Zoo Animal Management[1]

1

การจัดการสัตวในสวนสัตว แปลจาก ANIMAL MANAGEMENT , Volume 1 , NATIONAL EXTENTION COLLEGE CAMBRIDGE A course for people who look after animals in zoos, wildlife parks, wildlife collections, dolphinaria and aquaria.

โดย. น.สพ. วิชิต กองคํา แผนกบํารุงรักษาสัตว สวนสัตวนครราชสีมา องคการสวนสัตว ในพระบรมราชูปถัมป การจัดการสัตวในสวนสัตว/ วิชิต กองคํา / 1 มิย 51

2

คํานํา ผมเริ่มทํางานในองคการสวนสัตว ในพระบรมราชูปถัมภ สังกัดกระทรวงทรัพยากรธรรมชาติ และสิ่งแวดลอ ม เมื่อวัน ที่ 1 เมษายน 2537 ซึ่งตอนนั้นยังสังกัดสํานักนายกรัฐมนตรี เริ่ม งานครั้งแรกที่ สวนสัตวดุสิต โดยชวงนั้น น.สพ. อลงกรณ มหรรณพ เปนผูอํานวยการสวนสัตว เปนเวลา 6 เดือ น กอนที่จะไดไปทํางานที่สวนสัตวนครราชสีมา เมื่อวันที่ 1 ตุลาคม 2537 ซึ่งชวงเวลาที่ผ มทํางานอยูในชวง การทํางานของ ผูอํานวยการ 2 ทานคือ ผอ. ประยุทธ นาวาเจริญและ ผอ.นาวาอากาศโท กระวี กรีธาพล รวมเวลาเกือบ 10 ปจนกระทั่งถึงวันที่ 3 กันยายน 2547 ผมก็ยายมาปฏิบัติงานที่สวนสัตวสงขลา ซึ่งมี ผอ. บัญญัติ อินทรสุวรรณ เปนผูอํานวยการสวนสัตว วันที่ผมเขียนคํานํานี้เปนวันที่ 12 มีนาคม 2548 ผมไดสําเนาหนังสือจาก อ.พรชัย สัญฐิติเสรี คณะสัตวแพทยศาสตร มหาวิทยาลัยเกษตรศาสตร ที่สําเนาเอกสารจากสวนสัตวเปดเขาเขียวชื่อหนังสือ ANIMAL MANAGEMENT มี 129 หนา เปน หนังสือ ที่เขียนในประเทศอังกฤษ โดยหนวยงานที่ทํางานเกี่ยวกับสวนสัตวหลายแหงชว ยกัน จั ดทํา เปน หนังสือ ที่เขียนตั้งแตป คศ 1980 หรือป พ.ศ. 2533 พิมพม าแลว 14 ป แตเนื้อหายังทันสมัยอยู อาจจะมี เนื้อหาเรื่อง อาหารที่ตองหาอานเพิ่มเติมจากนี้ สวนเรื่องอื่นยังเปนเนื้อหาที่ยังเปนแนวในการปฏิบัติงานได ผมใชเวลากับงานแปลนี้เปนเวลา 1 ป ก็เปนเสร็จ เปนรูปเลมออกมา ไมไดทํางานอยางตอเนื่อง อะไร หยุดพักเมื่อมีงานอื่นๆเขามาสอดแทรก เปนงานฉบับแรกที่ผมเข็นออกมาได ผมหวังกับตัวเองวางาน ชิ้นนี้จะเปนกําลังใจใหผมทํางานแบบนี้ตอไป เพราะเปนการแสดงวาเราเข็นออกมาไดดว ยตัว เราคนเดียวซึ่ง เหงาจัง ผมแอบฝนในใจวาทุกสิ้นป ผมจะสามารถรวมผลงานการแปลในปนั้น ๆ ไดเปน จํานวนหนาที่หนา พอสมควรเมื่อ วางอยูบนชั้น หนั งสือ แล ว หนัง สือจะไมโดนหนัง สือ เลม อื่น บังจนหมด งานแปลชิ้ นนี้ มี ขอผิดพลาดอยูพอสมควร เนื่อ งจากความจํากัดในเรื่องของภาษาของผูแปลเอง ในการทํางานครั้งนี้ถือ เปน ครั้งที่ 1 ของหนังสือการจัดการสัตวในสวนสัตว ถามีโอกาสเวียนมาทําอีก มีขอมูลจากแหลงอื่นๆ ใน เนื้อหาเดียวกัน จะกลับมาเพิ่มขอมูลขึ้นมาอีกถาขอ มูลสว นไหนที่ผิดพลาดก็จะมีการเอาออกในการแกไข งานครั้งตอไป งานแปลนี้คงเปนประโยชนกับผูที่เขาทํางานสวนสัตวใหม ๆ โดยเฉพาะแผนกบํารุงรักษา สัตว ของสวนสัต วตางๆ ที่กรุณาเอางานนี้ ไปอาน ความลึกซึ้งของเนื้อหาก็ เปน เพียงเนื้อ หาในระดั บ เบื้องตนเทานั้น สวนความลึกซึ้งตองผานเหตุการณจริงเอาเอง น.สพ. วิชิต กองคํา นักบริหาร 6 หัวหนางานรักษาพยาบาลสัตว สวนสัตวสงขลา 12 มีนาคม 2548

การจัดการสัตวในสวนสัตว/ วิชิต กองคํา / 1 มิย 51

3

เนื้อหา หนา บทนํา บทที1่ การเริ่มตน บทที่ 2 จุดประสงคของการมีสวนสัตว บทที่ 3 การเงินและการจัดการ บทที่ 4 การบันทึกขอมูล บทที่ 5 สวนแสดงสัตวและการ4สวนสัตว บทที่ 6 อาหาร บทที่ 7 อาหารของสัตวปา บทที่ 8 ความปลอดภัย บทที่ 9 ความสะอาดและการทําความสะอาด บทที่ 10 การควบคุมสัตว

การจัดการสัตวในสวนสัตว/ วิชิต กองคํา / 1 มิย 51

4 12 24 32 42 61 74 101 113 124

4

ZOO ANIMAL MANAGEMENT บทที่ 1 บทนํา เนื้อหา - สิ่งควรรูกอนที่เริ่มเขาสูเนื้อหา - ชื่อสัตว - ทําไมในยุคปจจุบันตองมีสวนสัตว - การเปลี่ยนแปลงทัศนคติที่มตี อสัตวปา

การจัดการสัตวในสวนสัตว/ วิชิต กองคํา / 1 มิย 51

5

สิ่งควรรูกอนที่เริ่มเขาสูเนื้อหา สิ่งที่ตองมีกอนที่จะใชหนังสือเลมนี้เพื่อในการศึกษาคือ เตรียมปากกา ดินสอ สมุดสําหรับ บันทึก 2 เลม โดย 1. สมุดบันทึกเลมที่หนึ่ง สําหรับจดการบันทึกแบบยอสําหรับความคิดที่เกิดจากขอสังเกตที่เกิดขึ้น จากการทํางาน ควรเปนสมุดเลมเล็ก ๆ ที่คุณสามารถพกติดตัวไปได เมื่อเกิดความคิดใหมคุณสามารถ จดบันทึกไดทันที 2. สมุดบันทึก สําหรับจดขอความสําคัญที่เก็บเอาไวอานเปนขอมูลกระตุน เตือนใจ สัญลักษณในหนังสือเลมนี้ เปนเครื่องหมายที่ใหจดขอความภายในกรอบลงในสมุดบันทึกขอความสําคัญ

Q เปนเครื่องหมายคําถาม ที่มีในหนังสือเลมนี้ที่ตั้งคําถามขึ้นมาเพื่อตรวจสอบความเขาใจของคุณ ลองเขียนคําตอบของคุณเองกอนที่จะตรวจสอบความถูกตองของคําถาม

A เปนเครื่องหมายของคําถามที่ตั้งขึ้นในขณะที่คุณกําลังอานหนังสือนี้อยูในฐานะที่คุณเปนผูเลี้ยง สัตว โดยที่คําถามนี้เพื่อชวยเสริมในการเรียนรูและ ทําใหเรียนรูนั้นสนุกสนานขึ้น ในบางครั้งผูสอน จะใหคุณแสดงงานนั้นใหดูดวย หมายถึง กิจกรรมที่คุณตองทํากับสัตวที่อยูในสวนสัตว เชนการสังเกตสัตวหรือแผนงานที่ เกี่ยวของกับสัตวที่คุณตองการทํา ถาคุณเปน ผูเลี้ยงสัตวในสวนสัตวคุณควรจะตองมีที่ปรึกษาในสวนสัตวของคุณเพื่อจะชวยใน เรื่องของการใหความคิดเห็นในเรื่องตางๆ ได จุดประสงคของงานสอนครั้งนี้เพื่อตองการปรับปรุงมาตรฐานของการจัดแสดงสัตว โดยเปน ขอมูลในงานของสวนสัตวในระดับที่สามารถปฏิบัติงานในหัวขอตอไปนี้ได - ทราบถึงสิ่งจําเปนพื้นฐานที่ตองใหแกสัตวในสวนสัตว - เทคนิคที่ใชในการจัดการสวนสัตว - การจัดการเรื่องความปลอดภัยและสุขภาพสําหรับผูเลี้ยงสัตว รวมถึงผูเที่ยวชมดวย - สามารถบันทึกขอมูลและการเขียนรายงานได - การทํางานอยางมีประสิทธิภาพและปลอดภัยเมื่อทํางานรวมกับผูอื่น การจัดการสัตวในสวนสัตว/ วิชิต กองคํา / 1 มิย 51

6

- ในชวงการทํางานตองรูขั้นตอนการทํางานและสามารถหาทางแกไขปญหาที่เกิดขึ้นใน ขณะการปฏิบัติงานได ชื่อสัตว เนื่องจากในการเรียนจากหนังสือเลมนี้จะพูดถึงเรื่องสัตว และสัตวแตละชนิดจะมีชื่อประจําตัว อยู เมื่อเราพูดถึงชื่อสัตว พวกเราทั้งหมดตองมีความเขาใจถึงสัตวชนิดเดียวกัน สัตวทุกชนิดจะมีชื่อ ไทย ( ชื่อในภาษาของตนเอง ) ชื่อสามัญ และชื่อวิทยาศาสตร เชน ชื่อไทย ยีราฟ ชื่อสามัญ Giraffe ชื่อวิทยาศาสตร Giraffe camelopardalis หรือ Giraffe camelopardalis ( การเขียนชื่อวิทยาศาสตรมี สองวิธีคือ ใชตัวอักษรเอียงใหเห็นความแตกตางจากตัวหนังสือทั่วไป หรือใชการขีดเสนใตตัวอักษร ในลักษณะปกติ ) มีปญหาอันหนึ่งคือ สัตวที่มีในสวนสัตวบางชนิดมีชื่อสามัญที่แตกตางกันไปทองถิ่น ดังนั้นการแกไขปญหาดังกลาวโดยการใชชื่อวิทยาศาสตร ( scientific name ) เพื่อลดการสับสนในกรณี ที่สัตวชนิดเดียวกันแตใชชื่อสามัญแตกตางกันตามทองถิ่น เชนคําวา bison ( ชื่อสามัญ ) นั้นหมายถึง bison ใด ซึ่งมี 2 ชนิดคือ ไบซันอเมริกา ( Bison bison ) หรือ ไบซันยุโรป ( Bison bonasus ) การใหชื่อสัตวนั้นตองการความชัดเจน ชื่อหนึ่งชื่อตองหมายถึงสัตวชนิดหนึ่ง และสามารถให เกิดความเขาใจกับทุกๆคนไมวาจะเปนที่แหงใด นักวิทยาศาสตรจึงไดมีการรวมกันกําหนดกฏ ที่เรียก ชื่อของสัตวและพืช เปนชื่อวิทยาศาสตร ( Scientific name ) ตัวอยางเชน คํา วา Homo sapiens ซึ่ง หมายถึงมนุษย

Q

.ใหคุณเขียนชื่อวิทยาศาสตรของสัตวที่คุณคุนเคยมา สัก 2 ชื่อ แลวตั้งขอสังเกต เชน ชื่อ

วิทยาศาสตรประกอบดวยกี่สวน เปนภาษาอังกฤษหรือเปนภาษาอื่น ในแตละสวนนั้นมีความหมายวา อยางไร

สิ่งที่ผูเขียนตั้งขอสังเกตไดจากชื่อวิทยาศาสตรคือ (ซึ่งผูอานอาจมีความเห็นแตกตางออกไปได ) 1.จะเห็นไดวาประกอบดวย 2 สวน 2.ไมใชภาษาอังกฤษ เปนภาษาที่ไมมีการเปลี่ยนแปลงความหมาย ซึ่งมักเปนคําจากภาษา ลาติน

การจัดการสัตวในสวนสัตว/ วิชิต กองคํา / 1 มิย 51

7

3.ชื่อ แรก เชนคํา วา Homo หรือ คําวา Ursus ซึ่งจะใชในชนิดสัตวที่อยูใน genus ( จีนัส ) เดียวกัน โดยคําวา Ursus เปนชื่อจีนัสของหมี ( bear ) ซึ่งมีดวยกันหลายชนิด ทําไมในปจจุบันจึงมีสวนสัตว (มาถึงขอความนี้เลยเนื่องจากตนฉบับขาดหายไป ) จากขอความขางบนเราพอจะสรุปสาเหตุของการเลี้ยงสัตวปาในสมัยโบราณนั้นมาจาก สอง สาเหตุหลักคือ การแสดงอํานาจของชนชั้นปกครองและลักษณะพิเศษของสัตวปาชนิดนั้น ๆ - การมีสัตวปาหลากชนิดจํานวนมาก มาจากดินแดนหางไกล จะมีไดเฉพาะชนชั้นปกครองเทานั้นซึ่ง เปนการแสดงถึงพลังอํานาจ - เกิดจากความอยากรูอยากเห็นของมนุษย สัตวปาเหลานี้มีลักษณะที่ไมคุนตา นาสนใจ มีความ พิเศษ ไมไดพบเห็นกันบอย ๆ  ละครสัตวและการสวนสนาม ในยุคโรมันเมื่อ 2 พันกวา ปที่แลว กษัตริยจัดใหมีก ารพาเหรดสัตว เชน แรด ชา ง ฮิปโปโปเตมัส สิงโต การจัดใหมีสถานที่ตอสูกันระหวางทาสกับสัตวดุรา ย สาเหตุที่จัดสิ่งตื่นเตน ใหกับประชาชนชมโดยชนชั้นปกครอง เมื่อตอ งการเบี่ยงเบนความสนใจของประชาชนจากปญหา บานเมือง โดยเฉพาะชวงที่ชนชั้นปกครองแกไขปญหาบานเมืองไมได ประชาชนเริ่มไมพอใจรัฐบาล ( มีตัวอยางในเมืองไทยที่เวลามีแขงขันฟุตบอลโลกหรือเอเชี่ยนเกมส คนไทยก็เบี่ยงเบนความสนใจ ไป ติดตามดูการถายทอดสดทางโทรทัศน ลืมเหตุการณบานเมืองไปชั่วขณะ ) ความจริงอันหนึ่งที่ผูอานตองทําความเขาใจสิ่งหนึ่งคือ ในยุคโรมันความบันเทิงที่มีในขณะนั้น ไมไดมีมากมายหลากหลายเหมือนในยุคปจจุบัน

A

คุณคงไมเห็นดวยกับการใชสัตวเหลา นี้ไปเพื่อ ความบันเทิงในยุค โรมัน ทํา ไมมายุค นี้จึงมี ความคิดที่แตกตางจากยุคนั้นและทําไมเราไมคิดเหมือนกับคนยุคนั้นหละ อะไรคือสิ่งที่เกิดขึ้นจากการ ฆาสัตวในยุคโรมัน มีความคลายคลึงกันกับยุคปจจุบันอยางไร (จดบันทึกความคิดของคุณลงในสมุด บันทึก)

การจัดการสัตวในสวนสัตว/ วิชิต กองคํา / 1 มิย 51

8

สัตวปาที่อยูพื้นที่ของกษัตริย ขุนนาง เจาชาย กษัตริย ขุนนาง เศรษฐี เจาของที่ดิน มีการเลี้ยงสัตวปาไวในพื้นดินของตัวเอง บางครั้งมีการ แลกเปลี่ยนสัตวกัน ตัวอยางเชน - พระเจาเฮนรี่ ที่ 1 แหงประเทศอังกฤษเลี้ยงสัตวไวในสถานที่ที่เรียกวา Woodstock เมื่อราชสํานัก ของอังกฤษยายไปที่เมืองลอนดอน สัตวก็ถูกนําไปเลี้ยงในบริเวณที่เรียกวา Tower of London - ในกรุงเวียนนา ประเทศออสเตรีย มีสวนที่ชื่อวา The Great Park of Schonbrunn กอตั้งในป คศ. 1752 เปนสวนที่กษัตริยใชเพื่อดูสัตวปา - สถานที่ที่ Carl Linnaeus นักวิทยาศาสตรที่เปนผูริเริ่มใชชื่อวิทยาศาสตร ใชเปนที่ศึกษาพืชและสัตว ไดเริ่มนําเสนอผลงานที่เขาศึกษาพืชและสัตวในสวนที่มีทั้งพืชและสัตวในประเทศ Sweden

( บันทึกขอความนี้ลงในสมุดบันทึก) การรวบรวมสัตวไวตองมีผูจัดการโดยมี keeper ( ที่เรา คุนเคยกับคํา วา zoo keeper ) ความหมายของคํา วา keeper แปลวา to observe ( การสังเกต ) และ curator ( ที่เราใหความหมายวา หัวหนางานในสวนนั้นๆ เชนคํา วา bird curator ที่หมายถึงหัวหนา หมวดสัตวปก ) ที่มาจากคําวา curate ที่แปลวา การดูแล ซึ่งทั้งสองคําไดใหความหมายในหนา ที่ไว แลว การเลี้ยงสัตวปาเพื่อการศึกษา - ในประเทศกรีก เมื่อ 2000 ปกอน มีการเลี้ยงสัตวปาเพื่อการศึก ษา โดยในเมืองใหญ ๆ จะมี สถานที่เลี้ยงสัตวปาของตัวเอง ปราชญชาวกรีกมีการเขียนหนังสือเกี่ยวกับสัตว ชาวอาหรับเขียนเรื่อง เหยี่ยวและมา การศึกษาเรื่องสัตวมีการศึกษาอยางแพรหลาย และมีการพบปะเพื่อแลกเปลี่ยนความรูกัน มี เหตุการณที่นาสนใจเชน - ในประเทศฝรั่งเศส ทีเ่ มืองปารีสมีส วนพฤษศาสตร โดยในในสมัยของพระเจาหลุยสที่ 15 จะมี สวนสัตวอยูภายในสวนพฤษศาสตรดังกลาว - มีการกอตั้ง The Zoological Society of London เปนที่พบปะพูดคุยเกี่ยวกับเรื่องสัตว ในป ค.ศ. ไดมีการกอสรางสวนสัตว และเปดใหเฉพาะสมาชิกไดชมสัตว เมื่อ มีสัตวปาที่ไดมาใหมที่มีลักษณะ แปลกตา เมื่อนําสัตวเหลานี้มาเลี้ยง ก็เกิดความกาวหนาในวิชาชีววิทยาและการจัดการสัตวขึ้น เริ่มมี การตีพิมพขอมูลเกี่ยวกับการจัดการ ขอสังเกตอื่นๆ ที่มี การจัดการสัตวในสวนสัตว/ วิชิต กองคํา / 1 มิย 51

9

- ตอมาไมนาน Zoological Society garden ก็มีการกอตั้งขึ้นในเมืองตางๆ เชน ดลับบลิน บริสตอล เบอรลิน แมดริด อัมสเตอรดัม และเมืองอื่นๆอีกหลายเมือง โดยมีจุดประสงคเพื่อการเผยแพรความรู และตีพิมพขอมูลตางๆ เพื่อเผยแพรแกบุคคลทั่วไป - ในป คศ. 1847 สวนสัตวลอนดอน (The London Zoological Garden) ไดเปดใหประชาชนไดชม ซึ่งไดรับการตอนรับจากประชาชนทั่วไปในยุโรป - ในอเมริกาเหนือ สวนสัตวไดเริ่มขึ้นในชวง 100 ปที่ผานมา และมีการจัดตั้งอยางแพรหลายในชวง 50 ปที่ผานมานี้เอง

( จดบันทึกลงในสมุด ) วาสวนสัตวของคุณเองมีจุดประสงคพิเศษอื่น ๆ หรือไม กลับไป ดูสาเหตุที่เราเลี้ยงสัตวปาในสวนสัตวชนิดตาง ๆ เพื่อจุดประสงคใด การเกิดขึ้นของสวนสัตว ตารางเวลา : ประวัติของสวนสัตว - มนุษยถ้ํา 3000 ป กอนคริสตศักราช มีการเลี้ยงสัตวเพื่อเปนอาหารหรือเปนเพื่อน - ที่อียิปต 2900 ปกอนคริสตศักราชและ 1000 ปกอนคริสตศักราช การเลี้ยงสัตวปาเพื่อ เปนสิ่งแสดงถึงอํานาจของชนชั้นปกครอง - ที่เปอรเซีย (ประเทศอิหรานในปจจุบัน) 974 ปกอนคริสตศักราชมีการเลี้ยงสัตวปาเนื่อง จากสัตวปาเหลานี้มีลักษณะนาสนใจ - ทีก่ รีก 300 ปกอนคริสตศักราชมีการเลี้ยงสัตวปาเพื่อการศึกษา - ที่กรีก 285 ปกอนคริสตศักราช มีการเลี้ยงสัตวปาเพื่อความสนุกสนานโดยนําสัตว เปนขบวนแหสัตวปา ในอาณาจักรโรมัน คริสตศักราช 1 ใชสัตวปาในการตอสูกับคน - ที่โรม ปคริสตศักราช 2 ในเอเชียปคศ. 1200 และ ที่ Tower of London อังกฤษมีการเลี้ยงสัตวปาเปนสมบัติสวนตัวของกษัตริย ขุนนาง - ที่เวียนนา ปคศ. 1752 ที่ปารีส ปคศ. 1793 มีสัตวปาอยูในสวนเพื่อจัดแสดงให ประชาชนทั่วไปไดดู - ที่ลอนดอน ปคศ. 1826 ที่บริสตอล ( เปนเมืองทาแหงหนึ่งของประเทศอังกฤษ ) ป คศ. 1845 มีการจัดการอยางเปนวิทยาศาสตร เพื่อการจัดแสดงสัตวปาใหประชาชนไดชม - ในป คศ.1871 สหรัฐอเมริกา ประกาศจัดตั้งเขตอนุรักษพันธุสัตวปา ที่อุทยานแหงชาติ การจัดการสัตวในสวนสัตว/ วิชิต กองคํา / 1 มิย 51

10

เยนโลสโตน - สวนสัตวที่มีโครงการเพาะขยายพันธุสัตวหายาก เชนที่ Whipsnade ในปคศ. 1931 - สวนสัตวที่มีการจัดแสดงแบบขับรถเขาชมในทุงกวาง (safari park) ที่ Lions of Longleat ในป คศ. 1966 - สวนสัตวที่มีสัตวจําเพาะกลุม เชน จัดแสดงปลา (aquarium) ที่ Blackpool ในป คศ. 1874 จัดแสดงเฉพาะนกแกวที่ cotswolds ในปคศ. 1975

ใหคุณเขียนจุดประสงคของการกอตั้งสวนสัตวที่คุณทํางานอยูวามีจุดประสงคอยา งไร วันที่ เริ่มกอตั้ง อาจใชเหตุผลที่มีในตารางเวลา ( time chart )เปนตัวชวย และเขียนขอ สรุปของการตั้งของ สวนสัตวของคุณลงในสมุดจดขอความสําคัญ ( neat book )

A ทําไมสวนสัตว เขตรักษาพันธุสัตวปา จึงเปนสิ่งที่มีในชวง 150 ปที่ผานมานี้เอง จุดมุงหมายของการเลี้ยงสัตวปาไดมีการเปลี่ยนแปลง แตยังมีบางประเทศที่การเลี้ยงสัตวปา ยังใหความสนในระดับที่เปนเพียงสิ่งที่นาสนใจ (เพราะไมคอยไดพบเห็นบอย ๆ ) ในคนบางกลุม ที่ มีการศึกษามากขึ้นก็มีความสนใจสัตวปามากขึ้น โดยการใหความสนใจในเรื่องชีววิทยา การจัดการ สัตวใหมีสุขภาพที่ดียิ่งขึ้น การเปลี่ยนแปลงทัศนคติที่มีตอสัตวปา การลดลงของจํานวนสัตวปา การเพิ่มขึ้นของประชากรมนุษยมีอยางรวดเร็วในชวง 200 ปที่ผา นมา เมื่อ 150 ปที่ผา นมาที่ สวนสัตวลอนดอนไดเริ่มเปดทําการ ในชวงเวลาดังกลาวมีเพียงบางพื้นที่ข องโลกที่ประชากรสัตวปา เริ่มลดลง นักสํารวจที่เขาไปยังสวนกลางและตอนใตของทวีปแอฟริกาบรรยายวา สามารถเห็นกลุม ของสัตวนั้นมากมายยาวไปจนสุดแนวขอบฟา สามารถนับจํานวนควายปาไบซันและกวางไดเปน จํานวนหลายลานตัวในเขตอเมริกาเหนือ ในฤดูอพยพยายถิ่นของนกพิราบเห็นทองฟาดํามืดเต็มไปดวย นกตอเนื่องกันเปนเวลาหลายวัน แสดงถึงชวงเวลากอนหนา นั้นสัตวปาไดรับการรบกวนจากมนุษย นอยมาก การจัดการสัตวในสวนสัตว/ วิชิต กองคํา / 1 มิย 51

11

การเปลี่ยนแปลงที่มีผลกระทบตอจํานวนประชากรสัตวปาที่เกิดขึ้น เมื่อการเดินทางไปยังที่ ตาง ๆ มีการพัฒนามากขึ้น อาวุธปนมีการพัฒนามากขึ้น มีการยายถิ่นฐานของมนุษย มีการพัฒนา เครื่องมือเครื่องใชมากขึ้น มีความตองการใชผลิตภัณฑที่ไดจากสัตว เชน หนัง เขาสัตว น้ํามัน จํา นวนสัตวปา ลดลงเนื่องจากถิ่นที่อยูของสัตวล ดลง เมื่อมนุษยเพิ่มจํานวนมากขึ้น ความ ตองการพื้นที่มากขึ้นเพื่อการเพาะปลูก เปนที่อยูอาศัย การเกิดขึ้นของเขตรักษาพันธุสัตวปา อุทยาน แหงชาติเพื่อเปนสถานที่ปกปองพื้นปาที่เปนบานของสัตวปา ในศตวรรษที่ 20 ความกาวหนาทางเทคโนโลยี่เชน การถา ยภาพ ภาพสี การอัดขยายภาพ ภาพยนตร โทรทัศนทําใหสัตวปาเปนที่คุนเคยมากขึ้น และดวยสิ่งเหลานี้ไดทํา หนา เสมือนพวกเราได ทองปาไปตามที่ตางๆ ซึ่งการที่เราไดชมจากสื่อตางๆ เหลานี้ก็เปนการกระตุนใหเกิดการสรางสวนสัตว ขึ้น

A ถาคุณเปนผูที่ปฏิบัติงานในสวนสัตว 1. ใหคุณบรรยายถึงสวนสัตวของคุณ เพื่อใหคนที่ไมเคยไปเที่ยวชม พอจะจินตนาการสวน สัตวของคุณได รูปแบบเปนแบบใด กอตั้งเมื่อไหร สัตวที่เปนตัวเดนของสวนสัตว 2. ในสวนตัวของคุณเอง สัตวที่คุณใหความสนใจมากที่สุดคืออะไร หรือสัตวที่คุณมีขอมูล ในเรื่องตาง ๆ มากกวาชนิดอื่น และมีสัตวชนิดนั้นในสวนสัตวของคุณหรือไม 3. ใหคุณเขียนสรุปยองานที่คุณปฏิบัติตั้งแตเชาถึงเย็น และงานทั้งสัปดาห ในงานที่เกี่ยวของ กับการดูแลสัตว

ถาคุณไมไดทํางานในสวนสัตว 1. มีสาเหตุใดที่ทําใหคุณสนใจงานในสวนสัตวและจริงๆ แลวคุณอยากทํางานในสวนสัตวหรือไม 2. งานดานใดในสวนสัตวที่คุณอยากทํา และสาเหตุใด 3. สัตวชนิดใดที่คุณอยากมีสวนรวมในการดูแล ประโยชนที่คุณไดและสิ่งที่คุณตองสูญเสียไปถา คุณเขามาทํางานในสวนสัตว

การจัดการสัตวในสวนสัตว/ วิชิต กองคํา / 1 มิย 51

12

บทที่ 2 จุดประสงคของการมีสวนสัตว เนื้อหา - ทําไมตองมีสวนสัตว - จุดประสงคของการมีสวนสัตว - เนื้อหาสรุป : หัวขอเพื่อการพิจารณา

การจัดการสัตวในสวนสัตว/ วิชิต กองคํา / 1 มิย 51

13

ทําไมตองมีสวนสัตว ในบทที่หนึ่งเราเรียนรูเรื่องของการพัฒนาของสวนสัตวจากอดีตจนถึงปจจุบัน รูถ ึงสาเหตุของ การเลี้ยงสัตวปาในอดีตเพื่อจุดประสงคใด ในบทนี้เราจะมาเรียนรูวาปจจุบันเรามีสวนสัตวเพื่ออะไร คําถาม ใหคิดทบทวนดูวาเหตุผลของการเลี้ยงสัตวปาในอดีตที่ผานมา ยังเปนเหตุผลที่ใชไดในปจจุบัน หรือไม

สิ่งที่คุณคิดทบทวนไดอาจมีในหัวขอตอไปนี้  การอนุรักษ เปนที่เก็บสํารองสัตวที่จํานวนลดนอยลง และถิ่นที่อยูเดิมถูกทําลาย  การศึกษา เปนสถานที่ศึกษาพฤติกรรมของสัตวปาในการเลี้ยงแบบกรงเลี้ยง รวมทั้งการ มองถึงการปลอยสัตวกลับสูถิ่นอาศัยเดิม  เปนสถานที่เพาะขยายพันธุ การเพิ่มจํานวนสัตวปา เพื่อลดการนําสัตวที่ตองจัดแสดงออก จากปา จากสาเหตุทั้ง 3 ขอ นั้นเปนการมุงประเด็นที่ตัวสัตว อีกประเด็นหนึ่งคือ การตอบสนอง ความตองการของผูเที่ยวชม ที่เปนผูสนับสนุนสวนสัตวใหอยูไดคือ  การใหการศึกษา ใหความรูดวยวิธีการที่เหมาะสมแกผูเที่ยวชมแตละกลุม  การใหความบันเทิง การพักผอน เชน การจัดสถานที่ที่สะอาด สวยงาม รมรื่น การจัด แสดงสัตวในคอกที่เปนธรรมชาติสบายตา จัดแสดงสัตวที่สุขภาพจิตและสุขภาพกายแข็งแรงสมบูรณ คําถาม จากที่อานถึงเหตุผลของการมีสวนสัตวพอสังเขปแลว คุณลองนึกถึงสาเหตุอื่นๆ ของการมี สวนสัตวหรือไม

การเลี้ยงสัตวปาเพื่อการอนุรักษและการผสมพันธุเพื่อเพิ่มจํานวน จุดประสงคข องการเลี้ยงสัตวปาและเพาะขยายพันธุเพื่อใหค งอยูตอไป เปนที่ทราบดีวาใน ปจจุบันสภาพปาธรรมชาติที่ถูกทําลาย จํา นวนสัตวปา ในปาลดจํานวนลง การพัฒนาการจัดการใน กรงเลี้ยงเพื่อใหสัตวปาสามารถขยายพันธุได รวมทั้งมีความรวมมือกับสวนสัตวอื่น ๆ ในเรื่องตัว สัตวและการจัดการ เพื่อมุงหวังที่จะลดการนําสัตวปาออกจากถิ่นที่อยูเดิม

การจัดการสัตวในสวนสัตว/ วิชิต กองคํา / 1 มิย 51

14

คําถาม สวนสัตวตองเลี้ยงสัตวที่ใกลสูญพันธุเพียงกลุมเดียวใชหรือไม

การมีโครงการที่จะเพาะขยายพันธุสัตวหายากเปนสิ่งจําเปน การเลี้ยงสัตวที่เราสามารถเพาะ ขยายพันธุไดโดยไมยาก ใหมีจํานวนมากพอสมควรแลวยังตองดําเนินการตอไป เพื่อไมตองนําสัตว ชนิดนี้จากถิ่นที่อยู เพื่อการจัดการแสดงใหผูเที่ยวชมไดชม การเลี้ยงสัตวเพื่อการศึกษา - การเก็บขอมูลตางๆ ที่เกี่ยวกับสัตวปาที่เราเลี้ยงในสวนสัตวเปนเรื่องจําเปนหากหวังผลในเรื่องการ เพาะขยายพันธุ - ในการเก็บขอมูลจะตองมีระบบการเก็บขอมูลที่ถูกตอง - การที่ผูเลี้ยวสัตวทํางานใกลกับตัวสัตวเปนโอกาสอันดีที่จะไดสังเกตพฤติกรรมตางๆ และจดบันทึก ขอสังเกตนั้นไว - ขอสังเกตที่ไดใหนํามาประมวลผลและเขียนเปนขอสรุปและมีการตีพิมพในวารสารทางวิชาการ - การสะสมความรูในสัตวแตละชนิดของแตละสวนสัตว จะพบวาในสัตวชนิดเดียวกัน ในตางสถานที่ กัน ปญหาและขอมูลจะมีความแตกตางกัน เนื่องจากพื้นฐานในหลายๆเรื่องที่มีความแตกตางกัน เมื่อ นําความรูมารวมกันจะไดขอมูลที่หลากหลาย - เราจะกลาวถึงการจดบันทึกในบทที่ 4 ซึ่งจะมีตัวอยางของแบบฟอรมตางๆ เชนในกรณีสัตวเกิด สัตว ปวย สัตวตาย ใบขอเพิ่มอาหาร ใบที่ใชบันทึกในการวางยาสลบสัตว การเลี้ยงสัตวเพื่อจัดแสดงในสวนสัตว ผูเที่ยวชมที่เขามาในสวนสัตวมีความมุงหวังที่จะไดรับการสนองตอบจากสวนสัตวในหลาย เรื่อง เชนเรื่องการบริการ ตั้งแตการขายบัตรผานเขาชม การอธิบายเสนทาง (ในกรณีที่ผูเที่ยวชมเขา มาในสวนสัตวเปนครั้งแรก ) ที่จอดรถ เปนตน ผูเที่ยวชมมีความตองการที่จะสัมผัสใกลชิดกับธรรมชาติ ความสนุกสนาน เพลิดเพลินที่ เกิดขึ้นจากชมสัตวที่เขาไมคุนเคย แปลกใหม มีโอกาสนอยมากที่ไดสัมผัสอยางใกลชิด ไดชมสัตวที่ มีลักษณะสวยงาม รูปราง สีสัน มีการแสดงพฤติกรรมที่คาดไมถึง ไดยินเสียงรอง สิ่งประกอบอื่นที่สําคัญไมยิ่งหยอน คือ ความสะอาด การจัดสวนที่มีสีสันสวยงาม สถานที่ อํานวยความสะดวกตาง ๆ เชน หองน้ํา โรงอาหาร ที่สะอาดเปนระเบียบ

การจัดการสัตวในสวนสัตว/ วิชิต กองคํา / 1 มิย 51

15

การจัดแสดงในลักษณะความแปลกประหลาด การแสดงในอดีต มีการแสดงในลักษณะที่สรางความเขาใจผิดใหกับประชาชน เชน การ บอกวา แมวน้ํา คือ นางเงือก การนําลามาทาสีแลวบอกวาคือมาลาย คําถาม คุณมีความเห็นอยางไรในเรื่องการจัดแสดงสัตวใ นลักษณะการจัดแสดงและใหขอ มูลวา เปน สัตวที่แปลกประหลาด ในสวนสัตว

ซึ่งคําตอบสําหรับคนที่ทํางานในสวนสัตวคงเปนในแงไมเห็นดวยกับการจัดแสดงในรูปแบบนี้ โดยเนื้อหาของความเปนสวนสัตวแลว จะไมจัดแสดงสัตวหรือใหขอมูลแกผูเที่ยวชมวาสัตววาเปนสิ่ง แปลกประหลาด แตสิ่งที่ปฏิเสธไมไดเลยวาโดยตัวของสัตวเองแลวคือความแปลกประหลาด นาสนใจ ซึง่ เปน ความรูสึกที่เกิดขึ้นของผูเที่ยวชมเมื่อมีโอกาสไดมาดูสัตวปา ทําใหผูเที่ยวชมเกิดความสนุกสนาน นั่น คือเหตุผลหนึ่งที่ผูเที่ยวชมตองการมาเที่ยวสวนสัตว การจัดแสดงโชวความสามารถสัตวที่พบตามสวนสัตวตา งๆ เชน การแสดงความสามารถ ของปลาโลมา ลิงอุรังอุตัง นกแกว เปนการแสดงที่ทําใหผูเที่ยวชมเกิดความสนใจในสัตวชนิดนั้นๆ มากขึ้น เปนชองทางหนึ่งที่ทําใหคนคนควาหาขอมูลเกี่ยวกับธรรมชาติวิทยามากขึ้น และเริ่มมีแนวคิด ขึ้นมาอีกวาการใชสัตวโชวควรจะใชสัตวที่เปนสัตวเลี้ยงใหมากยิ่งขึ้นขึ้นเชนการฝกสุนัข แมว หนูให เลนละครสัตว การจัดการแสดงสัตว พรอมกับการใหขอมูลกับผูเที่ยวชม เราจะมีวิธีการใหผูเที่ยวชมเกิดความสนใจในตัวสัตวไดอยางไร (การจัดสภาพสวนแสดงสัตว สัตวใหเปนธรรมชาติล ดการใชสภาพที่คลา ยกรงขัง การจัดชวงเวลาใหอาหารสัตวพรอมทั้งจัดคน บรรยายใหความรูไปดวย) นอกจากนั้นผูเที่ยวชมยังมีจุดประสงคหรือหัวขอที่ตัวเองสนใจแตกตางกัน ไป ซึ่งเปนหนาที่ของสวนสัตวที่จะตองเตรียมขอมูลใหกับผูเที่ยวชมดวยวิธีการตาง ๆ ตัวอยาง เชน นักสัตววิทยาตองการเห็นพฤติกรรมของสัตวชนิดนั้นอยา งใกลชิด ซึ่งในการสังเกตพฤติก รรมในปา จริงไมสามารถเขาใกลสัตวไดใกลขนาดนี้ คําถาม จากประสบการณของคุณกับการพูดคุยกับผูเที่ยวชม คุณสามารถบอกไดหรือไมวา เขามาที่ สวนสัตวเนื่องดวยความตองการขอมูลในลักษณะใด

การจัดการสัตวในสวนสัตว/ วิชิต กองคํา / 1 มิย 51

16

พบวาผูเที่ยวชมจะมีความตองการที่แตกตางกัน คําตอบอาจจะเปน - ผูปกครองของเด็กอาจตองการขอมูลเพิ่มเติมสําหรับตอบคําถามลูก ๆ - มีผูเที่ยวชมบางกลุมตองการขอมูลเรื่องการเลี้ยงดู อาหารหรือการจัดการสัตวปาเมื่อสัตว ปาปวย - อาจารยนํานักเรียนมาที่สวนสัตวเพื่อใชตัวสัตวเปนสื่อการสอนในหลายๆ วิชา เชนภาษา อังกฤษ วิทยาศาสตร - นักเรียนที่ตองทําโครงงานหรือรายงาน เราจะกลับมาพูดเรื่องการศึกษาในสวนสัตวอีกครั้งหนึ่งและในบทที่ .3

Q

ใหคุณยอนกลับไปที่สวนสัตวของคุณวาจุดประสงคของสวนสัตวของคุณคืออะไร โดยให

ความสําคัญไปที่สัตวภายในสวนสัตว และผูเที่ยวชมซึ่งเปนผูสนับสนุนสวนสัตวใหอยูได

ถึงแมวาสวนสัตวจะมีความแตกตางกัน แตสิ่งที่เหมือนกันในเรื่องจุดประสงคข องสวนสัตว คือ 1.ใหการสนับสนุนในความพยายามในงานการอนุรักษสัตวปา 2.มีโครงงานที่จะเพาะขยายพันธุสัตวหายากขึ้นในสวนสัตว เชน สวนสัตวสงขลามีโครงการเพาะขยาย พันธนกเงือกไทย สมเสร็จ แมวปาขนาดเล็ก สวนสัตวนครราชสีมา มีโครงการเพาะพันธุนกกระเรียน พันธุไทย และสัตวกลุมชะมด อีเห็น 3.มีการจดบันทึกการดูแลสัตว ความตองการขั้นพื้นฐาน อาหาร การสุขาภิบาล โรคสัตวที่พบบอย ลักษณะทางสังคม การจัดการทางสัตวแพทย จัดพิมพเปนรายงานเปนรูปเลมแลวเผยแพรใหทราบทั่ว กัน 4.ใหความรวมมือกับสวนสัตวอื่น ๆ เชนการใหขอมูล การจัดการสัตว การแลกเปลี่ยนสัตวเพื่อการ ปรับปรุงสายพันธุ 5.การเตรียมสิ่งที่สรางความพึงพอใจแกผูเที่ยวชม สวนแสดงสัตวที่ดูเปนธรรมชาติ สัตวที่มีพฤติกรรม ปกติ สถานที่ ถนนที่สะอาด พืชพรรณที่มีสีสันสวยงาม รมรื่น 6. การใหการศึกษาแกผูเที่ยวชมทุกกลุมอายุ กลุมกิจกรรม ดวยรูปแบบวิธีการที่เหมาะสม

การจัดการสัตวในสวนสัตว/ วิชิต กองคํา / 1 มิย 51

17

คุณมีขอคิดเห็นที่แตกตางจากทั้ง 6 ขอนี้หรือ ไม ที่สวนสัตวข องคุณมีเหตุผลอื่น ๆ ที่แตกตาง จากนี้หรือไม เหตุผลที่พูดถึงใชไดกับสวนสัตวของคุณหรือไม เหตุผลที่กลาวมาคุณไดทําในสวนสัตว ของคุณหรือไม

กิจกรรมที่คุณตองทําในสวนสัตว - เมื่อคุณไดมีขอสรุปสวนตัวของคุณวาสวนสัตวมีจุดประสงคอะไร คุณอาจลองพูดคุยดูถึงแนวคิด เห็นของเพื่อนของคุณวา เขามีแนวคิดอยางไรเรื่องจุดประสงคของการมีสวนสัตว - เมื่อทราบงานของสวนสัตวที่ตองทําแลว ลองเปรียบเทียบกับสวนสัตวของคุณ คุณคิดวามีงานสวน ใดที่สวนสัตวคุณยังไมไดทําหรือยังทํานอยเกินไป - มีงานขอใดที่คุณไดทําใหเกิดขึ้นจริงในสวนสัตวของคุณแลว - พูดคุยกับเพื่อนรวมงานของคุณถึงประเด็นที่ยังไมไดทําหรือยังไมไดใหความสําคัญ ตองทําอยางไร เพื่อใหงานที่ขาดอยูมีการเคลื่อนไหวมากยิ่งขึ้น - ภารกิจหลักเหลานี้สวนสัตวของคุณไดมีการเขียนในหลายสถานที่ที่ผูปฏิบัติงานไดอ าน ไดเห็น เสมอ จนเขาใจและเกิดเปนสามัญสํานึกในใจของทุกคนหรือไม

มาถึงตอนนี้ใหคุณเขียนจุดประสงคของสวนสัตวในความคิดของคุณวามีหัวขอใดบาง

A

( คําถามในขณะที่คุณกําลังอานหนังสือ เลมนี้ ) ตั้ง คํา ถามกับตัวเองวา ในฐานะที่คุณ เปน

ผูปฏิบัติงานในสวนสัตว คุณมีวิธีการอยางไรที่จะบอกกับผูปฏิบัติใหทราบถึงงานของสวนสัตววาคือ อะไร ใหคุณเขียนถึงวิธีการเหลานั้น

การจัดการสัตวในสวนสัตว/ วิชิต กองคํา / 1 มิย 51

18

จุดมุงหมายของสวนสัตวของคุณ คุณอาจรูสึกวางานที่เปนงานหลักของสวนสัตวที่ก ลาวมาในบางขอ เปนสิ่งที่คุณยังทํานอย มาก เชน การเขียนงานการจัดการทั่วไปในรูปแบบงานวิชาการเชิงวิทยาศาสตร ในชนิดสัตวที่สวน สัตวพยายามที่จะเพาะขยายพันธุ ซึ่งเปนสิ่งที่คุณไมมีประสบการณ แตงานของสวนสัตวก็มีอยูหลาย หัวขอที่คุณ สามารถมีสว นรวมไดหรือ ในสวนงานที่ยังไมไ ดทํา ก็คอย ๆ ศึก ษาและพัฒ นา ความสามารถในสวนที่ขาดอยูขึ้นมา

Q ในสวนงานที่คุณยังไมไดทํา ใหลองทําดูอยู โดยเริ่มที่สัตวที่คุณรับผิดชอบอยู เชน เราจะทํา อยางไรใหสัตวเหลานี้มีสุขภาพที่ดีได

สิ่งที่ชัดเจนที่สุดคือ เราตองดูแลสัตวเหลา นี้อยางดีที่สุดดวยมนุษยธรรม สิ่งที่คุณตองทําให สัตวเหลานี้คือ 1. คอกและกรงสัตวที่เหมาะสมกับสัตวชนิดนั้น ๆ ในเรื่องของ สิ่งแวดลอม (ความชื้น และอุณหภูมิ) พื้นที่ วัสดุที่ใช การตกแตงคอกที่เหมาะกับพฤติกรรม 2. อาหารที่มีคุณภาพและปริมาณที่เหมาะสม ถูกตองกับความตองการสัตว 3. จัดระบบสังคมในกรงเลี้ยงใหเหมาะสมกับสัตวชนิดนั้น อยูเปนคูมีโอกาสไดผสมพันธุ 4. การสุขาภิบาล เรื่องความสะอาด กรงคอกสัตว อาหาร เมื่อคุณตองรับผิดชอบสัตวเหลานี้ใหมีสุขภาพดี ในสวนของงานการอนุรักษ ถาสัตวเหลานี้มี สุขภาพเปนปกติ โอกาสที่สัตวเหลา นี้จะมีโอกาสที่อ อกลูก ได สิ่งที่คุณตองทํา คือการจดบันทึก การ จัดการสัตวไวสําหรับเปนขอมูลพื้นฐาน สําหรับเปนแนวทางในการจัดการสัตวชนิดนี้ตอไปในอนาคต ตอไปเราจะไปพูดอีกสวนหนึ่งของสวนสัตวที่สําคัญคือ ผูเที่ยวชม ( visitor ) อะไรคือสิ่งที่ผูเที่ยวชมตองการชม สวนสัตวมีสวนประกอบหลายอยา งที่ตอบสนองความตอ งการของผูเที่ยวชม สวนสัตวบาง แหงมีสวนของทางเทาเพื่อสามารถเที่ยวชมโดยการเดินเทา ซึ่งมักพบในสวนสัตวใ นเมืองที่มีพื้นที่ไม มากนัก บางแหงที่เที่ยวชมโดยการนั่งรถในรูปแบบซาฟารี หรือสวนสัตวที่มีความเชี่ยวชาญในสัตว บางชนิด มักจะมีการจัดแสดงสัตวชนิดนั้นมากเปนพิเศษ เชนนกแกว ปลา

การจัดการสัตวในสวนสัตว/ วิชิต กองคํา / 1 มิย 51

19

A 1. สัตวชนิดใดที่สวนสัตวของคุณ ทีผ่ ูเลี้ยงสัตวที่มีความชํานาญเปนพิเศษ 2. สัตวชนิดนั้นสามารถขยายพันธุไดในสวนสัตวของคุณใชไหม 3. สัตวชนิดใดที่คุณคิดวาเปนสัตวที่เปนที่ชื่นชอบสําหรับผูเที่ยวชม

ในฐานะที่คุณเปนพนักงานเลี้ยงสัตว มีพนักงานในสวนสัตวคนใดหรือไมที่เปนผูเผยแพรงาน อนุรักษ งานวิจัย ตอสื่อมวลชนไมวาจะเปนสื่อสิ่งพิมพ โทรทัศนหรือการออกพูดในงานสัมมนาทาง วิชาการ เราคือบุคคลที่ตองมีหนาที่ที่จะสื่องานของสวนสัตวออกสูภายนอกโดยใชสื่อเหลานี้

Q

ใหคุณเขียนคําถามที่มันไดรับจากผูเที่ยวชมเสมอ ๆ และคําตอบที่คุณใหแกผูเที่ยวชมคืออะไร

