Urbanization In Southeast Asia Khmer

karERbRbÜlEpñkrUbvnþrbs´TIRkúg½dMeNIrvivDÆn_EpñknKrUbnIykmμenAGasIuGaeKñy_kñúgsm&y sklPavUbnIykmμd¾puyRsÜy niBn§eday.hVIlIb.EGhV.ExllI.nigFI.ec.m¨akh:I bkERbeday.Qat.Rs‘ag esckþIepþIm karsikßa GMBI tMbn´ GasIuGaeKñy_ BImun nig bc©úb,nñen¼ án bgHaj nUv PaBdUcKña mYy cMnYn> .cMnuc sMxan´ bMput én kar sikßa GMBI GasIuGaeKñy_ rbs´ BYk bc©wm RbeTs BI dMbUg epþat sMxan´ elI PaBgay rg }T§iBl BI xag eRkA rbs´ tMbn´ en¼> . karRsavRCav mYy PaKFM epþat elIPaB edayELk@xagPUmisa®sþEdleFVI[tMbn´en¼manbTBiesaFn_Rbvtþisa®sþ.vb,Fm’.nigbridæan rUbvnþ xus@Kña> .Gñk niBn§ mYy cMnYn yl´ fa .²PaB eday ELk³ .KWCa RbPB sMxan´ bMput én GtþsBaØaNrbs´tMbn´.Cak´Esþg.enAkñúgkarsikßaGMBItMbn´en¼.elak.RbWk(1944)áneRbIXøafa ² ÉkPaB kñúg PaB edayELk³> .PaB edayELk@ en¼ sg;t´ F¶n´ elI PaBgayTTYl }T§iBl .PaBpuyRsÜy .nig PaBgay rgeRKa¼ xag Epñk PUmisa®sþneyaáy> .qay .hVIsW .ánBiBN’na tMbn´ GasIuGaeKñy_ fa Ca .bnÞat´ RBMEdn rvag mhavb,Fm’FMBIr kñúg elak man GasIuxagekIt nig cin .ehIy RBMEdnen¼ CaRBMEdncMhr Edl Gac[ kMlaMg mk BI eRkA hUrcUl án> cMENkkMlaMg xag eRkAen¼man«tþmPaBelIvb,Fm’GasIuGaeKñy_EdleKKitfaCavb,Fm’exßay.(hVIsW.1944)>. bc©úb,nñ en¼ .Gñk RáCJ mYy cMnYn án bdiesFn_ y¨ag xøaMg nwg karri¼Kn´ BMu sm ehtupl GMBI PaBsMbUrEbbnigbUrNPaBxagvb,Fm’ 1rbs´GasIuGaeKñy_>.b¨uEnþeKenAEtKitfa.GasIuGaeKñy_ CatMbn´EdlgayTTYl}T§iBlBIeRkAdEdl>.CaBiess.karBiBN’naTaMgen¼manenAkñúgkar BiBN’naTUeTAnigkarBiBN’naxagEpñkneyaáyéntMbn´enAkñúgbribTesdækic©sklelak> .xN£ Edl bNþa RbeTs enA GasIuGaeKñy_ án eFVI sma hrNkmμ esdækic© Cati rbs´ xøÜn y¨ag elOn eTA kñúg saklelakdUcCaEpñk lMhUrTun .CMnYj .GenþaRbevsn_CaedIm . .kar Kit fa GasIuGaeKñy_.Ca²tMbn´enAeRkamxül´³.énBaNiC¢kmμsklelakánelceLIgCafμImþgeTot> .RákdNas´fa .karKit Ebb en¼ KW Ca Epñk mYy én karBiPakßa Ebb neyaáy GMBI sklPavUb nIykmμ Edl eK eRbI kñúg RbeTs mYy cMnYn edIm,I eFVI [ eKalneyaáy esdækic© nig sg:m man lkçN£ Rsbc,ab´ (ExllI .1997)> .eTa¼bI Ca dUecñ¼ k¾ eday .ebIniyay kñúg kMrit neyaáyvij 1

.PaB gayrg }T§iBl .BI lMhUr sklelak rbs´ tMbn´ en¼ án pþl´ nUv pl lMák dUc man bgHaj tamry£vibtþihirBaØvtSúkalBIqñaM1997>. dMeNIrkar nKrUbnIykmμ KW Ca ktþa sMxan´ én kar PB RbsBV rvag esdækic© Cati .nig ²rUbvnþ énlMhUr³fñak´sklelak>.karebIk TUlaytMbn´ GasIuGaeKñy_cMeBa¼esdækic©sklelakman TMnak´ TMng y¨ag Cit sñiT§i CamYy karpøas´bþÚr Epñk rcna sm<&n Edl Etg CMruj [ man kar eFVI nKrUbnIykmμ ekIn eLIg enA kñúg tMbn´> .eTa¼ Ca y¨ag dUecñ¼ k¾ eday .eyIg G£Gag fa .eK BMu RtÚv y l´ eXIj fa .dMeNIr kar nKrUbnIykmμ RKan´ Et Ca mUlFn fñak´ sklelak .Edl kMNt´ c,as´ kñúg bridæan Edl eK beg;It eLIg NamYy ena¼eT> .pÞúy eTAvij .eK RtÚv bk Rsayfa .dMeNIr kar nKrUbnIykmμ KW Ca dMeNIr kar mY yEdl ekIt man eLIg kñúg kMrit eRcIn> .dMeNIrkar en¼ rYm man esdækic©.neyaáynigvb,Fm’fñak´Cati.karPBRbsBVrbs´tMbn´CamYytMbn´x edayehtuen¼ehIy . eyIg RtÚv yk citþ Tuk dak´ eTA elI bTBiesaFn_ vb,Fm’ .nig Rbvtþisa®sþ nig kar erobcMsSab&n sg:m EdlmansPaBxus@Kña> .dUc man bgHaj enA kñúg tarag 7¿1 .bribT fñak´ Cati rbs´ RbeTs PUma .Lav .km<úCa .nig evotNam án beg;It [ man nKrUbnIykmμ EtkñúgkMritTabb¨ueNÑa¼.ehIysSanPaBen¼bgHaj[eXIjnUvPaByWty¨avrbs´bNþardæTaMgen¼ kñúg karcab´ yk sklPavUbnIykmμ .nigbgHaj [ eXIj nUv kgV¼ PaB Tak´ Taj kñúg nam Ca mUldæan sMrab´ [ man kar vinieyaK fñak´sklelak> .mü¨ag vijeTot .kñúgEpñk esdækic© TIpßar rbs´ tMbn´ GasIuGaeKñy_.rdæánCYyCMrujkarsRmbsRmÜl[mankarvinieyaKsklelak>. tarag7¿1½kMriténkareFVInKrUbnIykmμenAGasIuGaeKñy_1950-2010 RbeTs 1950 1960 1970 1980 1990 2000 2010 Rb‘úyen 43¿4 42¿8 44¿0 49¿7 Gt´man Gt´man Gt´man km<úCa 7¿8 10¿1 11¿7 12¿4 17¿6 24¿1 31¿6 }NÐÚensIu 12¿2 14¿9 17¿1 22¿2 30¿6 40¿3 49¿7 Lav 6¿5 8¿5 9¿6 13¿4 18¿6 25¿1 32¿6 m¨aeLsIu 24¿5 30¿0 33¿5 42¿0 49¿8 57¿5 64¿4 PUma 12¿9 14¿3 22¿8 24¿0 24¿8 28¿4 35¿4 hVIlIBIn 19¿8 21¿4 33¿0 37¿5 48¿8 59¿0 66¿6 swgHburI 100¿0 100¿0 100¿0 100¿0 100¿0 100¿0 100¿0 2

éf 10¿0 11¿4 20¿8 evotNam Gt´man Gt´man 18¿3 GasIuGaeKñy_ 13¿6 16¿6 20¿4

24¿5 19¿2 24¿3

32¿0 19¿9 30¿2

40¿0 22¿3 37¿3

Gt´man 27¿4 44¿8

RbPB½m¨akh:I(1967.1979).cUns_(1997).nigGIueGssIueGPI(1992)>

TMnak´TMngen¼ánbeg;It[mankarerobcMtMbn´esdækic©sarCafμI.edaymankMlaMgBlkmμEpñk minEmnksikmμ ekIn eLIg y¨ag KMhuk nig kMenIn eLIg én kar rYm cMENk BI xag Epñk déT Edl min Emn ksikmμ dl´ pl Tun kñúg Rsúk srub> .enA eBl ena¼ k¾ ekIt man Ca KMlat rvag bNþa rdæ enA GasIuGaeKñy_ dIeKak Edl eFVI smahrNkmμ yWt (evotNam .PUma .Lav nig km<úCa) .nig bNþa rdæEdl eFVI smahrNkmμ elOn rYm man swgHburI .m¨aeL .éf .hVIlIBIn nig Rb‘úyen> .RbeTs }NÐÚensIu sSit enA cenøa¼ Rkúm RbeTs TaMg BIr Rkúm en¼> .kñúg nam Ca RbeTs FMCag eK bMput enA GasIuGaeKñy_.kareFVInKrUbnIykmμenA}NÐÚensIumankMritxusKñaxøaMgrvagtMbn´mYyeTAtMbn´mYy> .Cak´Esþg.eka¼CVakMBugxiteTArkkMriténrdæEdlmankareFVIsmahrNkmμelOn.cMENkbNþa tMbn´ q¶ay @ man kar eFVI nKrUbnIykmμ kñúg kMrit Tab éRkElg> .dUecñ¼ xN£EdlkMrit fñak´ Cati man sarsMxan´sMrab´[eyIgyl´BIdMeNIkarnKrUbnIykmμ .kMritfñak´eRkamk¾enAman}T§iBlsg:m elIkarsRmbsRmÜlnigEkERbplb¨¼Bal´BIlMhUrBIsklelakelIRbB&n§TIRkúg> kar G£Gag rbs´ eyIg enA kñúg CMBUk en¼ eFVI eLIg tam rUb PaB mYy dUc xag eRkam> .BIr Epñk xag edIm BiPaKßa GMBI Rbvtþi segçb én kar vivDÆ én kar eFVI nKrUbnIykmμ enA kñúg tMbn´ GasIuGaeKñy_ mYyEpñk elI sm&y mun GaNaniKm ÉmYyEpñkeTot elI sm&y eRkay s®g:amBI cenøa¼ qñaM 19451990 CaBiess .eyIg nwg bgHaj GMBI dMeNIr kar én kar eFVI smahrNkmμ rbs´tMbn´ eTA kñúg sklelak Edl man snÞú¼ xøaMg cab´ BI Tsvtß qñaM 1960 mk> .eTa¼bICay¨ag Na .enA Tsvtß qñaM 1990.kareFVInKrUbnIykmμmanTMnak´TMngnwgkareFVIsklPavUbnIykmμEpñkskmμPaBesdækic© kan´ Et c,as´ > . bnþBIen¼eTot .eyIg nwg BiPakßa GMBI lMnaM PUmisa®sþ mYy cMnYn Edl ekItecj BI lMnaMTaMgen¼> b¨uEnþ .edIm,I yl´ [ án fa .dMeNIr kar nKrUbnIykmμ CalT§pl én sklPavUbnIykmμ .eKRtÚveRbIRás´nUvRTwsþImYycMnYnRBmTaMgsikßaBIplviákelIEpñkeKalneyaáypgEdr> .enA kñúg Epñk TI 5 .eyIg nwg sikßa Ca segçb GMBI rUbPaB bI én .²TIRkúg EdlQaneTArk lMdab´ saklelak³kñúgtMbn´GasIuGaeKñy_EdlrYmman.RkúglMdab´BiPBelak.TIRkúgrIklUtlas´Ebb 3

BhuekaN .nig TIRkúg rNb nig rebog> .xN£Edl viFIsa®sþTaMgen¼ pþl´ Ca cMeN¼dwgxø¼@ena¼ .

eyIg nwg G£Gag enA kñúg EpñkTI6 fa .eyIg min RtÚv yl´ fa kareFVI nKrUbnIykmμ Ca kar bgHaj rbs´ m©as´ Rsúk GMBI dMeNIr kar Edl man enA kMrit sklelak ena¼ eT> .pÞúyeTA vij .eKRtÚvyl´ fa kareFVI nKrUbnIykmμ Ca Gnþrkmμ Edl man lkçN£ sμúKsμaj én bNþa dMeNIrkarsg:m kñúg kMrit eRcIn> .dUecñ¼ eyIg nwg dak´ ecj nUv Tsßnvis&y xø¼@ sMrab´ kar eFVInKrUbnIykmμ kñúg tMbn´ GasIuGaeKñy_nigCMerIsEpñkeKalneyaáyEdlKYrTTYlyksMrab´GnaKt>

karvivDÆkñúgRbvtþisa®sþénkareFVInKrUbnIykmμkñúgtMbn´GasIuGaeKñy_ tMbn´GasIuGaeKñy_EtgmanRbéBNIx.muneBlmanTMnak´TMng CamYyBYkelakxaglic.TIRkúgBIrsNæaNánrIklUtlas´eLIg>.karrIklUtlas´en¼TMngCa ekIteLIgedaysar}T§iBlrbs´cinnig}NÐakñúgkarRKb´RKgneyaáyEdlrIksayPaymk kñúg tMbn´ taMg BI stvtß TI 1 én RKwsþskraC> .TIRkúg BIr RbePT án elc ecj CarUb rag eLIg> .TIRkúgRbePTTI1KWCaTIRkúgCMnYjmandUcCaRkúgemLakanigá¨LwmágEdlBwgEpðkelICMnYj sMbUrEbbqøgtMbn´rvagbNþaGaNacRkkñúgtMbn´nigmhaGriyFm’BIrenAGasIuman}NÐanigcin> .TIRkúg RbePT TI 2 Ca TIRkúg sk;ar Edl sSabnaeLIg sMrab´ Ca ²nimitþrUb x .TIRkúgsk;ar TaMg en¼ man CaGaT#Rkúg Gg:rFMrbs´ Exμr.EdlCaRkúgsageLIgsMrab´RB¼(PaKeRcInsageLIgenAstvtßTI12)> eTa¼Ca y¨ag en¼ k¾ eday .mhaGMNac GWr¨ub KW Ca Gñk Edl án elIk kMBs´ kar sSabna bNþaj mUl dæan enA TIRkúg cab´BI stvtß TI 16 rhUtmk> .kñúg cenøa¼ qñaM 1500-1800 .mhaGMNac Gwr¨ub CaTUeTA cab´ GarmμN_ Et eTA elI kar deNþIm RKb´RKg Epñk CMnYj kñúg Rkúg Etb¨ueNÑa¼.ehIy BMu mankarykcitþTukdak´eRcInelIkarBRgIkGMNackñúgkarkan´kab´dIFøIena¼eT.elIkElgEtBYk eGs,¨ajenAhVIlIBInnigBYkhULg´enACVaEdlánksagbNþajRkúgy¨ageRcIn>.eKalbMNg cMbgrbs´mhaGMNacGaNaniKmKWdeNþImRKb´RKgelIpøÚvsmuRTnigcab´GarmμN_eRcInelIkar sSabna kMBg´EpdUcCa EpenA emLaka .á¨tanIy¨anig m¨anIl sMrab´ eFVICa mUldæannig eFVICaEppøas´ bþÚrTMnijkñúgskmμPaBCMnYjrbs´eK> enA cug stvtß TI 18 .sSanPaB en¼ cab´ epþImpøas´bþÚr> .bdivtþn_ «sßahkmμ enA GWr¨ub xaglic Edl CMruj [ man tMrUvkar xag TI pßar nig vtSúFatuedIm án naM [mankar pøas´ bþÚr BI kar 4

