دده قورقود

‫كتاب دده قورقود‬

‫‪ .‬نام دده قورقود اكنون در دنيا شناخته شده است‬ ‫نام «دده قورقود» اكنون در دنيا شناخته شده است و شايد گمنام ترين جايي كه شناخت كمتري نسبت بدان دارند ايران‬ ‫باشد‪ .‬غالب دانشگاههاي بزرگ دنيا آنرا از شاخه هاي تخصصي زبان تركي تدريس مي كنند و ترجمه هاي آن در‬ ‫ادبيات زبانهاي ديگر نيز وارد شده است‪ .‬داستانهاي دده قورقود به هزاران سال پيش برمي گردد اما قديمي ترين نسخه‬ ‫خطي استنساخ شده از آن مربوط به سال ‪ 444‬قمري است و شانزده سال بعد بايد جشن هزاره نسخه خطي آن برپا گردد‬ ‫‪.‬و يونسکو سال ‪ 1999‬را به نام دده قورقورد نام گذاری كرده بود‬ ‫واژه دده به معنی «بابابزرگ» است‪«. .‬دده قور قود» اولين عاشيق تاريخ آذربايجان است ‪ ،‬محل خاکسپاری دده‌قورقود ‪.‬‬ ‫حماسي در نزديکی شهری که به نام او قورقود ناميده شده قرار دارد‪ .‬اين شهر در مسير راه آهن به قيزيل‌اوردا در‬ ‫‪.‬قزاقستان(قفقاز) و در ‪ ۱۵۰‬مايلی شرق درياچه آرال قرار دارد است‪ .‬دده‌قورقود در سن ‪ ۳۰۰‬سالگی درگذشت‬

‫دانشمند و زبان‌شناس آلماني يك نسخه از اين كتاب را استنساخ كرد و سپس در ]‪ [Ditz‬در اوايل قرن « ‪ »19‬ديتس‬ ‫روي آن به بحث و تحقيق پرداخت و داستان كشته شدن « دپه كوز به دست بساط» را به آلماني ترجمه نموده به چاپ‬ ‫در سال ‪ 1859‬تمام نسخه‌ي خطي دده‌قورقورد را كوپيه و ترجمه كرد ‪ Noldeke‬رسانيد‪ .‬پس از ديتس پروفسور نلدكه‬ ‫ولي چون قسمت زيادي از داستان‌ها را نتوانست بخواند‪ ،‬لذا از چاپ و ترجمه خودداري نمود‪ .‬دانشمند شهير روسي و‪.‬‬ ‫با استفاده از تحقيقات و يادداشت‌هاي نلدكه‪ ،‬دنبال كار او را گرفت‪ ،‬و در سال ‪1894‬راجع به اين ]‪ [V.Bartold‬بارتولد‬ ‫كتاب در مطبوعات كشور امپراتوري روسيه نخستين اطلعات را در اختيار دانشمندان قرار داد‪ .‬و قسمت‌هايي از آن را‬ ‫نيز به زبان روسي ترجمه و منتشر نمود‪ .‬اين كار مورد استقبال شايان شرق شناسان روسي واقع شد و درباره‌ي زبان و‬ ‫زمان پيدايش و تدوين داستان‌ها و شخصيت دده‌قورقود تحقيقات مفصلي به عمل آمد و مقالت متعددي نوشته شد‪،‬در‬ ‫اوايل قرن بيستم « انجمن تدقيق آثار اسلمي و ملي استانبول» درصدد انتشار اين كتاب برآمد و بدين‌منظور‬ ‫معلم رفعت» از نسخه‌ي اصلي كتاب عكسي گرفت و تصحيح نمود و شرح و فهرست مختصري بر آن افزود و در »‬ ‫سال ‪ 1915‬م‪ .‬برابر ‪ 1332‬قمري به چاپ رسانيد‪ ...‬در روي نخستين صفحه‌اش عبارت « كتاب دده قور قود علي لسان‬ ‫‪.