การใหการศึกษาในสวนสัตว คุณอาจไมรูวางานในสวนสัตวนั้นมีความเกี่ยวขอ งอยางมากกับงานใหก ารศึกษา แตการให การศึก ษาแบบการสอนในโรงเรียนอาจมีนักทองเที่ยวบางคนไมคอยชอบในวิธีการแบบนั้น ที่อาจ สรางความรูสึกเหมือนอยูภายใตกฎระเบียบแบบเดียวกับโรงเรียน ดังนั้นการใหการศึกษาในสวนสัตว ตองเปนในลักษณะสรางสนุก ความพึงพอใจ กระตุนความสนใจใหอยากเรียนรู ตัวอยางสําหรับวิธีการใหการศึกษาในสวนสัตว - การจัดแสดงสัตวที่มีสุขภาพจิตและรางกายที่สมบูรณแข็งแรง - การจัดสภาพสวนแสดงสัตวในลักษณะที่เปนธรรมชาติ ถาสามารถจัดใหถูกตองตาม ลักษณะถิ่นที่อยูเดิมไดจะเปนเรื่องที่ดีมาก - การพูดถึงสัตวที่เปนสัตวหายาก - ปายใหการศึกษาที่บริเวณจุดชมตามสวนแสดง - มุมใหการศึกษาตามสวนแสดงสัตว ซึ่งปจจุบันวิทยาการของวัสดุ วิธีการนําเสนอไดมี การจัดการสัตวในสวนสัตว/ วิชิต กองคํา / 1 มิย 51

20

ความกาวหนาไปมาก - หนังสือแนะนําจุดที่นาสนใจและสัตวที่นาสนใจ โดยใหขอมูลในขั้นใหลายละเอียดได - แผนพับ ที่ใหขอมูลการเที่ยวภายในสวนสัตว ซึ่งมีแผนที่ สถานที่ที่นาสนใจภายใน สวนสัตว - ภายในรานขายของที่ระลึกมีมุมขายหนังสือเกี่ยวกับสัตวปาไวจําหนาย - มีโปสเตอรเชนสัตวเลี้ยงลูกดวยนม สัตวปกและสัตวเลื้อยคลานของไทยไวแจก - การจัดชวงเวลาที่พนักงานเลี้ยงสัตวพูดคุยกับผูเที่ยวชม - การจัดใหมีหองฉายภาพยนตรสารคดี - มีสวนแสดงที่บอกขอมูลสัตวเปนเสียงบรรยาย - การเที่ยวชมเปนกลุมที่มีผูบรรยายใหความรูติดตามกลุมไปดวย โดยสรุปแลว การใหการศึกษาในสวนสัตวคือการสรางความสนใจในสัตวชนิดนั้น ๆ กอน โดยวิธีการหลายอยาง แลวใหผูเที่ยวชมนั้นศึกษาดวยตัวของเขาเอง คําถาม จากหัวขอ ในวิธีใหก ารศึกษาที่กลา วมาทั้งหมดในสวนสัตวของคุณใชวิธีก ารเหลานี้เพื่อให การศึกษาแกผูเที่ยวชมหรือไม มีวิธีการอื่น ๆ ที่คุณทําเพิ่มเติมนอกจากนี้หรือไม ปายใหการศึกษา ทุกสวนสัตวมีเจาหนาที่เลี้ยงสัตว ทุกสวนสัตวมีปายใหการศึก ษา ซึ่งปาย ใหการศึกษานาจะเปนรูปแบบทั่วไปของการใหการศึกษาและใหขอมูลในสวนสัตว คุณลองยอนกลับ ไปดูปายใหก ารศึกษาของคุณวานาสนใจ สามารถกระตุนใหผูเที่ยวชมสวนสนใจที่จะอานปา ยให การศึกษาหรือไม

คําถาม กลับไปคิดถึงปายใหการศึกษาในสวนสัตวของคุณเองวามีรูปแบบใด และเขียนลักษณะปายให การศึกษาลงในสมุด 1 – 2 แบบ หลังจากนั้นใหลองสรุปวารูปแบบปายใหการศึกษาในสวนสัตวของ คุณมีกี่รูปแบบดวยกัน ใหสังเกตที่ปายจะเห็นไดวาสวนประกอบที่มีอยูในปายใหการศึกษาเชน ชื่อวิทยาศาสตร ถิ่นที่ อยู นิสัยของสัตวชนิดนั้น รูปภาพ แผนที่แสดงถิ่นที่อยู

การจัดการสัตวในสวนสัตว/ วิชิต กองคํา / 1 มิย 51

21

ปายใหขอมูล ยังรวมความถึง ปายเครื่องหมายบอกทางไปคอกกรงสัตว เวลาใหอาหารสัตว ปายบอกสิ่งที่ตองระวัง ปายหามใหอาหารสัตว คําถาม ปายตาง ๆ ที่มีในสวนสัตวของคุณดีแลวหรือยัง ถายังไมดี การปรับปรุงปายเหลานี้ตองทํา อยางไรบา ง ลองเลือกปา ยอันหนึ่งที่คุณเห็นวาควรปรับปรุงวา ตองปรับปรุงอยางไร เชน ปา ยให การศึกษาจําเปนตองปกปองไมใหถูกฝนและแสงอาทิตย เปนวัสดุที่ทนทาน สีสันที่มีบนตัวปา ยไม จางหรือลบเลือ นไปอยางรวดเร็ว วางในจุดที่เหมาะสม มีรูปสัตวประกอบ แผนที่แ สดงถิ่นที่อยู สีสันของพื้นปาย ความชัดเจนของตัวหนังสือ ขอความที่มีเขียนดวยขอความที่เขา ใจงาย จํานวนคํา ไมมากเกินไป การออกแบบจัดวางรูปภาพ แผนที่ ตัวหนังสือที่เหมาะสม ราคาที่เหมาะสมกับวัส ดุ และคาออกแบบ

รูปแบบของปายใหการศึกษาของคุณใชเรซิ่นหรือฟอรเมกา เพื่อปองกันฝนและแสงแดดได หรือไม คุณตองทําการตรวจสอบเสมอวาปายมีการชํารุดเสียหายตองซอมแซมหรือไม การตรวจสอบ เปนสิ่งตองกระทําเนื่องจากปายเหลานี้มีราคาแพง มุมมองของผูเที่ยวชมตอสวนสัตว ในฐานะที่เปนเจาหนาที่เลี้ยงสัตว บางครั้งมีคํา ถามหรือคําแนะนําจากผูเที่ยวชมบางคนวา สัตวที่อยูในสวนสัตวเปนสัตวที่ถูกจํากัดบริเวณ เหมือนกับสัตวเหลานี้ถูกจับขังคุก โดยที่ผูดูแลสัตว คือผูคุม สัตวปาตองอยูในปา ทําไมจึงตองมาอยูในสวนสัตว การอยูในกรงขังแบบนี้พฤติกรรมตาม ธรรมชาติจะเปลี่ยนแปลไปหรือไม โดยเขาเกิดความเปรียบเทียบกับสัตวใ นปา ที่มีพื้นที่ก วางสามารถ แสดงพฤติกรรมตามสัญชาตญานของสัตวชนิดนั้น ๆ เมื่อตองเจอกับคําถามเหลานี้ในฐานะที่คุณเปน ผูเลี้ยงสัตวปาเหลานี้คุณจะตอบคําถามนี้อยางไร

.ใหคุณจดบันทึกความคิดเห็นวาสาเหตุที่ตองมีสวนสัตวที่คุณทํางานอยู หรือสวนสัตวอื่นๆที่ คุณรูจักดี ทํา ไมตองมีอ าชีพคนเลี้ยงสัตวปาขึ้น เก็บขอความเหลานี้ไวในสมุดบันทึก ซึ่งอาจจะมี ประโยชนหากตองการคําตอบแบบนี้ในโอกาสหนา

การจัดการสัตวในสวนสัตว/ วิชิต กองคํา / 1 มิย 51

22

ทําไมเราจึงตองรูถึงขอมูลสัตวชนิดตาง ๆ ใหมากยิ่งขึน้ จํานวนของประชากรมนุษยเพิ่มขึ้นทุกวัน ขณะนี้มากกวา 3000 ลานคนแลว มนุษ ยคือผูที่ ชํานาญในการใชทรัพยากรธรรมชาติ ในแตละวันมีการทําลายปาในเขตรอนวันละ 70 เอเคอร มีการ ใชพื้นที่เพื่อการเพาะปลูกและเลี้ยงสัตวเพิ่มขึ้นวันละมากกวา 80 เอเคอร จํานวนพื้นที่สัตวจะใชเปนที่ อยูลดลงทุกวัน นั้นหมายถึงจํานวนสัตวปาที่มีในโลกก็ลดลงไปตาม สวนสัตวคือสถานที่สําหรับเตรียม ความรูที่จะชวยเหลือสัตวปาเหลานั้น จริงหรือที่สวนสัตวเปนแหลงอนุรักษสัตวปา การทราบถึงสถานะภาพสัตวปา ที่อยูในปา วา ระดับของการเสี่ยงตอการสูญพันธุเปนอยา งไร ในสภาวะที่โลกมีการเปลี่ยนแปลงไปในทางลบตลอดเวลานั้น สวนสัตวก็ทราบดีวาสัตวชนิดนั้น ๆ มี ระดับของโอกาสที่สัตวจะสูญพันธุมีมากนอยเพียงใด ถาพบวาสัตวชนิดนั้นไมสามารถที่จะอยูรอดไดในสภาพสิ่งแวดลอมปจจุบัน สวนสัตวเปนอีก สถานที่หนึ่ง ที่ตองพยายามเลี้ยงสัตวนั้นใหมีการขยายพันธุสัตวชนิดนั้นไวเพื่อคงสายพันธุไว เพื่อการ นําสัตวนั้นกลับเขาสูธรรมชาติอีกครั้ง ถาสภาพปาบางแหงยังสามารถนําสัตวกลับไปได ซึ่งไมใชเรื่อง งาย คุณพอทราบตัวอยางของชนิดสัตวที่สามารถนํากลับสูธรรมชาติไดหรือไม คําถามที่เกิดขึ้น เชน เปนไปไดหรือไมที่จะนําสัตวจากสวนสัตวปลอยกลับคืนปา สภาพปา มีความอุดมสมบูรณเพียงพอที่จะปลอยไดหรือไม ระหวางสวนสัตวดวยกันมีการแลกเปลี่ยนสายพันธุ สัตวเพื่อใหสัตวคงความแข็งแรงไวไดหรือไม คุณพอทราบตัวอยางของความรวมมือรูปแบบนี้หรือไม การอนุรักษตองการความชวยเหลือจากรัฐบาล บุคคลสําคัญในรัฐบาลจะตองเห็นความสําคัญ ของงานการอนุรักษสัตวปา และสวนสัตวก็เปนสวนหนึ่งของงานนี้ดวย จริงหรือไมที่การเลี้ยงสัตวปาในสวนสัตวนํามาซึ่งความรูใหม ๆ สวนสัตวข องคุณมีการทํา งานวิจัยหรือไม มีก ารตีพิมพผลการวิจัย มีการเผยแพรขอ มูลใน วิธีการอื่นๆ เชน เปนจดหมายขาว มีการสงขอมูลไปลงจดหมายขาวที่ทําขึ้นในหมูของบุคคลที่อยูใน แวดวงสวนสัตวหรือไม ตัวคุณเองทราบขอมูลใหมที่นําเสนอโดยสวนสัตวคุณเองหรือ สวนสัตวแหง อื่นๆหรือไม ขอมูลใหม ๆ หมายถึง 1. การปรับปรุงการจัดการสุขาภิบาลสัตวและการจัดการเรื่องสุขภาพสัตวอยางไร 2. ความรูใหมเรื่องพฤติกรรมสัตวที่สามารถนําใชไดในสวนสัตวและในปา 3. ความรูที่จะใชสําหรับผูปฏิบัติงานกับสัตวในปา การเลี้ยงสัตวปาเพื่อมุงหวังการเพาะขยายพันธุในสัตวที่ยังไมประสบความสําเร็จในการผสม การจัดการสัตวในสวนสัตว/ วิชิต กองคํา / 1 มิย 51

23

พันธุ การจัดการที่สําคัญอยางหนึ่งคือ การจัดพื้นที่จําเพาะเพื่อใหสัตวไดรับการรบกวนจากผูเที่ยวชม นอยที่สุด แตสวนสัตวก็มีหนาที่อยางหนึ่งที่ตองแสดงสัตวเพื่อใหประชาชนไดดู อยางเชน ตัวอยาง ในตางประเทศที่นําแพนดาหรือกอลิลามาเลี้ยง ประชาชนมีความตองการที่จะดูสัตว การเลือกที่จะทํา แบบไหนขึ้นกับปจจัยหลายอยางเชน จํานวนสัตวที่มีในสวนสัตวถาเหลือนอยมาก ตองมุงหวังเรื่อง การเพาะขยายพันธุใหไดเสียกอน และพิจารณาความตองการชมของผูเที่ยวชมมีมากนอยเพียงใดดวย การบาน งานที่ตองการใหทําคือ ใหคุณนําเสนอตอสวนสัตวของคุณถึง - แนวทางในการดําเนินงานของสวนสัตวในมุมมองของคุณ เพื่อมุงสูจุดมุงหมายของสวน สัตว - เขียนถึงความตองการของผูเที่ยวชมที่เขามาที่สวนสัตว - เสนอรูปแบบของปายใหการศึกษาที่คุณคิดอยากใหเปนอยางไร ใหคุณจินตนาการวา มีผูเที่ยวชม เขียนจดหมายถึงคุณในขอความตอไปนี้คุณจะตอบ เขาวาอยางไร โดยมีตัวอยางวิธีการตอบใหคุณ

ผูอํานวยการสวนสัตวที่เคารพ ผมเขียนจดหมายถึงผูอํานวยการเนื่องผมมีความเห็นวา ในโลกเรานี้ไมมีความจําเปนที่จะตอง มีสวนสัตวเนื่องจากประเทศของเรา(อังกฤษ) มีกฎหมายที่ใหก ารคุมครองตอ สัตวอ ยา งเพียงพอ สัตว ควรจะไดรับอิสระ สัตวควรจะอยูใ นปา แทนที่จะตอ งนํา สัตวขังในกรง จับสัตวจากปา ขนสงจาก แดนไกลมาที่สวนสัตวซึ่งเปนสภาพที่ทําใหสัตวบาดเจ็บ สัตวเครียด บางตัวตอ งตายกอนที่จะมาถึง สวนสัตว สัตวในสวนตองปลอยกลับคือสูปาหรือเอามันไปบานเดิมของสัตวชนิดนั้น ๆ เสีย การ เก็บสัตวเหลานี้ไวในสวนสัตว ยังมองไมเห็นถึงประโยชนของการมีสวนสัตวเลย ถาตองการเห็นสัตว ปา ไปที่อุทยานแหงชาติ ไปที่พิพิธภัณฑ ดูจากโทรทัศน จากวีดีโอสารคดีชีวิตสัตวก็ได ซึ่งให ความรูสึกที่ดียิ่งกวาการดูสัตวเหลา นี้จากสวนสัตวเสียอีก กระผมหวังวาขอ เขียนของผมคงมีอ ะไร สะดุดใจคุณไดบาง ดวยความปรารถนาดี โมล เมื่อคุณอานจดหมายในรูปแบบนี้จบ คุณมีแ นวทางในการตอบจดหมายฉบับนี้อยา งไร เขียนลงใน สมุดบันทึกขอความ การจัดการสัตวในสวนสัตว/ วิชิต กองคํา / 1 มิย 51

24

การจัดการสัตวในสวนสัตว/ วิชิต กองคํา / 1 มิย 51

25

บทที่ 3 การเงินและการจัดการ เนื้อหา - คาใชจายและรายได - การจัดการและการบริหารงานภายในสวนสัตว - งานใหการศึกษา - กฎระเบียบในการเที่ยวชมสวนสัตว

การจัดการสัตวในสวนสัตว/ วิชิต กองคํา / 1 มิย 51

26

สวนสัตวประกอบดวยสวนประกอบหลายสวน มีผูปฏิบัติงานหลายฝาย พนักงานเลี้ยงสัตว คือสวนประกอบสวนหนึ่งเทานั้น บทนี้เราจะมองไปยังสวนอื่นที่มีความสําคัญ ๆ ของสวนสัตว

A

คําถาม ใหคุณลองสํา รวจดูวา เจาหนาที่ใ นสวนสัตวประกอบดวยเจาหนา ที่ตอ งปฏิบัติงาน

อะไรบาง ในพนักงานหนึ่งคนอาจมีหลายหนาที่ โดยใหเวลา 10 นาที

หนาที่ที่ผมคิดไดคือ - ผูเ ลี้ยงสัตว - คนขายตั๋วหรือคนตรวจตั๋ว - คนครัว - เจาหนาที่ใหการศึกษา - คนทําความสะอาดหองน้ํา - คนทําสวน - คนคลังอาหาร - สัตวแพทย - พนักงานบัญชี - ฝายประชาสัมพันธ - ผูอํานวยการสวนสัตว หัวหนาแผนกบํารุงรักษาสัตว หัวหนาแผนกโยธา หัวหนาแผนก ประชาสัมพันธ - พนักงานธุรการ - ชางออกแบบ ถาเปนสวนสัตวที่มีขนาดเล็ก งานเหลานี้รับผิดชอบโดยคนจํานวนนอย คาใชจาย ในการสรางสวนสัตวแหงใหม คาใชจา ยจะใชไปในเรื่องของถนน สิ่งกอสรางตาง ๆ รั้ว อาคาร ที่จอดรถ ระบบน้ํา ระบบไฟฟา หลังจากสิ่งกอสรางเสร็จสิ้นการนําสัตวเขามาเลี้ยง คาใชจายในการเลี้ยงดูปตอป ในหัวขอตอไปนี้เปนคาใชจายในหมวดตาง ๆ ใหคุณทดลองเรียงลําดับ คาใชจายเหลานี้ดูจากมากที่สุดไปหานอยที่สุด และดูดวยวารายการใดที่ไดเปนรายไดกอนใหญที่สุด การจัดการสัตวในสวนสัตว/ วิชิต กองคํา / 1 มิย 51

27

รายได - บัตรผานประตู - สวนแบงขายอาหาร รานขายของที่ระลึก รายจาย - คาอาหารสัตว - เงินเดือนพนักงานและลูกจาง - คาบํารุงรักษาอาคารสถานที่ - คาน้ํา ไฟฟา คายานพาหนะ - คายาและเวชภัณฑ งานวิจัย - คาโฆษณาประชาสัมพันธ รายไดทั้งปและคาใชจายของสวนสัตวแหงหนึ่ง เพื่อใชในการตรวจสอบคําตอบ รายได - คาบัตรผานประตู 200,000 ปอนดื - กําไรจากสวนอื่น ๆ ? คาใชจาย คิดเปนเปอรเซ็นต - เงินเดือนพนักงานและลูกจาง 90,000 ปอนด 36 - คาอาหารสัตว …………………..35,000 ปอนด 14 - คาบํารุงอาคาร สถานที่ ………..35,000 ปอนด 14 - คาน้ํามัน-ยานพาหนะ น้ํา ไฟฟา ..20,000 ปอนด 8 - คาสําหรับการดูแลสัตว งานใหการศึกษา……65,000 ปอนด 26 % - คาโฆษณา ประชาสัมพันธ……. 5,000 ปอนด 2% รวม 250,000

100

ใกลเคียงกับที่คิด ๆ ไวหรือไม

ใหคุณลองตอบคําถามตอไปนี้ 1.คาใชจายใดเปนคาใชจายสูงที่สุดและลําดับรองลงมาคืออะไร 2. คาใชจายสําหรับคาอาหารคิดเปนกี่เปอรเซ็นต คุณอาจจะคาดไมถึงวาคาอาหารอยูใ นอับดับที่ 3 ซึ่ง เปนคาใชจายกอนหนึ่งที่ไมมากเลย 3.คาใชจายในหมวดการดูแลสวน ดูแลอาคารสถานที่ คาไฟฟา ใหลองหาขอมูลวามีการเพิ่มขึ้นหรือ การจัดการสัตวในสวนสัตว/ วิชิต กองคํา / 1 มิย 51

28

ลดลง 4.เมื่อไดเงินจากคาผานประตู 200,000 ปอนด สวนที่ขาดทุนอยูเราจะไดจากที่ใด 5.ในฐานะที่เราเปนผูเลี้ยงสัตว( Zoo Keeper ) เราจะมีวิธีการชวยลดคาใชจายไดอยางไร

(แผนงานที่ตองทําในสวนสัตว )ใหคุณลองกลับไปดูงบบัญชีของสวนสัตวของคุณเองที่มีการ พิมพ ในลักษณะของขอมูลที่มีการสรุปงบทั้งป แลวเทียบเปอรเซ็นตของแตละงบดู ดูวาสิ่งที่ใชจาย มากที่สุดเปนงบตัวใด คาใชจายโดยรวมที่ใชไปทั้งหมด รายไดที่จากสวนตาง ๆ เปนอยางไร

ในฐานะที่ทานเปนสวนหนึ่งของผูปฏิบัติงานในสวนสัตว ทานสามารถพูดไดหรือไมวา สวน สัตวสามารถดําเนินงานใหสําเร็จลุลวงไปไดโดยไมตองอาศัยเงินคาผานประตูที่จายโดยผูเที่ยวชม ทาน อาจจะบอกวาทานเปนบุคลากรในสวนของงานบํารุงรักษาสัตว แตเงินที่นํามาจา ยใหทานคือ เงินที่มา จากผูเที่ยวชม ดังนั้นผูเที่ยวชมคือบุคคลที่ทานตองใหการตอนรับอยางดีที่สุดคนหนึ่งของบุคคลที่เขา มาในสวนสัตว การจัดการ หนังสือเลมนี้จะพูดถึงเรื่องการจัดการสัตวเปนหัวขอหลัก ซึ่งจะมีเนื้อหาที่เกี่ยวของกับผูเลี้ยง สัตว ที่เปนเจาหนาที่สวนหนึ่งในการจัดการสวนสัตว โดยผูเลี้ยงสัตวมีหนาที่ตอไปนี้ 1. จัดการเรื่องสุขภาพและการสุขาภิบาลใหกับสัตวเชน อาหารที่เหมาะสมในเรื่องคุณคาและปริมาณ 2. สอดสองดูแลผูเที่ยวชมใหสามารถเที่ยวชมไดอยางปลอดภัย ใหขอมูลสัตวที่ตนเองเลี้ยงดู เพื่อ สรางความพึงพอใจใหแกผูเที่ยวชม 3. ในเรื่องการประชาสัมพันธ ใหขอมูลสัตวแกสื่อมวลชน เชน นักขาว โทรทัศน ที่เขามายัง สวนสัตว หรือในกรณีที่พบปะประชาชนดานนอกเพื่อใหขอมูลที่ถูกตองและสงเสริมภาพพจนที่ดีของ สวนสัตว ในการจัดการสวนสัตวดานอื่นๆที่มีความสําคัญไมยิ่งหยอนกวากันเชน แผนกบริหารงานทั่วไป มี หนาที่บริหารการเงินเพื่อใหงานทุกดานในสวนสัตวดํา เนินไปได ประสานงานทุกแผนกใหสามารถ ทํางานรวมกันเพื่อใหบรรลุตามจุดประสงคของสวนสัตว โดยคิดถึงความกาวหนาโดยสวนรวมของสวนสัตวที่เปนแหลงที่พักพิงของพวกเรา ถาสวน สัตวเจริญกาวหนาเราที่เปนผูพึ่งพิงก็จะมีสวนไดรับความเจริญอันนั้นดวย โดยใชจายเงินงบประมาณ การจัดการสัตวในสวนสัตว/ วิชิต กองคํา / 1 มิย 51

29

ที่มีอยางมีเหตุผลและเปนประโยชนแกสวนสัตวมากที่สุด การจัดการภายในสวนสัตวแบงไดเปน 4 แผนก ไดแก 1. แผนกบริหารงานทั่วไป ในงานธุรการ บัญชี การเงิน พัสดุ 2. แผนกบํารุงรักษาสัตว ดูแลสุขภาพสัตว งานสถานพยาบาล งานเก็บขอมูลสัตว งานวิจัย และการใหการศึกษา คลังอาหาร 3. แผนกโยธา การดูแลอาคารสถานที่ ตกแตงสวน ระบบไฟฟา ประปา 4. แผนกวางแผนและประชาสัมพันธ เผยแพรสวนสัตวใหเปนที่รูจัก งานใหการศึกษา

(แผนงานที่ตองทําในสวนสัตว ) มีการพูดคุยและตอบคําถามตอไปนี้ 1. ในสวนสัตวของคุณใครคือผูกําหนดนโยบายและผลักดันนโยบายนั้นใหเกิดขึ้นจริง 2. ในสวนงานแตละสวนใครคือผูรับผิดชอบ 3. ในงานของ ผูเลี้ยงสัตว ใครคือผูวางแผนงาน ของแตละวัน 4. เขียนโครงขายสายการบังคับบัญชา สายการบังคับบัญชาโดยทั่วไป คือ - ผูอํานวยการใหญ กําหนดนโยบาย - ผูอํานวยการสวนสัตวนํานโยบายมาปฏิบัติ - หัวหนาแผนกบํารุงรักษาสัตวนํานโยบายในเรื่องเกี่ยวกับสัตวนํามาปฏิบัติ - หัวหนาโซน แจกจายงานแก ผูเลี้ยงสัตวในโซน - ผูเลี้ยงสัตวปฏิบัติงานตามที่ไดรับมอบหมาย

(จดบันทึกลงในสมุดบันทึก ) สวนสัตวของคุณอาจมีรูปแบบการบริหารงานที่ แตกตางกันออกไป ใหเขียนเปนโครงขายงานพรอมกับกําหนดหนาที่รับผิดชอบดวย ในฐานะที่คุณเปนผูเลี้ยงสัตว งานที่อยูในความรับผิดชอบของคุณ คือ การจัดการสัตวและ งานประชาสัมพันธ ซึ่งเปนงานที่มีสําคัญอันหนึ่งในฐานะที่เราเปนสวนหนึ่งของสวนสัตวที่ตองพบปะ กับผูเที่ยวชม คุณคือตัวแทนของสวนสัตว การจัดการสัตวในสวนสัตว/ วิชิต กองคํา / 1 มิย 51

30

คุณกับผูเที่ยวชม อะไรคือเหตุผลทีผ่ ูเที่ยวชมมาเที่ยวที่สวนสัตว แนนอนวาสาเหตุหนึ่งคือเพื่อพักผอนและความ เพลิดเพลิน ในฐานะที่คุณเปนผูเลี้ยงสัตว มีขอจํากัดในการใหขอมูลแกผูเที่ยวชม เชน 1.ในการใหขอมูล อยาใหขอมูลในสิ่งที่เปนไปเพื่อความสนุกสนานมากเกินไป ใหนึกถึงขอมูลที่ถูก ตอง 2.ถามีขอมูลใดที่ไมแนใจ อยาใหขอมูลในแงของความคิดเห็น มีหลายคําถามที่ยังไมมีคําตอบที่ชัดเจน 3. หลีกเลี่ยงการพูดถึงขอมูลที่เปนศัพททางวิชาการที่มากเกินไป 4. จดจําภารกิจงานของสวนสัตวไวใหชัดเจน งานใหการศึกษา สวนเสริมงานใหการศึกษา ตัวอยางเชน การใหคําแนะนํา เพิ่มเติมโดยพนักงานเลี้ยงสัตว ปายใหการศึกษา

Q ( ลองเขียนจําตอบลงในสมุดบันทึกกอนดูคําตอบ ) คุณลองนึกถึงสวนสัตวของตัวคุณเองหรือใน สวนสัตวอื่นที่คุณเขาไปเยี่ยมชม งานใหการศึกษาแกผูเที่ยวชมมีรูปแบบอยางไร เขียนลงสมุด ในสวนสัตวของคุณอาจมี 1.แผนพับ 2.สมุดงานสําหรับนักเรียนเขาคาย 3.การสอนแกกลุมนักเรียนสัตวแพทยโดยสัตวแพทยประจําสวนสัตว 4.โรงภาพยนตร ที่ฉายภาพยนตรสารคดีเกี่ยวกับสัตว

Q ( ลองเขียนจําตอบลงในสมุดบันทึกกอนดูคําตอบ ) ถามีกลุมเฉพาะเราจะมีวิธีการใหการศึกษาแก กลุมเหลานี้อยางไร ( ลองกําหนดกอนวากลุมเฉพาะจะเปนใครเชนนักเรียนประถม กลุมผูสูงอายุ ) เราอาจมีความคิดวาการใหสมุดงานนั้นเฉพาะนักเรียนเทา นั้นหรือ การฉายภาพยนตรนั้น สําหรับกลุมที่สนใจในเรื่องบางเรื่องหรือการใหขอมูลแนะนําทั่วไปของสวนสัตวสําหรับนักเรียน ครูที่นํานักเรียนมาที่สวนสัตวมีค วามตองการที่จะใหขอมูลเกี่ยวกับสัตวแกนัก เรียน แตดวย ขอมูล ที่มีอ ยูไมเพียงพอ ดังนั้นสวนสัตวจึง ตองเปนผูเตรียมสื่อ การสอนที่นาสนใจใหแกค รูและ การจัดการสัตวในสวนสัตว/ วิชิต กองคํา / 1 มิย 51

31

นักเรียน รูปแบบที่นําเสนอ เชน ภาษาอังกฤษ รูปภาพระบายสี รูปโลกที่แสดงถิ่นที่อ ยูของสัตว ชนิดนั้น ๆ หรือ**การทําเปนคูมือแนะนําสัตวในสวนสัตวใหครูไดมีโอกาสทราบขอมูลกอนที่จะมา ที่สวนสัตวและ ตัวของเองครูจะเปนฝายใหขอมูลในขณะที่พานักเรียนชมสัตว การเที่ยวชมเปนกลุมไมวาจะเปนวัยใดหรือกลุมอาชีพใดก็ตามแตตอ งการผูนํา ชม มีรูปแบบ การใหขอมูลในขณะนําชม ใชเครื่องมืออื่น ๆ ประกอบ ในหนาถัดไปเปนรูปแบบสมุดงานที่ใหแกนักเรียนที่มาเที่ยวชมสวนสัตวนครราชสีมา (แผนงานที่จะทําในสวนสัตว ) ในบทบาทของการเปนพนักงานเลี้ยงสัตว ใหคุณคิดถึงงาน ใหการศึกษาของสวนสัตวควรเปนอยางไร ปญหาที่เกิดขึ้นกับกลุมของนักเรียนในงานใหก ารศึกษาที่ เขามาใช สวนสัตวมีอะไร ใครคือผูที่ตองรับหนาที่ในการดูแลกลุมนักเรียนที่เขามาในสวนสัตว ในสวนสัตวขนาดใหญ จะมีเจาหนาที่เกี่ยวของกับงานใหการศึกษา แตถาเปนสวนสัตวขนาดเล็ก เจาหนาที่จากสวนอื่นๆ อาจ ตองเขามาเกี่ยวของกับการพานักเรียนเที่ยวชมสัตวโดยรอบสวนสัตว ตองหาวา ใครคือผูที่มีหนา ที่นี้ ใครมีความสนใจที่จะทําหนาที่นี้ ถาสวนสัตวของคุณยังไมมีการจัดการงานใหการศึกษา ใหปรึกษาสวนสัตวที่อยูใกลเคียงที่ได เริ่มงานสวนนี้ไปแลว

เด็กหรือผูใหญบางคนตองการสัมผัสกับสัตว ซึ่งกลุมสัตวที่สามารถสัมผัสไดคือสัตวในกลุมที่ เราคัดสรรไวในสวนสัตวเด็ก แตอยางไรก็ตามกลุมสัตวนี้ตองไดรับการดูแ ลเชนกัน เนื่อ งจากสัตว ไมใชของเลน ที่สามารถทําตามความพอใจอยางไรก็ได ______________________________________________________ เขียนขอ ความสั้น ๆ ในสมุดจดขอความสําคัญ (neat book ) ถึงสิ่งที่คุณสามารถชวยงานให การศึกษาภายในสวนสัตวได การจัดการสัตวในสวนสัตว/ วิชิต กองคํา / 1 มิย 51

32

ระเบียบในการเที่ยวชมสัตว ระเบียบที่มีสําหรับผูเที่ยวชมในสวนสัตวเพื่อ 1. สวนสัตวสามารถดําเนินงานไปไดอยางราบรื่น 2. เพื่อความปลอดภัยของสัตว เจาหนาที่ในสวนสัตว ผูเที่ยวชม ภายในสวนสัตว ผูเที่ยวชมอยูในฐานะที่ผูมาเยือนหรือแขก ถึงแมวาจะเปนผูมาเยือนที่ได จายเงินคาผานประตูเพื่อใชบริการ แตก็มีกฎระเบียบที่ผูเที่ยวชมตองกระทําตาม มีสิ่งที่กระทําไดและ ทําไมได ดานหลังตั๋วที่ใหแกผูเที่ยวชม ตอ งเขียนระเบียบการเที่ยวชมไวใ หเรียบรอย ดานหนาตั๋ว ตองเขียน “โปรดพลิกอานดานหลัง”

1.ลองดูวาระเบียบขอบังคับในการเขาชมของสวนสัตวคุณเปนอยางไร มีบางขอที่อานแลวอาจดูแลวผู เที่ยวชมไมคุนเคย แตความเปนจริงแลวขอบังคับเหลา นี้เกิดจากเหตุก ารณที่เกิดขึ้นจริงและกอ ความ เสียหายใหแกสวนสัตว มีระเบียบการเที่ยวชมไวที่ประตูทางเขาที่ผูเที่ยวชมสามารถอานไดชัดเจนหรือไม มีก ารเขียน ระเบียบไวที่ดานหลังของตั๋วหรือไม มีวธิ ีการจัดการกับผูเที่ยวชมที่ฝาฝนกฎอยางไร เขียนกฎระเบียบลงใน notebook

( แผนงานที่จะตองทําในสวนสัตว )พนักงานและลูกจางทุกคนในสวนสัตวมีหนาที่จะทําใหกฎระเบียบ ของสวนสัตวไดรับการปฏิบัติ การใสชุดที่เปนเครื่องแบบหรือปายบอกชื่อเพื่อเปนการแสดงแกผูเที่ยว ชมทราบวามีเจาที่คอยอํานวยความสะดวกและสามารถสอบถามขอมูลได เมื่อพบความยุงยากในการที่จะเขาจัดการ สิ่งหนึ่งที่ตองนึกถึงเชนกันคือ เราตองการใหผูเที่ยว ชมไดรับความสุขที่เขามาเที่ยวชมในวันนี้และกลับมาใชบริการของสวนสัตวใหมในวันหนา

การจัดการสัตวในสวนสัตว/ วิชิต กองคํา / 1 มิย 51

33

เมื่อพบการกระทําที่ฝนกฎคําพูดที่เราจะกลาวแก ผูเที่ยวชมคือคําพูดอยางไร เชนพบคนเคาะ กระจกงู พบคนโยนอาหารใหลิงชิมแพนซีกิน การฝกกรณีฉุกเฉิน การฝกในกรณีฉุกเฉิน เชน กรณีสัตวหลุด ไฟไหม การดําเนินการจะตองปฏิบัติเชนไร ขอ 1 2 3 4 ตองมีการซอมเพือ่ ใหผูเกี่ยวของทุกคนทราบขั้นตอนและสิ่งที่ตนเองตองปฏิบัติ

การจัดการสัตวในสวนสัตว/ วิชิต กองคํา / 1 มิย 51

34

บทที่ 4 การเก็บขอมูล เนื้อหา -

ทําไมตองมีการบันทึกขอมูล การจําแนกตัวสัตว การบันทึกนั้นทําอยางไร การนําขอมูลไปใช ขอมูลเพิ่มเติม

การจัดการสัตวในสวนสัตว/ วิชิต กองคํา / 1 มิย 51

35

ทําไมตองมีการเก็บขอมูล เมื่อมีสัตวชนิดใหมเขามาในสวนสัตว มีขอมูลหลายขอที่คุณอยากรู ______________________________________________________

Q

คํา ถามที่คุณตอ งการคํา ตอบเมื่อ มีสัตวใหมเขา มาและเปนสัตวที่คุณตองรับผิดชอบ (เขียน

คําตอบลงในสมุดบันทึกกอนที่จะดูคําตอบ ) ______________________________________________________ สิ่งที่คุณตองคิดคือ - เปนสัตวที่เคยอยูในสวนสัตวมากอนหรือไม - สวนแสดงและคอกกักที่เหมาะสมควรเปนอยางไร - การจัดการทั่วไปในเรื่องของอาหาร อุณหภูมิ พฤติกรรมของสัตว - ในเรื่องการขยายพันธุ ระยะการตั้งทอง ถาแมไมเลี้ยงตองจัดการอยางไร - โรคที่พบบอย ๆ ของสัตวชนิดนี้คืออะไร - มีหนังสือที่เขียนถึงสัตวชนิดนี้ที่เราจะใชอานมีหรือไม ______________________________________________________

Q คุณมีขอมูลเหลานี้ในสัตวที่คุณดูแลอยูหรือไม ทําไมเราจึงตองการขอมูลเหลานั้นดวย (เขียน คําตอบลงในสมุดบันทึกกอนที่จะดูคําตอบ ) ______________________________________________________ - ในกรณีที่เกิดสัตวปวย สิ่งที่คุณอยากรูเชน สัตวตัวนี้เคยปวยมากอนหรือไม การรักษาทํา อยา งไร ใครที่เราจะปรึกษาเขาไดบาง - ถาเปนสัตวที่ยายเขามาใหมคุณอาจตองการทราบวา สัตวตัวนี้เคยอยูที่สวนสัตวใดกอนหนานี้หรือไม มีปญหาที่เรายังไมทราบมากอนหรือไม การแกไขทําไดอยางไร - ถาสวนสัตวของเรามีการเก็บขอมูลในหัวขอเหลานี้ไว ขอมูลเหลานี้จะทําใหเราสามารถรับรูปญหาที่ อาจจะเกิดซ้ําขึ้นมาอีกได

การจัดการสัตวในสวนสัตว/ วิชิต กองคํา / 1 มิย 51

36

- อยาใหเกิดกรณีที่ตองการขอมูล เชน ยีราฟตัวนี้อายุเทาไหร แลวมีคําตอบวาใหถาม คนเลี้ยงที่ชื่อพี่ สมชายดูซิ แกเลี้ยงมาตั้งแตตกลูกจากทองแมแ ลว และถาหากวา ผูเลี้ยงสัตวทานนั้น ออกจากงานไป ขอมูลที่เขารูก็หายไปกับตัวเขาดวย การสรางการระบบการจดบันทึกขอมูลจึงตองมีขึ้น - เก็บขอมูลใหเปนระบบ อยา ใหอ ยูในความทรงจํา เพียงอยางเดียว การสื่อสารใหส วนสัตวอื่นได ทราบ อาจมีบางเรื่องที่ไมสามารถเปดเผยไดก็มี ถาเรื่องไหนพอเลาไดก็เลาหรือเขียน - เมื่อการตายของสัตวเกิดขึ้น ถึงแมตัวสัตวไมมีตัวตนอยูแ ลว แตสัตวตัวนั้นจะยังอยูในสวนของ ขอมูลสัตวตอไป ขอใหขอมูลที่เก็บไวใหเปนประโยชนในการจัดการสัตวตัวอื่น ๆ ที่จะตองมาอยูที่ สวนสัตวแหงนี้หรือเปนขอควรระวังใหกับสวนสัตวอื่น ๆ อยาใหความสูญเสียแบบนี้เกิดขึ้นอีก ______________________________________________________

A

คงจําไดจากบทที่ 2 ที่กลาวถึงจุดประสงคของสวนสัตว ขอมูลที่เรามีอยูจําเปนตองเผยแพรตอ

สวนสัตวอื่นเพื่อความเขาใจในสัตวชนิดนั้นใหมาก ลองเขียนถึงขอมูลที่ควรจะเก็บไว โดยขอมูลแตละ อยางเปนประโยชนแกเราอยางไร (ลองตอบคําถามนี้ในใจ ) ______________________________________________________ หัวขอที่เขียนไดอาจเปน - ขนาดของสัตวเมื่อโตเต็มที่แลว - อายุขัย - ถิ่นที่อยู - อาหาร - การกินอาหาร - ชวงอายุถึงวัยเจริญพันธุ มีหัวขออื่น ๆ อีกหรือไม

( งานที่จะตองทําในสวนสัตว )ใหเขียนถึงแตละหัวขอ มีความสํา คัญอยางไร มีประโยชนอยา งไร โดยลองคิดถึงเหตุการณที่เกิดขึ้นในสวนสัตวของคุณเปนตัวอยาง การจัดการสัตวในสวนสัตว/ วิชิต กองคํา / 1 มิย 51

37

เขียนสรุปวาการเก็บขอมูลสัตวมีความสําคัญอยางไรลงในสมุดบันทึก การทําเครื่องหมายสัตว การทําเครื่องหมายที่ดีคือ การสามารถแยกสัตวแตละตัวไดอยางชัดเจน ดังนั้นในระบบการ เก็บขอมูลจําเปนตองมี 1.ชื่อสัตวที่เปนชื่อวิทยาศาสตรเพื่อความเขาใจกับถึงสัตวชนิดนั้น ๆ ที่เปนระบบเดียวกัน 2.ในฝูงสัตวแตละชนิดแยกสัตวแตละตัวออกจากกันได เราจะเริ่มดวยการทําเครื่องหมายสัตวแตละตัว เมื่อทราบวาตัวใดแลวการจดบันทึกพฤติกรรม การเปลี่ยนแปลงที่เกิดขึ้นเปนสิ่งที่ติดตามมา การเก็บขอมูลตองทําใหถูกตอง การเก็บขอมูลควรบันทึกทันทีที่เกิดเหตุการณที่สําคัญ ขึ้น อยาใชความจํา แตใหจดบันทึกลงทันที ผูเลี้ยงสัตวจึงจําเปนที่จะตองมีสมุดที่ใชจ ดบันทึก และ สามารถเปดเมื่อตองการขอมูล สามารถบอกไดวาเมื่อวันที่ เดือน พ.ศ. เกิดอะไรขึ้น การบันทึก เปนหนาที่ที่สําคัญที่ตองปฏิบัติ การสรางระบบการบันทึก คือ ตองไมยุงยาก ไมเสียคา ใชจายมากในการดํา เนินการ ตัวอยางหัวขอที่จะบันทึก - ปริมาณปลาที่นกเพนกวินกินทั้งหมดเมื่อวานนี้ - งูหลามลอกคราบวันที่เทาไหร - เขากวางของละมั่งหมายเลข…..เขาแกหลุด เมื่อวันที่ ……… - แมลามา หมายเลข….ใหกําเนิดลูก ตัวที่ 2 เมื่อวันที่ … เวลา….. - ปริมาณหญาที่เพียงพอสําหรับวัวแดง จํานวน 5 ตัวอยูที่ประมาณ กก โดยให แบงเปน มื้อ ใหเวลา พฤติก รรมที่บอกวาสัตวอิ่มแลวคือ ถายังไมอิ่ม อาการที่สัตวแสดงออก คือ… - ขอมูลที่ตองเก็บในสัตวแตละชนิดมีความแตกตางกัน แตตองจําแนกสัตวแตละตัวใหได กอนที่จะบันทึกขอมูลลงไป การทําเครื่องหมายสัตว ______________________________________________________ การจัดการสัตวในสวนสัตว/ วิชิต กองคํา / 1 มิย 51

38

A คุณคิดวาวิธีการที่จะทําเครื่องหมายสัตวมีวิธีการใดบาง คุณไดทําการทําเครื่องหมายประจําตัว สัตวของคุณหรือไม เสร็จแลวใหบันทึกขอความสั้น ๆ ใหเวลา 5 นาที การทําเครื่องหมายสัตวแตละตัวมีความสําคัญกับการจัดการสัตวในสวนสัตวเพื่อประโยชนใน เรื่องของ - การจัดการในเรื่องพันธุกรรม - การเก็บประวัติสัตวในเรื่องการจัดการและสาเหตุการปวย ตาย การทําเครื่องหมาย ควรจะเลือกวิธีที่คนเลี้ยงสามารถแยกแยะไดวาเปนสัตวตัวใด ในสวน สัตวหลายแหง การแยกเปนตัวอาจมีเพียงสัตวไมกี่ชนิดเชน ชางที่มีจํานวนไมมากเชือก แตถาเปนใน กรณีกวางหรือจระเขซึ่งมีสัตวจํา นวนมาก เราจะแยกแยะไดอยางไร หรือการมีสัตวจํา นวนนอยแต อาศัยการจดจําของพนักงานเลี้ยงสัตวก็ไมใชวธิ ีจําที่ถูกตอง วิธีการทําเครื่องหมายสัตว ที่ดีนั้นควรประกอบดวยคุณสมบัติตอไปนี้ - ไมรบกวนตอกิจกรรมประจําวันของสัตว - ไมทําใหสัตวเจ็บหรือเครียดจากการทําเครื่องหมาย - สามารถแยกแยะสัตวเปนตัว ๆ ได - ทนทานไมลบเลือน เสื่อมไปตามเวลา - งายตอการอานและสังเกต - มีหลายขนาดตามขนาดของสัตว - วิธีการทํางาย หาซื้อไดงาย ราคาไมแพง - ไมรบกวนการมองหรือสรางภาพที่ไมรบกวนกับการชมของผูเที่ยวชม แตในความเปนจริงแลว ไมมีวิธีการทําเครื่องหมายชนิดใดที่ตอบสนองคุณสมบัติตาง ๆ เหลานี้ไดทั้งหมด ตัวอยางการทําเครื่องหมายสัตว เชน 1.ลวดลายธรรมชาติของตัวสัตว วิธีการนี้เทียบเทาไดกับลายมือของคน ตัวอยางเชน สีขนของตัว สัตวซึ่งหากมองผิวเผินจะมองไมเห็นความแตกตาง การเรียงตัวของเสนหนวดของสิงโต ลวดลายบน จะงอยปากของหงส การแตกกิ่งของเสนเลือ ดที่ใบหูของชาง จุดสีดํา ที่อ ยูบนหนาอกของนก เพนกวินฮัมโบลท ความแตกตางที่กลาวมา คนเลี้ยงที่อยูใกลชิดทุกวันจะจําได แตถาคนเลี้ยงที่ไมคุนเคยกับตัว สัตวใหใชการเขียนถึงลวดลายจําเพาะนั้นไวหรือการถายรูปเพื่อใชเปนเครื่องหมายอางอิง

การจัดการสัตวในสวนสัตว/ วิชิต กองคํา / 1 มิย 51

39

ขอดีของการใชวิธีนี้คือ ไมเปนการรบกวนสัตว มองเห็นไดจากระยะไกลเพื่อหลีกเลี่ยงการ จับสัตว ติดตัวสัตวไมเปลี่ยนแปลงหรือเลือนหาย การทําเครื่องหมายบนตัวสัตวเชน ปายที่หู ดูแลว ไมสวยงาม ซึ่งบางครั้งผูเที่ยวชมมีความรูสึกเหมือนการทําเครื่องหมายในสัตวปศุสัตว แตการใชวิธีดู ลวดลายบนตัวสัตวจะไมไดผล ในกรณีที่สัตวอยูเปนฝูงและความแตกตางของสัตวแตละตัวมีนอย 2.หวงขา ในนกจะใชกันแพรหลาย การใชหวงที่ปกของคางคาว ใชหวงคอที่คอของหานและหงส ขอดีของการใชหวงขาแบบหวงตางสีที่อา นเปนตัวเลขตาง ๆ สามารถเห็นไดระยะไกล ขอเสียคือถาหวงนั้นไปรัดขานกเปนสาเหตุใหเกิดการติดเชื้อได 2.band1 n. a flat, thin strip or loop of material used as a fastener, for, reinforcement, or as decoration. A belt or strap transmitting motion between two wheels or pulleys. N. Amer. Ornithology a ring of metal placed round a bird’s leg to identify 3.การใชปายขนาดเล็ก เปนแบบที่ใชกันแพรหลายชนิด เชน ในกลุมที่มักติดปายขนาดเล็กที่หูคือ สัตว ในอันดับกีบคู เขน แอนติโลพ กวาง อันดับกีบเดียว เชน มา กลุมจิงโจ นก เชนนกกระจอกเทศ สามารถติดไดที่ปก (wing tag) ติดที่ครีบสําหรับการวายน้ําสําหรับสัตวในกลุม pinnipeds เชน แมวน้ํา สิงโตทะเล และ cetaceans เชน โลมา ติดที่ครีบของเตาทะเลหรือที่พังพืดเทาของนกทะเล ติดที่ขอบ กระดองของทั้งเตาบกและเตาน้ํา ติดที่สวนหางของจระเข ขอดีของปายขนาดเล็กคือราคาถูก ใชงาย ขอเสียคือ ทําใหหลุดออกไดโดยตัวของสัตวเอง ตัว เลขที่เขียนอาจลบเลือนได การติดที่ตัวสัตวอาจเปนสาเหตุของการติดเชื้อ นอกจากนั้นการติดปายการ มองจากผูเที่ยวชมอาจดูไมสวยงาม (3..Tag a small piece or part that is attached to a main body .,a ragged lock of wool on a sheep .,the tip of an animal’s tail when it is distinctively coloured ., a loose or spare end of something ;a leftover., a metal or plastic point at the end of a shoelace.) 4.การตัดที่ขอบของหูใชมากในกวางและสัตวเลี้ยงลูก ดวยนมอื่น ๆ ใชในกลุมเตาที่ตัดของดา นขาง ของกระดอง การตัดเกล็ดที่หางดานบนของจระเข ระบบการตัดเพื่อแสดงตัวเลขก็แ ตกตางไปตาม ชนิดของสัตว .Notch n. an indentation on incision on an edge or surface. Each of a series of holes for the tongue of a buckle. A nick made on something to keep a record., a point or degree in a scale. 5.การนาบดวยเหล็กรอนหรือเขียนดวยสารเคมีที่มีความเย็นจัด (5.Brand n. an identifying mark burned on livestock with a branding iron.)

