ελπ11 - Elp11 Mosse - μοσσέ κεφάλαιο Viii - 8ο πελοποννησιακος πολεμος

ΚΕΦΑΛΑΙΟ VIII – Ο ΠΕΛΟΠΟΝΝΗΣΙΑΚΟΣ ΠΟΛΕΜΟΣ Α. ΤΑ ΑΙΤΙΑ ΤΟΥ ΠΟΛΕΜΟΥ (σελ. 271 – 276) Τα αίτια του πολέμου διαιρούν τους ιστορικούς • • •

Άλλοι δέχονται την ανάλυση του Θουκυδίδη Άλλοι αμφισβητούν την πολιτική του Περικλή Κι άλλοι καταφεύγουν στην «οικονομική ερμηνεία» του ανταγωνισμού μεταξύ Αθήνας και Κορίνθου.

Ποιοι είναι όμως όροι της διένεξης των ιστορικών; ΘΟΥΚΙΔΙΔΗΣ: Διακρίνει δύο ειδών κίνητρα: 1. «Πιο αληθινή αιτία»: η μεγάλη δύναμη που είχαν αποκτήσει οι Αθηναίοι, μαζί με τον αντίστοιχο φόβο που προκαλούσε στους Πελοποννήσους. 2. Τρία επεισόδια (Κέρκυρα, Ποτίδαια, μεγαρικό ψήφισμα) που έγιναν ανάμεσα στην Αθήνα και στους συμμάχους της Σπάρτης. Οι ίδιοι οι Σπαρτιάτες ήταν αμέτοχοι στην αρχή. Τα επεισόδια δεν ήταν τίποτα περισσότερο από προφάσεις, περιστασιακές αιτίες της έναρξης των εχθροπραξιών.

1.Η ΥΠΟΘΕΣΗ ΤΗΣ ΚΕΡΚΥΡΑΣ (σελ. 272 – 273) Η Εμπεδωτή, μια από τις εγκαταστάσεις της Κέρκυρας στην Αδριατική έχει εσωτερικές συγκρούσεις. Ζητά βοήθεια από τη Κέρκυρα αλλά αυτή αρνείται. Απευθύνεται στην Κόρινθο, η οποία δέχεται και οργανώνει εκστρατεία. Συναντάει την αντίδραση των Κερκυραίων και κατατροπώνεται απ’ αυτούς. Η Κόρινθος ετοιμάζεται να εκδικηθεί και η Κέρκυρα ζητά τη βοήθεια της Αθήνας, η οποία της προτείνει να μπει στη συμμαχία. Στη συνέχεια στέλνει μια αποστολή αλλά οι Κερκυραίοι ηττώνται το Σεπτέμβριο του 433.Οι Κορίνθιοι δεν επιδιώκουν περισσότερα οφέλη. ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑ: Οι Κορίνθιοι κατηγορούν την Αθήνα ότι παραβίασε ουσιαστικά την ειρήνη των Τριακονταετών Σπονδών. Οι αιτιάσεις ενισχύονται με την υπόθεση της Ποτίδαιας. 2.Η ΥΠΟΘΕΣΗ ΤΗΣ ΠΟΤΙΔΑΙΑΣ (σελ. 273 – 274) Η περίπτωση της Ποτίδαιας είναι ιδιόμορφη.

•

•

Πρόκειται για κορινθιακή αποικία -στη σημερινή Χαλκιδική, στη χερσόνησο της Κασσάνδρας- η οποία διατηρούσε επαφές με τη μητρόπολη της. Οι σχέσεις επιβεβαιώνονται από την παρουσία Κορίνθιων αξιωματούχων στην πόλη. Παρόλα αυτά ήταν μέρος της Συμμαχίας της Δήλου – της Α’ Αθηναϊκής Συμμαχίας, ενώ βρισκόταν σε μια περιοχή που ελεγχόταν στενά από τους Αθηναίους. Ως μέλος της Συμμαχίας κατέβαλλε φόρο.

Η υπόθεση λοιπόν ξεκίνησε από μια αύξηση του ποσού του φόρου: • •

Γιατί οι Αθηναίοι αύξησαν το φόρο; Μήπως συνδεόταν με κινήσεις μέσα στην πόλη που απειλούσαν τα αθηναϊκά συμφέροντα; Όποια κι αν ήταν η αιτία οι Αθηναίοι φοβούμενοι ότι οι η Κόρινθος θα συνασπιστεί με το βασιλιά της Μακεδονίας και τους συμμάχους της περιοχής της Θράκης επέβαλλαν το φθινόπωρο του 433 στην Ποτίδαια μια σειρά από μέτρα που είχαν σκοπό να περιορίσουν τη στρατιωτική ικανότητα των Ποτιδαιατών και να χαλαρώσουν τους δεσμούς που τους ένωναν ακόμα με τη μητρόπολη τους.