RKb´RKgpøÚv smuRTeTA karRKb´RKgdIvij>.karpøas´bþÚren¼CMruj[mankarBRgIkbNþajénkar taMg TIlMenA kan´Et FMTUlay CagmuneTot> .kMBg´Ep fμI@ .RbB&n§dwkCBa¢Ún nig mCÄmNÐl rdæál beg;It án Ca bNþaj én zananuRkm RkúgfμI@> .CaTUeTA kar taMg TIlMenA kñúg RTg´RTay BIr án ekIt eLIg .ehIy kartaMg TIlMenA man }T§iBlelIseK bgðs´ KW RkúgkMBg´Ep Edl man tYnaTI eRcIn> .RkúgkMBugEp TaMgen¼ man dUc Ca swgHburI .á¨tavIy¨a (RkúghßakartasBVéf¶) .Rkúgm¨anIl .r¨ugh:Ún (y¨agh:Ún sBVéf¶) .sayh:n-cULn (RkúghUCImij sBVéf¶) nig Rkúg ágkk> .mkdl´edIm Tsvtß qñaM 1940 .Rkúg TaMg Gs´en¼ án cab´ epþIm edIr tYnaTI y¨ag sMxan´ kñúg zananuRkm Rkúg lMdab´ tMbn´> .kar taMg TIlMenA lMdab´TI 2 rYm man mCÄmNÐl tUc@ xag Epñk rdæál .tMbn´rukrk Er¨ nig Epñk esvakmμ man kñúg RbeTs PaKeRcIn.b¨uEnþ RbCaCn nig tYnaTI rbs´ kEnøgtaMg TI lMenA TaMg en¼ man cMnYn tic tYc Cag Rkúg FM@ xag elI q¶ay Nas´> .elIs BI en¼ eTot .eTa¼ tMbn´ taMg TI lMenA TaMg en¼ mantYnaTI sMxan´kñúg TMnak´TMng CamYy tMbn´ dac´Rsyal tamCnbTk¾eday.k¾tMbn´ TaMgen¼ min sMxan´dUcmCÄmNÐlRkúgFM@ena¼eT> Rkúg FM@ TaMg en¼ man RbCaCn rs´enA eRcIn Nas´ nig man TMhM dI FMCag RkúgFMlMdab´TI2 kñúgrvagBI 2 eTA 5 dg eTot pg> .mk dl´ edIm Tsvtß qñaM 1940 .Rkúg sayh:n-cULn Ca Rkúg d¾ FM manRbCaCn eRcInCagRkúghUCImijeTAeTot>.RbeTs hVIlIBInk¾ manlMnaMdUcKñaEdr.eday enA TIena¼Rkúgm¨anIl manRbCaCneRcInCagRkúgekb‘U Cit5dg>.enA «bTVIb m¨aeL.RkúgswgHburIEdl CaRkúg FMbMput enA Edn GaNaniKm m¨aeLrbs´ Gg´eKøs man RbCaCn eRcIn Cag Rkúg KYLaLaMBY xøaMgNas´>. ebIniyay GMBITMhMTIRkúg .manEtRbeTs }NÐÚensIumYy Kt´ Edl manlMnaM xusBIeK edayehtufaRkúghßakartamanRbCaCnRbhak´RbEhlnwgRkúgFM@enACVadUcCaRkúgs‘ur¨aáy¨a nigeyaKy¨akartaCaedIm> zananuRkmRkúgBiessrbs´tMbn´KWCazanuRkmEdlkñúgena¼RkúgFMmYymanRbCaCnrs´ enACag1lannak´nigtMbn´taMgTIlMenAtUc@EdlmantYnaTItictYc>.skmμPaBkñúgRkúgTaMgen¼ rYm man skmμPaB FM@ xag rdæál .esdækic© nig sg:m rbs´ mhaGMNacGaNaniKm> .CMnYj man eRcIn enA kñúg TIRkúg TaMg en¼ eday ehtufa Rkúg TaMg en¼ edIr tYnaTI Ca kEnøg sRmbsRmÜl kar naM TMnij ecj cUl > .eday sar Et «sßahkmμ RTg´ RTay FM man tictYc .rcnasm<&n kargar rbs´ TIRkúg TaMg en¼án bgHaj fa RbCaCn PaK eRcIn Biess BYk GenþaRbesn_ }NÐa nig cin eFVIkar xagEpñkesvakmμ>.dUecñ¼.eKáná¨n´sμanfa.mkdl´cugTsvtßqñaM1930.CnCaticinenAswgHburI man 77% .enA ágkk man Cag 50% .enA sayh:n-cULn man 30% nig enA m¨anIl nig hßakarta 5

manBI5-10%>.enARkúgr¨ugh:ÚnmanCnCati}NÐaCag70%(sUmemIl ®hVayGW1979)>.sSanPaB en¼ án beg;It [ man Ca sg:m TIRkúg Ebb Bhuniym nig man CnCati xus@Kña y¨agxøaMg (hVWnIv¨l 1948)>.dUecñ¼.RbCaCnEdlCaGñkRsúkGayPaKeRcInrs´enAtamTICnbTnigBMuáncUlrYmkñúg skmμPaB esdækic© enA TIRkúg Edl manRák´cMNUleRcIn ena¼eT> .eTa¼ Ca y¨ag en¼ k¾ eday .RbCaCnRsúkGayen¼ehIyEdlmanGMNacxagneyaáy> rcnasm<&nsg:mkñúgTIRkúgEdlekItecjBIlMnaMneyaáynigesdækic©KWCakarcMlg tam rcnasm<&n GMNac rbs´ BYk GaNaniKm> . .CnmYy Rkúm tUc Edl rYm man Gñk RKb´ RKg BaNiC¢kmμ nig Gñk rdæál CnCati GWrub¨ nig CnGenþaRbevsn_ rYm man QμÜj kNþal cin .BYk Gñk CMnaj Cati CVIs .Gar¨ab´ nig }NÐa nig vrCn Rsúk Gay mk BI RtkUl x .mnusß mYy PaK FM Edl sSit kñúg vNÑ£ kNþal nig Gñk TI Rkúg KW Ca Cn breTs> .eRkA BI en¼ .manRbCaCn Gñk Rsúk Gay Edl eFVI kar kñúgCYrkgT&B.rdæaPiálnigkargarEdlminRtÚvkarCMnaj> nKrUbnIykmμenAGasIuGaeKñy_sm&yeRkays®g:am.1845-1990) mrtk én kar eFVI nKrUbnIykmμ enA GasIuGaeKñy_ kal BI sm&y GaNaniKm man pl viák sMxan´elIlMnaMEdlrIkcMerIneLIgeRkays®g:amelakelIkTI2>.EteTa¼Cay¨agNa.mrtken¼ minEmnCa}T§iBlRbvtþisa®sþEtmYyena¼eT.eRBa¼fadMeNIrkarvivDÆEpñkneyaáy.esdækic© nig sg:m eRkay BI bNþaRbeTs Ca eRcIn enA GasIuGaeKñy_ TTYlánÉkraCük¾ man }T§iBl elI lMnaM én kar eFVI nKrUbnIykmμEdr> .karvivDÆ Epñk nKrUbnIykmμ Gac yk mk BiPaKßa Ca BIr dMNak´kal(sUmemIlEmkh:I1997)> dMNak´kalTI1½nKrUbnIykmμnigCatiniymfμIenAGasIuGaeKñy_1945-60 dMNak´kal TI 1 en¼ Ca dMNak´kal én kar erI xøÜn [ rYc put BI GaNaniKm xag neyaáy eday kñúg dMNak´ kal en¼ RbCaCati mYyPaK FM yk citþ Tukdak´ elIkar TamTar ÉkraCü BI GtIt mhaGMNac GaNaniKm nig sSabna [ án nUv PaB Rsbc,ab´ Ca RbCaCati> .cMENk eKal bMNg xagEpñkesdækic©CaTUeTAKWCakarcab´GarmμN_bnÞab´bnßMb¨ueNÑa¼> mkdl´qñaM 1960 (sUmemIl tarag 7¿1) .swgHburI nigRb‘úyeN Ca RbeTs Et 2 Kt´ Edl man kMriténkareFVInKrUbnIykmμRbhak´RbEhlnwgbNþaRbeTsGPivDÆ>.RbeTsTaMgBIrCardætUc eday kñúg ena¼ swgHburI Ca TIRkúg Edl TTYlán cMNUl BI kar gar xag Epeda¼dUrTMnij «sßahkmμ nig eTscrN_ .cMENk Rb‘úyeN Ca RbeTs sMbUr eRbg ehIy man RbCaCn RbmUl pþMú Kña eRcIn enA 6

tMbn´ándaresrI.ebh;av¨an>.manEt«bTVIbm¨aeLmYyKt´EdlxiteTACitRbeTsBIreTotEdl enA sm&y eRkay s®g:am man kMritkareFVI nKrUbnIykmμ ekIneLIgelOn dl´ eTA Cit 30 PaKry mkdl´qñaM1960>.sSanPaBen¼bgHajBIkarrIkcMerInenAcugTsvtßqñaM1940nigedImTsvtßqñaM 1950 eBl Edl RbCaCn Cag1lan nak´ án taMg TI lMenA tam PUmi fμI@ Edl eKcat´ Tuk fa man lkçN£CaTIRkúg>.dUecñ¼.enA«bTVIbm¨aeLsIu cMnYnéntMbn´taMgTIlMenAEdlmanRbCaCncab´BI1 Ban´ nak´ eLIg eTA ekIn eLIg BI 163 kñúg qñaM 1847 dl´401 kñúg qñaM 1957> .RbeTs déT eTot man kar eFVI nKrUbnIykmμ kñúg kMrit Tab Nas´ .Cak´Esþg evotNam xag eCIg nig xagt,Úg nig RbeTs hVIlIBIn man RbCaCn RbmaN 1PaK4 rs´ enA tMbn´ TIRkúg> .cMENk RbeTs déT eTot man RbCaCn rs´enATIRkúgmindl´1PaK5pg>.c,as´Nas´fa.RbeTs}NÐÚensIuEdlmanRbCaCn swg Bak´kNþal én RbCaCn srub én tMbn´TaMgmUlKW CamUl ehtu cMbg Edl eFVI [ kMrit én kareFVInKrUbnIykmμ TUeTA kñúg fñak´ tMbn´ Føak´cu¼> .dUecñ¼ .eTa¼ Ca GasIuGaeKñy_ man kareFVInKrUbnIykmμkMritTabk¾BitEmn.k¾kñúgdMNak´kalen¼RbeTsTaMgGs´manlkçN£xus@ KñaeRcIn> mk dl´ nwg qñaM 1960 .ktþa TaMg Lay Edl naM [ man kar ekIn eLIg én cMnYn RbCaCn kñúg TIRkúg enA kñúg tMbn´ TaMg mUl man lkçN£ dUcKña y¨agxøaMg> .kMenIn CalkçN£ FmμCati nig kar BRgIk RBMRbTl´Rkúg man tYnaTI y¨ag sMxan´> .b¨uEnþ ktþa sMxan´ bMput ena¼ KW kar eFVI GenþaRbevsn_mk BI tMbn´CnbTeday}tsgß&yeLIy>.eTa¼Cay¨agen¼k¾eday.kareFVIGenþaRbevsn_BICnbTmkTI Rkúgen¼manmUlehtueRcInNas´.ehIymUlehtuTaMgen¼xusKñaBIRbeTsmYyeTARbeTsmYy eTotpg>.b¨uEnþenATsvtßqaM1950.GsnþisuxenAtamCnbTKWBitCaktþasMxan´mYyEdlCMruj [ RbCaCn eFVI dMeNIr mk TI Rkúg edIm,I EsVg rk snþisux k¾ dUcCa EsVg rk kargar eFVI Edr> .ktþa Gsnþisux en¼ CaktþasMxan´ Nas´ sMrab´ RbeTs }NÐÚensIu .m¨aeLsIu .PUma nig }NÐÚcin> .elIs BI en¼eTot.GñkERscMkareFVIdMeNIreTATIRkúgkan´EteRcIneLIgedIm,IeFVIkarCMnYsBYkGaNaniKm nigeFVIkarenAkñúgCYrkgT&BEdleKánBRgIkkan´EtFMeLIgkñúgry£eBly¨agqab´rh&s.¦eFVICa Qøbnigm®nþIraCkar> rhUtmk dl´edImTsvtß qñaM 1960 .rcna sm<&n§esdækic©enA tam TIRkúgFM@BMu sUvxus Kña BI sm&yGaNaniKm b¨unμanena¼ eT> .dMNak´ kal dMbUg én sm&y ÉkraCü eK man }riyabT fμI cMeBa¼ kar GPivDÆ Epñk esdækic© edayeBlena¼eK epþat Ca sMxan´ elI kar GPivDÆ Epñk «sßahkmμ tam ry£ eKalneyaáy mYy cMnYn dUc Ca beg;In kar naM ecj .karbeg;IttMbn´ esdækic© fμI@ .nig CMruj [ 7

