Shabhaye Peshawar

‫ﺗﻬﻴﻪ وﺗﻨﻈﻴﻢ ‪valayat:‬‬ ‫‪Veb:www.yalasarat.coo.ir‬‬ ‫‪Mail:[email protected]‬‬ ‫‪7‬‬ ‫ﭘﻴﺸﮕﻔﺘﺎر‬ ‫ﺳﺎدات ﻣﻨﺴﻮب ﺑﻪ ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ)ﺻﻠﻲ اﷲ ﻋﻠﻴﻪ وﺁﻟﻪ( هﺴﺘﻨﺪ ﻳﺎ اﻣﻴﺮ اﻟﻤﺆﻣﻨﻴﻦ)ﻋﻠﻴﻪ اﻟﺴﻼم(؟ ‪9‬‬ ‫ﺟﻤﻊ ﺑﻴﻦ ﻧﻤﺎزهﺎ ﺑﺮﺧﻼف ﺳﻨﺖ ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ اﺳﺖ؟ ‪12‬‬ ‫ﭼﺮا ﻋﻠﻲ)ﻋﻠﻴﻪ اﻟﺴﻼم( وﺻﻴﺖ ﮐﺮد ﻗﺒﺮش ﭘﻨﻬﺎن ﺑﻤﺎﻧﺪ؟ ‪15‬‬ ‫‪19‬‬ ‫ﻗﺪﻣﺖ ﺷﻴﻌﻪ از زﻣﺎن ﭘﻴﻐﻤﺒﺮ ﮔﺮاﻣﻲ اﺳﻼم)ﺻﻠﻲ اﷲ ﻋﻠﻴﻪ وﺁﻟﻪ(‬ ‫‪24‬‬ ‫دﻻﻳﻞ ﺗﻮﺟﻪ وﻳﮋﻩ ي اﻳﺮاﻧﻴﺎن ﺑﻪ ﺗﺸﻴﻊ‬ ‫‪28‬‬ ‫ﻣﺤﻤﺪ)ﺻﻠﻲ اﷲ ﻋﻠﻴﻪ وﺁﻟﻪ( و ﻋﻠﻲ)ﻋﻠﻴﻪ اﻟﺴﻼم( از دﻳﺪﮔﺎﻩ ﺷﻴﻌﻴﺎن ﺑﻪ وﻳﮋﻩ اﻳﺮاﻧﻴﺎن‬ ‫‪32‬‬ ‫ﺷﻴﻌﻴﺎن و دﻻﻳﻞ ﮔﻔﺘﻦ ﺳﻼم و ﺻﻠﻮات ﺑﺮ ﻣﻌﺼﻮﻣﻴﻦ و اﻣﺎﻣﺎن‬ ‫‪36‬‬ ‫ﺷﻴﻌﻴﺎن ﭼﻨﺪ ﮔﺮوﻩ اﻧﺪ و ﮐﺪام ﻳﮏ از ﺁﻧﻬﺎ ﺣﻖ اﺳﺖ؟‬ ‫ﺻﺤﻴﺢ ﺑﺨﺎري و ﺻﺤﻴﺢ ﻣﺴﻠﻢ در ﻧﮕﺎﻩ ﺷﻴﻌﻪ ‪40‬‬ ‫‪46‬‬ ‫ﻃﻠﺐ ﺣﺎﺟﺖ از اﻣﺎﻣﺎن )و از ﻏﻴﺮ ﺧﺪا( و ﻧﺬر ﺑﺮاي ﺷﺮﮎ ﻧﻴﺴﺖ؟‬ ‫‪55‬‬ ‫ﺑﻮﺳﻴﺪن ﺿﺮﻳﺢ اﺋﻤﻪ و ﺧﻮاﻧﺪن ﻧﻤﺎز زﻳﺎرت در ﺣﺮم اﻣﺎﻣﺎن‬ ‫‪60‬‬ ‫ﻧﻈﺮﻳﻪ ي ﻋﻠﻤﺎي اهﻞ ﺳﻨﺖ درﺑﺎرﻩ ي ﺗﺒﺮّﮎ‪ ،‬ﻣﺲ ﻣﻨﺒﺮ و ﻗﺒﺮ ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ و ﺻﺎﻟﺤﺎن‬ ‫‪61‬‬ ‫دﻻﻳﻞ زﻳﺎرت اﻣﻮات و ﭘﻴﺸﻮاﻳﺎن و دﻋﺎ ﺑﺮاي ﺁن هﺎ‬ ‫‪64‬‬ ‫ﻧﺨﺴﺘﻴﻦ ﮐﺴﻲ ﮐﻪ از زﻳﺎرت ﻗﺒﺮ ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ ﺟﻠﻮﮔﻴﺮي ﮐﺮد‬ ‫‪65‬‬ ‫دﻻﻳﻞ ﮐﻔﺮ ﻳﺰﻳﺪ و ﻟﻌﻦ ﺑﺮ او‬ ‫‪70‬‬ ‫ﺗﻔﺎوت اﻣﺎﻣﺎن ﺷﻴﻌﻪ ﺑﺎ اﺋﻤﻪ ﺑﻘﻴﻪ ﻣﺬاهﺐ اﺳﻼﻣﻲ‬ ‫‪72‬‬ ‫اﻣﺎﻣﺖ از اﺻﻮل دﻳﻦ اﺳﺖ ﻳﺎ ﻓﺮوع دﻳﻦ؟‬ ‫‪74‬‬ ‫ﻣﺮاﺗﺐ ﻧﺒﻮت از دﻳﺪﮔﺎﻩ ﺷﻴﻌﻴﺎن‬ ‫‪76‬‬ ‫ﻣﻨﺰﻟﺖ و ﻣﻘﺎم ﻋﻠﻲ)ﻋﻠﻴﻪ اﻟﺴﻼم( در ﻣﻘﺎﻳﺴﻪ ﺑﺎ ﺳﺎﻳﺮ ﭘﻴﺎﻣﺒﺮان‬ ‫ﺑﺎز ﺑﻮدن درهﺎي ﻣﺴﺠﺪ ﺑﺮاي اﺑﻮﺑﮑﺮ ﻳﺎ اﻣﻴﺮ اﻟﻤﺆﻣﻨﻴﻦ ‪84‬‬ ‫‪86‬‬ ‫دﻻﻳﻞ ﺑﻴﻌﺖ ﻧﮑﺮدن اﻣﺖ اﺳﻼم و ﺻﺤﺎﺑﻪ ﺑﺎ ﻋﻠﻲ)ﻋﻠﻴﻪ اﻟﺴﻼم( ﺑﻌﺪ از وﻓﺎت ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ‬ ‫ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ)ﺻﻠﻲ اﷲ ﻋﻠﻴﻪ وﺁﻟﻪ( در ﮐﺠﺎ و ﭼﻪ زﻣﺎﻧﻲ ﻋﻠﻲ)ﻋﻠﻴﻪ اﻟﺴﻼم( را ﺑﻪ ﺟﺎﻧﺸﻴﻨﻲ ﺧﻮد ﺑﺮﮔﺰﻳﺪ؟‬ ‫‪96‬‬ ‫اﻳﻤﺎن ﻋﻠﻲ)ﻋﻠﻴﻪ اﻟﺴﻼم( ﺗﺤﻘﻴﻘﻲ ﺑﻮد ﻳﺎ ﺗﻘﻠﻴﺪي؟‬ ‫‪99‬‬ ‫ﭼﺮا ﺷﻴﻌﻴﺎن ﺑﻪ ﺳﻪ ﺷﺮط اﻧﺘﺨﺎب ﺧﻠﻴﻔﻪ ﮔﺮدن ﻧﻤﻲ ﻧﻬﻨﺪ؟‬ ‫‪111‬‬ ‫ﻋﻠﻲ)ﻋﻠﻴﻪ اﻟﺴﻼم( ﻓﺎروق و ﺟﺪاﮐﻨﻨﺪﻩ ي ﺣﻖ و ﺑﺎﻃﻞ‬ ‫‪113‬‬ ‫ﺐ ﻋﻠﻲ)ﻋﻠﻴﻪ اﻟﺴﻼم( و ﮔﺮﻳﻪ ﮐﻨﻨﺪﻩ ﺑﺮ ﺣﺴﻴﻦ)ﻋﻠﻴﻪ اﻟﺴﻼم(‬ ‫ﺑﻬﺸﺖ ﭘﺎداش ﻣﺤ ّ‬ ‫دﻻﻳﻞ ﻗﻴﺎم اﻣﺎم ﺣﺴﻴﻦ)ﻋﻠﻴﻪ اﻟﺴﻼم( ‪117‬‬ ‫‪122‬‬ ‫ﻓﻮاﻳﺪ زﻳﺎرت ﻗﺒﻮر اﺋﻤﻪ و دﻳﮕﺮان‬ ‫دﻻﻳﻞ ﺑﺮﺗﺮي ﻋﻠﻲ)ﻋﻠﻴﻪ اﻟﺴﻼم( ﺑﺮدﻳﮕﺮ اﻧﺒﻴﺎ ‪126‬‬ ‫‪130‬‬ ‫اﻣﺎﻣﺖ و ﺧﻼﻓﺖ ﻣﻨﺤﺼﺮ ﺑﻪ دوازدﻩ اﻣﺎم ﻣﻌﺼﻮم اﺳﺖ‪ ،‬ﭼﺮا؟‬ ‫‪133‬‬ ‫ﻋﻠﺖ اﺷﺘﻬﺎر ﻣﺬهﺐ ﺷﻴﻌﻪ ي اﺛﻨﻲ ﻋﺸﺮي ﺑﻪ ﻣﺬهﺐ ﺟﻌﻔﺮي‬ ‫‪135‬‬ ‫اﻧﺘﻘﺎد ﺑﻪ ﺻﺤﺎﺑﻪ ﮐﻔﺮ ﻧﻴﺴﺖ؟‬ ‫هﺮ ﺻﺤﺎﺑﻪ اي هﺎدي و ﻣﻘﺘﺪا ﻧﻴﺴﺖ ‪138‬‬ ‫‪142‬‬ ‫ﺻﺤﺎﺑﻪ ﻣﻌﺼﻮم ﻧﻴﺴﺘﻨﺪ‬ ‫‪145‬‬ ‫ﻓﺪﮎ ﻣﺎل ﺷﺨﺺ ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ ﺑﻮد؟‬ ‫‪157‬‬ ‫ﺷﻴﻌﻴﺎن و ﻋﺎﻳﺸﻪ‬ ‫‪165‬‬ ‫دﻻﻳﻞ ﻟﻌﻦ ﺑﺮ ﻣﻌﺎوﻳﻪ‬ ‫‪169‬‬ ‫ﻣﺠﺎز ﺑﻮدن ﻣﺘﻌﻪ در ﻣﻴﺎن ﺷﻴﻌﻴﺎن‬ ‫‪172‬‬ ‫ﻋﻠﻲ)ﻋﻠﻴﻪ اﻟﺴﻼم( وﺻﻲ رﺳﻮل اﷲ)ﺻﻠﻲ اﷲ ﻋﻠﻴﻪ وﺁﻟﻪ(‬

‫‪89‬‬

‫‪183‬‬ ‫زادﮔﺎﻩ ﻋﻠﻲ)ﻋﻠﻴﻪ اﻟﺴﻼم( و ﭼﮕﻮﻧﮕﻲ ﻧﺎﻣﮕﺬاري ﺁن ﺣﻀﺮت‬ ‫‪189‬‬ ‫ﻣﻘﺎﻳﺴﻪ زهﺪ و ﺗﻘﻮاي ﻋﻠﻲ)ﻋﻠﻴﻪ اﻟﺴﻼم( ﺑﺎ دﻳﮕﺮ ﺻﺤﺎﺑﻪ‬ ‫‪195‬‬ ‫ﺳﮑﻮت ﻋﻠﻲ)ﻋﻠﻴﻪ اﻟﺴﻼم( و ﺑﻴﻌﺖ ﺑﺎ اﺑﻮﺑﮑﺮ؟!‬ ‫ﭘﺎﺳﺦ ﻋﻠﻲ ﺑﻦ اﺑﻴﻄﺎﻟﺐ)ﻋﻠﻴﻪ اﻟﺴﻼم( و ﻋﻤﺮ ﺑﻪ ﺳﻮاﻻت ﺷﺮﻋﻲ و ﻓﻘﻪ ﻣﺮﺑﻮﻃﻪ ﺑﻪ ﺁن‬ ‫‪206‬‬ ‫ﭼﺮا ﺷﻴﻌﻪ دﺳﺖ ﺑﺴﺘﻪ ﻧﻤﺎز ﻧﻤﻲ ﺧﻮاﻧﺪ؟‬ ‫‪208‬‬ ‫ﻣﻌﺼﻮﻣﻴﻦ و ﻋﻠﻢ ﻏﻴﺐ‬ ‫‪220‬‬ ‫ﺳﺠﺪﻩ ي ﺷﻴﻌﻴﺎن ﺑﺮ ﻣُﻬﺮ و ﺗﺮﺑﺖ‬ ‫‪223‬‬ ‫اﺧﺘﻼف ﻣﺬاهﺐ ﭼﻬﺎرﮔﺎﻧﻪ ﺑﺎ ﻳﮑﺪﻳﮕﺮ‬ ‫‪226‬‬ ‫ﻧﻤﺎز ﺗﺮاوﻳﺢ ﭼﻴﺴﺖ؟‬ ‫ﺁﻳﺎ ﺷﻴﻌﻪ ﺣﻖ اﺳﺖ ﺑﺎ اﻳﻦ ﮐﻪ در اﻗﻠﻴﺖ اﺳﺖ؟ ‪227‬‬ ‫‪229‬‬ ‫دﻻﻳﻞ ﻣﺆﻣﻦ ﺑﻮدن اﺑﻮﻃﺎﻟﺐ‬ ‫دﻻﻳﻞ ﻋﻼﻗﻤﻨﺪي و ﺷﻴﻔﺘﮕﻲ ﻣﺮدم ﺑﻪ ﻋﻠﻲ)ﻋﻠﻴﻪ اﻟﺴﻼم( ‪231‬‬ ‫‪237‬‬ ‫ﮔﻔﺘﻦ ﺣﻲ ﻋﻠﻲ ﺧﻴﺮ اﻟﻌﻤﻞ در اذان‬ ‫ﻲ اﷲ در اذان ‪239‬‬ ‫ﮔﻔﺘﻦ أﺷﻬﺪ أن ﻋﻠ ّﻴًﺎ وﻟ ّ‬ ‫ﮔﻔﺘﻦ اﻟﺼﻼة ﺧﻴﺮ ﻣﻦ اﻟﻨﻮم در اذان ﺻﺒﺢ‬

‫‪202‬‬

‫ﭘﻴﺶ ﮔﻔﺘﺎر‬ ‫در دﻧﻴﺎي ﺁراء و اﻧﺪﻳﺸﻪ هﺎ‪ ،‬هﺮ ﻓﮑﺮ و اﻳﺪﻩ اي ﺑﺎ ﻧﻘﺪ و ﺗﺸﮑﻴﮏ اﻧﺪﻳﺸﻤﻨﺪان و ﺻﺎﺣﺐ ﻧﻈﺮان اﺳﺘﻘﺒﺎل و ﻣﺸﺎﻳﻌﺖ ﻣﻲ‬ ‫ﺷﻮد‪ .‬در اﻳﻦ ﻣﻴﺎن ﮔﺰارﻩ هﺎ و ﮔﺰﻳﻨﻪ هﺎﻳﻲ ﻣﺎﻧﺪﮔﺎرﺗﺮﻧﺪ ﮐﻪ ﺑﺎ روﻳﮑﺮدي ﻋﻘﻠﻲ و ﻣﻨﻄﻘﻲ از ﻋﻬﺪﻩ ﭘﺎﺳﺨﮕﻮﻳﻲ ﺑﻪ هﻤﻪ‬ ‫اﻳﺮادات و ﺷﺒﻬﺎت ﺑﺮﺁﻳﻨﺪ‪ .‬اﻣّﺎ هﻤﻪ راهﻬﺎ ﺑﻪ اﻳﻦ ﺟﺎ ﺧﺘﻢ ﻧﻤﻲ ﺷﻮد‪ .‬اﺛﺒﺎت ﺣﻘّﺎﻧﻴﺖ ﻳﮏ ﻣﮑﺘﺐ از ﻃﺮﻳﻖ ﭘﺎﺳﺨﮕﻮﻳﻲ‬ ‫ﻣﺘﻘﻦ و ﻣﺴﺘﺪل ﺑﻪ ﻧﻘﺪهﺎ و ﺷﺒﻬﺎت‪ ،‬ﺑﻪ هﻤﺎن اﻧﺪازﻩ ﮐﻪ ﻣﻮﺟﺐ ﻣﺎﻧﺎﻳﻲ و ﺟﺎوداﻧﮕﻲ و ﮔﺮاﻳﺶ دﻟﻬﺎي ﺟﺴﺘﺠﻮﮔﺮ و‬ ‫ﺣﻘﻴﻘﺖ ﺟﻮ ﻣﻲ ﺷﻮد‪ ،‬ﺳﻨﮕﻮارﻩ هﺎي ﻣﺘﺼﻠﺐ و ﻣﺘﻌﺼﺐ را ﺑﻪ واﮐﻨﺶ و ﻣﻘﺎﺑﻠﻪ واﻣﻲ دارد‪ .‬ﺑﻲ ﺟﻬﺖ ﻧﻴﺴﺖ ﮐﻪ ﺁﻣﻮزﻩ‬ ‫هﺎي وﺣﻴﺎﻧﻲ و ﺁﻳﺎت ﻗﺮﺁﻧﻲ در ﺟﺎهﺎي ﻣﺨﺘﻠﻒ ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ اﺧﺘﻼف و درﮔﻴﺮي ﭘﺲ از روﺷﻦ ﺷﺪن ﺣﻘﺎﻳﻖ هﻤﻮارﻩ‬ ‫هﺸﺪار دادﻩ اﺳﺖ‪ (1).‬ﻃﺒﻴﻌﻲ ﺗﺮﻳﻦ و ﻣﺘﺪاول ﺗﺮﻳﻦ رﻓﺘﺎري ﮐﻪ ﭘﺲ از ﻧﺎﮐﺎﻣﻲ و ﻧﺎﺗﻮاﻧﻲ در ﺑﺤﺚ و ﺟﺪل از اﻳﻦ‬ ‫ﺳﻨﮕﻮارﻩ هﺎي اﻧﺴﺎﻧﻲ ﺳﺮﻣﻲ زﻧﺪ‪ ،‬ﭼﻨﮓ اﻧﺪازي ﺑﻪ ﭼﻬﺮﻩ رﻗﻴﺐ ﺑﺎ ﺣﺮﺑﻪ »ﺗﺤﺮﻳﻒ و اﻓﺘﺮا« اﺳﺖ‪ .‬ﻓﺮهﻨﮓ ﺳﺘﺮگ‬ ‫ﺗﺸﻴّﻊ ﻧﻴﺰ در ﻃﻮل ﺗﺎرﻳﺦ ﺑﻠﻨﺪ ﺧﻮد‪ ،‬از اﻳﻦ ﺗﻌﺎﻣﻼت و ﺗﻬﺎﺟﻤﺎت ﺑﻲ ﻧﺼﻴﺐ ﻧﻤﺎﻧﺪﻩ اﺳﺖ‪ .‬ﭘﺲ از ﺁن ﮐﻪ در ﻣﻮاﺟﻬﻪ و‬ ‫روﻳﺎروﻳﻲ ﺑﺎ ﺳﻴﻞ ﻋﻈﻴﻢ ﺳﺆاﻻت‪ ،‬اﻳﺮادات و ﺷﺒﻬﺎت ﻣﻠﻞ و ﻧﺤﻞ ﻣﺨﺘﻠﻒ‪ ،‬ﺁﻓﺘﺎب ﻣﻌﺎرف ﺗﺸﻴّﻊ و اﺳﻼم ﻧﺎب‬ ‫ﻣﺤﻤّﺪي)ﺻﻠﻲ اﷲ ﻋﻠﻴﻪ وﺁﻟﻪ( ﺑﺮ ﺁﻣﺪ و ﺳﺤﺮ ﺳﺎﺣﺮان را ﺑﺎﻃﻞ و ﻧﺦ ﻧﻤﺎ ﻧﻤﻮد‪ ،‬ﺗﺎزﻩ ﻧﻮﺑﺖ ﺑﻪ دروغ ﭘﺮاﮐﻨﻲ هﺎ و‬ ‫ــــــــــــــــــــــــــــــــــ‬ ‫ﻻ ِﻣﻦْ َﺑﻌْ ِﺪ ﻣَﺎ ﺟَﺎ َء ُهﻢْ اﻟْ ِﻌﻠْ ُﻢ َﺑﻐْﻴًﺎ َﺑﻴْ َﻨ ُﻬﻢْ} )ﺁل ﻋﻤﺮان‪)19 :‬‬ ‫ﻒ اﱠﻟﺬِﻳ َ‬ ‫} ‪َ 1 .‬وﻣَﺎ اﺧْ َﺘَﻠ َ‬ ‫ب ِإ ﱠ‬ ‫ﮑﺘَﺎ َ‬ ‫ﻦ أُوﺗُﻮا اﻟْ ِ‬ ‫ﺻﻔﺤﻪ ‪8‬‬ ‫ﺗﺤﺮﻳﻔﺎت رﻗﻴﺒﺎن رﺳﻴﺪ‪.‬‬ ‫ﻓﺮهﻨﮓ و ﺗﺎرﻳﺦ ﮐﻬﻦ اﻣّﺎ ﻣﻈﻠﻮم ﺗﺸ ّﻴﻊ‪ ،‬ﻣﺠﺮوح از ﺗﺤﺮﻳﻔﺎت و اﻓﺘﺮاﺋﺎﺗﻲ اﺳﺖ ﮐﻪ ﻳﻬﻮدﻳﺎن و ﻳﻬﻮدي ﺳﺎﻧﺎن ﻣﺴﻠﻤﺎن‬ ‫ﺑﻪ ﻗﺼﺪ ﺧﺪﺷﻪ ﺑﺮ ﭼﻬﺮﻩ ﺗﺎﺑﻨﺎﮎ ﺁن ﺳﺎﺧﺘﻨﺪ و ﭘﺮداﺧﺘﻨﺪ‪ .‬اﺳﺮاﺋﻴﻠﻴﺎت و ﺁﺛﺎر ﺳﻠﻔﻴﺎن اﻓﺮاﻃﻲ از ﻧﻤﻮﻧﻪ هﺎي ﺑﺎرز اﻳﻦ‬ ‫ﭼﻨﮓ اﻧﺪازي دروﻏﻴﻦ اﺳﺖ‪ .‬ﺑﺎ اﻳﻦ ﺣﺎل ﻋﻠﻤﺎ و اﻧﺪﻳﺸﻤﻨﺪان ﺷﻴﻌﻲ ﺑﺎ اﻗﺘﺪا ﺑﻪ ﺳﻴﺮﻩ رﻓﺘﺎري اهﻞ ﺑﻴﺖ)ﻋﻠﻴﻬﻢ اﻟﺴﻼم(‬ ‫هﻤﻮارﻩ ﺷﻴﻮﻩ ﺑﺤﺚ و ﻣﺪارا ﭘﻴﺶ ﮔﺮﻓﺘﻨﺪ و در ﻣﻮاﺟﻬﻪ ﺑﺎ ﻣﺒﺎﺣﺜﺎت و ﺗﻬﺎﺟﻤﺎت ﺗﺨﺮﻳﺒﻲ ﻣﺨﺎﻟﻔﺎن‪ ،‬هﻴﭽﮕﺎﻩ ﺳﻼح ﻣﻨﻄﻖ‬ ‫و اﺳﺘﺪﻻل را از ﮐﻒ ﻧﻴﺎﻧﺪاﺧﺘﻨﺪ‪ .‬ﭼﻬﺮﻩ ﺗﺎﺑﺎن و درﺧﺸﺎن ﺗﺸﻴﻊ ﮐﻪ اﻣﺮوز ﭼﺸﻢ و دل هﻤﮕﺎن را در ﺳﺮاﺳﺮ ﺟﻬﺎن‬ ‫ﺷﻴﻔﺘﻪ و ﻓﺮﻳﻔﺘﻪ ﺧﻮد ﮐﺮدﻩ‪ ،‬ﺛﻤﺮﻩ هﻤﻴﻦ ﺗﻼش ﻋﻠﻤﻲ ﻣﻘﺪس اﺳﺖ ﮐﻪ ﺑﺎ ﺣﻤﺎﻳﺖ هﺎ و هﺪاﻳﺖ هﺎي ﺧﻠﻴﻔﻪ اﻟﻬﻲ از ﻋﻬﺪﻩ‬ ‫ﭘﺎﺳﺨﮕﻮﻳﻲ روزﺁﻣﺪ و ﻣﻨﻄﻘﻲ ﺑﻪ هﻤﻪ اﻳﺮادات و ﺷﺒﻬﺎت و زدودن ﭘﻴﺮاﻳﻪ هﺎ و ﺧﺮاﻓﻪ هﺎ ﺑﺮﺁﻣﺪﻩ اﺳﺖ‪.‬‬

‫ﻧﻮﺷﺘﺎر ﺣﺎﺿﺮ ﺑﺎ ﺑﻬﺮﻩ ﮔﻴﺮي و ﺗﺄﺛﻴﺮﭘﺬﻳﺮي از ﮐﺘﺎب ارزﺷﻤﻨﺪ »ﺷﺒﻬﺎي ﭘﻴﺸﺎور« ﻓﺮاهﻢ ﺁﻣﺪﻩ و ﺿﻤﻦ ﭘﺎﺳﺨﮕﻮﻳﻲ‬ ‫ﻣﺴﺘﺪل و ﻣﺴﺘﻨﺪ ﺑﻪ ﭘﺎرﻩ اي از ﺳﺆاﻻت و اﻳﺮادات ﻣﻄﺮح ﺷﺪﻩ‪ ،‬ﺗﻼش ﻣﻲ ﮐﻨﺪ ﺗﺤﺮﻳﻒ هﺎ و ﭘﻴﺮاﻳﻪ هﺎي ﻧﺎدرﺳﺘﻲ را‬ ‫ﮐﻪ ﺗﻮﺳﻂ دﺷﻤﻨﺎن ﮐﻴﻨﻪ ﺗﻮز ﺑﺮ داﻣﻦ اﺳﻼم و ﺗﺸﻴﻊ ﻧﺸﺴﺘﻪ اﺳﺖ‪ ،‬ﺑﺰداﻳﺪ‪.‬‬ ‫ﻧﻮﻳﺴﻨﺪﮔﺎن ﮔﺮﭼﻪ در اﻳﻦ ﻧﻮﺷﺘﺎر ﺑﻴﺸﺘﺮﻳﻦ ﺑﻬﺮﻩ را از ﮐﺘﺎب ﺷﺒﻬﺎي ﭘﻴﺸﺎور ﺗﺄﻟﻴﻒ ﻣﺮﺣﻮم ﺳﻠﻄﺎن اﻟﻮاﻋﻈﻴﻦ‬ ‫ﺷﻴﺮازي)ﻗﺪس ﺳﺮﻩ( ﺑﺮدﻩ اﻧﺪ ﻟﻴﮑﻦ در ﻋﻴﻦ ﺣﺎل ﻣﻨﺎﺑﻊ دﻳﮕﺮ‪ ،‬ﻣﺨﺼﻮﺻًﺎ ﻣﻨﺎﺑﻊ ﻗﺎﺑﻞ ﻗﺒﻮل اهﻞ ﺳﻨّﺖ‪ ،‬را ﻧﻴﺰ از ﻧﻈﺮ‬ ‫دور ﻧﺪاﺷﺘﻪ اﻧﺪ و ﮐﻮﺷﻴﺪﻩ اﻧﺪ ﺑﻪ ﻣﻨﺎﺑﻊ ﻓﻮق اﺳﺘﻨﺎد ﻧﻤﺎﻳﻨﺪ‪ .‬اﻣﻴﺪ ﺁن ﮐﻪ ﺧﻮاهﺮان و ﺑﺮادران اﻳﻤﺎﻧﻲ ﻣﺎ از ﺁن ﺑﻬﺮﻩ ﻣﻨﺪ‬ ‫ﮔﺮدﻧﺪ‪.‬‬ ‫ﭼﺸﻢ ﺑﺮاﻩ اﻧﺘﻘﺎدهﺎ و ﭘﻴﺸﻨﻬﺎدهﺎي ﺧﻮاﻧﻨﺪﮔﺎن ﮔﺮاﻣﻲ هﺴﺘﻴﻢ‪.‬‬ ‫در ﭘﺎﻳﺎن ﺛﻮب اﻳﻦ اﺛﺮ را ﺑﻪ ﭘﺪر و ﻣﺎدري ﮐﻪ ﺷﻴﻌﻪ ﻋﻠﻲ)ﻋﻠﻴﻪ اﻟﺴﻼم( و دﻟﺒﺴﺘﻪ ﻓﺎﻃﻤﻪ)ﻋﻠﻴﻬﺎ اﻟﺴﻼم( ﺑﻮدﻧﺪ و ﺷﻬﺪ‬ ‫ﻣﺤﺒّﺖ اهﻞ ﺑﻴﺖ)ﻋﻠﻴﻬﻢ اﻟﺴﻼم( را ﺑﺎ ﺟﺎﻧﻤﺎن درﺁﻣﻴﺨﺘﻨﺪ‪ ،‬ﻣﺮﺣﻮم »ﺳﻴّﺪ ﻋﺒﺪاﷲ ﺻﺎﻧﻌﻲ« و ﻣﺮﺣﻮﻣﻪ »اﺣﺘﺮام ﻋﺮﺑﻲ«‬ ‫ﺗﻘﺪﻳﻢ ﻣﻲ دارﻳﻢ‪.‬‬

‫ﻧﻮﻳﺴﻨﺪﮔﺎن‬

‫ﺻﻔﺤﻪ ‪9‬‬

‫ﺳﺎدات ﻣﻨﺴﻮب ﺑﻪ ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ)ص( هﺴﺘﻨﺪ ﻳﺎ اﻣﻴﺮ اﻟﻤﺆﻣﻨﻴﻦ)ع(؟‬ ‫ﭘﺮﺳﺶ‪ :‬ﭼﺮا در ﺑﻴﻦ ﺷﻴﻌﻴﺎن‪ ،‬ﺳﺎدات ﺧﻮد را ﻣﻨﺘﺴﺐ ﺑﻪ ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ ﺧﺪا)ﺻﻠﻲ اﷲ ﻋﻠﻴﻪ وﺁﻟﻪ( و از اوﻻد اﻳﺸﺎن ﻣﻲ داﻧﻨﺪ‪.‬‬ ‫در ﺣﺎﻟﻲ ﮐﻪ ﺷﺠﺮﻩ ﺁن هﺎ در ﻧﻬﺎﻳﺖ ﺑﻪ ﺣﻀﺮت اﻣﻴﺮاﻟﻤﺆﻣﻨﻴﻦ)ﻋﻠﻴﻪ اﻟﺴﻼم( ﺑﺮﻣﻲ ﮔﺮدد‪ .‬ﺑﻨﺎﺑﺮاﻳﻦ ﺳﺎدات از ﺑﺴﺘﮕﺎن‬ ‫اﻣﻴﺮاﻟﻤﺆﻣﻨﻴﻦ)ﻋﻠﻴﻪ اﻟﺴﻼم(ﻣﻲ ﺑﺎﺷﻨﺪ‪ ،‬ﻧﻪ از ذرّﻳﻪ و ﻧﺴﻞ رﺳﻮل اﷲ)ﺻﻠﻲ اﷲ ﻋﻠﻴﻪ وﺁﻟﻪ(؟‬

‫ﭘﺎﺳﺦ‪ :‬ﺑﺮ اﺳﺎس ﺷﺠﺮﻩ ﻧﺎﻣﻪ اي ﮐﻪ ﻣﻌﻤﻮﻻ ﺳﺎدات ﺷﻴﻌﻪ دارﻧﺪ‪ ،‬ﻧﺴﺐ ﺁن هﺎ ﺑﻪ ﻳﮑﻲ از اﺋﻤﻪ ﻣﻌﺼﻮﻣﻴﻦ ﻣﻲ رﺳﺪ‪.‬‬ ‫واﺿﺢ اﺳﺖ ﮐﻪ ﭼﻮن ﺑﻘﻴﻪ اﻣﺎﻣﺎن‪ ،‬ﻓﺮزﻧﺪان ﻋﻠﻲ و ﻓﺎﻃﻤﻪ)ﻋﻠﻴﻬﻤﺎ اﻟﺴﻼم(هﺴﺘﻨﺪ‪ ،‬اﻳﻦ ﺷﺠﺮﻩ ﺑﻪ راﺣﺘﻲ ﺑﻪ اﻣﺎم اول‬ ‫ﺷﻴﻌﻴﺎن و ﺣﻀﺮت ﻓﺎﻃﻤﻪ زهﺮا)ﻋﻠﻴﻬﺎ اﻟﺴﻼم(ﻣﺘﺼﻞ ﻣﻲ ﮔﺮدد‪.‬‬ ‫اﻣﺎ اﻳﻦ اﺳﺘﺪﻻل ﮐﻪ »ﭼﻮن ﻋﻘﺒﻪ و ﻧﺴﻞ هﺮ ﻓﺮد از ﻃﺮف اوﻻد ﻣﺬﮐﺮ اﺳﺖ و اوﻻد اﻧﺎث‪ ،‬ﺁدﻣﻲ را ﺑﻪ اﺟﺪاد و ﻧﺴﻞ‬ ‫هﺎي ﻗﺒﻠﻲ وﺻﻞ ﻧﻤﻲ ﮐﻨﺪ‪ ،‬از ﻃﺮﻓﻲ ﭼﻮن ﺣﻀﺮت ﻣﺤﻤﺪ)ﺻﻠﻲ اﷲ ﻋﻠﻴﻪ وﺁﻟﻪ(ﻧﻴﺰ ﻧﺴﻠﻲ از اوﻻد ذﮐﻮر ﻧﺪاﺷﺘﻪ اﺳﺖ‪،‬‬ ‫ﻞ‬ ‫ﻟﺬا ﺳﺎدات از ﻧﻮادﮔﺎن اﻳﺸﺎن ﻧﻴﺴﺘﻨﺪ«‪ ،‬ﻳﮏ اﻋﺘﻘﺎد ﻧﺎدرﺳﺖ و ﻳﮏ ﺷﺒﻬﻪ اﺳﺖ‪ .‬ﺑﺮاي ﭘﺎﺳﺦ ﺑﻪ اﻳﻦ ﺷﺒﻬﻪ‪ ،‬اﺑﺘﺪا ﺑﻪ ﻧﻘ ِ‬ ‫ﻳﮏ ﻣﻨﺎﻇﺮﻩ ﺗﺎرﻳﺨﻲ ﺑﻴﻦ اﻣﺎم ﻣﻮﺳﻲ ﮐﺎﻇﻢ)ﻋﻠﻴﻪ اﻟﺴﻼم( و هﺎرون اﻟﺮﺷﻴﺪ ﺧﻮاهﻴﻢ ﭘﺮداﺧﺖ‪.‬‬

‫دﻟﻴﻞ اوّل‪:‬‬ ‫اﻣﺎم ﻣﻮﺳﻲ ﮐﺎﻇﻢ)ﻋﻠﻴﻪ اﻟﺴﻼم( ﻣﻲ ﻓﺮﻣﺎﻳﺪ‪ :‬روزي در ﻣﺠﻠﺲ هﺎرون اﻟﺮﺷﻴﺪ ـ ﺧﻠﻴﻔﻪ ﻋﺒﺎﺳﻲ ـ وارد ﺷﺪم‪ .‬از ﻣﻦ‬ ‫ﺳﺆاﻻﺗﻲ را ﭘﺮﺳﻴﺪ ﮐﻪ ﻳﮑﻲ از ﺁن هﺎ هﻤﻴﻦ ﺳﺆال ﺑﻮد‪ ،‬ﭼﻨﻴﻦ ﭘﺎﺳﺦ دادم‪ :‬ﺧﺪاوﻧﺪ در ﻗﺮﺁن ﻣﺠﻴﺪ ﻣﻲ ﻓﺮﻣﺎﻳﺪ‪َ { :‬و َو َهﺒْﻨﺎ‬ ‫ن َو‬ ‫ﻒ َو ﻣُﻮﺳﻲ َو هﺎرُو َ‬ ‫ﺳ َ‬ ‫ب َو ﻳُﻮ ُ‬ ‫ن َو َأﻳﱡﻮ َ‬ ‫ﺳَﻠﻴْﻤﺎ َ‬ ‫ﻞ َو ِﻣﻦْ ُذ ﱢر ﱠﻳ ِﺘ ِﻪ دا ُو َد َو ُ‬ ‫ق َو َﻳﻌْﻘُﻮ َ‬ ‫َﻟ ُﻪ ِإﺳْﺤﺎ َ‬ ‫ب ﮐُﻼًّ َه َﺪﻳْﻨﺎ َو ﻧُﻮﺣًﺎ َه َﺪﻳْﻨﺎ ِﻣﻦْ َﻗﺒْ ُ‬ ‫ﻦ};)‪ (1‬از اﻳﻦ ﺁﻳﺎت ﻧﺘﻴﺠﻪ ﻣﻲ ﺷﻮد‪:‬‬ ‫ﻦ اﻟﺼّﺎِﻟﺤِﻴ َ‬ ‫ﻞ ِﻣ َ‬ ‫س ُﮐ ﱞ‬ ‫ﻦ * َو َز َﮐ ِﺮﻳّﺎ َو َﻳﺤْﻴﻲ َو ﻋِﻴﺴﻲ َو ِإﻟْﻴﺎ َ‬ ‫ﺴﻨِﻴ َ‬ ‫ﮏ َﻧﺠْﺰِي اﻟْ ُﻤﺤْ ِ‬ ‫ﮐَﺬِﻟ َ‬ ‫اوﻻد ﻧﻮح و اﺑﺮاهﻴﻢ‪ ،‬داود و ﺳﻠﻴﻤﺎن و اﻳﻮب و ﻳﻮﺳﻒ و ﻣﻮﺳﻲ و هﺎرون و زﮐﺮﻳﺎ و ﻳﺤﻴﻲ و ﻋﻴﺴﻲ و اﻟﻴﺎس‪ ،‬هﻤﮕﻲ‬ ‫از ﺻﺎﻟﺤﻴﻦ اﻧﺪ‪ .‬اﻣﺎ ﭼﻮن‬ ‫ــــــــــــــــــــــــــــــــــ‬ ‫‪1 .‬اﻧﻌﺎم )‪ 84 :(6‬و ‪85‬‬ ‫ﺻﻔﺤﻪ ‪10‬‬ ‫از ﺑﺮاي ﻋﻴﺴﻲ ﻣﺴﻴﺢ ﭘﺪري ﻧﺒﻮد‪ ،‬ﺧﺪاي ﺗﻌﺎﻟﻲ او را از ﻃﺮﻳﻖ ﺣﻀﺮت ﻣﺮﻳﻢ از ذراري اﻧﺒﻴﺎ ﻗﺮار داد‪ .‬هﻤﺎن ﻃﻮر‬ ‫ﻧﻴﺰ ﻣﺎ را از ﻃﺮف ﻣﺎدرﻣﺎن ﻓﺎﻃﻤﻪ)ﻋﻠﻴﻬﺎ اﻟﺴﻼم(از ذرﻳﻪ ﭘﻴﻐﻤﺒﺮ اﺳﻼم ﻗﺮار دادﻩ اﺳﺖ‪ .‬اﻳﻦ ﺗﻔﺴﻴﺮ را اﻣﺎم ﻓﺨﺮ‬ ‫رازي از ﻋﻠﻤﺎي اهﻞ ﺗﺴﻨّﻦ در ﺟﻠﺪ ﭼﻬﺎرم ﺗﻔﺴﻴﺮ ﮐﺒﻴﺮ‬ ‫درﺑﺎرﻩ هﻤﻴﻦ ﺁﻳﻪ ﺁوردﻩ اﺳﺖ‪ .‬او ﻧﻴﺰ ﺣﺴﻦ و ﺣﺴﻴﻦ)ﻋﻠﻴﻬﻤﺎ اﻟﺴﻼم( را از ﻃﺮف ﻣﺎدر‪ ،‬ذرﻳﻪ رﺳﻮل اﷲ)ﺻﻠﻲ اﷲ‬ ‫ﻋﻠﻴﻪ وﺁﻟﻪ(ﻣﻲ داﻧﺪ‪.‬‬ ‫دﻟﻴﻞ دوّم‪ :‬ﺁﻳﻪ ﻣﺒﺎهﻠﻪ‬ ‫ع َأﺑْﻨﺎءَﻧﺎ َو َأﺑْﻨﺎ َء ُﮐﻢْ َو ﻧِﺴﺎءَﻧﺎ َو‬ ‫ﻦ اﻟْ ِﻌﻠْ ِﻢ َﻓ ُﻘﻞْ ﺗَﻌﺎَﻟﻮْا َﻧﺪْ ُ‬ ‫ﮎ ِﻣ َ‬ ‫ﮏ ﻓِﻴ ِﻪ ِﻣﻦْ َﺑﻌْ ِﺪ ﻣﺎ ﺟﺎ َء َ‬ ‫ﺟ َ‬ ‫در ﺁﻳﻪ ﺷﺮﻳﻔﻪ ﺁﻣﺪﻩ اﺳﺖ‪َ { :‬ﻓ َﻤﻦْ ﺣَﺎ ﱠ‬ ‫ﻦ}; هﺮﮐﺲ درﺑﺎرﻩ ﻋﻴﺴﻲ ﺑﺎ ﺗﻮ در ﻣﻘﺎم ﻣﺠﺎدﻟﻪ‬ ‫ﻋﻠَﻲ اﻟْﮑﺎ ِذﺑِﻴ َ‬ ‫ﷲ َ‬ ‫ﺖا ِ‬ ‫ﮑﻢْ ُﺛﻢﱠ َﻧﺒْ َﺘ ِﻬﻞْ َﻓ َﻨﺠْ َﻌﻞْ َﻟﻌْ َﻨ َ‬ ‫ﺴُ‬ ‫ﻧِﺴﺎ َء ُﮐﻢْ َو َأﻧْ ُﻔﺴَﻨﺎ َو َأﻧْ ُﻔ َ‬ ‫ﺑﺮﺁﻳﺪ‪ ،‬ﺑﻌﺪ از ﺁن ﮐﻪ ﺑﺎ وﺣﻲ ﺧﺪا ﺑﻪ اﺣﻮال او ﺁﮔﺎهﻲ ﻳﺎﻓﺘﻲ‪ ،‬ﺑﻪ ﺁن هﺎ ﺑﮕﻮ‪ :‬ﺑﻴﺎﻳﻴﺪ ﺑﺨﻮاﻧﻴﻢ ﭘﺴﺮاﻧﻤﺎن و ﭘﺴﺮاﻧﺘﺎن‪ ،‬زن‬ ‫هﺎﻳﻤﺎن و زن هﺎﻳﺘﺎن‪ ،‬و ﮐﺴﺎﻧﻲ را ﮐﻪ ﺑﻪ ﻣﻨﺰﻟﻪ ﻧﻔﺲ ﻣﺎ هﺴﺘﻨﺪ‪ ،‬و ﺧﻮدﺗﺎن را‪ ،‬ﺁﻧﮕﺎﻩ ﺑﺎ هﻢ ﻣﺒﺎهﻠﻪ ﻧﻤﺎﻳﻴﻢ ﺗﺎ دروﻏﮕﻮﻳﺎن‬ ‫و ﮐﺎﻓﺮان را ﺑﻪ ﻟﻌﻦ و ﻋﺬاب ﺧﺪا ﮔﺮﻓﺘﺎر ﺳﺎزﻳﻢ‪ (1).‬ﺑﻪ دﻟﻴﻞ ﺁن ﮐﻪ در وﻗﺖ ﻣﺒﺎهﻠﻪ ﺑﻪ ﺟﺰ ﻋﻠﻲ ﺑﻦ اﺑﻲ ﻃﺎﻟﺐ‪ ،‬ﻓﺎﻃﻤﻪ‪،‬‬ ‫ﺣﺴﻦ و ﺣﺴﻴﻦ)ﻋﻠﻴﻬﻤﺎ اﻟﺴﻼم(ﮐﺲ دﻳﮕﺮي ﺑﻪ هﻤﺮاﻩ ﭘﻴﻐﻤﺒﺮ ﻧﺒﻮدﻩ اﺳﺖ ﻟﺬا در اﻳﻦ ﺁﻳﻪ ﻣﺮاد از »َأﻧْ ُﻔﺴَﻨﺎ« اﻣﻴﺮاﻟﻤﺆﻣﻨﻴﻦ‬ ‫ﻋﻠﻲ)ﻋﻠﻴﻪ اﻟﺴﻼم(‪ ،‬ﻣﺮاد از »ﻧِﺴﺎءَﻧﺎ« ﻓﺎﻃﻤﻪ زهﺮا)ﻋﻠﻴﻬﺎ اﻟﺴﻼم( و ﻣﺮاد از »َأﺑْﻨﺎءَﻧﺎ« ﺣﺴﻦ و ﺣﺴﻴﻦ اﻧﺪ ﮐﻪ ﺧﺪاوﻧﺪ‬ ‫ﺁﻧﺎن را ﭘﺴﺮان ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ ﺧﺪا)ﺻﻠﻲ اﷲ ﻋﻠﻴﻪ وﺁﻟﻪ( ﻧﺎﻣﻴﺪﻩ اﺳﺖ‪ .‬ﺣﺎل ﮐﻪ ﺑﻪ اﺳﺘﻨﺎد ﺁﻳﻪ ﻓﻮق‪ ،‬ﺣﺴﻦ و ﺣﺴﻴﻦ ﻓﺮزﻧﺪان‬ ‫ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ ﺧﺪا)ﺻﻠﻲ اﷲ ﻋﻠﻴﻪ وﺁﻟﻪ(ﻣﻲ ﺑﺎﺷﻨﺪ‪ .‬ﭘﺲ ﻣﻌﻠﻮم ﻣﻲ ﺷﻮد ﮐﻪ ﺟﻤﻴﻊ ﺳﺎدات ﺑﻨﻲ ﻓﺎﻃﻤﻪ ﻣﻔﺘﺨﺮ ﺑﻪ اﻳﻦ اﻓﺘﺨﺎر‬ ‫ﺑﺰرگ ﺑﻮدﻩ و ﺗﻤﺎﻣًﺎ از ذراري ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ ﻋﻈﻴﻢ اﻟﺸﺄن اﺳﻼم ﻣﻲ ﺑﺎﺷﻨﺪ‪.‬‬ ‫اﺑﻦ اﺑﻲ اﻟﺤﺪﻳﺪ ﻣﻌﺘﺰﻟﻲ در ﺷﺮح ﻧﻬﺞ اﻟﺒﻼﻏﻪ و اﺑﻮﺑﮑﺮ رازي در ﺗﻔﺴﻴﺮ ﺁﻳﻪ ﻣﺒﺎهﻠﻪ‪ ،‬ﺑﺎﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ ﺟﻤﻠﻪ »َأﺑْﻨﺎءَﻧﺎ« ﺑﻪ‬ ‫هﻤﻴﻦ ﻃﺮﻳﻖ اﺳﺘﺪﻻل ﻣﻲ ﮐﻨﻨﺪ ﮐﻪ‪ :‬هﻤﺎﻧﻄﻮر ﮐﻪ ﺧﺪاوﻧﺪ در ﻗﺮﺁن ﻣﺠﻴﺪ‪ ،‬ﻋﻴﺴﻲ ﻣﺴﻴﺢ را از ﻃﺮﻳﻖ ﻣﺎدرش ﻣﺮﻳﻢ از‬ ‫ذرﻳﺔ اﺑﺮاهﻴﻢ ﺧﻮاﻧﺪﻩ اﺳﺖ‪ ،‬ﺣﺴﻦ و ﺣﺴﻴﻦ)ﻋﻠﻴﻬﻤﺎ اﻟﺴﻼم( از ﻃﺮف ﻣﺎدرﺷﺎن ﻓﺎﻃﻤﻪ)ﻋﻠﻴﻬﺎ اﻟﺴﻼم( ﭘﺴﺮان ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ‬ ‫ﺧﺪا)ﺻﻠﻲ اﷲ ﻋﻠﻴﻪ وﺁﻟﻪ( ﻣﻲ ﺑﺎﺷﻨﺪ‪.‬‬ ‫ــــــــــــــــــــــــــــــــــ‬ ‫‪1 .‬ﺁل ﻋﻤﺮان )‪61 :(2‬‬ ‫ﺻﻔﺤﻪ ‪11‬‬

‫دﻟﻴﻞ ﺳﻮّم‬ ‫ﻣﺤﻤﺪﺑﻦ ﻳﻮﺳﻒ ﮔﻨﺠﻲ ﺷﺎﻓﻌﻲ در »ﮐﺘﺎب ﮐﻔﺎﻳﺔ اﻟﻄﺎﻟﺐ«‪ ،‬اﺑﻦ ﺣﺠﺮ هﻴﺜﻤﻲ ﻣﮑﻲ در ﮐﺘﺎب »اﻟﺼﻮاﻋﻖ اﻟﻤﺤﺮﻗﻪ« از‬ ‫ﻃﺒﺮاﻧﻲ از ﺟﺎﺑﺮ ﺑﻦ ﻋﺒﺪاﷲ اﻧﺼﺎري و ﺧﻄﻴﺐ ﺧﻮارزﻣﻲ در ﻣﻨﺎﻗﺐ‪ ،‬ﺣﺪﻳﺚ زﻳﺮ را از اﺑﻦ ﻋﺒﺎس از ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ ﻧﻘﻞ ﻣﻲ‬ ‫ﮐﻨﻨﺪ »ﺧﺪاوﻧﺪ ﻋﺰوﺟﻞ ذرﻳﻪ هﺮ ﭘﻴﻐﻤﺒﺮي را در ﺻﻠﺐ او ﻗﺮارداد و ذرﻳﻪ ﻣﺮا در ﺻﻠﺐ ﻋﻠﻲ اﺑﻦ اﺑﻲ ﻃﺎﻟﺐ‬ ‫ﻗﺮارداد‪)1)«.‬‬ ‫دﻟﻴﻞ ﭼﻬﺎرم‪:‬‬ ‫ﺧﻄﻴﺐ ﺧﻮارزﻣﻲ در ﻣﻨﺎﻗﺐ و اﻣﺎم اﺣﻤﺪ ﺣﻨﺒﻞ در ﻣﺴﻨﺪ و ﻣﻴﺮﺳﻴﺪﻋﻠﻲ هﻤﺪاﻧﻲ ﺷﺎﻓﻌﻲ در ﻣﻮدة اﻟﻘﺮﺑﻲ از ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ‬ ‫ﺧﺪا)ﺻﻠﻲ اﷲ ﻋﻠﻴﻪ وﺁﻟﻪ( ﭼﻨﻴﻦ ﻧﻘﻞ ﻣﻲ ﮐﻨﻨﺪ »اﻳﻦ دو ﻓﺮزﻧﺪم ﺣﺴﻦ و ﺣﺴﻴﻦ‪ ،‬رﻳﺤﺎﻧﻪ هﺎي ﻣﻦ ﻣﻲ ﺑﺎﺷﻨﺪ و هﺮ دوي‬ ‫ﺁن هﺎ اﻣﺎﻣﻨﺪ; ﺧﻮاﻩ ﻗﺎﺋﻢ ﺑﻪ اﻣﺮ اﻣﺎﻣﺖ ﺑﺎﺷﻨﺪ‪ ،‬ﺧﻮاﻩ ﺳﺎﮐﺖ و ﻧﺸﺴﺘﻪ‪)2)«.‬‬ ‫دﻟﻴﻞ ﭘﻨﺠﻢ‪:‬‬ ‫اﺑﻦ ﺣﺠﺮ ﻣﮑﻲ در ﺻﻮاﻋﻖ و ﻣﺤﻤﺪﺑﻦ ﻳﻮﺳﻒ ﮔﻨﺠﻲ ﺷﺎﻓﻌﻲ در ﮐﻔﺎﻳﺔ اﻟﻄﺎﻟﺐ از ﺧﻠﻴﻔﻪ دوم ﻋﻤﺮ ﺑﻦ اﻟﺨﻄﺎب ﻧﻘﻞ ﻣﻲ‬ ‫ﮐﻨﻨﺪ ﮐﻪ ﮔﻔﺖ‪ :‬از ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ ﺧﺪا)ﺻﻠﻲ اﷲ ﻋﻠﻴﻪ وﺁﻟﻪ( ﺷﻨﻴﺪم ﮐﻪ ﻓﺮﻣﻮد‪:‬‬ ‫«هﺮ ﺣﺴﺐ و ﻧﺴﺒﻲ ﺑﻪ ﺟﺰ ﺣﺴﺐ و ﻧﺴﺐ ﻣﻦ در روز ﻗﻴﺎﻣﺖ ﻣﻨﻘﻄﻊ اﺳﺖ‪ .‬ﻋﺼﺒﻪ هﺮ اوﻻد دﺧﺘﺮي از ﺟﺎﻧﺐ ﭘﺪر‬ ‫اﺳﺖ‪ ،‬ﻣﮕﺮ ﻓﺮزﻧﺪان ﻓﺎﻃﻤﻪ)ﻋﻠﻴﻬﺎ اﻟﺴﻼم( ﮐﻪ ﻣﻦ ﭘﺪر و ﻋﺼﺒﻪ)‪ (3‬ﺁن هﺎ ﻣﻲ ﺑﺎﺷﻢ‪)4)«.‬‬ ‫ــــــــــــــــــــــــــــــــــ‬ ‫‪1 .‬ﻣﻌﺠﻢ اﻟﮑﺒﻴﺮ‪ ،‬ج‪ ،3‬ص‪ ; 44‬ﺟﺎﻣﻊ اﻟﺼﻐﻴﺮ‪ ،‬ج‪ ،1‬ص‪ ; 262‬ﮐﻨﺰ اﻟﻌﻤﺎل‪ ،‬ج‪ ،11‬ص‪ ; 600‬ﺷﺒﻬﺎي ﭘﻴﺸﺎور‪،‬‬ ‫ﻲ اﺑﻦ أﺑﻲ ﻃﺎﻟﺐ‪».‬‬ ‫ﻲ ﻓﻲ ﺻﻠﺒﻪ و ﺟﻌﻞ ذرّﻳﺘﻲ ﻓﻲ ﺻﻠﺐ ﻋﻠ ّ‬ ‫ﻞ ﻧﺒ ّ‬ ‫ﻞ ﺟﻌﻞ ذرﻳﺔ ﮐ ّ‬ ‫ن اﷲ ﻋﺰّوﺟ ّ‬ ‫ص‪» :105‬إ ّ‬ ‫‪2 .‬ﮐﻨﺰ اﻟﻌﻤﺎل‪ ،‬ج‪ ،12‬ص‪ ; 112‬ﺷﺒﻬﺎي ﭘﻴﺸﺎور‪ ،‬ص‪» :106‬اﺑﻨﺎي هﺬان رﻳﺤﺎﻧﺘﺎن‪ ،‬ﻗﺎﻣﺎ أو ﻗﻌﺪا‪».‬‬ ‫‪3 .‬ﻋُﺼﺒﻪ‪ :‬در اﺻﻞ ﭘﺴﺮان و ﺧﻮﻳﺸﺎوﻧﺪان ﻣﺬﮐﺮ از ﺟﺎﻧﺐ ﭘﺪر را ﮔﻮﻳﻨﺪ‪.‬‬ ‫‪4 .‬ﮐﻨﺰ اﻟﻔﻮاﻳﺪ‪ ،‬ص‪ ،167‬اﻟﺴﻴﺪة ﻓﺎﻃﻤﺔ اﻟﺰهﺮاء‪ ،‬ص‪ ; 61‬اﻓﺤﺎم اﻷﻋﺪاء واﻟﺨﺼﻮم‪ ،‬ص‪ ; 77‬ﺷﺒﻬﺎي ﭘﻴﺸﺎور‪،‬‬ ‫ﺴﺒِﻲ َو‬ ‫ﺣَ‬ ‫ﻼ َ‬ ‫ﺧَ‬ ‫ﻄﻊٌ َﻳﻮْ َم اﻟْ ِﻘﻴَﺎ َﻣ ِﺔ ﻣَﺎ َ‬ ‫ﺣﺴَﺐ َو َﻧﺴَﺐ ُﻣﻨْ َﻘ ِ‬ ‫ل ُﮐﻞﱡ َ‬ ‫ل اﻟﱠﻠ ِﻪ)ﺻﻠﻲ اﷲ ﻋﻠﻴﻪ وﺁﻟﻪ( َﻳﻘُﻮ ُ‬ ‫ﺳ ِﻤﻌْ ُ‬ ‫ص‪ِ» : 106‬إﻧﱢﻲ َ‬ ‫ﺖ َرﺳُﻮ َ‬ ‫ﺼ َﺒ ُﺘ ُﻬﻢْ‪».‬‬ ‫ﻋ َ‬ ‫ﻃ َﻤ َﺔ َﻓِﺈﻧﱢﻲ َأﻧَﺎ َأﺑُﻮ ُهﻢْ َو َأﻧَﺎ َ‬ ‫ﻼ َﺑﻨِﻲ ﻓَﺎ ِ‬ ‫ﺧَ‬ ‫ﻻﺑِﻴ ِﻬﻢْ ﻣَﺎ َ‬ ‫ﺼ َﺒ ُﺘ ُﻬﻢْ َِ‬ ‫ﻋ َ‬ ‫ﺴﺒِﻲ َو ُﮐﻞﱡ َﺑﻨِﻲ ُأﻧْﺜَﻲ َ‬ ‫َﻧ َ‬ ‫ﺻﻔﺤﻪ ‪12‬‬

‫ﺟﻤﻊ ﺑﻴﻦ ﻧﻤﺎزهﺎ ﺑﺮﺧﻼف ﺳﻨﺖ ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ اﺳﺖ؟‬ ‫ﭘﺮﺳﺶ‪ :‬ﭼﺮا ﺑﺮ ﺧﻼف ﺳﻨّﺖ ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ ﺧﺪا)ﺻﻠﻲ اﷲ ﻋﻠﻴﻪ وﺁﻟﻪ(‪ ،‬ﺷﻴﻌﻴﺎن ﻧﻤﺎزهﺎي ﻇﻬﺮ و ﻋﺼﺮ را ﺑﺎ هﻢ و ﻧﻤﺎزهﺎي‬ ‫ﻣﻐﺮب و ﻋﺸﺎ را هﻢ زﻣﺎن ﻣﻲ ﺧﻮاﻧﻨﺪ؟‬

‫ﭘﺎﺳﺦ‪ :‬ﻧﺨﺴﺖ ﺁن ﮐﻪ ﻧﻤﺎز ﺟﺰء ﻓﺮوع دﻳﻦ اﺳﺖ و در ﻣﺴﺎﺋﻞ ﻓﺮﻋﻲ ﺑﻴﻦ ﻋﻠﻤﺎي هﻤﻪ ﻣﺬاهﺐ اﺧﺘﻼﻓﺎت زﻳﺎدي اﺳﺖ‪،‬‬ ‫هﻤﺎﻧﻄﻮر ﮐﻪ ﭘﻴﺸﻮاﻳﺎن و ﻋﻠﻤﺎي ارﺑﻌﻪ اهﻞ ﺳﻨﺖ ﺑﺎ هﻢ اﺧﺘﻼف زﻳﺎدي در اﻳﻦ ﻣﺴﺎﺋﻞ دارﻧﺪ‪.‬‬ ‫ﺛﺎﻧﻴًﺎ ﺟﻤﻊ ﺧﻮاﻧﺪن ﻧﻤﺎزهﺎي ﻇﻬﺮ و ﻋﺼﺮ ﻳﺎ ﻣﻐﺮب و ﻋﺸﺎ‪ ،‬ﺑﺮ ﺧﻼف ﺳﻨّﺖ رﺳﻮل اﷲ)ﺻﻠﻲ اﷲ ﻋﻠﻴﻪ وﺁﻟﻪ( ﻧﻤﻲ‬ ‫ﺑﺎﺷﺪ; ﭼﻮن اﻳﺸﺎن ﮔﺎهﻲ اﻳﻦ ﻧﻤﺎزهﺎ را ﺟﻤﻊ و ﮔﺎهﻲ ﺟﺪاﮔﺎﻧﻪ ﻣﻲ ﺧﻮاﻧﺪﻩ اﻧﺪ‪ .‬ﻣﺜﻼ در ﺻﺤﻴﺢ ﻣﺴﻠﻢ در ﺑﺎب »اﻟﺠﻤﻊ‬ ‫ﺑﻴﻦ اﻟﺼﻼﺗﻴﻦ ﻓﻲ اﻟﺤﻀﺮ« از اﺑﻦ ﻋﺒﺎس ﻧﻘﻞ ﺷﺪﻩ ﮐﻪ ﮔﻔﺖ‪» :‬ﺑﺪون ﺧﻮف و ﺗﺮس و در ﻏﻴﺮ ﺳﻔﺮ‪ ،‬رﺳﻮل ﺧﺪا)ﺻﻠﻲ‬ ‫اﷲ ﻋﻠﻴﻪ وﺁﻟﻪ(ﻧﻤﺎزهﺎي ﻇﻬﺮ و ﻋﺼﺮ را ﺟﻤﻊ و ﻧﻤﺎزهﺎي ﻣﻐﺮب و ﻋﺸﺎ را ﺟﻤﻊ ادا ﻣﻲ ﮐﺮدﻧﺪ‪(1)«.‬ﻣﺠﺪّدًا در هﻤﺎن‬ ‫ﺻﺤﻴﺢ ﻣﺴﻠﻢ و ﻧﻴﺰ اﻣﺎم ﺣﻨﺒﻞ در ﺟﺰء اوّل ﻣﺴﻨﺪ از اﺑﻦ ﻋﺒﺎس ﻧﻘﻞ ﮐﺮدﻩ اﻧﺪ‪» :‬ﺑﺎ ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ ﺧﺪا)ﺻﻠﻲ اﷲ ﻋﻠﻴﻪ وﺁﻟﻪ(‬ ‫هﺸﺖ رﮐﻌﺖ ﻧﻤﺎز ﻇﻬﺮ و ﻋﺼﺮ و هﻔﺖ رﮐﻌﺖ ﻧﻤﺎز ﻣﻐﺮب و ﻋﺸﺎ را ﺑﻪ ﻃﻮر ﺟﻤﻊ ادا ﻧﻤﻮدﻳﻢ‪)2)«.‬‬ ‫ﺑﺎﻻﺧﺮﻩ ﭼﻨﺪﻳﻦ ﺣﺪﻳﺚ از اﺑﻦ ﻋﺒﺎس درﺑﺎرﻩ ﺟﻤﻊ ﺧﻮاﻧﺪن ﻧﻤﺎز ﻇﻬﺮ و ﻋﺼﺮ و ﻧﻴﺰ ﻣﻐﺮب و ﻋﺸﺎ ﻧﻘﻞ ﺷﺪﻩ اﺳﺖ‪.‬‬ ‫ﺑﺮاي ﻣﺜﺎل‪» :‬ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ ﺧﺪا)ﺻﻠﻲ اﷲ ﻋﻠﻴﻪ وﺁﻟﻪ( در ﺣﺎل اﻗﺎﻣﺖ در ﻣﺪﻳﻨﻪ‪ ،‬ﻧﻪ در ﺣﺎل ﻣﺴﺎﻓﺮت‪ ،‬هﻔﺖ رﮐﻌﺖ )ﻧﻤﺎز‬ ‫ﻣﻐﺮب و ﻋﺸﺎ ﺑﺎ هﻢ( و هﺸﺖ رﮐﻌﺖ )ﻧﻤﺎز ﻇﻬﺮ و ﻋﺼﺮ ﺑﺎ هﻢ( ﻧﻤﺎز ﮔﺰارد‪ (3)«.‬اﺣﻤﺪ ﺣﻨﺒﻞ در ﻣﺴﻨﺪ از ﺳﻌﻴﺪ ﺑﻦ‬ ‫ﺟﺒﻴﺮ از اﺑﻦ ﻋﺒﺎس رواﻳﺖ‬ ‫ــــــــــــــــــــــــــــــــــ‬ ‫‪1 .‬ﺻﺤﻴﺢ ﻣﺴﻠﻢ‪ ،‬ج‪ ،2‬ﺷﺒﻬﺎي ﭘﻴﺸﺎور‪ ،‬ص‪» : 109‬ﺻﻠّﻲ رﺳﻮل اﷲ)ﺻﻠﻲ اﷲ ﻋﻠﻴﻪ وﺁﻟﻪ( اﻟﻈﻬﺮ واﻟﻌﺼﺮ ﺟﻤﻌًﺎ‬ ‫واﻟﻤﻐﺮب واﻟﻌﺸﺎء ﺟﻤﻌًﺎ ﻓﻲ ﻏﻴﺮ ﺧﻮف و ﻻ ﺳﻔﺮ‪».‬‬ ‫ﻲ ﺛﻤﺎﻧﻴًﺎ‬ ‫‪2 .‬ﺳﺒﻞ اﻟﺴﻼم‪ ،‬ج‪ ،2‬ص‪ ; 43‬ﻣﻌﺠﻢ اﻟﮑﺒﻴﺮ‪ ،‬ج‪ ،12‬ص‪ ; 65‬ﺷﺒﻬﺎي ﭘﻴﺸﺎور‪ ،‬ص‪» :109‬ﺻﻠّﻴﺖ ﻣﻊ اﻟﻨﺒ ّ‬ ‫ﺟﻤﻌًﺎ و ﺳﺒﻌًﺎ ﺟﻤﻌًﺎ‪».‬‬ ‫‪3 .‬ﺻﺤﻴﺢ ﻣﺴﻠﻢ‪ ،‬ج‪ ،2‬ص‪ ; 153‬ﺷﺒﻬﺎي ﭘﻴﺸﺎور‪ ،‬ص‪» :109‬ﺻﻠﻲ رﺳﻮل اﷲ)ﺻﻠﻲ اﷲ ﻋﻠﻴﻪ وﺁﻟﻪ( ﻓﻲ اﻟْﻤَﺪﻳﻨ ِﺔ‬ ‫ُﻣﻘِﻴﻤًﺎ ﻏَﻴﺮ ﻣُﺴﺎﻓﺮ ﺳَﺒﻌًﺎ َو ﺛَﻤﺎﻧﻴًﺎ‪».‬‬ ‫ﺻﻔﺤﻪ ‪13‬‬ ‫ﻣﻲ ﮐﻨﺪ ﮐﻪ ﮔﻔﺖ‪» :‬ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ ﺧﺪا)ﺻﻠﻲ اﷲ ﻋﻠﻴﻪ وﺁﻟﻪ( ﺑﺪون ﺁن ﮐﻪ در ﺣﺎﻟﺖ ﺧﻮف و ﺗﺮس‪ ،‬ﻳﺎ در ﺣﺎل ﺳﻔﺮ ﺑﺎﺷﺪ ﻧﻤﺎز‬ ‫ﻇﻬﺮ و ﻋﺼﺮ را ﺟﻤﻊ ﺧﻮاﻧﺪ‪ (1)«.‬در ﺟﺎﻳﻲ دﻳﮕﺮ ﮔﻔﺘﻪ اﺳﺖ‪» :‬ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ ﺧﺪا)ﺻﻠﻲ اﷲ ﻋﻠﻴﻪ وﺁﻟﻪ(ﺑﺪون ﺁن ﮐﻪ در ﺣﺎﻟﺖ‬ ‫ﺧﻮف و ﺗﺮس ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﻳﺎ ﺑﺎران ﺑﺒﺎرد‪ ،‬ﻧﻤﺎز ﻇﻬﺮ و ﻋﺼﺮ را ﺟﻤﻊ ﺧﻮاﻧﺪ‪ (2)«.‬اﺑﻮ زﺑﻴﺮ دﻟﻴﻞ ﺟﻤﻊ ﺧﻮاﻧﺪن ﻧﻤﺎز ﺗﻮﺳﻂ‬ ‫ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ را از ﺳﻌﻴﺪ ﺑﻦ ﺟﺒﻴﺮ ﺳﺆال ﻧﻤﻮد‪ ،‬او ﮔﻔﺖ‪ :‬ﻣﻦ هﻤﻴﻦ ﺳﺆال را از اﺑﻦ ﻋﺒﺎس ﭘﺮﺳﻴﺪم و او ﭘﺎﺳﺦ داد‪» :‬ﺑﻪ اﻳﻦ‬ ‫ﺟﻬﺖ ﺟﻤﻊ ﻣﻲ ﺧﻮاﻧﺪ ﺗﺎ اﺣﺪي از اﻣﺘﺶ در ﺳﺨﺘﻲ و ﻣﺸﻘﺖ ﻧﺒﺎﺷﻨﺪ‪)3)«.‬‬ ‫هﻤﭽﻨﻴﻦ در ﺻﺤﻴﺢ ﻣﺴﻠﻢ از ﻗﻮل ﻋﺒﺪاﷲ اﺑﻦ ﺷﻔﻴﻖ ﻣﻲ ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬روزي ﺑﻌﺪ اﻟﻌﺼﺮ‪ ،‬اﺑﻦ ﻋﺒﺎس ﺑﺮاي ﻣﺎ ﺧﻄﺒﻪ ﻣﻲ ﺧﻮاﻧﺪ‬ ‫و ﺳﺨﻨﺮاﻧﻲ ﻣﻲ ﮐﺮد‪ .‬ﺳﺨﻨﺶ ﺑﻪ درازا ﮐﺸﻴﺪ و هﻤﭽﻨﺎن ﺑﺮاي ﻣﺎ ﺻﺤﺒﺖ ﻣﻲ ﻧﻤﻮد ﺗﺎ اﻳﻦ ﮐﻪ ﺁﻓﺘﺎب ﻏﺮوب ﮐﺮد و‬ ‫ﺳﺘﺎرﻩ هﺎ ﻇﺎهﺮ ﺷﺪﻧﺪ‪ .‬ﺻﺪاي ﻣﺮدم ﺑﻠﻨﺪ ﺷﺪ‪» :‬اﻟﺼﻼة‪ ،‬اﻟﺼﻼة« اﺑﻦ ﻋﺒﺎس اﻋﺘﻨﺎﻳﻲ ﻧﮑﺮد‪ .‬در هﻤﻴﻦ ﺣﺎل ﻣﺮد دﻳﮕﺮي‬ ‫ﻧﺪاي »اﻟﺼﻼة‪ ،‬اﻟﺼﻼة« ﺳﺮداد‪ .‬اﺑﻦ ﻋﺒﺎس رو ﺑﻪ او ﻧﻤﻮد و ﮔﻔﺖ‪» :‬ﻣﺎدر ﻣﺮدﻩ‪ ،‬ﻣﺮا ﺳﻨﺖ ﻳﺎد ﻣﻲ دهﻲ؟ ﻣﻦ ﺧﻮدم‬ ‫دﻳﺪم ﮐﻪ ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ ﺧﺪا ﻧﻤﺎزهﺎي ﻇﻬﺮ و ﻋﺼﺮ و ﻧﻤﺎزهﺎي ﻣﻐﺮب و ﻋﺸﺎ را ﺟﻤﻊ ﻣﻲ ﺧﻮاﻧﺪ‪ (4)«.‬ﺳﭙﺲ ﻋﺒﺪاﷲ ﺑﻦ ﺷﻔﻴﻖ‬ ‫ﻣﻲ ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﭼﻮن اﻳﻦ ﺣﺮف ﺑﺮاﻳﻢ ﻏﻴﺮ ﻗﺎﺑﻞ ﻗﺒﻮل ﺑﻮد و ﮔﺮان ﺁﻣﺪ‪ ،‬ﻧﺰد اﺑﻮ هﺮﻳﺮﻩ رﻓﺘﻢ و او ﻧﻴﺰ ﮔﻔﺘﻪ هﺎي اﺑﻦ ﻋﺒﺎس‬ ‫را ﺗﺄﻳﻴﺪ ﮐﺮد‪.‬‬

‫هﺮ ﭼﻨﺪ اﺧﺒﺎر و رواﻳﺎت ﺑﺴﻴﺎري در اﻳﻦ ﺑﺎب ﻧﻘﻞ ﺷﺪﻩ‪ ،‬ﻟﻴﮑﻦ هﻤﻴﻦ ﮐﻪ ﺑﺎﺑﻲ ﺑﻪ ﻧﺎم »ﺟﻤﻊ ﺑﻴﻦ اﻟﺼﻼﺗﻴﻦ« اﺧﺘﺼﺎص‬ ‫ﻳﺎﻓﺘﻪ و اﺣﺎدﻳﺚ ﻣﺮﺑﻮﻃﻪ در اﻳﻦ ﺑﺎب ﻧﻘﻞ ﮔﺮدﻳﺪﻩ‪ ،‬ﻣﺤﮑﻢ ﺗﺮﻳﻦ دﻟﻴﻞ و ﺑﺮهﺎن ﺑﺮ ﺟﻮاز ﺟﻤﻊ ﺧﻮاﻧﺪن ﻧﻤﺎز اﺳﺖ‪ .‬زﻳﺮا‬ ‫اﮔﺮ ﻏﻴﺮ از اﻳﻦ ﻣﻲ ﺑﻮد ﺑﺎﻳﺪ ﺑﺎب ﻣﺨﺼﻮﺻﻲ ﺑﻪ ﻧﺎم »ﺟﻤﻊ ﺑﻴﻦ اﻟﺼﻼﺗﻴﻦ ﻓﻲ اﻟﺴﻔﺮ« ﻳﺎ »ﺟﻤﻊ ﺑﻴﻦ اﻟﺼﻼﺗﻴﻦ ﻓﻲ‬ ‫اﻟﺤﻀﺮ« اﺧﺘﺼﺎص ﻣﻲ دادﻧﺪ ﺗﺎ اﺣﺎدﻳﺚ ﻣﺮﺑﻮﻃﻪ را ﺗﻔﮑﻴﮏ ﻧﻤﺎﻳﻨﺪ‪.‬‬ ‫ــــــــــــــــــــــــــــــــــ‬ ‫‪1 .‬ﺻﺤﻴﺢ ﻣﺴﻠﻢ‪ ،‬ج‪ ،2‬ص‪ ; 151‬ﮐﺘﺎب اﻟﻤﻮﻃﺄ‪ ،‬ج‪ ،1‬ص‪ ; 144‬ﮐﺘﺎب اﻻﻣﺎم‪ ،‬ج‪ ،7‬ص‪ ; 216‬ﺷﺒﻬﺎي ﭘﻴﺸﺎور‪،‬‬ ‫ص‪» :109‬ﺻﻠّﻲ رﺳﻮل اﷲ)ﺻﻠﻲ اﷲ ﻋﻠﻴﻪ وﺳﻠﻢ( اﻟﻈﻬﺮ و اﻟﻌﺼﺮ ﺟﻤﻌًﺎ ﺑﺎﻟﻤﺪﻳﻨﺔ ﻓﻲ ﻏﻴﺮ ﺧﻮف و ﻻ ﺳﻔﺮ‪».‬‬ ‫‪2 .‬ﻣﺴﻨﺪ اﺣﻤﺪ‪ ،‬ج‪ ،1‬ص‪ ; 223‬ﺻﺤﻴﺢ ﻣﺴﻠﻢ‪ ،‬ج‪ ،2‬ص‪ ; 152‬ﺷﺒﻬﺎي ﭘﻴﺸﺎور‪ ،‬ص‪» :110‬ﺻﻠّﻲ رﺳﻮل اﷲ)ﺻﻠﻲ‬ ‫اﷲ ﻋﻠﻴﻪ وﺳﻠﻢ(اﻟﻈﻬﺮ و اﻟﻌﺼﺮ ﺟﻤﻌًﺎ ﺑﺎﻟﻤﺪﻳﻨﺔ ﻓﻲ ﻏﻴﺮ ﺧﻮف و ﻻ ﻣﻄﺮ‪».‬‬ ‫ج‬ ‫ﻻ َﻳﺤْ َﺮ َ‬ ‫‪3 .‬ﻓﺘﺢ اﻟﺒﺎري‪ ،‬ج‪ ،2‬ص‪ ،20‬ص‪ ; 151‬ﻣﺴﻨﺪ اﺣﻤﺪ‪ ،‬ج‪ ،1‬ص‪ ; 283‬ﺷﺒﻬﺎي ﭘﻴﺸﺎور‪ ،‬ص‪َ» :110‬أرَا َد َأنْ َ‬ ‫ﺣﺪٌ ِﻣﻦْ ُأ ﱠﻣ ِﺘ ِﻪ‪».‬‬ ‫َأ َ‬ ‫‪4 .‬ﺻﺤﻴﺢ ﻣﺴﻠﻢ‪ ،‬ج‪ ،2‬ص‪ ; 152‬ﻣﺴﻨﺪ اﺣﻤﺪ‪ ،‬ج‪ ،1‬ص‪ ; 251‬ﺷﺒﻬﺎي ﭘﻴﺸﺎور‪ ،‬ص‪109‬‬ ‫ﺻﻔﺤﻪ ‪14‬‬ ‫از ﻃﺮﻓﻲ دﻳﮕﺮ‪ ،‬ﺑﺨﺎري هﻤﻴﻦ اﺣﺎدﻳﺚ را در ﺻﺤﻴﺢ ﺧﻮد ﺁوردﻩ‪ ،‬ﻟﻴﮑﻦ ﺑﻪ دﻻﻳﻞ ﻧﺎﻣﻌﻠﻮﻣﻲ و ﺑﺎ زﺑﺮدﺳﺘﻲ ﺁن هﺎ را‬ ‫از ﻣﺤﻞ »ﺟﻤﻊ ﺑﻴﻦ اﻟﺼﻼﺗﻴﻦ« ﺑﻪ ﻣﺤﻞ دﻳﮕﺮي ﻣﺜﻞ »ﺑﺎب ﺗﺄﺧﻴﺮ اﻟﻈﻬﺮ إﻟﻲ اﻟﻌﺼﺮ ﻣﻦ ﮐﺘﺎب ﻣﻮاﻗﻴﺖ اﻟﺼﻼة« و‬ ‫»ﺑﺎب ذﮐﺮ اﻟﻌﺸﺎء واﻟﻌﺘﻤﺔ« و »ﺑﺎب وﻗﺖ اﻟﻤﻐﺮب« اﻧﺘﻘﺎل دادﻩ اﺳﺖ‪.‬‬ ‫در ﭘﺎﻳﺎن ﻳﺎد ﺁوري اﻳﻦ ﻧﮑﺘﻪ ﻣﻬﻢ ﻣﻲ ﺑﺎﺷﺪ ﮐﻪ ﻧﻤﺎزهﺎ را ﺟﺪاﮔﺎﻧﻪ و هﺮ ﻳﮏ را در وﻗﺖ ﻓﻀﻴﻠﺘﺶ ﺑﻪ ﺟﺎ ﺁوردن ﺑﻪ ﻧﻈﺮ‬ ‫ﺑﻌﻀﻲ از ﻋﻠﻤﺎي ﺷﻴﻌﻪ ﺑﻬﺘﺮ و اﻓﻀﻞ اﺳﺖ‪ .‬از ﻃﺮف دﻳﮕﺮ‪ ،‬ﺑﻌﻀﻲ از ﻋﻠﻤﺎي اهﻞ ﺗﺴﻨﻦ از ﺟﻤﻠﻪ ﺷﻴﺦ اﻻﺳﻼم‬ ‫اﻧﺼﺎري در ﺷﺮح ﺻﺤﻴﺢ ﺑﺨﺎري ﻗﺴﻄﻼﻧﻲ در ﺷﺮح ﺻﺤﻴﺢ ﺑﺨﺎري و ﺟﻢ ﻏﻔﻴﺮي ﺟﺪاﮔﺎﻧﻪ ﻧﻤﺎز ﺧﻮاﻧﺪن را اﻓﻀﻞ‬ ‫ﻧﺪاﻧﺴﺘﻪ اﻧﺪ و ﺁن را ﺗﺮﺟﻴﺢ ﺑﻼ ﻣﺮﺟﺢ و ﺧﻼف ﻇﻮاهﺮ اﺣﺎدﻳﺚ ﺧﻮاﻧﺪﻩ اﻧﺪ)‪).1‬‬ ‫ــــــــــــــــــــــــــــــــــ‬ ‫‪1 .‬ﺗﺤﻔﺔ اﻟﺒﺎري‪ ،‬ص‪ ،292‬ارﺷﺎد اﻟﺴﺎري‪ ،‬ص‪ ، 293‬و‪... .‬‬ ‫ﺻﻔﺤﻪ ‪15‬‬

‫ﭼﺮا ﻋﻠﻲ)ع( وﺻﻴﺖ ﮐﺮد ﻗﺒﺮش ﭘﻨﻬﺎن ﺑﻤﺎﻧﺪ؟‬ ‫ﭘﺮﺳﺶ‪ :‬ﭼﺮا اﻣﻴﺮاﻟﻤﺆﻣﻨﻴﻦ ﻋﻠﻲ)ﻋﻠﻴﻪ اﻟﺴﻼم( ﺑﺮ ﭘﻨﻬﺎن داﺷﺘﻦ ﻗﺒﺮ ﺧﻮد وﺻﻴﺖ و اﺻﺮار داﺷﺖ؟‬

‫ﭘﺎﺳﺦ‪ :‬ﭼﻮن ﺷﻬﺎدت ﺣﻀﺮت‪ ،‬در ﺁﻏﺎز زﻣﺎن ﺷﮑﻞ ﮔﻴﺮي ﻗﺪرت ﻣﻌﺎوﻳﻪ و ﻃﻐﻴﺎن ﺑﻨﻲ اﻣﻴﻪ و ﺣﻀﻮر ﺳﺎﻳﺮ ﮔﺮوﻩ‬ ‫هﺎي زﺧﻢ ﺧﻮردﻩ ﻧﺎﮐﺜﻴﻦ و ﻗﺎﺳﻄﻴﻦ و ﻣﺎرﻗﻴﻦ اﺗﻔﺎق اﻓﺘﺎد‪ ،‬ﺁن ﺑﺰرﮔﻮار وﺻﻴﺖ ﻧﻤﻮد ﮐﻪ ﺟﺴﺪش را ﺷﺒﺎﻧﻪ دﻓﻦ ﻧﻤﺎﻳﻨﺪ و‬ ‫ﺣﺘﻲ ﻋﻼﻣﺘﻲ ﺑﺮ روي ﺁن ﻧﮕﺬارﻧﺪ‪ .‬ﻓﻘﻂ ﻋﺪﻩ ﮐﻤﻲ از اﺻﺤﺎب ﺧﺎص و ﻓﺮزﻧﺪان ﺁن ﺣﻀﺮت در ﻣﻮﻗﻊ دﻓﻦ ﺣﻀﻮر‬ ‫داﺷﺘﻨﺪ‪ .‬ﺑﻪ هﻤﻴﻦ دﻟﻴﻞ‪ ،‬ﺻﺒﺢ روز ‪ 21‬ﻣﺎﻩ رﻣﻀﺎن دو ﻣﺤﻤﻞ ﺑﻪ راﻩ اﻓﺘﺎد‪ .‬ﻳﮑﻲ ﺑﻪ ﻃﺮف ﻣﺪﻳﻨﻪ و دﻳﮕﺮي ﺑﻪ ﻃﺮف‬ ‫ﻣﮑﻪ ﻣﻌﻈﻤﻪ رواﻧﻪ ﺷﺪ‪ .‬ﺗﺎ ﺳﺎل هﺎ ﺑﻌﺪ ﮐﺴﻲ ﺑﻪ ﺟﺰ ﻓﺮزﻧﺪان و اﺻﺤﺎب ﺧﺎص ﺁن ﺣﻀﺮت‪ ،‬از ﻣﺤﻞ دﻓﻦ اﻳﺸﺎن ﺧﺒﺮي‬ ‫ﻧﺪاﺷﺖ‪ .‬دﻟﻴﻞ اﻳﻦ ﮐﺎر هﻢ ﺷﺎﻳﺪ ﺗﺮس از ﺁن ﺑﻮد ﮐﻪ ﺑﻪ ﻗﺒﺮ ﻣﺒﺎرﮎ ﺁن ﺣﻀﺮت اﺳﺎﺋﻪ ادب و ﺑﻲ ﺣﺮﻣﺘﻲ ﻧﻤﺎﻳﻨﺪ‪ .‬ﭼﻨﺎﻧﭽﻪ‬ ‫از اﻣﺎم ﺻﺎدق)ﻋﻠﻴﻪ اﻟﺴﻼم( ﻧﻘﻞ ﺷﺪﻩ اﺳﺖ ﮐﻪ ﺣﻀﺮت اﻣﻴﺮ)ﻋﻠﻴﻪ اﻟﺴﻼم( هﻨﮕﺎم وﻓﺎت ﺑﻪ ﻓﺮزﻧﺪ ﺑﺰرﮔﺶ‪ ،‬اﻣﺎم‬ ‫ﺣﺴﻦ)ﻋﻠﻴﻪ اﻟﺴﻼم(ﺳﻔﺎرش ﻧﻤﻮد ﮐﻪ ﭘﺲ از ﺁن ﮐﻪ ﻣﺮا در ﻧﺠﻒ دﻓﻦ ﻧﻤﻮدي‪ ،‬ﭼﻬﺎر ﻗﺒﺮ ﺑﺮاي ﻣﻦ در ﭼﻬﺎر ﻣﻮﺿﻊ‪:‬‬ ‫‪1 .‬در ﻣﺴﺠﺪ ﮐﻮﻓﻪ‪،‬‬ ‫‪2 .‬در رﺣﺒﻪ ﮐﻮﻓﻪ‪،‬‬ ‫‪3 .‬در ﺧﺎﻧﻪ ﺟﻌﺪﻩ ﺣﺒﻴﺮﻩ‬ ‫‪4 .‬در ﻋﺰي‬ ‫ﺣﻔﺮ ﮐﻨﻴﺪ ﺗﺎ ﮐﺴﻲ از ﻣﺤﻞ ﻗﺒﺮ ﻣﻦ ﺁﮔﺎهﻲ ﭘﻴﺪا ﻧﮑﻨﺪ‪ .‬ﺑﻪ هﻤﻴﻦ ﺟﻬﺖ درﺑﺎرﻩ ﻗﺒﺮ اﻣﻴﺮاﻟﻤﺆﻣﻨﻴﻦ)ﻋﻠﻴﻪ اﻟﺴﻼم( ﺑﻴﻦ ﻋﻠﻤﺎي‬ ‫اهﻞ ﺳﻨﺖ اﺧﺘﻼف وﺟﻮد دارد‪.‬‬

‫ﻋﻠﺖ ﭘﻨﻬﺎن داﺷﺘﻦ‬ ‫ﺑﺮاي ﻋﻠﺖ ﻳﺎﺑﻲ اﻳﻦ ﻗﻀﻴﻪ ﺑﺎﻳﺪ ﺑﻪ ﻇﻠﻢ هﺎﻳﻲ ﮐﻪ ﺑﺮ اهﻞ ﺑﻴﺖ ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ ﮔﺬﺷﺘﻪ ﻣﺮوري ﮐﻨﻴﻢ‪.‬‬ ‫ﺻﻔﺤﻪ ‪16‬‬ ‫ﺑﺮاي ﻣﺜﺎل ﻋﻼﻣﻪ ﻣﻘﺮﻳﺰي اﺑﻮاﻟﻌﺒﺎس اﺣﻤﺪ ﺑﻦ ﻋﻠﻲ ﺷﺎﻓﻌﻲ در ﮐﺘﺎب ﺧﻮد )اﻟﻨﺰاع و اﻟﺘﺨﺎﺻﻢ ﻓﻲ ﻣﺎ ﺑﻴﻦ ﺑﻨﻲ هﺎﺷﻢ و‬ ‫ﺑﻨﻲ اﻣﻴﻪ( ﺷﺮح ﻓﺠﺎﻳﻊ اﻋﻤﺎل ﺑﻨﻲ اﻣﻴﻪ را ﺑﻪ ﺗﻔﺼﻴﻞ ﺷﺮح دادﻩ اﺳﺖ‪ .‬در اﻳﻨﺠﺎ ﺑﻪ دو واﻗﻌﻪ ﻣﻬﻢ ﺁن اﺷﺎرﻩ ﻣﻲ ﮐﻨﻴﻢ‪.‬‬ ‫در ﺳﺎل ‪ 105‬هﺠﺮي ﻗﻤﺮي‪ ،‬هﺸﺎم ﺑﻦ ﻋﺒﺪ اﻟﻤﻠﮏ ﺑﻦ ﻣﺮوان ﺑﻪ ﺧﻼﻓﺖ رﺳﻴﺪ‪ .‬اﻳﻦ ﺣﺎﮐﻢ ﻗﺴﻲ اﻟﻘﻠﺐ‪ ،‬ﻇﻠﻢ و ﺳﺘﻢ‬ ‫ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ ﺑﻨﻲ هﺎﺷﻢ را ﺑﻪ ﺣﺪ اﻋﻼي ﺧﻮد رﺳﺎﻧﺪ‪ .‬هﻨﮕﺎﻣﻲ ﮐﻪ زﻳﺪ ﺑﻦ ﻋﻠﻲ )ﭘﺴﺮ اﻣﺎم ﺳﺠﺎد)ﻋﻠﻴﻪ اﻟﺴﻼم(( از ﻣﺪﻳﻨﻪ ﺑﻪ‬ ‫ﺷﺎم ﺟﻬﺖ ﺗﻈﻠﻢ ﺧﻮاهﻲ از ﺣﺎﮐﻤﺎن ﺑﻨﻲ اﻣﻴّﻪ ﻧﺰد ﺧﻠﻴﻔﻪ رﻓﺖ و ﺑﺎﻻﺧﺮﻩ ﺗﻮاﻧﺴﺖ ﺑﺎ هﺸﺎم ﻣﻼﻗﺎت ﻧﻤﺎﻳﺪ‪ .‬در اﻳﻦ‬ ‫ﻣﻼﻗﺎت‪ ،‬ﻗﺒﻞ از اﻳﻦ ﮐﻪ زﻳﺪ ﺳﺨﻨﻲ ﺑﺮ زﺑﺎن ﺁورد‪ ،‬هﺸﺎم ﺑﻪ ﺟﺎي ﺧﻮش ﺁﻣﺪ ﮔﻮﻳﻲ و ﭘﺬﻳﺮاﻳﻲ‪ ،‬اهﺎﻧﺖ هﺎ و دﺷﻨﺎم هﺎي‬ ‫زﺷﺘﻲ ﺑﻪ ﺁن ﺑﺰرﮔﻮار داد و او را از درﺑﺎر ﺧﻼﻓﺖ ﺧﻮﻳﺶ ﺑﻴﺮون راﻧﺪ‪ .‬ﺣﺘﻲ اﺑﻦ اﺑﻲ اﻟﺤﺪﻳﺪ ﻣﻲ ﻧﻮﻳﺴﺪ‪ :‬ﺑﻌﺪ از‬ ‫ﻓﺤﺎﺷﻲ ﺿﺮﺑﺎت ﺷﺪﻳﺪي ﺑﺮ او وارد ﮐﺮد‪ .‬اﻳﺸﺎن ﺑﻪ ﻧﺎﭼﺎر از ﺷﺎم ﺑﻪ ﮐﻮﻓﻪ رﻓﺖ و ﺑﺮاي ﻣﺒﺎرزﻩ ﺑﺎ ﻇﻠﻢ ﺑﻪ ﺗﺸﮑﻴﻞ‬ ‫ﻧﻬﻀﺘﻲ ﻋﻠﻴﻪ اﻣﻮﻳﺎن ﭘﺮداﺧﺖ‪.‬‬ ‫ﻳﻮﺳﻒ ﺑﻦ ﻋﻤﺮ ﺛﻘﻔﻲ ـ ﺣﺎﮐﻢ ﮐﻮﻓﻪ ـ ﺑﺎ ﻟﺸﮑﺮ ﺑﺴﻴﺎري ﺑﻪ ﻣﺒﺎرزﻩ ﺑﺎ ﺁن ﺣﻀﺮت ﺑﺮﺧﺎﺳﺖ‪ .‬ﺑﺎ ﺗﻮﻃﺌﻪ وي‪ ،‬ﻧﺎﮔﻬﺎن ﺗﻴﺮي‬ ‫از ﺳﻤﺖ دﺷﻤﻦ ﺑﻪ ﭘﻴﺸﺎﻧﻲ زﻳﺪ اﺻﺎﺑﺖ ﻧﻤﻮد و ﺷﺮﺑﺖ ﺷﻬﺎدت ﻧﻮﺷﻴﺪ‪ .‬ﻳﺤﻴﻲ ﭘﺴﺮ زﻳﺪ ﺑﻪ اﺗﻔﺎق ﺟﻤﻌﻲ دﻳﮕﺮ از ﺷﻴﻌﻴﺎن‪،‬‬