Η Ποτίδαια αρνείται και η Αθήνα στέλνει εκστρατευτικό σώμα για να τους αναγκάσει να υποχωρήσουν. Οι αθηναϊκές δυνάμεις πολιορκούν την πόλη και η Κόρινθος δεν αργεί να καταφτάσει με ενισχύσεις. • •

Αθήνα και Κόρινθος βρίσκονται ουσιαστικά σε εμπόλεμη κατάσταση, όπως και στην περίπτωση της Κέρκυρας. Πολύ σημαντικό για κάποιους μελετητές που υποστηρίζουν ότι η Σπάρτη απλά αναγκάστηκε να ακολουθήσει τους συμμάχους της Κορινθίους.

Υποθέτουμε ως βασική αιτία την εμπορική αντιζηλία: • •

Αθήνα και Κόρινθος με στόλο, ναυτικές δυνάμεις. Η κορινθιακή κεραμική είχε προπορευτεί της αθηναϊκής στις ακτές της Μεσογείου. Αλλά σταδιακά παρακμάζει όσο ακμάζει η αθηναϊκή κεραμική.

ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑ: Οι Κορίνθιοι κατηγορούν την Αθήνα ότι παραβίασε ουσιαστικά την ειρήνη των Τριακονταετών Σπονδών. Δεν μπορούμε να αποκλείσουμε ολότελα τον ισχυρισμό ότι αιτία του πολέμου ήταν ο ανταγωνισμός Αθήνας και Κορίνθου, μολονότι αρχική αιτία ήταν η κυριαρχία των θαλασσών κι όχι των αγορών. ΙΣΤΟΡΙΚΑ: ανήκε στην ευρύτερη περιοχή της Θράκης. Η Ποτίδαια εμπορευόταν κυρίως με τη Μακεδονία. Το 479 π.Χ. πολιορκήθηκε από τον Αρτάβαζο χωρίς επιτυχία. Αργότερα εντάχθηκε στην Αθηναϊκή συμμαχία. Η απόσπασή της από τη συμμαχία (432 π.Χ.) ήταν μια από τις αιτίες του Πελοποννησιακού πολέμου. Το 430 π.Χ. , μετά τη Μάχη της Ποτίδαιας, καταλαμβάνεται από τους Αθηναίους, οι οποίοι εγκατέστησαν κληρούχους (αφού μετέφεραν τους αρχικούς κατοίκους στην Όλυνθο). Οι Αθηναίοι διατήρησαν την Ποτίδαια έως το 404 (λήξη πελοποννησιακού πολέμου), οπότε μπήκε στο Κοινό των Χαλκιδέων. Την ξαναπήραν οι Αθηναίοι το 363 π.Χ. αλλά το 356 π.Χ. παραδόθηκε στον Φίλιππο, ο οποίος την κατέστρεψε και παραχώρησε τα εδάφη της στην Όλυνθο. Ο Κάσσανδρος έχτισε στην ίδια τοποθεσία την Κασσάνδρεια.

3.ΤΟ ΜΕΓΑΡΙΚΟ ΨΗΦΙΣΜΑ (σελ. 274 - 276) Εδώ πρόκειται καθαρά για ένα «πρόβλημα αγοράς», στο οποίο όμως ο Θουκυδίδης δίνει μικρότερη σημασία. Άλλη παράδοση, την οποία απηχεί ο Αριστοφάνης, το αναγάγει ως κύριο αίτιο του Πολέμου, προκειμένου να θεωρηθεί υπεύθυνος ο Περικλής. Και πράγματι ο Περικλής είναι ο πρωταγωνιστής. •

•

Ο Περικλής πετυχαίνει την ίδια εποχή να βγει ένα ψήφισμα που απαγορεύει στους Μεγαρείς, μέλη της Πελοποννησιακής Συμμαχίας, την πρόσβαση στις αγορές τόσο της Αθήνας όσο και των άλλων πόλεων της αυτοκρατορίας, με τη δικαιολογία ότι τα Μέγαρα δίνουν άσυλο στους φυγάδες δούλους. Το ψήφισμα θίγει άμεσα τα Μέγαρα καθώς ήταν υποχρεωμένα να εισάγουν όλα τα απαραίτητα περί της διατροφής τους από τις αγορές του Αιγαίου που ήλεγχαν οι Αθηναίοι.