การจัดการสัตวในสวนสัตว/ วิชิต กองคํา / 1 มิย 51

40

6.การสัก มีการใชในสัตวเลี้ยงลูกดวยนม โดยใชเครื่องสักแบบเปนปากคีบที่มีตัวเลขสักบนผิวหนัง (a tatoo piler) หรือเครื่องสักแบบปากกาไฟฟา(an electric tatoo pencil) ตําแหนงที่จะสักเชน ในกลุมสัตว เลี้ยงลูกดวยน้ํานม ดานในของใบหู ดานในของตนขา ที่ทอง ชวงอก ขอดี คือสามารถเขียนอักษร และตัวเลขตามที่ตอ งการ ขอดอยคือ ตอ งจับตัวสัตวเพื่ออา นเครื่องหมายที่สักไว ตัวอัก ษรที่สักอาจ เลือนตามเวลา ถาสักชั้นในชั้น subcutaneous มากกวาชั้นintradermal ( 6.Tattoo v. make with an indelible design by inserting pigment into punctures in the skin. ) 7 การใชทรานสปอนเดอร เปนวิธีการที่ใหมที่สุดสําหรับการทํา เครื่องหมายสัตว ทรานสปอนเดอรเปนโลหะขนาดเล็ก ขนาด 1 มม.*4 มม. ซึ่งเปนขดลวดทองแดงที่เปนตัวสรางตัวเลขเมื่ออานดวยคลื่นวิทยุความถี่ต่ํา จาก external scanner โดยระยะหา งจากเครื่อ งอ า นกับจุด ที่ ฝงไมโครชิพไมหา งมากนัก ในระยะไม กี่ เซนติเมตร โดยการฝงไมโครชิพจะฝงที่ผิวหนังชั้นซับคิวเตเนียส หรือฝงเขาไปในชั้นกลา มเนื้อ ขอดอยของการใชไมโครชิพคือตองบังคับสัตวเพื่ออานตัวเลขในระยะใกล ไมโครชิพที่ฝงอาจหลุดได ถาเราฝงไมดีพอ เปนระบบที่มีก ารใชอยางแพรหลาย โดย ISIS (international Species Information System) ใชเปนมาตรฐานสําหรับการกําหนดตัวสัตวตลอดอายุของสัตวตัวนั้น ที่ใชเปนมาตรฐานเดียวสําหรับ ทุกประเทศที่เปนสมาชิกของไอซิส ซึ่งการที่มีขนาดเล็กทําใหสามารถใชไดกับทั้งสัตวมีกระดูกสันหลัง และสัตวที่ไมมีกระดูกสันหลัง จุดที่ใชฝงไมโครชิพ - สัตวเลี้ยงลูกดวยน้ํานม ดานหลังหูซายหรือขวา ระหวางกระดูก scapular - นก ที่กลามเนื้อหนาอก pectoral ซายหรือขวา ที่กลามเนื้อนองขา Thigh ขางซายหรือขวา - สัตวเลื้อยคลาน เตาที่หัวไหล ซายหรือขวา งู และ lizard (กิ้งกา ตะกวด ที่โคนหางดาน บนขวาหรือซาย) ( 7.transponder n. a device for receiving a radio signal and automatically transmitting a different signal.) การจัดเก็บขอมูล ขอจดจําสิ่งหนึ่งคือการกลับมาอานขอมูลที่จดไว 1.ขอมูลที่เก็บไวตองอยูในลักษณะที่สามารถคนหาไดงาย 2.เพื่อใหขอมูลที่จดไวจะสามารถใชไดในอนาคต 3.ขอมูลที่จดไวตองสามารถระบุชนิดสัตวและตัวสัตวนั้นได การจัดการสัตวในสวนสัตว/ วิชิต กองคํา / 1 มิย 51

41

ซึ่งหมายถึงตองมีแฟมสําหรับเก็บขอมูลเฉพาะสัตวชนิดนั้นแยกจากแฟมสัตวชนิดอื่นๆ และมี ขอมูลเบื้องตนที่แยกตัวสัตวเปนตัวไวเรียบรอยแลว เมื่อจะตองมีขอมูล เพิ่มเติมเขามาจะไดจัดเก็บ เพิ่มเติมไดอยางถูกตอง ตัวอยางระเบียนสัตว ตัวอยางระเบียนสัตว ระเบียนสัตว หมายเลขสัตว ชื่อวิทยาศาสตร Family ชื่อสามัญ ชื่อไทย เพศ ชื่อที่คนเลี้ยงตั้ง เครื่องหมายประจําตัว ถิ่นกําเนิด ประเทศที่มา วันที่สัตวเขา ไดสัตวจาก ที่เกิด พอ……………….แม วันที่สัตวออกจากสวนสัตว สาเหตุ สาเหตุการตาย เลขที่ใบสัตวตาย เลขที่ใบสัตวปวย แผนระเบียนสัตวนี้ควรจะมี 2 แผนในสัตว 1 ตัวคือ แผนตนฉบับ ( master card ) อยูที่หอง ทํางานของแผนกบํารุงรักษาสัตว แผนที่ 2 เปนสวนที่ผูเลี้ยงสัตวr ตองเก็บรักษาและจดขอมูลเพิ่มเติม - แผนทั้งสองนี้จะนํามารวมกันในกรณีที่สัตวตาย หรือยายสัตวไปยังสวนสัตวแหงใหม เพื่อนํา ขอมูล ของสัตวตัวที่ยายนี้ติดตามตัวสัตวไปดวย - การเขียนรายงานประจําวันของผูเลี้ยงสัตว ซึ่งผูแปลขอใหความเห็นวา ควรเขียนในสมุด เชนสมุด เลมยาวสีน้ําเงิน ซึ่งหนึ่งเลมจะมีความตอเนื่องไดประมาณ 1 ปครึ่ง การจดบันทึกในสวนขอมูลที่ สําคัญใหหัวหนาแผนกบํารุงรักษาสัตว จะเปนผูทําเครื่องหมายใหเจาหนาที่ธุรการเปนผูจดขอมูล ของ สัตวแตละตัวลงในสวนขอมูลของสัตวตัวนั้นๆ - โดยระบบงานของสวนสัตวตองการที่จะใหผูเลี้ยงสัตว เปนบุคคลชางสังเกต ใหความเอาใจใสในสัตว ที่ตัวเองมีความรับผิดชอบอยู ตองการให ผูเลี้ยงสัตวรายงานสิ่งผิดปกติของตัวสัตวมาตามลําดับชั้น การจัดการสัตวในสวนสัตว/ วิชิต กองคํา / 1 มิย 51

42

- นอกจากเรื่องสัตวแลว หัวหนางานตองการทราบในเรื่องอื่นๆ เชน 1.ผูเลี้ยงสัตวมาทํางานตามปกติหรือไม ซึ่งถาไมมีรายงานเขามาอาจมีการเจ็บปวยจะไดมีการติดตามการ ปวยเกิดจากสาเหตุใด 2.ในรายงานใหเขียนเกี่ยวกับสิ่งที่ตองซอมแซม ตองเบิกของเพื่อซอมแซมในรายการใดบาง ถาราย งานยังมีเรื่องเดิมเขามาอยูแสดงวาเรื่องยังไมไดมีการแกไขใหเรียบรอย 3.สภาพอากาศ 4.งานพิเศษเพิ่มเติมที่หัวหนางานไดสั่งเพิ่มเติม เชนงานซอมแซมกรง คอก 5.สภาพปญหาและอุปสรรคที่เกิดขึ้นในงาน 6..ตองการตรวจสอบปริมาณงานที่ ผูเลี้ยงสัตวทําไดในแตละวัน เพื่อใชเปนขอมูลในการประเมินผล งานปลายป - ในสวนของตัวสัตว ขอมูลที่ตองมีการจดบันทึกเชน 1.การเกิดและการตายของสัตว 2.การเคลื่อนยายสัตว เชนการยายไปยังสวนสัตวแหงใหม 3.การปวย อาการปวย 4.พฤติกรรมการผสมพันธ พฤติกรรมที่ผิดไปจากวันอื่นๆ 5.กรณีการลอกคราบของงู การหลุดรวงของเขากวาง 6..ปริมาณและคุณภาพอาหารที่ไดรับจากคลังอาหาร ไดรับปริมาณที่เพียงพอกับการกินของสัตวหรือ ไม คุณภาพของอาหารที่สงมาดีหรือไมดีอยางไร 7..สภาพของตัวสัตววามีเห็บ เหา หมัดในตัวสัตว มีหนู แมลงสาบในบริเวณคอกมากนอยเพียงใด

Q

ใหคิดถึงประเด็นหรือหัวขอที่ผูเลี้ยงสัตวตองเขียนไปในบันทึกประจําวัน

ใบบันทึกที่ทําเปนแบบฟอรม (เพื่อใหผูกรอกขอความ เขียนขอความไดครบถวน ) 1..ใบบันทึกการรักษาสัตวของสัตวแพทย 2.ใบบันทึกการตรวจงานของหัวหนางานในเรื่องความเรียบรอยของสวนตางๆของคอก เชน คอกกัก ถาดอาหาร จุดชม พื้นสวนแสดง รมเงา 3.ใบบันทึกการวางยาสลบสัตว ซึ่งในขบวนการนั้นอาจมีการเจาะเลือดเพื่อตรวจสุขภาพเพิ่มเติมดวย จะมีใบบันทึกผลเลือดเขามาเกี่ยวของดวย การจัดการสัตวในสวนสัตว/ วิชิต กองคํา / 1 มิย 51

43

4.ใบบันทึกผลการผาซากสัตวตาย ในกรณีนี้รวมถึงภาพถายวิการที่แสดงสาเหตุการตาย แนบรายงานที่ ไดจากศูนยชันสูตรโรคสัตวหากสงตัวอยางตรวจเพิ่มเติมหรือทําการผาซากที่ศูนยชันสูตรโรคสัตว 5. ใบบันทึกขอเพิ่มลดอาหาร 6.ใบบันทึกการเคลื่อนยายสัตวระหวางสวนสัตว 7.ใบรายงานแจงสัตวปวยของผูเลี้ยงสัตว 1. ใบรายงานแจงสัตวตายของผูเลี้ยงสัตว 2. ใบรายงานสัตวเกิดของผูเลี้ยงสัตวผูเลี้ยงสัตว

Q

ในสวนสัตวของคุณมีแบบฟอรมที่แตกตางจากหัวขอที่กลาวมาหรือไม

ในการใชใบบันทึกตางเหลานี้สิ่งที่สําคัญอันหนึ่งคือ ใบบันทึกบางใบตองมีการนํา เสนอใหผู บังคับทราบเพื่อการสั่งการเพิ่มเติม เมื่อจบกระบวนการแลวตองมีการถายเอกสารเพื่อนําเขาแฟมที่เปน แฟมระเบียนของสัตวชนิดนั้นๆ ใหเรียบรอย เพื่อ ใหการคนขอมูล ทําไดงา ย เชน ในรายงานสัตว ปวย เมื่อเสร็จสิ้นกระบวนการ ไมวาจะหายเปนปกติหรือตาย ใหนําใบรายงานการรักษาเขาแฟมของ สัตวชนิดนั้นดวย สรุป - ใหเรายอนกลับไปที่ขอความที่กลาวไวตอนตนของบทที่ 4 นี้ แลวลองดูวาการจดบันทึกนั้นสามารถ ใหขอมูลตามที่เราตองการนั้นไดหรือไม - การจดบันทึกจะเปนตัวชวยในการปรับปรุงความเปนอยูข องสัตวได แตก ารจดบันทึก จะเกิดความ สมบูรณไดนั้นตองมีปจจัยประกอบเชน 1.การทําเครื่องหมายสัตวกับสัตวทุกตัวดวยวิธีที่เหมาะสมตามเนื้อหาที่ไดกลาวไปแลว 2.มีกระบวนการเก็บขอมูลอยางละเอียดในแงมุมตางๆ อยางเปนระบบ 3. การคนขอมูลสามารถทําไดงาย

การจัดการสัตวในสวนสัตว/ วิชิต กองคํา / 1 มิย 51

44

บทที่ 5 สวนแสดงสัตวและการออกแบบสวนสัตว เนื้อหา -

การออกแบบสวนสัตว สวนประกอบของกรงคอกสัตว แนวคอก วัสดุ งานบริการ

การจัดการสัตวในสวนสัตว/ วิชิต กองคํา / 1 มิย 51

45

บทเรียนในบทที่ 3 เปนเนื้อหาที่กลาวถึงคาใชจายที่เราจะตองใชจายเพื่อเตรียมสวนสัตวใหเปน ที่ที่จะดูแล จัดการสัตวไ ด ใหบริการผูเ ที่ยวชม มีเงินที่จ ะจา ยใหกับลูก จางและพนัก งานเพื่อเปน คาใชจายประจําวันของตนเองและครอบครัว สวนสัตวก็มีจุดเริ่มตนจากสวนแสดงสัตวสําหรับสัตว หนึ่งชนิดจนกระทั่งเต็มโครงการ การออกแบบคือจุดเริ่มตนของงานกอสรางทั้งหมด

A

ใหเขียนสวนประกอบทั้งหมดในสวนสัตวที่จะตองมีเพื่อให การดําเนินงานของสวนสัตวเปนไป

ไดอยางราบรื่น เปนที่ประทับใจแกผูเที่ยวชม ใหไดความสําเร็จตรงกับจุดประสงคที่เรากลาวถึงในบท ที่สอง ใหใชแ นวคิดของคุณเองเพื่อที่จะใหสวนสัตวสํา เร็จอยางที่คุณคาดหวัง (เชน รั้ว อาคาร สํานักงาน ถนน สวนแสดงสัตว )

สวนประกอบของสวนสัตวที่คุณอาจตรงกับสวนประกอบที่จะกลาวตอไปนี้ - รั้วที่เปนสิ่งถึงบอกอาณาเขตของสวนสัตว กันสัตวที่มีในสวนสัตวออกนอกเขต - ถนนภายในสวนสัตว ทางเดินเทาสําหรับผูเที่ยวชม ลานจอดรถซึ่งถามีรมเงาจะดีมาก - สวนแสดงสัตวที่เหมาะสมสําหรับสัตวแตละชนิด - สํานักงาน หองทํางานสําหรับพนักงาน - บานพักของเจาหนาที่ภายในเขตสวนสัตว - สวนสําหรับรับนักทองเที่ยวที่มาเปนกลุมเชนนักเรียน หองบรรยายสําหรับใหความรู หองที่ ใหความรูแกนักเรียน - คลังอาหาร ซึ่งมีสวนหองเก็บอาหารแหง หองเตรียมอาหาร หองเย็นสําหรับเก็บปลาหรือเนื้อ - โรงชางสําหรับเก็บอุปกรณงานชางและงานกอสราง - หองทํางานของชางศิลป - ดานหนาของสวนสัตวที่มีจุดดึงดูดใจใหอยากเขาเที่ยวชม หองขายตั๋วที่สะดวกกับการทํางาน - โรงอาหารที่มีระบบที่เอื้อใหการทํางานทุกขั้นตอนถูกสุขอนามัย - แผนกบํารุงรักษาสัตวที่ประกอบดวย หองสมุดที่เก็บหนังสือที่เกี่ยวของกับสัตวและพืช หอง ทํางานของพนักงาน โรงพยาบาลสัตว หองเลี้ยงสัตวออน หองผาซาก หองฟกไข สวนกักกัน โรคสัตวสําหรับสัตวเขาใหม หรือสวนที่ตองจัดเตรียมไวสําหรับสัตวบริจาคจากประชาชน (ที่ เปนภารกิจสวนหนึ่งสําหรับสวนสัตวแลว ) การจัดการสัตวในสวนสัตว/ วิชิต กองคํา / 1 มิย 51

46

- สวนเพาะขยายพันธุสัตวที่ใกลสูญพันธุ ตองแยกจากสวนของสวนแสดงที่มีผูเที่ยวชมเขามาดู สัตว - หองน้ําที่ตองมีปริมาณเพียงพอในชวงที่มีเขามาเที่ยวชมจํานวนมากในชวงวันหยุดที่มีผูมาใช บริการจํานวนมาก - ระบบน้ํา ระบบไฟฟา ที่เพียงพอกับการใชงาน - อาคารเพาะชําตนไม - ที่รวบรวมขยะ ที่รวบรวมมูลสัตวที่จัดเก็บจากคอกสัตวตางๆ - ทอระบายน้ําที่รับน้ําจากถนน ระบบการรับน้ําเสียในคอกสัตวที่เกิดจากการลางทําความ สะอาด - พื้นที่ของพืชพรรณ ที่ใหรมเงา - อื่นๆ

A

นํากระดาษขาวแผนใหญหนึ่งแผน วาดเสนขอบเขตของสวนสัตวแลว วาดเสนถนน วาด

สวนประกอบที่ส วนสัตวตองมี วางตํา แหนงวา สถานที่ตา งๆ วาควรอยูที่ตรงไหน (อาจตองมี เหตุผลไวในใจเชนกันวาทําไมตองวางสถานที่นี้อยูตรงนี้ อยูใกลกันกับสถานที่นี้ดวยเหตุผลใด ) การวาดสวนสัตวในจินตนาการ อาจเริ่มที่ก ารวางสระน้ําไวตรงกลาง หรือมีแหลงน้ํา ตาม ธรรมชาติที่ไหลผา นพื้นที่ข องสวนสัตว กําหนดความสูงต่ํา ของพื้นที่ หรือ วางวา ทั้งหมดเปน พื้นที่ราบ การกําหนดวารถที่มายังสวนสัตวทุกคนตองจอดที่ล านจอดรถเขาเที่ยวชมโดยการใช พาหนะที่สวนสัตวกําหนด ราคาคากอสรางยังไมตองคิดถึงในขั้นตอนนี้ ใชจินตนาการเพื่อ สรา งสวนสัตวที่คุณตองการ อยางเต็มที่ สิ่งประกอบพื้นฐานที่สํา คัญที่ตอ งมีหามตัดออกคือระบบน้ํา ระบบการระบายน้ํา ระบบไฟฟา รั้ว สิ่งที่ตองคํานึงอื่นเชน เสนทางเดินที่รถสามารถเขาทํางานเขาทําความสะอาดได

สิ่งที่ตองคํานึงเพิ่มเติม - ระบบบําบัดน้ําเสียควรจะตองไมอยูในสวนที่เปนศูนยรวมของผูเที่ยวชม

การจัดการสัตวในสวนสัตว/ วิชิต กองคํา / 1 มิย 51

47

- จุดที่เปนตําแหนงของภัตตาคารหรือโรงอาหารตอ งหา งจากจุดที่ เปนสวนแสดงสัตวหรือ ดู ทิศทางลมใหดี ไมใหกลิ่นของคอกสัตวพัดเขามาที่โรงอาหาร - จุดชมสัตวตองมีรมเงาเพื่อใหผูเที่ยวชมไดใชเวลามากขึ้นในการชมสัตว - จุดที่เปนจุดที่มีระดับต่ําของสวนสัตว ในกรณีที่ฝนตกจะจัดการกับน้ําที่ไหลเขามาที่บริเวณนี้ อยางไร - การวางแผนงานกอสรางตา งๆ ตอ งคํา นึงถึงผูใ ชคือ สัตว ผูเที่ยวชม พนักงานเลี้ยงสัตว สัตวแพทย สวนแสดงสัตว ( zoo animal exhibit ) สวนแสดงสัตว ตองมีขอบเขตที่ปองกันสัตวหลุด มีความเหมาะสมในการจัดแสดง สัตวชนิดนั้น เปนบานของสัตวที่สัตวมีความรูสึกปลอดภัย มีสภาพแวดลอมที่สนองความตองการขั้น พื้นฐานของสัตวได สัตวปาที่อาศัยอยูในปามีอาณาเขตของตัวเองที่เพียงพอเพื่อที่จะเปนพื้นที่สําหรับ เปนแหลงอาหาร สวนสัตวได จัดหาอาหารใหสํา หรับสัตว แตพื้นที่จะนอยกวา พื้นที่ที่มีในปา ธรรมชาติ แตอยางไรก็ตามพื้นที่มี่จัดใหตองใหสัตวแตละตัวมีพื้นที่ของตัวเอง

A ใหคุณนึกถึงสวนประกอบของสวนแสดงสัตวที่คุณคิดวาดีที่สุดในความคิดของคุณ วา สวนแสดงสัตวดังกลาวมีขอดีอยางไร และลองเขียนสิ่งที่คุณคิดไดลงสมุด อาจเปนสวนแสดงในชนิด สัตวที่คุณทํางานอยูที่คุณทราบสวนประกอบตางๆ ดีที่สุด

แนวคิดสวนแสดงสัตวที่ดีควรประกอบดวยปจจัยดังตอไปนี้ 1.ตองทําใหสัตวอยูได มีโอกาสแสดงพฤติกรรมตามที่สัตวชนิดนั้นตองการ 2.ผูออกแบบมีประสบการณที่เพียงพอ ที่ตองรูวาสัตวตองการอะไร ใหเอาสัตวเปนลําดับความสําคัญ ลําดับที่หนึ่ง โดยใหสัตวไดปฏิบัติในพฤติกรรมที่มีในปา สิ่งที่ในสวนสัตวมีมากกวาเชน ไมมีสัตวผู ลาตามธรรมชาติ สวนสัตวเปนผูจัดหาอาหารให และหนาที่อันหนึ่งที่สวนสัตวควรตองทํา ไดคือการ จัดหาคูผสมพันธุให 3.การเขาจัดการในงานประจําวัน เชน การทําความสะอาดสวนแสดง ผูเ ลี้ยงสัตวสามารถเขาจัดการ ไดโดยปลอดภัย ซึ่งหมายถึงตองมีคอกกัก ที่สามารถบังคับสัตวใหเขาออกจากสวนแสดงไปยังคอก กักและยายจากคอกกักไปยังสวนแสดงได การจัดการสัตวในสวนสัตว/ วิชิต กองคํา / 1 มิย 51

48

4. มีพื้นที่ที่มากพอ เพื่อใหความหางของผูเที่ยวชมและสัตวมากเพียงพอ ที่จะทําใหสัตวเกิดความรูสึก ปลอดภัย 5. การสุขาภิบาลที่ดี ระบบน้ําที่ใชสําหรับลางคอก ระบบรับน้ําเสียที่เกิดจากการลา งคอก การระบาย อากาศที่ดีในกรณีที่สัตวมีกลิ่นแรงจากมูลสัตว มีแสงแดสองเขาในคอกเพื่อชวยในการฆา เชื้อ โรค ถา สัตวเกี่ยวของกับน้ําเชน ปลา แมวน้ํา เพนกวิน ระบบการบําบัดน้ําที่ตองการหมุนเวียนน้ํา กลับมาใช ใหมตองมีระบบการบําบัดน้ําที่ดีเพียงพอ 6. การจัดการสัตวปวย สามารถทําไดเชนมีหองที่วา งไวเพื่อแยกสัตวปวยจากสัตว ปกติ มีค อกกัก ที่ สามารถใหยาจากการยิงยาในระยะที่ไมไกลมากนัก คอกกักยังชวยในขบวนการขนยายสัตวดวย 7. พื้นที่จัดแสดง ผูเที่ยวชมสามารถชมสัตวไดอ ยางชัดเจน ไมค วรมีจุดที่สัตวหลบ มีการตกแตงที่ เหมาะสมใกลเคียงกับสภาพถิ่นที่อยูเดิมที่สัตวอยู เพื่อเปนการใหการศึก ษากับผูเที่ยวชม มีปา ยให ขอมูลสัตวที่จุดชมสัตวเปนสวนหนึ่งของงานใหการศึกษาในสวนสัตว ซึ่งเราพอที่จะสรุปไดวาถึงความตองการ 7 ขอสําหรับคอกสัตวคือ 1 สนองความตองการของผูเที่ยวชม 2 สนองความตองการของสัตวชนิดนั้นๆที่อยูในสวนแสดงสัตว 3 งายตอการจัดการ 4 ปลอดภัยตอทุกสวนที่เขามาเกี่ยวของคือสัตว ผูเที่ยวชม ผูเลี้ยงสัตว สัตวแพทย 5 มีการจัดการสุขาภิบาลที่ดี 6 สัตวแพทยสามารถเขาจัดการเรื่องการรักษาสัตวได 7 ผูเที่ยวชมสามารถมองเห็นตัวสัตวได

ใหทดลองใชความตองการทั้ง 7 ขอกับสวนแสดงสัตวที่คุณทํางานอยูสัก 2 สวน แสดง เพื่อที่จะใชตรวจสอบวาสวนแสดงสัตวในชนิดสัตวที่คุณดูแ ลอยูนั้นยังมีจุดที่ตอ งปรับปรุง อยางไร หรือทั้ง 7 ขอที่มีอยูเพียงพอหรือไม สิ่งที่ตองเพิ่มเติมจาก 7 ขอนี้มีสิ่งใดบาง

การจัดการสัตวในสวนสัตว/ วิชิต กองคํา / 1 มิย 51

49

สิ่งแบงอาณาเขตและปองกันสัตวหลุดของสวนแสดงสัตว ( Enclosure barrier ) สิ่งที่เปนแนวเขตของสวนแสดงสัต วใ นสวนสัตวมีดว ยกันอยูหลายชนิดตามชนิดของสัตว โดยมีจุดประสงคสวนหนึ่งคือแบงสวนของผูเที่ยวชมและสัตว มีพื้นที่มากพอที่จะใหสัตวสามารถอยู ในสวนที่สัตวรูสึกปลอดภัย

Q ชนิดของแนวเขตสวนแสดงสัตว ที่มีในสวนสัตวของคุณมีอะไรบาง ขอดีและขอเสีย ของแนวเขตในแตละแบบมีอะไรบาง (ลองเขียนคําตอบลงในสมุดกอนที่จะดูคําตอบ )

สิ่งที่คุณอาจคิดไดคือ 1. รั้ว (Fence ) เปนรูปแบบที่เปนธรรมชาติ รูปแบบที่อยูหัวขอนี้เชน ใชไมทําเปนเสาและ มีไมวางพาด ใชตาขายที่ทํา จากเหล็กรวมกับเสาเหล็ก โดยตัวของตาขายมีทั้งเปนรูปแบบตาขา ยใย แนวตั้งและตาขายที่สานกันเปนรูปตาขาย สิ่งที่ตองใหการระมัดระวัง เชน ความสูงเพียงพอที่จะกันสัตวกระโดดออกหรือเดินขามได ลวด ที่เปนวัส ดุของตาขาย อาจชํารุดและโผลอ อกมา ขีดขวนทํา รายสัตวได ทุกวันที่เริ่มทํา งานตอง ตรวจสอบวา รั้วตาขายมีจุดที่ชํารุดหรือไม ถามีตองรีบซอมแซม 2. คู ( Moat) เปนรูปแบบของแนวเขตที่ทําใหการมองเห็นตัวสัตว ไมมีสิ่งกีดขวางเปน มุมมองที่ดียิ่งขึ้น แตความกวางและความลึกของคูตองมากที่จะกันการออกของสัตวได ขอควรระวังอีกประการหนึ่ง คือ กรณีที่สัตวอาจตกลงในคูที่เปนคูน้ํา หรือ คูแหง คูน้ํา อาจมี เชือกไวใหสัตวเกาะเชนในกรณีของลิงชิมแพนซี คูแหงอาจมีรั้วไฟฟาไวปองกันอีกชั้นหนึ่งดวย แนวคิดนี้เริ่มจากวิธีการลาสัตวในยุคคนโบราณที่ใชวิธีการขุดคูเพื่อใหสัตวตกลงในคู การใช วิธีการนี้ในสวนสัตว ถาจุดที่ผูเที่ยวชมอยูต่ํากวาจุดที่สัตวยืนอยูจะทําใหความรูสึกของผูเที่ยวชมมองมา ที่ตัวสัตวจะรูสึกวาสัตวมีขนาดใหญขึ้นและตัวสัตวเองสามารถมองไดรอบตัว นอกจากนั้นการวางคอกในลักษณะคอกของสัตวผูลาอยูติดหรือใกลกับสัตวผูถูกลา โดยมีคู กั้น ซึ่งผูเที่ยวชมจะไดมุมมองในลักษณะที่สัตวทั้งสองกลุมอยูในพื้นทีเดียวกันแตความเปนจริงนั้น สัตวทั้งสองชนิดอยูแยกกันดวยคู ยังเปนการเพิ่มมุมมองที่นาสนใจ สัตวผูลามักจะแสดงอาการสนใจ สัตวผูถูกลา เชนสิงโตจะลุกขึ้นมองเมื่อเห็นวอเตอรบัค เจมสบอค เดินไปมาในสวนแสดงที่อยูตรง ขามภายใสวนสัตวนครราชสีมา ) เปนตัวอยางของรูปแบบงานใหการศึกษาอีกรูปแบบหนึ่ง การจัดการสัตวในสวนสัตว/ วิชิต กองคํา / 1 มิย 51

50

3. เหล็กเสนในแนวตั้ง ( Bars ) (ตัวอยางคือกรงในสถานีตํารวจ ) ขอดีคือเปนลักษณะสวน แสดงที่แข็งแรง ทนแรงสัตวที่มีกําลังมากได ขอเสียในการมองจะเปนตัวบดบังการมองและเปนการ สรางความรูสึกวาสัตวอ ยูภายในกรงขัง การใชวัส ดุอื่นๆ เชน ตาขา ยเหล็กจะใหความรูสึก ในเรื่อง มุมมองที่ดีกวา ขอดีอีกสวนหนึ่งของวัสดุกลุมนี้คือ - การทําความสะอาดงาย - สัตวที่ชอบปนปายเชนลิง คาง ชะนี ใชเปนสวนหนึ่งของการใชพื้นที่กรงไดดวย - สัตวสามารถมองเห็นสิ่งแวดลอมไดรอบดาน - การยิงยาสลบ การรักษา การสังเกตพฤติกรรมสัตวของผูเลี้ยงสัตวสามารถทําได 4. กระจก ( Glass) สิ่งที่ตองพิจารณาในการใชวัสดุนี้คือ - ความคงทนแข็งแรง ซึ่งพบวากระจกที่แข็งแรงมักจะเปนสวนหนึ่งบนแผนพลาสติค เชน ลา มิเนท - เปนวัสดุที่มีราคาแพง - กระจกถูกทําใหเสียหายโดยการใชเพชรกรีด (หากมีคนอยากแกลง ) หรือตัวสัตวเองที่ใชหิน ขวางใหแตก - เรื่องแสงสะทอน ที่เกิดขึ้นการแกไขเชน การวางกระจกเปนมุมประมาณ 45 องศา การทํา ถ้ํา เพื่อลดแสงที่เขามาในฝงของผูเที่ยวชม และเพิ่มแสงที่ลงมายังสวนแสดงใหเพียงพอ ดานคนดูควร ตองมืดกวาสวนจัดแสดง - สิ่งสกปรกที่อาจเกิดตามมา การเช็ดกระจกทุกวันตองทํา ฝาที่เกิดจากน้ําที่วิ่งผานปูนซีเมนต แลวสวนกระจกเปนทางน้ําที่น้ําที่มีปูนปนอยูผาน ฝาที่เกิดขึ้นหากติดตั้งกระจกกับสระน้ําและน้ํามี ปริมาณของหินปูนอยูสูง - มุมมองใตน้ําที่มองผานกระจกที่มีการจัดการระบบน้ําที่ดี น้ําใสสะอาดสามารถมองเห็นตัว สัตวไดเปนมุมมองที่สวยงามนาสนใจ

A

. ใหนั่งทบทวนดูวาในสวนสัตวของทานใชตัวขอบเขตของสวนแสดงเปนแบบใด ใหเขียน

ทุกแบบที่มีโดยใหขอมูลถึงชนิดสัตวที่อยู ขอดีขอเสีย ขนาดกวา ง ยาว สูงของขนาดขอบเขตคอก สัตวแบบนั้น เชนคูกวาง ลึกเทาใด รั้วใชวัสดุใดสูงเทาใด กระจกหนาเทาใด อยางนอยใหทํา 6 ชนิดสัตว

การจัดการสัตวในสวนสัตว/ วิชิต กองคํา / 1 มิย 51

51

2.คุณลองเขาไปภายในสวนแสดงสัตวชนิดใดชนิดหนึ่งแลว จินตนาการวาคุณเปนสัตวชนิดนั้นกับสวน แสดงแหงนั้นคุณคิดวาสัตวจะมีความรูสึกอยางไร 3.ใหคุณเขียนขอดีขอเสีย ของขอบเขตสวนแสดงสัตวในแตละแบบ 4 แบบที่มีการกลาวถึงในหนังสือ เลมนี้ โดยใหจดขอสรุปนี้ลงในหนังสือจดขอความสําคัญ (Neat book)

วัสดุภายในคอกสัตว สวนพื้น สวนพื้นแบงออกไดเปนแบบถาวรและแบบชั่วคราวที่ตองมีการนํา มาเปลี่ยนใหม แบบถาวร สามารถทําความสะอาดดวยการใชเครื่องฉีดน้ําแรง ใชน้ํายาฆาเชื้อ โรค ตัวอยางเชน ซีเมนต พื้น กระเบื้อง ซึ่งถาพื้นเปนแบบระนาบเดียวกันไมมีความลาดชัน ภายหลังการลางดวยน้ําจะตองใชไม กวาดเพื่อใหน้ําที่คางอยูลงรองระบายน้ํา แตถาพื้นแบบถาวรมีความชัน น้ํา ที่ลา งพื้นจะไหลลงไปยัง รองระบายน้ํา พื้นภายในคอกสัตวตองมีความเหมาะสมกับชนิดสัตว พื้นที่หยาบไมลื่นจํา เปนสําหรับสัตวที่ ขายาวโดยเฉพาะยีราฟ ( ตัวอยางที่สวนสัตวนครราชสีมาคือที่สวนแสดงยีราฟเปนพื้นดินเหนียวปน ทราย ที่มีความชันเนื่องจากมีลูกเนินเล็ก หลายลูก เมื่อถึงฤดูฝนจะลื่น ) สัตวกีบและมา ลายตองการพื้นที่มีค วามหยาบเพื่อ ชวยในการลดการเกิดกีบยาวมากวาปกติ สวนสัตวที่มีฝาเทานิ่มเชน สิงโตตองการพื้นที่เรียบ ไมหยาบเพื่อลดการเกิดบาดแผลที่ฝาเทา พื้นชั่วคราว หมายถึงพื้นที่ตองมีการเปลี่ยนเปนระยะ พื้นที่ทําความสะอาดไดยาก เชนทราย หรือกอนกรวด ซึ่งอาจจะเหมาะกับสัตวเลื้อยคลาน เมื่อนําไปตกแตงคอกจะดูสวยงามและถาสกปรก มากก็สามารถเปลี่ยนได สวนที่เปนน้ํา เชนสระน้ํา มีค วามจําเปนสําหรับนกน้ํา เชนหงส หานที่มีขนาดรา งกายใหญ โดยพื้นน้ําจะชวยลดน้ําหนักที่ทิ้งลงบนเทา หรือนกน้ําชนิดอื่นเชน เปด นกฟลามิงโก สัตวที่อยูในน้ําเปนเวลานานในกิจกรรมประจําวัน เชน แมวน้ํา ฮิปโปโปเตมัส การจัดการ เรื่องความสะอาดสําหรับน้ํา ความใสสะอาด ก็เปนเรื่องที่มีความสํา คัญตอสุขภาพสัตวแ ละมุมมองที่ สวยงามที่จะเกิดแกผูเที่ยวชม พื้นหญา ถา ตองการใหค งสภาพหญา ที่เขียวสวยงามตองมีการจัดการที่เพียงพอ ในพื้นที่ที่ แคบหรือพื้นที่ที่มีการย่ําไปมาบอยครั้งพื้นที่นั้นจะแนนมากขึ้น การมีพื้นที่ที่กวางและสามารถใหสัตว หมุนเวียนพื้นที่ไปมาได ก็จะทําใหคงสภาพความเปนหญาได

การจัดการสัตวในสวนสัตว/ วิชิต กองคํา / 1 มิย 51

52

ผนัง สวนที่เชื่อมกันระหวางผนังและพืน้ ควรจะมีลักษณะโคง ซึ่งมีขอดีที่สามารถทําความ สะอาดไดโดยงาย ถาในสวนนี้เปนมุมตรงอยา งหองทั่วๆ สิ่งสกปรกจะไปติดจะมีไดมากขึ้นและใน กรณีสัตวที่โดนรุกไลจากสัตวตัวอื่นที่อยูในกรงเดียวกัน การหลบหนีจะทําไดยากยิ่งขึ้น การทํา ความสะอาดผนังควรใช น้ําที่ออกจากเครื่องอัดความดัน วัสดุที่เปนผนังเชน อิฐ พลาสติก แกวหรือไม การทาสี ควรใชสีทีไมมีส ารพิษ ตะกั่วที่เปนสวนผสมของสีคือสิ่งที่ตอง ระวัง ผนัง การทําความสะอาดสามารถทําไดโดยการใชน้ําจากเครื่อ งอัดแรงดันน้ํา ( ดูแรงดันให พอเหมาะดวย ) แตตองดูวัสดุดวยวาเปนแบบที่เหมาะสมกับการใชน้ําที่มีแรงดันทําความสะอาดหรือไม ประตู ควรจะตองดูดวยวาแข็งแรงเพียงพอ การเปดหรือปด สามารถทํา ไดโดยสะดวก มี ความกวางมากเพียงพอในสวนที่ตองการความกวางขวาง เชน ในกรณีการขนยายสัตวใหม กลองขน ยายสามารถขนเขาได เมื่อถึงชวงที่จะปลอยออกจากกลองเขาคอกกัก การเปดประตูกลองสามารถทํา ไดโดยสะดวก หรือในกรณีที่ตองขนไมทอนใหญเพื่อประดับคอกสามารถทําได การตกแตงสวนแสดง เปนสิ่งสําคัญที่ชวยใหสัตว ไดมีโอกาสแสดงพฤติกรรมตามปกติของ สัตวนั้น เชน การใสเชือกเสนขนาดใหญหรือ เปนกิ่งไมที่แข็งแรงไวในเกาะหรือ คอกชะนี ก็ทําให ชะนีไดมีโอกาสเคลื่อนที่ไปมาดวยการใชแขน และการตกแตงสวนแสดงใหใกลเคียงกับถิ่นที่อ ยูตาม ธรรมชาติยังเปนการใหการศึกษาแกผูเที่ยวชมถึงลักษณะภูมิประเทศ พันธุไมที่เปนพืชประจําถิ่น เชนเดียวกับแหลงที่มาของสัตวชนิดนั้น สิ่งที่สงผลตอสัตวคือ การตกแตงกรงเลี้ยงใหมีสภาพใกลเคียงกับสภาพตามธรรมชาติ โดย การใสพืช หิน ทอนไม เชือ ก ใหสัตวที่มีพฤติกรรมปนปา ยไดใชสิ่งทีเราตกแตงเขา ไป การใส กลองรังไขสําหรับนก ใสก ลองสําหรับใหก ลุมแมวขนาดเล็ก ใชนอน การดูแลสิ่งที่ตกแตงคือการ เปลี่ยนเมื่อสิ่งเหลานี้ชํารุด โดยเฉพาะวัสดุที่ทําจากไม หรือถามีการหมักหมมจากมูลเชน คอนที่นก เกาะอาจเปลี่ยนใหมหรือทําความสะอาดแลวนํากลับมาใชใหม พืชที่นําตกแตงภายในกรงเลี้ยงตองแนใจวาเปนพืชที่ไมมีพิษ นอกจากนั้นในจุดอื่น ๆภายใน สวนสัตวเชน ใกลจุดชมสัตว ใกลแนวรั้ว ตองระวังไมปลูกตนไมที่มีพิษแกสัตว อาจมีกรณีที่ผูเที่ยว ชมเอาพืชชนิดที่มีพิษใหสัตวกินดวยความไมรู พืชที่ตกแตงในกรงไวเพื่อตกแตงคอก เปนรมเงาใหกับตัวสัตวเอง ในสัตวที่กินพืชเชนกวาง แอนติโลพ ยีราฟ ตอ งทํา การปองกันพืชเขา มากัดกินใบ เปลือกไม ทําใหตนไมตาย โดยการใช ทอนไมเปนทอนเล็กยาวจะดีกวาการใชใชตาขายเหล็ก เนื่องจากเหล็กที่โผลออกมาเมื่อตาขายนั้นชํารุด จะเปนอันตรายกับสัตว การจัดการสัตวในสวนสัตว/ วิชิต กองคํา / 1 มิย 51

53

ระบบภายในกรงเลี้ยง น้ํา ภายในสวนแสดงมีสวนสําหรับสัตวกินตองเปนน้ําสะอาด การตกแตงสวนแสดงโดยใช สระน้ําและเปนแหลงที่สัตวกินดวย ตองมั่นใจวาน้ําสะอาดเพียงพอ ปริมาณของน้ําไมควรมากเกินไป เพื่องา ยตอการเปลี่ยนน้ําหรืองา ยตอ การบําบัดน้ํา มีก ารตรวจสอบคุณภาพเปนชวงๆ เพื่อ เปนการ ยืนยันคุณภาพ น้ําที่ลางคอกกักหรือสวนแสดงควรจะมีปริมาณเพียงพอในชวงที่มีการใชงาน หรือถามีปญหา น้ําขาดตองมีระบบสํารองน้ําในสวนแสดงเลี้ยง ๆ พื้นคอกกักที่มีการลางบอยครั้งตองมีระดับพื้นที่ชวย ใหการไหลของน้ําเขายังทอรับน้ําเสียไดโดยสะดวก มีระบบรับน้ําเสียเชนบอเกอระ-บอซีมที่รับน้ําเสีย ในความจุที่มากเพียงพอ ประตูตองมีค วามกวา งที่เพียงพอ ในกรณีขนยา ยสัตวใหมเขาในสวนของคอกกัก ในกรณี ตองการนําขอนไมทอนใหญเขาไปแตงในสวนแสดง รถสามารถเขาไปจัดการในสวนแสดงได ที่สําคัญอีกประการหนึ่งคือการมีคอกกัก คอกกักจะมีประโยชนที่สามารถยายสัตวจากสวน แสดงเพื่อการทําความสะอาดสวนแสดง ตัวอยางที่เห็นชัดมากคือ กลุมลิง คาง ถาเราไมมีคอกกักที่จะ ยายสัตวไปคอกกักได แลวลางพื้นที่แสดงสัตวดวยน้ําไมได เศษสิ่งของตา งๆ ก็ตกลงบนพื้นโดยที่ เราเอาออกไมได จะเปนภาพที่ไมนาดูและตองถูกตําหนิจากผูเที่ยวชม หรือ ไมที่ตกแตงคอกเริ่มผุพัง เราจะเขาไปตกแตงคอกไดอยางไร นอกจากเราตองยิงยาสลบ ซึ่งเปนเรื่องที่ยุงยากพอสมควร สรุป การตัดสินใจถึงรูปแบบของสวนแสดงเปนหนาที่ของเจา หนาที่ส วนสัตวแตล ะแหงจะเปนผู ตัดสินใจ สิ่งที่ไดกลา วมาในบทนี้เปนขอพิจารณาทั่วไป โดยเปนมองจาก มุมมองของผูเที่ยวชม พนักงานเลี้ยงสัตว ผูเลี้ยงสัตวที่ทํา งานกับสัตวชนิดนั้นๆ เปนผูมีประสบการณกับการใชสวนแสดงสัตวและ เขาใจพฤติกรรมของสัตวชนิดนั้น หากตองการสรางสวนแสดงใหม การรับฟงความคิดเห็นของผูเ ลี้ยง สัตวเดิมเปนสิ่งตองกระทํา เพื่อไมใหเกิดความผิดพลาดที่ทําใหการจัดการสัตวประสบปญหาอยางที่ เคยเกิดขึ้น สํา หรับบทนี้เนื้อหาในบทนี้ส ามารถเพิ่มรายละเอียดเขา ไปไดอีก โดยผูที่มีประสบการณ สามารถใชตัวอยางที่มีในสวนสัตวตัวเอง หรือการไปเยี่ยมชมสวนสัตวในแหงอื่นๆ การถายภาพ การ สอบถามจากเจาหนาที่เปนฝายนําชม ก็เปนสวนเพิ่มที่ทําใหผูศึกษาไดรายละเอียดและมุมมองมากขึ้น

การออกแบบกรงเลี้ยงสัตว ( EXHIBIT DESIGN PROJECT) 1. เลือกชนิดสัตว จํานวนสัตว อัตราสวนตัวผูตอตัวเมียที่จะเลี้ยงสูงสุด การจัดการสัตวในสวนสัตว/ วิชิต กองคํา / 1 มิย 51

54

- ถารวมหลายชนิดสัตวจะมีกี่ชนิด เปนชนิดที่ไมทํารายกัน ( ตัวอยา งที่เกิดขึ้นในแอนติโลพที่อยู รวมกันเชน ไวลเดอรบีททํารายคูดูใหญ ทอมสันกาเซลทํารายแบ็คบัค ไวลเดอรบีททํารายกันเอง ) - ตัวผูกี่ตัว เมียกี่ตวั เชนกลุมลิงตองเริ่มดวยผู 1 ตัวและตัวเมีย1-3 ตัว ) 2. Your zoo of employment (realize that this will potential affect the design of your exhibit in many way ) 3.บรรยายลักษณะของสวนแสดงและคอกกักวามีลักษณะอยางไรและพื้นที่เทาไหร 4.บรรยายถึงจุดชมจะมีลักษณะแบบไหน และจะจัดสวนการศึกษาอยางไร 5.วัสดุที่จะใชในสวนตางของสวนแสดงและคอกกัก เลือกโครงสรางและดวยเหตุผลใด - วาสวนนั้นจะเลือกใชอะไร คอนกรีต หิน ทราย 6. ชนิดพืชที่จะปลูกจะเลือกพืชชนิดใด 7.แสดงเหตุผลถึงความตองการของสัตววาตองการอะไรและแนวทางที่จะทําตามความตองการของสัตว ทําไดอยางไร โดยแบงเปนความตองการใน 5 กลุมใหญคือ 7.1 พื้นที่ที่เพียงพอ - ระยะหางจากผูเที่ยวชมเทาไหร - ในกรณีที่มีตัวที่ดอยกวาจะหลบอยางไร 7.2 จํานวนของสมาชิกในคอกที่เหมาะสม 7.3 ความตองการตามชนิดสัตว เชน - สวนประกอบในคอกตองเปน ตนไม พุมไม ไมเลื้อย - ตองเพิ่มสระน้ํา ลําธารหรือน้ําตกหรือไม - ตองเพิ่มไมเชน หางใหสัตวนอนหรือไม - รมเงาเพียงพอหรือไม - ในกรณีที่เปนสัตวทะเลตองปรับสภาพน้ําทะเลใหเหมาะสมเชน ระดับความเค็มของน้ํา - เตรียมการเรื่องการผสมพันธุและเลี้ยงลูกออน - เตรียมสิ่งที่ชวยในเรื่องการวางไข - พื้นที่สําหรับการออกลูก - บริเวณเฉพาะของแมที่จะสามารถเลี้ยงลูกได 7.4. ความตองการดานอาหาร - จะวางอาหารใหสัตวกินอยางไร - จะวางน้ําใหสัตวกินอยางไรเพื่อใหไดตําแหนงที่เหมาะสม การจัดการสัตวในสวนสัตว/ วิชิต กองคํา / 1 มิย 51

55

- ปริมาณและความสะอาดของน้ํา - สัตวมีลักษณะของการกินอาหารอยางไร โดยใชขอพิจารณาจากพฤติกรรมตามธรรมชาติของสัตว ชนิดนั้นๆ 7.5 ความปลอดภัยของสัตว - การปองกันสัตวหลุดออกจากคอก - การจมน้ํา 8 ความตองการของผูเลี้ยงสัตวตองการอะไรและจะจัดใหในความตองการนั้นอยางไร 8.1 การอํานวยความสะดวกในการทําความสะอาดกรงสัตว - เขาทํางานได ( ไมมีอันตรายจากสัตวเมื่อเขาในคอก พื้นที่คอกมากเพียงพอ ไมเล็กจนเกินไป ) - วิธีการทําความสะอาดคอกมีวิธีการและขั้นตอนการทํางานอยางไร เวลาที่ทํางานประจําวัน - การลดการสะสมของเชื้อโรค การกําจัดของเสียอยางไร - ระบบประตูเหมาะสม ตําแหนงของกอกน้ํา การลากสายยาง 8.2 สามารถยายสัตวจากคอกกักสูสวนแสดงจากสวนแสดงสูค อกกัก ขั้นตอนดังกลา วทํา ไดอยางมี ประสิทธิภาพ 8.3 สามารถมองเห็นสัตวไดงาย 8.4 มีชองทางอื่นๆ ที่สามารถมองสัตวได เชนวีดีโอวงจรปดสําหรับใชในงานวิจัย 8.5 ตองการพื้นที่สําหรับ - การเตรียมอาหาร และลางภาชนะใสอาหาร - มีโตะทํางาน ที่เก็บเอกสารสําหรับการบันทึกขอมูลสัตว - มีบริเวณที่เก็บ อุปกรณตางๆ เชน กลองขนยาย อุปกรณทําความสะอาด - มีบริเวณสําหรับเก็บอาหารเชนอาหารแหง - มีระบบรางระบายน้ําเสียที่ดีทั้งตอนออกจากพื้นคอกสูราง จากรางสูบอเกอระ บอซึม 8.6 รูวิธีก ารใหอาหาร ที่เหมาะสมสําหรับสัตวชนิดนั้นๆ (ชวงเวลาที่เหมาะสม ลักษณะภาชนะ จํานวนภาชนะ ) 8.7 มีระบบการจดจําสัตววาตัวใดเปนตัวใด เชนการฝงไมโครชิพ การทําหวงขาในนก 8.8 ตองการแรงงานที่เพียงพอกับงานมีการทดแทนกันได 8.9 ระบบคอกที่ปลอดภัย กันสัตวหลุดได 9 กรณีที่เกี่ยวกับสัตวแพทย - สามารถควบคุมโรคติดตอได เชนในคอกนกน้ํามีระบบน้ําที่มีระบบบําบัดน้ําที่ดี การจัดการสัตวในสวนสัตว/ วิชิต กองคํา / 1 มิย 51

