Skripta.docx

UNIVERZITET U SARAJEVU FAKULTET ZA SAOBRAĆAJ I KOMUNIKACIJE

SKRIPTA za II parcijalni ispit Predmet:

Logistika i inteligentni transportni sistemi Predmetni nastavnik: Asistent: Student: Usmjerenje: Godina studija: Rezultat rada:

Prof. dr. Abidin Deljanin Mr. sc. Mirza Berković Alen Gušić Cestovni saobraćaj I-II ciklus

SADRŽAJ 1.

Programi i projekti ITS-a u razvijenim zemljama i zemljama u razvoju ........................................... 3

2.

Problemi u implementaciji ITS – a u Jugoistočnoj Evropi ............................................................... 4 -

Neujednačenost razvoja infrastrukture i broja vozila ................................................................. 4

-

Neadekvatna saobraćajna mreža sprečava razvoj logistike u vanjskotrgovinskoj razmjeni ...... 5

-

Nizak nivo upravljanja u sistemu javnog prevoza ....................................................................... 5

3.

Elementi koji doprinose razvoju ITS –a ........................................................................................... 5

4.

Primjena GPS-a u tranzicijskim zemljama Jugoistočne Evrope ....................................................... 6

5.

ITS u sistemu logističke podrške u okviru sistema odbrane BiH ..................................................... 6

6.

Inteligentni transportni sistemi u OSBiH ......................................................................................... 7 -

Automatizovani transportni modul ........................................................................................... 7

-

LOGFAS ........................................................................................................................................ 8

-

Tehnologija za automatsku identifikaciju .................................................................................. 9

7.

Rad organizacije u inteligentnom okruženju ................................................................................. 10

8.

Zadaci koji se postavljaju na WMS su sljedeći: .............................................................................. 12

9.

Koristi koje je korisnicima dala primjena WMS-a:......................................................................... 12

10.

Logistički servisi ......................................................................................................................... 13

11.

Logistički sistemi u preduzećima ............................................................................................... 13

12.

Logistika distribucije .................................................................................................................. 14

13.

Logisticki centri .......................................................................................................................... 15

14.

Planiranje logističko-distribucijskih procesa ............................................................................. 17

15.

Opća metoda planiranja logističkih procesa ............................................................................. 18

16.

Planiranje, projektovanje i izgradnja logističkih sistema u BiH ................................................. 18

17.

Metode transporta i njihove osnovne karakteristike sa logističkog aspekta ............................ 19

18. Planski razvoj logističkih sistema u BiH s ciljem priključenja logističkim sistemima Evropske Unije 20 19.

Metoda planiranja logističkih procesa u funkciji distribucijskih kanala .................................... 22

20.

Metoda planiranja logističkih procesa u funkciji opskrbnih lanaca .......................................... 23

21.

Metoda planiranja logističkih procesa u funkciji vremena........................................................ 24

1. Programi i projekti ITS-a u razvijenim zemljama i zemljama u razvoju

Zemlje u razvoju su često u nepovoljnijem položaju u odnosu na razvijene zemlje kad je u pitanju izgradnja temeljne infrastrukture neophodne za društveni i ekonomski razvoj. Ti problemi uglavnom su uzrokovani ograničenim financijskim, tehničkim i ljudskim resursima kojima raspolažu.Zemlje u razvoju imaju i neke prednosti kod izgradnje infrastrukture ITS. Raspoloživost gotovih tehnologija ITS omogućava zemljama u razvoju da mogu često preskočiti fazu razvoja i testiranja vlastitih aplikacija ITS (koje su već obavljene u razvijenim zemljama) te njihovom adaptacijom prema vlastitim potrebama daleko brže i jeftinije izvršiti njihovu implementaciju. Zajedničke karakteristike pristupa koje su dovele do uvonenje ITS-a u Europi, SAD i Japanu uključuju :  interes za razvoj naprednih tehnologija i njihovu primjenu u rješavanju socijalnih i ekonomskih problema  nastojanja za proširenjem mogućnosti transportnog sustava u bolje integriranom okruženju - snažna želja za proširenjem postojećih i otvaranje novih tržišta  uvjerenje da se najbolji rezultati postižu uz dobru suradnji gospodarstva, državne uprave i akademske zajednice Europa ima dugu tradiciju u razvoju i primjene naprednih tehnologije, uključujući računala i komunikacije u kao i rješavanju širih društvena pitanja sigurnost i mobilnost. Dok se Europa i dalje kreće prema zajedničkom gospodarstvu, ITS igra važnu ulogu u smanjivanju prepreka za kretanje ljudi i tereta te se ITS promatra kroz poboljšanje transportnog sustava kao dijela jedinstvenog europskog informacionog okruženja. Europa je bila u mogućnosti unaprijediti tehnologiju upravljanja prometom kako bi postigla odrenene socijalne ciljeve.