Ποια ήταν όμως τα αίτια για ένα τέτοιου είδους σκληρό ψήφισμα; • • • •

Κατ’ αρχάς το επιχείρημα για το άσυλο στους φυγάδες μπορεί να τεκμηριωθεί. Άλλος λόγος η εμπορική αντιζηλία Μεγάρων – Αθήνας Η συμμετοχή των Μεγάρων στην κορινθιακή επιχείρηση εναντίον της Κέρκυρας. Υπολογισμένη από τον Περικλή πρόκληση προκειμένου να σύρει τους Σπαρτιάτες σε πόλεμο, τον οποίο «έβλεπε» ως σύντομο και νικηφόρο για την Αθήνα.

Επί έναν ολόκληρο χρόνο γίνονταν διαπραγματεύσεις… σελ 275 • •

Ο Θουκυδίδης δεν αποκρύπτει την ευθύνη του Περικλή για τον πόλεμο και την καχυποψία του για τους Σπαρτιάτες. Εικασίες νεώτερων κάνουν λόγο για αδιαλλαξία του Περικλή ακόμη και για μεθόδευση προκειμένου να ανακτήσει το κύρος του που κλονιζόταν, όπως δείχνουν οι δίκες που εγείρονταν εναντίον ανθρώπων του περιβάλλοντος του και εναντίον της Ασπασίας.

Το θέμα όμως είναι ότι παραγνωρίζονται οι πραγματικότητες της αθηναϊκής δημοκρατίας, καθώς και η σχέση μεταξύ δημοκρατίας και ιμπεριαλισμού: • •

Όπως διαβάζουμε στο Θουκυδίδη στο απόσπασμα για την εκστρατεία στη Σικελία είχε μεγάλη απήχηση στην αθηναϊκή κοινή γνώμη η προοπτική εκστρατειών που θα πρόσφεραν δόξα στην πόλη και οφέλη στους πολίτες. Όσο για τον ίδιο τον Περικλή δε χρειάζεται να του αποδώσουμε μακιαβελικούς υπολογισμούς προκειμένου να ανακτήσει μια εξουσία, που

•

ουσιαστικά δεν έχασε παρά ύστερα από δυο χρόνια, μετά τις πρώτες αποτυχίες και την επιδημία πανούκλας, που έπληξε την πόλη. Ως επιχείρημα από τη μεριά του θα αρκούσε και η υπεράσπιση της πόλης, που κινδυνεύει από τις κινήσεις των Κορινθίων και τις σπαρτιατικές απαιτήσεις.

ΤΕΛΙΚΟ ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑ: Πιο αληθοφανής η ερμηνεία του Θουκυδίδη, μολονότι πρέπει να θυμόμαστε ότι ο Πόλεμος ήταν το αποτέλεσμα μιας αλληλουχίας περιστάσεων. Παρόλα αυτά: • • •

Δεν ήταν μοιραίος ο Πόλεμος. Οι δύο όμως ηγεμονίες, της Αθήνας και της Σπάρτης, κάπου κάποτε θα συγκρούονταν. Η εξέλιξη αλλά και το τέλος του Πολέμου φανερώνουν ότι αυτό που διακυβευόταν στην πραγματικότητα ήταν η κυριαρχία επάνω στον ελληνικό κόσμο.

Β. Ο ΑΡΧΙΔΑΜΕΙΟΣ ΠΟΛΕΜΟΣ (431 -421 π.Χ.) Α’ Φάση του Πελοποννησιακού Πολέμου Αρχιδάμειος Πόλεμος ή Δεκαετής Πόλεμος Ο Περικλής, σύμφωνα με το Θουκυδίδη, για να δικαιολογήσει την απόρριψη του σπαρτιατικού τελεσιγράφου εκθειάζει στο λόγο του προς την εκκλησία του δήμου τη διπλή υπεροχή της Αθήνας: 1. Ναυτική και 2. Οικονομική Ναυτική: διαθέτει 300 ετοιμοπόλεμες τριήρεις, συν τη δύναμη των συμμάχων, Κέρκυρας, Χίου και Λέσβου. Οικονομική: το ταμείο από τις εισφορές των συμμάχων έχει φτάσει τα 6.000 τάλαντα. Επιπλέον διαθέτει 1300 ετοιμοπόλεμους οπλίτες, 16.000 που υπηρετούν σε διάφορες φρουρές της Αττικής συν 1200 ιππείς. Σπάρτη και σύμμαχοι: • • • •

