Thay Do

THẦY ĐỒ Truyện dân gian truyền miệng

Ngày xưa có một thư sinh nhà nghèo. Sau khi thi đỗ, được bổ nhiệm về làm giáo thụ ở một phủ, tạm gọi là “phủ Vĩnh Tường” trong huyền thoại Hồ Xuân Hương (1). Quan phủ cho cất mội trường học trước phủ và chiêu sinh để thầy dạy dỗ. Một hôm, thầy đồ nhìn ra cửa sổ, thấy cô gái con quan tri phủ ra hồ sen. Thầy vội theo gót. Tiểu thư vén váy bước xuống hồ hái hoa. Phụ nữ Việt Nam xưa vốn mặc quần không đáy, nên khi cô xoạc chân vói một cành hoa, thầy đồ nhìn xuống mẳt nước lung linh phản chiếu hình ảnh mà thầy hằng mơ ước. Thích quá, thầy vội vàng trở lại thư phòng lấy giấy đề hai câu thơ Phong tiền lạng mạn hoa thinh sắc Thủy diện mang mang bạng thổ thần Xin tạm dịch (Trước gió chập chờn hoa khoe sắc Dưới nước mập mờ trai le lưỡi).

rồi đem dán trên lối về phòng của cô tiểu thư Cô gái cầm hoa trở lại phòng, chợt thấy hai câu thơ, cô xấu hổ, gỡ ra đem về phòng. Hôm sau, thầy đồ mở cửa lớp, thấy một bài thơ theo thể hát nói dán bên ngoài cửa lớp: Thầy đồ là người tài bộ Ôm cầm thư đi giáo thụ phủ Vĩnh Tường Thước nha môn thiết một học đường Dạy dăm đứa chi hồ dã dã. Nhân lúc thầy ngồi nhàn hạ Thầy ra hồ xem ả hái hoa Ả vô tình ả để “đồ” ra Đồ trông thấy, đồ ngâm nga tức khắc Phong tiền lạng mạn hoa thinh sắc Thủy diện mang mang bạng thổ thẩn Đồ ngâm rồi đồ đứng tần ngần Nghĩ đồ nọ với đồ kia them thắc mắc Đêm năm canh đồ nằm không chớp mắt Luống mơ màng đồ nọ nhớ đồ kia Đồ đâu gặp gỡ làm chi ? (1) Gọi là huyền thoại vì tương truyền bà lấy ông Nguyễn văn Hanh làm tri phủ Vĩnh Tường. Song theo sử sách thì ông Nguyễn văn Hanh chết 3 năm trước khi phủ Vĩnh Tường được thành lặp