‫ﺑﺪن زﻳﺪ را ﻣﺤﺮﻣﺎﻧﻪ ﺑﻪ ﺑﻴﺮون ﺷﻬﺮ ﺑﺮدﻩ‪ ،‬در وﺳﻂ ﻧﻬﺮ ﻗﺒﺮي ﮐﻨﺪﻧﺪ و ﺟﺴﺪ زﻳﺪ را دﻓﻦ ﻧﻤﻮدﻧﺪ‪ .‬ﭘﺲ از ﮔﺬاردن‬ ‫ﺳﻨﮓ ﻗﺒﺮ‪ ،‬ﺁب را در ﺁن ﻧﻬﺮ ﺟﺎري ﮐﺮدﻧﺪ ﺗﺎ دﺷﻤﻨﺎﻧﺶ ﻣﺤﻞ ﻗﺒﺮ زﻳﺪ را ﻧﻴﺎﺑﻨﺪ‪.‬‬ ‫ﺟﺎﺳﻮﺳﺎن ﺣﮑﻮﻣﺘﻲ ﻣﺤﻞ ﻗﺒﺮ را ﺷﻨﺎﺳﺎﻳﻲ و ﺑﻪ ﻳﻮﺳﻒ ﺑﻦ ﻋﻤﺮ ﺛﻘﻔﻲ ﮔﺰارش دادﻧﺪ‪ .‬او دﺳﺘﻮر داد ﮐﻪ ﻧﺒﺶ ﻗﺒﺮ ﻧﻤﺎﻳﻨﺪ‪،‬‬ ‫ﺟﺴﺪ زﻳﺪ را ﺑﻴﺮون ﺁوردﻩ و ﺳﺮش را از ﺗﻦ ﺟﺪا ﻧﻤﻮدﻩ ﺁن را ﺑﺮاي هﺸﺎم ﺑﻪ ﺷﺎم ﻓﺮﺳﺘﺎد‪ .‬هﺸﺎم ﻧﻴﺰ ﺑﻪ ﻳﻮﺳﻒ ﺑﻦ ﻋﻤﺮ‬ ‫ﺛﻘﻔﻲ دﺳﺘﻮر داد ﮐﻪ ﺑﺪن ﺟﻨﺎب زﻳﺪ ﺑﻦ ﻋﻠﻲ را‪ ،‬ﻟﺨﺖ و ﻋﺮﻳﺎن ﺑﻪ دار ﺁوﻳﺰﻧﺪ‪ .‬ﺁن ﻣﻠﻌﻮن ﻧﻴﺰ اﻳﻦ دﺳﺘﻮر را ﻋﻴﻨًﺎ اﺟﺮا‬ ‫ﻧﻤﻮد‪ .‬ﻳﻌﻨﻲ در ﺳﺎل ‪ 121‬هﺠﺮي ﻗﻤﺮي ﺑﺪن ﻓﺮزﻧﺪ ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ ﺧﺪا ﺑﻪ دار ﺁوﻳﺨﺘﻪ ﺷﺪ‪ ،‬و ﺗﺎ ﺳﺎل ‪ 126‬هﺠﺮي ﻗﻤﺮي ﮐﻪ‬ ‫وﻟﻴﺪ ﺑﻦ ﻳﺰﻳﺪ ﺑﻦ ﻋﺒﺪ اﻟﻤﻠﮏ ﺑﻦ ﻣﺮوان ﺑﻪ ﺧﻼﻓﺖ رﺳﻴﺪ‪ ،‬هﻤﭽﻨﺎن ﺑﺎﻻي دار ﺑﻮد‪ .‬ﺳﭙﺲ وﻟﻴﺪ دﺳﺘﻮر داد اﺳﺘﺨﻮان هﺎي‬ ‫زﻳﺪ را از دار ﭘﺎﻳﻴﻦ ﺁوردﻩ‪ ،‬ﺁﺗﺶ زدﻧﺪ و ﺧﺎﮐﺴﺘﺮش را ﻧﻴﺰ ﺑﺮ ﺑﺎد دادﻧﺪ‪.‬‬ ‫هﻤﻴﻦ ﻋﻤﻞ را ﺑﺎ ﺑﺪن ﻳﺤﻴﻲ ﭘﺴﺮ زﻳﺪ در ﺟﺮﺟﺎن )ﮔﺮﮔﺎن اﻣﺮوزي( اﻧﺠﺎم دادﻧﺪ‪ .‬ﻳﺤﻴﻲ‬ ‫ﺻﻔﺤﻪ ‪17‬‬ ‫ﻧﻴﺰ در ﻣﻴﺪان رزم ﺑﻪ ﺷﻬﺎدت رﺳﻴﺪ و ﺳﺮش را ﺑﺮﻳﺪﻩ ﺑﻪ ﺷﺎم ﻓﺮﺳﺘﺎدﻧﺪ‪ .‬ﺑﺪﻧﺶ ﻧﻴﺰ ﻣﺪت ﺷﺶ ﺳﺎل ﺑﺎﻻي دار ﻣﺎﻧﺪ و‬ ‫دوﺳﺖ و دﺷﻤﻦ ﺑﻪ ﺣﺎل ﺁن ﺑﺰرﮔﻮار ﻣﻲ ﮔﺮﻳﺴﺘﻨﺪ‪ .‬ﭘﺲ از ﻗﻴﺎم اﺑﻮ ﻣﺴﻠﻢ ﺧﺮاﺳﺎﻧﻲ‪ ،‬ﺑﺪن وي را از ﺑﺎﻻي دار ﭘﺎﻳﻴﻦ‬ ‫ﺁوردﻩ و در ﮔﺮﮔﺎن ﺑﻪ ﺧﺎﮎ ﺳﭙﺮدﻧﺪ‪.‬‬ ‫از ﺁﻧﺠﺎﻳﻲ ﮐﻪ اﻣﻴﺮاﻟﻤﺆﻣﻨﻴﻦ)ﻋﻠﻴﻪ اﻟﺴﻼم( از ﻋﺪاوت اﻳﻦ ﺧﺎﻧﺪان ﺧﺒﻴﺚ ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ ﺑﻨﻲ هﺎﺷﻢ و هﻤﭽﻨﻴﻦ ﻋﺪاوت ﺧﻮارج‬ ‫ﻧﻬﺮوان ﺁﮔﺎهﻲ داﺷﺖ‪ ،‬ﺑﺮاي ﭘﻴﺸﮕﻴﺮي از ﭼﻨﻴﻦ ﻓﺠﺎﻳﻌﻲ وﺻﻴﺖ و اﺻﺮار ﺑﺮ ﭘﻨﻬﺎن داﺷﺘﻦ ﻣﺤﻞ دﻓﻦ ﺧﻮد داﺷﺖ‪ .‬ﻟﺬا‬ ‫ﻗﺒﺮ اﻳﺸﺎن ﺗﺎ زﻣﺎن ﺧﻼﻓﺖ هﺎرون اﻟﺮﺷﻴﺪ ـ ﺧﻠﻴﻔﻪ ﻋﺒﺎﺳﻲ ـ ﻣﺨﻔﻲ ﺑﻮد‪.‬‬ ‫ﺁﺷﮑﺎر ﺷﺪن ﻣﺮﻗﺪ ﻣﻄﻬﺮ ﺣﻀﺮت اﻣﻴﺮاﻟﻤﺆﻣﻨﻴﻦ)ﻋﻠﻴﻪ اﻟﺴﻼم)‬ ‫روزي هﺎرون اﻟﺮﺷﻴﺪ در ﻧﺠﻒ ﺑﻪ ﺻﺤﺮاي ﻧﻴﺰاري ﺑﻪ ﺷﮑﺎر رﻓﺖ‪ .‬ﺗﺎزي هﺎ و ﻓﻬﺪهﺎ )ﺳﮓ و ﻳﻮزﭘﻠﻨﮓ ﺷﮑﺎري(‬ ‫ﺁهﻮان را ﺗﻌﻘﻴﺐ ﻣﻲ ﮐﺮدﻧﺪ و ﺁهﻮان ﺑﻪ ﺑﺎﻻي ﺗﻞ ﻧﺠﻒ)‪ (1‬ﭘﻨﺎﻩ ﻣﻲ ﺑﺮدﻧﺪ‪ ،‬ﺗﺎزي هﺎ هﻢ از ﺁن ﺗﻞ ﺑﺎﻻ ﻧﻤﻲ رﻓﺘﻨﺪ‪ .‬اﻳﻦ‬ ‫ﻋﻤﻞ ﭼﻨﺪ ﺑﺎر ﺗﮑﺮار ﺷﺪ و هﻤﻴﻦ ﮐﻪ ﺗﺎزي هﺎ ﻋﻘﺐ ﻧﺸﻴﻨﻲ ﻣﻲ ﮐﺮدﻧﺪ ﺁهﻮان ﭘﺎﻳﻴﻦ ﻣﻲ ﺁﻣﺪﻧﺪ‪ .‬هﻤﻴﻦ ﮐﻪ دوﺑﺎرﻩ ﺁهﻮان‬ ‫را ﺗﻌﻘﻴﺐ ﻣﻲ ﮐﺮدﻧﺪ دوﺑﺎرﻩ ﺑﻪ ﺑﺎﻻي ﺗﻞ ﺧﺎﮎ ﭘﻨﺎﻩ ﻣﻲ ﺑﺮدﻧﺪ و ﺗﺎزي هﺎ از ﺗﻌﻘﻴﺐ ﺁن هﺎ ﺑﺎز ﻣﻲ اﻳﺴﺘﺎدﻧﺪ‪.‬‬ ‫ﺧﻠﻴﻔﻪ هﺎرون اﻟﺮﺷﻴﺪ درﻳﺎﻓﺖ ﮐﻪ ﺑﺎﻳﺪ در اﻳﻦ ﻣﮑﺎن‪ ،‬ﺳﺮّي ﻧﻬﻔﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ ﮐﻪ ﺁهﻮان ﺑﺪاﻧﺠﺎ ﭘﻨﺎﻩ ﻣﻲ ﺑﺮﻧﺪ و ﺗﺎزي هﺎ از ﺁن‬ ‫ﺑﺎﻻ ﻧﻤﻲ روﻧﺪ‪ .‬ﭘﻴﺮﻣﺮدي از اهﺎﻟﻲ ﺁﻧﺠﺎ را اﺣﻀﺎر ﮐﺮد و راز ﺁن را از ﭘﻴﺮﻣﺮد ﺟﻮﻳﺎ ﺷﺪ‪ .‬ﭘﻴﺮﻣﺮد ﮔﻔﺖ‪ :‬ﺑﺮاي ﮔﻔﺘﻦ‬ ‫ﺳ ّﺮ اﻳﻦ ﺗﻞ ﺧﺎﮎ‪ ،‬از ﺷﻤﺎ اﻣﺎن ﻣﻲ ﺧﻮاهﻢ و ﺧﻠﻴﻔﻪ ﻧﻴﺰ اﻣﺎﻧﺶ داد‪ .‬ﺳﭙﺲ ﭘﻴﺮ ﻣﺮد ﮔﻔﺖ‪ :‬ﺑﺎ ﭘﺪرم ﺑﻪ اﻳﻨﺠﺎ ﺁﻣﺪم و ﭘﺪرم‬ ‫در اﻳﻦ ﻣﮑﺎن زﻳﺎرت ﻧﺎﻣﻪ ﻣﻲ ﺧﻮاﻧﺪ و ﻧﻤﺎز ﻣﻲ ﮔﺬارد‪ .‬از ﭘﺪرم ﺳﺆال ﮐﺮدم ﮐﻪ زﻳﺎرت ﺧﻮاﻧﺪن در اﻳﻨﺠﺎ ﭼﻪ ﻣﻨﺎﺳﺒﺘﻲ‬ ‫دارد؟ ﭘﺎﺳﺦ داد‪ :‬ﺑﺎ ﺣﻀﺮت اﻣﺎم ﺟﻌﻔﺮ ﺻﺎدق)ﻋﻠﻴﻪ اﻟﺴﻼم( ﺑﺮاي زﻳﺎرت ﺑﻪ اﻳﻨﺠﺎ ﻣﻲ ﺁﻣﺪم و اﻳﺸﺎن ﻓﺮﻣﻮد‪ :‬اﻳﻨﺠﺎ ﻗﺒﺮ‬ ‫ﺟﺪش ﻋﻠﻲ ﺑﻦ اﺑﻲ ﻃﺎﻟﺐ)ﻋﻠﻴﻪ اﻟﺴﻼم( اﺳﺖ ﮐﻪ ﺑﻪ زودي ﺁﺷﮑﺎر ﺧﻮاهﺪ ﺷﺪ‪.‬‬ ‫ــــــــــــــــــــــــــــــــــ‬ ‫‪1 .‬ﻧﺠﻒ در ﻟﻐﺖ ﺑﻪ ﻣﻌﻨﺎي ﺗﻞ ﺧﺎﮎ و ﭘﺸﺘﻪ اي اﺳﺖ ﮐﻪ ﺁب ﺑﻪ ﺁن ﻧﺮﺳﺪ‪.‬‬ ‫ﺻﻔﺤﻪ ‪18‬‬

‫ﺧﻠﻴﻔﻪ دﺳﺘﻮر ﺣﻔﺮ اﻳﻦ ﻣﺤﻞ را داد ﺗﺎ ﺑﻪ ﻋﻼﻣﺖ ﻗﺒﺮي رﺳﻴﺪﻧﺪ و ﻟﻮﺣﻲ در ﺁﻧﺠﺎ ﭘﻴﺪا ﺷﺪ ﮐﻪ ﺑﺮ روي ﺁن ﺑﺎ ﺧﻂ ﺳﺮﻳﺎﻧﻲ‬ ‫دو ﺳﻄﺮ ﻧﻘﺶ ﺑﺴﺘﻪ ﺑﻮد ﮐﻪ ﺗﺮﺟﻤﻪ ﺁن ﭼﻨﻴﻦ اﺳﺖ‪» :‬اﻳﻦ ﻗﺒﺮي اﺳﺖ ﮐﻪ ﻧﻮح ﭘﻴﻐﻤﺒﺮ ﺁن را ﺑﺮاي ﻋﻠﻲ)ﻋﻠﻴﻪ اﻟﺴﻼم(‬ ‫وﺻﻲ ﻣﺤﻤﺪ)ﺻﻠﻲ اﷲ ﻋﻠﻴﻪ وﺁﻟﻪ( ﻗﺒﻞ از ﻃﻮﻓﺎن ﺑﻪ هﻔﺘﺼﺪ ﺳﺎل ﺣﻔﺮ ﻧﻤﻮد)‪ .«(1‬هﺎرون اداي اﺣﺘﺮام ﻧﻤﻮد و دﺳﺘﻮر‬ ‫داد ﺧﺎﮎ هﺎ را ﺑﻪ ﺟﺎي اول ﺧﻮد ﺑﺮﮔﺮداﻧﻨﺪ‪ .‬ﺳﭙﺲ ﭘﻴﺎدﻩ ﺷﺪ‪ ،‬ﭘﺲ از وﺿﻮ ﮔﺮﻓﺘﻦ دو رﮐﻌﺖ ﻧﻤﺎز ﺧﻮاﻧﺪ و ﺑﺎ ﺣﺎﻟﺘﻲ‬ ‫ﮔﺮﻳﺎن‪ ،‬ﺧﻮد را ﺑﻪ ﺧﺎﮎ و ﺗﺮﺑﺖ ﺁن ﺣﻀﺮت ﻏﻠﻄﺎﻧﻴﺪ‪.‬‬ ‫ﺁﻧﮕﺎﻩ هﺎرون ﻧﺎﻣﻪ اي ﺑﻪ اﻣﺎم ﻣﻮﺳﻲ ﮐﺎﻇﻢ)ﻋﻠﻴﻪ اﻟﺴﻼم( در ﻣﺪﻳﻨﻪ ﻧﻮﺷﺖ و ﺻﺤﺖ اﻳﻦ ﻣﻄﻠﺐ را از اﻣﺎم ﻣﻮﺳﻲ)ﻋﻠﻴﻪ‬ ‫اﻟﺴﻼم( ﺳﺆال ﮐﺮد‪ .‬اﻳﺸﺎن ﺁن ﻣﺤﻞ را ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﻗﺒﺮ ﺟﺪش ﻋﻠﻲ ﺑﻦ اﺑﻲ ﻃﺎﻟﺐ)ﻋﻠﻴﻪ اﻟﺴﻼم(ﺗﺄﻳﻴﺪ ﮐﺮد‪ .‬ﺳﭙﺲ ﺑﻪ دﺳﺘﻮر‬ ‫هﺎرون‪ ،‬ﺳﻨﮓ ﺑﻨﺎﻳﻲ ﺑﺮ ﺁن ﻗﺒﺮ ﻧﻬﺎدﻩ ﺷﺪ ﮐﻪ ﺑﻪ »ﺗﺤﺠﻴﺮ هﺎروﻧﻲ« ﻣﻌﺮوف ﺷﺪ‪)2).‬‬ ‫ﻣﻤﮑﻦ اﺳﺖ ﻣﺼﺎﻟﺢ دﻳﮕﺮي در ﻧﻈﺮ ﺁن ﺑﺰرﮔﻮار ﺑﻮدﻩ ﮐﻪ در ﻧﻈﺮ ﻣﺎ ﭘﻨﻬﺎن ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬از ﺁﻧﺠﻤﻠﻪ ﺑﻪ دﻟﻴﻞ ارادت ﺷﺪﻳﺪ‬ ‫دوﺳﺘﺎن و ﺷﻴﻌﻴﺎن ﺁن ﺣﻀﺮت ﺑﺎ ﺁﺷﮑﺎر ﺑﻮدن ﻣﺮﻗﺪ ﻣﺒﺎرﮎ‪ ،‬ﺷﻴﻌﻴﺎن ﺑﺮاي زﻳﺎرت ﺑﻪ ﺑﺎرﮔﺎﻩ ﻣﻠﮑﻮﺗﻲ ﺣﻀﺮت ﻣﺸﺮّف‬ ‫ﻣﻲ ﺷﺪﻧﺪ و ﺑﺎﻋﺚ ﺷﻨﺎﺳﺎﻳﻲ ارادﺗﻤﻨﺪان ﺣﻀﺮت ﻣﻲ ﺷﺪ و واﻗﻌﻪ ﺷﻬﺎدت ﺣﺠﺮ ﺑﻦ ﻋﺪي و ﻣﻴﺜﻢ ﺗﻤّﺎر ﺑﺮاي دﻳﮕﺮان‬ ‫ﺗﮑﺮار ﻣﻲ ﺷﺪ و ﻟﺬا ﻣﺨﻔﻲ ﺑﻮدن ﻣﺮﻗﺪ ﻣﺒﺎرﮎ در دوران ﺑﻨﻲ اﻣﻴّﻪ و اواﺋﻞ دوران ﺑﻨﻲ ﻋﺒﺎس ﻣﻤﮑﻦ اﺳﺖ ﺑﺎﻋﺚ ﺣﻔﻆ‬ ‫ﺟﺎن ﺑﺴﻴﺎري از ﺷﻴﻌﻴﺎن ﺷﺪﻩ ﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬ ‫ــــــــــــــــــــــــــــــــــ‬ ‫‪1 .‬اﻟﻐﺎرات‪ ،‬ج ‪ ،2‬ص‪ ; 846‬ﺑﺤﺎر اﻻﻧﻮار‪ ،‬ج ‪ ،42‬ﺻﺺ‪ 216‬و ‪ ; 236‬ﺷﺒﻬﺎي ﭘﻴﺸﺎور‪ ،‬ص‪ِ » ،127‬ﺑﺴْ ِﻢ اﻟّﻠ ِﻪ‬ ‫ﻲ ﻣﺤﻤّﺪ)ﺻﻠﻲ اﷲ ﻋﻠﻴﻪ وﺁﻟﻪ( ﻗﺒﻞ اﻟﻄﻮﻓﺎن ﺑﺴﺒﻊ ﻣﺎﺋﺔ‬ ‫ﻲ ﺑﻦ أﺑﻲ ﻃﺎﻟﺐ وﺻ ّ‬ ‫ﻦ اﻟ ﱠﺮﺣِﻴﻢِ‪ ،‬هﺬا ﻗﺒﺮٌ ﺣﻔﺮﻩ ﻧﻮح ﻟﻌﻠ ّ‬ ‫اﻟ ﱠﺮﺣْﻤ ِ‬ ‫ﺳﻨﺔ‪».‬‬ ‫‪2 .‬ﻣﺮﻗﺪ ﻣﻄﻬﺮ اﻣﻴﺮاﻟﻤﺆﻣﻨﻴﻦ در زﻣﺎن اﻣﺎم ﺻﺎدق)ﻋﻠﻴﻪ اﻟﺴﻼم( ﺑﺮاي ﺧﻮاص ﺷﻴﻌﻴﺎن ﺑﻪ ﻋﻠﺖ زﻳﺎرت ﺁن ﺣﻀﺮت‬ ‫ﻣﻌﻠﻮم ﺷﺪ و در زﻣﺎن هﺎرون ﺑﺮاي هﻤﻪ ﻣﮑﺸﻮف ﮔﺮدﻳﺪ‪.‬‬ ‫ﻼ هﻢ اﺑﻲ ﺣﻤﺰﻩ ﺛﻤﺎﻟﻲ ﺗﻮﺳﻂ اﻣﺎم زﻳﻦ اﻟﻌﺎﺑﺪﻳﻦ)ﻋﻠﻴﻪ اﻟﺴﻼم( از ﻣﺤﻞ ﻗﺒﺮ ﺁﮔﺎﻩ ﺷﺪﻩ ﺑﻮد )ﻣﻔﺎﺗﻴﺢ‬ ‫ﻻزم ﺑﻪ ذﮐﺮ اﺳﺖ ﻗﺒ ً‬ ‫اﻟﺠﻨﺎن دو ﺻﻔﺤﻪ ﻗﺒﻞ از ﺑﺎب زﻳﺎرت وداع اﻣﻴﺮاﻟﻤﻮﻣﻨﻴﻦ)ﻋﻠﻴﻪ اﻟﺴﻼم((‪ .‬اﻣﺎم ﺣﺴﻴﻦ)ﻋﻠﻴﻪ اﻟﺴﻼم( هﻢ ﻗﺒﻼ ﺁن را ﺑﻪ‬ ‫ﺑﻌﻀﻲ از ﺧﻮاص ﻧﺸﺎن دادﻩ ﺑﻮدﻧﺪ‪ ،‬ﮐﺎﻣﻞ اﻟﺰﻳﺎرات ﺑﺎب ‪ ،9‬ج‪2‬‬ ‫ﺻﻔﺤﻪ ‪19‬‬

‫ﻗﺪﻣﺖ ﺷﻴﻌﻪ از زﻣﺎن ﭘﻴﻐﻤﺒﺮ ﮔﺮاﻣﻲ اﺳﻼم)ص)‬ ‫ﭘﺮﺳﺶ‪ :‬ﺁﻳﺎ ﻣﺬهﺐ ﺷﻴﻌﻪ ﻳﮏ ﻣﺬهﺐ ﺳﻴﺎﺳﻲ اﺳﺖ ﮐﻪ ﺑﻪ دﺳﺖ ﻋﺒﺪاﷲ ﺑﻦ ﺳﺒﺎي ﻳﻬﻮدي در زﻣﺎن ﻋﺜﻤﺎن ـ ﺧﻠﻴﻔﻪ ﺳﻮم ـ‬ ‫اﺑﺪاع ﺷﺪ‪ ،‬ﺳﭙﺲ اﻳﺮاﻧﻴﺎن ﮐﻪ ﺑﺎ ﻋﺮﺑﻬﺎ ﺳﺎﺑﻘﻪ ﺑﺪي داﺷﺘﻨﺪ ﺑﺎ اﻳﻦ ﺳﻼح در ﻣﻘﺎﺑﻞ اﻋﺮاب ﻣﺴﻠﻤﺎن اﻳﺴﺘﺎدﻧﺪ‪ .‬ﺁﻧﮕﺎﻩ ﺗﺸﻴﻊ‬ ‫در زﻣﺎن دﻳﺎﻟﻤﻪ ﺗﻘﻮﻳﺖ ﮔﺮدﻳﺪ و ﺳﭙﺲ در زﻣﺎن ﺻﻔﻮﻳﻪ ﻣﺬهﺐ رﺳﻤﻲ اﻳﺮان ﺷﺪ‪ .‬در ﺻﻮرﺗﻲ ﮐﻪ در زﻣﺎن ﻧﺒﻲ ﻣﮑﺮم‬ ‫اﺳﻼم)ﺻﻠﻲ اﷲ ﻋﻠﻴﻪ وﺁﻟﻪ( ﻧﺎﻣﻲ از ﺷﻴﻌﻪ وﺟﻮد ﻧﺪاﺷﺘﻪ اﺳﺖ؟‬

‫ﻻ ﺑﺎﻳﺪ ﮔﻔﺖ ﮐﻪ از دﻳﺪ ﺷﻴﻌﻴﺎن‪ ،‬ﻋﺒﺪاﷲ ﺑﻦ ﺳﺒﺄ)‪ (1‬ﻳﮏ ﻳﻬﻮدي و ﻣﻠﻌﻮن اﺳﺖ و در اﺧﺒﺎر ﺷﻴﻌﻪ از وي ﻣﺬﻣﺖ‬ ‫ﭘﺎﺳﺦ‪ :‬او ً‬ ‫ﺑﺴﻴﺎر ﺷﺪﻩ اﺳﺖ‪ .‬ﺛﺎﻧﻴًﺎ ﺷﻴﻌﻪ ﻳﮏ ﺣﺰب ﺳﻴﺎﺳﻲ ﻧﻴﺴﺖ ﮐﻪ در زﻣﺎن ﺧﻼﻓﺖ ﻋﺜﻤﺎن درﺳﺖ ﺷﺪﻩ ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﺑﻠﮑﻪ ﺳﻴﺮ ﻃﺒﻴﻌﻲ‬

‫اﺳﻼم اﺳﺖ ﮐﻪ در ﺁن ﺑﻪ دﺳﺘﻮرات ﺣﻀﺮت ﺧﺎﺗﻢ اﻻﻧﺒﻴﺎء)ﺻﻠﻲ اﷲ ﻋﻠﻴﻪ وﺁﻟﻪ( دﻗﻴﻘًﺎ ﻋﻤﻞ ﺷﺪﻩ اﺳﺖ‪ .‬ﺷﻴﻌﻪ در ﻟﻐﺖ ﺑﻪ‬ ‫ﻣﻌﻨﻲ ﭘﻴﺮو ﻣﻲ ﺑﺎﺷﺪ و اﻳﻦ ﮐﻠﻤﻪ ﺑﺮاي اﻳﻦ ﻣﻮرد اوﻟﻴﻦ ﺑﺎر ﺑﺮ زﺑﺎن ﺧﻮد ﺻﺎﺣﺐ وﺣﻲ ﺟﺎري ﺷﺪﻩ اﺳﺖ; ﺑﺮ زﺑﺎن‬ ‫ﻻ َوﺣْﻲٌ ﻳُﻮﺣﻲ}; »هﺮﮔﺰ ﺑﺎ‬ ‫ﻦ اﻟْﻬَﻮي ِإنْ ُه َﻮ ِإ ّ‬ ‫ﻋِ‬ ‫ﻖ َ‬ ‫ﻄُ‬ ‫ﮐﺴﻲ ﮐﻪ ﺧﺪاوﻧﺪ در ﻗﺮﺁن ﮐﺮﻳﻢ درﺑﺎرﻩ او ﻓﺮﻣﻮدﻩ اﺳﺖ‪ { :‬وَﻣﺎ َﻳﻨْ ِ‬ ‫ن‬ ‫هﻮاي ﻧﻔﺲ ﺳﺨﻦ ﻧﻤﻲ ﮔﻮﻳﺪ و ﺳﺨﻦ او ﻏﻴﺮ از وﺣﻲ ﺧﺪا ﻧﻴﺴﺖ)‪ .«(2‬و در ﻗﺮﺁن اﻳﻦ ﻟﻔﻆ ﭼﻨﺪ ﺑﺎر ﺁﻣﺪﻩ اﺳﺖ { َوِإ ﱠ‬ ‫ﻻﺑْﺮاهِﻴ َﻢ}‪)3).‬‬ ‫ِﻣﻦْ ﺷِﻴ َﻌ ِﺘ ِﻪ َِ‬ ‫ــــــــــــــــــــــــــــــــــ‬ ‫‪1 .‬راﺟﻊ ﺑﻪ ﻋﺒﺪاﷲ ﺑﻦ ﺳﺒﺎ ﭼﻨﺪ ﻧﻈﺮ وﺟﻮد دارد‪:‬‬ ‫‪1 .‬ﻋﺒﺪاﷲ ﺳﺒﺎ اﻓﺴﺎﻧﻪ اي اﺳﺖ و وﺟﻮد ﺧﺎرﺟﻲ ﻧﺪاﺷﺘﻪ وﺳﻴﻒ ﺑﻦ ﻋﻤﺮ ﺗﻤﻴﻤﻲ ﺁن را ﺳﺎﺧﺘﻪ اﺳﺖ )ﻋﻼﻣﻪ ﻋﺴﮑﺮي‪).‬‬ ‫ﻼ ﻳﻬﻮدي ﺑﻮدﻩ‪ ،‬اﺳﻼم ﺁوردﻩ‪ ،‬در زﻣﺎن ﻳﻬﻮدﻳﺖ ﻏﻠﻮ ﻣﻲ ﮐﺮدﻩ‪ ،‬در اﺳﻼم هﻢ ﻏﻠﻮ ﮐﺮدﻩ‬ ‫‪2 .‬وﺟﻮد ﺧﺎرﺟﻲ داﺷﺘﻪ و ﻗﺒ ً‬ ‫اﺳﺖ و ﺗﻮﺳﻂ اﻣﻴﺮاﻟﻤﺆﻣﻨﻴﻦ اﻋﺪام ﺷﺪﻩ اﺳﺖ‪.‬‬ ‫‪3 .‬وﺟﻮد ﺧﺎرﺟﻲ داﺷﺘﻪ‪ ،‬وﻟﻲ اﺣﺎدﻳﺚ ﺳﻴﻒ ﺑﻦ ﻋﻤﺮ ﺳﺎﺧﺘﮕﻲ ﺑﻮدﻩ اﺳﺖ و ﺑﺎ ﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ ﺷﻮاهﺪ اﻳﻦ ﺑﻪ ﺣﻘﻴﻘﺖ ﻧﺰدﻳﮏ‬ ‫ﺗﺮ اﺳﺖ )ﻋﻼﻣﻪ ﺷﺒﻴﺮي زﻧﺠﺎﻧﻲ‪).‬‬ ‫‪2 .‬ﻧﺠﻢ )‪ 3 :(53‬و ‪4‬‬ ‫‪3 .‬ﺻﺎﻓﺎت ‪ ; 83 :‬ﻣﺮﻳﻢ ‪69 :‬‬ ‫ﺻﻔﺤﻪ ‪20‬‬ ‫ﺣﺎﻓﻆ اﺑﻮ ﻧﻌﻴﻢ اﺣﻤﺪ ﺑﻦ ﻋﺒﺪاﷲ ـ از ﻣﺤﺪﺛﻴﻦ ﺑﺰرگ اهﻞ ﺳﻨﺖ ـ در ﮐﺘﺎب »ﺣﻠﻴﺔ‬ ‫ﺧﻴْ ُﺮ اﻟْ َﺒ ِﺮ ﱠﻳ ِﺔ‬ ‫ﮏ ُهﻢْ َ‬ ‫ت أُوﻟ ِﺌ َ‬ ‫ﻋ ِﻤﻠُﻮا اﻟﺼّﺎﻟِﺤﺎ ِ‬ ‫ﻦ ﺁ َﻣﻨُﻮا َو َ‬ ‫ن اﱠﻟﺬِﻳ َ‬ ‫اﻻوﻟﻴﺎء« از اﺑﻦ ﻋﺒﺎس رواﻳﺖ ﻣﻲ ﮐﻨﺪ ﮐﻪ ﭼﻮن ﺁﻳﻪ ﺷﺮﻳﻔﻪ { ِإ ﱠ‬ ‫ﻋﻨْ ُﻪ}; »ﺁﻧﺎن ﮐﻪ‬ ‫ﻋﻨْ ُﻬﻢْ َو َرﺿُﻮا َ‬ ‫ﷲ َ‬ ‫ﻲا ُ‬ ‫ﺿَ‬ ‫ﻦ ﻓِﻴﻬﺎ َأﺑَﺪًا َر ِ‬ ‫ﻷﻧْﻬﺎ ُر ﺧﺎِﻟﺪِﻳ َ‬ ‫ﻋﺪْن َﺗﺠْﺮِي ِﻣﻦْ َﺗﺤْ ِﺘﻬَﺎ اْ َ‬ ‫ت َ‬ ‫ﺟﻨّﺎ ُ‬ ‫ﻋﻨْ َﺪ َر ﱢﺑ ِﻬﻢْ َ‬ ‫ﺟَﺰا ُؤ ُهﻢْ ِ‬ ‫اﻳﻤﺎن ﺁوردﻩ اﻧﺪ و ﻧﻴﮑﻮﮐﺎر ﺷﺪﻧﺪ ﺑﻪ ﺣﻘﻴﻘﺖ‪ ،‬ﺑﻬﺘﺮﻳﻦ اهﻞ ﻋﺎﻟﻤﻨﺪ‪ .‬ﭘﺎداش ﺁن هﺎ ﻧﺰد ﺧﺪا ﺑﺎغ هﺎي ﺑﻬﺸﺖ ﻋﺪن اﺳﺖ ﮐﻪ‬ ‫ﻧﻬﺮهﺎ زﻳﺮ درﺧﺘﺎﻧﺶ ﺟﺎري اﺳﺖ و در ﺁن ﺑﻬﺸﺖ ﺗﺎ اﺑﺪ ﺟﺎودان و ﻣﺘﻨﻌﻤﻨﺪ و ﺧﺪا از ﺁن هﺎ ﺧﺸﻨﻮد اﺳﺖ)‪ .«(1‬ﺑﺮ‬ ‫ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ ﺧﺪا)ﺻﻠﻲ اﷲ ﻋﻠﻴﻪ وﺁﻟﻪ( ﻧﺎزل ﺷﺪ‪ ،‬ﭘﻴﻐﻤﺒﺮ ﺧﻄﺎب ﺑﻪ ﻋﻠﻲ اﺑﻦ اﺑﻲ ﻃﺎﻟﺐ)ﻋﻠﻴﻪ اﻟﺴﻼم(ﻓﺮﻣﻮد‪» :‬ﻳﺎ ﻋﻠﻲ! در‬ ‫اﻳﻦ ﺁﻳﻪ ﺷﺮﻳﻔﻪ‪ ،‬ﻣﺮاد از ﺧﻴﺮ اﻟﺒﺮﻳﻪ ﺗﻮ و »ﺷﻴﻌﻴﺎﻧﺖ« ﻣﻲ ﺑﺎﺷﻴﺪ‪ .‬روز ﻗﻴﺎﻣﺖ ﺗﻮ و ﺷﻴﻌﻴﺎﻧﺖ در ﺣﺎﻟﻲ ﮐﻪ ﺧﺪاوﻧﺪ از‬ ‫ﺷﻤﺎ راﺿﻲ و ﺷﻤﺎ هﻢ از ﺧﺪاوﻧﺪ راﺿﻲ و ﺧﺸﻨﻮد هﺴﺘﻴﺪ ﻣﻲ ﺁﻳﻴﺪ)‪)».2‬‬ ‫اﺑﻮ اﻟﻤﺆﻳﺪ ﻣﻮﻓﻖ ﺑﻦ اﺣﻤﺪ ﺧﻮارزﻣﻲ در ﻣﻨﺎﻗﺐ ﺣﺎﮐﻢ اﺑﻮاﻟﻘﺎﺳﻢ ﻋﺒﻴﺪاﷲ ﺑﻦ ﻋﺒﺪاﷲ اﻟﺤﺴﮑﺎﻧﻲ در ﮐﺘﺎب »ﺷﻮاهﺪ اﻟﺘﻨﺰﻳﻞ‬ ‫ﻟﻘﻮاﻋﺪ اﻟﺘﻔﻀﻴﻞ«‪ ،‬ﻣﺤﻤﺪ ﺑﻦ ﻳﻮﺳﻒ ﮔﻨﺠﻲ ﺷﺎﻓﻌﻲ در »ﮐﻔﺎﻳﺔ اﻟﻄﺎﻟﺐ« و ﺳﺒﻂ اﺑﻦ ﺟﻮزي ﺣﻨﻔﻲ در »ﺗﺬﮐﺮة اﻟﺨﻮاص«‬ ‫از ﻳﺰﻳﺪ ﺑﻦ ﺷﺮاﺣﻴﻞ اﻧﺼﺎري‪ ،‬ﮐﺎﺗﺐ اﻣﻴﺮاﻟﻤﺆﻣﻨﻴﻦ)ﻋﻠﻴﻪ اﻟﺴﻼم( ﺧﺒﺮ داد ﮐﻪ ﮔﻔﺖ‪ :‬ﺧﻮدم از ﺁن ﺣﻀﺮت ﺷﻨﻴﺪم ﮐﻪ‬ ‫ﻓﺮﻣﻮد ﺑﻪ هﻨﮕﺎم رﺣﻠﺖ ﺧﺎﺗﻢ اﻻﻧﺒﻴﺎء ﭘﺸﺖ ﻣﺒﺎرﮎ اﻳﺸﺎن ﺑﻪ ﺳﻴﻨﻪ ﻣﻦ ﺑﻮد‪ ،‬ﻓﺮﻣﻮد‪» :‬ﻳﺎ ﻋﻠﻲ! ﺁﻳﺎ ﺁﻳﻪ ﺷﺮﻳﻔﻪ )ﮐﺴﺎﻧﻲ ﮐﻪ‬ ‫اﻳﻤﺎن ﺁوردﻩ اﻧﺪ و ﺻﺎﺣﺒﺎن ﻋﻤﻞ ﺻﺎﻟﺢ و ﺧﻴﺮ اﻟﺒﺮﻳﻪ‪ (...‬را ﻧﺸﻴﻨﺪﻩ اي؟ ﺑﻪ درﺳﺘﻲ ﮐﻪ ﺁن هﺎ »ﺷﻴﻌﻴﺎن« ﺗﻮ ﻣﻲ ﺑﺎﺷﻨﺪ‬ ‫و وﻋﺪﻩ ﮔﺎﻩ ﻣﻦ و ﺷﻤﺎ در روز ﻗﻴﺎﻣﺖ‪ ،‬ﮐﻨﺎر ﺣﻮض ﮐﻮﺛﺮ ﺧﻮاهﺪ ﺑﻮد‪ .‬هﻤﺎن روزي ﮐﻪ ﺧﻼﻳﻖ‪ ،‬ﺑﺮاي رﺳﻴﺪﮔﻲ ﺑﻪ‬ ‫ﺣﺴﺎب ﮔﺮد ﺁﻳﻨﺪ‪ ،‬ﺷﻤﺎ را ﻧﻴﺰ ﺑﺨﻮاﻧﻨﺪ‪ ،‬و ﺷﻤﺎ روﺳﻔﻴﺪ ﺧﻮاهﻴﺪ ﺑﻮد و ﺷﻤﺎ را ﭘﻴﺸﻮاي روﺳﻔﻴﺪان ﺻﺪا زﻧﻨﺪ‪)3)«.‬‬ ‫ــــــــــــــــــــــــــــــــــ‬ ‫‪1 .‬ﺑﻴﻨﻪ )‪ 7 :(98‬و ‪8‬‬

‫‪2 .‬اﻟﻠﻤﻌﺔ اﻟﺒﻴﻀﺎء‪ ،‬ص‪ ،413‬ﺣﺪﻳﺚ ‪ ; 1125‬ﺷﻮاهﺪ اﻟﺘﻨﺰﻳﻞ‪ ،‬ج ‪ ،2‬ص‪ ; 459‬اﻟﺪر اﻟﻤﻨﺜﻮر‪ ،‬ج ‪ ، 8‬ص‪; 589‬‬ ‫اﻟﻤﻨﺎﻗﺐ‪ ،‬ص‪ ،265‬ﺣﺪﻳﺚ ‪ ; 247‬ﺷﺒﻬﺎي ﭘﻴﺸﺎور‪ ،‬ص‪» 156‬أﻧﺖ ﻳﺎ ﻋﻠﻲ و ﺷﻴﻌﺘﮏ ﺗﺄﺗﻲ أﻧﺖ و ﺷﻴﻌﺘﮏ ﻳﻮم اﻟﻘﻴﺎﻣﺔ‬ ‫راﺿﻴﻦ ﻣﺮﺿﻴّﻴﻦ‪».‬‬ ‫ﻲ أ ﻟﻢ ﺗﺴﻤﻊ ﻗﻮل‬ ‫‪3 .‬ﻳﻨﺎﺑﻴﻊ اﻟﻤﻮدة ﻟﺬوي اﻟﻘﺮﺑﻲ‪ ،‬ج ‪ ،1‬ص‪ 125‬و ج ‪ ،2‬ص‪ ; 357‬ﺷﺒﻬﺎي ﭘﻴﺸﺎور‪ ،‬ص‪» 156‬أي ﻋﻠ ّ‬ ‫ﺧﻴْ ُﺮ اﻟْ َﺒ ِﺮ ﱠﻳ ِﺔ} هﻢ أﻧﺖ و ﺷﻴﻌﺘﮏ و ﻣﻮﻋﺪي و ﻣﻮﻋﺪﮐﻢ‬ ‫ﮏ ُهﻢْ َ‬ ‫ت أُوﻟ ِﺌ َ‬ ‫ﻋ ِﻤﻠُﻮا اﻟﺼّﺎﻟِﺤﺎ ِ‬ ‫ﻦ ﺁ َﻣﻨُﻮا َو َ‬ ‫ن اﱠﻟﺬِﻳ َ‬ ‫اﷲ ﺗﻌﺎﻟﻲ‪ِ { :‬إ ﱠ‬ ‫اﻟﺤﻮض إذا اﺟﺘﻤﻌﺖ اﻷﻣﻢ ﻟﻠﺤﺴﺎب ﺗﺪﻋﻮن ﻏ ّﺮًا ﻣﺤﺠّﻠﻴﻦ»‬ ‫ﺻﻔﺤﻪ ‪21‬‬ ‫ﺟﻼل اﻟﺪﻳﻦ ﺳﻴﻮﻃﻲ در ﺗﻔﺴﻴﺮ ﺧﻮد »اﻟﺪر اﻟﻤﻨﺜﻮر ﻓﻲ اﻟﺘﻔﺴﻴﺮ ﺑﺎﻟﻤﺄﺛﻮر« از اﺑﻦ ﻋﺴﺎﮐﺮ دﻣﺸﻘﻲ ﺷﺎﻓﻌﻲ از ﺟﺎﺑﺮ ﺑﻦ‬ ‫ﻋﺒﺪاﷲ اﻧﺼﺎري ﮐﻪ از ﺑﺰرﮔﺎن ﺻﺤﺎﺑﻪ ﺧﺎﺗﻢ اﻻﻧﺒﻴﺎ ﻣﻲ ﺑﺎﺷﺪ ﻧﻘﻞ ﻣﻲ ﮐﻨﺪ ﮐﻪ ﮔﻔﺖ‪ :‬در ﺧﺪﻣﺖ ﺣﻀﺮت رﺳﻮل)ﺻﻠﻲ‬ ‫اﷲ ﻋﻠﻴﻪ وﺁﻟﻪ( ﺑﻮدﻳﻢ ﮐﻪ ﻋﻠﻲ اﺑﻦ اﺑﻲ ﻃﺎﻟﺐ)ﻋﻠﻴﻪ اﻟﺴﻼم(وارد ﺷﺪ‪ ،‬و ﭘﻴﻐﻤﺒﺮ ﻓﺮﻣﻮد‪» :‬ﻗﺴﻢ ﺑﻪ ﮐﺴﻲ ﮐﻪ ﺟﺎن ﻣﻦ در‬ ‫ﻗﺒﻀﻪ ﻗﺪرت او اﺳﺖ‪ ،‬روز ﻗﻴﺎﻣﺖ اﻳﻦ ﻣﺮد )اﺷﺎرﻩ ﺑﻪ ﻋﻠﻲ)ﻋﻠﻴﻪ اﻟﺴﻼم(( و ﺷﻴﻌﻪ او از رﺳﺘﮕﺎراﻧﻨﺪ)‪ .(1‬ﺁﻧﮕﺎﻩ ﺁﻳﻪ‬ ‫ﻣﺬﮐﻮر ﻧﺎزل ﮔﺮدﻳﺪ‪ .‬در هﻤﺎن ﺗﻔﺴﻴﺮ از اﺑﻦ ﻋﺒﺎس ﻧﻴﺰ رواﻳﺖ ﺷﺪﻩ ﮐﻪ ﭼﻮن ﺁﻳﻪ ﻓﻮق ﻧﺎزل ﺷﺪ‪ ،‬ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ)ﺻﻠﻲ اﷲ ﻋﻠﻴﻪ‬ ‫وﺁﻟﻪ(ﺑﻪ ﻋﻠﻲ)ﻋﻠﻴﻪ اﻟﺴﻼم(ﻓﺮﻣﻮد‪» :‬روز ﻗﻴﺎﻣﺖ ﺗﻮ و ﺷﻴﻌﻴﺎﻧﺖ در ﺣﺎﻟﻲ ﮐﻪ از ﺧﺪاوﻧﺪ راﺿﻲ و ﺧﺪاوﻧﺪ هﻢ از ﺷﻤﺎ‬ ‫راﺿﻲ ﺑﺎﺷﺪ ﻣﻲ ﺁﻳﻴﺪ)‪).2‬‬ ‫از ﺟﺎﺑﺮ ﺑﻦ ﻋﺒﺪاﷲ اﻧﺼﺎري در ﻣﻨﺎﻗﺐ ﻧﻴﺰ ﻧﻘﻞ ﺷﺪﻩ اﺳﺖ ﮐﻪ ﮔﻔﺖ‪ :‬در ﺧﺪﻣﺖ ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ ﮔﺮاﻣﻲ اﺳﻼم ﺑﻮدﻳﻢ ﮐﻪ ﻋﻠﻲ)ﻋﻠﻴﻪ‬ ‫اﻟﺴﻼم(ﺑﻪ ﻃﺮف ﻣﺎ ﺁﻣﺪ‪ .‬ﭘﻴﻐﻤﺒﺮﺧﺪا)ﺻﻠﻲ اﷲ ﻋﻠﻴﻪ وﺁﻟﻪ( ﻓﺮﻣﻮد‪» :‬ﺑﺮادر ﻣﻦ رو ﺑﻪ ﺷﻤﺎ ﺁﻣﺪ)‪ .«(3‬ﺁﻧﮕﺎﻩ ﺑﻪ ﺳﻤﺖ ﮐﻌﺒﻪ‬ ‫ﻧﮕﺎﻩ ﮐﺮد‪ ،‬دﺳﺖ ﻋﻠﻲ را ﺑﺎﻻ ﺑﺮد و ﻓﺮﻣﻮد‪» :‬ﻗﺴﻢ ﺑﻪ ﮐﺴﻲ ﮐﻪ ﺟﺎن ﻣﻦ در ﻗﺒﻀﻪ ﻗﺪرت اوﺳﺖ‪ ،‬اﻳﻦ ﻋﻠﻲ و ﺷﻴﻌﻴﺎن او‬ ‫روز ﻗﻴﺎﻣﺖ از رﺳﺘﮕﺎراﻧﻨﺪ)‪ .«(4‬ﺳﭙﺲ ﭘﻴﻐﻤﺒﺮ ﺧﺪا)ﺻﻠﻲ اﷲ ﻋﻠﻴﻪ وﺁﻟﻪ(ﻓﺮﻣﻮد‪ :‬ﻋﻠﻲ)ﻋﻠﻴﻪ اﻟﺴﻼم( ﻗﺒﻞ از هﻤﻪ ﺷﻤﺎ‬ ‫اﻳﻤﺎن ﺁورد و ﺑﺎوﻓﺎﺗﺮﻳﻦ اﻓﺮاد ﺑﻪ ﻋﻬﺪ ﺧﺪا ﻣﻲ ﺑﺎﺷﺪ و ﻧﻴﺰ ﻋﺎدل ﺗﺮﻳﻦ ﺷﻤﺎهﺎ اﺳﺖ و ﻣﺮﺗﺒﻪ اش در ﻧﺰد ﭘﺮوردﮔﺎر از‬ ‫هﻤﻪ ﺷﻤﺎهﺎ ﺑﺎﻻﺗﺮ اﺳﺖ‪ .‬در هﻤﺎن وﻗﺖ‪ ،‬ﺁﻳﻪ ﻣﺬﮐﻮر ﻧﺎزل ﮔﺮدﻳﺪ‪ .‬از ﺁن ﺑﻪ ﺑﻌﺪ هﺮ ﮔﺎﻩ ﻋﻠﻲ)ﻋﻠﻴﻪ اﻟﺴﻼم( در ﻣﻴﺎن‬ ‫ﺟﻤﻌﻲ ﻇﺎهﺮ ﻣﻲ ﺷﺪ‪ ،‬اﺻﺤﺎب ﭘﻴﻐﻤﺒﺮ ﻣﻲ ﮔﻔﺘﻨﺪ‪» :‬ﺑﻬﺘﺮﻳﻦ ﻣﺮدم ﺁﻣﺪ)‪)».5‬‬ ‫اﺑﻦ ﺣﺠﺮ در ﺑﺎب ‪ 11‬ﺻﻮاﻋﻖ و ﻧﻴﺰ ﻋﻼﻣﻪ ﺳﻤﻬﻮدي در ﺟﻮاهﺮ اﻟﻌﻘﺪﻳﻦ از »ﺣﺎﻓﻆ ﺟﻤﺎل اﻟﺪﻳﻦ ﻣﺤﻤﺪ ﺑﻦ ﻳﻮﺳﻒ‬ ‫زرﻧﺪي ﻣﺪﻧﻲ« ﻧﻘﻞ ﻣﻲ ﮐﻨﺪ ﮐﻪ‪ :‬ﭼﻮن ﺁﻳﻪ ﻣﺬﮐﻮر ﻧﺎزل‬ ‫ــــــــــــــــــــــــــــــــــ‬ ‫ن هﺬا و‬ ‫‪1 .‬ﺷﻮاهﺪ اﻟﺘﻨﺰﻳﻞ‪ ،‬ج ‪ ،2‬ص‪ ; 467‬اﻟﻤﻨﺎﻗﺐ‪ ،‬ص‪ ; 111‬ﺷﺒﻬﺎي ﭘﻴﺸﺎور‪ ،‬ص‪» 157‬و اﻟﺬي ﻧﻔﺴﻲ ﺑﻴﺪﻩ إ ّ‬ ‫ﺧﻴْ ُﺮ اﻟْ َﺒ ِﺮ ﱠﻳ ِﺔ‪{».‬‬ ‫ﮏ ُهﻢْ َ‬ ‫ت أُوﻟ ِﺌ َ‬ ‫ﻋ ِﻤﻠُﻮا اﻟﺼّﺎﻟِﺤﺎ ِ‬ ‫ﻦ ﺁ َﻣﻨُﻮا َو َ‬ ‫ن اﱠﻟﺬِﻳ َ‬ ‫ﺷﻴﻌﺘﻪ ﻟﻬﻢ اﻟﻔﺎﺋﺰون ﻳﻮم اﻟﻘﻴﺎﻣﺔ ﻓﻨﺰل { ِإ ﱠ‬ ‫‪2 .‬اﻟﻠﻤﻌﺔ اﻟﺒﻴﻀﺎء‪ ،‬ص‪ ،413‬ﺣﺪﻳﺚ ‪ ; 1125‬ﺷﻮاهﺪ اﻟﺘﻨﺰﻳﻞ‪ ،‬ج ‪ ،2‬ص‪ ; 459‬اﻟﺪر اﻟﻤﻨﺜﻮر‪ ،‬ج ‪ ، 8‬ص‪; 589‬‬ ‫اﻟﻤﻨﺎﻗﺐ‪ ،‬ص‪ ،265‬ﺣﺪﻳﺚ ‪» 247‬ﺗﺄﺗﻲ أﻧﺖ و ﺷﻴﻌﺘﮏ ﻳﻮم اﻟﻘﻴﺎﻣﺔ راﺿﻴﻦ ﻣﺮﺿﻴّﻴﻦ‪».‬‬ ‫‪3 .‬اﻟﻤﻨﺎﻗﺐ‪ ،‬ص‪ ; 111‬ﺷﺒﻬﺎي ﭘﻴﺸﺎور‪ ،‬ص‪» 157‬ﻗﺪ أَﺗﺎﮐُﻢ أﺧﻲ‪».‬‬ ‫ن هﺬا و ﺷﻴﻌﺘﻪ ﻟﻬﻢ‬ ‫‪4 .‬ﻳﻨﺎﺑﻴﻊ اﻟﻤﻮدة ﻟﺬوي اﻟﻘﺮﺑﻲ‪ ،‬ج ‪ ،1‬ص‪ ; 197‬ﺷﺒﻬﺎي ﭘﻴﺸﺎور‪ ،‬ص‪» 158‬و اﻟﺬي ﻧﻔﺴﻲ ﺑﻴﺪﻩ إ ّ‬ ‫اﻟﻔﺎﺋﺰون ﻳﻮم اﻟﻘﻴﺎﻣﺔ‪».‬‬ ‫ﺧﻴْ ُﺮ اﻟْ َﺒ ِﺮ ﱠﻳ ِﺔ‪».‬‬ ‫‪5 .‬اﻟﺪر اﻟﻤﻨﺜﻮر‪ ،‬ج ‪ ، 6‬ص‪ ; 379‬اﻟﻤﻨﺎﻗﺐ‪ ،‬ص‪ ; 112‬ﺷﺒﻬﺎي ﭘﻴﺸﺎور‪ ،‬ص‪» 158‬ﺟﺎ َء َ‬

‫ﺻﻔﺤﻪ ‪22‬‬ ‫ﮔﺮدﻳﺪ‪ ،‬ﭘﻴﻐﻤﺒﺮ اﺳﻼم ﺧﻄﺎب ﺑﻪ ﻋﻠﻲ)ﻋﻠﻴﻪ اﻟﺴﻼم( ﻓﺮﻣﻮد‪» :‬ﻳﺎ ﻋﻠﻲ! ﺗﻮ و ﺷﻴﻌﻴﺎﻧﺖ ﺧﻴﺮ اﻟﺒﺮﻳﻪ هﺴﺘﻴﺪ‪ .‬روز ﻗﻴﺎﻣﺖ ﺗﻮ‬ ‫و ﺷﻴﻌﻴﺎﻧﺖ در ﺣﺎﻟﻲ ﮐﻪ از ﺧﺪا راﺿﻲ و ﺧﺪا هﻢ از ﺷﻤﺎ راﺿﻲ اﺳﺖ‪ ،‬ﻣﻲ ﺁﻳﻴﺪ و دﺷﻤﻨﺎن ﺗﻮ ﺑﺎ ﺣﺎﻟﺘﻲ ﺧﺸﻤﻨﺎﮎ ﮐﻪ‬ ‫دﺳﺘﻬﺎﻳﺸﺎن ﺑﻪ ﮔﺮدﻧﺸﺎن ﺑﺴﺘﻪ ﻣﻲ ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﺧﻮاهﻨﺪ ﺁﻣﺪ‪ .‬ﺁﻧﮕﺎﻩ اﻣﻴﺮاﻟﻤﺆﻣﻨﻴﻦ)ﻋﻠﻴﻪ اﻟﺴﻼم( ﭘﺮﺳﻴﺪ دﺷﻤﻦ ﻣﻦ ﮐﻴﺴﺖ؟‬ ‫ﻓﺮﻣﻮد‪ :‬ﮐﺴﻲ ﮐﻪ از ﺗﻮ ﺑﻴﺰاري ﻣﻲ ﺟﻮﻳﺪ و ﺗﻮ را ﻟﻌﻦ ﻣﻲ ﻧﻤﺎﻳﺪ)‪ .«(1‬اﻳﻦ ﺣﺪﻳﺚ ﺑﺎ اﻧﺪﮎ اﺧﺘﻼﻓﻲ در ﻣﻮدة اﻟﻘﺮﺑﻲ‬ ‫ﻧﻴﺰ ﺁوردﻩ ﺷﺪﻩ اﺳﺖ‪.‬‬ ‫ﻣﻴﺮ ﺳﻴﺪ ﻋﻠﻲ هﻤﺪاﻧﻲ ﺷﺎﻓﻌﻲ در ﻣﻮدة اﻟﻘﺮﺑﻲ و اﺑﻦ ﺣﺠﺮ در ﺻﻮاﻋﻖ ﻧﻴﺰ از ام ﺳﻠﻤﻪ زوﺟﻪ ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ ﻧﻘﻞ ﻣﻲ ﮐﻨﺪ ﮐﻪ‬ ‫ﺁن ﺣﻀﺮت ﻓﺮﻣﻮد‪» :‬ﻳﺎ ﻋﻠﻲ! ﺗﻮ و ﺷﻴﻌﻴﺎن و اﺻﺤﺎﺑﺖ در ﺑﻬﺸﺖ ﻣﻲ ﺑﺎﺷﻴﺪ)‪)».2‬‬ ‫در ﻓﺼﻞ ﻧﻮزدهﻢ ﻣﻨﺎﻗﺐ‪ ،‬از رﺳﻮل اﷲ)ﺻﻠﻲ اﷲ ﻋﻠﻴﻪ وﺁﻟﻪ( ﺧﻄﺎب ﺑﻪ ﻋﻠﻲ)ﻋﻠﻴﻪ اﻟﺴﻼم( ﻧﻘﻞ ﺷﺪﻩ اﺳﺖ‪» :‬ﻣﺜﻞ ﺗﻮ در‬ ‫اﻣﺖ ﻣﻦ ﻣﺜﻞ ﻋﻴﺴﻲ ﺑﻦ ﻣﺮﻳﻢ اﺳﺖ)‪ «(3‬ﮐﻪ ﻗﻮم او ﺳﻪ ﻓﺮﻗﻪ ﺷﺪﻧﺪ ـ ﻣﺆﻣﻨﻴﻦ و ﺣﻮارﻳﻮن‪ ،‬دﺷﻤﻨﺎن او ﮐﻪ هﻤﺎن ﻳﻬﻮد‬ ‫ﺑﻮدﻧﺪ و ﻏﻼت ﮐﻪ درﺑﺎرﻩ او ﻏﻠﻮ ﻧﻤﻮدﻩ و او را ﺧﺪا و ﺷﺮﻳﮏ ﺧﺪا ﻗﺮار دادﻧﺪ ـ اﻣﺖ ﻣﻦ هﻢ ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ ﺗﻮ‪ ،‬ﺳﻪ ﻓﺮﻗﻪ‬ ‫ﻣﻲ ﺷﻮﻧﺪ‪» :‬ﻓﺮﻗﺔ ﺷﻴﻌﺘﮏ و هﻢ اﻟﻤﻮﻣﻨﻮن; ﻓﺮﻗﻪ اي ﺷﻴﻌﻴﺎن ﺗﻮ هﺴﺘﻨﺪ ﮐﻪ هﻤﺎﻧﺎ ﻣﺆﻣﻨﻴﻦ ﻣﻲ ﺑﺎﺷﻨﺪ«; ﻓﺮﻗﻪ اي هﻢ‬ ‫دﺷﻤﻨﺎن ﺗﻮ هﺴﺘﻨﺪ و ﺁﻧﺎن ﻧﺎﮐﺜﻴﻦ و ﺷﮑﻨﻨﺪﮔﺎن ﻋﻬﺪ و ﺑﻴﻌﺖ ﺑﺎ ﺗﻮ هﺴﺘﻨﺪ و ﻓﺮﻗﻪ اي ﻏﻠﻮﮐﻨﻨﺪﮔﺎن درﺑﺎرﻩ ﺗﻮ هﺴﺘﻨﺪ و ﺁن‬ ‫هﺎ ﮔﻤﺮاهﺎن و ﺟﺎﺣﺪﻳﻦ ﻣﻲ ﺑﺎﺷﻨﺪ‪ .‬ﺳﭙﺲ اﻓﺰود‪» :‬ﻳﺎ ﻋﻠﻲ! ﺗﻮ و ﺷﻴﻌﻴﺎﻧﺖ و دوﺳﺘﺎن ﺷﻴﻌﻴﺎن ﺗﻮ در ﺑﻬﺸﺖ و دﺷﻤﻨﺎن و‬ ‫ﻏﻠﻮ ﮐﻨﻨﺪﮔﺎن درﺑﺎرﻩ ﺗﻮ‪ ،‬در ﺁﺗﺶ ﺟﻬﻨﻢ ﺧﻮاهﻨﺪ ﺑﻮد)‪)».4‬‬ ‫ــــــــــــــــــــــــــــــــــ‬ ‫‪1 .‬ﻳﻨﺎﺑﻴﻊ اﻟﻤﻮدة ﻟﺬوي اﻟﻘﺮﺑﻲ‪ ،‬ج ‪ ،2‬ﺻﺺ‪ 357‬و ‪ ; 452‬اﻟﻨﻬﺎﻳﺔ‪ ،‬ج ‪ ،3‬ص‪ 276‬ﺑﻪ ﻧﻘﻞ از اﻟﻐﺪﻳﺮ‪ ،‬ج ‪ ،3‬ص‪; 78‬‬ ‫ﻲ أﻧﺖ و ﺷﻴﻌﺘﮏ ﺗﺄﺗﻲ أﻧﺖ و ﺷﻴﻌﺘﮏ ﻳﻮم اﻟﻘﻴﺎﻣﺔ راﺿﻴﻦ ﻣﺮﺿﻴﻴﻦ و ﻳﺄﺗﻲ أﻋﺪاؤﮎ‬ ‫ﺷﺒﻬﺎي ﭘﻴﺸﺎور‪ ،‬ص‪» 158‬ﻳﺎ ﻋﻠ ّ‬ ‫ﻏﻀﺒﺎﻧًﺎ ﻣﻘﻤﺤﻴﻦ ﻗﺎل ﻳﺎ رﺳﻮل اﷲ و ﻣﻦ ﻋﺪوّي؟ ﻗﺎل‪ :‬ﻣﻦ ﺗﺒﺮأ ﻣﻨﮏ و ﻟﻌﻨﮏ‪».‬‬ ‫ﻲ‬ ‫‪2 .‬اﻟﻤﻨﺎﻗﺐ‪ ،‬ص‪ ; 113‬ﻳﻨﺎﺑﻴﻊ اﻟﻤﻮدة ﻟﺬوي اﻟﻘﺮﺑﻲ‪ ،‬ج ‪ ،1‬ﺻﺺ‪ 328‬و ‪ ; 425‬ﺷﺒﻬﺎي ﭘﻴﺸﺎور ص‪» 159‬ﻳﺎ ﻋﻠ ّ‬ ‫أﻧﺖ و أﺻﺤﺎﺑﮏ ﻓﻲ اﻟﺠﻨّﺔ أﻧﺖ و ﺷﻴﻌﺘﮏ ﻓﻲ اﻟﺠﻨّﺔ‪».‬‬ ‫‪3 .‬اﻟﺸﻴﻌﺔ ﻓﻲ اﺣﺎدﻳﺚ اﻟﻔﺮﻳﻘﻴﻦ‪ ،‬ص‪ 128‬ﺑﻪ ﻧﻘﻞ از اﻟﻤﻨﺎﻗﺐ‪ ،‬ص‪ ; 226‬ﻳﻨﺎﺑﻴﻊ اﻟﻤﻮدة ﻟﺬوي اﻟﻘﺮﺑﻲ‪ ،‬ج ‪ ،2‬ص‪; 109‬‬ ‫ﺷﺒﻬﺎي ﭘﻴﺸﺎور‪ ،‬ص‪» 159‬ﻣﺜﻠﮏ ﻓﻲ أﻣﺘﻲ ﻣﺜﻞ اﻟﻤﺴﻴﺢ ﻋﻴﺴﻲ ﺑﻦ ﻣﺮﻳﻢ‪».‬‬ ‫ﻲو‬ ‫‪4 .‬اﻟﻤﻨﺎﻗﺐ‪ ،‬ص‪ ; 317‬ﻳﻨﺎﺑﻴﻊ اﻟﻤﻮدة ﻟﺬوي اﻟﻘﺮﺑﻲ‪ ،‬ج ‪ ،1‬ص‪ ; 328‬ﺷﺒﻬﺎي ﭘﻴﺸﺎور‪ ،‬ص‪» 159‬ﻓﺄﻧﺖ ﻳﺎ ﻋﻠ ّ‬ ‫ﺷﻴﻌﺘﮏ ﻓﻲ اﻟﺠﻨّﺔ و ﻣﺤﺒّﻮا ﺷﻴﻌﺘﮏ ﻓﻲ اﻟﺠﻨّﺔ و ﻋﺪوّﮎ اﻟﻐﺎﻟﻲ ﻓﻴﮏ ﻓﻲ اﻟﻨﺎر‪».‬‬ ‫ﺻﻔﺤﻪ ‪23‬‬ ‫از ﻃﺮﻓﻲ دﻳﮕﺮ ﭼﻮن در زﻣﺎن ﺣﻴﺎت ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ ﺧﺪا)ﺻﻠﻲ اﷲ ﻋﻠﻴﻪ وﺁﻟﻪ( ﭼﻬﺎر ﺗﻦ از ﺑﻬﺘﺮﻳﻦ ﺻﺤﺎﺑﻪ ﺧﺎص ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ‬ ‫ﻳﻌﻨﻲ‪:‬‬ ‫‪1 .‬اﺑﻮذر ﻏﻔﺎري‪،‬‬ ‫‪2 .‬ﺳﻠﻤﺎن ﻓﺎرﺳﻲ‪،‬‬

‫‪3 .‬ﻣﻘﺪاد اﺑﻦ اﺳﻮد ﮐﻨﺪي‬ ‫‪4 .‬ﻋﻤﺎر ﻳﺎﺳﺮ‬ ‫داراي اﻳﻦ ﻟﻘﺐ )ﺷﻴﻌﻪ( ﺑﻮدﻩ اﻧﺪ‪ ،‬ﻣﻲ ﺗﻮان درﻳﺎﻓﺖ ﮐﻪ ﻧﻪ ﺗﻨﻬﺎ ﻟﻔﻆ ﺷﻴﻌﻪ ﺑﻌﺪ از ﺧﻼﻓﺖ ﻋﺜﻤﺎن ﺑﻪ وﺟﻮد ﻧﻴﺎﻣﺪﻩ ﺑﻠﮑﻪ از‬ ‫زﻣﺎن ﺣﻴﺎت ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ ﺧﺪا)ﺻﻠﻲ اﷲ ﻋﻠﻴﻪ وﺁﻟﻪ( اﻳﻦ ﻟﻔﻆ راﻳﺞ ﺑﻮدﻩ اﺳﺖ‪.‬‬ ‫از ﻃﺮﻓﻲ‪ ،‬ﺣﺎﻓﻆ اﺑﻮ ﻧﻌﻴﻢ در ﺣﻠﻴﻪ اﻻوﻟﻴﺎ و اﺑﻦ ﺣﺠﺮ در ﺻﻮاﻋﻖ ﻣﺤﺮﻗﻪ از ﺗﺮﻣﺬي ﻧﻘﻞ ﻧﻤﻮدﻩ اﻧﺪ ﮐﻪ ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ‬ ‫ﺧﺪا)ﺻﻠﻲ اﷲ ﻋﻠﻴﻪ وﺁﻟﻪ( ﻓﺮﻣﻮد‪» :‬ﺧﺪاوﻧﺪ ﻣﺮا ﺑﻪ دوﺳﺘﻲ ﭼﻬﺎر ﻧﻔﺮ اﻣﺮ ﻧﻤﻮدﻩ و ﺧﺒﺮ دادﻩ اﺳﺖ ﮐﻪ ﺧﺪا اﻳﻦ ﭼﻬﺎر ﻧﻔﺮ‬ ‫را دوﺳﺖ ﻣﻲ دارد)‪ «(1‬و اﻳﻦ ﭼﻬﺎر ﻧﻔﺮ ﻋﺒﺎرت اﻧﺪ از‪» :‬ﻋﻠﻲ اﺑﻦ اﺑﻲ ﻃﺎﻟﺐ)ﻋﻠﻴﻪ اﻟﺴﻼم(‪ ،‬اﺑﻮذر‪ ،‬ﻣﻘﺪاد و ﺳﻠﻤﺎن«‪.‬‬ ‫اﺑﻦ ﺣﺠﺮ ﻧﻴﺰ ﻣﺸﺎﺑﻪ هﻤﻴﻦ ﺣﺪﻳﺚ را از ﭘﻴﻐﻤﺒﺮ ﻧﻘﻞ ﻣﻲ ﮐﻨﺪ‪» :‬ﺑﻬﺸﺖ ﺑﺮاي ﺳﻪ ﻧﻔﺮ ـ ﻋﻠﻲ و ﻋﻤﺎر و ﺳﻠﻤﺎن ـ ﻣﺸﺘﺎق‬ ‫اﺳﺖ)‪ .«(2‬ﺁﻳﺎ اﻋﻤﺎل و رﻓﺘﺎر اﺻﺤﺎب ﺧﺎص رﺳﻮل اﷲ)ﺻﻠﻲ اﷲ ﻋﻠﻴﻪ وﺁﻟﻪ( ﮐﻪ ﺧﺪاوﻧﺪ اﻣﺮ و ﺧﺒﺮ از دوﺳﺖ داﺷﺘﻦ‬ ‫ﺁن هﺎ دادﻩ اﺳﺖ‪ ،‬دﻻﻟﺖ ﺑﺮ ﺣﻘﺎﻧﻴﺖ ﺷﻴﻌﻪ ﻧﺪارد؟‬ ‫ــــــــــــــــــــــــــــــــــ‬ ‫ﺐ‬ ‫ن اﷲ أﻣﺮﻧﻲ ﺑﺤ ّ‬ ‫‪1 .‬ﺗﺎرﻳﺦ اﻟﮑﺒﻴﺮ‪ ،‬ج ‪ ،9‬ص‪ ; 31‬ﻣﺴﺘﺪرﮎ اﻟﺤﺎﮐﻢ‪ ،‬ج ‪ ،3‬ص‪ ; 131‬ﺷﺒﻬﺎي ﭘﻴﺸﺎور‪ ،‬ص‪» 161‬إ ّ‬ ‫أرﺑﻌﺔ و أﺧﺒﺮﻧﻲ أﻧّﻪ ﻳﺤﺒّﻬﻢ‪».‬‬ ‫‪2 .‬ﺳﻨﻦ اﻟﺘﺮﻣﺬي‪ ،‬ج ‪ ، 5‬ص‪ ; 332‬ﻣﺴﻨﺪ اﺑﻮﻳﻌﻠﻲ‪ ،‬ج ‪ 5‬ص‪ ; 166‬ﺷﺒﻬﺎي ﭘﻴﺸﺎور ص‪» 161‬اﻟﺠﻨّﺔ ﺗﺸﺘﺎق إﻟﻲ‬ ‫ﻲ و ﻋﻤّﺎر و ﺳﻠﻤﺎن‪».‬‬ ‫ﺛﻼﺛﺔ; ﻋﻠ ّ‬ ‫ﺻﻔﺤﻪ ‪24‬‬

‫دﻻﻳﻞ ﺗﻮﺟﻪ وﻳﮋﻩ ي اﻳﺮاﻧﻴﺎن ﺑﻪ ﺗﺸﻴﻊ‬ ‫ﭘﺮﺳﺶ‪ :‬ﭼﺮا اﻳﺮاﻧﻴﺎن ﺗﻮﺟﻪ ﺧﺎﺻﻲ ﺑﻪ ﺗﺸﻴﻊ دارﻧﺪ؟‬

‫ﭘﺎﺳﺦ‪ :‬ﺑﻌﺪ از ﻓﺘﺢ اﻳﺮان ﺑﻪ دﺳﺖ ﻗﻮاي ﻣﺴﻠﻤﻴﻦ‪ ،‬اﻳﺮاﻧﻴﺎن ﺁزادي ﻧﺴﺒﻲ داﺷﺘﻨﺪ و اﮐﺮاﻩ و اﺟﺒﺎري هﻢ در ﭘﺬﻳﺮش دﻳﻦ‬ ‫ﻣﻘﺪس اﺳﻼم ﻧﺪاﺷﺘﻨﺪ‪ .‬وﻟﻲ ﺑﺮ اﺛﺮ ﻣﻌﺎﺷﺮت ﺑﺎ ﻣﺴﻠﻤﻴﻦ‪ ،‬ﺑﻪ ﺣﻘﺎﻧﻴﺖ اﺳﻼم ﭘﻲ ﺑﺮدﻧﺪ و دﻳﻦ ﭼﻨﺪﻳﻦ هﺰار ﺳﺎﻟﻪ ﺧﻮد را‪،‬‬ ‫ﻧﺎﻗﺺ ﺗﺸﺨﻴﺺ دادﻩ و ﺑﻪ اﺳﻼم ﮔﺮوﻳﺪﻧﺪ‪.‬‬ ‫اﻳﺮاﻧﻴﺎن ﺗﻨﻬﺎ در زﻣﺎن ﺧﻼﻓﺖ هﺎرون و ﻣﺄﻣﻮن ﺑﻪ وﻻﻳﺖ اﻣﻴﺮاﻟﻤﺆﻣﻨﻴﻦ)ﻋﻠﻴﻪ اﻟﺴﻼم( ﺑﻪ دﻟﻴﻞ ﺗﺸﺮﻳﻒ ﻓﺮﻣﺎﻳﻲ‬ ‫ﺣﻀﺮت رﺿﺎ و اﻣﺎﻣﺰادﮔﺎن هﻤﺮاﻩ ﻋﻼﻗﻤﻨﺪ ﻧﺸﺪﻧﺪ‪ ،‬ﺑﻠﮑﻪ از زﻣﺎن ﺧﻮد ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ ﺧﺪا)ﺻﻠﻲ اﷲ ﻋﻠﻴﻪ وﺁﻟﻪ( اﻳﻦ ﻣﻮدت در‬ ‫دل اﻳﺮاﻧﻴﺎن رﻳﺸﻪ دواﻧﻴﺪ‪ .‬ﺑﻪ ﻃﻮري ﮐﻪ هﺮ اﻳﺮاﻧﻲ‪ ،‬ﭘﺲ از ﺁن ﮐﻪ ﺑﻪ ﻣﺪﻳﻨﻪ ﻣﺴﻠﻤﺎن وارد ﻣﻲ ﺷﺪ‪ ،‬ﺣﻖ و ﺣﻘﻴﻘﺖ را در‬ ‫ﻋﻠﻲ)ﻋﻠﻴﻪ اﻟﺴﻼم( ﻣﻲ ﻳﺎﻓﺖ و ﺑﻪ اﻣﺮ و راهﻨﻤﺎﻳﻲ ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ ﺧﺪا)ﺻﻠﻲ اﷲ ﻋﻠﻴﻪ وﺁﻟﻪ( ﺑﻪ ﺣﺒﻞ ﻣﺘﻴﻦ و رﻳﺴﻤﺎن وﻻﻳﺖ ﺁن‬ ‫ﺣﻀﺮت ﭼﻨﮓ ﻣﻲ زد‪ .‬ﻧﻤﻮﻧﻪ ﺁن هﺎ هﻢ ﺳﻠﻤﺎن ﻓﺎرﺳﻲ ﺑﻮد ﮐﻪ ﺑﻨﺎ ﺑﻪ رواﻳﺖ ﻋﻠﻤﺎي هﻤﻪ ﻓﺮﻗﻪ هﺎ‪ ،‬ﭘﻴﻐﻤﺒﺮ ﺧﺪا)ﺻﻠﻲ‬ ‫اﷲ ﻋﻠﻴﻪ وﺁﻟﻪ(درﺑﺎرﻩ وي ﻓﺮﻣﻮد‪» :‬ﺳﻠﻤﺎن از ﻣﺎ اهﻞ ﺑﻴﺖ اﺳﺖ)‪ «(1‬و از هﻤﺎن اﺑﺘﺪا ﺑﻪ ﺳﻠﻤﺎن ﻣﺤﻤﺪي ﻣﻌﺮوف ﺷﺪ‪.‬‬ ‫ﺑﺪان ﺟﻬﺖ ﺳﻠﻤﺎن از ﺷﻴﻌﻴﺎن ﺧﺎﻟﺺ ﻋﻠﻲ)ﻋﻠﻴﻪ اﻟﺴﻼم( ﮔﺮدﻳﺪ ﮐﻪ ﻣﮑﺮر از ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ ﺧﺪا ﺷﻨﻴﺪﻩ ﺑﻮد‪» :‬ﮐﺴﻲ ﮐﻪ‬

‫ﻋﻠﻲ)ﻋﻠﻴﻪ اﻟﺴﻼم( را اﻃﺎﻋﺖ ﻧﻤﺎﻳﺪ‪ ،‬ﻣﺮا اﻃﺎﻋﺖ ﻧﻤﻮدﻩ و ﮐﺴﻲ ﮐﻪ ﻣﺮا اﻃﺎﻋﺖ ﻧﻤﺎﻳﺪ ﺧﺪا را اﻃﺎﻋﺖ ﻧﻤﻮدﻩ اﺳﺖ‪.‬‬ ‫ﮐﺴﻲ هﻢ ﮐﻪ ﺑﺎ ﻋﻠﻲ)ﻋﻠﻴﻪ اﻟﺴﻼم( ﻣﺨﺎﻟﻔﺖ ﻧﻤﺎﻳﺪ‪ ،‬ﻣﺮا ﻣﺨﺎﻟﻔﺖ ﻧﻤﻮدﻩ و ﮐﺴﻲ ﮐﻪ ﻣﺮا ﻣﺨﺎﻟﻔﺖ ﻧﻤﺎﻳﺪ ﺧﺪا را ﻣﺨﺎﻟﻔﺖ‬ ‫ﻧﻤﻮدﻩ اﺳﺖ)‪ .«(2‬ﺑﻪ هﻤﻴﻦ ﺟﻬﺖ ﺳﻠﻤﺎن از ﻣﺨﺎﻟﻔﺎن ﺳﺮﺳﺨﺖ ﺳﻘﻴﻔﻪ ﺑﻮد‪.‬‬ ‫ــــــــــــــــــــــــــــــــــ‬ ‫‪1 .‬ﻳﻨﺎﺑﻴﻊ اﻟﻤﻮدة ﻟﺬوي اﻟﻘﺮﺑﻲ‪ ،‬ج‪ ،2‬ص‪ ; 93‬ﺗﺤﻒ اﻟﻌﻘﻮل‪ ،‬ص‪ ; 52‬ﻣﻨﺎﻗﺐ ﺁل اﺑﻲ ﻃﺎﻟﺐ‪ ،‬ج ‪ ،1‬ص‪; 75‬‬ ‫ﻞ اﻟْﺒَﻴﺖ‪».‬‬ ‫ن ِﻣﻨّﺎ أهْ ُ‬ ‫ﺳﻠْﻤﺎ ُ‬ ‫اﻟﻤﺴﺘﺪرﮎ‪ ،‬ج ‪ ،2‬ص‪ ; 598‬ﺷﺒﻬﺎي ﭘﻴﺸﺎور‪ ،‬ص‪َ » 164‬‬ ‫‪2 .‬اﻟﻤﺴﺘﺪرﮎ‪ ،‬ج‪ ،3‬ﺻﺺ‪ 121‬و ‪ 128‬ﺑﻪ ﻧﻘﻞ از اﻟﻐﺪﻳﺮ‪ ،‬ج‪ ،7‬ص‪ ; 177‬ﺗﺎرﻳﺦ ﻣﺪﻳﻨﻪ دﻣﺸﻖ‪ ،‬ج‪ ،42‬ص‪; 270‬‬ ‫اﻟﮑﺎﻣﻞ‪ ،‬ج ‪ ،4‬ص‪ ; 349‬ﺷﺒﻬﺎي ﭘﻴﺸﺎور‪ ،‬ص‪» 164‬ﻣﻦ أﻃﺎع ﻋﻠ ّﻴًﺎ ﻓﻘﺪ أﻃﺎﻋﻨﻲ و ﻣﻦ أﻃﺎﻋﻨﻲ ﻓﻘﺪ أﻃﺎع اﷲ و ﻣﻦ‬ ‫ﺧﺎﻟﻒ ﻋﻠﻴًﺎ ﻓﻘﺪ ﺧﺎﻟﻔﻨﻲ و ﻣﻦ ﺧﺎﻟﻔﻨﻲ ﻓﻘﺪ ﺧﺎﻟﻒ اﷲ‪».‬‬ ‫ﺻﻔﺤﻪ ‪25‬‬ ‫از ﻃﺮﻓﻲ دﻳﮕﺮ‪ ،‬هﺮ اﻳﺮاﻧﻲ ﮐﻪ ﺑﻪ ﻣﺪﻳﻨﻪ ﻣﻲ رﻓﺖ و ﻣﺴﻠﻤﺎن ﻣﻲ ﺷﺪ وﻗﺘﻲ ﮐﻪ ﺑﺮﺧﻮرد ﺑﺰرﮔﺎن و ﺻﺤﺎﺑﻪ را ﻣﻲ دﻳﺪ‪،‬‬ ‫ﻏﺎﻟﺒًﺎ ﺟﺬب ﺳﺠﺎﻳﺎي اﺧﻼﻗﻲ اﻣﻴﺮاﻟﻤﺆﻣﻨﻴﻦ و اهﻞ ﺑﻴﺖ ﻣﻲ ﺷﺪ‪ .‬ﻋﻼوﻩ ﺑﺮ اﻳﻦ هﺎ ﺑﺮﺧﻮرد ﺑﺎ ﻣﻼﻃﻔﺘﻲ ﮐﻪ‬ ‫اﻣﻴﺮاﻟﻤﺆﻣﻨﻴﻦ)ﻋﻠﻴﻪ اﻟﺴﻼم( ﺑﺎ ﺷﺎهﺰادﮔﺎن اﺳﻴﺮ اﻳﺮاﻧﻲ ﻧﻤﻮد‪ ،‬اﻳﺮاﻧﻴﺎن را ﺑﻪ ﻣﻘﺎم ﺷﺎﻣﺦ و ﻣﻘﺪس ﺁن ﺑﺰرﮔﻮار و ﻋﺘﺮت‬ ‫ﻃﺎهﺮﻩ اش‪ ،‬ﻣﺘﻮﺟﻪ ﺳﺎﺧﺖ‪ .‬ﺑﻨﺎﺑﺮ ﻧﻘﻠﻲ‪ ،‬وﻗﺘﻲ ﮐﻪ اﺳﺮاي ﻣﺪاﺋﻦ )ﺗﻴﺴﻔﻮن( وارد ﻣﺪﻳﻨﻪ ﺷﺪﻧﺪ‪ ،‬ﺧﻠﻴﻔﻪ دوم ـ ﻋﻤﺮ ـ دﺳﺘﻮر‬ ‫داد ﺗﻤﺎم اﺳﻴﺮان زن ﺑﻪ ﮐﻨﻴﺰي ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن در ﺁﻳﻨﺪ‪ .‬اﻣﻴﺮاﻟﻤﺆﻣﻨﻴﻦ)ﻋﻠﻴﻪ اﻟﺴﻼم( او را از اﻳﻦ ﮐﺎر ﻣﻨﻊ ﻧﻤﻮدﻩ و ﻓﺮﻣﻮد‪:‬‬ ‫ﺷﺎهﺰادﮔﺎن ﻣﺴﺘﺜﻨﻲ و ﻗﺎﺑﻞ اﺣﺘﺮام هﺴﺘﻨﺪ‪ .‬ﭼﻮن دو دﺧﺘﺮ ﻳﺰدﮔﺮد ﭘﺎدﺷﺎﻩ اﻳﺮان در ﻣﻴﺎن اﺳﻴﺮان ﺑﻮدﻧﺪ ﺑﻪ ﺁن هﺎ اﺧﺘﻴﺎر‬ ‫دادﻩ ﺷﺪ ﮐﻪ ﺑﺮﺧﻴﺰﻧﺪ و هﺮ ﻓﺮدي از ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن را ﮐﻪ ﺑﭙﺴﻨﺪﻧﺪ ﺁزاداﻧﻪ ﺑﻪ ﺷﻮهﺮي ﺧﻮﻳﺶ اﺧﺘﻴﺎر ﮐﻨﻨﺪ‪ .‬اﻳﻦ دو دﺧﺘﺮ در‬ ‫ﺑﻴﻦ ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن ﻧﻈﺮ ﮐﺮدﻧﺪ و ﻳﮑﻲ از ﺁن هﺎ ﺑﻪ ﻧﺎم »ﺷﺎﻩ زﻧﺎن« ﻣﺤﻤﺪ ﺑﻦ اﺑﻲ ﺑﮑﺮ را ﮐﻪ ﺗﺮﺑﻴﺖ ﺷﺪﻩ ﺧﻮد‬ ‫اﻣﻴﺮاﻟﻤﺆﻣﻨﻴﻦ)ﻋﻠﻴﻪ اﻟﺴﻼم(ﺑﻮد و دﻳﮕﺮي ﮐﻪ »ﺷﻬﺮﺑﺎﻧﻮ« ﻧﺎم داﺷﺖ ﺣﻀﺮت اﻣﺎم ﺣﺴﻴﻦ)ﻋﻠﻴﻪ اﻟﺴﻼم( را ﺑﺮﮔﺰﻳﺪﻧﺪ و‬ ‫ﺑﻪ ﻋﻘﺪ ﺷﺮﻋﻲ ﺁﻧﺎن در ﺁﻣﺪﻧﺪ‪ .‬ﺧﺪاوﻧﺪ ﻓﺮزﻧﺪي ﺑﻪ ﻧﺎم ﻣﺤﻤﺪ )ﻗﺎﺳﻢ ﻓﻘﻴﻪ( ﺑﻪ ﺷﺎﻩ زﻧﺎن داد ﮐﻪ وي ﭘﺪر ﺑﺰرگ ﻣﺎدري‬ ‫اﻣﺎم ﺷﺸﻢ ﺷﻴﻌﻴﺎن‪ ،‬اﻣﺎم ﺟﻌﻔﺮ ﺻﺎدق)ﻋﻠﻴﻪ اﻟﺴﻼم( ﺑﻮد‪ .‬از ﺷﻬﺮﺑﺎﻧﻮ ﻧﻴﺰ اﻣﺎم ﭼﻬﺎرم ﺷﻴﻌﻴﺎن‪ ،‬ﺣﻀﺮت زﻳﻦ‬ ‫اﻟﻌﺎﺑﺪﻳﻦ)ﻋﻠﻴﻪ اﻟﺴﻼم( ﻣﺘﻮﻟﺪ ﮔﺮدﻳﺪ‪ .‬ﭘﺨﺶ اﻳﻦ ﺧﺒﺮ در ﺑﻴﻦ اﻳﺮاﻧﻴﺎن‪ ،‬ﺑﺎﻋﺚ ﻋﻼﻗﻤﻨﺪي ﺁﻧﺎن ﺑﻪ اﻣﺎم ﻋﻠﻲ)ﻋﻠﻴﻪ اﻟﺴﻼم(‬ ‫ﺷﺪ‪ .‬ﻣﺨﺼﻮﺻًﺎ ﺑﻌﺪ از ﻓﺘﺢ اﻳﺮان‪ ،‬ﻗﻠﺒًﺎ ﺑﻪ ﺁن ﺣﻀﺮت ﺗﻮﺟﻪ ﮐﺎﻣﻞ ﻧﻤﻮدﻧﺪ‪.‬‬ ‫ﺑﻨﺎﺑﺮاﻳﻦ وﻗﺎﻳﻌﻲ ﮐﻪ در زﻣﺎن دﻳﺎﻟﻤﻪ و ﺁل ﺑﻮﻳﻪ اﺗﻔﺎق اﻓﺘﺎد‪ ،‬ﻓﻘﻂ ﭘﺮدﻩ از روي اﻳﻦ ﺣﻘﻴﻘﺖ )ﻋﻼﻗﻪ ﺑﻪ ﻋﻠﻲ و ﺧﺎﻧﺪاﻧﺶ(‬ ‫ﺑﺮداﺷﺘﻪ و اﻳﺮاﻧﻴﺎن ﺁزادي ﻳﺎﻓﺘﻨﺪ ﺗﺎ ﻣﮑﻨﻮﻧﺎت ﻗﻠﺒﻲ ﺧﻮﻳﺶ را ﺁﺷﮑﺎر ﻧﻤﺎﻳﻨﺪ‪.‬‬ ‫در دوران ﺳﻠﻄﻨﺖ ﻏﺎزان ﺧﺎن ﻣﻐﻮل )ﻧﺎم اﺳﻼﻣﻲ او ﻣﺤﻤﻮد ﺧﺎن ﺑﻮد( ﮐﻪ ﺧﻮد او ﺑﻪ اهﻞ ﺑﻴﺖ ﻃﻬﺎرت ﺗﻮﺟﻪ ﺧﺎﺻﻲ‬ ‫داﺷﺖ‪ ،‬ﻣﺬهﺐ ﺗﺸﻴﻊ ﺁﺷﮑﺎرﺗﺮ ﺷﺪ‪ .‬ﭘﺲ از وﻓﺎت وي‪ ،‬ﺑﺮادرش ﺷﺎﻩ ﻣﺤﻤﺪ ﺧﺪاﺑﻨﺪﻩ )اوﻟﺠﺎﻳﺘﻮ( ﺑﻪ ﭘﺎدﺷﺎهﻲ رﺳﻴﺪ و در‬ ‫ﺣﻀﻮر ﺧﻮد‪ ،‬ﻣﺠﺎﻟﺲ ﻣﻨﺎﻇﺮﻩ اي را ﺑﻴﻦ ﻋﻼﻣﻪ ﺣﻠﻲ و ﺧﻮاﺟﻪ ﻧﻈﺎم اﻟﺪﻳﻦ ﻗﺎﺿﻲ اﻟﻘﻀﺎت ﺷﺎﻓﻌﻲ ﺗﺮﺗﻴﺐ داد‪ .‬در ﺁن‬ ‫ﺟﻠﺴﺎت‪ ،‬ﻣﺒﺤﺚ اﻣﺎﻣﺖ ﻣﻮرد ﺑﺤﺚ و ﺑﺮرﺳﻲ ﻗﺮار ﮔﺮﻓﺖ و ﻋﻼﻣﻪ ﺣﻠﻲ‪ ،‬اﻣﺎﻣﺖ ﺑﻼﻓﺼﻞ اﻣﻴﺮاﻟﻤﺆﻣﻨﻴﻦ)ﻋﻠﻴﻪ اﻟﺴﻼم(‬ ‫را اﺛﺒﺎت و ادﻋﺎي ﺧﻼﻓﺖ ﺑﻘﻴﻪ ﺧﻠﻔﺎ را اﺑﻄﺎل و رد ﻧﻤﻮد‪ .‬در اﻳﻦ‬ ‫ﺻﻔﺤﻪ ‪26‬‬ ‫ﺟﻠﺴﺎت‪ ،‬ﻋﻼﻣﻪ ﺣﻠﻲ ﭼﻨﺎن راﻩ ﺗﺸﮑﻴﮏ را ﺑﺮ ﺣﻀﺎر ﺑﺴﺖ ﮐﻪ ﻃﺮف ﻣﻘﺎﺑﻞ او‪ ،‬ﻳﻌﻨﻲ ﺧﻮاﺟﻪ ﻧﻈﺎم اﻟﺪﻳﻦ ﻗﺎﺿﻲ‬ ‫اﻟﻘﻀﺎت ﺷﺎﻓﻌﻲ ﮔﻔﺖ‪» :‬دﻻﻳﻞ ﺷﻤﺎ ﺑﺴﻴﺎر ﻣﺤﮑﻢ‪ ،‬ﻗﻮي و ﻣﺘﻘﻦ اﺳﺖ اﻣﺎ ﭼﻮن ﮔﺬﺷﺘﮕﺎن ﻣﺎ ﺑﺮ اﻳﻦ راﻩ رﻓﺘﻪ اﻧﺪ ﻣﺎهﻢ‬