40.000 ετοιμοπόλεμους οπλίτες - χερσαίες δυνάμεις Ο κορινθιακός στόλος Το φημισμένο ιππικό των Βοιωτών. Πενιχρά οικονομικά μέσα

Στρατηγική του Περικλή: Να μετατραπεί η Αθήνα σε «νησί», προκειμένου να εκμεταλλευθεί τα πλεονεκτήματα του πανίσχυρου στόλου της. Για να το πετύχει αυτό: • • • • •

Παραιτείται από την υπεράσπιση των εδαφών της Συγκεντρώνει όλον τον πληθυσμό μέσα στα τείχη και στο φρουριακό συγκρότημα της Αθήνας και του Πειραιά. Ο επισιτισμός εξασφαλίζεται από τον στόλο Έτσι η Αθήνα αφαιρεί από τον αντίπαλο τη δυνατότητα να εκμεταλλευθεί την υπεροχή του σε μια κατά μέτωπο επίθεση. Υπολογίζουν στην καταπόνηση των αντιπάλων, που θα είχαν να αντιμετωπίσουν και τις επιδρομές του στόλου.

1.Η ΑΠΟΤΥΧΙΑ ΤΗΣ ΣΤΡΑΤΗΓΙΚΗΣ ΤΟΥ ΠΕΡΙΚΛΗ • • • • • •

Οι πελοποννησιακές δυνάμεις απλά καταστρέφουν ότι είχαν αφήσει πίσω τους οι αγρότες που αναδιπλώθηκαν στο εσωτερικό της πόλης. Οι επιδρομές του αθηναϊκού στόλου δεν έκαμψαν Σπάρτη και συμμάχους που επιστρέφουν την επόμενη Άνοιξη. Το 430 οι Αθηναίοι καταλαμβάνουν την Αίγινα, και την Ποτίδαια μετά από πολιορκία και εγκαθιστούν εκεί κληρούχους, συμμαχούν με το Θρακιώτη βασιλιά Οδρυσών. Το 430 επίσης ξεσπά στην πόλη ο «λοιμός», η πανούκλα. Αρνητικές η συνέπειες της επιδημίας στο ηθικό των πολιτών. Όλοι θεωρούν υπεύθυνο για τις δυστυχίες τον Περικλή, που καταδικάζεται σε βαρύ πρόστιμο. Το 429 όμως επανεκλέγεται στρατηγός αλλά το φθινόπωρο πεθαίνει, θύμα του λοιμού.

2.ΑΠΟ ΤΟ ΘΑΝΑΤΟ ΤΟΥ ΠΕΡΙΚΛΗ ΣΤΗΝ ΠΤΩΣΗ ΤΗΣ ΣΦΑΚΤΗΡΙΑΣ •

•

•

Το 428 ξεκινά η πολιορκία των Πλαταιών, παραδοσιακής συμμάχου της Αθήνας. Μετά από δύο χρόνια λήγει η πολιορκία και καταστρέφεται η πόλη. Οι κάτοικοι που ξέφυγαν από την σφαγή εκδιώκονται από την πόλη και καταφεύγουν στην Αθήνα. Αποστατεί η Μυτιλήνη και οι κυριότερες πόλεις της Λέσβου από την Αθηναϊκή Συμμαχία. Η Λέσβος είναι από τις λίγες συμμάχους που δεν καταβάλλει φόρο καθώς συμμετέχει με στόλο. Η αποστασία δημιουργεί μεγάλο κίνδυνο για την Αθήνας καθώς οι Πελοποννήσιοι είναι έτοιμοι να συμμαχήσουν με το νησί. Οι Αθηναίοι πολιορκούν τη Μυτιλήνη και την αναγκάζουν να συνθηκολογήσει το 427.

