Vbo Focus Conjunctuur: Niets Zal Nog Vanzelfsprekend Zijn

WWW.VBO.BE

FOCUS CONJUNCTUUR VBO – Economisch departement Bijlage bij Infor VBO – nr. 22 – 11 juni 2009

Niets zal nog vanzelfsprekend zijn Macro-economische kerngegevens Een ongekende recessie trof de wereldeconomie… De recessie die momenteel de wereldeconomie treft, zal zeker de diep-

100

Grafiek 1 Industriële productie in de eurozone

ste zijn sinds de Tweede Wereldoorlog. Volgens de jongste vooruit-

90

(2005=100; bron: Eurostat)

zichten van het IMF zullen zowel de wereldproductie als de

80

internationale handel in 2009 historisch krimpen met respectievelijk

70

1,3% en 11%. Het contrast met de vooruitzichten van juli 2008

60

120

Investeringsgoederen

Ook de eurozone, en België in het bijzonder, wordt zwaar getroffen door

Duurzame consumptiegoederen

1-01-09

1-07-08

1-01-08

1-07-07

1-01-07

1-07-06

1-01-06

1-07-05

1-01-05

1-07-04

1-01-04

1-07-03

1-01-03

1-07-02

1-01-02

1-07-01

1-01-01

1-07-00

1-01-00

1-07-99

1-01-99

1-07-98

1-01-98

1-07-97

1-01-97

1-07-96

1-01-96

1-07-95

1-01-95

1-07-94

1-01-94

(3,9% wereldgroei en 6% voor de internationale handel) is opvallend.

1-07-93

1-01-93

110

Niet-duurzame consumptiegoederen

deze uitzonderlijke recessie. De industriële productie in de eurozone bijvoorbeeld is in maart met 20% op jaarbasis gedaald; dat is de

het bbp geraamd en de schuld van bijna alle landen zal ook sterk toe-

grootste terugval sinds de start van de gegevensreeks in 1986 (grafiek

nemen. Voor België wordt zelfs verwacht dat die schuld opnieuw de

1). In België antwoordde 84% van de sectoren die het VBO bevroeg,

symbolische grens van 100% van het bbp zal overschrijden.

dat al hun ondernemingen, of toch de overgrote meerderheid ervan, getroffen werden door een krimpende economische activiteit (grafiek 2). Dit wordt ook weerspiegeld in de nooit geziene daling van de benuttingsgraad van het productievermogen in de industrie, die in april was teruggevallen tot 70%, terwijl hij een jaar voordien nog 83,5% bedroeg.

Is er al een begin van herstel zichtbaar? Vermoedelijk dankzij de interventies van de centrale banken en van de overheden waren de jongste weken enkele bemoedigende signalen merkbaar. Het vertrouwen van consumenten en ondernemers bijvoor50%

De ingrepen van regeringen in de hele wereld en van de monetaire auto-

40%

riteiten om het tij te doen keren, stonden over het algemeen in verhouding tot de ernst van de situatie. De Verenigde Staten bijvoorbeeld pompten middelen ter waarde van 6,3% van hun bbp in de financiële sector, en het Verenigd Koninkrijk zelfs 20,2% van zijn bbp. In combinatie met de massale injecties van liquide INHOUD 1 MACRO-

% van de sectoren

…en lokte omvangrijke interventies uit

Grafiek 2 Hoeveel van de bedrijven in uw sector wordt geconfronteerd met een krimp in de economische activiteit?

30%

20%

10%

0% Alle bedrijven

middelen door de centrale banken, zorgden

Het merendeel van de bedrijven

Fifty-fifty

Een minderheid van de bedrijven

Geen bedrijven

deze ingrepen voor enige stabilisatie op de

ECONOMISCHE

financiële markten. Ook de omvang van de

beeld gaat zowel in de Verenigde Staten als in de eurozone en in

KERNGEGEVENS

herstelplannen is zelden vertoond: de landen

België sinds april in stijgende lijn. Ook de index van de aankoopdi-

van de G20 zullen gemiddeld circa 2% van

recteuren van de eurozone gaat weer omhoog (43,9 punten in mei),

hun bbp aan relancemaatregelen spenderen

nadat hij in februari zijn historisch laagste peil had bereikt. Deze

in 2009. Dit komt bovenop de automatische

index overschrijdt sinds maart in China zelfs de kritische drempel van

stabilisatoren die in de meeste geïndustriali-

50 punten, een teken dat de industriële productie er opnieuw positief

seerde landen ook een grote rol spelen. Deze

is. Ten slotte vertoont de Amerikaanse vastgoedmarkt, die precies aan

WACHTEN WE HET

noodzakelijke maatregelen van de regeringen

de oorsprong van de crisis lag, enige schuchtere positieve tekenen,

DIEPTEPUNT?

zullen de overheidsfinanciën de komende

zelfs al komt de daling van de woningprijzen nog in de buurt van 20%

HOE SNEL ZAL HET

jaren in het rood doen duiken. Het

op jaarbasis. Er verschijnt dus een sprankeltje hoop aan de horizon,

HERSTEL ZIJN?