mankMenInxagEpñk«sßahkmμenAtamTIRkúg>.b¨uEnþmkdl´qñaM1960.CaTUeTAkarGPivDÆesdækic© en¼ min man dMeNIkarrlUneT> .tMbn´ «sßahkmμ fμI@ dUcCa eb¨talIgCVa enA eRkA Rkúg KYLaLaMBYr RtÚváneKbeg;IteLIg.b¨uEnþkarrIkcMerInénkareFVI«sßahkmμBitCaBMuGacpþl´kargarRKb´RKan´ dl´RbCaCnenAtamTIRkúgEdlkMBugekIneLIgy¨agrh&sena¼eT>.ehtudUecñ¼ehIy.Gñkrs´enA TIRkúgy¨ageRcInRtÚv bgçMcitþeFVI kar garkñúgEpñkesvakmμ Edl mancMNUl Tab>.kargarTaMgena¼ rYmmandUcCakareFVICMnYjnigBaNiC¢kmμ[email protected]¢ÚnnigkargarEdlmanRák´cMNUlTab epßgeTot>.b¨uEnþEpñken¼y¨agehacNas´k¾ánpþl´kargareFVIsMrab´mnusßmYycMnYnEdreTa¼ Ca Rák´ cMNUl Tabk¾ Bit Emn> .cMENk Epñk sIuRák´ Ex vij man Gñk Gt´ kargar eFVI eRcInNas´> .mk dl´ Bak´ kNþal Tsvtß qñaM 1950 .GRta Gñk Gt´ kargar eFVI nig Gñk TTYl án Rák´ cMNUl tic RCúl man kMrit x<s´ Nas´> .Cak´ Esþg enA TIRkúg m¨anIl kñúg qñaM 1955 mnusßRsI 14/6% nig mnusß Rbús14/1% Gt´ kargar eFVI .ehIy enA TIRkúg déT eTot dUcCa Rkúg hßakarta nig ágkk k¾ man sSanPaBdUcKñaEdr> bBaHaEdlbNþalmkBIkarrIkcMerInelOnkñúgTIRkúgFM@kñúgry£eBl15qñaMdMbUgrab´cab´ BIqñaM1945mkmanekIteLIgeRcInenAkñúgTIRkúgEtmþg>.ehdæarcnasm<&n§manmankMritTabxag EpñklMenAdæan.pøÚvfñl´.karp:t´p:g´TwknigGK:isnIkñúgRkúgEdlsm&yGNaniKmánbnßl´TukBMu RKb´RKan´ sMrab´ eda¼Rsaynwg kMenIn RbCaCn x<s´ án eT> .kMenIn RbCaCn x<s´ án bNþal [ mankartaMgTIlMenAGNaFibetyüenAtamRkvat´Rkúg¦kEnøgTMenrenATIRkúg¦kEnøgEdlman RbCaCn kkkuj Rsab´ eTA ehIy kñúg Rkúg Et mþg> .kar p:t´ p:g´ tMrUv kar Epñk rUbvnþ caM ác´ dUc Ca karp:t´p:g´Twk.nigRbB&n§kaksMNl´nigRbB&n§dwkCBa¢ÚnsaFarN£mankarxV£xaty¨agxøaMg>.kñúg tMNak´ kal dMbUg én sm&y ÉkraCü .karTamTar [ rdæaPiálfμI Eck rMElk FnFan kMr man eRcIn elIslub>.b¨uEnþtMrUvkarxagEpñkrUbv&nþkñúgTIRkúghak´mansarsMxan´mindl´tMrUvkarrYmEdlcg´ [ man snþi sux kñúg RbeTs eT> .dUecñ¼ .TIRkúg án edIr tYnaTI xagEpñk neyaáy xN£ Edl rdæaPiál CatifμI@mYy cMnYnánbeg;It [manCa rebobvinieyaKxagCatiniym( dUcGñkniBn§ mñak´ ánBiBN’naEdr)>.tamrUbPaBxø¼.TIRkúgánkøayCakarrMlwknUvRkúgs&ksiiT§BIGtItkaleday man taMg Ca viman nig nimitþsBaØaEdl sag GMBI fμ rIks:ú¼s:ay sMedACYy[TIRkúg edIrtYnaTI Ca eb¼dUgrbs´bCaCatifμI> mkdl´TsvtßqñaM1960.eKánbEnSmFatufμI@dl´bNþaTIRkúgenAkñúgtMbn´>.kñúgkrNIxø¼ .TIRbCMuCn fμI@ án ekIt eLIg enA tMbn´ CayRkúg dUc Ca m¨akaTI enA CayRkúg m¨anIl nig eb¨talIg CVa 8

enA Cab´ Rkúg KYLaLaMBYr> .elIsBIen¼ eTot .kartaMgTIlMenA GnaFibetyü k¾ rIksayPay RKb´ TI kEnøg Edr> .b¨uEnþ eRkABI Fatu TaMgBIr en¼ .dMeNIr kar én kar sSabna Rkúg enA kñúg dMNak´ kal en¼ .y¨agehacNas´ kñúg cMeNam raCFanI enA GasIu (Rkúgágkk RbEhl Ca krNI elIkElg) án beg;ItCalMnaMmYyrYmpßMedayFatupßMxagrUbvnþdUcsm&yGNaniKmEdr> dMNak´kalTI2½.smahrNkmμsaklelaknignKrUbnIykmμ1960-90 BI qñaM 1960 dl´ Tsvtß qñaM 1980 .lMnaM énkar GPivDÆ TIRkúg kan´ Et man lkçN£ edayELk@ BIKña eday sar mUl ehtu eRcIn y¨ag> .mUlehtu TI1 KWedaysar lkçx&NÐ PUmisa®sþ neyaáy rbs´ tMbn´ GasIuGaeKñy_ kan´ Et man sPaB xusKña> .karQaneLIgrbs´ RbeTs cin køayCamhaGMNacsg:mniymFMnigsPaBRsÜcRsavéns®g:amRtCak´enAGasIuBiesss®g:am enA evotNam án EbgEck bNþa rdæsg:m niym kñúg tMbn´ ( evotNam .km<úCa nig Lav) Edl man esdækic©Epnkar[dac´ecjBIbNþardædéTeTotEdlmanesdækic©EbbmUlFnniym(RbeTs Puma Ca RbeTs Edl man lkçN£ edayELk BIeK)> .enA kñúg esdækic© Ebb sg:m niym .kar put rlut eTA én s®g:am tRmÚv [ man kar sSabnaeLIgvij> .en¼ man n&yfa .kMrit én kareFVInKrUbnIykmμ eRkay qñaM 1975 enA man kMrit Tab enA eLIy> .enA tam RbeTs Edl man esdækic© Ebb mUlFn niym Edl man TMnak´ TMng CamYy bNþa RbeTsmUlFnniym rIkcMerIn kMenIn én kar vinieyaKTun breTs Biess kñúg Epñk plit .karTajyk vtSúFatuedIm nig ksiBaNiC¢kmμánnaMeTArkkarbeg;InkargarxagEpñkminEmnksikmμnigkarekIneLIgxøaMgxagEpñk nKrUbnIykmμ> .enAtam bNþa RbeTs TaMg en¼ .Cak´ Esþg enAkñúgRbeTs m¨aeLsIu .kMrit én kMenIn TIRkúgekIneLIgswgeTVrdgebIeRbóbnwgkMenInRbCaCnsrub>. mUlehtuTI2KWbNþardækñúgtMbn´cab´epþImGnuvtþviFI«sßahUbnIykmμEdleBjniymenA tam RbeTs mYy cMnYn EdlFøab´ erobcMeLIg vij nUv esdækic© rbs´ xøÜn dUcCa RbeTs Cb¨un .shrdæGaemrik nig GWr¨ub> .RbeTs swgHburI nig eRkay mk RbeTs m¨aeLsIu .éf nig }NÐÚensIu án køay Ca mUldæan sMxan´ kñúg karTak´Taj vinieyaKTun breTs kñúg Epñk «sßahkmμ sMrab´ kar eRbIRás´ kñúg Rsúk ¦ sMrab´ naM ecj> .ynþkaren¼ naMeTArk kar beg;It enA tam TIRkúg FM@ [ man Ca tMbn´«sßahkmμ.tMbn´naMecjesrI.Rblanynþeha¼nigXøaMgpÞúkTMnij.nigehdæarcnasm<&n§déT eTot>.Cak´Esþg.mkdl´qñaM1985.karpliteRkABIeRbgCit60%enA}NÐÚensIumanmUldæanenA tMbn´ cabUtaebk> .mk dl´ qñaM 1990 .RbeTs m¨aeLsIu án beg;It tMbn´ «sßahkmμ RbmaN 90 Edlbeg;ItCa kargar Cit 40% én kargar enA rebog Rkúg KYLaLaMBYr-ekLag> .mkdl´ qñaM 1989 9

.«sßahkmμ enAtam bNþa RbeTs Edl man esdækic© EbbmUlFn TaMg 6 kñúg tMbn´ án cUlrYm kñúgplTunsrubeRcInCagEpñkksikmμ(sUmemIlm¨akh:I1995x)> ktþaTI3KWkMenIneTscrN_kñúgtMbn´>.enAedImTsvtßqñaM1960TIRkúgPaKeRcInkñúgtMbn´ TTYl án Gñk eTscrN_ RbcaM qñaM min dl´ 100¿000 nak´ eT .b¨uEnþ mk dl´ Tsvtß qñaM 1980 Rkúg Ca eRcIn man Gñk eTscrN_ elIs BI 9 lan nak´ eTA eTot> .}T§iBl elI TIRkúg Edl man kar hUr cUl xag eTscrN_ en¼ man lkçN£ FMeFgNas´ KW [ man kMenIn x<s´ xag sNæaKar .TIpßar FM@ sMrab´ ePJóveTscrN_.nig{kaskargareRcIn> plviák én bMErbMrYl TaMg en¼ KW beg;It [ man Ca lMnaM 1 Edl man lkçN£ edayELk4 y¨agkñúgkar eFVInKrUbnIykmμenA GasIuGaeKñy_ mkdl´Tsvtß qñaM 1980>.TI1½.swgHburIánBRgwg tYnaTI rbs´ xøÜn [ køay Ca eb¼dUg rbs´ tMbn´ tam ry£ kar BRgIk tYnaTI Ca mCÄmNÐl hirBaØvtSú .kardwkCBa¢Ún .Bt’man nig kar RKb´RKg rbs´tMbn´> .rdæaPiálswgHburI án Gnuvtþn_ nUv kmμviFI bec©kviTüa kMrit x<s´ FM@ Ca eRcIn .Edl sSabna eLIg sMedA [ RbeTs en¼ køay Ca TIRkúg TMenIb eRkaysm&y«sßahkmμTI1kñúgtMbn´>.xN£EdlswgHburIerobcMrcnasm<&n§eLIgvij.«sßahkmμ EdlTamTarkMlaMgBlkmμeRcInkan´EteRcIneLIgándUreTAtaMgenACrhr(m¨aeLsIu)nigtMbn´ eron(}NÐÚensIu)EdlCaEpñkmYyénKMeragEdlsSabnaeLIgedIm,Ibeg;It[manCaRtIekaNrIk cMerIn kñúg tMbn´ eday yk cMeNj BI ktþa cMru¼ én plitkmμ (sUmemIl m¨ak lIGUt nig m¨akh:I 1996)> .KMlatxagEpñkesdækic©sg:menAmankñúgRbeTs swgHburIenAeLIy.b¨uEnþkmμviFIrbs´rdæaPiál kñúgkarsagsg´pÞ¼sMrab´GñkmancMNUlTabnigesvasg:mEdlpþl´CUnkñúgRkbx&NвlT§iRbCa FibetyüpÞal´³bNþal[rdæen¼mansSirPaBnigGacTak´TajkarvinieyaKbreTs> bNþaRbeTsRkúmTI2Gnuvtþn_kareFVInKrUbnIykmμenAkñúglkçxN & Ðsg:mnigneyaáy Edl man sPaB mineTogTat´ Cag en¼ q¶ayNas´> .RbeTs m¨aeLsIu enA rkßa mrtk BI sm&y GaNaniKm kñúgnamCa sg:m Bhu sasn_ EdlrYm man m¨aeL .cin .nig }NÐa enA eLIy> .GMNac neyaáy sSit enA kñúg éd CnCati m¨aeL Edl PaK eRcIn rs´enA Cn bT .cMENk GMNac esdækic© sSitkñúgédCnCaticinenAtamTIRkúg>.claclEpñkBUCsasn_kñúgqñaM1969áneFVI[rdæaPiál bþÚr kar yk citþ Tukdak´ BI Epñk ksikmμ eTA rk kar GPivDÆ Epñk «sßahkmμ tam TIRkúg nig eKal neyaáy esdækic© fμI Edl beg;It eLIg kñúg bMNg [ CnCati m¨aeL enA tam TIRkúg man esdækic© RbesIrCag mun> .mkdl´ edImTsvtß qñaM 1990 .eKal neyaáy TaMgen¼ TTYl áneCaKC&y xø¼ eday cMnYn CnCati m¨aeL enA tam TIRkúg án ekIn eLIg y¨ag xøaMg> .enA RbeTs hVIlIBIn nig éf 10

karERbRbÜlEpñkneyaáydUcKñaánekIteLIg.ehIyxN£EdlkMenInTIRkúgenAEtbnþ.bBaHa cMeBa¼muxKWRtÚvbeg;It[ánnUvrbbneyaáysmRsbmYysMedAGPivDÆRbeTsRbkbeday RbsiT§iPaB> TI3½.lMnaMedayEL1ánrIklUtlas´enA}NÐÚensIuBiessenAeka¼CVa>.eTa¼Caeka¼CVa mankarrIkcMerInxagesdækic©elOnnigkargarkñúgvis&y«sßahkmμmankMenInk¾eday.k¾kargar Edl man Rák´ ebovtþn_ min smrmü enA Et Ca bBaHa tam tMbn´ TIRkúg> .kar eFVI cMNak Rsúk BI tMbn´ CnbT k¾ man TMhM FMEdr .Edl sSanPaB en¼ elak h‘uyh;Ú TTYl s:al´ mun eK> .kar sikßa rbs´ h‘uyh;Úán[dwgfa CncMNakRsúkdl´eTA20%EdleFVIkarenARkúghßakartaEtgRtlb´eTA RsúkkMeNIty¨agehacNas´3eTA4dgkñúgmYyEx>.BYkeKánEckrMElkRák´cMNUlEdl eKrk án enA TIRkúg sMrab´p:t´p:g´ RKÜsar enA CnbT > .lMnaM én kar eFVI nKrUb nIykmμ enA CVa en¼ Rbhak´RbEhlnwgRbB&n§eTVrniymEdlenAmanGtSiPaBtambNþardæenAGaemrikLaTIn dUcCa RbeTseRbsIulCaedIm(sUmemIlh:IlEb‘t_1997)>.TIRkúgm¨anIlk¾manlkçN£dUcKñaxø¼@Edr> ktþa cugeRkay½cab´BI Tsvtß qñaM1970 mkbNþa rdæsg:mniymmanLav.evotNamnig km<úCa án ecj put BI s®g:am evotNam> .eRkay BI TTYl yk nUv eKal neyaáy edIm,I karBar min[mankMenInelOnenAtamtMbn´Rkúg.RbeTsTaMgen¼cab´epþImebIkcMhresdækic©rbs´xøÜnCa beNþIr@[mankarvinieyaKmkBIeRkA>.eKalkarN_en¼maneCaKC&yKYrkt´sMKal´enARbeTs evotNamkñúgry£eBl 10 qñaM cug eRkay .ehIy án naM [ man kar eFVI nKrUbnIykmμ elOn enA rdæFanIhaNUynigRkúghUCImij(sUmemIl.m¨akh:I1995knighVb1996)> mkdl´ cug Tsvtß qñaM 1980 .TIRkúg enA GasIuGaeKñy_ man kar ERbRbÜl y¨ag sMebIm eday mrtk BI sm&y GaNaniKm RtÚv án eK eFVI [ reg:a¼reg:Ir .eK Ekécä .bMpøaj nig sagsg´eLIgvij> .edayman karKaMRT nig XubXit BI rdæaPiálCati .Rkúmh‘un GPivDÆn_ dIFøI nig BYk mUlFn niym kñúg Rsúkcab´epþImEkERbRkúg TaMgen¼[manCasg;at´BaNiC¢kmμkNþal.tMbn´ «sßahkmμnigtMbn´ rs´ enA tamCayRkúg>.karEkERb c,as´Cage KmanenA swgHburI Edl Ca TIRkúglMdab´BiPB elak FMCageK enAGasIuGaeKñy_>.cenøa¼TsvtßqñaM1960nigTsvtßqñaM1980.swgHburIáneFVIkarEkERb TaMgRsúgnUvbridæanEdlsSabnaBImunsMrab´sg´pÞ¼Tab@enAtamtMbn´Catisasn_nana[eTACa TidæPaB mYy Edl man sMNg´ GaKar x<s´@ h‘MuB&T§ edayBN’ exovRsgat´ (sUmemIl dWxUnInX_ 1992nighU1997)>.eTa¼Cay¨agen¼k¾edaykarGPivDÆTaMgen¼ánTTYlnUvRbtikmμBIsMNak´ RkúmmnusßkñúgRsúkmYycMnYnEdlRbwgERbg[mankareFVIGPirkßkEnøgTaMgena¼tamry£kmμviFI 11