Σκοτώνουν όλους τους αιχμαλώτους που βρίσκονται στην Αθήνα, την υποχρεώνουν να γκρεμίσει τα τείχη, κατάσχει το στόλο της και εγκαθιστά μια κληρουχία από 2.700 άνδρες στο νησί. Τώρα εμφανίζεται για πρώτη φορά ο διάδοχος του Περικλή Διόδοτος. Κυρίαρχη μορφή τα επόμενα χρόνια της αθηναϊκής πολιτικής ο Κλέων. Σύμφωνα με τις πηγές άνθρωπος βίαος, σκαιός και δημαγωγός. • •

• •

• • •

Οι Αθηναίοι ανταποκρίνονται θετικά στις εκκλήσεις του Ρηγίου και των Λεοντίνων, που ανησυχούν από τις βλέψεις των Συρακουσών, και αποστέλλουν 30 τριήρεις. Το 427 ξεσπούν ταραχές στην Κέρκυρα μεταξύ ολιγαρχικών και δημοκρατικών. Σπαρτιάτες και Αθηναίοι υποστηρίζουν ανάλογα. Οι Αθηναίοι χρειάζονται συμμάχους στη Δύση, οπότε το 425 στέλνουν και δεύτερο εκστρατευτικό σώμα στη Σικελία. Η δεύτερη αποστολή περνώντας από την Πύλο εγκαθιστά φρουρά. Το 425 καταφέρνουν και εγκλωβίζουν 420 Σπαρτιάτες στο νησί της Σφακτηρίας. Οι Σπαρτιάτες ζητούν διαπραγματεύσεις. Ο Κλέων αρνείται κάθε διαπραγμάτευση και υπόσχεται στους Αθηναίους να καταλάβει τη Σφακτηρία σε 20 μέρες. Αναλαμβάνει τη στρατηγία και κρατάει την υπόσχεση του. Άλωση της Σφακτηρίας. Υπό την απειλή της καταδίκης σε θάνατο των αιχμαλώτων Σπαρτιατών οπλιτών οι Πελοποννήσιοι δέχονται να σταματήσουν την ετήσια ανοιξιάτικη εισβολή τους που είχε ρημάξει την Αττική. Εγκαθιστούν στην Πύλο Μεσσήνιους της Ναυπάκτου, μια μόνιμη απειλή για τη Σπάρτη. Στο μεταξύ το ταμείο της Αθήνας έχει αδειάσει και ζητά 425/424 τον τριπλάσιο φόρο από τους συμμάχους. Βαρύτατες οι συνέπειες για την Αθήνα ενώ αρκετές συμμαχικές πόλεις του Β. Αιγαίου φεύγουν από τη συμμαχία.

• 3.ΤΟ ΤΕΛΟΣ ΤΟΥ ΑΡΧΙΔΑΜΕΙΟΥ ΠΟΛΕΜΟΥ. Η ΕΙΡΗΝΗ ΤΟΥ ΝΙΚΙΑ • • • • • •

O Σπαρτιάτης στρατηγός Βρασίδας πολιορκεί και καταλαμβάνει το χειμώνα του 424/423 την Αμφίπολη, βασικό έρεισμα των Αθηναίων στις θρακικές ακτές. Το φθινόπωρο του 424 οι Αθηναίοι υπέστησαν ήττα στο Δήλιο κατά την εκστρατεία τους εναντίον των Βοιωτών. Έχασαν πάνω από 1000 άντρες. Αρκετές πόλεις της θρακομακεδονικής ακτής στρέφονται προς το Βρασίδα. Λόγω των τριών παραπάνω η Αθήνα το 423 υποχρεώνεται να δεχτεί τις νέες προτάσεις της Σπάρτης για ανακωχή. Προτού όμως προλάβουν να επιβληθούν οι οπαδοί της ειρήνης –στην Αθήνα εκφραστής τους ήταν ο Νικίας- η ανακωχή παραβιάζεται από την παράλληλη δράση του Βρασίδα στη Μένδη και του Κλέωνα στη Σκιώνη. Λίγο μετά ο Κλέωνα, εκλεγμένος στρατηγός το 422 επιχειρεί να ανακαταλάβει την Αμφίπολη. Οι Σπαρτιάτες κρατούν τις θέσεις τους αλλά οι δύο στρατηγοί, Κλέωνας και Βρασίδας σκοτώνονται στη μάχη.

• •

Την άνοιξη του 421, όταν πλέον τα δύο βασικά εμπόδια, Κλέωνας και Βρασίδας, έχουν βγει από τη μέση υπογράφεται η «ειρήνη του Νικία», από το όνομα του βασικού διαπραγματευτεί από τη μεριά της Αθήνας. Η «ειρήνη του Νικία» δέσμευε μόνο τη Σπάρτη απέναντι στην Αθήνα. Οι σύμμαχοι Βοιωτοί, Κορίνθιοι και Μεγαρείς με διάφορες προφάσεις αρνήθηκαν να επικυρώσουν την ειρήνη.