Amerikaanse begrotingstekort bijvoorbeeld

maar kunnen we echt al spreken van het begin van een duurzaam

wordt voor 2009 door het IMF op 13,6% van

herstel?

2 RESULTATEN VAN DE HALFJAARLIJKSE CONJUNCTUURENQUÊTE 3 WANNEER VER-

1

|

VBO - FOCUS CONJUNCTUUR - JUNI 2009

FOCUS CONJUNCTUUR Bijlage bij Infor VBO – nr. 22 – 11 juni 2009

Resultaten van de halfjaarlijkse conjunctuurenquête

Grafiek 5 -

Export

In deze rubriek worden de resultaten besproken van een halfjaarlijkse enquête bij de sectoren. Zowel voor de huidige als de toekomstige situatie werd hen gevraagd een beoordeling te geven van de verschillende economische variabelen (economische activiteit, werkgelegenheid,…) gaande van negatief, neutraal tot positief. In de grafieken 3, 4, 5, 6 en 7 zijn er dus telkens negen plaatsen waar een sector zich kan situeren, met name in het kwadrant rechtsboven, indien zowel de huidige als de toekomstige situatie positief worden beoordeeld; in het kwadrant linksboven, indien de huidige situatie positief wordt beoordeeld, maar de verwachtingen negatief zijn, enz. Door de specifieke aard van de activiteiten in de banksector hebben de antwoorden van deze sector betrekking op hun beoordeling van de gehele economie en niet zozeer op de ontwik-

is dit vandaag gestegen tot 100% (grafiek 4)! Deze cijfers tonen duidelijk aan dat alle sectoren zeer zwaar getroffen zijn door de mismatch tussen, enerzijds, een forse terugval van de binnen- en buitenlandse

kelingen in de banksector zelf.

vraag en, anderzijds, een blijvend hoog kostenniveau op het vlak van de lonen, de kredietverlening en de energie. De invoering van de tijdelijke Grafiek 3 Economisch klimaat

werkloosheid voor bedienden zal de impact van de hoge loonkosten wel enigszins kunnen matigen, in tegenstelling tot het expansieve monetaire beleid dat zich volgens de sectoren nog niet echt vertaald heeft in lagere kosten voor kredietverlening.

...met een belangrijke impact op de tewerkstelling en de investeringen… De verdere verslechtering die we sinds december hebben gezien op het vlak van de economische activiteit, de export (grafiek 5) en de rendabiliteit, heeft zich ook doorgezet op de arbeidsmarkt en op het niveau van de investeringen. Terwijl in december nog een kleine 20% van de sectoren positief ingesteld was over het verloop van de tewerkstelling,

Het economisch klimaat is nog verslechterd… Grafiek 6 Tewerkstelling

Tijdens de voorgaande conjunctuurenquête in december beoordeelde al 60% van de sectoren het economisch klimaat als negatief. De situatie is sinds dan nog verslechterd. Vandaag spreekt immers maar liefst 95% van de sectoren zich negatief uit over het economisch klimaat (grafiek 3). Een gelijkaardig veralgemeend pessimisme stellen we ook vast op het vlak van de rendabiliteit. Terwijl in december zo’n 57% van de sectoren een negatief oordeel velde over de toestand van de rendabiliteit, Grafiek 4 Rendabiliteit

is dit in de huidige enquête teruggevallen tot 0%. Dit komt ook tot uiting in de mate waarin de beschikbaarheid van gekwalificeerd personeel duidelijk minder zwaar doorweegt in de vooruitzichten van de sectoren, niettegenstaande dat het invullen van knelpuntberoepen, zelfs in de huidige crisis, een hele uitdaging blijft. Hetzelfde beeld zien we op het vlak van de investeringen, waar vandaag zo’n 95% van de sectoren negatief ingesteld is, tegenover 50% in december.