Efrkßa ¦ BRgIk bEnSm elI GVI Edl man Rsab´> . Rkúg mYy cMnYn enA GasIuGaeKñy_ enA man kic©xitxM RbwgERbg mYy cMnYn kñúg kar rkßa [ án nUv Epñk cas´@ kñúg TIRkúg dUcCa sg;at´ áraMg enA Rkúg haNUy.køÚdukenAhßakartanigGinRtamUrusenARkúgm¨anIl(sUmemIlGas:ÚnigLÚEh;n1994)> viFIKitGMBIdMeNIrkarTaMgGs´EdlelceLIgkñúgcenøa¼qñaM1950nig1990KWRtÚvepþatelI rebob Edl ²esdækci © neyaáy én lMh³ beg;It nUv TMrg´ sSabtükmμ nigrUbrag TIRkúg sMrab´ kareRbIRás´ nig esaP&NPaB> .dUecñ¼ tMbn´ TIRkúgTTYl nUv karrIkcMerIn y¨agelOn xag Epñk sNæaKar .tMbn´eTscrN_ .sMNg´ pÞ¼ sMrab´ Gñk man Rák´cMNUl x<s´ .nig mFüm .nig mCÄmNÐl BaNiC¢kmμ Ca eRcIn eTot> .tMbn´ TaMg en¼ Cab´Kña BI 1 eTA 1 tam ry£ RbB&n§ dwkCBa¢Ún CaeRcIn Edl manRbsiT§iPaBxus@Kña>.CalT§pl.karGPivDÆTaMgen¼beg;ItánCabridæanfμImYyEdlenATIen¼ GtþsBaØaNrbs´RkúgRtÚvRKbdNþb´edayrUbPaBGnþrCati>rUbPaBen¼ánmkedaykarbMpøaj nigbiTáMgmrtkvb,Fm’sMbUrEbbkñúgRsúk>.kareqøIytb enAtamRkúgCaeRcInenAGasIuGaeKñy_ cMeBa¼ karrIkcMerIn TaMg en¼ man sPaB mansPaBERbRbÜl xøaMgNas´.elIkElg Et krNImYy cMnYn dUcCa swgHburI .eRBa¼fa swgHburIán biTáMgnUv shKmn_ GñkRkIRk FM@Edl BMu man esvakmμ RKb´RKan´nigBMumanpÞ¼sMEbgsmrmüeRkamrUbPaBGPivDÆdUcKña> nKrUbnIykmμ kñúgTsvtß qñaM 1990 ½ .sklPavUbnIykmμ BMueTogTat´ nig TIRkúg enA GasIuGaeKñy_ dMeNIrkarEdlánBiBN’naxagelIPaKeRcInenAbnþ nigkan´EtmanlkçN£ xøaMgkøaenATsvtßqñaM1990> .b¨uEnþ TsvtßcugeRkayk¾mansmahrNkmμGasIuGaeKñy_ nigTIRkúg eTAkñúgRbB&n§BiPBelak kan´EtxøaMgkøaCagmunEdr> .dMeNIrkarsmahrNkmμen¼ minEmn GaRs&yEtelI TMnak´ TMng esdækic©mYymuxena¼eT> .tMbn´TaMgmUl Biess bNþaTIRkúgTaMgGs´ suT§Et Føab´man bTBiesaFn_ cUlrYm eTA kñúgbNþaGg:kar FMCagfñak´ Cati .lMhUr Cn cMNakRsúk .GñkeTscrN_ nig CnEsVgrk karRCkekan nig karpßBVpßay Bt’man GnþrCati CaRkdas nig eday eRKÓg m¨asIun y¨ag TUlMTUlay> .eTa¼ Cay¨agen¼ k¾eday .kñúgmYy Tsvtß cugeRkay en¼ .karvinei yaKTuk breTs kñúgEpñk plit nigesvakmμ k¾ Ca cMENk sMxan´ y¨ag xøaMg mYy én lMhUr TaMgen¼Edr> karbeg;ItCaRTwsþIGMBIdMeNIrkarbBa©Úl TIRkúg eTA kñúgesdækic© BiPB elakmantaMgBIyUr mk ehIy> .GñkniBn§ Rbkan´ RTwsþI TMnak´TMng ekgRbv&Ba©niym ánG¼Gagfa ral´ bNþa mCÄmNÐlFM@ tamTIRkúg Etg beg;It Ca TMnak´ TMng rvag TIRkúg nwg Cn bT Edl man lkçN£ ekg 12

Rbv&Ba© y¨ageRcIn edaykñúge na¼ raCFanI Etg RsÚbyk nUv mUlFn BITICnbT dac´ Rsy¨al> .en¼ebIniyayBITMnak´TMngenA kñúg RbeTs RkIRk> .b¨uEnþ RbeTs RkIRk RtÚv án RbeTs man«sßahkmμ rIkcMerIn ekgRbv&Ba© tamry£ TIRkúg rbs´eK> .mkdl´ Tsvtß qñaM 1970 .ehIy Biess enA Tsvtß qñaM 1980 .TMnak´TMnak´ TMng rvagRbeTs Gñk man nwg Gñk Rk BMu Emn Ca meFüaáy RKb´ RKan´ sMrab´ niyay bMRBÜj GMBI tYnaTI rbs´ TIRkúgGasIuGaeKñy_ kñúg esdækic© BiPBelakeLIy> . karvinieyaK mUlFn án hUrcUl eTAkñúg esdækic© TIpßar kñúg tMbn´ Rsbnwg karrIkcMerInesdækic©edIrTnÞwmKñaEdr>.enATsvtßqñaM1990karrIkcMerInen¼ánekIneLIgKYrkt´ sMKal´ .nig án BRgIk dl´ bNþa esdækic© Gnþrkal enA }NÐÚcin eTotpg> .Tinñn&y Edl elak .RTÚm¨an .kt´ Rta enA kñúg RBwtþbtþ mUlFn bMrug rbs´ shB&n§ .án bgHaj fa .mUlFn srub TaMg Gs´ EdlhUrcUleTAkñúgbNþaRbeTskMBugGPivDÆánekIneLIgBI54/1ekadlanduløaGaemrikenA cenøa¼ qñaM 1973-89 dl´ 108/4 ekad lan duløa enA qñaM 1990-94> .50% én mUlFn TaMg en¼ án mkRbeTsenAGasIuehIy30%ánmkGasIuGaeKñy_>.dUecñ¼enAkñúgesdækic©BiPBelakTaMgmUl .cab´ taMg BI Bak´ kNþal Tsvtß qñaM 1980 mk .karhUrcUl nUv mUl Fn man cMnYn elIs karrIk cMerIn xagEpñkesdækic©CatieRcInNas´>.dUcelakmIEss.sþÚbePI(1997)áneRbIBaküfa.²esdækic© lMhUr mUl Fn³ cab´ epþIm eFVI [ ²esdækic© EdndI³ BMu sUv man sarsMxan´> .enA GasIuGaeKñy_ karhUrcUl TaMg en¼ epþatsMxan´ elI Epñk TIpßarPaKh‘un .sSab&n hirBaØvtSú .«sßahkmμ Ekéqñ .nig RTBüenAtamtMbn´RkúgFM@enAGasIuGaeKñy_>. m¨ajÚEGl.xaE®sþls_(1996.1997).RbEhlCabeg;ItnUvbBaØtikmμfμI@lðCageKsþIGMBI lMhr esdækic© BiPB elak Edl CMruj eLIg eday bridæan xVat´ExVg TaMg en¼> .elak án BiB’Nna GMBI sg:m bNþaj Edlkñúg ena¼ eK beg;It [ man Ca ² TMnak´ TMngfμI³ rvag² plitkmμ .kareRbIRás´ .karRKb´ Blkmμ nig mUlFn .nig Bt’man³ ( xaE®sþls_ 1989£ 348)> .kñúg kal£eTs£ en¼ .TItaMg man sarsMxan´ tic Cag tYnaTI enA kñúg bNþaj> .niyaymü¨ageTot ²lMhr én lMhUrmUlFn³ kñúg BiPB elak man sarsMxan´ Cag ²lMhr én TItaMg³ > .dUecñ¼ehIyeTIbmanelceLIg nUv karyl´ eXIj fμI mYy GMBI lMhr esdækic© BiPB elak nig tYnaTI én TItaMg rab´ bBa©Úl TaMg TIRkúg enA kñúg ena¼pg> .kñúg n&y eRbóbeFob .lMhr én lMhUr ma nn&yfa TItaMgRtÚvedIrRsbeTAnwgTMnak´ TMng rvag¬ bNþaj én karvinieyaK .plitkmμ .nig {kas kñúg TIpßar> .dUecñ¼ n&yeFob én bNþaj CMnYs [ n&y eFobén TItaMgxVat´ExVg kñúg EdndI én RbeTs NamYy (sUmemIl RsIuvt_ nig GUldß_ 1996)> Bakü eRbóbGMBIlMhr dUecñ¼ánpþl´nUvGVIEdl LWEhVbRv_ ehAfa ² karbgHajGMBIlMhr³Edlman 13

n&yfa Ca rebob Edl eyIg beg;ItnUv kar yl´ dwg GMBI TMnak´ TMng rUbFatuniym qøgkat´ lMhr> .elIsBIen¼eTot .karekIteLIg nUv karyl´ dwg fμI@GMBI lMhr esdækic© BiPB elakman bgHaj enA kñúg Rbvtþi én kar eFVI nKrUbnIykmμ enA GasIuGaeKñy_ ( hVb 1997 .ExllI 1997)> .kñúg kMrit eKal neyaáy .sSanPaB EdlCalT§pl én karyl´ dwg GMBI esdækic©BiPB elak dUecñ¼ KW kareFVI m¨aXItFIg GMBITIRkúg nigtMbn´ EdlCa eKaledAsMrab´lMhUrEpñk mUlFn niglMhUrEpñk déT eTot> .eTa¼Cay¨agNa .cMnucsMxan´ KWfa .bc©úb,nñ eK yl´ fa esdækic©BiPB elak KWCabnÞat´ Em¨Rt cMác´sMrab´vas´nUvdMeNIrkarénkareFVInKrUbnIykmμnigkarGPivDÆkñúgtMbn´> dUcEdleyIg án kt´ sMKal´ rYcmk ehIy .karbBa©Úl esdækic©GasIuGaeKñy_ eday lMhUr skl elak dUecñ¼ KWbBa©Úl eTA kñúg bNþajsklelak ekIt eLIg tam ry£ TIRkúgFM@ kñúg tMbn´> .tam ry£ karhUrcUl mUlFn eyIg Gac emIl eXIj cMnucen¼kan´Et c,as´ > .eBl eyIg sikßa elI tYelxénkarhUr cUlénkarvinieyaK breTs EdlCaktþa naM [ man snÞú¼ xøaMg sMrab´ karGPivDÆ «sßahkmμ enA RbeTs CaeRcIn kñúg tMbn´ .eyIg eXIj fa karvinieyaK RbmUlpþMú enA tMbn´ RbCMuCn FM@> .RbPBTinñn&y xusKña nig karkMNt´ PUmisa®sþ xusKña eFVI [ kareRbóbeFob rvagRbeTsmYy nwgRbeTsmYypÞal´mankarlMák.b¨uEnþsSitifñak´Catixø¼BitCaánbBa¢ak´famankarRbmUlpþMútam tMbn´ BitRákd Emn> .DIexGay hßakarta man RbCaCn 4/6 % énRbCaCn }NÐÚensIu .b¨uEnþ kñúg cenøa¼ qñaM 1967-1991TTYl tMél vinieyaKbreTsán RtwmEt 17/2% b¨ueNÑa¼ (sUCIcUkU 1996)> .RbsinebIeKbEnSmCVaxagliceTot(rYmbBa©ÚlTaMgtMbn´hßabUtaEbk nigRbCMuCnCit@EdlsSit kñúg Rkvat´ Rkúg hßakarta ).TIRkúg TaMg mUl TTYl án tMél vinieyaK dl´ eTA 44/8% én vinieyaK Cati srub> .cMnYn en¼ man n&yfa án beg;It kargar Cag 50% én kargar Edl beg;It eLIg eday karvinieyaK kñúg GMLúgeBl dUcKña en¼> . EmtDI (1996) án pþl´ nUv Tinñn&y GMBI cMnYn KMerag vinieyaK breTs Edl RkúmRbwkßa vinieyaK éf án Gnum&t kñúg cenøa¼ qñaM 1979-90> .KMerag enA TIRkúgágkkmancMnYn esμI15/7%éncMnYnsrubrbs´Cati.b¨uEnþeBleKbBa©ÚlextþCMvij5eTot edIm,I beg;It Ca tMbn´ mhaRkúg ágkk .cMnYn en¼ ekIneLIg dl´ 67/8%> .esdækic© Gnþrkal rbs´ evotNamEdlTak´TajmUlFnbreTsxøaMgkñúgeBlfμI@en¼(eRkayRbeTsEdlmanesdækic© TIpßar) bgHaj nUv lMnaM Rsedog Kña Edr> .eNsþÚ (1997) bgHaj fa sMrab´ ry£eBl 1988-93 .RkúghUCImij TTYl án karvinieyaKshBaNiC¢ breTs 45/9% cMENk Rkúg haNUy án 21/1%> 14

sMrab´RbeTs hVIlIBIn eK man Tinñn&y Bisþar fμI@Cag (sUmemIl ExllI 1999)> .ebIyk karbeg;Itkargar Edl Ca karvas´Evg nUv kMrit énkarvinieyaK .tarag 7¿2 bgHaj GMBI karcUlrYmcMEnkrbs´ tMbn´TIRkúg Cati(rYm manbNþaRkúgenA rdæFanIm¨anIl) nigtMbn´ rdæálCab´ KñaBIr man lUsunkNþal nig takaLÚk xagt,Úg> .lMnaM én karvinieyaKenA RbeTs hVIlIBIn manelcecj cMnucsMxan´BIr>.TI1.karvinieyaKRbmUlpþMúeRcInenAtMbn´sMxan´rbs´Cati(rYmman tMbn´TaMgbIen¼)dUcRbeTsdéTeTotEdr>.tMbn´TaMgbIen¼rYmKñabeg;ItkargarBIvag50%eTA90% énkargar beg;Itkñúg ry£eBl 10 qñaM man kñúg tarag> .eTa¼Cay¨agNa .bMErbMrYl TI 2 enA kñúg tarag 7¿2 KWCakarFøak´ cu¼nUvsarsMxan´ rbs´ rdæFanIxøÜn Ég .ehIy nig karekIneLIg nUv kMrit kargar beg;It enA tam bNþaextþ CMuvij> .lMnaM en¼bgHaj [ eXIj nUv dMeNIrkar én kar BRgIk rdæFanI Edlkñúgena¼kareFVInKrUbnIykmμRbRBwtþieTAtamtMbn´NamYyminEmnEtenATIRkúgeT> tarag7¿2½kargarEdlbeg;IteLIgedaykarvinieyaKenARbeTshVIlIBIn.1986-96 qñaM

hVIlIBIn (srub)