Ειρήνη του Νικία (421 π.Χ.): • • • • •

Απόδοση αιχμαλώτων κι από τις δύο πλευρές. Αλλά οι Σπαρτιάτες δεν επέστρεψαν την Αμφίπολη και οι Αθηναίοι απάντησαν παραμένοντας στην Πύλο. Ελευθερία κυκλοφορίας και ελευθερία πρόσβασης στα διάφορα ιερά Διαδικασίες διαιτησίας αν εμφανίζονταν δυσκολίες. Σύναψη συμμαχίας ανάμεσα στην Αθήνα και τη Σπάρτη. Μία από τις ρήτρες ήταν η υποχρέωση που αναλάμβανε η Αθήνα να υποστηρίξει τη Σπάρτη σε μια πιθανή εξέγερση των ειλώτων. Η ρήτρα δεν περιελάμβανε αμοιβαιότητα κι αυτό φανερώνει τη μόνιμη απειλή που αποτελούσαν οι είλωτες, ειδικά οι Μεσσήνιοι, για τη Σπάρτη.

Όμως η ειρήνη δεν επρόκειτο να κρατήσει πολύ. Γ. Η ΡΗΞΗ ΤΗΣ ΕΙΡΗΝΗΣ. Η ΣΙΚΕΛΙΚΗ ΕΚΣΤΡΑΤΕΙΑ 1.Ο ΜΕΣΟΠΟΛΕΜΟΣ (421 – 415 π.Χ.) • • • •

• •

• •

Αναδύεται ο Αλκιβιάδης. Φυσικοί του αντίπαλοι ο Νικίας και ο Υπέρβολος, διάδοχος του Κλέωνα ως «προστάτης» του δήμου. Ο Αλκιβιάδης μηχανορραφεί με τους Αργείους, παραδοσιακούς εχθρούς της Σπάρτης. Αποτέλεσμα να βρεθούν αντιμέτωποι Αθηναίοι και Σπαρτιάτες στην Μάχη της Μαντινείας (418), χωρίς ουσιαστικά να έχει διαλυθεί η συμφωνία ειρήνης. Οι πρώτοι στο πλευρό των Αργείων και οι δεύτεροι στο πλευρό των Επιδαύρειων. Σαφώς έτσι ο Αλκιβιάδης γίνεται ο φυσικός αντίπαλος του Νικία. Κι όμως ο Νικίας συναινεί στην επιτυχημένη προσπάθεια του Αλκιβιάδη να εξοστρακιστεί ο Υπέρβολος. Τελευταία φορά για το μέτρο του εξοστρακισμού επειδή επιβλήθηκε σ’ ένα ανάξιο λες και ήταν αποκλειστικό προνόμιο της παλιάς αριστοκρατία. Νικίας και Αλκιβιάδης ξαναρχίζουν η διένεξη αλλά παραμένει κοινή αποδοχή ότι πρέπει να διαφυλαχτεί η αυτοκρατορία.

2.ΟΙ ΒΛΕΨΕΙΣ ΤΗΣ ΑΘΗΝΑΣ ΠΡΟΣ ΤΗ ΔΥΣΗ

3.Ο ΑΛΚΙΒΙΑΔΗΣ ΚΑΙ Η ΑΠΟΤΥΧΙΑ ΤΗΣ ΕΚΣΤΡΑΤΕΙΑΣ Δ. ΤΟ ΤΕΛΟΣ ΤΟΥ ΠΟΛΕΜΟΥ. ΟΙ ΔΥΟ ΟΛΙΓΑΡΧΙΚΕΣ ΕΠΑΝΑΣΤΑΣΕΙΣ 1.Η ΚΑΤΑΣΤΑΣΗ ΣΤΗΝ ΑΘΗΝΑ ΤΗΝ ΕΠΟΜΕΝΗ ΜΕΡΑ ΤΗΣ ΚΑΤΑΣΤΡΟΦΗΣ ΣΤΗ ΣΙΚΕΛΙΑ 2.Η ΕΠΑΝΑΣΤΑΣΗ ΤΟΥ 411 3.ΤΟ ΤΕΛΟΣ ΤΟΥ ΠΟΛΕΜΟΥ 4.Η ΕΠΑΝΑΣΤΑΣΗ ΤΟΥ 404