56

-สามารถควบคุมพยาธิได มีระบบการจัดเก็บมูลที่ดี - มีบริเวณกักกันโรคสัตว มีคอกกักที่สามารถแยกระหวางสัตวเดิมกับสัตวใหมไดอยางชัดเจนกอนที่ จะปลอยเขารวมกัน - มีที่สําหรับแยกสัตวปวยออกจากฝูง มีคอกกักที่แยกสัตวออกจากสัตวที่ปกติได - มีบริเวณสําหรับแมเลีย้ งลูกออน 10. ความตองการของผูเที่ยวชมคืออะไรและจะจัดสนองความตองการ ของผูเที่ยวชมนั้นไดอยางไร - ความสนุกสนาเพลิดเพลินในการชมสัตว - ขอมูลสัตว - เห็นตัวสัตวไดงายชัดเจน - มีเครื่องอํานวยความสะดวกเชนรถนําเที่ยว มานั่ง ที่หลบฝนหลบแดดได - สัตวที่สุขภาพดี มีการเคลื่อนไหวตามลักษณะธรรมชาติ - สภาพสวนแสดงที่เปนธรรมชาติ - สภาพภายในสวนสัตวที่รมรื่น สะอาด เปนระเบียบ - มีพนักงานที่บริการดวยวาจาสุภาพ และดวยจิตใจที่พรอมใหบริการ

สวนของเบอรนารด แฮริสัน (สวนออกแบบสวนแสดงสัตว ) สวนสัตวกับงานดานการอนุรักษ งานดานการเพาะขยายพันธุสัตวที่ใกลสูญพันธุ เปนงานที่มีความสําคัญอยางหนึ่งในสวนสัตว แตไมใชสําคัญที่สุดสําหรับงานดานนี้ สวนสัตวตองจัดแสดงสัตวที่ใ กลสูญพันธุเหลา นี้ในสวนที่จะ กระตุนใหผูเที่ยงชมเห็นถึงความสวยงาม ความยิ่งใหญของธรรมชาติที่สามารถสรางสรรคสิ่งที่คุณคา แบบนี้ขึ้นมาได โดยสวนสัตวตองสรางองคประกอบอื่นที่จะชวยใหเห็นคุณคาของสัตวชนิดนั้นๆ มากขึ้นคือ การออกแบบสวนแสดงสัตว การตกแตงสวนแสดงที่สรางความประทับใจ การจัดแสดง สัตวที่มีสุขภาพสมบูรณ มีการแสดงพฤติกรรมที่เหมาะสม การใชสื่อความรูเขาชวย ใหสัตวที่จัดแสดงในสวนสัตวเปนสื่อกลางของปา และธรรมชาติ สวนสัตวมีจุดประสงคเพื่อ สรางความรูสึกเหลานี้แกมนุษย มนุษยเปนผูใช แตเราตองปฏิบัติแกสัตวที่อยูในสวนสัตวดวยความมี เมตตา และจัดการสัตวปาในสิ่งที่ถูกตองเหมาะสม

การจัดการสัตวในสวนสัตว/ วิชิต กองคํา / 1 มิย 51

57

หลักการออกแบบสวนแสดงสัตว จุดประสงคขั้นพื้นฐานของการออกแบบสวนแสดงสัตวเพื่อที่สรางภาพที่เราเห็นกลุมของสัตว ที่อาศัยอยูภายในปา ถึงแมวานั้นคือภาพที่เราพยายามจะสรางขึ้น แตตองสรางความเขาใจถึงสภาพที่ ควรเปนภายในปาได สวนแสดงสัตวแบงพื้นทีเปนสามสวนคือ 1. พื้นที่สวนหนา (fore ground ) 2. พื้นที่สวนกลาง ( middle ground ) 3. พื้นที่สวนหลัง ( rear ground ) สวนที่เปนขอบเขตของสวนแสดง( barrier ) อยูใ นสวนของ พื้นที่สวนหนา และ พื้นที่สวนหลัง ถา เปนไปไดไมควรเห็นสิ่งที่บดบังสายตา 1. พื้นที่สวนหนา (fore ground ) คือจุดที่ผูเที่ยวชมยืนอยูที่จุดชมสัตว บนทางเทาที่อยูรอบสวน แสดงสัตว รวมทั้งสวนที่เปนขอบเขตของสวนแสดง ( คู กําแพง รั้ว ฯลฯ ) ในสวนของ พื้นที่สวน หนา จะประกอบดวยสวนของจุดชม ทางเทารอบสวนแสดง สิ่งตกแตงภายพื้นที่สวนหนา นี้เพื่อเปน การสรางความรูสึก ใหผูเที่ยวชมรูสกึ วาสวนที่สัตวอยูกับสวนที่ผูเที่ยวชมยืนอยูเปนพื้นปาพื้นเดียวกัน( Landscape immersion หรือ visual integration ) สิ่งตกแตงเชนพันธุไม กอนหิน สายน้ํา พื้นดิน ถา สรางบรรยากาศแบบปาเขตรอนก็ควรใหเหมือนกัน ในสวนที่เปนขอบเขต คู กําแพง รั้ว ฯลฯ ควรจะ มองไมเห็นสิ่งเหลานี้ โดยการใชคูหรือเปนกระจก 2. พื้นที่สวนกลาง ( middle ground ) เปนบริเวณที่สัตวอยูเพื่อแสดงใหผูเที่ยวชมไดดู ตองมีการ ตกแตงพื้นที่ใหเหมาะสมกับชนิดสัตวเพื่อ ที่สัตวไดแสดงพฤติกรรมของตัวเอง ใหผูเที่ยวชมไดเห็น พฤติกรรมของสัตวนั้น ๆ ซึ่งอาจเปนสระน้ํา กอนหิน ตนไม พื้นหญา บอทราย บอโคลน โดยปกติ แลวสัตวพยายามที่จะหลบจากสายตาของคน ดังนั้นจึงเปนเรื่องที่ทาทายผูออกแบบที่เดียวที่จะใหสัตว อยูในจุดที่ใหผูเที่ยวชมไดเห็นอยูตลอดเวลา 3. พื้นที่สวนหลัง ( rear ground ) คือสวนที่เปนฉากหลังของสวนแสดง เปนสวนที่บอกถึงความ ลึกของสวนแสดงนั้น ลักษณะของสวนนี้มีความตองการใหมีลักษณะเปนคูเนื่องจากไมตองการใหเห็น เปนกําแพงหรือผนัง รวมทั้งการปลูกตนไมเพื่อใหเห็นถึงความลึกและความกวางของพื้นที่สวนแสดง หรือถาใชกําแพงการปลูกตนไมบังจนมองไมเห็นกําแพง โดยพยายามใหจินตนาการถึงภาพที่จะเกิดขึ้น จากการใชรูปแบบของวัสดุหรือวิธีการเหลานี้ดวย จากหนังสือ zoo design self-guide tour san Francisco zoological garden การจัดการสัตวในสวนสัตว/ วิชิต กองคํา / 1 มิย 51

58

เปนเอกสารที่ทําขึ้นสําหรับนักเรียนที่มีความสนใจที่จะเรียนรูการออกแบบสวนแสดงสัตว - กอนที่จะทําการออกแบบสวนแสดงสัตวชนิดใดตองมีขอมูลในเรื่อ งของสัตวชนิดนั้นในสวนของ ลักษณะถิ่นที่อยู พฤติกรรม การสืบพันธุ ซึ่งอาจตองเขาไปในสวนสัตวเพื่อทําการสังเกตพฤติกรรม - เมื่อมีขอมูลขอมูลพนฐานเหลานี้เพียงพอแลว เรามาทําความเขาใจในเรื่องของจุดประสงคของการมี สวนสัตววามีสวนสัตวดวยเหตุผลของการอนุรักษ การศึกษา งานวิจัยและการพักผอนหยอนใจของผู เที่ยวชม ลักษณะทั่วไปของสวนแสดงสัตว สัตวทุกชนิดตองการสิ่งพื้นฐานที่ถิ่นที่อยูที่ตัวเองอยูคือ อาหาร รมเงา น้ําและพื้นที่ สัตวภายใน สวนสัตว การดูแลสัตวเหลา นี้เรายอมตองจัดการสิ่งที่เปนสิ่งพื้นฐานเหลา นี้ ในการออกแบบสวน แสดงสัตวเลี้ยงตองมีขอมูลไวลวงหนาวาเราจะเตรียมสิ่งพื้นฐานแกสัตวเหลานี้อยางไร ขอมูลที่ตองเตรียมไวในการออกแบบคือ 1. จะจัดการเรื่องการสุขาภิบาล เก็บมูลสัตว ลางถาดน้ํา ถาดอาหาร ความสะอาดในคอกกัก ความสะอาดในสวนแสดงอยางไร 2. เราจะจัดการในสวนของพื้นทีท่ ํางานของผูเลี้ยงสัตวอยางไร ผูเลี้ยงสัตวตองสามารถเขา ทํางานในสวนแสดงหรือคอกกักสัตว โดยมีความปลอดภัยโดยที่ไมตองอยูใ นบริเวณเดียวกันกับสัตว (โดยเฉพาะสัตวที่มีอันตราย ) มีสวนที่เตรียมอาหารสัตว เชนหั่นผัก หั่นผลไม หั่นเนื้อ เปนชิ้นเล็ก มี ลานลาง ลานตากแดดสําหรับถาดน้ํา ถาดอาหาร บริเวณที่อุปกรณหรือตูเก็บอุปกรณ 3.สวนจัดแสดงสัตว (เวลากลางวัน ) การจัดแสดงสัตว ตองจัดการใหผูเที่ยวชมสามารถมองเห็นตัวสัตว ไดโดยชัดเจน ถาสัตวสามารถซอนตัวไดเปนสิ่งที่ผูเที่ยวชมไมตองการ 4.. คอกกัก (เวลากลางคืน ) เราจะจัดเตรียมที่อยูของสัตวในเวลากลางคืนอยางไร ในเวลากลางคืนสิ่ง ตองการพื้นฐานที่สัตวตองการคืออะไร 5. ความตองการอื่น ๆ พื้นที่ที่ใชแยกสัตวออกจากฝูง เชนในฤดูผสมพันธุที่สัตวตัวผูตอสูกัน สัตว ปวย ตัวเมียออกลูก สวนสัตวเปนองคกรที่ใหความรูแกประชาชนใหเห็นถึงความสําคัญของการรักษาถิ่นที่อยูของ สัตวปา การออกแบบสวนแสดงสัต วที่แสดงถึงถิ่นที่อ ยูของสัตวปาชนิดนั้น ๆ วา ถิ่นที่อยูของสัตว ชนิดนี้มีลักษณะอยางไร เปนปาแบบใด พันธุไม กอนหิน น้ํา ดิน การจัดกรงเลี้ยงใหเปนสภาพตามธรรมชาติคือการสื่อใหเห็นวา “ การรักษาถิ่นที่อยูข องสัตว คือการชวยอนุรักษสัตวปา “ แนวคิดการออกแบบแนวหนึ่งคือ การเที่ยวสวนสัตวคือการเที่ยวไปใน

การจัดการสัตวในสวนสัตว/ วิชิต กองคํา / 1 มิย 51

59

แหลงของสัตวชนิดนั้นๆ โดยทําใหสวนแสดงนั้นทํา ใหผูเที่ยวชมไดสัมผัสทั้งการเห็น ไดยินและได กลิ่นของถิ่นที่อยูของสัตวนั้น ๆ ถึงแมวาผูเที่ยวชมและสัตวจะมีสวนแบงแยกกันอยู การตกแตงสวนแสดเงสัตวใหดูเปนธรรมชาติคือ ( ใชตัวอยางจากคอกนกฟลามิงโก ) - การปลูกพืชและการจัดภูมิทัศน ถาสัตวชนิดนั้นมีถิ่นที่อยูแบบพื้นที่ชุมน้ํา ตองจัดภูมิทัศนให ใกลเคียง สิ่งที่ตองปรับใหเหมาะกับอากาศของสวนสัตวคือจะตองปลูก พืชชนิดใด ที่สามารถสราง บรรยากาศจําลองใหคลายกับพื้นที่ชุมน้ําในเขตปาเขตรอน ( tropical wetland ) คําถามที่ตองถามดวย คือสัตวทําลายพืชชนิดนั้นหรือไม สิ่งที่ใชตกแตงเพิ่มเติมเชน กอนหิน ทอนไม ทรายจะใสเขาไปหรือ ไม เปนสิ่งที่เขากับบรรยากาศที่เราตองการสรางหรือไม - การสุขาภิบาล ( sanitation ) เราจะทําอยางไรใหน้ําในคอกนกฟลามิงโกสะอาด เรา สามารถสรางระบบกรองน้ําไดหรือไม หรือ เราจะใชการเปลี่ยนน้ําบอยๆ - สวัสดิภาพของสัตว ( animal welfare ) สวนแสดงสัตวแหงนั้นสรางความรูสึกใหสัตวรูสึก เหมือ นบานของเขาหรือไม ในการอยูรวมกันหลายตัวมีพื้นที่แ ละคอกกัก ที่มากพอที่จะสามารถ แกปญหาไดหากสัตวตอสูกัน - ผูเลี้ยงสัตว กรงเลี้ยงมีความปลอดภัยกับพนักงานเลี้ยงสัตวหรือไม สามารถเขาไป จัดการความสะอาดโดยไมมีอันตราย ไมมีอุปสรรคในการทําความสะอาด และการใหอาหาร ผูเ ลี้ยง สัตวสามารถสังเกตพฤติกรรมของสัตวที่อยูในการดูแลไดโดยงายเพื่อสังเกตอาการปวยหรือบาดเจ็บของ สัตวได จุดชมสัตวของผูเที่ยวชม เมื่อผูเที่ยวชมมาที่สวนสัตวตองไดเห็นสัตว ซึ่งสวนนี้สถาปนิกที่ออกแบบจะแกไขปญหานี้ อยางไร รวมทั้งกรณีผูเที่ยวชมที่เปนเด็กและคนพิการ งานใหการศึกษา งานที่มีความสําคัญอีกสวนหนึ่งคือ การใหการศึกษา รูปแบบมีดวยกันหลายแบบขึ้นกับการ ออกแบบเชน ปาย สื่อ ที่สามารถโตตอบได ใหขอ มูลเปนเสียงในเรื่อ งขอ มูลทั่วไปและงานดา น อนุรักษ ขอมูลที่ใชในสวนงานใหการศึกษา ควรเปนขอมูลที่ผูเที่ยวชมนาจะไดรู การนําเสนอขอมูล นาสนใจ ที่ผูเที่ยวชมอยากเรียนรู กระตุนใหก ลับไปที่บานแลวกลับไปเรียนรูตอ สอดแทรกขอมูล ดานการอนุรักษเขาไปดวย การสังเกตผูเที่ยวชมและสัตวที่อาศัยอยูภายในสวนแสดง เนื่องจากมีนักเรียนสวนมากที่ไมคุนเคยกับพฤติกรรมที่สัตวแสดงออก กอนที่จะเขามา การจัดการสัตวในสวนสัตว/ วิชิต กองคํา / 1 มิย 51

60

สังเกตพฤติกรรมสัตวทั้งผูเที่ยวชมและสัตวในสวนสัตว ใหทดลองสังเกตพฤติกรรมในวิชาพละศึกษา กอน โดยสังเกตใน สถานที่ที่ไป พฤติกรรมที่แสดงออก บุคคลที่รวมในกิจกรรม การตอบโต ระหวางกันเปนอยางไร แตเมื่อเขามาสังเกตสัตวซึ่งมิใชคน ตองไมใชความรูสึกของคนเขาไปตัดสินการแสดง พฤติกรรมที่สัตวแสดงออกมา ในคนดวยกันเรายังไมสามารถเขาใจถึงการแสดงออกทางพฤติกรรมได ผูเชีย่ วชาญเรื่องพฤติกรรมสัตวจะคนหารูปแบบของพฤติกรรม ดูลําดับชั้นสังคมภายในกลุมสัตวนั้นๆ สรางสมมุติฐานที่เปนไปไดแลวทําการทดสอบสมมุติฐานที่ตั้งไว ที่สวนสัตว เรามาถึงสิ่งที่นาสนุกกันแลว ในนักเรียนหนึ่งคนตองมีอุปกรณ เชน ดินสอ กระดานแข็ง พรอมใบบันทึกผล สัตวที่มีก ารเคลื่อ นไหวเปนเรื่องงายที่จะสังเกตพฤติกรรม เชน ชะนี แมวน้ํา ยีราฟ ลิงชิมแพนซี ชางแอฟริกา ขอแนะนําการสังเกตพฤติกรรมสัตว อาจารยผูควบคุมตองมีคะแนนเพื่อใหนักเรียนที่มาสังเกต พฤติกรรมสัตวใหความสําคัญกับงานนี้ (ไมรูจะ ทํา อยางไรใหนักเรียนเห็นวางานนี้มีความสํา คัญ ) ในชวงหานาทีแรกใหสังเกตพฤตติกรรมสัตวเพียงอยางเดียว ยังไมตองบันทึกพฤติกรรมอะไรลงไป ใหสังเกตในสวนแสดงมีสวนประกอบอะไรบา งเชน มีลักษณะแบบไหน มีการตกแตงอยา งไรบาง พื้นทีส่ วนไหนที่สัตวใชทํากิจกรรม พฤติกรรมที่สัตวแสดงออก จํานวนสัตวที่มี เลือกตัวสัตวที่คุณ ตองการสังเกต มีการแสดงพฤติกรรมกับสมาชิกตัวอื่นๆอยางไร จากนี้ตอไปอีก 10 นาทีเปนชวงของการสังเกตโดยบันทึกทุกอยางเทาที่จะทําได ถาสัตว หยุดพักก็ใหบันทึกวาสัตวหยุดพัก ประโยชนที่ไดจากสังเกตพฤติกรรมคือ สวนแสดงสัตวแหงนี้สามารถตอบสนองความ ตองการของสรีระและพฤติกรรมของสัตวหรือไม ถาตองปรับปรุงสวนแสดงตองปรับอยางไร สังคม ของสัตวภายในสวนแสดงเปนอยางไร อาจจะไดคําตอบวาถาจะปรับสมาชิกจะตองทําอยางไร สังเกตผูเที่ยวชม สังเกตผูเที่ยวชมวา มีความรูสึกและแสดงพฤติกรรมอยางไรกับภาพที่เขาเห็น ลองนั่งฟงวาคํา ถามที่เกิดขึ้นในระหวางการสนทนามีอยางไรบาง กริยาที่ผูเที่ยวชมมีกับสัตว และกริยาที่สัตวมีกับผู เที่ยวชมคืออยางไร ถาคุณเปนผูออกแบบสวนแสดงสัตวคุณจะออกใหออกมาในลักษณะใดอยางไร ไปดูสวนแสดงที่มีการปรับปรุงแลว ถามีสวนแสดงสัตวชนิดเดียวกันและมีสวนที่ปรับปรุงใหไปดูคอกนั้น ในเอกสารนี้จะไปดูที่สวน แสดงนกฟลามิงโก เราก็จะพบวาคอกสวนแสดงแหงนี้มีการปรับปรุงดังนี้ การจัดการสัตวในสวนสัตว/ วิชิต กองคํา / 1 มิย 51

61

- ใชถิ่นที่อยูในพื้นที่ชุมน้ําที่ระดับความสูงมาก ในทวีบอเมริกาใต - การออกแบบใหนกมีความรูสึกปลอดภัยโดยใหมีกําแพงเปนฉากหลังของคอก - ในดานที่อยูใกลผูเที่ยวชม จะมีพื้นน้ํากั้นอยู ซึ่งถาสวนนี้มีพื้นดินอยูอาจมีผูเที่ยวชมล้ําพื้นที่ เขาไป - น้ําที่มีภายในสวนแสดง ทําใหสะอาดโดยการใช biological filter ซึ่งจะมีแบคทีเรียที่มี ประโยชนและสามารถเปลี่ยนของเสียที่ออกจากตัวนกฟลามิงโกเปนไนโตรเจนที่มีอันตรายนอย - อาหารใสในสระน้ําขนาดเล็กที่แยกจากสระน้ําขนาดใหญ กิจกรรมเมื่อกลับสูโรงเรียน - การใหนกั เรียนที่ไดหาขอมูลเบื้องตนของสัตวชนิดนั้น ๆ ไดไปสังเกตพฤติกรรมสัตวชนิด นั้นๆ ในสวนสัตว ไดลองวาดภาพคอกสัตวในฝนที่เขาตองการเปนอยางไร แลวถามีโอกาสใหเชิญ เจาหนาที่ในสวนสัตวที่ความเชี่ยวชาญในเรื่องการออกแบบกรงเลี้ยง เพื่อใหคําแนะนํากรงเลี้ยงที่ นักเรียนทดลองออกแบบวามีจุดที่ตองปรับปรุงเพื่อใหเหมาะสมกับสัตวชนิดนั้นๆ อยางไร

หลักการการออกแบบ โดยการออกแบบตองสนองตอบตอความตองการของ 1.ตัวสัตวเอง 2.ผูเลี้ยงสัตว 3 .ผูเที่ยวชม 4 .จัดสภาพภายในสวนแสดงใหดูเปนธรรมชาติ 5 .จัดสภาพใหนาดู เปนที่พอใจแกผูเที่ยวชม 6 .งบประมาณที่คุมคากับการลงทุน 1.ตัวสัตวเอง 1.1 สรางสภาพที่เปนธรรมชาติ โดยสภาพธรรมชาติที่เตรียมใหเปนสวนของอาหาร เชนปลูกตนไมใน เกาะชะนี ซึ่งตนไมสามารถกินใบหรือผลได ตนไมนั้นเปนรมเงา - ใชเชือกสําหรับสัตวที่ตองการหอยโหนเชน ในชะนี มีสระน้ําสําหรับหาน หงส คอนใหนกไดเกาะ - ในกรณีที่สัตวมาจากสภาพภูมิอากาศที่หนาวเย็นเชนแมวน้ํา นกเพนกวิน เราตองปรับสภาพอากาศให ใกลเคียงกับถิ่นที่อยูเดิม 1.2.ลดการเกิดสภาพสัตวลนกรง การจัดการสัตวในสวนสัตว/ วิชิต กองคํา / 1 มิย 51

62

- จํานวนสัตวกับพื้นที่ตองพอเหมาะ ตองกําหนดจํานวนประชากรกอนวาคอกนี้จะเลี้ยงจํานวนเทาไหร รูถึงความตองการพื้นที่อยางนอยของสัตวที่ตองการเลี้ยง 1.3 .ลดการเกิดความเครียดที่มีในสวนแสดง - สัตวตองการสวนที่เปนสวนตัว การลดการเห็นสิ่งรอบขา งทํา ใหสัตวรูสึกมีความปลอดภัยในพื้นที่ มากขึ้น - จัดที่กินน้ํา กินอาหารใหเหมาะสม ถูกหลักสุขาภิบาลและเพียงพอ - ในกรณีที่ตองการควบคุมสัตวเพื่อทําการรักษา งายตอการขนยาย เชนกรงบีบ chute 1.4.เปนสวนแสดงที่ไมสรางปญหาในเรื่องของสุขภาพ - ในสัตวที่ตองการแสงแดด อุณหภูมิและความชื้นที่พอเหมาะ เชน สัตวเลื้อ ยคลาน ตองศึกษาความ ตองการของสัตวชนิดนั้นใหดีกอนที่จะสรางสวนแสดง - พื้นคอกมีพื้นที่เหมาะสมเชน สัตวที่มีอุงเทานิ่ม พื้นควรเปนดินที่ไมแข็งเกินไป เชนใชทราย มีหญา ขึ้นในพื้นที่ การใชพื้นซีเมนตทั้งหมดจะทําใหเกิดปญหาอุงเทาเปนแผล - คอกที่มีลักษณะเปนอาคาร การระบายอากาศ แสงแดดที่ผานลงมาในสวนที่สัตวอยูตองจัดการใหดี - ในสวนของพื้นที่ตองมีการทําความสะอาด โดยใชน้ําฉีดลาง พื้นตองมีความลาดชันเพียงพอที่จะให น้ําไหลมาที่รางน้ํา ความตองการของผูเลี้ยงสัตว 1.ความปลอดภัย - ประตูแบบสวิงเปนแบบเปดเขาดานใน ระบบประตูที่สามารถควบคุมการเปดปดไดงาย - สามารถมองเห็นตัวสัตวไดวาขณะนี้อยูบริเวณใด - มีระบบของคอกที่สามารถควบคุมตัวสัตวเขาออก ระหวางสวนแสดงกับคอกกัก

ขอมูลที่ตองตอบคําถามวาสวนแสดงสัตวทเี่ ราจะสรางนั้นมีรายละเอียดในเรื่องตอไปนี้แลว 1.เลือกชนิดสัตวที่จะตองการจัดแสดง 2.การหาขอมูลจากสวนสัตวอื่นที่เลี้ยงสัตวชนิดนั้นอยูกอนแลว เพื่อใหไดขอมูลถึงขอดีและขอเสียของ สวนแสดงที่มีอยูแลว ใหใ ชสิ่งที่สรา งขึ้นกอนเปนบทเรียน เพื่อ ไมใ หขอผิดพลาดที่เคยเกิดขึ้นแลว เกิดขึ้นซ้ําอีก ซึ่งตองดูในตัวอยางหลายๆ แหง การไปดูงานควรพบกับผูเลี้ยงที่ทํางานในสวนแสดง นั้นเปนประจํา ถายรูป จดบันทึกขอมูลใหละเอียด 3.รางแบบคราวๆ ของรูปแบบของสวนแสดงและคอกกัก 4.ในสวนของรายละเอียดประกอบแบบประกอบดวยขอมูลตอไปนี้ การจัดการสัตวในสวนสัตว/ วิชิต กองคํา / 1 มิย 51

63

- ชนิดสัตว ทั้งชื่อสามัญและชื่อวิทยาศาสตร เพศ จํานวนของสัตวภายในสวนแสดงนี้ - ขอมูลที่บรรยายถึงขนาดของพื้นที่สวนแสดงและคอกกัก - ใหเขียนผูเที่ยวชมจะสามารถชมสัตวไดในลักษณะแบบใด พรอมทั้งเขียนภาพกราฟฟค - ใหเขียนถึง ลักษณะโครงสราง วัสดุในสวนตางๆ ไมวาจะเปน จุดชมสัตว สวนแสดงและ คอกกัก รวมทั้งเหตุผลประกอบ - พืชที่จะวางแผนปลูกในสวนแสดงและคอกกัก พรอมเหตุผล - เขียนถึงวาสวนประกอบยอยที่จะสรางตอบสนองกับความตองการของสัตวชนิดนั้นอยางไร - เขียนถึงในสวนของการปฏิบัติงานของผูเลี้ยงสัตว ขั้นตอนการทํางานตางๆ สามารถทําได โดยสะดวก - เขียนถึงสวนแสดงสัตวนี้ตอบสนองความตองการของผูเที่ยวชมอยางไร - ในเรื่องงานใหการศึกษา งานดานการอนุรักษ งานดานการวิจัย สวนแสดงนี้จะตอบสนองใน เรื่องเหลานี้อยางไร

การจัดการสัตวในสวนสัตว/ วิชิต กองคํา / 1 มิย 51

64

บทที่ 6 อาหาร เนื้อหา - สวนประกอบทางเคมีของอาหาร - อาหารสําหรับสัตวในสวนสัตว อาหารจากธรรมชาติ อาหารที่ใชทดแทนอาหารจากธรรมชาติ อาหารเสริม - คุณภาพอาหารและการจัดวางใหแกสัตว - การใหอาหารสัตวโดยผูเที่ยวชม - การจัดหาอาหารและการเก็บอาหาร

การจัดการสัตวในสวนสัตว/ วิชิต กองคํา / 1 มิย 51

65

ใน 5 บทที่ผา นมาของหนังสือเลมนี้ เนื้อหาจะกลา วถึงสถานที่ทํางานเปนสวนใหญ ไมวาจะ เปน รูปแบบของสวนสัตว ซาฟารี โดยเนื้อหาที่ผานมาเราจะเขาไปในสวนบางสวนของสวนสัตว ในสวนที่ เหลืออีก 5 บทเราจะเขาไปในสวนของการจัดการ เนื้อหามีความตองการที่จะทําใหการจัดการของพวก เรา เปนการจัดการเพื่อแสดงความเอื้ออาทรแกสัตวที่อยูในความรับผิดชอบของเรา

Q

ในบทที่ 2 ในบทนั้นเราใหขอมูลในเรื่องของจุดประสงคของสวนสัตว แลวเราตั้งคําถามวา

เราจะทําอะไรเพื่อสัตวของเรา “ คุณยังจําไดถึงคําตอบที่คุณเคยตอบคําถามนั้นไดอยูหรือไม ” ในฐานะที่เราเปนผูเลี้ยงสัตวใ นสวนสัตว เราตองทํางานที่เกี่ยวของกับตัวสัตวอ ยา งดีที่สุด เพื่อที่จะอนุรักษสัตวชนิดนี้ไว ตองดูแลสัตวเหลานี้ใหมีสุขภาพที่ดี การที่จะทําใหสัตวที่เราดูแลอยูมีสุขภาพที่แข็งแรงสิ่งที่เราตองระลึกไวอยูเสมอคือ 1 ตองมีความเขาใจในพฤติกรรมของสัตวชนิดนั้น พรอมทั้งเตรียมสภาพแวดลอมภายในสวนแสดงให เหมาะสมกับพฤติกรรมสัตวชนิดนั้นๆ 2.รูวิธีการที่จะจัดการเรื่องการสุขาภิบาลกรงคอกสัตวชนิดนั้นๆ รวมทั้งแผนการปองกันโรค 3. มีความมั่นใจวาอาหารที่เราจัดหาใหเปนอาหารที่มีคุณคาและมีปริมาณที่เพียงพอ เราจะเรียนรูกันในบทนี้วาอาหารที่ดีสําหรับสัตวปานั้นคืออยางไร สวนประกอบทางเคมีของอาหาร ซึ่งประกอบดวยธาตุ 2 กลุมคือ ออรแกนิค( organic )และ อินออรแก นิค ( inorganic ) - organic (วัตถุ ที่ไดมาจากสิ่งมีชีวิต เชน น้ําตาล ฝา ย อินทรีย (เคมี) เชนโปรตีน คารโบไฮเดรต ไขมันอิ่มตัวและไขมันไมอิ่มตัว วิตามิน - inorganic ( ธาตุที่ไมไดมาจากสัตวและตนไม) เชน เกลือ น้ํา แรธาตุ อาหารของสัตวในสวนสัตว การศึกษาทางวิทยาศาสตรใ นเรื่องที่เกี่ยวของกับอาหารสัตว โดยใชสัตวที่ใ ชเลี้ยงเพื่อ ใชใ น งานทดลองทางการแพทย เชนหนู กระตาย และในสัตวปศุสัตว เชน หมู ไก วัว สัตวปศุสัตวจะเลี้ยงเพื่อใหสัตวเติบโตเต็มที่โดยใหใ ชเวลา คาใชจา ยในเรื่องของอาหารและ การจัดการนอยที่สุด เพื่อใหไดผลกําไรแกผูประกอบการ สวนในสัตวที่เลี้ยงเพื่อการทดลองจะเลี้ยง สัตวกลุมนี้ในปริมาณมาก เพื่อคัดเลือกเอาสัตวที่ไดมาตรฐานที่ตองการและใหมีคาใชจายในการจัดการ นอยที่สุด การจัดการสัตวในสวนสัตว/ วิชิต กองคํา / 1 มิย 51

66

การเลี้ยงสัตวในสวนสัตวเราตอ งการการเจริญเติบโตของสัตวใหเปนไปตามธรรมชาติ ให สัตวมีอายุขัยที่ยืนยาว ถาเปนไปไดเราควรตองหาอาหารใหสัตวปากินในชนิดเดียวกับที่สัตวกินในปา ธรรมชาติ แตกอนที่จะจัดหาอาหารเหลานั้นได สิ่งที่เราตองรูกอนคือ 1.เราตองรูชนิดอาหารที่สัตวชนิดนั้นกิน 2.เราสามารถจัดหาอาหารชนิดนั้นไดหรือไม เราสามารถจัดสามารถจัดสิ่งแวดลอมการหาอาหาร การกินอาหารใหเหมือนกับพฤติกรรมของ สัตวใหเหมือนกับในธรรมชาติหรือไม

A กอนที่จะอานตอไปใหคุณลองคิดวา มีความเปนไปไดมากนอยเพียงใดที่เราจะจัดหา อาหารใหสัตวปากินในชนิดเดียวกับที่อยูในปา รวมทั้งจัดสิ่งแวดลอมใหเหมือนปาธรรมชาติเพื่อให สัตวไดมีโอกาสแสดงพฤติกรรมของตัวเอง 1. การทราบถึงชนิดของอาหารที่สัตวปากิน โดยมีการศึกษาอยางละเอียดในถิ่นที่อยูของสัตวชนิดนั้นๆ ซึ่งถิ่นที่อยูที่สัตวชนิดนั้นอยูมีความเหมาะสมกับพฤติกรรมและสรีระของสัตว สัตวสามารถเคลื่อนยาย ไปยังแหลงอาหารตามที่มันตองการได ซึ่งชนิดของอาหารจะมีความแตกตางกันตามฤดูกาลและพื้นที่ ในความหมายนี้สวนสัตวจะสามารถหาอาหารในลัก ษณะเดียวกันที่สัตวกินไดหรือไมในแง ของชนิด และมีการเปลี่ยนตามฤดูกาล การที่ชนิดของอาหารที่สัตวกินมีการเปลี่ยนตามฤดูกาล เนื่องจากสัตวมีการปรับตัวเพื่อให ไดรับสารอาหารครบถวนตลอดเวลา ถึงแมวาอาหารที่มีในถิ่นที่อยูจะมีการเปลี่ยนแปลงตามฤดูกาล 2. เราจะมีวิธีการอยางไรที่จะจัดหาอาหารที่มีคุณคาทางอาหารไดเหมือนกับที่สัตวไดกินในปา เราตอง หาสิ่งทดแทน เพือ่ ใหสัตวไดรับคุณคาทางอาหารที่ทําใหสัตวแข็งแรงเปนปกติ 3. สวนสัตวไมส ามารถจัดสถานที่ใ หสัตวส ามารถแสดงพฤติก รรมการกิน อาหาร ไดเ หมือ นกับ พฤติกรรมที่ทําในปาธรรมชาติ ใหทานเลือ กเอาชนิดสัตวที่ทานทราบรายละเอียดเปนอยางดี ที่ทานสามารถหาอาหารชนิดตาม ธรรมชาติได และตอบคําถามตอไปนี้ - ชนิดของอาหารที่สัตวชนิดนี้ที่กินในถิ่นที่อยูตามธรรมชาติ - เราจะหาอาหารชนิดใดทดแทนได - เราจะวางอาหาร อยางไรใหกับสัตว - ปริมาณอาหารมากนอยเทาใดที่เพียงพอสําหรับสัตว การจัดการสัตวในสวนสัตว/ วิชิต กองคํา / 1 มิย 51

67

- เวลาใดที่เราใหอาหารแกสัตว - อาหารที่เราจัดหาใหสัตวมีความผันแปรตามฤดูกาลหรือไม อาหารธรรมชาติ หมายถึงอาหารที่พบในสิ่งแวดลอมตามธรรมชาติ หรือสามารถทดแทน อาหารที่สัตวกินในธรรมชาติได มีความสดตามธรรมชาติ มีความผันแปรตามฤดูกาล สัตวตองมีการ ปรับตัวที่จะกินอาหารนั้น เราแบงอาหารธรรมชาติออกไดเปน อาหารที่ไดจากพืช คือ - จากเปลือกไม เนื้อไม จากไมในลักษณะไมพุมหรือไมยืนตนขนาดใหญ - จากใบไม - จากผลไมและเมล็ด - น้ํา เชนจากน้ําหวานจากเกสรดอกไม อาหารที่ไดจากสัตว คือ - สัตวที่ไมมีกระดูกสันหลัง - สัตวมีกระดูกสันหลังขนาดเล็ก - สัตวเลี้ยงลูกดวยนมขนาดใหญ การแบงกลุมของสัตวตามลักษณะและชนิดของอาหารที่สัตวกินมีดังนี้ กลุม 1.สัตวกินพืช เปลือกไม เนื้อไม เชน ไมยืนตนที่มีลักษณะเปนทรงพุม เปนตนไมที่มีกิ่งกา นและ ใบ ยอดออน เปลือกไม เนื้อไม สัตวกินพืชที่กินใบพืชเปนอาหารหลัก ลักษณะของฟนจะเหมาะกับ การกัด แทะ รูดกินใบไม เปลือกไม กานและใบ ระบบทางเดินอาหารเหมาะกับการยอยเยื่อใยใน ลักษณะนี้ ตัวอยางสัตวกลุมนี้เชน อูฐ แพะ กวาง ยีราฟ ชาง แรดดํา กลุม 2.สัตวกิน พืช- ใบพืช 2.1 หญา มีเยื่อใยที่ยากตอการเคี้ยว สัตวที่กินหญาจึงมีการลักษณะฟนและทางเดินอาหารที่จะยอยเยื่อ ใย 2.2 พืชที่ใบและกานใบที่อวบน้ํา ( Herbaceous plant ) ซึ่งรวมทั้งสวนของดอกไม ผลไม สวนของหัว ซึ่งสัตวที่กินจะเรียกสัตวที่กินพืชกลุมนี้วา browser ซึ่งสัตวกลุมนี้ก็มีลัก ษณะของทางเดินอาหารและ ฟนที่ใหเหมาะสมกับการยอยอาหารกลุมนี้ ตัวอยางของสัตวที่กินอาหารกลุมนี้ (กลุม 2 พืช-ใบไม ) เชน วัว แกะ แพะ ลามา มา มาลาย แรดขาว คาง กลุม 3 .สัตวกินผลไมและเมล็ดพืช เปนกลุมพืชที่มีความเกี่ยวของของฤดูกาล ซึ่งสวนที่กินไดจะมี ตั้งแตเมล็ดพืชที่ยังไมสุก จนถึงผลไมที่มีเนื้อฉ่ําน้ํา สัตวกลุมนี้มีลักษณะของรางกายที่สามารถที่จะจับ การจัดการสัตวในสวนสัตว/ วิชิต กองคํา / 1 มิย 51

68

และจะทําใหสวนเปลือ กแตกออก มีทางเดินอาหารที่สามารถยอยทั้งผลไมแ ละเมล็ดพืชได แตไม สามารถที่จะยอยพืชที่มีเยื่อใยได ตัวอยางของสัตวกลุมนี้เชน นกสวนใหญ หมี คางคาว ลิงไมมีหาง และลิงมีหางบางชนิด กลุม 4 .สัตวกินสัตวไมมีกระดูกสันหลัง เปนสัตวขนาดเล็กเชนแมลง ปลวก ตัวหนอน แมงมุม กุง สัตวที่กินสัตวกลุมนี้ตองมีรางกายที่สามารถหาสัตวเหลานี้จากธรรมชาติได เชน ตัวนิ่ม กิ้งกา นกสวน ใหญ กลุม 5. สัตวที่กินสัตว มีกระดูกสันหลังขนาดเล็ก เชน ปลา กบ นกขนาดเล็ก รวมทั้งไข กิ้งกาและ สัตวเลี้ยงลูกดัวยนมขนาดเล็ก โดยสัตวเหลานี้จะถูกกินในสวนของขน กระดูก แตสวนของขนจะไม ถูกยอยและถูกขับถายออกมา ตัวอยางของสัตวที่กินสัตวกลุมนี้เชน นกเคา แมว อินทรี เหยี่ยว กิ้งกา ขนาดใหญ งู สัตวเลี้ยงลูกดวยนมที่เปนผูลาขนาดเล็กเชน หมาจิ้งจอก กลุม 6.สัตวที่กินสัตวสัตวเลี้ยงลูก ดวยน้ํานมขนาดใหญ หรือปลา สิ่งที่สัตวกลุมนี้ถูกกินคือ เนื้อ ขน ลําไส กระเพาะอาหาร ตับ ไต และปอดซึ่งสัตวเหลานี้จะถูกฆาและกินสดๆ สัตวที่กินสัตวกลุมนี้จะ มีความสามารถในการลา สัตวที่ตัวเองตองการเปนอาหาร เชนมีกลา มเนื้อที่บริเวณกรามขนาดใหญ ตัวอยางของสัตวที่กินสัตวกลุมนี้คือ เสือ หมาจิ้งจอก หมี แมวน้ํา นาก สิงโตทะเลและนกที่กินปลา เปนอาหาร กลุม 7. สัตวที่กินอาหารเหลว สัตวที่กินอาหารกลุมนี้เชน สัตวที่เกิดใหมที่กินนม คางคาวแวมไพรกิน เลือด นกฮัมมิ่งกินน้ําหวานจากดอกไม งูที่กินไขนก

A ใหเลือกสัตวมาหนึ่งซึ่งเปนชนิดสัตวที่ทานคุนเคย แลวลองพิจารณาดูอีกครั้งวาสัตวชนิดดังกลาว จัดเปนสัตวที่กินอาหารกลุมใด ก็จะพบวาความจริงแลวสัตวชนิดดังกลาวยังกินอาหารกลุมอื่นๆดวย ตัวอยางเชน ลิงชิมแพนซี ซึ่งกินอาหารในกลุมที่ 3 แตยังกิน อาหารกลุมที่ 2 และ4 ดวย อาหารของ ลิงชิมแพนซีประกอบดวยผลไม เมล็ดพืช ใบไมและสัตวที่ไมมีกระดูกสันหลัง โดยใหคิดถึงกระตาย ( อยูในกลุม2และ3 )หรือหมาจิ้งจอก ( อยูในกลุม 5,4,6 )

การจัดการสัตวในสวนสัตว/ วิชิต กองคํา / 1 มิย 51

69

อาหารที่ใชแทนอาหารธรรมชาติ เมื่อ เราไมส ามารถหาอาหารธรรมชาติ ตามชนิดที่สัตวเคยกินได จึงตอ งจัดหาอาหารที่มา ทดแทน ซึ่งการใชอาหารในรูปแบบนี้เริ่มในฟารมปศุสัตวและในสัตวเลี้ยงเพื่อ ทดลอง และเริ่มมีการ ใชในกลุมสัตวในสวนสัตวเปนลําดับตอมา โดยรูปแบบที่ออกมาจะเปนรูปของอาหารเม็ด แบบผง ซึ่งคําที่ใชเรียกอาหารแบบนี้คือ อาหาร ขน สิ่งที่นํามาเปนวัตถุดิบสําหรับผลิตอาหารขน เชน ถั่วเหลือง มันสําปะหลัง รํา กระดูก ปลาปน ซึ่งรูปแบบการใหอาหารแกสัตวจะเปนแบบผสมผสานทั้งอาหารธรรมชาติกับอาหารทดแทน หรือจากอาหารธรรมชาติอยางเดียวคงขึ้นกับปจจัยเชน การยอมรับอาหารของสัตวเอง การหาไดของ ชนิดอาหารในแตละฤดูกาล ขอดีของอาหารทดแทน 1. เปนอาหารที่เราทราบสวนประกอบของอาหาร ซึ่งสามารถคํานวณความตองการของสัตวได 2. สามารถจัดหาใหสัตวกินเปนประจําได 3.สะอาดและเปนอาหารที่มีคุณคา 4. เก็บอาหารไดยาวนานกวา อาหารสด และการที่เก็บอาหารเปนถุงหรือ เปนกระปองจะทํา ใหอาหาร สะอาดทุกครั้งที่เปดอาหารถุงใหม ขอเสียของอาหารทดแทน 1.การใหกินอาหารซ้ํากันทุกวันสัตวจะเกิดความเบื่อหนาย 2. สูญเสียรสชาดไปถาเก็บอาหารไมดี ถาอาหารเปยกชื้น อาหารจะเกิดเชื้อราและเปนอันตรายแกสัตว 3. ลักษณะของอาหารจะกินไดงาย ถาสัตวกินก็หมดอยา งรวดเร็วและสัตวก็จะมีเวลาวา งมากเกินไป ตองหากิจกรรมอื่นๆ ใหสัตวทํากิจกรรมหรือใชการซอนอาหารเพื่อใหสัตวมีกิจกรรมทํามากขึ้น

(แผนงานที่จะตอ งทํา ในสวนสัตว ) ใหเก็บตัวอยางปายที่แสดงคุณคาทางอาหารของ ของ อาหารถุงแตละชนิด ทดลองชิมรสและดมกลิ่นของอาหารอาหารชนิดนั้นดู รวมทั้งการสอบถามจากผู เลี้ยงสัตวถึงความชอบของสัตวกับอาหารแตละยี่หอ วาตางยี่หอมีสัตวมีก ารกินอาหารที่แ ตกตางกัน หรือไม

การจัดการสัตวในสวนสัตว/ วิชิต กองคํา / 1 มิย 51

70

อาหารเสริม ( Food supplement ) อาหารเสริม ทั้งในรูปแบบที่เปนธรรมชาติหรือแบบอาหารประกอบ ซึ่งการใสอาหารประเภท นี้เพื่อที่จะใหสวนที่ขาดไปไดรับการเพิ่มเติม ซึ่งรูปแบบสิ่งที่เสริมมีในหลายรูปแบบเชน เม็ด ผง น้ํา ตัวอยางการใชคือ เนื้อสัตวเปนสวนที่มีโปรตีนแตขาดแคลเซี่ยม และสวนของวิตามินบางตัว ปลาที่แชแข็งเปนเวลานานจะเสียวิตามินบางอยางไป หรือในสวนของตัวสัตวเองเชน กลุมลิงมารโม เสทหรือทามารีนตองการวิตามินดี 3 ดังนั้นเราตองเพิ่มในสิ่งที่ตองการเขาไป สิ่งหนึ่งตองคํานึงถึงก็คือการเก็บวิตามินและแรธาตุในสภาพที่แ หง มิดชิด และในการตวง สารเหลานี้ควรจะชั่งเพื่อใหไดปริมาณที่ถูกตอง หรือการอานเอกสารที่แนบมาใหทราบปริมาณของยา แตละเม็ด และตรวจสอบความตองการของสัตวแตละชนิดกอนที่จะใหสารเหลานี้

(แผนงานที่จะตองทําในสวนสัตว ) ใหอานปายที่ใหรายละเอียดสารประกอบที่มากับขวด และ วิธีการใชดวยความรอบคอบ คุณคาของอาหารและเราจะมีวิธีอยางไรในการนําอาหารใหสัตวกิน คุณคาของอาหารที่ใหแกสัตวเหมาะสมหรือไมโดยการใชการวิเคราะหทางวิทยาศาสตรและ การดูที่ตัวสัตวเปนสวนประกอบ

Q

เราจะมีวิธีการอยางไรอยางไรเพื่อที่ตรวจสอบวาอาหารที่เราใหแกสัตวดีสําหรับสัตว ( ลองตอบ

คําถามดวยตัวเองกอนที่จะอานดูตําตอบที่อยูถัดลงมา )

การดูจากตัวสัตว - สภาพโดยทั่วไป อวนไปหรือผอมไป - ดูที่ผิว ขน - ดูที่นัยตา (ใส มีน้ําตา หรี่ๆ เปด ) - ลักษณะมูล สี เปนกอนหรือเหลว - พฤติกรรม (ปกติหรือผิดปกติ ) การจัดการสัตวในสวนสัตว/ วิชิต กองคํา / 1 มิย 51

71

สัตวที่ไดรับอาหารที่เหมาะสมทั้งปริมาณและคุณคา รวมทั้งการจัดการดานสุขาภิบาลที่ถูกตองจะมี ลักษณะ ดวงตาสดใส มีขนเปนมันเงา ลักษณะของมูลปกติ มีการเคลื่อนไหวเปนปกติ ไมเหงาซึม สนใจสิ่งแวดลอมรอบขาง มีพฤติกรรมปกติ สัตวที่มีสุข ภาพดีจะดูมีความสนใจที่จะกินอาหาร ใชเวลาเพื่อหาอาหาร ซึ่งดวยปกติในปา ธรรมชาติเปนเรื่องไมปกติที่จะมีแหลงอาหารอยูในที่แหงเดียวเหมือนกับในสวนแสดงสัตว การใหอาหารแตนอยแตบอยครั้ง สัตวหลายชนิดจะมีความสนใจในอาหารที่ชิ้นเล็ก แตรสชาดดี ซึ่งถาเราใชอาหารเหลานี้เพื่อซอนในที่ตางๆ เพื่อใหสัตวไดคนหา การจัดวางอาหารแกสัตวก็เปนเรื่องที่สําคัญ จุดประสงคในสวนนี้เพื่อใหสัตวทุกตัวไดมีโอกาส ไดรับอาหารอยางทั่วถึงทุกตัว ลดการปนเปอนจากเชื้อโรค ลดการสูญเสียอาหาร ตองทําเปนรูปแบบ ที่เหมาะสม แสดงถึงความเอาใจใสของสวนสัตวที่มีตอสัตวเมื่อตองนําสัตวจัดแสดงตอผูเที่ยวชม อาหารที่เหลือคือเงินที่สูญเสียไป อาหารที่เหลือไมควรจะตกคางไปอยูที่พื้นดิน ซึ่งจะเปนตัวที่ชัก นําใหหนู นกปาเขามาที่กรงซึ่งสัตวกลุมนี้จะมารบกวนและนําโรคติดตอเขามาดวย การใสอาหารใน ภาชนะชนิดใดก็ตามมีจุดประสงคเพื่อลดการสูญเสียอาหาร ซึ่งสิ่งเหลานี้ยังขึ้นอยูกับความเปนคนชาง สังเกตของตัวผูเลี้ยงสัตวเองดวย