%én cMnYn srub %én cMnYn srub enA eRkARkúg %éncMnYnsrubenAtMbn´sMxan´ enARkúgm¨anIl m¨anIl (lUsunkNþal nig Cati (m¨anIl .lUsunkNþal .nig takaLÚkxagt,Úg) takaLÚkxagt,Úg)

1986 1987 1988 1989 1990 1991 1992 1993 1994 1995 1996

26/287 82/101 128/052 153/490 113/290 60/068 49/483 59/106 148/630 80/401 58/764

73/5 66/4 50/5 48/5 40/6 20/2 16/7 21/0 16/9 11/6 26/9

12/2 20/2 26/0 34/6 39/7 49/4 45/4 42/7 45/3 40/8 30/3

85/7 86/6 76/5 83/1 80/4 69/6 62/1 63/7 62/2 52/4 57/2

mkra-kBaØa RbPB£Tinñn&yEdlminTan´eá¼Bum<sþIBIkmμviFIGnum&tRsbtamc,ab´sþIBIkarelIkTwkcitþvinieyaKepß[email protected]úmRbwkßavinieyaK .m¨anIl1996>

15

dUecñ¼ .kardak´ bBa©Úl esdækic©Cati eTAkñúg lMhUr sklelak Etg eFVIeLIg tam ry£ tMbn´ RkúgsMxan´ enA TUTaMg tMbn´GasuIGaeKñy_> .karRbmUlpþMú enA tamtMbn´ en¼ RbEhlCaman ¬sßKl´ enA kñúg RbB&n§ TIRkúg BIsm&yGaNaniKm .b¨uEnþ eKkt´ sMKal´ eXIjfa karRbmUlpþMú enA kñúg lMnaM bc©úb,nñ én kareFVInKrUbnIykmμ KWGaRs&yelI mUlehtumYycMnYn> .minfa eKsagsg´ eragcRk sMrab´ plit TMnij naMecj ¦ sMrab´ bMerITIpßarenA kñúgRsúk eT .tMbn´ TIRkúg fñak´ Cati man karTak´ Taj RbkbedaykMlaMg xøaMgNas´> .kñúgkarGeg;telIRkúmh‘un cMnYn100 enA RbeTs hVIlIBIn .EhrIn nig EBeno (1986) án rkeXIjfa .tMrUvkarelI Epñk TItaMg sMxan´ bMput KW enACit kEnøg dwkCBa¢Ún (EpsmuRT .beBaØIrtamynþeha¼ .nig mhavifI).karp:t´ p:g´ GK:isnI lð .bNþajTMnak´ TMng .nigmandITMenreRcIn .nigsmÖareragcRk> .EBeno nig á¨edr¨agh;a (1983) k¾án sg;t´ F¶n´ elI PaBcaMác´ én TItaMg EdlenACit kariyal&yrdæaPiál .FnaKarFM@ .nig esvakmμGaCIB epßg@Edr>.edaysarEtehdæarcnasm<&n§TaMgen¼rYmTaMg tMrUvkarTIpßarpg RbmUlpþMúenA TIRkúg m¨anIl .tMbn´ sñÚl en¼ manPaBTak´ Tajy¨agxøaMg> .ktþaTaMgen¼ mansarsMxan´ eRcInCag karpþl´ nUv karGnueRKa¼ Epñk sareBIBn§ EdleKpþl´ dl´ GñkvinieyaKbreTs EdltaMg enA tMbn´ q¶ay@ (hVúcn_nigEBeno1989)>.EBnEvlnigvgßsupasavtS(1997)k¾án[dwgfa eragcRkenAtMbn´ BRgIkraCFanIágkkk¾mantMrUvkarelIEpñkTItaMgnigdMeNIrkarrt´ÉksardUcKñaEdr> eyIgKYr bEnSmeTot fa .karbnþ ksag ehdæarcnasm<&n§ sMxan´ @enA tMbn´ sñÚl rbs´ RbeTs min RKan´ Et Ca mrtk én kar [ tMél elI TIRkúg b¨ueNÑa¼ eT > .eKalneyaáy Ebben¼ k¾ bgHaj [ eXIj BI karvinieyaK rbs´ rdæaPiálkñúg Epñkehdæarcnasm<&n§ Edl epþat sMxan´ elI tMbn´ en¼Edr> .ebIyk RbB&n§ dwkCBa¢Ún mk eFVI Ca «TahrN_ eyIg eXIj fa .KMerag GPivDÆ rbs´ hVIlIBIn sMrab´ ry£eBl mFüm (1993-98) .án kMNt´ yk KMerag dwkCBa¢Ún FM@ cMnYn 11 eRkam KMerag FM1 Edlman eQμa¼fa .²ksag -dMeNIrkar -pøas´bþÚr³.EdleKá¨n´ sμanfa nwg RtÚvkarTwkRák´srub82/1ekadieb¨sU(RbEhl4/1landuløaGaemrikebIKittamGaRtabþÚrRák´qñaM 1995)(enda1995)>.KMeragTaMg11sSitenATIRkúgm¨anIl¦enAtMbn´Cab´Rkúg>.KMeragTaMgena¼rYm man bNþaj rfePøIg dwkCBa¢Ún Fn Rsal .pøÚv Rkvat´Rkúg m¨anIl .nig pøÚv elI kñúg Rkúg m¨anIl> .vismPaB xag Epñk ehdæarcnasm<&n§ nig karpþl´ esvakmμ tam tMbn´ en¼ bgHaj [ eXIj BI ectna eqøIy tb nwg tMrUv kar én mUlFn breTs .EdlCaehtu eFVI [ man karvinieyaK saFarN RbmUl pþMú enAkñúgtMbn´sñÚlen¼y¨agelIslub> karbgHajGMBIkareFVI[TIRkúgenAGasIuGaeKñy_manlkçN£skl 16

tYnaTI én mUlFn GnþrCati enA kñúg dMeNIr kar nKrUbnIykmμ nig PaB smRsb én kareFVI TIpßartMbn´NamYyman n&yfa . mnusß kan´eRcIn man kar cab´ GarmμN_Kit fa TIRkúg KW Ca Exñg enAkñúg ² lMhr én lMhUr³> .dUecñ¼ .eyIg KYr eFVIkarsikßaelI viFIsa®sþ mYycMnYn EdleFVI [ eK yk ²karbgHajGMBIlMhr³en¼mkGnuvtþenAGasIuGaeKñy_>.edIm,Iyl´[ánGMBIkardak´bBa©ÚlTIRkúg nigtMbn´ mYy cMnYn enA GasIuGaeKñy_ eTA kñúg esdækci © BiPBelak eK án eRbI Rás´ nUv BhuRkbx&NÐ .b¨uEnþ eK án kMNt´fa kar GPivDÆ TIRkúg nig tamtMbn´ enA GasIuGaeKñy_ bc©úb,nñ RtÚvánsSabnaeLIgtamTMrg´FM@ 3EdlrYmman½.TIRkúg lMdab´ BiPBelak .TIRkúg rIklUtlas´ tamEbbBhuekaN .nig TIRkúg lUtlas´ tamkarBRgIkRBMEdn nig rebogRkúg (sUmemIl .hVbs_ 1997 nig yuWg 1995)> .eTa¼bICa karsSabna en¼ man RbPB mkBIkar CECk EvkEjk kñúg f ñak´ RsavRCavCan´x<s´k¾eday .k¾karsSabna nImYy@ suT§ Etman plviák sMxan´ elI kareFVIeKal neyaáysMrab´kareFVIKMeragnigkarRKb´RKgTIRkúgnigtMbn´mYycMnYnenAGasIuGaeKñy_>

TIRkúglMdab´BiPBelak Bakü TIRkúg lMdab´ BiPBelak man RbPB enA kñúg sñaéd rbs´ elak cn .RhVIEmnn_ nig Gñk

sikßa mYy cMnYn eTot Edl G¼Gag fa .eKGac kMNt´ tMbn´ TIRkúg fasSitenAkñúgzananuRkm lMdab´ BiPB elakedaysMGagelIkareRbóbeFobGMNacesdækic© (RhVIEmnn_nigv¨UlV1982 .RhVIEmnn_ 1986.saEsßn1991.1994)>.niyaymü¨agvijeTot.TIRkúgmantYnaTImYycMnYndUcKña nwgtYnaTI éntMbn´RbCMuCnRkúgnigkEnøgdéTeTotEdlmantYnaTIlMdab´x<s´dUcCabNþajdwkCBa¢Úntam Gakas nig Lansenþag Evg@ .tYnaTI Epñk hirBaØvtSú saklelak .Epñk c,ab´ nig Epñk RKb´RKg .nig lMdab´ sarsMxan´ Epñk neyaáy GnþrCati enA lMdab´ x<s´ CageK kñúg zananuRkm> .zan£ Ca TIRkúg lMdab´ BiPB elak min caMác´ man RbCaCn eRcIn ena¼ eT .Cak´Esþg swgHburI man cMnYn RbCaCn tic Cag TIRkúg m¨anIl ¦ TIRkúg hßakarta q¶ay Nas´ .b¨uEnþ Rkúg en¼ sSitenA lMdab´x<s´ enA kñúg zananuRkm TIRkúg lMdab´ BiPB elak> .tam elak RhVIEmnn_ (1986) .swgHburI man naTI Ca TIRkúg FM lMdab´ TI 1kñúg RbeTs GPivDÆ fñak´ kNþal .cMENkRkúgágkknigm¨anIl Ca TI RkúgFM lMdab´ TI2> .mkdl´ qñaM 1997 . RhVIEmnn_ án kMNt´ RbeTs swgHburI Ca ²cMnuc Tak´ Tg RbeTs cMru¼³ (EdlCa RbePT lMdab´ fñak´ TI2 rbs´ elak) .b¨uEnþ BMu man TIRkúg enA GasIuGaeKñy_ Na epßg man lkçN£ sm,tþiRKb´RKan´sMrab´dak´bBa©ÚleTAkñúgzananuRkmrbs´elakeToteLIy> 17

karsikßamun@elITIRkúglMdab´BiPBelakEtgEtBMuykcitþTukdak´GMBItYnaTIrbs´TIRkúg enA kñúg bribT Cati ¦ tMbn´eT> .Nk´s_ án yl´ eXIj dUecñ¼ ehIy án bgHaj BI PaBpÞúy Kña rvag ²BiPByWty¨av³énCivitBitRbcaMéf¶nwg²BiPBelOn³énkarP¢ab´TMnak´TMngkMritBiPBelak½ enAkñúg TIRkúglMdab´BiPBelakmancMnucExñgrbs´²BiPBelOn³ CaeRcInénRbB&n§plitkmμbt´Ebn niglMnaMeRbIRás´lMdab´x<s´>.BiPBelOnsBVéf¶en¼BRgIkxøÜnBItMbn´sñÚlEpñkesdækic©bIrbs´BiPB elak eTA dl´ tMbn´ RkIRk eRkA@Edl kMBug GPivDÆ enA kñúg raCFanI én bNþa RbeTs kMBug GPivDÆ kMrit kNþal nig RbeTs RkIRk Cage K> .sSanPaB en¼ beg;It án Ca ²BiPB yWt³ enA tam tMbn´ dac´Rsy¨al Edl min gay ERbRbÜl .tMbn´ eragcRk sMrab´plit man kar Føak´cu¼ ehIynig man kartaMglMenA min Rsbc,ab´ eRcIn> .TaMg Gs´ en¼ kan´ Et Xøat cak q¶ay BI vb,Fm’ nig rebob rbb rs´ enA rbs´ TIRkúg lMdab´BiPBelak(Nk´s_1995£232-33)>

dUecñ¼ .Tsßn£ Ebb TIRkúglMdab´ BiPB elak sMu[ man kar EbgEck [ dac´Kña rvag tYnaTI lMdab´ BiPB elak rbs´ TIRkúg nig CIvit Bit rbs´ RbCaCn kñúg Rkúg> Tsßn£ Ebb en¼ man n&yfa .kareFVIeKalneyaáysg;t´F¶n´elI karP¢ab´TMnak´TMngrbs´TIRkúgCamYy saklelakCaCag epþatelItYnaTIrbs´TIRkúgkñúglMdab´mUldæan.lMdab´tMbn´niglMdab´Cati>.sSanPaBdUecñ¼CMruj[ manCakmμviFIFM@kñúgkareFVInKrUbnIykmμxñatFMkñúgbMNgsMedACMrujTIRkúg[eLIgeTAlMdab´x<s´ enA kñúg zananuRkm TIRkúg lMdab´ BiPB elak> .GaKarePøa¼ (tYb¨m eb¨RtÚNas´) . raCFanIrdæál BuRTaC&y .nig GakasyandæanGnþrCati kULaLaMBYrfμI KWCa«TahrN_Cak´Esþg> .b¨uEnþ eKk¾ Gac elIk yk RbeTsswgHburI Edl man kariyal&ykNþalRkúmh‘un BhuCati CaeRcIn (EBrI 1992 .1995)nig RbeTs hVIlIBIn Edl man kar GPivDÆ eLIgvij nUv hVtbUnIhVasüÚxñat FM mk eFVI Ca«TahrN_ GMBI yuT§isa®sþ én kar eFVIKMerag nig karRKb´ RKg TIRkúgEdl Epðk elI Tsßn£ Ebb TIRkúglMdab´BiPBelakEdr>

