Tema04

ÒÅÌÀ ¹ 4 ÏÐÎÈÇÂÎÄÑÒÂÎ, ÐÀÇÕÎÄÈ È ÏÅ×ÀËÁÀ 1. Ïðîèçâîäñòâåíèÿò ïðîöåñ à) Ïðîèçâîäñòâåíà ôóíêöèÿ; á) Ïðîèçâîäñòâîòî â êðàòêîñðî÷åí è äúëãîñðî÷åí ïåðèîä; 2. Ðàçõîäè íà ôèðìàòà: à) Âúíøíè (åêñïëèöèòíè) è âúòðåøíè (èìïëèöèòíè) ðàçõîäè; á) Îáùè ðàçõîäè; â) Ñðåäíè ðàçõîäè; ã) Ïðåäåëíè ðàçõîäè. 3. Ïðèõîäè è äîõîäè íà ôèðìàòà: à) Ñ÷åòîâîäíà è èêîíîìè÷åñêà ïå÷àëáà. Íîðìàëíà ïå÷àëáà; á) Îáù ïðèõîä íà ôèðìàòà; â) Ñðåäåí ïðèõîä íà ôèðìàòà; ã) Ïðåäåëåí ïðèõîä íà ôèðìàòà; ä) Ìåòîäè íà àìîðòèçàöèÿ: ëèíååí ìåòîä, íåëèíåéíè ìåòîäè íà àìîðòèçàöèÿ (êîìóëàòèâåí ìåòîä è ìåòîä íà ñíèæàâàùèÿ ñå îñòàòúê). 4. Öåëè íà ôèðìàòà: à) Ìàêñèìèçàöèÿ íà ïå÷àëáàòà; á) Ìàêñèìèçàöèÿ îáåìà íà ïðîäàæáèòå; â) Ðîëÿ íà ðåêëàìàòà. ÏÐÎÈÇÂÎÄÑÒÂÅÍÀ ÔÓÍÊÖÈß ( PRODUCTION FUNCTION ) - ïîêàçâà êàêâî Ï ÊÀÏÈÒÀË Ð ÔÀÊÒÎÐÈ ÍÀ ìàêñèìàëíî êîëè÷åñòâî ïðîäóêöèÿ ìîæåì äà ïðîèçâåäåì Å ÒÐÓÄ ÏÐÎÈÇÂÎÄïðè îïðåäåëåíî ñú÷åòàíèå íà Ä ÑÒÂÎÒÎ ÏÐÈÐÎÄÍÈ ðåñóðñè, òàêà ÷å äà ïîñòèãíåì Ï ÐÅÑÓÐÑÈ íàé-åôåêòèâåí ðåçóëòàò, êîéòî Ð ïðè ðàçëè÷íè òåõíîëîãè÷íè È óñëîâèÿ å ðàçëè÷åí Å Q = f ( K, L ) Ì

ÂÕÎÄ (INPUT)

38

À × ÐÀÇÕÎÄÈ ÇÀ ÐÅÑÓÐÑÈ

ÏÐÎÈÇÂÎÄÑÒÂÎ

ÈÇÕÎÄ ÏÐÈÕÎÄÈ ÎÒ (OUTPU T) ÏÐÎÄÀÆÁÈ

ÏÐÎÈÇÂÎÄÑÒÂÎ ( PRODUCTION ) å ïðîöåñ íà âçàèìîäåéñòâèå íà ïðîèçâîäñòâåíèòå ðåñóðñè ïðè àêòèâíàòà ðîëÿ íà ÷îâåêà ñ öåë òðàíñôîðìèðàíåòî èì â ïðîäóêòè è óñëóãè çà çàäîâîëÿâàíåòî íà îáùåñòâåíè è èíäèâèäóàëíè ïîòðåáíîñòè íà õîðàòà ÊÐÀÒÊÎÑÐÎ×ÅÍ ÏÅÐÈÎÄ ( SHORT-TERM ) - òîâà å òîëêîâà êðàòúê ïåðèîä, ÷å ïîíå åäèí îò ðåñóðñèòå å ïîñòîÿíåí. Òàêà, àêî àíàëèçèðàìå ïðîèçâîäñòâî ñ ó÷àñòèåòî íà äâà ôàêòîðà: òðóäà è êàïèòàëà è àêî êàïèòàëà îñòàâà íåèçìåíåí, à ñå ïðîìåíÿ êîëè÷åñòâîòî íà òðóäà ìîæåì äà âúâåäåì ñëåäíèòå ïîíÿòèÿ: ÎÁÙ ÏÐÎÄÓÊÒ ÍÀ ÒÐÓÄÀ TOTAL PRODUCT OF LABOUR (TPL) - òîâà å ìàêñèìàëíîòî ðàâíèùå íà êðàåí ðåçóëòàò, êîéòî ìîæå äà ñå ïîëó÷è ñ ó÷àñòèåòî íà ðàçëè÷íè åäèíèöè îò ôàêòîðà òðóä ïðè ôèêñèðàíî ðàâíèùå íà äðóãèòå ôàêòîðè (ãðàôèêà ¹ 4.2)

ÄÚËÃÎÑÐÎ×ÅÍ ÏÅÐÈÎÄ ( LONG-TERM ) - òîâà å äîñòàòú÷íî äúëúã ïåðèîä, ïðåç êîéòî ìåíèäæúðèòå èìàò âðåìå äà ïðîìåíÿò âñè÷êè ôàêòîðè íà ïðîèçâîäñòâîòî, ò.å. âñè÷êè ðåñóðñè ñòàâàò ïðîìåíëèâè ÈÇÎÊÂÀÍÒÀ ( ISOQUANT ) å êðèâà, ïîêàçâàùà âñè÷êè òåõíîëîãè÷íî åôåêòèâíè êîìáèíàöèè ìåæäó äâà ðåñóðñà, ÷ðåç êîèòî ìîæå äà ñå ïðîèçâåäå åäíî è ñúùî êîëè÷åñòâî ïðîäóêöèÿ Ãðàôè÷åñêî ïðåäñòàâÿíå ( êðèâà íà ðàâíèÿò ïðîäóêò ) ( ïðàâà íà ðàâíèòå ðàçõîäè ) ( ïúò íà ðàçâèòèå ) Ãðàôèêà ¹ 4.1