ใหใชรายการขางลา งนี้เพื่อตรวจสอบวา การจัดวางอาหารใหสัตวที่ทานดูแลอยูและ คุนเคยเปนอยางดีนั้นดีมากนอยเพียงใด ตองมีการปรับปรุงหรือไม ซึ่งคุณสามารถตอบคําถามเหลา นี้ ดวยตัวของคุณเอง ในขณะนี้และกับสัตวชนิดอื่นก็สามารถใชตรวจสอบไดเชนกัน

1..ใหอาหารแกสัตววันละกี่ครั้ง 2..สัตวกินอาหารหรือไม 3..ในกรณีที่อาหารตองการเสริมวิตามินเชนสัตวที่กินปลาแชแ ข็งไดเสริมเขา ไปหรือยัง เชนวิตามินอี เกลือทะเล 4..คุณคาอาหารและปริมาณไดรับการตรวจสอบเปนอยางดีแลววาเหมาะสม 5..ชนิดของอาหารมีความหลายหลายเพียงพอหรือไม เพื่อลดการเบื่ออาหารและไดอาหารที่มีคุณ คาสมดุล การจัดการสัตวในสวนสัตว/ วิชิต กองคํา / 1 มิย 51

72

6..ถาไมกินอาหารเปนเพราะอะไร เราจะมีวิธีการใหอาหารแกสัตวอยางไรเพื่อลดการสูญเสีย อาหารได 7...ถาใสอาหารในถาด ถาดถูกสัตวทําลายหรือไม (เชนในกรณีที่ลิงจับถาดอาหารอลูมิเนียมแลว ถูกทุบกับพื้นเลน ) ภาชนะที่จัดใหเหมาะสมกับสัตวหรือไม 8..สัตวเปนสัตวที่คอยๆกินหรือไม เชนมาลายหรือมา หรือเปนสัตวประเภทที่กินอยางรวดเร็ว แลวจึง มาเคี้ยวภายหลังหรือไมเชนกวาง แอนติโลพ ยีราฟ สัตวผูลาเชนแมวหรือหมาจิ้งจอก 9.ในกรณีที่สัตวอยูรวมกันหลายตัว เชนลิง คาง ซึ่งจะมีกรณีที่หัวหนาฝูงจะไดกินอาหารกอน คุณแนใจอยางไรวาอาหารที่ใหไปเพียงพอ มีจุดวางอาหารที่มากพอที่สัตวทุกตัวไดรับอาหารอยางทั่วถึง 10.ในกรณีที่สัตวไมกินอาหารคุณไดมีการเปลี่ยนแปลงอาหารหรือไม หรืออาหารที่มีการเปลี่ยน แปลงตามฤดูกาล คุณไดเปลี่ยนอาหารหรือไม 11.การเก็บเศษอาหารที่เหลือทําไดอยางไร เหมาะสมหรือไม 12. มีกิจกรรมที่เกี่ยวเนื่อ งกับอาหาร ที่เปนการสรางกิจกรรมในกรงเลี้ยงหรือ ไม เชนซอนอาหาร หวานอาหารเปนพื้นที่เพื่อใหสัตวไดเก็บกิน เราควรใหผูเที่ยวชมใหอาหารแกสัตวในสวนสัตวหรือไม ผูเที่ยวชมบางทานตองการใหอาหารแกสัตวบางชนิด และรวมทั้งสัตวบางชนิดที่จะเรียนรูการ ขออาหารจากผูเที่ยวชม เนื่องจากไดกินอาหารที่ตางไปจากที่ตัวเองกินอยูประจํา ซึ่งสัตวจะเกิดความ เบื่ออาหาร แตถาปลอยเลยตามเลยโดยไมมีการควบคุม จนผูเที่ยวชมรูสึกวาตนมีเสรีที่จะใหอาหารแก สัตวไดนั้น เปนการสรางความรูสึกที่ไมถูกตอง นอกจากนั้นหากไมการควบคุมจะมีการขวา งขนมที่ อยูในถุงไปใหแกสัตวเลย หรือใหอาหารที่ไมเกิดประโยชนตอรางกายสัตว การสรางกฎที่วา ผูเที่ยวชมไมส ามารถใหอ าหารสัตวอ ยางเสรี โดยไมมีผูเลี้ยงสัตวเปนผู ควบคุมนั้นเปน กฎที่ตอ งสรางใหเกิดขึ้น แตสิ่งหนึ่งที่เราปฏิเสธไมไดถึงรายไดจากการขายอาหาร เพื่อใหผูเที่ยวชมไดมีโอกาสใหอาหารแกสัตว ซึ่งก็อาจจะใชชนิดของอาหารที่สัตวกินอยูแลว และใน ปริมาณเดิมที่ใหสัตวเปนประจํา เมื่อหมดใหหยุดการจําหนาย ไมควรปลอยใหขายตอไป คลังอาหาร อาหารที่จะใหสัตวกิน การจัดหามาจากหลายทางดวยกัน เชน การจัดซื้อเองของสวนสัตว การจัดหาผูสงอาหารตามรายการที่ทางสวนสัตวเปนผูกําหนด การตัดกิ่งไมภายในสวนสัตว การทํา แปลงปลูกหญาเอง หรือการออกตัดหญาตามที่สาธารณะตางๆ

การจัดการสัตวในสวนสัตว/ วิชิต กองคํา / 1 มิย 51

73

การการจัดซื้ออาหารเขามาเชนอาหารแหง การจัดเก็บอาหารมีปจจัยที่ใชใ นการตรวจสอบ ทั้งหมด 4 ขอคือ ความแหงของอาหาร ( Dry ) อายุของอาหาร ( Age ), หนู ( Rodent ), อาหารที่สงเขา มากอนตองใชกอน ( Turn over ) 1.ความแหงของอาหาร ( Dry ) อาหารแหงจะมีขอ เสียเมื่อถูกน้ําและความชื้น ที่จะทําใหเกิดเชื้อรา และแบคทีเรีย เชื้อราจะสรางสารพิษและหากสปอรถกู หายใจเขาไปในปอดจะทําใหเกิดโรคในระบบ ทางเดินหายใจ ในอาหารที่ตองแชเย็นเชน เนื้อ ปลา ที่สามารถเก็บไดเปนเวลาหลายเดือน ไขมันจะเปน สวนที่มีการเนาและเสื่อมสภาพไดเร็ว ทําใหรสชาดของอาหารไมนากิน การละลายน้ําแข็งออกจากตัว ปลาไมควรใชการแชในน้ําแตควรใชการปลอยใหละลายในอุณหภูมิหอง ผลไม พืช หัวพืช ไข หากสามารถซื้อไดทุกวันก็จะไดอาหารที่สด 2. อายุของอาหาร ( Age ) อาหารสวนใหญเปนสิ่งของที่เนา เสียไดเร็ว ถึงแมจะมีการแชเย็นก็ตาม เนื้อและปลาจะมีการเนาที่รวดเร็ว ไขแ ละผลไมจะอยูไดนานยิ่งขึ้นถามีการแชเย็น อาหารแหงจะ สามารถเก็บไวไดนานแตตองดูวันหมดอายุ ซึ่งสิ่งที่ควรปฏิบัติคือสั่งอาหารแหงในปริมาณไมมาก เกินไป เพื่อใหมีอาหารเขาใหมอยางสม่ําเสมอ 3.หนู ( Rodent ) ตองมีการกําจัดหนูอยูเปนประจําโดยใชวิธีก ลเชนการใชกาวดักหนู การใชก าวดัก หนูหากเลือกใชวิธีกําจัดหนูดวยวิธีการใชยาฆาหนู อาจมีผลกระทบไดเชน หนูไปตายในกรงสัตวที่ กินหนูเปนอาหาร 4. การใชอาหารที่เขามากอนตองนํา มาใชกอ น (Turnover ) เชนเนื้อถุงนี้เขามากอนตองใชกอน การ จัดเรียงของในตูแชเนื้อตองใหทราบวาถุงใดมากอนมาหลัง อาหารแหงชุดใดมากอนมาหลัง ตองเรียง ถุงอาหารใหทราบวาชุดใดมากอนมาหลัง

ใหตรวจสอบคลังอาหารที่คุณมีสวนเกี่ยวของอยูวา - ในกรณีที่อาหารที่สงไมไดคุณภาพตามที่ตกลงกันในสัญญาจะมีวิธีการดําเนินการอยางไร ซึ่ง ถาอาหารไมไดคุณภาพ และคนสงไมสามารถหาอาหารมาทดแทนได คลังอาหารมีวิธีการจัดการ อยางไร - ในกรณีที่สงอาหารเชนหญาไมครบตามปริมาณที่ตกลง ซึ่งทําใหสัตวบางชนิดไดรับอาหาร นอยลงจะมีวิธีการจัดการเพื่อใหสัตวไดรับอาหารที่พอเพียงอยางไร - มีที่ทิ้งขยะหรือจัดเก็บขยะเรียบรอยหรือไม - มีอางผักและแชดวยดางทับทิมหรือไม การจัดการสัตวในสวนสัตว/ วิชิต กองคํา / 1 มิย 51

74

- มีการชั่งน้ําหนักอาหารเมื่อรับอาหารจากผูรับเหมาหรือ - คณะกรรมการที่ไดรับการแตงตั้งมาปฏิบัติหนาที่หรือไม - มีการกําจัดหนู หรือไม - หลังการทํางานประจําวันเสร็จสิ้น มีการเก็บกวาดบริเวณคลังอาหารใหสะอาดเรียบรอย หรือไม - การจัดเก็บภาชนะที่ใชในคลังอาหาร มีการจัดเก็บอยางเปนระเบียบเรียบรอยหรือไม - หากมีการใชแกสเพื่อการหุงตม มีความปลอดภัยในการใชหรือไม - การเรียงอาหารแหงทําเปนระเบียบเรียบรอยหรือไม - หองแชเย็นสามารถใชงานไดหรือไม - หองน้ําสามารถใชงานไดดีหรือไม - รถขนสงอาหารอยูในสภาพที่พรอมใชงาน มีการซอมบํารุงสม่ําเสมอ - คนทํางานที่มีเพียงพอตอปริมาณงานหรือไม - มีงานเชน การเพาะเลี้ยงจิ้งหรีด หนู นกกระทา แปลงหญา ปลูกตนไมที่ใชกินใบหรือไม - มีงานวิเคราะหอาหารเพื่อดูคุณคาอาหารที่เราใหสัตวทุกชนิดหรือไม หรือมีการตรวจสอบกับ ผูเลี้ยงสัตวหรือไมวาชนิดอาหาร ปริมาณที่จัดใหเหมาะสมกับตัวสัตวหรือไม - ระบบการเก็บขอมูลในคลังอาหารสัตวมีรายละเอียดเพียงพอหรือไม - การตรวจรับอาหารหากอาหารที่นําสงมาไมมีคุณภาพเพียงพอ แตกรรมการยังไมเขามาดูอาหาร ฝายคลังอาหารตองรีบแจงใหกับกรรมการโดยเร็ว - ใหผูเลี้ยงไดมีโอกาสไดแจงกลับมาเรื่อ งปริมาณและคุณภาพอาหาร แจงมาที่หัวหนาแผนกหรือ ผูอํานวยการสวนสัตว โดยทําเปนแบบฟอรมที่จะแจงเรื่องเหลานี้กลับมาได คําถาม ทานมีขอในการตรวจสอบคลังอาหารวาอยูในสภาพที่เรียบรอยในหัวขออื่นหรือไม

ขอมูลเพิ่มเติม - ฟน ใชสําหรับการจับอาหารและยอยอาหารใหมีขนาดเล็กลงกอนที่จะกลืนอาหารลงไป - ฟนตัด ( incisor ) มีหนาที่ตัดชิ้นอาหารใหเล็กลง - ฟนเขี้ยว ( Canine ) ใชเปนอาวุธในการลาเหยื่อของสัตวกินเนื้อ - ฟนกราม ( Molar ) เปนฟนที่มีลักษณะเปนสันแบงยอยในตัวฟน ที่จะชวยตัดอาหารที่มีเยื่อใย สูงเชน หญา ใบไม การจัดการสัตวในสวนสัตว/ วิชิต กองคํา / 1 มิย 51

75

- การยอยอาหารในทางเดินอาหาร ( alimentary canal) การยอยอาหารประกอบดวย กระบวนการหลายอยางเชน การใชฟนเคี้ยวอาหาร การยอยดวยน้ํายอยในกระเพาะอาหาร การใชเอน ไซนเพื่อทําใหเปนสารเคมีที่เล็กลง เพื่อใหสามารถดูดซึมสารอาหาร และ ใชหลอเลี้ยงรางกายตอไป - สารอาหารที่ไมตองผานการยอย กอนที่จะดูดซึม เชน แรธาตุ เกลือแรและน้ํา - สารอาหารที่ยากตอการยอยเชน เยื่อใยที่เปนสวนประกอบของหญาและใบไม - โปรตีนจะมีการยอยใหเล็กลงเปน กรดอะมิโน ( amino acid ) - กรดอะมิโน จะใชในการสรางเนื้อเยื่อและโครงสรางของรางกาย กรดอะมิโนมีดวยกัน 22 ชนิด โดยมี 10 ชนิดที่ตองไดรับจากอาหาร และอีก 12 ชนิดรางกายสามารถเปลี่ยนจากกรดอะมิโน ตัวอื่นได เราตองมีความมั่นใจวาอาหารที่เราจัดใหกับสัตวมีกรดอะมิโนครบถวน - ไขมันอิ่มตัว สามารถสรางไดในรางกายสัตวจากน้ําตาลที่มีในรางกาย แตกรดไขมันแบบไม อิ่มตัวรางกายจะไดจากอาหารที่กินเขาไป เชนสัตวกินเนื้อจะไดจากเนื้อที่กินเขาไป - แปง ที่มีในพืช ไกลโคเจนที่มีในเนื้อสัตวและน้ําตาลที่มีโครงสรางเปนธาตุคารบอน 12 ตัว จะถูกยอยใหเปนน้ําตาลที่มีโครงสรางธาตุค ารบอน 6 ตัว เพื่อดูดซึมไปเลี้ยงรางกาย และมีน้ํา ตาล บางสวนที่จะเก็บสะสมในรูปของไกลโคเจน เพื่อใหรางกายใชในกรณีอื่นๆ ตอไป - เซลลูโลสและลิกนิน ที่เปนสวนประกอบในเซลพืชซึ่งเปนสารเคมีในอาหารในกลุม คารโบไฮเดรต สัตวที่กินพืชเปนอาหารไมสามารถยอยเซลลูโลสและลิกนินไดโดยตรง ตองอาศัย micro- organism เชนเชื้อราและแบคทีเรียบางชนิดที่อาศัยอยูในทางเดินอาหารของสัตวกิน พืช คารโบไฮเดรตเปนแหลงอาหารที่ใหพลังงานแกรางกาย - สารอาหารที่ใหพลังงานแกตัวสัตวไดแก ไขมัน น้ํามัน คารโบไฮเดรตและโปรตีน - ในการวัดพลังงานที่มีในอาหาร จะมีหนวยวัด 3 แบบดวยกันคือ 1.British Thermal Unit แตนิยมใชหนวยนี้ในการวัดคาความรอนของน้ํามัน แกส ไฟฟา 2. จูล ( Joul ) มีขอตกลงในระดับนานาชาติที่จะใชหนวยนี้สําหรับคาพลังงานในอาหาร โดย 1 กิโลจูล ( kilojule, kj ) เทากับ 1000 จูล 3. calories ( แคลอรี ) ในการคํานวณเรื่องอาหารจะใชแคลอรีเปนหลัก หนวยที่ใชคือ 1000 แคลอรี ( carolies ) เทากับ 1 กิโลแคลอรี ( kilocalories ) หรือถาเราเปรียบเทียบกับ จูล ( joul ) 4.2 กิโลจูล ( kj ) เทากับ 1 แคลอรี -ใน 1 กรัมของไขมันจะใหพลังงาน 10 แคลอรี - 1 กรัมของคารโบไฮเดรตจะใหพลังงาน 3.6 แคลลอรี่ - 1 กรัมของโปรตีนใหพลังงาน 4 แคลอรี่ การจัดการสัตวในสวนสัตว/ วิชิต กองคํา / 1 มิย 51

76

- ความตองการพลังงานของสัตวตอวันจะขึ้นอยูกับ 1.ความรอนที่เสียไปตอพื้นผิวของรางกาย สัตวขนาดเล็กจะมีพื้นที่ตอปริมาตรหรือตอน้ําหนักมากกวา สัตวที่มีขนาดใหญ 2.อายุ 3. ฤดูกาลและกิจกรรมของสัตว เชน ชวงตั้งทอง ชวงใหอาหารลูกออน ชวงการจําศีล 4. ชนิดสัตวเชน สัตวเลือดอุนที่ตองรักษาอุณหภูมิรางกายของตัวเองใหค งที่ สวนสัตวเลือดเย็นที่ตอง พึ่งพาพลังงานจากสิ่งแวดลอมเชนแสงอาทิตย 5.ประสิทธิภาพการใชอาหารของสัตวชนิดนั้น (ยอยและดูดซึม ) - วิตามิน เปนสารอาหารที่รางกายตองการในปริมาณนอยและสามารถดูดซึมไดในทางเดินอาหาร - วิตามินเปนสารอาหารที่มีความสําคัญของขบวนการเคมีในรางกาย โดยแบงวิตามินออกเปน 2 กลุม คือ 1. วิตามินที่ละลายในไขมัน เชนวิตามินเอ ดี อี 2. วิตามินที่ละลายในน้ํา เชน วิตามินซี ไทอามีน กรดฟลอลิค - แรธาตุเปนสารอาหาร ที่รางกายตองการในปริมาณนอย เปนสวนประกอบสําคัญในปฏิกริยาเคมีใน รางกายและโครงสรางของรางกายเชน แคลเซี่ยม ฟอสฟอรัส เปนสวนประกอบของกระดูก โซเดียม เปนสวนประกอบของเหลวในรางกาย เหล็กเปนสวนประกอบของเม็ดเลือกแดง

การจัดการสัตวในสวนสัตว/ วิชิต กองคํา / 1 มิย 51

77

บทที่ 7 อาหารสําหรับสัตว เนื้อหา - อาหารคืออะไร - เราจะเลือกอาหารที่ใหแกสัตวอยางไร - อาหารสําหรับสัตวกินพืช - อาหารสําหรับสัตวที่กินทั้งพืชและสัตวอาหารสําหรับสัตวกินเนื้อ - อาหารสําหรับนก - เราจะรูไดอยางไรวาสัตวไดรับอาหารที่เหมาะสมหรือไม - อาหารสําหรับสัตวเกิดใหม

การจัดการสัตวในสวนสัตว/ วิชิต กองคํา / 1 มิย 51

78

อาหารคืออะไร คือ สิ่งที่รางกายกินเขาไปเพื่อประโยชนดังตอไปนี้ 1. สารประกอบที่รางกายตองการเพื่อสรางโครงสรางของรางกาย รวมทั้งเพื่อสรางโครงสรางใหมและ ซอมแซมสวนที่สึกหรอ สวนนี้มาจากโปรตีน ดวยทั่วไปโปรตีนควรเปนสวนประกอบของอาหารใน สัตวทั่วไปประมาณ 12-20 เปอรเซ็นต สัตวที่ตองการโปรตีนมากกวาปกติคือสัตวที่เกิดใหมและสัตวที่ กําลังตั้งทอง 2. สารประกอบที่ใหพลังงานซึ่งมาจากไขมันและน้ํามัน (ประมาณ หนึ่งในหกของอาหารทั้งหมด ) และไดจากคารโบไฮเดรต คือกลุมแปงและขาว (ประมาณ หนึ่งในสาม) ของอาหารทั้งหมด โปรตีน เปนสารอาหารที่ใหพลังงานแตพลังงานที่ไดจากโปรตีนไมเพียงพอ 3. สารประกอบที่ทําใหปฏิกิริยาทางเคมีในรางกายดําเนินไปตามปกติ คือวิตามินและแรธาตุเปนสารที่ ตองการในปริมาณนอยแตเปนสิ่งที่ขาดไมได 4.สารประกอบประเภทเยื่อใย เปนสารประกอบในอาหารในกลุมสัตวที่กินพืชเปนอาหาร สามารถ เปลี่ยนสารประกอบนี้ใหเปนสารประกอบโปรตีนโดยใชแบคทีเรียที่มีในกระเพาะเปนตัวชวย 5.น้ํา สัตวกินเขาไปเพื่อทดแทนสวนที่ขับถายออกจากรางกายดวยวิธีตาง ๆ การทดแทนเขาไปดวยการ กินน้ําโดยตรงหรือไดรับจากอาหารซึ่งอาจเปนปริมาณที่เพียงพอ แตอยางไรก็ตามเราตองจัดน้ําใส ภาชนะไวใหสัตวกิน

60 50 40

ความชื้น โปรตีน

30

ไขมัน

20

แปง

10

เยื่อใย

0 ชนิดสารอาหาร

แผนภูมิ แสดงอัตราสวนอาหารของอูฐโหนกเดียวที่สวนสัตวนครราชสีมา

การจัดการสัตวในสวนสัตว/ วิชิต กองคํา / 1 มิย 51

79

อาหารที่สัตวกินเขาไปมีความเกี่ยวเนื่องกับโครงสรางของรางกายเชน ลักษณะทางเดินอาหาร ลักษณะฟน

กอนที่จะผานบทนี้ไปคุณควรตองหาขอมูลกอนวางานคลังอาหารในสวนสัตวที่คุณทํางานอยู หรือในชนิดสัตวที่คุณรับผิดชอบอยู มีการวิเคราะหอาหารที่นําใหสัตวกินหรือไม วิธีการวิเคราะหอาหารโดยใชโปรแกรมเอ็กเซล

ใหดูแผนแทรกหลังหนาที่ 79 วา มีหัวขอใดที่ตองใชในการสรางตารางบาง O ในแงของการจัดการเรื่องอาหาร คงไมใชเรื่องของคุณคาทางอาหารอยางเดียวยังตองคํานึงถึง - ราคา - การเก็บรักษาอาหารใหใหมสด - การยากงายในการจัดซื้อ จัดหาอาหารชนิดนั้นๆ - การเตรียมอาหารแกสัตว ตองผานกระบวนการเชนหุง ตม หั่นกอนหรือไม - ภาชนะที่ใสใหสัตวกินเปนรูปแบบที่เหมาะสมหรือไม การวางภาชนะเปนเรื่องที่ตองใหความ เอาใจใส - ความสะอาดของอาหารและภาชนะที่ใส การวางกับพื้นในสัตวบางชนิดไมควรทําถาสัตวเหลา นั้นอยูในจุดที่แสดง และถาเปนสัตวที่สามารถหยิบกินไดจากภาชนะ ไมควรวางกับพื้นดิน - ตรวจสอบปริมาณที่ใหเพียงพอหรือไม ผูเลี้ยงตองรูจักสังเกตวาสัตวที่กินอิ่มนั้นแสดงพฤติกรรม ของการกินอิ่มอยางไร เชนไมเดินหาอาหารภายในคอก นั่งหรือนอนพัก หรือในกรณีที่สัตวอยูรวมกัน หลายตัว สัตวบางชนิดมีลําดับชั้นในกรงเลี้ยงเดียวกัน ตองคอยสังเกตพฤติกรรมตัวที่ดอยกวาวา ไดรับ อาหารเพียงพอหรือไม - ความชอบของสัตวที่มีตออาหารชนิดนั้น - สามารถปรับเปลี่ยนอาหารเพื่อไมใหสัตวจําเจไดหรือไม - การใชอาหารเพื่อใหสัตวมีกิจกรรมในสวนแสดงมากขึ้นหรือไม - จํานวนมื้อที่เหมาะสมวาควรใหวันละกี่มื้อ และเวลาใด ถาเปนสัตวที่ตองจัดแสดงใหผูเที่ยวชม มื้ออาหารก็เปนกิจกรรมที่นาสนใจที่ทําการการชมสัตวนาสนใจยิ่งขึ้น - สุขภาพของสัตวที่กินอาหารที่เราจัดให โดยดูจากอัตราการปวย ตาย อัตราการใหลูก

การจัดการสัตวในสวนสัตว/ วิชิต กองคํา / 1 มิย 51

80

จากบทที่ 6 เราทราบแลววาอาหารที่ใหแกสัตวคือ อาหารสดจากธรรมชาติ อาหารสําเร็จรูป( อาหารเม็ด ) วิตามินและแรธาตุ การเลือกวาจะใชอาหารชนิดใด รูปแบบไหนเราจะใชแหลงขอมูลจาก 1. ขอมูลจากปา งานวิจัยของนักสัตววิทยาที่ทําการศึกษาชนิดของสัตวชนิดนั้นจากแหลงที่สัตวอยูใ น สภาพปาธรรมชาติที่เปนถิ่นที่อยูเดิม ซึ่งจะมีตัวอยางชนิดของอาหารชนิดนั้น เพื่อใหเราไดภาพคราวๆ วาสิ่งที่เราควรจะจัดหาใหถูกกับความตองการทางรางกายของสัตวชนิดนั้น และเมื่อนําอาหารที่สัตวกิน ในปามาวิเคราะหเราก็จะทราบวาระดับความตองการคุณคาของอาหารของสัตวชนิดนั้นเปนอยางไร 2..ขอมูลเดิมภายในสวนสัตวเอง ซึ่งใหขอมูลในแงวัสดุที่หาไดงายในทองถิ่นนั้น ราคาไมแพงจนเกิน ไป ประวัติการเจ็บปวยหรือตายที่มีผลเกี่ยวเนื่องกับอาหารหรือไม 3..ขอมูลจากสวนสัตวอื่นที่มีผลงานดานสุขภาพที่ดี ถาเปนตัวอยางในประเทศก็จะดีในแงการหาชนิด ของอาหารสามารถทําไดและราคาไมสูงเกินไป 4..งานวิจัย ซึ่งหมายถึงงานที่ผานกระบวนการทางวิทยาศาสตร เชน การทดลอง การเก็บขอมูลและ การประมวลผลทางสถิติ ไดรับการตรวจสอบจากผูทรงความรูและไดรับการตีพิมพในวารสารที่นาเชื่อ ถือ O เราแบงชนิดของสัตวตามอาหารที่สัตวนั้นกินไดเปน 1..สัตวที่พืชเปนอาหาร อาจแบงไดเปน สัตวที่หญา เปนอาหารหลัก กินใบไมเปนอาหารหลัก กิน ผลไมเปนอาหารหลัก 2..สัตวที่กินพืชและสัตว 3..สัตวทสี่ ัตวเปนอาหารหลัก 4. นก

การจัดการสัตวในสวนสัตว/ วิชิต กองคํา / 1 มิย 51

81

ตารางเปรียบเทียบ สูตรฟนกับการใชงาน ชนิดสัตว ฟนตัด ฟนเขี้ยว สุนัข เนื้อ

สัตวกิ น บน 3 – ลาง 3 ลักษณะคลายสิ่ว

บน 1 - ลาง 1 ขนาดใหญ เ พื่ อ ใช กั ด เหยื่อใหตาย

ฟนกอนฟนกราม การใชงาน และฟนกราม -Molar carnassials teeth บน 4 – ลาง 4 ( ฟนกอนฟนกรามบนและฟนกราม บน 2- ลาง 3 ลางมีลักษณะเพื่อการฉีกเนื้อ ) ใชเพื่อตัดเนื้อ - โดยรวมฟนจะมีหนาที่ตัด สับ เนื้อและทําใหกระดูกแตก

หมู สัตวกินทั้ง บน 3-ลาง3 คลายสิ่วขนาดเล็ก พืชและสัตว

บน 1- ลาง1

มา สัตวกินพืช

บน 1 ลาง 1

บน 3 ลาง 3

ใชเพื่อตัด

บน 4 และ ลาง 3 ฟนกราม บน 4 และ ลาง 3 เคี้ ย ว กดบี บ อาหารให เ ล็ ก แล ะ ในตัวฟน จะมีรอยหยัก ละเอียด ที่ทําใหเกิดสัน ในตัวฟน ที่จ ะช วยบดอาหารให ละเอียด

ซึ่งจะมีทั้งที่

เล็กลงและไมมีก็มี

ไบซัน สัตวเคี้ยว บนไมมี บนไมมี เอื้อง ลาง 3 ใชเพื่อตัด- กัด ลาง 1 ขนาดเล็ก

บน 4 และ บน 3 ฟนกรามมีลักษณะยาว ลาง 4 และ บน 3 เพื่อชวยการบดเคี้ยวอาหาร ส าร เค ลื อ บ ฟ น ( enamel ) จะมีลักษณะ เปนสัน

บน 3 และ บน 3 ฟนกรามมีลักษณะยาว ลาง และ บน 3 เพื่อชวยการบดเคี้ยวอาหาร

หญา

carnassial adj. Zoology denoting the large upper premolar and lower molar teeth of a carnivore, adapted for shearing flesh. อาหารสําหรับสัตวที่กินพืชเปนอาหารหลัก พืชเปนผูผลิตขั้นตนของหวงโซอาหาร เปนผูผลิตสารอาหารและเก็บสารอาหารเหลานั้นไวใน ใบ กิ่ง กาน ราก น้ําเลี้ยงลําตน สัตวกินพืชคือผูที่สามารถเปลี่ยนสารอาหารที่อยูในพืช เพื่อนําสาร อาหารเหลานั้นมาใชเพื่อหลอเลี้ยงรางกาย สวนประกอบของเซลพืช ประกอบดวยเซลวอลที่มีสวนประกอบของเซลลูโลส หรือ ลิกนิน การจัดการสัตวในสวนสัตว/ วิชิต กองคํา / 1 มิย 51

82

สัตวกินพืชจะใชฟนเพื่อทําใหขนาดของพืชที่กินเขาไปเล็กลง แตสัตวไมสามารถยอยเซลลูโลสหรือลิก นินไดโดยตรง อาหารที่ถูกทําใหขนาดเล็กลงจะเขาไปอยูในกระเพาะอาหารที่กระเพาะสวนหนา (สัตว เคี้ยวเอื้อง เชนวัว กวาง ) หรือไปยังสวนซีกั้มหรือโคลอน (เปนสวนของลําไสใหญที่มีทําหนาที่ใ น การยอยอาหารซึ่งมีแบคทีเรียเขามารวมในขบวนการยอยอาหาร ตัวอยางเชน มา ชาง ) เมื่ออยูในสวน เหลานี้แลวจะมีแบคทีเรียและโปรโตซัวจะเปนตัวยอยและหมักเซลลูโลสและลิกนิน เพื่อเปลี่ยนใหเปน กรดอะมิโนและกรดไขมัน กรดไขมันจะถูกดูดซึมเพื่อเปนอาหาร สวนของแบคทีเรียและโปรโตซัวก็ ไหลไปที่กระเพาะแทหรือสวนของลําไสแลวถูกยอยในสวนดังกลาว กรดไขมันคืออาหารที่สัตวกินพืชสามารถดูดซึมไปใชได แบคทีเรียและโปรโตซัวบางสวนจะ ไหลผานไปที่กระเพาะแทหรือไปที่ลําไสเล็กเพื่อยอยในสวนเหลานี้ เซลของพืช เซลลูโลสและลิกนิน เซลของแปง น้ําตาล โปรตีน

กรดไขมัน

แบคทีเรียและโปรโตซัว

ก.เขาสูกระเพาะแท หรือ ข.ไปที่ลําไส หรือ ค.กินซ้ําเขาไปอีกครั้งในสภาพมูลที่ออนนิ่ม อาหารของสัตวกินพืช เขียนลงในสมุดจดขอ ความสํา คัญวา สัตวกินพืชการยอยอาหารขึ้นกับแบคทีเรียในทางเดิ น อาหาร

การที่จะทําใหแบคทีเรียที่มีอยูในทางเดินอาหารสามารถชวยการยอยเซลพืชไดอยางมีประสิทธิ ภาพ อาหารที่สัตวกินเขาไปตองมีปริมาณของเยื่อใยและไนโตรเจนที่เพียงพอ เมื่อแบคทีเรียที่อยูใ น ขบวนการยอ ยเซลพืชคุนเคยกับอาหารที่สัตวกินเขา ไป การเปลี่ยนอาหารในแตล ะครั้งตองคอยๆ เปลี่ยน ไมควรเปลี่ยนอยางรวดเร็วเกินไป เนื่องจากจะมีผลตอการยอยอาหารของสัตวชนิดนั้นๆ การจัดการสัตวในสวนสัตว/ วิชิต กองคํา / 1 มิย 51

83

ทางเดินของอาหารของไบซัน ซึ่งเปนสัตวกินพืชที่มีขบวนการเคี้ยวเอื้อง 1กินเขาปาก 2 เขาหลอดอาหาร 3 เขาไปที่กระเพาะอาหารสวนรูเมน 4 กลับมาเคี้ยวที่ปาก 5 ผานหลอดอาหาร  6.กลับมาที่กระเพาะอาหารสวนรูเมนและเรติคูรัม 7.กระเพาะอาหารสวนอโบมาซัมมีการดูดซึมของเหลว8. มีการยอยที่กระเพาะอาหารสวนอะโบ มาซัม 9.มีการดูดซึมสารอาหารที่ลําไส ทางเดินอาหารของมา ( ซึ่งไมใชสัตวเคี้ยวเอื้อง ) 1.กินเขาปาก 2 ผานหลอดอาหาร.3.กระเพาะอาหาร 4.ลําไส 5. ซีกั้ม .6.กลับมาที่ลําไส . 7.ไปที่ลําไสใหญ หรือโคลอน ใหลองเปรียบเทียบเสนทางการเดินทางของสัตวที่เปนสัตวเคี้ยวเอื้อง ( ไบซัน ) และสัตวกินพืช ที่ใชสัตวเคี้ยงเอื้อง ( มา) เขียนเสนทางการเดินของอาหารในสมุดจดขอความสําคัญ

อาหารของสัตวกินพืชจะอยูในลักษณะของกลุมอาหารที่ 1-2-3 ของกลุมลักษณะอาหารที่กลา วไว ในบทที่ 6 โดยขึ้นกับความชอบของสัตวแตละชนิด เชน 1. ใบไม ยอดออน เปลือกไม เนื้อไม 2. ใบไม กิ่งออน ดอกไม รากไม 3. เมล็ด ผลไมเปลือกแข็ง ผลไมเปลือกนิ่ม ในชวงตนของบทนี้เราไดแบงสัตวเลี้ยงลูกดวยนมที่กินพืชออกเปนสามกลุมดวยกัน โดยแบงตาม ความชอบของสัตวชนิดนั้นๆ คือ 1. สัตวเลี้ยงลูกดวยน้ํานมกลุมกินหญาเปนอาหารหลัก สัตวกลุมนี้เปนสัตวที่อยูอาศัยในทุงกวาง ซึ่ง การกินอาหารตองกินใหเร็วโดยใชฟนตัดที่ยาวเพื่อกัดและเคี้ยว จากนั้นจึงหลบเขายังบริเวณที่ปลอดภัย การยอยอาหารจึงมีขบวนการอื่นเขารวมคือการนําอาหารมาเคี้ยวซ้ําอีกครั้งคือการเคี้ยวเอื้อง การยอย ดวยแบคทีเรียที่สวนซีกั้มหรือโคลอน หญาเปนอาหารที่หยาบ มีเยื่อใยมาก ในชวงที่หญามีจํานวน มาก สัตวจึงมีการสะสมอาหารเหลานี้ไวในรูปของไขมันเพื่อเก็บไวใชในชวงฤดูหนาว

การจัดการสัตวในสวนสัตว/ วิชิต กองคํา / 1 มิย 51

84

ใหเปรียบเทียบอาหารของกลุมสัตวกินหญาทีก่ ลาวในชวงตอไปกับสัตวชนิดเดียวกันที่อ ยูในสวนสัตว ของคุณ

1.1 . กลุมไบซัน วัว วิลเดอรบีท แยค โดยสัตวกลุมนี้เปนสัตวที่มีการ 4 กระเพาะและมีการเคี้ยวเอื้อง อาหารที่ใหอาจเปน หญาสด พืชกินหัวและขาวโอท แบบที่ 2 หญาแหง 59 % พืชกินหัว 25% และอาหารเม็ด 14-25 % แบบที่ 3 หญาแหง พืชกินหัวและอาหารเม็ด 1.2 กลุม อัลปากา ลามา กัวนาโค เจมสบอค คลายกับกลุมที่หนึ่งแตสิ่งที่ตองเพิ่มคือตองเพิ่มวิตามินอี เขาไป 1 มิลลิกรัมตอกิโลกรัม (ตัวสัตว) 1.3 กลุมมาลาย มา บาน ลา แรดขาวซึ่งมีขบวนการยอยดวยแบคทีเรียที่ลํา ไสใ หญอาหารสวนซีกั้ม การเลือกใชอาหารเม็ดควรเลือกอาหารเม็ดที่มาจากมา 2. สัตวเลี้ยงลูกดวยน้ํานมกลุมที่กินใบไมเปนอาหารหลัก สัตวเหลานี้จะอยูในพื้นที่ที่เปนปาที่มีลักษณะเปนไมพุมหรือ ปาละเมาะ โดยเลือกกินใบไม กานและผลไม โดยสวนตางๆที่กลาวมามีคุณคาทางอาหารมากกวาหญา และชอบสวนที่ออนมากกวา สวนที่แก

ใหเปรียบเทียบอาหารที่ใหกลุมสัตวกินใบไมที่ใหขอมูลไวขางลางนี้กับสัตวกลุมเดียวกันที่อยูในสวน สัตวของคุณ

2.1.ในกลุมเกง กวางปามาเลเซีย แกะ คูดู แบ็คบัค อีแ ลนด เปนสัตวมีกระเพาะอาหารสวนรูเมน สวนกลุมนี้กิน แบบที่ 1 ใบไม กิ่งไมออนของตนไม แบบที่ 2 พืชตระกูลถั่วแบบแหง 45 % พืชกินหัว 23 % และอาหารเม็ด 14-23 % การจัดการสัตวในสวนสัตว/ วิชิต กองคํา / 1 มิย 51

85

2.2 กลุม อูฐ ยีราฟ ความตองการอาหารจะคลายกับกลุมที่ 1 แตมีความตองการวิตามินอี ในปริมาณ 1 มิลลิกรัมตอ 1 กิโลกรัมของตัวสัตว 2.3 กลุมชาง สมเสร็จ แรดดํา แรดอินเดีย เปนสัตวกินใบไมที่มีการยอยที่สวนของซีกั้ม อาหารแบบที่ 1 คือ ใบไม กิ่งไมและเปลือกไม อาหารแบบที่ 2 พืชตระกูลถั่วอัดแหง 45 % หญาอัดแหง 7 % พืชกินหัว 23 % อาหารเม็ด สําหรับมา 25 % สัตวที่เปนตัวอยางของสัตวที่ใบไมและหญาเปนอาหารคือ แรดขาว ซึ่งเปนสัตวกินพืชที่กินหญาเปนอาหารหลัก โดยมีลักษณะของริมฝปาก บนเปนรูป เหลี่ยม ชวงการกินอาหารจะผงกหัวลงเพื่อกินหญา แรดดํา ซึ่งเปนสัตวที่กินใบไมเปนอาหารหลัก ในชวงที่กินอาหาร จะแหงนหนา ขึ้นเพื่อกิน ใบไม 3. สัตวเลี้ยงลูกดวยน้ํานมที่ใชการกินมูลซ้ําเพื่อชวยในการยอย สัตวในกลุมนี้จะผานอาหารที่เปนเซลลูโลสและลิกนินไปที่สวนของซีกั้ม จากนั้นจะผานจาก ทวารในรูปของมูลที่นิ่มโดยมีแบคทีเรียและโปรโตซัวออกมาดวย มูลที่นิ่มจะถูกกินซ้ําเขา ไปผานไป ในทางเดินอาหารเพื่อที่จะผา นกระบวนการยอยอีกครั้ง เมื่อถูกยอยเปนครั้งที่ส องมูลสวนนี้จะถูก ขับถายออกในรูปของมูลแข็ง

ลองเปรียบเทียบอาหารที่ใหกับสัตวในกลุมที่กินมูลนิ่มเพื่อชวยในการยอยที่ใหขางลางนี้กับสัตวกลุม เดียวกันที่อยูในความรับผิดชอบของคุณ

3.1.หนูแฮมสเตอร หนูเจอรบิล หนูแรท หนูไมท และกระรอก - อาหารแบบที่ 1 เปนผลไมเปลือกแข็ง หรือเมล็ดพืช พืชกินหัว - อาหารแบบที่ 2 ใชอาหารเม็ดสําหรับหนู 30% ผสมกับเมล็ดพืช 10 % กินรวมกับพืชกินหัว 60 % agouti บีเวอร เมน กระตาย วอรมแบท อาหารแบบที่ 1 ชอบกินใบไม ใหมีกิ่งไมรวมอยูดวย 4. อาหารสําหรับสัตวที่กินทั้งพืชและสัตว ( Omnivorus ) สัตวที่กินอาหารในกลุมอาหารที่ 2-3-4 ของเนื้อหาในบทที่ 6 สัตวกลุมนี้จะกินพืชเนื่องจากเปนอาหาร ที่หาไดงายและลาสัตวกินเนื้อดวย การจัดการสัตวในสวนสัตว/ วิชิต กองคํา / 1 มิย 51

86

คํา วา “ omni “ มาจากคําวาภาษาลาตินที่แ ปลวา ทั้งหมด ( all ) โดยจะกินพืชและสัตวที่ ตนเองหาได ตองการอาหารประเภทเยื่อใยถึงแมตัวเองจะไมสามารถยอยอาหารได นิสัยการกินของ สัตวกลุมนี้จะกินอยางเรงรีบและจะรีบกลืนอาหารลงไป

ลองเปรียบเทียบอาหารที่ใ หแกสัตวใ นกลุมที่กินทั้งพืชและสัตวกับสัตวที่อยูในความดูแลของคุณกับ ขอมูลที่ใหขางลางนี้

4.1.หมู หมี - พืชกินหัว ใบไม กิ่งไม แมลง สัตวขนาดเล็ก เชน หนู ปลา แบบที่ 1 เมล็ดพืช 40 % พืชกินหัว 20 % ไข นมผง แบบที่ 2 อาหารเม็ด 25 % (อาจเปนอาหารสําเร็จรูปของหมู ) พืชกินหัว ใบไมและเมล็ดพืช 75 % 4.2 .ตัว แบดเจอร บีเวอร หนูหลายชนิด - แบบที่ 1 รากพืช กิ่งไม สัตวขนาดเล็ก ผลไม - แบบที่ 2 อาหารสูตร ZF 6 ( อาจใชในการเปรียบเทียบเมื่อตองการซื้ออาหารสําเร็จรูป )หรือ ใช เนื้อและขนมปง 50 % ผลไมและพืชกินหัว 40 % อาหารสําเร็จรูปสําหรับสุนัข 10 % 4.3. ลิง เชน ลิงกอลิลา ลิงอุรังอุตัง ลิงชิมแพนซี ลิงบาบูน ลิง macaque เชนลิงแสม ลิงกัง ลิงแมนดริล ตัวอยางอาหาร เชน ใบไม เมล็ดพืช ผลไม เนื้อสัตว - ใหอาหารสําเร็จรูปสําหรับลิง 20 % ( ในเมืองไทยใชอาหารสุนัขสําหรับรูปแบบเม็ดแหง ซึ่งมีหลาย ยี่หอ หลายระดับคุณภาพตามราคา ) ใบไม ผลไม ผัก เมล็ดพืช เมล็ดพืชเปลือกแข็ง 80 % - ลิงโลกใหม ในทวีปอเมริกาใต เชน มารโมเสท (marmoset ) ทามารีน ( tarmarin ) ลิงกระรอก ( squirrel monkey ) - แบบที่ 1 ใบไม ผลไม ไข แมลง กิ้งกา กิ่งไม - แบบที่ 2 อาหารสําเร็จรูปสํา หรับลิง 25 % ผักและผลไม 25 % เนื้อสดสับ ( raw chopped meat ) 25 % ไข เนย แมลง 25 % 5. อาหารในสัตวที่ลาสัตวอื่นเปนอาหาร- สัตวผูลา สัตวกินเนื้อ สัตวที่ลา ฆาสัตวอื่นเปนอาหารและกินเนื้อสัตวนั้นสดๆ เราเรียกสัตวกลุมนี้วา carnivore โดย การจัดการสัตวในสวนสัตว/ วิชิต กองคํา / 1 มิย 51

87

กินสวนกลามเนื้อ ตับ ไต กระเพาะอาหาร ลําไส สมอง และขน สวนที่สัตวชอบกินคือกลามเนื้อ ที่มีเลือดติดอยู สวนที่เปนเยื่อใยคือหนังและขน สัตวเหลานี้จะออกลาสัตวเมื่อเวลาที่หิว เมื่อกินอาหารอิ่มจะ นอนพัก ชวงที่สัตวกําลังเจริญเติบโต สัตวจะเติบโตไดดีถาถาปริมาณอาหารที่สัตวลาไดเพียงพอ แต ในสัตวที่โตเต็มที่แลวอาหารที่เหลือจากการใชกิจกรรมตางจะสะสมเปนไขมัน

ใหตรวจสอบชนิดของอาหารและปริมาณที่คุณใหกับสัตวที่กินเนื้อในสวนสัตวของคุณ

5.1 กลุมแมวและเสือ เชน เสือชีตาร จากัวร เสือดาว สิงโต เสือโครง เสือพูมา ใชเนื้อวัว เนื้อกวาง เนื้อมา (พบวามีบางสวนสัตวไมใหเนื้อมาแกเสือโครงเปนอาหาร ) โดยเนื้อที่ใหเปนเนื้อพรอมกระดูก เพื่อใหสัตวไดใชฟนและกลามเนื้อสวนบริเวณหนามากขึ้น หรือใชอาหารแมว ผสมรวมดวยในกรณีที่ ใหเนื้ออยางเดียว (ซึ่งตองฝกใหกิน ) 5.2 ในหมาปา หมาใน อีเห็น ชะมด ใชเนื้อ รวมกับปลา ในปริมาณ 75 เปอรเซ็นต ผักและผลไม 25 เปอรเซ็นต และอาหารเสริม( วิตามินและเกลือแร) สํา หรับสัตวกินเนื้อ ใชอาหาร ZF 6 ( ดูใ น อางอิงทายบท ) 75 เปอรเซ็นต 5.3 สัตวที่กินปลาเปนอาหาร เชนแมวน้ํา สิงโตทะเล นกเพนกวิน นกที่อาศัยอยูตามชายฝงทะเล ซึ่ง ทั้งหมดเปนสัตวที่กินปลาที่จับจากทะเล ปลาที่ใหสัตวกลุมนี้จะแชในหองเย็น สารอาหารที่มีในปลา จะลดลงการใสวิตามิน โดยเฉพาะไทอามีน และตองเพิ่มเกลือทะเลใสในปลา 5.4 นาก กินปลาและเนื้อ รวมทั้งปลาไหล ตองการไขมันแบบเหลวในอาหาร อาจเพิ่มมาการีน ( เนย เทียม )เนื่องจากสัตวกลุมนี้ใชไขมันออกมาที่ขนตามลําตัวเพื่อกันน้ํา อาหารที่ใ หใชอาหารสูตร ZF 6 45 เปอรเซ็นต มาการีและไขขาว 8 เปอรเซ็นต ปลา 35 % อาหารสําเร็จรูปของลิง 12 % สัตวที่กินเนื้อเปนอาหารหมายถึงการใชโปรตีนเปนแหลงพลังงาน จะมีของเสียที่ออกมากับ ปสสาวะในรูปของไนโตรเจนและซัลเฟอร สัตวทุกชนิด ตองการน้ําสะอาดและปริมาณเพียงพอ ถึงแมวาสัตวเหลา นี้จะไดน้ํา บางสวนจากอาหาร หรือใน อาหารที่กินมีน้ําอยูมากพอ การจัดถาดใสน้ําไวใหสัตวกินยังเปนสิ่งจําเปนที่ตองกระทํา

การจัดการสัตวในสวนสัตว/ วิชิต กองคํา / 1 มิย 51

88

6. อาหารสําหรับนก นกเปนสัตวที่บินได สามารถเคลื่อนที่ไปหาอาหารตามแหลงอาหารได แตในสวนสัตวเรา ไมสามารถจัดหาอาหารที่มีความหลากหลายแบบที่นกอยูอิสระได