TIRkúgrIklUtlas´tamEbbBhuekaN

Tsßn£ TI2 GMBI karRbsBV rvagTIRkúg enA GasIuGaeKñy_ CamYy esdækic© BiPB elak nigEdlCaTsßn£mYyeBjniymeRcInenAkñúgrgVg´GñkeFVIeKalneyaáyKWkarkMNt´[eXIj nUv TIRkúgrIklUtlas´tamEbbBhuekaN>.karrIkcMerInEbbBhuekaNen¼ beg;It[manCa kar cgKña rvagtMbn´Rkúg ¦rvagtMbn´RkúgFMmYyCamYy nwgtMbn´dac´Rsyal enACit.EdlPaKeRcIn qøgkat´ RBMEdn neyaáy rbs´ RbeTs> .eyOg (1995) .án elIkeLIgfa TaMgen¼ KW Ca átuPUt 18

Biess mYy rbs´ RbeTs enA GasIu .Ca«TahrN_ tMbn´ GPivDÆ RtIekaN rvag swgHburI .m¨aeLsIu .}NÐÚensIu(sUmemIlEpñkTI10kñúgCMBUken¼).EdlP¢ab´RkúgswgHburInwgrdæcUh‘rrbs´m¨aeLsIuEdl enACab´Kña.nigRbCMueka¼erovrbs´}NÐÚensIu>.«TahrN_epßgBIen¼rYmmantMbn´BhuekaNmas rvag PUma .Lav éf nig cin .nigtMbn´GPivDÆ GasIuxagekIt CamYy nwg hVIlIBIn (mIndaNav) .Rb‘úyen .m¨aeLsIu (saá nig sarav¨ak) nig RbeTs}NÐÚensIu (s‘ulLaevsIu)> .kñúg krNInImYy@ .eKalbMNg yuT§sa®sþ KWedIm,I bgHaj ¦mindUecñ¼eT edIm,I beg;It CatMbn´ Rkúg mYy Edl GacdMeNIrkar án nig Gac BwgEpðkelIKña án> .eTa¼Cay¨agen¼k¾eday .ebIniyayBIbBaHaeKal neyaáyvij .karcgRkgfñak´tMbn´ dUecñ¼ Etg man eKalbMNg elIksÞÜy karvinieyaK CacMbg CaCagKMeragTIRkúg¬KMeragtamtMbn´> TIRkúgrIklUtlas´tamkarBRgIkTIRkúgFMnigrebogRkúg Tsßn£TI3 elITIRkúg enA GasIuGaeKñy_ enA kñúg esdækic© BiPB elak KWtamry£ karviPaKelI TIRkúg rIklUtlas´ tamkarBRgIkTIRkúgFM ¬ rebogRkúg> .lkçN£Biess sMxan´ mYy én karGPivDÆ TIRkúg FM@ enA GasIuGaeKñy_ kñúg b¨unμan Tsvtß cugeRkayen¼ KW karelceLIg nUv TMrg´ TIRkúg Edl ánmkBIkarBRgIkRkúgFM>karrIkcMerInen¼Xøatcakq¶ayBIlMnaMénkareFVInKrUbnIykmμkñúgtMbn´ kalBImunnigXøatq¶ayBIKMrUGnþrkalCnbT-TIRkúgrbs´elakxaglicEdr(lIn1994)>.elak m¨akh:I(1989)ánehATIRkúgrIklUtlas´tamkarBRgIkRkúgFMen¼fa²edsakUta³edayelakpßM BaküPUmi (edsa) kñúgPasa }NÐÚensIu nigBakü RbCMuCn (kUta) edIm,IbgHajnUv smahrNkmμ rvag tMbn´ TaMgBIr TaMg kñúgEpñk tYnaTI TaMgTidæPaB nig edIm,I bBa¢ak´ GMBI sarsMxan´ én kareRbIbec©ks&BÞ CaPasaGñkRsúkGay CaCag bMENgEck rbs´ elakxaglic kñúgkar EsVgyl´GMBI kar eFVInKrUb nIykmμ enA GasIu (m¨ak h:I 1991 .sUmemIl hVbs_ 1997 pgEdr)> .ebItam elak m¨akh:I .tMbn´ edsakUtaKWCa tMbn´BiessEdlmanskmμPaBxagksikmμnigminEmnksikmμ¿ ¿ ekIteLIgedayenACab´¬enAcenøa¼ tMbn´TIRkúgsñÚl>tMbn´en¼ekIteLIgedaysarEtl&kçx&NÐEdlmanBImunmk.kaleTs£.karpøas´bþÚr Epñkesdækic©.karGPivDÆEpñkbec©kviTüa.nigkarpøas´bþÚrxagkMlaMgBlkmμEdlekIteLIgtamlkçN£ xus@KñapßMnwgclnaénktþaTaMgGs´en¼enAkñúgbNþaRbeTs«sßahkμelakxaglicenAstvtßTI19 nigedImstvtßTI20(m¨akh:I1991£4)>

dUecñ¼.lMnaMénkareFVInKrUbnIykmμtamEbbedsakUtaKWCakarbeg;ItCatMbn´BiessmYy EdlminRKan´ Et Bak´B&n§ nwg sMBaFRbCaCnenAtMbn´ RkúgsñÚl ¬ karrIkcMerInCayRkúg mkeRkA 19

ena¼ eT.b¨uEnþ edsakUtaCa lMnaM én kareFVI nKrUbnIykmμ tamtMbn´ edIm,I beg;It Ca tMbn´ RkúgFM> .enAtMbn´ xø¼ minRKan´ Et man karpøas´ bþÚr elIkareRbIRás´ dIFøI nig rcnasm<&n§ esdækic©b¨ueNÑa¼eT .b¨uEnþk¾mankarpøas´bþÚreRcInelIrcnasm<&n§RKÜsar.CIvitsg:mnigRKÜsar.neyaáyenAmUldæan nig TMnak´ TMng GMNac RBmTaMg bridæan ehdæarcnasm<&n§ (sMrab´ ágkk sUmemIl EstEql 1995.r¨UsnigBYgsmlI1995)>.«TahrN_KMrUGMBITMrg´TIRkúgFM@TaMgen¼manenATIRkúgágkk .hßakarta .nigm¨anIl .b¨uEnþ sUm,ITIRkúg lMdab´ TI2 dUcCa án´Dug .hßkefan .nig Qagém k¾ Føab´ TTYlnUvkarBRgIktamlMnaMRbhak´RbEhlKñaen¼Edr.ehIykñúgkrNIxø¼ánbeg;ItCaEpñkmYy énkarBRgIkrebogénkareFVInKrUbnIykmμmanpøÚvdwkCBa¢ÚnFM@eRcIneTotpg> ktþasSanPaB nig ktþaRbvtþisa®sþán eFVI[ kareFVInKrUbnIykmμ kñúg TMrg´ en¼ xus BI bTBiesaFn_enAelakxaglic>.ktþaTI1KWTItaMgTIRkúgFM@enAGasIuGaeKñy_sSitenAkñúgtMbn´Edl man tugsIuet RbCaCnx<s´ nigEdl BwgEpðk elIkMlaMgBlkmμdaMdu¼ RsÚv> .TMnak´ TMng en¼ man n&yfa .sktþanuBl kMlaMgBlkmμy¨ageRcIn (nigTIpßar) sMrab´ vis&y «sßahkmμ nig esvakmμ manenAhYsBIRBMEdnpøÚvc,ab´rbs´TIRkúgEdlCaehtueFVI[karRbmUlpþMúCaTIRbCMuCnmanenAEt CMuvijtMbn´TaMgen¼>.ktþaTI2EdlPaKeRcInmanRbPBecjBIdugsIuetRbCaCnx<s´KW²sSanPaB Tak´Tgnwgkareda¼dUr³F¶n´F¶renAtamtMbn´ksikmμEdleRbIRás´nUvmeFüaáydwkCBa¢ÚneRcIn Ebb Et efak@ .dUcCa rm¨kkg´bI .ebkak .sIukøÚ .rfynþdwkCBa¢ÚntUc@ .LanQñÜltUc@ .nig kaNUt> .cMnucTaMg en¼ án eFVI [ cracrN_ TMnij .mUlFn nigBiess kareFVIdMeNIr rbs´ mnusß man kargayRsÜlEdlCaehtueFVI[karRbmUlpþMúbeg;ItCaTIRkúgminmankarcaMác´> GVIEdl eFVI [ kareFVInKrUbnIykmμ enA GasIuGaeKñy_ bc©úb,nñ xus BI bTBiesaFn_ BI mun enA kñúg tMbn´ KWfa .kMlaMg rujRcan sMxan´ bMput enA BIeRkay kar BRgIkTIRkúg KW kar ekIneLIg nUv «sßahUbnIykmμ Edl án mk BI tMrUvkar sMrab´naM ecj nig vinieyaK breTs enA tam tMbn´ sñÚl rbs´ CatiEdl ánBt’na xagedImrYcehIy> . xN£ Edl TIRkúgPaKeRcIn enA kñúg tMbn´ Ca kar bnþ mrtkBI mUlFnGaNaniKm.lMhUrénkarvinieyaKbc©úb,nñpþl´Ca karrIkcMerIneRcInCag karekg Rbv&Ba©pÞal´@> dUecñ¼ eKGacbgHaj án fa karrIklUtlas´ tam Ebb BRgIkTIRkúg KW Ca sSanPaB xagPUmisa®sþ mYyEdlCalT§plénkarhUrcUlnUvmUlFnBiPBelakmkkñúgbridæanEdlman Rsab´rYmnwgktþasSanPaBnigRbvtþisa®sþEdlbeg;IttMbn´BRgIkBiessmYyelItMbn´ksikmμ[ køay CaTIRkúg enA kñúg tMbn´ sñÚl rbs´Cati> .plviák elIEpñk eKalneyaáy én Tsßn£ en¼ 20

PaKeRcIn man TMenar eTA elI kar RKb´RKg nig kareFVI KMeragsMrab´ TIRkúg½ TI1 .eda¼Rsay CamYy tMbn´ BRgIkTIRkúg tamry£ karpþl´ esvakmμ [RbesIrCagmun Edlman CaGaT# xagEpñk sMNl´rwg.nigkareFVIKMeragxagEpñkKmnaKmn_> .TI2 .sMedA sMrYl nUvsMBaFsMrab´ karrIkcMerIn tam ry£ yuT§isa®sþ Edl man eKalbMNg EckrMElk nUv mUlFn sMrab´ karvinieyaK elI Epñk ehdæarcnasm<&n§TIRkúgeTA[tMbn´Citxag(eyIgnwgBiPaKßaBIbBaHaen¼xageRkameTot)>. nKrUbnIykmμnigynþkmμBhukMrit eTa¼CaTsßn£xagelIxusKñaBImYyeTAmYyTaMgkñúgkarbgHajGMBITIRkúgnigplviákelI Epñk eKalneyaáyk¾eday .k¾Tsßn£ TaMgGs´ án yl´ RsbKñakñúg kMrit mYy fa nKrUbnIykmμ RtÚvrujRcanedaydMeNIrkarkñúgkMritlMhresdækic©BiPBelak>.karsikßaCaeRcInBMusUvbgHaj fa TIRkúg Ca sSab&nsg:mrwgmaM Edlman enA kñúg RbéBNIkñúg tMbn´eT> .b¨uEnþeKeRcIn bgHaj fa TIRkúg KWCa Exñg enA kñúg TMnak´TMng én lMhUrmUlFn BiPBelak> .eyIg G¼Gagfa .eTa¼Ca kMlaMg esdækic©BiPB elak KWCa ktþarujRcan sMxan´ bMput enABIeRkay dMeNIrkar nKrUbnIykmμ k¾BitEmn .k¾dMeNIrkaren¼ekIteLIg kñúg kMrit eRcIn ehIy kar epþatkarviPaKCaGTiPaB eTA elI esdækic©saklelakánbiTáMgnUvdMeNIrkarsaMjúaMCaeRcInEdlekIteLIgenAkñúgEpñkdéT eTot én CIvit sg:m nigEdlGacekIteLIgtamkar viPaK kñúg kMrit epßgeTot> .karG¼Gag en¼ minman n&yfa .²RsúkGay³ mandMeNIrkarsg:m dac´ edayELk BI ²BiPBelak³ena¼eT> . .b¨uEnþkarG¼Gagen¼ RKan´ Et CakarG¼Gag sMu[ man kar TTYl s:al´ fa .dMeNIrkar én karpøas´ bþÚr esdækic©nigsg:mekIteLIgkñúgkMriteRcInkñúgeBlRsbKña>.elakhVbs_ánelIkeLIgfμI@en¼ fa½ enAkñúgkarbgHajxñatFM@TaMgen¼ .mankEnøgtUccegðótNas´ sMrab´ PaBedayELk@ nigktþaepßg@> .karsnñidæan xage sdækic©neyaáyrab´ bBa©Úl edayGectna nUv ynþkmμxagkñúg ¬karGPivDÆ TIRkúg .PaBtUclðit én neyaáy kñúgRbeTs .sarsMxan´ én lMnaMCIvit EbbTIRkúg .PaBtantwg enAkñúg rcnasm<&n§sg:m Edl eRb¼RsaM .vb,Fm’ TMenIbniym eRcInEpñk nigkarRbqaMg nwg bMlas bþÚr(hVbs_ 1997£462)>

eyIg yl´ Rsb CamYy elak hVbs_ fa .TidæPaBepßg@ én CIvit enATIRkúg Edl elak erobrab´ xagelI RtÚván eK RBegIy kenþIy .nig fa karEsVg rk nUv CMerIs elI TMrg´ déT mk CMnYs karbgHajEdlGacpþl´CaTsßn£epßg@GMBIdMeNIrkarnigbTBiesaFn_kñúgkareFVInKrUbnIykmμ enA GasIuGaeKñy_ BitCamansarsMxan´> .b¨uEnþ eyIg nwg G¼Gag fa .viFIsa®sþEbb ²esdækic© 21