‫ﺑﺮاي ﺟﻠﻮﮔﻴﺮي از ﺗﻔﺮﻗﻪ ﮐﻠﻤﻪ اﺳﻼم‪ ،‬ﺑﺎﻳﺪ هﻤﺎن راﻩ را رﻓﺘﻪ و ﭘﺮدﻩ دري ﻧﮑﻨﻴﻢ«‪ .‬از ﺁﻧﺠﺎﻳﻲ ﮐﻪ ﺷﺎﻩ ﻣﺤﻤﺪ ﺧﺪاﺑﻨﺪﻩ‬ ‫ﺗﻌﺼﺒﻲ ﻧﺪاﺷﺖ‪ ،‬ﭘﺲ از اﺳﺘﻤﺎع اﻳﻦ دﻻﻳﻞ‪ ،‬ﻣﺬهﺐ اﻣﺎﻣﻴﻪ را اﺧﺘﻴﺎر و ﺑﻪ ﺗﺸﻴﻊ ﮔﺮوﻳﺪ و ﺁزادي ﻣﺬهﺐ ﺷﻴﻌﻪ را درﺗﻤﺎم‬ ‫ﺑﻼد اﻳﺮان ﺻﺎدر و اﻋﻼم ﮐﺮد‪ .‬ﺳﭙﺲ ﺑﻪ ﺗﻤﺎم واﻟﻴﺎن و ﻓﺮﻣﺎﻧﺪاران ﺧﻮد دﺳﺘﻮر داد ﮐﻪ در ﻣﺴﺎﺟﺪ و در ﺧﻄﺒﻪ هﺎ ﻧﺎم‬ ‫ﻻ اﻟّﻠ ُﻪ«‪،‬‬ ‫اﻣﻴﺮاﻟﻤﺆﻣﻨﻴﻦ ﻋﻠﻲ)ﻋﻠﻴﻪ اﻟﺴﻼم( و ﺳﺎﻳﺮ اﺋﻤﻪ اﻃﻬﺎر را ﺑﺨﻮاﻧﻨﺪ‪ .‬او هﻤﭽﻨﻴﻦ دﺳﺘﻮر داد ﻋﺒﺎرات‪» :‬ﻻ إِﻟ َﻪ ِإ ﱠ‬ ‫ﻲ اﷲ« را روي ﻣﺴﮑﻮﮐﺎت راﻳﺞ ﺣﮏ ﮐﻨﻨﺪ‪ .‬ﺳﭙﺲ ﻋﻼﻣﻪ ﺣﻠﻲ را ﮐﻪ از ﺣﻠﻪ اﺣﻀﺎر‬ ‫ﻲ وﻟ ّ‬ ‫ل اﻟﻠّ ُﻪ« و »ﻋﻠ ّ‬ ‫ﺤ ﱠﻤﺪٌ َرﺳُﻮ ُ‬ ‫» ُﻣ َ‬ ‫ﮐﺮدﻩ ﺑﻮد‪ ،‬ﻧﺰد ﺧﻮد ﻧﮕﻪ داﺷﺖ و ﺑﺮاي او ﻣﺪرﺳﻪ ﻋﻠﻤﻴﻪ ﺳﺎﺧﺖ‪ .‬ﺑﺪﻳﻦ ﺗﺮﺗﻴﺐ‪ ،‬وﻻﻳﺖ و اﻣﺎﻣﺖ ﻋﻠﻲ اﺑﻦ اﺑﻲ‬ ‫ﻃﺎﻟﺐ)ﻋﻠﻴﻪ اﻟﺴﻼم( در ﺳﺮاﺳﺮ اﻳﺮان ﺟﻬﺎﻧﺘﺎب ﺷﺪ و اﻳﻨﮏ اﻳﺮاﻧﻴﺎن‪ ،‬ﺷﻴﻌﻪ ﻋﻠﻲ)ﻋﻠﻴﻪ اﻟﺴﻼم(و ﻳﺎزدﻩ ﻓﺮزﻧﺪ‬ ‫ﻣﻌﺼﻮﻣﺶ ﻣﻲ ﺑﺎﺷﻨﺪ‪.‬‬ ‫ﺑﻪ ﻃﻮر ﮐﻠﻲ ﻋﻠﺖ ﮔﺮاﻳﺶ ﺑﻪ ﺗﺸﻴﻊ در اﻳﺮان از ﺁﻏﺎز ﺗﺎ ﻗﺮن دهﻢ و از ﻗﺮن دهﻢ ﺗﺎ ﮐﻨﻮن را ﭼﻨﻴﻦ ﻣﻲ ﺗﻮان ﺧﻼﺻﻪ‬ ‫ﻧﻤﻮد‪:‬‬ ‫‪1‬ـ ﺑﺮﺧﻮرد ﻣﺘﻌﺼﺒﺎﻧﻪ ﻋﻤﺮ ﻋﻠﻴﻪ اﻳﺮاﻧﻴﺎن‬ ‫‪2‬ـ ﺳﻴﺎﺳﺖ ﺣﻖ ﮔﺮاﻳﺎﻧﻪ اﻣﻴﺮاﻟﻤﺆﻣﻨﻴﻦ ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ ﻋﻤﻮم ﻣﺮدم ﺑﺪون ﺗﻌﺼﺐ ﻗﻮﻣﻲ‬ ‫‪3 .‬ﻓﻀﺎﺋﻞ اهﻞ ﺑﻴﺖ و ﺑﺮﺧﻮرد ﺟﺬاب ﺁن هﺎ ﺑﺎ اﻓﺮادي ﮐﻪ از اﻳﺮان ﻣﻲ ﺁﻣﺪﻧﺪ‬ ‫‪4‬ـ ﻋﮑﺲ اﻟﻌﻤﻞ ﻇﻠﻢ هﺎﻳﻲ ﮐﻪ ﺑﻪ اﺋﻤﻪ و ﺷﻴﻌﻴﺎن روا ﻣﻲ ﺷﺪ‪.‬‬ ‫‪5‬ـ اﻋﺰام داﻧﺸﻤﻨﺪان و ﻣﺒﻠﻐﻴﻦ از ﻃﺮف اﺋﻤﻪ)ﻋﻠﻴﻬﻢ اﻟﺴﻼم( ﻣﺎﻧﻨﺪ زﮐﺮﻳﺎ ﺑﻦ ﺁدم‪ ،‬ﻋﺒﺪاﷲ ﺑﻦ ﺳﻌﺪ اﺷﻌﺮي‪ ...‬ﺑﻪ ﻗﻢ و‬ ‫ﺳﺎﻳﺮ ﺷﻬﺮهﺎ‬ ‫‪6‬ـ ﺗﺸﺮﻳﻒ ﻓﺮﻣﺎﺋﻲ اﻣﺎم رﺿﺎ)ﻋﻠﻴﻪ اﻟﺴﻼم( ﺑﻪ اﻳﺮان‬ ‫‪7‬ـ ﻣﻬﺎﺟﺮت اﻣﺎم زادﮔﺎن در ﭘﻲ ﻣﺴﺎﻓﺮت اﻳﺸﺎن‪ ،‬ﻋﺰﻳﻤﺖ اﻣﺎﻣﺰادﻩ هﺎ از ﺗﺮس ﺧﻠﻔﺎ و ﺗﺒﻠﻴﻎ ﺁن هﺎ در ﻧﻘﺎط ﻣﺨﺘﻠﻒ‬ ‫اﻳﺮان‪ ،‬ﻣﻬﺎﺟﺮت ﺳﺎدات ﺑﻪ ﻋﻠﺖ وﺟﻮد اﻣﻨﻴﺖ ﻧﺴﺒﻲ‪.‬‬ ‫‪8‬ـ ﺗﻼش ﻋﻠﻤﺎي ﺷﻴﻌﻪ ﻣﺜﻞ ﺷﻴﺦ ﺻﺪوق‪ ،‬ﻋﻼﻣﻪ ﺣﻠﻲ‪ ،‬ﺷﻴﺦ ﺑﻬﺎﺋﻲ‪ ،‬ﻋﻼﻣﻪ ﻣﺠﻠﺴﻲ و‪...‬‬

‫ﺻﻔﺤﻪ ‪27‬‬ ‫‪9‬ـ روي ﮐﺎر ﺁﻣﺪن ﺣﮑﻮﻣﺖ هﺎي ﺷﻴﻌﻲ ﻧﻈﻴﺮ ﺁل ﺑﻮﻳﻪ‪ ،‬دﻳﺎﻟﻤﻪ و ﺑﻮﻳﮋﻩ ﺻﻔﻮﻳﺎن‪.‬‬ ‫‪10‬ـ هﻤﺎهﻨﮕﻲ و هﻤﮑﺎري ﺗﻨﮕﺎﺗﻨﮓ ﻋﻠﻤﺎي ﺷﻴﻌﻪ ﺑﺎ دوﻟﺖ هﺎي ﻃﺮﻓﺪار ﺷﻴﻌﻪ ﻧﻈﻴﺮ ﺻﻔﻮﻳﻪ‪.‬‬ ‫‪10 .‬اﻋﻼم ﻣﺬهﺐ ﺷﻴﻌﻪ ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﻣﺬهﺐ رﺳﻤﻲ اﻳﺮان‪)1).‬‬ ‫ــــــــــــــــــــــــــــــــــ‬ ‫‪1 .‬ﺑﺮاي ﺗﻔﺼﻴﻞ ﺑﻴﺸﺘﺮ ﺑﻪ ﮐﺘﺎب ﺗﺎرﻳﺦ ﺗﺸﻴﻊ در اﻳﺮان‪ ،‬رﺳﻮل ﺟﻌﻔﺮﻳﺎن و ﮐﺘﺎﺑﻬﺎي ﻣﺸﺎﺑﻪ ﻣﺮاﺟﻌﻪ ﺷﻮد‪.‬‬

‫ﺻﻔﺤﻪ ‪28‬‬

‫ﻣﺤﻤﺪ)ص( و ﻋﻠﻲ)ع( از دﻳﺪﮔﺎﻩ ﺷﻴﻌﻴﺎن ﺑﻪ وﻳﮋﻩ اﻳﺮاﻧﻴﺎن‬ ‫ﭘﺮﺳﺶ‪ :‬ﺁﻳﺎ ﺣﻘﻴﻘﺖ دارد ﮐﻪ ﺷﻴﻌﻴﺎن و ﻣﺨﺼﻮﺻ ًﺎ اﻳﺮاﻧﻴﺎن ﻋﻠﻲ)ﻋﻠﻴﻪ اﻟﺴﻼم( را ﺑﺎﻻﺗﺮ از ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ ﺧﺪا)ﺻﻠﻲ اﷲ ﻋﻠﻴﻪ‬ ‫وﺁﻟﻪ(ﻣﻲ داﻧﻨﺪ و ﺣﺘﻲ او را ﺧﺪا ﻣﻲ ﺧﻮاﻧﻨﺪ!؟ و ﻧﻴﺰ ﺑﺮﺧﻲ ﻣﻌﺘﻘﺪﻧﺪ ﮐﻪ ﺟﺒﺮﺋﻴﻞ اﺷﺘﺒﺎهًﺎ وﺣﻲ را ﺑﻪ ﻣﺤﻤﺪ)ﺻﻠﻲ اﷲ‬ ‫ﻋﻠﻴﻪ وﺁﻟﻪ( ﻧﺎزل ﮐﺮدﻩ‪ ،‬در ﺻﻮرﺗﻲ ﮐﻪ ﻣﺎﻣﻮرﻳﺖ ﺟﺒﺮﺋﻴﻞ‪ ،‬رﺳﺎﻧﺪن وﺣﻲ ﺑﻪ ﻋﻠﻲ)ﻋﻠﻴﻪ اﻟﺴﻼم( ﺑﻮدﻩ اﺳﺖ؟‬

‫ﭘﺎﺳﺦ‪ :‬اﮔﺮ ﻣﻄﺎﻟﺐ ﻓﻮق در ﻳﮑﻲ از ﮐﺘﺐ ﺷﻴﻌﻴﺎن ﻧﻮﺷﺘﻪ ﺷﺪﻩ ﺑﻮد و ﻳﺎ ﻳﮑﻲ از ﻋﻠﻤﺎي ﺷﻴﻌﻪ در ﺟﺎﺋﻲ ﺑﻴﺎن ﮐﺮدﻩ ﺑﻮد‪،‬‬ ‫ﻃﺮح اﻳﻦ اﺗﻬﺎم ﻣﻨﺎﺳﺒﺖ داﺷﺖ‪ ،‬ﺑﺮ اﺳﺎس ﺁﻧﭽﻪ در ﮐﺘﺐ اﻋﺘﻘﺎدي ﺷﻴﻌﻪ ﺛﺒﺖ ﺷﺪﻩ و ﻣﻄﺎﺑﻖ رواﻳﺎت ﻧﺒﻮي و اهﻞ ﺑﻴﺖ‬ ‫ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ‪ ،‬ﺷﻴﻌﻴﺎن اﻣﻴﺮاﻟﻤﺆﻣﻨﻴﻦ)ﻋﻠﻴﻪ اﻟﺴﻼم(ﺟﻤﻠﮕﻲ ﺑﻨﺪﮔﺎن ﺣﻖ ﺗﻌﺎﻟﻲ هﺴﺘﻨﺪ‪ .‬ﻋﻠﻲ)ﻋﻠﻴﻪ اﻟﺴﻼم( را اﻣﻴﺮاﻟﻤﺆﻣﻨﻴﻦ و‬ ‫ﻣﺤﻤﺪ)ﺻﻠﻲ اﷲ ﻋﻠﻴﻪ وﺁﻟﻪ( را ﻧﻴﺰ ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ و ﻋﺒﺪ ﺻﺎﻟﺢ او داﻧﺴﺘﻪ‪ ،‬ﻣﻄﻴﻊ و ﻓﺮﻣﺎﻧﺒﺮدار ﭘﺮوردﮔﺎر ﻣﺘﻌﺎل هﺴﺘﻨﺪ‪ .‬ﻋﻘﻴﺪﻩ‬ ‫ﺁن هﺎ درﺑﺎرﻩ ﻋﻠﻲ اﺑﻦ اﺑﻲ ﻃﺎﻟﺐ)ﻋﻠﻴﻪ اﻟﺴﻼم( ﭼﻴﺰي ﺟﺰ ﺁﻧﭽﻪ ﭘﻴﻐﻤﺒﺮ درﺑﺎرﻩ او ﻓﺮﻣﻮدﻩ‪ ،‬ﻧﻴﺴﺖ‪ .‬ﺁن هﺎ ﻋﻠﻲ)ﻋﻠﻴﻪ‬ ‫اﻟﺴﻼم( را ﻋﺒﺪ ﺻﺎﻟﺢ ﭘﺮوردﮔﺎر‪ ،‬وﺻﻲ و ﺧﻠﻴﻔﻪ ﺑﻼﻓﺼﻞ رﺳﻮل اﷲ)ﺻﻠﻲ اﷲ ﻋﻠﻴﻪ وﺁﻟﻪ( ﻣﻲ داﻧﻨﺪ‪ .‬ﺑﻨﺎﺑﺮاﻳﻦ هﺮ‬ ‫ﻋﻘﻴﺪﻩ دﻳﮕﺮي از ﻧﻈﺮ ﺷﻴﻌﻴﺎن ﻣﺮدود اﺳﺖ‪ .‬اﻟﺒﺘﻪ ﻏﻼت را ﻧﻴﺰ از ﻣﺴﻠﻤﻴﻦ ﻧﺪاﻧﺴﺘﻪ و ﺁن هﺎ را ﮐﺎﻓﺮ‪ ،‬ﻣﺮﺗﺪ و ﻧﺠﺲ ﻣﻲ‬ ‫داﻧﻨﺪ‪ .‬ﻟﺬا هﺮ ﮐﺲ ﮐﻪ ﺑﺎ وﺳﻮﺳﻪ ﺷﻴﻄﺎن ﻏﻠﻮ ﻧﻤﺎﻳﺪ‪ ،‬از ﺷﻴﻌﻴﺎن ﻧﻤﻲ ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ﺣﺘﻲ ﺧﻮد ﺁن ﺣﻀﺮت ﺁﻧﺎن را ﻣﺴﺘﺤﻖ ﮐﻴﻔﺮ‬ ‫ﻣﻲ داﻧﺴﺖ‪ .‬ﺑﺮاي ﻣﺜﺎل وﻗﺘﻲ ﮐﻪ ﺟﻤﻌﻲ از اهﺎﻟﻲ ﺳﻮدان و هﻨﺪ ﻧﺰد اﻳﺸﺎن ﺁﻣﺪﻧﺪ و اﻗﺮار ﺑﻪ اﻟﻮهﻴﺖ ﺁن ﺣﻀﺮت‬ ‫ﻧﻤﻮدﻧﺪ; اﻣﺎم ﻋﻠﻲ)ﻋﻠﻴﻪ اﻟﺴﻼم( ﺁن هﺎ را ﭘﻨﺪ داد و ﻣﻮﻋﻈﻪ ﻧﻤﻮد‪ .‬اﻣﺎم ﻋﻠﻲ)ﻋﻠﻴﻪ اﻟﺴﻼم(ﺧﻮد ﻣﻲ ﻓﺮﻣﺎﻳﺪ‪:‬‬ ‫»ﭘﺮوردﮔﺎرا! هﻤﺎﻧﻄﻮر ﮐﻪ ﻋﻴﺴﻲ از ﻧﺼﺎري ﺑﻴﺰاري ﺟﺴﺖ ﻣﻦ ﻧﻴﺰ از ﻃﺎﻳﻔﻪ ﻏﻼت ﺑﻴﺰارم‪ .‬ﭘﺮوردﮔﺎرا ﺁن هﺎ را‬ ‫ﺑﺮاي هﻤﻴﺸﻪ ﻣﺨﺬول و ﻣﻨﮑﻮب ﻓﺮﻣﺎ و اﺣﺪي از ﺁﻧﺎن را ﻳﺎري ﻣﻔﺮﻣﺎ)‪ .«(1‬در ﺟﺎي دﻳﮕﺮ ﻧﻴﺰ ﻣﻲ ﻓﺮﻣﺎﻳﺪ‪» :‬دو‬ ‫ﻃﺎﻳﻔﻪ‬ ‫هﻼﮎ ﻣﻲ ﺷﻮﻧﺪ و )ﭼﻮن ﺑﻪ ﻋﻤﻞ ﺁن هﺎ راﺿﻲ ﻧﻤﻲ ﺑﺎﺷﻢ( از ﺑﺮاي ﻣﻦ ﺗﻘﺼﻴﺮ و ﮔﻨﺎهﻲ‬ ‫ــــــــــــــــــــــــــــــــــ‬ ‫‪1 .‬ﻣﻨﺎﻗﺐ ﺁل اﺑﻲ ﻃﺎﻟﺐ‪ ،‬ج ‪ ،1‬ص‪ ; 226‬ﺷﺒﻬﺎي ﭘﻴﺸﺎور‪ ،‬ص‪» 173‬اﻟﻠﻬ ّﻢ إﻧّﻲ ﺑﺮيء ﻣﻦ اﻟﻐﻼة ﮐﺒﺮاءة ﻋﻴﺴﻲ اﺑﻦ‬ ‫ﻣﺮﻳﻢ ﻣﻦ اﻟﻨﺼﺎري اﻟﻠّﻬﻢ أﺧﺬﻟﻬﻢ أﺑﺪًا و ﻻ ﺗﻨﺼﺮ ﻣﻨﻬﻢ أﺣﺪًا‪».‬‬ ‫ﺻﻔﺤﻪ ‪29‬‬ ‫ﻧﻴﺴﺖ‪ .‬ﻃﺎﻳﻔﻪ اول ﮐﺴﺎﻧﻲ هﺴﺘﻨﺪ ﮐﻪ در ﻣﺤﺒﺖ ﻣﻦ اﻓﺮاط ﻧﻤﻮدﻩ و ﺑﺴﻴﺎر ﻏﻠﻮ ﻣﻲ ﮐﻨﻨﺪ‪ .‬ﻃﺎﻳﻔﻪ دﻳﮕﺮ‪ ،‬ﺁن هﺎﻳﻲ هﺴﺘﻨﺪ ﮐﻪ‬ ‫ﺑﻐﺾ و ﻋﺪاوت ﺑﻲ ﺟﻬﺖ ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ ﻣﻦ دارﻧﺪ‪ .‬ﭘﺲ ﺑﻪ درﺳﺘﻲ ﮐﻪ ﻧﺰد ﭘﺮوردﮔﺎر از ﮐﺴﺎﻧﻲ ﮐﻪ درﺑﺎرﻩ ﻣﺎ ﻏﻠﻮ ﻣﻲ ﮐﻨﻨﺪ‬ ‫و ﻣﺮا از ﺣﺪ ﺧﻮد ﺑﺎﻻﺗﺮ ﻣﻲ ﺑﺮﻧﺪ‪ ،‬ﺑﻴﺰاري ﻣﻲ ﺟﻮﻳﻢ‪ ،‬هﻤﺎﻧﻄﻮر ﮐﻪ ﻋﻴﺴﻲ اﺑﻦ ﻣﺮﻳﻢ از ﻧﺼﺎري ﺑﻴﺰاري ﺟﺴﺖ)‪.(1‬‬ ‫ﻟﺬا ﺧﻮد اﻣﻴﺮاﻟﻤﺆﻣﻨﻴﻦ)ﻋﻠﻴﻪ اﻟﺴﻼم( و ﺳﺎﻳﺮ اهﻞ ﺑﻴﺖ از ﻏﻼت ﺑﺮاﺋﺖ ﺟﺴﺘﻪ اﻧﺪ و ﺷﻴﻌﻴﺎن اﺛﻨﻲ ﻋﺸﺮي هﻢ ﺁن هﺎ را‬ ‫ﺟﺰء ﻣﺸﺮﮐﻴﻦ و ﮐﻔﺎر ﻣﻲ داﻧﻨﺪ‪ .‬در ﮐﺘﺐ ﺷﻴﻌﻪ ﻣﺎﻧﻨﺪ ﺑﺤﺎر اﻻﻧﻮار در ﻣﺠﻠﺪ هﻔﺘﻢ )ﭼﺎپ ﻗﺪﻳﻢ( ﺑﻪ اﻳﻦ ﻣﻮﺿﻮع ﭘﺮداﺧﺘﻪ‬ ‫اﺳﺖ‪ .‬در ﮐﺘﺐ ﻓﻘﻬﻲ ﺷﻴﻌﻪ هﻢ ﻧﻈﻴﺮ ﺟﻮاهﺮ اﻟﮑﻼم‪ ،‬ﻣﺴﺎﻟﮏ ﺁن هﺎ را ﺑﺎﻃﻞ داﻧﺴﺘﻪ و ازدواج ﺑﺎ ﺁن هﺎ ﺣﺮام ﺷﻤﺮدﻩ‬ ‫ﺷﺪﻩ اﺳﺖ‪ .‬ﺷﻴﻌﻴﺎن )ﺑﻨﺎ ﺑﻪ ﻓﺮﻣﺎﻳﺶ اﻣﺎم ﺻﺎدق ﻣﻨﻘﻮل در ﮐﺎﻣﻞ اﻟﺰﻳﺎرات( ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ را ﺑﻨﺪﻩ ﺧﺪا و ﻓﺮﺳﺘﺎدﻩ و اﻓﻀﻞ هﻤﻪ‬ ‫ﭘﻴﺎﻣﺒﺮان و اﺋﻤﻪ ﻣﻲ داﻧﻨﺪ‪ ،‬ﺁﻧﮕﺎﻩ اﻣﻴﺮاﻟﻤﺆﻣﻨﻴﻦ را اﻓﻀﻞ از هﻤﻪ اﺋﻤﻪ ﻣﻲ داﻧﻨﺪ و ﻗﺎﺋﻞ ﺑﻪ ﭘﻴﺎﻣﺒﺮي ﺑﺮاي ﻏﻴﺮ ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ‬ ‫ﻧﻴﺴﺘﻨﺪ و ﺑﺮاي ﺣﻀﺮت ﻋﻠﻲ)ﻋﻠﻴﻪ اﻟﺴﻼم( ﺷﺄﻧﻲ را ﻗﺎﺋﻠﻨﺪ ﮐﻪ ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ ﺧﺪا ﻗﺎﺋﻞ ﺷﺪﻩ اﻧﺪ و در ﮐﺘﺐ ﺳﻨﻲ و ﺷﻴﻌﻪ از ﻗﻮل‬ ‫ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ ﻧﻘﻞ ﺷﺪﻩ و اﺋﻤﻪ هﻢ هﻤﺎﻧﻬﺎ را ذﮐﺮ ﮐﺮدﻩ اﻧﺪ‪.‬‬

‫اﻣﺎم ﺻﺎدق)ﻋﻠﻴﻪ اﻟﺴﻼم( ﻓﺮﻣﻮدﻩ اﻧﺪ‪:‬‬ ‫ﻻ ﻋﺒﻴﺪ اﻟﺬي ﺧﻠﻘﻨﺎ واﺻﻄﻔﺎﻧﺎ واﷲ ﻣﺎ ﻟﻨﺎ ﻋﻠﻲ اﷲ ﻣﻦ ﺣﺠّﺔ و ﻻ ﻣﻌﻨﺎ ﻣﻦ اﷲ ﺑﺮاﺋﺔ و إﻧّﺎ ﻟﻤﻴّﺘﻮن و ﻣﻮﻗﻮﻓﻮن‬ ‫«وﻣﺎ ﻧﺤﻦ إ ّ‬ ‫وﻣﺴﺆوﻟﻮن ﻣﻦ أﺣﺐ اﻟﻐﻼة ﻓﻘﺪ أﺑﻐﻀﻨﺎ وﻣﻦ أﺑﻐﻀﻬﻢ ﻓﻘﺪ أﺣﺒّﻨﺎ‪ ،‬اﻟﻐﻼة ﮐﻔﺎر واﻟﻤﻔﻮﺿﺔ ﻣﺸﺮﮐﻮن ﻟﻌﻦ اﷲ اﻟﻐﻼة«‪)2).‬‬ ‫ﻣﺎ ﺑﻨﺪﻩ او هﺴﺘﻴﻢ ﮐﻪ ﻣﺎ را ﺧﻠﻖ ﮐﺮدﻩ ﺑﺮﮔﺰﻳﺪ و ﻣﻲ ﻣﻴﺮﻳﻢ‪ .‬در ﻣﻘﺎﺑﻞ ﺧﺪا اﻳﺴﺘﺎدﻩ و ﻣﻮرد ﺳﺆال واﻗﻊ ﻣﻲ ﺷﻮﻳﻢ‪ ،‬ﮐﺴﻲ‬ ‫ﮐﻪ ﻏﻼت را دوﺳﺖ دارد دﺷﻤﻦ ﻣﺎﺳﺖ و ﮐﺴﻲ ﮐﻪ ﻏﻼت را دﺷﻤﻦ دارد ﻣﺎ او را دوﺳﺖ دارﻳﻢ‪ ،‬ﻏﻼت ﮐﺎﻓﺮﻧﺪ و‬ ‫ﻣﻔﻮﺿﻪ ﻣﺸﺮﮐﻨﺪ‪ ،‬ﻟﻌﻨﺖ ﺧﺪاوﻧﺪ ﺑﺮ ﻏﻼت ﺑﺎد‪.‬‬ ‫اﻣﺎ ﺟﻮاب ﺗﻔﺼﻴﻠﻲ; ﺑﻌﻀﻲ از ﺧﻄﺐ ﻧﻬﺞ اﻟﺒﻼﻏﻪ ﮐﻪ در ﺑﺎرﻩ ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ ﺧﺪا اﻳﺮاد ﻓﺮﻣﻮدﻩ‬ ‫ــــــــــــــــــــــــــــــــــ‬ ‫‪1 .‬ﻋﻴﻮن اﺧﺒﺎر اﻟﺮﺿﺎ)ﻋﻠﻴﻪ اﻟﺴﻼم(‪ ،‬ج ‪ ،1‬ص‪ ; 217‬ﺷﻮاهﺪ اﻟﺘﻨﺰﻳﻞ‪ ،‬ج ‪ ،2‬ص‪ ; 231‬ﺗﺎرﻳﺦ ﻣﺪﻳﻨﻪ دﻣﺸﻖ‪ ،‬ج ‪،42‬‬ ‫ﺐ ﻣﻔﺮط و ﻣﺒﻐﺾ ﻣﻔﺮط ‪ ،‬أﻧﺎ‬ ‫ﻲ اﺛﻨﺎن و ﻻ ذﻧﺐ ﻟﻲ‪ ،‬ﻣﺤ ّ‬ ‫ﺻﺺ‪ 295‬و ‪ ; 302‬ﺷﺒﻬﺎي ﭘﻴﺸﺎور‪ ،‬ص‪» 173‬ﻳﻬﻠﮏ ﻓ ّ‬ ‫ﻟﻨﺒﺮأ إﻟﻲ اﷲ ﻣﻤّﻦ ﻳﻐﻠﻮ ﻓﻴﻨﺎ ﻓﻮق ﺣﺪّﻧﺎ ﮐﺒﺮاءة ﻋﻴﺴﻲ اﺑﻦ ﻣﺮﻳﻢ ﻣﻦ اﻟﻨﺼﺎري‪».‬‬ ‫‪2 .‬ﺑﺤﺎر اﻷﻧﻮار‪ ،‬ﺟﻠﺪ ﺳﻮم‪ ،‬ﭼﺎپ ﻗﺪﻳﻢ‪.‬‬ ‫ﺻﻔﺤﻪ ‪30‬‬ ‫وﺗﻮاﺿﻊ هﺎي ﻋﺠﻴﺐ و ﻏﺮﻳﺒﻲ ﮐﻪ از ﺧﻮد در ﻣﻘﺎﺑﻞ ﺁن ﺑﺰرﮔﻮار ﻧﺸﺎن دادﻩ‪ ،‬ﻣﻲ ﺑﺎﺷﺪ‬ ‫ﻋﺒْﺪًا«‪ ،‬ﺑﻪ اﺿﺎﻓﻪ اﻋﺘﺮاﻓﺎﺗﻲ ﮐﻪ‬ ‫ﺻﻴﱠﺮﻧﻲ َ‬ ‫ﺣﺮْﻓًﺎ َﻓ َﻘﺪْ َ‬ ‫ﻋﱠﻠ َﻤﻨِﻲ َ‬ ‫ﻋﺒْﺪٌ ﻣِﻦ ﻋَﺒﻴﺪ ﻣﺤﻤّﺪ«‪ ،‬و اﻳﻦ ﮐﻪ » َﻣﻦْ َ‬ ‫و ﺳﺨﻨﺎﻧﻲ ﻣﺎﻧﻨﺪ »َأﻧَﺎ َ‬ ‫ل اﷲ)ﺻﻠﻲ اﷲ ﻋﻠﻴﻪ وﺁﻟﻪ( ﻟﻴﺲ ﻟﻪ‬ ‫ت ﻣﻊ رﺳﻮ ِ‬ ‫ﺣﻀﺮت در ﻣﻮرد ﺗﻠﻤﺬ و ﺗﻌﻠﻢ ﺧﻮد از رﺳﻮل اﷲ داﺷﺘﻪ اﺳﺖ‪» .‬ﺳﺎﻓﺮ ُ‬ ‫ﺺ ﻓِﻴﻬَﺎ اْﻷﺑْﻄﺎل«‪)2).‬‬ ‫ﮑ ُ‬ ‫ﺧﺎدم ﻏﻴﺮي‪ (1)،‬واﺳَﻴﺘُﻪ ِﺑﻨَﻔﺴِﻲ ﻓﻲ اﻟﻤﻮاﻃﻦ اﻟّﺘﻲ َﺗﻨْ ُ‬ ‫ﺣﺎل اﻳﻦ اﻣﻴﺮاﻟﻤﺆﻣﻨﻴﻦ)ﻋﻠﻴﻪ اﻟﺴﻼم( ﮐﻪ ﭘﻴﺸﻮاي ﺷﻴﻌﻴﺎن اﺳﺖ و در ﻋﻘﺎﻳﺪ و اﻋﻤﺎل‪ ،‬ﻣﻴﺰان اﻋﻤﺎل هﻤﻪ ﺧﺼﻮﺻًﺎ‬ ‫ﺷﻴﻌﻴﺎن اﺳﺖ و اوﻟﻴﻦ ﻣﺆﻣﻦ اﺳﺖ‪ ،‬ﺁﻳﺎ ﺑﻪ ﻗﺮﺁن اﻳﻤﺎن داﺷﺘﻪ اﺳﺖ ﻳﺎ ﻧﻪ؟! ﺁﻳﺎ ﺑﻪ ﺳﻮرﻩ ﺑﻘﺮﻩ ﺁﻳﺎت ‪ 96‬و ‪ 97‬در ﻗﺮﺁن‬ ‫ﮐﺮﻳﻢ اﻳﻤﺎن داﺷﺘﻪ اﺳﺖ ﻳﺎ ﻧﻪ ﮐﻪ ﺟﺒﺮﺋﻴﻞ)ﻋﻠﻴﻪ اﻟﺴﻼم(وﺣﻲ را ﺑﻪ ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ ﺧﺪا ﻧﺎزل ﮐﺮدﻩ و دﺷﻤﻨﻲ ﺑﺎ ﻣﻼﺋﮑﻪ و رﺳﻞ و‬ ‫ﺐ ﻓَﻼ ُﻳﻈْ ِﻬ ُﺮ ﻋَﻠﻲ‬ ‫ﺟﺒﺮﺋﻴﻞ و ﻣﻴﮑﺎﺋﻴﻞ از ﮐﻔﺎر اﺳﺖ؟ ﺁﻳﺎ ﺁن ﺑﺰرﮔﻮار ﺑﻪ ﺁﻳﺎت ‪ 26‬و ‪ 27‬و ‪ 28‬ﺳﻮرﻩ ﺟﻦ‪ { ،‬ﻋﺎِﻟ ُﻢ اﻟْ َﻐﻴْ ِ‬ ‫ط‬ ‫ت َر ﱢﺑ ِﻬﻢْ َوأَﺣﺎ َ‬ ‫ﺧﻠْ ِﻔ ِﻪ َرﺻَﺪًا ِﻟ َﻴﻌَْﻠ َﻢ َأنْ َﻗﺪْ َأﺑَْﻠﻐُﻮا رِﺳﺎﻻ ِ‬ ‫ﻦ َﻳ َﺪﻳْ ِﻪ َو ِﻣﻦْ َ‬ ‫ﮏ ِﻣﻦْ َﺑﻴْ ِ‬ ‫ﻦ ارْﺗَﻀﻲ ِﻣﻦْ َرﺳُﻮل َﻓِﺈ ﱠﻧ ُﻪ َﻳﺴُْﻠ ُ‬ ‫ﻻ َﻣ ِ‬ ‫ﻏﻴْ ِﺒ ِﻪ َأﺣَﺪًا ِإ ّ‬ ‫َ‬ ‫ﻋﺪَدًا})‪ (3‬اﻳﻤﺎن داﺷﺘﻪ اﺳﺖ ﻳﺎ ﺧﻴﺮ؟‬ ‫ﺷﻲْء َ‬ ‫ﺑِﻤﺎ َﻟ َﺪﻳْ ِﻬﻢْ َوَأﺣْﺼﻲ ُﮐﻞﱠ َ‬ ‫ن ﻣﺎ‬ ‫ﷲ ﻣﺎ َأ َﻣ َﺮ ُهﻢْ َو َﻳﻔْ َﻌﻠُﻮ َ‬ ‫نا َ‬ ‫از ﻃﺮف دﻳﮕﺮ ﻣﻌﻠﻮم اﺳﺖ ﮐﻪ ﻣﻼﺋﮑﻪ اﻟﻬﻲ ﺑﻪ دﻟﻴﻞ ﺳﻮرﻩ ﺗﺤﺮﻳﻢ ﺁﻳﻪ ‪ { 6‬ﻻ َﻳﻌْﺼُﻮ َ‬ ‫ن} از ﮔﻨﺎﻩ و ﺧﻄﺎ ﻣﻌﺼﻮم اﻧﺪ‪.‬‬ ‫ُﻳﺆْ َﻣﺮُو َ‬ ‫ﻻ‬ ‫ل ِإ ّ‬ ‫ﻋﻼوﻩ ﺑﺮ اﻳﻦ‪ ،‬ﻣﺄﻣﻮرﻳﺖ هﺎي ﺁن هﺎ ﺗﺤﺖ ﻧﻈﺎرت ﮐﺎﻣﻞ ﭘﺮوردﮔﺎر ﻣﺘﻌﺎل اﺳﺖ هﻤﺎﻧﮕﻮﻧﻪ ﺁﻳﻪ ﺷﺮﻳﻔﻪ { َو ﻣﺎ َﻧ َﺘ َﻨ ﱠﺰ ُ‬ ‫ﺴ ّﻴًﺎ} )ﻣﺮﻳﻢ ـ ‪ (64‬ﻣﻲ ﻓﺮﻣﺎﻳﺪ ﻧﺎزل ﺷﺪن ﺁن هﺎ‬ ‫ﮏ َﻧ ِ‬ ‫ن َرﱡﺑ َ‬ ‫ﮏ َو ﻣﺎ ﮐﺎ َ‬ ‫ﻦ ذِﻟ َ‬ ‫ﺧﻠْﻔَﻨﺎ َو ﻣﺎ َﺑﻴْ َ‬ ‫ﻦ َأﻳْﺪِﻳﻨﺎ َو ﻣﺎ َ‬ ‫ﮏ َﻟ ُﻪ ﻣﺎ َﺑﻴْ َ‬ ‫ِﺑَﺄﻣْ ِﺮ َرﱢﺑ َ‬ ‫ﺑﻪ دﺳﺘﻮر ﺧﺪاﺳﺖ و ﺧﺪاوﻧﺪ ﺑﺮ ذوات ﺁن هﺎ‪ ،‬اﻓﻌﺎل و ﺁﺛﺎر ﺁن هﺎ اﺣﺎﻃﻪ ﮐﺎﻣﻞ دارد و ﺧﺪاوﻧﺪ ﻓﺮاﻣﻮش ﮐﺎر ﻧﻴﺴﺖ‪.‬‬ ‫ــــــــــــــــــــــــــــــــــ‬ ‫‪1 .‬ﮐﺘﺎب ﺣﻴﺎة أﻣﻴﺮاﻟﻤﺆﻣﻨﻴﻦ ﻋﻦ ﻟﺴﺎﻧﻪ‪ ،‬ص‪55‬‬

‫‪2 .‬هﻤﺎن ﻣﺼﺪر‪ ،‬ص‪ ،125‬و ﺑﺎب ﺗﻌﻠﻢ و ﺗﻠﻤﺬ ﺁن ﺣﻀﺮت از ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ ﺧﺪا‪ ،‬ص‪ 222‬ـ ‪ ،210‬هﻤﺎن ﻣﺼﺪر‪ .‬ﻧﻬﺞ‬ ‫اﻟﺒﻼﻏﻪ‪.‬‬ ‫‪3 .‬داﻧﺎي ﻧﻬﺎن اﺳﺖ و ﮐﺴﻲ را ﺑﺮ ﻏﻴﺐ ﺧﻮد ﺁﮔﺎﻩ ﻧﻤﻲ ﮐﻨﺪ ﺟﺰ ﭘﻴﺎﻣﺒﺮي ﮐﻪ از او ﺧﺸﻨﻮد ﺑﺎﺷﺪ ﮐﻪ )در اﻳﻦ ﺻﻮرت(‬ ‫ﺑﺮاي او از ﭘﻴﺶ رو و از ﭘﺸﺖ ﺳﺮش ﻧﮕﺎهﺒﺎﻧﻲ ﺧﻮاهﺪ ﮔﻤﺎﺷﺖ ﺗﺎ ﻣﻌﻠﻮم ﺑﺪارد ﮐﻪ ﭘﻴﺎﻣﻬﺎي ﭘﺮوردﮔﺎر ﺧﻮد را‬ ‫رﺳﺎﻧﻴﺪﻩ اﻧﺪ و )ﺧﺪا( ﺑﺪاﻧﭽﻪ ﻧﺰد اﻳﺸﺎن اﺳﺖ اﺣﺎﻃﻪ دارد و هﺮ ﭼﻴﺰي را ﺑﻪ ﻋﺪد ﺷﻤﺎرﻩ ﮐﺮدﻩ اﺳﺖ‪.‬‬ ‫ﺻﻔﺤﻪ ‪31‬‬ ‫ﻼ ﻃﺒﻖ دﺳﺘﻮر‬ ‫هﻤﺎﻧﮕﻮﻧﻪ ﮐﻪ ﺁﻳﺎت ﺳﻮرﻩ ﺟﻦ ﻧﻴﺰ ﺑﺮ ﮐﻨﺘﺮل ﮐﺎﻣﻞ ﭘﺮوردﮔﺎر ﻋﺎﻟﻢ ﺑﺮ اﻓﻌﺎل رﺳﻮﻻن ﺑﺮاي اﻳﻦ ﮐﻪ ﮐﺎﻣ ً‬ ‫رﺑﻮﺑﻲ ﻋﻤﻞ ﮐﻨﻨﺪ دﻻﻟﺖ دارد‪.‬‬ ‫ﺑﻨﺎﺑﺮاﻳﻦ ﭼﮕﻮﻧﻪ ﻣﻤﮑﻦ اﺳﺖ ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﻲ ﮐﻪ ﺑﻪ ﻗﺮﺁن ﻣﻌﺘﻘﺪ اﺳﺖ و ﺑﻪ ﺁﻳﺎت ذﮐﺮ ﺷﺪﻩ ﻓﻮق ﻣﻌﺘﻘﺪ اﺳﺖ ﺑﻪ اﺷﺘﺒﺎﻩ‬ ‫ﺟﺒﺮﺋﻴﻞ)ﻋﻠﻴﻪ اﻟﺴﻼم( در ﻣﺄﻣﻮرﻳﺖ ﻧﻴﺰ ﻣﻌﺘﻘﺪ ﺑﺎﺷﺪ؟!‬ ‫ﺑﺎ ﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ رواﻳﺎت ﻣﺸﺤﻮن از ﺗﻮاﺿﻊ و اﻋﺘﺮاف ﺑﻪ ﺗﻠﻤﺬ ﮐﻪ از اﻣﻴﺮاﻟﻤﺆﻣﻨﻴﻦ)ﻋﻠﻴﻪ اﻟﺴﻼم(ﺑﺪﺳﺖ ﻣﺎ رﺳﻴﺪﻩ‪ ،‬ﭼﮕﻮﻧﻪ‬ ‫ﻣﻤﮑﻦ اﺳﺖ ﺷﻴﻌﻪ در ﺣﺎﻟﻲ ﮐﻪ ﺑﺎ اﻋﺘﻘﺎد ﺑﻪ اﻣﺎﻣﺖ ﺑﻼ ﻓﺼﻞ ﺁن ﺑﺰرﮔﻮار اﻓﺘﺨﺎر ﻣﻲ ﮐﻨﺪ درﺑﺎرﻩ ﻣﻮﻻ ﻋﻠﻲ)ﻋﻠﻴﻪ‬ ‫اﻟﺴﻼم( و ﻧﺴﺒﺘﺶ ﺑﻪ ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ)ﺻﻠﻲ اﷲ ﻋﻠﻴﻪ وﺁﻟﻪ( ﻧﻈﺮي ﺑﺮ ﺧﻼف ﻧﻈﺮ ﺧﻮد ﻋﻠﻲ)ﻋﻠﻴﻪ اﻟﺴﻼم( داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ و او را‬ ‫ﺑﺎﻻﺗﺮ از ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ ﺑﺪاﻧﺪ؟!‬ ‫اﻣﺎ ﻧﻌﻮذ ﺑﺎﷲ اﻋﺘﻘﺎد ﺑﻪ اﻻهﻴﺖ ﻋﻠﻲ)ﻋﻠﻴﻪ اﻟﺴﻼم( ﮐﻪ ﮐﻔﺮ ﺻﺮﻳﺢ اﺳﺖ‪ ،‬اﻋﺘﻘﺎد اﻗﻠﻴﺘﻲ اﻧﺤﺮاﻓﻲ و اﻧﺸﻌﺎﺑﻲ اﺳﺖ ﮐﻪ از‬ ‫ﻧﻈﺮ ﻓﻘﻪ ﺷﻴﻌﻪ ﻣﺤﮑﻮم ﺑﻪ ﮐﻔﺮ و ﻧﺠﺎﺳﺖ هﺴﺘﻨﺪ‪ ،‬ارﺗﺒﺎﻃﻲ ﺑﻪ ﺷﻴﻌﻪ ﻧﺪارد‪.‬‬ ‫ﺑﺮاي اﻳﻦ ﮐﻪ ﻣﻌﻠﻮم ﺷﻮد ﭼﻪ ﮐﺴﻲ اهﻞ ﻏﻠﻮ اﺳﺖ ﺧﻮﺑﺴﺖ ﺟﻠﺪ ‪ 7‬و ‪ 8‬اﻟﻐﺪﻳﺮ ﺗﻮرّﻗﻲ ﺷﻮد ﺗﺎ ﻏﻼة ﺷﻨﺎﺧﺘﻪ ﺷﻮﻧﺪ!‬

‫ﺻﻔﺤﻪ ‪32‬‬

‫ﺷﻴﻌﻴﺎن و دﻻﻳﻞ ﮔﻔﺘﻦ ﺳﻼم و ﺻﻠﻮات ﺑﺮ ﻣﻌﺼﻮﻣﻴﻦ و اﻣﺎﻣﺎن‬ ‫ﭘﺮﺳﺶ‪ :‬ﭼﺮا ﻣﻮﻗﻌﻲ ﮐﻪ ﺷﻴﻌﻴﺎن‪ ،‬ﻧﺎم اﻣﺎﻣﺎن ﺧﻮد را ﻣﻲ ﺑﺮﻧﺪ ﺑﻪ ﺟﺎي رﺿﻲ اﷲ ﻋﻨﻬﻢ از ﺳﻼم اﷲ ﻋﻠﻴﻬﻢ ﻳﺎ از‬ ‫ﻲ ﻳﺎ َأ ﱡﻳﻬَﺎ‬ ‫ﻋﻠَﻲ اﻟ ﱠﻨ ِﺒ ﱢ‬ ‫ن َ‬ ‫ﺼﻠﱡﻮ َ‬ ‫ﮑ َﺘ ُﻪ ُﻳ َ‬ ‫ﷲ َو ﻣَﻼ ِﺋ َ‬ ‫نا َ‬ ‫ﺻﻠﻮات اﷲ ﻋﻠﻴﻬﻢ اﺳﺘﻔﺎدﻩ ﻣﻲ ﮐﻨﻨﺪ‪ .‬در ﺻﻮرﺗﻲ ﮐﻪ ﺑﺮ ﻃﺒﻖ ﺁﻳﻪ ﺷﺮﻳﻔﻪ { ِإ ﱠ‬ ‫ﺳﱢﻠﻤُﻮا َﺗﺴْﻠِﻴﻤًﺎ}; ﺧﺪاوﻧﺪ و ﻓﺮﺷﺘﮕﺎﻧﺶ ﺑﻪ روان ﭘﺎﮎ ﭘﻴﻐﻤﺒﺮ درود ﻣﻲ ﻓﺮﺳﺘﻨﺪ‪ ،‬اي اهﻞ اﻳﻤﺎن‪،‬‬ ‫ﻋَﻠﻴْ ِﻪ َو َ‬ ‫ﺻﻠﱡﻮا َ‬ ‫ﻦ ﺁ َﻣﻨُﻮا َ‬ ‫اﱠﻟﺬِﻳ َ‬ ‫ﺷﻤﺎ هﻢ ﺑﺮ او درود ﻓﺮﺳﺘﺎدﻩ و ﺳﻼم ﮔﻮﻳﻴﺪ و ﺗﺴﻠﻴﻢ ﻓﺮﻣﺎن او ﺷﻮﻳﺪ)‪ .(1‬ﺑﻨﺎﺑﺮاﻳﻦ ﺳﻼم و ﺻﻠﻮات ﻣﺨﺼﻮص ﻧﺒﻲ‬ ‫ﮔﺮاﻣﻲ)ﺻﻠﻲ اﷲ ﻋﻠﻴﻪ وﺁﻟﻪ(اﺳﻼم اﺳﺖ و ﺷﻴﻌﻴﺎن ﺑﺮ ﺧﻼف ﻧﺺ ﺻﺮﻳﺢ ﻗﺮﺁن‪ ،‬ﻋﻤﻞ ﻣﻲ ﮐﻨﻨﺪ‪ .‬ﺁﻳﺎ اﻳﻦ ﮐﺎر هﻢ ﺑﺪﻋﺖ‬ ‫و هﻢ ﻏﻠﻮ ﻧﻴﺴﺖ؟‬

‫ﭘﺎﺳﺦ‪ :‬ﺷﻴﻌﻴﺎن ﻧﻴﺰ ﻣﻌﺘﻘﺪﻧﺪ ﮐﻪ ﻋﻤﻠﻲ ﺑﺮﺧﻼف ﻧﺺ ﻗﺮﺁن ﻣﺠﻴﺪ ﻧﺒﺎﻳﺪ اﻧﺠﺎم ﺷﻮد‪ .‬اﻣﺎ ﻣﻄﺎﻟﺐ ﺳﺆال ﻓﻮق ﺑﻪ دﻟﻴﻞ زﻳﺮ‬ ‫ﺑﺪﻋﺖ و ﻏﻠﻮ ﻧﻤﻲ ﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬ ‫اوﻻ ﺁﻳﻪ ﻣﻮرد اﺷﺎرﻩ ﻓﻘﻂ ﺳﻼم و ﺻﻠﻮات ﻓﺮﺳﺘﺎدن ﺑﺮ رﺳﻮل اﷲ را اﻣﺮ ﻧﻤﻮدﻩ و هﺮﮔﺰ از ﺳﻼم و ﺻﻠﻮات ﻓﺮﺳﺘﺎدن‬ ‫ن‬ ‫ﺟﻌُﻮ َ‬ ‫ﻦ إِذا أَﺻﺎ َﺑﺘْ ُﻬﻢْ ُﻣﺼِﻴ َﺒﺔٌ ﻗﺎﻟُﻮا ِإﻧّﺎ ِﻟّﻠ ِﻪ َو ِإﻧّﺎ ِإَﻟﻴْ ِﻪ را ِ‬ ‫ﺑﺮ دﻳﮕﺮان ﻣﻤﺎﻧﻌﺖ ﻧﻨﻤﻮدﻩ اﺳﺖ‪ .‬ﻣﺜﻼ در ﺁﻳﻪ ‪ 157‬ﺑﻘﺮﻩ { اﱠﻟﺬِﻳ َ‬ ‫ن} ﺧﺪاوﻧﺪ ﺻﻠﻮات را ﺑﺮ ﺑﻨﺪﮔﺎن زﻳﺎدي ﮐﻪ ﺷﺎﻣﻞ اﻳﻦ‬ ‫ﮏ ُه ُﻢ اﻟْ ُﻤﻬْ َﺘﺪُو َ‬ ‫ﺻﻠَﻮاتٌ ِﻣﻦْ َر ﱢﺑ ِﻬﻢْ َو َرﺣْ َﻤﺔٌ َو أُوﻟ ِﺌ َ‬ ‫ﻋَﻠﻴْ ِﻬﻢْ َ‬ ‫ﮏ َ‬ ‫أُوﻟ ِﺌ َ‬ ‫ت ِإﻟَﻲ‬ ‫ﻈﻠُﻤﺎ ِ‬ ‫ﻦ اﻟ ﱡ‬ ‫ﮑﻢْ ِﻣ َ‬ ‫ﺟُ‬ ‫ﮑ ُﺘ ُﻪ ِﻟ ُﻴﺨْ ِﺮ َ‬ ‫ﮑﻢْ َوﻣَﻼ ِﺋ َ‬ ‫ﻋَﻠﻴْ ُ‬ ‫ﺼﻠﱢﻲ َ‬ ‫ﺁﻳﻪ ﺷﻮﻧﺪ ﻧﺜﺎر ﻣﻲ ﮐﻨﺪ‪ ،‬ﺑﻠﮑﻪ ﺑﺮ اﺳﺎس ﺁﻳﻪ ‪ 42‬اﺣﺰاب { ُه َﻮ اﱠﻟﺬِي ُﻳ َ‬ ‫ﻦ َرﺣِﻴﻤًﺎ}‪ ،‬اﻳﻦ درﺑﺎرﻩ ﺻﻠﻮات و در ﻣﻮرد ﺳﻼم ﻧﻴﺰ‪ ،‬ﻧﻪ ﺗﻨﻬﺎ ﻣﻨﺘﻔﻲ ﻧﻴﺴﺖ ﺑﻠﮑﻪ ﺁﻳﺎت ﻗﺮﺁن ﺁن را‬ ‫ن ﺑِﺎﻟْ ُﻤﺆْ ِﻣﻨِﻴ َ‬ ‫اﻟﻨﱡﻮ ِر َو ﮐﺎ َ‬ ‫ﺗﺸﻮﻳﻖ ﻣﻲ ﮐﻨﺪ‪.‬‬ ‫ﮑﻢْ} )اﻧﻌﺎم ـ ‪)54‬‬ ‫ﻋَﻠﻴْ ُ‬ ‫ن ﺑِﺂﻳﺎﺗِﻨﺎ َﻓ ُﻘﻞْ ﺳَﻼمٌ َ‬ ‫ﻦ ُﻳﺆْ ِﻣﻨُﻮ َ‬ ‫ﮎ اﱠﻟﺬِﻳ َ‬ ‫} َوإِذا ﺟﺎ َء َ‬ ‫ﻣﻼﺋﮑﻪ ﺑﺮ ﻣﺆﻣﻨﺎن ﺳﻼم ﻣﻲ ﮐﻨﻨﺪ‪ ،‬رﻋﺪ ﺁﻳﻪ ‪ ;24‬و ﺗﺤﻴﺖ ﻣﺆﻣﻨﺎن در ﺑﻬﺸﺖ ﺑﻪ ﻳﮑﺪﻳﮕﺮ ﺳﻼم اﺳﺖ‪ ،‬اﺑﺮاهﻴﻢ ـ ‪.23‬‬ ‫ــــــــــــــــــــــــــــــــــ‬ ‫‪1 .‬اﺣﺰاب )‪56 :(33‬‬ ‫ﺻﻔﺤﻪ ‪33‬‬ ‫ﺗﺎ اﻳﻨﺠﺎ ﻣﺮﺑﻮط ﺑﻪ ﻋﺎﻣﻪ اهﻞ اﻳﻤﺎن اﺳﺖ ﮐﻪ درود و ﺳﻼم ﺑﺮ ﺁن هﺎ ﻣﻨﻌﻲ ﻧﺪارد‪ .‬اﻣﺎ در ﻣﻮرد اهﻞ ﺑﻴﺖ ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ)ﺻﻠﻲ‬ ‫اﷲ ﻋﻠﻴﻪ وﺁﻟﻪ( ﺑﻪ دﻻﺋﻞ زﻳﺎدي ﮐﻪ ﺑﻪ ﺑﺮﺧﻲ از ﺁن هﺎ اﺷﺎرﻩ ﻣﻲ ﺷﻮد از ﻓﻀﻴﻠﺖ ﺑﻴﺸﺘﺮي ﺑﺮﺧﻮردار اﺳﺖ‪.‬‬ ‫ﻦ})‪ (1‬و ﻳﺎ در هﻤﻴﻦ ﺳﻮرﻩ‪ ،‬ﻣﺮﺗﺐ ﺑﺮ ﺳﺎﻳﺮ اﻧﺒﻴﺎي ﻋﻈﺎم‬ ‫ل ﻳﺎﺳِﻴ َ‬ ‫ﻋﻠَﻲ ﺁ ِ‬ ‫ﺧﺪاوﻧﺪ در ﺳﻮرﻩ ﺻﺎﻓﺎت ﻣﻲ ﻓﺮﻣﺎﻳﺪ‪ { :‬ﺳَﻼمٌ َ‬ ‫ﻋﻠَﻲ إﺑْﺮاهِﻴ َﻢ})‪{ ،(4‬‬ ‫ﻦ})‪ { ،(3‬ﺳَﻼمٌ َ‬ ‫ح ﻓِﻲ اﻟْﻌَﺎَﻟﻤِﻴ َ‬ ‫ﻋﻠَﻲ ﻧُﻮ ِ‬ ‫ﻦ})‪ { ،(2‬ﺳَﻼمٌ َ‬ ‫ﺳﻠِﻴ َ‬ ‫ﻋَﻠﻲ اﻟْﻤُﺮ َ‬ ‫ﺳﻼم ﻣﻲ ﻓﺮﺳﺘﺪ‪ { :‬ﺳَﻼمٌ َ‬ ‫ن})‪ ،(5‬واﺿﺢ اﺳﺖ ﮐﻪ در اﻳﻦ ﺁﻳﺎت‪ ،‬ﻧﻮح‪ ،‬اﺑﺮاهﻴﻢ‪ ،‬ﻣﻮﺳﻲ و هﺎرون ﺟﻤﻠﮕﻲ ﭘﻴﺎﻣﺒﺮان‬ ‫ﻋﻠَﻲ ﻣُﻮﺳَﻲ َو هَﺎرُو َ‬ ‫ﺳَﻼمٌ َ‬ ‫اﻟﻬﻲ هﺴﺘﻨﺪ و ﺑﺮ ﺁن هﺎ ﺳﻼم ﮔﻔﺘﻪ اﺳﺖ‪ .‬اﻣﺎ )ﻳﺎﺳﻴﻦ( ﻳﮑﻲ از ﻧﺎم هﺎي ﺣﻀﺮت ﺧﺘﻤﻲ ﻣﺮﺗﺒﺖ اﺳﺖ و ﺳﻼم ﺑﺮ ﺁل او‬ ‫ﻳﻌﻨﻲ ﺳﻼم ﺑﺮ اهﻠﺒﻴﺖ و اوﻻد او‪ .‬ﺑﻨﺎﺑﺮاﻳﻦ ﭼﻮن در هﻴﭻ ﺟﺎي ﻗﺮﺁن ﺑﺮ اوﻻد ﺳﺎﻳﺮ ﭘﻴﺎﻣﺒﺮان ﺑﻪ ﺟﺰ اوﻻد ﺣﻀﺮت‬ ‫ﻦ }ﻳﻌﻨﻲ ﺳﻼم ﺑﺮ اوﻻد ﺧﺎﺗﻢ اﻻﻧﺒﻴﺎ‪.‬‬ ‫ﻋﻠَﻲ ﺁ ِ‬ ‫ﻣﺤﻤﺪ ﻣﺼﻄﻔﻲ)ﺻﻠﻲ اﷲ ﻋﻠﻴﻪ وﺁﻟﻪ( ﺳﻼم ﻧﺸﺪﻩ اﺳﺖ‪ ،‬ﭘﺲ { ﺳَﻼمٌ َ‬ ‫ل ﻳﺎﺳِﻴ َ‬ ‫ﻣﺨﺼﻮﺻًﺎ در ﻗﺮان ﻣﺠﻴﺪ و ﺑﻪ ﻣﻨﻈﻮر روﺷﻨﮕﺮي ﺑﻴﺸﺘﺮ اﻣﺖ‪ ،‬ﭘﻨﺞ ﻧﺎم از دوازدﻩ ﻧﺎم ﻣﺒﺎرﮎ ﭘﻴﻐﻤﺒﺮ را ﺁوردﻩ اﺳﺖ‬ ‫ﮐﻪ ﻋﺒﺎرﺗﻨﺪ از‪) :‬ﻧﻮن‪ ،‬ﻳﺲ‪ ،‬ﻣﺤﻤﺪ‪ ،‬اﺣﻤﺪ و ﻋﺒﺪاﷲ)‬ ‫از ﻧﻈﺮ ﻋﻠﻤﺎي ﺷﻴﻌﻪ‪ ،‬ﻣﺮاد از ﺁل ﻳﺎﺳﻴﻦ ﻳﻘﻴﻨًﺎ ﺁل ﻣﺤﻤﺪ ﻣﻲ ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ﺑﺴﻴﺎري از ﻋﻠﻤﺎي اهﻞ ﺳﻨﺖ ﻧﻴﺰ اﻳﻦ ﮔﻮﻧﻪ ﺑﺮداﺷﺖ‬ ‫ﻼ اﺑﻦ ﺣﺠﺮ در ﺻﻮاﻋﻖ ﻣﺤﺮﻗﻪ از اﺑﻦ ﻋﺒﺎس و ﺟﻤﻌﻲ دﻳﮕﺮ از ﻣﻔﺴﺮﻳﻦ ﻧﻘﻞ ﻣﻲ ﮐﻨﺪ ﮐﻪ‪» :‬ﻣﺮاد از ﺁل‬ ‫ﻧﻤﻮدﻩ اﻧﺪ‪ .‬ﻣﺜ ً‬ ‫ﻳﺎﺳﻴﻦ‪ ،‬ﺁل ﻣﺤﻤﺪ)‪ (6‬ﻣﻲ ﺑﺎﺷﺪ«‪ .‬اﻳﻦ ﺗﻔﺴﻴﺮ را اﻣﺎم ﻓﺨﺮ رازي در ﺟﻠﺪ هﻔﺘﻢ ﺗﻔﺴﻴﺮ ﮐﺒﻴﺮش‪ ،‬ﻧﻘﺎش از ﮐﻠﺒﻲ در ﺑﺎب دوم‬ ‫و ﻧﻴﺰ‬ ‫ﺳﻴﺪ اﺑﻲ ﺑﮑﺮ ﺷﻬﺎب اﻟﺪﻳﻦ ﻋﻠﻮي در ﺑﺎب اول ﮐﺘﺎب »رﺷﻔﺔ اﻟﺼﺎدي ﻣﻦ ﺑﺤﺮ ﻓﻀﺎﺋﻞ ﺑﻨﻲ اﻟﻨﺒﻲ اﻟﻬﺎدي« ﺑﻴﺎن ﮐﺮدﻩ‬ ‫اﺳﺖ‪ .‬ﻣﻬﻤﺘﺮ از اﻳﻦ ﻣﻄﺎﻟﺐ ﺁن ﭼﻴﺰي اﺳﺖ ﮐﻪ اﻣﺎم ﻓﺨﺮ رازي‬ ‫ــــــــــــــــــــــــــــــــــ‬ ‫‪1 .‬ﺻﺎﻓﺎت )‪ . 130 :(37‬ﺑﻨﺎﺑﺮ ﻗﺮاﺋﺘﻲ‪» ،‬ﺳﻼمٌ ﻋﻠﻲ ﺁل ﻳﺎﺳﻴﻦ« ﻣﻲ ﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬ ‫‪2 .‬ﺻﺎﻓﺎت )‪181 :(37‬‬

‫‪3 .‬ﺻﺎﻓﺎت )‪79 :(37‬‬ ‫‪4 .‬ﺻﺎﻓﺎت )‪109 :(37‬‬ ‫‪5 .‬ﺻﺎﻓﺎت )‪120 :(37‬‬ ‫‪6 .‬ﻓﺘﺢ اﻟﺒﺎري‪ ،‬ج ‪ ، 65‬ص‪ ; 265‬ﻳﻨﺎﺑﻴﻊ اﻟﻤﻮدة ﻟﺬوي اﻟﻘﺮﺑﻲ‪ ،‬ج ‪ 6‬ص‪ ; 435‬ﺗﻨﺒﻴﻪ اﻟﻐﺎﻓﻠﻴﻦ‪ ،‬ص‪ ; 146‬ﺷﺒﻬﺎي‬ ‫ﺤﻤّﺪ‪».‬‬ ‫ل ُﻣ َ‬ ‫ﮏ ﺳَﻼمٌ ﻋَﻠﻲ ﺁ ِ‬ ‫ن اﻟْ ُﻤﺮَا َد ِﺑ َﺬِﻟ َ‬ ‫ﭘﻴﺸﺎور‪ ،‬ص‪َ» 180‬أ ﱠ‬ ‫ﺻﻔﺤﻪ ‪34‬‬ ‫ذﮐﺮ ﮐﺮدﻩ اﺳﺖ »اهﻞ ﺑﻴﺖ ﺁن ﺣﻀﺮت در ﭘﻨﺞ ﭼﻴﺰ ﺑﺎ ﺁن ﺣﻀﺮت ﺑﺮاﺑﺮي ﻣﻲ ﮐﻨﻨﺪ‪:‬‬ ‫‪1 .‬در ﺳﻼم; ﮐﻪ ﺧﺪاي ﻣﺘﻌﺎل ﻓﺮﻣﻮدﻩ اﺳﺖ‪ :‬ﺳﻼم ﺑﺮ ﭘﻴﻐﻤﺒﺮ ﺑﺰرﮔﻮار و ﻧﻴﺰ ﺑﺮ ﺁل ﻳﺎﺳﻴﻦ )ﻳﻌﻨﻲ ﺳﻼم ﺑﺮ ﺁل ﻣﺤﻤﺪ‪).‬‬ ‫‪2.‬درﺻﻠﻮات ﺑﺮﺁن ﺣﻀﺮت; ﮐﻪ درﺗﺸﻬﺪﻧﻤﺎز‪،‬ﺑﺮاهﻞ ﺑﻴﺖ اوﺻﻠﻮات ﻓﺮﺳﺘﺎدﻩ ﻣﻲ ﺷﻮد‪.‬‬ ‫‪3 .‬در ﻃﻬﺎرت; ﮐﻪ ﺧﺪاي ﻣﺘﻌﺎل ﻓﺮﻣﻮدﻩ اﺳﺖ‪ :‬ﻃﻪ‪ .‬ﻳﻌﻨﻲ اي ﻃﺎهﺮ و ﺁﻳﻪ ﺗﻄﻬﻴﺮ را ﻧﺎزل ﮐﺮدﻩ اﺳﺖ‪.‬‬ ‫‪4 .‬در ﺗﺤﺮﻳﻢ ﺻﺪﻗﻪ; ﮐﻪ ﺑﺮ ﭘﻴﻐﻤﺒﺮ و ﺑﺮ اهﻞ ﭘﻴﻐﻤﺒﺮ ﺻﺪﻗﻪ ﺣﺮام اﺳﺖ‪.‬‬ ‫‪5 .‬در ﻣﺤﺒﺖ; ﮐﻪ ﺧﺪاي ﻣﺘﻌﺎل ﻓﺮﻣﻮدﻩ اﺳﺖ‪ :‬ﺑﮕﻮ اﮔﺮ ﺷﻤﺎ ﺧﺪا را دوﺳﺖ ﻣﻲ دارﻳﺪ‪ ،‬ﻣﺮا ﻣﺘﺎﺑﻌﺖ ﮐﻨﻴﺪ ﺗﺎ ﺧﺪا ﺷﻤﺎ را‬ ‫دوﺳﺖ ﺑﺪارد‪ .‬درﺑﺎرﻩ اهﻞ ﺑﻴﺖ ﺁن ﺣﻀﺮت ﻓﺮﻣﻮدﻩ اﺳﺖ‪ :‬اي ﻣﺤﻤﺪ; ﺑﻪ ﺁن هﺎ )اﻣﺖ( ﺑﮕﻮ‪ :‬ﻣﻦ از ﺷﻤﺎ ﺑﺠﺰ دوﺳﺘﻲ‬ ‫ذواﻟﻘﺮﺑﻲ و اهﻞ ﺑﻴﺘﻢ اﺟﺮ و ﻣﺰدي ﻧﻤﻲ ﺧﻮاهﻢ)‪)».1‬‬ ‫ﺑﺨﺎري و ﻣﺴﻠﻢ در ﺻﺤﻴﺢ ﺧﻮد ﺁوردﻩ اﻧﺪ ﮐﻪ ﭘﻴﻐﻤﺒﺮ ﻓﺮﻣﻮد‪» :‬ﺑﻴﻦ ﻣﻦ و اهﻞ ﺑﻴﺖ ﻣﻦ در ﺻﻠﻮات ﺟﺪاﻳﻲ ﻧﻴﻨﺪازﻳﺪ« ﺑﻪ‬ ‫ﺳﱢﻠﻤُﻮا َﺗﺴْﻠِﻴﻤًﺎ} ﺑﺮ‬ ‫ﻋَﻠﻴْ ِﻪ َو َ‬ ‫ﺻﻠﱡﻮا َ‬ ‫ﻦ ﺁ َﻣﻨُﻮا َ‬ ‫ﻲ ﻳﺎ َأ ﱡﻳﻬَﺎ اﱠﻟﺬِﻳ َ‬ ‫ﻋﻠَﻲ اﻟ ﱠﻨ ِﺒ ﱢ‬ ‫ن َ‬ ‫ﺼﻠﱡﻮ َ‬ ‫ﮑ َﺘ ُﻪ ُﻳ َ‬ ‫ﷲ َو ﻣَﻼ ِﺋ َ‬ ‫نا َ‬ ‫ﻃﻮري ﮐﻪ وﻗﺘﻲ ﺁﻳﻪ ﺷﺮﻳﻔﻪ { ِإ ﱠ‬ ‫ﭘﻴﻐﻤﺒﺮ ﻧﺎزل ﮔﺮدﻳﺪ از اﻳﺸﺎن ﺳﺆال ﺷﺪ‪ :‬ﻳﺎ رﺳﻮل اﷲ; ﭼﮕﻮﻧﻪ ﺑﺮ ﺷﻤﺎ ﺻﻠﻮات ﺑﻔﺮﺳﺘﻴﻢ؟ ﺣﻀﺮت در ﭘﺎﺳﺦ ﻓﺮﻣﻮد‪:‬‬ ‫»اﻟﻠﻬﻢ ﺻﻞ ﻋﻠﻲ ﻣﺤﻤﺪ و ﺁل ﻣﺤﻤﺪ«‪ .‬اﻣﺎم ﻓﺨﺮ رازي ﻧﻴﺰ در ﺟﻠﺪ ﺷﺸﻢ ﺗﻔﺴﻴﺮ ﮐﺒﻴﺮ‬ ‫ل ِإﺑْﺮَاهِﻴ َﻢ َو‬ ‫ﻋﻠَﻲ ﺁ ِ‬ ‫ﻋﻠَﻲ ِإﺑْﺮَاهِﻴ َﻢ َو َ‬ ‫ﺖ َ‬ ‫ﺻﱠﻠﻴْ َ‬ ‫ﺤﻤﱠﺪ َﮐﻤَﺎ َ‬ ‫ل ُﻣ َ‬ ‫ﺤﻤﱠﺪ َو ﺁ ِ‬ ‫ﻋﻠَﻲ ُﻣ َ‬ ‫ﻞ َ‬ ‫ﺻﱢ‬ ‫ﭘﺎﺳﺦ اﻳﺸﺎن را ﭼﻨﻴﻦ ﻧﻘﻞ ﻣﻲ ﮐﻨﺪ‪» :‬اﻟﻠﱠ ُﻬﻢﱠ َ‬ ‫ﺣﻤِﻴﺪٌ َﻣﺠِﻴﺪٌ«‪ .‬اﺑﻦ ﺣﺠﺮ‪ ،‬دﻧﺒﺎﻟﻪ اﻳﻦ‬ ‫ﮏ َ‬ ‫ل ِإﺑْﺮَاهِﻴ َﻢ ِإ ﱠﻧ َ‬ ‫ﻋﻠَﻲ ﺁ ِ‬ ‫ﻋﻠَﻲ ِإﺑْﺮَاهِﻴ َﻢ َو َ‬ ‫ﺖ َ‬ ‫ﺤﻤﱠﺪ ﮐَﻤﺎ ﺑَﺎ َرﮐْ َ‬ ‫ل ُﻣ َ‬ ‫ﺤﻤﱠﺪ َو ﺁ ِ‬ ‫ﻋﻠَﻲ ُﻣ َ‬ ‫ﺑَﺎ ِرﮎْ َ‬ ‫ﭘﺮﺳﺶ را ﭼﻨﻴﻦ رواﻳﺖ ﻣﻲ ﮐﻨﺪ ﮐﻪ ﭘﻴﻐﻤﺒﺮ ﻓﺮﻣﻮد‪» :‬ﺻﻠﻮات ﺑﺮﻳﺪﻩ و ﺑﺘﺮا ﺑﺮ ﻣﻦ ﻧﻔﺮﺳﺘﻴﺪ)‪ «(2‬و اداﻣﻪ داد ﮐﻪ‬ ‫ﺻﻠﻮات ﺑﺘﺮا ﻣﺜﻞ‬ ‫ــــــــــــــــــــــــــــــــــ‬ ‫‪1 .‬ﺑﺤﺎر اﻻﻧﻮار‪ ،‬ج ‪ ،23‬ص‪ 170‬ﺑﻪ ﻧﻘﻞ از اﺑﻦ ﺣﺠﺮ در ﺻﻮاﻋﻖ از ﻗﻮل ﻓﺨﺮ اﻟﺪﻳﻦ رازي ; ﻧﻈﻢ درراﻟﺴﻤﻄﻴﻦ‪،‬‬ ‫ﻲو‬ ‫ص‪ ; 293‬ﺷﺒﻬﺎي ﭘﻴﺸﺎور‪ ،‬ص‪» 180‬إن أهﻞ ﺑﻴﺘﻪ ﻳﺴﺎووﻧﻪ ﻓﻲ ﺧﻤﺴﺔ أﺷﻴﺎء ﻓﻲ اﻟﺴﻼم ﻗﺎل اﻟﺴﻼم ﻋﻠﻴﮏ أﻳﻬﺎ اﻟﻨﺒ ّ‬ ‫ﻄ ﱢﻬ َﺮ ُﮐﻢْ َﺗﻄْﻬِﻴﺮًا( و ﻓﻲ‬ ‫ﻗﺎل ﺳﻼم ﻋﻠﻲ ﺁل ﻳﺲ و ﻓﻲ اﻟﺼﻼة ﻋﻠﻴﻪ و ﻋﻠﻴﻬﻢ ﻓﻲ اﻟﺘﺸﻬﺪ و ﻗﺎل ﻃﻪ أي ﻳﺎ ﻃﺎهﺮ و ﻗﺎل‪َ ) :‬و ُﻳ َ‬ ‫ﻻ اﻟْ َﻤ َﻮ ﱠد َة ﻓِﻲ‬ ‫ﻋَﻠﻴْ ِﻪ َأﺟْﺮًا ِإ ﱠ‬ ‫ﮑﻢْ َ‬ ‫ﻻ َأﺳْ َﺌُﻠ ُ‬ ‫ﮑ ُﻢ اﻟّﻠ ُﻪ( و ﻗﺎل‪ُ ) :‬ﻗﻞْ َ‬ ‫ﺗﺤﺮﻳﻢ اﻟﺼﺪﻗﺔ و ﻓﻲ اﻟﻤﺤﺒﺔ ﻗﺎل اﷲ ﺗﻌﺎﻟﻲ )ﻓَﺎﱠﺗ ِﺒﻌُﻮﻧِﻲ ُﻳﺤْ ِﺒﺒْ ُ‬ ‫اﻟْ ُﻘﺮْﺑﻲ‪) ».‬‬ ‫ﻲ اﻟﺼﻼة اﻟﺒﺘﺮا»‬ ‫‪2 .‬ﻣﺼﺒﺎح اﻟﻔﻘﻴﻪ‪ ،‬ج ‪ ،2‬ﻗﺴﻤﺖ ‪ ،1‬ص‪ ; 370‬ﺷﺒﻬﺎي ﭘﻴﺸﺎور‪ ،‬ص‪» 182‬ﻻ ﺗﺼﻠّﻮا ﻋﻠ ّ‬

‫ﺻﻔﺤﻪ ‪35‬‬ ‫ﺤﻤﱠﺪ« ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ﺣﺘﻲ‬ ‫ل ُﻣ َ‬ ‫ﺤﻤﱠﺪ َو ﺁ ِ‬ ‫ﻋﻠَﻲ ُﻣ َ‬ ‫ﻞ َ‬ ‫ﺻﱢ‬ ‫«اﻟﻠﻬﻢ ﺻﻞ ﻋﻠﻲ ﻣﺤﻤﺪ« ﻣﻲ ﺑﺎﺷﺪ ﮐﻪ ﺗﮑﻤﻴﻞ ﺷﺪﻩ ﺁن ﺑﺎﻳﺪ ﺑﻪ ﺻﻮرت »اﻟﻠﱠ ُﻬﻢﱠ َ‬ ‫ﺳﻴﺪ اﺑﻲ ﺑﮑﺮ ﺷﻬﺎب اﻟﺪﻳﻦ ﻋﻠﻮي‪ ،‬از ﻋﻠﻤﺎي اهﻞ ﺗﺴﻨﻦ در ﺑﺎب دوم از ﮐﺘﺎب »رﺷﻔﺔ اﻟﺼﺎدي ﻣﻦ ﺑﺤﺮ ﻓﻀﺎﺋﻞ ﺑﻨﻲ‬ ‫اﻟﻨّﺒﻲ اﻟﻬﺎدي«‪ ،‬ﺻﻠﻮات ﺑﺮ ﻣﺤﻤﺪ و ﺁل ﻣﺤﻤﺪ را در ﺗﺸﻬﺪ ﻧﻤﺎز واﺟﺐ ﺷﻤﺮدﻩ اﺳﺖ‪ (1).‬ﺷﺎﻓﻌﻲ و دﻳﮕﺮان ﺑﺮ اﻳﻦ‬ ‫ﻋﻘﻴﺪﻩ اﻧﺪ و در ﺷﻌﺮ ﻣﻌﺮوف ﺧﻮد ﺑﻪ ﺁن اﺷﺎرﻩ ﮐﺮدﻩ اﺳﺖ‪:‬‬

‫ﻳﺎ أهﻞ ﺑﻴﺖ رﺳﻮل اﷲ ﺣﺒّﮑﻢ *** ﻓﺮض ﻣﻦ اﷲ ﻓﻲ اﻟﻘﺮﺁن أﻧﺰﻟﻪ‬ ‫ﻞ ﻋﻠﻴﮑُﻢ ﻻ ﺻَﻼ َة َﻟ ُﻪ‬ ‫ﮐﻔﺎﮐﻢ ﻣﻦ ﻋﻈﻴﻢ اﻟﻘﺪر أﻧّﮑﻢ *** ﻣﻦ َﻟﻢْ ﻳُﺼ ّ‬

‫اي اهﻞ ﺑﻴﺖ رﺳﻮل اﷲ دوﺳﺘﻲ ﺷﻤﺎ را ﺧﺪاوﻧﺪ در ﻗﺮﺁن واﺟﺐ ﻧﻤﻮدﻩ اﺳﺖ‪ .‬در ﺑﺰرﮔﻲ و ﻣﻘﺎم ﺷﻤﺎ هﻤﻴﻦ ﺑﺲ ﮐﻪ هﺮ‬ ‫ﮐﺲ ﺑﺮ ﺷﻤﺎ )ﺁل ﻣﺤﻤﺪ( ﺻﻠﻮات ﻧﻔﺮﺳﺘﺪ ﻧﻤﺎزش ﻗﺒﻮل‬ ‫ﻧﻤﻲ ﺷﻮد‪.‬‬ ‫ﻳﺎدﺁوري اﻳﻦ ﻧﮑﺘﻪ ﺿﺮوري اﺳﺖ ﮐﻪ ﺧﻮد اهﻞ ﺳﻨﺖ ﻧﻴﺰ ﺑﻴﻦ ﻋﻠﻲ)ﻋﻠﻴﻪ اﻟﺴﻼم( و ﺳﺎﻳﺮ ﺧﻠﻔﺎ ﻓﺮق ﻣﻲ ﮔﺬارﻧﺪ وﻧﻮﻋًﺎ‬ ‫درﺑﺎرﻩ اﻳﺸﺎن ﮐﺮم اﷲ وﺟﻬﻪ ﻳﺎ ﻋﻠﻴﻪ اﻟﺴﻼم )ﻧﻈﻴﺮ ﻓﺼﻮل اﻟﻤﻬﻤّﺔ( ﻣﻲ ﮔﻮﻳﻨﺪ وﺑﻪ ﻧﻈﺮﻣﻲ رﺳﺪﮐﻪ رﺿﻲ اﷲ ﻋﻨﻪ‬ ‫راﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ اﻳﺸﺎن رواﻧﻤﻲ داﻧﻨﺪ‪.‬زﻳﺮاﻣﻮﺟﺐ اﻳﻦ ﮔﻤﺎن ﻣﻲ ﺷﻮد ﮐﻪ اﻳﺸﺎن ﺑﺎ دﻳﮕﺮان ﺑﺮاﺑﺮ اﺳﺖ و ﺣﺎل ﺁن ﮐﻪ ﺧﻮد ﻣﻲ‬ ‫ﻓﻬﻤﻨﺪ ﮐﻪ وﺟﺪاﻧًﺎ اﻳﻦ ﻃﻮر ﻧﻴﺴﺖ‪.‬‬ ‫ﻞ« در زﻣﺎن ﺧﻠﻴﻔﻪ‬ ‫ﺧﻴْ ِﺮ اﻟْ َﻌ َﻤ ِ‬ ‫ﻲ ﻋَﻠﻲ َ‬ ‫ﺣﱠ‬ ‫ﺧﻮب ﺳﻼم و ﺻﻠﻮات ﺑﺮ اﺋﻤﻪ هﺪي)ﻋﻠﻴﻬﻢ اﻟﺴﻼم( ﺑﺪﻋﺖ اﺳﺖ! اﻣﺎ ﺁﻳﺎ ﺣﺬف » َ‬ ‫دوم ﺳﻨﺖ ﻧﻴﺴﺖ؟ ﺁﻳﺎ ﺗﺤﺮﻳﻢ ﻣﺘﻌﻪ ﺣﺞ و ﻣﺘﻌﻪ ﻧﺴﺎء در زﻣﺎن او ﺳﻨﺖ ﻧﻴﺴﺖ؟ ﺁﻳﺎ ﺧﻮاﻧﺪن ﻧﻮاﻓﻞ ﻣﺎﻩ ﻣﺒﺎرﮎ رﻣﻀﺎن‬ ‫ﺑﺼﻮرت ﺟﻤﺎﻋﺖ ﺳﻨﺖ ﻧﻴﺴﺖ؟ در ﺣﺎﻟﻲ ﮐﻪ در زﻣﺎن ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ ﺧﺪا)ﺻﻠﻲ اﷲ ﻋﻠﻴﻪ وﺁﻟﻪ( و زﻣﺎن ﺧﻼﻓﺖ اﺑﻮﺑﮑﺮ و‬ ‫ﻞ« در اذان ﮔﻔﺘﻪ ﻣﻲ ﺷﺪ‪ ،‬ﻣﺘﻌﻪ ﺣﺞ و ﻣﺘﻌﻪ ﻧﺴﺎء ﻣﻮرد ﻋﻤﻞ واﻗﻊ ﻣﻲ‬ ‫ﺧﻴْ ِﺮ اﻟْ َﻌ َﻤ ِ‬ ‫ﻲ ﻋَﻠﻲ َ‬ ‫ﺣﱠ‬ ‫اواﻳﻞ ﺧﻼﻓﺖ ﺧﻠﻴﻔﻪ دوم‪َ » ،‬‬ ‫ﺷﺪ و ﻧﻮاﻓﻞ ﻓﺮادي ﺧﻮاﻧﺪﻩ ﻣﻲ ﺷﺪ‪ ،‬و او ﺑﻪ اﺟﺘﻬﺎد ﺧﻮد اﻳﻦ ﺗﻐﻴﻴﺮات را اﻳﺠﺎد ﮐﺮد‪ ،‬اﻳﻦ هﺎ ﺑﺪﻋﺖ و ﺧﺮوج از ﺳﻨﺖ‬ ‫اﺳﺖ ﻳﺎ ﺳﻼم ﮐﺮدن ﻣﺆﻣﻨﺎن ﺑﻪ ﻳﮑﺪﻳﮕﺮ و ﺳﻼم ﺁن هﺎ ﺑﺮ ﻓﺮزﻧﺪان ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ ﺧﺪا)ﺻﻠﻲ اﷲ ﻋﻠﻴﻪ وﺁﻟﻪ(؟‬ ‫ــــــــــــــــــــــــــــــــــ‬ ‫‪1 .‬ﻧﺴﺎﺋﻲ‪ ،‬دارﻗﻄﻨﻲ‪ ،‬اﺑﻦ ﺣﺠﺮ‪ ،‬ﺑﻴﻬﻘﻲ‪ ،‬اﺑﻮ اﺳﺤﻖ ﻣﺮوزي‪ ،‬ﺳﻤﻬﻮدي‪ ،‬دووي )در ﺗﻨﻘﻴﺢ( ـ ﺳﺮاج اﻟﺪﻳﻦ ﻗﺼﻴﻤﻲ ﻧﻴﺰ‬ ‫ﺑﺮ اﻳﻦ ﻧﻈﺮاﻧﺪ‪ .‬هﻤﻪ در ص‪ 29‬ﺗﺎ ‪ 35‬ﺑﺎب ‪ 2‬ـ »رﺷﻔﺔ اﻟﺼﺎدي ﻣﻦ ﺑﺤﺮ ﻓﻀﺎﺋﻞ ﺑﻨﻲ اﻟﻨﺒﻲ اﻟﻬﺎدي«‪ .‬ﭼﺎپ اﻋﻼﻣﻴﻪ‬ ‫ﻣﺼﺮ ‪1303‬هﺠﺮي‪.‬‬ ‫ﺻﻔﺤﻪ ‪36‬‬