2

|

VBO - FOCUS CONJUNCTUUR - JUNI 2009

FOCUS CONJUNCTUUR Bijlage bij Infor VBO – nr. 22 – 11 juni 2009

Grafiek 8 De voornaamste reden van investeringsbeslissingen in de komende 6 maanden

80% 70%

% van de sectoren

60%

…maar een stabilisering ligt in het vooruitzicht…

50% 40% 30% 20%

Niettegenstaande dat nagenoeg alle sectoren de huidige toestand nega-

10%

tief blijven inschatten, tekenen er zich voor de komende zes maanden

0% Vervanging

toch enkele lichtpuntjes op. Dit vormt duidelijk een breuk met voorgaande conjunctuurenquêtes, waarin we telkens een verdere verslechtering van de economische activiteit moesten vaststellen. Zo is bijvoorbeeld bij zo’n 58% van de sectoren de verwachting dat de productie in de komende zes maanden zal stabiliseren. Voor de export en de rendabiliteit loopt dit cijfer zelfs op tot 65%. Op basis van deze cijfers zouden we dus kunnen stellen dat de economische achteruitgang aan het uitbodemen is en dat ergens in de komende zes maanden een dieptepunt zal worden bereikt. Anderzijds moeten we toch ook voldoende voorzichtigheid aan de dag blijven leggen, daar zo’n 30% van de sectoren nog steeds een verdere verslechtering van de economische activiteit in de komende zes maanden ziet. Het zou hier kunnen gaan

Rationalisatie

Innovatie

Uitbreiding

is wel dat verscheidene sectoren aangeven dat ook innovatie een belangrijke reden van investeringsbeslissingen blijft (grafiek 8). Dit zou erop kunnen wijzen dat, ondanks de crisis, de ondernemingen hun inspanningen op het vlak van onderzoek en ontwikkeling niet terugschroeven, omdat ze hun langetermijngroei willen blijven verzekeren. Legende Au: automobiel; B: banken; Bo: bouw; Ch: chemie; D: distributie; E: elektrotechniek en elektronica; En: energie; G: grafische industrie; Gl: glas; H: hout; I: interim; ICT: ict; K: kleding; Mch: mechanica en mechatronica; Mm: metalen en materialen; Mp: metaalproducten; P: papierverwerking; S: staal; T: textiel; V: voeding

om sectoren die meer kwetsbaar zijn voor bepaalde neerwaartse risico’s of die slechts met enige vertraging op een herstel van de economie reageren. Grafiek 7 Investeringen

Wanneer verwachten we het dieptepunt? Hoe snel zal het herstel zijn?  Het dieptepunt is in zicht… De hogervermelde conjunctuurindicatoren en de antwoorden van de sectoren tonen dat de economische achteruitgang aan het vertragen is en dat het mogelijk moet zijn om tegen het vierde kwartaal van 2009 het dieptepunt van de recessie te bereiken. Vanaf dan zou de economische activiteit aldus niet meer krimpen. Ongeveer een derde van de sectoren meent dat ze vanaf het vierde kwartaal van 2009 opnieuw een

…behalve op de arbeidsmarkt en op het vlak van de investeringen De tewerkstelling en de investeringen vormen echter twee belangrijke uitzonderingen op deze stabilisatietrend. Zo verwacht bijvoorbeeld zo’n

Grafiek 9 Percentage van de sectoren dat een groei van de economische activiteit verwacht

100

80

60

40

80% van de sectoren nog een verdere verslechtering van de tewerkstelling (grafiek 6). Voor de investeringen bedraagt dit 75% (grafiek 7). Deze negatieve verwachting betreffende de investeringen vormt een extra signaal dat de sectoren niet echt een sterke heropleving ver-

20

0 Q2 2009

Q3 2009

Q4 2009

Q1 2010

Q2 2010

Q3 2010

Q4 2010

2011

wachten van de economische groei in de nabije toekomst. De weinige investeringen die plaatsvinden, dienen bovendien voornamelijk ter ver-

groei zullen optekenen. In het eerste kwartaal van 2010 bedraagt dit al

vanging van het bestaande productieapparaat of om het kostenniveau

bijna 60% (grafiek 9). Op basis van deze antwoorden schat het VBO dat

meer in lijn te brengen met de sterke terugval van de vraag. Hoopgevend

de economische groei voor België in 2009 zal uitkomen op -3,3%.

3

|

VBO - FOCUS CONJUNCTUUR - JUNI 2009

FOCUS CONJUNCTUUR Bijlage bij Infor VBO – nr. 22 – 11 juni 2009

7

Grafiek 10 Welke van de volgende neerwaartse risico's zullen mogelijk een snel herstel in de weg staan?