Razvoj ITS u razvijenim zemljama i zemljama u razvoju

2. Problemi u implementaciji ITS – a u Jugoistočnoj Evropi

-

Neujednačenost razvoja infrastrukture i broja vozila

Broja putničkih automobile je značajno rastao od 90 – tih. Određeni napredak je postignut u izgradnji novih saobraćajnica, ali razvoj infrastrukture uveliko zaostaje za porastom broja vozila. Kao rezultat toga, saobraćajna zagušenja u u gradskim područjima (npr. u Pragu, Bukureštu, Beogradu, Sarajevu…) u jutarnjim i večernjim vršnim satima postaju veliki problem. Npr. obim saobraćaja se povećao dva puta u Bukureštu u Rumuniji u zadnjih deset godina. Broj registrovanih motornih vozila se u BiH povećao sa 646 658 u 2003. godini na 1 096 232 u 2012. godini, u tabeli 3. je prikazan porast broja registrovanih vozila u period od 2003. godine do 2012. godine. Javni prevoz kao što su podzemne željeznice, LRT i autobusi su relativno dobro razvijeni u Jugoistočnoj Evropi, a saobraćajna zagušenja su znatno manja već u azijskim zemljama.

-

Neadekvatna saobraćajna mreža sprečava razvoj logistike u vanjskotrgovinskoj razmjeni

Istočnoeuropskim zemljama često graniče s razvijenim zapadnim zemljama i njihovi trgovinski odnosi sa zapadnim Europskim zemljama su bolji od 90-ih. Međutim, istočnoeuropske zemlje zaostaju za zapadnoevropskim zemljama u razvoju cestovne infrastrukture, posebno saobraćajnica višeg ranga. Ove zemlje najčešće nisu izgradile u potpunosti planiranu mrežu brzih cesta i autocesta, što dovodi do zagušenja.

-

Nizak nivo upravljanja u sistemu javnog prevoza

Kao što je navedeno ovaj region ima razvijen sistem javnog prevoza kao što su podzemne željeznice, LRT (Light Railway Transport) i autobusi. Mnogi od glavnih gradova svake zemlje imaju razvijen javni prevoz koji ima značajnu ulogu u ukupnom prevoznom sistemu. Također mnoge rute su izgrađene decenijama prije i potrebno je unaprijeđenje upravljanja i povezivanja različitih vidova prevoza.

3. Elementi koji doprinose razvoju ITS –a

1. Prihvatanje EU standard pri pristupanju u EU Pristupanje Evropskoj uniji je bio, i još uvijek je, važan cilj za mnoge zemlje u Istočnoj Evropi. Češka, Poljska, Mađarska, Rumunija su već članice Evropske unije. Da bi zatražile članstvo u EU zemlje moraju uspostaviti demokratski pravni system i postići određene ekonomske ciljeve. Također moraju osigurati odgovarajući nivo sigurnosti saobraćaja i postaviti jasne standard za kvalitetu saobraćajnica.

2. Saobraćajni projekti stranih agencija za zemlje u razvoju Saobraćajne planove pojedinih zemalja su izradile strane agencije. Nacionalni saobraćajni plan za Poljsku je pripremljen uz pomože Svjetske Banke. Sve veća zastupljenost telekomunikacijske tehnike u okvirima standardnih tehnologije.

4. Primjena GPS-a u tranzicijskim zemljama Jugoistočne Evrope GPS je rasprostranjen i korišten u upravljanju teretnim transportom. On omogućuje precizno određivanje tačke na kopnu, moru, zraku i u svemirskom prostoru, te pravovremeno otkrivanje saobraćajne nesreće i brže reagovanje. U većini slučajeva informacije o trenutnoj poziciji vozila se prenose preko standardizovane GSM mreže do centra za upravljanje bez obzira na nacionalne granice. Rumunske kompanije su uspješno integrisale GPS i GSM u jedno rješenje. Kao što je spomenuto prethodno javni transport kao što su podzemne željeznice, autobusi LRT su prilično razvijeni u ovom region. Upravljanje javnim prevozom se također razvija, sistemi praćenja se koriste da se unaprijedi saradnja između različitih vidova javnog prevoza, a GPS se korist za praćenje pozicije vozila.Ove mjere su osnova za određene ITS sisteme kao što su informisanje putnika o kretanju vozila. U Pragu na vozilima javnog prevoza (autobusi, LRT, podzemna željeznica) postoje tipke koje su praćene sa kameram kako bi se u slučaju nesreće relevante organizacije bile pravovremeno obaviještene. U Ploiesti u Rumuniji antene i on – board jedinice su instalirane na autobuse i utvrđene rute. Zahvaljujući novim tehnologijama, trenutna pozcija vozila određena pomoću GPS –a se prenosi preko GSM –a do centra za upravljanje koji informiše putnike o vremenima dolaska i polaska.