‫ﺷﻴﻌﻴﺎن ﭼﻨﺪ ﮔﺮوﻩ اﻧﺪ و ﮐﺪام ﻳﮏ از ﺁﻧﻬﺎ ﺣﻖ اﺳﺖ؟‬

‫ﭘﺮﺳﺶ‪ :‬ﺷﻴﻌﻴﺎن ﺑﻪ ﭼﻨﺪ دﺳﺘﻪ ﺗﻘﺴﻴﻢ ﻣﻲ ﺷﻮﻧﺪ و ﮐﺪاﻣﻴﮏ از ﺁﻧﺎن ﺑﺮ ﺣﻖ ﻣﻲ ﺑﺎﺷﻨﺪ؟‬

‫ﭘﺎﺳﺦ‪ :‬ﺷﻴﻌﻴﺎن واﻗﻌﻲ ﮐﻪ هﻤﺎن ﺑﻨﺪﮔﺎن ﻣﻄﻴﻊ ﺧﺪا و ﭘﻴﺮوان ﺧﺎﻧﺪان رﺳﺎﻟﺖ ﻣﻲ ﺑﺎﺷﻨﺪ‪ ،‬ﺑﻴﺶ از ﻳﮏ ﮔﺮوﻩ ﻧﻴﺴﺘﻨﺪ‪.‬‬ ‫ﺷﻴﻌﻴﺎن‪ ،‬دوازدﻩ اﻣﺎﻣﻲ هﺴﺘﻨﺪ ﮐﻪ اﻣﺎم اول ﺁن هﺎ ﻋﻠﻲ اﺑﻦ اﺑﻲ ﻃﺎﻟﺐ)ﻋﻠﻴﻪ اﻟﺴﻼم(اﺳﺖ و ﻓﺮزﻧﺪاﻧﺶ ﺣﺴﻦ و ﺣﺴﻴﻦ‪...‬‬ ‫ﺗﺎ ﺣﻀﺮت ﺣﺠﺖ ﻣﻬﺪي ﺻﺎﺣﺐ اﻟﺰﻣﺎن )ﻋﺞ( ـ ﮐﻪ هﻢ اﻳﻨﮏ از دﻳﺪﻩ هﺎ ﭘﻨﻬﺎن اﺳﺖ‪ ،‬اﻣﺎﻣﺎن ﺑﻌﺪي ﺁن هﺎ ﻣﻲ ﺑﺎﺷﻨﺪ‪.‬‬ ‫در ﻃﻮل ﺗﺎرﻳﺦ ﮔﺮوﻩ هﺎي ﻣﻨﺤﺮف دﻳﮕﺮي ﺑﻪ ﻧﺎم ﺗﺸﻴﻊ و ﺷﻴﻌﻪ ﻇﻬﻮر ﻧﻤﻮدﻩ اﻧﺪ ﮐﻪ ﻏﻴﺮ از ﻣﺬهﺐ ﺷﻴﻌﻪ دوازدﻩ‬ ‫اﻣﺎﻣﻲ ﮐﻪ از ﻃﺮف ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ و اﻣﻴﺮاﻟﻤﺆﻣﻨﻴﻦ ﻋﻠﻲ)ﻋﻠﻴﻪ اﻟﺴﻼم( ﻣﻨﺼﻮص اﺳﺖ‪ ،‬ﺳﻪ دﺳﺘﻪ دﻳﮕﺮ ﺧﻮد را ﭘﻴﺮو‬ ‫اﻣﻴﺮاﻟﻤﻮﻣﻨﻴﻦ ﻋﻠﻲ)ﻋﻠﻴﻪ اﻟﺴﻼم( ﻣﻲ داﻧﻨﺪ‪) ،‬ﻓﺮﻗﻪ هﺎي دﻳﮕﺮي هﻢ ﺑﻮدﻩ اﻧﺪ ﮐﻪ ﻣﻨﻘﺮض ﺷﺪﻩ اﻧﺪ(‪ .‬اﻳﻦ ﺳﻪ دﺳﺘﻪ ﻋﺒﺎرﺗﻨﺪ‬ ‫از‪:‬‬ ‫‪1 .‬زﻳﺪﻳﻪ; ﮐﻪ ﺧﻮد را ﭘﻴﺮو زﻳﺪ ﺑﻦ ﻋﻠﻲ ﺑﻦ اﻟﺤﺴﻴﻦ)ﻋﻠﻴﻪ اﻟﺴﻼم( ﻣﻲ داﻧﻨﺪ و ﻣﺒﺎدي اﻋﺘﻘﺎدي ﺁن هﺎ ﺑﺎ ﻣﺬهﺐ اﺛﻨﻲ‬ ‫ﻋﺸﺮي از هﺮ ﻧﻈﺮ ﻣﺘﻔﺎوت اﺳﺖ و در ﻳﻤﻦ و اﻃﺮاف ﺁن ﺣﻀﻮر دارﻧﺪ‪ .‬اﻟﺒﺘﻪ ﺧﻮد زﻳﺪ ﺑﻦ ﻋﻠﻲ ﺑﻦ اﻟﺤﺴﻴﻦ ﺗﺎﺑﻊ‬ ‫ﺑﺮادر ﺑﺰرﮔﺘﺮش اﻣﺎم ﻣﺤﻤﺪ ﺑﺎﻗﺮ)ﻋﻠﻴﻪ اﻟﺴﻼم( ﺑﻮد و هﻴﭽﮕﻮﻧﻪ ادﻋﺎﻳﻲ ﻧﺪاﺷﺘﻪ اﺳﺖ‪.‬‬ ‫‪2 .‬اﺳﻤﺎﻋﻴﻠﻴﻪ; ﮐﻪ ﺧﻮد را ﭘﻴﺮو اﺳﻤﺎﻋﻴﻞ ﻓﺮزﻧﺪ اﻣﺎم ﺻﺎدق)ﻋﻠﻴﻪ اﻟﺴﻼم( ﻣﻲ داﻧﻨﺪ )و در ﮔﺬﺷﺘﻪ ﺣﮑﻮﻣﺖ ﻓﺎﻃﻤﻴﺎن‬ ‫را در ﻣﺼﺮ داﺷﺘﻪ اﻧﺪ و داﻧﺸﮕﺎﻩ اﻻزهﺮ ﺑﻨﺎم ﺟﺎﻣﻌﺔ اﻟﺰهﺮا را ﺗﺄﺳﻴﺲ ﮐﺮدﻩ اﻧﺪ ﮐﻪ ﺑﺎ رﻓﺘﻦ ﺁن هﺎ ﺗﻐﻴﻴﺮ ﻧﺎم ﮔﺮﻓﺘﻪ( و‬ ‫اﮐﻨﻮن در اﻳﺮان و ﻣﺼﺮ ﺣﻀﻮر دارﻧﺪ‪ .‬اﺳﻤﺎﻋﻴﻞ در زﻣﺎن ﺣﻴﺎت اﻣﺎم ﺻﺎدق)ﻋﻠﻴﻪ اﻟﺴﻼم( ﻓﻮت ﮐﺮد و ﺧﻮد ﺣﻀﺮت‬ ‫اﻳﺸﺎن را ﺗﺸﻴﻴﻊ و ﺑﺨﺎﮎ ﺳﭙﺮد و در ﭼﻨﺪ ﻣﺤﻞ از ﺣﺎﺿﺮﻳﻦ در ﻣﺮگ وي اﺳﺘﺸﻬﺎد ﮐﺮد‪.‬‬ ‫‪3 .‬ر َﻓﻀَﻪ و ﻏﻼة; ﮐﻪ در ﻣﻮرد اﻣﻴﺮاﻟﻤﺆﻣﻨﻴﻦ)ﻋﻠﻴﻪ اﻟﺴﻼم( ﻏﻠﻮ ﺗﺎ ﺣﺪ اﻻهﻴﺖ ﻣﻲ ﮐﻨﻨﺪ ﮐﻪ ﺁن هﺎ ﺟﺰو دﺳﺘﻪ ﺑﻨﺪي‬ ‫ﺷﻴﻌﻴﺎن ﺑﻪ ﺣﺴﺎب ﻧﻤﻲ ﺁﻳﻨﺪ و هﻤﺎﻧﻄﻮر ﮐﻪ ﮔﺬﺷﺖ ﺷﻴﻌﻴﺎن ﺁن هﺎ را ﮐﺎﻓﺮ ﻣﻲ داﻧﻨﺪ و اﻣﻴﺮاﻟﻤﺆﻣﻨﻴﻦ از ﺁن هﺎ ﺑﺮاﺋﺖ‬ ‫ﺟﺴﺘﻪ اﻧﺪ‪.‬‬ ‫در ﻣﻘﺎﺑﻞ اﻳﻦ ﺳﻪ ﮔﺮوﻩ‪ ،‬ﻓﺮﻗﻪ دﻳﮕﺮي وﺟﻮد دارد ﮐﻪ ﺷﻴﻌﻪ اﻣﺎﻣﻴﻪ اﺛﻨﻲ ﻋﺸﺮي‬ ‫ﺻﻔﺤﻪ ‪37‬‬ ‫(دوازدﻩ اﻣﺎﻣﻲ( ﻧﺎم دارﻧﺪ و ﺷﻴﻌﻪ واﻗﻌﻲ هﺴﺘﻨﺪ‪ .‬اﻳﻦ ﮔﺮوﻩ ﻣﻌﺘﻘﺪ ﺑﻪ ذات واﺟﺐ اﻟﻮﺟﻮد ﺣﻀﺮت اﺣﺪﻳﺖ ـ ﺟﻞ و ﻋﻼ ـ‬ ‫ﻣﻲ ﺑﺎﺷﻨﺪ ﮐﻪ اﺣﺪ و واﺣﺪ اﺳﺖ‪ ،‬ﻧﻈﻴﺮ و ﺷﺒﻴﻪ و ﻋﺪﻳﻞ ﻧﺪارد‪ ،‬ﻧﻪ ﺟﺴﻢ اﺳﺖ و ﻧﻪ ﺻﻮرت‪ ،‬ﻧﻪ ﻋﺮض اﺳﺖ و ﻧﻪ ﺟﻮهﺮ‬ ‫و از ﺟﻤﻴﻊ ﺻﻔﺎت اﻣﮑﺎﻧﻴﻪ ﻣﺒﺮا اﺳﺖ‪ .‬او را ﺧﺎﻟﻖ اﻋﺮاض و ﺟﻮاهﺮ ﻣﻲ داﻧﻨﺪ و ﺷﺮﻳﮑﻲ در ﺧﻠﻖ ﻣﻮﺟﻮدات و در‬ ‫اﻓﺎﺿﻪ ﻓﻴﻮﺿﺎت ﺑﺮاي او ﻗﺎﺋﻞ ﻧﻴﺴﺘﻨﺪ‪.‬‬ ‫ﭼﻮن ذات واﺟﺐ اﻟﻮﺟﻮدش هﺮﮔﺰ ﻗﺎﺑﻞ رؤﻳﺖ ﻧﻴﺴﺖ و از ﻃﺮﻓﻲ ﻧﻴﺰ ﺧﻠﻖ ﻣﺤﺘﺎج راهﻨﻤﺎﻳﻲ و هﺪاﻳﺖ اوﺳﺖ‪ ،‬ﻟﺬا‬ ‫ﻓﺮﺳﺘﺎدﮔﺎن و رﺳﻮﻻﻧﻲ را از ﺟﻨﺲ ﺑﺸﺮ ﺑﺮﮔﺰﻳﺪﻩ‪ ،‬و ﺁﻧﺎن را ﺑﺎ دﻻﻟﻴﻞ‪ ،‬ﺑﺮاهﻴﻦ‪ ،‬ﻣﻌﺠﺰات‪ ،‬ﺑﻴّﻨﺎت و دﺳﺘﻮرهﺎي ﮐﺎﻓﻲ‪،‬‬ ‫ﺑﻪ اﻗﺘﻀﺎي اﺣﺘﻴﺎﺟﺎت هﺮ زﻣﺎن‪ ،‬ﺑﺮاي هﺪاﻳﺖ ﺑﺸﺮ ﻓﺮﺳﺘﺎدﻩ اﺳﺖ‪ .‬ﺗﻌﺪاد ﺁن هﺎ ﺑﺴﻴﺎر ﻣﻲ ﺑﺎﺷﺪ; اﻣّﺎ ﺗﻤﺎﻣﻲ ﺁن هﺎ ﺗﺤﺖ‬ ‫اواﻣﺮ ﭘﻨﺞ ﭘﻴﻐﻤﺒﺮ اوﻟﻮ اﻟﻌﺰم ﻳﻌﻨﻲ‪:‬‬ ‫‪1 .‬ﻧﻮح ﺷﻴﺦ اﻻﻧﺒﻴﺎ)ﻋﻠﻴﻪ اﻟﺴﻼم)‬ ‫‪2 .‬اﺑﺮاهﻴﻢ ﺧﻠﻴﻞ اﻟﺮﺣﻤﻦ)ﻋﻠﻴﻪ اﻟﺴﻼم)‬ ‫‪3 .‬ﻣﻮﺳﻲ ﮐﻠﻴﻢ اﷲ)ﻋﻠﻴﻪ اﻟﺴﻼم)‬

‫‪4 .‬ﻋﻴﺴﻲ روح اﷲ)ﻋﻠﻴﻪ اﻟﺴﻼم)‬ ‫‪5 .‬ﻣﺤﻤﺪ ﻣﺼﻄﻔﻲ ﺧﺎﺗﻢ اﻻﻧﺒﻴﺎ)ﺻﻠﻲ اﷲ ﻋﻠﻴﻪ وﺁﻟﻪ;)‬ ‫هﺎدي و راهﻨﻤﺎي ﺑﺸﺮﻳﺖ ﺑﻮدﻧﺪ‪ .‬ﺷﻴﻌﻪ ﻣﻌﺘﻘﺪ اﺳﺖ ﮐﻪ دﻳﻦ و ﺷﺮﻳﻌﺖ ﻣﺤﻤﺪ)ﺻﻠﻲ اﷲ ﻋﻠﻴﻪ وﺁﻟﻪ( ﺗﺎ ﻗﻴﺎﻣﺖ ﺑﺎﻗﻲ اﺳﺖ‪.‬‬ ‫ﺑﻨﺎﺑﺮاﻳﻦ »ﺁﻧﭽﻪ ﮐﻪ ﻣﺤﻤﺪ ﺣﻼل ﻧﻤﻮدﻩ ﺗﺎ روز ﻗﻴﺎﻣﺖ ﺣﻼل و ﺁﻧﭽﻪ را ﺣﺮام ﻧﻤﻮدﻩ ﺗﺎ روز ﻗﻴﺎﻣﺖ ﺣﺮام اﺳﺖ و ﺷﺮﻳﻌﺖ‬ ‫او ﺗﺎ روز ﻗﻴﺎﻣﺖ ﻣﺴﺘﻤﺮ و ﭘﺎ ﺑﺮ ﺟﺎ اﺳﺖ«)‪ .(1‬ﻃﺒﻖ اﻋﺘﻘﺎد ﺷﻴﻌﻴﺎن واﻗﻌﻲ‪ ،‬ﺧﺪاوﻧﺪ ﻣﺘﻌﺎل ﺑﺮاي ﺟﻤﻴﻊ اﻋﻤﺎل ﺁدﻣﻲ‪،‬‬ ‫ﺳﺰا و ﺟﺰاﻳﻲ ﻣﻌﻴﻦ ﻓﺮﻣﻮدﻩ ﮐﻪ در ﺑﻬﺸﺖ و دوزخ ﺑﻪ ﺁن هﺎ دادﻩ ﻣﻲ ﺷﻮد‪ .‬ﺑﻪ هﻤﻴﻦ ﺟﻬﺖ ﻣﻌﺘﻘﺪ ﺑﻪ ﻳﻮم اﻟﺠﺰا اﺳﺖ‪،‬‬ ‫ﻳﻌﻨﻲ در ﺁن روز ﺗﻤﺎم ﺧﻼﻳﻖ از اﺑﺘﺪاي ﺁﻓﺮﻳﻨﺶ ﺗﺎ ﺁﺧﺮﻳﻦ ﻧﻔﺮ‪ ،‬دو ﺑﺎرﻩ زﻧﺪﻩ و ﺑﻪ ﺻﺤﺮاي ﻣﺤﺸﺮ ﺁوردﻩ ﻣﻲ ﺷﻮﻧﺪ و‬ ‫ﭘﺲ از رﺳﻴﺪﮔﻲ و ﻣﺤﺎﮐﻤﻪ‪ ،‬ﺑﻪ ﺳﺰا ﻳﺎ ﺟﺰاي اﻋﻤﺎل‬ ‫ــــــــــــــــــــــــــــــــــ‬ ‫‪1 .‬اﻟﻨﺺ و اﻻﺟﺘﻬﺎد‪ ،‬ص‪ ; 1‬وﺳﺎﻳﻞ اﻟﺸﻴﻌﻪ‪ ،‬ج ‪ ،18‬ص‪ 124‬ﺣﺪﻳﺚ ‪ ; 47‬اﻟﺘﺤﻔﺔ اﻟﺴﻨﻴﻪ‪ ،‬ص‪ ; 113‬ﺷﺒﻬﺎي‬ ‫ل ﻣﺤﻤّﺪ ﺣﻼلٌ إﻟﻲ ﻳَﻮ ِم اﻟﻘِﻴﺎﻣﺔ و ﺣَﺮا ُﻣ ُﻪ ﺣَﺮامٌ إﻟﻲ ﻳَﻮم اﻟﻘِﻴﺎﻣﺔ و ﺷﺮﻳ َﻌ ُﺘ ُﻪ ﻣﺴﺘﻤﺮة إﻟﻲ ﻳَﻮ ِم‬ ‫ﭘﻴﺸﺎور‪ ،‬ص‪» 189‬ﺣَﻼ ُ‬ ‫اﻟْﻘِﻴﺎ َﻣ ِﺔ‪».‬‬ ‫ﺻﻔﺤﻪ ‪38‬‬ ‫ﺧﻮد ﻣﻲ رﺳﻨﺪ‪.‬‬ ‫ﺳﻨﺪ ﻣﺤﮑﻢ و ﺛﺎﺑﺖ ﺷﻴﻌﻴﺎن‪ ،‬هﻤﻴﻦ ﻗﺮﺁن ﮐﺮﻳﻢ اﺳﺖ ﮐﻪ از زﻣﺎن رﺳﻮل اﷲ)ﺻﻠﻲ اﷲ ﻋﻠﻴﻪ وﺁﻟﻪ( ﺗﺎ ﮐﻨﻮن دﺳﺖ ﻧﺨﻮردﻩ‬ ‫و ﺗﺤﺮﻳﻒ ﻧﺸﺪﻩ ﻣﻲ ﺑﺎﺷﺪ و ﺷﻴﻌﻴﺎن ﻋﺎﻣﻞ ﺑﻪ دﺳﺘﻮرات ﺁن هﺴﺘﻨﺪ‪ .‬ﺷﻴﻌﻴﺎن ﺑﻪ هﻤﻪ اﺣﮑﺎم واﺟﺐ ﻣﻨﺪرج در ﻗﺮﺁن از‬ ‫ﻗﺒﻴﻞ ﻧﻤﺎز‪ ،‬روزﻩ‪ ،‬زﮐﺎﻩ‪ ،‬ﺣﺞ‪ ،‬ﺟﻬﺎد و ﻏﻴﺮﻩ ﻣﻌﺘﻘﺪﻧﺪ‪ .‬هﻤﭽﻨﻴﻦ از ﮐﻠﻴﻪ ﻣﻌﺎﺻﻲ و ﮔﻨﺎهﺎن ﮐﺒﻴﺮﻩ و ﺻﻐﻴﺮﻩ ﻧﻈﻴﺮ‬ ‫ﺷﺮاب‪ ،‬ﻗﻤﺎر‪ ،‬زﻧﺎ‪ ،‬ﻟﻮاط‪ ،‬رﺑﺎ‪ ،‬ﻗﺘﻞ ﻧﻔﺲ و ﻇﻠﻢ و ﺳﺘﻢ و ﻏﻴﺮ ﺁن هﺎ ﮐﻪ در ﻗﺮﺁن ﻣﺠﻴﺪ و اﺧﺒﺎر اهﻞ ﺑﻴﺖ ﻣﻨﻊ ﺷﺪﻩ‬ ‫اﺳﺖ‪ ،‬ﺑﺎﻳﺪ اﺟﺘﻨﺎب ﻧﻤﺎﻳﻨﺪ‪.‬‬ ‫از ﺁﻧﺠﺎﻳﻲ ﮐﻪ ﺷﻴﻌﻴﺎن ﺑﺮ اﻳﻦ ﻋﻘﻴﺪﻩ اﻧﺪ ﮐﻪ هﻤﺎﻧﮕﻮﻧﻪ ﮐﻪ اﺣﮑﺎم و دﺳﺘﻮرات اﻟﻬﻲ ﺁورﻧﺪﻩ اي دارد ﮐﻪ ﺣﮑﻴﻢ ﻣﺘﻌﺎل او‬ ‫را ﺑﺮﮔﺰﻳﺪﻩ و ﻣﻌﺮﻓﻲ ﻧﻤﻮدﻩ اﺳﺖ‪ ،‬ﺑﺎﻳﺪ ﻧﮕﺎهﺪارﻧﺪﻩ اي هﻢ داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ ﺗﺎ ﺑﻌﺪ از وﻓﺎت ﺁورﻧﺪﻩ )ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ ﺧﺪا)ﺻﻠﻲ اﷲ‬ ‫ﻋﻠﻴﻪ وﺁﻟﻪ(( ﺣﺎﻓﻆ‪ ،‬ﺣﺎرس و ﻧﮕﻬﺒﺎن ﺁن دﻳﻦ و ﺷﺮﻳﻌﺖ ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬هﻤﺎﻧﮕﻮﻧﻪ ﮐﻪ ﺧﺪاوﻧﺪ اﻳﻦ ﺁورﻧﺪﻩ و ﭘﻴﻐﻤﺒﺮ را ﺑﻪ ﻣﺮدم‬ ‫ﻣﻌﺮﻓﻲ ﻧﻤﻮدﻩ اﺳﺖ‪ ،‬ﺑﺎﻳﺴﺘﻲ وﺻﻲ ﺧﻠﻴﻔﻪ و ﻧﮕﻬﺪارﻧﺪﻩ دﻳﻦ را اﻧﺘﺨﺎب و ﺑﻪ وﺳﻴﻠﻪ ﺁورﻧﺪﻩ دﻳﻦ )ﭘﻴﻐﻤﺒﺮ( ﺑﻪ اﻣﺖ‬ ‫ﻣﻌﺮﻓﻲ ﻧﻤﺎﻳﺪ‪ .‬ﭼﻮن ﺗﻤﺎﻣﻲ اﻧﺒﻴﺎ‪ ،‬اوﺻﻴﺎ و ﺟﺎﻧﺸﻴﻨﺎن ﺧﻮد را ﺑﻪ اﻣﺮ ﺧﺪاي ﻣﺘﻌﺎل ﻣﻌﺮﻓﻲ ﻧﻤﻮدﻩ اﻧﺪ‪ ،‬ﺧﺎﺗﻢ اﻻﻧﺒﻴﺎ ﮐﻪ‬ ‫اﻓﻀﻞ و اﮐﻤﻞ هﻤﻪ ﺁن هﺎ ﻣﻲ ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﺑﺮاي ﺟﻠﻮﮔﻴﺮي از اﺧﺘﻼف و ﻓﺴﺎد در ﺑﻴﻦ اﻣﺘﺶ ﺁن هﺎ را ﺑﻪ ﺣﺎل ﺧﻮد رهﺎ‬ ‫ﻧﻨﻤﻮدﻩ و ﺑﺮ اﺳﺎس هﻤﻴﻦ ﺳﻨﺖ‪ ،‬اوﺻﻴﺎي ﺧﻮد را ﺑﻪ اﻣﺮ ﭘﺮوردﮔﺎر ﻣﻌﺮﻓﻲ ﻧﻤﻮدﻩ اﺳﺖ‪ .‬ﺗﻌﺪاد اﻳﻦ اوﺻﻴﺎ ﮐﻪ از ﺟﺎﻧﺐ‬ ‫ﺧﺪاي ﻣﺘﻌﺎل ﻣﻌﺮﻓﻲ ﺷﺪﻩ اﻧﺪ‪ ،‬دوازدﻩ ﻧﻔﺮ ﺑﻪ ﺷﺮح زﻳﺮ ﻣﻲ ﺑﺎﺷﻨﺪ‪:‬‬ ‫‪1 .‬اوّل ﺁن هﺎ ﺳﻴﺪ اﻻوﺻﻴﺎ ﻋﻠﻲ اﺑﻦ اﺑﻲ ﻃﺎﻟﺐ)ﻋﻠﻴﻪ اﻟﺴﻼم;)‬ ‫‪2 .‬ﭘﺲ از او ﻓﺮزﻧﺪش ﺣﺴﻦ)ﻋﻠﻴﻪ اﻟﺴﻼم;)‬ ‫‪3 .‬ﺳﭙﺲ ﺑﺮادرش اﻟﺤﺴﻴﻦ)ﻋﻠﻴﻪ اﻟﺴﻼم;)‬ ‫‪4 .‬ﺳﭙﺲ ﻓﺮزﻧﺪش ﻋﻠﻲ زﻳﻦ اﻟﻌﺎﺑﺪﻳﻦ)ﻋﻠﻴﻪ اﻟﺴﻼم;)‬

‫‪5 .‬ﺳﭙﺲ ﻓﺮزﻧﺪش ﻣﺤﻤﺪ ﺑﺎﻗﺮ اﻟﻌﻠﻮم)ﻋﻠﻴﻪ اﻟﺴﻼم;)‬ ‫‪6 .‬ﺳﭙﺲ ﻓﺮزﻧﺪش ﺟﻌﻔﺮ اﻟﺼﺎدق)ﻋﻠﻴﻪ اﻟﺴﻼم;)‬ ‫‪7 .‬ﺳﭙﺲ ﻓﺮزﻧﺪش ﻣﻮﺳﻲ اﻟﮑﺎﻇﻢ)ﻋﻠﻴﻪ اﻟﺴﻼم;)‬ ‫‪8 .‬ﺳﭙﺲ ﻓﺮزﻧﺪش ﻋﻠﻲ اﻟﺮﺿﺎ)ﻋﻠﻴﻪ اﻟﺴﻼم;)‬

‫ﺻﻔﺤﻪ ‪39‬‬ ‫‪9 .‬ﺳﭙﺲ ﻓﺮزﻧﺪش ﻣﺤﻤﺪ اﻟﺘﻘﻲ)ﻋﻠﻴﻪ اﻟﺴﻼم;)‬ ‫‪10 .‬ﺳﭙﺲ ﻓﺮزﻧﺪش ﻋﻠﻲ اﻟﻨﻘﻲ)ﻋﻠﻴﻪ اﻟﺴﻼم;)‬ ‫‪11 .‬ﺳﭙﺲ ﻓﺮزﻧﺪش ﺣﺴﻦ اﻟﻌﺴﮑﺮي)ﻋﻠﻴﻪ اﻟﺴﻼم;)‬ ‫‪12 .‬ﺳﭙﺲ ﻓﺮزﻧﺪش ﻣﺤﻤﺪ اﻟﻤﻬﺪي)ﻋﻠﻴﻪ اﻟﺴﻼم( و هﻮ ﺣﺠّﺔ اﻟﻘﺎﺋﻢ اﻟﺬي ﻏﺎب ﻋﻦ اﻻﻧﻈﺎر ﻻ ﻋﻦ اﻷﻣﺼﺎر ﻣﻸ اﷲ‬ ‫ﻻ ﮐﻤﺎ ﻣﻠﺌﺖ ﻇﻠﻤًﺎ و ﺟﻮرًا‪.‬‬ ‫اﻷرض ﺑﻪ ﻗﺴﻄًﺎ و ﻋﺪ ً‬ ‫ﺑﺮ اﺳﺎس اﻋﺘﻘﺎد ﺷﻴﻌﻴﺎن‪ ،‬اﻳﻦ دوازدﻩ اﻣﺎم ﺑﺮ ﺣﻖ از ﺟﺎﻧﺐ ﭘﺮوردﮔﺎر و ﺑﻪ وﺳﻴﻠﻪ ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ ﮔﺮاﻣﻲ اﺳﻼم)ﺻﻠﻲ اﷲ ﻋﻠﻴﻪ‬ ‫وﺁﻟﻪ( ﻣﻌﺮﻓﻲ ﺷﺪﻩ اﻧﺪ ﮐﻪ ﺑﻨﺎﺑﺮ اﺧﺒﺎر ﻣﺘﻮاﺗﺮ‪ ،‬اﻣﺎم دوازدهﻢ ﺁن هﺎ ﻏﻴﺒﺖ اﺧﺘﻴﺎر ﻧﻤﻮدﻩ اﺳﺖ‪ .‬در ﺣﻘﻴﻘﺖ ﺧﺪاوﻧﺪ ﺁن‬ ‫وﺟﻮد ﻣﻘﺪس را ﺑﺮاي رﻓﻊ ﻇﻠﻢ و ﺟﻮر‪ ،‬و ﻧﻴﺰ ﻧﺸﺮ ﻋﺪاﻟﺖ ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ذﺧﻴﺮﻩ و ﻣﺼﻠﺢ ﮐﻞ ﻗﺮار دادﻩ اﺳﺖ‪.‬‬ ‫اﻳﻦ اﺧﺒﺎر در اﺣﺎدﻳﺚ اهﻞ ﺳﻨﺖ ﻧﻴﺰ ﻣﻮﺟﻮد اﺳﺖ‪.‬‬

‫ﺻﻔﺤﻪ ‪40‬‬

‫ﺻﺤﻴﺢ ﺑﺨﺎري و ﺻﺤﻴﺢ ﻣﺴﻠﻢ در ﻧﮕﺎﻩ ﺷﻴﻌﻪ‬ ‫ﭘﺮﺳﺶ‪ :‬ﻧﻈﺮ ﺷﻴﻌﻴﺎن درﺑﺎرﻩ دو ﮐﺘﺎب ﺻﺤﻴﺢ ﺑﺨﺎري و ﺻﺤﻴﺢ ﻣﺴﻠﻢ )و ﺳﺎﻳﺮ ﺻﺤﺎح( ﮐﻪ ﺑﻌﺪ از ﻗﺮﺁن ﻣﺠﻴﺪ ﻣﺮﺟﻊ‬ ‫ﻣﻌﺘﺒﺮ اهﻞ ﺳﻨﺖ ﻣﻲ ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﭼﻴﺴﺖ؟‬

‫ﭘﺎﺳﺦ‪ :‬ﺑﺴﻴﺎري از ﻋﻠﻤﺎي اهﻞ ﺳﻨّﺖ‪ ،‬ﻣﺜﻞ ﺷﻬﺎب اﻟﺪﻳﻦ اﺣﻤﺪ ﺑﻦ ﻣﺤﻤﺪ ﻗﺴﻄﻼﻧﻲ در »ارﺷﺎد اﻟﺴﺎري«‪ ،‬ﻋﻼﻣﻪ‬ ‫اﺑﻮاﻟﻔﻀﻞ ﺟﻌﻔﺮ ﺑﻦ ﺛﻌﻠﺐ ﺷﺎﻓﻌﻲ در ﮐﺘﺎب »اﻻﻣﺘﺎع ﻓﻲ اﺣﮑﺎم اﻟﺴﻤﺎع«‪ ،‬ﺷﻴﺦ ﻋﺒﺪ اﻟﻘﺎدر ﺑﻦ ﻣﺤﻤﺪ ﻗﺮﺷﻲ ﺣﻨﻔﻲ در‬ ‫»ﺟﻮاهﺮ اﻟﻤﻀﻴﺌﻪ ﻓﻲ ﻃﺒﻘﺎت اﻟﺤﻨﻴﻔﻪ« و ﺷﻴﺦ اﻻﺳﻼم اﺑﻮ زﮐﺮﻳﺎي ﻧﻮوي در ﺷﺮح ﺻﺤﻴﺢ و اﺑﻦ اﻟﻘﻴﻢ در »زاد اﻟﻤﻌﺎد‬ ‫ﻓﻲ هﺪي ﺧﻴﺮ اﻟﻌﺒﺎد« و‪ ...‬ﺻﺮﻳﺤًﺎ ﺑﻪ ﺑﺮﺧﻲ از اﺣﺎدﻳﺚ ﺻﺤﻴﺤﻴﻦ اﻧﺘﻘﺎد داﺷﺘﻪ و اﻋﺘﺮاف دارﻧﺪ ﮐﻪ ﺑﺴﻴﺎري از‬

‫اﺣﺎدﻳﺚ ﺿﻌﻴﻒ ﻏﻴﺮ ﺻﺤﻴﺢ در ﺻﺤﻴﺤﻴﻦ ﻣﻮﺟﻮد اﺳﺖ; ﺑﻌﻀﻲ از رواﻳﺎت ﻏﻴﺮ ﺻﺤﻴﺢ‪ ،‬ﺧﻨﺪﻩ ﺁور و ﺑﻌﻀًﺎ ﮐﻔﺮﺁﻣﻴﺰ‬ ‫در ﺁن هﺎ وﺟﻮد دارد‪ .‬از ﺟﻤﻠﻪ‪ ،‬اﺧﺒﺎر ﮐﻔﺮﺁﻣﻴﺰي درﺑﺎرﻩ اﻋﺘﻘﺎد ﺑﻪ ﺟﺴﻤﺎﻧﻴﺖ و رؤﻳﺖ ﺟﺴﻤﺎﻧﻲ ﭘﺮورودﮔﺎر در دﻧﻴﺎ و‬ ‫ﺁﺧﺮت وﺟﻮد دارد‪ .‬ﺑﻪ ﻃﻮر ﻣﺜﺎل در ﺑﺎب ﻓﻀﻞ اﻟﺴﺠﻮد ﻣﻦ ﮐﺘﺎب اﻷذان از ﺟﻠﺪ اول‪ ،‬ﺑﺎب اﻟﺼﺮاط ﻣﻦ ﮐﺘﺎب اﻟﺮﻗﺎق‬ ‫از ﺟﻠﺪ ﭼﻬﺎرم و ﺻﻔﺤﻪ ‪ 86‬ﺟﻠﺪ اول ﺻﺤﻴﺢ ﺑﺨﺎري‪ ،‬ﻣﻄﺎﻟﺒﻲ در ﺑﺎب »إﺛﺒﺎت رؤﻳﺔ اﻟﻤﺆﻣﻨﻴﻦ رﺑﻬﻢ ﻓﻲ اﻵﺧﺮة« وﺟﻮد‬ ‫دارد ﮐﻪ دو ﻧﻤﻮﻧﻪ ﺁن در زﻳﺮ ﺁوردﻩ ﻣﻲ ﺷﻮد‪.‬‬ ‫«هﻤﺎﻧﺎ ﺷﻌﻠﻪ هﺎي ﺁﺗﺶ ﭘﻴﻮﺳﺘﻪ زﻳﺎد ﻣﻲ ﮔﺮدد و ﺁرام ﻧﻤﻲ ﮔﻴﺮد ﺗﺎ ﺁن ﮐﻪ ﺧﺪاوﻧﺪ ﭘﺎي ﺧﻮد را ﺑﺮ روي ﺁﺗﺶ ﻧﻬﺎدﻩ و‬ ‫اﻣﺮ ﻣﻲ ﮐﻨﺪ ﮐﻪ ﺗﺎ اﻳﻦ زﻣﺎن ﮐﺎﻓﻲ اﺳﺖ)‪ .«(1‬هﻤﭽﻨﻴﻦ اﺑﻮ هﺮﻳﺮﻩ رواﻳﺖ ﻧﻤﻮدﻩ ﮐﻪ ﻋﺪﻩ اي از ﻣﺮدم از رﺳﻮل‬ ‫اﷲ)ﺻﻠﻲ اﷲ ﻋﻠﻴﻪ وﺁﻟﻪ( ﭘﺮﺳﻴﺪﻧﺪ‪» :‬ﺁﻳﺎ ﭘﺮوردﮔﺎر ﺧﻮد را در روز ﻗﻴﺎﻣﺖ ﻣﻲ ﺑﻴﻨﻴﻢ؟ اﻳﺸﺎن ﻓﺮﻣﻮد‪ :‬ﺁري ﺧﻮاهﻴﺪ دﻳﺪ‪،‬‬ ‫ﻣﮕﺮ در ﻳﮏ روز ﺻﺎف و ﺁﻓﺘﺎﺑﻲ‪ ،‬در هﻨﮕﺎم ﻇﻬﺮ از ﻣﺸﺎهﺪﻩ ﺧﻮرﺷﻴﺪ ﺿﺮري ﺑﻪ ﺷﻤﺎ ﻣﻲ رﺳﺪ؟ ﻋﺮض ﮐﺮدﻧﺪ‪:‬‬ ‫ﺧﻴﺮ‪ ،‬ﭘﺲ ﻓﺮﻣﻮد‪:‬‬ ‫ﺁﻳﺎ دﻳﺪن ﺗﻤﺎﻣﻲ ﻗﺮص ﻣﺎﻩ در ﺷﺒﻬﺎي ﺑﺪون اﺑﺮ ﺑﻪ ﺷﻤﺎ ﺿﺮري ﻣﻲ رﺳﺎﻧﺪ؟ ﻋﺮض ﮐﺮدﻧﺪ ﺧﻴﺮ‪ .‬اﻳﺸﺎن در اداﻣﻪ‬ ‫ﻓﺮﻣﻮد‪ :‬ﻟﺬا رؤﻳﺖ ﭘﺮوردﮔﺎر در ﻗﻴﺎﻣﺖ ﺑﻪ ﺷﻤﺎ ﺿﺮري ﻧﺨﻮاهﺪ رﺳﺎﻧﺪ‪،‬‬ ‫ــــــــــــــــــــــــــــــــــ‬ ‫ن اﻟﻨّﺎر ﺗﺰﻓﺮ و ﺗﺘﻐﻴّﻆ ﺗﻐﻴّﻈًﺎ ﺷﺪﻳﺪًا ﻓﻼ‬ ‫‪1 .‬دﻓﻊ ﺷﺒﻪ اﻟﺘﺸﺒﻴﻪ ص‪ ; 17‬ﺷﺒﻬﺎي ﭘﻴﺸﺎور‪ ،‬ص‪» 195‬ﻗﺎل أﺑﻮ هﺮﻳﺮة‪» :‬أ ّ‬ ‫ﺗﺴﮑﻦ ﺣﺘّﻲ ﻳﻀﻊ ﻗﺪﻣﻪ ﻓﻴﻬﺎ ﻓﺘﻘﻮل ﻗﻂ ﻗﻂ أي ﺣﺴﺒﻲ ﺣﺴﺒﻲ‪».‬‬ ‫ﺻﻔﺤﻪ ‪41‬‬ ‫هﻤﺎﻧﻄﻮري ﮐﻪ از دﻳﺪار ﻳﮑﻲ از ﺁن دو ﺑﻪ ﺷﻤﺎ ﺿﺮري ﻧﻤﻲ رﺳﺪ‪ .‬ﭼﻮن روز ﻗﻴﺎﻣﺖ ﻓﺮا رﺳﺪ‪،‬‬ ‫از ﺟﺎﻧﺐ ﺧﺪاوﻧﺪ اﻋﻼم ﻣﻲ ﺷﻮد ﮐﻪ هﺮﮔﺮوهﻲ ﻣﻌﺒﻮد ﺧﻮد را ﺗﺒﻌﻴﺖ ﮐﻨﺪ‪ .‬ﭘﺲ اﻓﺮادي ﮐﻪ ﻏﻴﺮ از ﺧﺎﻟﻖ ﻳﮕﺎﻧﻪ )ﺑﺖ‬ ‫هﺎ( را ﭘﺮﺳﺘﺶ ﮐﺮدﻩ اﻧﺪ‪ ،‬هﻤﮕﻲ در ﺁﺗﺶ ﭘﺮﺗﺎب ﻣﻲ ﺷﻮﻧﺪ‪ .‬ﺑﻪ ﻃﻮرﻳﮑﻪ ﺑﻪ ﺟﺰ اﻓﺮادي ﮐﻪ ﺧﺪاوﻧﺪ ﻳﮕﺎﻧﻪ را ﭘﺮﺳﺘﺶ‬ ‫ﮐﺮدﻩ اﻧﺪ ﻓﺮد دﻳﮕﺮي‪ ،‬ﺧﻮب ﻳﺎ ﺑﺪ‪ ،‬در ﺧﺎرج ﺟﻬﻨﻢ ﺑﺎﻗﻲ ﻧﻤﺎﻧﺪ‪ .‬در ﺁن ﺣﺎل‪ ،‬ﺧﺎﻟﻖ ﻋﺎﻟﻤﻴﺎن ﺑﻪ ﺻﻮرت ﺧﺎﺻﻲ ﮐﻪ ﺑﺸﺮ‬ ‫ﻣﻲ ﺗﻮاﻧﺪ او را ﺑﺒﻴﻨﺪ ﻣﻲ ﺁﻳﺪ‪ ،‬و ﻣﻲ ﻓﺮﻣﺎﻳﺪ‪ :‬ﻣﻦ ﺧﺎﻟﻖ ﺷﻤﺎ هﺴﺘﻢ‪ .‬ﻣﺆﻣﻨﻴﻦ ﻣﻲ ﮔﻮﻳﻨﺪ‪ :‬اﮔﺮ ﺗﻮ ﺧﺪا ﺑﺎﺷﻲ‪ ،‬ﭘﻨﺎﻩ ﺑﻪ ﺧﺪا ﻣﻲ‬ ‫ﺑﺮﻳﻢ! ﻣﺎ ﮔﺮوهﻲ ﻧﻴﺴﺘﻴﻢ ﮐﻪ ﻏﻴﺮ از ﺧﺎﻟﻖ ﻳﮑﺘﺎ را ﻋﺒﺎدت ﮐﺮدﻩ ﺑﺎﺷﻴﻢ‪ .‬ﺧﺪاوﻧﺪ در ﺟﻮاب ﻣﻲ ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﺁﻳﺎ ﺑﻴﻦ ﺷﻤﺎ و‬ ‫ﺧﺪاوﻧﺪ ﻧﺸﺎﻧﻪ اي اﺳﺖ ﮐﻪ ﺑﺎ ﺁن ﻧﺸﺎﻧﻪ‪ ،‬ﺧﺪا را ﺑﻴﻨﻴﺪ و ﺑﺸﻨﺎﺳﻴﺪ؟ ﺟﻮاب دهﻨﺪ‪ :‬ﺁري‪ ،‬ﭘﺲ ﺧﺪاوﻧﺪ ﺳﺎق ﭘﺎي ﺧﻮد را ﺑﺎز‬ ‫ﻣﻲ ﮐﻨﺪ )ﻳﻌﻨﻲ ﭘﺎي ﺧﻮد را ﻋﺮﻳﺎن ﻧﺸﺎن دهﺪ( ﺁﻧﮕﺎﻩ ﻣﺆﻣﻨﻴﻦ ﺳﺮ ﺧﻮد را ﺑﺎﻻ ﻧﻤﻮدﻩ و ﺧﺪاوﻧﺪ را در هﻤﺎن ﺻﻮرﺗﻲ ﮐﻪ‬ ‫ﻧﺨﺴﺘﻴﻦ ﺑﺎر دﻳﺪﻩ اﻧﺪ ﻣﻲ ﺑﻴﻨﻨﺪ‪ .‬ﭘﺲ ﻣﻲ ﻓﺮﻣﺎﻳﺪ‪ :‬ﻣﻦ ﺧﺪاي ﺷﻤﺎ هﺴﺘﻢ‪ .‬ﺁن هﺎ هﻢ اﻗﺮار ﮐﻨﻨﺪ ﮐﻪ ﺗﻮ ﺧﺪاي ﻣﺎ هﺴﺘﻲ)‪.«(1‬‬ ‫اﺻﻼ در اﻳﻦ ﮐﺘﺎب ﺑﺎﺑﻲ )ﻓﺼﻠﻲ( ﺗﺤﺖ ﻋﻨﻮان »اﺛﺒﺎت رؤﻳﺖ ﺧﺪاي ﻣﺘﻌﺎل« وﺟﻮد دارد‪ .‬در ﺻﻮرﺗﻲ ﮐﻪ ﻗﺮﺁن ﻣﺠﻴﺪ‪،‬‬ ‫ﻷﺑْﺼﺎ َر َو‬ ‫ﮎ اْ َ‬ ‫ﻷﺑْﺼﺎ ُر َو ُه َﻮ ُﻳﺪْ ِر ُ‬ ‫رؤﻳﺖ ﭘﺮوردﮔﺎر را ﺻﺮﻳﺤًﺎ ﻧﻔﻲ ﻧﻤﻮدﻩ و در ﻗﺮﺁن ﻣﺠﻴﺪ ﻣﻲ ﻓﺮﻣﺎﻳﺪ‪ { :‬ﻻ ُﺗﺪْ ِر ُﮐ ُﻪ اْ َ‬ ‫ﺨﺒِﻴ ُﺮ} ; »هﻴﭻ ﭼﺸﻤﻲ او را درﮎ ﻧﻤﻲ ﮐﻨﺪ و او هﻤﻪ دﻳﺪﮔﺎن را ﻣﺸﺎهﺪﻩ ﻣﻲ ﮐﻨﺪ‪.‬‬ ‫ﻒ اﻟْ َ‬ ‫ُه َﻮ اﻟﱠﻠﻄِﻴ ُ‬ ‫او ﻟﻄﻴﻒ و ﻧﺎﻣﺮﺋﻲ و ﺑﻪ هﻤﻪ ﭼﻴﺰ ﺁﮔﺎﻩ اﺳﺖ)‪ .«(2‬وﻗﺘﻲ ﺣﻀﺮت ﻣﻮﺳﻲ)ﻋﻠﻴﻪ اﻟﺴﻼم( ﺑﺮ ﺣﺴﺐ ﻓﺸﺎر ﺑﻨﻲ اﺳﺮاﻳﻴﻞ ﺑﻪ‬ ‫ب َأ ِرﻧِﻲ‬ ‫هﻨﮕﺎم ﻣﻨﺎﺟﺎت‪ ،‬ﺗﻘﺎﺿﺎي رؤﻳﺖ ﭘﺮوردﮔﺎر را ﻧﻤﻮد { َر ﱢ‬ ‫ــــــــــــــــــــــــــــــــــ‬ ‫‪1 .‬ﻣﺴﻨﺪ اﺣﻤﺪ‪ ،‬ج ‪ ،2‬ص‪ ; 275‬ﺻﺤﻴﺢ ﺑﺨﺎري‪ ،‬ج ‪ ،1‬ص‪ ; 195‬ﺻﺤﻴﺢ ﻣﺴﻠﻢ‪ ،‬ج ‪ ،1‬ص‪ ; 112‬ﺷﺒﻬﺎي ﭘﻴﺸﺎور‪،‬‬ ‫ص‪» 195‬هﻞ ﻧﺮي رﺑّﻨﺎ ﻳﻮم اﻟﻘﻴﺎﻣﺔ؟ ﻗﺎل‪ :‬ﻧﻌﻢ‪ ،‬هﻞ ﺗﻀﺎرون ﻓﻲ رؤﻳﺔ اﻟﺸﻤﺲ ﺑﺎﻟﻈﻬﺮة ﺻﺤﻮا ﻟﻴﺲ ﻣﻌﻬﺎ ﺳﺤﺎب‪،‬‬ ‫ﻗﺎﻟﻮا‪ :‬ﻻ ﻳﺎ رﺳﻮل اﷲ و هﻞ ﺗﻀﺎرون ﻓﻲ اﻟﺮؤﻳﺔ اﻟﻘﻤﺮ ﻟﻴﻠﺔ اﻟﺒﺪر ﺻﺤﻮا ﻟﻴﺲ ﻓﻴﻬﺎ ﺳﺤﺎب؟ ﻗﺎﻟﻮا ﻻ ﻳﺎ رﺳﻮل اﷲ‪ ،‬ﻗﺎل‪:‬‬ ‫ﻞ أﻣّﺔ ﻣﺎ‬ ‫ﻻ ﮐﻤﺎ ﺗﻀﺎرون ﻓﻲ روﻳﺔ أﺣﺪهﻤﺎ إذا ﮐﺎن ﻳﻮم اﻟﻘﻴﺎﻣﺔ إذن ﻣﺆذن ﻟﻴﺘﺒﻊ ﮐ ّ‬ ‫ﻣﺎ ﺗﻀﺎرون ﻓﻲ رؤﻳﺔ اﷲ ﻳﻮم اﻟﻘﻴﺎﻣﺔ إ ّ‬ ‫ﻻ ﻣﻦ ﮐﺎن‬ ‫ﻻ ﻳﺘﺴﺎﻗﻄﻮن ﻓﻲ اﻟﻨﺎر ﺣﺘّﻲ إذا ﻟﻢ ﻳﺒﻖ إ ّ‬ ‫ﮐﺎﻧﺖ ﺗﻌﺒﺪ ﻓﻼ ﻳﺒﻘﻲ أﺣﺪ ﮐﺎن ﻳﻌﺒﺪ ﻏﻴﺮ اﷲ ﻣﻦ اﻷﺻﻨﺎم و اﻟﻨﺼﺎب إ ّ‬ ‫ب اﻟﻌﺎﻟﻤﻴﻦ ﻓﻲ أدﻧﻲ ﺻﻮرة ﻣﻦ اﻟﺘﻲ رأوﻩ ﻓﻴﻬﺎ و ﻳﻘﻮل أﻧﺎ رﺑّﮑﻢ ﻓﻴﻘﻮﻟﻮن ﻧﻌﻮذ ﺑﺎﷲ‬ ‫ﻳﻌﺒﺪ اﷲ ﻣﻦ ﺑ ّﺮ و ﻓﺎﺟﺮ ﺁﺗﺎهﻢ ر ّ‬ ‫ﻣﻨﮏ ﻻ ﻧﺸﺮﮎ ﺑﺎﷲ ﺷﻴﺌًﺎ ﻓﻴﻘﻮل هﻞ ﺑﻴﻨﮑﻢ و ﺑﻴﻨﻪ ﺁﻳﺔ ﻓﺘﻌﺮﻓﻮﻧﻪ ﺑﻬﺎ؟! ﻓﻴﻘﻮﻟﻮن‪ :‬ﻧﻌﻢ‪ ،‬ﻓﻴﮑﺸﻒ اﷲ ﻋﻦ ﺳﺎق ﺛ ّﻢ ﻳﺮﻓﻌﻮن‬ ‫رؤوﺳﻬﻢ و ﻗﺪ ﺗﺤﻮّل ﻓﻲ ﺻﻮرة اﻟﺘﻲ رأوﻩ ﻓﻴﻬﺎ أول ﻣﺮّة ﻓﻘﺎل‪ :‬أﻧﺎ رﺑّﮑﻢ ﻓﻴﻘﻮﻟﻮن أﻧﺖ رﺑّﻨﺎ‪».‬‬

‫‪2 .‬اﻧﻌﺎم)‪103 :(6‬‬ ‫ﺻﻔﺤﻪ ‪42‬‬ ‫ﮏ} ; ﺧﺪاﻳﺎ ﺧﻮد را ﺑﻪ ﻣﻦ ﺁﺷﮑﺎر ﻧﻤﺎ ﺗﺎ ﺗﻮ را ﻣﺸﺎهﺪﻩ ﻧﻤﺎﻳﻢ‪ ،‬ﺧﺪاوﻧﺪ در ﭘﺎﺳﺦ‬ ‫ﻈﺮْ ِإَﻟﻴْ َ‬ ‫َأﻧْ ُ‬ ‫ل َﻟﻦْ ﺗَﺮاﻧِﻲ} ; »هﺮﮔﺰ ﺗﺎ اﺑﺪ ﻣﺮا ﻧﺨﻮاهﻲ دﻳﺪ«‪ (1).‬اﻣﺎ ﻋﺪﻩ اي اﺳﺘﻨﺎد ﺑﻪ اﻳﻦ ﭘﺎﺳﺦ اﻣﺎم ﻋﻠﻲ)ﻋﻠﻴﻪ‬ ‫ﻣﻮﺳﻲ ﮔﻔﺖ‪ { :‬ﻗﺎ َ‬ ‫اﻟﺴﻼم( ‪» :‬ﺧﺪاﻳﻲ را ﮐﻪ ﻧﺒﻴﻨﻢ ﻋﺒﺎدت ﻧﻤﻲ ﮐﻨﻢ«)‪ (2‬ﺑﻪ ﺳﺆال ﻣﺮد ﻳﻬﻮدي ﮐﻪ از اﻳﺸﺎن ﭘﺮﺳﻴﺪ‪ :‬ﺁﻳﺎ در وﻗﺖ ﻋﺒﺎدت ﺧﺪا‬ ‫را ﻣﻲ ﺑﻴﻨﻲ؟ اﺷﺎرﻩ ﻣﻲ ﮐﻨﻨﺪ و ﻧﺘﻴﺠﻪ ﻣﻲ ﮔﻴﺮﻧﺪ ﮐﻪ ﺣﻖ ﺗﻌﺎﻟﻲ دﻳﺪﻧﻲ اﺳﺖ‪ .‬ﺷﻴﺦ ﺻﺪوق در ﮐﺘﺎب »ﺗﻮﺣﻴﺪ« ﺧﻮد و‬ ‫ﺷﻴﺦ ﮐﻠﻴﻨﻲ در »اﺻﻮل ﮐﺎﻓﻲ« ﺑﺎب اﺑﻄﺎل اﻟﺮؤﻳﻪ اﻳﻦ ﺧﺒﺮ را ﺑﻪ ﻃﻮر ﮐﺎﻣﻞ ﭼﻨﻴﻦ ﻧﻘﻞ ﻣﻲ ﮐﻨﻨﺪ‪» :‬ﻋﺎﻟﻢ ﻳﻬﻮدي از‬ ‫اﻣﻴﺮاﻟﻤﺆﻣﻨﻴﻦ)ﻋﻠﻴﻪ اﻟﺴﻼم(ﺳﺆال ﮐﺮد‪ :‬ﺁﻳﺎ در وﻗﺖ ﻋﺒﺎدت ﺧﺪا را ﻣﻲ ﺑﻴﻨﻲ؟ ﺣﻀﺮت ﻓﺮﻣﻮد‪ :‬ﺧﺪاﻳﻲ را ﮐﻪ ﻧﺒﻴﻨﻢ‬ ‫ﻋﺒﺎدت ﻧﻤﻲ ﮐﻨﻢ‪ .‬ﺳﺆال ﮐﺮد ﭼﮕﻮﻧﻪ او را ﻣﻲ ﺑﻴﻨﻲ؟ ﻓﺮﻣﻮد‪ :‬ذات ﺑﺎري ﺗﻌﺎﻟﻲ را ﺑﺎ ﭼﺸﻢ ﺳﺮ ﻧﻤﻲ ﺑﻴﻨﻢ‪ ،‬ﺑﻠﮑﻪ او را ﺑﺎ‬ ‫ﭼﺸﻢ ﻗﻠﺐ ﺑﻪ ﻧﻮر ﺣﻘﻴﻘﺖ و اﻳﻤﺎن ﻣﻲ ﺑﻴﻨﻢ)‪ .«(3‬ﺑﺴﻴﺎري از ﻋﻠﻤﺎي ﺳﻨﻲ‪ ،‬هﻤﺎﻧﻨﺪ ﻗﺎﺿﻲ ﺑﻴﻀﺎوي و ﺟﺎراﷲ زﻣﺤﺸﺮي‬ ‫رؤﻳﺖ ﺟﺴﻤﺎﻧﻲ ﺧﺪاي ﺗﻌﺎﻟﻲ را ﻣﺤﺎل ﻋﻘﻠﻲ داﻧﺴﺘﻪ اﻧﺪ‪ .‬از ﺁﻧﺠﺎﻳﻲ ﮐﻪ ﻓﻘﻂ اﺟﺴﺎم ﻋﻨﺼﺮي ﺑﺎ ﭼﺸﻢ ﺳﺮ ﻗﺎﺑﻞ رؤﻳﺖ ﻣﻲ‬ ‫ﺑﺎﺷﻨﺪ‪ ،‬ﻟﺬا اﻋﺘﻘﺎد ﺑﻪ رؤﻳﺖ ﺧﺪاوﻧﺪ‪ ،‬ﭼﻪ در دﻧﻴﺎ و ﭼﻪ در ﺁﺧﺮت‪ ،‬ﻗﻄﻌًﺎ ﺑﻪ ﻣﻌﻨﺎي ﺁن اﺳﺖ ﮐﻪ ﺧﺪا را ﻣﺤﺎط ﺧﻮد در‬ ‫ﺟﻬﺖ ﺧﺎص ﻗﺮار دادﻩ و ﺑﺮاي ذات او ﻗﺎﺋﻞ ﺑﻪ ﺟﺴﻤﺎﻧﻴﺖ ﺷﻮﻳﻢ‪.‬‬ ‫ﻼ اﻣﺎم ﺑﺨﺎري در ﮐﺘﺎب‬ ‫ﺑﻨﺎﺑﺮاﻳﻦ‪ ،‬ﺧﺮاﻓﺎت ﺑﺴﻴﺎري ﮐﻪ در ﺻﺤﻴﺤﻴﻦ وﺟﻮد دارد اﻋﺘﺒﺎر ﺁن هﺎ را ﻣﺨﺪوش ﻣﻲ ﮐﻨﺪ‪ .‬ﻣﺜ ً‬ ‫ﻏﺴﻞ ﺧﻮد‪ ،‬ﻣﺴﻠﻢ در ﺑﺎب ﻓﻀﺎﺋﻞ ﻣﻮﺳﻲ)ﻋﻠﻴﻪ اﻟﺴﻼم( و اﻣﺎم اﺣﻤﺪ ﺣﻨﺒﻞ در ﺟﺰء دوم ﻣﺴﻨﺪ ﺧﻮد از اﺑﻮهﺮﻳﺮﻩ ﭼﻨﻴﻦ‬ ‫ﻧﻘﻞ ﻧﻤﻮدﻩ اﻧﺪ‪ :‬ﻗﻮم ﺑﻨﻲ اﺳﺮاﻳﻴﻞ هﻤﮕﻲ ﺑﺎ‬ ‫هﻢ و ﺑﺪون ﺳﺘﺮ ﻋﻮرت ﺑﻪ ﺁب رﻓﺘﻪ‪ ،‬ﺧﻮد را ﺷﺴﺘﺸﻮ دادﻩ و ﺑﻪ ﻋﻮرت هﺎي ﻳﮑﺪﻳﮕﺮ ﻧﮕﺎﻩ ﻣﻲ ﮐﺮدﻧﺪ‪ .‬ﭼﻮن اﻳﻦ ﮐﺎر‬ ‫ﺑﺮاي ﺁن هﺎ رﺳﻢ و ﻋﺎدت ﺷﺪﻩ ﺑﻮد‪ ،‬زﺷﺘﻲ و ﻗﺒﺎﺣﺖ ﺁن از ﺑﻴﻦ‬ ‫ــــــــــــــــــــــــــــــــــ‬ ‫‪1 .‬اﻋﺮاف)‪143 :(7‬‬ ‫‪2 .‬ﺗﻔﺴﻴﺮ ﺻﺎﻓﻲ‪ ،‬ص‪ ; 84‬ﺷﺮح اﻻﺳﻤﺎء اﻟﺤﺴﻨﻲ‪ ،‬ج ‪ 1‬ﺻﺺ‪ 64‬و ‪ ،189‬ج ‪ 2‬ص‪ ; 24‬اﻟﻠﻤﻌﺔ اﻟﺒﻴﻀﺎء‪ ،‬ص‪169‬‬ ‫; ﺷﺒﻬﺎي ﭘﻴﺸﺎور‪ ،‬ص‪َ» 197‬ﻟﻢْ َأﻋْ ُﺒ ُﺪ َر ّﺑًﺎ َﻟﻢْ َأرَﻩ‪».‬‬ ‫‪3 .‬ﺑﺤﺎر اﻻﻧﻮار‪ ،‬ج ‪ ،4‬ص‪ 44‬و ج ‪ ،41‬ص‪ ; 16‬اﺿﻮاء اﻟﺼﺤﻴﺤﻴﻦ‪ ،‬ص‪ ; 151‬ﺷﺒﻬﺎي ﭘﻴﺸﺎور‪ ،‬ص‪» 197‬ﺟَﺎ َء‬ ‫ﮏ! ﻣَﺎ‬ ‫ل َوﻳَْﻠ َ‬ ‫ل‪َ :‬ﻓﻘَﺎ َ‬ ‫ﻋ َﺒﺪْ َﺗﻪُ؟ ﻗَﺎ َ‬ ‫ﻦ َ‬ ‫ﮏ ﺣِﻴ َ‬ ‫ﺖ َر ﱠﺑ َ‬ ‫ﻦ َهﻞْ َرَأﻳْ َ‬ ‫ل‪ :‬ﻳَﺎ َأﻣِﻴ َﺮ اﻟْ ُﻤﺆْ ِﻣﻨِﻴ َ‬ ‫ﻋَﻠﻴْﻪِ‪َ ،‬ﻓﻘَﺎ َ‬ ‫ت اﻟﱠﻠ ِﻪ َ‬ ‫ﺻَﻠﻮَا ُ‬ ‫ﻦ َ‬ ‫ﺣﺒْﺮٌ ِإﻟَﻲ َأﻣِﻴ ِﺮ اﻟْ ُﻤﺆْ ِﻣﻨِﻴ َ‬ ‫ِ‬ ‫ﻖ‬ ‫ﺤﻘَﺎ ِﺋ ِ‬ ‫ب ِﺑ َ‬ ‫ﮑﻦْ َرَأﺗْ ُﻪ اﻟْ ُﻘﻠُﻮ ُ‬ ‫ن ﻓِﻲ ُﻣﺸَﺎ َه َﺪ ِة اﻻَْﺑْﺼَﺎ ِر َو َﻟ ِ‬ ‫ﻻ ُﺗﺪْ ِر ُﮐ ُﻪ اﻟْ ُﻌﻴُﻮ ُ‬ ‫ﮏ َ‬ ‫ل‪َ :‬وﻳَْﻠ َ‬ ‫ﻒ َرَأﻳْ َﺘﻪُ؟ ﻗَﺎ َ‬ ‫ل‪َ :‬و َﮐﻴْ َ‬ ‫ﺖ َأﻋْ ُﺒ ُﺪ َر ّﺑًﺎ َﻟﻢْ َأ َر ُﻩ‪ .‬ﻗَﺎ َ‬ ‫ُﮐﻨْ ُ‬ ‫ن‪».‬‬ ‫اﻻِْﻳﻤَﺎ ِ‬ ‫ﺻﻔﺤﻪ ‪43‬‬ ‫رﻓﺘﻪ ﺑﻮد‪ .‬ﻓﻘﻂ ﺣﻀﺮت ﻣﻮﺳﻲ)ﻋﻠﻴﻪ اﻟﺴﻼم( ﺑﻪ ﺗﻨﻬﺎﻳﻲ ﺑﻪ ﺁب ﻣﻲ رﻓﺖ ﺗﺎ ﮐﺴﻲ ﻋﻮرت او را ﻧﺒﻴﻨﺪ‪ .‬ﺑﻨﻲ اﺳﺮاﻳﻴﻞ اﻳﻦ‬ ‫ﻼ اﻳﺸﺎن ﻓﺘﻖ دارد و ﻧﻤﻲ ﺧﻮاهﺪ ﮐﺴﻲ از ﺁن ﻣﻄﻠﻊ‬ ‫ﮐﺎر او را دﻟﻴﻞ ﺑﺮ ﻧﻘﺺ وي ﭘﻨﺪاﺷﺘﻪ و ﺗﺼﻮر ﻣﻲ ﮐﺮدﻧﺪ ﮐﻪ ﻣﺜ ً‬ ‫ﺷﻮد‪ .‬روزي ﮐﻪ ﺣﻀﺮت ﻣﻮﺳﻲ)ﻋﻠﻴﻪ اﻟﺴﻼم( ﺟﻬﺖ ﻏﺴﻞ ﺑﻪ داﺧﻞ ﺁب رﻓﺘﻪ ﺑﻮد‪ ،‬ﻟﺒﺎس هﺎ را در ﺁوردﻩ و ﺑﺎﻻي‬ ‫ﺳﻨﮕﻲ ﮔﺬاﺷﺖ‪ ،‬ﺳﻨﮓ ﺑﺎ ﻟﺒﺎس ﻣﻮﺳﻲ ﻓﺮار ﻧﻤﻮد‪ ،‬ﻣﻮﺳﻲ)ﻋﻠﻴﻪ اﻟﺴﻼم( ﺑﻪ دﻧﺒﺎل او ﻣﻲ رﻓﺖ و ﻣﻲ ﮔﻔﺖ‪ :‬اي ﺳﻨﮓ‪،‬‬ ‫ﻟﺒﺎس هﺎﻳﻢ را ﮐﺠﺎ ﻣﻲ ﺑﺮي؟ ﺳﻨﮓ ﺁن ﻗﺪر ﺑﺎ ﻟﺒﺎس ﻣﻮﺳﻲ رﻓﺖ و ﻣﻮﺳﻲ)ﻋﻠﻴﻪ اﻟﺴﻼم( هﻤﭽﻨﺎن ﻟﺨﺖ و ﺑﺪون ﺳﺘﺮ‬ ‫ﻋﻮرت او را ﺗﻌﻘﻴﺐ ﮐﺮد‪ ،‬ﺗﺎ ﺁن ﮐﻪ ﺑﻨﻲ اﺳﺮاﻳﻴﻞ ﺗﻮاﻧﺴﺘﻨﺪ ﺑﻪ ﻋﻮرت ﺣﻀﺮت ﻣﻮﺳﻲ)ﻋﻠﻴﻪ اﻟﺴﻼم( ﻧﻈﺮ اﻓﮑﻨﻨﺪ‪ ،‬و‬

‫ﺑﺎﻻﺧﺮﻩ درﻳﺎﻓﺘﻨﺪ ﮐﻪ ﻣﻮﺳﻲ ﻋﻴﺐ و ﻧﻘﺼﻲ )ﻓﺘﻖ( ﻧﺪارد‪ .‬ﭘﺲ از ﺁن‪ ،‬ﺳﻨﮓ از ﺣﺮﮐﺖ ﺑﺎز اﻳﺴﺘﺎد‪ ،‬ﻣﻮﺳﻲ)ﻋﻠﻴﻪ اﻟﺴﻼم(‬ ‫ﻟﺒﺎس هﺎﻳﺶ را ﮔﺮﻓﺖ و ﭼﻨﺎن ﺑﺮ ﺳﻨﮓ ﺗﺎزﻳﺎﻧﻪ زد ﮐﻪ ﺳﻨﮓ ﺷﺶ ﻳﺎ هﻔﺖ ﺑﺎر ﻧﺎﻟﻪ ﮐﺮد!)‪ .«(1‬ﻧﺴﺒﺖ دادن ﭼﻨﻴﻦ ﻋﻤﻠﻲ‬ ‫ﺑﻪ هﺮ ﻳﮏ از ﻣﺎ ﭼﻘﺪر زﺷﺖ و ﺳﺨﻴﻒ اﺳﺖ؟ ﭼﻪ رﺳﺪ ﺑﻪ اﻳﻦ ﮐﻪ ﺁﻧﺮا ﺑﻪ ﭘﻴﻐﻤﺒﺮ اوﻟﻮاﻟﻌﺰﻣﻲ ﻧﺴﺒﺖ دهﻨﺪ‪ .‬ﺁﻳﺎ ﻣﻲ ﺗﻮان‬ ‫ﺑﺎور ﻧﻤﻮد ﮐﻪ ﺳﻨﮓ ﺑﻪ ﺣﺮﮐﺖ در ﺁﻳﺪ و ﻟﺒﺎس هﺎ را ﺑﺒﺮد و در واﮐﻨﺶ ﺑﻪ ﺗﺎزﻳﺎﻧﻪ زدن ﻧﺎﻟﻪ هﻢ ﺑﮑﻨﺪ؟! در ﭘﺎﺳﺦ اﻳﻦ‬ ‫ﺳﺆال ﻋﺪﻩ اي ﺣﺮﮐﺖ ﺳﻨﮓ را ﻣﺜﻞ ﺳﺎﻳﺮ ﻣﻌﺠﺰات‪ ،‬از ﻗﺒﻴﻞ اژدهﺎ ﺷﺪن ﻋﺼﺎي ﻣﻮﺳﻲ ﻣﻲ داﻧﻨﺪ‪ ،‬و از اﻳﻦ ﻣﻮﺿﻮع‬ ‫ﻏﺎﻓﻠﻨﺪ ﮐﻪ ﺻﺪور ﻣﻌﺠﺰات و ﺧﺮق ﻋﺎدات ﺑﺪان ﺟﻬﺖ اﺳﺖ ﮐﻪ ﺧﺼﻢ را در ﻣﻘﺎﺑﻞ ﺻﺪور ﺁن ﻋﻤﻞ ﻋﺎﺟﺰ و ﺣﻖ را‬ ‫ﻼ اﺣﻘﺎق ﺣﻘﻲ در ﮐﺎر ﻧﺒﻮدﻩ اﺳﺖ‪.‬‬ ‫ﻇﺎهﺮ ﻧﻤﺎﻳﺪ‪ .‬در ﺻﻮرﺗﻲ ﮐﻪ اﻳﻦ ﻋﻤﻞ ﺳﻨﮓ‪ ،‬ﻓﻘﻂ ﻓﻀﺎﺣﺖ را ﺁﺷﮑﺎر ﻧﻤﻮدﻩ و اﺻ ً‬ ‫ﺧﺒﺮ دﻳﮕﺮي از اﺑﻮهﺮﻳﺮﻩ در ﺟﻠﺪ اول و ﺟﻠﺪ دوم ﺻﺤﻴﺢ ﺑﺨﺎري و ﻧﻴﺰ در ﺟﻠﺪ دوم ﺻﺤﻴﺢ ﻣﺴﻠﻢ ﺑﺪﻳﻦ ﮔﻮﻧﻪ ﻧﻘﻞ ﺷﺪﻩ‬ ‫اﺳﺖ‪» :‬وﻗﺘﻲ ﻣﻠﮏ اﻟﻤﻮت ﺑﻪ ﺧﺪﻣﺖ ﻣﻮﺳﻲ)ﻋﻠﻴﻪ اﻟﺴﻼم(رﺳﻴﺪ‪ ،‬ﺑﻪ ﻣﺤﺾ اﻳﻦ ﮐﻪ از او ﺧﻮاﺳﺖ ﺗﺎ دﻋﻮت ﭘﺮوردﮔﺎر‬ ‫را اﺟﺎﺑﺖ ﮐﻨﺪ‪ ،‬ﺣﻀﺮت ﻣﻮﺳﻲ)ﻋﻠﻴﻪ اﻟﺴﻼم( ﭼﻨﺎن ﺳﻴﻠﻲ ﺑﻪ ﭼﺸﻢ ﻣﻠﮏ اﻟﻤﻮت زد ﮐﻪ ﭼﺸﻤﺶ ﮐﻮر ﺷﺪ‪ .‬ﭘﺲ ﻣﻠﮏ‬ ‫اﻟﻤﻮت ﺑﻪ ﺳﻮي ﭘﺮوردﮔﺎر‬ ‫ــــــــــــــــــــــــــــــــــ‬ ‫‪1 .‬ﻣﺴﻨﺪ اﺣﻤﺪ‪ ،‬ج ‪ ،2‬ص‪ ; 315‬ﺻﺤﻴﺢ ﺑﺨﺎري‪ ،‬ج ‪ ،4‬ص‪ ; 129‬ﺻﺤﻴﺢ ﻣﺴﻠﻢ‪ ،‬ج ‪ ،1‬ص‪ ; 183‬ﺳﻨﻦ اﻟﺘﺮﻣﺬي‪ ،‬ج‬ ‫‪ ، 5‬ص‪ ; 38‬ﺷﺒﻬﺎي ﭘﻴﺸﺎور‪ ،‬ص‪» 199‬ﻓﻔ ّﺮ اﻟﺤﺠﺮ ﺑﺜﻮﺑﻪ ﻓﺠﻤﻊ ﻣﻮﺳﻲ ﺑﺄﺛﺮﻩ ﻳﻘﻮل ﺛﻮﺑﻲ ﺣﺠﺮ ﺛﻮﺑﻲ ﺣﺠﺮ ﺣﺘّﻲ ﻧﻈﺮ‬ ‫ﺑﻨﻮا اﺳﺮاﺋﻴﻞ إﻟﻲ ﺳﻮأة ﻣﻮﺳﻲ ﻓﻘﺎﻟﻮا واﷲ ﻣﺎ ﺑﻤﻮﺳﻲ ﻣﻦ ﺑﺄس ﻓﻘﺎم اﻟﺤﺠﺮ ﺑﻌﺪ ﺣﺘﻲ ﻧﻈﺮ إﻟﻴﻪ ﻓﺄﺧﺬ ﻣﻮﺳﻲ ﺛﻮﺑﻪ ﻓﻄﻔﻖ‬ ‫ن ﺑﺎﻟﺤﺠﺮ ﻧﺪﺑًﺎ ﺳﺘّﺔ أو ﺳﺒﻌﺔ‪...!».‬‬ ‫ﺑﺎﻟﺤﺠﺮ ﺿﺮﺑًﺎ ﻓﻮاﷲ ا ّ‬ ‫ﺻﻔﺤﻪ ‪44‬‬ ‫ﺑﺮﮔﺸﺖ و ﮔﻔﺖ‪ :‬ﻣﺮا ﺑﻪ ﺳﻮي ﺑﻨﺪﻩ اي ﻓﺮﺳﺘﺎدي ﮐﻪ ارادﻩ ﻣﺮدن ﻧﺪارد و ﭼﺸﻢ ﻣﺮا ﮐﻮر ﻧﻤﻮد‪.‬‬ ‫ﺁﻧﮕﺎﻩ ﺧﺪاوﻧﺪ ﭼﺸﻢ ﻣﻠﮏ اﻟﻤﻮت را ﺳﺎﻟﻢ ﻧﻤﻮد و ﺑﻪ او ﻓﺮﻣﻮد‪ :‬ﺑﻪ ﺳﻮي ﺑﻨﺪﻩ ام ﺑﺮﮔﺮد و ﺑﮕﻮ‪ :‬اﮔﺮ ﻃﺎﻟﺐ زﻧﺪﮔﻲ دﻧﻴﺎ‬ ‫هﺴﺘﻲ‪ ،‬دﺳﺖ ﺧﻮد را ﺑﺮ ﭘﺸﺖ ﮔﺎوي ﺑﮕﺬار‪ ،‬هﺮ ﭼﻪ ﻣﻮ ﺑﻪ دﺳﺘﺖ ﺁﻣﺪ ﺑﻪ هﻤﺎن ﻣﻘﺪار ﺑﺮ ﺳﺎﻟﻬﺎي زﻧﺪﮔﺎﻧﻲ ﺗﻮ اﺿﺎﻓﻪ‬ ‫ﺧﻮاهﺪ ﺷﺪ)‪ .«(1‬ﺳﭙﺲ اﻣﺎم اﺣﻤﺪ ﺣﻨﺒﻞ و ﻣﺤﻤﺪ ﺑﻦ ﺟﺮﻳﺮ ﻃﺒﺮي ﭼﻨﻴﻦ ﻧﺘﻴﺠﻪ ﮔﻴﺮي ﻣﻲ ﮐﻨﻨﺪ ﮐﻪ ﺗﺎ ﺁن هﻨﮕﺎم ﻣﻠﮏ‬ ‫اﻟﻤﻮت ﺑﻪ ﺻﻮرت ﻋﻠﻨﻲ و ﺁﺷﮑﺎر ﺑﺮاي ﻗﺒﺾ روح ﻣﻲ ﺁﻣﺪ‪ ،‬وﻟﻲ ﺑﻌﺪ از ﺁن واﻗﻌﻪ ﻣﺠﺒﻮر ﺷﺪ ﮐﻪ ﭘﻨﻬﺎﻧﻲ و ﻣﺨﻔﻴﺎﻧﻪ‬ ‫ﺑﺮاي ﻗﺒﺾ روح ﺑﻴﺎﻳﺪ )ﺷﺎﻳﺪ از ﺗﺮس ﺁن ﮐﻪ هﺮ دو ﭼﺸﻤﺶ ﮐﻮر ﻧﺸﻮد)!‬ ‫ﻣﺜﺎﻟﻲ دﻳﮕﺮ; ﺑﺨﺎري در ﺟﻠﺪ دوم ﺻﺤﻴﺢ ﺧﻮد ﺑﺎب »اﻟﻠﻬﻮ ﺑﺎﻟﻤﺤﺮاب« و ﻧﻴﺰ ﻣﺴﻠﻢ در ﺟﻠﺪ اول ﺻﺤﻴﺢ ﺧﻮد ﺑﺎب‬ ‫»اﻟﺮﺧﺼﺔ ﻓﻲ اﻟﻠﻌﺐ اﻟﺬي‪ «...‬از اﺑﻮهﺮﻳﺮﻩ ﻧﻘﻞ ﻣﻲ ﮐﻨﻨﺪ‪» :‬در ﻳﮏ روز ﻋﻴﺪ‪ ،‬ﺟﻤﻌﻲ از ﺳﻴﺎﺣﺎن ﺳﻮداﻧﻲ در ﻣﺴﺠﺪ‬ ‫رﺳﻮل اﷲ)ﺻﻠﻲ اﷲ ﻋﻠﻴﻪ وﺁﻟﻪ( ﺟﻤﻊ ﺷﺪﻩ ﺑﻮدﻧﺪ و ﺑﺎ اﺳﺒﺎب ﻟﻬﻮ و ﻟﻌﺐ‪ ،‬ﻣﺮدم را ﺳﺮﮔﺮم ﻣﻲ ﮐﺮدﻧﺪ‪ .‬ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ ﺧﺪا)ﺻﻠﻲ‬ ‫اﷲ ﻋﻠﻴﻪ وﺁﻟﻪ( ﺑﻪ ﻋﺎﻳﺸﻪ ﻓﺮﻣﻮد‪ :‬ﺁﻳﺎ ﻣﻲ ﺧﻮاهﻲ ﺗﻤﺎﺷﺎ ﮐﻨﻲ؟ ﻋﺎﻳﺸﻪ ﭘﺎﺳﺦ داد ﺁري ﻳﺎ رﺳﻮل اﷲ‪ .‬ﺳﭙﺲ ﺣﻀﺮت‪،‬‬ ‫ﻋﺎﻳﺸﻪ را ﻃﻮري ﺑﺮ ﭘﺸﺖ ﺧﻮد ﺳﻮار ﻧﻤﻮد ﮐﻪ ﺳﺮش را از روي ﺷﺎﻧﻪ ﺁن ﺣﻀﺮت ﮐﺸﻴﺪﻩ و ﺻﻮرت ﺧﻮد را ﺑﻪ‬ ‫ﺻﻮرت ﻣﺒﺎرﮐﺶ ﮔﺬارد‪ .‬ﺣﻀﺮت ﺁن هﺎ را ﻣﺮﺗﺒﺎ ﺗﺮﻏﻴﺐ ﻣﻲ ﻧﻤﻮد ﺗﺎ ﺑﻬﺘﺮ و ﺧﻮﺑﺘﺮ ﺑﺎزي ﮐﻨﻨﺪ و ﻋﺎﻳﺸﻪ ﻟﺬت ﺑﺒﺮد!‪.‬‬ ‫ﺗﺎ ﺁن ﮐﻪ ﻋﺎﻳﺸﻪ ﺧﺴﺘﻪ ﺷﺪ و ﭘﻴﻐﻤﺒﺮ)ﺻﻠﻲ اﷲ ﻋﻠﻴﻪ وﺁﻟﻪ(او را ﺑﺮ زﻣﻴﻦ ﮔﺬاﺷﺖ!«‪ .‬ﺁﻳﺎ ﭼﻨﻴﻦ اﺧﺒﺎري‪ ،‬ﺟﻌﻞ و ﺑﻬﺘﺎن ﺑﻪ‬ ‫ﭘﻴﺎﻣﺒﺮان اﻟﻬﻲ ﻧﻴﺴﺖ؟!!‬ ‫ﺑﻪ دﻟﻴﻞ وﺟﻮد اﺧﺒﺎر ﻣﺸﺎﺑﻬﻲ ﮐﻪ در ﺻﺤﻴﺤﻴﻦ ﺁﻣﺪﻩ اﺳﺖ‪ ،‬اﺧﺒﺎر ﺁن هﺎ ﺑﺎﻳﺪ ﻣﻮرد ﺑﺮرﺳﻲ و ﺗﺄﻣﻞ ﻗﺮار ﮔﻴﺮد‪ .‬ﭼﻮن در‬ ‫ﺗﺎرﻳﺦ‪ ،‬اﻓﺮاد زﻳﺎدي ﻣﺜﻞ اﺑﻮهﺮﻳﺮﻩ)‪ (2‬ﺑﻮدﻩ اﻧﺪ ﮐﻪ ﺑﺎ درﻳﺎﻓﺖ ﭘﻮل از درﺑﺎر ﻣﻌﺎوﻳﻪ‪ ،‬ﺣﺪﻳﺚ ﺟﻌﻞ ﻣﻲ ﮐﺮدﻩ اﻧﺪ‪ .‬ﻟﺬا اﻳﻦ‬ ‫ﮔﻮﻧﻪ اﺣﺎدﻳﺚ‪ ،‬در ﻣﻴﺎن‬ ‫ــــــــــــــــــــــــــــــــــ‬ ‫‪1 .‬ﻣﺴﻨﺪ اﺣﻤﺪ‪ ،‬ج ‪ ،2‬ص‪ ; 315‬ﻓﺘﺢ اﻟﺒﺎري‪ ،‬ج ‪ ، 6‬ص‪ ; 315‬ﺗﺎرﻳﺦ ﻣﺪﻳﻨﻪ دﻣﺸﻖ‪ ،‬ج ‪ ، 61‬ص‪ ; 178‬اﺑﻮهﺮﻳﺮﻩ‪،‬‬ ‫ص‪ ; 70‬ﺷﺒﻬﺎي ﭘﻴﺸﺎور‪ ،‬ص‪» 201‬ﺟﺎء ﻣﻠﮏ اﻟﻤﻮت إﻟﻲ ﻣﻮﺳﻲ)ﻋﻠﻴﻪ اﻟﺴﻼم( ﻓﻘﺎل ﻟﻪ‪ :‬أﺟﺐ رﺑّﮏ‪ ،‬ﻗﺎل أﺑﻮ هﺮﻳﺮة‪:‬‬

‫ﻓﻠﻄﻢ ﻣﻮﺳﻲ ﻋﻴﻦ ﻣﻠﮏ اﻟﻤﻮت ﻓﻔﻘﺄهﺎ! ﻓﺮﺟﻊ اﻟﻤﻠﮏ إﻟﻲ اﷲ ﺗﻌﺎﻟﻲ ﻓﻘﺎل‪ :‬إﻧّﮏ أرﺳﻠﺘﻨﻲ إﻟﻲ ﻋﺒﺪ ﻟﮏ ﻻ ﻳﺮﻳﺪ اﻟﻤﻮت‪،‬‬ ‫ﻓﻔﻘﺄ ﻋﻴﻨﻲ‪ .‬ﻗﺎل‪ :‬ﻓﺮد اﷲ إﻟﻴﻪ ﻋﻴﻨﻪ و ﻗﺎل‪ :‬ارﺟﻊ إﻟﻲ ﻋﺒﺪي ﻓﻘﻞ‪ :‬اﻟﺤﻴﺎة ﺗﺮﻳﺪ ﻓﺈن ﮐﻨﺖ ﺗﺮﻳﺪ اﻟﺤﻴﺎة ﻓﻀﻊ ﻳﺪﮎ ﻋﻠﻲ ﻣﺘﻦ‬ ‫ﺛﻮر ﻓﻤﺎ ﺗﻮرات ﺑﻴﺪﮎ ﻣﻦ ﺷﻌﺮة ﻓﺈﻧّﮏ ﺗﻌﻴﺶ ﺑﻬﺎ ﺳﻨﺔ‪».‬‬ ‫‪2 .‬ﭘﻴﺸﺘﺮ ﮔﻔﺘﻪ ﺷﺪ ﮐﻪ ﻋﻤﺮ ﺑﻦ اﻟﺨﻄﺎب او را ﺑﻪ ﺟﺮم ﺟﻌﻞ ﺣﺪﻳﺚ دروغ ﺗﺎزﻳﺎﻧﻪ زد‪.‬‬ ‫ﺻﻔﺤﻪ ‪45‬‬ ‫ﺻﺤﻴﺤﻴﻦ زﻳﺎد ﺑﻪ ﭼﺸﻢ ﻣﻲ ﺧﻮرد‪.‬‬ ‫در ﮐﺘﺎب »ﺻﺤﻴﺢ ﺑﺨﺎري« ﺧﻮارج ﻧﻬﺮوان ﺛﻘﻪ)‪ (1‬ﺷﻤﺮدﻩ ﺷﺪﻩ اﻧﺪ‪ .‬ﻣﺜﻼ ﻋﻤﺮان ﺑﻦ ﺣﻄﺎن را ﮐﻪ از ﺳﺮان ﺧﻮارج‬ ‫ﺑﻮدﻩ و در ﻣﺪح اﺑﻦ ﻣﻠﺠﻢ ﻣﺮادي ﺷﻌﺮ ﺳﺮودﻩ‪ ،‬ﺛﻘﻪ داﻧﺴﺘﻪ اﺳﺖ‪ .‬ﻳﺎران ﺣﺠﺎج ﺑﻦ ﻳﻮﺳﻒ از ﺟﻤﻠﻪ اﺳﻤﺎﻋﻴﻞ ﺑﻦ اوﺳﻂ‬ ‫اﻟﺒﺠﻠﻲ را ﮐﻪ ﻗﺎﺗﻞ ﺳﻌﻴﺪ ﺑﻦ ﺟﺒﻴﺮ ﺑﻮدﻩ‪ ،‬ﺛﻘﻪ داﻧﺴﺘﻪ اﺳﺖ‪ .‬ﻋﻤﺮ ﺑﻦ ﺳﻌﺪ ﮐﻪ ﻗﺎﺗﻞ اﻣﺎم ﺣﺴﻴﻦ)ﻋﻠﻴﻪ اﻟﺴﻼم( ﺑﻮدﻩ را ﻧﻴﺰ‬ ‫ﺛﻘﻪ داﻧﺴﺘﻪ اﺳﺖ‪ .‬ﺑﺨﺎري رواﻳﺖ از اﻣﺎم ﺻﺎدق)ﻋﻠﻴﻪ اﻟﺴﻼم( را ﺗﺮﮎ ﮐﺮدﻩ‪ ،‬ﺣﺎل ﺁن ﮐﻪ ﺷﺎﻓﻌﻲ و دﻳﮕﺮان اﻳﺸﺎن‬ ‫)اﻣﺎم ﺻﺎدق)ﻋﻠﻴﻪ اﻟﺴﻼم(( را ﺛﻘﻪ داﻧﺴﺘﻪ اﻧﺪ‪)2).‬‬ ‫ــــــــــــــــــــــــــــــــــ‬ ‫ﺣﺴَﻦ ‪ . 3‬ﻣﻮﺛﻖ ﻳﺎ‬ ‫‪1 .‬ﺣﺪﻳﺚ در ﺗﻌﺮﻳﻒ ﺷﻴﻌﻪ‪ ،‬از ﻧﻈﺮ اﻋﺘﺒﺎر ﺑﻪ ﭼﻬﺎر ﺑﺨﺶ ﻋﻤﺪﻩ ﺗﻘﺴﻴﻢ ﻣﻲ ﺷﻮد‪ . 1 :‬ﺻﺤﻴﺢ ‪َ . 2‬‬ ‫ﻲ واﺳﻄﻪ هﺎ ذﮐﺮ ﺷﺪﻩ وﻟﻲ در ﻣﻴﺎن ﺁن هﺎ‬ ‫ﺛﻘﻪ ‪ . 4‬ﺿﻌﻴﻒ‪ .‬ﺛﻘﻪ ﻳﺎ ﻣﻮﺛﻖ )ﻣﻮرد اﻃﻤﻴﻨﺎن(‪ ،‬ﺁن ﺣﺪﻳﺜﻲ اﺳﺖ ﮐﻪ اﺳﺎﻣ ِ‬ ‫اﺷﺨﺎص ﻏﻴﺮ ﺷﻴﻌﻪ دوازدﻩ اﻣﺎﻣﻲ ﻧﻴﺰ هﺴﺘﻨﺪ‪ ،‬ﺑﻪ ﺷﺮط اﻳﻦ ﮐﻪ ﺑﻪ راﺳﺘﻲ و درﺳﺘﻲ ﺷﻨﺎﺧﺘﻪ ﺷﺪﻩ ﺑﺎﺷﻨﺪ‪.‬‬ ‫‪2 .‬اﻟﻐﺪﻳﺮ‪ ،‬ج‪ ، 5‬ص‪296‬‬ ‫ﺻﻔﺤﻪ ‪46‬‬

‫ﻃﻠﺐ ﺣﺎﺟﺖ از اﻣﺎﻣﺎن )و از ﻏﻴﺮ ﺧﺪا( و ﻧﺬر ﺑﺮاي ﺷﺮﮎ ﻧﻴﺴﺖ؟‬ ‫ﭘﺮﺳﺶ‪ :‬در ﮐﺘﺐ ادﻋﻴﻪ ﺷﻴﻌﻴﺎن‪ ،‬زﻳﺎد دﻳﺪﻩ ﻣﻲ ﺷﻮد ﮐﻪ از اﻣﺎﻣﺎن ﺧﻮد ﻃﻠﺐ ﺣﺎﺟﺖ ﻣﻲ ﮐﻨﻨﺪ‪ .‬ﺁﻳﺎ از ﻏﻴﺮ ﺧﺪا ﻃﻠﺐ‬ ‫ﺣﺎﺟﺖ ﮐﺮدن‪ ،‬دﻻﻟﺖ ﺑﺮ ﺷﺮﮎ ﺷﻴﻌﻴﺎن ﻧﺪارد؟ ﺣﺘﻲ ﻓﻘﻴﺮان ﺷﻴﻌﻪ در ﻣﻌﺎﺑﺮ ﻋﻤﻮﻣﻲ ﻳﺎﻋﻠﻲ‪ ،‬ﻳﺎ ﺣﺴﻴﻦ‪ ،‬ﻳﺎ اﺑﻮاﻟﻔﻀﻞ‪ ،‬ﻳﺎ‬ ‫اﻣﺎم رﺿﺎ ﻣﻲ ﮔﻮﻳﻨﺪ و ﮐﻤﺘﺮ ﮐﺴﻲ از ﺁن هﺎ از ﮐﻠﻤﻪ ﻳﺎ اﷲ اﺳﺘﻔﺎدﻩ ﻣﻲ ﮐﻨﺪ ﮐﻪ هﻤﮕﻲ ﺁن هﺎ از ﻣﻈﺎهﺮ ﺷﺮﮎ اﺳﺖ‬ ‫)ﭼﻮن ﺑﻪ ﻏﻴﺮ ﺧﺪا ﺗﻮﺟﻪ ﻣﻲ ﮐﻨﻨﺪ(‪ .‬ﻳﺎ ﻧﺬورات ﺧﻮد را هﻤﻮارﻩ ﻧﺬر اﻣﺎم و اﻣﺎﻣﺰادﻩ ﻣﻲ ﮐﻨﻨﺪ ﮐﻪ ﻧﺬر ﺑﺮاي ﻣﺨﻠﻮق و‬ ‫ﻏﻴﺮ ﺧﺪا‪ ،‬ﺷﺮﮎ اﺳﺖ‪.‬‬

‫ﭘﺎﺳﺦ‪ :‬ﻗﺒﻞ از ﭘﺎﺳﺦ ﺑﻪ اﻳﻦ ﺳﺆال اﺑﺘﺪا ﺑﺎﻳﺪ ﺗﻌﺮﻳﻒ روﺷﻦ و دﻗﻴﻘﻲ ﺑﺮاي ﺷﺮﮎ‪ ،‬اراﺋﻪ ﻧﻤﻮد‪.‬‬ ‫‪1 .‬ﺷﺮﮎ ﺟﻠﻲ و ﺁﺷﮑﺎر‪ ،‬ﺁن اﺳﺖ ﮐﻪ اﻧﺴﺎن در ذات ﻳﺎ ﺻﻔﺎت ﻳﺎ ﻋﺒﺎدات و اﻓﻌﺎل ﺑﺮاي ﺧﺪاوﻧﺪ ﻣﺘﻌﺎل ﺷﺮﻳﮏ ﻗﺮار‬ ‫دهﺪ‪.‬‬