neyaáy³ RtÚvykcitþTukdak´ elI TidæPaBepßg@ én kareFVInKrUbnIykmμ .ehIyGVIEdl caMác´ ena¼KWesdækic©neyaáymYyénkareFVInKrUbnIykmμEdlmaneRcInkMritnigykcitþTukdak´elI ktþasSanPaBnigRbvtþisa®sþepßg@énCIvitenATIRkúg> enA kñúg karsikßa GMBI nKrUbnIykmμ GñkniBn§CaeRcIn BiessPUmiviTüaviTUr ánykcitþ Tukdak´ elI sarsMxan´ kñúgkar ecosvag min pþl´ kar cab´GarmμN_ eRcIn eBk elI dMeNIrkar kMrit FMbMput> 2 .kñúgkrNItMbn´ lUtlas´ tamkarBRgIkTIRkúgenA m¨anIl .elakExlI (1998 .1999) .án bgHajGMBI karcUlrYmcMENk én kareFVIsaklPavUbnIykmμ esdækic©hVIlIBIn enA kñúg karBRgIkTIRkúg.b¨uEnþkarcUlrYmen¼ekItmankñúgdMeNIrkarsg:mtamkMritCaeRcIn>.kñúgkMritfñak´ Cati .eKman Rkbx&NÐ eKalneyaáy c,as´ las´ sMrab´ RKb´ RKg kareRbIRás´ nig pøas´ bþÚrdI .b¨uEnþCajwkjab´ eKal neyaáy TaMg en¼ eK minykmkGnuvtþ nigRtÚvbMpøaj eday yuT§sa®sþ GPivDÆ EdlsMedA eTArk kar eFVI«sßahUbnIykmμ CaCag kareFVI TMenIbkmμ xag Epñk ksikmμ> .kñúgkMritrdæaPiálfñak´RkúgenAkñúgextþkavIt(Cavite)EdlenACab´TIRkúgm¨anIl.c,ab´GnuBaØati[ man PaBbt´Ebn kñúg kar bk Rsay c,ab´ sþIBI karEbgEck CatMbn´nigkñúg kar kMNt´ elI kareRbIRás´ dI> .sMxan´ Cagen¼ eTot .PaBbt´ Ebnen¼ RtÚv án eKyk mkGnuvtþ enAkñúg bribT mYy Edl BMuman RBMEdn c,as´ las´ rvag tYnaTIsaFarN£ nig tYnaTI ÉkCn .nig rvag karTTYl xusRtÚv xag kar tak´Etg c,ab´ nig plRbeyaCn_ ÉkCn> .cMENk enA kMrit buK:l én TMnak´ TMng rvag m©as´ dI .GñkCYldI nig Gñk man }T§iBl xagneyaáy enA mUldæanvij .ksikrCYldIeK mankarlMák sUm,IEt kñúg kar TamTarsiT§iRsbc,ab´[ man CasMNgRKb´ RKan´ ¬Cakarpþl´ dI tam ry£ kMENTMrg´ dIFøI> ktþasSanPaBTaMgGs´ en¼ beg;It án Ca dMeNIrkarsg:m saMjúaM y¨ageRcIn Edl Bit Ca án CMruj [ man dMeNIrkar nKrUbnIykmμ enA m¨anIl (kar bMRBÜj ktþaTaMgGs´ mk Ca kar p:Úp:g kñúg kMrit x<s´ én mUlFn saklelak [ RtÚv nwg bridæan Rkúg KW eFVI [ eyIgePøcKitnUvcMnucCaeRcIn)> dMeNIrkar dUcKñaen¼ RtÚván eKrkeXIj en A kñúgkarsikßaCaeRcIn GMBI TIRkúg hßakarta nigkarBRgIkRkúgen¼eTAkñúgtMbn´hßabUtaEbknigeq .lIhV (1994 .1996)sikßa elI kMlaMg vb,Fm’ ¬menaKmviC¢a nig ktþa esdækic© Edl rujRcan [ man kar GPivDÆ enA hßabUtaEbk> .elakán G¼Gagfa .kñúgnamCanimitþrUb xag menaKmnviC¢a .karBRgIktMbn´ CayRkúg eTA kñúg tMbn´ edsakUta bgHajnUvTMenIbkmμnigkarGPivDÆEdlpþl´nUvFmμanurUbPaBdl´eKalneyaáyesdækic©rbs´ 22

s‘UhartU>.CamYy Kña en¼.kMlaMgesdækic©enA BIeRkay edsakUtaKWBYkvNÑ£kNþal enA}NÐÚensIu EdlmancMnYn kan´ Et eRcIn nig «sßahkmμ xag karGPivDÆ RTBüsm,tþi Edl man nirnþrPaB án edaysar cMNg neyaáy nig bridæan eKalneyaáy GnueRKa¼ (sUmemIl DUkøas 1989 nig hindWsun .l¿ 1996)> .sñaéd en¼ eFVI [ eyIg man sMnYr sMxan´ @ CaeRcIn GMBI tYnaTI én ktþa sg:m .neyaáynigsSab&néndMeNIrkarksagTIRkúgenAkñúgRkúgnigenAtamtMbn´>.eyIgemIleXIj fa .dMeNIrkarén karP¢ab´ TMnak´TMngeTAnwglMhUrrbs´sklelakenA tam tMbn´Rkúg mYy cMnYn (nigRkúmsg:m)nigkarpþac´TMnak´TMngenAtamtMbn´RkúgdéTeTot .minEmnRKan´EtCakarbgHaj GMBI dan én ²mUlFnsaklelak³ dUcEdl Tsßn£ mYy cMnYn G¼Gagena¼eT> .eBlEdltMbn´ TIRkúgFM@enAGasIuGaeKñy_rIkcMerIn.lMhrTIRkúgRtÚvpøas´bþÚrrUbrageTACabNþajTMnak´TMngrvag GñkTIRkúg vNÑ£fñak´ x<s´ nigfñak´ kNþal .b¨uEnþ k¾ án eFVI [ ² lMhr CaeRcIn Edl enA Cayxag min GaccUlrYmenAkñúgbNþajen¼ánEdr.BIeRBa¼bNþajTaMgen¼qøgkat´lMhredayBMuGnuBaØat[ GñkmUldæancUldl´án³(Rkaham1997£112)> TisedAeTAGnaKt½nKrUbnIykmμnigsaklPavUbnIykmμEdlpuyRsÜy dUecñ¼ .etIdMeNIrkarRKb´ kMrit én karGPivDÆ Ebb mUlFnniym nignKrUbnIykmμ nwgekIteLIg y¨agNa enAéf¶ GnaKt? .etI eKRtÚvRKb´RKg ¦sRmbsRmÜl dMeNIrkarTaMgen¼ y¨agNa edIm,I beg;ItCabridæanTIRkúg EdlGacrs´enAán enAGasIuGaeKñy_? .vibtþiesdækic© Edlcab´ epþIm enAqñaM 1997 nigkarFøak´ cu¼ enAGasIuGaeKñy_ bgHajnUv karpøas´ bþÚr nUvtYnaTI rbs´RbB&n§ TIRkúg mYy cMnYn> .eyIg nwg bgHaj nUv TisedAcMnYn5 sMrab´ kareFVInKrUbnIykmμ eFVIdMeNIreTAenAkñúgbribTsm&ysaklPavUbnIykmμd¾puyRsÜy> TI1½.karFøak´cu¼Epñkesdækic©enAGasIuGaeKñy_BitCaáneFVI[KMeragbeRgIkTIRkúgFM@enA kñúg tMbn´ [køay CaRkúg lMdab´BiPB elak Elg sUvman sarsMxan´> .Cak´Esþg .eKeXIj man kar lubecal nUv KMerag sagsg´ ehdæarcnasm<&n§FM@ enATUTaMg tMbn´ TaMg mUl> .xN£ Edl kic©xitxM RbwgERbg dUcCa Gakasyanþdæan GnþrCati KYLaLaMBYr nig rebog pßarTMenIb enA m¨aeLsIubnþdMeNIrkar .KMeragcMNay epßgeTot rYmman bNþajpøÚvEdkfμI mYy eTA Gakasyanþdæan GnþrCati nig eTA Gakasyanþdæan mYy epßgeTot enA rdæPaKxageCIg KW rdæ ekdah_RtÚvpðak>3CamYyKñaena¼.RbB&n§pøÚvCan´elIenAágkknigeka¼CVaRtÚvánKaMg>.bUkrYmnwg karKaMgsÞ¼xagkarvinieyaKkñúgEpñkÉkCn.sMBaF[mankarBRgIkRkúgRtÚvRsakRsanþ> 23

TI2½ .karFøak´ cu¼ xagEpñk esdækic© án eFVI [ vis&yGclnRTBüKaMg> .karFøak´cu¼TIpßar GclnRTBüEdlmanGtiprNahYsehtuKWCabuBVehtucMbgmYyEdlnaM[mankarFøak´cu¼tMél luy át éf enA Bak´kNþal qñaM 1997 .ehIy vis&yGclnRTBü enA kñúg tMbn´ TaMgmUl RtÚvTTYl rgeRKa¼y¨agxøaMg> .edaysarkarFøak´ cu¼ enA TIpßar nig karRbúgRby&tñrbs´ FnaKar kñúgkarBak´B&n§ nwg karvinieyaKxag GclnRTBü Gacmann&yfa .sMBaF[mannKrUb nIykmμ enA tMbn´BRgIkRkúgRtÚvfycu¼CaBMuxan>.karpøas´bþÚr kareRbIRás´dIksikmμ enA tamtMbn´ BRgIkRkúg enAGasIuGaeKñy_TaMgen¼k¾fmfyEdr>. TI3½ .bMErbMrYs BIRbqaMg Kña Gac elcecj CarUbragenA kñúg karvivDÆén RbB&n§ TIRkúg nig kar GPivDÆtMbn´ enA GasIuGaeKñy_> .eTa¼CamanlMnaM RbmUlpþMú én karGPivDÆ«sßahkmμ ehIy TIRkúg bnþ man sarsMxan´ Cage K k¾ eday .k¾ man sBaØa xø¼ bgHaj GMBI kar gak eTA rk kar eFVI vimCÄkarEdr> .dUcEdl án BiBN’na mk BIxag elI .TidæPaB cMbg én kar rIkcMerIn Ebb TIRkúg enA tMbn´ TIRkúg BRgIk enA GasIuGaeKñy_ KW kar ksag nUv ehdæarcnasm<&n§ dwkCBa¢Ún nig KmnaKmn_ Edlpþl´ nUv bridæan gayRsÜl dl´ esdækic© Ebb TIRkúg> . eTa¼Cay¨agen¼ k¾ eday .xN£Edl dMeNIrkar saklPavUbnIykmμ enA bnþ .lMhr esdækic© enAEt bnþ ERbRbÜlEdr> .Rbkar en¼ án eFVI [Tsßn£mYy Edl niyayfa .²manEttMbn´Biess b¨ueNÑa¼Edl mansarsMxan´xøaMg CageK xagEpñkesdækic©Cati³GacQb´eBjniymeTotehIy>.karerobcMesdækic©enAkMritepßgeTot kan´ Et man sarsMxan´ xøaMg eLIg @ .ehIy zananuRkm TIRkúg fñak´ Cati Gac nwg Qb´ Ca lMnaM én esdækic©enAGasIuGaeKñy_eTotehIy>.enAeBlGnaKt.tMbn´tUc@enAGasIuGaeKñy_k¾GacnwgP¢ab´ xøÜneTAnwgesdækic©saklelakánlðdUcKñaEdr(DUkøas1998)>.Cak´EsþgenARbeTshVIlIBIn .cMnYn kargar enA rdæFanI mankarfycu¼ enA Tsvtß qñaM 1990 dUcmanbgHaj enA kñúg tarag 7¿2> .Tinñn&y déT eTot k¾ KaMRT cMeBa¼ bMErbMrYl en ¼ Edr> .enA Ex mifuna qñaM 1992 .kñúg cMeNam Rkúmh‘un «sßahkmμcMnYn32.Rkúmh‘un28dMeNIrkarenArdæFanI> .mkdl´ExmkraqñaM1998.kñúgcMeNam tMbn´esdækic©cMnYn80.manEt46eTEdldMeNIrkarenATIRkúgm¨anIlnigtMbn´Ek,r@Rkúg>.dUecñ¼ .eKseg;teXIjfa.sarsMxan´GacRtÚvrIksayPayeTAtamtMbn´déT ehIyzanuRkmTIRkúgGac nwgRtÚv lubbMát´ edaysar Rkúg dUcCa ccefan¬ át´fWv¨s .á¨tay¨a nig esb‘U kan´ Et man sarsMxan´eRcIneLIg@> enAeBl CamYy Kña en¼ .karFøak´ cu¼ Epñk esdækic© k¾ án beg;It nUv ninñakar GPivDÆ b®Ba©as vij xøEdr> .«TahrN_ .enARbeTs éf kmμsiT§isMrab´ Rkúmh‘unbreTs enA TIRkúg ágkk nig tMbn´ 24

CMuvijRkúg man Et sMrab´«sßahkmμ mYy cMnYn b¨ueNÑa¼ .b¨uEnþ enA tMbn´ q¶ay@ c,ab´ sþIBI kmμsiT§iman lkçN£ esrICag en¼> .eTa¼Cay¨agen¼ k¾ eday .enA qñaM 1998 .edIm,I eqøIy tb nwg kar Føak´cu¼ én karvinieyaK nig tMrUv kar bnÞan´ xag mUlFn fμIeTot .rdæaPiál éf án GnuBaØat [ man kmμsiT§i eBjelj sUm,I Et enA kñúg raCFanI> .dUecñ¼ pÞúy nwg bMErbMrYl Edl bgHaj BI xagelI .eKal neyaáyen¼GacnaM[mansMBaFCafμIelIkarGPivDÆenAkñúgtMbn´TIRkúgBRgIknigkarFøak´cu¼nUv karcab´GarmμN_elIkarGPivDÆenAtMbn´q¶ay@> 4.niyaymü¨ageTot.vibtþiesdækic©GacnaM[man karykcitþTukdak´eRcInCafμImþgeTotelITIRkúgedaysarEtPñak´gareFVIKMeragesdækic©Büayam Tak´TajkarvinieyaKfμI@edayykcitþTukdak´tictYcb¨ueNÑa¼elIkarGPivDÆenAtMbn´déT> TI4½ .eBl Edl esdækic© enA GasIuGaeKñy_ rIkcMerIn xøaMg .TIRkúgán køay Ca mCÄmNÐl Edl man kMlaMgTijx<s´ nig karsayPayxag Epñk vb,Fm’> .b¨uEnþ eTa¼Ca y¨agen¼ k¾eday .xN£Edl karF©ak´ cu¼ xagEpñk esdækic© án eFVI [ vNÑ£kNþal rgeRKa¼ .TIRkúg mYy cMnYn enA kñúg tMbn´ánkøayCacMnucsñÚlénclaclsg:mnigCMela¼Catisasn_>.karlMákEdlkan´EtekIn eLIg nigkarmineBjcitþCab´rhUtmkánbNþal[manPaBCasRtÚvnwgKñaenAtamtMbn´TIRkúg enA TUTaMg RbeTs }NÐÚensIu nig kñúg cMeNam Gñk TIRkúg enA kñúg raCFanI ágkk> .enA RbeTs éf .rdæaPiál fμI mYy án ekIteLIg enA Ex kBaØa qñaM 1997 .ehIy enA RbeTs }NÐÚensIuRbCaCn xwg sm,ar nwg elak s‘UhartU nig CnCati}NÐÚensIu GMbUr cin Edl Ca eKaledA én GariPaB kñúg Rbvtþisa®sþ>.kartv¨aRbqaMgenAtamTIRkúgenATUTaMgRbCMueka¼ánnaMeTArkCMela¼hwgßa>.RbPB mYycMnYnáná¨n´sμanfamanmnusßCag1000nak´ánsøab´enAkñúgeBleFVIkartv¨a.kareFVIkUdkmμ nig karlYc bøn´ enA kñúg Ex emsa nig «sPa qñaM 1998> .kartv¨aRbqaMg TaMg en¼ dwknaM eday Rkúm nisßitmkBItammhaviTüal&ykñúgRkúgnigmankarcUlrYmBIvNÑ£kNþalkñúgRkúgehIyánCMruj [s‘UhartUcu¼ecjBIdMENgenAéf¶TI21.«sPaqñaM1998>.dUcRBwtþikarN_enAhVIlIBInkalBIqñaM 1998Edr.GñkTIRkúg(minEmnGñkenAtamTICnbTEdlmancMnYneRcIneT)nwgbnþCMruj[mankar pøas´bþÚrxagEpñksg:mnigneyaáyenAGasIuGaeKñy_> TI5½ vibtþi esdækic© enA qñaM 1997-98 án naM mk nUv kar pøas´ bþÚr sMxan´ @ dl´ Tsßn£ elI lMhr TIRkúg nig esdækic© enA GasIuGaeKñy_> .enA kñúg kMLúg eBl én karFøak´ cu¼ .kar RbKYtRbECg sMrab´ karvinieyaK xagmUlFn enA kñúg tMbn´ kan´ Et man lkçN£ RsÜcRsav> .CamYy Kña en¼ . eK k¾ kan´ Et emIl eXIj nUv PaB xusKña rvag lMhr esdækic© Cati rbs´ RbeTs mYy nwgRbeTs mYyeTot> .«TahrN_ .elak naykrdæm®nþI swgHburI .h;Ú cuk .tug án eFVIkarkt´ sMKal´ fa .² TIpßar 25