5. ITS u sistemu logističke podrške u okviru sistema odbrane BiH Sistem obrane BiH, kao jedinstveno tijelo na nivou BiH zaduženo za planiranje i provođenje odbrane BiH, formirano je 1.decembra 2006 godine, kroz uspostavu Ministarstva odbrane BiH (MOBiH) i Oružanih snaga BiH (OSBiH) pri čemu MOBiH ima ulogu kreatora i planera odbrambene politike i aktivnosti iz domena odbrane i sličnih radnji a OSBiH predstavljaju prije svega izvršni organ uspostavljene politike. Ova dva elementa nastala su sjedinjavanjem elemenata entitetskih ministarstava odbrane ( FMOBiH i MORS). Rezultat toga jesu OSBiH, sastavljene od Zajedničkog štaba OSBiH ( ZŠ OSBiH), pri kome funkcionišu dvije komande: Operativna Komanda OSBiH (OK OSBiH) pri kojoj funkcionišu operativne jedinice i jedinice ratnog zrakoplovstva te Komanda za Podršku OSBiH ( KP OSBiH) kojoj su podređene Komanda za obuku i doktrinu, Komanda za personalni razvoj te Komanda Logisitike OSBiH (KL OSBiH).

Ono što karakteriše saobraćajno-transportni sistem u okviru sistema odbrane BiH jeste: 

Ograničeno korištenje raspoloživih transportnih kapaciteta, te korištenje istih nije na zadovoljavajućem nivou;



Neunificiran vozni park, sa preko 240 tipova vozila, sa operativnošću ispod 50 %, prosječnom starosti vozila od 22 godine;



Neadekvatno osnovno i tehničko održavanje;



Nedostatak finansijskih te materijalno-tehničkih sredstava za normalan rad saobraćajno-transportnih jedinica;



Neadekvatna popunjenost jedinica sa odgovarajućim stručnim kadrom saobraćajne struke, mali broj ADR certificiranih vozača, mali broj specijalno obučenih vozača za posebne zadatke;



Spora implementacija modernih tehnologija i mali koraci ka modernizaciji saobraćajno-transportnog sektora;

6. Inteligentni transportni sistemi u OSBiH Posmatrajući u kontektstu sistema logističke podrške, može se reći da ITS kroz poboljšanja u transportu doprinosi poboljšanju svih komponenti sistema logističke podrške kroz poboljšanje komponenti kvaliteta sistema logističke podrške kao što su: brzina, tačnost, kompleknosti, sigurnost, fleksibilnost, unificiranost isporuke te dokumentovanost svih navedenih aktivnosti. Inteligentni tranportni sistemi u OSBiH mogu se identifikovati u okviru pojmova koji su navedeni u nastavku.

-

Automatizovani transportni modul Automatizovani transportni modul kao dio automatizovanog sistema materijalnog

menadžementa, nastao kao rezultat niza bilateralnih progama pomoći Oružanih snaga SAD vojsci FBiH, koji se trenutno koristi kod planiranja, izvršenja i kontrole transportnih zadataka. Programski modul koristi podatke iz unificirane baze podataka te kroz predefinisane forme vrši ispis formulara koji se koriste u nekom od dijelova u procesu transporta za potrebe OSBiH. S obzirom da su OS BiH orjentirane na članstvo u NATO, neminovnost implementacije ADAMS ( Allied Deployment and Movement System ) kao dio

sveobuhvatnog LOGFAS ( Logistical Funcional Area Services ) sistema, postavlja se pitanje budućnosti ATM-a i ASMM-a u okviru sistema odbrane BiH. Svaka dodatna investicija u automatizovani transportni modul predstavlja pravljenje dvostrukih troškova, s obzirom da je nepohodno izdvojiti značajna sredstva za implementaciju LOGFAS sistema, što bi na i ovako skroman budžet sistema odbrane BiH predstavljalo dodatno i nepotrebno opterećenje.

-

LOGFAS LOGFAS, odnosno logistička funkcionalna područja predstavlja skup alata za

planiranje razmještanja jedinica i njihovu logističku podršku u okviru NATO saveza i NATO vođenih misija. LOGFAS predstavalja samo jedan dio funckionalnih servisa, koji su integrisani u jedinstven NATO informacioni sistem, i kao takav, mali je dio u fazi izvještavanja i infromatičke podrške. Kroz LOGFAS se vrši cirkulacija informacija neophodnih za dobijanje CSA&U, odnosno stanja i prilika u trenutnoj situaciji (Common Situation Awarnesess & Understanding). LOGFAS programska rješenja koriste se na svim nivoima snaga za obavljanje i pružanje informatičke podrške svim logističkim aktivnostima koji se nameću kao obavezni u toku planiranja, raspodjele, izvještavanja i preraspodjele snaga u podršci NATO vođenih misija, operacija i vježbi (LOGEX, MOVEX, CAX). Prva verzija nastala je davne 1997. godine i od tad je došlo do izrade mnogobrojnih programskih

modula

koji

predstavljaju

i

samu

srž

LOGFAS-a.

Ti moduli su: 

ADAMS (Allied Deployment and Movement System), predstavlja programski modul koji se koristi za planiranje i izvršenje rasporeda snaga, potrebne im opreme i zaliha.



ACROSS (Allied Commands Resource Optimisation Software System), i predstavlja programski modul namjenjen za planiranje nivoa zaliha i analizu izvršene logističke podrške



LOGREP (Logistics Reporting), predstavlja programski modul namjenjen za izvještavanja vezana za logističke operacije.