‫*ﺷﺮﮎ در ذات‪ :‬ﻳﻌﻨﻲ در اﻟﻮهﻴﺖ‪ ،‬ذات و وﺣﺪاﻧﻴﺖ ﺧﺪاي ﺗﻌﺎﻟﻲ ﺷﺮﻳﮏ ﻗﺮار دهﺪ‪ .‬ﻣﺜﻞ ﻧﺼﺎري ﮐﻪ ﻗﺎﺋﻞ ﺑﻪ ﭘﺪر‪،‬‬ ‫ﭘﺴﺮ و روح اﻟﻘﺪس ﻣﻲ ﺑﺎﺷﻨﺪ‪ .‬هﺮ ﮐﺪام از اﻳﻦ ﺳﻪ‪ ،‬داراي ﻳﮏ وﻳﮋﮔﻲ ﻣﻲ ﺑﺎﺷﻨﺪ ﮐﻪ دو ﺗﺎي دﻳﮕﺮ ﻧﺪارد و ﺗﺎ اﻳﻦ ﺳﻪ‬ ‫ﺑﺎ هﻢ ﺟﻤﻊ ﻧﺸﻮﻧﺪ ذات ﺧﺪاوﻧﺪي ﺑﺎرز ﻧﮕﺮدد‪.‬‬ ‫*ﺷﺮﮎ در ﺻﻔﺎت‪ :‬ﺁن اﺳﺖ ﮐﻪ ﺻﻔﺎت ﺧﺪاوﻧﺪ ﻣﺘﻌﺎل از ﻗﺒﻴﻞ ﻋﻠﻢ‪ ،‬ﺣﮑﻤﺖ‪ ،‬ﻗﺪرت‪ ،‬ﺣﻴﺎت‪ ...‬را زاﻳﺪ ﺑﺮ ذات ﺑﺎري‬ ‫ﺗﻌﺎﻟﻲ ﺑﺪاﻧﻨﺪ و اﻳﻦ ﺻﻔﺎت را ﻋﻴﻦ ذات او ﻧﺪاﻧﻨﺪ‪ .‬اﺷﺎﻋﺮﻩ اﻳﻦ ﮔﻮﻧﻪ ﻣﻲ ﺑﺎﺷﻨﺪ‪.‬‬ ‫*ﺷﺮﮎ در اﻓﻌﺎل‪ :‬ﺁن اﺳﺖ ﮐﻪ ﺧﺪاوﻧﺪ را در ﻣﻌﻨﻲ و ﺣﻘﻴﻘﺖ‪ ،‬ﺑﺎﻟﺬّات ﻧﺪاﻧﺪ‪ .‬ﻳﻌﻨﻲ ﻓﺮدي ﻳﺎ اﻓﺮادي از ﻣﺨﻠﻮﻗﺎت را‬ ‫ﻣﺆﺛﺮ )ﮐﻢ ﻳﺎ زﻳﺎد‪ ،‬ﻣﺴﺘﻘﻴﻢ ﻳﺎ ﻏﻴﺮ ﻣﺴﺘﻘﻴﻢ( در اﻓﻌﺎل و ﺗﺪاﺑﻴﺮ اﻟﻬﻲ ﺑﺪاﻧﺪ‪ .‬ﻳﺎ ﺁن ﮐﻪ اﻣﻮر ﺑﻌﺪ از ﺧﻠﻘﺖ را واﮔﺬار ﺷﺪﻩ ﺑﻪ‬ ‫ﺧﻠﻖ ﺑﺪاﻧﺪ‪ .‬ﻳﻬﻮدﻳﺎن اﻳﻦ ﮔﻮﻧﻪ ﻣﻲ ﺑﺎﺷﻨﺪ‪ ،‬زﻳﺮا ﺁن هﺎ ﻣﻌﺘﻘﺪﻧﺪ ﮐﻪ ﺧﺪاوﻧﺪ وﻗﺘﻲ ﺧﻼﻳﻖ را ﺧﻠﻖ ﻧﻤﻮد‪ ،‬از ﺗﺪﺑﻴﺮ اﻣﻮر‬ ‫ﺑﺎزﻣﺎﻧﺪ‬ ‫ﺻﻔﺤﻪ ‪47‬‬ ‫و ﺑﻪ ﻧﺎﭼﺎر‪ ،‬ﮐﺎر را ﺑﻪ ﺧﻠﻖ واﮔﺬار ﻧﻤﻮدﻩ و ﺧﻮد ﺑﻪ ﮐﻨﺎري رﻓﺖ‪ .‬ﻏﻼت ﻧﻴﺰ ﺑﺪﻳﻦ ﺟﻬﺖ ﮐﻪ ﻋﻘﻴﺪﻩ دارﻧﺪ ﺧﺪاوﻧﺪ اﻣﻮر‬ ‫را ﺑﻪ اﻣﺎﻣﺎن ﺗﻔﻮﻳﺾ ﻧﻤﻮدﻩ ﺗﺎ ﺁن هﺎ ﺧﻠﻖ ﮐﻨﻨﺪ و روزي دهﻨﺪ‪ ،‬اﻳﻦ ﮔﻮﻧﻪ ﻣﻲ ﺑﺎﺷﻨﺪ‪ .‬ﺑﻪ هﻤﻴﻦ ﺟﻬﺖ ﺁن هﺎ را ﻣﻔﻮّﺿﻪ‬ ‫ﻧﻴﺰ ﻣﻲ ﮔﻮﻳﻨﺪ‪.‬‬ ‫*ﺷﺮﮎ در ﻋﺒﺎدت‪ :‬ﺁن اﺳﺖ ﮐﻪ در ﻣﻮﻗﻊ ﻋﺒﺎدت ﺗﻮﺟﻪ‪ ،‬ﺣﻀﻮر ﻗﻠﺐ و ﻧﻴﺖ ﺧﻮد را ﺑﻪ ﻏﻴﺮ ﺧﺪا ﻣﺘﻤﺎﻳﻞ ﺳﺎزد‪.‬‬ ‫ﺑﻨﺎﺑﺮاﻳﻦ هﺮ ﻋﺒﺎدﺗﻲ ﮐﻪ ﻧﻴّﺖ ﺁن ﺑﺮاي ﺧﻠﻖ ﺑﺎﺷﺪ ﺷﺮﮎ اﺳﺖ‪ .‬ﭼﻮن ﺑﺮاي ﺧﺪا ﺷﺮﻳﮏ ﻗﺮار ﻣﻲ دهﺪ و او را در ﻣﻘﺎم‬ ‫ﻋﺒﺎدت ﭘﺮﺳﺘﺶ ﻣﻲ ﮐﻨﺪ‪.‬‬ ‫‪2 .‬ﺷﺮﮎ ﺧﻔﻲ‪ :‬ﺷﺮﮎ در اﻋﻤﺎل‪ ،‬ﻋﺒﺎدات و ﻃﺎﻋﺎت اﺳﺖ و ﺗﻔﺎوت ﺁن ﺑﺎ ﺷﺮﮎ در ﻋﺒﺎدت‪ ،‬ﺑﺴﻴﺎر ﻇﺮﻳﻒ اﺳﺖ‪.‬‬ ‫ﺷﺮﮎ در اﺳﺒﺎب ﻧﻤﻮﻧﻪ ﺑﺎرز ﺷﺮﮎ ﺧﻔﻲ اﺳﺖ‪.‬‬ ‫ﻼ‬ ‫ﻼ ﻳﮏ ﮐﺎرﻣﻨﺪ‪ ،‬ﻣﺴﺘﻘ ً‬ ‫*ﺷﺮﮎ در اﺳﺒﺎب‪ :‬و ﺁن زﻣﺎﻧﻲ اﺳﺖ ﮐﻪ ﭼﺸﻢ اﻣﻴﺪ و ﺧﻮف ﺑﻪ ﺧﻠﻖ و اﺳﺒﺎب داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﻴﻢ‪ .‬ﻣﺜ ً‬ ‫و ﻣﻨﺤﺼﺮًا ﺑﻪ ادارﻩ‪ ،‬ﮐﺎرﻓﺮﻣﺎ ﻳﺎ ﺻﺎﺣﺐ ﮐﺎرش ﺗﻮﺟﻪ داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬ ‫اﻣﺎ ﭘﺎﺳﺦ ﺑﻪ ﺳﺆال درﺑﺎرﻩ ﺷﺮﮎ ﺷﻴﻌﻴﺎن‪:‬‬ ‫*ﺣﺎﺟﺖ ﺧﻮاﺳﺘﻦ از اﻣﺎﻣﺎن‪:‬‬ ‫ﻼ ﻧﻤﻲ ﺗﻮان‬ ‫اﮔﺮ ﺻﺮف ﺣﺎﺟﺖ ﺧﻮاﺳﺘﻦ و ﺗﻘﺎﺿﺎ ﻧﻤﻮدن از ﻣﺨﻠﻮق‪ ،‬ﺷﺮﮎ ﺑﺎﺷﺪ ﭘﺲ ﺗﻤﺎم ﺧﻼﻳﻖ ﻣﺸﺮﮐﻨﺪ و اﺻ ً‬ ‫ﻣﻮﺣﺪي ﭘﻴﺪا ﻧﻤﻮد‪ .‬واﺿﺢ اﺳﺖ ﮐﻪ رواﺑﻂ اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ ﺟﻮاﻣﻊ اﻧﺴﺎﻧﻲ ﺑﺮ ﭘﺎﻳﻪ ﻧﻴﺎز ﺑﻪ ﻳﮑﺪﻳﮕﺮ ﺑﻨﺎ ﺷﺪﻩ و ﮐﻤﮏ ﺧﻮاﺳﺘﻦ‬ ‫از دﻳﮕﺮان در دﻧﻴﺎ ﻣﺘﺪاول اﺳﺖ‪ .‬ﺑﻪ ﻃﻮري ﮐﻪ ﺑﻪ ﺳﻮي ﻳﮑﺪﻳﮕﺮ رﻓﺘﻪ و ﺑﺪون اﻳﻦ ﮐﻪ ﻧﺎﻣﻲ از ﺧﺪاي ﻣﺘﻌﺎل ﺑﺮدﻩ ﺷﻮد‬ ‫ﻼ‪:‬‬ ‫ﺗﻘﺎﺿﺎي ﮐﻤﮏ از دﻳﮕﺮي ﻣﻲ ﻧﻤﺎﻳﻨﺪ‪ .‬ﻣﺜ ً‬ ‫*ﻣﺮﻳﻀﻲ ﺑﻪ ﻣﻄﺐ ﭘﺰﺷﮑﻲ ﻣﻲ رود و از او درﺧﻮاﺳﺖ ﻣﺪاوا و ﻣﻌﺎﻟﺠﻪ ﻣﻲ ﮐﻨﺪ‪.‬‬ ‫*ﻏﺮﻳﻘﻲ در ﺁب ﻓﺮﻳﺎد ﻣﻲ زﻧﺪ ﮐﻪ از ﻏﺮق ﺷﺪن ﻧﺠﺎﺗﺶ دهﻨﺪ‪.‬‬ ‫*ﻣﻈﻠﻮﻣﻲ ﺑﻪ دادﮔﺎﻩ ﻣﻲ رود و از ﻗﺎﺿﻲ ﺗﻘﺎﺿﺎي دادرﺳﻲ ﻣﻲ ﮐﻨﺪ‪.‬‬

‫*ﻃﻠﺒﻪ و داﻧﺸﺠﻮﻳﻲ ﻧﺰد اﺳﺘﺎد رﻓﺘﻪ و ﺗﻘﺎﺿﺎي ﺁﻣﻮزش و ﻳﺎدﮔﻴﺮي ﻣﻲ ﮐﻨﺪ‪.‬‬ ‫*ﮐﺴﻲ ﮐﻪ اﻣﻮاﻟﺶ ﺑﻪ ﺳﺮﻗﺖ رﻓﺘﻪ ﺑﻪ ﮐﻼﻧﺘﺮي ﻣﻲ رود و ﺗﻘﺎﺿﺎي ﭘﻴﺪاﮐﺮدن اﻣﻮال ﻣﺴﺮوﻗﻪ را دارد‪.‬‬ ‫*ﮐﺴﻲ ﺑﻪ ﻧﺎﻧﻮاﻳﻲ ﻣﻲ رود و ﺗﻘﺎﺿﺎي ﭼﻨﺪ ﻗﺮص ﻧﺎن ﻣﻲ ﮐﻨﺪ‪.‬‬

‫ﺻﻔﺤﻪ ‪48‬‬ ‫ﺁﻳﺎ ﻣﻲ ﺗﻮان هﻤﮕﻲ اﻳﻦ اﻓﺮاد را ﺑﻪ دﻟﻴﻞ اﻳﻦ ﮐﻪ در ﻣﺤﺎورات ﺧﻮﻳﺶ‪ ،‬ﻧﺎﻣﻲ از ﺧﺪاي ﻣﺘﻌﺎل ﻧﻤﻲ ﺑﺮﻧﺪ ﻣﺸﺮﮎ‬ ‫داﻧﺴﺖ؟ ﻳﻘﻴﻨًﺎ ﭘﺎﺳﺦ ﻣﻨﻔﻲ اﺳﺖ‪ .‬ﺣﺘﻲ ﺑﺎﻻﺗﺮ از هﻤﻪ اﻳﻦ هﺎ‪ ،‬اﻧﺒﻴﺎ ﻧﻴﺰ از ﺧﻼﻳﻖ‪ ،‬ﺗﻘﺎﺿﺎي ﮐﻤﮏ و ﻳﺎري ﻣﻲ ﻃﻠﺒﻴﺪﻩ اﻧﺪ‪.‬‬ ‫ﮑﻢْ َﻳﺄْﺗِﻴﻨِﻲ ِﺑ َﻌﺮْﺷِﻬﺎ‬ ‫ل ﻳﺎ َأ ﱡﻳﻬَﺎ اﻟْ َﻤَﻠﺆُا َأ ﱡﻳ ُ‬ ‫در ﺳﻮرﻩ ﻧﻤﻞ ﺗﻮﺟﻪ و دﻗﺖ ﺷﻮد ﮐﻪ ﺣﻀﺮت ﺳﻠﻴﻤﺎن ﺑﻪ ﺣﻀﺎر ﻣﺠﻠﺲ ﮔﻔﺖ‪ { :‬ﻗﺎ َ‬ ‫ل اﱠﻟﺬِي‬ ‫ي َأﻣِﻴﻦٌ ﻗﺎ َ‬ ‫ﻋَﻠﻴْ ِﻪ َﻟ َﻘ ِﻮ ﱞ‬ ‫ﮏ َو ِإﻧﱢﻲ َ‬ ‫ﻞ َأنْ َﺗﻘُﻮ َم ِﻣﻦْ ﻣَﻘﺎ ِﻣ َ‬ ‫ﮏ ِﺑ ِﻪ َﻗﺒْ َ‬ ‫ﻦ َأﻧَﺎ ﺁﺗِﻴ َ‬ ‫ﺠﱢ‬ ‫ﻦ اﻟْ ِ‬ ‫ﻋﻔْﺮِﻳﺖٌ ِﻣ َ‬ ‫ل ِ‬ ‫ﻦ ﻗﺎ َ‬ ‫ﻞ َأنْ َﻳﺄْﺗُﻮﻧِﻲ ُﻣﺴِْﻠﻤِﻴ َ‬ ‫َﻗﺒْ َ‬ ‫ل هﺬا ِﻣﻦْ َﻓﻀْ ِ‬ ‫ﻋﻨْ َﺪ ُﻩ ﻗﺎ َ‬ ‫ﮏ َﻓَﻠﻤّﺎ رَﺁ ُﻩ ُﻣﺴْ َﺘﻘِﺮًّا ِ‬ ‫ﻃﺮْ ُﻓ َ‬ ‫ﮏ َ‬ ‫ﻞ َأنْ َﻳﺮْ َﺗ ﱠﺪ ِإَﻟﻴْ َ‬ ‫ﻞ َرﺑﱢﻲ} ; ﮐﺪاﻣﻴﮏ‬ ‫ﮏ ِﺑ ِﻪ َﻗﺒْ َ‬ ‫ب َأﻧَﺎ ﺁﺗِﻴ َ‬ ‫ﻦ اﻟْﮑِﺘﺎ ِ‬ ‫ﻋﻠْﻢٌ ِﻣ َ‬ ‫ﻋﻨْ َﺪ ُﻩ ِ‬ ‫ِ‬ ‫از ﺷﻤﺎ ﺗﺨﺖ ﺑﻠﻘﻴﺲ را ﻗﺒﻞ از اﻳﻦ ﮐﻪ او ﻧﺰد ﻣﻦ ﺁﻳﺪ و ﺗﺴﻠﻴﻢ اﻣﺮ ﻣﻦ ﺷﻮد ﺑﻪ اﻳﻨﺠﺎ ﺧﻮاهﻴﺪ ﺁورد؟ از ﺁن ﻣﻴﺎن ﻋﻔﺮﻳﺖ‬ ‫ﺟﻦ ﮔﻔﺖ‪ :‬ﻣﻦ در ﺁوردن ﺗﺨﺖ او ﺑﻪ اﻧﺪازﻩ اي ﻗﺎدر و اﻣﻴﻨﻢ ﮐﻪ ﻗﺒﻞ از ﺁن ﮐﻪ ﺗﻮ از ﺟﺎﻳﮕﺎﻩ ﻗﻀﺎوت ﺧﻮد ﺑﺮﺧﻴﺰي ﺁن‬ ‫را ﺑﻪ ﺣﻀﻮرت ﻣﻲ ﺁورم‪ .‬ﮐﺲ دﻳﮕﺮي ﮐﻪ ﺑﻪ ﺑﻌﻀﻲ از ﻋﻠﻮم ﮐﺘﺎب اﻟﻬﻲ داﻧﺎ ﺑﻮد )ﺁﺻﻒ ﺑﻦ ﺑﺮﺧﻴﺎ( ﮔﻔﺖ‪ :‬ﻣﻦ ﭘﻴﺶ‬ ‫از ﺁن ﮐﻪ ﭼﺸﻢ ﺑﺮ هﻢ زﻧﻲ ﺗﺨﺖ او را ﺑﻪ اﻳﻨﺠﺎ ﻣﻲ ﺁورم‪ .‬ﭼﻮن ﺳﻠﻴﻤﺎن ﺳﺮﻳﺮ را ﻧﺰد ﺧﻮد ﻣﺸﺎهﺪﻩ ﮐﺮد ﮔﻔﺖ‪ :‬اﻳﻦ‬ ‫ﺗﻮاﻧﺎﻳﻲ از ﻓﻀﻞ ﺧﺪاي ﻣﻦ اﺳﺖ)‪ .«(1‬ﺑﺪﻳﻬﻲ اﺳﺖ ﮐﻪ ﺗﺨﺖ ﺑﻠﻘﻴﺲ ﺑﺎ ﺁن ﻋﻈﻤﺖ را از راﻩ دور ﺁوردن‪ ،‬ﺁن هﻢ در‬ ‫ﻳﮏ ﭼﺸﻢ ﺑﺮ هﻢ زدن ﮐﺎر ﻣﺨﻠﻮق ﻋﺎﺟﺰ ﻧﻴﺴﺖ‪.‬‬ ‫ﺑﻨﺎﺑﺮاﻳﻦ از ﺗﻘﺎﺿﺎ و اﺳﺘﻤﺪاد ﻃﻠﺒﻴﺪن ﺳﻠﻴﻤﺎن‪ ،‬ﺟﻬﺖ اﻧﺘﻘﺎل ﺗﺨﺖ ﺑﻠﻘﻴﺲ ﻣﻲ ﺗﻮان درﻳﺎﻓﺖ ﮐﻪ ﺻﺮف ﮐﻤﮏ ﺧﻮاﺳﺘﻦ و‬ ‫ﺗﻘﺎﺿﺎ ﻧﻤﻮدن ﺷﺮﮎ ﻧﻴﺴﺖ‪ ،‬زﻳﺮا ﺷﺮﮎ ﻳﮏ اﻣﺮ ﻗﻠﺒﻲ اﺳﺖ‪.‬‬ ‫از ﻃﺮف دﻳﮕﺮ ﺧﻠﻔﺎي اول و دوم‪ ،‬ﻣﺨﺼﻮﺻًﺎ ﺑﻪ هﻨﮕﺎم ﻗﻀﺎوت و داوري ﺑﻴﻦ ﻣﺮدم ـ ﮐﻪ ﺧﻮد از ﺁن ﻋﺎﺟﺰ ﺑﻮدﻧﺪ ـ ﺑﻪ‬ ‫اﻣﻴﺮاﻟﻤﺆﻣﻨﻴﻦ)ﻋﻠﻴﻪ اﻟﺴﻼم( ﻣﺮاﺟﻌﻪ ﻧﻤﻮدﻩ و اﺳﺘﻤﺪاد ﻣﻲ ﻃﻠﺒﻴﺪﻧﺪ‪ .‬ﻧﻤﻮﻧﻪ هﺎي اﻳﻦ اﺳﺘﻤﺪاد در »ﻣﻨﺎﻗﺐ« و »ﺟﻠﻮﻩ هﺎﻳﻲ‬ ‫از ﻋﺪاﻟﺖ ﻣﻮﻟﻮد ﮐﻌﺒﻪ« ﺑﺴﻴﺎر اﺳﺖ‪ .‬در زﻳﺮ ﻓﻘﻂ ﺑﻪ ﺑﻴﺎن ﻳﮏ ﻣﻮرد از ﻣﻮاردي ﮐﻪ ﺧﻠﻴﻔﻪ دوم ـ ﻋﻤﺮ ﺑﻦ اﻟﺨﻄﺎب ـ ﺑﻪ‬ ‫اهﻞ ﺑﻴﺖ و ﻋﺘﺮت ﭘﻴﻐﻤﺒﺮ)ﻋﻠﻴﻬﻢ اﻟﺴﻼم( ﺗﻮﺳﻞ ﻧﻤﻮدﻩ ﺗﺎ ﺑﻪ ﻧﺘﻴﺠﻪ ﺑﺮﺳﺪ ﺑﺴﻨﺪﻩ ﻣﻲ ﺷﻮد‪.‬‬ ‫*اﺑﻦ ﺣﺠﺮ ﻣﮑﻲ در »ﺻﻮاﻋﻖ ﻣﺤﺮﻗﻪ« ﻧﻘﻞ ﻣﻲ ﮐﻨﺪ‪:‬‬ ‫ــــــــــــــــــــــــــــــــــ‬ ‫‪1 .‬ﻧﻤﻞ )‪ 38 :(27‬ﺗﺎ ‪40‬‬ ‫ﺻﻔﺤﻪ ‪49‬‬ ‫در ﺳﺎل ‪ 17‬هﺠﺮي ﻣﺮدم ﺑﻪ دﻓﻌﺎت زﻳﺎدي ﺑﺮاي اﺳﺘﺴﻘﺎ )دﻋﺎي ﺑﺎران( ﻣﻲ رﻓﺘﻨﺪ و ﻧﺘﻴﺠﻪ ﻧﻤﻲ ﮔﺮﻓﺘﻨﺪ ﺗﺎ اﻳﻦ ﮐﻪ ﻋﻤﺮ‬ ‫ـ ﺧﻠﻴﻔﻪ دوم ـ ﮔﻔﺖ‪ :‬ﻓﺮدا ﺑﻪ وﺳﻴﻠﻪ ﮐﺴﻲ ﮐﻪ دﻋﺎﻳﺶ ﻣﺴﺘﺠﺎب ﻣﻲ ﮔﺮدد ﻃﻠﺐ ﺁب ﺧﻮاهﻢ ﮐﺮد‪ .‬ﺧﻠﻴﻔﻪ ﺧﻮد ﻧﺰد ﻋﺒﺎس‬ ‫ﻋﻤﻮي ﭘﻴﻐﻤﺒﺮ رﻓﺖ و ﮔﻔﺖ‪ :‬ﺑﺎ ﻣﺎ ﺑﻴﺮون ﺑﻴﺎ ﺗﺎ ﺑﻪ وﺳﻴﻠﻪ ﺗﻮ از ﺧﺪاوﻧﺪ ﻣﺘﻌﺎل ﻃﻠﺐ ﺁب ﻧﻤﺎﻳﻴﻢ‪ .‬ﻋﺒﺎس ﮔﻔﺖ‪ :‬ﺑﺎﻳﺪ ﺻﺒﺮ‬ ‫ﻧﻤﻮد ﺗﺎ وﺳﻴﻠﻪ ﺁن ﻣﻬﻴﺎ ﺷﻮد‪ .‬ﺁﻧﮕﺎﻩ ﺑﻪ ﺑﻨﻲ هﺎﺷﻢ ﺧﺒﺮ داد ﮐﻪ ﻟﺒﺎس ﭘﺎﮎ ﭘﻮﺷﻴﺪﻩ و ﺑﻮي ﺧﻮش ﻧﻴﺰ اﺳﺘﻌﻤﺎل ﮐﻨﻨﺪ‪ .‬ﺳﭙﺲ‬ ‫اﻣﺎم ﻋﻠﻲ)ﻋﻠﻴﻪ اﻟﺴﻼم( در ﺟﻠﻮ و اﻣﺎم ﺣﺴﻦ)ﻋﻠﻴﻪ اﻟﺴﻼم( در ﺳﻤﺖ راﺳﺖ و اﻣﺎم ﺣﺴﻴﻦ)ﻋﻠﻴﻪ اﻟﺴﻼم(در ﺳﻤﺖ ﭼﭗ و‬

‫ﺑﻨﻲ هﺎﺷﻢ در ﭘﺸﺖ ﺳﺮ ﺁن هﺎ ﺣﺮﮐﺖ ﮐﺮدﻧﺪ‪ .‬ﺟﻨﺎب ﻋﺒﺎس ﺑﻪ ﻋﻤﺮ ﮔﻔﺖ‪ :‬ﮐﺲ دﻳﮕﺮي را ﺑﺎ ﻣﺎ ﻧﻔﺮﺳﺖ‪ .‬ﺁن هﺎ رﻓﺘﻨﺪ ﺗﺎ‬ ‫ﺑﻪ ﻣﺼﻠﻲ رﺳﻴﺪﻧﺪ و ﺟﻨﺎب ﻋﺒﺎس دﺳﺖ ﺑﻪ دﻋﺎ ﺑﺮداﺷﺖ‪ .‬ﺟﺎﺑﺮ ﻧﻘﻞ ﻣﻲ ﮐﻨﺪ ﮐﻪ هﻨﻮز دﻋﺎ ﺗﻤﺎم ﻧﺸﺪﻩ ﺑﻮد ﮐﻪ اﺑﺮهﺎ ﺑﻪ‬ ‫ﺣﺮﮐﺖ در ﺁﻣﺪ و ﺑﺎران ﺑﺎرﻳﺪن ﮔﺮﻓﺖ‪ .‬اﻣﺎم ﺑﺨﺎري ﻧﻴﺰ در ﺻﺤﻴﺢ ﺧﻮد از ﻋﻤﺮ ﭼﻨﻴﻦ ﻧﻘﻞ ﻣﻲ ﮐﻨﺪ‪» :‬ﭘﺮوردﮔﺎرا! ﻣﺎ‬ ‫ﺑﻪ واﺳﻄﻪ ﻋﻤﻮي ﭘﻴﻐﻤﺒﺮﻣﺎن ﺑﻪ ﺗﻮ ﻣﺘﻮﺳﻞ ﺷﺪﻳﻢ ﺗﺎ ﺑﺎران ﺑﻪ ﻣﺎ ﻋﻄﺎ ﮐﻨﻲ‪ .‬ﭘﺲ ﺧﺪاوﻧﺪ ﺑﻪ ﺁن هﺎ ﺑﺎران ﻋﻄﺎ ﮐﺮد)‪.«(1‬‬ ‫اﺑﻦ اﺑﻲ اﻟﺤﺪﻳﺪ ﻧﻴﺰ در ﺟﻠﺪ دوم ﺷﺮح ﻧﻬﺞ اﻟﺒﻼﻏﻪ ﺧﻮد ﻧﻘﻞ ﻣﻲ ﮐﻨﺪ‪ :‬ﺧﻠﻴﻔﻪ ﺑﺎ ﻋﻤﻮي ﭘﻴﻐﻤﺒﺮ ﺟﻬﺖ اﺳﺘﺴﻘﺎ ﺑﻴﺮون‬ ‫رﻓﺘﻨﺪ‪ .‬ﺧﻠﻴﻔﻪ ﻋﻤﺮ در ﻣﺤﻞ اﺳﺘﺴﻘﺎ ﮔﻔﺖ‪» :‬ﭘﺮوردﮔﺎرا! ﻣﺎ ﺑﻪ واﺳﻄﻪ ﻋﻤﻮي ﭘﻴﻐﻤﺒﺮت و اﻟﺒﺘﻪ اﺟﺪادش و ﺑﺰرﮔﺎن ﺁن‬ ‫هﺎ ﺑﻪ ﺳﻮي ﺗﻮ ﻣﺘﻮﺳﻞ ﺷﺪﻳﻢ‪ .‬ﭘﺲ ﻣﻘﺎم ﭘﻴﻐﻤﺒﺮت را در ﻋﻤﻮي او ﺣﻔﻆ ﻓﺮﻣﺎ; ﭼﻮن او ﻣﺎ را دﻻﻟﺖ ﻧﻤﻮدﻩ ﮐﻪ از درﮔﺎﻩ‬ ‫ﺑﺎ ﻋﻈﻤﺖ ﺗﻮ ﻃﻠﺐ ﺷﻔﺎﻋﺖ و اﺳﺘﻐﻔﺎر ﻧﻤﺎﻳﻴﻢ)‪)».2‬‬ ‫‪2 .‬ﻧﺬر اﻣﺎﻣﺎن‬ ‫در اﮐﺜﺮ ﮐﺘﺐ ﻓﻘﻬﻲ ﺷﻴﻌﻴﺎن‪ ،‬ﻓﺼﻠﻲ ﺑﻪ ﻧﺎم »ﺑﺎب ﻧﺬر« وﺟﻮد دارد و ﺗﻤﺎم رﺳﺎﻟﻪ هﺎي ﻣﺮاﺟﻊ ﺗﻘﻠﻴﺪ و ﻓﺘﺎواي ﺁن هﺎ ﺑﺮ‬ ‫اﻳﻦ اﺻﻞ اﺳﺘﻮار اﺳﺖ ﮐﻪ ﻧﺬر‪ ،‬ﻧﻮﻋﻲ ﻋﺒﺎدت اﺳﺖ و ﻣﺎﻧﻨﺪ ﺑﻘﻴﻪ ﻋﺒﺎدات ﺑﺎﻳﺪ ﺑﺮاي ﺧﺪا ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬دو ﺷﺮط »ﻧﻴﺖ ﻗﺮﺑﻪ اﻟﻲ‬ ‫اﷲ« و »ﺻﻴﻐﻪ ﻧﺬر« را ﻧﻴﺰ ﻻزﻣﻪ ﺁن داﻧﺴﺘﻪ اﻧﺪ‪ .‬اﮔﺮ ﻳﮑﻲ از ﺁن دو ﺷﺮط ﻧﺒﺎﺷﺪ‪ ،‬ﻧﺬر ﻣﺤﻘﻖ ﻧﻤﻲ ﺷﻮد و اﻳﻦ دو‬ ‫ﺷﺮط ﻣﮑﻤﻞ‬ ‫ــــــــــــــــــــــــــــــــــ‬ ‫ﮏ ِﺑ َﻌ ّﻢ ﻧَﺒﻴّﻨﺎ ﻓَﺎﺳْﻘﻨﺎ ﻓَﻴﺴﻘﻮن‪».‬‬ ‫ﻞ إﻟَﻴ َ‬ ‫‪1 .‬رﻓﻊ اﻟﻤﻨﺎرﻩ‪ ،‬ص‪ ; 91‬ﺷﺒﻬﺎي ﭘﻴﺸﺎور‪ ،‬ص‪» 229‬اﻟﻠّﻬ ﱠﻢ إﻧّﺎ َﻧﺘَﻮﺳﱠ ُ‬ ‫‪2 .‬اﻟﻔﺎﻳﻖ ﻓﻲ ﻏﺮﻳﺐ اﻟﺤﺪﻳﺚ‪ ،‬ج ‪ ،3‬ص‪ ; 115‬ﺗﺎرﻳﺦ ﻣﺪﻳﻨﻪ دﻣﺸﻖ‪ ،‬ج ‪ ،26‬ص‪ ; 363‬ﺗﺎرﻳﺦ ﻳﻌﻘﻮﺑﻲ‪ ،‬ج ‪،2‬‬ ‫ص‪ ; 150‬ﺷﺒﻬﺎي ﭘﻴﺸﺎور‪ ،‬ص‪» 229‬اﻟّﻠﻬ ّﻢ إﻧﺎ ﻧﺘﻘﺮّب إﻟﻴﮏ ﺑﻌ ّﻢ ﻧﺒﻴّﮏ و ﻗﻔﻴﺔ ﺁﺑﺎﺋﻪ و ﮐﺒﺮ رﺟﺎﻟﻪ‪ ...‬ﻓﺎﺣﻔﻆ اﻟﻠﻬ ّﻢ ﻧﺒﻴّﮏ‬ ‫ﻓﻲ ﻋﻤّﻪ ﻓﻘﺪ دﻟﻮﻧﺎ ﺑﻪ إﻟﻴﮏ ﻣﺴﺘﺸﻔﻌﻴﻦ و ﻣﺴﺘﻐﻔﺮﻳﻦ‪».‬‬ ‫ﺻﻔﺤﻪ ‪50‬‬ ‫ﻳﮑﺪﻳﮕﺮﻧﺪ‪ .‬ﻧﻴﺖ ﻧﺬر ﻣﺎﻧﻨﺪ ﺑﻘﻴﻪ ﻋﺒﺎدات ﺑﺎﻳﺪ ﺑﺮاي ﺧﺎﻃﺮ ﺧﺪا و رﺿﺎﻳﺖ او ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬اﻳﻦ ﻧﮑﺎت‬ ‫در ﺗﻤﺎم رﺳﺎﻟﻪ هﺎي ﻋﻤﻠﻴﻪ ﻓﻘﻬﺎي ﺷﻴﻌﻪ ﺑﻪ وﺿﻮح ﺁﻣﺪﻩ اﺳﺖ‪ .‬ﺑﻨﺎﺑﺮاﻳﻦ در اداي ﻧﺬر‪ ،‬ﻧﻴﺖ ﺑﺮاي ﻏﻴﺮ ﺧﺪا ﺣﺘﻲ ﻧﻴﺖ‬ ‫ﭘﻴﻐﻤﺒﺮ و اﻣﺎﻣﺎن و ﺁل ﻣﺤﻤﺪ ﻣﺘﺼﻮر ﻧﺒﻮدﻩ و ﺑﺎﻃﻞ ﮐﻨﻨﺪﻩ ﻧﺬر اﺳﺖ‪.‬‬ ‫از ﺁﻧﺠﺎﻳﻲ ﮐﻪ ﺗﻤﺎم ﺷﻴﻌﻴﺎن ﺑﺮ اﻳﻦ اﻋﺘﻘﺎدﻧﺪ ﮐﻪ اﮔﺮ ﮐﺴﻲ »ﺁل ﻣﺤﻤﺪ« را ﺧﺪاي ﺧﻮد ﻳﺎ ﺁن هﺎ را ﺷﺮﻳﮏ در ذات و‬ ‫ﺻﻔﺎت و اﻓﻌﺎل ﺧﺪا ﺑﺪاﻧﺪ‪ ،‬ﻗﻄﻌًﺎ ﻣﺸﺮﮎ اﺳﺖ ﭘﺲ ﻧﻴﺖ ﺁن هﺎ ﻧﻤﻲ ﺗﻮاﻧﺪ ﺑﺮاي ﻏﻴﺮ ﺧﺪا ﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬ ‫اﻣﺎ ﺷﺮط دوم ﮐﻪ ﺻﻴﻐﻪ ﻧﺬر ﺑﺎﺷﺪ ﻣﺘﻤﻢ ﺷﺮط دوم و ﺗﺜﺒﻴﺖ ﮐﻨﻨﺪﻩ ﺷﺮط اول اﺳﺖ‪ .‬ﺑﺪﻳﻦ ﻣﻌﻨﺎ ﮐﻪ ﻧﺬر ﮐﻨﻨﺪﻩ ﺑﺎﻳﺪ در ﻣﻮﻗﻊ‬ ‫ﻧﺬر ﺻﻴﻐﻪ ﺑﺨﻮاﻧﺪ و ﭼﻨﺎﻧﭽﻪ ﻧﺎم ﺧﺪا در ﺁن ﺻﻴﻐﻪ ﻧﺒﺎﺷﺪ ﺻﻴﻐﻪ ﻧﺬر ﺟﺎري ﻧﻤﻲ ﺷﻮد‪ .‬ﻣﺜ ً‬ ‫ﻼ ﮐﺴﻲ ﮐﻪ روزﻩ ﻧﺬر ﻣﻲ ﮐﻨﺪ‬ ‫ﺑﺎﻳﺪ ﺑﮕﻮﻳﺪ‪» :‬ﺑﺮاي ﺧﺪا روزﻩ ﻣﻲ ﮔﻴﺮم‪».‬‬ ‫ﺑﻨﺎﺑﺮاﻳﻦ ﺷﻴﻌﻴﺎن ﻣﻌﺘﻘﺪﻧﺪ ﮐﻪ هﻢ ﻧﻴﺖ ﻧﺬر و هﻢ ﺻﻴﻐﻪ ﻧﺬر هﺮ دو ﺗﺄﮐﻴﺪ ﺑﺮ اﻧﺠﺎم ﻧﺬر ﺑﺮاي ﺧﺪا دارﻧﺪ و ﺑﺎﻳﺪ ﺑﺮاي‬ ‫ﻼ ﻧﺬر ﻣﻲ ﮐﻨﺪ ﮐﻪ ﮔﻮﺳﻔﻨﺪي را ﺑﺮاي ﺧﺪا در‬ ‫رﺿﺎي ﺧﺪا ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬وﻟﻲ ﻧﺬر ﮐﻨﻨﺪﻩ در ﻣﺼﺮف ﻧﺬر ﺧﻮد ﻣﺨﺘﺎر اﺳﺖ‪ .‬ﻣﺜ ً‬ ‫ﺣﺮم ﻓﻼن اﻣﺎم ﻳﺎ اﻣﺎﻣﺰادﻩ ﺑﮑﺸﺪ‪ .‬ﺣﺎل ﻣﻲ ﺗﻮاﻧﺪ ﺁن را ﺑﻪ ﻓﻘﺮا ﺑﺪهﺪ ﻳﺎ اﻃﻌﺎم ﮐﻨﺪ و ﻳﺎ ﺑﻪ هﻴﺌﺖ و ﻋﺰاداران ﺁن اﻣﺎم و‬ ‫ﻼ ﻧﺬر ﻣﻲ ﮐﻨﺪ ﺗﺎ ﭘﻮل ﻳﺎ ﻟﺒﺎﺳﻲ را ﺑﻪ اهﺎﻟﻲ ﻳﺎ ﻓﻘﺮا ﻳﺎ ﻋﺎﻟﻢ ﻳﺎ ﺳﻴﺪي از اوﻻد رﺳﻮل اﷲ ﺑﺪهﺪ‪.‬‬ ‫اﻣﺎم زادﻩ ﺑﺪهﺪ‪ .‬ﻳﺎ ﻣﺜ ً‬ ‫ﭼﻮن هﻢ ﻧﻴﺖ و هﻢ ﺻﻴﻐﻪ ﻧﺬر هﺮ دو ﺗﺄﮐﻴﺪ ﺑﺮ اﻧﺠﺎم ﻧﺬر ﺑﺮاي ﺧﺪا دارﻧﺪ‪ ،‬ﻟﺬا هﻴﭻ اﺷﮑﺎﻟﻲ ﺑﺮ ﺁن وارد ﻧﻴﺴﺖ‪ .‬ﺣﺎل‬ ‫اﮔﺮ ﺑﻌﻀﻲ اﻓﺮاد از اﻳﻦ اﺻﻞ ﻋﺪول ﻧﻤﺎﻳﻨﺪ‪ ،‬ﻧﻤﻲ ﺗﻮان ﻋﻤﻞ ﺁن هﺎ را ﺑﻪ ﮐﻞ ﺷﻴﻌﻴﺎن ﺗﻌﻤﻴﻢ داد و اﺻﻮل ﻣﺴﻠﻢ ﺷﻴﻌﻪ را‬ ‫ﺧﺪﺷﻪ دار ﻧﻤﻮد‪.‬‬

‫‪3 .‬اﮔﺮ از ﺷﻴﻌﻴﺎن ﻋﺒﺎرات و اﺻﻄﻼﺣﺎﺗﻲ ﭼﻮ »ﻳﺎ ﻋﻠﻲ ادرﮐﻨﻲ«‪» ،‬ﻳﺎ ﺣﺴﻴﻦ ادرﮐﻨﻲ« و »ﻳﺎ ﻣﻬﺪي ادرﮐﻨﻲ« ﺷﻨﻴﺪﻩ‬ ‫ﻣﻲ ﺷﻮد‪ ،‬ﻣﻌﻨﺎي ﺁن »ﻳﺎ ﻋﻠﻲ اﷲ ادرﮐﻨﻲ«‪» ،‬ﻳﺎ ﺣﺴﻴﻦ اﷲ ادرﮐﻨﻲ« و »ﻳﺎ ﻣﻬﺪي اﷲ ادرﮐﻨﻲ« ﻧﻴﺴﺖ‪ ،‬ﺑﻠﮑﻪ ﭼﻮن دﻧﻴﺎ‬ ‫دار اﺳﺒﺎب اﺳﺖ)‪ (1‬و ﺷﻴﻌﻴﺎن ﺁن ﺧﺎﻧﺪان ﺟﻠﻴﻞ اﻟﻘﺪر را وﺳﻴﻠﻪ و اﺳﺒﺎب ﻧﺠﺎت ﻣﻲ داﻧﻨﺪ‪ ،‬ﻟﺬا ﺑﻪ وﺳﻴﻠﻪ ﺁن هﺎ ﺑﻪ ﺧﺪاي‬ ‫ﻣﺘﻌﺎل ﺗﻮﺟﻪ ﻣﻲ ﺟﻮﻳﻨﺪ‪.‬‬ ‫ــــــــــــــــــــــــــــــــــ‬ ‫‪1 .‬اﻟﺼﺤﻴﺢ ﻣﻦ اﻟﺴﻴﺮﻩ‪ ،‬ج ‪ ،4‬ص‪ ; 87‬ﺗﻔﺴﻴﺮ اﻟﻤﻴﺰان‪ ،‬ج ‪ ،2‬ص‪ ; 40‬ﺷﺒﻬﺎي ﭘﻴﺸﺎور‪ ،‬ص‪» 218‬أﺑﻲ اﷲ أن‬ ‫ﻻ ﺑﺄﺳﺒﺎﺑﻬﺎ‬ ‫ﻳﺠﺮي اﻷﻣﻮر إ ّ‬ ‫ﺻﻔﺤﻪ ‪51‬‬ ‫ﺑﻪ هﺮ ﺣﺎل ﺗﻮﺟﻪ ﻣﺴﺘﻘﻞ ﻣﺎ در ﻃﻠﺐ ﺣﻮاﻳﺞ و دﻓﻊ ﻣﺸﮑﻼت ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ ذات ﻳﮕﺎﻧﻪ ﭘﺮوردﮔﺎر هﻤﭽﻨﺎن ﻣﺤﻔﻮظ اﺳﺖ‪.‬‬ ‫ﷲ َو اﺑْ َﺘﻐُﻮا ِإَﻟﻴْ ِﻪ اﻟْ َﻮﺳِﻴَﻠ َﺔ}; اي اهﻞ اﻳﻤﺎن ﺗﻘﻮاي ﺧﺪا‬ ‫ﻦ ﺁ َﻣﻨُﻮا ا ﱠﺗﻘُﻮا ا َ‬ ‫هﻤﺎﻧﻄﻮر ﮐﻪ در ﻗﺮﺁن ﻣﺠﻴﺪ ﺁﻣﺪﻩ اﺳﺖ { ﻳﺎ َأ ﱡﻳﻬَﺎ اﱠﻟﺬِﻳ َ‬ ‫را ﭘﻴﺸﻪ ﮐﻨﻴﺪ و ﺑﺎ »وﺳﻴﻠﻪ« ﺑﻪ درﮔﺎﻩ ﺑﺎ ﻋﻈﻤﺖ ﭘﺮوردﮔﺎر ﺑﺮوﻳﺪ)‪)».1‬‬ ‫از ﺁﻧﺠﺎﻳﻲ ﮐﻪ ﺷﻴﻌﻴﺎن‪ ،‬ﺁل ﻣﺤﻤﺪ ﺳﻼم اﷲ ﻋﻠﻴﻬﻢ اﺟﻤﻌﻴﻦ را ﻋﺒﺎد اﷲ اﻟﺼﺎﻟﺤﻴﻦ و واﺳﻄﻪ ﻓﻴﺾ از ﻣﺒﺪأ ﻓﻴﺎض ﻣﻲ‬ ‫داﻧﻨﺪ‪ ،‬ﺑﻨﺎﺑﺮاﻳﻦ ﺗﻮﺳﻞ ﺑﻪ ﺁن هﺎ را ﺑﺮ ﺣﺴﺐ دﺳﺘﻮر رﺳﻮل ﮔﺮاﻣﻲ اﺳﻼم ﻻزم ﻣﻲ داﻧﻨﺪ‪ .‬ﺑﺮاي ﺻﺤﺖ اﻳﻦ ادﻋﺎ ﻧﻴﺰ ﻣﻲ‬ ‫ﺗﻮان ﺑﻪ ﻋﻠﻤﺎي اهﻞ ﺳﻨﺖ‪ ،‬ﻧﻈﻴﺮ اﺑﻦ اﺑﻲ اﻟﺤﺪﻳﺪ ﻣﻌﺘﺰﻟﻲ اﺳﺘﻨﺎد ﻧﻤﻮد‪ .‬او در ﺟﻠﺪ ﭼﻬﺎرم ﺷﺮح ﻧﻬﺞ اﻟﺒﻼﻏﻪ ﺧﻮد‪ ،‬ﺧﻄﺒﻪ‬ ‫ﺣﻀﺮت زهﺮا)ﻋﻠﻴﻬﺎ اﻟﺴﻼم( درﺑﺎرﻩ ﻏﺼﺐ ﻓﺪﮎ در ﺣﻀﻮر ﻣﻬﺎﺟﺮ و اﻧﺼﺎر را ﭼﻨﻴﻦ ﻧﻘﻞ ﻣﻲ ﮐﻨﺪ‪» :‬ﺧﺪاﻳﻲ را ﺣﻤﺪ‬ ‫ﻣﻲ ﮐﻨﻢ ﮐﻪ از ﭘﺮﺗﻮ ﻧﻮر ﻋﻈﻤﺘﺶ اهﻞ ﺁﺳﻤﺎن هﺎ و زﻣﻴﻦ ﺑﻨﺪﮔﻲ ﻣﻲ ﮐﻨﻨﺪ و هﺪف ﺗﻤﺎم وﺳﺎﻳﻞ‪ ،‬ذات اﻗﺪس اوﺳﺖ و ﻣﺎ‬ ‫در ﻣﻴﺎن ﺧﻠﻖ »وﺳﻴﻠﻪ« هﺴﺘﻴﻢ)‪)».2‬‬ ‫«ﺣﺪﻳﺚ ﺛﻘﻠﻴﻦ« دﻟﻴﻞ ﻣﺤﮑﻢ و ﻣﻄﻤﺌﻦ دﻳﮕﺮي ﻣﺒﻨﻲ ﺑﺮ ﺟﻮاز ﺗﻮﺳﻞ و ﺗﻤﺴﮏ ﺑﻪ ﺁل ﻣﺤﻤﺪ و اهﻞ ﺑﻴﺖ رﺳﺎﻟﺖ اﺳﺖ ﮐﻪ‬ ‫ﺣﺘﻲ ﺟﻤﺎﻋﺖ اهﻞ ﺳﻨﺖ‪ ،‬ﻣﺜﻞ اﺑﻦ ﺣﺠﺮ ﻣﮑﻲ در ﺻﻮاﻋﻖ ﻣﺤﺮﻗﻪ ﺻﺤﺖ ﺁن را ﺗﺄﻳﻴﺪ ﻣﻲ ﮐﻨﻨﺪ‪ .‬رﺳﻮل ﮔﺮاﻣﻲ‬ ‫اﺳﻼم)ﺻﻠﻲ اﷲ ﻋﻠﻴﻪ وﺁﻟﻪ( در اﻳﻦ ﺣﺪﻳﺚ ﻣﻲ ﻓﺮﻣﺎﻳﺪ‪» :‬ﺑﻪ درﺳﺘﻲ ﮐﻪ در ﻣﻴﺎن ﺷﻤﺎ دو ﭼﻴﺰ ﮔﺮاﻧﺒﻬﺎ ﻣﻲ ﮔﺬارم‪ .‬ﻳﮑﻲ‬ ‫از ﺁن هﺎ ﮐﺘﺎب ﺧﺪا )ﻗﺮﺁن ﻣﺠﻴﺪ( و دﻳﮕﺮي اهﻞ ﺑﻴﺖ ﻣﻦ اﺳﺖ‪ .‬ﭘﺲ هﺮ ﮐﺲ ﮐﻪ ﺑﻪ ﺁن هﺎ ﺗﻮﺳﻞ و ﺗﻤﺴﮏ ﺟﻮﻳﺪ‪ ،‬ﻗﻄﻌًﺎ‬ ‫ﻧﺠﺎت ﺧﻮاهﺪ ﻳﺎﻓﺖ‪ .‬هﺮ ﮐﺲ از ﺁن دوري ﻧﻤﺎﻳﺪ ﺑﻪ ﺗﺤﻘﻴﻖ هﻼﮎ ﺧﻮاهﺪ ﺷﺪ‪ ،‬و ﭘﺲ از ﻣﻦ‪ ،‬هﺮ ﮐﺲ ﮐﻪ ﺗﻮﺳﻞ و‬ ‫ﺗﻤﺴﮏ ﺑﻪ ﺁن هﺎ ﺟﻮﻳﺪ هﺮﮔﺰ ﮔﻤﺮاﻩ ﻧﺨﻮاهﺪ ﺷﺪ)‪)».3‬‬ ‫ــــــــــــــــــــــــــــــــــ‬ ‫‪1 .‬ﻣﺎﺋﺪﻩ )‪35 :(5‬‬ ‫‪2 .‬ﺳﻘﻴﻔﻪ و ﻓﺪﮎ‪ ،‬ص‪ ; 100‬ﺻﺤﻴﻔﺔ اﻟﺰهﺮا)ﻋﻠﻴﻬﺎ اﻟﺴﻼم(‪ ،‬ص‪ ; 270‬ﺷﺮح ﻧﻬﺞ اﻟﺒﻼﻏﻪ اﺑﻦ اﺑﻲ اﻟﺤﺪﻳﺪ‪ ،‬ج ‪،16‬‬ ‫ص‪ ; 211‬ﺷﺒﻬﺎي ﭘﻴﺸﺎور‪ ،‬ص‪» 219‬و اﺣﻤﺪوا اﷲ اﻟّﺬي ﻟﻌﻈﻤﺘﻪ و ﻧﻮرﻩ ﻳﺒﺘﻐﻲ ﻣﻦ ﻓﻲ اﻟﺴﻤﻮات و اﻷرض إﻟﻴﻪ‬ ‫اﻟﻮﺳﻴﻠﺔ و ﻧﺤﻦ وﺳﻴﻠﺘﻪ ﻓﻲ ﺧﻠﻘﻪ‪...».‬‬ ‫‪3 .‬اﻟﻤﻌﻴﺎر و اﻟﻤﻮازﻧﻪ‪ ،‬ص‪ ; 322‬ﺳﻨﻦ اﻟﮑﺒﺮي‪ ،‬ج ‪ ، 5‬ص‪ ; 130‬ﺟﺎﻣﻊ اﻟﺼﻐﻴﺮ‪ ،‬ج ‪ ،2‬ﺻﺺ‪ 156‬و ‪ ; 157‬ﻓﺘﺢ‬ ‫ﻞ َﺑﻴْﺘِﻲ‬ ‫ﻋﺘْ َﺮﺗِﻲ َأهْ َ‬ ‫ب اﻟﱠﻠ ِﻪ َو ِ‬ ‫ﻦ ِﮐﺘَﺎ َ‬ ‫ﮑ ُﻢ اﻟ ﱠﺜ َﻘَﻠﻴْ ِ‬ ‫اﻟﺒﺎري‪ ،‬ج ‪ ،11‬ص‪ 333‬و ‪ ; 408‬ﺷﺒﻬﺎي ﭘﻴﺸﺎور‪ ،‬ص‪ِ» 225‬إﻧﱢﻲ ﺗَﺎ ِرﮎٌ ﻓِﻴ ُ‬ ‫ﺴﮑْ ُﺘﻢْ ِﺑ ِﻬﻤَﺎ‬ ‫ﮏ ﻣﺎ ِإنْ َﺗ َﻤ ﱠ‬ ‫ﻒ ﻋَﻨﻬُﻤﺎ َﻓﻘَﺪ َهَﻠ َ‬ ‫ﺨﱠﻠ َ‬ ‫ﺤﻮْضَ‪َ ،‬ﻣﻦْ ﺗَﻮﺳﻞ )ﺗﻤﺴّﮏ( ِﺑﻬِﻤﺎ َﻓﻘَﺪ ﻧَﺠﺎ َو َﻣﻦْ َﺗ َ‬ ‫ﻲ اﻟْ َ‬ ‫ﻋَﻠ ﱠ‬ ‫ﺣﺘﱠﻲ َﻳ ِﺮدَا َ‬ ‫َﻟﻦْ َﻳﻔْ َﺘ ِﺮﻗَﺎ َ‬ ‫ﻀﻠﱡﻮا َأﺑَﺪًا)ﺑﻌﺪي‪)».‬‬ ‫َﻟﻦْ َﺗ ِ‬ ‫ﺻﻔﺤﻪ ‪52‬‬

‫«ﺣﺪﻳﺚ ﺳﻔﻴﻨﻪ« ﺳﻨﺪ ﻣﺤﮑﻢ دﻳﮕﺮ ﺷﻴﻌﻴﺎن در ﺗﻮﺳﻞ ﺑﻪ اهﻞ ﺑﻴﺖ و ﺁل ﻣﺤﻤﺪ اﺳﺖ ﮐﻪ ﺑﻴﺶ از ﺻﺪ ﻧﻔﺮ از ﺑﺰرﮔﺎن اهﻞ‬ ‫ﺳﻨﺖ‪ ،‬از ﺟﻤﻠﻪ ﻣﺴﻠﻢ ﺑﻦ ﺣﺠﺎج‪ ،‬اﺣﻤﺪ ﺑﻦ ﺣﻨﺒﻞ‪ ،‬ﺟﻼل اﻟﺪﻳﻦ ﺳﻴﻮﻃﻲ‪ ،‬ﻓﺨﺮ رازي‪ ،‬ﺛﻌﻠﺒﻲ و ﻣﺤﻤﺪ ﺑﻦ ﺷﺎﻓﻌﻲ در ﮐﺘﺐ‬ ‫ﺧﻮد ﺛﺒﺖ ﻧﻤﻮدﻩ اﻧﺪ ﮐﻪ رﺳﻮل اﷲ)ﺻﻠﻲ اﷲ ﻋﻠﻴﻪ وﺁﻟﻪ( ﻓﺮﻣﻮد‪» :‬ﺑﻪ درﺳﺘﻲ ﮐﻪ ﻣﺜﻞ اهﻞ ﺑﻴﺖ ﻣﻦ در ﻣﻴﺎن ﺷﻤﺎ ﺑﻪ ﺳﺎن‬ ‫ﮐﺸﺘﻲ ﻧﻮح اﺳﺖ‪ .‬هﺮ ﮐﺲ ﮐﻪ ﺑﺮ ﺁن ﮐﺸﺘﻲ ﺳﻮار ﺷﺪ ﻧﺠﺎت ﻳﺎﻓﺖ و ﺁﻧﺎن ﮐﻪ از ﺳﻮار ﺷﺪن اﻣﺘﻨﺎع ﮐﺮدﻧﺪ هﻼﮎ‬ ‫ﮔﺸﺘﻨﺪ)‪ .«(1‬اﻣﺎم ﻣﺤﻤﺪ ﺑﻦ ادرﻳﺲ ﺷﺎﻓﻌﻲ ﺁن را ﺑﻪ ﺷﻌﺮ در ﺁوردﻩ اﺳﺖ و ﻣﻲ ﺗﻮان ﺁن را در ﮐﺘﺎب ﻋﻼﻣﻪ ﻓﺎﺿﻞ‬ ‫ﻋﺠﻴﻠﻲ ﺑﻪ ﻧﺎم »ذﺧﻴﺮة اﻟﻤﺂل« ﻳﺎﻓﺖ‪.‬‬ ‫ﺑﻨﺎﺑﺮاﻳﻦ ﺑﺎ ﺑﺮرﺳﻲ ﻣﻮارد ﻓﻮق ﻣﻲ ﺗﻮان درﻳﺎﻓﺖ ﮐﻪ ﺷﻴﻌﻴﺎن ﺑﻨﺎﺑﺮ دﺳﺘﻮر ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ ﺧﻮد ﺑﻪ ﺧﺎﻧﺪان اﻳﺸﺎن ﺗﻮﺳﻞ ﻣﻲ‬ ‫ﺟﻮﻳﻨﺪ‪.‬‬ ‫هﻢ ﭼﻨﻴﻦ ﺑﺎ دﻗﺖ و ﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ دﻋﺎي ﺷﻴﻌﻴﺎن درﺑﺎرﻩ ﭼﮕﻮﻧﮕﻲ ﺗﻮﺳﻞ ﻧﻤﻮدن ﺑﻪ ﻣﻌﺼﻮﻣﻴﻦ‪ ،‬ﺑﻪ وﺿﻮح ﻣﺸﺎهﺪﻩ ﻣﻲ ﮔﺮدد‬ ‫ﺳ ﱢﻴ َﺪﻧَﺎ َو‬ ‫ﺧﻠْ ِﻘ ِﻪ ﻳَﺎ َ‬ ‫ﻋﻠَﻲ َ‬ ‫ﺠ َﺔ اﻟﱠﻠ ِﻪ َ‬ ‫ﺣﱠ‬ ‫ﮐﻪ اﺋﻤﻪ ﻣﻌﺼﻮﻣﻴﻦ را ﻳﮑﻲ ﻳﮑﻲ ﻣﺨﺎﻃﺐ ﻗﺮار دادﻩ و ﺑﻪ ﺁن هﺎ ﮔﻔﺘﻪ ﻣﻲ ﺷﻮد »ﻳَﺎ ُ‬ ‫ﻋﻨْ َﺪ اﻟﱠﻠ ِﻪ« و‬ ‫ﮎ َﺑﻴْ َ‬ ‫ﮏ ِإﻟَﻲ اﻟﱠﻠ ِﻪ َو َﻗ ﱠﺪﻣْﻨَﺎ َ‬ ‫ﺳﻠْﻨَﺎ ِﺑ َ‬ ‫ﺟﻬْﻨَﺎ َو اﺳْ َﺘﺸْ َﻔﻌْﻨَﺎ َو َﺗ َﻮ ﱠ‬ ‫ﻋﻨْ َﺪ اﻟﱠﻠ ِﻪ اﺷْ َﻔﻊْ َﻟﻨَﺎ ِ‬ ‫ﻦ َﻳ َﺪيْ ﺣَﺎﺟَﺎ ِﺗﻨَﺎ ﻳَﺎ َوﺟِﻴﻬﺎ ِ‬ ‫َﻣﻮْﻻﻧَﺎ ِإﻧﱠﺎ َﺗ َﻮ ﱠ‬ ‫ﺳﭙﺲ ﺁن هﺎ را ﻧﺎم ﻣﻲ ﺑﺮﻧﺪ و ﻣﻲ ﮔﻮﻳﻨﺪ »اي ﺳﻴﺪ و ﻣﻮﻻي ﻣﺎ«‪ ،‬ﺑﻪ وﺳﻴﻠﻪ ﺷﻤﺎ ﺑﻪ ﺳﻮي ﺧﺪاي ﻣﺘﻌﺎل ﺗﻮﺳﻞ ﻣﻲ ﺟﻮﻳﻴﻢ‬ ‫و ﻃﻠﺐ ﺷﻔﺎﻋﺖ ﻣﻲ ﮐﻨﻴﻢ‪ .‬اي ﮐﺴﻲ ﮐﻪ ﻧﺰد ﺧﺪاي ﺑﺰرگ ﺁﺑﺮوﻣﻨﺪ هﺴﺘﻴﺪ‪ «...‬ﺗﺎ ﺁﺧﺮ ﮐﻪ ﻋﻤﻮم ﺧﺎﻧﺪان رﺳﺎﻟﺖ را‬ ‫ﻣﺨﺎﻃﺐ ﻗﺮار ﻣﻲ دهﻨﺪ‪ .‬در ﺧﻄﺎب ﺑﻪ ﺁن هﺎ ﮔﻔﺘﻪ ﻣﻲ ﺷﻮد »اي ﺣﺠﺖ ﺧﺪا ﺑﺮ ﺧﻠﻖ«‪ .‬ﻣﻼﺣﻈﻪ ﻣﻲ ﺷﻮد ﮐﻪ در هﻤﻪ‬ ‫ﺟﺎ ﻧﺎم ﻣﺒﺎرﮎ ﭘﺮوردﮔﺎر اﺳﺖ و در هﻴﭻ ﺟﺎ ﺑﺮاي او ﺷﺮﻳﮑﻲ ﻗﺮار دادﻩ ﻧﺸﺪﻩ اﺳﺖ‪)2).‬‬ ‫از ﻃﺮف دﻳﮕﺮ رﻓﻊ ﮐﺎﻣﻞ ﺷﺒﻬﻪ ﺑﻪ اﺻﻞ ﺷﻔﺎﻋﺖ ﺑﺎز ﻣﻲ ﮔﺮدد‪ .‬ﺧﻼﺻﻪ ﺑﺤﺚ اﻳﻦ ﮐﻪ ﺑﺎ ﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ ﺁﻳﻪ ﻣﺬﮐﻮر )ﻣﺎﺋﺪﻩ‬ ‫‪ (35‬اﺻﻞ ﻣﺴﺄﻟﻪ وﺳﻴﻠﻪ ﻳﺎ ﺷﻔﺎﻋﺖ در ﺁﻳﺎت دﻳﮕﺮ ﻗﺮﺁن ﭘﺬﻳﺮﻓﺘﻪ‬ ‫ــــــــــــــــــــــــــــــــــ‬ ‫‪1 .‬ﻣﺠﻤﻊ اﻟﺰواﻳﺪ‪ ،‬ج ‪ ،9‬ص‪ ; 168‬ﮐﻨﺰ اﻟﻌﻤﺎل‪ ،‬ج ‪ ،12‬ص‪ ; 98‬ﺗﻔﺴﻴﺮ اﺑﻦ ﮐﺜﻴﺮ‪ ،‬ج ‪ ،4‬ص‪ ; 13‬ﻳﻨﺎﺑﻴﻊ اﻟﻤﻮدة‬ ‫ﻟﺬوي اﻟﻘﺮﺑﻲ‪ ،‬ج ‪ ،2‬ص‪ ; 443‬ﺷﺒﻬﺎي ﭘﻴﺸﺎور‪ ،‬ص‪» 227‬إﻧّﻤﺎ ﻣﺜﻞ أهﻞ ﺑﻴﺘﻲ ﻓﻴﮑﻢ ﮐﻤﺜﻞ ﺳﻔﻴﻨﺔ ﻧﻮح ﻣﻦ رﮐﺒﻬﺎ ﻧﺠﺎ و‬ ‫ﻣﻦ ﺗﺨﻠّﻒ ﻋﻨﻬﺎ هﻠﮏ‪».‬‬ ‫‪2 .‬ﺑﻪ دﻋﺎي ﺗﻮﺳﻞ در ﻣﻔﺎﺗﻴﺢ اﻟﺠﻨﺎن ﻣﺮاﺟﻌﻪ ﺷﻮد‪.‬‬ ‫ﺻﻔﺤﻪ ‪53‬‬ ‫ن‬ ‫ﻻ َﻣﻦْ َأ ِذ َ‬ ‫ﻋ ُﺔ ِإ ّ‬ ‫ﻻ ِﻣﻦْ َﺑﻌْ ِﺪ ِإذْ ِﻧ ِﻪ}‪َ {(2)،‬ﻳﻮْ َﻣﺌِﺬ ﻻ َﺗﻨْ َﻔ ُﻊ اﻟﺸﱠﻔﺎ َ‬ ‫ﺷﻔِﻴﻊ ِإ ّ‬ ‫ﻻ ِﺑِﺈذْ ِﻧ ِﻪ}‪ { (1)،‬ﻣﺎ ِﻣﻦْ َ‬ ‫ﻋﻨْ َﺪ ُﻩ ِإ ّ‬ ‫ﺷﺪﻩ‪َ { ،‬ﻣﻦْ ذَا اﱠﻟﺬِي َﻳﺸْ َﻔ ُﻊ ِ‬ ‫ﻦ ارْﺗَﻀﻲ}‪)4).‬‬ ‫ﻻ ِﻟ َﻤ ِ‬ ‫ن ِإ ّ‬ ‫ﻦ}‪ { (3)،‬وَﻻ َﻳﺸْ َﻔﻌُﻮ َ‬ ‫َﻟ ُﻪ اﻟ ﱠﺮﺣْﻤ ُ‬ ‫ﻣﻨﺘﻬﻲ ﻣﻄﻠﺐ اﻳﻦ اﺳﺖ ﮐﻪ ﺁﻳﺎت ﺷﻔﺎﻋﺖ )ﻣﺎﻧﻨﺪ ﺁﻳﺎت ﻋﻠﻢ ﻏﻴﺐ( اﺑﺘﺪا ﺷﻔﺎﻋﺖ را ﺑﻪ ﺧﻮد ﺧﺪاوﻧﺪ ﻧﺴﺒﺖ ﻣﻲ دهﻨﺪ‪ .‬در‬ ‫دﺳﺘﻪ ﺑﻌﺪ ﺑﺮاي ﻏﻴﺮ ﺧﺪا اﺛﺒﺎت ﻣﻲ ﮐﻨﺪ و ﺁن را ﻣﻘﻴﺪ ﺑﻪ اذن و ﻣﺸﻴﺖ ﺧﻮد ﻣﻲ ﮐﻨﺪ‪ ،‬ﻳﻌﻨﻲ هﻴﭻ ﻣﻮﺟﻮدي اﺳﺘﻘﻼل در‬ ‫ﺷﻔﺎﻋﺖ ﻧﺪارد‪ .‬وﻟﻲ ﺷﻔﺎﻋﺖ ﮐﻨﻨﺪﻩ و ﺷﻔﺎﻋﺖ ﺷﻮﻧﺪﻩ و اﺻﻞ ﺷﻔﺎﻋﺖ ﺷﺮاﻳﻄﻲ دارد ﮐﻪ ﻣﻮرد رﺿﺎﻳﺖ و اذن ﺧﺪاوﻧﺪ‬ ‫ﻦ ارْﺗَﻀﻲ} اﻧﺒﻴﺎء ‪ ،(5)(28‬در رواﻳﺎت اهﻞ ﺳﻨﺖ ﻧﻴﺰ ﺷﻔﺎﻋﺖ ﻣﻮرد ﺗﺄﻳﻴﺪ ﻗﺮار ﮔﺮﻓﺘﻪ‬ ‫ﻻ ِﻟ َﻤ ِ‬ ‫ن ِإ ّ‬ ‫ﺑﺎﺷﺪ ){ وَﻻ َﻳﺸْ َﻔﻌُﻮ َ‬ ‫ﺷﺮح ﻧﻮوي‪ ،‬ﺻﺤﻴﺢ ﺑﺨﺎري ج ‪ ،4‬ﮐﺘﺎب ﺗﻮﺣﻴﺪ ﺑﺎب ‪ 24‬ص ‪ ،(6)392‬ﺁﻧﮕﺎﻩ ﮐﻪ اﺻﻞ ﺷﻔﺎﻋﺖ ﺛﺎﺑﺖ ﻣﻲ ﺷﻮد‪ ،‬ﺣﻖ‬ ‫ﺷﻔﺎﻋﺖ ﭘﻴﺎﻣﺒﺮان و اﺋﻤﻪ ﻣﻌﺼﻮﻣﻴﻦ از اﺣﺎدﻳﺚ زﻳﺎدي از ﺟﻤﻠﻪ ﺣﺪﻳﺚ ﻣﺬﮐﻮر ﺳﻔﻴﻨﻪ ﺛﺎﺑﺖ ﻣﻲ ﺷﻮد ﮐﻪ در ﮐﺘﺐ ﻓﺮﻳﻘﻴﻦ‬ ‫ﺁﻣﺪﻩ اﺳﺖ »ان ﺗﻤﺴﮑﺘﻢ ﺑﻪ ﻟﻦ ﺗﻀﻠﻮا ﺑﻌﺪي«‪)7).‬‬ ‫ﻋﻼوﻩ ﺑﺮ اﺋﻤﻪ‪ ،‬دﺳﺘﻪ هﺎي دﻳﮕﺮي ﺣﻖ ﺷﻔﺎﻋﺖ دارﻧﺪ از ﺟﻤﻠﻪ ‪ 1‬ـ ﻓﺮﺷﺘﮕﺎن‬ ‫ــــــــــــــــــــــــــــــــــ‬

‫‪1 .‬ﺑﻘﺮﻩ‪255 :‬‬ ‫‪2 .‬ﻳﻮﻧﺲ‪3 :‬‬ ‫‪3 .‬ﻃﻪ‪109 :‬‬ ‫‪4 .‬اﻧﺒﻴﺎء‪28 :‬‬ ‫‪5 .‬ﺑﺮاي ﺗﻔﺼﻴﻞ ﺑﻴﺸﺘﺮ رﺟﻮع ﺷﻮد ﺑﻪ اﻟﻤﻴﺰان ج ‪ ،1‬ص‪ .158‬ﺗﻔﺴﻴﺮ ﻣﻮﺿﻮﻋﻲ ﻗﺮﺁن ﺁﻳﺔ اﷲ ﺟﻮادي ﺁﻣﻠﻲ‪ ،‬ج‪، 5‬‬ ‫ص‪117‬‬ ‫‪6 .‬ﻧﻮوي در ﺷﺮح ﺻﺤﻴﺢ ﻣﺴﻠﻢ ﺑﻪ ﻧﻘﻞ از ﻗﺎﺿﻲ ﻋﻴﺎض‪ :‬ﻣﺬهﺐ اهﻞ ﺳﻨﺖ ﺑﺮ ﺟﻮاز ﺷﻔﺎﻋﺖ اﺳﺖ ﻋﻘﻼ و ﺑﺮ‬ ‫وﺟﻮب ﺷﻔﺎﻋﺖ اﺳﺖ ﻧﻘﻼً‪ ،‬زﻳﺮا هﻢ ﺁﻳﺎت ﺗﺼﺮﻳﺢ دارد و هﻢ اﺧﺒﺎر ﺻﺤﻴﺢ‪ ....‬ﺗﻨﻬﺎ ﺧﻮارج و ﮔﺮوهﻲ از ﻣﻌﺘﺰﻟﻪ‬ ‫ﺷﻔﺎﻋﺖ را ﻧﭙﺬﻳﺮﻓﺘﻪ اﻧﺪ و ﺷﻔﺎﻋﺖ ﭘﻨﺞ ﻗﺴﻢ اﺳﺖ‬ ‫‪1‬ـ ﺷﻔﺎﻋﺖ ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ ﺑﺮاي ﺳﺮﻋﺖ در ﺣﺴﺎب‪.‬‬ ‫‪2‬ـ ﺷﻔﺎﻋﺖ ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ ﺑﺮاي ادﺧﺎل ﺑﻪ ﺑﻬﺸﺖ‪.‬‬ ‫‪3‬ـ ﺷﻔﺎﻋﺖ ﺑﺮاي ﻧﺠﺎت از ﺁﺗﺶ‬ ‫‪4‬ـ ﺷﻔﺎﻋﺖ ﺑﺮاي اهﻞ ﺁﺗﺶ‪.‬‬ ‫‪5‬ـ ﺷﻔﺎﻋﺖ ﺑﺮاي ﺗﺮﻓﻴﻊ درﺟﻪ اهﻞ ﺑﻬﺸﺖ‪ .‬ر‪.‬ﮎ‪ .‬ﺑﺤﺎر اﻻﻧﻮار ج ‪ 8‬ص‪61‬‬ ‫‪7 .‬ﺻﻮاﻋﻖ ﻣﺤﺮﻗﻪ ‪ 89‬و ‪ ،90‬از اﻣﺎم اﺣﻤﺪ ﺑﻦ ﺣﻨﺒﻞ و ﻃﺒﺮاﻧﻲ و ﻣﺴﻠﻢ ﻧﻘﻞ ﻗﻮل ﻧﻤﻮدﻩ ﮐﻪ ان ﻟﺤﺪﻳﺚ اﻟﺘﻤﺴﮏ‬ ‫ﺑﺎﻟﺜﻘﻠﻴﻦ ﻃﺮﻗًﺎ ﮐﺜﻴﺮﻩ وردت ﻋﻦ ﻧﻴﻒ و ﻋﺸﺮﻳﻦ ﺻﺤﺎﺑﻴًﺎ )ﺑﻴﺶ از ‪ 20‬ﻧﻔﺮ ﺻﺤﺎﺑﻲ ﻧﻘﻞ ﮐﺮدﻩ اﻧﺪ)‬ ‫ﺻﻔﺤﻪ ‪54‬‬ ‫‪2‬ـ ﺷﻬﺪا ‪ 3‬ـ ﻋﻠﻤﺎ ‪ 4‬ـ ﺧﻮﻳﺸﺎوﻧﺪان ‪ . 5‬هﻤﺴﺎﻳﮕﺎن ‪ . 6‬ﻣﺆﻣﻨﻴﻦ ‪ 7‬ـ ﻣﺠﺎهﺪان ‪ 8‬ـ ﺻﺪﻳﻘﻴﻦ ‪ 9‬ـ اﻃﻔﺎل ﺳﻘﻂ ﺷﺪﻩ ‪ 10‬ـ‬ ‫ﻗﺮان ﮐﺮﻳﻢ ‪ 11‬ـ و از هﻤﻪ ﻣﻬﻤﺘﺮ ﺧﻮد ﺧﺪاوﻧﺪ ﮐﻪ هﻤﻪ ﺷﻔﺎﻋﺖ‪ ،‬ﺑﺎ اذن و رﺿﺎﻳﺖ اوﺳﺖ‪ .‬ﻳﺎدﺁوري اﻳﻦ ﻧﮑﺘﻪ‬ ‫ﺿﺮوري اﺳﺖ ﮐﻪ ﺑﻪ ﻧﺺ ﻗﺮﺁن ﺷﻬﺪا زﻧﺪﻩ اﻧﺪ و اﺋﻤﻪ اﻓﻀﻞ ﺑﺮ ﺷﻬﺪا هﺴﺘﻨﺪ‪ .‬ﺑﻄﺮﻳﻖ اوﻟﻲ ﻧﺰد ﺧﺪاوﻧﺪ رزق دارﻧﺪ و‬ ‫هﻤﺎن ﻃﻮر ﮐﻪ ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ در ﺣﺎل ﺣﻴﺎت )‪ 64‬ﻧﺴﺎء( ﺣﻖ ﺷﻔﺎﻋﺖ دارد‪ ،‬هﻤﻪ دﺳﺘﻪ هﺎي ﻣﺬﮐﻮر ﻣﻲ ﺗﻮاﻧﻨﺪ ﺑﻌﺪ از وﻓﺎت‬ ‫ﺣﻖ ﺷﻔﺎﻋﺖ داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﻨﺪ‪.‬‬ ‫ﺗﻔﺎوت دﻳﺪﮔﺎﻩ ﺗﻮﺣﻴﺪي اﺳﻼم ﺑﺎ دﻳﺪﮔﺎﻩ ﺑﺖ ﭘﺮﺳﺘﺎن در ﻣﻮرد ﺷﻔﺎﻋﺖ اﻳﻦ اﺳﺖ ﮐﻪ ﺑﺖ ﭘﺮﺳﺘﺎن ﺑﺮاي ﺑﺖ هﺎي ﺧﻮد ﺣﻖ‬ ‫ﺷﻔﺎﻋﺖ ﺑﺎﻻﺳﺘﻘﻼل ﻗﺎﺋﻞ ﺑﻮدﻧﺪ و ﺣﻖ ﺷﻔﺎﻋﺖ ﺑﻪ ﺁن هﺎ ﺗﻔﻮﻳﺾ ﺷﺪﻩ اﺳﺖ‪ .‬وﻟﻲ هﻤﺎﻧﻄﻮر ﮐﻪ ﮔﺬﺷﺖ در اﺳﻼم ﺷﻔﺎﻋﺖ‬ ‫ﺑﻪ ﻧﺤﻮ ﻋﺪم اﺳﺘﻘﻼل ﺑﻪ اذن و رﺿﺎﻳﺖ ﺧﺪا ﺑﺮاي ﮔﺮوهﻲ ﮐﻪ ذﮐﺮ ﺷﺪ و از ﺁﻳﺎت و رواﻳﺎت ﻧﺘﻴﺠﻪ ﻣﻲ ﺷﻮد ﻓﻘﻂ اﻣﮑﺎن‬ ‫ﷲ})‪).1‬‬ ‫ﻋﻨْ َﺪ ا ِ‬ ‫ﺷﻔَﻌﺎؤُﻧﺎ ِ‬ ‫ﭘﺬﻳﺮ اﺳﺖ { هﺆُﻻ ِء ُ‬ ‫وهﺎﺑﻴﺎن ﺑﻪ ﭘﻴﺮوي اﺑﻦ ﺗﻴﻤﻴﻪ درﺑﺎرﻩ ﺷﻔﺎﻋﺖ ﻧﻈﺮاﺗﻲ دارﻧﺪ ﮐﻪ ﺑﺎ هﻤﻪ ﻣﺬاهﺐ اﺳﻼﻣﻲ ﻣﺘﻔﺎوت اﺳﺖ‪ .‬ﺁن هﺎ ﺑﺎ اﻳﻦ ﮐﻪ‬ ‫اﺻﻞ ﺷﻔﺎﻋﺖ را ﭘﺬﻳﺮﻓﺘﻪ اﻧﺪ وﻟﻲ ﻣﻲ ﮔﻮﻳﻨﺪ ﺣﻖ ﻧﺪارﻳﻢ درﺧﻮاﺳﺖ ﺷﻔﺎﻋﺖ از ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ و دﻳﮕﺮان داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﻴﻢ ﺑﻠﮑﻪ ﺑﺎﻳﺪ‬

‫از ﺧﺪا ﺑﺨﻮاهﻴﻢ ﮐﻪ او ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ را در ﺣﻖ ﻣﺎ ﺷﻔﻴﻊ ﮔﺮداﻧﺪ و اﻳﻦ ﺧﻼف ﺻﺮﻳﺢ ﻗﺮﺁن اﺳﺖ‪ { .‬ﻳﺎ أَﺑﺎﻧَﺎ اﺳْ َﺘﻐْ ِﻔﺮْ ﻟَﻨﺎ‬ ‫ل})‪ ...(3‬ﮐﻪ ﮔﺬﺷﺖ‪.‬‬ ‫ﷲ َو اﺳْ َﺘﻐْ َﻔ َﺮ َﻟ ُﻬ ُﻢ اﻟ ﱠﺮﺳُﻮ ُ‬ ‫ﮎ ﻓَﺎﺳْ َﺘﻐْ َﻔﺮُوا ا َ‬ ‫ﺴ ُﻬﻢْ ﺟﺎ ُؤ َ‬ ‫ﻇَﻠﻤُﻮا َأﻧْ ُﻔ َ‬ ‫ُذﻧُﻮﺑَﻨﺎ}‪َ {(2)،‬و َﻟﻮْ َأ ﱠﻧ ُﻬﻢْ ِإذْ َ‬ ‫ــــــــــــــــــــــــــــــــــ‬ ‫‪1 .‬ﻳﻮﻧﺲ‪18 :‬‬ ‫‪2 .‬ﻳﻮﺳﻒ‪97 :‬‬ ‫‪3 .‬ﻧﺴﺎء‪ 64 :‬و ﻣﺤﻤّﺪ)ﺻﻠﻲ اﷲ ﻋﻠﻴﻪ وﺁﻟﻪ( ‪19 :‬‬ ‫ﺻﻔﺤﻪ ‪55‬‬

‫ﺑﻮﺳﻴﺪن ﺿﺮﻳﺢ اﺋﻤﻪ و ﺧﻮاﻧﺪن ﻧﻤﺎز زﻳﺎرت در ﺣﺮم اﻣﺎﻣﺎن‬ ‫ﭘﺮﺳﺶ‪ :‬ﺁﻳﺎ ﺧﻮاﻧﺪن ﻧﻤﺎز زﻳﺎرت در ﺣﺮم اﻣﺎﻣﺎن‪ ،‬ﻳﺎ ﺑﻮﺳﻴﺪن ﺿﺮﻳﺢ و ﻗﺒﻮر اﺋﻤﻪ‪ ،‬ﺳﺰاوار ﻳﮏ ﻣﻮﺣﺪ ﻣﺴﻠﻤﺎن اﺳﺖ و‬ ‫اﻳﻦ ﮔﻮﻧﻪ اﻋﻤﺎل ﻣﺮدﻩ ﭘﺮﺳﺘﻲ و ﺷﺮﮎ ﻧﻤﻲ ﺑﺎﺷﺪ؟‬

‫ﭘﺎﺳﺦ‪ :‬ﺑﺎ ﭘﺮﺳﺶ ﭼﻨﺪ ﺳﺆال ﮐﻪ ﭘﺎﺳﺦ روﺷﻨﻲ دارﻧﺪ ﺑﻪ ﺗﺸﺮﻳﺢ و ﭘﺎﺳﺨﮕﻮﻳﻲ ﺳﺆال ﻓﻮق ﺧﻮاهﻴﻢ ﭘﺮداﺧﺖ‪.‬‬ ‫ﺁﻳﺎ ﺑﻪ هﻨﮕﺎم ﻋﻴﺎدت ﺑﻴﻤﺎران ﻳﺎ ﻣﻼﻗﺎت زﻧﺪاﻧﻴﺎن‪ ،‬ﺑﺮدن هﺪﻳﻪ اي ﭼﻮن ﮐﺘﺎب‪ ،‬دﺳﺘﻪ ﮔﻞ‪ ،‬ﻣﻴﻮﻩ و ﻳﺎ ﭼﻨﺪ ﮐﻤﭙﻮت ﮐﺎر‬ ‫ﻧﺎﭘﺴﻨﺪي اﺳﺖ؟‬ ‫ﺁﻳﻪ ﺑﻪ هﻨﮕﺎم دﻳﺪار دوﺳﺖ‪ ،‬ﺑﺮدن هﺪﻳﻪ اي هﺮ ﭼﻨﺪ ﮐﻮﭼﮏ‪ ،‬ﮐﺎر زﺷﺘﻲ ﺑﻮدﻩ و ﻧﺸﺎﻧﻪ اي از ﺷﺮﮎ در ﺁن اﺳﺖ؟‬ ‫ﺁﻳﺎ در هﻨﮕﺎم ﻣﻼﻗﺎت و دﻳﺪار ﻳﮑﻲ از ﻋﺰﻳﺰاﻧﻲ ﮐﻪ ﻣﺪﺗﻲ اﺳﺖ او را ﻧﺪﻳﺪﻩ اﻳﺪ‪ ،‬روﺑﻮﺳﻲ و ﻣﺼﺎﻓﺤﻪ ﻧﺸﺎﻧﻪ ﭘﺮﺳﺘﺶ ﺁن‬ ‫ﻓﺮد ﻣﻲ ﺑﺎﺷﺪ و ﮐﺎر زﺷﺖ و ﻧﺎﭘﺴﻨﺪي اﺳﺖ؟‬ ‫در ﮐﺘﺐ اﺧﺒﺎر و رواﻳﺎت‪ ،‬ﺑﺎﺑﻲ ﺗﺤﺖ ﻋﻨﻮان »ﺛﻮاب هﺪﻳﻪ دادن ﺑﻪ ﻣﺆﻣﻦ« وﺟﻮد دارد و رﺳﻮل ﮔﺮاﻣﻲ اﺳﻼم)ﺻﻠﻲ‬ ‫اﷲ ﻋﻠﻴﻪ وﺁﻟﻪ( هﻢ ﺑﺮ ﺁن ﺳﻔﺎرش ﻧﻤﻮدﻩ اﻧﺪ‪ .‬ﺑﻨﺎﺑﺮاﻳﻦ زﻣﺎﻧﻲ ﮐﻪ ﺷﺨﺼﻲ ﺑﻪ دﻳﺪار و ﻣﻼﻗﺎت ﮐﺴﻲ ﻣﻲ رود‪ ،‬هﺪﻳﻪ ﺑﺮدن‬ ‫او ﻧﺸﺎﻧﻪ اي از اﻧﺴﺎﻧﻴﺖ اوﺳﺖ و از ﻧﻈﺮ اﺳﻼم ﻧﻴﺰ ﻣﺴﺘﺤﺐ ﻣﺆﮐّﺪ اﺳﺖ‪ .‬ﺣﺎل هﻨﮕﺎﻣﻲ ﮐﻪ ﺑﻪ دﻳﺪار ﻳﮑﻲ از دوﺳﺘﺎن ﻳﺎ‬ ‫ﺑﺴﺘﮕﺎن ﻣﺘﻮﻓﻲ ﺧﻮد ﻣﻲ روﻳﺪ‪ ،‬ﭼﻪ هﺪﻳﻪ اي ﻣﻲ ﺗﻮان ﺑﺮاﻳﺶ ﺑﺮد؟ ﺁﻳﺎ ﻣﻲ ﺗﻮان ﺑﺎز هﻤﺎن ﮔﻞ‪ ،‬ﮐﺘﺎب‪ ،‬ﮐﻤﭙﻮت و ﻣﻴﻮﻩ‬ ‫را ﺑﺮاي او ﺑﺮد؟ ﻳﺎ اﻳﻦ ﮐﻪ ﺑﺎ ﻗﺮﺁن ﺧﻮاﻧﺪن‪ ،‬ﺻﻠﻮات ﻓﺮﺳﺘﺎدن‪ ،‬دﻋﺎ ﮐﺮدن‪ ،‬ذﮐﺮ و ﻧﻤﺎز ﺧﻮاﻧﺪن و‪ ...‬ﺑﺮاﻳﺶ ﺧﻴﺮات‬ ‫ﻣﻲ ﻓﺮﺳﺘﻴﺪ؟ ﺑﻪ دﻟﻴﻞ ﺁﺷﮑﺎر و واﺿﺢ ﺑﻮدن ﭘﺎﺳﺦ اﻳﻦ ﺳﺆال‪ ،‬ﺗﻮﺻﻴﻪ ﺷﺪﻩ اﺳﺖ ﺗﺎ ﺑﺮاي ارواح واﻟﺪﻳﻦ و ﻣﺆﻣﻨﻴﻦ ﻧﻤﺎز‬ ‫هﺪﻳﻪ ﻧﻤﺎﻳﻴﺪ‪ .‬ﻧﻤﺎز هﺪﻳﻪ ﺑﺎﻳﺪ دﻗﻴﻘًﺎ وﻳﮋﮔﻲ ﺑﻘﻴﻪ ﻧﻤﺎزهﺎي ﻳﻮﻣﻴﻪ را داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ و ﻋﻴﻨًﺎ ﻣﺎﻧﻨﺪ ﺁن هﺎ ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﻳﻌﻨﻲ هﻢ ﻗﺮﺑﻪ‬ ‫اﻟﻲ اﷲ و هﻢ رو ﺑﻪ ﻗﺒﻠﻪ ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬در ﺣﺎل ﺧﻮاﻧﺪن ﭼﻨﻴﻦ ﻧﻤﺎز هﺪﻳﻪ اي ﺑﺎ ﺷﺮاﻳﻂ ﻓﻮق‪ ،‬ﭼﻪ ﻧﺸﺎﻧﻪ اي از ﺷﺮﮎ ﻣﻲ ﺗﻮان‬ ‫ﻳﺎﻓﺖ؟! ﺑﺮ اﻳﻦ اﺳﺎس اﺳﺖ ﮐﻪ ﭘﻴﺸﻮاﻳﺎن دﻳﻨﻲ ﺗﺄﮐﻴﺪ ﻧﻤﻮدﻩ اﻧﺪ ﮐﻪ زاﺋﺮﻳﻦ‬ ‫ﺻﻔﺤﻪ ‪56‬‬