Ãðàôèêà ¹ 4.2

ÈÇÎÊÎÑÒÀ ( ISOCOST LINE ) å ïðàâà íà ðàâíèòå ðàçõîäè èçðàçÿâàùà âúçìîæíîñòèòå ïðîèçâîäèòåëÿ äà îñúùåñòâè îïðåäåëåíà åôåêòèâíà êîìáèíàöèÿ íà

39

ïðîäúëæåíèå îò ïðåäèøíàòà ñòðàíèöà

ÎÁÙ ÏÐÎÄÓÊÒ ÍÀ ÒÐÓÄÀ ôàêòîðèòå íà ïðîèçâîäñòâî â çàâèTOTAL PRODUCT OF LABOUR ñèìîñò îò ðàâíèùåòî íà ñâîÿ äîõîä (áþäæåò) è òåõíèòå öåíè (TP L ) ÈÇÎÊËÈÍÀËÀ ( WAY OF DEVELÑÐÅÄÅÍ ÏÐÎÄÓÊÒ ÍÀ ÒÐÓÄÀ OPMENT ) - ëèíèÿ, èçðàçÿâàùà òåíäåíöèèòå â èçìåíåíèåòî íà ðàâíèùåòî AVERAGE PRODUCT OF LABOUR (AP L) - ïîëó÷åíàòà ïðî- íà ïðîèçâîäñòâîòî â ðåçóëòàò íà äóêöèÿ îò åäèíèöà êðàåí ðåçóë- íàðàñòâàíå íà áþäæåòíèòå âúçìîæíîñòè íà ïðîèçâîäèòåëÿ. òàò (ãðàôèêà ¹ 4.3) AP L = TP L /L ÏÐÎÈÇÂÎÄÈÒÅËÃðàôèêà ¹ 4.3 ÍÎÑÒ ÍÀ ÒÐÓÄÀ ÏÐÅÄÅËÅÍ ÏÐÎÄÓÊÒ ÍÀ ÒÐÓ-ÄÀ MARGINAL PRODUCT OF LABOUR äîïúëíèòåëíîòî (MP L ) êîëè÷åñòâî ïðîäóêöèÿ, ïîëó÷åíî ÷ðåç äîáàâÿíåòî íà åäèíèöà êúì äàäåíèÿ ðåñóðñ, ïðè çàïàçâàíå íà ïîñòîÿííà ñóìà íà îñòàíàëèòå (ãðàôèêà ¹ 4.3) MP L = ∆ TP L / ∆ L Ðàçõîäè â êðàòêîñðî÷åí ïåðèîä ÑÐÅÄÍÈ ÏÐÎÌÅÍËÈÂÈ ÐÀÇÕÎÄÈ (AVERAGE VARIABLE COSTS - AVC) - ïðîìåíëèâè ðàçõîäè ñúîòíåñåíè íà ïðîèçâåäåíèÿ îáåì ïðîäóêöèÿ AVC = VC : Q ÑÐÅÄÍÈ ÏÎÑÒÎßÍÍÈ ÐÀÇÕÎÄÈ ( AVERAGE FIXED COSTS - AFC ) - ïîñòîÿííè ðàçõîäè ðàçäåëåíè íà ïðîèçâåäåíèÿ îáåì ïðîäóêöèÿ AFC = FC : Q ÑÐÅÄÍÈ ÐÀÇÕÎÄÈ ( AVERAGE COSTS - ÀÑ ) AC = AFC + AVC AC = TC : Q -ðàçõîäè çà åäèíèöà ïðîèçâåäåí ïðîäóêò

Ãðàôèêà ¹ 4.4 Ñðåäíè è ïðåäåëíè ðàçõîäè

ÐÀÇÕÎÄÈ ( COSTS ) 40

ÏÐÅÄÅËÍÈ ÐÀÇÕÎÄÈ ( MARGINAL COSTS - MC ) - äîïúëíèòåëíèòå ðàçõîäè, ñâúðçàíè ñ óâåëè÷àâàíåòî íà ïðîèçâîäñòâîòî ñ åäèíèöà ∆ Q = ∆ (FC + VC)/ ∆ Q MC = ∆ TC/∆ ÐÀÇÕÎÄÈ ( COSTS )

ÂÚÍØÍÈ ( ßÂÍÈ ) ÐÀÇÕÎÄÈ ( EXPLICIT COSTS ) ðàçõîäè íà ôàêòîðèòå çà ïðîèçâîäñòâî, êîèòî íå ïðèíàäëåæàò íà ôèðìàòà, íî ñå êóïóâàò îò íåÿ ÂÚÒÐÅØÍÈ ÐÀÇÕÎÄÈ ( IMPLICIT COSTS ) - ðàçõîäè íà ôàêòîðè íà ïðîèçâîäñòâî, ïðèíàäëåæàùè íà ôèðìàòà

ÎÁÙÈ ÐÀÇÕÎÄÈ ( TOTAL COSTS ) - ñúâêóïíîñòòà îò âñè÷êè ðàçõîäè íà ôèðìàòà ïî ïðîèçâîäñòâîòî è ðåàëèçàöèÿòà íà ïðîäóêöèÿòà âêëþ÷âàùà â ñåáå ñè ïîñòîÿííèòå è ïðîìåíëèâèòå ðàçõîäè TC = FC + VC

ÏÎÑÒÎßÍÍÈ (ÔÈÊÑÈÐÀÍÈ) Ð À Ç Õ Î Ä È (FIXED COSTS FC) - ðàçõîäè, íàïðàâåíè îò ôèðìàòà, íåçàâèñèìî îò îáåìà íà ïðîèçâåæäàíàòà ïðîäóêöèÿ