 …maar nog niet definitief verworven Doordat de neerwaartse risico’s vandaag nog steeds

Gemiddelde score

6

belangrijk zijn, mogen we er echter niet zomaar van-

5

4

3

2

uit gaan dat het hierboven beschreven scenario al

1 Een nieuwe golf in de financiële crisis

definitief verworven is. De sectoren vrezen vooral voor een nieuwe golf in de financiële crisis, het fail-

Het faillissement van enkele grote ondernemingen

Stijgend protectionisme

Landen die in betalingsproblemen komen

Deflatie

Hyperinflatie

Andere

lissement van enkele grote ondernemingen en een stijgend protectionisme (grafiek 10). Analyses van

7

het IMF tonen aan dat deze vrees inderdaad niet

6

Grafiek 11 Welke van de volgende factoren zullen het sterkst bijdragen tot de relance van de Belgische economie?

de Europese banksector nog voor grotere afschrijvingen en kapitaalverhogingen staat dan bijvoorbeeld de Amerikaanse banksector. Hierdoor zou mogelijk de negatieve impact van de financiële crisis op de

Gemiddelde score

ongegrond is. Zo is onder andere de verwachting dat 5 4 3 2

reële economie (en vice versa) minder snel dan verwacht kunnen uitdoven, waardoor het bereiken van het dieptepunt zou worden uitgesteld.

1 De stabilisering op de financiële markten

De buitenlandse De renteverlagingen Het Belgische relanceplannen door de centrale relanceplan banken

Internationale hulp Een internationaal aan landen in akkoord in de moeilijkheden Doha-ronde

Andere

 Het herstel zal slechts zeer geleidelijk zijn

de hele jaren ‘90 geconfronteerd werd met een zwakke economische

De huidige recessie heeft als kenmerk dat ze veroorzaakt werd door een

groei en een hoge werkloosheid. Vandaag mogen we dergelijke fouten

bankencrisis en dat ze een globaal karakter heeft. Het verleden leert

niet maken. Daarom dient er dringend, net als in de VS, een funda-

dat we ons in dergelijke gevallen niet zomaar uit de recessie zullen kun-

mentele oplossing voor de Europese banksector te worden uitgewerkt.

nen exporteren en dat het herstel van de consumptie en de investeringen trager zal verlopen dan in een meer klassieke recessie. Dit wordt bevestigd door de VBO-enquête. Volgens de sectoren bestaat er

 De regering en sociale partners moeten krachtdadig optreden

immers een kans van meer dan 50% dat het herstel van de econominen. De kans op een langdurige stabilisering op een zeer laag niveau (i.e. een L-herstel) of een zeer volatiele toekomst waarin herstel en crisis elkaar continu opvolgen (i.e. een W-herstel) wordt door de sectoren op respectievelijk 23% en 14% geschat. Op basis van deze informatie verwacht het VBO een economische groei voor de Belgische economie van 0,2% in 2010.

 We moeten Japanse toestanden vermijden

De crisis en het zwakke herstel van de economische activiteit zullen een belangrijke impact hebben op de werkloosheid en de overheidsfinanciën. In tegenstelling tot een meer klassieke recessie zal in de huidige recessie de werkloosheidsgraad niet alleen sterker toenemen, maar vooral ook veel trager opnieuw afbrokkelen. De regering en de sociale partners staan dan ook voor de grote uitdaging om, enerzijds, de competenties van deze nieuwe werklozen op peil te houden en zelfs verder uit te bouwen en om, anderzijds, de loonkosten gematigd te laten evolueren zodat de meer bescheiden groei die we in de toekomst gaan hebben, zo arbeidsintensief mogelijk zal zijn. Ook op het vlak van

Volgens de sectoren dragen vooral de stabiliteit op de financiële mark-

de overheidsfinanciën dient men zich aan te passen aan deze nieuwe

ten, de buitenlandse en Belgische relanceplannen en het expansieve

realiteit. De ballast van inefficiënties en overbodige instellingen moet

monetaire beleid bij aan het economisch herstel (grafiek 11). Dit is con-

overboord worden gegooid en wettelijke mechanismen die bepaalde uit-

form de lessen die we kunnen trekken uit de Japanse crisis in de jaren

gaven totaal onafhankelijk van de economische groei laten evolueren,

’90. Toen duurde het immers meer dan tien jaar voordat de stabiliteit

dienen te worden aangepast. Enkel op deze manier zal het immers

op de financiële markten werd hersteld en werden de stimulerings-

mogelijk zijn om de begroting opnieuw gezond te maken en een gepast

plannen vervroegd teruggedraaid nog voor de economie maar goed en

antwoord te bieden op de vele structurele uitdagingen waarmee ons

wel hersteld was. Het gevolg was dat de Japanse economie gedurende

land geconfronteerd wordt.

4

|

VBO - FOCUS CONJUNCTUUR - JUNI 2009

Grafische productie: The Mailshop – tel. 03 771 12 30 – [email protected]

sche activiteit eerder een U- in plaats van de klassieke V-vorm zal ken-