LOGBASE (Logistics Database), predstavlja bazu podataka koji se koriste od strane LOGFAS modula;



GeoMan (Geographical Data Management Module), predstavlja dio LOGFAS rješenja namjenjenog za podršku u vidu planiranja, analiziranja i izvještavanja geografskog rasporeda jedinica, materijala kao i ruta kretanja;



LDM (Logfas Data Managment Module), namjenjen za upravljanje podacima korištenim u LOGFAS programskom rješenju; Implementacija LOGFAS sistema u Oružanim snagama BiH trenutno predstavlja

jednu od aktivnosti na kojima je fokusirana većina pažnje Komande podrške. Trenutno, u Oružanim snagama postoji oko 80, za rad u LOGFAS-u, obučenih oficira i vojnika. OS BiH bile su domaćin međunarodne logističke vježbe „LOGEX 13“ u kojoj su u praksi provjerene i potvrđene mogučnosti i kapaciteti ovog segmenta logističke podrške sistema odbrane BiH. -

Tehnologija za automatsku identifikaciju Tehnologija za automatsku identifikaciju (AIT) predstavlja metode i tehnološka

rješenja namjenjena za prikupljanje podataka, identifikaciju objekata, obradu i prikaz podataka

s ciljem pružanja pravovremenih i tačnih informacija o statusu objekta te

omogućavanje transportne, skladišne i operativne (procesne) vidjlivosti. AIT takođe označava skup alata namjenjenih za olakšavanje prikupljanja, pohranjivanja i prenosa podataka, vezanih za objekte koji se pojavljuju u procesu pružanja logističke podrške sa minimalnom ljudskom intervencijom. Svrha AIT aplikacija jeste postizanje ekonomičnosti, efektivnosti i efikasnosti globalnog logističkog informacionog sistema. Navedena tehnologija predstavlja tehnologiju budućnosti, koja će omogućiti Oružanim snagama sposobnost za pružanje vidljivosti zahtjeva za opremom, resursima, a isti će biti implementiran u vidu koncepta podrške „fort and factory to foxhole“, odnosno od baze/fabrike do rova, što predstavlja vojni pandan JIT tehnologiji u civilnom društvu. Najkorištenije tehnologije u OS BiH iz ove oblasti su : bar code tehnologija i RFID tehnologija, zajedno sa tehnologijom biometrijskog, magnetnog i optičkog pohranjivanja podataka.

7. Rad organizacije u inteligentnom okruženju Prilikom organizacije i rada u velikim skladišnim sistemima najčešće se pojavljuju sljedeći problemi:  Nedovoljna iskorištenost skladišnog prostora  Snalaženje djelatnika među sličnom robom različitih vlasnika i općenito pronalaženje zaprimljene robe što uzrokuje veliku mogućnost ljudske pogreške  Nedovoljno brz i efikasan protok robe pri ulazu i izlazu robe  Nepotpune informacije o robi i samom skladišnom kapacitetu potrebne za razne analize i planiranja  Neefikasno korištenje raspoložive radne snage Kako bi se što kvalitetnije riješili navedeni problemi tendencija većine firmi iz područja pružanja usluga skladištenja robe za račun drugih vlasnika robe implementiraju informatičke sisteme za praćenje i upravljanje skladišnim poslovanjem. Većinom se ti sistemi i nazivaju WMS sistemima (engl. Warehouse Management System). To su sistemi koji, osim što sadrže dio programskog rješenja, u interakciji su i sa pripadajućom namjenskom informatičkom opremom za rad u skladištu te mrežnom infrastrukturom i opremom. Sistem za upravljanje skladištem (WMS) je ključni dio lanca nabave, prvenstveno namijenjen kontroli kretanja i skladištenja materijala unutar skladišta i bilježenje pripadajućih transakcija, uključujući isporuku, prijem, odlaganje i izuzimanje. Ovaj informacijski sistem se najbolje možemo opisati kao spregu napredne tehnologije i procesa rukovanja u cilju optimizacije svih skladišnih funkcija. Ti procesi najčešće započinju prijemom robe od dobavljača i završavaju se isporukom robe krajnjem kupcu, a obuhvataju kretanja robe unutar magacina i protok informacija koje se odvijaju tokom tih operacija. WMS je najčešće u tijesnoj sprezi sa većim i mnogo kompleksnijim distributivnim operacijama kao sto je ERP sistem. Mali distibutivni centri do sada nisu posmatrani kao kandidati za značajno smanjenje troškova i optimizaciju procesa. Ipak, iskustvo pokazuje da se i kod malih i srednjih preduzeća sve više prepoznaje važnost upotrebe WMS sistema, prije svega jer su dijelovi ukupnog lanca snadbijevanja, učesnici procesa integrisane logistike, “just-in-time” isporuke i e-poslovanja. U praksi, uspješno WMS rješenje je generalno dizajnirano da poveže softver, hardver i periferne uređaje sa unaprijeđenim operacijama za upravljanje zalihama, tokovima robe, kao i prostorom i

opremom u skladištu ili distributivnom centru. Implementacija WMS sistema omogućava kompanijama da poboljšaju svoju konkurentnost tako što će smanjiti troškove rada, smanjiti zalihe, unaprijediti korisnički servis i poboljšati fleksibilnost i pouzdanost. Prednosti ovog sistema se ogledaju kroz: 1. Brži obrt zaliha Efikasnom organizacijom rukovanja robom, sistem smanjuje vrijeme čekanja na isporuku, povećava se ažurnost informacija i podržava JIT tehnologija. Posljedica je smanjena potreba za dodatnim zalihama, što direktno povećava koeficijent obrta zaliha i koeficijent iskorištenosti kapitala.