Ãðàôèêà ¹ 4.5 Îáùè ðàçõîäè

Ãðàôèêà ¹ 4.7 Ïðîìåíëèâè ðàçõîäè

ÏÐÎÌÅÍËÈÂÈ Ð À Ç Õ Î Ä È ( V A R I A B L E COSTS - VC) ðàçõîäè, êîèòî ñå ïðîìåíÿò ñ èçìåíåíèåòî íà îáåìà íà ïðîèçâåæäàíàòà ïðîäóêöèÿ

Ãðàôèêà ¹ 4.6 Ïîñòîÿííè ðàçõîäè

41

Ðàçõîäè â äúëãîñðî÷åí ïåðèîä

Ãðàôèêà ¹ 4.8

Ãðàôèêà ¹ 4.9

Îáùè ðàçõîäè â äúëãîñðî÷åí ïåðèîä - ñóìàòà îò íàéìàëêî ñòðóâàùèòå êîìáèíàöèè îò ðåñóðñè çà âñÿêî âúçìîæíî ðàâíèùå íà ïðîèçâåäåíî êîëè÷åñòâî ïðîäóêöèÿ Äúëãîñðî÷íè (LRAC)

ñðåäíè

LRTC

ðàçõîäè Äúëãîñðî÷íè ïðåäåëíè ðàçõîäè (LRMC)

èçìåíåíèÿòà íà äúëãîñðî÷íè îáùè îáùèòå ðàçõîäè ðàçõîäè = ------------------------ = LRTC/Q =-------------------- = ∆LRTC/∆Q èçìåíåíèÿ â êîëè÷åñêîëè÷åñòâî ïðîäóêöèÿ òâîòî ïðîèçâåäåíà ïðîäóêöèÿ ÈÊÎÍÎÌÈÈ, ÇÀÃÓÁÈ È ÍÅÈÇÌÅÍÍÀ ÂÚÇÂÐÀÙÀÅÌÎÑÒ ÎÒ ÌÀÙÀÁÀ - õàðàêòåðèñòèêè íà ïðîèçâîäñòâîòî â äúëãîñðî÷åí ïåðèîä Èêîíîìèè îò ìàùàáà (Economies of scale) õàðàêòåðèñòèêà íà ïðîèçâîäñòâîòî â äúëãîñðî÷åí ïåðèîä ïîêàçâàùà, ÷å ïðèðàñòà íà ïðîèçâåäåíàòà ïðîäóêöèÿ å ïî-ãîëÿì îò ïðèðàñòà íà ñðåäíèòå ðàçõîäè. Çàãóáè îò ìàùàáà (Diseconomies of scale) - ïðèðàñòà íà ïðîèçâåäåíàòà ïðîäóêöèÿ å ïî-ìàëúê îò ðúñòà íà ñðåäíèòå ðàçõîäè. Íåèçìåííà âúçâðàùàåìîñò îò ìàùàáà (Constant returns to scale) - ðúñòà íà ïðîèçâåäåíàòà ïðîäóêöèÿ è ðúñòà íà ðåñóðñèòå (ñðåäíèòå ðàçõîäè) å ïðîïîðöèîíàëåí.

42

∆Q/Q v = ---------------------∆( K+L )/( K+L )

Ãðàôèêà ¹ 4.10

v > 1 - èêîíîìèè îò ìàùàáà v = 1 - íåèçìåííà âúçâðàùàåìîñò îò ìàùàáà v < 1 - çàãóáè îò ìàùàáà

Ñ×ÅÒÎÂÎÄÍÀ ÏÅ×ÀËÁÀ ( ACCOUNTING PROFIT ) - ïðåäñòàâëÿâà ðàçëèêàòà ìåæäó ñúâêóïíèÿ ïðèõîä îò ïðîäàæáàòà íà ñòîêèòå è óñëóãèòå è âúíøíèòå ðàçõîäè ñâúðçàíè ñ òÿõíîòî ïðîèçâîäñòâî è ðåàëèçàöèÿ. ÂÚÒÐÅØÍÈ ÐÀÇÕÎÄÈ ( IMPLICIT COSTS ) - ðàçõîäè íà ôàêòîðè íà ïðîèçâîäñòâîòî, ïðèíàäëåæàùè íà ôèðìàòà. ÈÊÎÍÎÌÈ×ÅÑÊÀ ÏÅ×ÀËÁÀ ( ECONOMIC PROFIT ) - ðàçëèêàòà ìåæäó ñúâêóïíèÿò ïðèõîä îò ïðîäàæáàòà è âñè÷êè ðàçõîäè, êàêòî âúíøíè, òàêà è âúòðåøíè.

ÏÐÈÕÎÄ ( REVENUE ) ïðèòîêúò íà ïàðè êúì îïðåäåëåí èêîíîìè÷åñêè ñóáåêò, ïîëó÷åíè çà îïðåäåëåí ïåðèîä îò âðåìå. ÂÚÍØÍÈ ( ßÂÍÈ ) ÐÀÇÕÎÄÈ ( EXPLICIT COSTS ) - ðàçõîäè íà ôàêòîðèòå çà ïðîèçâîäñòâî, êîèòî íå ïðèíàäëåæàò íà ôèðìàòà, íî ñå êóïóâàò îò íåÿ.