เมื่ออานการแบงชนิดของนกตามชนิดอาหารที่นกกินซึ่งแบงได 6 ชนิด และอาหารที่ใชใ น สวนสัตวของนกทั้ง 6 ชนิด ในสวนสัตวของคุณใชอาหารในลักษณะใด ก. นกที่กินเมล็ดพืช และผลไม นกในกลุมนี้เ ชน นกฟนช นกกระจอก ไกฟา นกแกว ในการบด อาหารใชบดที่กระเพาะบด ( gizzard ) ในสวนสัตวจะใชอาหารที่ประกอบดวยชนิดอาหารตอไปนี้ โดยแตละชนิดอาหารจะมีขนาด เม็ดของอาหารที่แตกตางกัน เมล็ดพืชตางๆ 50 เปอรเซ็นต ถั่วเหลือ งหรือ ถั่วลิสงปน 20 เปอรเซ็นต นมผง 20 เปอรเซ็นต อีก 10 เปอรเซ็นตเปนผลไมเชน กลวย แอปเปล มะละกอ หั่นเปนชิ้น รวมทั้งการตัดกิ่งไมเล็กๆใหนกไดกัดแทะตามนิสัยโดยเฉพาะ นกแกวที่มีนิสัยชอบกัดแทะกิ่งไมที่ใ ส เขาไป - ใชอาหารสําหรับลูกไกหรือลูกไกงวงซึ่งมีโปรตีนอยูมากสําหรับลูกนก - อาหารไกงวงสําหรับนกที่โตเต็มที่แลว ข. นกที่มีสีสรรสวยงามเชนนกฟลามิงโก นกสกาเลท ไอบิส นกแกว ตองการคาโรทีน ที่อยูใน รูปเปนผงหรือการใชแครอท ค. นกที่กินทั้งพืชและสัตว เชน นกเงือก ตองการอาหารที่มาจากพืชและสัตว ตัวอยางอาหารเชน ไข แมลง หนูขนาดเล็ก ใบไม รวมทั้งการใชอาหารสําหรับลิง ง. นกที่กินเนื้อเปนอาหาร แบงออกไดเปน 2 กลุมคือ 1..กลุมที่กินเนื้อ เชน เหยี่ยว อินทรี นกแสก อาหารที่ใหกลุมนี้เปนหนูขนาดเล็กหรือใหญ กระตาย 2..กลุมที่กินปลาเปนอาหาร เชน นกเพนกวิน นกกระทุง ใหปลาซึ่งถามีหลายชนิดจะดีกวาใหกินชนิด เดียวซ้ํากันทุกวัน การใหสัตวทั้งตัวจะมีเยื่อใยจากขนและหนัง จ. นกที่กินน้ําหวานจากดอกไม เชนนกแกวโรรี่ ในสวนสัตวใชน้ําตาลผสมน้ําและอาหารเลี้ยงเด็ก ออน ใหวางในถาดที่สามารถแขวนได แตตองมีการเปลี่ยนอาหารบอย ๆ

การจัดการสัตวในสวนสัตว/ วิชิต กองคํา / 1 มิย 51

89

ถาในสวนสัตวของคุณมีนกในกลุมเดียวกับนกฮัมมิ่งเบิรด ซึ่งกินเกสรจากดอกไม คุณจะใช อาหารชนิดใดและมีการเตรียมอาหารอยางไร

น้ําสะอาดเปนสิ่งจําเปนสําหรับนก การมีขนาดถาดน้ํา ในขนาดที่พอเหมาะกับขนาดของนก การลางถาดน้ําทุกวัน และน้ํามาจากแหลงที่เชื่อถือไดในเรื่องของความสะอาด การสังเกตสัตวปวยโดยใชปริมาณของอาหารที่สัตวกินเหลือเปนตัวบงชี้ ผูเลี้ยงสัตวกิจกรรมแรกของการปฏิบัติงานคือการนับจํานวนสัตววา สัตวที่อยูในการดูแลของ ตนนั้นอยูครบอยูไม ในขณะเดียวกันก็สังเกตสุขภาพของสัตว ซึ่งจุดสังเกตเชน การเคลื่อนไหวของ สัตว สีขน ผิวหนัง จมูก มูลที่ถา ยออกมา การแสดงความอยากอาหาร รวมทั้งปริมาณอาหารที่ สัตวกิน ถา เราสังเกตพบวาสัตวกินอาหารนอยลง ตองสังเกตอาการอื่นๆ เพิ่มเติมอยางใกลชิด รวมทั้งการเขียนรายงานแจงถึงอาการปวยที่เกิดขึ้นดวย อาหารสําหรับลูกสัตว

ใหเขียนถึงวิธีการดูแล ลูกสัตวออนที่ทานมีประสบการณในการเลี้ยงดูมา 2 ชนิด เราไดแบงชนิดของลูกสัตวออกเปน 1.เมื่อออกจากมดลูกจะอยูใ นถุงหนาทอ งของแม อยูใ นสภาพที่ยังโตไมเต็มที่ ตัวอยา งเชน จิงโจ โอปสซัม 2.. .เกิดในสภาพที่การเคลื่อนไหวยังไมดี ไมมีขนตามลําตัว ตัวอยางเชน หนู mice และกระตาย 3 .เกิดในสภาพที่การเคลื่อนไหวยังไมดี มีขนตามลําตัว บางชนิดยังไมสามารถมองเห็นไดในชวงแรก เชนสุนัขที่จะนอนในรังนอนที่แมสุนัขทําไว กลุมลิงจะถูกอุมโดยแม 4. กลุมที่สามารถเคลื่อนตัวไดอยางรวดเร็วและรูไดวาใครคือแม เชนหนูตะเภา กวาง หมูและแมวน้ํา

การจัดการสัตวในสวนสัตว/ วิชิต กองคํา / 1 มิย 51

90

ใหเลือกชนิดของลูกสัตวที่ทานเคยดูแล โดยสาเหตุที่แมไมสามารถเลี้ยงลูกได เชน แมไมดูแ ล ลูก ลูกสัตวที่ไดรับจากประชาชน โดยใหเขียนถึงชนิดอาหารที่ให ลักษณะการเตรียมอาหาร อัตรา การเจริญเติบโต

น้ํานมและนมน้ําเหลือง สัตวเลี้ยงลูกดวยนมทุกชนิดกินนมจากแม ซึ่งน้ํานมของสัตวแตละชนิดก็มีความเหมาะสมตาม ชนิดสัตว โดยน้ํานมจะใหโปรตีนที่ยอยที่เหมาะกับการเจริญเติบโต ไขมันและคารโบไฮเดรตจะให พลังงาน ซึ่งปริมาณของสารตางๆเหลานี้จะมีความแตกตางกันตามชนิดของสัตว ชนิดสัตว

ไขมัน

คารโบไฮเดรต

วัว ลิง มา แมว กระตาย แมวน้ํา

5.2 4.1 1.7 10.5 17.5 44.0

4.7 6.9 6.8 4.1 1.4 0.8

kj/100 มิลลิลิตร ของน้ํานม 4.6 332 227 714 1117 1953

ในน้ํานมที่มีคารโบไฮเดรตหรือน้ําตาลนอยจะมีปริมาณของไขมันสูง ในน้ํานมของแมวน้ําซึ่งมี พลังงานสูงโดยมีปริมาณของไขมันอยูสูง ในมาเปนสัตวที่มีโครงสรางของทางเดินอาหารเพื่อใช แบคทีเรียยอยอาหารกลุมพืชน้ํานมจะมีคารโบไฮเดรตสูง ในสัตวกลุมลิงจะมีน้ําตาลสูง (แลคโตส ) ใหคุณเขียนประสบการณของคุณเองวา คุณเคยสังเกตหรือไมวาลูกสัตวกินนมจากแมในแตละวัน มากนอยเพียงใด ( ชวงเวลาที่ใหนมในแตละครั้ง จํานวนมื้อในแตละวัน ) หรือในกรณีที่คุณนํา ลูกสัตว มาเลี้ยงเองและลูกสัตวนั้นเจริญเติบโต แข็งแรงเปนปกติ ซึ่งมีตัวอยางในสัตวตางดังตอไปนี้ 1.จิงโจ จะเกาะติดที่หัวนมของแมซึ่งสามารถกินนมไดอยางตอเนื่อง 2.ลูกหมูจะกินนมทุกชั่วโมง โดยจะมีเตานมประจําของตัวเองและจะเขามากินโดยแมทําเสียงสง สัญญาณบอก 3.กระตายจะทิ้งลูกไวในรังและกลับมาใหนมลูกวันละหนึ่งครั้ง การจัดการสัตวในสวนสัตว/ วิชิต กองคํา / 1 มิย 51

91

4.ตัว tree shrew ใหกินนมทุกสองวัน 5..น้ํานมของแมวน้ํา เปนน้ํานมที่มีไขมันสูงซึ่งใหพลังงานไดสูง จะใหนมแกลูกสัปดาหละหนึ่งครั้ง การจัดสภาพภายในคอก จํานวนสัตว โครงสรางสังคมภายในคอก การเปดโอกาสใหแมกับ ลูกอยูตามลําพังเปนการลดความเครียดที่จะเกิดขึ้นกับแมและลูกเปนสิ่งสําคัญที่จะทําให แมแ ละลูก สรางสายสัมพันธระหวางกัน นมน้ําเหลืองคือน้ํานมที่กลไกของรางกายของแมสัตวในกลุมลิง กลุมสัตวกินพืชที่มีการเคี้ยว เอื้อง ( ruminant ) กลุมเสือและแมว ซึ่งประกอบดวย โปรตีนที่สัตวที่เกิดขึ้นใหมสามารถยอยได เปน การปรับสภาพของทางเดินอาหารใหทํางานเปนปกติ มีสารแอนไทบอดี้ที่ปกปองลูกสัตวเกิดใหมจาก เชื้อโรค สาเหตุการตายของลูกสัตว ใชวาลูกสัตวทุกตัวที่เกิดในสภาพปาธรรมชาติจะมีชีวิตรอดเติบใหญไดทุกตัว ในสวนสัตวก็ เชนเดียวกัน มักมีปญหาเกิดขึ้นเชนเดียวกัน โดยเฉพาะลูกที่เกิดกับแมที่มีลูก ครอกแรกหรือตัวแรก สาเหตุการตายของลูกในสวนสัตวเชน 1. แมขาดประสบการณในการเลี้ยงลูก 2. ไมมีน้ํานม 3. แมไมเลี้ยงลูกหรือไมยอมใหนมลูก 4. ถูกทํารายจากตัวผูหรือตัวเมียที่เดนมากกวา 5. จากความผิดปกติของลูกเอง 6. ถามีลูกสัตวหลายตัวในครอกเดียวกัน เกิดการแกงแยงเกิดขึ้นระหวางลูกสัตวดวยกัน

Q

มีสาเหตุอื่นที่เปนสาเหตุการตายของลูกสัตวที่คุณมีประสบการณ

การเลี้ยงลูกสัตวโดยมนุษย ลูกสัตวที่เราแยกออกจากแมสัตวอาจจะไมมีภูมิคุมกันที่ไดจากแม ดังนั้นสิ่งแวดลอมทั้งหมด ตองสะอาด เชน ขวดนม จุกนม - ถาสามารถหานมน้ําเหลืองไดก็จะเปนเรื่องที่ดี

การจัดการสัตวในสวนสัตว/ วิชิต กองคํา / 1 มิย 51

92

- นมจากวัวเปนเปนอาหารที่ใชทดแทนได แตการปรับแตงเพิ่มเติมใหไดใกลเคียงก็เปนสิ่งจํา เปน โดยหาขอมูลถึงสวนประกอบของสัตวชนิดนั้นๆ กอนที่จะปรับแตงน้ํานมใหเหมาะสม ใหกลับไปดูตารางสวนประกอบของนมอีกครั้งหนึ่งวา ทําไมนมของสัตวชนิดนั้นจึงมีความ เหมาะสมจําเพาะสําหรับสัตวชนิดนั้น - น้ํานมผงใชในคนสามารถนําไปใชเลี้ยงสัตวกลุมลิงได - น้ํานมผงที่ใชในกลุมแมวและสุนัขสามารถนําไปใชในกลุมสัตวกินเนื้อได ความสะอาดของขั้นตอนการเตรียมน้ําและภาชนะที่ใสนมเพื่อใหลูกสัตวกินตองสะอาดและ ความรอนของนมอยูในระดับเดียวกับความรอนของเลือดสัตวชนิดนั้นๆ (นาจะหมายถึงอุณหภูมิ ปกติของสัตวชนิดนั้น ) ในขั้นตอนการเตรียมน้ํานมตองทําในอุณหภูมิที่พอเหมาะเพื่อมิใหวิตามินและ โปรตีนถูกทําลาย ในลูกสัตวที่ตองไดรับนมน้ําเหลืองแตไมไดรับเนื่องจากปญหาใดก็แลวแต น้ํานมที่ชงใหควร ลดความเขมขนลงครึ่งหนึ่ง เมื่อการใชนมชนิดนั้นไมมีปญหาทองเสีย ใหเพิ่มความเขมขนมาอยูใน ระดับปกติ การเลี้ยงลูกสัตวเปนงานที่ตองอยางตอเนื่อง ผูเลี้ยงดูตองมีความรับผิดชอบ มีความชอบใน งานแบบนี้โดยสวนตัว จุดมุงหมายของงานนี้คือสัตวนั้นตองสามารถปรับตัวเขากับสิ่งแวดลอมในกรง เลี้ยงได ดังนั้นสัตวควรไมมีความผูกพันยึดติดกับคนมากเกินไป การหยานม เมื่อลูกสัตวมีการเจริญเติบโตขั้นตอนการเปลี่ยนอาหารจากนมไปเปนอาหารตามธรรมชาติจะมีแ ม สัตวเปนผูเปลี่ยน ซึ่งขั้นตอนนี้จะมีความซับซอ นมากขึ้นในสัตวที่กิ นเนื้อเปนอาหาร ซึ่งตองมี ขบวนการเรียนรูที่จะลาเหยื่อดวยตนเองในปาที่ตนเองอาศัยอยู โดยลูกสัตวจะมีแมเปนผูสอนวิธีการลาเหยื่อ โดยลารวมกับสมาชิกตัวอื่นๆในฝูง ซึ่งสัตวเหลา นี้ จะสามารถลาสัตวไดโดยตนเองเมื่อถึงชวงอายุตัวเต็มวัยพอดี ซึ่งมันอาจตองโดนไลออกจากฝูงหรือ ตองยอมเปนลูกฝูงในอันดับที่รองลงมา ในกลุมสัตวกินพืช (ทั้งกินหญาและกินใบไม ) การเปลี่ยนอาหารจากนมมาเปนพืชไมซับซอน ในชวงที่ยังกินนมอยูนมจะผานไปยังอโบมาซัมโดยที่ไมผานรูเมน ซึ่งการเกิดกรณีที่นมเขาสูรูเมนอาจ เกิดขึ้นไดในกรณีการเลี้ยงลูกสัตวถูกเลี้ยงโดยคน ทําใหเกิดอาการมีลมมากกวาปกติในกระเพาะอาหาร

การจัดการสัตวในสวนสัตว/ วิชิต กองคํา / 1 มิย 51

93

ใหเขียนสิ่งเหลานี้ลงในสมุดจดขอความสําคัญ - ยกตัวอยางลูกสัตวในแตละกลุมลักษณะที่มี 4 กลุมดวยกัน - ใหเขียนสวนประกอบของน้ํานมในสัตวแตละชนิดที่มีในหนังสือเลมนี้เพื่อใหเห็นวาน้ํานมของสัตว แตละชนิดนั้นมีความแตกตางกัน - ใหเขียนขอมูลที่คุณรูถึงความถี่ที่ลูกสัตวกินอาหารจากแม - ใหเขียนถึงการใชน้ํานมจากสัตวตางชนิดเพื่อใชทดแทน ใชจากสัตวชนิดใด มีการปรุงแตงเพิ่มเติม เพื่อใหไดสวนประกอบใกลเคียงกับชนิดนั้นอยางไร ใชความเขมขนเทาไหร (อัตราสวนของน้ําและนม )และตองมีการเพิ่มน้ําตาลเขาไปหรือไม - ใหเขียนชวงอายุของลูกสัตวที่หยานม ที่คุณทราบ

ใหคุณเขียนประสบการณถึงชวงการเปลี่ยนอาหารจากนมมาเปนอาหารที่กินในชวงโตเต็มที่แลว

การบาน ใหคุณกลับไปตรวจในสมุดเขียนขอความสําคัญ( neat book ) วาคุณเขียนขอความเหลานี้แลวหรือยัง 1 คําวา DART ซึ่งหมายถึง dry – age – rodent - turnover 2 ในสมุดเขียนขอความสําคัญมีความตองการของอาหารของรางกายรางการคือเพื่อการเจริญเติบโต พลังงานในการทํากิจ กรรมตาง สุข ภาพแข็งแรงเพื่อ ตอสูกับเชื้อโรค น้ํา ในรางกายเพื่อ ใหกลไกใน รางกายที่อาศัยน้ําเปนไปโดยปกติ 3.สิ่งที่เปนตัวบงชี้ถึงคุณภาพอาหารที่คุณใหสัตวกินมีความเหมาะสมหรือไม สัตวกินอาหารนั้น ดูสีขน ดูมูลที่สัตวถายออกมา ดูพฤติกรรม 4. คุณไดเขียนขอความในเรื่องเหลาครบถวนแลว - ลูกสัตวที่เกิดใหม - การหยานมของลูกสัตว - ในสัตวกลุมตอไปนี้ใหคุณยกตัวอยางอาหารที่คุณใหแกสัตวของคุณคืออะไร 1.สัตวกินพืช 2.สัตวกินทั้งพืชและสัตว การจัดการสัตวในสวนสัตว/ วิชิต กองคํา / 1 มิย 51

94

3.สัตวกินเนื้อ 4.นก ใหคุณเลือกชนิดสัตวที่คุณมีขอมูลสัตวชนิดนี้เปนอยางดีแลวตอบคําถามตอไปนี้ 1.อาหารที่สัตวชนิดนี้กินในธรรมชาติ 2.อาหารที่คุณใหสัตวชนิดนี้กินในสวนสัตว 3.คุณจัดหาอาหารเหลานั้นมาไดอยางไร (ซื้อ ปลูกเอง ) 4.คุณมีการจัดวางอาหารอยางไรแกสัตว 5.การตรวจสอบคุณภาพอาหารทําไดอยางไร 6.คุณตรวจสอบอาหารวาอาหารที่คุณใหแกสัตวเหมาะสมแกสัตวอยางไร

เพิ่มเติมจากหนังสือ MERK ฉบับพิมพครั้งที่ 5 นกน้ํา ( Aquatic Bird ) -..นกเพนกวิน นกกระทุง ( pelican ) กินปลาหลายชนิด ปลาหมึก กุง ในสวนสัตวจะใช ปลาชนิด ตางๆ เชน smelt, capelin, herring, mackerel, whitingและปลาหมึก - คุณภาพปลาเปนสิ่งสําคัญ ( การตรวจสอบคุณภาพปลากอนที่จะเอาเขาตูแช การแชปลา คุณภาพ ของตูแช การละลายน้ําแข็งกอนใหสัตวกิน ) - การใหปลาทั้ง 2 ชนิดหรือมากกวาจะดีกวาเนื่องสัตวจะไดสารอาหารที่ครบถวนมากกวา - นกเพนกวินตองเพิ่มเกลือทะเล ไขมันไมอิ่มตัว วิตามินดี - เกลือทะเลจะทําใหตอมเกลือของนกเพนกวินทํางานเปนปกติ ในปริมาณ 0.5-1.0 กรัมเกลือทะเล/ นก/วัน - กรดไขมันแบบไมอิ่มตัว ( polyunsaturated fatty acid ) ชวยบํารุงระบบสืบพันธุและการผลัดขน (molting ) โดยการใหน้ํามันพืชแบบน้ํามันจากขาวโพด ( corn oil ) 2-3 ซีซี/ ตัว/วัน - ใหวิตามีนดี 3 250-500 IU/กิโลกรัมของปลา ใหกับนกที่ไมคอยไดสัมผัสกับแสงแดด - ในฤดูผสมพันธุใหแคลเซี่ยมคารบอเนตหรือไดแคลเซี่ยมฟอสเฟตเพื่อชวยในการสรางเปลือกไข ของนก - นกฟลามิงโกใชอาหารสําเร็จรูปของปลา Trout ขนาดเบอร 4 + อาหารเม็ดลูกเปด + อาหารลูกไก + อาหารเม็ดสุนัข + สารเพิ่มสี แคโรทีน( carotenoid ) - นกน้ํากลุมเปด ( Duck ) จะกินอาหารสําหรับเปด หรือ อาหารเม็ดสําหรับไกฟา สับรวมกับ การจัดการสัตวในสวนสัตว/ วิชิต กองคํา / 1 มิย 51

95

ผักใบเขียว อาหารเม็ดสําเร็จรูปสุนัข ใชในนกเปดกลุมดําน้ําเพื่อหาอาหาร ( diving duck ) นกพิราบ เปนนกที่กินเมล็ดพืช อาหารที่มีขายสําเร็จรูปจะอยูในลักษณะเมล็ดพืชหลายชนิดผสม กัน นกแกว - นกแกวที่กินเมล็ดพืชขนาดใหญ เชนนกแกวมาคอว นกแกว parrot นกกระตั้ว ใหเมล็ดทานตะวัน ( sunflower ) เมล็ดพืชกลุมดอกคําฝอย ( safflower ) ขาวเดือย ( millet ) ถั่วลิสง ( peanut ) + อาหาร สําเร็จรูปของลิงหรือของสุนัข + ผลไมเชน แอปเปล กลวย สม องุน + ผักใบเขียว แครอท ขาวโพด มันเทศ อาหารเสริมเชน ไขแดงตม การใหอาหารควรแยกภาชนะระหวางอาหารแหง กับอาหารที่มีน้ํา ผสมอยูมาก -. วิตามินหรือผงเกลือแรใหไดทั้งแบบผสมน้ําและโรยเปนผงบนอาหาร -. ตัวอยางอาหารของนกแกวที่นํามาวิเคราะหคุณคาทางอาหาร โปรตีน 15-30 % แคลเซียม 0.18-1.5 % ฟอสฟอรัส 0.29-1.06 % -. อาหารที่มีปริมาณของเหล็ก ซิงค ทองแดง แมงกานิส จะมีพิษตอตัวนก -.นกแกวขนาดเล็กเชน คอกคาเทล หงสหยก เลิฟเบริด ใหอาหารสําเร็จรูปชนิดที่เปนเมล็ดพืชผสม ผสมกับผักเขียวสดหั่น ขนมปง ผลไม -. ปริมาณอาหารที่ให 10-15 % ของน้ําหนักตัว ในชนิดนกที่เล็กใหเพิ่มมากขึ้น นกอินทรีและเหยี่ยว - .กลุมนก นกแรง ( vulture ), เหยี่ยว ( falcon ), hawks , นกเคาแมว ( owl ),นกอินทรี ( eagle ) , kite, ใหกินสัตวทั้งตัวเชนลูกไกที่อายุไมเกิน 5 สัปดาห นกกระทา หนู นกพิราบ การใหอาหารหลายชนิด รวมกันจะทําใหสัตวกินอาหารดีขึ้น - .กลุมนก Piscivorus, Blade eagle, Sea eagle, เปนกลุมที่กินปลาเปนอาหารหลัก - กลุมที่กินแมลงเชน Kestrel การใหแมลงตองคลุกแมลงดวยผงแคลเซียมกอน - การใหกินปลาหรือลูกไก ใหเพิ่มวิตามินไทอามีน 30 มิลลิกรัมตออาหาร 1 กิโลกรัม ไมตองควัก เอาอวัยวะภายในออก - .อาหารสําเร็จรูปของนกกลุมนี้เมื่อนําไปวิเคราะหคุณคาทางอาหารมีความชื้น 55-60 % โปรตีน 40-50.0 % - นกเหยี่ยวขนาดเล็กกินอาหารตอวันประมาณ 25 % ของน้ําหนักตัว ในนกขนาดใหญจะกินอาหาร ประมาณ 4 % ของน้ําหนักตัว - การชั่งน้ําหนักนกทุกวันเพื่อตรวจสุขภาพและเปนการกําหนดปริมาณอาหารที่จะใหแกนกดวย การจัดการสัตวในสวนสัตว/ วิชิต กองคํา / 1 มิย 51

96

นกที่บินไมได ( Ratite birds ) - นกบินไมไดที่มีขนาดใหญเชน นกกระจอกเทศ นกเรีย นกอีมู นกคาสโซวารี่ อาหารที่ใ หมีอาหาร สําเร็จรูปสําหรับนกกลุมนี้ เมื่อนําอาหารนี้มาวิเคราะหหาคุณคาของอาหารมีปริมาณโปรตีน 20-24 % เยื่อใย 12-19 % แคลเซียม 1.2-2.0 % ฟอสฟอรัส 0.6-1.1 % ในนกที่อยูในชวงการวางไขใ หเพิ่ม ปริมาณแคลเซียมเปน 2.8 % - .การใชอาหารสําเร็จรูปของเปด ไก กระตาย สุนัข เพิ่มเปลือกหอย - นกคาสโซวารี่ใหเพิ่มผลไมและผักหั่นเพิ่มเขาไปดวย - ลูกนกที่มีปญหาเรื่องขาบิด ใหการลดอัตราการเจริญเติบ โดยลดอาหารที่ใหพลังงานลงและเพิ่ม ปริมาณอาหารที่ใหเยื่อใยใหมากขึ้น ( ใหลดอาหารที่มีโปรตีนสูงเชนอาหารเม็ดไก เพิ่มปริมาณของผัก ใบเขียวใหมากขึ้น ( อัตราสวนอาหารเม็ดตอผักเขียว 9 ตอหนึ่ง - ผูแปล ) - นกกีวีกินหัวใจที่ตัดเปนชิ้นคลายตัวหนอน - นกอื่นๆ เชน นกเงือก นกทูแคน นกทูแคนัท เปนนกกินผลไม อาหารที่ใหเชน large –frugivore mixture กับแมลง ผักเขียว อาหารเม็ดสุนัขหรืออาหารสําหรับนกลาเหยื่อ - นกทูแคนและนกเงือกจะเกิดปญหาเหล็กสะสม ตองพิจารณาถึงชนิดอาหารใหดี โดยตองดูถึงปริมาณ สารอาหารที่มีในอาหารชนิดนั้นดวย สัตวเลี้ยงลูกดวยน้ํานม การเลี้ยงลูกสัตวออน -. เลือกนมที่ทําใหอัตราการเจริญเติบโตและระบบทางเดินอาหารเปนปกติ โดยดูสูตรนมกอนที่จะ เลือกใชวามีความใกลเคียงกับสูตรนมตามธรรมชาติของสัตวชนิดนั้นๆ หรือไม - .สิ่งที่ตอ งใหความสํา คัญในการเลี้ยง เชน ปริมาณ อัตราสวนของนมและน้ํา วิธีการปอน เพื่อ ปองกันการเกิดอาหารเขาหลอดลม - ใชอุปกรณที่สะอาดและฆาเชื้อโรค - ปริมาณแลคโตสในน้ํานมของสัตวแตละชนิดจะมีความแตกตางกัน เชนกลุมแมวน้ํา กระตา ยให เลือกสูตรนมที่มีน้ําตาลต่ํา หรือในสัตวบางชนิดจะมีปญหากับการใชน้ําตาลซูโครส - สัตวกีบ ( ungulate ) ใชนมผงสําหรับใหกับลูกวัว ลูกมา แกะหรือแพะ - นมสํา หรับใหกับลูกสุนัข ( milk dog replacer ) สามารถใหไดกับสัตวใ นกลุม สุนัข (canid ) procynid, หมี (bear), คางคาว, edentata, กระตาย, หนู, - ในกลุมแมวปาใช milk cat replacer - .ในลิงใชนมที่ใชเลี้ยงมนุษย หรือใช soy – base human milk replacer การจัดการสัตวในสวนสัตว/ วิชิต กองคํา / 1 มิย 51

97

- . สัตวกีบ ( ungulate ) สัตวในตระกูลจิงโจตองไดนมน้ําเหลืองภายใน 24 ชั่วโมง -. น้ํานมเหลืองของวัวสามารถใชกับสัตวปากลุมเคี้ยวเอื้องไดหลายชนิด และนมน้ํา เหลืองสามารถแช เย็นเก็บไวได - .หากมีสัตวเ ชนแพะกํา ลังใหนมลูก สามารถนํา น้ํา นมแพะมาใหลูกแอนติโ ลพที่กํา ลังกินนมได เนื่องจากมีปริมาณไขมันในน้ํานมที่ใกลเคียงกัน - .กลุมหมา แมว หนู กวาง ตองกระตุนการขับถายดวยการใชผาชุบน้ําอุนเช็ดบริเวณทวารและอวัยวะ เพศ - .ความถี่ในการใหนมหรืออาหาร จะขึ้นอยูกับชนิดของสัตวชนิดนั้นๆ สูตรนม น้ําหนัก อายุของตัว สัตวและแรงงานที่มี - .โดยทั่วๆ จะใหนมทุก 2-4 ชั่วโมง พลังงานที่ไดรับประมาณ 210* BW ยกกําลัง 0.75 Kcal ( BW = น้ําหนักของตัวสัตว ) - .การติดตามสุขภาพของลูกสัตวใหจดบันทึกความอยากอาหาร น้ําหนักทุกวันวันละหนึ่งครั้ง การจัด การลูกสัตวตองใหความสําคัญกับการลดพฤติกรรมฝงใจที่มีตอคน คางคาว - .คางคาวที่กินแมลงเปนอาหารอาหารที่เปนตัวเลือกเชน หนอน มิลเวอรม จิ้งหรีด ตัวแมลงจะมี แคลเซียมต่ํา ใหโรยที่ตัวแมลงโดยการใชแคลเซียมผง ทุกๆ 2 วัน หรือการใชโดยใชอัตราสวนแปง สาลี 40 % ผสมกับ อาหารสุนัขบดละเอียด 40 % และแคลเซียมผง 20 % - .การเสริมวิตามินใหไดโดยการหยดลงในน้ํา - การใหแมลงแกคางคาวอาจใชการยื่นอาหารใหดวยมือหรือบางชนิดฝกใหกินอาหารจากจาน - คางคาวที่กินผลไมเปนอาหารสามารถฝกใหกินอาหารเหลวจากจานได - ผลไมที่สามารถใหคางคาวกินไดเชน กลวย มะละกอ แอบเปล พีช องุน แครอท มันเทศ โรย อาหารเสริมที่ผลไมเชน นมผง ผงโปรตีน น้ํามันขาวโพด วิตามินและแรธาตุ สัตวกินเนื้อ -. การใหสัตวกินเฉพาะเนื้ออยางเดียวทําใหขาดแคลเซียม วิตามินเอและไอโอดีน - ในกลุมแมวปาตองการอัตราสวนของโปรตีนสูงและตองการวิตามินเอ มากกวาสัตวกลุมหมา โดย ตองการโปรตีน 45-50 % ไขมัน 30-35 % 3-4 % เยื่อใย 1.2-1.5 แคลเซี่ยม 1-1.2 % ฟอสฟอรัส และ วิตามินเอ 20K –40K IU วิตามินเอตอกิโลกรัม - แมวปาไมสามารถเปลี่ยนแคโรทีน ( carotene ) ไปเปนวิตามินเอได ไมสามารถเปลี่ยน ทริปโตเฟน ( tryptophan ) ไปเปนไนอาซีนได ไมสามารถเปลี่ยน ลิโนลิอิค ( linolenic )ไปเปน อาราชิโนนิคแอ การจัดการสัตวในสวนสัตว/ วิชิต กองคํา / 1 มิย 51

98

ซิด ( arachidonic acid ) ได ไมสามารถสังเคราะหเทารินได ( taurine ) และตองการอารจีนีนถาหากไม มีอารจีนีน จะเกิดกรณีแอมโมเนียเปนพิษ - การใหอาหารในลักษณะนิ่มแบบที่มีสารอาหารครบถวน ( เปนลักษณะเนื้อบด แชแข็ง ) จะมีสวน ทําใหเกิดหินปูนมากขึ้น ตอ งใหกระดูกติดเนื้อ อยา งนอย 2 ครั้งตอ สัปดาห (เลือกสวนที่สัตวชอบ ) เชน เสือขนาดใหญใชสวนขาหนาของวัวหรือมา แมวขนาดกลางใชหางวัว กระดูกซี่โครงของกระตาย แมวขนาดเล็กใชหนู mice หรือ หนู rat - การใหยาในลักษณะเม็ดหรือน้ําใชเหยื่อเปนตัว เชน ไก หนู ปลา - การเพิ่มเยื่อใยสําหรับสัตวกลุมนี้โดยการเพิ่มหญาสดสับหรือใหไปทั้งแบบเต็มใบ - .กลุมสุนัข สามารถใชเพิ่มอาหารเม็ดสําเร็จรูปของสุนัขได ตองใหกระดูกดวยถาอาหารที่ใหเปนแบบ เนื้อบดที่นิ่ม ใน Fox และ Coyote ตองเพิ่มผลไมและผักเขาไปดวย - สัตวกลุม Mustelidae ( weasels, martens, skunk, otter ) และ Viverids ( ชะมด ) ใชอาหารแมวแบบ อัดกระปอง ( canned cat food, ลักษณะเปนเนื้อบด ) หรือ เนื้อ บดแบบแชแข็งสํา หรับแมว ( frozen feline diet ) และยังเพิ่มผลไม ผัก ไขตม ใน - กรณีที่ใหยาใหเขาไปในสัตวทั้งตัวเชน ปลา หนู mice ลูกไก ใหกระดูกซี่โครงสัตวเพื่อใหสัตวแทะ ชวยทําใหสุขภาพฟนของสัตวดีขึ้น - .ตัว ferret สามารถใหอาหารเม็ดแหงของแมวกินได - .สัตวในกลุม procyonids ( แรคคูน ) ใชอาหารสุนัขขนาดเล็ก ผสมกับแอปเปล กลวย แครอท ซึ่ง จะชวยลดปญหาน้ําหนักมากเกินไปได - หมีใชอาหารผสมระหวางอาหารสุนัขแบบเนื้อบด อาหารสุนัขแบบเม็ดแหง ปลาและ commercial carnivore biscuit - Black bear เชน หมีควาย ( Asiatic black bear ) sun bear เชน หมีหมา ( Malayan Sun Bear ) , Sloth bear , Spectacle bear จะใหกลวย ผักใบเขียวและอาหารสุนัขเม็ดแหง สัตวเลี้ยงลูกดวยนมที่อาศัยอยูในทะเล ( Marine Mammal ) -. ปลาเปนอาหารหลักสําหรับสัตวกลุม marine mammal ยกเวนกลุม herbivore sirenias เชน พะยูน ( dugongsและ manatee) - .การตรวจสอบปลาควรทําในชวงกอนที่จะนําปลาเขาตู ขณะที่แชในตูแชวาตูแชมีความเย็นเพียงพอ หรือไม ขั้นตอนการละลายน้ําแข็ง ชวงจะนําไปใหสัตวกินซึ่งชวงนี้ควรตองตรวจสอบปลาทุกตัว -. สอบถามจากคนสงปลาถึงชวงวันที่จับปลา ดูสภาพปลาที่นํามาสงวา เหงือกเปนสีแดงหรือไม ตายัง ไมเหี่ยว กดดูเนื้อแนน ผิวหนังไมเปอย ไมมีกลิ่นเหม็น ไมมีน้ําเนาที่ออกจากตัวปลาที่ทําการละลาย การจัดการสัตวในสวนสัตว/ วิชิต กองคํา / 1 มิย 51

99

เอาน้ําแข็งออก ตาสวนเลนสจะขาวขุนถาเก็บไวในที่อุณหภูมิต่ํากวา -30 องศาเซลเซียส ถาอุณหภูมิสูง กวา -30 องศาเซลเซียสจะทําใหเกิด peroxidative -. การเก็บปลาไวในตูแช ไมควรเก็บนานเกิน 6 เดือน ในปลาที่มีปริมารไขมันสูงไมควรเก็บไวเกิน 3-4 เดือน เชนปลา mackerel -. ในการละลายน้ําแข็งออกจากตัวปลา ใชการวางปลาไวที่อุณหภูมิหองดีกวาการแชในน้ํา - .คุณภาพของปลาจะมีความแตกตางกันตามชนิดปลา ฤดูกาล จุดที่จับปลา - .ตัวอยางปลาเชน herring, mackerel, blue runner, capelin, anadromouse smelt - ในกลุมแมวน้ํา ( pinnipped ) อาจเพิ่ม ปลาหมึก สวนตัววอลัสกินหอยกาบ ( clam) - .ชนิดของปลาที่ใหแกสัตวควรมี 2 ชนิดของปลาขึ้นไป เพื่อใหสัตวไดรับอาหารที่สมดุล -. เพิ่มวิตามินไทอามีน ( วิตามินบี 1 ) 25 มิลลิกรัมตอน้ําหนักปลา 1 กิโลกรัม การเพิ่มวิตามินอีใน ปลาเนื่องจากเนื้อปลาจะเกิดขบวนการ oxidative destruction และขบวนการ peroxide formation โดย ที่ปลาที่มีไขมันมากจะเกิดขบวนการ oxidative destruction ไดมากขึ้น โดยเพิ่มวิตามินอีในปริมาณ 100 IU/ ปลา กิโลกรัมตอวัน - .การเพิ่มเกลือ( Nacl ) ในปริมาณ 3 กรัมตอน้ําหนักปลา 1 กิโลกรัม ในสัตวกลุมแมวน้ํา ( Pinniped ) ที่อยูในน้ําจืดเพื่อปองกันการเกิด กรณีโซเดียมในเลือดลดต่ํามากวาปกติและชวยใหตอม เกลือทําหนาที่เปนปกติ - .ในกลุมแมวน้ํายังตองเพิ่มวิตามินซีและวิตามินเอเขาไปในอาหารดวย - .ปริมาณอาหารที่จะใหกับสัตวขึ้นอยูกับปริมาณของไขมันที่มีในตัวปลา อุณหภูมิของน้ํา กิจกรรม ของสัตว เชนในปลาโลมา ( dolphin ) ใหปลา 7-10 กิโลกรัมตอวัน ในแมวน้ําที่โตเต็มที่แลวใหปลา วันละ 5-8 % ของน้ําหนักตัว สัตวกลุมลิง ( Primate ) -.ในปจจุบันมีอาหารที่ทําสําเร็จรูปขายมีหลายรูปแบบ เชน ในรูปขนมปงแหง monkey biscuit, canned primate feed , marmoset diet แตเมืองไทยมีการใชนอย สวนใหญจะใชอาหารสุนัขเปนสิ่ง ทดแทน - .การใหผลไมหลายชนิดรวมกันและผัก เชน แอปเปล กลวย แครอท มันเทศ สม โดยใหอัตราสวน ของผลไม นอยกวา 25 % ของอาหารทั้งหมด - .อาหารสวนใหญตองเปนอาหารที่มีสารอาหารครบถวนเชน monkey biscuit, canned primate ( หรือ จะใชอาหารสุนัขที่สามารถหาซื้อไดในเมืองไทยที่มีขายทั่วไป ) - ลิง new world monkey เชน ลิงทามารีน ลิงมารโมเสท ตองการโปรตีนในปริมาณสูง การจัดการสัตวในสวนสัตว/ วิชิต กองคํา / 1 มิย 51

100

- ลิงเอพ เชน กอลิลา ชิมแพนซี ตองการอาหารที่มีเยื่อใยสูง มากกวา 20 % ในขณะที่อาหาร สําเร็จรูปทีใ่ หกับลิงในการทดลองจะมีปริมาณเยื่อใยประมาณ 5 % ดังนั้นตองเลือกชนิดของอาหารที่ เพิ่มปริมาณของเยื่อใยอาหารใหมากขึ้น - .ผักและผลไม เปนอาหารที่ใหพลังงานสูง ( มีน้ําตาลและแปง ) แตมีปริมาณของโปรตีนและ แคลเซียมต่ํา - .เพื่อเปนการเพิ่มรสชาดของอาหารลิง การแชอาหารในน้ําผลไมจะทําใหรสชาดของอาหารดีขึ้น เชนแช monkey biscuit ในน้ําผลไม - ชนิดของอาหารที่ใหกับสัตวกลุมลิงไดเชน โยเกิตร ไขตม องุน ถั่วลิสง ขนมปง จิ้งหรีด หนอนมิ ลเวิรม ลูกหนูอายุนอย แตในกรณีของลิงมารโมเสทการใหลูกหนูอายุนอยกินทําใหเกิดกรณี Lymphocytic choriomeningitis - .ในการเพิ่มกิจกรรมใหกับสัตวที่อยูในกรงตัวอยางที่สามารถทําไดโดยการใชอาหารเชน การโปรย อาหารภายในคอก อาหารที่ใชอาจเปนเมล็ดขาว ขาวโพดคั่ว มะพราวที่หั่นเปนชิ้นเล็กๆ เพื่อใหลิงมี กิจกรรมการเดินหาอาหารกิน - .การใชหญาแหง ฟางแหงปูในคอก ซึ่งใชเปนวัสดุปูรองแลวยังมีลิงบางชนิดกินเขาไปดวย - งดการใหอาหารที่เปนเนื้อสัตวแกลิงเอพขนาดใหญ เนื่องจากกรณีการเกิด hypercholesterolemia - . ในกลุมลิงควรใหอาหาร 2 มื้อ ในลิงขนาดเล็กจํานวนมื้อที่ใหตองใหบอยครั้งมากขึ้น - ในลิงกลุม new world monkey การดูดซึมวิตามินดีไปใชทําไดไมดี อาหารที่ใหสําหรับมารโมเสท จึงมีอัตราสวนของวิตามินดีมากกวา new world monkey ชนิดอื่นๆ การนําอาหารสําเร็จรูปที่ผลิตมา เพื่อมารโมเสทจึงไมเหมาะสมในการที่จะนํามาใหลิงชนิดอื่นๆ กิน เนื่องจากจะชักนําใหเกิดกรณีเปน พิษเนื่องจากวิตามินดี -. กลุมลิงทุกชนิดตองการวิตามินซี อาหารสําเร็จของลิงถึงแมวาจะผสมวิตามินซีมาดวย แตวิตามินซี สลายตัวภายใน 6 เดือน การเสริมวิตามินซีแบบผงหรือการใหผลไมและผักสดจะชวยใหลิงไดรับ วิตามินอยางเพียงพอ - .ลิงโคโลบัส (อยูในกลุมคาง )เปนสัตวที่ระบบการทางเดินอาหารแบบ pre - gastric fermentation in complex stomach ตองการอาหารที่มีเยื่อใยสูง ตัวอยางอาหารเชน ใชอัตราสวน 50 % high-fiber biscuit , 40 % ผักใบเขียวและใบไมสด, 10 % ผลไม การให Alfalfa pellet สามารถใหไดแบบใหกินอยางเต็มที่ ในกรณีที่ไมสามารถหาอาหารที่มี เยื่อใยสูงได การใหใบไมสดมากกวา 50 % และให monkey biscuit นอยกวา 25 % - ลิงหลายชนิดจะเกิดอาการเปนพิษจากสาร “ gluten “ ใหดูในเอกสารที่มากับอาหารวามีสวนผสม การจัดการสัตวในสวนสัตว/ วิชิต กองคํา / 1 มิย 51

101

ของ ขาวสาลี ( wheat ) ขาวไร ( rye ) หรือ oat หรือไม - สัตวกีบ ( ungulate ) - การใชหญาแหง ซึ่งสัตวที่ชอบกินเชน มาลาย ชาง ไบซัน ควายปา วิลเดอรบีท อูฐ - . สัตวที่ตองการใบไมซึ่งมีโปรตีนสูง อาหารที่สวนสัตวหาได เชน หญาแอฟฟาฟา ใชไดกับ ยีราฟ กวาง ดุยเกอร แรด สมเสร็จ ซึ่งใบไมยังใหปริมาณแคลเซียมและไนโตรเจนที่สูงกวาดวย (ใน เมืองไทยการจัดหาใบไมใหกับสัตวเหลานี้จึงตองจัดหาใหเพียงพอ หากตองเลี้ยงสัตวกลุมที่กินใบไม ตองเตรียมปลูกตนไมไวดวย ) - การวิเคราะหคุณภาพของอาหารจะเปนการชวยวางโปรแกรมอาหารไดวาตองเพิ่มชนิดของอาหาร ปริมาณที่เพียงพอ เพื่อใหสัตวไดอาหารในปริมาณและคุณคาที่เหมาะสมหรือไม - .อาหารสําเร็จรูป เมื่อจะใชอาหารประเภทนี้ ตองดูวาปริมาณของเยื่อใยของอาหารเหมาะสมหรือไม การใหอาหารเม็ดมากเกินไปปญหาที่จะเกิดตามมาเชน rumen acidosis, colic และน้ําหนัก ที่มาก เกินไป - ขนาดของอาหารเม็ด สําหรับกลุมกวาง ( cervidae ) ควรมีขนาดประมาณ 3/16 นิ้ว สวนกลุม มา สมเสร็จ ( perissodactyl ) มีขนาดประมาณ ½ นิ้ว - อาหารสําเร็จรูปของมาจะมีทองแดงสูง ( copper ) แตจะมีวิตามินอีต่ํา - อาหารวัวสําเร็จรูปมีวิตามินอีต่ํา และมีปริมาณของ non-protein nitrogen อยูสูงซึ่งสัตวในกลุมที่มี ขบวนการ fermentation ที่ hind gut ไมสามารถนําไปใชได - สมเสร็จใช omnivore biscuit รวมกับ อาหารสําเร็จของหมู -. สัตวกีบขนาดใหญ มากกวา 250 กิโลกรัม ปริมาณอาหารที่ใหอยูที่ 1.5-2.5 เปอรเซ็นตของน้ําหนัก ตัวตอวัน สัตวกีบขนาดกลางปริมาณอาหารที่ใหอยูในชวง 2-4 % ของน้ําหนักตัว ตอวัน - .เมื่อคุณภาพของหญาแหงลดลงตองเพิ่มปริมาณอาหารเม็ดใหกับสัตว - .ระดับของที่วางอาหารใหวางไวในระดับของสายตาสัตว - การวางอาหารเม็ดในสวนของคอกกักสัตวจะมีผลดี ในการกรณีที่ตองการสังเกตสุขภาพของตัวสัตว หรือในกรณีที่ตองการจับสัตวจะทําไดงายยิ่งขึ้น จํานวนทีว่ างอาหารตองวางใหมากเพียงพอเพื่อใหสัตว ทุกตัวไดมีโอกาสเขาถึงอาหารได - .การวางน้ํา ใหสัตวทุกตัวเขาถึงได การตัดใบไมสดใหสัตวกินจะเปนการลดความนาเบื่อหนาย ( Give fresh browse to relieve boredom. ) สัตวเลื้อยคลาน

การจัดการสัตวในสวนสัตว/ วิชิต กองคํา / 1 มิย 51

102

-. สัตวเลือดเย็น ( poikilotermic animal ) เปนสัตวที่พึ่งพาสิ่งแวดลอมและสิ่งแวดลอมที่เหมาะสมมีอยู ชวงหนึ่ง ( ambient temperature ) รูปแบบของสิ่งแวดลอมสําหรับสัตวชนิดนั้นตองจัดการใหเหมาะสม ดวย - ปจจัยที่มีผลตอการกินอาหารของสัตวเลื้อยคลาน เชน ชวงแสง อุณหภูมิ ความชื้น วัสดุรองพื้น อุปกรณที่ตกแตงภายในคอก -. สภาพสิ่งแวดลอมเชนอุณหภูมิ ความชื้น ภายในคอกมีในระดับที่สัตวเลื้อยคลานสามารถเลือกที่จะ อยูได มีจุดหลบใหสัตวไดหลบจากสายตาของผูเที่ยวชม เพื่อลดความเครียดของสัตวลง เชน การวาง กระถางตนไม วางทอนไมใหสัตวไดซอนตัว - เหยื่อ เชน กระตาย หนู mice ลูกไก ควรใหเมื่อสัตวถูกทําใหตายแลวเพื่อปองกันกรณีเหยื่อทําราย สัตวผูลา แตงูบางชนิดที่ตองการเหยื่อในลักษณะที่ยังมีชีวิต บางชนิดที่ทราบเปาหมายของเหยื่อโดย การใชวิธีจับความรอนจากตัวสัตว - ในกรณีที่ใชเหยื่อที่แชเย็นไว ตองแชเย็นไวไมเกิน 6 เดือน ซึงมีสัตวบางชนิดที่การกินเหยื่อหรือไม ขึ้นอยูกับสภาพแหงหรือชื้นของตัวซากดวย - .สัตวบางชนิดจะกินเหยื่อเฉพาะที่ตัวเองรูจักและเคยชินเทานั้น ดังนั้นการฝกหัดและจัดตารางเพือ่ ให สัตวคุนเคยกับชนิดอาหารใหมากกวา 2 ชนิด การใชอาหารที่ทําขึ้นเองอยางเชนกรณีงูจงอางกินไส กรอกที่ทําขึ้นเองนั้น เกิดจากการฝกหัดใหสัตวกินอาหารดังกลาวตั้งแตอายุยังนอย - มีขอสังเกตที่นาสนใจคือการขาดวิตามินซีเปนสาเหตุหนึ่งของการเกิดชองปากอักเสบ - ของเสียที่สัตวเลื้อยคลานถายออกมาสวนใหญเปน uric acid สัตวเลื้อยคลานที่อาศัยอยูในน้ําจะเปน ยูเรียหรือแอมโมเนีย สัดสวนของสารที่ขับถายออกมาจะเปนสารชนิดใดขึ้นอยูกับปริมาณและความ เขมขนของอาหาร สภาพปริมาณน้ําในรางกาย ระยะเวลาของอาหารแตละมื้อ - เกาตท เกิดขึ้นเนื่องจากการสะสมของ urate crystal ในขอตอ ไต สาเหตุการเกิดยังไมทราบแนชัด ขอสันนิฐาน เชน อาหารที่มีปริมาณของโปรตีนอยูสูง ไตที่ทํางานไมเปนปกติ การขาดวิตามินเอ โปรตีนที่คุณภาพไมดี แนวทางการรักษาดวยวิธีการลดปริมาณโปรตีน แตยังวิธีที่เปนขอสงสัยกันอยู แนวทางการปองกันคือการจัดน้ําใหสัตวอยางเพียงพอ - .การสังเคราะหวิตามินจะเกิดขึ้นเมื่ออยูในชวงอุณหภูมิที่เหมาะสมและชวงแสงที่มีความยาวคลื่น 290-315 นาโมเมตร การเพิ่มวิตามินในอาหารเมื่อสิ่งแวดลอมที่มีในคอกไมเหมาะสม - สัตวเลื้อยคลานที่ตองการรับแสงแดด ถาไมไดแสงแดดจะเปนสาเหตุที่ทําใหเกิด โรคกระดูกออน ( ricket ) กระดูกหักงาย การทํางานของไตไมปกติ อาการแข็งเกร็งตามรางกาย อาการที่สัตวแสดงเชน ไมอยากเคลื่อนที่ ผอมแหง ไมกินอาหาร การวินิจฉัยโรคใหใชการถายภาพเอ็กเรย การตรวจเลือดเพื่อ การจัดการสัตวในสวนสัตว/ วิชิต กองคํา / 1 มิย 51