2. Efikasno korištenje skladišnog prostora Smanjenjem zaliha, a time i potrebnog prostora za zalihe, povećava se skladišni prostor dostupan za skladištenje. Time se postiže znatno efikasnije skladištenje uz optimalno iskorištenje raspoloživog prostora, efikasno „pronalaženje“ robe za pakovanje i otpremu. Povećanje efikasnosti povećava produktivnost i smanjuje troškove održavanja opreme u skladištu. 3. Smanjenje „papirologije“ Implementacija “real-time” WMS sistema značajno redukuje rad sa papirima koji prate skladišne operacije. Istovremeno, omogućava pravovremene i tačne informacije o kretanju robe. Izvještaji, otpremnice, “packing” liste i drugi dokumenti , koji se obično čuvaju kao “hard” kopije, sada se čuvaju u elektronskoj formi i po potrebi štampaju. 4. Poboljšane usluge kupcima Optimizacijom procesa u lancu snadbijevanja, od poručivanja do isporuke, kompanije mogu precizno da definišu raspoloživost proizvoda i utvrde realne rokove isporuke. Dodatno, WMS sistem automatski identifikuje i „oslobađa“ robu iz vraćenih pošiljki, a ujedno, zbog smanjenog broja pogrešnih isporuka, utiče i da se povraćaj svede na minimum. Sve ovo utiče na bolje snadbijevanje kupca i jačanje međusobnog povjerenja.

8. Zadaci koji se postavljaju na WMS su sljedeći:  vođenje naloga po mikrolokacijama  procesiranje i obrada logističkih podataka  vođenje naloga po specifičnostima: serija, šarža, datum proizvodnje, rok trajanja...  stanje skladišta je zapisano u informacionom sistemu i ne opterećuje »glave« skladištara  procesiranje kompleksnih kodova na etiketama  nadzor automatskih skladišta

9. Koristi koje je korisnicima dala primjena WMS-a:  neažurnost narudžbi  pogrešne isporuke  preuzimanje nekvalitetne robe, poteškoće pri reklamacijama  zaduživanje robe s podacima  starenje robe na skladištu – rok trajanja  zaboravljena, izgubljena, skrivena roba  česti angažman ljudstva radi »traženja« robe po skladištu  slaba iskorištenost prostora koji mora biti rezervisan za predviđenu robu, često se događa da ta roba ne postoji na zalihi  predugo uvođenje novih radnika  greške radnika  pogrešno i nestandardno označavanje  ručno prepisivanje podataka (narudžbenice, otpremnice)  pogrešne inventure  nemogućnost generisanja SSCC koda  nedostaci sljedivosti  zavisnost o radnicima  nemogućnost poslovanja »just in time«

10. Logistički servisi Informacioni sistem omogućava rukovanje magacinom u kome se skladišti roba različitih klijenata, pri čemu na svim nivoima postoji potpuna kontrola nad artiklima, mjestima za skladištenje kao i nalozima za prijem i otpremu robe različitih klijenata. U područjima za otpremu robe, daljinski pristup preko interneta se striktno razdvaja za svakog od klijenata. Efikasnost i kvalitet povrata/zamjene robe su takođe veoma bitni u magacinskom poslovanju, a njhov status može da se prati putem “web”-a. Podržane su, takođe, usluge koje su bliske procesu proizvodnje, kao što su: pakovanje, kreiranje promotivnih pakovanja proizvoda ili proizvodnja po ugovoru. Ova vrsta usluga je u velikom porastu u logističkim servisima širom svijeta pošto se pomoću njih smanjuje broj artikala koji se drže na zalihama. Striktno ispunjenje narudžbina u smislu vremena i sadržaja (npr. reklamne kampanje) je vođeno direktno iz kontrolnog centra. Sistem također podržava kreiranje kombinovanih isporuka načinjenih od nekoliko nezavisnih naloga za isporuku i vodi računa o naplati usluga koje su izvršene.

11. Logistički sistemi u preduzećima Područje logistike u preduzećima može se raščlaniti na četiri funkcionalna podsistema:  Podsistem logistike nabavke, koji obuhvata sve tokove sirovina, poluproizvoda, pomoćnih materijala i rezervnih delova od dobavljača do skladišta repromaterijala u proizvodnom preduzeću;  Podsistem logistike proizvodnje, koji obuhvata sve materijalne tokove koji prolaze (obrađuju se, prerađuju ili troše) kroz procese proizvodnje;  Podsistem logistike distribucije, koji obuhvata sve tokove finalnih proizvoda od skladišta finalnih proizvoda do krajnjih korisnika;  Podsistem logistike snabdevanja i izvlačenja koji obuhvata sve tokove otpadnih materijala, povratne tokove proizvoda i prazne ambalaže. Na sljedećoj slici je dat shematski prikaz logističkog sistema preduzeća sa pripadajućim podsistemima i međusobnim interakcijama kao i interakcijama sa okruženjem.