ÐÀÇÕÎÄÈ ÍÀ ÐÅÑÓÐÑÈ, ÏÐÈÍÀÄËÅÆÀÙÈ ÍÀ ÏÐÅÄÏÐÈßÒÈÅÒÎ. ÍÎÐÌÀËÍÀ ÏÅ×ÀËÁÀ ( NORMAL PROFIT ) - íóëåâà èêîíîìè÷åñêà ïå÷àëáà ( ZERO PROFIT ) òîâà å àëòåðíàòèâíàòà ñòîéíîñò îò èçïîëçâàíåòî íà ïðåäïðèåìà÷åñêàòà ñïîñîáíîñò. Êîãàòî ôèðìàòà ïîëó÷àâà ñàìî íîðìàëíà ïå÷àëáà, òî íåéíèÿò äîõîä íàïúëíî ñå èçðàçõîäâà çà ïîêðèâàíå ðàçõîäèòå íà ôèðìàòà. 43

π

= TR - TC

ÏÅ×ÀËÁÀ ( PROFIT )

π

Ãðàôèêà ¹ 4.11 Ãðàôèêà ¹ 4.12

ÎÁÙ ÏÐÈÕÎÄ ( TOTAL REVENUE ) - ïîêàçàòåë çà ñóìàðíèÿ ïðèõîä íà äåëîâîòî ïðåäïðèÿòèå çà öåëèÿ ãîäèøåí ïåðèîä îò âñè÷êè âèäîâå èêîíîìè÷åñêè äåéíîñòè, îò ðåàëèçèðàíèòå ñòîêè è óñëóãè è ñàëäîòî íà ïëàòåæíèÿ áàëàíñ, îò÷èòàùî èçâúíðåàëèçàöèîííàòà äåéíîñò íà ïðåäïðèÿòèåòî TR = P . Q P - price (öåíà) Q - quantity (êîëè÷åñòâî)

ÎÁÙÈ ÐÀÇÕÎÄÈ ÇÀ ÄÅÉÍÎÑÒÒÀ ÍÀ ÏÐÅÄÏÐÈßÒÈÅÒÎ ñòîéíîñòòà íà âñè÷êè àëòåðíàòèâè, êîèòî òðÿáâà äà ñå ïðîïóñíàò, çà äà äåéñòâà òî.

ÑÐÅÄÅÍ ÏÐÈÕÎÄ ( AVERAGE REVENUE ) - ïðèõîä ïîëó÷åí îò ïðîäàæáàòà íà åäèíèöà ïðîäóêò

AR

= TR/Q

ÏÐÅÄÅËÅÍ ÏÐÈÕÎÄ ( MARGINAL REVENUE ) - äîïúëíèòåëåí ïðèõîä, ïîëó÷åí â ðåçóëòàò îò ðàñòåæà íà îáåìà íà ïðîäàæáèòå íà ñòîêèòå íà åäíà åäèíèöà. Ïðåäåëíèÿò ïðèõîä ñå îïðåäåëÿ êàòî îòíîøåíèå íà ïðèðàñòà íà îáùèÿ ïðèõîä êúì îáåìà íà ïðîäàæáèòå

MR

∆Q = ∆ TR/∆

44

Ïðàâèëî çà ìàêñèìèçàöèÿ íà ïå÷àëáàòà Ãðàôèêà ¹ 4.13

Ãðàôèêà ¹ 4.14

Îáùà ïå÷àëáà Tπ = TR - TC Ñðåäíà ïå÷àëáà Aπ = Tπ/Q Ïðåäåëíà ïå÷àëáà Mπ = MR - MC

πn

è πn-1 - ìàñàòà íà ïå÷àëáàòà, ïîëó÷åíà â ðåçóëòàò îò ïðîäàæáàòà íà n è n-1 áëàãà ∆π - ïðèðàñò íà îáùàòà ïå÷àëáà ∆ p/∆ ∆ Q = ( ∆ TR/∆ ∆ Q ) - ( ∆ TC/∆ ∆Q ) MR

Ãðàôèêà ¹ 4.15

MC

Mπ = ∆π/∆Q = MR - MC ìàêñèìóìà íà ôóíêöèÿòà ñå ïîñòèãà ïðè ïúðâà ïðîèçâîäíà = 0 ñëåäîâàòåëíî MR - MC = 0 MR = MC - ìàêñèìèçàöèÿ íà ïå÷àëáàòà ïðè ðàâíè äðóãè óñëîâèÿ

45

ÌÀÊÑÈÌÈÇÀÖÈß ÍÀ ÏÅ×ÀËÁÀÒÀ È ÄÈÍÀÌÈÊÀÒÀ ÍÀ ÑÐÅÄÍÈÒÅ ÐÀÇÕÎÄÈ Ãðàôèêà ¹ 4.16

MR = MC ( P - AC ).Q = = îáùà ïå÷àëáà Tπ ÊÐÈÒÈ×ÍÈ ÒÎ×ÊÈ ÍÀ ÔÈÐÌÀÒÀ Òî÷êà íà çàêðèâàíå íà ôèðìàòà òî÷êà íà áÿãñòâîòî íà ôèðìàòà ( Shutdawn point ) Ãðàôèêà íà òî÷êàòà íà çàêðèâàíå

Ãðàôèêà ¹ 4.18

P > AVC - ôèðìàòà ùå ïðîèçâåæäà P < AVC - ôèðìàòà íàïóñêà îòðàñúëà S.D.P. èìà P = AVC - òî÷êà íà çàêðèâàíå íà ôèðìàòà 46

Ãðàôèêà ¹ 4.17

Tπ = ( P - AC ).Q [ PEFAC ] Êðèòè÷íà òî÷êà (Breakeven Point)

Ãðàôèêà íà êðèòè÷íàòà òî÷êà

Ãðàôèêà ¹ 4.19

P = AC - îáùà ïå÷àëáà å 0 P = AVC - ìàêñèìàëíàòà çàãóáà, êîÿòî ìîæå äà ñè ïîçâîëè åäíà ôèðìà