103

หาระดับของคาแคลเซียมในเลือดอาจไมชัดเจน การฉีดวิตามินดีและแคลเซียมอาจไดผลในระยะสั้นๆ การตรวจสอบชนิดของอาหารเปนแนวทางที่ตองตรวจยอนกลับไปดู - การเกิด metestatic calcification ใน อีกัวนาเขียวสาเหตุอาจไมไดเกิดจากความเปนพิษของวิตามิน ดี โดยมีตัวอยางในอีกัวนาที่มีกระดูกหักหลายแหงและมีระดับของ 25-droxyl vitaminD3 ในระดับต่ํา การสรางสวนซอมแซมยังเกิดขึ้นได จระเข -. อาหารที่ใหสัตวกินเชน หนู ไก ปลา อาหารที่ใชเปนปลาและเนื้อ เพื่อไดอาหารที่สมดุลชนิดอาหาร ที่ใหอยางนอย 3 ชนิดขึ้นไป - ปลาที่แชเย็น ตองเพิ่มวิตามินไทอามีน 25-30 มิลลิกรัม เอลิเกเตอรสามารถยอยคารโบไฮเดรตไดแต ปริมาณที่ใหไมควรเกิน 20 % งู -. กินสัตวที่มีกระดูกสันหลัง ไมมีกระดูกสันหลังและไข -.งูในตระกูล Boids, python, vipers, colubrids, crotalids; จะกินหนู ลูกไก ลูกเปด กระตาย ถาใชเหยื่อ ที่แชเย็น เมื่อเอาใหสัตวกินตองไมเย็นจนเกินไป ระดับอุณหภูมิของเหยื่อตองเทากับอุณหภูมิหองหรือ อุนๆ จะดีกวา - .งูในตระกูล king cobra, hog-nose, ตองการกินอาหารที่เปนสัตวเลือดเย็น เชนงูชนิดอื่น ๆ ตัวอยาง งูจงอางชอบกินงูสิง - ขนาดของเหยื่อตองเหมาะสมกับขนาดของตัวงู - . เพื่อเปนการปองกันการเกิดการอาเจียน ปลอยใหอยูตัวเดียวและงดการสัมผัสตัวงูอยางนอย 3 วัน - .งูสวนใหญจะกินอาหารทุกๆ 1-2 สัปดาห ถาเปนงูที่มีกิจกรรมนอยระยะหางระหวางมื้ออาจมากกวา 4 เดือน Turtle เตาน้ํา เปนสัตวเลื้อยคลานที่อาศัยอยูในน้ําจืดหรือน้ําทะเล มีกระดองที่มีลักษณะเปนหนังหุม และแบบที่ลักษณะคลายกระดูก ขามีลักษณะเปนใบพายเพื่อเหมาะกับการวายน้ํา ( n.1 a marine or freshwater reptile with a bony or leathery shell and flippers or webbed toes. [Many species in the order Chelonia.] ุ the flesh of a sea turtle, used chiefly for soup.) - .เตาน้ําจืดสวนใหญจะกินอาหารที่เปนสัตวและกินพืชดวย บางชนิดกินสัตวอื่นเปนอาหารเมื่อเขาสูรุน หนุมสาวก็จะเปลี่ยนเปนกินทั้งพืชและสัตว และเมื่อถึงอายุโตเต็มวัยก็จะกินพืชเพียงอยางเดียว - .อาหารควรมีปริมาณโปรตีน 30-50 % ชนิดที่กินทั้งพืชและสัตวใหเพิ่มผักและผลไม การจัดการสัตวในสวนสัตว/ วิชิต กองคํา / 1 มิย 51

104

- สามารถใชเจลาตินเพื่อใหอาหารเปนเนื้อเดียวกัน Tortoises เตาบก เปนสัตวเลื้อยคลานที่เคลื่อนที่ชาบนนก อยูในเขตภูมิอากาศอบอุน มีกระดอง สามาถ ดึงหัวและขากลับเขาในกระดองได ( n. a slow-moving land reptile of warm climates, enclosed in a scaly or leathery domed shell into which it can retract its head and legs. [Family Testudinidae: many species.] ) - Tortoise เปนสัตวที่กินพืชเปนอาหารหลัก ตองการพืชเพื่อใหระบบทางเดินอาหารทํางานเปนปกติ ชนิดที่มีขนาดเล็กตองการจํานวนของมื้ออาหารที่มากขึ้น - ชนิดที่มีขนาดใหญ เชน เตาอัลดาบาหรือกาลาปากอส ให alfafa pellet ได - ตัวอยางของชนิดผักที่ใหแบบรวมกันเชน บล็อคเคอรี่ (คลายกะหล่ําดอก กะหล่ําดอก ใชคําวา cauliflower ) ถั่วเขียว ผักกาด ( lettuce ) kale แครอท - ผักและผลไมจะใหโปรตีน แคลเซียม ต่ํา พืชที่สัตวกลุมนี้เลือกกินจะมีโปรตีนมากกวา 15% - การใหโปรยเปลือกหอยหรือเปลือกถั่วลิสงเปนการกระตุนในสัตวมีพฤติกรรมการเดินกินอาหาร Lizard ( สัตวเลื้อยคลานที่มีลําตัวและหางยาว มีขา 4 ขาง เปลือตาสามารถเคลื่อนไหวได มีเกล็ด ตามลําตัว อยูซับออรเดอร ราเซอรทิเลีย ( n. a reptile that typically has a long body and tail, four legs, movable eyelids, and a rough, scaly, or spiny skin. [Suborder Lacertilia: many species.] ) - กลุมที่กินแมลงเปนอาหาร เชน day gecko, leopard gecko, whip tail, anole lizard, chameleon; จะ กินหนอนมิลเวิรม จิ้งหรีด ในกลุมที่มีขนาดลําตัวใหญ จะกินลูกหนูอายุนอยและไสเดือน -. กลุมที่กินเนื้อเปนอาหารหลัก เชน ตะกวด เหี้ย ( monitor lizard ), Gila monster, Mexican bear lizard จะกินหนูที่โตเต็มที่แลว ลูกไก และไข - กลุม ที่กินทั้งพืชและสัตว เชนอีกัวนา กินผัก แมลงและ vertebrate prey - lizard จะกินอาหารทุกวัน หรือให 2-3 วันครั้ง ถาเปนชนิดที่กินเนื้อที่มีขนาดใหญใหกิน 1-2 สัปดาหตอครั้ง - .กลุมที่กินพืชเปนอาหารตองการอาหารที่เปนพืชเพื่อใหทางเดินอาหารดําเนินไปไดเปนปกติ อาหารที่ ใหไมแนะนําการใหแมลงและอาหารสุนัข

การจัดการสัตวในสวนสัตว/ วิชิต กองคํา / 1 มิย 51

105

บทที่ 8 ความปลอดภัย เนื้อหา - หลักความปลอดภัยเมื่อทํางานกับสัตว - การออกแบบสวนสัตว เพื่อความปลอดภัย - อุปกรณ - กฏเพื่อสุขภาพและความปลอดภัย - สรุปและการตรวจสอบ

การจัดการสัตวในสวนสัตว/ วิชิต กองคํา / 1 มิย 51

106

ความปลอดภัยคือการไมตองประสบกับสิ่งอันเปนอันตรายใดๆ ขณะที่ทํางานในสวนสัตว เรา ตองบอกกับตัวเองเสมอวา - สถานที่นี้คือที่แหงใด - อันตรายที่อาจจะเกิดขึ้นคืออะไร - อันตรายที่จะเกิดกับเราไดและเราจะหลีกเลี่ยงไมใหเกิดขึ้นไดอยางไร - คําเตือนใจที่วา “ ปลอดภัยไวกอน ” เปนประโยคที่ตองระลึกอยูเสมอในขณะที่ปฏิบัติงาน ทักษะของการทํางานอยางปลอดภัย กอนที่จะลงมือทํางานทุกครั้งตองทราบกอนวา - รูถึงความเสี่ยงหรืออันตรายที่จะเกิดขึ้นไดมีอะไรบาง - กําหนดวิธีปฏิบัติงานที่จะกําจัดหรือการลดอันตรายที่จะเกิดขึ้น - จดจําขั้นตอนการทํางานดังกลาวใหได ในกรณีที่งานนั้นทํารวมกันหลายคน ใหชวยกันตักเตือน เพื่อนที่ทํางานรวมกัน เพื่อลดความเสี่ยงที่อาจจะเกิดกับเพื่อนรวมงานคนอื่นๆ - มีการซอมการปฏิบัติงานเปนชวงๆไป

A ในงานที่ทานทําอยูนั้น - ใหเขียนถึงงานของทานมีอันตรายที่อาจเกิดขึ้นในรูปแบบใดบาง - ใหเขียนถึงวิธีการปองกันอันตรายที่อาจเกิดขึ้น - เมื่อมีผูเลี้ยงสัตวเขามาทํางานใหม อะไรคือสิ่งที่ทานจะตอ งพูดใหผูเลี้ยงสัตว ทราบถึงอันตรายที่ อาจเกิดขึ้นและวิธีการปองกันตัวเอง

ใหเขียน สิ่งเหลานี้ลงในสมุดจดงาน “ ขอคิดเพื่อความปลอดภัยในการทํางาน “ 1. อันตรายที่อาจเกิดขึ้นไดคืออะไร 2. การปองกันอันตราย การหลีกเลี่ยง ทําไดอยางไร 3. ขั้นตอนการทํางานจะตองอยางไร 4. มีการซอมการปฏิบัติงานนั้นเปนชวงๆ อยางสม่ําเสมอ

ในบทนี้ตองการใหการทํางานในสวนสัตวปลอดภัยเทาจะเปนไปได โดยใหความสนใจใน การจัดการสัตวในสวนสัตว/ วิชิต กองคํา / 1 มิย 51

107

ขบวนการที่ไดกลาวไปแลว รวมทั้งมีการตรวจสอบความปลอดภัยดวย การทํางานในพื้นที่ที่เกี่ยวของกับสัตว มี 3 หัวขอที่ตองพิจารณาคือ 1.ความปลอดภัยของเจาหนาที่เลี้ยงสัตวในขณะทํางานใกลชิดกับสัตว 2.ความปลอดภัยของเจาหนาที่เลี้ยงสัตวเมื่อตองเขาไปภายในคอกกักหรือสวนแสดง 3 ความปลอดภัยของตัวสัตวเอง ยกตัวอยางเราจะไปยิงยาสลบกับละมั่งฝูงหนึ่ง ในขั้นตอนการเขาควบคุมตัวสัตว - ตองใหระดับของการสลบเพียงพอที่เขาจับตัวสัตว เชนสัตวนอนลงในทานอนกับพื้นแลว ทีมงาน จึงจะเขาควบคุมตัวสัตว ถาเราเขาคุมตัวสัตวในขณะที่สัตวยังสลบในระดับที่ไมเพียงพอ ถาเปนละมั่ง ตัวผูอันตรายที่เกิดกับผูเขาควบคุมสัตวอาจเกิดจากเขาสัตวได - ในแงของความปลอดภัยของสัตวทั้งฝูง ในชวงที่จะสัตวตื่น การบาดเจ็บของสัตวบางตัวภายในฝูง อาจเกิดขึ้นได ถาถาสัตวตกใจตื่นทั้งฝูง การวิ่งไปมาของสัตวทั้งฝูงอาจมีบางตัวที่โดนตัวอื่นดันใหวิ่ง ในแนวที่ชนสิ่งกีดขวางเชนตนไมหรือกอนหิน ที่ทําใหเกิดการบาดเจ็บแกสัตวได - ในชวงการทําใหสัตวฟนตองมีพื้นที่ที่เพียงพอ ไมทําการฟนสัตวในบริเวณพื้นที่เปนซีเมนต ให สัตวฟนในพื้นดินและในบริเวณดังกลาวไมมีสัตวที่ปกติอยูในบริเวณ เนื่องจากตัวที่กําลังฟนยังควบ คุมการทรงตัวไมได ความรูสึกตัวยังนอยอยูมาก อาจเกิดกรณีโดนเหยียบหรือชนจากสัตวตัวอื่น ซึ่ง อาจเกิดการบาดเจ็บขึ้นได ในการวางยาสลบ ใหเตรียมตัวในเรื่องขั้นตอนการทํางานตั้งแตเริ่มตนจน กระทั่งสัตวฟนขึ้นจนสมบูรณ โดยลดอันตรายที่จะเกิดกับตอสัตวใหนอยที่สุดแลว 1.ความปลอดภัยของผูเลี้ยงสัตวในขณะทํางานใกลชิดตัวสัตว ชนิดสัตวที่เราคาดวาจะปลอดภัยจะเปนสัตวเลี้ยงเชนสุนัขและแมว ซึ่งเชื่องและคุนเคยกับเรา ที่เปนเจาของ ในแงของสัตวที่เปนอันตรายแกเราไดเราแบงเปนสองกลุมคือ 1.1. กลุมที่ชัดเจนวาดุรายและมีการทํารายที่รุนแรง 1.2.กลุมที่โดยปกติแลวไมเปนอันตราย แตการเขาทํารายเปนแบบคาดการไมได ไมแสดงอาการอะไร ใหเห็นเปนสัญญาณลวงหนา ในสัตวที่จะเปนอันตรายได เราตองทํางานดวยความระมัดระวัง แตในสัตวที่เราไมสามารถ คาดเดาอารมณวาจะทํารายเราหรือไม เชน หมา แมวที่เปนสัตวเลี้ยงที่เราหยอกเลนทุกวัน สัตวเหลานี้ เรามักบอกกับตัวเองเสมอวาเราคุนเคยกับสัตวเหลานี้ ทําใหเราลืมนึกถึงเรื่องความปลอดภัยไป ดังนั้น ไมวาจะเปนสัตวชนิดใดก็ตามตองมีความระมัดระวังเสมอ สัตวเกือบทุกชนิดมีอวัยวะบางสวนเพื่อเปนอาวุธ เชน ฟนเพื่อใชกัดในสุนัข จะงวยปากเพื่อ จิกในนก เขาหรืองาเพื่อใชแทง สัญญาณที่สัตวแสดงวาพรอมจะทําราย เชน การจัดการสัตวในสวนสัตว/ วิชิต กองคํา / 1 มิย 51

108

ดวงตา เปลือกตาหรี่ลง หู หลูลง ปาก อาปากแสดงเขี้ยวใหเห็น ขนตามลําตัวหรือขนนกที่พองขึ้น ทาทาง เชน ทาทางตัวสั่น หัวต่ําลง เสียง เสียงขู เมื่อคนเลี้ยงผานเขาไปในกรงเลี้ยง ขอสังเกตอันแรกที่ผูเลี้ยงตองมองคือ ทาทางของสัตว สัตว ที่คาดเดาอารมณไมได อารมณอ าจมีการปรวนแปรไปตามฤดูก าล อารมณทางเพศ สภาพสังคม ภายในกรงเลี้ยงที่เปลี่ยนไป ผูเลี้ยงคนใหม -

ใหคุณเขียนชนิดสัตวที่อยูในกลุมอันตรายตองทํางานดวยความระมัดระวัง และกลุมที่ปกติแลว ไมเปนอันตราย แตการเขาทํารายเปนแบบคาดการณไมได รวมทั้งเขียนอาการของสัตวที่แสดงกอนที่ จะเขาทําราย

A

ใหคุณเขียนขอมูลในสัตว 2 ชนิด ชนิดที่ 1 เปนชนิดที่คุณทราบเรื่องราวของสัตวชนิดนั้นดี

ชนิดที่ 2 คุณทราบเรื่องราวของสัตวชนิดนี้เพียงเล็กนอ ย โดยใหเขียนในหัวขอ ถามีคนเลี้ยงสัตวค น ใหมเขาไปทํางานกับสัตวทั้ง 2 ชนิดนั้น คุณจะบอกขอควรระวัง ขั้นตอนการทํางาน อุปกรณที่จะใช ปองกันตัว ข. ใหคุณสอบถามในคําถามเดียวกันกับผูเลี้ยงสัตวที่ความชํานาญ วาจะมีความแตกตางกับแนวคิดของ คุณหรือไม

การจัดการสัตวในสวนสัตว/ วิชิต กองคํา / 1 มิย 51

109

2.ความปลอดภัยของผูเลี้ยงสัตวเมื่อตองเขาไปภายในคอกกักหรือสวนแสดง ทั้งกลุมสัตวอันตรายหรือ กลุมสัตวที่เชื่อใจไมไดวาจะทําอันตรายหรือไม มีแนวคิดสําหรับการตรวจสอบความปลอดภัยในการ ทํางาน เมื่อตองเขาไปภายในคอกกักหรือสวนแสดง เชน - ระบบของคอกกักและประตูที่ปลอดภัย เมื่อผูเลี้ยงสัตว เขาไปทํางานภายในคอกกัก สามารถนํา สัตวเขาออกไดโดยสะดวก ระหวางคอกกักและสวนแสดง - บริเวณที่เปดปดประตูแบบรางเลื่อนที่ควบคุมดวยคันชักอยูในบริเวณที่ปลอดภัย - กอนที่จะเขาไปทํางานในสวนแสดงสัตวตองแนใจวา สัตวทุกตัวเขาไปในคอกกักเรียบรอยแลว - คอกกักของลิงขนาดใหญเชนชิมแพนซี ลวดตาขายของคอกไมชํารุดที่สัตวเอามือลอดออกมาเพื่อ ทํารายได - ในจุดที่ตองกุญแจ ตองมีครบทุกจุดและแข็งแรงพอที่จะทนแรงสัตวไดเชน ลิงขนาดใหญ - ผูเ ลี้ยงสัตวที่เขาใหมตองอยูในการฝกสอนของผูเ ลี้ยงเกาเปนระยะเวลาหนึ่งกอนที่จะปลอยให ทํางานเพียงลําพังได หลังจากเขาใจขั้นตอนการทํางานที่ปลอดภัยแลว อุบัติเหตุมักเปนผลจากการขาดความระมัดระวัง ขาดความรอบคอบในการปฏิบัติงาน คิดถึง เรื่องอื่นๆ ความคิดไมอยูกับงานที่กําลังทําอยู ขอคิดเพิ่มเติม - ทํางานดวยความระมัดระวังและรอบคอบ - อยาทํางานที่มีความเสี่ยงหรือระบบการปองกันไมพรอม - ทําตามลําดับขั้นตอนของการทํางานที่มีไวเพื่อความปลอดภัย - ผูที่ไมมีสวนเกี่ยวของกับการทํางานไมอนุญาตใหเขาในสวนคอกกักสัตว - กอนที่ผูเลี้ยงสัตวจะเขาจัดการในสวนแสดง ตองมั่นใจวาสัตวอยูในคอกกักทั้งหมดแลว ประตูได ใสกุญแจแนนหนาแลว - เมื่อยืนอยูใกลคอกสัตวที่มีลักษณะเปนซี่กรง (เหล็กเสน) ใหระวังการโดนดึงแขนหรือขาจากสัตว เชนลิง ชะนี - อยาใหผูที่ไมเกี่ยวของในงานถือกุญแจ

Q

ใหเขียนแนวคิดเพื่อความปลอดภัยในการทํางานของผูเลี้ยงสัตวในสวนสัตวในสวนอื่นๆ

การจัดการสัตวในสวนสัตว/ วิชิต กองคํา / 1 มิย 51

110

ความปลอดภัยของสัตว การลดความเครียดที่จะเกิดกับสัตว ผูเลี้ยงจะตองเปนผูสังเกตพฤติกรรมสัตววา สัตวแสดง อาการตื่นกลัวหรือ ตอบสนองตอสิ่งเรารอบขาง เชน ในกรณีการซอ มแซมคอกที่มีเสียงดัง หรือ การออคเชื่อมที่เกิดประกายไฟ การใชแกสตัดเหล็กที่เห็นเปนเปลวไฟ ในตัวอยางเหลานี้ตอ งสังเกต พฤติกรรมสัตวใหดี เคยมีกรณีที่สัตวพยายามหนีจากคอกเมื่อเห็นแสงไฟจากการออคเชื่อม ซึ่งถาสัตว หลุดออกจากคอกไดจะมีปญหาหลายอยางติดตามมา การเขาจับสัตวเพื่อการขนยาย ตัวอยางเชน จะเขาจับแอนติโลพชนิดหนึ่ง โดยการยิงลูกดอก ยาสลบที่สัตวตัวเปาหมาย เมื่อสัตวสลบแลวจับสัตวเขาลังขนยาย กระบวนการทํา งานเหลานี้ สราง ความตกใจใหกับตัวอื่นๆ เราตองมั่นใจวา ความสูงของรั้วกันสัตวก ระโดดออกจากคอกได ถาสัตว โดดออกจากคอก ตัวสัตวจะอยูในสถานะที่เราจะเขาควบคุมไดลดนอยลงมาก วัตถุที่อาจจะเปนอันตรายกับสัตวไดเชน - ถุงพลาสติก ปากกา เหรียญที่สัตวกินเขาไป - ถามีกระจกแตกตองจัดการเก็บออกจากบริเวณนั้นทุกชิ้น - เชือกที่เอาเขาไปเพื่อจับบังคับสัตวตองอยาลืมไวในคอก - ตะปูที่นําเขาไปในงานซอมแซมคอกตองตรวจตราใหดีกอนที่จะจบงานชิ้นนั้น - อยานําพืชที่เปนอันตรายแกสัตวไดเชนกระถินสัตวจะตายไดถากินในปริมาณมากและตอเนื่อง - อยาใหมีวัตถุที่จะเปนตัวขวางแนวที่สัตววิ่ง เชนรั้วที่กั้นภายในคอกนกกระจอกเทศ - คูแหงที่ลึก มีสัตวบางตัวที่จะหลบเมื่อตกใจวิ่งขึ้นวิ่งลง เทาหรือขาเกิดบาดแผลกลายเปนแผลติด เชื้อเรื้อรัง - วัตถุรองพื้นที่ติดไปกับอาหารและเขาสะสมในทางเดินอาหาร - อาหารที่สัตวรับจากประชาชน - บาดแผลที่เกิดจากวัตถุในคอกที่ชํารุด เชนเสนลวดตาขายที่ชํารุด - เสนลวด เชือกฟางที่มัดหญาแหงแลวไมเก็บออกนอกคอก - ผาพลาสติกกันแดดที่หลุดลุยตองระวังการกินเขาไปของสัตว มีสัตวบางชนิดที่ไดรับอันตรายจากนิสัยตามธรรมชาติของสัตวชนิดนั้น เชนการกินหินหรือ กอนกรวด จระเข ชาง นกในกลุมที่บินไมได เชนนกกระจอกเทศ นกอีมู นกคาสโซวารี่ หรือ สัตวที่มีการเคลื่อนที่อยางรวดเร็ว โดยไมมีการการระวังสิ่งของที่มีการกีดขวางทางอยูแ ลวเกิดกรณีวิ่ง ชน เชน มาลาย กวางและแอนติโลพ

การจัดการสัตวในสวนสัตว/ วิชิต กองคํา / 1 มิย 51

111

A

.1.ใหคุณเขียนเหตุการณที่สัตวภายในสวนสัตวของคุณเองไดรับบาดเจ็บหรือตายจากวัตถุตางๆ 2. ใหเขียนวิธีการปองกันไมใหเหตุการณนี้ขึ้นซ้ําอีก

การออกแบบสวนสัตวเพื่อความปลอดภัย เราไดกลาวถึงการออกแบบสวนสัตวไวในบทที่ 5 แลว ซึ่งขอพิจารณาอีกสวนหนึ่งที่สําคัญคือ ความปลอดภัยของผูเที่ยวชม ตัวสัตว ผูเลี้ยงสัตว ตัวอยางเชน - เพื่อความปลอดภัยของผูเที่ยวชมในการสัญจรควรแยกทางเดินเทาออกจากทางเดินของยานพาหนะ เชนรถยนตพวง รถกอลฟ - ปายเตือนถึงอันตรายที่อาจเกิดขึ้นไดเปนปาย 2 ภาษา เชนไทยและอังกฤษ - การบํารุงรักษาสวนสัตวใหอยูที่สภาพที่เรียบรอย เชน ทางเดินเทา บันได สะพาน ถนน ทาง ลาดชัน - แนวขอบของคอกสัตวตองมีความชัดเจน วาเปนสวนที่ผูเที่ยวชมไมสามารถเขาในสวนของบริเวณ ของสัตวหรือบริเวณเฉพาะเจาหนาที่ผูเกี่ยวของเทานั้น - ประตูที่ใชตองมีความเหมาะสมกับการใชงานทั้งที่เปนประตูของสัตวและสวนของผูเลี้ยงสัตว - พื้นคอกที่ไมทําใหสัตวลื่น - คอกสามารถปองกันสัตวที่จะเขาในบริเวณคอกเชน งูที่จะเขามากินสัตว กันหนูที่จะเขามารบกวน แยงอาหารสัตว และเปนพาหะนําโรค

ใหคุณเขียนถึงความเสียหายที่เกิดขึ้นกับวัส ดุ สิ่งของ สิ่งกอ สรา งที่เกิดขึ้นในสวนสัตว ตามประสบการณของคุณ ประตู แนวคิด - ขนาดของประตูตองมีความเหมาะสมกับขนาดของตัวสัตว

การจัดการสัตวในสวนสัตว/ วิชิต กองคํา / 1 มิย 51

112

- งา ยตอ การควบคุมเปดปด แข็งแรง ทนทาน เหมาะสมกับชนิดสัตว ประตูแบงเปน 2 แบบ ใหญๆ คือ 1.ประตูแบบบานพับ ( swing door ) การใชประตูแบบนี้มีคําถามเกิดขึ้นเชน - คุณจะรูไดอยางไรวาสัตวอยูหลังประตูหรือไม ถาประตูของคุณทึบทั้งหมด - เมื่อคุณเปดประตูคุณจะตองใชพื้นที่สวนหนึ่ง - เราจะบังคับเปด-ปดประตูจากระยะไกลไดอยางไร ประตูแบบนี้เราตองอยูในบริเวณที่จับบานจับ ไดเทานั้น - ทิศทางที่ประตูจะเปดเขาไปคือเปดเขาไปในคอกหรือดันออกนอกคอก แบบไหนจะปลอดภัยกวา กันในการปองกันสัตวออก - กลอนประตู ควรจะมีทั้งสองดาน เพื่อใหสามารถปดประตูไดจากทั้งสองดาน 2. ประตูแบบที่บังคับไดจากระยะไกล ( remote door ) จะเปนประตูแบบรางเลื่อน หรือแบบกิโยติน ( บังคับปดเปดโดยดึงขึ้นลง บังคับจากลวดสลิงจากดานนอกคอกกักที่สัตวนั้นอยู ) แบบกิโยตินจะมี ขอเสียที่หากประตูใหญการบังคับตองใชแรงงานหลายคนและมีลิงบางชนิดที่จะเรียนรูการเปดปดได หรือเกิดกรณีที่เสนลวดที่บังคับขาด แบบรางเลื่อนจะมีแบบที่ใสลอดานใดดานหนึ่งที่ดานลางหรือดานบน หรือแบบที่มีลอทั้งบน และลาง มีคันบังคับการเปดปดจากบริเวณที่อยูดานนอกบริเวณที่สัตวอยู การออกแบบลอและรางตอง ใหแนนหนา มั่นคง ใชวัสดุที่ทนตอสนิม หากเปนบริเวณที่รางอยูสัมผัสกับน้ําเสมอๆ การใชกุญแจ มีคําถามที่นาสนใจ เชน 1 มีกุญแจเพียงพอกับการใชหรือไม 2 กุญแจตองมีการเปดเปนครั้งคราว เนื่องจากพบวาแมกุญแจมักจะมีปญหาเปดไมออกเมื่อไมมีการ หมุนดวยลูกกุญแจ 3 มีการเขียนเครื่องหมายที่ตัวกุญแจหรือไมเพื่อใหทราบไดทันที่วา กุญแจดอกนี้ใชกับแมกุญแจดอก ใด 3.ใครเปนผูถือกุญแจบาง 4. ในกรณีฉุกเฉิน กุญแจสํารองอยูที่ใด ผูที่ไมคุนเคยจะรูไดอยางไรวาลูกกุญแจที่ตองการอยูที่ใด 5.เมื่อลูกกุญแจหาย สิ่งที่ตองทําคืออะไร 6. ผูเลี้ยงสัตว ไมควรเอากุญแจคอก กรงกลับบานดวย ตองเก็บไวในสวนสัตว

การจัดการสัตวในสวนสัตว/ วิชิต กองคํา / 1 มิย 51

113

A

ทานมีคําถามที่เกี่ยวของกับการใชกุญแจนอกเหนือจากนี้อีกหรือไม

การใชอุปกรณที่ปลอดภัย การตรวจสอบและซอมแซมอุปกรณเครื่องมือ เครื่องใชตางๆ ใหอยูในสภาพที่พรอมใชงาน การปลอยอุปกรณทิ้งไวโดยไมดูแลและไมวางใหเปนที่เปนทางอาจจะกอใหเกิดอันตรายกับผูที่ผานเขา ไปในบริเวณดังกลาว ซึ่งอาจจะเปนผูที่ใชอุปกรณนั้นเองก็ได อุปกรณที่ชวยในการผอนแรง เชนรถเข็น แบบเข็นน้ํา 2 ลอที่ชวยผอนแรงในการขนหญา เขาไปในคอก ซึ่งจะชวยลดปญหาการปวดหลังหากบางวันที่คนยกใชทายกที่ไมถูกตองหรือน้ําหนัก ที่ ยกมากเกินไป เมื่อตองยกของ สิ่งที่ตองคิดกอนที่จะยกของเชน 1. ถามีของหลายชิ้นที่ตองการยกในครั้งเดียว จะมีของบางชิ้นหลนใสเทาเราหรือไม 2.เสนทางที่เราจะยกของไป มีสิ่งของกีดขวางอยูหรือไม 3.จุดที่เราจะวางของลงเปนจุดใด ในการยกของนั้น 1.ตั้งหลังใหตรง 2.อยาหมุนตัวมากเกินไป 3.เตรียมกลามเนื้อในสวนที่ตองออกแรงใหพรอม

วิธีการจัดการกับปญหาคนถูกไฟดูด มีขั้นตอนการแกไขปญหาอยางไร เขียนลงในสมุด จดขอความสําคัญ

กรณีไฟไหม วัสดุที่เปนเชื้อไฟไดดี เชน ฟางแหง พลาสติก ไม อันตรายที่เกิดขึ้นจากไฟที่มีกับคนและสัตว 1.ความรอน เปลวไฟ ที่ทําใหเกิดการเผาไหมทีผิวหนัง 2.การสําลักควันไฟ 3.การบาดเจ็บที่เกิดจากความตื่นตระหนก การจัดการสัตวในสวนสัตว/ วิชิต กองคํา / 1 มิย 51

114

ในหัวขอตอไปนี้ ใหคุณเขียนรายละเอียดลงในสมุดจดขอความสําคัญ ในการจัดการกับ กรณีไฟไหม - มีการฝกซอมดับไฟหากเกิดกรณีไฟไหมขึ้น เพื่อเปนการเตรียมเจาหนาที่ของสวนสัตว - มีกําหนดผูรับผิดชอบในการดับเพลิงใหเรียบรอย - การสรางสัญญาณ หรือ มีการสื่อสารเชนวิทยุเพื่อบอกเหตุแกเจาหนาที่คนอื่นอยางไร วาเกิดกรณี ไฟไหมขึ้น - การฝกอบรมใหเจาหนาที่รูถึงวิธีการเบื้องตนในการดับไฟทําไดอยางไร - ในอาคารมีทางออกฉุกเฉินและมีเครื่องหมายชี้ทางออกฉุกเฉิน

ความปลอดภัยของผูเที่ยวชม เราโฆษณาประชาสัมพันธใหประชาชนทั่วไปมาเที่ยวชมสวนสัตว เมื่อเราเปนผูชักชวนเขามาใน สวนสัตว สวนสัตวตองเปนผูรับรองความปลอดภัยเมื่อเขา มาเที่ยวในสวนสัตว โดยเจาหนาที่สวน สัตวทุกคนมีหนาที่ ที่ตองดูแลความปลอดภัยแกผูเที่ยวชมทุกคนที่เขามาในสวนสัตว สิ่งที่แสดงใหผูเที่ยวชมใหเห็นถึงความปลอดภัย เมื่อเขามาเที่ยวสวนสัตว โดยการจัดการ สวนแสดงสัตวที่สามารถกันสัตวใหอยูในอาณาเขตของสัตว การเที่ยวชม ทางสัญจรมีความปลอดภัย รวมทั้งลายลักษณอักษรที่แสดงไวที่บัตรและปายทางเขาวา “ สวนสัตวไดมีการจัดการเพื่อใหการเที่ยว ชมสวนสัตวแหงนี้มีความปลอดภัย “ ซึ่งเมื่อเปนขอความที่ชัดเจนแลว เจา หนา ที่ทุกคนตองรวมกัน รักษาคําสัญญาที่ใหกับผูเที่ยวชม อันตรายที่อาจเกิดขึ้นไดเชน เชนกรณีเด็กขี่จักรยานเชาและเกาะไปกับรถพวงที่วิ่งนํา เที่ยวชม ในสวนสัตว เมื่อเห็นเหตุการณเชนเราตองมีหนาที่เขา ตักเตือ น เพื่อ มิใหก ารบาดเจ็บที่เกิดขึ้นได เกิดขึ้น การแตงตัวใหผูเที่ยวชมรูวาเราคือเจาหนาที่ของสวนสัตวเปนสิ่งสําคัญ เมื่อผูเที่ยวชมตองการ ความชวยเหลือ ในกรณีตางๆ เมื่อเขามาใชบริการในสวนสัตวสามารถหาหรือทราบวาบุคคลที่เขา สามารถสอบถามหรือรองขอความชวยเหลือได คือบุคคลใด

การจัดการสัตวในสวนสัตว/ วิชิต กองคํา / 1 มิย 51

115

- ผูเลี้ยงสัตวซึ่งเปนเจาหนาสวนหนึ่งของสวนสัตว มีหนาที่ตองเขาตักเตือนบุคคลที่เสี่ยงตอการเกิด อันตราย - หากเกิดอันตรายขึ้นเชนเด็กขี่จักรยานลม เกิดบาดแผล ถาบาดแผลเล็กนอย การเขาชวยเหลือชวย พาเด็กไปลางแผลในสถานที่ที่จัดเตรียมไว หรือถาเกิดกรณีที่บาดเจ็บรุนแรงการติดตอกับสํานักงาน กลางเพื่อนําผูบาดเจ็บสงโรงพยาบาลโดยเร็ว - ทั้ง 2 กรณีเปนการสรางความประทับ ใจใหกับผูเที่ยวชมวา เมื่อเขามาในสวนสัตวมีเจาหนาที่คอย ดูแลความปลอดภัยและชวยเหลือเมื่อมีเกิดปญหาขึ้น การเขาดําเนินการในการตักเตือน ควรทํา ดวยความนิ่มนวล เชนเห็นเหตุการณที่เด็ก ขี่ จักรยานเกาะรถพวงอาจเริ่มตนดวยการยกมือหามกอน ซึ่งพอเปนสัญญาณหามการกระทําดังกลาวได สัตวหลุดจากกรง มีขอควรพิจารณาดังนี้ แสดงวา คอกไมสามารถควบคุมสัตวได 1. ถาสัตวไมมีอาการตกใจดูเหมือนวาแนวรั้วจะสามารถปองกันสัตวกระโดดขามไดแตเมื่อสัตวตกใจ ความสูงของคอกที่มีกลับไมเพียงพอ ถาเกิดเหตุการณเกิดขึ้นแลวอยานิ่งนอนใจรีบแกไขเมื่อเหตุการณ สงบลงไมวาผลของเหตุการณจะเปนอยางไรก็ตาม 2.วัสดุที่เปนผนังคอกชํารุด โดยเฉพาะสวนที่เปนตาขาย ตองมีการตรวจสอบทุกเชาวามีความชํารุดเกิด ขึ้นหรือไม 3.ขนาดของซี่กรงใหญเกินไป เชนนกที่มีขนาดเล็กกวาขนาดของซี่กรง .4. ประตู ไมสามารถทนแรงของสัตวได เชนลิงชิมแพนซี 5. ประตูไมเหมาะสม สัตวใชจังหวะทีผ่ ูเลี้ยงสัตวเปดประตู สัตวใชจังหวะดังกลาวสวนออกมา 6. สัตวที่มีพฤติกรรมดุรายและมีอาวุธประจําตัว คอกกักตองมีพื้นที่สองชั้นเมื่อพนจากประตูคอกกัก แลวยังมีพื้นที่อีกสวนหนึ่ง ไมควรหลุดจากประตูแลวออกสูพื้นที่ภายนอกเลย 7. ลักษณะสวนแสดงทีส่ ัตวมีโอกาสหลุดงายเชนเกาะชะนี ความกวางของคูน้ําตองอยางนอย 3.5 เมตร และสรางสภาพเกาะใหมีรมเงา ตกแตงคอกใหเหมาะกับพฤติกรรมสัตว เมื่อสัตวหลุดออกมาเราตองทําอยางไร - การจัดการสัตวขึ้นอยูกับชนิดสัตว เชน ชะนีหรือลิง สวนมากจะขึ้นตนไม การใชลูกดอกยาสลบ ยิง เมื่อไดจังหวะที่ดี มีมือยิงลูกดอกที่ไวใจได ซึ่งตองมีการฝกยิง ใชงานเปนประจํา อุปกรณที่มี ประสิทธิภาพ จุดที่ยิงไดสวนมากจะเปนจุดที่อยูสูงของตนไม บางครั้งสัตวจะคางตองปนขึน้ ไปเอา ที่อันตรายคือสัตวจะหลนจากที่สูง ตองเตรียมอุปกรณรองรับใหดี - ปองกันไวจะดีที่สุด การจัดการสัตวในสวนสัตว/ วิชิต กองคํา / 1 มิย 51

116

ลองคุยกับที่ปรึกษาของเราในสวนสัตว วาในกรณีสัตวหลุด (ลองเขียนแผนในสัตวหลายชนิด) ไฟไหม เราจะมีวิธีจัดการกับปญหาฉุกเฉินแบบนี้อยางไร สรุป ในบทนี้ ใหแนวคิดตางๆ เพื่อใหคุณมีแนวคิดที่วา 1. ในฐานะที่เปนผูเลี้ยงสัตวใหทํางานไดอยางปลอดภัยเมื่อ เขาใกลตัว สัตว มีความปลอดภัยเมื่อเขาใน งานในคอกกักหรือสวนแสดง มีความปลอดภัยในการใชอุปกรณตางๆ 2.ใหผูเที่ยวชมที่เขามาในสวนสัตว มีความปลอดภัย 3.สัตวที่อยูในสวนสัตว ไดรับการดูแลจากผูเลี้ยงสัตวใหมีความปลอดภัย ตรวจสอบสิ่งตอไปนี้วา - คุณรูถึง “ ขอคิดเพื่อความปลอดภัยในการทํางาน “ - คุณสามารถนํา ขอคิดเพื่อความปลอดภัยในการทํางาน ไปปรับใชกับงานของคุณได - คุณรูถึงอันตรายที่จะเกิดขึ้นจากการทํางานแลว วิธีการปองกัน และวิธีปฏิบัติงานที่ปลอดภัยแลว - คุณรูแลววาสัตวที่คุณทํางานอยูทํารายคุณดวยวิธีใดและถาถูกทํารายการบาดเจ็บที่เกิดขึ้นจะเปนรูป แบบใด - คุณรูถึงอันตรายที่อาจเกิดขึ้นกับเครื่องมือที่คุณใชบอยๆ อุปกรณ ไฟฟา - คุณรูวิธีการชวยเหลือคนปวยในกรณี คนเปนลมหมดสติจากอาการตกใจ ( shock ) - คุณรูวา ในฐานะที่เปนผูเลี้ยงสัตว คือสวนหนึ่งของสวนสัตวที่ตองใหความปลอดภัยกับผูเที่ยวชม - ในกรณีที่เกิดสัตวหลุด ไฟไหม คุณทราบระหัสวิทยุที่แจงใหทราบในกรณีดังกลาว - คุณเปนคนหนึ่งใชไหมเมื่อเห็นผูเที่ยวชมตองการความชวยเหลือไมวาในกรณีใด คุณเปนคนหนึ่งที่ เขาไปสอบถามและชวยเหลือดวยความเต็มใจ

การจัดการสัตวในสวนสัตว/ วิชิต กองคํา / 1 มิย 51

117

บทที่ 9 ความสะอาดและการทําความสะอาด เนื้อหา --ความสะอาดและการทําความสะอาด - การปองกันการแพรกระจายของเชื้อโรค - สารเคมีที่ใชฆาเชื้อโรค - วิธีการจัดการ - โรคสัตวสูคน - สัตวตาย - ขอมูลเพิ่มเติม

สว นแสดงสัตวเปนสวนที่ป รากฏตอสายตาของผูเที่ย วชม ความสะอาดของอาคารสถานที่จึง เปน องคประกอบที่สําคัญ การจัดการสถานที่ใหสะอาดเรียบรอ ยและเปนระเบียบ ทําใหสถานที่ดูนามอง นาเที่ยวชม ซึ่งเปนหลักทั่วไปของการจัดการสวนสัตว การจัดการสัตวในสวนสัตว/ วิชิต กองคํา / 1 มิย 51

118

ความสะอาดและการทําความสะอาด - ความสะอาด ( Clean ) หมายถึงการไมมีสิ่งสกปรก - การทําความสะอาด ( Cleanliness ) คือกิจกรรมที่เอาสิ่งสกปรกออกไป - คําวา Hygiene คือการทําความสะอาด ซึ่งเปนกิจกรรมที่สําคัญในการปองกันโรค ที่จะทําใหสัตวใน สวนสัตวและผูเลี้ยงสัตวมีสุขภาพแข็งแรง การทําความสะอาดจึงเปนสิ่งสําคัญที่จะทําใหสวนสัตวเปนสถานที่ที่ปลอดภัยสํา หรับสัตว ผู เที่ยวชม และผูเลี้ยงสัตว การเก็บกวาดเพื่อเอาสิ่งสกปรกที่มีอยูในสวนสัตวออก ทําใหสถานที่ดูนามอง นาเที่ยวชม ซึ่ง เปนหลักทั่วไปของการจัดการสวนสัตว สิ่งที่ตองเอาออกจากคอกเชน เศษอาหาร เศษหญาที่สัตวกิน เหลือ มูลที่สัตวถายออกมา รวมทั้งมีวิธกี ารจัดการกับของเสียเชน น้ําลางคอก น้ําที่ออกจากสระน้ําที่มี การใชน้ําปริมาณมากเชน น้ําทิ้งจากบอแมวน้ํา เพนกวิน มูลสัตว ขน หนัง ไขมัน ทําใหเกิดกลิ่นที่ไมพึงประสงค เปนตัวเก็บเชื้อโรค เชื้อโรคคือ สิ่งมีชีวิตที่เปนตนเหตุทําใหเกิดโรค ตัวอยางเชน การแพรก ระจายของเชื้อราใชการแพรกระจายของ สปอร หรือในพยาธิโดยไขที่มีขนาดเล็ก การควบคุมการแพรกระจายจากสัตวตัวหนึ่งไปยังสัตวอีกตัวหนึ่งจึงเปนสิ่งที่มีความสําคัญ สิ่ง เหลานี้จะอยูในสิ่งสกปรกตาง ๆ การทําความสะอาดที่ตองการเอามูลและขนออกเพื่อตองการลดการ แพรกระจายเชื้อโรคเหลานี้นั้นเอง การแพรกระจายของเชื้อโรค การแพรกระจายเชื้อโรคของสัตวตัวใดตัวหนึ่งไป หรือคนใดคนหนึ่งไปยังสัตวตัวอื่นหรือคน อื่นๆ ซึ่งเชื้อโรคมีขนาดเล็ก การแพรกระจายโดยผานละอองของเหลวขนาดเล็ก ผานอากาศ ผา น พาหะนําโรคเชนยุงแมลงวัน ตัวอยางการแพรกระจายเชื้อโรค เชน 1.ในน้ําลายซึ่งจะปนเปอนในอาหาร ผานมาทางการเลียดวยลิ้น การกัด ตกคางที่ผนัง ตกคางในถวย น้ําและน้ํา 2.วัตถุรองพื้น 3.จากดินผานไปที่บาดแผล 4.ปนเปอนในทุงหญา 5.เปนละอองที่กระจายจากตัวสัตวเวลาจามหรือไอ 6.การสัมผัสระหวางตัวสัตวดวยกัน 7.แมลงวัน ยุง หอยที่เปนพาหะหรือตัวพาหะนําโรค การจัดการสัตวในสวนสัตว/ วิชิต กองคํา / 1 มิย 51

119

8.อาหารที่ปนเปอนมูลหรือปสสาวะของหนู หรือมูลของนก 9.แบคทีเรียจากมือของผูเลี้ยงสัตวผานไปที่อาหารของของสัตว 10.ผานผาที่ใชจับตัวนก จากบูตของผูเลี้ยงสัตวที่ย่ําจากคอกสูคอก การปองกันการแพรกระจายของเชื้อโรค สัตวที่มีสุขภาพแข็งแรง สัตวที่มีสุขภาพดี การจัดการทั่วไปที่จะทําใหสัตวมีสุขภาพดีจะทําใหจํานวนของเชื้อโรคที่ออก จากตัวสัตวนอยลง รวมทั้งสัตวที่แข็งแรงยังมีความตานทานตอโรคดีกวาดวย สัตวที่อยูในชวงอายุหนุมสาวจะมีความตานทานตอโรคดีกวาสัตวที่อยูในชวงอายุมาก จัดการ สัตวที่ดี อาหารที่มีคุณคาเหมาะสมและปริมาณที่เพียงพอเปนการชวยรักษาระดับความแข็งแรงของ รางกายสัตวไวได สิ่งที่ชวยในการทําความสะอาด การทําความสะอาดกรงสัตวใหสะอาด โดยการใชอุปกรณและสารเคมีตั้งแตน้ําสะอาด การ ใชสบูหรือสารเคมีอื่นๆ ตัวอยางสิ่งที่ใชทําความสะอาดเชน - ใชน้ํากับสบูเพื่อทําความสะอาดที่มือและรองเทาบูต - น้ําสะอาดสําหรับทําความสะอาดพื้นและผนัง - น้ํารอนอุณหภูมิระหวาง 25-60 องศาเซลเซียส - ไอน้ํา ที่อุณหภูมิ 100 องศาเซลเซียส ใชสําหรับพื้นที่เปนดิน วัสดุปูรอง - เมื่อมีการใชน้ําผสมกับสารเคมีทําความสะอาดเชนสบู น้ํายาทําความสะอาด ซึ่งตองมีการลางออก ดวยน้ําสะอาดทุกครั้ง - น้ําสะอาดจะมีประสิทธิภาพในการทําความสะอาดไดนอยกวาน้ําผสมน้ํายาทําความสะอาด น้ําที่ รอนมีประสิทธิภาพในการฆาเชื้อโรคไดมากกวาน้ําเย็น การใชน้ําเย็นมักจะใชรวมกับเครื่องฉีดน้ํา แรงดัน - การใชผงซักฟอกจะชวยลดแรงตึงผิวของไขมันทําใหการทําความสะอาดทําไดดียิ่งขึ้น การใชสาร ทําความสะอาดในลักษณะน้ํายาลางจาน ( tepol) เปนการใชที่เหมาะสมกับพื้นและผนัง - คราบไขมันการทําความสะอาดใหใชผาชุบน้ํายาทําความสะอาดเช็ดเสียกอน กอนที่จะลางออกดวย น้ําสะอาด - พื้นที่การไหลของน้ําไมสะดวก เมื่อใชน้ําลางตองกวาดน้ําที่คางอยูตามพื้นลงทางระบายน้ําใหแหง

การจัดการสัตวในสวนสัตว/ วิชิต กองคํา / 1 มิย 51

120

- .สวนประกอบของคอกที่เปนเหล็ก เชน ซี่กรง ตาขายถาถูกน้ําเปนประจํา การสึกกรอนเปน สนิมจะเกิดขึ้นอยางรวดเร็ว ในกรณีนี้ตองพิจารณาใชวัสดุที่ปลอดสนิมเชน สแตนเลส แตราคาจะ แพงแตในระยะยาวจะคุมคากวา - ภาชนะใสอาหารเชนถวยของนกแกว ถาดอาหารของลิง ชะนีตองลางทําความสะอาดดวยน้ํายาลาง จานเพื่อเอาคราบไขมันออกแลวลางออกดวยน้ําสะอาด ตากใหแหงกอนที่จะนํากลับไปใชใหม ดังนั้น การมีภาชนะที่มากพอเพื่อใหมีการหมุนเวียนใช - การใชไอน้ําเพื่อทําความสะอาดพื้นที่ที่เปนดิน พื้นคอกปูน วัสดุรองพื้นคอก - น้ําสะอาดผสมกับน้ํายาทําความสะอาดสําหรับพื้นผิวทุกแบบ จากนั้นจึงลางออกดวยน้ําสะอาด - การใชน้ําผสมกับน้ํายาทําความสะอาดจะมีประสิทธิภาพในการทําความสะอาดไดดีกวา น้ํารอนจะ มีประสิทธิภาพที่ดีกวาน้ําอุณหภูมิปกติ - ถวยโลหะควรลางดวย bicarbonate of soda ในปริมาณ 25 กรัมตอน้ํา 1ลิตร ซึ่งสารชนิดนี้จะมีผล ทําลายเนื้อโลหะนอย