Logistički sistem preduzeća

12. Logistika distribucije Logistika distribucije i plasmana proizvoda ima zadatak da organizuje takav sistem distribucije koji će maksimalno uskladiti ponudu i potražnju proizvoda i usluga između proizvodnje, trgovine i krajnjeg korisnika. Prodaja, plasman i distribucija proizvoda realizuje se određenim kanalima i lancima distribucije. Kanal distribucije predstavlja uređen skup entiteta čiji su atributi: prostor, vreme, količina, kapacitet, troškovi, kvalitet, tehnologija, organizacija, informatika. Prema stepenu trgovine, kanali i lanci distribucije mogu se podeliti na:  Direktne kanale (proizvođač – potrošač),  Indirektne kanale (proizvođač – trgovina na veliko – potrošač),  Proizvođač – trgovina na veliko – trgovina na malo – potrošač,  Proizvođač – posrednik – trgovina na veliko – trgovina na malo – potrošač. Posmatrano sa aspekta asortimana, kanali distribucije se mogu svrstati u:  Kanale sa potpunim (kompletnim) asortimanom,  Kanale sa delimičnim asortimanom. Strukturni elementi distributivnog kanala su:  Mikrologistički sistemi, u okviru kojih se nalaze proizvodna, trgovačka, uslužna preduzeća,

 Metalogistički sistemi, u okviru kojih se nalaze transportna, špediterska, skladišna pretovarna preduzeća,  Makrologistički sistemi, u okviru kojih se nalaze transportna i saobraćajna infrastruktura sa svojim sredstvima, opremom i vezama. Lanci distribucije predstavljaju vezu između proizvođača i potrošača sa posrednikom ili bez njega, i u sklopu distribucije proizvoda stvaraju osnovne preduslove za dostavu tj. prodaju proizvoda na tržištu. Posrednici su najčešće trgovci – veletrgovina ili maloprodaja. Učesnici u lancu distribucije su proizvođači, distributeri, posrednici i korisnici (slika 2).

Učesnici u lancu distribucije

13. Logisticki centri Logistički centar se može definisati kao mjesto okupljanja i koncentracije robnog rada u obavljanju početnih i završnih, odnosno pretovarnih operacija, odnosno mjesta na kojima se uspostavljaja masovni kontakt roba sa transportnim sredstvima raznih grana i vidova prevoza, vrši prihvat, obrada i usmjeravanje toka roba klasičnim sredstvima i sredstvima integralnog i multimodalnog transporta. Logistički centar predstavlja kariku u distributivnom procesu između makro i mikro distribucije. Osnovni cilj formiranja logističkog centra je optimizacija transporta i distribucije materijalnih dobara, sa svim njihovim pratećim djelatnostima i podsistemima, primjenom savremenih tehnologija transporta na logističkim principima. Formiranje logističkih centara obezbjeđuje racionalnu podjelu rada na transportnom tržištu, koncentraciju robnog rada i

skladišnih podsistema, koordinaciju i kooperaciju rada izborom najpovoljnijeg nosioca transporta u makro-distribuciji i koncentracijom aktivnosti uz jedinstveno opsluživanje urbanih cjelina i industrijskih zona u mikrodistribuciji, uz kompatibilnost informatike u svim karikama transportnog lanca. Osnovne karakteristike i svrha logističkih centara je objedinjavanje svih bitnih logističkih djelatnosti uz preuzimanje niza transportno distributivnih i drugih usluga dislociranih na području grada, a uz visok stepen usluga realizacije osnovnih djelatnosti.Iskustva govore da su najčešće osnovne djelatnosti logističkog centra slijedeće: 1. obavljanje djelatnosti dolaznog i odlaznog daljinskog i lokalnog transporta robe i tovarnih jedinica integralnog transporta (sa svim pratećim djelatnostima), 2. vršenje pretovara robe u unutrašnjem i međunarodnom saobraćaju kako na području daljinskog tako i na području lokalnog saobraćaja, 3. sabirni i distributivni transport robe, 4. prateće i uslužne djelatnosti (informaciono-upravljački sistemi, špedicije, berze tereta i dr.). Logistički centri mogu biti mali (od 1ha) i veliki (preko 200ha). U logističkom centru dolazi do transformacije robnih i transportnih tokova (slika 4). Na slici 5 je prikazan logistički (dsitributivni) centar Distripark Eemhaven koji je smješten unutar Luke Rotterdam i specijalizovan za visokokvalitetne proizvode.