‬طائفه‌ي اوغوزان» نوشته شده است‬ ‫در صفحه‌ي ‪ ،3‬مقدمه‌اي دارد كه اين طور شروع مي‌شود‪ « :‬بسم‌ال الرحمن الرحيم ـ رسول عليه‌السلم زماننه يقين بيات‬ ‫بريندن (بويندن) قورقود آتا ديرلر برار قوپدي‪ ،‬اوغوزون اول كيشي تمام بيلجسيدي‪ ،‬نه ديرسه اولردي‪ ،‬غايبدن در لو‬ ‫خبر سويلردي‪ ،‬حق تعالي انك كوكلنه الهام ايدردي»‪ .‬و با اين عبارات خاتمه مي‌يابد‪ « :‬قورقود اوغوز قومنك مشكلني‬ ‫حل ايدردي‪ ،‬هرنه ايش اولسه‪ ،‬قورقود آياته طانشمينجه ايشلمزلردي‪ ،‬هر نه كه بيورسه قبول ايدرلردي سوزين طوتب‬ ‫تمام ايدرلردي» [ به نام خدا و بخشنده مهربان ـ نزديك به زمان رسول عليه‌السلم‪ ،‬مردي به نام قورقود برخاست‪ .‬آن‬ ‫مرد داناتر از همه غزها بود‪‌ ،‬هر چيزي كه مي‌گفت‪ ،‬مي‌شد‪ .‬غيب‌گويي‌هاي درستي مي‌كرد‪ .‬حق‌تعالي به قلب او الهام‬ ‫مي‌نمود‬ ‫داستانها و حماسه هاي اين كتاب تاريخي كه از تاريخ كهن آذربايجان برمي خيزد ‪ ،‬خيرخواهانه و انساندوستانه است و‬ ‫هر آذربايجاني بلكه هر ايراني بايد به داشتن چنين فرهنگ والئي در هزاره هاي پيش بنازد‪ .‬فرهنگ و ادبيات آذربايجان‬ ‫داستانهاي حماسي و اخلقي دده قورقود را هم دارد‪ ..‬تحقيقات و تدقيقات درباره اين اثر و آثار ديگر تركي بدست افراد‬ ‫علقمند به زبان و ادبيات تركي صورت مي گيرد كه كار آقاي گونئيلي در مورد دده قورقود در خور توجه است‪ .‬از‬ ‫ايشان در چند سال پيش هم تحقيقاتي درباره داستانهاي دده قورقود ديده بوديم اما كتاب جديد ‪ ،‬به نحو احسن مكمل‬ ‫‪.‬كارهاي قبلي خود و افراد ديگر چون استاد محمدعلي فرزانه بوده است‬ ‫بازخواني مجدد دده قورقورد همراه بوده است با معادل كردن واژه ها و اصطلحات با تركي معاصر و منظوم كردن آن‬ ‫به گونه اي بوده است كه عاشيق ها هم اكنون مي خوانند و در واقع دريائي از فرهنگ و معارف تركي آذربايجاني به‬ ‫روي عاشيق ها گشوده شده است و مفاهيم والئي براي انتقال به شنونده خواهند داشت‪ .‬داشتن قريحه زيباي شعر در ذوق‬ ‫گونئيلي همراه با آشنائي گسترده ايشان به فولكولوريك آذربايجان دست به دست هم شده و اثر زيباي حاضر را خلق كرده‬ ‫است‪ .‬زبان شعر گونئيلي مانند شهريار و گذشتگان خود بسيار روان و دلنشين است و قابل فهم و درك براي هر تركي‬ ‫‪.‬است‪ .‬بي شك ديري نخواهد گذشت تا دده قورقود با اين بيان در زبان تركها جاري خواهد شد‬ ‫نسخه مورد استناد ايشان ‪ ،‬همان نسخه معروف نگهداري شده در كتابخانه كرال آلمان مي باشد كه گويا همان نسخه‬ ‫بازخواني شده در قرن ‪ 15‬ميلدي است‪ .