Edl kMBug ekIt eLIg caMác´ RtÚv Et Eck [ dac´ BIRbeTs mYy eTA RbeTs mYy³ > .karkt´ sMKal´ en¼ án bgHaj fa .eBl eK sikßa BI {kas vinieyaK eK Elg Kit fa GasIuGaeKñy_ Ca krNIrYm eTot ehIy > .niyaymü¨ageTot .kar cgCaRkúm dUcCa ²esdækic© GasIu³ nig ²bBaHa rbs´ GasIu³ ( Edl CakarGnuvtþnaM[mankarrIksayPaynUveRKa¼fñak´xagEpñkhirBaØvtSú)bc©úb,nñkMBugEtebIkRck [ man kar EbgEck [dac´ BI Kña kñúgEpñk lMhr esdækic© nig Gac bNþal [ man kar RbKYt RbECg kan´ EtxøaMgrvagTIRkúgTaMgGs´enA kñúg tMbn´>.kartamdanelI}T§iBl éndMeNIrkaren¼elI Epñk ²karrIkcMerIn Ebb BhuekaN³ Edl BiBN’na mk BI xagelI Edl ekIteLIg BI kar yl´ fa .karrIkcMerInEdlánmkBIkarshkarKñaGacekIteLIgánBItMbn´esdækic©GnþrRbeTsCakar Geg;t KYr [ cab´ GarmμN_Nas´> .eyIg RbEhlCa nwgeXIj nUv dMeNIrkar én kar bMEbk CabMENktUc@ (dMeNIrkarrYmKña rvag saklPavUbnIykmμ nig mUldæan nIykmμ) enA kñúg lMhr esdækic©enAGasIuGaeKñy_edaysarmUlFnbreTsemIleXIjkan´Etc,as´GMBIPaBxusKñarvag Rkbx&NÐ c,ab´ Cati rbs´RbeTs nI mYy@ ehIy tMbn´Rkúg lMdab´ TI2 rbs´ Cati nImYy @ kan´ EtRtÚv RbkYtRbECgkan´EtxøaMgsMrab´mUlFnkMr> esckþIsnñidæan½.}T§iBlelIeKalneyaáy karegIbeLIgvij xagEpñkesdækic© enA GasIuGaeKñy_ nwgbNþal [ man karpøas´ bþÚr xag Epñk sSab&n> .cn .RhVIútEmn (1997k) án kMNt´ nUv «bsK:cMnYn bI Edl man cMeBa¼ karRKb´RKg GnþrkalenA TIRkúg½ TI1 KW PaBcaMác´ kñúg kar beg;It [ man Ca RbB&n§ GPiálkic© Rbkb eday RbsiT§PaBsMrab´tMbn´TIRkúgEdlkan´EtrIkcMerInnigEdlGacpþl´xagEpñkc,ab´.sareBIBn§nig bec©keTsdl´Rkbx&NÐsSab&nedIm,IRKb´RKgGnþrkalTIRkúg>.TI2 KWPaBcaMác´kñúgkarykcitþ Tukdak´ elI nirnþrPaB kñúg kar RKb´RKg Gnþrkal en¼.nig TI3 KWfa .²kareFVIKMerag KYr Et [ køay Ca dMeNIrkarmYy Edl man lkçN£ ebIkcMhr nig Rbkb edaykarcUlrYm eRcIn Cag bc©úb,nñ nig man lT§PaB RKbdNþb´ elI kMlaMg rbs´ Rkúmsg:msIuvil Biess Rkúm mnusß Edl eK min yk citþ Tuk dak´¿¿¿¿³(RhVIútEmn1997k£4)> kñúg cMeNam «bsK:TaMg bIen¼ .karKitKUr BI bBaHa GPiálkic© TIRkúg enA kñúg bribT tMbn´ GasIuGaeKñy_KWCakic©karsaMjúaMCageKbMputkñúgrUbPaBeRcIny¨ag>.TI1edaysarbBaHaen¼mankb´ y¨ag eRCA enA kñúg esdækic© neyaáy rbs´ bNþa RbeTs enA GasIuCaeRcIn> .niyay [ Bit eTA .bBaHa en¼ k¾ RtÚv án eK eFVI smahrNkmμ y¨ag eRCA eTA kñúg dMeNIrkar saklPavUbnIykmμ Edl eyIg án BiBN’naBIxagedIm mk> .TMnak´TMng en¼ ekIteLIg k¾ edaysar vrCnxagneyaáy 26

man Tsßn£vis&yfa TIRkúg KW Ca tMbn´ RbCMuCn Edl man lkçN£RbKYtRbECg kMrit BiPBelak> . karRsavRCav elI bBaHa GPiálkic© enA tam RbeTs eCOnelOn epþatsMxan´ elI karekIt eLIg raCFanIFM@ EdlCa TMrg´TIRkúgman «tmþPaB CageK enA cug stvtß TI 20 .b¨uEnþenA tam RbeTs kMBug GPivDÆ PaKeRcIn GMNacneyaáy sSit enA kMrit Cati nig extþ enA eLIy ehIy bBaHa GPiálkic©tamraCFanIFM@enABMuTan´CaGTiPaBenAGasIuenAeLIyeT>.vrCnxagneyaáyman karcab´GarmμN_elIkarrkßaTaMgGMNacneyaáyTaMgGMNacesdækic©nigcab´GarmμN_elIkar CMruj [ man yuT§sa®sþ ²GPivDƳ Edl beg;IteLIg edIm,I eFVI [ TIRkúg kan´ Et man lkçN£RbKYt RbECgenAkñúgtMbn´b¨ueNÑa¼>.eTa¼Cay¨agNa.edaysarkarFøak´cu¼Epñkesdækic .kardak´sMBaF CMruj[mankareFVIvimCÄkarGMNacen¼mankan´EteRcIneLIg©> bBaHa én kar eFVI vimCÄkarGMNac en¼ Bit Ca ktþa sMxan´ kñúg kar kMNt´nUv eCaKC&y kñúg GPiálkic© TIRkúg eRBa¼fa eCaKC¥¼GaRs&yTaMg Rsúg elI suqnÞ rbs´ rdæaPiál Catikñúg kar GnuBaØat [ rdæaPiál TIRkúg TTYlán nUv kar TTYl xus RtÚv kan´EteRcIn Cag mun elI kar yk Bn§ .karRKb´RKg dIFøI .ehdæarcnasm<&n§ TIRkúg nig kardwkCBa¢Ún> .TIen¼ man bdimti eRBa¼fa xN£ eBl EdlrdæaPiálCaticg´ekþabGMNacneyaáyelITIRkú[email protected]&NÐeKalneyaáybc©úb,nñ kñúg kar kat´bnSyc,ab´ .ÉkCnPavUbnIykmμ .nig karkat´bnSycMNayrbs´rdæaPiál Edl CaEpñk mYy én KMeragGPivDÆ (Edl KaMRT eday TIPñak´gar hirBaØvtSúGnþrCati dUcCa mUlniFIrUbIvtSúGnþrCati) .tMrUv [ rdæaPiál Cati pþl´ GMNac en¼ dl´ Pñak´gar rdæaPiál epßg @nig Pñak´garÉkCnfñak´Rkúg>.enA kñúgbribTtMbn´GasIuGaeKñy_ .el,Ónénkarpþl´GMNacen¼man PaB BMueTotTat´xøaMgNas´> «bsK:TI2 Edl karrIkcMerIn én tMbn´TIRkúg FM@beg;IteLIg KW kar eFVI [ TIRkúgman karrs´enA kan´ Et RsÜl> . karniyay Ebb en¼ GacTTYl yk án eRcIn Cag kar eRbI Bakü ²nirnþrPaB³ eRBa¼fa tMbn´TIRkúg BwgEpðkelI FnFan mk BI xageRkAticbMput> .CaTUeTA .bBaHa nirnþrPaBEdlepþatsMxan´elIkarricrilEpñkbridæanenAkñúgtMbn´TaMgen¼5.karbMBulbriyakas nig bMBulTwk .bBaHa sMGat kaksMNl´ nig sMGatdI RtÚván eK yl´ fa Ca bBaHa cMeBa¼ nirnþrPaB TIRkúgFM@>[email protected]æanTaMgen¼RtÚváneKyl´faCalT§plénkarrIklUtlas´rbs´ TIRkúgCaCagedaysarbraC&ykñúgkarRKb´RKg>.eyIgyl´RsbCamYycnRhVIúEmnfaviFIsa®sþ kñúg kareFVI [ man nirnþrPaB en¼BMu Tan´RKb´RKan´ enAeLIyeT .ehIy fa eKKYr yk citþ Tukdak´ [ kan´Et eRcIn Cagmun elI kar GPivDÆ FnFanmnusß Rbkb eday nirnþrPaB> .CacugeRkay 27

. karbeg;It[manbirdæanmYyRbkbedaynirnþrPaBminGaRs&yEtelIkarkMNt´xagbec©kviTüa ena¼eT .b¨uEnþ GaRs&y elI kar sMercykeKalneyaáy sþIBI karGPivDÆFnFanmnusß> .eKalkarN_RKw¼ bc©úb,nñ kñúg kar sikßa BIkarGPivDÆ edIm,I dak´bBa©Úl bBaØtþi ²mUlFn sg:m³ Ca FatumYy sMxan´caMác´ sMrab´ kar GPivDÆ án TTYl yl´Rsbfa mUlFn xagmnusß nig xagsSab&n KWCatMrUvkarsñÚl sMrab´karGPivDÆ> .niyay GMBI tMbn´ TIRkúg FM@ vij .eKG¼Gagfa tMbn´TaMg en¼ CaTUeTAman²mUlFnsg:m³kñúgkMritx<s´CagCatiTaMgmUleTotBiessxagEpñkFnFanmnusß> .eTa¼Cay¨ag Na k¾eday .tMrUvkarcaMác´ bMput KW RtÚv GPivDÆFnFansSab&n Edl Gac CMruj [ man karRKb´RKgRbkbedayRbsiT§PaBelItMbn´TIRkúgFM@> tMrUvkaren¼mYyEpñkKWCa«bsK:TI3EdlelakcnRhVIútEmndak´ecjedIm,IeFVI[RbB&n§ GPiálkic©TIRkúg kan´Et GaceqøIytbeTAnwgtMrUvkarnigkarcg´ánrbs´RbCaBlrdæ>.enAkñúg bribTxø¼.eKehAyuT§isa®sþen¼faCa²yuT§isa®sþpþl´GMNac³EdleFVI[RbCaCnenAkñúgmUldæan kan´EtmankarcUlrYmeRcInenAkñúgkareFVIKMeragsMrab´mUldæanrbs´xøÜn>.yuT§isa®sþpþl´GMNac en¼ Gac man RbsiT§iPaB eTA án lu¼Rta Et eK pþl´GMNac dl´shKmn_ xag Epñk sareBIBn§ CaedIm edIm,I Fana[ án fa esckþI sMerc citþ rbs´ RbCaCn mUl dæan RtÚv án eK yk eTA Gnuvtþn_ (RhVIútEmn1992.DUkøasnigRhVIútEmn1998)> eyIg Gac eFVI esckþIsnñidæan án tamry£ kardkRsúg BI sñaéd rbs´elak Dins_ .hVbs_ Edlniyayfa²cMnucEdlCa«bsK:KWfaeyIgRtÚvrukrkbEnSmeTotelIdMeNIrkarEdlbeg;It CaTMrg´TIRkúgfμI@edayepþatCaBiesselIkarRbKYtRbECgxagvb,Fm’EdlCaGñkkMNt´nUvkar RsemIlRsém¨TaMgen¼.nigepþatelIdMeNIrkarnigynþkmμxag nKrUbnIykmμkñúgRbeTsnImYy@ Edl TTYl yk ¦ RbqaMg nwg bMlas´bþÚr cMeBa¼ CIvit rbs´ Gñk TIRkúg³ (hVbs_ 1997£ 466)> .dUecñ¼ .ktBVkic© bnþeTA eTot KW eyIg RtÚv TTYls:al´ fa karRsemIlRsém¨ beg;It Ca dMeNIrkar nKrUbnIykmμEdleKeFVIeLIg.eKCMruj[manehIyeKGnuvtþn_enAkñúgkMriteRcIn.nigRtÚvFanafa lMhrTIRkúgfμIenAGasIuGaeKñy_nwgkan´Etpþl´PaBgayRsÜldl´karrs´enA> cb´ kMNt´cMNaM rhUtmkFøab´mankarCECkEvkEjkxøaMgGMBItYnaTIrbs´kMlaMgkñúgnigeRkAkñúgkarkMNt´nUvGtþsBaØaNxus@Kñaén sg:menAGasIuGaeKñy_>.Tsßn£rbs´elakEbnda(1962)CaTsßn£cas´1>.sñaédrbs´ér¨(1988)nigLMúát(1990) ánG¼GagfaGasIuGaeKñy_man¬sßKl´vb,Fm’mkBIkñúgnigmansmtSPaBkñúgkarRsÚbyknUv}T§iBlepßg@mkBI 1

28

eRkAdUcCasasnahiNÐÚ.GIusøamnigcin>.karBiPaKßalMGitelIkMeNIttMbn´GasIuGaeKñy_mankñúgsñaédrbs´GIumWussun (1984)nigdWkUnIk(1994)> «TahrN_GMBIkarsikßaRsavRCavEdlepþatelIk²CIvitRbcaMéf¶³rbs´Gñkrs´enATIRkúgenAGasIuGaeKñy_KW .ECllIENk(1991).h:InENs(1992)nigmYery_(1991)> 7dsafdsafdsafdasfsafsadfsa 8safdsfsda 9fasfdsfasfsda 2

3 4 5

29