ÌÅÒÎÄÈ ÇÀ ÀÌÎÐÒÈÇÀÖÈß Êàïèòàëîâè ðàçõîäè - âñè÷êè ðàçõîäè ïî ïðèäîáèâàíåòî íà äúëãîòðàéíè ìàòåðèàëíè è íåìàòåðèàëíè àêòèâè. Òÿõíàòà ñòîéíîñò ñå ïðåíàñÿ âúðõó ñòîéíîñòòà íà ñòîêèòå è óñëóãèòå íà ÷àñòè, â ïðîäúëæåíèå íà öåëèÿ ñðîê íà ñúùåñòâóâàíåòî èì. Òîâà ñòàâà ïîñðåäñòâîì àìîðòèçàöèîííèòå îò÷èñëåíèÿ. Àìîðòèçàöèîííè îò÷èñëåíèÿ - ïðåäñòàâëÿâàò òàçè ÷àñò îò ñòîéíîñòòà íà äúëãîòðàéíèòå àêòèâè, êîÿòî ñå íà÷èñëÿâà â ðàçõîäèòå (ðåñïåêòèâíî â öåíàòà) íà ïðîèçâåäåíèòå ñòîêè çà âñÿêà îò ãîäèíèòå íà ôóíêöèîíèðàíå íà òåçè äúëãîòðàéíè àêòèâè. Ëèíååí ìåòîä íà àìîðòèçàöèÿ - ïðè íåãî âñÿêà ãîäèíà ñå íà÷èñëÿâà åäíà è ñúùà ñóìà àìîðòèçàöèîííè îò÷èñëåíèÿ ÀÍ = 100/Ò ÀÍ - àìîðòèçàöèîííà íîðìà Ò - áðîé ãîäèíè íà èçõàáÿâàíå Íåëèíåéíè ìåòîäè íà àìîðòèçàöèÿ ÊÓÌÓËÀÒÈÂÅÍ ÌÅÒÎÄ (ìåòîä íà ñóìà íà ÷èñëàòà) Ïðèìåð: ãîäèíè îò âúâåæäàíå â äåéñòâèå 1 2 3 4 5 15 ñóìà íà ÷èñëàòà

ãîäèíè äà êðàÿ íà ñåçîíà 5 4 3 2 1

ãîäèøíà íîðìà 5/15x100=33.33% 4/15x100=26.67% 3/15x100=20.00% 2/15x100=13.33% 1/15x100=6.67%

Ñóìèðàò ñå ÷èñëàòà îò ïúðâàòà êîëîíà. Îò âòîðàòà êîëîíà âñÿêî ÷èñëî ñå ðàçäåëÿ íà ñóìàòà îò ïúðâàòà êîëîíà è ñå ïîëó÷àâà ãîäèøíàòà íîðìà â ïðîöåíò. Òàêà ïîëó÷åíàòà AH ñå óìíîæàâà ñ ïúðâîíà÷àëíàòà ñòîéíîñò íà àêòèâèòå è ñå ïîëó÷àâà ãîäèøíàòà ñóìà íà àìîðòèçàöèÿ Ìåòîä íà ñíèæàâàùèÿ ñå îñòàòúê Ãîäèøíàòà íîðìà ñå ïîëó÷àâà îò ëèíåéíàòà, êàòî ïîñëåäíàòà ñå çàâèøè ñ îïåäåëåí êîåôèöèåíò (Ê) íàé ÷åñòî å 2. Òàêà ïîëó÷åíàòà àìîðòèçàöèîííà íîðìà ñå ïðèëàãà êúì îñòàòú÷íàòà ñòîéíîñò íà äúëãîòðàéíèòå àêòèâè ÀÍ = 100/5 ãîä. = 20% Ê = 2 Ãîä. íîðìà 20% x 2 = 40% 47

ãîäèíà

1 0 1 2 3 4 5

ïúðâîíà÷àëíà ñòîéíîñò ìèíóñ íàáðàíîòî èçõàáÿâàíå 2

ãîäèøíà íîðìà

àìîðò. îò÷ çà ãîäèíàòà

íàáðàíî èçõàáÿâàíå

3

100 60 36 21.60 12.96 7.78

40% 40% 40% 40% 40%

4 0 40 24 14.40 8.64 5.18

5 0 40 64 78.40 87.04 92.22

Ïðè òîçè ìåòîä âèíàãè îñòàâà íÿêàêâà íåàìîðòèçèðàíà ÷àñò - â ñëó÷àÿ 7,78% îò ïúðâîíà÷àëíàòà ñòîéíîñò. Ïîðàäè òîâà ñå ðàçðåøàâà ïðåç ïîñëåäíèòå äâå ãîäèíè äà ñå èçïîëçóâà ëèíåéíèÿò ìåòîä - ò.å. îñòàòú÷íàòà ñòîéíîñò ñå ðàçäåëÿ íà äâå ÒÅÑÒ 1. Èçîêâàíòàòà ïîêàçâà: à) Êðèâàòà íà îáùèÿ îáåì íà ïðîäóêòà; á) Ïðîèçâîäñòâåíàòà ôóíêöèÿ; â) Âñè÷êè òåõíîëîãè÷íî åôåêòèâíè êîìáèíàöèè ìåæäó äâà ðåñóðñà, ÷ðåç êîèòî ìîæå äà ñå ïðîèçâåäå åäíî è ñúùî êîëè÷åñòâî ïðîäóêöèÿ; ã) Êðèâàòà íà ñðåäíèÿ ïðîäóêò; ä) Êðèâàòà íà ïðåäåëíèÿ ïðîäóêò. 2. Ñðåäíèòå îáùè ðàçõîäè (ÀÒÑ) äîñòèãàò ìèíèìàëåí ðàçìåð ïðè òîçè îáåì ïðîäóêöèÿ, êîãàòî: à) AVC = TFC; á) Ïå÷àëáàòà å ìàêñèìàëíà; â) MC = AVC; ã) MC = ATC; ä) Íèòî åäèí îò îòãîâîðèòå å âåðåí. 3. Ïîñòîÿííèòå ðàçõîäè íà ôèðìàòà ñà: à) Ðàçõîäèòå íà ðåñóðñè ïî öåíè, äåéñòâàùè â ìîìåíòà íà ïðèäîáèâàíåòî èì; á) Ìèíèìàëíèòå ðàçõîäè çà ïðîèçâîäñòâîòî íà âñåêè îáåì ïðîäóêöèÿ ïðè íàé-áëàãîïðèÿòíèòå óñëîâèÿ íà ïðîèçâîäñòâîòî; â) Ðàçõîäè, êîèòî ïîíàñÿ ôèðìàòà äàæå â òîçè ñëó÷àé, êîãàòî íå ñå ïðîèçâåæäà ïðîäóêöèÿ; ã) Àëòåðíàòèâíèòå ðàçõîäè çà èçïîëçâàíå íà ðåñóðñèòå, ïðèíàäëåæàùè íà ñîáñòâåíèöèòå íà ôèðìèòå; ä) Íÿìà âåðåí îòãîâîð. 48