‫ﭘﺲ از زﻳﺎرت اﺋﻤﻪ‪ ،‬دو رﮐﻌﺖ ﻧﻤﺎز ﻗﺮﺑﻪ اﻟﻲ اﷲ ﺧﻮاﻧﺪﻩ و ﺛﻮاﺑﺶ را ﻧﺜﺎر روح ﺁن هﺎ ﻧﻤﺎﻳﻨﺪ‪.‬‬ ‫ﺑﻪ دﻧﺒﺎل ﻋﻼﻗﻪ واﻓﺮ ﺷﻴﻌﻴﺎن ﺑﻪ اﻣﻴﺮاﻟﻤﺆﻣﻨﻴﻦ ﻋﻠﻲ)ﻋﻠﻴﻪ اﻟﺴﻼم( ﻃﺒﻴﻌﻲ اﺳﺖ اﮔﺮ ﺷﻴﻌﻪ ﺑﺨﻮاهﺪ ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ ﮐﺴﻲ ﺷﺮﮎ‬ ‫ورزد و ﻳﺎ درﺑﺎرﻩ او ﻏﻠﻮ ﻧﻤﺎﻳﺪ ﻻﺟﺮم ﺑﺎﻳﺴﺘﻲ اﻳﻦ ﮐﺎر را ﺑﺮاي اﻣﻴﺮاﻟﻤﺆﻣﻨﻴﻦ ﻋﻠﻲ)ﻋﻠﻴﻪ اﻟﺴﻼم( از هﻤﻪ ﺑﻴﺸﺘﺮ و‬ ‫ﺷﺪﻳﺪﺗﺮ اﻧﺠﺎم دهﺪ‪ .‬ﺑﻨﺎﺑﺮاﻳﻦ ﭘﺲ از ﺑﺮرﺳﻲ ﺁداب زﻳﺎرت ﺁن اﻣﺎم‪ ،‬ﭼﻨﺎﻧﭽﻪ ﺁﺛﺎر ﺷﺮﮎ در زﻳﺎرت ﻧﺎﻣﻪ اﻣﺎم ﻋﻠﻲ)ﻋﻠﻴﻪ‬ ‫اﻟﺴﻼم( وﺟﻮدﻧﺪاﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﻣﻨﻄﻘﻲ اﺳﺖ ﮐﻪ در زﻳﺎرت ﻧﺎﻣﻪ ﺑﻘﻴﻪ اﺋﻤﻪ ﮐﻪ اوﻻد او ﻣﻲ ﺑﺎﺷﻨﺪ ﻧﻴﺰ ﺁﺛﺎر ﺷﺮﮎ وﺟﻮد‬ ‫ﻧﺪاﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬ ‫در ﺁداب زﻳﺎرت اﻳﺸﺎن ﺁﻣﺪﻩ اﺳﺖ‪ :‬ﭼﻮن ﺑﻪ ﺧﻨﺪق ﮐﻮﻓﻪ رﺳﻴﺪي ﺑﮕﻮ »اﷲ أﮐﺒﺮ أهﻞ اﻟﮑﺒﺮﻳﺎء و اﻟﻤﺠﺪ و اﻟﻌﻈﻤﺔ اﷲ‬ ‫ﻻ‬ ‫ي َﻟﻮْ َ‬ ‫ﷲ اﱠﻟﺬِي َهﺪَاﻧَﺎ ِﻟ َﻬﺬَا َوﻣَﺎ ُﮐﻨﱠﺎ ِﻟ َﻨﻬْ َﺘ ِﺪ َ‬ ‫ﺤﻤْ ُﺪ ِ‬ ‫أﮐﺒﺮ أهﻞ اﻟﺘﮑﺒﻴﺮ و اﻟﺘﻘﺪﻳﺲ‪ «...‬و ﭼﻮن ﺑﻪ دروازﻩ ﻧﺠﻒ رﺳﻴﺪي ﺑﮕﻮ { اﻟْ َ‬ ‫ﮏ َﻟ ُﻪ َو‬ ‫ﺷﺮِﻳ َ‬ ‫ﻻ اﻟﱠﻠ ُﻪ َوﺣْ َﺪ ُﻩ ﻻ َ‬ ‫ﷲ‪ }...‬و ﭼﻮن ﺑﻪ در ورودي ﺻﺤﻦ ﻣﻄﻬﺮ رﺳﻴﺪي ﺑﺨﻮان »َأﺷْ َﻬ ُﺪ َأنْ ﻻ ِإَﻟ َﻪ ِإ ﱠ‬ ‫َأنْ َهﺪَاﻧَﺎ ا ُ‬ ‫ﮏ‬ ‫ﺷﺮِﻳ َ‬ ‫ﻻ اﻟﱠﻠ ُﻪ َوﺣْ َﺪ ُﻩ ﻻ َ‬ ‫ﻋﺒْ ُﺪ ُﻩ َو َرﺳُﻮُﻟ ُﻪ‪ «...‬و وﻗﺘﻲ ﮐﻪ ﺑﻪ ﺑﻘﻌﻪ ﻣﺒﺎرﮐﻪ رﺳﻴﺪي ﺑﺨﻮان »َأﺷْ َﻬ ُﺪ َأنْ ﻻ ِإَﻟ َﻪ ِإ ﱠ‬ ‫ﺤﻤﱠﺪا َ‬ ‫ن ُﻣ َ‬ ‫َأﺷْ َﻬ ُﺪ َأ ﱠ‬ ‫َﻟ ُﻪ‪ .«...‬ﺳﭙﺲ زﻳﺎرت هﺎي ﮔﻮﻧﺎﮔﻮن دﻳﮕﺮي ﮐﻪ ﺷﺎﻣﻞ ﺳﻼم ﺑﺮ ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ و اﻣﻴﺮاﻟﻤﺆﻣﻨﻴﻦ)ﻋﻠﻴﻪ اﻟﺴﻼم(اﺳﺖ را ﺑﺨﻮاﻧﺪ‪.‬‬ ‫ﭘﺲ از اﺗﻤﺎم زﻳﺎرت ﻧﺎﻣﻪ‪ ،‬دو رﮐﻌﺖ ﻧﻤﺎز ﺑﻪ ﻋﻨﻮان هﺪﻳﻪ ﺑﺮاي ﺁن اﻣﺎم ﺑﺨﻮاﻧﺪ‪ .‬ﻧﻤﺎز هﻢ ﺑﺎﻳﺪ ﺑﺎ هﻤﺎن وﻳﮋﮔﻲ ﻓﻮق و‬ ‫ﺑﺎ ﻧﻴﺖ ﺗﻘﺮب ﺑﻪ ﺧﺪا و رو ﺑﻪ ﻗﺒﻠﻪ ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ﭘﺲ از ﻓﺮاﻏﺖ از ﻧﻤﺎز و در ﺗﻌﻘﻴﺒﺎت ﻧﻤﺎز‪ ،‬اﻳﻦ دﻋﺎ را ﺑﺎﻳﺪ ﺑﺨﻮاﻧﺪ‬ ‫»ﭘﺮوردﮔﺎرا دو رﮐﻌﺖ ﻧﻤﺎز ﺑﻪ ﺳﻮي ﺳﻴﺪ و ﻣﻮﻻي ﺧﻮد‪ ،‬وﻟﻲ ﺗﻮ و ﺑﺮادر رﺳﻮل ﺗﻮ‪ ،‬اﻣﻴﺮاﻟﻤﺆﻣﻨﻴﻦ ﻋﻠﻲ اﺑﻦ اﺑﻲ‬ ‫ﻃﺎﻟﺐ)ﻋﻠﻴﻪ اﻟﺴﻼم(هﺪﻳﻪ ﻧﻤﻮدم‪).»1)...‬‬ ‫ﺗﺎ ﺁﻧﺠﺎ ﮐﻪ ﻣﻴﮕﻮﻳﻨﺪ‪ :‬ﺧﺪاﻳﺎ ﺑﺮاي ﺗﻮ ﻧﻤﺎز و رﮐﻮع و ﺳﺠﺪﻩ ﮐﺮدم زﻳﺮا ﺑﺮاي ﻏﻴﺮ ﺗﻮ ﻧﻤﺎز و رﮐﻮع و ﺳﺠﻮد ﺟﺎﺋﺰ‬ ‫ﻧﻴﺴﺖ ﮐﻪ ﺧﺪاﺋﻲ ﻏﻴﺮ از ﺗﻮ ﻧﻴﺴﺖ‪...‬‬ ‫ﺁﻳﺎ زﻳﺎرت ﻧﺎﻣﻪ اي ﮐﻪ از ﺁﻏﺎز ﺗﺎ ﻓﺮﺟﺎﻣﺶ ذﮐﺮ اﺳﺖ و ﺣﻤﺪ و ﺳﺘﺎﻳﺶ ﺧﺪا و‬ ‫ــــــــــــــــــــــــــــــــــ‬ ‫‪1 .‬اﻟﻤﺰار‪ ،‬ص‪ ; 50‬ﺗﺎرﻳﺦ ﺑﻐﺪاد‪ ،‬ج ‪ ،4‬ص‪ ; 468‬ﺷﺒﻬﺎي ﭘﻴﺸﺎور‪ ،‬ص‪» 246‬اﻟﻠﻬﻢ إﻧﻲ ﺻﻠﻴﺖ هﺎﺗﻴﻦ اﻟﺮﮐﻌﺘﻴﻦ‬ ‫هﺪﻳﺔ ﻣﻨﻲ إﻟﻲ ﺳﻴﺪي و ﻣﻮﻻي وﻟﻴﮏ و أﺧﻲ رﺳﻮﻟﮏ أﻣﻴﺮ اﻟﻤﺆﻣﻨﻴﻦ و ﺳﻴﺪ اﻟﻮﺻﻴﻴﻦ ﻋﻠﻲ ﺑﻦ أﺑﻲ ﻃﺎﻟﺐ ﺻﻠﻮات اﷲ‬ ‫ﻞ ﻋﻠﻲ ﻣﺤﻤّﺪ و ﺁل ﻣﺤﻤّﺪ و ﺗﻘﺒّﻠﻬﺎ ﻣﻨّﻲ و أﺟﺰﻧﻲ ﻋﻠﻲ ذﻟﮏ ﺟﺰاء اﻟﻤﺤﺴﻨﻴﻦ‪ ،‬اﻟﻠﻬ ّﻢ ﻟﮏ‬ ‫ﻋﻠﻴﻪ و ﻋﻠﻲ ﺁﻟﻪ اﻟﻠﻬ ّﻢ ﻓﺼ ّ‬ ‫ﻻ ﻟﮏ ﻷﻧّﮏ‬ ‫ﺻﻠّﻴﺖ و ﻟﮏ رﮐﻌﺖ و ﻟﮏ ﺳﺠﺪت وﺣﺪﮎ ﻻ ﺷﺮﻳﮏ ﻟﮏ ﻷﻧّﻪ ﻻ ﺗﮑﻮن اﻟﺼﻼة و اﻟﺮﮐﻮع و اﻟﺴﺠﻮد إ ّ‬ ‫ﻻ أﻧﺖ‪».‬‬ ‫أﻧﺖ اﷲ ﻻ إﻟﻪ إ ّ‬ ‫ﺻﻔﺤﻪ ‪57‬‬ ‫وﺣﺪاﻧﻴﺖ ﺣﻖ و ﺷﻬﺎدت ﺑﻪ رﺳﺎﻟﺖ ﻣﺤﻤﺪ)ﺻﻠﻲ اﷲ ﻋﻠﻴﻪ وﺁﻟﻪ(‪ ،‬اﮔﺮ ﻋﻠﻲ)ﻋﻠﻴﻪ اﻟﺴﻼم( را ﻋﺒﺪ ﺻﺎﻟﺢ ﺧﺪا ﺑﺨﻮاﻧﺪ‬ ‫ﺷﺮﮎ اﺳﺖ؟! ﺑﺎﻳﺪ ﮔﻔﺖ ﻧﻪ ﺗﻨﻬﺎ ﺷﺮﮎ ﻧﻴﺴﺖ ﮐﻪ ﺗﻮﺣﻴﺪ ﻣﺤﺾ اﺳﺖ؟!‬ ‫ﻻ‬ ‫اﻣﺎ درﺑﺎرﻩ ﺑﻮﺳﻴﺪن ﺿﺮﻳﺢ و ﻗﺒﻮر اﺋﻤﻪ ﮐﻪ ﺑﺴﻴﺎري از ﻣﺨﺎﻟﻔﺎن ﺷﻴﻌﻪ ﺁن را ﺣﻤﻞ ﺑﺮ ﺳﺠﺪﻩ ﻣﻲ ﮐﻨﻨﺪ ﺑﺎﻳﺪ ﮔﻔﺖ‪ :‬او ً‬ ‫»اﻋﻤﺎل هﺮ ﮐﺴﻲ در ﮔﺮو ﻧﻴﺖ او ﻣﻲ ﺑﺎﺷﺪ)‪ .«(1‬ﺛﺎﻧﻴًﺎ ﺑﻮﺳﻴﺪن ﺿﺮﻳﺢ و ﻗﺒﻮر اﺋﻤﻪ ﺑﻪ ﻗﺼﺪ ﺳﺠﺪﻩ ﺑﺮ ﺁن هﺎ ﻧﻴﺴﺖ‬ ‫ﺑﻠﮑﻪ ﺑﺮاي اﻇﻬﺎر ﺷﺪت و ﮐﺜﺮت ﻋﻼﻗﻪ و ﻣﺤﺒﺖ ﺑﻪ ﺁن هﺎ اﺳﺖ‪ .‬ﺑﻨﺎﺑﺮاﻳﻦ‪ ،‬اﻳﻦ ﮐﺎر ﺑﻪ ﻣﻨﺰﻟﻪ ﺗﮑﺮﻳﻢ و ﺗﻌﻈﻴﻢ ﺁن هﺎ‬ ‫اﺳﺖ و هﻴﭻ ﺷﻴﻌﻪ اي ﺑﻪ ﻗﺼﺪ و ﻧﻴﺖ ﺧﺪا ﺑﻮدن ﻳﺎ ﺷﺮﻳﮏ ﺑﺮاي ﺧﺪا ﻗﺮار دادن‪ ،‬هﺮﮔﺰ اﻳﻦ ﭼﻨﻴﻦ ﺑﺮ روي ﺧﺎﮎ ﻧﻤﻲ‬ ‫اﻓﺘﺪ)‪ .(2‬اﮔﺮ اﻳﻨﮕﻮﻧﻪ اﻋﻤﺎل ﺷﺮﮎ و ﮐﻔﺮ ﻣﻲ ﺑﻮد ﭘﻴﺎﻣﺒﺮان ﮔﺬﺷﺘﻪ ﭼﻨﻴﻦ ﮐﺎرهﺎﻳﻲ را اﻧﺠﺎم ﻧﻤﻲ دادﻧﺪ‪ .‬هﻤﺎﻧﻄﻮر ﮐﻪ‬ ‫ﻼ در زﻣﺎن ﺣﻀﺮت ﻳﻮﺳﻒ و ﻳﻌﻘﻮب)ﻋﻠﻴﻬﻤﺎ اﻟﺴﻼم( ﮐﻪ هﺮ دو ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ اﻟﻬﻲ ﺑﻮدﻩ اﻧﺪ‪ ،‬اﻳﻨﮕﻮﻧﻪ ﮐﺎرهﺎ اﻧﺠﺎم‬ ‫ﻣﻲ داﻧﻴﺪ ﻗﺒ ً‬ ‫ي‬ ‫ﻞ ُرءْﻳﺎ َ‬ ‫ﺖ هﺬا َﺗﺄْوِﻳ ُ‬ ‫ل ﻳﺎ َأ َﺑ ِ‬ ‫ﺳﺠﱠﺪًا َو ﻗﺎ َ‬ ‫ﺧﺮﱡوا َﻟ ُﻪ ُ‬ ‫ش َو َ‬ ‫ﻋﻠَﻲ اﻟْ َﻌﺮْ ِ‬ ‫ﻣﻲ ﺷﺪﻩ اﺳﺖ‪ .‬ﻗﺮﺁن ﻣﺠﻴﺪ ﻣﻲ ﻓﺮﻣﺎﻳﺪ‪َ { :‬و َر َﻓ َﻊ َأ َﺑ َﻮﻳْ ِﻪ َ‬

‫ﺟ َﻌﻠَﻬﺎ َرﺑﱢﻲ ﺣَﻘًّﺎ}; ﭘﺪر و ﻣﺎدر را ﺑﺮ ﺗﺨﺖ ﻧﺸﺎﻧﺪﻧﺪ و ﺁﻧﮕﺎﻩ ﺑﻪ ﺧﺎﮎ اﻓﺘﺎدﻧﺪ و او را ﺳﺠﺪﻩ ﻧﻤﻮدﻧﺪ‪ .‬در ﺁن‬ ‫ﻞ َﻗﺪْ َ‬ ‫ِﻣﻦْ َﻗﺒْ ُ‬ ‫هﻨﮕﺎم ﻳﻮﺳﻒ ﺑﻪ ﭘﺪرش ﮔﻔﺖ‪ :‬اﻳﻦ ﺗﻌﺒﻴﺮ ﺧﻮاﺑﻲ اﺳﺖ ﮐﻪ ﻗﺒﻼ دﻳﺪﻩ ام و ﭘﺮوردﮔﺎر ﺁن ﺧﻮاب)‪ (3‬را ﻣﺤﻘﻖ‬ ‫ﮔﺮداﻧﻴﺪ)‪ .«(4‬در ﻣﻘﺎﺑﻞ اﻳﻦ ﻋﻤﻞ ﻧﻪ ﺣﻀﺮت ﻳﻮﺳﻒ و ﻧﻪ ﭘﺪرﺷﺎن ﺣﻀﺮت ﻳﻌﻘﻮب ﺁن هﺎ را ﻣﻨﻊ ﻧﮑﺮدﻩ اﻧﺪ‪.‬‬ ‫ﺳﺠﺪﻩ روي ﺧﺎﮎ ﻳﺎ ﺗﺮﺑﺖ ﺣﻀﺮت ﺳﻴﺪ اﻟﺸﻬﺪا)ﻋﻠﻴﻪ اﻟﺴﻼم( ﺳﺠﺪﻩ ﺑﺮاي ﺧﺪاﺳﺖ ﻧﻪ ﺳﺠﺪﻩ ﺑﻪ ﺧﺎﮎ‪ ،‬هﻤﺎﻧﻨﺪ ﺳﺠﺪﻩ‬ ‫ﻓﺮﺷﺘﮕﺎن ﺑﻪ ﺁدم ﮐﻪ اﻃﺎﻋﺖ ﺧﺪاوﻧﺪ و اﻧﺠﺎم ﻓﺮاﻣﻴﻦ او ﺑﻮدﻧﺪ‪ .‬ﺁﻧﮑﻪ ﺁدم در ﺑﺮاﺑﺮ ﺧﺪا ﻗﺮار ﮔﺮﻓﺘﻪ و ﺑﻪ ﺟﺎي ﺧﺪاوﻧﺪ ﺑﻪ‬ ‫او ﺳﺠﺪﻩ ﺷﻮد‪.‬‬ ‫ــــــــــــــــــــــــــــــــــ‬ ‫‪1 .‬ﺷﺮح ﺳﻨﻦ اﻟﻨﺴﺎﺋﻲ‪ ،‬ج ‪ ،7‬ص‪ ; 242‬ﻓﺘﺢ اﻟﺒﺎري‪ ،‬ج ‪ ،1‬ص‪» 9‬إﻧّﻤﺎ اﻷﻋﻤﺎل ﺑﺎﻟﻨّﻴﺎت‪».‬‬ ‫‪2 .‬هﺮ ﭼﻨﺪ ﺷﺎﻳﺴﺘﻪ ﻧﻴﺴﺖ ﺑﺎ ﭼﻨﻴﻦ ﺣﺎﻟﺘﻲ ﮐﻪ ﻣﺨﺼﻮص ﺧﺪاي ﻣﺘﻌﺎل اﺳﺖ در ﺑﺮاﺑﺮ و ﻣﻘﺎﺑﻞ ﻏﻴﺮ ﺧﺪا و ﺑﺪون ﻧﻴﺖ‬ ‫ﻗﺮار ﮔﻴﺮد‪.‬‬ ‫‪3 .‬در اﺑﺘﺪاي هﻤﻴﻦ ﺳﻮرﻩ ﺧﺒﺮ ﻣﻲ دهﺪ ﮐﻪ ﻳﻮﺳﻒ ﺑﻪ ﭘﺪرش ﮔﻔﺖ‪ :‬ﺧﻮاب دﻳﺪﻩ ام ﮐﻪ ﺁﻓﺘﺎب و ﻣﺎﻩ و ﻳﺎزدﻩ ﺳﺘﺎرﻩ ﻣﺮا‬ ‫ﺳﺠﺪﻩ ﻣﻲ ﮐﺮدﻧﺪ‪ .‬ﺣﻀﺮت ﻳﻌﻘﻮب ﭼﻨﻴﻦ ﺗﻌﺒﻴﺮ ﮐﺮد ﮐﻪ ﺑﻪ زودي ﺑﻪ ﻣﻘﺎم ﺑﺰرﮔﻲ ﺧﻮاهﻲ رﺳﻴﺪ و ﭘﺪر و ﻣﺎدر و ﻳﺎزدﻩ‬ ‫ﺑﺮادر ﺗﻮ را ﺗﻌﻈﻴﻢ ﺧﻮاهﻨﺪ ﮐﺮد‪.‬‬ ‫‪4 .‬ﻳﻮﺳﻒ )‪100 :(12‬‬ ‫ﺻﻔﺤﻪ ‪58‬‬ ‫ﺁﻳﺎ ﻣﻲ ﺗﻮان ﮔﻔﺖ ﮐﻪ ﺁن دو ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ اﻟﻬﻲ و ﻧﻴﺰ ﻣﻼﺋﮑﻪ ﻣﺸﺮﮎ ﺑﻮدﻩ اﻧﺪ و ﻓﻘﻂ اﺑﻠﻴﺲ ﻣﻮﺣﺪ ﺑﻮدﻩ اﺳﺖ؟ ﺳﺠﺪﻩ ﺑﺮ ﺁدم ﺑﻪ‬ ‫ﻧﺺ ﺻﺮﻳﺢ ﻗﺮﺁن ﺗﻮﺣﻴﺪ ﻣﺤﺾ و ﺑﻪ ﻓﺮﻣﺎن اﻟﻬﻲ ﺑﻮدﻩ اﺳﺖ‪.‬‬ ‫اﻣﺎ درﺑﺎرﻩ ﺑﻮﺳﻴﺪن و ﻟﻤﺲ ﮐﺮدن در و دﻳﻮار و ﺿﺮﻳﺢ ﻣﻌﺼﻮﻣﻴﻦ و اﻣﺎم زادﻩ هﺎ و اﺷﻴﺎي ﻣﺘﻌﻠﻖ ﺑﻪ ﺁﻧﺎن ﺑﺎﻳﺪ ﮔﻔﺖ‪:‬‬ ‫اﻳﻦ ﮐﺎر ﻧﻪ ﺗﻨﻬﺎ ﺑﺪﻋﺖ و ﺣﺮام ﻧﻴﺴﺖ ﺑﻠﮑﻪ ﺑﻪ دﻟﻴﻞ ﻣﺘﺒﺮﮎ ﺑﻮدن ﺁن هﺎ رﻳﺸﻪ در رﻓﺘﺎر ﭘﻴﺎﻣﺒﺮان ﭘﻴﺸﻴﻦ ﻧﻴﺰ دارد‪ .‬در‬ ‫ﻗﺮﺁن ﻣﺠﻴﺪ ﺁﻣﺪﻩ اﺳﺖ ﮐﻪ وﻗﺘﻲ ﺣﻀﺮت ﻳﻮﺳﻒ ﺧﻮد را ﺑﻪ ﺑﺮادراﻧﺶ ﻣﻌﺮﻓﻲ ﻧﻤﻮد و ﺁن هﺎ را ﻣﻮرد ﻋﻔﻮ و ﺑﺨﺸﺶ‬ ‫ت َﺑﺼِﻴﺮًا}; ﭘﻴﺮاهﻨﻢ را ﺑﺎ ﺧﻮد ﻧﺰد ﭘﺪرم ﺑﺒﺮﻳﺪ‬ ‫ﻋﻠَﻲ َوﺟْ ِﻪ أﺑِﻲ ﻳَﺄ ِ‬ ‫ﻗﺮار داد‪ ،‬ﺑﻪ ﺁن هﺎ ﮔﻔﺖ‪ِ { :‬اذْ َهﺒُﻮاْ ِﺑ َﻘﻤِﻴﺼِﻲ َهﺬَا ﻓﺎﻟﻘُﻮ ُﻩ َ‬ ‫و ﺑﺮ ﺻﻮرﺗﺶ اﻓﮑﻨﻴﺪ ﺗﺎ دﻳﺪﮔﺎﻧﺶ ﺑﻴﻨﺎ ﮔﺮدد)‪ .«(1‬ﺳﭙﺲ در ﺟﺎي دﻳﮕﺮي از هﻤﻴﻦ ﺳﻮرﻩ ﺁﻣﺪﻩ اﺳﺖ‪َ { :‬ﻓَﻠﻤّﺎ َأنْ ﺟﺎ َء‬ ‫اﻟْ َﺒﺸِﻴ ُﺮ َأﻟْﻘﺎ ُﻩ ﻋَﻠﻲ َوﺟْ ِﻬ ِﻪ ﻓَﺎرْ َﺗ ﱠﺪ َﺑﺼِﻴﺮًا}; ﭼﻮن ﻣﮋدﻩ دهﻨﺪﻩ ﻧﺰد ﭘﺪر ﺁﻣﺪ‪ ،‬ﭘﻴﺮاهﻦ را ﺑﺮ ﺻﻮرت ﭘﺪر اﻓﮑﻨﺪ و ﻳﻌﻘﻮب‬ ‫ﺑﻴﻨﺎﻳﻲ ﺧﻮد را ﺑﺎزﻳﺎﻓﺖ‪)»2).‬‬ ‫ﺁﻳﺎ ﻣﻲ ﺗﻮان رﻓﺘﺎر اﻳﻦ دو ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ اﻟﻬﻲ ـ ﻳﻮﺳﻒ ﺻﺪﻳﻖ ﮐﻪ ﺗﻮﺻﻴﻪ ﺑﻪ ﻣﺎﻟﻴﺪن ﭘﻴﺮاهﻦ ﺑﺮ ﭼﺸﻤﺎن ﭘﺪرش ﻧﻤﻮدﻩ و ﻳﻌﻘﻮب‬ ‫ﮐﻪ ﺁن را اﻧﺠﺎم دادﻩ اﺳﺖ ـ را ﺷﺮﮎ ﺑﻪ ﺧﺪا و ﺣﺮام داﻧﺴﺖ؟ ﺁن هﻢ داﺳﺘﺎﻧﻲ ﮐﻪ از زﺑﺎن ﻗﺮﺁن ﻣﺠﻴﺪ ﻧﻘﻞ ﺷﺪﻩ اﺳﺖ؟‬ ‫ﻋﻼوﻩ ﺑﺮ اﻳﻦ‪ ،‬در ﺻﺤﻴﺢ ﺑﺨﺎري از ﻋﺒﺪاﷲ ﺑﻦ ﻋﻤﺮ ﻧﻘﻞ ﺷﺪﻩ اﺳﺖ ﮐﻪ‪» :‬ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ را در ﺣﺎﻟﻲ دﻳﺪم ﮐﻪ ﺣﺠﺮاﻻﺳﻮد را‬ ‫ﻟﻤﺲ ﻣﻲ ﮐﺮد و ﻣﻲ ﺑﻮﺳﻴﺪ)‪ .«(3‬ﺑﺮ هﻤﻴﻦ ﻣﺒﻨﺎ اﺳﺖ ﮐﻪ ﮐﻠﻴﻪ ﻣﺴﻠﻤﻴﻦ ﺟﻬﺎن ﺑﻪ هﻨﮕﺎم زﻳﺎرت ﺧﺎﻧﻪ ﺧﺪا‪ ،‬ﺑﺮاي ﻟﻤﺲ‬ ‫ﮐﺮدن و ﺑﻮﻳﻴﺪن ﺣﺠﺮاﻻﺳﻮد ﻣﺪﺗﻬﺎ ﺑﻪ ﺻﻒ ﻣﻲ اﻳﺴﺘﻨﺪ‪.‬‬ ‫ﺣﺎل ﮐﻪ ﺑﻮﺳﻴﺪن ﺳﻨﮓ ﺣﺠﺮاﻻﺳﻮد و ﻟﻤﺲ ﮐﺮدن ﭘﻴﺮان ﻳﻮﺳﻒ و ﻣﺎﻟﻴﺪن ﺑﺮ ﭼﺸﻢ ﻣﺠﺎز ﻣﻲ ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﺑﺪﻳﻬﻲ اﺳﺖ ﮐﻪ ﻣﻲ‬ ‫ﺗﻮان در و دﻳﻮار و ﺿﺮﻳﺢ اﻣﺎﻣﺎن را ﻟﻤﺲ ﻧﻤﻮد و ﺑﻮﺳﻴﺪ‪ ،‬زﻳﺮا ﺗﻔﺎوﺗﻲ ﺑﻴﻦ اﺷﻴﺎ )از ﺟﻬﺖ ﻣﺘﺒﺮﮎ ﺑﻮدن ﺁن هﺎ( وﺟﻮد‬ ‫ﻧﺪارد؟!‬

‫ــــــــــــــــــــــــــــــــــ‬ ‫‪1 .‬ﻳﻮﺳﻒ )‪93 :(12‬‬ ‫‪2 .‬ﻳﻮﺳﻒ )‪96 :(12‬‬ ‫‪3 .‬ﻣﺴﻨﺪ اﺣﻤﺪ‪ ،‬ج ‪ ،1‬ﺻﺺ‪ 16‬و ‪ ; 26‬ﺻﺤﻴﺢ ﺑﺨﺎري‪ ،‬ج ‪ ،2‬ص‪» 160‬رأﻳﺖ رﺳﻮل اﷲ ﻳﺴﺘﻠﻤﻪ و ﻳﻘﺒّﻠﻪ‪».‬‬ ‫ﺻﻔﺤﻪ ‪59‬‬ ‫ﺑﺎﻳﺪ ﺗﻮﺟﻪ داﺷﺖ ﺑﻮﺳﻴﺪن ﻗﺒﻮر اﺋﻤﻪ از روي »ﻣﺤﺒﺖ« اﺳﺖ ﻧﻪ از روي »ﻋﺒﻮدﻳﺖ«‪ ،‬و ﺁﻳﺎ هﺮﮐﺴﻲ را از روي‬ ‫ﻣﺤﺒﺖ ﺑﻮﺳﻴﺪﻧﺪ‪ ،‬ﻋﺒﺎدت ﮐﺮدﻩ اﻧﺪ؟!! ﻣﺎﻧﻨﺪ ﺑﻮﺳﻴﺪن ﻓﺮزﻧﺪ‪ ،‬ﺑﻮﺳﻴﺪن ﻋﮑﺲ و ﻳﺎ وﺳﺎﺋﻠﻲ ﮐﻪ ﻳﺎدﮔﺎر ﻓﺮزﻧﺪي اﺳﺖ ﮐﻪ ﺑﻪ‬ ‫ﻣﺴﺎﻓﺮت رﻓﺘﻪ و ﻳﺎ از دﻧﻴﺎ رﻓﺘﻪ‪ ،‬ﺷﺮﮎ اﺳﺖ‪.‬‬ ‫اﺣﻤﺪ ﺑﻦ ﺣﻨﺒﻞ در ﻣﺴﻨﺪ )ج‪ ،6‬ص‪ (76‬و اﺑﻦ ﺷﺒﻪ در ﺗﺎرﻳﺦ ﻣﺪﻳﻨﻪ )ج‪ ،1‬ص‪ (90‬از ﻋﺎﻳﺸﻪ ﻧﻘﻞ ﻣﻲ ﮐﻨﺪ‪ :‬ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ رﻓﺘﻨﺪ‬ ‫و ﺑﺎزﮔﺸﺘﻨﺪ ﺳﺆال ﮐﺮدم ﮐﺠﺎ ﺑﻮدﻳﺪ؟ ﻓﺮﻣﻮد‪ :‬ﺑﻪ ﻣﻦ اﻣﺮ ﺷﺪ ﺑﻪ ﺑﻘﻴﻊ ﺑﺮوم ﺑﺮاي ﺁن هﺎ دﻋﺎ ﮐﻨﻢ و ﺑﺮ ﺁن هﺎ ﻧﻤﺎز ﺑﺨﻮاﻧﻢ‪.‬‬

‫ﺻﻔﺤﻪ ‪60‬‬

‫ﻧﻈﺮﻳﻪ ي ﻋﻠﻤﺎي اهﻞ ﺳﻨﺖ درﺑﺎرﻩ ي ﺗﺒﺮّﮎ‪ ،‬ﻣﺲ ﻣﻨﺒﺮ و ﻗﺒﺮ ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ و ﺻﺎﻟﺤﺎن‬ ‫ﭘﺮﺳﺶ‪ :‬ﻧﻈﺮ ﻋﻠﻤﺎي اهﻞ ﺳﻨّﺖ در ﺑﺎرﻩ ﺗﺒﺮﮎ و ﻣﺲ ﻣﻨﺒﺮ و ﻗﺒﺮ ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ و ﻗﺒﻮر ﺻﺎﻟﺤﻴﻦ ﭼﻴﺴﺖ؟‬

‫ﭘﺎﺳﺦ‪:‬‬ ‫‪1 .‬ﻋﺒﺪاﷲ ﻓﺮزﻧﺪ اﺣﻤﺪ ﺑﻦ ﺣﻨﺒﻞ ﻣﻲ ﮔﻮﻳﺪ از ﭘﺪرم ﺳﺆال ﺷﺪ ﮐﻪ ﻣﺲ ﻣﻨﺒﺮ رﺳﻮل اﷲ و ﺗﺒﺮﮎ ﺑﻪ ﺁن و ﺑﻮﺳﻴﺪن ﻗﺒﺮ‬ ‫ﺷﺮﻳﻒ ﺑﻪ ﻗﺼﺪ ﺛﻮاب ﭼﻪ ﺣﮑﻤﻲ دارد؟ ﭘﺪرم ﮔﻔﺖ اﺷﮑﺎﻟﻲ ﻧﺪارد‪)1).‬‬ ‫‪2 .‬رﻣﻠﻲ ﺷﺎﻓﻌﻲ‪ :‬ﺗﺒﺮﮎ ﺑﻪ ﻗﺒﺮ ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ و ﻳﺎ ﻋﻠﻤﺎ و ﻳﺎ اوﻟﻴﺎ ﺟﺎﺋﺰ اﺳﺖ و ﺑﻮﺳﻴﺪن و اﺳﺘﻼم ﺁن اﺷﮑﺎﻟﻲ ﻧﺪارد‪)2).‬‬ ‫‪3 .‬ﻣﺤﺐ اﻟﺪﻳﻦ ﻃﺒﺮي ﺷﺎﻓﻌﻲ‪ :‬ﺑﻮﺳﻴﺪن ﻗﺒﺮ و دﺳﺖ ﮔﺬاﺷﺘﻦ ﺑﺮ روي ﺁن ﺟﺎﻳﺰ اﺳﺖ و ﺳﻴﺮﻩ ﻋﻤﻞ ﻋﻠﻤﺎء و ﺻﺎﻟﺤﺎن‬ ‫ﺑﺮ ﺁن اﺳﺖ‪)3).‬‬ ‫‪4 .‬ﻋﺴﻘﻼﻧﻲ ﻣﻲ ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬در زﻣﺎن ﻋﻤﺮ ﻣﺮدم ﮔﺮﻓﺘﺎر ﻗﺤﻄﻲ و ﺧﺸﮑﺴﺎﻟﻲ ﺷﺪﻧﺪ‪ ،‬ﻳﮑﻲ از اﺻﺤﺎب ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ ﺑﻪ ﻗﺒﺮ ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ‬ ‫ﻣﺘﻮﺳﻞ ﺷﺪ‪ ،‬ﮔﻔﺖ ﻳﺎ رﺳﻮل اﷲ اﺳﺘﺴﻖ ﻷﻣّﺘﮏ ﻓﺎﻧّﻬﻢ ﻗﺪ هﻠﮑﻮ‪)4).‬‬

‫‪5 .‬داﻧﺸﻤﻨﺪاﻧﻲ ﭼﻮن اﺑﻦ ﺣﻴﺎن‪ ،‬اﺑﻦ ﺧﺰﻳﻤﻪ‪ ،‬اﺑﻮ ﻋﻠﻲ ﺧﻼل‪ ،‬ﺷﻴﺦ اﻟﺤﻨﺎﺑﻠﻪ در زﻣﺎن ﮔﺮﻓﺘﺎري ﺑﻪ ﻗﺒﻮر اهﻞ ﺑﻴﺖ ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ‬ ‫ﻣﺘﻮﺳﻞ ﻣﻲ ﺷﺪﻧﺪ‪)5).‬‬ ‫ــــــــــــــــــــــــــــــــــ‬ ‫‪1 .‬وﻓﺎء اﻟﻮﻓﺎ‪ ،‬ج‪ ،4‬ص‪1414‬‬ ‫‪2 .‬ﮐﻨﺰ اﻟﻤﻄﺎﻟﺐ‪ ،‬ص‪219‬‬ ‫‪3 .‬اﺳﻨﻲ اﻟﻤﻄﺎﻟﺐ‪ ،‬ج‪ ،1‬ص‪331‬‬ ‫‪4 .‬ﻓﺘﺢ اﻟﺒﺎري‪ ،‬ج‪ ،2‬ص‪557‬‬ ‫‪5 .‬ﮐﺘﺎب اﻟﺜﻘﺎت‪ ،‬ج‪ ، 8‬ص‪ ،456‬ﺗﻬﺬﻳﺐ اﻟﺘﻬﺬﻳﺐ‪ ،‬ج‪ ،7‬ص‪ ،339‬ﺗﺎرﻳﺦ ﺑﻐﺪاد ج‪ ،1‬ص‪120‬‬ ‫ﺻﻔﺤﻪ ‪61‬‬

‫دﻻﻳﻞ زﻳﺎرت اﻣﻮات و ﭘﻴﺸﻮاﻳﺎن و دﻋﺎ ﺑﺮاي ﺁن هﺎ‬ ‫ﭘﺮﺳﺶ‪ :‬ﭼﺮا ﺷﻴﻌﻴﺎن ﺑﻪ زﻳﺎرت اﻣﻮات و ﭘﻴﺸﻮاﻳﺎن ﺧﻮد‪ ،‬ﻣﻲ روﻧﺪ و دﻋﺎ ﻣﻲ ﮐﻨﻨﺪ و ﺑﺎ ﺁن هﺎ ﺻﺤﺒﺖ ﻣﻲ ﮐﻨﻨﺪ؟‬

‫ﭘﺎﺳﺦ‪ :‬ﻳﮑﻲ از ﻋﻘﺎﻳﺪ ﻣﺤﮑﻢ و اﺳﺘﻮار اﻟﻬﻴﻮن ﮐﻪ ﺁن هﺎ را از ﻣﺎدﻳﻮن ﻣﺘﻤﺎﻳﺰ ﻣﻲ ﺳﺎزد‪ ،‬اﻋﺘﻘﺎد ﺑﻪ ﺣﻴﺎت ﺟﺎودان ﭘﺲ‬ ‫از ﻣﺮگ و ﺑﻘﺎي روح ﭘﺲ از ﻓﻨﺎي ﺟﺴﻢ ﻣﻲ ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ﺑﺮ اﺳﺎس اﻳﻦ اﻋﺘﻘﺎد‪ ،‬ﺟﺴﻢ و ﺑﺪن اﻓﺮاد از ﺑﻴﻦ ﻣﻲ رود وﻟﻲ در‬ ‫ﻋﺎﻟﻢ ﺑﺮزخ‪ ،‬روح و ﻧﻔﺲ ﺁدﻣﻲ در ﻗﺎﻟﺒﻲ دﻳﮕﺮ و ﺑﺴﻴﺎر ﻟﻄﻴﻒ ﺗﺮ زﻧﺪﻩ ﺧﻮاهﺪ ﻣﺎﻧﺪ‪ .‬هﺮ ﮐﺲ ﺑﺮ اﺳﺎس اﻋﻤﺎﻟﺶ در‬ ‫دﻧﻴﺎ‪ ،‬از ﻧﻌﻤﺎت اﻟﻬﻲ ﻣﺘﻨﻌﻢ و ﻳﺎ ﻣﻌﺬب ﺧﻮاهﺪ ﺑﻮد‪ .‬اﺳﺘﻨﺎد ﻣﺎ ﺑﻪ ﺁﻳﺎت ﻗﺮﺁﻧﻲ اﺳﺖ ﮐﻪ ﺷﻬﺪا را زﻧﺪﻩ ﺧﻄﺎب ﻣﻲ ﮐﻨﺪ و‬ ‫ﷲ‬ ‫ﻞا ِ‬ ‫ﺳﺒِﻴ ِ‬ ‫ﻦ ُﻗ ِﺘﻠُﻮا ﻓِﻲ َ‬ ‫ﻦ اﱠﻟﺬِﻳ َ‬ ‫ﺴ َﺒ ﱠ‬ ‫ﺁن هﺎ را ﻣﺘﻨﻌﻢ ﺑﻪ ﻧﻌﻤﺎت اﻟﻬﻲ ﻣﻲ داﻧﺪ‪ .‬ﺧﺪاوﻧﺪ در ﻗﺮان ﮐﺮﻳﻢ ﻣﻲ ﻓﺮﻣﺎﻳﺪ‪َ { :‬و ﻻ َﺗﺤْ َ‬ ‫ن}; ﮔﻤﺎن ﻧﮑﻨﻴﺪ ﮐﻪ ﮐﺸﺘﻪ ﺷﺪﮔﺎن در راﻩ ﺧﺪا ﻣﺮدﻩ اﻧﺪ ﺑﻠﮑﻪ ﺁن هﺎ زﻧﺪﻩ و ﻧﺰد ﺧﺪاي‬ ‫ﻋﻨْ َﺪ َر ﱢﺑ ِﻬﻢْ ُﻳﺮْ َزﻗُﻮ َ‬ ‫َأﻣْﻮاﺗًﺎ َﺑﻞْ َأﺣْﻴﺎءٌ ِ‬ ‫ﺧﻮد روزي ﻣﻲ ﺧﻮرﻧﺪ)‪ .«(1‬ﺑﻪ وﻳﮋﻩ در اداﻣﻪ هﻤﻴﻦ ﺁﻳﻪ‪ ،‬ﺣﺎﻟﺖ ﻋﻤﻮﻣﻲ ﺗﺮي را ﺑﻴﺎن ﮐﺮدﻩ و ﻣﻲ ﻓﺮﻣﺎﻳﺪ‪{ :‬‬ ‫ن}; ﺑﻪ ﻣﺆﻣﻨﺎﻧﻲ ﮐﻪ ﺑﻪ ﺷﻬﺪا ﻧﭙﻴﻮﺳﺘﻪ اﻧﺪ‬ ‫ﻋَﻠﻴْ ِﻬﻢْ َو ﻻ ُهﻢْ َﻳﺤْ َﺰﻧُﻮ َ‬ ‫ﺧﻮْفٌ َ‬ ‫ﻻ َ‬ ‫ﺧﻠْ ِﻔ ِﻬﻢْ َأ ّ‬ ‫ﺤﻘُﻮا ِﺑ ِﻬﻢْ ِﻣﻦْ َ‬ ‫ﻦ َﻟﻢْ َﻳﻠْ َ‬ ‫ن ﺑِﺎﱠﻟﺬِﻳ َ‬ ‫ﺸﺮُو َ‬ ‫َو َﻳﺴْ َﺘﺒْ ِ‬ ‫ﻣﮋدﻩ دهﻴﺪ ﮐﻪ در ﭘﺲ ﺁن هﺎ ﺧﻮاهﻨﺪ ﺁﻣﺪ )ﺑﺮاي ﺁﺧﺮت ﺧﻮاهﻨﺪ ﺷﺘﺎﻓﺖ( و از ﻣﺮدن ﻧﻬﺮاﺳﻨﺪ و ﻏﻤﮕﻴﻦ و ﻧﺎراﺣﺖ‬ ‫ﻧﺒﺎﺷﻨﺪ)‪ .«(2‬ﺑﺎ ﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ ﺁﻳﺎت ﻗﺮﺁﻧﻲ‪ ،‬ﺁﻳﺎ ﻣﻲ ﺗﻮان ﺷﻬﺪا و ﻣﺆﻣﻨﻴﻦ را ﻣﺮدﻩ ﭘﻨﺪاﺷﺖ؟ واﺿﺢ اﺳﺖ ﮐﻪ ﭘﺎﺳﺦ ﻣﻨﻔﻲ اﺳﺖ‬ ‫و در ﺣﻘﻴﻘﺖ ﺁن هﺎ زﻧﺪﻩ اﻧﺪ‪ .‬اﻣﺎ ﺁﻳﺎ زﻧﺪﻩ ﺑﻮدن اﻳﻦ اﺷﺨﺎص‪ ،‬ﻓﻘﻂ ﻣﻨﺤﺼﺮ و ﻣﺤﺪود ﺑﻪ روزي ﺧﻮردن و ارﺗﺰاق ﺁن‬ ‫هﺎ اﺳﺖ و ﺳﺎﻳﺮ وﻳﮋﮔﻲ هﺎي زﻧﺪﮔﺎن را ﻧﺪارﻧﺪ؟ ﺁﻳﺎ زﻧﺪﻩ ﺑﻮدن ﺁن هﺎ ﻓﻘﻂ ﺑﻪ دهﺎن و دﻧﺪان داﺷﺘﻦ ﺑﺮاي ﺧﻮردن‬ ‫اﺳﺖ‪ ،‬وﻟﻲ ﮔﻮش و زﺑﺎن ﺑﺮاي ﺷﻨﻴﺪن و ﺟﻮاب دادن ﻧﺪارﻧﺪ؟ ﻳﻘﻴﻨًﺎ اﻳﻨﮕﻮﻧﻪ ﻧﻴﺴﺖ‪ ،‬ﭼﻮن زﻧﺪﻩ اﻧﺪ‪ ،‬ﻗﺎدر ﺑﻪ ﺷﻨﻴﺪن و‬ ‫ﺣﺮف زدن هﻢ‬ ‫ــــــــــــــــــــــــــــــــــ‬ ‫‪1 .‬ﺁل ﻋﻤﺮان )‪169 :(3‬‬ ‫‪2 .‬ﺁل ﻋﻤﺮان )‪170 :(3‬‬

‫ﺻﻔﺤﻪ ‪62‬‬ ‫ﻣﻲ ﺑﺎﺷﻨﺪ; ﻣﻨﺘﻬﻲ ﮔﻮش هﺎي ﻣﺎ ﻗﺎدر ﺑﻪ ﺷﻨﻴﺪن ﺻﺪاي ﺁن هﺎ ﻧﻴﺴﺖ‪.‬‬ ‫ﺑﻪ دﻻﻳﻞ ﻓﻮق و ﺑﺮ اﺳﺎس اﻋﺘﻘﺎد ﺷﻴﻌﻴﺎن‪ ،‬اﻣﺎﻣﺎن‪ ،‬ﺻﺎﻟﺤﻴﻦ و ﺷﻬﺪا زﻧﺪﻩ اﻧﺪ و ﻣﺎ در ﻣﻘﺎﺑﻞ ﻗﺒﻮر ﺁن هﺎ اﻳﺴﺘﺎدﻩ و ﺑﺎ ﺁن‬ ‫هﺎ ﺳﺨﻦ ﻣﻲ ﮔﻮﻳﻴﻢ‪ .‬ﺑﺮاي ﺁن هﺎ دﻋﺎ‪ ،‬ﻗﺮﺁن و ﻧﻤﺎز ﻣﻲ ﺧﻮاﻧﻴﻢ و ﺣﺎﺟﺎت ﺧﻮد را ﺑﻪ واﺳﻄﻪ ﻣﻘﺎم‪ ،‬ارج‪ ،‬ﻗﺮب و ﻋﺰﺗﻲ‬ ‫ﮐﻪ ﻧﺰد ﭘﺮوردﮔﺎر دارﻧﺪ ﺑﺎ ﺁن هﺎ در ﻣﻴﺎن ﮔﺬاﺷﺘﻪ ﺗﺎ ﺁن هﺎ ﻧﺰد ﺧﺪا ﺷﻔﺎﻋﺖ ﮐﻨﻨﺪ و ﺑﺮاي ﻣﺎ دﻋﺎ ﮐﻨﻨﺪ ﺗﺎ ﺧﺪاوﻧﺪ ﺑﻪ ﻣﺎ‬ ‫ﻧﻴﺰ ﺗﻮﺟﻪ ﻧﻤﺎﻳﺪ‪ .‬اﻣﺎ اﺟﺎﺑﺖ اﻳﻦ ﺣﻮاﻳﺞ ﺑﺴﺘﮕﻲ ﺑﻪ ارادﻩ ذات ﺣﻖ ﺗﻌﺎﻟﻲ دارد‪ .‬ﺑﻲ ﺟﻬﺖ ﻧﻴﺴﺖ ﮐﻪ در زﻳﺎرت ﺣﻀﺮت‬ ‫ﺳﻴﺪ اﻟﺸﻬﺪا اﻣﺎم ﺣﺴﻴﻦ)ﻋﻠﻴﻪ اﻟﺴﻼم( ﺁﻣﺪﻩ اﺳﺖ‪» :‬ﺷﻬﺎدت ﻣﻲ دهﻢ ﮐﻪ ﮐﻼم ﻣﺮا ﻣﻲ ﺷﻨﻮي و ﺟﻮاب ﻣﺮا ﻣﻲ دهﻲ)‪«(1‬‬ ‫ﻳﺎ در ﺧﻄﺒﻪ ‪ 83‬ﻧﻬﺞ اﻟﺒﻼﻏﻪ ﺁﻣﺪﻩ »اﻳﻦ ﻣﻄﻠﺐ را از ﺧﺎﺗﻢ اﻟﻨﺒﻴﻴﻦ)ﺻﻠﻲ اﷲ ﻋﻠﻴﻪ وﺁﻟﻪ(ﺑﮕﻴﺮﻳﺪ ﮐﻪ او ﻓﺮﻣﻮدﻩ اﺳﺖ‪ :‬هﺮ‬ ‫ﮐﺲ از ﻣﺎ ﺑﻤﻴﺮد در ﺣﻘﻴﻘﺖ ﻣﺮدﻩ ﻧﻴﺴﺖ و هﺮ ﮐﺲ ﮐﻪ ﺑﻪ ﻇﺎهﺮ ﺑﭙﻮﺳﺪ در ﺣﻘﻴﻘﺖ ﭘﻮﺳﻴﺪﻩ ﻧﻴﺴﺖ)‪)».2‬‬ ‫ﺑﻨﺎﺑﺮاﻳﻦ‪ ،‬اﻳﺴﺘﺎدن ﺷﻴﻌﻴﺎن در ﻣﻘﺎﺑﻞ ﻗﺒﻮر اﺋﻤﻪ ﻣﻌﺼﻮﻣﻴﻦ و ﺧﺎﻧﺪان رﺳﺎﻟﺖ‪ ،‬اﻳﺴﺘﺎدن در ﻣﻘﺎﺑﻞ ﻗﺒﻮر اﻣﻮات و ﺣﺮف‬ ‫زدن ﺑﺎ ﻣﺮدﮔﺎن ﻧﻴﺴﺖ‪ ،‬ﺑﻠﮑﻪ ﺑﻪ دﻟﻴﻞ اﻋﺘﻘﺎد ﺑﻪ ﺗﻮﺣﻴﺪ و ﺧﺪا ﭘﺮﺳﺘﻲ ﺑﺮ اﻳﻦ ﺑﺎورﻧﺪ ﮐﻪ در ﻣﻘﺎﺑﻞ اﺣﻴﺎ و زﻧﺪﮔﺎﻧﻲ اﻳﺴﺘﺎدﻩ‬ ‫و ﺑﺎ زﻧﺪﮔﺎن ﺻﺤﺒﺖ ﻣﻲ ﮐﻨﻨﺪ‪ .‬ﻧﻤﻮﻧﻪ ﺻﺤﺒﺖ ﺑﺎ اهﻞ ﻗﺒﻮر در ﺳﻴﺮﻩ اﻣﻴﺮاﻟﻤﺆﻣﻨﻴﻦ ﻋﻠﻲ)ﻋﻠﻴﻪ اﻟﺴﻼم( وﺟﻮد دارد‬ ‫)ﺣﮑﻤﺖ ‪ 13‬ﻧﻬﺞ اﻟﺒﻼﻏﻪ‪).‬‬ ‫ﻞ ﺟﻤﻌﺔ‪ ،‬ﻓﺘﺼﻠّﻲ و ﺗﺒﮑﻲ ﻋﻨﺪﻩ«‪)3).‬‬ ‫ن ﻓﺎﻃﻤﺔ ﮐﺎﻧﺖ ﺗﺰور ﻗﺒﺮ ﻋﻤّﻬﺎ ﺣﻤﺰة ﮐ ّ‬ ‫در ﺳﻨﻦ اﻟﮑﺒﺮي ﻧﻘﻞ ﺷﺪﻩ »ا ّ‬ ‫ﻓﺎﻃﻤﻪ زهﺮا هﺮ ﺟﻤﻌﻪ ﺑﻪ زﻳﺎرت ﻗﺒﺮ ﻋﻤﻮﻳﺶ ﺣﻤﺰﻩ ﻣﻲ رﻓﺖ و ﺁﻧﺠﺎ ﻧﻤﺎز ﻣﻲ ﺧﻮاﻧﺪ و ﮔﺮﻳﻪ ﻣﻲ ﮐﺮد‪.‬‬ ‫ﻋﺎﻳﺸﻪ ﺑﻪ زﻳﺎرت ﻗﺒﺮ ﺑﺮادرش ﻋﺒﺪ اﻟﺮﺣﻤﺎن در ﻣﮑﻪ ﻣﻲ رﻓﺖ‪ .‬او در ﺣﺒﺸﻪ وﻓﺎت ﮐﺮد‬ ‫ــــــــــــــــــــــــــــــــــ‬ ‫‪1 .‬ﺑﺤﺎر اﻻﻧﻮار‪ ،‬ج ‪ ،48‬ص‪ ; 180‬اﻟﻤﺰار‪ ،‬ص‪ ; 97‬ﺷﺒﻬﺎي ﭘﻴﺸﺎور‪ ،‬ص‪» 256‬أﺷﻬﺪ أﻧّﮏ ﺗﺴﻤﻊ ﮐﻼﻣﻲ و ﺗﺮ ّد‬ ‫ﺟﻮاﺑﻲ‪».‬‬ ‫‪2 .‬ﺷﺮح ﻧﻬﺞ اﻟﺒﻼﻏﻪ اﺑﻦ اﺑﻲ اﻟﺤﺪﻳﺪ‪ ،‬ج ‪ ، 6‬ص‪ ; 379‬ﺷﺒﻬﺎي ﭘﻴﺸﺎور‪ ،‬ص‪» 256‬أﻳّﻬﺎ اﻟﻨّﺎس ﺧﺬوهﺎ ﻣﻦ ﺧﺎﺗﻢ‬ ‫اﻟﻨﺒﻴﻴﻦ)ﺻﻠﻲ اﷲ ﻋﻠﻴﻪ وﺁﻟﻪ( أﻧّﻪ ﻳﻤﻮت ﻣﻦ ﻣﺎت ﻣﻨّﺎ و ﻟﻴﺲ ﺑﻤﻴﺖ و ﻳﺒﻠﻲ ﻣﻦ ﺑﻠﻲ ﻣﻨّﺎ و ﻟﻴﺲ ﺑﺒﺎل‪».‬‬ ‫‪3 .‬ﺳﻨﻦ اﻟﮑﺒﺮي‪ ،‬ج‪ ،4‬ص‪132‬‬ ‫ﺻﻔﺤﻪ ‪63‬‬ ‫و در ﻣﮑّﻪ دﻓﻦ ﺷﺪ‪)1).‬‬ ‫ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ)ﺻﻠﻲ اﷲ ﻋﻠﻴﻪ وﺁﻟﻪ( در ﻋﻤﺮﻩ ﺣﺪﻳﺒﻴﻪ ﻗﺒﺮ ﻣﺎدرش ﺁﻣﻨﻪ را زﻳﺎرت ﮐﺮد و ﮔﺮﻳﻪ زﻳﺎدي ﮐﺮد ﮐﻪ هﻤﻪ‬ ‫ﮔﺮﻳﺴﺘﻨﺪ‪)2).‬‬ ‫اﻳﻦ اﺣﺎدﻳﺚ ﺑﺎ ﺳﻨﺪ ﻗﻮي ﻣﺠﻮزي ﺑﺮ اﺳﺘﺤﺒﺎب زﻳﺎرت اهﻞ ﻗﺒﻮر ﺑﺮاي زﻧﺎن ﻧﻴﺰ هﺴﺖ ﭼﻮن ﺣﺪﻳﺚ اول از ﻓﺮﻳﻘﻴﻦ ﺑﻪ‬ ‫ﺳﻨﺪ ﺻﺤﻴﺢ رﺳﻴﺪﻩ و ﻓﻌﻞ ﺣﻀﺮت ﻓﺎﻃﻤﻪ)ﻋﻠﻴﻬﺎ اﻟﺴﻼم( ﺣﺠﺖ ﻣﻲ ﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬

‫ﺣﺒّﺎن از ﻋﻠﻤﺎي اهﻞ ﺳﻨﺖ ﻣﺘﻮﻓﻲ ‪ 350‬هـ ﺻﺎﺣﺐ ﮐﺘﺎب ﺛﻘﺎت ﻣﻲ ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﺑﺎرهﺎ ﺑﻪ زﻳﺎرت ﻗﺒﺮ ﻋﻠﻲ ﺑﻦ ﻣﻮﺳﻲ‬ ‫اﺑﻦ ِ‬ ‫اﻟﺮﺿﺎ رﻓﺘﻢ در ﻣﺪﺗﻲ ﮐﻪ در ﻃﻮس ﺑﻮدم هﺮ وﻗﺖ ﻣﺸﮑﻠﻲ ﺑﺮاﻳﻢ ﻋﺎرض ﻣﻲ ﺷﺪ ﺑﻪ زﻳﺎرت ﻗﺒﺮ ﺁن ﺣﻀﺮت ﻣﻲ رﻓﺘﻢ‬ ‫و از ﺧﺪا ﻣﻲ ﺧﻮاﺳﺘﻢ ﮐﻪ ﻣﺸﮑﻠﻢ را ﺣﻞ ﮐﻨﺪ و اﻟﺤﻤﺪ ﷲ ﻣﺸﮑﻞ ﺑﺮ ﻃﺮف ﻣﻲ ﺷﺪ ﺑﺎرهﺎ اﻣﺘﺤﺎن ﮐﺮدم و ﻧﺘﻴﺠﻪ‬ ‫ﮔﺮﻓﺘﻢ‪ (3).‬اﺑﻦ ﺧﺰﻳﻤﻪ از اهﻞ ﺗﺴﻨﻦ اﺳﺖ‪ .‬ﺷﺎﮔﺮدش ﻣﺤﻤﺪ ﺑﻦ ﻣﺆﻣﻞ ﻣﻲ ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬هﻤﺮاﻩ اﺳﺘﺎدم اﺑﻦ ﺧﺰﻳﻤﻪ و ﺟﻤﻌﻲ از‬ ‫اﺳﺎﺗﻴﺪ ﺑﻪ زﻳﺎرت اﻣﺎم رﺿﺎ در ﻃﻮس ﻣﻲ رﻓﺘﻢ‪ .‬اﺳﺘﺎدم در ﻣﻘﺎﺑﻞ ﻣﺮﻗﺪ ﭼﻨﺎن ﺗﻮاﺿﻊ ﻣﻲ ﮐﺮد ﮐﻪ هﻤﻪ در ﺷﮕﻔﺖ‬ ‫ﺑﻮدﻳﻢ‪)4).‬‬ ‫ــــــــــــــــــــــــــــــــــ‬ ‫‪1 .‬در ﻣﺼﻨﻒ ﻋﺒﺪ اﻟﺮزاق ﺟﻠﺪ ‪ 3‬ص‪ 570‬و ﻣﻌﺠﻢ اﻟﺒﻠﺪان‪ ،‬ج‪ ،2‬ص‪214‬‬ ‫‪2 .‬ﻣﺴﻨﺪ أﺣﻤﺪ‪ ،‬ج‪ ،6‬ص‪ ،76‬ﺗﺎرﻳﺦ ﻣﺪﻳﻨﻪ اﺑﻦ ﺷﺒﻪ‪ ،‬ج‪ ،1‬ص‪94‬‬ ‫‪3 .‬ﺛﻘﺎت‪ ،‬ج‪ ، 8‬ص‪456‬‬ ‫‪4 .‬ﺗﻬﺬﻳﺐ اﻟﺘﻬﺬﻳﺐ‪ ،‬ج‪ ،7‬ص‪339‬‬ ‫ﺻﻔﺤﻪ ‪64‬‬

‫ﻧﺨﺴﺘﻴﻦ ﮐﺴﻲ ﮐﻪ از زﻳﺎرت ﻗﺒﺮ ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ ﺟﻠﻮﮔﻴﺮي ﮐﺮد‬ ‫ﭘﺮﺳﺶ‪ :‬اوﻟﻴﻦ ﮐﺴﻲ ﮐﻪ از زﻳﺎرت ﻗﺒﺮ ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ ﺟﻠﻮﮔﻴﺮي ﮐﺮد ﭼﻪ ﮐﺴﻲ ﺑﻮد؟‬

‫ﭘﺎﺳﺦ‪ :‬روزي ﻣﺮوان ﺣﮑﻢ دﻳﺪ ﮐﻪ ﺷﺨﺼﻲ ﺻﻮرت ﺧﻮد را ﺑﺮ ﻗﺒﺮ ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ ﮔﺬاﺷﺘﻪ اﺳﺖ‪ ،‬ﺑﺎ ﺷﺘﺎب ﺑﻪ ﺳﻮي او ﺁﻣﺪ و‬ ‫ﮔﺮدن او را ﮔﺮﻓﺖ‪ ،‬از ﺟﺎي ﺑﻠﻨﺪ ﮐﺮد و ﮔﻔﺖ‪ :‬ﻣﻲ داﻧﻲ ﭼﻪ ﻣﻲ ﮐﻨﻲ؟ ﻣﻨﻈﻮر وي اﻳﻦ ﺑﻮد ﮐﻪ ﭼﺮا ﺑﻪ زﻳﺎرت ﺳﻨﮓ و‬ ‫ﮐﻠﻮخ ﺁﻣﺪﻩ اي! زاﺋﺮ ﮐﻪ اﺑﻮاﻳﻮب اﻧﺼﺎري از ﺻﺤﺎﺑﻪ ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ ﺑﻮد ﮔﻔﺖ‪ :‬ﺁري‪ ،‬ﺧﻮب ﻣﻲ داﻧﻢ ﮐﻪ ﭼﻪ ﻣﻲ ﮐﻨﻢ‪ ،‬ﻣﻦ‬ ‫هﺮﮔﺰ ﺑﻪ زﻳﺎرت ﺳﻨﮓ ﻧﻴﺎﻣﺪﻩ ام‪ ،‬ﺑﻠﮑﻪ ﺑﻪ زﻳﺎرت ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ ﺁﻣﺪﻩ ام‪ .‬از رﺳﻮل اﷲ)ﺻﻠﻲ اﷲ ﻋﻠﻴﻪ وﺁﻟﻪ( ﺷﻨﻴﺪم ﮐﻪ ﻓﺮﻣﻮد‬ ‫ﺑﺮ دﻳﻦ ﺧﺪا ﮔﺮﻳﻪ ﻧﮑﻨﻴﺪ‪ ،‬اﮔﺮ ﻣﺘﻮﻟﻴﺎﻧﺶ اهﻞ ﺑﻮدﻧﺪ‪ ،‬و ﺁﻧﮕﺎﻩ ﮐﻪ ﻧﺎ اهﻼن ﺑﺮ ﺁن ﺣﮑﻢ راﻧﺪﻧﺪ ﺑﺮاﻳﺶ ﺑﮕﺮﻳﻴﺪ‪ .‬ﺣﺎﮐﻢ و‬ ‫ذهﺒﻲ ﺣﺪﻳﺚ را ﺻﺤﻴﺢ ﻣﻲ داﻧﻨﺪ‪)1).‬‬ ‫ــــــــــــــــــــــــــــــــــ‬ ‫‪1 .‬ﺣﺎﮐﻢ ﻧﻴﺸﺎﺑﻮري ﻣﺘﻮﻓﻲ ‪ 405‬در ﻣﺴﺘﺪرﮎ‪ ،‬ج‪ ،4‬ص‪560‬‬ ‫ﺻﻔﺤﻪ ‪65‬‬

‫دﻻﻳﻞ ﮐﻔﺮ ﻳﺰﻳﺪ و ﻟﻌﻦ ﺑﺮ او‬ ‫ﭘﺮﺳﺶ‪ :‬ﭼﺮا ﺷﻴﻌﻴﺎن ﻳﺰﻳﺪ را ﮐﺎﻓﺮ‪ ،‬ﻓﺎﺳﺪ و ﻣﻠﻌﻮن ﻣﻲ داﻧﻨﺪ؟ در ﺻﻮرﺗﻲ ﮐﻪ ﺧﺎل اﻟﻤﺆﻣﻨﻴﻦ ﻣﻌﺎوﻳﻪ )ﮐﻪ ﺧﻮد ﻣﻨﺼﻮب‬ ‫ﻋﻤﺮ و ﻋﺜﻤﺎن ـ ﺧﻠﻔﺎي دوم و ﺳﻮم ـ در اﻣﺎرت ﺷﺎم ﺑﻮد(‪ ،‬او را ﺑﻪ ﺧﻼﻓﺖ ﻣﻨﺼﻮب ﻧﻤﻮد‪ .‬ﻳﺰﻳﺪ از ﺧﻄﺎي ﺧﻮد ﮐﻪ‬ ‫ﮐﺸﺘﻦ ﻧﻮﻩ ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ ﺧﺪا)ﺻﻠﻲ اﷲ ﻋﻠﻴﻪ وﺁﻟﻪ( ﺑﻮد‪ ،‬ﭘﺸﻴﻤﺎن ﺷﺪ‪ ،‬ﺗﻮﺑﻪ ﮐﺮد و ﺧﺪا ﻧﻴﺰ او را ﺑﺨﺸﻴﺪ‪.‬‬

‫ﭘﺎﺳﺦ‪ :‬اﻳﻦ اﺳﺘﺪﻻل ﮐﻪ ﻳﺰﻳﺪ ﭼﻮن ﺑﻪ وﺳﻴﻠﻪ اﺳﻼف ﺧﻮﻳﺶ ﻳﻌﻨﻲ ﻣﻌﺎوﻳﻪ ﻣﻨﺼﻮب ﺷﺪﻩ اﺳﺖ ﭘﺲ ﺑﺎﻳﺪ ﺑﺮ ﺣﻖ ﺑﺎﺷﺪ و‬ ‫ﻣﺴﻠﻤﻴﻦ ﻧﻴﺰ ﺗﺴﻠﻴﻢ وي ﮔﺮدﻧﺪ و او را ﮐﻮرﮐﻮراﻧﻪ اﻃﺎﻋﺖ ﻧﻤﺎﻳﻨﺪ‪ ،‬ﻣﻌﻘﻮل و ﻣﻨﻄﻘﻲ ﻧﻤﻲ ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬زﻳﺮا اﮔﺮ اﻳﻦ روش‬ ‫اﻧﺘﺼﺎب ﺧﻠﻔﺎي ﻣﺴﻠﻤﻴﻦ‪ ،‬دﻟﻴﻞ ﻣﻨﻄﻘﻲ و ﻣﻌﻘﻮﻟﻲ ﻣﻲ ﺑﻮد ﺑﺎﻳﺪ در ﺗﻌﻴﻴﻦ ﺧﻠﻴﻔﻪ اول از هﻤﻴﻦ ﺷﻴﻮﻩ اﺳﺘﻔﺎدﻩ ﻣﻲ ﺷﺪ و او‬ ‫را ﺑﻪ ﺻﻮرت ﺷﻮراﻳﻲ اﻧﺘﺨﺎب ﻧﻤﻲ ﮐﺮدﻧﺪ‪.‬‬ ‫اﻣﺎ اﺳﺘﺪﻻل دوم ﮐﻪ اﻧﺘﺼﺎب ﻣﻌﺎوﻳﻪ ﺑﻪ وﺳﻴﻠﻪ ﺧﻠﻔﺎي ﻗﺒﻠﻲ‪ ،‬دﻟﻴﻞ ﺑﺮ ﺣﻘﺎﻧﻴﺖ او ﻣﻲ ﺑﺎﺷﺪ ﺑﺎ هﻤﻴﻦ روش ﻣﻲ ﺗﻮان او را‬ ‫ﻧﺎﻻﻳﻖ و ﻏﺎﺻﺐ ﺧﻼﻓﺖ ﻧﺎﻣﻴﺪ; ﭼﻮن ﺧﻠﻴﻔﻪ ﺑﻌﺪي ﻳﻌﻨﻲ ﻋﻠﻲ)ﻋﻠﻴﻪ اﻟﺴﻼم(او را از اﻣﺎرت ﺷﺎم ﻋﺰل ﻧﻤﻮد‪ ،‬اﻣﺎ او ﺑﻪ‬ ‫ﺟﻨﮓ ﺧﻠﻴﻔﻪ ﭼﻬﺎرم ﺑﺮﺧﺎﺳﺖ و ﺣﮑﻮﻣﺖ اﺳﻼﻣﻲ را ﻣﺘﺰﻟﺰل ﺳﺎﺧﺖ‪.‬‬ ‫از ﻃﺮف دﻳﮕﺮ ﺑﺎ ﻗﺮارداد ﺻﻠﺢ ﺑﺎ اﻣﺎم ﺣﺴﻦ)ﻋﻠﻴﻪ اﻟﺴﻼم( ﻣﻌﺎوﻳﻪ ﺑﺮ ارﻳﮑﻪ ﻗﺪرت ﺗﮑﻴﻪ زد و ﻳﮑﻲ از ﺑﻨﺪهﺎي ﻗﺮار‬ ‫داد ﻋﺪم ﺗﻌﻴﻴﻦ وﻟﻴﻌﻬﺪ از ﻃﺮف ﻣﻌﺎوﻳﻪ ﺑﻮد‪ ،‬ﻟﺬا ﺣﮑﻮﻣﺖ ﻳﺰﻳﺪ از ﭼﻨﺪ ﺟﻬﺖ ﻧﺎﻣﺸﺮوع ﺑﻮد و ﻣﻌﺎوﻳﻪ در ﭼﻨﺪ ﺟﺎ ﺑﻪ ﺁن‬ ‫اﻗﺮار ﮐﺮدﻩ ﺑﻮد‪.‬‬ ‫ﻻ ﻣﻌﺼﻮم ﺑﺎﺷﺪ و ﺛﺎﻧﻴًﺎ از ﺟﺎﻧﺐ ﺧﺪاي ﻣﺘﻌﺎل ﻣﻨﺼﻮب ﮔﺮدد ﺗﺎ واﺟﺐ اﻻﻃﺎﻋﻪ‬ ‫از ﻧﻈﺮ ﺷﻴﻌﻴﺎن‪ ،‬ﺧﻠﻴﻔﻪ و اﻣﺎم ﺑﺎﻳﺪ او ً‬ ‫ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬از ﺁﻧﺠﺎﻳﻲ ﮐﻪ ﻧﻪ ﻳﺰﻳﺪ و ﻧﻪ ﻣﻌﺎوﻳﻪ داراي ﭼﻨﻴﻦ وﻳﮋﮔﻲ هﺎﻳﻲ ﻧﺒﻮدﻧﺪ‪ ،‬ﺑﻨﺎﺑﺮاﻳﻦ ﺧﻼﻓﺖ ﺁن هﺎ ﺑﺮ ﺣﻖ ﻧﺒﻮدﻩ و در‬ ‫ﻧﺘﻴﺠﻪ از ﺟﺎﻧﺐ ﺧﺪاي ﻣﺘﻌﺎل و رﺳﻮﻟﺶ ﻧﻴﺰ ﻧﻤﻲ ﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬ ‫اﻣﺎ در ﻣﻮرد ﻗﺘﻞ ﻧﻮﻩ رﺳﻮل اﷲ)ﺻﻠﻲ اﷲ ﻋﻠﻴﻪ وﺁﻟﻪ(‪ :‬ﮐﺸﺘﻦ ﺑﺪون ﺗﻘﺼﻴﺮ ﭘﺎرﻩ ﺗﻦ ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ ﺧﺪا)ﺻﻠﻲ اﷲ ﻋﻠﻴﻪ وﺁﻟﻪ(‬ ‫ﻳﻌﻨﻲ هﻤﺎن ﮐﺴﻲ ﮐﻪ ﭘﻴﻐﻤﺒﺮ درﺑﺎرﻩ او ﻓﺮﻣﻮدﻩ اﺳﺖ »ﺣﺴﻴﻦ از ﻣﻦ اﺳﺖ و ﻣﻦ از ﺣﺴﻴﻦ‬ ‫ﺻﻔﺤﻪ ‪66‬‬ ‫ﻣﻲ ﺑﺎﺷﻢ)‪ «(1‬ﺑﻪ هﻤﺮاﻩ ‪ 72‬ﺗﻦ از ﮐﻮﭼﮏ و ﺑﺰرگ اﻳﻦ ﺧﺎﻧﺪان و اﺳﺎرت زن و ﺑﭽﻪ و ﻧﻮاﻣﻴﺲ ﺁن هﺎ‪ ،‬ﻓﻘﻂ ﻳﮏ ﺧﻄﺎ‬ ‫و ﻟﻐﺰش ﻗﺎﺑﻞ ﺗﻮﺑﻪ ﻧﺒﻮدﻩ‪ ،‬ﺑﻠﮑﻪ از ﻣﻌﺎﺻﻲ ﮐﺒﻴﺮﻩ ﻏﻴﺮ ﻗﺎﺑﻞ ﺁﻣﺮزش اﺳﺖ‪ .‬هﺮ ﭼﻨﺪ ﺑﺎﻳﺪ ﺧﺎﻃﺮﻧﺸﺎن ﺳﺎﺧﺖ ﮐﻪ ﮔﻨﺎهﺎن‬ ‫ﻳﺰﻳﺪ ﺗﻨﻬﺎ ﻣﻨﺤﺼﺮ ﺑﻪ ﺷﻬﺎدت ﺧﺎﻧﺪان ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ ﻧﻴﺴﺖ‪ ،‬زﻳﺮا او ﺑﻪ وﻓﻮر و ﺁﺷﮑﺎرا ﻣﺮﺗﮑﺐ ﮔﻔﺘﺎر و ﮐﺮدار ﮐﻔﺮﺁﻣﻴﺰ‬ ‫ﺑﺴﻴﺎري ﺷﺪﻩ اﺳﺖ‪ .‬ﺑﺮاي ﻣﺜﺎل ﺳﮓ ﺑﺎز و داﻳﻢ اﻟﺨﻤﺮ ﺑﻮدﻩ اﺳﺖ‪ .‬ﺑﻪ ﻃﻮري ﮐﻪ اﺑﺘﺪا ﺟﺎم ﺷﺮاب را ﺑﻪ ﺳﮓ ﻣﻲ دادﻩ و‬ ‫ﺳﭙﺲ ﻧﻴﻢ ﺧﻮردﻩ ﺳﮕﺶ را ﻣﻲ ﻧﻮﺷﻴﺪﻩ اﺳﺖ‪ .‬ﺣﺘﻲ اﮐﺜﺮ ﻋﻠﻤﺎي اهﻞ ﺳﻨﺖ)‪ (2‬ﺑﻪ اﻳﻦ وﻳﮋﮔﻲ هﺎي زﺷﺖ و ﻧﺎﭘﺴﻨﺪ ﻳﺰﻳﺪ‬ ‫ﻣﻌﺘﺮﻓﻨﺪ‪ .‬اﺑﻮاﻟﻔﺮج اﺑﻦ ﺟﻮزي در ﮐﺘﺎب ﺧﻮد ﺑﻪ ﻧﺎم »اﻟﺮد ﻋﻠﻲ اﻟﻤﺘﻌﺼﺐ‪ «...‬هﻤﻪ اﺷﻌﺎر و ﮔﻔﺘﺎر ﻳﺰﻳﺪ را ﺛﺒﺖ ﮐﺮدﻩ‬ ‫ﻼ ﻳﺰﻳﺪ ﻣﻲ ﮔﻮﻳﺪ‪» :‬هﺮ ﭼﻪ هﺴﺖ هﻤﻴﻦ دﻧﻴﺎﺳﺖ و ﻏﻴﺮ از اﻳﻦ ﻋﺎﻟﻢ‪ ،‬ﻋﺎﻟﻢ دﻳﮕﺮي وﺟﻮد ﻧﺪارد‪ .‬ﭘﺲ دﺳﺖ از‬ ‫و ﻣﺜ ً‬ ‫ﻧﻌﻤﺖ هﺎ و ﻟﺬت هﺎي اﻳﻦ دﻧﻴﺎ ﺑﺮ ﻧﺪارﻳﺪ«‪ .‬در ﺟﺎي دﻳﮕﺮ ﺁوردﻩ اﺳﺖ »ﺑﺮﺧﻴﺰﻳﺪ و ﭘﻴﺎﻟﻪ هﺎ را ﺑﺮﮔﻴﺮﻳﺪ و ﺑﻪ ﺳﺎز و‬ ‫ﺁواز ﮔﻮش ﻓﺮا دادﻩ‪ ،‬از ﺷﺮاب ﻧﺎب اﺳﺘﻔﺎدﻩ ﮐﻨﻴﺪ و ﺧﺮاﻓﺎت دﻳﻦ را ﮐﻨﺎر ﺑﮕﺬارﻳﺪ‪ .‬ﺁن ﭼﻨﺎن ﺁواز ﻣﺮا ﺑﺨﻮد ﺟﻠﺐ ﮐﺮدﻩ‬ ‫ﮐﻪ ﺁﻧﺮا ﺑﺎ ﺻﺪاي اذان ﺗﻌﻮﻳﺾ ﻧﻤﻲ ﮐﻨﻢ و ﭘﻴﺮزﻧﻬﺎي ﺧﻮاﻧﻨﺪﻩ را ﺑﺎ ﺣﻮرﻳﺎن ﺑﻬﺸﺘﻲ ﻣﻌﺎوﺿﻪ ﻧﻤﻲ ﮐﻨﻢ‪ «.‬ﺣﺘﻲ اﺑﻦ‬ ‫ﺟﻮزي در ﮐﺘﺎب ﺧﻮد ﺁوردﻩ اﺳﺖ‪ :‬هﻨﮕﺎﻣﻲ ﮐﻪ اﺳﺮاي ﮐﺮﺑﻼ را ﺑﻪ ﺷﺎم ﺁوردﻧﺪ‪ ،‬ﻳﺰﻳﺪ دو ﺑﻴﺘﻲ زﻳﺮ را ﺳﺮود‪» :‬وﻗﺘﻲ‬ ‫ﻣﺤﻤﻞ اﺳﺮاي ﺁل رﺳﻮل ﻇﺎهﺮ ﺷﺪ ﮐﻼﻏﻲ ﻗﺎرﻗﺎر ﻣﻲ ﮐﺮد )در ﻋﺮب ﺻﺪاي ﮐﻼغ ﻧﺤﺲ اﺳﺖ و ﺑﻪ ﻓﺎل ﺑﺪ ﻣﻲ‬ ‫ﮔﻴﺮﻧﺪ(‪ ،‬ﻳﺰﻳﺪ ﺧﻄﺎب ﺑﻪ ﮐﻼغ ﮔﻔﺖ‪ :‬اي ﮐﻼغ ﺗﻮ ﭼﻪ ﺑﺨﻮاﻧﻲ و ﭼﻪ ﻧﺨﻮاﻧﻲ ﻣﻦ ﻃﻠﺐ ﺧﻮد را از ﭘﻴﻐﻤﺒﺮ ﮔﺮﻓﺘﻢ)‪.«(3‬‬

‫اﻳﻦ ﺳﺨﻦ ﻳﺰﻳﺪ ﮐﻨﺎﻳﻪ از ﺁن اﺳﺖ ﮐﻪ ﻧﺰدﻳﮑﺎن و ﺑﺴﺘﮕﺎﻧﻢ را در ﺟﻨﮓ هﺎي اﺣﺪ و ﺑﺪر و ﺣﻨﻴﻦ ﮐﺸﺘﻨﺪ‪ ،‬ﻣﻦ هﻢ ﺗﻼﻓﻲ‬ ‫ﮐﺮدﻩ و‬ ‫ــــــــــــــــــــــــــــــــــ‬ ‫‪1 .‬اﻟﻌﻤﺪﻩ‪ ،‬ص‪ ; 406‬ﻣﺴﻨﺪ اﺣﻤﺪ‪ ،‬ج ‪ ،4‬ص‪ ; 172‬ﺳﻨﻦ اﺑﻦ ﻣﺎﺟﻪ‪ ،‬ج ‪ 1‬ص‪ ; 51‬ﻳﻨﺎﺑﻴﻊ اﻟﻤﻮدة ﻟﺬوي اﻟﻘﺮﺑﻲ‪ ،‬ج ‪،2‬‬ ‫ﺻﺺ‪ 208 ،207 ،91 ،38 ،34‬و ‪ ; 283‬ﺳﻨﻦ اﻟﺘﺪﻣﺬي‪ ،‬ج ‪ ، 5‬ص‪ ; 324‬ﺷﺒﻬﺎي ﭘﻴﺸﺎور‪ ،‬ص‪» 532‬ﺣﺴﻴﻦٌ ِﻣﻨّﻲ‬ ‫ﺣﺴَﻴﻦ‪».‬‬ ‫أﻧﺎ ِﻣﻦْ ُ‬ ‫‪2 .‬ﺑﻪ ﺟﺰ ﻏﺰاري و دﻣﻴﺮي‪.‬‬ ‫‪3 .‬ﺟﻮاهﺮ اﻟﻤﻄﺎﻟﺐ ﻓﻲ ﻣﻨﺎﻗﺐ اﻻﻣﺎم ﻋﻠﻲ)ﻋﻠﻴﻪ اﻟﺴﻼم(‪ ،‬ج ‪ ،2‬ص‪ ; 301‬ﻟﻮاﻋﺞ اﻻﺷﺠﺎن‪ ،‬ص‪ ; 218‬ﻣﻌﺎﻟﻢ‬ ‫اﻟﻤﺪرﺳﺘﻴﻦ‪ ،‬ص‪ ; 155‬وﻓﻴﺎت اﻻﺋﻤﻪ )ﻣﻦ ﻋﻠﻤﺎء اﻟﺒﺤﺮﻳﻦ واﻟﻘﻄﻴﻒ(‪ ،‬ص‪ ; 455‬ﺷﺒﻬﺎي ﭘﻴﺸﺎور‪ ،‬ص‪260‬‬ ‫ﻟﻤﺎ ﺑﺪت ﺗﻠﮏ اﻟﺮءوس و أﺷﺮﻗﺖ *** ﺗﻠﮏ اﻟﺸﻤﻮس ﻋﻠﻲ رﺑﻲ ﺟﻴﺮون‬ ‫ﺻﺎح اﻟﻐﺮاب ﻓﻘﻠﺖ ﺻﺢ أو ﻻ ﺗﺼﺢ *** ﻓﻠﻘﺪ ﻗﻀﻴﺖ ﻣﻦ اﻟﻨﺒﻲ دﻳﻮﻧﻲ‬ ‫ﺻﻔﺤﻪ ‪67‬‬ ‫ﻓﺮزﻧﺪاﻧﺶ را ﮐﺸﺘﻢ‪ .‬ﺑﻪ هﻤﻴﻦ ﻣﻨﺎﺳﺒﺖ‪ ،‬ﻣﺠﻠﺲ ﺟﺸﻦ و ﺳﺮوري را ﺗﺮﺗﻴﺐ دادﻩ ﺑﻮد و اﺷﻌﺎر‬ ‫زﻳﺮ را ﻗﺮاﺋﺖ ﻣﻲ ﮐﺮد‪ .‬ﻳﺰﻳﺪ در ﺁن اﺷﻌﺎر‪ ،‬ﺣﻴﺎت اﺟﺪاد ﮐﺎﻓﺮ ﺧﻮدش را ﮐﻪ در ﺟﻨﮓ هﺎي ﻓﻮق ﺑﻪ دﺳﺘﻮر ﭘﻴﻐﻤﺒﺮ‬ ‫ﮐﺸﺘﻪ ﺷﺪﻩ ﺑﻮدﻧﺪ‪ ،‬ﺁرزو ﻣﻲ ﮐﺮد و ﻣﻲ ﮔﻔﺖ‪» :‬اي ﮐﺎش ﺑﺰرﮔﺎن و ﭘﻴﺮان ﻗﺒﻴﻠﻪ ﻣﻦ ﮐﻪ در ﺟﻨﮓ ﺑﺪر ﮐﺸﺘﻪ ﺷﺪﻧﺪ‪،‬‬ ‫زاري ﮐﺮدن ﻗﺒﻴﻠﻪ ﺧﺰرج را ﻣﻲ دﻳﺪﻧﺪ و از ﺷﺎدي ﻓﺮﻳﺎد ﻣﻲ زدﻧﺪ و ﻣﻲ ﮔﻔﺘﻨﺪ‪ :‬اي ﻳﺰﻳﺪ! دﺳﺘﺖ ﻗﻮي ﺑﺎد ﮐﻪ ﺑﺰرﮔﺎن‬ ‫ﺁن هﺎ را ﮐﺸﺘﻲ و ﺗﻼﻓﻲ »ﺑﺪر« را ﻧﻤﻮدي ﺗﺎ ﻋﺪاﻟﺖ ﺑﺮﻗﺮار ﺷﻮد‪ .‬ﺑﻨﻲ هﺎﺷﻢ ﺑﺎ ﺳﻠﻄﻨﺖ ﺑﺎزي ﮐﺮدﻧﺪ و ﮔﺮﻧﻪ‪ ،‬ﻧﻪ‬ ‫ﺧﺒﺮي از ﺁﺳﻤﺎن ﺁﻣﺪ و ﻧﻪ وﺣﻴﻲ ﻧﺎزل ﺷﺪ‪ .‬اﮔﺮ اﻧﺘﻘﺎم از ﻓﺮزﻧﺪان ﭘﻴﻐﻤﺒﺮ ﻧﮕﻴﺮم‪ ،‬از ﻓﺮزﻧﺪان ﺧﻨﺪف)‪ (1‬ﻧﻴﺴﺘﻢ‪ .‬ﺑﺎ‬ ‫ﮐﺸﺘﻦ ﻓﺮزﻧﺪ ﻋﻠﻲ)ﻋﻠﻴﻪ اﻟﺴﻼم( )اﻧﺘﻘﺎم ﺧﻮن اﺟﺪاد ﺧﻮد را از ﻋﻠﻲ)ﻋﻠﻴﻪ اﻟﺴﻼم( ﮔﺮﻓﺘﻴﻢ)‪ .«(2‬زﺷﺘﻲ و ﮔﻨﺎهﺎن ﻳﺰﻳﺪ‬ ‫ﺁﻧﻘﺪر زﻳﺎد و ﻋﻴﺎن اﺳﺖ ﮐﻪ ﺣﺘﻲ اﮐﺜﺮ ﻋﻠﻤﺎي اهﻞ ﺗﺴﻨﻦ ﻣﺜﻞ اﻣﺎم اﺣﻤﺪ ﺣﻨﺒﻞ او را ﮐﺎﻓﺮ و ﻣﻠﻌﻮن داﻧﺴﺘﻪ و اﻓﺮادي‬ ‫ﭼﻮن اﺑﻮاﻟﻔﺮج اﺑﻦ ﺟﻮزي ﮐﺘﺎب ﻣﺴﺘﻘﻠﻲ)‪(3‬در اﻳﻦ زﻣﻴﻨﻪ ﻧﻮﺷﺘﻪ اﻧﺪ‪.‬‬ ‫از ﻃﺮﻓﻲ ﺣﺘﻲ ﮐﺴﺎﻧﻲ ﭼﻮن دﻣﻴﺮي ﮐﻪ از ﻳﺰﻳﺪ ﺣﻤﺎﻳﺖ ﮐﺮدﻩ و او را ﺧﻠﻴﻔﻪ ﻣﺴﻠﻤﻴﻦ داﻧﺴﺘﻪ اﻧﺪ‪ ،‬در ﮐﺘﺎب »ﺣﻴﺎت‬ ‫اﻟﺤﻴﻮان« و ﻧﻴﺰ ﻣﺴﻌﻮدي در »ﻣﺮوج اﻟﺬهﺐ« ﮔﻔﺘﻪ اﻧﺪ ﮐﻪ او ﻣﻴﻤﻮن هﺎي زﻳﺎدي داﺷﺖ‪ ،‬ﻟﺒﺎس هﺎي ﺣﺮﻳﺮ و زﻳﺒﺎ ﺑﻪ‬ ‫ﺗﻦ ﺁن هﺎ ﻣﻲ ﮐﺮد‪ ،‬ﮔﺮدن ﺑﻨﺪهﺎي ﻃﻼ ﺑﻪ ﮔﺮدن ﺁن هﺎ ﻣﻲ ﺁوﻳﺨﺖ و ﺁن هﺎ را ﺑﺮ اﺳﺐ ﺳﻮار ﻣﻲ ﮐﺮد‪ .‬ﺑﺮ ﮔﺮدن ﺳﮓ‬ ‫هﺎي ﺧﻮد ﻧﻴﺰ ﻃﻮق ﻃﻼ ﻣﻲ اﻧﺪاﺧﺖ و ﺑﺎ دﺳﺖ ﺧﻮد ﺁن هﺎ را ﺷﺴﺘﺸﻮ ﻣﻲ داد‪ .‬ﺑﺎ ﺟﺎم ﻃﻼ ﺑﻪ ﺁن هﺎ ﺁب ﻣﻲ داد و‬ ‫ﺧﻮد‪ ،‬ﻧﻴﻢ ﺧﻮردﻩ ﺳﮕﺎن را ﻣﻲ ﺧﻮرد‪ .‬او ﭘﻴﻮﺳﺘﻪ ﻣﺴﺖ و ﻣﺨﻤﻮر ﺑﻮد‪ .‬ﻣﺴﻌﻮدي اﺿﺎﻓﻪ ﻣﻲ ﮐﻨﺪ‪ :‬ﻳﺰﻳﺪ ﺳﻴﺮت ﻓﺮﻋﻮﻧﻲ‬ ‫داﺷﺖ‪ ،‬ﻟﮑﻦ ﻓﺮﻋﻮن در ﻣﺮدم داري از ﻳﺰﻳﺪ ﻋﺎدل ﺗﺮ‬ ‫ــــــــــــــــــــــــــــــــــ‬ ‫‪1 .‬ﻳﮑﻲ از اﺟﺪاد ﻳﺰﻳﺪ اﺳﺖ‪.‬‬ ‫‪2 .‬ﮐﺘﺎب اﻻرﺑﻌﻴﻦ‪ ،‬ص‪ ; 379‬روﺿﺔ اﻟﻮاﻋﻈﻴﻦ‪ ،‬ص‪ ; 191‬ﺷﺮح اﻻﺧﺒﺎر‪ ،‬ج ‪ ،3‬ص‪ ; 252‬ﺷﺒﻬﺎي ﭘﻴﺸﺎور‪،‬‬ ‫ص‪261‬‬ ‫‪...‬‬