- การเช็ดกระจกโดยใชกระดาษหนังสือพิมพจะชวยใหการทําควาสะอาดทําไดงายยิ่งขึ้น - สวนใหญน้ํายาทําความสะอาด (detergent solution ) จะลางเอาไขมันที่อยูบนผิวหนังออก ควรใสถุง มือเมื่อสัมผัสกับน้ํายาเหลานี้ ใหคุณเขียนขอความลงในสมุดขอความสําคัญวาแตละชนิดของพื้นผิวเชน ซีเมนต พื้นดิน พื้นหญา ทราย กระจก มีวิธีทําความสะอาดอยางไร อุปกรณ น้ํายาเคมี และมีขั้นตอนอยางไร ใหคุณเขียนถึงวิธีการทําความสะอาดมา 1 วิธีที่ใชเวลาและแรงงานนอย

Q

ทําไมการทําความสะอาดจึงเปนการลดการแพรกระจายของเชื้อโรค

ทําไมเราจึงตองใชถุงมือและผาปดจมูก ชวงเวลาใดในการทํางานที่เราจะตองใชอุปกรณนี้เสมอ

น้ํายาทําความสะอาด - คําวา disinfection หมายถึงวิธีการที่กําจัดสิ่งสกปรก เชื้อโรค - สารเคมีที่ใชในการกําจัดสิ่งสกปรกนั้นเราใชศัพทคําวา disinfectant - คําศัพทที่เรียกขบวนการกําจัดสิ่งสกปรกยังมีอีกคําหนึ่งคือ sanitation การจัดการสัตวในสวนสัตว/ วิชิต กองคํา / 1 มิย 51

121

- คําศัพทที่ใชเรียกสารเคมีที่ใชทําความสะอาดและปลอดภัยกับผิวหนังของคนคือคําวา antiseptic โดยความหมายของคํานี้คือหยุดการติดเชื้อที่บาดแผล - ขบวนการที่ทําความสะอาดแบบปราศจากเชื้อ เราเรียกขบวนการนั้นวา sterilization ตัวอยางของ disinfectant ชื่อสารเคมี ชื่อทั่วไป ความเขมขน การใช Halogen -hypochlorite Chloros (ICI ) 1-5 % - ใชเพื่อฆาเชื้อแบคทีเรีย ไวรัส ราคา ถูก แตตองใชดวยความระมัดระวัง Hypochlorite 3–5% - กัดกรอนโลหะ ใชไมไดกับพื้นดิน Domestos หรือกับวัสดุอินทรยสารอื่นๆ Phenlos( Cresol )

- Lysol (BP)

4%

- pine oil, Jeyes, 4 % Jeypine Quaternary ammonium Nonidet( Shell ) - 0.5 % Compounds - Cetavlon (ICI ) - 1 % Ampholytic Compounds Formaldehyde ( 5 % solution of formalin )

Tego MGH

-1%

-

-

- ใชฆาเชื้อแบคทีเรียผสมน้ําสบู เพื่อ เปนน้ํายาฆาเชื้อ - ใชฆาเชื้อแบคทีเรีย ผสมในน้ําสบู เพื่อเปนน้ํายาฆาเชื้อ - น้ํายาฆาเชื้อแบคทีเรีย - ไมผสมน้ําสบู ใชกับบาดแผลที่ ผิวหนัง ใชสําหรับฆาเชื้อแบคทีเรียและไวรัส ไมมีพิษตอสัตว กลิ่นฉุนแสบจมูก ราคาถูก ใชไดดี ในอากาศที่ชื้น ใชฆา เชื้อ แบคทีเ รีย ใหใชดวยตวามระมัดระวัง

น้ํ า ยาฆ า เชื้ อ โรคทุ ก ชนิดตองใชดวยความระมัดระวัง เชน ฮาโลเจน (ฮาปรคลอไรด ) บริเวณที่ใชควรมีการถา ยเทอากาศ สะดวก สวมถุงมือ ใสเสื้อผาที่มิดชิด ปองกันผิวหนัง การจัดการสัตว - การจัดการสวนสัตวที่สามารถเคลื่อนยายสัตวไปยังสวนตางๆ ของสวนแสดง เชนจากคอกกัก การจัดการสัตวในสวนสัตว/ วิชิต กองคํา / 1 มิย 51

122

ไปสวนแสดง หรือจากสวนแสดงไปคอกกักไดโดยงายก็จะทําใหการทําความสะอาดทั้งสวนของคอก กัก สวนแสดงเปนไปโดยสะดวก สามารถทําไดทุกวัน ทําใหการสะสมของเชื้อโรคลดลง - พื้น ผนัง เพดานทําจากวัสดุที่สามารถทําความสะอาดได - ใหความสําคัญกับการกําจัดหนู แมลงสาบ มด นกปา พยาธิภายนอกตางๆ เชน หมัด ไร - ภาชนะใสน้ําและอาหารตองทําความสะอาดทุกครั้งที่เปลี่ยนอาหารใหม - ภาชนะใสน้ําและอาหารลางดวยน้ํารอนและใชน้ํายาฆาเชื้อโรคที่ปลอดภัย - วัสดุรองนอน วัสดุทํารัง คอนที่นกเกาะ ตองเปลี่ยนใหมถาสภาพเริ่มเกา - แหลงที่จะเปนตัวแพรกระจายเชื้อโรค เชน พื้นดินภายในคอก รองเทา บูต สัตวใ หมที่นํา เขาฝูง สัตวที่เปนพาหะนําโรคเชน หมัด ไร ตัวอยางการปองกันการแพรกระจายของเชื้อโรค - สัตวนําเขาใหมตองแยกสวนออกจากสัตวที่อยูเดิมจนกวาจะแนใจวาจะไมมีการนําเชื้อโรคติดตอไป ยังสัตวอื่น ระยะการกักกันโรคสัตวอยูในชวง 60-90 วัน - อาหารที่สัตวกินเหลือตองมีการนําออกจากคอก เชนหญาแหงที่กองกับพื้น วัสดุรองพื้นที่เปน ดินหรือตองมีการนําวัสดุรองพื้นใหมเขาไปเพิ่มเมื่อเวลาผานไปชวงหนึ่ง - ทางเขาสูคอกสัตวแตละคอกควรมีอางน้ํายาฆาเชื้อโรค เพื่อฆาเชื้อโรคที่ติดมากับรองเทาบูต และ เมื่อจบงานในแตละวันตองลางทําความสะอาดรองเทาบูตใหสะอาด - - ผูเลี้ยงสัตวที่ทํางานกับสัตว ตองลางมือใหสะอาดกอ นรับประทานอาหารหรือกอนที่จะเตรียม อาหารใหสัตว - ผูเลี้ยงสัตวตองใชผาปดจมูกทุกครั้งที่ทํางานที่มีฝุนคลุง นี้คือตัวอยางของการปองกันการแพรกระจายของเชื้อโรคจากสัตวสูคนหรือคนสูสัตว ซึ่งขอ กําหนดเหลานี้ตองถือเปนกฎแหงความปลอดภัยที่สําคัญ การปฏิบัติตามขอกําหนดเหลานี้เปนคุณ ลักษณะที่ดีของผูเลี้ยงสัตวที่ทํางานในสวนสัตว

ใหคุณเขียนบรรยายถึงวิธีปองกันการแพรกระจายของเชื้อโรค จากสัตวสูคนและจากคนสูสัตว

การจัดการสัตวในสวนสัตว/ วิชิต กองคํา / 1 มิย 51

123

ลางมือภายหลังการทํางานที่เกี่ยวของกับสัตว อยาเอามือสัมผัสกับหนาขณะที่ทํางานอยู อยากิน ดื่ม สูบบุหรี่ แตงหนาขณะทํางานกับสัตว โรคสัตวสูคน. - จุดมุงหมายประการหนึ่งของสวนสัตวคือการเลี้ยงสัตวใหมีสุขภาพแข็งแรงและลดปริมาณ ของเชื้อโรคใหนอยที่สุด - เมื่อมีสัตวปวย ในฐานะทีเ่ ราเปนผูเลี้ยงสัตวที่ดูแลสัตวนั้นและอยูใกลชิดสัตวอยู ใหเราพึง ระลึกไวเสมอวาเรามีโอกาสที่จะรับเชื้อจากสัตวนั้นได - การปวยของผูเลี้ยงสัตวไมวาจะเปนการปวยในระดับใดก็ตาม เมื่อไปพบแพทยตองบอกอาชีพ วาเราทํางานในสวนสัตว กลุมสัตวที่เราเกี่ยวของดวยคืออะไร เพื่อเปนขอมูลในการวินิจฉัยโรคดวย - ในสวนของผูบังคับบัญชาตองติดตามสอบถามอาการของผูเลี้ยงสัตวคนนั้น - ตัวอยางของโรคติดตอที่มาสูคนเชน โรค dysentery ในลิง โรคซาลโมแนลลาจาก สัตวเลื้อยคลาน - สัตวที่จากปาหรือไมทราบแหลงที่มา ตองระวังเรื่องของโรคติดเชื้อไวเสมอ ความรูสึก อันหนึ่งที่ไมเปนความจริง คือสัตวปาที่อยูอยางอิสระในปาจะมีสุขภาพดี - ดังนั้นสัตวที่เขามาใหมการใหการดูแลเอาใจใสที่จะชวยใหสัตวมีสุขภาพรางกายแข็งแรง เชน การถายพยาธิภายนอก ภายใน การจัดอาหารที่เหมาะสม รวมทั้งการกักดูอาการสัตวจนกวาจะแนใจ วาสัตวไมเปนพาหะนําโรค - เมื่อเราศึกษาโรคสัตวสูคน จะมีความรูสึกวามีโรคสัตวสูคนจํานวนมากจนเกิดความกลัวกับ การเขาจัดการกับสัตวเหลานี้ การจัดการในเรื่องการปองกันตามเนื้อหาที่ไดกลาวไปแลวเปนผลดีตอตัว ของผูเลี้ยงสัตวเองซึ่งอาจมีงานตองทํา มีขั้นตอนที่มากขึ้น แตเปนการลดความเสี่ยงที่มีใหลดลง - ตัวอยางโรคสัตวสูคนที่ตองใหความระมัดระวัง 1. ไวรัส บี ในลิงปา ตองระวังน้ําลายจากลิงปา ลิงที่เขาใหมหรือลิงที่ไมทราบแหลงที่มาโดย เฉพาะในชวง 6 สัปดาหแรก รวมทั้งลิงที่มีแผลสดที่ปลายลิ้นใหรายงานใหสัตวแพทยทราบ 2. ตับอักเสบ ทําใหเกิดอาการอักเสบที่ตับ ซึ่งเชื้อจะผานมาที่มูลสัตวและผานไปที่น้ําและอาหาร สิ่งทีตองระวังโรคนี้ ติดมาสูคนเนื่องจากสัตวที่ปวยดวยโรคนี้มักไมแสดงอาการใหเห็น 3. แบคทีเรียที่มผี ลใหคนเกิดอาการทองเสีย ซึ่งพบในสัตวหลายชนิด จะผานมาที่คนโดยการ สัมผัสดวยมือ การจัดการสัตวในสวนสัตว/ วิชิต กองคํา / 1 มิย 51

124

4. นกปาและนกที่เขาใหมในกลุมนกแกว โดยเฉพาะนกหงสหยกจะเปนพาหะนําโรคในกลุมทาง เดินหายใจ เชนโรคไขนกแกว ( psittacosis) 5. เชื้อราที่ผิวหนัง เชนที่ศรีษะ ขาหนีบ เทา ดังนัน้ ในชวงที่ทํางานใกลชิดกับสัตวไมควรเอามือ มาเกาที่หัว ภายหลังทํางานเสร็จตองลางมือใหสะอาด เมื่อเลิกงานใหกลับบานเพื่อเปลี่ยนเครื่องแตงตัว อาบน้ําใหเรียบรอย กอนที่จะมีกิจกรรมอื่นๆ ตอไป เชน ตองอาบน้ําเปลี่ยนเครื่อ งแตงตัวใหเรียบรอย กอนที่จะอุมลูกออน อาบน้ําเปลี่ยนเครื่องแตงกายกอนที่ไปรวมงานสังคมอื่นๆ เนื่องจากเราสัมผัสกับ เชื้อโรคในคอกสัตวมาทั้งวัน หรือถาไมกลับบา นการอาบน้ําในที่ทํา งานและการเตรียมชุดอีก ชุดหนึ่ง เปลี่ยนใหเรียบรอย ในกรณีที่เห็นสัตวแสดงอาการคันมากวาปกติตองแจงอาการนั้นตอสัตวแพทย 6.โรคบาดทะยัก เชื้อแบคทีเรียของโรคบาดทะยักจะอยูในลําไสของมาและวัว และจะผานมาที่ พื้นดินเมื่อสัตวมีการถายมูลออกมา ดินที่ปนเปอนเชื้อโรคจะผานเขาที่บาดแผล ผูเลี้ยงสัตวที่มีบาด แผลและไมทําการลางบาดแผล ผูเลี้ยงสัตวนั้นอาจจะเจ็บปวยจากเชื้อนี้ แตสําหรับเชื้อชนิดนี้สามารถ ฉีดเพื่อสรางภูมคุมกันได ( anti toxoid ) การไปพบแพทยรวมทั้งเลางานที่คุณทํา การแจงแกผูบังคับ บัญชาถึงความบาดเจ็บที่เกิดขึ้น 7.โรคพิษสุนัขบาเปนโรคที่อันตรายที่มากับสัตวที่นําเขามา ในลิงตองการการกักโรคอยางนอย 6 เดือน เปนโรคที่รายแรงที่คนรับจากสัตวหลายชนิด คนเลี้ยงสัตวตอ งระวังการโดนกัดและการเลียจากสัตว สัตวจะแสดงอาการเปนสองแบบคือ - แบบที่หนึ่ง แสดงอาการหงอยซึมและอาการกลืนลําบาก - แบบที่สองแสดงอาการบาคลั่ง ทํารายสัตวอื่น ดังนั้นเมื่อเห็นอาการสัตวผิดปกติไปใหแจงให สัตวแพทยทราบ 8.โรคแอนแทร็กซ เปนโรคที่อันตรายถึงแมวาจะเกิดขึ้นไมบอยครั้งนักในสวนสัตว สัตวกีบคือกลุม สัตวที่เกิดโรคนี้ไดบอยครั้ง อาการที่พบคือ การตายอยางกระทันหัน มีเลือดสีดํา ไหลจากทวาร จมูก หรือทั้งสองทาง ลางมือใหสะอาดหลังทํางานกับสัตว - ไมสูบบุหรี่ ดื่มน้ํา กินอาหาร ใหสวมผาปดจมูกในชวงที่ทํางานใกลสัตว - รายงานการเจ็บปวยใหผูบังคับบัญชาทราบ - เมื่อไปพบแพทยตองแจงใหแพทยทราบถึงลักษณะงานของคุณเอง -

การจัดการสัตวในสวนสัตว/ วิชิต กองคํา / 1 มิย 51

125

การแยกสัตวและการกักโรค เปนวิธีการปองกันโรคติดตอในสัตว ในกรณีของสวนสัตวการรับสัตวเขามาใหม สัตวตัวนั้น อาจจะปวยไดจากความออนเพลียและเครียดจากการเดินทาง โดยขั้นตอนการกักโรคตองทําภายใตขบวนการที่ถูกตองและอยูภายใตการควบคุมของเจาที่ทาง ราชการ เมื่อ ไดปฏิบัติต ามขั้นตอนทุก อยา งแลว ทั้งการสัง เกตอาการและการตรวจสอบทาง หองปฏิบัติการก็เปนการยืนยันวาสัตวนั้นมีสุขภาพดีปลอดโรคที่จะติดตอไปยังสัตวตัวอื่นๆ หลายประเทศมีกฎหมายที่รัฐบาลมีอํานาจที่จะควบคุมการแพรกระจายของโรคระบาดที่เกิดขึ้น ในสัตวปศุสัตว ซึ่งการเขาควบคุมตองมีหลักฐาน (การประกาศเขตพืน้ ที่เปนเขตโรคระบาด ) ขอมูล ที่ยืนยันชัดเจนวาสัตวนั้นมีการติดเชื้อจริงจึงจะสามารถเขา ควบคุมโดยถูกตองตามกฎหมายได เชน หามมีการนําสัตวออกนอกประเทศในโรคพิษสุนัขบา ในกรณีโรคปากและเทาเปอยใหทําลายสัตวที่มี การติดเชื้อและแสดงอาการชัดเจน ซึ่งขบวนการเหลานี้ตองการความเอาใจใสจากผูเลี้ยงสัตวเอง การเกิดเขตควบคุมโรคติดตอ ในสัตว เปนสิ่งที่มีผลกระทบตอสวนสัตวในหลายระดับเชน ถาสวนสัตวอยูในเขตที่มีการระบาด สวนสัตวตองถูกสั่งใหปดสวนสัตวซึ่งเสียหายตอรายไดหรือการ เกิดโรคระบาดขึ้นผูเที่ยวชมจะเกิดความไมมั่นใจถึงความปลอดภัยในการเขา ชมสวนสัตว รายไดที่ เกิดขึ้นจะลดลงอยางเห็นไดชัด ตัวอยางเหตุการณที่เกิดขึ้นจริงคือเมื่อเกิดวิกฤติก ารณไขหวัดนก ที่มี สวนสัตวบางแหงตองถูก สั่งปดและตองใชเวลานานที่จะเรียกความมั่นใจใหกับผูเที่ยวชมกลับมาใช บริการอีกครั้ง หรือแมแตในชวงที่มีก ารระบาด สวนสัตวที่ไมไดมีคําสั่งใหปดสวนสัตวก็ไดรับ ผลกระทบไปดวยเมื่อเกิดความตื่นกลัวในหมูของผูเที่ยวชมเกิดขึ้น การจัดการคอกสัตวที่ส ะอาด มีการจัดการสัตวที่ถูก ตอง สัตวดูมีสุขภาพแข็งแรงสมบูรณ บริเวณทั่วไปที่สะอาดทุกๆวัน ไมวาผูเที่ยวชมเขามาเที่ยวเมื่อไหร เปนสรางความมั่นใจแกผูเที่ยวชม วา การจัดการของสวนสัตวนี้ดีไดมาตรฐาน นี้คือการสรางความมั่นใจที่ตองสรางใหไดทุกครั้งที่ผู เที่ยวชมเขามาในสวนสัตว

ใหคุณเขียนชื่อสัตวที่คุณตองใหการระมัดระวังในเรื่องโรคสัตวสูคนลงในสมุดจดขอความสําคัญ

-

ใหรายงานแกผูบังคับบัญชาทราบในกรณีถูก สัตวกัด ขวน หรือการบาดเจ็บที่ผิวหนังจาก สัตวที่คุณดูแลอยู

การจัดการสัตวในสวนสัตว/ วิชิต กองคํา / 1 มิย 51

126

เมื่อจะตองไปทํางานตอหลังจากที่ไปพบแพทยแลว การปกปดแผลใหมิดชิดกันฝุนหรือสิ่ง สกปรกอื่นๆเปนสิ่งที่จําเปน - ลางมือทุกครั้งหลังการทํางานกับสัตว - อยาเอามือขยี้ตาหรือเขาหองน้ําโดยที่มือยังไมไดลาง หลังหรือระหวางที่ปฏิบัติงานอยู - อยาสูบบุหรี่ กินอาหาร ดื่มน้ํา ขณะที่ทํางานอยูในบริเวณคอกสัตวหรือจากมือที่ยังไมไดลาง ใหสะอาด - สวมหนากากเมื่อทํางานในลักษณะงานที่มีฝุนหรือตองทํางานกับสัตวที่ฝุนออกจากตัวมากเชน นกกระตั้ว - การเขาจัดการกับสัตวปวย ตองใสถุงมือ ถามีบาดแผลตองปดบาดแผลใหเรียบรอ ย ลา งมือ ทุกครั้งเมื่อเสร็จงาน -

สัตวตาย สภาพแวดลอมในสวนสัตวมีการจัดการที่ไมมีศัตรูผูลา มีการจัดการดานการสุขาภิบาล ดาน อาหาร การปองกันโรค ดังนั้นสัตวในสวนสัตวชนิดที่สามารถปรับตัวเขากับสภาพของสวนสัตวได จะ มีอายุยืนยาวกวา สาเหตุของการตายกอนอายุขัยมีสาเหตุ เชน - ถูกทํารายจากสัตวที่อยูภายในกรงหรือคอกเดียวกัน - ลูกสัตวถูกทํารายจากสัตวตัวอื่นๆ - สาเหตุจากผูเที่ยวชมที่โยนวัตถุที่ทําใหเกิดการอุดตันในทางเดินอาหาร - โรคในจากระบบทางเดินอาหาร อาหารเปนพิษ อาหารไมยอย - อุบัติเหตุ - โรคที่เกิดขึ้นที่หัวใจและหลอดเลือด - คลอดยาก - ความเครียด - เมื่อสัตวตายจากการติดเชื้อ ตอ งเตือนตัวเองเสมอวาเชื้อ โรคที่อยูใ นตัวสัตวนั้นยังอยูในตัวสัตว อันตรายจากเชื้อโรคนั้นยังมีอยู - ดังนั้นซากสัตว มูล ปสสาวะ และสิ่งคัดหลั่งเปนสิ่งที่ผูเขาสัมผัสตองทําดวยความระมัดระวัง ตองลางมือใหสะอาดทุกครั้งที่สัมผัสซากสัตว การจัดการสัตวในสวนสัตว/ วิชิต กองคํา / 1 มิย 51

127

- ไมใหสัตวที่อยูในคอกเดียวกันสัมผัสกับซาก ใหรีบนําซากนั้นออกจากคอก - เก็บซากไวในถุงพลาสติกที่หนาเหนียว โดยใหหุมดวยถุง 2 ชั้น - นําซากนั้นทําการพิสูจนหาสาเหตุการตายหรือนําแชในตูเย็น - ผูที่จะทําการผาซากและผูชวยตองสวมถุงมือ ผาปดจมูก ผาคลุมกันเปอนใหเรียบรอย - การผาซากพิสูจนควรทําโดยผูมีประสบการณและมีการวิธีการทางวิทยาศาสตรเขาชวยเชน การเพาะเชื้อแบคทีเรีย ไวรัส มีการจดบันทึก ถายภาพเปนหลักฐาน รวมทั้งการตีพิมพเผยแพร เพื่อเปนการปรับปรุงการจัดการสัตวชนิดนั้นๆใหดียิ่งขึ้น - ปญหาที่มักเกิดขึ้นที่มีความเกี่ยวของกับกรณีสัตวตาย 1.สัตวบางตัวที่มีอายุมากอยูในสภาพที่เจ็บปวดและไมสามารถรักษาใหมีสภาพที่ดีขึ้นได แนวทางจัด การมีอยู 2 ทางคือ ปลอยใหสัตวนั้นตายไปตามสภาพหรือการใชวิธีเมตตาฆาตซึ่งขึ้นอยูกับชนิดสัตว และการตัดสินของผูที่เกี่ยวของทั้งหมด ถาสัตวตัวนี้อยูในปาอาจตายตกเปนเหยื่อของสัตวชนิดอื่นหรือ ตายจากสภาพรางกายที่เสื่อมจนทรงสภาพไมไหว 2.มีสัตวบางชนิดที่สามารถออกลูกเพิ่มจํานวนอยางรวดเร็ว จนกระทั่งพื้นที่ในสวนแสดงไมเพียงพอ เชน กวาง แอนติโลพ โดยเฉพาะเพศผูเมื่อ โตเต็มที่แ ลวการตอสูระหวา งกันจะเกิดขึ้น ซึ่งก็จะ เหมือนกับการตอสูที่เกิดขึ้นในปาที่แยงชิงอาณาเขตกัน สิ่งที่ทํา ไดคือการขนยายไปยังสวนสัตวอื่นที่ ตองการสัตวชนิดนั้นไปจัดแสดง หรือถามีโครงการที่จะปลอยสัตวนั้นเขาสูปา หากมีวิธีการที่จะตอง ทําตอเนื่องไปอยางถูกตองและเหมาะสมแลว ถาไมมีแนวทางทั้งสองวิธีดังกลาวการลดจํานวนสัตวลง ดวยการเมตตาฆาตก็เปนวิธีการแบบหนึ่งที่จะควบคุมประชากรสัตว ซึ่งเรื่อ งนี้ตอ งไดรับการรับรอง จากนโยบายของหนวยงานนั้นๆวาวิธีการเปนสิ่งที่ส ามารถปฏิบัติได ตองผานการอนุญาตจากเปน ลําดับชั้นใหถูกตอง

เนื้อหาเพิ่มเติม สิ่งมีชีวิตขนาดเล็กที่เปนสาเหตุของการเกิดโรคแบงเปน 4 กลุมคือ แบคทีเรีย ไวรัส เชื้อรา และโปรโตซัว สิ่งมีชีวิตขนาดใหญที่เปนสาเหตุของโรคเชน พยาธิ แมลงเชนเห็บ หมัด ไร ที่เปน พาหะนําโรค - แบคทีเรีย เปนสิ่งมีชีวิตที่มีขนาดเล็กที่ส ามารถเพิ่มจํานวนไดอ ยางรวดเร็วในสภาพที่มีความชื้น เชนภายในรางกายของสัตว ในสภาพที่แหงแบคทีเรียสามาถมีชีวิตรอดไดโดยการสรา งเซลหุม ที่ แข็งแรงอีกชั้น อยูไดในดิน อาหาร อากาศ น้ําลายของสัตว ไอ จาม มูล ปสสาวะ แบคทีเรีย เปนสาเหตุของโรคอาหารเปนพิษ บาดทะยัก วัณโรค ปอดอักเสบ เปนตน การจัดการสัตวในสวนสัตว/ วิชิต กองคํา / 1 มิย 51

128

- ไวรัส เปนสิ่งมีชีวิตขนาดเล็กที่ตองอาศัยในรางกายของสิ่งมีชีวิต หรือมีชีวิตไดชวงหนึ่งในละออง น้ําในอากาศ ไวรัสที่มีขนาดใหญที่สุดคือกลุมที่ทํา ใหเกิดฝดาษในคน วัวและไก ไวรัสเปนสาเหตุ ของไขหวัด พิษสุนัขบา ปากและเทาเปอย ไขหัดในสุนัข ไวรัสบีในลิง - เชื้อรา เพิ่มจํานวนและแพรกระจายในรูปของสปอร ในอากาศ หรือในพื้นผิวที่แหง เปนสาเหตุ ของโรคกลาก ( ringworm ) โรคไขจากสปอรของเชื้อราที่อยูในฟางแหง ( aspergillosis ) - โปรโตซัว เปนพยาธิ (parasit ) ที่อยูในทางเดินอาหารของสัตวหรืออยูในเลือด เปนสาเหตุของโรค มาเลเรียที่พบในนกและในสัตวกลุมลิง (รวมทั้งคนดวย ) โรคบาบีเซียในมาบานและมา ลาย โรค sleeping sickness โปรโตซัวที่อ ยูในทางเดินอาหาร เชน อะมีบา( amoaeba )ในงูแ ละลิง คอคซิเดีย ( coccidia )ในนก ไก และกระตาย giardia ในตัวชินชิลา บาลานทิเดียม ( balantidium ) ในลิงชิมแพน ซี สาเหตุอื่นที่ทําใหเกิดโรค -แมลง เชน ไร หมัด บอท ฟาย ( bot fly ) - พยาธิ เชน พยาธิตัวกลม พยาธิเสนดาย พยาธิตัวแบน พยาธิใบไม

สัตวแพทยในสวนสัตวตองพยายามที่จะตองมีหองวินิจฉัยโรคในสวนที่สามารถทําไดดวยตนเอง เชน การดูพยาธิจากมูลสัตว การยอมสีเม็ดเลือด การยอมสีแบคทีเรีย เพื่อเปนการเพิ่มศัก ยภาพของ งานตัวเองในสวนสัต ว หรือมีวิธีการเก็บตัวอยางแบคทีเรียเพื่อสงตอ หรือมีการติดตอ กับหอ ง ปฏิบัติงานทางดานพยาธิวิทยา เชน สถาบันสุขภาพสัตว ของกรมปศุสัตว

การจัดการสัตวในสวนสัตว/ วิชิต กองคํา / 1 มิย 51

129

บทที่ 10 การควบคุมสัตว เนื้อหา - การทํางานใหสัตวเกิดความเครียดนอยที่สุด - การวางแผน - วิธีการควบคุมสัตว - การปลอยสัตว - การขนยายสัตว

การจัดการสัตวในสวนสัตว/ วิชิต กองคํา / 1 มิย 51

130

การควบคุมสัตวนั้นมีจุดประสงค เชน ยายสัตวไปสูสถานที่แหงใหม ตรวจสุขภาพหรือเพื่อ การรักษา การทํางานใหสัตวเกิดความเครียดนอยที่สุด เมื่อเรากระทําในสิ่งใดที่มีผลตอรางกายและสภาพจิตใจความเครียดของตัวสัตวจะเกิดขึ้นได แมแตสัตวที่เปนสัตวเลี้ยงที่มีความคุนเคยกับมนุษยมาก ตัวอยางเชน ในนกแกวที่เชื่องมากตัวหนึ่ง ใหจับคอนไวภายในคอกและติดเครื่องวัดอัตราการเตนของหัวใจไว เมื่อมีคนเดินเขามาใกลพบวาอัตรา การเตนของหัวใจสูงขึ้นแมวานกจะไมไดแสดงอาการตื่นกลัวแตอยางใด การเขาบังคับสัตวจะทําใหสัตวเกิดความเครียดขึ้น แมจะทําดวยความนิ่มนวลอยางที่สุดก็ตาม ความเครียดจะมีผลตอสุขภาพ การสืบพันธุ หรือทําใหรางกายสัตวบาดเจ็บ ดังนั้นการเขาจับตัวสัตว ทุกครั้งตองทําดวยใจอันเปนเมตตาและทําเฉพาะที่มีความจําเปนเทานั้น ความเครียดของสัตวปาที่เกิดขึ้นจะมากกวาสัตวที่เลี้ยงเปนเพื่อนหรือสัตวปศุสัตว ความเครียด ที่เกิดขึ้นอยางรุนแรงทําใหสัตวตายไดอยางกระทันหัน ตัวอยางเชน hare ( กระตายพันธุหนึ่ง ) จิงโจ วอลลาบี้ ( wallaby ) ในกรณีที่สัตวเกิดอาการเครียดทั้งฝูง อัตราการตายโดยรวมของทั้งฝูงจะมีอัตราสูงขึ้น การ ตายอาจจะไมเกิดขึ้นทันทีแตอาจจะเกิดตามมาในระยะหลัง เนื่องจากความออนเพลีย สภาพรางกายที่ ออนแอลง สัตวทุกชนิดเกิดความเครียดไดทั้งหมด ไมวาจะเปนกบ งู นก การวางแผน กอนที่จะทําการควบคุมสัตว มีความจําเปนที่จะตองคิดเสียกอนวาใครจะตองทําอะไร ชวงเตรียมการ กอนที่จะลงมือคุณตองทราบหรือตองตัดสินใจวาในเรื่องตอไปนี้ 1 ใครเปนผูตัดสินใจวาจะทําการควบคุมสัตวหรือไม 2.จะทําวันไหน เวลาเทาไหร 3.ตองมีสัตวแพทยรวมงานหรือไม คนไหน ถาไมมีจะเปนใคร 4.ตองมีการกันฝูงชนใหใหหางจากจุดที่จะทําการเขาควบคุมสัตวหรือไม 5. ตองใชอุปกรณอะไรบาง 6.ขั้นตอนการทํางานตองทําอยางไรบาง 7.ขั้นตอนการปลอยสัตวตองทําอยางไรบาง ในขั้นตอนการทํางาน 8.ดูวาอุปกรณอยูครบถวนแลวหรือยัง การจัดการสัตวในสวนสัตว/ วิชิต กองคํา / 1 มิย 51

131

9.ตรวจสอบดูวาพื้นที่ที่เราจะทํางานมีการวางวัสดุมีคมบนพื้นหรือไม 10.ตรวจสอบดูวาในบริเวณที่จะเขาทํางาน มีสัตวตัวอื่นๆ อยูหรือไม เปนสัตวชนิดใด 11. ตรวจสอบเสนทางที่สัตวชนิดนั้นจะหนีอยางไรและไดปดเสนทางนั้นแลวหรือยัง 12. ย้ําขั้นตอนการปฏิบัติงานอีกครั้ง กอนลงมือทํางาน 13.ตรวจสอบจุดที่จะปลอยสัตว 14.เตรียมคนไวหนึ่งคนเพื่อจดขอมูลทั้งหมดตั้งแตเริ่มจนกระทั่งสัตวฟน 15. ในการทํางานการควบคุมสัตว ในกรณีที่ไมใชงานเรงดวน ตองมีการวางแผนลวงหนาและมีเวลา ในการทํางานที่เพียงพอ 16. มีการจดการบันทึก วามีอะไรเกิดขึ้นบาง เพื่อใชเปนที่อางอิงสําหรับการทํางานครั้งตอไป วิธีการทีใ่ ชในการควบคุมสัตวมีดังนี้ 1 การควบคุมดวยการฝกสัตว ( Psychological tool )วิธีการนี้ตองมีความเขาใจในพฤติกรรมของสัตว ชนิดนั้นๆ ตัวอยางของวิธีการนี้เชน การใชเสียง การฝกสัตวบางชนิดซึ่งทํากันในสัตวที่ใชเปนละคร สัตวได 2 การลดการเห็นสิ่งแวดลอมของสัตวลง ตัวอยางของกรณีนี้เชน ความเครียดของนกแกว parakeet จะลดลงเมื่ออยูในหองที่มืด กอนที่จะจับตัวนกเพื่อตรวจหรือใหยา การใชผาบังที่ตาของกลุมนกเหยี่ยว ( falcon ) ซึ่งจะทําใหสัตวสงบลงได เพียงพอที่จะสัมผัสกับตัวสัตวอยางเบาๆ ได 3.การจํากัดพื้นที่ ตัวอยางเชน การใชก รงบีบสําหรับลิง macaque การจับนกแกวดวยผา ขนหนู การ บังคับนกกระจอกเทศในซองที่เหมือนกับซองที่ใชกับวัวและควาย 4.การเพิ่มระยะการจับบังคับ ตัวอยางเชน 4.1การใชเชือกเหวี่ยงเขาที่เขาเพื่อจับกวางตัวผูที่มีเขาแก 4.2 การใช สแนร ( snare n.1 a trap for catching small animals, consisting of a loop of wire or cord that pulls tight. ) 4.3 สวิง ( net )ลักษณะของสวิงควรจะตองมีการปรับเปลี่ยนไปตามขนาดชนิดสัตว ตั้งแตแมลง เปน ตนไป เมื่อจับสัตวในสวิงไดงานที่สามารถทําไดเชน การใหยา การตรวจรางกาย การใหยาสลบ สิ่งที่ ตองใหความสําคัญกับการใชงานสวิงเชนขนาดความกวางของตาขา ย ใหเหมาะกับขนาดของตัวสัตว ถาตาของตาขายใหญเกินไปสัตวจะลอดออกมาได วัสดุที่ใชทําซึ่งจะมีความออน ความแข็งที่แตกตาง กัน เชนไนลอน เชือกฝาย ปอมะนิลา net1n.1 a length of open-meshed material of twine, cord, etc., used typically for catching fish. ุ a net supported by a frame at the end of a handle, used for catching fish or insects.) การจัดการสัตวในสวนสัตว/ วิชิต กองคํา / 1 มิย 51

132

4.4 การใชอุปกรณพรางตา ( Physical barrier ) ตัวอยางการใชเชน - การใชแผนไมกันการเตะของนกคาสโซวารี่ - การยายสัตวกลุมกวางจากคอกหนึ่งไปอีกคอกหนึ่งโดยการใชทางเดินที่สรางจากผาพลาสติค ทึบ ซึ่งควรจะเปนแนวตรง 4.5 การใชอุปกรณชวยจับบังคับ (.Physical force ) ตัวอยางการใชเชน - การจับโดยใชถุงมือหรือผาขนหนู ซึ่งแรงที่กดที่ตัวสัตวจะมีความแตกตางกัน การจับนกแกวที่ หนัก 100 กรัมกับจับลิงที่หนัก 12 กิโลกรัม การจับกดที่แรงเกินไปอาจทําใหเกิดกระดูกหักได - การใชถุงมือที่หนาจะทําใหจะลดความรูสึกการสัมผัสที่มือลง นอกจากนั้นความหนาจะทําให การบีบตัวสัตวใหแนนลดลง - สัตวที่มีฟนแหลมคมเชนกลุมสัตวกินเนื้อจะสามารถกัดถุงมือหนังทะลุได การใสถุงมือจึงไม เปนการบอกวาปลอดภัยจากเขี้ยวสัตวได 4.6 . การบังคับสัตวโดยการใชยาสลบ ขอควรระวังในการใชยาเชน - การใหยาสลบเกินขนาดจะเปนอันตรายตัวสัตว - สัตวที่ไดรับยานอยเกิน สัตวอาจแสดงอาการทรงตัวไดไมเต็มที่ การเดินและลมลงอาจเปน อันตรายแกสัตวได - การใหยาดวยการยิงจากระยะไกล อุปกรณที่มีประสิทธิภาพ ผูยิงที่มีฝมือเชื่อถือได เพื่อให ปริมาณยาที่มีในหลอดยาครั้งนั้นที่เปนปริมาณที่จะใหสัตวสลบเขาสูตัวสัตวทั้งหมด หากปริมาณยาที่ เขาตัวสัตวเขาไมครบปริมาณและตองยิงซ้ํา ปญหาที่อาจจะเกิดตามมามีกรณีเชน สัตวไดปริมาณยามาก เกินไป - การใชยากับสัตวที่เราไมคุนเคยการสอบถามจากผูมีประสบการณในการใชยา ซึ่งอาจจะมี คําแนะนําอื่นๆ ดวย อันตรายที่อาจเกิดขึ้นกับผูรวมในการจับสัตวดวยการใชยาสลบ - สัตวที่ยังไมอยูในสภาพที่เขาทํางานได แตผูรวมงานทุกคนอยูในสภาวะที่ตองเขาจับบังคับซึ่งอาจ ไดรับอันตรายจากการเขาควบคุมสัตวได เชนโดนเขาหรือโดนเทาเตะ - หลอดฉีดยาสลบระยะไกลไมไดมาตรฐาน น้ํายาสลบกระเด็นเขาตาหรือปาก ยาสลบบางชนิด ที่ตองมีระบบการปองกันผูใชอยางรัดกุม เนื่องจากผลของยาจะมีผลตอผูใชหากรับเขาในรางกาย การถือกระบอกปนสําหรับยิงยาสลบไมวาจะอยูในสถานการณใดก็ตาม - อยาหันกระบอกปนไปยังบุคคลใดบุคลหนึ่ง การจัดการสัตวในสวนสัตว/ วิชิต กองคํา / 1 มิย 51

133

อยาหันกระบอกปนไปที่เทาของตัวเอง - ผูที่รวมในการจับสังเกตวา ตัวเองอยูในแนวของการยิงหรือไม สิ่งที่ตองระวังเมื่อเขาจับตัวสัตว - ฟน เขี้ยวที่กัด จะงอยปากของนกที่กัดขบได พิษของงู - กรงเล็บ เดือยของไก - ไลขวิดดวยเขา โดนชน โดนเตะดวยเทา - พิษที่ผิวหนัง - ขนของเมน เครื่องแตงกายที่ชวยปองกันรางกาย - ถุงมือหนัง - ผาขนหนู - ชุดหมี (เสื้อที่ติดกับกางเกง ) - รองเทาบูต ขอควรจํา - ในชวงที่เขาทํางานควรใชเสียงใหนอยที่สุด - ในการทํางาน ถาพบวางานครั้งนั้น ถายังทําตอไปจะเกิดอันตรายแกสัตวหรือคนอาจจะยกเลิก ในครั้งนั้นกอน เตรียมตัวใหพรอมมากกวานี้จึงกลับมาทําใหม - ในการทํางานแตครั้งตองมีการจดบันทึกการทํางานไว เพื่อชวยใหการทํางานครั้งตอไปมีจุดบก พรองที่นอยลง - กอนที่จะทํางาน ทบทวนขั้นตอนการทํางานทั้งหมดวาทั้งสัตวและผูปฏิบัติงานปลอดภัย -

การขนยายสัตว - การจับสัตวผูจับสัตวตองรูถึงพฤติกรรมของสัตวชนิดนั้นๆ เชน ความแข็งแรงของสัตว ราง กายของสัตวสวนใดจะทํารายผูจับสัตวได เพื่อจะไดเลือกอุปกรณ วิธีการ ในการเขาควบคุมสัตว - เวลาที่ใชในการจับสัตว ไมควรทําในชวงที่มีอุณหภูมิสูงเกินไป หรือความชื้นสูงมากเกินไป เชน การวางยาสลบกวางควรเลือกชวงเชาหรือเย็นที่อ ากาศไมรอนมาก และชวงเวลาที่ควรหลีกเลี่ยง เชน ชวงที่มีฝนตก - การขนยายสัตวโดยใชกลองขนยายหรือใชกระบะทายของรถ เปนกระบวนการที่สราง ความเครียดใหกับสัตวมาก ยิ่งระยะเวลายิ่งนาน โอกาสที่สัตวจะเกิดความเครียดและความรอนใน การจัดการสัตวในสวนสัตว/ วิชิต กองคํา / 1 มิย 51

134

รางกายยิ่งสูงมากขึ้น ดังนั้นการจัดการสัตวในทุกๆ ชวงจึงมีความสําคัญ ไมวาชวงการจับกอนเขา กลอ ง ชวงที่สัตวอยูในกลองและชวงการปลอย จะตัวอยา ง การจับเนื้อทรายเขา กลอ งขนยาย มี แนวคิดบางประการดังนี้ 1.ถาเลือกการใชยาสลบเพื่อใหสัตวสลบกอนที่จะนําเขากลอง การมีคอกกักทําใหพื้นที่ที่สัตวจะหนีได นอยลงทําใหการยิงยาสลบทําไดงายขึ้น มีอุปกรณเชนลูกดอกยาสลบระยะไกล รูชนิดยาและปริมาณยา ที่เพียงพอสําหรับการสลบของสัตว 2.เมื่อสัตวสลบแลวเราตองทําอะไรบางเชน ถายังไมไดทํา เครื่องหมายสัตวก็ทําใหเรียบรอย ตองการ เจาะเลือดเพื่อตรวจสุขภาพสัตว ใหยาปฏิชีวนะ ยาถายพยาธิแบบฉีด การวัดอุณหภูมิรางกาย วัดขนาด ชั่งน้ําหนักสัตว วัดอัตราการเตนของหัวใจเพื่อเปนการประเมินสภาพสัตว ในชวงที่สัตวอยูใ นสภาพ สลบ ขนาดกลองตองพอเหมาะและสอบถามผูที่มีประสบการณมากอนวาสัตวชนิดนี้สามารถทําได หรือ ไม เมื่อ นํากลองขนยายวัตวขึ้นรถใหใ ชเชือกผูกติดกับตัวรถตอ งทํา ใหแนนหนา ผูขับรถเปน บุค คลที่เรามั่นใจในฝมือ และประสบการณ รูเ สนทางการเดินทางเปนอยา งดี การมีเครื่องมือ ติดตอสื่อสาร เชนวิทยุเพื่อ สอบถามอาการระหวางการเดินทางระหวา งสัตวแพทยหรือหัวหนา ที่ ควบคุมไปกับคนที่ดูแลอยูใกลตัวสัตว มีโทรศัพทมือถือเพื่อติดตอกับปลายทางวาขณะนี้รถที่ขน 3. เมื่อทํางานเหลานี้เสร็จเรียบรอยแลว นําสัตวเขาลัง (ลังกอนที่จะเริ่มงานตองตรวจสอบขนาดให เรียบรอยวาเหมาะสมกับตัวสัตวที่เราจะขนยาย รวมทั้งดูความแข็งแรงของลังขนยายใหเรียบรอย ) การใหยาแกฤทธิ์ยาสลบเพื่อใหสัตวสลบในเวลานอยที่สุดดวยปริมาณที่เหมาะสม เพื่อลด อัตราการเกิดกาซเพิ่มปริมาณขึ้นในกระเพาะอาหาร การลดความรอนที่เกิดกับตัวสัตว เชนการใชน้ํา ราดตัวสัตวในสวนที่ต่ํากวาหัวลงมา สวนพับในของขาหลัง 4. การติดตามดูการฟนของสัตวขนกวาสัตวจะสามารถนั่งได จนกระทั่งสามารถลุกขึ้นยืนได นั้นคือ สภาพที่นาพอใจระดับหนึ่งของสัตวที่ฟนจากฤทธิ์ของยาสลบ 5. ตําแหนงการวางกลองในรถถามีกลองหลายใบตองดูวาเมื่อวางกลองแลวทุกกลองมีโอกาสไดรับลม 6.การนําสัตวใสกลองถาทําไดควรใชสัตวหนึ่งตัว ตอหนึ่งกลอง ถาจะตองใชหลายตัวตอสัตวหนึ่งกลอง สัตวถึงจุดไหนแลวเพื่อเตรียมตัวสําหรับการยกสัตวลงคอก เพื่อใหฝา ยที่อยูปลายทางเตรียม คนชวย เตรียมรถยก เตรียมน้ําและอาหารใหสัตว หรือหากเปนเวลากลางคืนการเตรียมไฟที่สอง สวางเพียงพอ การรับสัตวที่มาจากตางประเทศ จุดที่ไปบอยครั้งเชน คลังสินคาที่สนามบินดอนเมือง เมื่อไดรับการ ติดตอจากผูสง สิ่งที่ตองสอบถามใหชัดเจนคือ การจัดการสัตวในสวนสัตว/ วิชิต กองคํา / 1 มิย 51

135

- คลังสินคาที่เปนจุดรับสัตวคือคลังสินคาใด - เจาหนาที่ที่ไปดําเนินการเรื่องเอกสารคือใคร( ทราบเบอรโทรศัพทไวเพื่อการติดตอสื่อสาร ) - วันและเวลาที่เครื่องลง เพื่อจะไดกําหนดเวลาที่รถจะตองเดินทาง เพื่อการนัดกับรถเครนในกรณีที่ ตองวา จางรถยกจากดา นนอก สอบถามขนาดกลองที่ใสสัตวมา และจํา นวนกลอง เพื่อจัดรถให เหมาะสมกับขนาดกลอง - เตรียมกลองถายรูปไวอาจมีความจําเปนตองใช - การรับสัตวเขาใหมไมวากรณีใดก็ตามตองมีคอกกักเพื่อกักสัตว มีความพรอมเรื่องสภาพสังคม พื้นที่ที่จะปลอยออกแสดง หากความพรอมในสิ่งเหลา นี้ไมมีแลว การรับสัตวเขามาจะเปนการเพิ่ม ปญหาใหกับคอกสัตวชนิดนั้นๆ มากยิ่งขึ้น 7.การปลอยสัตวออกจากกลอง ถากลองมีขนาดใหญและมีน้ําหนักมาก เพื่อความปลอดภัยของตัวสัตว การเตรียมรถยกเพื่อยกกลองลงไวมีความจําเปนอยางยิ่ง หรือการจัดซื้อเครนที่ติดกับรถ 6 ลอ ซึ่งเปน เครื่องมือที่ยังใชงานอื่นไดอีกหลายอยางเชนการตกแตงสถานที่ จัดสวน 8.คอกที่นําลง ตองเตรียมอาหารและน้ําสําหรับสัตวไวใหเรียบรอย (ตองสอบถามขอมูลจากผูสงสัตวถึง ชนิดอาหารที่ตองเตรียมไวและลักษณะของภาชนะควรเปนอยางไรดวย ) มั่นใจในเรื่องของระบบ ประตูวาแข็งแรง แนนหนา สามารถใชงานไดปกติ ตัวกลอนสามารถปดไดอยางปกติ 9.ทีมงานที่เตรียมรับสัตวลงคอกตองมองวิธีการวาเมื่อรถมาถึงรถจะเขาสูตําแหนงใดของคอก รถยกจะ ตองจอดอยูจุดไหน ถาไมใชรถยกแตใชคนยกอุปกรณที่จะใชตองมีอะไร เตรียมไวแลวหรือยัง คนที่จะ มาชวยยกตองมีกี่คน นัดหมายเวลาหรือสามารถติดตอใหเขามาไดทันที 10. ตองเตรียมน้ํา เตรียมอาหารสําหรับผูที่ชวยในการยกลังเปนสินน้ําใจเล็กๆ นอย 11.กักสัตวไวระยะหนึ่งจะนอยหรือมากเพียงใดขึ้นอยูกับชนิดสัตวและสภาพของสังคมของสัตวที่จะ ปลอยสัตวชนิดใหมเขารวม - วิธีการจับสัตวในสัตวชนิดหนึ่งอาจไมสามารถใชกับสัตวชนิดอื่นๆได วิธีการที่เหมาะกับสัตว ชนิดใดตองประกอบดวยเรียนรู ประสบการณและการปฏิบัติบอยๆครั้งอยางตอเนื่อง - วิธีการที่ไมเหมาะสมจะทําใหเกิดอันตรายแกสัตวหรือรวมทั้งเกิดกับผูบังคับสัตวดวย

การจัดการสัตวในสวนสัตว/ วิชิต กองคํา / 1 มิย 51