Prikaz funkcija jednog logističkog centra

14. Planiranje logističko-distribucijskih procesa Čitava se mreža logističko-distribucijskih procesa može podijeliti na interne lance opskrbe za svakog partnera u mreži, od kojih se svaki sastoji od tri glavna postupka opskrbnog lanca sa znatno različitim zadacima planiranja. Ograničen kapacitet rasursa je ulaz (input) u proizvodni proces koji se može sastojati od različitih podprocesa. Distribucija premošćuje razdaljinu između lokacije proizvodnje i kupca, bilo prodavača na malo ili drugih subjekata (preduzeća) koji dalje obrađuju proizvod. Svi gore navedeni logistički postupci ravnaju se prema predviđanju potražnje ili brojkama narudžbe koje su određene procesom prodaje.1 Tokom odvijanja logističko-distribucijskih procesa donosi se na stotine individualnih odluka koje je potrebno koordinirati svake minute. Te odluke su različitih važnosti, tako da se prema važnosti odluke određuje razina pripremanja za pojedinu odluku. Upravo to pripremanje se može definirati kao posao planiranja. Planiranje predstavlja podršku donošenja odluka identificirajući alternative budućih aktivnosti i odabirući dobre i optimalne. Planiranje možemo podijeliti u nekoliko faza:  uočavanje problema  definiranje ciljeva  predviđanje budućeg stanja  identifikacija i evaluacija mogućih rješenja  odabir najboljeg rješenja.

15. Opća metoda planiranja logističkih procesa Opća metoda planiranja logističkih procesa je postavljena vrlo općenito te se stoga može primijeniti u većini slučajeva.

Skica opće metode planiranja logističkih procesa

16. Planiranje, projektovanje i izgradnja logističkih sistema u BiH Geografska pozicija Bosne i Hercegovine kroz vijekove je imala veliko interesovanje svih velikih sila koje su vodile velike ratove. Raskrsnica na kojoj se nalazi i prostor koji dijeli Istok i Zapad , različite kulture i običaje u najvećoj mjeri davali su značaj Bosni za interesovanje svih subjekata a uz to je dolazilo i do njenog razvijanja. Posebno interesantan period u našoj historiji koji doprinosi za razvoj logistike je Osmansko carstvo, Austrougarska monarhija a onda i Jugoslavija koje su razvijanjem komunikacija uzduž cijele Bosne učinili da Bosna i bude raskrsnica koja se vrlo rado koristi. Posmatrajući Bosnu i Hercegovinu kao republiku unutar Jugoslavije nije se uspjela razvijati kao druge republike zbog politike koja je u to vrijeme vođena, ali također nije se mogla ni

zaobići iz razloga njenog geografskog položaja koji je bio u srcu same države Jugoslavije. Samim tim Bosna kao država koja vijekovima ima svoju tradiciju u trgovini u vrijeme Jugoslavije uspijeva da svoju privredu razvija i nametne a samim tim i nastavi sa razvijanjem saobraćajne infrastrukture. Tako da je cestovna infrastruktura uspješno povezala sve dijelove države, a kao žila kucavica je pruga koja s jedne strane izlazi na more (Sarajevo - Ploče i Bosnski Novi –Bihać-Knin-Split) i tu pravi dalju vezu sa pomorskim saobraćajem a s druge strane željeznica povezuje Sarajevo –Zenicu- Doboj a ona otvara u susjedne države Srbiju i Hrvatsku. Pored ova 2 vida saobraćaja uspijeva se razviti i riječni saobraćaj uz rijeku Savu, luka Brčko i na rijeci Neretvi plovni dio do Čapljine, a što se tiče aviosaobraćaja tu su civilni aerodromi Sarajevo, BanjaLuka, Tuzla, Mostar, vojni aerodromi Bihać i Mostar i sportski aerodrom Prijedor. BiH ima izuzetno veliki broj kvalitetnih individualaca, profesionalaca, poznavalaca špediterskog poslovanja, logističke špedicije i samih logističkih provajdera. Najveći broj profesionalaca posjeduje FIATA diplome kao međunarodno respektabilnu potvrdu profesionalne kompetencije, a ono što špedicije nisu preduprijedile je pojava „sivih zona“ u špediciji i rad "za džabe" . Ovog momenta sasvim je jasno da poslovna zajednica nije shvatila kooperaciju i koordinaciju u terminu razvoja logističkih sistema BiH, vjerovatno držeći se filozofije "app" (ako prođe prođe) ili discipline "otmi komitenta dok možeš, odmah i juče".

17. Metode transporta i njihove osnovne karakteristike sa logističkog aspekta Za prijevoz robe logističkim centrima na raspolaganju stoji više nosilaca transporta: cestovni transport, željeznički transport, vodeni transport, vazdušni transport, kombinovani transport. Prednosti javnog teretnog drumskog transporta sa logističkog aspekta su njihova fleksibilnost u odnosu na promjenjive transportne zadatke i njihova sposobnost prilagođavanja vremenu prijema. Zbog toga su po pravilu, kod drumskih teretnih vozila kraća vremena stajanja i opsluživanja nego kod ostalih transportnih sredstava. Nedostaci drumskog teretnog transporta su: zavisnost od vremenskih uslova i saobraćajnih smetnji, ograničen obim transporta, kao i isključenje nekih opasnih tereta , zato logistički centri koriste druge vidove transporta. Fabrički transport (odnosno transport za sopstvene potrebe) obuhvata transport sopstvene robe, sa sopstvenim vozilima, sa sopstvenim osobljem i za sopstvene potrebe.