‫ﻟﺴﺖ ﻣﻦ ﺧﻨﺪف إنْ ﻟﻢ أﻧﺘﻘﻢ *** ﻣﻦ ﺑﻨﻲ أﺣﻤﺪ ﻣﺎ ﮐﺎن ﻓﻌﻞ‬ ‫ﻲ ﺛﺎرﻧﺎ *** و ﻗﺘﻠﻨﺎ اﻟﻔﺎرس اﻟﻠﻴﺚ اﻟﺒﻄﻞ»‬ ‫ﻗﺪ أﺧﺬﻧﺎ ﻣﻦ ﻋﻠ ّ‬ ‫‪3 .‬ﻳﻨﺎﺑﻴﻊ اﻟﻤﻮدة ﻟﺬوي اﻟﻘﺮﺑﻲ‪ ،‬ج ‪ ،3‬ص ‪ ;33‬ﺗﺮﺟﻤﺔ اﻻﻣﺎم اﻟﺤﺴﻴﻦ‪ ،‬ص ‪» 386‬اﻟﺮد ﻋﻠﻲ اﻟﻤﺘﻌﺼﺐ اﻟﻌﻨﻴﺪ اﻟﻤﺎﻧﻊ‬ ‫ﻋﻦ ﻟﻌﻦ ﻳﺰﻳﺪ ﻟﻌﻨﻪ اﷲ»‬ ‫ﺻﻔﺤﻪ ‪68‬‬ ‫ﺑﻮد‪ .‬ﺑﻪ هﻤﻴﻦ دﻟﻴﻞ ﺳﻠﻄﻨﺖ وي ﻟﮑﻪ ﻧﻨﮕﻲ در ﺗﺎرﻳﺦ اﺳﻼم اﺳﺖ‪ .‬ﮔﻨﺎهﺎن او از ﺟﻤﻠﻪ ﺷﺮب ﺧﻤﺮ‪ ،‬ﮐﺸﺘﻦ ﺁل رﺳﻮل‬ ‫اﷲ)ﺻﻠﻲ اﷲ ﻋﻠﻴﻪ وﺁﻟﻪ(‪ ،‬ﻟﻌﻦ وﺻﻲ ﭘﻴﻐﻤﺒﺮ ﻳﻌﻨﻲ ﻋﻠﻲ اﺑﻦ اﺑﻲ ﻃﺎﻟﺐ)ﻋﻠﻴﻪ اﻟﺴﻼم(‪ ،‬ﺁﺗﺶ زدن و ﺧﺮاب ﮐﺮدن ﻣﺴﺠﺪ‬ ‫اﻟﺤﺮام و ﻓﺴﻖ و ﻓﺠﻮر ﻓﺮاوان ﺑﻮد‪.‬‬ ‫اﺑﻦ ﺟﻮزي در ﺗﺬﮐﺮﻩ ﺧﻮد ﻣﻲ ﻧﻮﻳﺴﺪ‪ :‬در ﺳﺎل ‪ 62‬هﺠﺮي ﻋﺪﻩ اي از ﻣﺮدم ﻣﺪﻳﻨﻪ ﺑﻪ ﺷﺎم رﻓﺘﻨﺪ و ﭘﺲ از ﻣﺸﺎهﺪﻩ‬ ‫ﮐﻔﺮﻳﺎت و ﻓﺠﺎﻳﻊ ﻳﺰﻳﺪ ﺑﻪ ﻣﺪﻳﻨﻪ ﺑﺮﮔﺸﺘﻪ‪ ،‬ﺑﻴﻌﺖ ﺧﻮﻳﺶ را ﺑﺎ او ﺷﮑﺴﺘﻪ‪ ،‬ﻋﻠﻨًﺎ او را ﻟﻌﻦ و ﻧﻔﺮﻳﻦ ﻣﻲ ﮐﺮدﻧﺪ و‬ ‫ﻓﺮﻣﺎﻧﺪارش را از ﺷﻬﺮ ﺑﻴﺮون ﮐﺮدﻧﺪ‪ .‬ﭘﺲ از ﺁن ﮐﻪ ﻳﺰﻳﺪ ﻣﻄﻠﻊ ﺷﺪ‪ ،‬ﺑﻼﻓﺎﺻﻠﻪ ﺳﭙﺎهﻲ ﺑﺰرگ و ﺳﻨﮕﻴﻦ ﺑﺮاي‬ ‫ﺳﺮﮐﻮﺑﻲ اهﻞ ﻣﺪﻳﻨﻪ رواﻧﻪ ﺁﻧﺠﺎ ﮐﺮد‪ .‬ﻣﺴﻠﻢ ﺑﻦ ﻋﻘﺒﻪ‪ ،‬ﺳﻪ ﺷﺒﺎﻧﻪ روز در ﺁﻧﺠﺎ ﻗﺘﻞ ﻋﺎم ﮐﺮد‪ .‬ﺑﻪ ﻃﻮرﻳﮑﻪ ﺧﻮن در ﮐﻮﭼﻪ‬ ‫هﺎ ﺟﺎري ﺷﺪ و ﻣﺮدم در ﺧﻮن‪ ،‬ﻓﺮو رﻓﺘﻨﺪ‪ .‬ﻣﺮﻗﺪ رﺳﻮل اﷲ)ﺻﻠﻲ اﷲ ﻋﻠﻴﻪ وﺁﻟﻪ( را ﺧﻮن ﻓﺮا ﮔﺮﻓﺖ و ﻣﺴﺠﺪ و ﻗﺮﺁن‬ ‫ﺣﻀﺮت ﭘﺮ از ﺧﻮن ﺷﺪ‪ .‬در اﻳﻦ واﻗﻌﻪ‪ ،‬ﺷﻤﺎر ﮐﺸﺘﮕﺎن ﺑﻪ دﻩ هﺰار ﺗﻦ رﺳﻴﺪ‪ .‬ﺑﻌﺪ از اﻳﻦ واﻗﻌﻪ و ﺑﺮ اﺛﺮ ﺗﺠﺎوز‬ ‫ﻟﺸﮑﺮﻳﺎﻧﺶ‪ ،‬هﺰار زن ﺑﺪون ﺷﻮهﺮ وﺿﻊ ﺣﻤﻞ ﮐﺮدﻧﺪ‪.‬‬ ‫ﺟﺎﻟﺐ اﻳﻦ ﮐﻪ اﻳﻦ واﻗﻌﻪ را ﭘﻴﻐﻤﺒﺮ)ﺻﻠﻲ اﷲ ﻋﻠﻴﻪ وﺁﻟﻪ( ﭘﻴﺶ ﺑﻴﻨﻲ ﻧﻤﻮدﻩ و ﺑﺨﺎري و ﻣﺴﻠﻢ در ﺻﺤﻴﺤﻴﻦ ﺧﻮد‪ ،‬ﻋﻼﻣﻪ‬ ‫ﺳﻤﻬﻮدي در »ﺗﺎرﻳﺦ اﻟﻤﺪﻳﻨﻪ« و اﻣﺎم اﺣﻤﺪ ﺣﻨﺒﻞ در ﻣﺴﻨﺪ ﺁن را در ﮐﻨﺎر ﺣﺪﻳﺜﻲ از اﻳﺸﺎن ﭼﻨﻴﻦ ﻧﻘﻞ ﮐﺮدﻩ اﻧﺪ‪» :‬ﮐﺴﻲ‬ ‫ﮐﻪ اهﻞ ﻣﺪﻳﻨﻪ را از روي ﻇﻠﻢ و ﺳﺘﻢ ﺑﺘﺮﺳﺎﻧﺪ‪ ،‬ﺧﺪاي ﺗﻌﺎﻟﻲ او را در روز ﻗﻴﺎﻣﺖ ﺑﺘﺮﺳﺎﻧﺪ و ﻟﻌﻨﺖ ﺧﺪا و ﻣﻼﺋﮑﻪ و‬ ‫ﺗﻤﺎﻣﻲ ﻣﺮدم ﺑﺮ او ﺑﺎد‪ .‬ﺧﺪاوﻧﺪ هﻴﭻ ﻋﻤﻠﻲ را از او ﻗﺒﻮل ﻧﻤﻲ ﮐﻨﺪ)‪ «(1‬و ﻧﻴﺰ ﻓﺮﻣﻮدﻩ اﺳﺖ‪» :‬ﻟﻌﻨﺖ ﺧﺪا ﺑﺮ هﺮ ﮐﻪ‬ ‫اهﻞ ﺷﻬﺮ ﻣﺮا ﺑﺘﺮﺳﺎﻧﺪ)‪ .«(2‬ﻋﻼﻣﻪ ﺷﺒﺮاوي ﺷﺎﻓﻌﻲ در ﮐﺘﺎب ﺧﻮد راﺟﻊ ﺑﻪ ﻟﻌﻦ ﻳﺰﻳﺪ ﻣﻲ ﮔﻮﻳﺪ‪» :‬ﻟﻌﻨﺖ ﺧﺪا ﺑﺮ او و‬ ‫ﻳﺎران و اﻋﻮان او ﺑﺎد)‪ .«(3‬ﻋﻼﻣﻪ ﺳﻤﻬﻮدي از ﻋﻠﻤﺎي اهﻞ ﺳﻨﺖ در ﮐﺘﺎب »ﺟﻮاهﺮاﻟﻌﻘﺪﻳﻦ« ﻣﻲ ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﻋﻤﻮم ﻋﻠﻤﺎء‬ ‫ﺑﺮ ﻟﻌﻦ ﺑﺮ ﻗﺎﺗﻠﻴﻦ ﺣﺴﻴﻦ و ﮐﺴﻲ ﮐﻪ دﺳﺘﻮر داد و ﮐﺴﻲ ﮐﻪ اﺟﺎزﻩ داد و ﮐﺴﻲ ﮐﻪ ﺑﻪ ﺁن رﺿﺎﻳﺖ داد‪ ،‬اﺗﻔﺎق ﻧﻈﺮ دارﻧﺪ‪.‬‬ ‫ــــــــــــــــــــــــــــــــــ‬ ‫‪1 .‬ﻣﺴﻨﺪ اﺣﻤﺪ‪ ،‬ج ‪ ،4‬ص‪ ; 55‬ﻳﻨﺎﺑﻴﻊ اﻟﻤﻮدة ﻟﺬوي اﻟﻘﺮﺑﻲ‪ ،‬ج ‪ ،3‬ص‪ ; 34‬اﻟﺒﺪاﻳﺔ واﻟﻨﻬﺎﻳﻪ‪ ،‬ج ‪ ، 8‬ص‪ ; 244‬ﺷﺒﻬﺎي‬ ‫ﭘﻴﺸﺎور‪ ،‬ص‪» 265‬ﻣﻦ أﺧﺎف أهﻞ اﻟﻤﺪﻳﻨﺔ ﻇﻠﻤًﺎ أﺧﺎﻓﻪ اﷲ و ﻋﻠﻴﻪ ﻟﻌﻨﺔ اﷲ و اﻟﻤﻼﺋﮑﺔ واﻟﻨﺎس أﺟﻤﻌﻴﻦ ﻻ ﻳﻘﺒﻞ اﷲ ﻣﻨﻪ‬ ‫ﻻ‪».‬‬ ‫ﻳﻮم اﻟﻘﻴﺎﻣﺔ ﺻﺮﻓًﺎ و ﻻ ﻋﺪ ً‬ ‫ﷲ َﻣﻦْ أﺧﺎف أهﻞ ﻣﺪﻳﻨﺘﻲ»‬ ‫ﻦا ُ‬ ‫‪2 .‬ﺷﺒﻬﺎي ﭘﻴﺸﺎور‪ ،‬ص‪َ» 265‬ﻟ َﻌ َ‬ ‫ﺐ اﻻﺷﺮاف«‪ ،‬ص‪20‬‬ ‫‪3 .‬ﺷﺒﻬﺎي ﭘﻴﺸﺎور‪ ،‬ص‪» 265‬ﻓﻠﻌﻨﺔ اﷲ ﻋﻠﻴﻪ و ﻋﻠﻲ أﻧﺼﺎرﻩ و ﻋﻠﻲ أﻋﻮاﻧﻪ ـ اﻻﺗﺤﺎف ﺑﺤ ّ‬ ‫ﺻﻔﺤﻪ ‪69‬‬

‫ن ﺟﺒﺮﺋﻴﻞ أراﻧﻲ اﻟﺘﺮﺑﺔ اﻟﺘﻲ ﻳﻘﺘﻞ ﻋﻠﻴﻬﺎ اﻟﺤﺴﻴﻦ ﻓﺎﺷﺘﺪ‬ ‫ﻋﻦ ﻋﺎﺋﺸﺔ ﻗﺎﻟﺖ رﺳﻮل اﷲ‪ ...‬ﻳﺒﮑﻲ ﻓﻘﻠﺖ‪ :‬ﻣﺎ ﻳﺒﮑﻴﮏ؟ ﻗﺎل‪ِ» :‬ا ﱠ‬ ‫ﻏﻀﺐ اﷲ ﻋﻠﻲ ﻣﻦ ﻳﺴﻔﮏ دﻣﻪ« و ﺑﺴﻂ ﻳﺪﻩ ﻓﺈذا ﻓﻴﻬﺎ ﻗﺒﻀﺔ ﻣﻦ ﺑﻄﺤﺎء‪ ،‬ﻓﻘﺎل‪ :‬ﻳﺎ ﻋﺎﺋﺸﺔ واﻟﺬي ﻧﻔﺴﻲ ﺑﻴﺪﻩ أﻧّﻪ ﻟﻴﺤﺰﻧﻨﻲ‬ ‫ﻓﻤﻦ هﺬا ﻣﻦ أ ّﻣﺘﻲ ﻳﻘﺘﻞ ﺣﺴﻴﻨًﺎ ﺑﻌﺪي‪.‬‬ ‫از ﻋﺎﻳﺸﻪ ﻧﻘﻞ ﺷﺪﻩ ﮐﻪ ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ ﮔﺮﻳﻪ ﻣﻲ ﮐﺮد‪ .‬ﮔﻔﺘﻢ ﭼﺮا ﮔﺮﻳﻪ ﻣﻲ ﮐﻨﻲ؟ ﻓﺮﻣﻮد‪ :‬ﺟﺒﺮﺋﻴﻞ ﺧﺎﮐﻲ ﮐﻪ ﺣﺴﻴﻦ ﺑﺮ ﺁن ﮐﺸﺘﻪ‬ ‫ﻣﻲ ﺷﻮد را ﺑﻪ ﻣﻦ ﻧﺸﺎن داد‪ .‬ﭘﺲ ﻏﻀﺐ ﺧﺪا ﺷﺪّت دارد ﺑﺮ ﮐﺴﻲ ﮐﻪ ﺧﻮن او را ﻣﻲ رﻳﺰد‪ .‬ﺁﻧﮕﺎﻩ دﺳﺖ ﻣﺒﺎرﮎ را‬ ‫دراز ﮐﺮد و ﻣﻘﺪاري ﺧﺎﮎ از ﺑﻄﺤﺎء ﮔﺮﻓﺖ‪ .‬ﻓﺮﻣﻮد‪ :‬اي ﻋﺎﻳﺸﻪ ﻗﺴﻢ ﺑﻪ ﮐﺴﻲ ﮐﻪ ﺟﺎن ﻣﻦ در دﺳﺖ اوﺳﺖ ﻏﻤﮕﻴﻦ‬ ‫ﺷﺪم از اﻳﻦ ﮐﻪ ﺑﻌﻀﻲ از اﻣّﺘﻢ ﺣﺴﻴﻦ را ﺑﻌﺪ از ﻣﻦ ﻣﻲ ﮐﺸﻨﺪ‪)1).‬‬ ‫ﻗﺎﻟﺖ ا ّم ﺳﻠﻤﺔ ﮐﺎن اﻟﻨﺒﻲ)ﺻﻠﻲ اﷲ ﻋﻠﻴﻪ وﺁﻟﻪ( ﻧﺎﺋﻤًﺎ ﻓﺠﺎء ﺣﺴﻴﻦ‪ ...‬ﻓﻘﻌﺪ ﻋﻠﻲ ﺑﻄﻨﻪ‪ ...‬ﻓﻘﺎل‪ :‬اﻧّﻤﺎ ﺟﺎﺋﻨﻲ ﺟﺒﺮﺋﻴﻞ و هﻮ‬ ‫ﺖ‪ :‬ﻧﻌﻢ‪ ،‬ﻓﻘﺎل‪ :‬أﻣّﺘﮏ ﺳﺘﻘﺘﻠﻪ أﻻ أرﻳﮏ اﻟﺘﺮﺑﺔ اﻟﺘﻲ ﻳﻘﺘﻞ ﺑﻬﺎ؟ ﻗﺎل‪ :‬ﻓﻘﻠﺖ ﺑﻠﻲ‪...‬‬ ‫ﺤﺒﱡﻪ؟ َﻓﻘُﻠ ُ‬ ‫ﻋﻠﻲ ﺑﻄﻨﻲ ﻗﺎﻋﺪ ﻓﻘﺎل‪ :‬ﻟﻲ َأ ُﺗ ِ‬ ‫ام ﺳﻠﻤﻪ ﮔﻔﺖ‪ :‬ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ در ﺧﻮاب ﺑﻮدﻧﺪ‪ .‬ﺣﺴﻴﻦ)ﻋﻠﻴﻪ اﻟﺴﻼم( ﺁﻣﺪ ﺑﺮ روي ﺷﮑﻢ ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ ﻧﺸﺴﺖ‪ .‬ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ ﻓﺮﻣﻮد‪ :‬در هﻤﻴﻦ‬ ‫هﻨﮕﺎم ﺟﺒﺮﺋﻴﻞ ﻧﺎزل ﺷﺪ و ﮔﻔﺖ‪ :‬ﺁﻳﺎ او را دوﺳﺖ ﻣﻲ داري؟ ﮔﻔﺘﻢ‪ :‬ﺑﻠﻪ‪ ،‬ﺟﺒﺮﺋﻴﻞ ﮔﻔﺖ‪ :‬اﻣّﺖ ﺗﻮ او را ﺧﻮاهﻨﺪ ﮐﺸﺖ‪ .‬ﺁﻳﺎ‬ ‫ﻣﻲ ﺧﻮاهﻲ ﺗﺮﺑﺘﻲ ﮐﻪ ﺑﺮ ﺁن ﮐﺸﺘﻪ ﻣﻲ ﺷﻮد ﺑﻪ ﺗﻮ ﻧﺸﺎن ﺑﺪهﻢ‪ .‬ﮔﻔﺘﻢ‪ :‬ﺑﻠﻪ‪ .‬ﭘﺲ ﺑﺎﻟﻲ زد و اﻳﻦ ﺗﺮﺑﺖ را ﺑﻪ ﻣﻦ داد‪ ،‬ﺁﻧﮕﺎﻩ‬ ‫ﺗﺮﺑﺖ ﻗﺮﻣﺰي در دﺳﺘﺶ ﺑﻮد و ﮔﺮﻳﻪ ﻣﻲ ﮐﺮد و ﻣﻲ ﻓﺮﻣﻮد‪)2)«...‬‬ ‫ــــــــــــــــــــــــــــــــــ‬ ‫‪1 .‬اﺑﻦ ﻋﺴﺎﮐﺮ ﺷﺎﻓﻌﻲ ﺗﺎرﻳﺦ ﻣﺪﻳﻨﻪ دﻣﺸﻖ‪ ،‬ج‪ ،14‬ص‪195‬‬ ‫‪2 .‬هﻤﺎن ﻣﻨﺒﻊ‪ ،‬ج‪ ،14‬ص‪194‬‬ ‫ﺻﻔﺤﻪ ‪70‬‬

‫ﺗﻔﺎوت اﻣﺎﻣﺎن ﺷﻴﻌﻪ ﺑﺎ اﺋﻤﻪ ﺑﻘﻴﻪ ﻣﺬاهﺐ اﺳﻼﻣﻲ‬ ‫ﭘﺮﺳﺶ‪ :‬ﺁﻳﺎ ﺗﻔﺎوﺗﻲ ﺑﻴﻦ اﻣﺎﻣﺎن ﺷﻴﻌﻪ و اﺋﻤﻪ ﺑﻘﻴﻪ ﻣﺬاهﺐ اﺳﻼﻣﻲ وﺟﻮد دارد؟‬

‫ﭘﺎﺳﺦ‪ :‬اﻣﺎم در ﻟﻐﺖ ﺑﻪ ﻣﻌﻨﺎي ﭘﻴﺸﻮاي ﻣﺮدم »اﻻﻣﺎم هﻮ اﻟﻤﺘﻘﺪم ﺑﺎﻟﻨﺎس« ﻣﻲ ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ﺑﻪ هﻤﻴﻦ دﻟﻴﻞ‪ ،‬اﻣﺎم ﺟﻤﺎﻋﺖ ﻳﺎ اﻣﺎم‬ ‫ﺟﻤﻌﻪ ﺑﻪ ﮐﺴﻲ اﻃﻼق ﻣﻲ ﺷﻮد ﮐﻪ ﭘﻴﺸﻮاي ﻣﺮدم در ﻧﻤﺎز ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ﺑﻘﻴﻪ ﻣﺬاهﺐ ﭼﻬﺎرﮔﺎﻧﻪ اهﻞ ﺳﻨﺖ ﻧﻴﺰ ﭘﻴﺸﻮاﻳﺎن‬ ‫ﭼﻬﺎرﮔﺎﻧﻪ ﺧﻮد )اﻣﺎم اﺑﻮﺣﻨﻴﻔﻪ‪ ،‬اﻣﺎم ﻣﺎﻟﮏ‪ ،‬اﻣﺎم ﺷﺎﻓﻌﻲ و اﻣﺎم اﺣﻤﺪ ﺣﻨﺒﻞ( را از ﺁن ﺟﻬﺖ اﻣﺎم ﻣﻲ ﻧﺎﻣﻨﺪ ﮐﻪ ﺁن هﺎ ﺑﺎ‬ ‫اﺟﺘﻬﺎد و اﺑﺘﮑﺎر ﺧﻮد‪ ،‬ﺣﻼل و ﺣﺮام را ﻣﻌﻴﻦ ﻣﻲ ﮐﺮدﻩ اﻧﺪ‪.‬‬ ‫در ﻣﺬهﺐ ﺷﻴﻌﻪ هﻢ ﻋﻠﻤﺎ و ﻓﻘﻬﺎﻳﻲ وﺟﻮد دارﻧﺪ ﮐﻪ در دوران ﻏﻴﺒﺖ اﻣﺎم دوازدهﻢ‪ ،‬ﺣﻀﺮﺗﻮﻟﻴﻌﺼﺮ ـ ﻋﺠﻞ اﷲ ﺗﻌﺎﻟﻲ‬ ‫ﻓﺮج اﻟﺸﺮﻳﻒ ـ ﺑﺮ اﺳﺎس ﻣﻮازﻳﻦ ﭼﻬﺎرﮔﺎﻧﻪ »ﮐﺘﺎب‪ ،‬ﺳﻨﺖ‪ ،‬ﻋﻘﻞ و اﺟﻤﺎع« ﻓﺘﻮا ﻣﻲ دهﻨﺪ و ﺣﻼل و ﺣﺮام را ﺑﺮ ﻣﺮدم‬ ‫ﻣﻌﻠﻮم ﻣﻲ ﮐﻨﻨﺪ‪ .‬وﻟﻲ ﺷﻴﻌﻴﺎن ﺑﺪان ﺟﻬﺖ ﺁن هﺎ را اﻣﺎم ﻧﻤﻲ داﻧﻨﺪ‪ ،‬زﻳﺮا اﻣﺎﻣﺖ ﺑﻪ ﻣﻌﻨﺎي ﺧﻼﻓﺖ و وﻻﻳﺖ و ﺑﺼﻮرت‬ ‫ﻣﻄﻠﻖ ﺑﺮاي هﺮ زﻣﺎن و هﺮ ﻣﮑﺎن ﺗﻮﺳﻂ ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ و ﺑﻪ اﻣﺮ اﻟﻬﻲ ﻣﺨﺘﺺ ﺑﻪ اوﺻﻴﺎي دوازدﻩ ﮔﺎﻧﻪ ﻋﺘﺮت ﻃﺎهﺮﻩ ﻣﻲ‬ ‫ﺑﺎﺷﺪ‪)1).‬‬

‫ﺑﻌﺪ از ﻗﺮن ﭘﻨﺠﻢ و ﺑﻪ دﺳﺘﻮر ﭘﺎدﺷﺎﻩ وﻗﺖ‪ ،‬ﻋﻠﻤﺎي اهﻞ ﺳﻨﺖ‪ ،‬ﺑﺎب اﺟﺘﻬﺎد را ﻣﺴﺪود ﻧﻤﻮدﻧﺪ‪ .‬ﺁن هﺎ ﺁراي ﻋﻠﻤﺎ و ﻓﻘﻬﺎ‬ ‫را ﺟﻤﻊ و ﻣﻨﺤﺼﺮ ﺑﻪ هﻤﺎن ﭼﻬﺎر ﻓﻘﻴﻪ ﻓﻮق اﻟﺬﮐﺮ ﺑﻨﺎم اﻣﺎم ﮐﺮدﻧﺪ; ﻳﻌﻨﻲ ﻓﻘﻂ ﺁن ﭼﻬﺎر ﻧﻔﺮ را ﺑﻪ رﺳﻤﻴﺖ ﺷﻤﺮدﻧﺪ‪ .‬از‬ ‫ﺁن زﻣﺎن ﺗﺎﮐﻨﻮن ﻣﺬاهﺐ ﭼﻬﺎرﮔﺎﻧﻪ راﻳﺞ ﺷﺪﻩ اﺳﺖ و ﻣﺮدم ﻧﻴﺰ ﻣﺠﺒﻮر ﺑﻪ ﺗﺒﻌﻴﺖ ﻳﮑﻲ از ﺁن هﺎ ﺷﺪﻩ اﻧﺪ‪.‬‬ ‫ــــــــــــــــــــــــــــــــــ‬ ‫‪1 .‬اﻣﺎ در ﻣﺤﺪودﻩ زﻣﺎن‪ ،‬ﻣﮑﺎن و ﺷﺮاﻳﻂ ﺧﺎﺻﻲ اﻣﺎم ﺑﺼﻮرت اﺻﻄﻼﺣﻲ و ﺑﻪ ﺻﻮرت ﻣﻘﻴﺪ دارﻳﻢ‪ .‬ﻣﺎﻧﻨﺪ اﻣﺎم‬ ‫ﺟﻤﺎﻋﺖ‪ ،‬اﻣﺎم ﺟﻤﻌﻪ ﻳﺎ اﻣﺎم در ﻣﺤﺪودﻩ زﻣﺎﻧﻲ ﺧﺎص ﻣﺎﻧﻨﺪ اﻣﺎم ﺧﻤﻴﻨﻲ ـ ﮐﻪ رهﺒﺮي ﺳﻴﺎﺳﻲ و ﻣﺬهﺒﻲ دارﻧﺪ ﮐﻪ اﻳﻦ هﺎ‬ ‫هﻤﻪ از ﻋﻠﻤﺎ هﺴﺘﻨﺪ و هﺮﮔﺰ ﺟﺰو اﺋﻤﻪ اﺻﻄﻼﺣﻲ ﺑﺸﻤﺎر ﻧﻤﻲ روﻧﺪ‪ .‬ﺿﻤﻨًﺎ ﺑﺎﻳﺪ داﻧﺴﺖ ﮐﻪ اﺋﻤﻪ ﺷﻴﻌﻪ را ﺧﺪاوﻧﺪ ﻣﻌﻴﻦ‬ ‫ﻓﺮﻣﻮدﻩ و از ﻃﺮﻳﻖ ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ ﺧﺪا)ﺻﻠﻲ اﷲ ﻋﻠﻴﻪ وﺁﻟﻪ( ﺑﻪ ﻣﺮدم ﻣﻌﺮﻓﻲ ﮐﺮدﻩ و ﺁن هﺎ ﺑﺮ ﻃﺒﻖ ادﻟﻪ اي ﮐﻪ در ﺟﺎي ﺧﻮد‬ ‫ﺁﻣﺪﻩ ﻣﻌﺼﻮم از ﺧﻄﺎ و ﮔﻨﺎﻩ هﺴﺘﻨﺪ و ﻋﻠﻢ ﺁن هﺎ ﻋﻠﻢ اﻓﺎﺿﻲ و اﺷﺮاﻗﻲ و ﻟﺪﻧﻲ اﺳﺖ‪ .‬وﻟﻲ اﺋﻤﻪ ﺳﺎﻳﺮ ﻣﺬاهﺐ ﺑﻴﻦ‬ ‫ﻻ رﺑﻄﻲ ﺑﻪ ﻋﺎﻟﻢ ﻏﻴﺐ ﻧﺪارﻧﺪ‪ ،‬ﺛﺎﻧﻴًﺎ ﻋﻠﻢ ﺁن هﺎ ﻧﻴﺰ‬ ‫ﻋﻠﻤﺎي زﻳﺎدي ﮐﻪ ﺑﺎ ﻧﺎم اﻣﺎم ﺧﻮاﻧﺪﻩ ﻣﻲ ﺷﻮﻧﺪ‪ ،‬اﻧﺘﺨﺎب ﺷﺪﻩ اﻧﺪ ﮐﻪ او ً‬ ‫ﺑﺮ اﺳﺎس اﺟﺘﻬﺎد و ﺗﺄوﻳﻞ ﺧﻮد ﺁن هﺎﺳﺖ‪ ،‬ﺛﺎﻟﺜًﺎ ﻧﻪ ﺧﻮد ﺁن هﺎ ﺑﻠﮑﻪ دﻳﮕﺮان ﺁن هﺎ را ﻣﻌﺼﻮم از ﺧﻄﺎ و ﮔﻨﺎﻩ ﻧﻤﻲ داﻧﻨﺪ‪.‬‬ ‫ﺻﻔﺤﻪ ‪71‬‬ ‫ﺁﻳﺎ اﻳﻦ ﭼﻬﺎر ﻧﻔﺮ داراي وﻳﮋﮔﻲ هﺎي ﺑﺎرز و ﻣﻨﺤﺼﺮ ﺑﻪ ﻓﺮدي هﺴﺘﻨﺪ؟ ﺑﺮﺗﺮي هﺎي هﺮ ﮐﺪام ﺑﺮ دﻳﮕﺮي ﭼﻴﺴﺖ ﮐﻪ‬ ‫اﻣﺖ اﺳﻼم ﺑﺎﻳﺪ ﺑﻌﺪ از ﻗﺮن هﺎ ﺑﻪ اﻳﻦ ﭼﻬﺎر ﻧﻔﺮ رﺟﻮع ﮐﻨﺪ؟ ﺁﻳﺎ اﻳﻦ اﺣﺘﻤﺎل وﺟﻮد ﻧﺪارد ﮐﻪ در ﺁﻳﻨﺪﻩ ﻣﺠﺘﻬﺪي ﺗﺮﺑﻴﺖ‬ ‫ﺷﻮد و ﻇﻬﻮر ﮐﻨﺪ ﮐﻪ از ﻧﻈﺮ ﻋﻠﻢ و ﺗﻘﻮا‪ ،‬ﺑﻪ ﻣﺮاﺗﺐ ﺑﺎﻻﺗﺮ از ﺁن ﭼﻬﺎر ﻧﻔﺮ ﺑﺎﺷﺪ؟ در اﻳﻦ ﺻﻮرت ﺁﻳﺎ هﻨﻮز ﻣﺮدم ﺑﺎﻳﺪ‬ ‫ﭘﻴﺮو هﻤﺎن ﭼﻬﺎر ﻧﻔﺮ ﺑﺎﺷﻨﺪ؟ ﭼﻬﺎر ﻧﻔﺮي ﮐﻪ ﻧﻪ ﺧﻮد از اﺻﺤﺎب ﭘﻴﻐﻤﺒﺮ)ﺻﻠﻲ اﷲ ﻋﻠﻴﻪ وﺁﻟﻪ( ﺑﻮدﻩ اﻧﺪ‪ ،‬ﻧﻪ او را‬ ‫ﻣﻼﻗﺎت ﮐﺮدﻩ اﻧﺪ و ﺑﻌﺪ ازﻣﺪﺗﻲ ﻣﺬهﺒﻲ را اراﺋﻪ ﮐﺮدﻩ اﻧﺪ‪.‬‬ ‫ﺑﻪ هﻤﻴﻦ دﻟﻴﻞ اﺳﺖ ﮐﻪ ﻣﺎ ﻣﻌﺘﻘﺪ ﺑﻪ ﺟﻤﻮد ﻓﮑﺮي در ﺑﻴﻦ ﺟﺎﻣﻌﻪ ﻣﺴﻠﻤﻴﻦ )اهﻞ ﺳﻨﺖ( هﺴﺘﻴﻢ‪ ،‬زﻳﺮا راﻩ ﺗﻌﺎﻟﻲ و ﺗﺮﻗﻲ و‬ ‫ﺑﺤﺚ ﻣﺴﺎﺋﻞ روز و ﺟﺪﻳﺪ ﺑﺴﺘﻪ ﺷﺪﻩ اﺳﺖ‪ .‬در ﺻﻮرﺗﻲ ﮐﻪ ﻳﮑﻲ از وﻳﮋﮔﻲ هﺎي دﻳﻦ اﺳﻼم‪ ،‬ﺣﻔﻆ اﺻﻮل و ارزش‬ ‫هﺎي ﻣﺬهﺒﻲ و هﻤﺮاهﻲ ﺑﺎ ﻗﺎﻓﻠﻪ ﺗﻤﺪن‪ ،‬در ﻃﻮل ﭘﻴﺸﺮﻓﺖ زﻣﺎن اﺳﺖ‪ .‬اﻳﻦ ﻳﮑﻲ از دﻻﻳﻠﻲ اﺳﺖ ﮐﻪ از ﻧﻈﺮ ﺷﻴﻌﻪ‪ ،‬ﺗﻘﻠﻴﺪ‬ ‫اﺑﺘﺪاﺋًﺎ ﺑﺮ ﻣﻴﺖ ﺟﺎﻳﺰ ﻧﻴﺴﺖ و هﻤﻮارﻩ ﺑﺎﻳﺪ از ﻳﮏ ﻣﺠﺘﻬﺪ زﻧﺪﻩ ﺗﻘﻠﻴﺪ ﻧﻤﻮد‪ .‬ﻟﺬا در ﻓﻘﻪ ﺷﻴﻌﻪ ﺑﺎب اﺟﺘﻬﺎد ﺑﺎز اﺳﺖ و‬ ‫ﻋﻠﻤﺎي ﺷﻴﻌﻪ ﺑﺮ اﺳﺎس رواﻳﺎت ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ و اهﻞ ﺑﻴﺖ ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ ﺑﺎ در ﻧﻈﺮ ﮔﺮﻓﺘﻦ ﮐﻠﻴﻪ ﻣﻘﺘﻀﻴﺎت زﻣﺎن و ﻣﮑﺎن اﺟﺘﻬﺎد ﻣﻲ‬ ‫ﮐﻨﻨﺪ و ﻓﺘﻮاي ﻣﻨﺎﺳﺐ ﺑﺎ ﺁن ﻣﻲ دهﻨﺪ‪.‬‬ ‫ﺟﺎﻟﺐ ﺗﺮ اﻳﻦ ﮐﻪ‪ ،‬ﺑﺴﻴﺎري از ﻣﺬهﺐ دﻳﮕﺮ اﺳﻼﻣﻲ ﮐﻪ ﺧﻮد هﻤﭽﻨﺎن ﭘﻴﺮو ﻣﺮدﻩ دﻩ ﻗﺮن ﭘﻴﺶ ﻣﻲ ﺑﺎﺷﻨﺪ و ﭘﻴﺮوي‬ ‫ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن را ﻣﻨﺤﺼﺮ ﺑﻪ ﻳﮑﻲ از ﻣﺬاهﺐ ارﺑﻌﻪ ﻣﻲ داﻧﻨﺪ‪ ،‬ﺷﻴﻌﻴﺎن را ﻣﺮدﻩ ﭘﺮﺳﺖ‪ ،‬راﻓﻀﻲ و ﻣﺸﺮﮎ ﻣﻲ ﺧﻮاﻧﻨﺪ‪ .‬در‬ ‫ﺻﻮرﺗﻲ ﮐﻪ هﻴﭻ ﻧﺺ ﺻﺮﻳﺤﻲ در ﺑﺎرﻩ اﻳﻦ ﭼﻬﺎر ﻧﻔﺮ وﺟﻮد ﻧﺪارد‪ ،‬وﻟﻲ اﻣﺎم و اﻣﺎﻣﺖ ﺷﻴﻌﻪ‪ ،‬ﻧﺺ ﺻﺮﻳﺢ ﭘﻴﻐﻤﺒﺮ‬ ‫ﺑﻮدﻩ ﮐﻪ از ﺑﻴﺎن ﻣﺠﺪد ﺁن ﺧﻮدداري ﻣﻲ ﺷﻮد‪.‬‬ ‫از ﻃﺮف دﻳﮕﺮ ﻟﻔﻆ اﻣﺎم را ﺑﺎرهﺎ ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ ﺑﺮاي اﻣﻴﺮاﻟﻤﺆﻣﻨﻴﻦ ﺑﮑﺎر ﺑﺮدﻧﺪ‪:‬‬ ‫اﻧﺲ ﺑﻦ ﻣﺎﻟﮏ ﻣﻲ ﮔﻮﻳﺪ ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ ﻓﺮﻣﻮد‪ :‬اوﻟﻴﻦ ﮐﺴﻲ ﮐﻪ از اﻳﻦ در وارد ﻣﻲ ﺷﻮد او اﻣﺎم ﻣﺘﻘﻴﻦ اﺳﺖ و ﺳﻴﺪ و ﺳﺮور‬ ‫ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن و ﺧﺎﺗﻢ اوﺻﻴﺎء ﻳﻌﺴﻮب ﻣﺆﻣﻨﺎن و ﮐﺸﺎﻧﻨﺪﻩ روﺳﻔﻴﺪان ﺑﻪ ﺑﻬﺸﺖ اﺳﺖ‪)1).‬‬ ‫ﺣﺎﮐﻢ و ﺑﺨﺎري و ﻣﺴﻠﻢ در ﺻﺤﻴﺢ رواﻳﺖ ﻣﻲ ﮐﻨﻨﺪ ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ ﻓﺮﻣﻮد‪ :‬ﺳﻪ ﭼﻴﺰ درﺑﺎرﻩ ﻋﻠﻲ ﺑﻪ ﻣﻦ وﺣﻲ ﺷﺪ‪ ،‬ﺳﺮور ﺳﻴﺪ‬ ‫ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن و اﻣﺎم ﻣﺘﻘﻴﻦ و رهﺒﺮ رو ﺳﻔﻴﺪان ﺑﺴﻮي ﺑﻬﺸﺖ‪.‬‬ ‫ــــــــــــــــــــــــــــــــــ‬

‫‪1 .‬ﺣﻠﻴﺔ اﻷوﻟﻴﺎء ـ ﮐﻔﺎﻳﺔ اﻟﻄﺎﻟﺐ‪...‬‬ ‫ﺻﻔﺤﻪ ‪72‬‬

‫اﻣﺎﻣﺖ از اﺻﻮل دﻳﻦ اﺳﺖ ﻳﺎ ﻓﺮوع دﻳﻦ؟‬ ‫ﭘﺮﺳﺶ‪ :‬ﭼﺮا اﻣﺎﻣﺖ را ﺟﺰو اﺻﻮل دﻳﻦ ﻣﻲ داﻧﻴﺪ در ﺣﺎﻟﻲ ﮐﻪ اﻣﺎﻣﺖ ﻓﻘﻂ ﺟﺰو ﻓﺮوع دﻳﻦ ﻣﻲ ﺑﺎﺷﺪ؟‬

‫ﭘﺎﺳﺦ‪ :‬ﺑﺰرﮔﺎﻧﻲ از ﻋﻠﻤﺎي اهﻞ ﺳﻨﺖ‪ ،‬ﻧﻈﻴﺮ ﻣﻼﺳﻌﺪ ﺗﻔﺘﺎزاﻧﻲ در »ﺷﺮح ﻋﻘﺎﻳﺪ ﻧﺴﻔﻲ« و ﺣﻤﻴﺪي در »ﺟﻤﻊ ﺑﻴﻦ‬ ‫اﻟﺼﺤﻴﺤﻴﻦ« از ﭘﻴﻐﻤﺒﺮ ﺧﺪا)ﺻﻠﻲ اﷲ ﻋﻠﻴﻪ وﺁﻟﻪ( ﻧﻘﻞ ﮐﺮدﻩ اﻧﺪ‪» :‬هﺮ ﮐﺴﻲ ﮐﻪ ﺑﻤﻴﺮد و اﻣﺎم زﻣﺎن ﺧﻮد را ﻧﺸﻨﺎﺧﺘﻪ‬ ‫ﺑﺎﺷﺪ ﺑﻪ درﺳﺘﻲ ﮐﻪ ﻣﺎﻧﻨﺪ ﻣﺮدﻣﺎن زﻣﺎن ﺟﺎهﻠﻴﺖ ﻣﺮدﻩ اﺳﺖ)‪ .«(1‬اﮔﺮ اﻣﺎﻣﺖ ﺟﺰو ﻓﺮوع دﻳﻦ ﺑﻮد‪ ،‬ﺁﻳﺎ ﭘﻴﻐﻤﺒﺮ ﻣﻲ‬ ‫ﻓﺮﻣﻮد‪ :‬ﮐﺴﻲ ﮐﻪ از اﻣﺎم زﻣﺎن ﺧﻮد ﺷﻨﺎﺧﺖ ﻧﺪاﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ و از دﻧﻴﺎ ﺑﺮود ﺑﻪ ﻃﺮﻳﻖ اهﻞ ﺟﺎهﻠﻴﺖ ﻣﺮدﻩ اﺳﺖ؟ ﺑﺪﻳﻬﻲ‬ ‫اﺳﺖ ﮐﻪ ﻋﺪم ﻣﻌﺮﻓﺖ و ﺷﻨﺎﺧﺖ ﻣﻮردي از ﻓﺮوع دﻳﻦ‪ ،‬ﻣﻮﺟﺐ ﺗﺰﻟﺰل دﻳﻦ و ﻣﺮدن ﺑﻪ ﺳﺒﮏ ﺟﺎهﻠﻴﺖ ﻧﺨﻮاهﺪ ﺷﺪ‪ .‬ﭘﺲ‬ ‫ﻣﻄﺎﺑﻖ اﻳﻦ ﺑﺮداﺷﺖ‪ ،‬اﻣﺎﻣﺖ ﺑﺎﻳﺪ ﺟﺰو اﺻﻮل دﻳﻦ ﺑﺎﺷﺪ ﮐﻪ ﻋﺪم ﺷﻨﺎﺧﺖ ﺁن ﺑﺎﻋﺚ ﻣﺮدن ﺑﻪ ﺷﻴﻮﻩ ﺟﺎهﻠﻴﺖ ﻣﻲ ﮔﺮدد‪.‬‬ ‫ﺑﻪ هﻤﻴﻦ دﻟﻴﻞ اﺳﺖ ﮐﻪ ﻋﻠﻤﺎﻳﻲ ﭼﻮن ﻗﺎﺿﻲ ﺑﻴﻀﺎوي ـ ﻣﻔﺴﺮ ﻣﻌﺮوف اهﻞ ﺳﻨﺖ ـ در ﮐﺘﺎب »ﻣﻨﻬﺎج اﻻﺻﻮل« ﺑﺎ‬ ‫ﺻﺮاﺣﺖ ﻣﻲ ﮔﻮﻳﺪ‪» :‬اﻣﺎﻣﺖ‪ ،‬از ﺑﺰرﮔﺘﺮﻳﻦ ﻣﻮارد اﺻﻮل دﻳﻦ اﺳﺖ‬ ‫ﮐﻪ ﻣﺨﺎﻟﻔﺖ ﺑﺎ ﺁن ﻣﻮﺟﺐ ﮐﻔﺮ و ﺑﺪﻋﺖ ﻣﻲ ﮔﺮدد)‪ .«(2‬ﻣﻼ ﻋﻠﻲ ﻗﻮﺷﭽﻲ ﻧﻴﺰ در »ﺷﺮح ﺗﺠﺮﻳﺪ‬ ‫ــــــــــــــــــــــــــــــــــ‬ ‫ت َو َﻟﻢْ َﻳﻌْ ِﺮفْ‬ ‫‪1 .‬ﻣﺴﻨﺪ اﺣﻤﺪ‪ ،‬ج ‪ ،4‬ص‪ ; 96‬ﻣﺠﻤﻊ اﻟﺰواﻳﺪ‪ ،‬ج ‪ ، 5‬ص‪ ; 218‬ﺷﺒﻬﺎي ﭘﻴﺸﺎور‪ ،‬ص‪َ » 279‬ﻣﻦْ ﻣَﺎ َ‬ ‫ت ﻣِﻴ َﺘ ًﺔ ﺟَﺎ ِهِﻠ ﱠﻴ ًﺔ‪».‬‬ ‫ِإﻣَﺎ َم َزﻣَﺎ ِﻧ ِﻪ ﻣَﺎ َ‬ ‫‪2 .‬اﻟﺼﻮارم اﻟﻤﻬﺮﻗﺔ‪ ،‬ص‪ ; 263‬ﺷﺒﻬﺎي ﭘﻴﺸﺎور‪ ،‬ص‪» 279‬إن اﻹﻣﺎﻣﺔ ﻣﻦ أﻋﻈﻢ ﻣﺴﺎﺋﻞ اُﺻﻮل اﻟﺪﻳﻦ اﻟﺘﻲ ﻣﺨﺎﻟﻔﺘﻬﺎ‬ ‫ﺗﻮﺟﺐ اﻟﮑﻔﺮ واﻟﺒﺪﻋﺔ»‬ ‫ﺷﻴﻌﻪ اﺻﻮل دﻳﻦ را ﺳﻪ ﺗﺎ ﻣﻲ داﻧﺪ ﺗﻮﺣﻴﺪ و ﻧﺒﻮت و ﻣﻌﺎد‪ .‬ﺑﻪ هﻤﻴﻦ دﻟﻴﻞ اهﻞ ﺳﻨﺖ را ﮐﻪ ﺑﻪ ﻣﺴﺄﻟﻪ اﻣﺎﻣﺖ و ﺑﻌﻀﻲ‬ ‫از ﺁﻧﺎن ﺑﻪ ﻋﺪل اﻋﺘﻘﺎدي ﻧﺪارﻧﺪ ﻣﺴﻠﻤﺎن ﻣﻲ داﻧﺪ‪ .‬اﻣﺎﻣﺖ و ﻋﺪل را ﺟﺰو اﺻﻮل ﻣﺬهﺐ ﻣﻲ داﻧﺪ ﻳﻌﻨﻲ ﻣﻨﮑﺮان اﻣﺎﻣﺖ‬ ‫اﻧﺘﺼﺎﺑﻲ از ﺳﻮي ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ ﺧﺪا و ﻋﺪل اﻟﻬﻲ را در زﻣﺮﻩ ﺷﻴﻌﻪ ﻧﻤﻲ داﻧﺪ‪.‬‬ ‫ﺖ‬ ‫ﮑﻢْ} و ﺗﻤﺎم ﺁن { َأﺗْ َﻤﻤْ ُ‬ ‫ﮑﻢْ دِﻳ َﻨ ُ‬ ‫ﺖ َﻟ ُ‬ ‫ﻣﻨﮑﺮﻳﻦ وﻻﻳﺖ اﻣﻴﺮاﻟﻤﺆﻣﻨﻴﻦ و اهﻞ ﺑﻴﺖ از ﺣﻘﻴﻘﺖ دﻳﻦ و ﻣﺮﺣﻠﻪ ﮐﻤﺎل ﺁن { َأﮐْ َﻤﻠْ ُ‬ ‫ﻋَﻠﻴْ ُ‬ ‫َ‬ ‫ﮑﻢْ ِﻧﻌْ َﻤﺘِﻲ} ﻣﺤﺮوم هﺴﺘﻨﺪ‪.‬‬ ‫اﻳﻦ اﺳﺘﺪﻻل ﻗﺎﺿﻲ ﺑﻴﻀﺎوي ﺑﺎ اﻧﺪﮐﻲ ﻣﺴﺎﻣﺤﻪ اﺳﺖ‪ ،‬زﻳﺮا در ﻣﻮرد ﺗﺎرﮎ ﺣﺞ هﻢ ﺁﻣﺪﻩ اﺳﺖ ﮐﻪ ﻳﺎ ﻳﻬﻮدي ﺑﻤﻴﺮ و ﻳﺎ‬ ‫ﻧﺼﺮاﻧﻲ ﺑﻤﻴﺮ‪ .‬در ﻣﻮرد ﻣﻨﮑﺮان ﺿﺮورت هﺎي دﻳﻨﻲ ﻣﺎﻧﻨﺪ اﻋﺘﻘﺎد ﺑﻪ ﻧﻤﺎز و ﺣﺞ و روزﻩ ﻣﺎﻩ ﻣﺒﺎرﮎ رﻣﻀﺎن ﻧﻴﺰ‬ ‫ﻓﺮﻣﻮدﻩ اﻧﺪ ﮐﺎﻓﺮ اﺳﺖ وﻟﻲ اﻳﻦ دﻟﻴﻞ ﻧﻤﻲ ﺷﻮد ﮐﻪ اﻋﺘﻘﺎد ﺑﻪ ﺿﺮورﻳﺎت دﻳﻦ ﺟﺰو اﺻﻮل دﻳﻦ ﺑﺎﺷﺪ و ﺑﮕﻮﺋﻴﻢ ﻳﮑﻲ از‬ ‫اﺻﻮل دﻳﻦ ﻧﻴﺰ اﻋﺘﻘﺎد ﺑﻪ وﺟﻮب ﻧﻤﺎز و روزﻩ و ﺣﺞ و اﻣﺮ ﺑﻪ ﻣﻌﺮوف و ﻧﻬﻲ از ﻣﻨﮑﺮ اﺳﺖ‪.‬‬ ‫اهﻤﻴﺖ ﻓﻮق اﻟﻌﺎدﻩ ﻣﺴﺄﻟﻪ اﻣﺎﻣﺖ ﮐﻪ »ﻣﺎ ﻧﻮدي ﺑﺸﻲء ﮐﻤﺎ ﻧﻮدي ﺑﺎﻟﻮﻻﻳﺔ« ﺑﻪ دﻟﻴﻞ اﻳﻦ ﮐﻪ ﺷﺮط ﻗﺒﻮﻟﻲ ﺳﺎﻳﺮ اﻋﻤﺎل‬ ‫اﺳﺖ‪ ،‬ﻣﻮﺟﺐ ﺷﺪﻩ ﺗﺎ ﻋﺪﻩ اي ﺁن را ﺟﺰو اﺻﻮل دﻳﻦ ﺑﺪاﻧﻨﺪ‪.‬‬

‫ﺻﻔﺤﻪ ‪73‬‬ ‫ﻣﺒﺤﺚ اﻣﺎﻣﺖ« ﻣﻲ ﮔﻮﻳﺪ »اﻣﺎﻣﺖ‪ ،‬رﻳﺎﺳﺖ ﺑﺮ ﻋﻤﻮم ﻣﺮدم در اﻣﻮر دﻳﻦ و دﻧﻴﺎ ﺑﻪ ﻃﺮﻳﻖ ﺧﻼﻓﺖ ﭘﻴﻐﻤﺒﺮ اﺳﺖ)‪.«(1‬‬ ‫ﻗﺎﺿﻲ روزﺑﻬﺎن ﻧﻴﺰ ﻣﻲ ﮔﻮﻳﺪ‪» :‬در ﻧﺰد اﺷﺎﻋﺮﻩ‪ ،‬اﻣﺎﻣﺖ هﻤﺎن ﺧﻼﻓﺖ رﺳﻮل اﷲ)ﺻﻠﻲ اﷲ ﻋﻠﻴﻪ وﺁﻟﻪ( در ﺑﺮ ﭘﺎﻳﻲ‬ ‫دﻳﻦ و ﺣﻔﻆ ﺣﻮزﻩ ﻣﻠﺖ اﺳﻼم اﺳﺖ‪ .‬ﺑﻪ ﻃﻮري ﮐﻪ ﻣﺘﺎﺑﻌﺖ او ﺑﺮ ﺟﻤﻴﻊ اﻣﺖ واﺟﺐ اﺳﺖ)‪)».2‬‬ ‫ﺁﻳﺎ اﻣﺎم و اﻣﺎﻣﺘﻲ ﺑﺎ اﻳﻦ وﻳﮋﮔﻲ هﺎ ﮐﻪ رﻳﺎﺳﺖ ﻋﺎﻣﻪ ﻣﺴﻠﻤﻴﻦ را ﺑﻪ ﻋﻬﺪﻩ داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ و اﻃﺎﻋﺘﺶ ﺑﺮ هﻤﻪ واﺟﺐ و در‬ ‫هﺮ زﻣﺎﻧﻲ ﻓﻘﻂ ﻳﮏ ﻧﻔﺮ اﻳﻦ ﻣﺴﺌﻮﻟﻴﺖ را ﺑﺮ ﻋﻬﺪﻩ داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬و ﺟﻤﻴﻊ ﺻﻔﺎت ﺣﻤﻴﺪﻩ و اﺧﻼق ﭘﺴﻨﺪﻳﺪﻩ‪ ،‬ﻋﻠﻢ‪ ،‬زهﺪ‪،‬‬ ‫ﺗﻘﻮي و ﺷﺠﺎﻋﺖ را دارا ﺑﺎﺷﺪ و ﻋﻼوﻩ ﺑﺮ اﻳﻦ‪ ،‬هﻢ ﻣﻌﺼﻮم و هﻢ ﺑﻪ وﺳﻴﻠﻪ رﺳﻮل اﷲ ﻣﻨﺼﻮب ﭘﺮورﮔﺎر ﺑﺎﺷﺪ ﺑﻪ‬ ‫ﻃﻮري ﮐﻪ ﻋﺪم ﺷﻨﺎﺧﺘﺶ ﻣﺮدن ﺑﻪ ﺳﺒﮏ ﺟﺎهﻠﻴﺖ ﻣﻲ ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﻧﺒﺎﻳﺪ ﺟﺰو اﺻﻮل دﻳﻦ ﺑﺎﺷﺪ؟!! ﺁﻳﺎ ﺗﻤﺎم اﻧﺤﺮاﻓﺎﺗﻲ ﮐﻪ در‬ ‫اﻣﺖ واﻗﻊ ﺷﺪ‪ ،‬ﺣﻮل ﻣﺴﺄﻟﻪ اﻣﺎﻣﺖ ﻧﺒﻮد؟!‬ ‫ــــــــــــــــــــــــــــــــــ‬ ‫‪1 .‬ﻣﺠﻤﻊ اﻟﻔﺎﺋﺪة‪ ،‬ج ‪ ،3‬ص‪ ; 215‬ﺷﺒﻬﺎي ﭘﻴﺸﺎور‪ ،‬ص‪» 279‬و هﻲ رﺋﺎﺳﺔ ﻋﺎﻣّﺔ ﻓﻲ أﻣﻮر اﻟﺪﻳﻦ واﻟﺪﻧﻴﺎ ﺧﻼﻓﺔ ﻋﻦ‬ ‫اﻟﻨﺒﻲ)ﺻﻠﻲ اﷲ ﻋﻠﻴﻪ وﺁﻟﻪ»)‬ ‫‪2 .‬ﺷﺒﻬﺎي ﭘﻴﺸﺎور‪ ،‬ص‪» 279‬اﻹﻣﺎﻣﺔ ﻋﻨﺪ اﻷﺷﺎﻋﺮة هﻲ ﺧﻼﻓﺔ اﻟﺮﺳﻮل ﻓﻲ إﻗﺎﻣﺔ اﻟﺪﻳﻦ و ﺣﻔﻆ ﺣﻮزة اﻟﻤﻠّﺔ ﺑﺤﻴﺚ‬ ‫ﻳﺠﺐ اﺗﺒﺎﻋﻪ ﻋﻠﻲ ﮐﺎﻓﺔ اﻷﻣﺔ‪».‬‬ ‫ﺻﻔﺤﻪ ‪74‬‬

‫ﻣﺮاﺗﺐ ﻧﺒﻮت از دﻳﺪﮔﺎﻩ ﺷﻴﻌﻴﺎن‬ ‫ﺳِﻠ ِﻪ} ﺑﺮاي ﻧﺒﻮت ﻣﺮاﺗﺒﻲ ﻗﺎﺋﻞ اﺳﺖ؟)‪)1‬‬ ‫ﻦ َأﺣَﺪ ِﻣﻦْ ُر ُ‬ ‫ق َﺑﻴْ َ‬ ‫ﭘﺮﺳﺶ‪ :‬ﺁﻳﺎ ﺷﻴﻌﻪ ﺑﺮ ﺧﻼف ﺁﻳﻪ ﺷﺮﻳﻔﻪ { ﻻ ُﻧ َﻔﺮﱢ ُ‬

‫ﭘﺎﺳﺦ‪ :‬در ﻣﻘﺎم دﻋﻮت و هﺪف ﺑﻌﺜﺖ ﮐﻪ هﻤﺎﻧﺎ دﻋﻮت ﺑﻪ ﻣﺒﺪا و ﻣﻌﺎد و ﺗﺮﺑﻴﺖ ﺟﺎﻣﻌﻪ اﺳﺖ‪ ،‬هﻤﻪ اﻧﺒﻴﺎ ﻳﮑﺴﺎن ﻣﻲ‬ ‫ﺑﺎﺷﻨﺪ‪ .‬اﻣﺎ در ﻓﻀﻴﻠﺖ‪ ،‬ﮐﻤﺎل و ﺳﺎﻳﺮ وﻳﮋﮔﻲ هﺎ داراي ﻣﺮاﺗﺐ ﻣﺘﻔﺎوﺗﻲ هﺴﺘﻨﺪ‪ .‬ﺑﺮاي ﻣﺜﺎل ﭘﻴﻐﻤﺒﺮي ﮐﻪ ﺑﺮ هﺰار ﻧﻔﺮ‬ ‫ﻣﺒﻌﻮث ﺷﺪﻩ ﺑﺎ ﭘﻴﻐﻤﺒﺮي ﮐﻪ ﺑﺮ ﺻﺪ هﺰار ﻧﻔﺮ ﻣﺒﻌﻮث ﮔﺸﺘﻪ‪ ،‬ﺑﺎ رﺳﻮﻟﻲ ﮐﻪ ﺑﺮ ﻋﻤﻮم ﻣﺮدم ﻣﺒﻌﻮث ﺷﺪﻩ‪ ،‬ﻳﮑﺴﺎن ﻧﻤﻲ‬ ‫ﺑﺎﺷﻨﺪ‪.‬‬ ‫هﻤﺎﻧﻄﻮر ﮐﻪ ﻣﻌﻠﻢ دﺑﺴﺘﺎن‪ ،‬ﻣﻌﻠﻢ دﺑﻴﺮﺳﺘﺎن و ﻣﻌﻠﻢ داﻧﺸﮕﺎﻩ را ـ در ﻋﻴﻦ ﺣﺎﻟﻲ ﮐﻪ از ﻳﮏ وزارﺗﺨﺎﻧﻪ و ﺑﺎ اﺣﮑﺎم‬ ‫ﻳﮑﺴﺎﻧﻲ ﻣﻨﺼﻮب ﻣﻲ ﺷﻮﻧﺪ ـ ﻧﻤﻲ ﺗﻮان ﺑﺮاﺑﺮ داﻧﺴﺖ و ﺑﺮ ﺣﺴﺐ ﻓﻀﻴﻠﺖ هﺎ و ﮐﻤﺎﻻﺗﻲ ﮐﻪ هﺮ ﮐﺪام دارﻧﺪ‪ ،‬ﻣﺤﻞ‬ ‫ﺧﺪﻣﺘﺸﺎن ﺑﺎﻻﺗﺮ و ﻣﺘﻔﺎوت اﺳﺖ; اﻧﺒﻴﺎ ﻧﻴﺰ هﻤﻴﻦ ﮔﻮﻧﻪ اﻧﺪ‪ ،‬از ﺟﻬﺖ رﺗﺒﻪ و ﻣﻘﺎم ﻣﺘﻔﺎوﺗﻨﺪ‪ .‬ﭼﻨﺎﻧﭽﻪ ﺧﺪاوﻧﺪ در ﻗﺮﺁن‬ ‫ﻀ ُﻬﻢْ َدرَﺟﺎت}; ﺑﻌﻀﻲ از‬ ‫ﷲ َو َر َﻓ َﻊ َﺑﻌْ َ‬ ‫ﻀ ُﻬﻢْ ﻋَﻠﻲ َﺑﻌْﺾ ِﻣﻨْ ُﻬﻢْ َﻣﻦْ َﮐﱠﻠ َﻢ ا ُ‬ ‫ﻀﻠْﻨﺎ َﺑﻌْ َ‬ ‫ﻞ َﻓ ﱠ‬ ‫ﺳُ‬ ‫ﮏ اﻟﺮﱡ ُ‬ ‫ﮐﺮﻳﻢ ﻣﻲ ﻓﺮﻣﺎﻳﺪ‪ِ { :‬ﺗﻠْ َ‬ ‫ﭘﻴﺎﻣﺒﺮان را ﺑﺮ ﺑﻌﻀﻲ دﻳﮕﺮ ﺑﺮﺗﺮي و ﻓﻀﻴﻠﺖ دادﻳﻢ و درﺟﺎت ﺑﺮﺧﻲ از ﺁن هﺎ را ﺑﻠﻨﺪ ﮔﺮداﻧﻴﺪﻳﻢ)‪)».2‬‬

‫ﮏ‬ ‫ﺟ َ‬ ‫ﺖ َو َزوْ ُ‬ ‫ﮑﻦْ َأﻧْ َ‬ ‫ﭼﻨﺎﻧﭽﻪ در ﻗﺮﺁن ﻣﺠﻴﺪ ﺁﻣﺪﻩ اﺳﺖ‪ ،‬ﺧﺪاوﻧﺪ ﺑﺎ ﺑﺮﺧﻲ از اﻳﻦ اﻧﺒﻴﺎ ﻣﺜﻞ ﺣﻀﺮت ﺁدم‪ { :‬ﻳﺎ ﺁ َد ُم اﺳْ ُ‬ ‫ﻋﺒْ ِﺪ ِﻩ‬ ‫ﮏ})‪(4‬ﻳﺎ در ﺷﺐ ﻣﻌﺮاج ﺑﺎ ﭘﻴﻐﻤﺒﺮ ﺧﺪا‪َ { :‬ﻓَﺄوْﺣﻲ إِﻟﻲ َ‬ ‫ﮏ ﻓَﺎﺧَْﻠﻊْ َﻧﻌَْﻠﻴْ َ‬ ‫ﺠ ﱠﻨ َﺔ})‪ (3‬ﻳﺎ ﺑﺎ ﺣﻀﺮت ﻣﻮﺳﻲ‪َ { :‬أﻧَﺎ َر ﱡﺑ َ‬ ‫اﻟْ َ‬ ‫ﻣﺎ َأوْﺣﻲ})‪ (5‬ﺳﺨﻦ ﮔﻔﺘﻪ اﺳﺖ‪.‬‬ ‫ــــــــــــــــــــــــــــــــــ‬ ‫‪1 .‬ﻳﺎدﺁوري اﻳﻦ ﻧﮑﺘﻪ ﺿﺮوري اﺳﺖ ﮐﻪ‪ :‬ﻧﺒﻮت ﺧﺎﺻﻪ و ﻋﺎﻣﻪ دﻟﻴﻠﻲ ﺑﺮ ﻓﺮق ﮔﺬاﺷﺘﻦ ﺑﻴﻦ رﺳﻮﻻن ﻧﻴﺴﺖ‪ .‬ﻧﺒﻮت‬ ‫ﻋﺎﻣﻪ ﻳﻌﻨﻲ اﺻﻞ رﺳﺎﻟﺖ و ﺳﻔﺎرت ﺑﻴﻦ ﺧﺪا و ﺧﻠﻖ ﺑﻪ دﻟﻴﻞ ﻋﻘﻞ واﺟﺐ اﺳﺖ ﮐﻪ وﺟﻮد داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ﻧﺒﻮت ﺧﺎﺻّﻪ‪ :‬ﭼﻪ‬ ‫ﮐﺴﻲ از اﻓﺮاد ﻣﻲ ﺗﻮاﻧﺪ واﺟﺪ ﺁن رﺳﺎﻟﺖ و ﺳﻔﺎرت ﺑﺎﺷﺪ؟‬ ‫‪2 .‬ﺑﻘﺮﻩ )‪253 :(2‬‬ ‫‪3 .‬ﺑﻘﺮﻩ )‪35 :(2‬‬ ‫‪4 .‬ﻃﻪ )‪12 :(20‬‬ ‫‪5 .‬ﻧﺠﻢ )‪10 :(53‬‬ ‫ﺻﻔﺤﻪ ‪75‬‬ ‫ﻣﻬﻤﺘﺮﻳﻦ اﻳﻦ وﻳﮋﮔﻲ هﺎ‪ ،‬ﻣﻘﺎم ﺧﺎﺗﻤﻴﺖ اﺳﺖ ﮐﻪ از ﺁن ﭘﻴﻐﻤﺒﺮ اﺳﻼم ﻣﻲ ﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬ ‫ﺑﻨﺎﺑﺮاﻳﻦ‪ ،‬ﺑﺮ اﺳﺎس ﺁﻳﺎت ﻗﺮﺁن ﻣﺠﻴﺪ‪ ،‬ﻧﺒﻮت ﻣﺮاﺗﺐ ﻣﺘﻔﺎوﺗﻲ دارد ﮐﻪ ﺑﺎﻻﺗﺮﻳﻦ ﺁن‪ ،‬در وﺟﻮد ﻣﺒﺎرﮎ ﺧﺎﺗﻢ اﻻﻧﺒﻴﺎء‬ ‫ﺧﻼﺻﻪ ﺷﺪﻩ اﺳﺖ‪ .‬ﻣﻘﺎم اﻳﺸﺎن‪ ،‬ﻣﺎدون ﻣﻘﺎم واﺟﺐ و ﻣﺎﻓﻮق ﺗﻤﺎم ﻣﺮاﺗﺐ اﻣﮑﺎﻧﻴﻪ اﺳﺖ‪ .‬ﭼﻮن رﺳﻮل اﷲ)ﺻﻠﻲ اﷲ ﻋﻠﻴﻪ‬ ‫وﺁﻟﻪ( ﺑﻪ ﺑﺎﻻﺗﺮﻳﻦ ﻣﺮﺗﺒﻪ ﻣﻤﮑﻦ ﻧﺎﻳﻞ ﺷﺪﻧﺪ‪ ،‬ﻧﺒﻮت هﻢ ﺑﻪ وﺟﻮد اﻳﺸﺎن ﺧﺘﻢ ﮔﺮدﻳﺪ‪.‬‬ ‫ﺣﻀﺮت اﺑﺮاهﻴﻢ‪ ،‬ﭘﺲ از اﻣﺘﺤﺎن هﺎي ﺳﻪ ﮔﺎﻧﻪ ﮐﻪ ﺑﺎ ﺟﺎن و ﻣﺎل و ﻓﺮزﻧﺪ ﺧﻮﻳﺶ داد‪ ،‬ﺧﺪاوﻧﺪ ﺁن ﺑﺰرﮔﻮار را ﺑﻠﻨﺪ‬ ‫ﻣﺮﺗﺒﻪ ﮔﺮداﻧﻴﺪ و اﻳﺸﺎن را ﭘﺲ از ﻣﻘﺎم هﺎي ﻧﺒﻮت و رﺳﺎﻟﺖ ﺑﻪ ﻣﻘﺎم اﻣﺎﻣﺖ هﻢ ﻣﻨﺼﻮب ﮔﺮداﻧﻴﺪ‪.‬‬ ‫ﻋُﻠ َ‬ ‫ل ِإﻧﱢﻲ ﺟﺎ ِ‬ ‫ﻦ ﻗﺎ َ‬ ‫ﮑﻠِﻤﺎت َﻓَﺄ َﺗ ﱠﻤ ُﻬ ﱠ‬ ‫از ﺁﻳﻪ ﺷﺮﻳﻔﻪ‪َ { :‬و ِإ ِذ اﺑْﺘَﻠﻲ ِإﺑْﺮاهِﻴ َﻢ َرﺑﱡ ُﻪ ِﺑ َ‬ ‫ل‬ ‫ل ﻻ ﻳَﻨﺎ ُ‬ ‫ل َو ِﻣﻦْ ُذ ﱢر ﱠﻳﺘِﻲ ﻗﺎ َ‬ ‫س إِﻣﺎﻣًﺎ ﻗﺎ َ‬ ‫ﮏ ﻟِﻠﻨّﺎ ِ‬ ‫ﻦ}; هﻨﮕﺎﻣﻲ ﮐﻪ ﺧﺪاوﻧﺪ اﺑﺮاهﻴﻢ را ﺑﻪ اﻣﻮري اﻣﺘﺤﺎن ﮐﺮد و او هﻤﻪ را ﺑﻪ ﺟﺎي ﺁورد ﺳﭙﺲ ﺧﺪاوﻧﺪ‬ ‫ﻋﻬْﺪِي اﻟﻈّﺎِﻟﻤِﻴ َ‬ ‫َ‬ ‫ﻓﺮﻣﻮد‪ :‬ﻣﻦ ﺗﺮا ﺑﺮاي ﻣﺮدم اﻣﺎم و ﭘﻴﺸﻮا ﻗﺮار دادم‪ .‬اﺑﺮاهﻴﻢ ﭘﺮﺳﻴﺪ ﺁﻳﺎ اﻳﻦ اﻣﺎﻣﺖ را ﺑﻪ ﻓﺮزﻧﺪان ﻣﻦ هﻢ ﻋﻄﺎ ﺧﻮاهﻲ‬ ‫ﮐﺮد؟ ﺧﺪاوﻧﺪ ﻓﺮﻣﻮد‪ :‬اﻣﺎﻣﺖ ﮐﻪ ﻋﻬﺪ ﻣﻦ اﺳﺖ ﺑﻪ ﺳﺘﻤﮑﺎران ﻧﺨﻮاهﺪ رﺳﻴﺪ)‪ «(1‬ﭼﻨﻴﻦ اﺳﺘﻨﺒﺎط ﻣﻲ ﺷﻮد ﮐﻪ‪ ،‬اﻣﺎﻣﺖ‬ ‫ﺑﺎﻻﺗﺮ از ﻧﺒﻮت اﺳﺖ; ﭼﻮن ﺑﻪ ﺷﺨﺼﻲ ﮐﻪ داراي ﻣﻘﺎم ﻧﺒﻮت‪ ،‬ﺧﻼﻓﺖ‪ ،‬رﺳﺎﻟﺖ و ﻧﻴﺰ اوﻟﻮاﻟﻌﺰم ﺑﻮدﻩ‪ ،‬ﻋﻄﺎ ﺷﺪﻩ‬ ‫اﺳﺖ‪)2).‬‬ ‫ــــــــــــــــــــــــــــــــــ‬ ‫‪1 .‬ﺑﻘﺮﻩ )‪124 :(2‬‬ ‫‪2 .‬ﻧﺒﻮت ﺧﺎﺻﻪ ﻳﻌﻨﻲ ﻓﺮد ﺧﺎﺻﻲ از ﺑﻴﻦ اﻧﺴﺎﻧﻬﺎ ﮐﻪ ﺑﺎ ﻣﻌﺠﺰﻩ ﺛﺎﺑﺖ ﻣﻲ ﺷﻮد داراي ﻣﻘﺎم ﻧﺒﻮت اﺳﺖ‪ .‬در اﻳﻨﺠﺎ ﺑﺎﻳﺪ‬ ‫ﻣﻘﺎم اﻣﺎﻣﺖ ﺑﺎ ﻣﻘﺎم ﻧﺒﻮت ﻣﻘﺎﻳﺴﻪ ﺷﻮد ﻧﻪ ﻳﮏ اﻣﺎم ﺧﺎص ﻳﺎ ﻧﺒﻲ ﺧﺎص‪ .‬زﻳﺮا اﻓﺮاد داراي ﻣﻘﺎم اﻣﺎﻣﺖ از ﻳﮑﻲ از‬ ‫اﻧﺒﻴﺎء ﮐﻪ ﻧﺒﻮﺗﺶ ﺑﺎ ادﻟﻪ ﺑﻲ ﺷﻤﺎر ﺛﺎﺑﺖ ﺷﺪﻩ اﺳﺖ ﻳﻌﻨﻲ رﺳﻮل اﷲ ﭘﺎﻳﻴﻦ ﺗﺮﻧﺪ و از ﺑﻘﻴﻪ اﻧﺒﻴﺎ)ﻋﻠﻴﻬﻢ اﻟﺴﻼم( ﮐﻪ ﻣﺼﺪاق‬ ‫هﺎﻳﻲ هﺴﺘﻨﺪ ﮐﻪ ﻧﺒﻮت ﻋﺎﻣﻪ ﺑﺮ ﺁن هﺎ اﻓﺎﺿﻪ ﺷﺪﻩ اﺳﺖ ﺑﺎﻻﺗﺮ هﺴﺘﻨﺪ‪.‬‬

‫ﺑﻨﺎﺑﺮاﻳﻦ ﺑﺎﻳﺪ اﻳﻨﮕﻮﻧﻪ ﺑﻴﺎن ﺷﻮد ﮐﻪ ﻣﻘﺎم اﻣﺎﻣﺖ از ﻣﻘﺎم ﻧﺒﻮت ﺑﺎﻻﺗﺮ اﺳﺖ‪ .‬ﺑﻪ دﻟﻴﻞ اﻳﻦ ﮐﻪ ﺧﺪاوﻧﺪ ﺣﻀﺮت‬ ‫اﺑﺮاهﻴﻢ)ﻋﻠﻴﻪ اﻟﺴﻼم(را ﺑﻌﺪ از ﻃﻲ ﻣﻘﺎﻣﺎت ﻋﺒﻮدﻳﺖ و ﻧﺒﻮت و رﺳﺎﻟﺖ و ﺧﻠﺖ ﺑﻪ ﻣﻘﺎم اﻣﺎﻣﺖ در اواﺧﺮ ﻋﻤﺮش‬ ‫ﻣﻔﺘﺨﺮ ﻓﺮﻣﻮد‪.‬‬ ‫اﻣﺎ اﻳﻦ ﮐﻪ رﺳﻮل اﷲ)ﺻﻠﻲ اﷲ ﻋﻠﻴﻪ وﺁﻟﻪ( ﺑﺎﻻﺗﺮ از اﻣﻴﺮاﻟﻤﺆﻣﻨﻴﻦ ﻋﻠﻲ)ﻋﻠﻴﻪ اﻟﺴﻼم( اﺳﺖ ﺑﺨﺎﻃﺮ اﻳﻦ اﺳﺖ ﮐﻪ رﺳﻮل‬ ‫اﷲ هﻢ ﻣﻘﺎم اﻣﺎﻣﺖ را دارد و هﻢ ﻧﺒﻮت‪ ،‬وﻟﻲ ﻋﻠﻲ)ﻋﻠﻴﻪ اﻟﺴﻼم( ﻓﻘﻂ ﻣﻘﺎم اﻣﺎﻣﺖ را دارد‪.‬‬ ‫ﺻﻔﺤﻪ ‪76‬‬

‫ﻣﻨﺰﻟﺖ و ﻣﻘﺎم ﻋﻠﻲ)ع( در ﻣﻘﺎﻳﺴﻪ ﺑﺎ ﺳﺎﻳﺮ ﭘﻴﺎﻣﺒﺮان‬ ‫ﭘﺮﺳﺶ‪ :‬ﺁﻳﺎ ﺑﺎ اﻳﻦ ﮐﻪ ﻋﻠﻲ)ﻋﻠﻴﻪ اﻟﺴﻼم( ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ ﻧﻴﺴﺖ‪ ،‬ﻣﻘﺎم او هﻢ ﺗﺮاز اﻧﺒﻴﺎء ﮔﺬﺷﺘﻪ ﻣﺎﻧﻨﺪ هﺎرون اﺳﺖ؟‬

‫ﭘﺎﺳﺦ‪ :‬ﺣﺪﻳﺚ ﺷﺮﻳﻒ ﻣﻨﺰﻟﺖ ﮐﻪ ﺗﻮاﺗﺮ و ﺻﺤﺖ ﺁن ﻧﺰد ﻋﻠﻤﺎي ﺗﻤﺎم ﻣﺬاهﺐ اﺳﻼﻣﻲ ﺑﻪ اﺛﺒﺎت رﺳﻴﺪﻩ اﺳﺖ; ﻳﮑﻲ از‬ ‫دﻻﻳﻞ ﺷﻴﻌﻴﺎن ﺑﺮ ﺧﻼﻓﺖ و وﺻﺎﻳﺖ ﺑﻼ ﻓﺼﻞ و ﺗﺮﺟﻴﺢ ﺑﺮ ﺗﻤﺎم اﻣﺖ ﺑﺮاي اﻣﻴﺮاﻟﻤﺆﻣﻨﻴﻦ ﻋﻠﻲ)ﻋﻠﻴﻪ اﻟﺴﻼم( اﺳﺖ‪.‬‬ ‫ﺧﺎﺗﻢ اﻻﻧﺒﻴﺎ)ﺻﻠﻲ اﷲ ﻋﻠﻴﻪ وﺁﻟﻪ( ﻣﮑﺮر ﺑﻪ ﻋﻠﻲ)ﻋﻠﻴﻪ اﻟﺴﻼم(ﻣﻲ ﻓﺮﻣﻮد‪» :‬ﺁﻳﺎ از اﻳﻦ ﮐﻪ ﻧﺴﺒﺖ ﺗﻮ ﺑﻪ ﻣﻦ ﺑﻪ ﻣﻨﺰﻟﻪ‬ ‫هﺎرون ﺑﻪ ﻣﻮﺳﻲ ﺑﺎﺷﺪ راﺿﻲ ﻧﻴﺴﺘﻲ؟ ﺑﺎ اﻳﻦ ﺗﻔﺎوت ﮐﻪ ﺑﻌﺪ از ﻣﻦ دﻳﮕﺮ ﭘﻴﻐﻤﺒﺮي ﻧﺨﻮاهﺪ ﺁﻣﺪ)‪ .«(1‬ﮔﺎهﻲ هﻢ اﻳﺸﺎن‬ ‫ﻲ ﺑﻤﻨﺰﻟﺔ هﺎرون ﻣﻦ ﻣﻮﺳﻲ‪ «....‬و اﻳﻦ ﺣﺪﻳﺚ را ﺟﻤﻴﻊ ﻋﻠﻤﺎي اهﻞ ﺳﻨﺖ ﺗﺎﺋﻴﺪ ﮐﺮدﻩ و ﺁن‬ ‫ﺑﻪ اﻣﺖ ﻓﺮﻣﻮدﻩ اﺳﺖ‪» :‬ﻋﻠ ّ‬ ‫را ﺣﺪﻳﺚ ﺻﺤﻴﺢ و ﻣﺘﻮاﺗﺮ ﺧﻮاﻧﺪﻩ اﻧﺪ)‪).2‬‬ ‫ﺑﺮاي ﻣﺜﺎل ﻣﻲ ﺗﻮان از ﺑﺨﺎري در ﺟﻠﺪ ﺳﻮم ﺻﺤﻴﺢ‪ ،‬ﻣﺴﻠﻢ ﺑﻦ ﺣﺠﺎج در ﺟﻠﺪ دوم ﺻﺤﻴﺢ‪ ،‬اﻣﺎم اﺣﻤﺪ ﺣﻨﺒﻞ در ﺟﻠﺪ‬ ‫اول ﻣﺴﻨﺪ‪ ،‬ﻣﺤﻤﺪ ﺑﻦ ﺳﻮرﻩ ﺗﺮﻣﺬي در ﺟﺎﻣﻊ و ﺑﻴﺶ از ‪ 25‬ﻣﺄﺧﺬ دﻳﮕﺮ ﮐﻪ هﻤﮕﻲ ﺁن هﺎ در ﺻﻔﺤﺎت ‪ 286‬ﺗﺎ ‪288‬‬ ‫ﮐﺘﺎب ﺷﺒﻬﺎي ﭘﻴﺸﺎور ﺁوردﻩ ﺷﺪﻩ اﺳﺖ ﻧﺎم ﺑﺮد ﮐﻪ در ﺑﻴﻦ راوﻳﺎن ﺁن هﺎ ﻣﻌﺎوﻳﺔ ﺑﻦ اﺑﻲ ﺳﻔﻴﺎن ﻧﻴﺰ دﻳﺪﻩ ﻣﻲ ﺷﻮد‪.‬‬ ‫ﺣﺪﻳﺚ ﻣﻬﻤﺘﺮي از ﺧﻠﻴﻔﻪ دوم ـ ﻋﻤﺮ اﺑﻦ اﻟﺨﻄﺎب ـ رواﻳﺖ ﺷﺪﻩ اﺳﺖ‪ .‬ﺧﻠﻴﻔﻪ دوم ﻣﻲ ﮔﻮﻳﺪ‪» :‬ﻣﻦ و اﺑﻮﻋﺒﻴﺪﻩ ﺟﺮاح و‬ ‫ﺗﻨﻲ ﭼﻨﺪ از اﺻﺤﺎب در ﻣﺠﻠﺴﻲ ﺣﺎﺿﺮ ﺑﻮدﻳﻢ‪ .‬ﺣﻀﺮت ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ)ﺻﻠﻲ اﷲ ﻋﻠﻴﻪ وﺁﻟﻪ( در ﺣﺎﻟﻲ ﮐﻪ ﺑﻪ ﻋﻠﻲ ﺑﻦ اﺑﻲ‬ ‫ﻃﺎﻟﺐ)ﻋﻠﻴﻪ اﻟﺴﻼم(ﺗﮑﻴﻪ دادﻩ ﺑﻮد‪ ،‬ﺑﺎ دﺳﺖ ﺑﺮ ﺷﺎﻧﻪ هﺎي ﻋﻠﻲ)ﻋﻠﻴﻪ اﻟﺴﻼم(زد و ﻓﺮﻣﻮد‪ :‬ﻳﺎ ﻋﻠﻲ! ﺗﻮ اوﻟﻴﻦ ﻣﺆﻣﻦ از‬ ‫ﻧﻈﺮ اﻳﻤﺎن ﺁوردن و اوﻟﻴﻦ ﻣﺴﻠﻤﺎن از ﻧﻈﺮ اﺳﻼم ﺁوردن ﻣﻲ ﺑﺎﺷﻲ«‪ .‬ﺳﭙﺲ اداﻣﻪ داد‪» :‬ﻳﺎﻋﻠﻲ! ﺗﻮ ﺑﺮاي ﻣﻦ ﺑﻪ ﻣﻨﺰﻟﻪ‬ ‫هﺎرون ﺑﺮاي ﻣﻮﺳﻲ هﺴﺘﻲ‬ ‫ــــــــــــــــــــــــــــــــــ‬ ‫‪1 .‬ﻣﻨﺎﻗﺐ اﻣﻴﺮاﻟﻤﺆﻣﻨﻴﻦ)ﻋﻠﻴﻪ اﻟﺴﻼم(‪ ،‬ج ‪ ،1‬ص‪ 500 ،472‬و ‪ ; 505‬اﻟﻤﺴﺘﺮﺷﺪ‪ ،‬ص‪ ; 455‬ﺷﺮح اﻻﺧﺒﺎر‪ ،‬ج ‪،2‬‬ ‫ﻻ‬ ‫ص‪ ; 210‬ﮐﻨﺰ اﻟﻔﺮاﺋﺪ ص‪ ; 283‬ﺷﺒﻬﺎي ﭘﻴﺸﺎور‪ ،‬ص‪َ» 286‬أ ﻣﺎ ﺗَﺮﺿﻲ أَن ﺗﮑﻮن ِﻣﻨّﻲ ﺑﻤﻨﺰﻟﺔ هﺎرون ﻣﻦ ﻣﻮﺳﻲ إ ّ‬ ‫ﻲ ﺑﻌﺪي و ﻟﻮ ﮐﺎن ﻟﮑﻨﺘﻪ»‬ ‫أﻧّﻪ ﻻ ﻧﺒ ّ‬ ‫‪2 .‬اﻟﺒﺘﻪ ﻋﺎﻟﻢ ﻧﻤﺎﻳﺎن اهﻞ ﺳﻨﺖ هﻤﺎﻧﻨﺪ ﺁﻣﺪي ﮐﻪ ﻣﺮدي ﺷﺮﻳﺮ و ﺗﺎرﮎ اﻟﺼﻼة ﺑﻮدﻩ‪ ،‬ﺁن را ﻣﻌﺘﺒﺮ ﻧﻤﻲ داﻧﻨﺪ‪.‬‬ ‫ﺻﻔﺤﻪ ‪77‬‬

‫و هﺮ ﮐﺲ ﮐﻪ ﮔﻤﺎن ﮐﻨﺪ ﻣﺮا دوﺳﺖ دارد و ﺑﺎ ﺗﻮ دﺷﻤﻨﻲ ورزد‪ ،‬دروغ ﮔﻔﺘﻪ اﺳﺖ)‪ .«(1‬ﺧﺒﺮ‬ ‫ﻓﻮق را ﺑﺴﻴﺎري دﻳﮕﺮ ﭼﻮن‪ :‬اﺑﻦ اﺑﻲ اﻟﺤﺪﻳﺪ در ﺷﺮح ﻧﻬﺞ اﻟﺒﻼﻏﻪ و اﺑﻦ ﺻﺒﺎغ ﻣﺎﻟﮑﻲ در »ﻓﺼﻮل اﻟﻤﻬﻤﻪ« و‬ ‫ﺑﺴﻴﺎري از ﻋﻠﻤﺎي اهﻞ ﺳﻨﺖ ﺑﻴﺎن ﮐﺮدﻩ اﻧﺪ و ﺟﺎي هﻴﭻ ﺷﮏ و ﺗﺮدﻳﺪي در ﺻﺤﺖ ﺁن ﺑﺎﻗﻲ ﻧﮕﺬاﺷﺘﻪ اﻧﺪ‪.‬‬ ‫از ﺁﻧﺠﺎﻳﻲ ﮐﻪ از ﻧﻈﺮ ﻣﺬاهﺐ ﭼﻬﺎرﮔﺎﻧﻪ اهﻞ ﺳﻨﺖ‪ ،‬رد و ﺷﮏ در ﮔﻔﺘﺎر ﺧﻠﻴﻔﻪ دوم ﺟﺎﻳﺰ و روا ﻧﻤﻲ ﺑﺎﺷﺪ; ﻟﺬا در‬ ‫ﺻﺤﺖ وﺳﻘﻢ اﻳﻦ ﺣﺪﻳﺚ هﻢ ﻧﺒﺎﻳﺪ ﺷﮏ ﮐﺮد‪.‬‬ ‫ﻞ َو‬ ‫ﺣﻴْﻨﺎ إِﻟﻲ ِإﺑْﺮاهِﻴ َﻢ َو ِإﺳْﻤﺎﻋِﻴ َ‬ ‫ﻦ ِﻣﻦْ َﺑﻌْ ِﺪ ِﻩ َو َأوْ َ‬ ‫ﺣﻴْﻨﺎ إِﻟﻲ ﻧُﻮح َو اﻟ ﱠﻨ ِﺒﻴﱢﻴ َ‬ ‫ﮏ ﮐَﻤﺎ َأوْ َ‬ ‫ﺣﻴْﻨﺎ ِإَﻟﻴْ َ‬ ‫ﻣﻄﺎﺑﻖ ﺑﺎ ﺁﻳﻪ ﺷﺮﻳﻔﻪ { ِإﻧّﺎ َأوْ َ‬ ‫ن َو ﺁ َﺗﻴْﻨﺎ دا ُو َد َزﺑُﻮرًا})‪ (2‬و ﻧﻴﺰ ﺁﻳﺎت ﺷﺮﻳﻔﻪ‬ ‫ﺳَﻠﻴْﻤﺎ َ‬ ‫ن َو ُ‬ ‫ﺲ َو هﺎرُو َ‬ ‫ب َو ﻳُﻮ ُﻧ َ‬ ‫ط َو ﻋِﻴﺴﻲ َو َأﻳﱡﻮ َ‬ ‫ﻷﺳْﺒﺎ ِ‬ ‫ب َو اْ َ‬ ‫ق َو َﻳﻌْﻘُﻮ َ‬ ‫ِإﺳْﺤﺎ َ‬ ‫ب ﻣُﻮﺳﻲ‪ ...‬و َو َو َهﺒْﻨﺎ َﻟ ُﻪ ِﻣﻦْ َرﺣْ َﻤﺘِﻨﺎ أَﺧﺎ ُﻩ هﺎرُو َ‬ ‫{ َو اذْ ُﮐﺮْ ﻓِﻲ اﻟْﮑِﺘﺎ ِ‬ ‫ن َﻧ ِﺒ ّﻴًﺎ})‪ (3‬ﮐﻪ ﺑﺮ ﻧﺒﻮت هﺎرون ﺻﺮاﺣﺖ دارد; از‬ ‫ﺁﻧﺠﺎﻳﻲ ﮐﻪ هﺎرون‪ ،‬هﻢ ﻣﻘﺎم ﻧﺒﻮت و هﻢ ﻣﻘﺎم ﺧﻼﻓﺖ ﺣﻀﺮت ﻣﻮﺳﻲ را داﺷﺖ و هﻢ اﻓﻀﻞ ﺑﺮ ﺗﻤﺎم ﺑﻨﻲ اﺳﺮاﺋﻴﻞ ﺑﻮد;‬ ‫ﻟﺬا ﺑﺎ اﺳﺘﻔﺎدﻩ از ﺣﺪﻳﺚ ﻣﻨﺰﻟﺖ‪ ،‬دو وﻳﮋﮔﻲ ﺑﺮاي اﻣﻴﺮاﻟﻤﺆﻣﻨﻴﻦ)ﻋﻠﻴﻪ اﻟﺴﻼم(ﻣﺤﺮز ﻣﻲ ﮔﺮدد‪:‬‬ ‫‪1 .‬ﻣﻘﺎم ﺧﻼﻓﺖ و وزارت ﺁن ﺣﻀﺮت ﺑﻌﺪ از رﺳﻮل اﷲ)ﺻﻠﻲ اﷲ ﻋﻠﻴﻪ وﺁﻟﻪ;)‬ ‫‪2 .‬ﻓﻀﻴﻠﺖ و ﺑﺮﺗﺮي اﻣﻴﺮاﻟﻤﺆﻣﻨﻴﻦ)ﻋﻠﻴﻪ اﻟﺴﻼم( ﺑﺮ اﻣﺖ و ﺑﺮ ﺗﻤﺎﻣﻲ ﺻﺤﺎﺑﻪ‪.‬‬ ‫ﻼ ﮔﻔﺘﻪ ﺷﺪ درﺟﺎت اﻧﺒﻴﺎ ﻣﺘﻔﺎوت اﺳﺖ‪ .‬ﺑﺮﺧﻲ از ﺁن هﺎ ﻣﺎﻧﻨﺪ هﺎرون‪ ،‬در اﻣﺮ ﻧﺒﻮت اﺳﺘﻘﻼل ﻧﺪاﺷﺘﻪ و‬ ‫هﻤﺎﻧﻄﻮر ﮐﻪ ﻗﺒ ً‬ ‫ﺗﺎﺑﻊ ﭘﻴﻐﻤﺒﺮ ﺻﺎﺣﺐ اﺣﮑﺎم ﺑﻮدﻩ اﻧﺪ‪ .‬هﺎرون هﻢ ﺗﺎﺑﻊ ﺑﺮادرش ﺣﻀﺮت ﻣﻮﺳﻲ)ﻋﻠﻴﻪ اﻟﺴﻼم( ﺑﻮدﻩ اﺳﺖ‪.‬‬ ‫اﺑﻦ اﺑﻲ اﻟﺤﺪﻳﺪ در ﺷﺮح ﻧﻬﺞ اﻟﺒﻼﻏﻪ ﺧﻮد در ذﻳﻞ اﻳﻦ ﺣﺪﻳﺚ ﻣﻲ ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﭘﻴﻐﻤﺒﺮ)ﺻﻠﻲ اﷲ ﻋﻠﻴﻪ وﺁﻟﻪ( ﺑﺎ‬ ‫ــــــــــــــــــــــــــــــــــ‬ ‫‪1 .‬ﻣﻨﺎﻗﺐ ﺁل اﺑﻲ ﻃﺎﻟﺐ‪ ،‬ج ‪ ،2‬ص‪ ; 296‬ﻳﻨﺎﺑﻴﻊ اﻟﻤﻮدة ﻟﺬوي اﻟﻘﺮﺑﻲ‪ ،‬ج ‪ ،1‬ص‪ ; 95‬اﻟﺸﻴﻌﺔ اﺣﺎدﻳﺚ اﻟﻔﺮﻳﻘﻴﻦ‪،‬‬ ‫ص‪ ; 582‬اﺻﻮل ﮐﺎﻓﻲ‪ ،‬ج‪ ،2‬ص‪ ،238‬ح ‪ ; 27‬ﺷﺒﻬﺎي ﭘﻴﺸﺎور‪ ،‬ص‪» 291‬ﮐﻨﺖ أﻧﺎ و أﺑﻮ ﺑﮑﺮ و أﺑﻮ ﻋﺒﻴﺪة ﺑﻦ‬ ‫اﻟﺠﺮاح و ﻧﻔﺮ ﻣﻦ أﺻﺤﺎب رﺳﻮل اﷲ)ﺻﻠﻲ اﷲ ﻋﻠﻴﻪ وﺁﻟﻪ( إذ ﺿﺮب اﻟﻨﺒﻲ)ﺻﻠﻲ اﷲ ﻋﻠﻴﻪ وﺁﻟﻪ( ﻋﻠﻲ ﮐﺘﻒ ﻋﻠﻲ ﺑﻦ‬ ‫أﺑﻲ ﻃﺎﻟﺐ ﻓﻘﺎل ﻳﺎ ﻋﻠﻲ أﻧﺖ أول اﻟﻤﺴﻠﻤﻴﻦ إﺳﻼﻣًﺎ و أﻧﺖ أول اﻟﻤﺆﻣﻨﻴﻦ إﻳﻤﺎﻧًﺎ و أﻧﺖ ﻣﻨّﻲ ﺑﻤﻨﺰﻟﺔ هﺎرون ﻣﻦ ﻣﻮﺳﻲ‬ ‫ﮐﺬب ﻳﺎ ﻋﻠﻲ ﻣﻦ زﻋﻢ أﻧّﻪ ﻳﺤﺒﻨﻲ و ﻳﺒﻐﻀﮏ‪».‬‬ ‫‪2 .‬ﻧﺴﺎ )‪161 :(4‬‬ ‫‪3 .‬ﻣﺮﻳﻢ )‪ 52 :(4‬ﺗﺎ ‪54‬‬ ‫ﺻﻔﺤﻪ ‪78‬‬ ‫اﻳﻦ ﺣﺪﻳﺚ‪ ،‬ﺟﻤﻴﻊ ﻣﺮاﺗﺐ و ﻣﻨﺰﻟﺖ هﺎي هﺎرون را ﺑﺮاي ﻋﻠﻲ)ﻋﻠﻴﻪ اﻟﺴﻼم( اﺛﺒﺎت ﮐﺮد و اﮔﺮ ﺣﻀﺮت‬ ‫ﻣﺤﻤﺪ)ﺻﻠﻲ اﷲ ﻋﻠﻴﻪ وﺁﻟﻪ( ﺧﺎﺗﻢ اﻻﻧﺒﻴﺎ ﻧﺒﻮد و ﻗﺮار ﻣﻲ ﺑﻮد ﮐﻪ ﺑﻌﺪ از اﻳﺸﺎن ﭘﻴﻐﻤﺒﺮ دﻳﮕﺮي ﻣﺒﻌﻮث ﺷﻮد‪ ،‬ﻳﻘﻴﻨًﺎ ﺗﻨﻬﺎ‬ ‫ﻋﻠﻲ)ﻋﻠﻴﻪ اﻟﺴﻼم( واﺟﺪ اﻳﻦ ﺷﺮاﻳﻂ ﺑﻮد‪ .‬ﻧﻪ ﻓﻘﻂ اﺑﻦ اﺑﻲ اﻟﺤﺪﻳﺪ‪ ،‬ﺑﻠﮑﻪ ﺑﺴﻴﺎري دﻳﮕﺮ از ﻋﻠﻤﺎي اهﻞ ﺳﻨﺖ هﻤﭽﻮن‪:‬‬ ‫ﻋﻼﻣﻪ ﺟﻼل اﻟﺪﻳﻦ ﺳﻴﻮﻃﻲ ﺑﺮ اﻳﻦ ﻋﻘﻴﺪﻩ اﻧﺪ و از ﺟﺎﺑﺮ ﺑﻦ ﻋﺒﺪاﷲ اﻧﺼﺎري از ﻗﻮل ﻧﺒﻲ ﮔﺮاﻣﻲ)ﺻﻠﻲ اﷲ ﻋﻠﻴﻪ وﺁﻟﻪ(‬ ‫ﻧﻘﻞ ﻣﻲ ﮐﻨﻨﺪ‪» :‬اﮔﺮ ﺑﻨﺎ ﺑﻮد ﮐﻪ ﭘﺲ از ﻣﻦ ﭘﻴﻐﻤﺒﺮي ﺑﻴﺎﻳﺪ‪ ،‬ﻳﺎ ﻋﻠﻲ ﺗﻮ ﺁن ﻣﻲ ﺑﻮدي)‪ .«(1‬هﻤﭽﻨﻴﻦ ﻣﻴﺮ ﺳﻴﺪ ﻋﻠﻲ هﻤﺪاﻧﻲ‬ ‫ـ ﻓﻘﻴﻪ ﺷﺎﻓﻌﻲ ـ در »ﻣﻮدة اﻟﻘﺮﺑﻲ« از رﺳﻮل اﷲ)ﺻﻠﻲ اﷲ ﻋﻠﻴﻪ وﺁﻟﻪ( ﻧﻘﻞ ﻣﻲ ﮐﻨﺪ‪» :‬ﺑﻪ درﺳﺘﻲ ﮐﻪ ﺧﺪاوﻧﺪ ﻣﺮا ﺑﺮ اﻧﺒﻴﺎ‬ ‫ﺑﺮﮔﺰﻳﺪﻩ و اﺧﺘﻴﺎر ﻧﻤﻮد‪ .‬ﺑﺮاي ﻣﻦ وﺻﻲ اﺧﺘﻴﺎر ﻧﻤﻮد و ﭘﺴﺮ ﻋﻢ ﻣﺮا وﺻﻲ ﻣﻦ ﻗﺮار داد و هﻤﺎﻧﻄﻮر ﮐﻪ ﺑﺎزوي‬ ‫ﻣﻮﺳﻲ را ﺑﻪ ﺑﺮادرش هﺎرون ﻣﺤﮑﻢ ﺳﺎﺧﺖ‪ ،‬ﺑﺎزوي ﻣﺮا ﻧﻴﺰ ﻣﺤﮑﻢ ﻧﻤﻮد‪ .‬او ﺧﻠﻴﻔﻪ و وزﻳﺮ ﻣﻦ اﺳﺖ و اﮔﺮ ﻗﺮار ﺑﺎﺷﺪ‬