‬تاكنون صدها ترجمه ‪ ،‬بازخواني ‪ ،‬به روز كردن و شرح از دده قورقود در‬ ‫كشورهاي مختلف و به زبانهاي گوناگون صورت گرفته است اما در سال ‪ 1355‬بود كه از روي ترجمه انگليسي آن ‪،‬‬ ‫ترجمه فارسي هم انجام شد و به چاپ رسيد و بعد از انقلب اسلمي ايران نيز به همت جناب آقاي محمدعلي فرزانه به‬ ‫زبان تركي به چاپ رسيد‪ .‬در سال ‪ 1378‬نيز به دست جناب آقاي گونئيلي «دده قورقود كيتابي و دده قورقود كيتابيندا‬ ‫سؤزلر ـ آدلر» انتشار يافت و در سال ‪ 1382‬در تكميل كار خويش چنين اثر ارزشمندي را به ادبيات تركي ايران‬ ‫‪.‬عرضه داشتند‬ ‫داستانهاي دده قور قود به صورت نمايشنامه تئاتر توسط انجمن هاي ادبي و هنري در شهرهاي تهران ‪ ،‬اروميه ‪ ،‬تبريز‪،‬‬ ‫اردبيل ‪ ،‬زنجان و ‪ ....‬اجرا شده است و در عرصه سينماي ايران ‪،‬يدال صمدي در سال ‪ 1372‬يكي از داستانهاي دده‬ ‫قور قود به نام دلي دومرل را كارگرداني نمود ‪،‬اين فيلم محصول گروه فيلمسازي همراه در مدت زمان ‪ 98‬دقيقه ساخته‬ ‫شده است‪ .‬موسيقي متن از حسن زندباف ‪،‬اشعار تركي از محمد باقر جعفري زاد‪ ،‬آواز از اسفنديار قره باغي‪ ،‬محمدرضا‬ ‫‪.‬متين ‪،‬ساز آذربايجاني از عمران حيدري‬ ‫خلصه داستان دومرل ‪:‬دده قور قود‪ ،‬عاشق اهل آذربايجان‪ ،‬عفريت مرگ را رو در روي خود مي بيند‪ .‬اما به عاشيق تا‬ ‫خاموش شدن سازش به او فرصت ادامه زندگي مي دهد‪ .‬عاشيقي بانواختن سازش افسانه دمرل را شرح مي دهد‪ :‬دومرل‬ ‫جواني است که از رهگذران باج مي گيرد و از پدر و مادر پيرش مراقبت مي کند‪ .‬دمرل بورلخاتون را در شکارگاه‬ ‫مي بيند و به خواستگاري او مي رود و پس از پيروز شدن بر خواستگاران بورلخاتون با او پاي سفره عقد مي نشيند‪ .‬او‬

‫به توصيه عموي بورلخاتون به بارگاه خان خانان مي رود تا يهوداي يک چشم و افرادش را تارو مار کند‪ .‬ده سال پس‬ ‫از پيروزي بر يهوداي يک چشم دمرل صاحب دو فرزند مي شود و از حمايت مردم دست مي کشد و محبوبيت خود را‬ ‫از دست مي دهد‪ ،‬تا اين که روزي مرد سفيد پوشي را ملقات مي کند که شباهت به جواني خود دارد‪ .‬دمرل ناخواسته‬ ‫باعث مرگ جوان مي شود و پس از آن مرگ را به مبارزه مي طلبد‪ .‬مرگ قصد گرفتن جان دمرل را دارد و پيشنهاد‬ ‫مي کند که دمرل براي گريز از مرگ کس ديگري رادواطلب مرگ کند‪ .‬حتي پدر و مادر دمرل حاضر بهفدا کردن جان‬ ‫خود مي شوند‪ .‬بورلخاتون تنها کسي است که حاضر مي شود به جاي دمرل به آغوش مرگ برود‪ .‬آن دو به ميعادگاه‬ ‫مرگ مي روند و مرگ باديدن آن ها زندگي را به آن دو مي بخشد‬ ‫‪Qaynaq: http://www.urmiainfo.com‬‬