Liberalizacijom evropskog drumskog transportnog tržišta došlo je do sljedećih promjena: pojednostavljenje

pristupa tržištu, postepeno opadanje zabrane kabotaže i

omogućavanje pojedinačnih aktivnosti na transportnom tržištu jedne zemlje od strane transportnih preduzeća koja nisu domaća, dodatno regulisanje cijena pomoću tarifa čvrsto vezanih, pojednostavljenje graničnih formalnosti, prednosti liberalizacije evropskog drumskog transportnog tržišta. Ove promjene će dovesti do znatnog povećanja ponude transportnih usluga kako u prekograničnom tako i u unutrašnjem saobraćaju. Preko otvorene konkurencije i boljih mogućnosti iskorišćenja dijelova tržišta, može se računati sa smanjenjem troškova transporta. Nedostaci liberalizacije evropskog drumskog transportnog tržišta Visoko razvijena ponuda saobraćajnih usluga u Zapadnoj Evropi pokazuje da je osnovna slabost nedostatka infrastrukture. Uska grla u kapacitetima za logističke usluge u većini evropskih zemalja nastaju, na primjer, u odnosu na neophodnu pokrivenost površina sistemom za komadne terete. Zbog toga dolazi kod sezonskih preopterećenja, do gubitaka kvaliteta sa aspekta tačnosti i pouzdanosti. Nedostaci se ogledaju i u preopterećenosti puteva u oblastima gdje se vrši nakupljanje robe. 18. Planski razvoj logističkih sistema u BiH s ciljem priključenja logističkim sistemima Evropske Unije Koordinacija i saradnja su ključne riječi napretka, kako u Bosni i Hercegovini tako i na međunarodnom transportnom tržištu. Menadžer transporta u obavezi je da prati nove promjene i dešavanja, da predviđa, procjenjuje i na kraju odlučuje. U obavezi je da kroz cjeloživotno učenje uvijek bude spreman na nove izazove, transfer znanja i umijeća, te da uz pomoć vještina svojoj kompaniji ostvari dobit. S obzirom na promjene koje se dešavaju u oblasti transporta i logistike na međunarodnom planu, stručnjaci ističu da je neophodno odmah djelovati u pravcu aktivnog mijenjanja ka boljem općeg ambijenta transportnih (logističkih) kompanija u Bosni i Hercegovini. U tom pogledu naglašene su pojedine aktivnosti za kretanje ka napretku od kojih su respektivno izdvojene sljedeće kao značajne sa aspekta teme ovog seminarskog rada:  bezuslovna primjena savremene informaciono-tehničke podrške u preraspodjeli, evidentiranju i distribuciji stečenih prava i raspoloživih resursa prijevoznika u BiH;

 racionalnije i produktivnije korišćenje resursa (dozvole, redovi vožnje) primjenom softverskih rješenja po ugledu na dobru praksu (primjer Makedonije, put ka ukidanju korupcije);  realizacija aktivnije pregovaračke pozicije i saradnje sa zemljama CEFTA-e, te uspostava platformi i bilateralnih razgovora sa zemljama koje su najveći trgovinski partneri BiH s ciljem prevazilaženja postojećih ograničenja pristupa tržištima;  valorizacija uloženog kapitala i jačanje pozicije u CEMT-u;  ubrzani razvoj infrastrukture, definisanje bitnih tačaka za transportnu industriju prostorno-planskom dokumentacijom (logistički centri, terminali putničkih i robnih tokova);  prihvatanje transportne industrije kao izvozne grane (stimulacijama i olakšicama učiniti transportnu Naime, sagledavajući aktivnosti i modele koji egzistiraju u Bosni i Hercegovini kao polaznu osnovu razmatranja i definisanju savremenog koncepta poslovne logistike u pojedinačnim logističkim sistemima, s ciljem njihovog jačanja, dolazimo do polaznih elementa logističkih sistema u Bosni i Hercegovini. Za tu svrhu, neophodno je (re)optimizirati definicije savremenog logističkog sistema, te definisati logistiku u fokusu privrednog sistema BiH, i specifičnije, definiciju savremenog koncepta poslovne logistike u funkciji jačanja logističkih sistema sistema Bosne i Hercegovine u datim uslovima. Konkretnije, potrebno je utvrditi mjere, aktivnosti, akcioni plan koji treba da bude optimalno efektivan i efikasan sa aspekta njegove funkcionalne uloge u funkciji jačanja pojedinačnih logističkih sistema BiH, tj. u funkciji jačanja modularnih logističkih sistema u Bosni i Hercegovini i njegovog povezivanja u integralni logistički sistem u Evropskoj uniji.

19. Metoda planiranja logističkih procesa u funkciji distribucijskih kanala

Skica metode planiranja logističkih procesa u finkciji distribucijskih kanala

20. Metoda planiranja logističkih procesa u funkciji opskrbnih lanaca

Skica metode planiranja logističkih procesa u funkciji opskrbnih lanaca

21. Metoda planiranja logističkih procesa u funkciji vremena

Skica metode planiranja logističkih procesa u funkciji vremena