4. Àêî ïîñòîÿííèòå ðàçõîäè ñå óâåëè÷àò ñ 20% : à) Ôèðìàòà ùå íàìàëè ïðîèçâîäñòâîòî èëè ùå ïîâèøè öåíàòà; á) Ïðåäåëíèòå ðàçõîäè ñå óâåëè÷àâàò; â) Ñðåäíèòå îáùè ðàçõîäè ùå ñå óâåëè÷àò; ã) Âñè÷êè îòãîâîðè ñà âåðíè; 5. Êîå îò ñëåäíèòå òâúðäåíèÿ å ãðåøíî: à) ATC = AFC + AVC; á) TC = TFC + TVC; â) ATC ïðåñè÷à AVC â íàé-íèñêàòà òî÷êà íà MC; ã) MC ïðåñè÷à ATC â íàé-íèñêàòà òî÷êà íà ATC; ä) MC ïðåñè÷à AVC â íàé-íèñêàòà òî÷êà íà AVC. 6. Äúëãîñðî÷íèòå ðàçõîäè íà ôèðìàòà ñà: à) Âèíàãè ïî-ãîëåìè èëè ðàâíè íà êðàòêîñðî÷íèòå; á) Îáèêíîâåíî ïî-ãîëåìè èëè ðàâíè íà êðàòêîñðî÷íèòå; â) Îáèêíîâåíî ïî-ìàëêè èëè ðàâíè íà êðàòêîñðî÷íèòå; ã) Âèíàãè ïî-ìàëêè èëè ðàâíè íà êðàòêîñðî÷íèòå. 7. Êîÿ îò ñëåäâàùèòå êðèâè íèêîãà íå ïðèåìà U-îáðàçíà ôîðìà? à) AVC; á) MC; â) ATC; ã) LATC; ä) AFC. 8. Èêîíîìèè îò ìàùàáà ñúùåñòâóâàò: à) Êîãàòî âñè÷êè ôàêòîðè ñà ïðîìåíëèâè è ñðåäíèòå ðàçõîäè íàðàñòâàò ñ óâåëè÷àâàíå íà ïðîèçâîäñòâîòî; á)  òî÷êàòà, â êîÿòî ñðåäíèòå ðàçõîäè ñà íàé-íèñêè; â)  íàé-íèñêàòà òî÷êà íà äúëãîñðî÷íàòà êðèâà íà ñðåäíèòå ðàçõîäè; ã) Êîãàòî âñè÷êè ôàêòîðè ñà ïðîìåíëèâè è ñðåäíèòå ðàçõîäè íå ñå ïðîìåíÿò ñ íàðàñòâàíå íà ïðîèçâîäñòâîòî; ä) Êîãàòî âñè÷êè ôàêòîðè ñà ïðîìåíëèâè è ñðåäíèòå ðàçõîäè íàìàëÿâàò ñ íàðàñòâàíå íà ïðîèçâîäñòâîòî. 9. Ôèðìà óâåëè÷àâà ïðîèçâîäñòâîòî ñè îò 20 íà 40 åäèíèöè. Îáùèòå ðàçõîäè íàðàñòâàò îò 1200 íà 1500 ëåâà, à îáùèòå ïîñòîÿííè ðàçõîäè îñòàâàò 1000 ëåâà. Êîëêî ñà ïðåäåëíèòå ðàçõîäè? à) 0 ëâ.; á) 15 ëâ.; â) 10 ëâ.; ã) 30 ëâ.; ä) 20 ëâ. 10. Koÿ îò ñëåäâàùèòå ôîðìóëè å âÿðíà çà ïðåäåëíèòå ðàçõîäè: à) ∆TVC / Q; á) ∆TVC / ∆Q; 4. Òåîðèÿ íà ïàçàðíîòî ñòîïàíñòâî

49

â) ΤFC / Q; ã) (P.Q) / Q; ä) ∆TFC / ∆Q. 11. Êðèâàòà íà ñðåäíèòå ïîñòîÿííè ðàçõîäè AFC èìà îòðèöàòåëåí íàêëîí, çàùîòî : à) êðèâèòå íà ñðåäíèòå îáùè ðàçõîäè (ATC) è ñðåäíèòå ïðîìåíëèâè ðàçõîäè (AVC) ïàäàò; á) ñðåäíèòå îáùè ðàçõîäè (ATC) ïàäàò, íî ñðåäíèòå ïðîìåíëèâè ðàçõîäè (AVC) ìîãàò äà ïàäàò èëè äà ðàñòàò â) îáùèòå ïîñòîÿííè ðàçõîäè (TFC) âèíàãè íàìàëÿâàò; ã)îáùèòå ïîñòîÿííè ðàçõîäè (TFC) íå ñå ïðîìåíÿò ñ óâåëè÷àâàíå íà ïðîèçâîäñòâîòî; 12. Àêî ôèðìàòà óâåëè÷àâà ðàçõîäèòå íà ðåñóðñè ñ 10%, à îáåìúò íà ïðîèçâîäñòâîòî íàðàñòâà ñ 15% òî: à) Èìàìå îòðèöàòåëåí åôåêò îò ìàùàáà íà ïðîèçâîäñòâîòî; á) Èìàìå ïîëîæèòåëåí åôåêò îò ìàùàáà íà ïðîèçâîäñòâîòî; â) Äåéñòâà çàêîíà çà íàìàëÿâàùàòà ñå âúçâðàùàåìîñò; ã) Êðèâàòà LATC ñå ïðèäâèæâà íàãîðå; ä) Ôèðìàòà ïîëó÷àâà ìàêñèìàëíà ïå÷àëáà. 13.  êðàòêîñðî÷åí ïåðèîä ôèðìà ïðîèçâåæäà 500 åäèíèöè ïðîäóêöèÿ. AVC íà ôèðìàòà ñà 2 ëâ., à ñðåäíèòå ïîñòîÿííè ðàçõîäè (AFC) - 0,5 ëâ. Îáøèòå ðàçõîäè ñà (ÒÑ) : à) 2,5 ëâ.; á) 1250 ëâ.; â) 750 ëâ.; ã) 1100 ëâ.; ä) Íå ìîæå äà ñå îïðåäåëè îò íàëè÷íèòå äàííè. 14. Êðèâàòà íà äúëãîñðî÷íèòå ñðåäíè ðàçõîäè (LATC) ùå ñå èçìåñòè íàäîëó, àêî: à) öåíèòå íà ïðîèçâîäñòâåíèòå ôàêòîðè ñå ïîíèæàò; á) òåõíîëîãèÿòà ñå óñúâúðøåíñòâà; â) ñå âúâåäàò íîâè, ïî ñúâúðøåíè ìåòîäè íà óïðàâëåíèå; ã) âñè÷êè ïîñî÷åíè ïî-ãîðå ñà âåðíè; ä) íÿìà âåðåí îòãîâîð. 15. Ìèíèìèçèðàíå íà ïðîèçâîäñòâåíèòå ðàçõîäè îçíà÷àâà ÷å: à) èçîêîñòíàòà ëèíèÿ å äîïèðàòåëíà íà èçîêâàíòàòà; á) ïðåäåëíàòà íîðìà íà òåõíè÷åñêî çàìåñòâàíå ìåæäó ðåñóðñèòå ( MRS = MPL/MP LK ) å ðàâíà íà îòíîøåíèåòî íà öåíèòå çà åäèíèöà ðåñóðñ; â) îòíîøåíèÿòà ìåæäó ïðåäåëíèòå ïðîäóêòè íà ðåñóðñèòå è öåíèòå íà åäèíèöà ðåñóðñ ñå èçðàâíÿâàò; ã) âñè÷êè ïîñî÷åíè îòãîâîðè. 50

16. Êðàòêîñðî÷íàòà êðèâà íà ñúâêóïíèòå ðàçõîäè : à) âèíàãè ìèíàâà ïîä äúëãîñðî÷íàòà êðèâà íà ñúâêóïíèòå ðàçõîäè; á) íèêîãà íå ìèíàâà ïîä äúëãîñðî÷íàòà êðèâà íà ñúâêóïíèòå ðàçõîäè; â) ïîíÿêîãà ìèíàâà ïîä äúëãîñðî÷íàòà êðèâà íà ñúâêóïíèòå ðàçõîäè; ã) ÷åñòî ìèíàâà ïîä äúëãîñðî÷íàòà êðèâà íà ñúâêóïíèòå ðàçõîäè. ÇÀÄÀ×È 1. Äà ñå íàìåðÿò ãîäèøíèòå íîðìè íà àìîðòèçàöèÿ íà äúëãîòðàåí ìàòåðèàëåí àêòèâ, ÷èéòî ñðîê íà èçõàáÿâàíå å 5 ãîäèíè, à ïðèëàãàíèÿ ìåòîä çà àìîðòèçàöèÿ å êóìóëàòèâíèÿ. 2. Êàòî èçïîëçâàòå ìåòîäà íà ñíèæàâàùèÿ ñå îñòàòúê äà ñå íàìåðè ãîäèøíàòà íîðìà íà àìîðòèçàöèÿ íà ìàøèíà, ÷èéòî ñðîê íà èçõàáÿâàíå å 4 ãîäèíè è êîåôèöèåíòúò íà çàâèøåíèå å 2. Àêî ïúðâîíà÷àëíàòà ñòîéíîñò íà ìàøèíàòà å 2 000 000 ëâ., êàêâà å ñóìàòà íà àìîðòèçàöèîííèòå îò÷èñëåíèÿ ïðåç âòîðàòà ãîäèíà? 3. Íà Ãðàôèêà ¹ 4.20 ñà íà÷åðòàíè 4 êðèâè íà êðàòêîñðî÷íèòå ñðåäíè îáùè ðàçõîäè (SATC), êîèòî îòðàçÿâàò ðàçëè÷åí ìàùàá îò äåéíîñòòà íà ôèðìàòà. à) äà ñå îïðåäåëè îïòèìàëíèÿò îáåì ïðîèçâîäñòâî íà ôèðìàòà; á) àêî ôèðìàòà óâåëè÷è ìàùàáà íà ïðîèçâîäñòâîòî íàä îïòèìàëíèÿ ñè ðàçìåð, òî êàêúâ ìàùàá ìîæå äà ñå î÷àêâà; â) êàêúâ ìàùàá íà ïðîèçâîäñòâîòî ùå áúäå èçáðàí, àêî ôèðìàòà ïóñíå ïðîäóêöèÿ â îáåì OA? ã) àêî ôèðìàòà ðàçøèðè îáåìà íà ïðîèçâîäñòâîòî äî OB, òî êàê ùå ñå èçìåíè ìàùàáà íà äåéíîñòòà íà ôèðìàòà â êðàòêîñðî÷åí è äúëãîñðî÷åí ïåðèîä? ä) íà÷åðòàéòå êðèâàòà íà Ãðàôèêà ¹ 4.20 äúëãîñðî÷íèòå ñðåäíè ðàçõîäè íà ôèðìàòà (LRAC).

51

4. Ïîïúëíåòå ïðàçíèòå êîëîíè íà äîëíàòà òàáëèöà: áð. ðàá. 0 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10

Q 0 5 15 30 50 75 95 11 0 12 0 12 5 12 5

APL

MPL

Ð.Ç.

TFC

10 10 10 10 10 10 10 10

50 50 50 50 50 50 50 50

10

50

10

50

10

50

TVC

TC

AFC

AVC

ATC

MC

à) çà êàêúâ ïåðèîä ñå îòíàñÿò äàííèòå? á) íà÷åðòàéòå êðèâèòå íà TP, APL, MPL; â) íà÷åðòàéòå êðèâèòå íà TC, TVC è TFC; ã) íà÷åðòàéòå êðèâèòå íà ATC, AVC, AFC è MC; ä) ïðè êàêúâ îáåì íà ïðîèçâåäåíèÿ ïðîäóêò ïðåäåëíèÿò ïðîäóêò íà òðóäà íàðàñòâà? Êîãà îñòàâà íåèçìåíåí? Êîãà íàìàëÿâà? 5. Øîêîëàäîâàòà ôàáðèêà â ãð. Ñâîãå èìà âúçìîæíîñò äà èçáèðà ìåæäó ðàçëè÷íè ïðîèçâîäñòâåíè òåõíîëîãèè, âñÿêà îò êîèòî ñå îòëè÷àâà ñ ðàçëè÷íè ñú÷åòàíèÿ íà èçïîëçâàíèòå ðåñóðñè îò òðóä (L) è êàïèòàë (Ê). Äàííèòå çà èçïîëçâàíèòå òåõíîëîãèè ñà â ïî-äîëíàòà òàáëèöà ( íà ñë. ñòð. ) Àêî öåíàòà íà åäèíèöà òðóä å 200 ëâ., à öåíàòà íà êàïèòàëà 400 ëâ. íà äåí òî: à) êàêâà ïðîèçâîäñòâåíà òåõíîëîãèÿ ùå èçáåðå ôèðìàòà ïðè âñÿêî ðàâíèùå íà ïðîèçâîäñòâî íà ôèðìàòà? á) äà ñå îïðåäåëÿò îáùèòå ðàçõîäè ïðè âñÿêî ðàâíèùå íà ïðîèçâîäñòâî; â) àêî öåíàòà íà åäèíèöà òðóä ñå óâåëè÷àâà íà 300 ëâ. íà äåí, à öåíàòà íà êàïèòàëà îñòàâà ñúùàòà ùå ïîâëèÿå ëè òîâà èçìåíåíèå íà èçáîðà íà òåõíîëîãèÿ è öåíàòà é? ã) êàêâà òåõíîëîãèÿ ùå áúäå èçáðàíà çà âñåêè îáåì ïðîèçâîäñòâî ïðè íîâîòî ðàâíèùå íà ðàçõîäè çà çàïëàùàíå íà òðóäà?

52

Îáåì íà ïðîèçâ.

1 2 3 4 5 6 7

ÒÅÕÍÎËÎÃÈÈ òðóä L 9 19 29 41 59 85 120

À

êàïèòàë Ê 2 3 4 5 6 7 8

òðóä L 6 10 14 18 24 33 45

Á êàïèòàë Ê 4 8 123 16 22 29 38

òðóä L 4 8 12 16 20 24 29

Â

êàïèòàë Ê 6 10 14 19 25 32 40

ÎÒÃÎÂÎÐÈ : ÒÅÑÒ 1 â; 2 ã; 3 â; 4 â; 5 â; 6 ã; 7 ä; 8 ä; 9 á; 10 á; 11 ã; 12 á; 13 á; 14 ã; 15 ã; 16 á. ÇÀÄÀ×È 1. 33,33% ; 26,67% ; 20,00% ; 13,33% ; 6,67% 2. 50% , 25% , 12,5% , 6,25% ; 1 500 000 ëâ 3. à) ÎÑ á) çàãóáà îò ìàùàáà íà ïðîèçâîäñòâîòî â) SATC 2 ã) â êðàòêîñðî÷åí ïåðèîä ôèðìàòà íÿìà èçáîð. Òÿ ùå ïðîèçâåæäà ïðîäóêò ñ ðàçõîäè SATC2.  äúëãîñðî÷åí ïåðèîä òðÿáâà äà ñíèæè ðàçõîäèòå äî ðàâíèùåòî íà SATC3 . 4. AP L 5 7.50 10 12.50 15 15.83 15.71 15 13.88 12.50

MP L 5 10 15 20 25 20 15 10 5 0

TVC 10 20 30 40 50 60 70 80 90 100

TC 50 60 70 80 90 100 110 120 130 140 150

AFC 10 3.33 1.66 1 0.66 0.52 0.63 0.41 0.40 0.40

AVC 2 1.22 1 0.80 0.66 0.63 0.64 0.66 0.72 0.80

ATC 12 4.66 2.66 1.80 1.33 1.15 1.09 1.08 1.12 1.20

MC 2 1 0.66 0.50 0.40 0.50 0.66 1 2 -

53

Ãðàôèêà ¹ 4.21 (à) è (á)

ä) 1-5; 5; 5-10

Ãðàôèêà ¹ 4.21 (â) 5.

Îáåì íà ïðîèçâîäñòâîòî 1 2 3 4 5 6 7

Îáùè ðàçõîäè ïðè òåõíîëîãèèòå À Á 3500 3400 6900 6200 10300 9000 14300 11800 20100 16000 28300 21500 39200 28700

 3600 6400 9200 12400 16000 20000 24700

Îáåì íà ïðîèçâîäñòâîòî 1 2 3 4 5 6 7

Îáùè ðàçõîäè ïðè òåõíîëîãèèòå À Á 2600 2800 5000 5200 7400 7600 10200 10000 14200 13600 19800 18200 27200 24200

 3200 5600 8000 10800 14000 17600 21800

54