‫ﺑﻌﺪ از ﻣﻦ ﭘﻴﻐﻤﺒﺮي وﺟﻮد داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬هﺮ ﺁﻳﻨﻪ او ﻋﻠﻲ)ﻋﻠﻴﻪ اﻟﺴﻼم(ﻣﻲ ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ﻟﻴﮑﻦ ﺑﻌﺪ از ﻣﻦ ﭘﻴﻐﻤﺒﺮي ﻧﺨﻮاهﺪ‬ ‫ﺁﻣﺪ)‪ .«(2‬ﺑﻨﺎﺑﺮاﻳﻦ واﺟﺪ ﺷﺮاﻳﻂ ﺑﻮدن ﻋﻠﻲ)ﻋﻠﻴﻪ اﻟﺴﻼم(ﺑﺮاي ﻣﻘﺎم ﻧﺒﻮت‪ ،‬ﻧﻪ ﺗﻨﻬﺎ ﻏﻠﻮ ﺷﻴﻌﻴﺎن ﻧﻴﺴﺖ‪ ،‬ﺑﻠﮑﻪ ﻓﺮﻣﻮدﻩ‬ ‫ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ ﺧﺪا اﺳﺖ‪ .‬اﻳﻦ واﺟﺪ ﺷﺮاﻳﻂ ﺑﻮدن‪ ،‬ﺑﺪان ﻣﻌﻨﺎ اﺳﺖ ﮐﻪ ﻋﻠﻲ)ﻋﻠﻴﻪ اﻟﺴﻼم( در ﺗﻤﺎﻣﻲ ﺻﻔﺎت و ﺧﺼﺎﻳﺺ )ﺑﻪ ﺟﺰ‬ ‫ﻧﺒﻮت( ﺑﺎ ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ ﺧﺪا)ﺻﻠﻲ اﷲ ﻋﻠﻴﻪ وﺁﻟﻪ(ﺷﺮﻳﮏ ﻣﻲ ﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬ ‫اﻣﺎم ﺛﻌﻠﺒﻲ در ﺗﻔﺴﻴﺮ ﺧﻮد و اﺣﻤﺪ ﺷﻬﺎب اﻟﺪﻳﻦ در ﮐﺘﺎب »ﺗﻮﺿﻴﺢ اﻟﺪﻻﻳﻞ ﻋﻠﻲ ﺗﺮﺟﻴﺢ اﻟﻔﻀﺎﻳﻞ« درﺑﺎرﻩ ﻋﻠﻲ)ﻋﻠﻴﻪ‬ ‫اﻟﺴﻼم( ﭼﻨﻴﻦ ﻣﻲ ﮔﻮﻳﺪ‪» :‬ﺑﺮ ﮐﺴﻲ ﭘﻮﺷﻴﺪﻩ ﻧﻴﺴﺖ ﮐﻪ ﻣﻮﻻي ﻣﺎ اﻣﻴﺮاﻟﻤﺆﻣﻨﻴﻦ)ﻋﻠﻴﻪ اﻟﺴﻼم( در ﺑﻴﺸﺘﺮ ﺧﺼﻠﺖ هﺎي‬ ‫رﺿﻴﻪ‪ ،‬اﻓﻌﺎل زﮐﻴﻪ‪ ،‬ﻋﺎدات‪ ،‬ﻋﺒﺎدات و اﺣﻮال ﻋﺎﻟﻴﻪ ﺷﺒﺎهﺖ زﻳﺎدي ﺑﻪ ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ ﺧﺪا)ﺻﻠﻲ اﷲ ﻋﻠﻴﻪ وﺁﻟﻪ( دارد و اﻳﻦ‬ ‫ﺷﺒﺎهﺖ ﺁﻧﻘﺪر ﺁﺷﮑﺎر اﺳﺖ ﮐﻪ ﻧﻴﺎز ﺑﻪ ﺑﺮهﺎن‪،‬‬ ‫ﺣﺠﺖ و دﻟﻴﻞ ﻧﺪارد‪ .‬ﺑﻌﻀﻲ از ﻋﻠﻤﺎ‪ ،‬ﺑﺮﺧﻲ از ﺧﺼﻠﺖ هﺎي ﺣﻤﻴﺪﻩ ﺣﻀﺮت ﮐﻪ ﻧﻈﻴﺮ ﭘﻴﻐﻤﺒﺮ‬ ‫ــــــــــــــــــــــــــــــــــ‬ ‫‪1 .‬ﺻﺤﻴﺢ ﻣﺴﻠﻢ‪ ،‬ج ‪ ،7‬ص‪ ; 120‬ﺻﺤﻴﺢ ﺑﺨﺎري‪ ،‬ج ‪ ،4‬ص‪ ; 208‬ﻣﺴﻨﺪ اﺣﻤﺪ‪ ،‬ج ‪ 1‬ص‪ 173‬و ج ‪ ،2‬ص‪; 238‬‬ ‫ﻣﻨﺎﻗﺐ ﺁل اﺑﻲ ﻃﺎﻟﺐ‪ ،‬ج ‪ ،2‬ص‪ ; 130‬ﺷﺒﻬﺎي ﭘﻴﺸﺎور‪ ،‬ص‪297‬‬ ‫ﻲ ﺑﻌﺪي‪».‬‬ ‫ﻻ أﻧّﻪ ﻻ ﻧﺒ ّ‬ ‫«أ ﻣﺎ ﺗﺮﺿﻲ أن ﺗﮑﻮن ﻣﻨّﻲ ﺑﻤﻨﺰﻟﺔ هﺎرون ﻣﻦ ﻣﻮﺳﻲ إ ّ‬ ‫ن اﷲ اﺻﻄﻔﺎﻧﻲ ﻋﻠﻲ اﻷﻧﺒﻴﺎء ﻓﺎﺧﺘﺎرﻧﻲ‬ ‫‪2 .‬ﻳﻨﺎﺑﻴﻊ اﻟﻤﻮدة ﻟﺬوي اﻟﻘﺮﺑﻲ‪ ،‬ج ‪ ،2‬ص‪ ; 288‬ﺷﺒﻬﺎي ﭘﻴﺸﺎور‪ ،‬ص‪» 297‬إ ّ‬ ‫و اﺧﺘﺎر ﻟﻲ وﺻﻴًﺎ و ﺧﻴﺮت اﺑﻦ ﻋﻤّﻲ وﺻﻴّﻲ ﻳﺸ ّﺪ ﻋﻀﺪي ﮐﻤﺎ ﻳﺸ ّﺪ ﻋﻀﺪ ﻣﻮﺳﻲ ﺑﺄﺧﻴﻪ هﺎرون وهﻮ ﺧﻠﻴﻔﺘﻲ و وزﻳﺮي‬ ‫وﻟﻮ ﮐﺎن ﺑﻌﺪي ﻧﺒ ّﻴًﺎ ﻟﮑﺎن ﻋﻠﻲ ﻧﺒﻴًﺎ وﻟﮑﻦ ﻻ ﻧﺒﻮّة ﺑﻌﺪي»‬

‫ﺻﻔﺤﻪ ‪79‬‬ ‫ﺑﻮدﻩ اﺳﺖ را ﺑﺮﺷﻤﺮدﻩ اﻧﺪ)‪)».1‬‬ ‫ﺳﭙﺲ اداﻣﻪ ﻣﻲ دهﺪ‪» :‬ﻋﻠﻲ)ﻋﻠﻴﻪ اﻟﺴﻼم( در ﻃﻬﺎرت ﻧﻈﻴﺮ ﭘﻴﻐﻤﺒﺮ)ﺻﻠﻲ اﷲ ﻋﻠﻴﻪ وﺁﻟﻪ( اﺳﺖ‪ .‬ﻋﻠﺖ ﺁن هﻢ ﻗﻮل ﺧﺪاي‬ ‫ﺗﻌﺎﻟﻲ در ﺁﻳﻪ ﺗﻄﻬﻴﺮ اﺳﺖ«‪ .‬او در اداﻣﻪ ﻣﻲ ﮔﻮﻳﺪ‪» :‬ﻋﻠﻲ از ﺣﻴﺚ وﻻﻳﺖ ﺑﺮ اﻣﺖ‪ ،‬ﻧﻈﻴﺮ ﭘﻴﻐﻤﺒﺮ اﺳﺖ و دﻟﻴﻞ ﺁن ﺁﻳﻪ {‬ ‫ن})‪ (2‬ﻣﻲ ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ﺁﻧﮕﺎﻩ ﻣﻲ‬ ‫ن اﻟﺰﱠﮐﺎ َة َو ُهﻢْ را ِﮐﻌُﻮ َ‬ ‫ن اﻟﺼﱠﻼ َة َو ُﻳﺆْﺗُﻮ َ‬ ‫ﻦ ُﻳﻘِﻴﻤُﻮ َ‬ ‫ﻦ ﺁ َﻣﻨُﻮا اﱠﻟﺬِﻳ َ‬ ‫ﷲ َو َرﺳُﻮُﻟ ُﻪ َو اﱠﻟﺬِﻳ َ‬ ‫ﮑ ُﻢ ا ُ‬ ‫ِإﻧﱠﻤﺎ َوِﻟﻴﱡ ُ‬ ‫ﮔﻮﻳﺪ‪» :‬ﻋﻠﻲ)ﻋﻠﻴﻪ اﻟﺴﻼم( در اداي رﺳﺎﻟﺖ و ﺗﺒﻠﻴﻎ ﻧﻴﺰ ﻧﻈﻴﺮ ﭘﻴﻐﻤﺒﺮ اﺳﺖ و دﻟﻴﻞ ﺁن هﻢ ﺳﻮرﻩ ﺑﺮاﺋﺖ اﺳﺖ)‪ ;(3‬زﻳﺮا‬ ‫ﻣﻮﻗﻊ ﻧﺰول اﻳﻦ ﺳﻮرﻩ ﺑﺮ ﺣﻀﺮت ﺧﺎﺗﻢ)ﺻﻠﻲ اﷲ ﻋﻠﻴﻪ وﺁﻟﻪ(‪ ،‬ﺁن ﺁﻳﺎت را ﺑﻪ اﺑﻮﺑﮑﺮ داد ﺗﺎ در ﻣﻮﺳﻢ ﺣﺞ ﺑﺮ اهﻞ ﻣﮑﻪ‬ ‫ﺑﺨﻮاﻧﺪ‪ .‬ﺟﺒﺮﻳﻴﻞ ﻧﺎزل ﺷﺪ و ﮔﻔﺖ‪ :‬ﺑﻪ ﺟﺰ ﺧﻮدت ﻳﺎ ﮐﺴﻲ ﮐﻪ از اهﻞ ﺗﻮ ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﮐﺲ دﻳﮕﺮي ﻧﻤﻲ ﺗﻮاﻧﺪ اﻳﻦ رﺳﺎﻟﺖ را ادا‬ ‫ﮐﻨﺪ‪ .‬ﭘﺲ ﭘﻴﻐﻤﺒﺮ ﺑﻪ اﻣﺮ ﭘﺮوردﮔﺎر ﺁﻳﺎت ﺳﻮرﻩ ﺑﺮاﺋﺖ را از اﺑﻮﺑﮑﺮ ﮔﺮﻓﺖ و ﺑﻪ ﻋﻠﻲ)ﻋﻠﻴﻪ اﻟﺴﻼم( داد ﺗﺎ در ﻣﻮﺳﻢ ﺣﺞ‬ ‫ﺁﻧﺮا ﻗﺮاﺋﺖ ﮐﻨﺪ)‪)».4‬‬ ‫اﻣﺎم ﺛﻌﻠﺒﻲ ﭼﻨﻴﻦ اداﻣﻪ ﻣﻲ دهﺪ‪» :‬ﺁن ﺣﻀﺮت در ﻣﻮﻻي اﻣﺖ ﺑﻮدن ﻧﻴﺰ‪ ،‬ﻧﻈﻴﺮ ﭘﻴﻐﻤﺒﺮ اﺳﺖ و دﻟﻴﻞ ﺁن ﻓﺮﻣﻮدﻩ ﭘﻴﻐﻤﺒﺮ‬ ‫در ﻏﺪﻳﺮ ﺧﻢ ﻣﻲ ﺑﺎﺷﺪ)‪ .«(5‬ﺁﻧﮕﺎﻩ اداﻣﻪ ﻣﻲ دهﺪ‪» :‬ﻋﻠﻲ)ﻋﻠﻴﻪ اﻟﺴﻼم( در اﺗﺤﺎد ﻧﻔﺴﺎﻧﻲ ﻧﻈﻴﺮ ﭘﻴﻐﻤﺒﺮ اﺳﺖ و ﻧﻔﺲ ﻋﻠﻲ‬ ‫ﻗﺎﺋﻢ ﻣﻘﺎم ﻧﻔﺲ رﺳﻮل اﷲ)ﺻﻠﻲ اﷲ ﻋﻠﻴﻪ وﺁﻟﻪ( ﻣﻲ ﺑﺎﺷﺪ)‪ (6‬ﭼﻨﺎﻧﭽﻪ‬ ‫ــــــــــــــــــــــــــــــــــ‬ ‫ن ﻣﻮﻻﻧﺎ أﻣﻴﺮاﻟﻤﺆﻣﻨﻴﻦ ﻗﺪ ﺷﺎﺑﻪ اﻟﻨّﺒﻲ ﻓﻲ ﮐﺜﻴﺮ ﺑﻞ أﮐﺜﺮ اﻟﺨﺼﺎل اﻟﺮﺿﻴﺔ‬ ‫‪1 .‬ﺷﺒﻬﺎي ﭘﻴﺸﺎور‪ ،‬ص‪» 299‬و ﻻ ﻳﺨﻔﻲ أ ّ‬ ‫ﺢ ذﻟﮏ ﻟﻪ ﺑﺎﻻﺧﺒﺎر اﻟﺼﺤﻴﺤﺔ واﻵﺛﺎر اﻟﺼﺮﻳﺤﺔ و ﻻ ﻳﺤﺘﺎج‬ ‫واﻟﻔﻌﺎل اﻟﺰﮐﻴّﺔ و ﻋﺎداﺗﻪ و ﻋﺒﺎداﺗﻪ و أﺣﻮاﻟﻪ اﻟﻌﻠﻴّﺔ وﻗﺪ ﺻ ّ‬ ‫إﻟﻲ إﻗﺎﻣﺔ اﻟﺪﻟﻴﻞ و اﻟﺒﺮهﺎن و ﻻ ﻳﻔﺘﻘﺮ إﻟﻲ إﻳﻀﺎح ﺣﺠّﺔ وﺑﻴﺎن و ﻗﺪ ﻋﺪ ﺑﻌﺾ اﻟﻌﻠﻤﺎء ﺑﻌﺾ اﻟﺨﺼﺎل ﻷﻣﻴﺮاﻟﻤﺆﻣﻨﻴﻦ‬ ‫ﻲ اﻷﻣّﻲ‪».‬‬ ‫ﻋﻠﻲ اﻟﺘﻲ هﻮ ﻓﻴﻬﺎ ﻧﻈﻴﺮ ﺳﻴّﺪﻧﺎ اﻟﻨّﺒ ّ‬

‫‪2 .‬ﻣﺎﺋﺪﻩ )‪55 :(5‬‬ ‫ﺖ‬ ‫ﻞ اﻟْ َﺒﻴْ ِ‬ ‫ﺲ َأهْ َ‬ ‫ﮑﻢْ اﻟ ﱢﺮﺟْ َ‬ ‫ﻋﻨْ ُ‬ ‫ﺐ َ‬ ‫ﷲ ِﻟ ُﻴﺬْ ِه َ‬ ‫‪3 .‬ﺷﺒﻬﺎي ﭘﻴﺸﺎور‪ ،‬ص‪» 300‬و ﻧﻈﻴﺮﻩ ﻓﻲ اﻟﻄﻬﺎرة ﺑﺪﻟﻴﻞ ﻗﻮﻟﻪ ﺗﻌﺎﻟﻲ { ِإ ﱠﻧﻤَﺎ ُﻳﺮِﻳ ُﺪ ا ُ‬ ‫ﻄ ﱢﻬ َﺮ ُﮐﻢْ َﺗﻄْﻬِﻴﺮًا‪».‬‬ ‫َو ُﻳ َ‬ ‫‪4 .‬ﮐﺸﻒ اﻟﻐﻤﺔ‪ ،‬ج‪ ،1‬ص‪ ; 337‬ﮐﺘﺎب اﻻرﺑﻌﻴﻦ‪ ،‬ص‪ ; 237‬ﺷﺒﻬﺎي ﭘﻴﺸﺎور‪ ،‬ص‪» 300‬وﻧﻈﻴﺮﻩ ﻓﻲ ﺁﻳﺔ وﻟﻲ اﻻﻣﺔ‬ ‫ن‪{ .‬‬ ‫ن اﻟ ﱠﺰﮐَﺎ َة َو ُهﻢْ رَا ِﮐﻌُﻮ َ‬ ‫ﻼ َة َو ُﻳﺆْﺗُﻮ َ‬ ‫ﺼَ‬ ‫ن اﻟ ﱠ‬ ‫ﻦ ُﻳﻘِﻴﻤُﻮ َ‬ ‫ﻦ ﺁ َﻣﻨُﻮا اﱠﻟﺬِﻳ َ‬ ‫ﷲ َو َرﺳُﻮُﻟ ُﻪ وَاﱠﻟﺬِﻳ َ‬ ‫ﮑﻢْ ا ُ‬ ‫ﺑﺪﻟﻴﻞ ﻗﻮﻟﻪ { ِإ ﱠﻧﻤَﺎ َوِﻟ ﱡﻴ ُ‬ ‫‪5 .‬ﮐﺸﻒ اﻟﻐﻤﺔ‪ ،‬ج ‪ ،1‬ص‪ ; 337‬ﮐﺘﺎب اﻻرﺑﻌﻴﻦ‪ ،‬ص‪ ; 237‬ﺷﺒﻬﺎي ﭘﻴﺸﺎور‪ ،‬ص‪» 300‬وﻧﻈﻴﺮﻩ ﻓﻲ ﮐﻮﻧﻪ ﻣﻮﻟﻲ‬ ‫ﻲ ﻣَﻮﻻ ُﻩ‪».‬‬ ‫ﻋِﻠ ّ‬ ‫ﺖ ﻣَﻮﻻ ُﻩ ﻓَﻬﺬا َ‬ ‫اﻷﻣﺔ ﺑﺪﻟﻴﻞ ﻗﻮﻟﻪ‪َ » :‬ﻣﻦْ ﮐُﻨ ُ‬ ‫ن ﻧﻔﺴﻪ ﻗﺎﻣﺖ ﻣﻘﺎم‬ ‫‪6 .‬ﮐﺸﻒ اﻟﻐﻤﺔ‪ ،‬ج ‪ ،1‬ص‪ ; 337‬ﺷﺒﻬﺎي ﭘﻴﺸﺎور‪ ،‬ص‪» 300‬و ﻧﻈﻴﺮﻩ ﻓﻲ ﻣﻤﺎﺛﻠﺔ ﻧﻔﺴﻴﻬﻤﺎ و أ ّ‬ ‫ﮏ‬ ‫ﺟ َ‬ ‫ن اﷲ ﺗﻌﺎﻟﻲ اﺟﺮي ﻧﻔﺲ ﻋﻠﻲ ﻣﺠﺮي ﻧﻔﺲ اﻟﻨّﺒﻲ ﺻﻠﻲ اﷲ ﻋﻠﻴﻪ و ﺁﻟﻪ ﺳﻠﻢ‪ ،‬ﻓﻘﺎل‪َ { :‬ﻓ َﻤﻦْ ﺣَﺎ ﱠ‬ ‫ﻧﻔﺴﻪ)ﻋﻠﻴﻪ اﻟﺴﻼم( و أ ّ‬ ‫ﮑﻢْ‪...{ ».‬‬ ‫ﺴُ‬ ‫ع َأﺑْﻨﺎءَﻧﺎ َو َأﺑْﻨﺎ َء ُﮐﻢْ َو ﻧِﺴﺎءَﻧﺎ َو ﻧِﺴﺎ َء ُﮐﻢْ َو َأﻧْ ُﻔﺴَﻨﺎ َو َأﻧْ ُﻔ َ‬ ‫ﻦ اﻟْ ِﻌﻠْ ِﻢ َﻓ ُﻘﻞْ ﺗَﻌﺎَﻟﻮْا َﻧﺪْ ُ‬ ‫ﮎ ِﻣ َ‬ ‫ﻓِﻴ ِﻪ ِﻣﻦْ َﺑﻌْ ِﺪ ﻣﺎ ﺟﺎ َء َ‬ ‫ﺻﻔﺤﻪ ‪80‬‬ ‫ﺧﺪاوﻧﺪ در ﺁﻳﻪ ﻣﺒﺎهﻠﻪ ﻋﻠﻲ را ﺑﻪ ﻣﻨﺰﻟﻪ ﻧﻔﺲ ﺁن ﺣﻀﺮت ﻗﺮار دادﻩ اﺳﺖ)‪ «(1‬و ﺑﺎﻻﺧﺮﻩ‪» :‬و‬ ‫ﻋﻠﻲ)ﻋﻠﻴﻪ اﻟﺴﻼم( در ﺑﺎز ﺑﻮدن در ﺧﺎﻧﻪ اش ﺑﻪ ﻣﺴﺠﺪ ﻧﻈﻴﺮ ﭘﻴﻐﻤﺒﺮ اﺳﺖ)‪ (2‬و هﻤﺎﻧﻨﺪ ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ ﺧﺪا‪ ،‬اﺟﺎزﻩ ورود ﺑﻪ‬ ‫ﻣﺴﺠﺪ در ﺣﺎل ﺟﻨﺐ ﺑﻮدن را دارد)‪ .«(3‬او در ﺗﺎﺋﻴﺪ اﻳﻦ وﻳﮋﮔﻲ اﻣﻴﺮاﻟﻤﺆﻣﻨﻴﻦ ﻋﻠﻲ)ﻋﻠﻴﻪ اﻟﺴﻼم(ﻣﻲ ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﺑﺨﺎري و‬ ‫ﻣﺴﻠﻢ در ﺻﺤﻴﺤﻴﻦ ﺧﻮد از ﭘﻴﻐﻤﺒﺮ)ﺻﻠﻲ اﷲ ﻋﻠﻴﻪ وﺁﻟﻪ( ﻧﻘﻞ ﻣﻲ ﮐﻨﻨﺪ‪» :‬اﺣﺪي ﺑﺠﺰ ﻣﻦ و ﻋﻠﻲ ﻧﻤﻲ ﺗﻮاﻧﺪ در ﺣﺎل‬ ‫ﺟﻨﺐ ﺑﻮدن وارد ﻣﺴﺠﺪ ﺷﻮد)‪ .«(4‬ﮐﻪ اﻋﻄﺎي اﻳﻦ وﻳﮋﮔﻲ ﺑﻪ ﻋﻠﻲ)ﻋﻠﻴﻪ اﻟﺴﻼم(ﺗﻮﺳﻂ ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ ﺧﺪا ﺑﻪ اﻣﺮ ﺧﺪاوﻧﺪ‪،‬‬ ‫ﺑﺨﺎﻃﺮ اﻳﻦ ﺑﻮد ﮐﻪ ﺁن ﺑﺰرﮔﻮار در ﺣﺪي از ﻃﻬﺎرت و ﻗﺪاﺳﺖ روح ﻗﺮار داﺷﺘﻨﺪ ﮐﻪ ﺟﻨﺎﺑﺖ ﻧﻤﻲ ﺗﻮاﻧﺴﺖ ﻣﻮﺟﺐ‬ ‫ﮐﺪورﺗﻲ و ﻳﺎ ﺗﻨﺰل ﻣﻌﻨﻮي در ﺁن روح ﮔﺮدد‪.‬‬ ‫ﺑﻪ هﺮ ﺣﺎل ﺑﺴﻴﺎري از ﻋﻠﻤﺎي اهﻞ ﺳﻨﺖ‪ ،‬از ﺟﻤﻠﻪ ﺟﻼل اﻟﺪﻳﻦ ﺳﻴﻮﻃﻲ و اﻣﺎم اﺣﻤﺪ ﺛﻌﻠﺒﻲ و ﺳﺒﻂ ﺑﻦ ﺟﻮزي از اﺑﻮذر‬ ‫ﻏﻔﺎري و از اﺳﻤﺎء ﺑﻨﺖ ﻋﻤﻴﺲ )هﻤﺴﺮ اﺑﻮﺑﮑﺮ( ﻧﻘﻞ ﻣﻲ ﮐﻨﻨﺪ ﮐﻪ در روزي ﮐﻪ ﭘﻴﻐﻤﺒﺮ هﻢ ﺗﺸﺮﻳﻒ داﺷﺘﻨﺪ‪ ،‬ﻧﻤﺎز ﻇﻬﺮ‬ ‫را در ﻣﺴﺠﺪ ﺑﻪ ﺟﺎي ﺁوردﻳﻢ‪ ،‬ﺳﺎﺋﻠﻲ از راﻩ رﺳﻴﺪ و ﺗﻘﺎﺿﺎي ﮐﻤﮏ ﻧﻤﻮد‪ .‬هﻴﭻ ﮐﺲ ﺑﻪ ﺟﺰ ﻋﻠﻲ)ﻋﻠﻴﻪ اﻟﺴﻼم( ﺑﻪ او‬ ‫ﺟﻮاﺑﻲ‬ ‫ﻧﺪاد‪ .‬ﻋﻠﻲ)ﻋﻠﻴﻪ اﻟﺴﻼم( در ﺣﺎل رﮐﻮع اﺷﺎرﻩ ﺑﻪ اﻧﮕﺸﺘﺮش ﮐﺮد و ﺑﻪ ﺳﺎﺋﻞ اﺟﺎزﻩ داد اﻧﮕﺸﺘﺮ را از‬ ‫ــــــــــــــــــــــــــــــــــ‬ ‫‪1 .‬ﻣﺮاد از اﺗﺤﺎد ﻧﻔﺴﺎﻧﻲ ﺑﺎ ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ ﺧﺪا از ﺣﻴﺚ ﻣﺠﺎزي اﺳﺖ ﻧﻪ ﺣﻘﻴﻘﻲ‪ ،‬و ﻣﻨﻈﻮر از ﺁن ﺗﺴﺎوي روح و ﮐﻤﺎﻻت ﺑﻪ‬ ‫ﺟﺰ در ﻣﻘﺎم ﻧﺒﻮت و ﺷﺮاﻳﻂ ﺁن ﻣﺜﻞ ﻧﺰول وﺣﻲ واﺣﮑﺎم اﺳﺖ‪.‬‬ ‫‪2 .‬ﺑﻪ دﺳﺘﻮر ﭘﻴﻐﻤﺒﺮ درهﺎي ﺗﻤﺎﻣﻲ ﺧﺎﻧﻪ هﺎي اﻓﺮاد ﮐﻪ ﺑﻪ ﻣﺴﺠﺪ راﻩ داﺷﺖ ﺑﺴﺘﻪ ﺷﺪ ﺑﻪ ﺟﺰ ﺧﺎﻧﻪ هﺎي ﻋﻠﻲ و‬ ‫ﭘﻴﻐﻤﺒﺮ‪ .‬اﻟﺒﺘﻪ ﻋﺪﻩ اي ﭼﻮن اﺑﻮهﺮﻳﺮﻩ ﺑﺮ اﻳﻦ ﻋﻘﻴﺪﻩ اﻧﺪ ﮐﻪ ﺗﻤﺎﻣﻲ درهﺎي ورودي ﺑﻪ ﻣﺴﺠﺪ ﺑﺴﺘﻪ ﺷﺪ ﺑﻪ ﺟﺰ ﺧﺎﻧﻪ‬ ‫ﭘﻴﻐﻤﺒﺮ و اﺑﻮﺑﮑﺮ! ﮐﻪ ﺣﺎل اﻳﻨﮕﻮﻧﻪ راوﻳﺎن ﺣﺪﻳﺚ ﻣﻌﻠﻮم اﺳﺖ‪ .‬وﻟﻲ ﮐﺴﺎﻧﻲ ﭼﻮن اﻣﺎم ﺣﻨﺒﻞ و ﺣﺎﮐﻢ ﻧﻴﺸﺎﺑﻮري و‬ ‫ﺗﺮﻣﺬي و ﺣﺪود ‪ 17‬ﻧﻔﺮ از ﺑﺰرﮔﺎن اهﻞ ﺳﻨﺖ ﺑﺎز ﺑﻮدن در ﺧﺎﻧﻪ ﻋﻠﻲ ﺑﻪ ﻣﺴﺠﺪ را ﻣﺴﺠﻞ ﻣﻲ داﻧﻨﺪ ﮐﻪ اﺳﺎﻣﻲ ﺁن هﺎ‬ ‫در ﺻﻔﺤﺎت ‪ 302‬و ‪ 303‬ﮐﺘﺎب ﺷﺒﻬﺎي ﭘﻴﺸﺎور ﺁوردﻩ ﺷﺪﻩ اﺳﺖ‪.‬‬

‫‪3 .‬ﮐﺸﻒ اﻟﻐﻤﺔ‪ ،‬ج ‪ ،1‬ص‪ ; 337‬ﺷﺒﻬﺎي ﭘﻴﺸﺎور‪ ،‬ص‪» 301‬و ﻧﻈﻴﺮﻩ ﻓﻲ ﻓﺘﺢ ﺑﺎﺑﻪ ﻓﻲ اﻟﻤﺴﺠﺪ ﮐﻔﺘﺢ ﺑﺎب رﺳﻮل‬ ‫اﷲ)ﺻﻠﻲ اﷲ ﻋﻠﻴﻪ وﺁﻟﻪ( و ﺟﻮازﻩ ﻓﻲ اﻟﻤﺴﺠﺪ ﮐﺠﻮازﻩ و دﺧﻮﻟﻪ ﻓﻲ اﻟﻤﺴﺠﺪ ﺟﻨﺒًﺎ ﮐﺤﺎل رﺳﻮل اﷲ)ﺻﻠﻲ اﷲ ﻋﻠﻴﻪ وﺁﻟﻪ(‬ ‫ﻋﻠﻲ اﻟﺴﻮاء‪».‬‬ ‫‪4 .‬اﻟﻤﻌﺠﻢ اﻟﮑﺒﻴﺮ‪ ،‬ج ‪ ،23‬ص‪ ; 373‬اﻟﻌﻤﺪﻩ‪ ; 177 ،‬ﮐﺸﻒ اﻟﻠﺜﺎم‪ ،‬ج ‪ ،1‬ص‪ ; 384‬اﻟﺤﺪاﺋﻖ اﻟﻨﺎﺿﺮﻩ‪ ،‬ج ‪ ،3‬ص‪49‬‬ ‫ﻲ« اﻟﺒﺘﻪ اﻳﻦ ﺣﺪﻳﺚ را اهﻞ ﺳﻨﺖ از‬ ‫ﻋِﻠ ﱞ‬ ‫ﻻ َأﻧَﺎ َو َ‬ ‫ﺠ ِﺪ ِإ ﱠ‬ ‫ﺐ ﻓِﻲ اﻟْ َﻤﺴْ ِ‬ ‫ﻻﺣَﺪ َأنْ ُﻳﺠْ ِﻨ َ‬ ‫ﻻ َﻳﻨْ َﺒﻐِﻲ َِ‬ ‫; ﺷﺒﻬﺎي ﭘﻴﺸﺎور‪ ،‬ص‪َ » 304‬‬ ‫ﻃﺮﻳﻖ اﺑﻮ هﺮﻳﺮﻩ ﺑﺮاي اﺑﻮﺑﮑﺮ ﻧﻘﻞ ﮐﺮدﻩ اﻧﺪ وﻟﻲ ﺳﻨﺪ ﺁن ﺑﺮاي اﻣﻴﺮاﻟﻤﺆﻣﻨﻴﻦ ﻋﻠﻲ)ﻋﻠﻴﻪ اﻟﺴﻼم( در ‪ 25‬ﻣﻮرد اهﻞ‬ ‫ﺳﻨﺖ ﺣﺘﻲ از ﻋﻤﺮ ﺑﻦ اﻟﺨﻄﺎب و اﺑﻦ ﻋﺒﺎس و اﺑﻦ ﻋﻤﺮ و ﺳﻌﺪ ﺑﻦ اﺑﻴﻮﻗﺎص و ﺟﺎﺑﺮ ﺑﻦ ﻋﺒﺪاﷲ ﻧﻘﻞ ﮐﺮدﻩ اﻧﺪ و ﭼﻮن‬ ‫اﻳﻦ ﻳﮏ ﻣﻮرد ﺑﻴﺸﺘﺮ ﻧﻤﻲ ﺗﻮاﻧﺪ ﺑﺎﺷﺪ ﺣﺪﻳﺚ اﺑﻮهﺮﻳﺮﻩ رد ﻣﻲ ﺷﻮد‪.‬‬ ‫ﺻﻔﺤﻪ ‪81‬‬ ‫دﺳﺘﺶ ﺑﻴﺮون ﺁورد‪ .‬ﺳﭙﺲ ﭘﻴﻐﻤﺒﺮ رو ﺑﻪ ﺁﺳﻤﺎن ﮐﺮدﻩ ﻓﺮﻣﻮد‪» :‬ﭘﺮوردﮔﺎرا! ﺑﺮادرم ﻣﻮﺳﻲ از‬ ‫ﺗﻮ ﺳﺆال ﮐﺮد و ﮔﻔﺖ ﺳﻴﻨﻪ ﻣﺮا ﻓﺮاخ ﮔﺮدان و وﻇﻴﻔﻪ ام را در ﺗﺒﻠﻴﻎ رﺳﺎﻟﺖ ﺁﺳﺎن ﻧﻤﺎ و‪ ...‬و ﺑﺮادرم هﺎرون را در‬ ‫ﮐﺎر ﻣﻦ ﺷﺮﻳﮏ ﮔﺮدان‪ .‬ﭘﺲ ﺁﻳﻪ اي ﮐﻪ ﺗﻘﺎﺿﺎي اﻳﺸﺎن را ﭘﺬﻳﺮﻓﺘﻪ ﺑﻮد از ﺟﺎﻧﺐ ﺧﺪاوﻧﺪ ﻧﺎزل ﺷﺪ ﮐﻪ‪ :‬از ﻃﺮﻳﻖ‬ ‫وزارت و هﻤﺪﺳﺘﻲ ﺑﺮادرت هﺎرون‪ ،‬ﺑﺎزوي ﺗﺮا ﻣﺤﮑﻢ ﺳﺎﺧﺘﻴﻢ و ﻗﺪرت و ﺣﮑﻮﻣﺘﻲ را ﺑﻪ ﺷﻤﺎ دادﻳﻢ ﮐﻪ هﺮﮔﺰ ﺑﻪ ﺷﻤﺎ‬ ‫دﺳﺖ ﻧﻴﺎﺑﻨﺪ)‪ .«(1‬ﺁﻧﮕﺎﻩ ﭘﻴﻐﻤﺒﺮ اداﻣﻪ داد‪» :‬ﺧﺪاوﻧﺪا! ﻣﻦ ﻣﺤﻤﺪ ﺑﺮﮔﺰﻳﺪﻩ ﺗﻮ هﺴﺘﻢ‪ .‬ﭘﺲ ﺳﻴﻨﻪ ام را ﮔﺸﺎدﻩ ﮔﺮدان و‬ ‫وﻇﻴﻔﻪ ام را ﺁﺳﺎن ﻧﻤﺎ‪ .‬ﺑﺮاي ﻣﻦ از اهﻞ ﻣﻦ وزﻳﺮي ﻗﺮار دﻩ ﮐﻪ او ﻋﻠﻲ ﺑﺎﺷﺪ و ﭘﺸﺖ ﻣﺮا ﺑﻪ وﺟﻮد او ﻣﺤﮑﻢ‬ ‫ﮔﺮدان)‪)».2‬‬ ‫اﺑﻮذر ﻏﻔﺎري ﻣﻲ ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬هﻨﻮز دﻋﺎي ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ)ﺻﻠﻲ اﷲ ﻋﻠﻴﻪ وﺁﻟﻪ( ﺗﻤﺎم ﻧﺸﺪﻩ ﺑﻮد ﮐﻪ ﺟﺒﺮﺋﻴﻞ ﻧﺎزل ﮔﺮدﻳﺪ و ﺁﻳﻪ { ِإﻧﱠﻤﺎ‬ ‫ن})‪ «(3‬را ﺑﺮ ﺁن ﺣﻀﺮت ﻗﺮاﺋﺖ‬ ‫ن اﻟﺰﱠﮐﺎ َة َو ُهﻢْ را ِﮐﻌُﻮ َ‬ ‫ﺼﻼ َة َو ُﻳﺆْﺗُﻮ َ‬ ‫ن اﻟ ﱠ‬ ‫ﻦ ُﻳﻘِﻴﻤُﻮ َ‬ ‫ﻦ ﺁ َﻣﻨُﻮا اﱠﻟﺬِﻳ َ‬ ‫ﷲ َو َرﺳُﻮُﻟ ُﻪ َو اﱠﻟﺬِﻳ َ‬ ‫ﮑ ُﻢ ا ُ‬ ‫َوِﻟﻴﱡ ُ‬ ‫ﻧﻤﻮد‪ .‬ﺑﻨﺎﺑﺮاﻳﻦ ﭼﻨﻴﻦ اﺳﺘﻨﺘﺎج ﻣﻲ ﺷﻮد ﮐﻪ دﻋﺎي ﭘﻴﻐﻤﺒﺮ ﻣﺴﺘﺠﺎب ﺷﺪﻩ و ﻋﻠﻲ)ﻋﻠﻴﻪ اﻟﺴﻼم( ﺑﻪ وزارت ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ‬ ‫ﺧﺪا)ﺻﻠﻲ اﷲ ﻋﻠﻴﻪ وﺁﻟﻪ( ﺑﺮﮔﺰﻳﺪﻩ ﺷﺪﻩ اﺳﺖ‪.‬‬ ‫اﺑﻦ ﻋﺒﺎس ﻧﻴﺰ ﻣﻲ ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﺻﺪاي ﻣﻨﺎدي را ﺷﻨﻴﺪم ﮐﻪ ﮔﻔﺖ‪» :‬اي اﺣﻤﺪ! ﺁﻧﭽﻪ ﮐﻪ ﺧﻮاﺳﺘﻲ ﺑﻪ ﺗﻮ ﻋﻄﺎ ﺷﺪ)‪ .«(4‬ﭘﺲ‬ ‫ﭘﻴﻐﻤﺒﺮ دﺳﺖ ﻋﻠﻲ)ﻋﻠﻴﻪ اﻟﺴﻼم( را ﮔﺮﻓﺖ و ﻓﺮﻣﻮد‪ :‬دﺳﺖ هﺎﻳﺖ را ﺑﻪ ﺳﻮي ﺁﺳﻤﺎن ﺑﻠﻨﺪ ﮐﻦ و از ﺧﺪاي ﺧﻮد ﭼﻴﺰي‬ ‫ﺑﺨﻮاﻩ ﺗﺎ ﺑﻪ ﺗﻮ ﻋﻨﺎﻳﺖ ﮐﻨﺪ‪ .‬ﻋﻠﻲ)ﻋﻠﻴﻪ اﻟﺴﻼم( ﻧﻴﺰ ﭼﻨﻴﻦ‬ ‫دﻋﺎ ﮐﺮد‪» :‬ﺧﺪاﻳﺎ! ﺑﺮاي ﻣﻦ ﻧﺰد ﺧﻮد ﻋﻬﺪي ﻗﺮار دﻩ و ﻧﺰد ﺧﻮد ﻣﻮ ّدت و ﻣﺤﺒّﺖ را‬ ‫ــــــــــــــــــــــــــــــــــ‬ ‫‪1 .‬ﻣﻨﺎﻗﺐ ﺁل اﺑﻲ ﻃﺎﻟﺐ‪ ،‬ج ‪ ،2‬ص‪ ; 209‬ﻧﻈﻢ درر اﻟﺴﻤﻄﻴﻦ‪ ،‬ص‪ ; 87‬ﺷﺒﻬﺎي ﭘﻴﺸﺎور‪ ،‬ص‪307‬‬ ‫ﺴﺮْ ﻟِﻲ َأﻣْﺮِي‪ }...‬و اﺷﺮﮐﻪ ﻓﻲ أﻣﺮي ﻓﺄﻧﺰل ﻋﻠﻴﻪ ﻗﺮﺁﻧًﺎ‬ ‫ب اﺷْ َﺮحْ ﻟِﻲ َ‬ ‫ن أﺧﻲ ﻣﻮﺳﻲ ﺳﺄﻟﮏ ﻓﻘﺎل { َر ﱢ‬ ‫ﺻﺪْرِي َو َﻳ ﱢ‬ ‫«اﻟﻠﻬ ّﻢ إ ّ‬ ‫ﻧﺎﻃﻘًﺎ ﺳﻨﺸﻬﺪ ﻋﻀﺪﮎ ﺑﺄﺧﻴﮏ وﻧﺠﻌﻞ ﻟﮑﻤﺎ ﺳﻠﻄﺎﻧًﺎ ﻓﻼ ﻳﺼﻠﻮن إﻟﻴﮑﻤﺎ«‪ .‬در اﻟﻤﻨﺜﻮر‪ ،‬ﺗﻔﺴﻴﺮ ﺛﻌﻠﺒﻲ‪ .‬اﺑﻦ ﺟﻮزي‪،‬‬ ‫ﺧﻮاص اﻷﻣّﻪ‪.‬‬ ‫‪2 .‬ﺗﺎوﻳﻞ اﻵﻳﺎت‪ ،‬ج ‪ ،1‬ص‪ ; 151‬ﺷﺒﻬﺎي ﭘﻴﺸﺎور‪ ،‬ص‪» 307‬اﻟﻠﻬﻢ و أﻧﺎ ﻣﺤﻤّﺪ ﺻﻔﻴّﮏ و ﻧﺒﻴّﮏ ﻓﺎﺷﺮح ﻟﻲ ﺻﺪري‬ ‫و ﻳﺴﺮ ﻟﻲ أﻣﺮي و اﺟﻌﻞ ﻟﻲ وزﻳﺮًا ﻣﻦ أهﻠﻲ ﻋﻠﻴ ًﺎ أﺧﻲ اﺷﺪد ﺑﻪ أزري‪».‬‬ ‫‪3 .‬ﻣﺎﺋﺪﻩ )‪ . 55 :(5‬ﻣﻄﺎﻟﺐ اﻟﺴﺆال از ﻣﺤﻤﺪ ﺑﻦ ﻃﻠﺤﻪ ﺷﺎﻓﻌﻲ‪ ،‬ﻣﻨﻘﺒﺔ اﻟﻤﻄﻬّﺮﻳﻦ از ﺣﺎﻓﻆ اﺑﻮ ﻧﻌﻴﻢ‪ .‬ﻣﺴﻨﺪ أﺣﻤﺪ ﺑﻦ‬ ‫ﺣﻨﺒﻞ‪.‬‬

‫‪4 .‬ﻣﻨﺎﻗﺐ ﺁل اﺑﻲ ﻃﺎﻟﺐ‪ ،‬ج ‪ ،2‬ص‪ ; 256‬ﺷﻮاهﺪ اﻟﺘﻨﺰﻳﻞ‪ ،‬ج ‪ ،1‬ص‪ ; 484‬ﺷﺒﻬﺎي ﭘﻴﺸﺎور‪ ،‬ص‪» 308‬ﻳﺎ أﺣﻤﺪ ﻗﺪ‬ ‫أوﺗﻴﺖ ﻣﺎ ﺳﺄﻟﺖ‪».‬‬ ‫ﺻﻔﺤﻪ ‪82‬‬ ‫ت‬ ‫ﻋ ِﻤﻠُﻮا اﻟﺼّﺎﻟِﺤﺎ ِ‬ ‫ﻦ ﺁ َﻣﻨُﻮا َو َ‬ ‫ن اﱠﻟﺬِﻳ َ‬ ‫ﭘﺪﻳﺪ ﺁر)‪ «(1‬ﭘﺲ ﺟﺒﺮﺋﻴﻞ ﻧﺎزل ﺷﺪ و ﺁﻳﻪ ﺷﺮﻳﻔﻪ را { ِإ ﱠ‬ ‫ﻦ وُدًّا}; )ﺁﻧﺎن ﮐﻪ اﻳﻤﺎن ﺁوردﻧﺪ و ﻧﻴﮑﻮﮐﺎر ﺷﺪﻧﺪ ﺧﺪاي ﻣﻬﺮﺑﺎن ﺁن هﺎ را ﻣﺤﺒﻮب ﻣﻲ ﮔﺮداﻧﺪ)‪ (2‬ﺑﺮ‬ ‫ﺳ َﻴﺠْ َﻌ ُ‬ ‫َ‬ ‫ﻞ َﻟ ُﻬ ُﻢ اﻟ ﱠﺮﺣْﻤ ُ‬ ‫ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ ﺧﺪا)ﺻﻠﻲ اﷲ ﻋﻠﻴﻪ وﺁﻟﻪ( ﺧﻮاﻧﺪ‪).‬‬ ‫وﻗﺘﻲ ﮐﻪ اﺻﺤﺎب از اﻳﻦ ﻗﻀﻴﻪ ﻣﺘﺤﻴﺮ و ﻣﺘﻌﺠﺐ ﺷﺪﻧﺪ‪ ،‬ﭘﻴﻐﻤﺒﺮ)ﺻﻠﻲ اﷲ ﻋﻠﻴﻪ وﺁﻟﻪ( ﻓﺮﻣﻮد‪» :‬از ﭼﻪ ﭼﻴﺰي ﻣﺘﻌﺠﺐ‬ ‫ﺷﺪﻩ اﻳﺪ؟ ﻗﺮﺁن ﭼﻬﺎر ﻗﺴﻤﺖ اﺳﺖ‪ .‬ﻳﮏ رﺑﻊ ﺁن ﻣﺨﺼﻮص ﻣﺎ اهﻞ ﺑﻴﺖ‪ ،‬ﻳﮏ رﺑﻊ ﻗﺮﺁن ﺣﻼل‪ ،‬رﺑﻊ دﻳﮕﺮ ﺁن ﺣﺮام و‬ ‫رﺑﻊ دﻳﮕﺮ ﻓﺮاﻳﺾ و اﺣﮑﺎم اﺳﺖ‪ .‬ﺑﻪ ﺧﺪا ﺳﻮﮔﻨﺪ ﮐﺮاﻣﺖ هﺎي ﻗﺮﺁن درﺑﺎرﻩ ﻋﻠﻲ)ﻋﻠﻴﻪ اﻟﺴﻼم( ﻧﺎزل ﮔﺮدﻳﺪﻩ‬ ‫اﺳﺖ)‪ .«(3‬ﺑﻨﺎﺑﺮاﻳﻦ هﻤﺎﻧﻄﻮر ﮐﻪ ﻣﻮﺳﻲ ﮐﻠﻴﻢ اﷲ در ﻏﻴﺒﺖ ﭼﻬﻞ روزﻩ ﺧﻮد‪ ،‬اﻣﺘﺶ را ﺑﻪ ﺧﻮد واﻧﮕﺬارد و هﺎرون را‬ ‫ﮐﻪ ﺑﺮ هﻤﻪ ﺑﻨﻲ اﺳﺮاﺋﻴﻞ ﺑﺮﺗﺮ و اﻓﻀﻞ ﺑﻮد‪ ،‬وﺻﻲ و ﺧﻠﻴﻔﻪ ﺧﻮد ﻗﺮار داد ﺗﺎ در ﻓﻘﺪان ﺧﻮد اﻣﺮ ﻧﺒﻮت ﻣﺨﺘﻞ ﻧﮕﺮدد;‬ ‫ﭘﻴﻐﻤﺒﺮ ﺧﺎﺗﻢ)ﺻﻠﻲ اﷲ ﻋﻠﻴﻪ وﺁﻟﻪ( ﻧﻴﺰ ﺑﻪ ﻃﺮﻳﻖ اوﻟﻲ ﺑﺎﻳﺪ ﻣﺮدم را در ﻏﻴﺎب ﺧﻮد و ﭘﺲ از رﺣﻠﺘﺶ‪ ،‬واﻧﮕﺬارد و‬ ‫ﺷﺮﻳﻌﺖ را ﺑﻪ دﺳﺖ اﻓﺮاد ﺟﺎهﻞ‪ ،‬ﻧﺴﭙﺎرد ﺗﺎ هﺮ ﮐﺲ ﺑﻪ ﻣﻴﻞ ﺧﻮد در ﺁن ﺗﺼﺮف ﮐﻨﺪ‪.‬‬ ‫ﺑﻪ هﻤﻴﻦ ﺟﻬﺖ ﺗﺼﺮﻳﺢ ﮐﺮدﻩ اﻧﺪ‪» :‬هﻤﺎن ﮔﻮﻧﻪ ﮐﻪ هﺎرون در ﻏﻴﺒﺖ ﻣﻮﺳﻲ ﺧﻠﻴﻔﻪ و ﺟﺎﻧﺸﻴﻦ او ﺑﻮد‪ ،‬ﻋﻠﻲ)ﻋﻠﻴﻪ‬ ‫اﻟﺴﻼم( هﻢ در ﻏﻴﺒﺖ ﻣﻦ ﺧﻠﻴﻔﻪ و ﺟﺎﻧﺸﻴﻦ ﻣﻦ ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬اﻟﺒﺘﻪ ﺑﺮﺧﻲ ﺑﺮ اﻳﻦ ﺗﺼﻮرﻧﺪ ﮐﻪ اﻳﻦ ﺣﺪﻳﺚ‪ ،‬ﺟﻨﺒﻪ ﺗﺸﻮﻳﻘﻲ و‬ ‫ﺧﺼﻮﺻﻲ داﺷﺘﻪ و ﻋﻤﻮﻣﻴﺖ ﻧﺪارد و ﭼﻨﻴﻦ اﺳﺘﺪﻻل ﻣﻲ ﮐﻨﻨﺪ; ﭘﻴﻐﻤﺒﺮ)ﺻﻠﻲ اﷲ ﻋﻠﻴﻪ وﺁﻟﻪ( ﻋﻠﻲ)ﻋﻠﻴﻪ اﻟﺴﻼم( را در‬ ‫ﻏﺰوﻩ ﺗﺒﻮﮎ ﺑﺮاي ﻣﺪت ﻣﻌﻴﻨﻲ ﺑﻪ ﺧﻼﻓﺖ ﺑﺮﮔﺰﻳﺪ و ﭼﻮن ﻋﻠﻲ دﻟﺘﻨﮓ ﺁن ﺣﻀﺮت ﺷﺪﻩ ﺑﻮد‪ ،‬ﭘﻴﻐﻤﺒﺮ ﺁن ﺑﻴﺎﻧﺎت را از‬ ‫ﺑﺎب ﺗﺸﻮﻳﻖ و رﻓﻊ دﻟﺘﻨﮕﻲ ﻋﻠﻲ)ﻋﻠﻴﻪ اﻟﺴﻼم(ﻓﺮﻣﻮد‪ .‬در ﭘﺎﺳﺦ اﻳﻦ ﻗﺒﻴﻞ اﻓﺮاد ﺑﺎﻳﺪ ﮔﻔﺖ‪ :‬ﻏﺰوﻩ ﺗﺒﻮﮎ ﻳﮑﻲ از‬ ‫ﻣﻮاردي ﺑﻮدﻩ ﮐﻪ ﭘﻴﻐﻤﺒﺮ ﭼﻨﻴﻦ ﺑﻴﺎﻧﻲ را ﻓﺮﻣﻮدﻩ اﺳﺖ‪ .‬اﻳﺸﺎن در ﻣﻮاردي دﻳﮕﺮ از ﺟﻤﻠﻪ در ﻣﺮاﺳﻢ ﻣﺆاﺧﺎت در ﻣﮑﻪ و‬ ‫ﻧﻴﺰ در ﻣﺪﻳﻨﻪ و هﺮ ﺟﺎي دﻳﮕﺮي ﮐﻪ ﻣﻘﺘﻀﻲ ﺑﻮد هﻤﻴﻦ‬ ‫ــــــــــــــــــــــــــــــــــ‬ ‫‪1 .‬ﺷﻮاهﺪ اﻟﺘﻨﺰﻳﻞ‪ ،‬ج ‪ ،1‬ص‪ ; 466‬ﺷﺒﻬﺎي ﭘﻴﺸﺎور‪ ،‬ص‪» 308‬اﻟﻠﻬ ّﻢ اﺟﻌﻞ ﻟﻲ ﻋﻨﺪﮎ ﻋﻬﺪًا و اﺟﻌﻞ ﻟﻲ ﻋﻨﺪﮎ و ّدًا‪».‬‬ ‫‪2 .‬ﻣﺮﻳﻢ )‪96 :(19‬‬ ‫ن اﻟﻘﺮﺁن أرﺑﻌﺔ أرﺑﺎع ﻓﺮﺑﻊ ﻓﻴﻨﺎ أهﻞ‬ ‫‪3 .‬ﺷﻮاهﺪ اﻟﺘﻨﺰﻳﻞ‪ ،‬ج ‪ ،1‬ص‪ ; 484‬ﺷﺒﻬﺎي ﭘﻴﺸﺎور‪ ،‬ص‪» 309‬ﻣﻤّﺎ ﺗﺘﻌﺠّﺒﻮن ‪ .‬إ ّ‬ ‫ن اﷲ أﻧﺰل ﻓﻲ ﻋﻠﻲ ﮐﺮاﺋﻢ اﻟﻘﺮﺁن‪».‬‬ ‫اﻟﺒﻴﺖ ﺧﺎﺻﺔ و رﺑﻊ ﻓﻲ أﻋﺪاﺋﻨﺎ‪ ،‬و رﺑﻊ ﺣﻼل و ﺣﺮام‪ ،‬و رﺑﻊ ﻓﺮاﺋﺾ و أﺣﮑﺎم و إ ّ‬ ‫ﺻﻔﺤﻪ ‪83‬‬ ‫ﺟﻤﻠﻪ را ﻣﻲ ﻓﺮﻣﻮد‪.‬‬ ‫ﻧﮑﺘﻪ ﭘﺎﻳﺎﻧﻲ اﻳﻦ ﮐﻪ اﻣﺎم ﻏﺰاﻟﻲ‪ ،‬اﺑﻦ اﺑﻲ اﻟﺤﺪﻳﺪ و ﺟﺎراﷲ زﻣﺨﺸﺮي از ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ ﺧﺪا)ﺻﻠﻲ اﷲ ﻋﻠﻴﻪ وﺁﻟﻪ(ﺣﺪﻳﺜﻲ را ﻧﻘﻞ‬ ‫ﻣﻲ ﮐﻨﻨﺪ ﮐﻪ ﻓﺮﻣﻮد‪» :‬ﻋﻠﻤﺎي اﻣﺖ ﻣﻦ ﻣﺎﻧﻨﺪ اﻧﺒﻴﺎي ﺑﻨﻲ اﺳﺮاﺋﻴﻞ اﻧﺪ)‪ «(1‬ﻳﺎ »ﻋﻠﻤﺎي اﻣﺖ ﻣﻦ ﺑﺮﺗﺮ از اﻧﺒﻴﺎي ﺑﻨﻲ‬ ‫اﺳﺮاﺋﻴﻞ اﻧﺪ)‪)».2‬‬

‫وﻗﺘﻲ ﮐﻪ ﺑﻪ ﻓﺮﻣﻮدﻩ ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ ﮔﺮاﻣﻲ اﺳﻼم‪ ،‬ﻋﻠﻤﺎي ﻣﺎ ﻣﺴﺎوي ﻳﺎ ﺣﺘﻲ ﺑﺮﺗﺮ و اﻓﻀﻞ از اﻧﺒﻴﺎي ﺑﻨﻲ اﺳﺮاﻳﻴﻞ ﺑﺎﺷﻨﺪ‪ ،‬ﺁﻳﺎ‬ ‫ﺷﺨﺼﻲ ﻣﺜﻞ اﻣﻴﺮاﻟﻤﺆﻣﻨﻴﻦ)ﻋﻠﻴﻪ اﻟﺴﻼم( از اﻧﺒﻴﺎ ﺑﺎﻻﺗﺮ ﻧﻤﻲ ﺑﺎﺷﻨﺪ؟!‬ ‫ــــــــــــــــــــــــــــــــــ‬ ‫‪1 .‬اﻟﻤﮑﺎﺳﺐ‪ ،‬ج ‪ ،3‬ص‪ 551‬و ج ‪ 4‬ص‪ ; 415‬ﻣﻨﻴﺔ اﻟﻄﺎﻟﺐ‪ ،‬ج ‪ ،2‬ص‪ ; 233‬ﻧﻬﺞ اﻟﻔﻘﺎهﻪ‪ ،‬ص‪ ; 299‬ﺷﺒﻬﺎي‬ ‫ﭘﻴﺸﺎور‪ ،‬ص‪» 472‬ﻋﻠﻤﺎ ُء أﻣّﺘﻲ ﮐﺄﻧﺒﻴﺎء ﺑﻨﻲ اﺳﺮاﺋﻴﻞ‪».‬‬ ‫‪2 .‬ﺑﺤﺎر اﻻﻧﻮار‪ ،‬ج ‪ ،35‬ص‪ ; 304‬ﺑﻠﻐﺔ اﻟﻔﻘﻴﻪ‪ ،‬ج ‪ ،3‬ص‪ ; 229‬اﻟﺬرﻳﻌﺔ‪ .‬ج ‪ ،16‬ص‪ ; 228‬ﺷﺒﻬﺎي ﭘﻴﺸﺎور‪،‬‬ ‫ص‪» 473‬ﻋُﻠﻤﺎ ُء أﻣّﺘﻲ أﻓﻀﻞ ﻣﻦ أﻧﺒﻴﺎء ﺑﻨﻲ إﺳﺮاﺋﻴﻞ‪».‬‬ ‫ﺻﻔﺤﻪ ‪84‬‬

‫ﺑﺎز ﺑﻮدن درهﺎي ﻣﺴﺠﺪ ﺑﺮاي اﺑﻮﺑﮑﺮ ﻳﺎ اﻣﻴﺮ اﻟﻤﺆﻣﻨﻴﻦ‬ ‫ﭘﺮﺳﺶ‪ :‬ﺣﺪﻳﺚ اﻧﺴﺪاد درهﺎي ﻣﺴﺠﺪ ﺑﺮاي هﻤﻪ ﺟﺰ اﻣﻴﺮاﻟﻤﺆﻣﻨﻴﻦ در ﺑﻌﻀﻲ از ﻣﻨﺎﺑﻊ اهﻞ ﺳﻨﺖ ﺑﺮاي اﺑﻮﺑﮑﺮ وارد‬ ‫ﺷﺪﻩ! ﺁﻳﺎ دﻟﻴﻠﻲ از ﮐﺘﺐ اهﻞ ﺳﻨﺖ ﺑﺮاي اﺛﺒﺎت ﺁن ﺑﺮاي اﻣﻴﺮاﻟﻤﺆﻣﻨﻴﻦ وﺟﻮد دارد؟‬

‫ﭘﺎﺳﺦ‪ :‬ﺑﺮاي اﻃﻼع ﺑﻴﺸﺘﺮ ﺑﻪ ﮐﺘﺐ زﻳﺮ از ﮐﺘﺐ اهﻞ ﺳﻨﺖ ﻣﺮاﺟﻌﻪ ﺷﻮد‪:‬‬ ‫اﻣﺎم اﺣﻤﺪ ﺣﻨﺒﻞ در ‪ 3‬ﻣﻮرد در ﻣﺴﻨﺪ‪ ،‬ج ‪ ،1‬ص ‪ ;175‬ج ‪ ،2‬ص ‪ ;26‬ج ‪ ،4‬ص ‪.369‬‬ ‫ﻧﺴﺎﺋﻲ در ﺳﻨﻦ ـ ﺧﺼﺎﺋﺺ اﻟﻌﻠﻮي‪.‬‬ ‫ﺣﺎﮐﻢ ﻧﻴﺸﺎﺑﻮري در ﻣﺴﺘﺪرﮎ‪ ،‬ج ‪ ،3‬ص ‪ 117‬و ‪.125‬‬ ‫ﺳﺒﻂ ﺑﻦ ﺟﻮزي در ﺗﺬﮐﺮﻩ‪ ،‬ص ‪ 24‬و ‪.25‬‬ ‫ﺑﻪ ﻧﻘﻞ ﮐﺘﺎب ﺷﺒﻬﺎي ﭘﻴﺸﺎور ص ‪ ،302‬در ﺳﻲ ﻣﺪرﮎ از ﻣﻌﺘﺒﺮﺗﺮﻳﻦ ﮐﺘﺐ اهﻞ ﺳﻨﺖ ﺁﻣﺪﻩ و ﺑﺎﻻﺧﺮﻩ ﻳﻮﺳﻒ ﮔﻨﺠﻲ‬ ‫ﺷﺎﻓﻌﻲ در ﺑﺎب ‪ 50‬ﮐﻔﺎﻳﺔ اﻟﻄﺎﻟﺐ ﺁن را »ﺣﺪﻳﺚ ﻋﺎل« ﺧﻮاﻧﺪﻩ )از ﻧﻈﺮ ﺗﻮاﺗﺮ ﺳﻨﺪ( و ﺁن ﺣﺪﻳﺚ ﭼﻨﻴﻦ اﺳﺖ‪:‬‬ ‫ﻻ ﺑﺎب ﻋﻠ ّ‬ ‫«ﺳﺪّوا اﻷﺑﻮاب ﮐﻠّﻬﺎ إ ّ‬ ‫ﻲ ﺑﻦ أﺑﻲ ﻃﺎﻟﺐ و أوﻣﺄ ﺑﻴﺪﻩ إﻟﻲ ﺑﺎب‬ ‫ﻲ)ﻋﻠﻴﻪ اﻟﺴﻼم»‪)...‬‬ ‫ﻋﻠ ّ‬ ‫ﺁﻧﮕﺎﻩ اﺿﺎﻓﻪ ﻣﻲ ﮐﻨﻨﺪ‪ ،‬ﻋﻠﺖ ﺁن اﻳﻦ اﺳﺖ ﮐﻪ ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ ﻣﻲ داﻧﺪ ﻋﻠﻲ و ﻓﺎﻃﻤﻪ و اوﻻدش ﺑﻪ ﻧﺺ ﻗﺮﺁن ﺗﻄﻬﻴﺮ ﺷﺪﻩ اﻧﺪ‪.‬‬ ‫ﷲ»‪...‬‬ ‫»ِإﻧﱠﻤﺎ ُﻳﺮِﻳ ُﺪ ا ُ‬ ‫دﻟﻴﻞ ﺟﻌﻠﻲ ﺑﻮدن رواﻳﺖ در ﺷﺄن دﻳﮕﺮان‪ ،‬ﻧﻔﻲ ﻣﻄﻠﻘﻲ اﺳﺖ ﮐﻪ ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ از ﺳﺎﻳﺮ درب هﺎ ﻓﺮﻣﻮدﻩ اﻧﺪ و ﻳﺎ ﺑﺎﻳﺪ هﻤﻪ‬ ‫راوﻳﺎن رواﻳﺖ ﺧﺒﺮ ﻓﻮق اﻟﺬﮐﺮ ﮐﺎذب ﺑﺎﺷﻨﺪ ﮐﻪ ﺑﺴﻴﺎري از اﺋﻤﻪ اهﻞ ﺳﻨﺖ در ﺑﻴﻦ اﻳﻦ هﺎ هﺴﺘﻨﺪ‪ .‬رواﻳﺖ دﻳﮕﺮ از ﻋﻤﺮ‬

‫ﺑﻦ اﻟﺨﻄﺎب اﺳﺖ ﮐﻪ ﺣﺎﮐﻢ در ص‪ 125‬ﻣﺴﺘﺪرﮎ و ﺳﻠﻴﻤﺎن ﺑﻠﺨﻲ ﺣﻨﻔﻲ در ﺑﺎب ‪ 56‬ص ‪ 210‬ﻳﻨﺎﺑﻴﻊ اﻟﻤﻮدﻩ از ﻣﺴﻨﺪ‬ ‫اﺣﻤﺪ ﺑﻦ ﺣﻨﺒﻞ و ﺧﻄﻴﺐ ﺧﻮارزﻣﻲ ص ‪ ،261‬ﻣﻨﺎﻗﺐ اﺑﻦ ﺣﺠﺮ در ﺻﻮاﻋﻖ ص ‪ 76‬و‪ ...‬ﻧﻘﻞ ﮐﺮدﻩ اﻧﺪ‪.‬‬ ‫ﻋﻤﺮ ﮔﻔﺖ‪ :‬ﺑﻪ ﻋﻠﻲ ﺳﻪ ﺧﺼﻠﺖ دادﻩ ﺷﺪﻩ ﮐﻪ اﮔﺮ ﻳﮑﻲ از ﺁن هﺎ ﺑﻪ ﻣﻦ دادﻩ ﻣﻲ ﺷﻮد‬ ‫ﺻﻔﺤﻪ ‪85‬‬ ‫ﺑﺮاي ﻣﻦ ﺑﻬﺘﺮ ﺑﻮد از ﺣﻴﻮاﻧﺎت ﺳﺮخ ﻣﻮ!‬ ‫‪1 .‬ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ دﺧﺘﺮش ﻓﺎﻃﻤﻪ)ﻋﻠﻴﻬﺎ اﻟﺴﻼم( را ﺑﻪ ازدواج او در ﺁورد‪.‬‬ ‫‪2 .‬هﻤﻪ درهﺎ ﺑﻪ ﻣﺴﺠﺪ ﺑﺴﺘﻪ ﺷﺪﻩ‪ ،‬ﺟﺰ در ﺧﺎﻧﻪ ﻋﻠﻲ و ﺁرام ﮔﺮﻓﺖ در ﻣﺴﺠﺪ هﻤﺎن ﻃﻮر ﮐﻪ ﺑﺮاي ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ ﺣﻼل ﺑﻮد‪.‬‬ ‫‪3 .‬ﭘﺮﭼﻢ روز ﺧﻴﺒﺮ ﺑﻪ او دادﻩ ﺷﺪ )او ﻓﺮﻣﺎﻧﺪﻩ ﻟﺸﮑﺮ ﺷﺪ‪).‬‬

‫ﺻﻔﺤﻪ ‪86‬‬

‫دﻻﻳﻞ ﺑﻴﻌﺖ ﻧﮑﺮدن اﻣﺖ اﺳﻼم و ﺻﺤﺎﺑﻪ ﺑﺎ ﻋﻠﻲ)ع( ﺑﻌﺪ از وﻓﺎت ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ‬ ‫ﭘﺮﺳﺶ‪ :‬اﮔﺮ وﺻﻲ ﺑﻮدن و وﻻﻳﺖ ﻋﻠﻲ)ﻋﻠﻴﻪ اﻟﺴﻼم( ﺻﺤﺖ و ﻋﻤﻮﻣﻴﺖ دارد ﭼﺮا اﻣﺖ اﺳﻼم و ﻣﺨﺼﻮﺻًﺎ اﺻﺤﺎب‬ ‫ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ ﺑﻌﺪ از وﻓﺎت اﻳﺸﺎن‪ ،‬از ﺑﻴﻌﺖ ﺑﺎ اﻣﺎم ﻋﻠﻲ)ﻋﻠﻴﻪ اﻟﺴﻼم(اﻣﺘﻨﺎع ﻧﻤﻮدﻩ و ﺑﺎ دﻳﮕﺮي ﺑﻴﻌﺖ ﮐﺮدﻧﺪ؟‬

‫ﭘﺎﺳﺦ‪ :‬ﺣﻀﺮت ﻣﻮﺳﻲ ﮐﻠﻴﻢ اﷲ ﺑﻪ ﺻﺮاﺣﺖ و روﺷﻨﻲ‪ ،‬ﺑﺮادرش ﺟﻨﺎب هﺎرون را ﺧﻠﻴﻔﻪ و ﺟﺎﻧﺸﻴﻦ ﺧﻮد ﻗﺮار داد‪.‬‬ ‫اﻳﺸﺎن ﺑﻨﻲ اﺳﺮاﺋﻴﻞ را ﮐﻪ ﺑﻴﺶ از هﻔﺘﺎد هﺰار ﻧﻔﺮ ﺑﻮدﻧﺪ ﺟﻤﻊ ﻧﻤﻮدﻩ و ﺑﻪ ﺁن هﺎ ﺗﺄﮐﻴﺪ ﮐﺮد ﮐﻪ هﺎرون ﺟﺎﻧﺸﻴﻦ و ﺧﻠﻴﻔﻪ‬ ‫ﻣﻦ اﺳﺖ و هﻤﮕﻲ ﺑﺎﻳﺴﺘﻲ اﻣﺮ او را اﻃﺎﻋﺖ ﮐﻨﻴﺪ‪ .‬وﻗﺘﻲ ﮐﻪ اﻳﺸﺎن ﺑﺮاي ﻣﺪت ﮐﻮﺗﺎهﻲ ﺑﻪ ﮐﻮﻩ ﻃﻮر ﺑﻪ ﻣﻴﻬﻤﺎﻧﻲ‬ ‫ﻼ ﻣﺸﺨﺺ ﺷﺪﻩ ﺑﻮد و ﺑﺎﻳﺪ در اﻳﻦ اﻳﺎم از هﺎرون ﺗﺒﻌﻴﺖ ﻣﻲ ﮐﺮدﻧﺪ‪ .‬هﻨﻮز ﻣﺪت‬ ‫ﭘﺮوردﮔﺎر رﻓﺖ‪ ،‬ﺗﮑﻠﻴﻒ ﻣﺮدم ﮐﺎﻣ ً‬ ‫ﻳﮏ ﻣﺎﻩ از ﻏﻴﺒﺖ ﻣﻮﺳﻲ ﺳﭙﺮي ﻧﺸﺪﻩ ﺑﻮد ﮐﻪ ﻓﺘﻨﻪ ﺳﺎﻣﺮي ﺑﺮﭘﺎ ﺷﺪ و ﺑﻴﻦ ﻣﺮدم اﺧﺘﻼف ﭘﻴﺶ ﺁﻣﺪ‪ .‬ﭘﺲ از ﺁن ﮐﻪ‬ ‫ﺳﺎﻣﺮي‪ ،‬ﮔﻮﺳﺎﻟﻪ ﻃﻼ را ﺑﻪ ﺁن هﺎ ﻧﺸﺎن داد‪ ،‬ﺑﻨﻲ اﺳﺮاﺋﻴﻞ دﺳﺘﻪ دﺳﺘﻪ هﺎرون‪ ،‬ﺧﻠﻴﻔﻪ ﻣﺴﻠّﻢ ﺧﻮد را ﮐﻪ از ﺟﺎﻧﺐ ﻣﻮﺳﻲ‬ ‫ﺗﻌﻴﻴﻦ ﺷﺪﻩ ﺑﻮد‪ ،‬رهﺎ ﻧﻤﻮدﻩ و در اﻃﺮاف ﺳﺎﻣﺮي اردو زدﻧﺪ‪ .‬در ﻣﺪت ﮐﻮﺗﺎهﻲ‪ ،‬هﻔﺘﺎد هﺰار ﻧﻔﺮ از هﻤﺎن ﻗﻮم ﺑﻨﻲ‬ ‫اﺳﺮاﺋﻴﻞ ﮐﻪ ﺧﻼﻓﺖ هﺎرون را ﺑﺎ ﮔﻮش ﺧﻮد از ﺣﻀﺮت ﻣﻮﺳﻲ ﺷﻨﻴﺪﻩ ﺑﻮدﻧﺪ و وﺟﻮب اﻃﺎﻋﺖ هﺎرون ﺑﺮاﻳﺸﺎن ﺑﺪﻳﻬﻲ‬ ‫ﺑﻮد‪ ،‬هﺎرون را رهﺎ ﮐﺮدﻩ و ﮔﺮﻓﺘﺎر دﺳﻴﺴﻪ ﺳﺎﻣﺮي ﮔﻮﺳﺎﻟﻪ ﭘﺮﺳﺖ ﺷﺪﻧﺪ‪ .‬ﺣﺘﻲ وﻗﺘﻲ ﮐﻪ هﺎرون ﺁن هﺎ را ﻣﻨﻊ ﮐﺮد‪،‬‬ ‫در ﺻﺪد ﻗﺘﻞ وي ﺑﺮ ﺁﻣﺪﻧﺪ‪ .‬ﺁن ﻗﺪر هﺎرون اذﻳﺖ ﺷﺪ ﮐﻪ در ﺑﺮﮔﺸﺖ از ﮐﻮﻩ ﻃﻮر‪ ،‬ﻧﺰد ﻣﻮﺳﻲ رﻓﺖ و ﺷﮑﺎﻳﺖ و درد‬ ‫ن اﻟْ َﻘﻮْ َم اﺳْ َﺘﻀْ َﻌﻔُﻮﻧِﻲ وَﮐﺎدُوا َﻳﻘْ ُﺘﻠُﻮ َﻧﻨِﻲ}; اﻳﻦ ﻗﻮم ﻣﺮا ﺧﻮار و‬ ‫دل ﻧﻤﻮد‪ .‬اﻳﻦ ﺷﮑﺎﻳﺖ در ﻗﺮﺁن ﻣﺠﻴﺪ ﭼﻨﻴﻦ ﺁﻣﺪﻩ اﺳﺖ‪ِ { :‬إ ﱠ‬ ‫ﺿﻌﻴﻒ ﺳﺎﺧﺘﻨﺪ و ﻣﻲ ﺧﻮاﺳﺘﻨﺪ ﻣﺮا ﺑﻪ ﻗﺘﻞ ﺑﺮﺳﺎﻧﻨﺪ)‪)».1‬‬ ‫ﺁﻳﺎ ﻣﻲ ﺗﻮان ﺗﻤﺮد ﻗﻮم ﺑﻨﻲ اﺳﺮاﺋﻴﻞ از هﺎرون‪ ،‬و روي ﻧﻤﻮدن ﺁن هﺎ ﺑﻪ ﮔﻮﺳﺎﻟﻪ ﭘﺮﺳﺘﻲ را دﻟﻴﻞ ﺑﺮ ﺑﻄﻼن ﺧﻼﻓﺖ‬ ‫هﺎرون و در ﻧﺘﻴﺠﻪ ﺑﺮ ﺣﻖ ﺑﻮدن ﺳﺎﻣﺮي داﻧﺴﺖ؟ ﺁﻳﺎ ﻣﻲ ﺗﻮان‬

‫ــــــــــــــــــــــــــــــــــ‬ ‫‪1 .‬اﻋﺮاف )‪150 :(7‬‬ ‫ﺻﻔﺤﻪ ‪87‬‬ ‫ﮔﻔﺖ‪ :‬اﮔﺮ ﺧﻼﻓﺖ هﺎرون ﺑﺮ ﺣﻖ ﺑﻮد‪ ،‬ﺑﻨﻲ اﺳﺮاﺋﻴﻞ ﺑﻪ ﺳﺎﻣﺮي و ﮔﻮﺳﺎﻟﻪ ﭘﺮﺳﺘﻲ روي ﻧﻤﻲ ﺁوردﻧﺪ؟ ﺁﻳﺎ ﻣﻲ ﺗﻮان ﮔﻔﺖ‬ ‫ﺑﻨﻲ اﺳﺮاﺋﻴﻞ ﻧﺺ ﺻﺮﻳﺤﻲ از ﻣﻮﺳﻲ ﻧﺪاﺷﺘﻪ اﻧﺪ؟ ﺣﺎل ﺁن ﮐﻪ اﻳﻦ ﻗﻮم در ﺷﺮاﻳﻄﻲ ﮐﻪ ﺧﻼﻓﺖ و ﺣﻘﺎﻧﻴﺖ هﺎرون را‬ ‫ﺧﻮد ـ از زﺑﺎن ﻣﻮﺳﻲ ﺷﻨﻴﺪﻩ ﺑﻮدﻧﺪ ﺗﻤﺮد و ﺳﺮﭘﻴﭽﻲ ﻧﻤﻮدﻧﺪ‪.‬‬ ‫ﺣﺎل اﮔﺮ اﻳﻦ ﺳﺎﺑﻘﻪ ﺗﺎرﻳﺨﻲ ﺑﺎ ﺳﺮﮔﺬﺷﺖ اﻣﻴﺮاﻟﻤﺆﻣﻨﻴﻦ)ﻋﻠﻴﻪ اﻟﺴﻼم( ﺑﻌﺪ از وﻓﺎت ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ ﻣﻘﺎﻳﺴﻪ ﺷﻮد‪ ،‬ﻣﻌﻠﻮم ﻣﻲ‬ ‫ﮔﺮدد ﮐﻪ ﻋﻤﻞ ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ ﮔﺮاﻣﻲ اﺳﻼم‪ ،‬ﻧﺴﺒﺖ ﺧﻮد و ﻋﻠﻲ)ﻋﻠﻴﻪ اﻟﺴﻼم( را ﭼﻮن ﻧﺴﺒﺖ ﻣﻮﺳﻲ ﺑﻪ هﺎرون ﺗﻠﻘﻲ ﮐﺮدن‪،‬‬ ‫ﺑﺪون ﺣﮑﻤﺖ ﻧﺒﻮدﻩ اﺳﺖ‪ .‬زﻳﺮا ﺁن ﺣﻀﺮت هﻤﺎن ﺳﺮﮔﺬﺷﺖ هﺎرون را ﺑﺮاي ﻋﻠﻲ)ﻋﻠﻴﻪ اﻟﺴﻼم( ﭘﻴﺶ ﺑﻴﻨﻲ ﻣﻲ ﮐﺮد‪.‬‬ ‫ﺑﻌﺪ از وﻓﺎت رﺳﻮل اﷲ‪ ،‬هﻤﺎن ﺟﻤﺎﻋﺘﻲ ﮐﻪ ﻣﮑﺮر از ﺁن ﺣﻀﺮت و ﺑﺎ ﺻﺮاﺣﺖ‪ ،‬ﺟﺎﻧﺸﻴﻨﻲ ﻋﻠﻲ)ﻋﻠﻴﻪ اﻟﺴﻼم( را‬ ‫ﺷﻨﻴﺪﻩ ﺑﻮدﻧﺪ‪ ،‬ﻋﻠﻲ را رهﺎ ﮐﺮدﻩ و ﺑﻪ ﭘﻴﺮوي از هﻮاي ﻧﻔﺲ‪ ،‬ﺣﺐ ﺟﺎﻩ و ﻣﻘﺎم و ﺑﺮ اﺳﺎس ﻋﺪاوت ﺑﺎ ﺑﻨﻲ هﺎﺷﻢ‪،‬‬ ‫ﺗﺸﮑﻴﻼت ﻣﺨﺼﻮﺻﻲ را ﺳﺎزﻣﺎﻧﺪهﻲ ﮐﺮدﻧﺪ و ﺑﻪ ﻗﻮل اﻣﺎم ﻏﺰاﻟﻲ از ﻋﻠﻤﺎي اهﻞ ﺳﻨﺖ »ﺣﻖ را ﭘﺸﺖ ﺳﺮ اﻧﺪاﺧﺘﻪ و‬ ‫ﺑﻪ ﺟﻬﺎﻟﺖ اوﻟﻴﻪ ﺑﺮﮔﺸﺘﻨﺪ«‪ .‬اﻳﻦ ﻗﻮم ﻧﻪ ﺗﻨﻬﺎ از ﻋﻠﻲ)ﻋﻠﻴﻪ اﻟﺴﻼم( ﺑﺮ ﮔﺸﺘﻨﺪ ﺑﻠﮑﻪ ﺑﺮ در ﺧﺎﻧﻪ ﻋﻠﻲ)ﻋﻠﻴﻪ اﻟﺴﻼم(‪ ،‬ﺁﺗﺶ‬ ‫هﻢ ﺑﺮدﻧﺪ‪ .‬ﺁن هﺎ ﺑﺎ ﺗﻬﺪﻳﺪ و ﻓﺸﺎر‪ ،‬ﺁن ﺣﻀﺮت را ﺑﻪ ﻣﺴﺠﺪ ﺁوردﻧﺪ و او را ﺑﺮ ﺳﺮ دو راهﻲ »ﺑﻴﻌﺖ ﺑﺎ ﺧﻠﻴﻔﻪ« ﻳﺎ »ﻗﺘﻞ‬ ‫و ﮔﺮدن زدن« ﻗﺮار دادﻧﺪ‪ .‬ﻋﻠﻲ)ﻋﻠﻴﻪ اﻟﺴﻼم(ﺧﻮد را ﺑﻪ ﻗﺒﺮ ﻣﺒﺎرﮎ ﭘﻴﻐﻤﺒﺮ رﺳﺎﻧﺪ و ﺧﻄﺎب ﺑﻪ ﭘﻴﻐﻤﺒﺮ‪ ،‬هﻤﺎن ﮐﻠﻤﺎت‬ ‫ن اﻟْ َﻘﻮْ َم اﺳْ َﺘﻀْ َﻌﻔُﻮﻧِﻲ َو ﮐﺎدُوا َﻳﻘْ ُﺘﻠُﻮ َﻧﻨِﻲ})‪).1‬‬ ‫هﺎرون را ﮔﻔﺖ‪ِ { :‬إ ﱠ‬ ‫ﺁﻳﺎ اﻳﻦ ﺷﺒﺎهﺖ ﺗﺎرﻳﺨﻲ دﻟﻴﻞ ﺑﺮ ﻋﺪم ﺣﻘﺎﻧﻴﺖ ﻋﻠﻲ)ﻋﻠﻴﻪ اﻟﺴﻼم( و ﺑﻄﻼن ﺧﻼﻓﺖ او اﺳﺖ؟‬ ‫ﺑﻪ ﻃﻮر ﮐﻠﻲ ﺑﺮاي ﭘﺎﺳﺦ ﺑﻪ اﻳﻦ ﺳﺆال ﻣﻲ ﺗﻮان ﺑﻪ ﻋﻮاﻣﻞ زﻳﺮ اﺷﺎرﻩ داﺷﺖ‪:‬‬ ‫‪1‬ـ وﺟﻮد ﻣﻨﺎﻓﻘﻴﻦ در ﺑﻴﻦ ﻣﺮدم ﮐﻪ اﻳﻤﺎن ﺁن هﺎ ﻳﺎ ﻧﺎﻗﺺ ﺑﻮد ﻳﺎ اﺻﻼ اﻳﻤﺎن ﻧﺪاﺷﺘﻨﺪ و ﺧﻮد را ﺑﺮاي ﻓﺮﺻﺖ هﺎي‬ ‫ﺑﻌﺪي ﺁﻣﺎدﻩ ﮐﺮدﻩ ﺑﻮدﻧﺪ‪.‬‬ ‫‪2‬ـ ﺟﻮ ﺧﻔﻘﺎن ﺑﻮﺟﻮد ﺁﻣﺪﻩ ﺑﻌﺪ از ﺳﻘﻴﻔﻪ ﺑﻪ ﺣﺪّي ﺑﻮد ﮐﻪ هﻴﭽﮑﺲ ﺣﺘّﻲ ﺣﻖ ﻧﻘﻞ ﺣﺪﻳﺚ از ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ را ﻧﺪاﺷﺖ و ﻏﻴﺮ از‬ ‫ﻣﺆﻣﻨﻴﻦ ﺷﺠﺎع ﮐﺴﻲ ﺳﻔﺎرﺷﺎت ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ را دﻧﺒﺎل ﻧﻤﻲ ﮐﺮد‪ ،‬ﺑﻪ ﻃﻮري ﮐﻪ ﺑﺪﻋﺖ هﺎي زﻳﺎدي ﮔﺬاﺷﺘﻪ ﻣﻲ ﺷﺪ و ﺟﺰ‬ ‫اﻗﻠﻴﺘﻲ هﻤﻪ ﻣﻲ ﭘﺬﻳﺮﻓﺘﻨﺪ!‬ ‫ــــــــــــــــــــــــــــــــــ‬ ‫‪1 .‬اﻋﺮاف )‪150 :(7‬‬ ‫ﺻﻔﺤﻪ ‪88‬‬ ‫‪3‬ـ وﺟﻮد ﮐﻴﻨﻪ ﺑﻴﻦ اﻓﺮادي ﮐﻪ ﺑﺴﺘﮕﺎﻧﺸﺎن در ﺟﻨﮓ هﺎ ﺗﻮﺳﻂ اﻣﻴﺮاﻟﻤﺆﻣﻨﻴﻦ)ﻋﻠﻴﻪ اﻟﺴﻼم( ﮐﺸﺘﻪ ﺷﺪﻩ ﺑﻮدﻧﺪ‪.‬‬ ‫‪4‬ـ دﻗﺖ در ﻋﺪاﻟﺖ از ﻃﺮف اﻣﻴﺮاﻟﻤﺆﻣﻨﻴﻦ ﮐﻪ ﮐﻤﺘﺮ ﮐﺴﻲ ﻳﺎراي هﻤﺮاهﻲ ﺑﺎ ﺁن را داﺷﺖ‪.‬‬

‫‪5‬ـ اﻣﻴﺮاﻟﻤﺆﻣﻨﻴﻦ ﺣﺎﺿﺮ ﺑﻪ ﺑﺎج دهﻲ ﺑﻪ هﻴﭻ ﻳﮏ از ﺳﺮان ﻗﺒﺎﻳﻞ و اﻓﺮاد ﺑﺎ ﻧﻔﻮذ و ﮔﺬﺷﺘﻦ از اﺻﻮل ﻧﺒﻮدﻧﺪ و ﺗﻨﻬﺎ‬ ‫ﺑﺮاي اﻳﺸﺎن ﺣﻔﻆ اﺳﻼم ﻣﻄﺮح ﺑﻮد ﮐﻪ از هﻴﭻ اﻗﺪاﻣﻲ در اﻳﻦ راﺳﺘﺎ ﻓﺮوﮔﺬار ﻧﻤﻲ ﮐﺮدﻧﺪ‪.‬‬ ‫ﺑﺎ وﺟﻮد اﻳﻦ هﻤﻪ رواﻳﺖ ﺑﺎ ﺳﻨﺪهﺎي ﻣﺘﻮاﺗﺮ و ﻓﻮق ﺣﺪ ﺗﻮاﺗﺮ از ﻃﺮﻳﻖ اهﻞ ﺳﻨﺖ‪ ،‬اﻳﻨﮏ ﻣﺎ ﺳﺆال ﻣﻲ ﮐﻨﻴﻢ ﮐﻪ ﭼﺮا‬ ‫اﺻﺤﺎب ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ‪ ،‬ﻋﻠﻲ)ﻋﻠﻴﻪ اﻟﺴﻼم( را ﮐﻨﺎر ﮔﺬاﺷﺘﻨﺪ و دﻳﮕﺮان را ﺳﺮ ﮐﺎر ﺁوردﻧﺪ؟!!‬ ‫اﮔﺮ اﻳﻦ رواﻳﺎت دروغ ﺑﺎﺷﺪ ﭘﺲ دﻳﮕﺮ اهﻞ ﺳﻨﺖ از ﺳﻨﺖ ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ)ﺻﻠﻲ اﷲ ﻋﻠﻴﻪ وﺁﻟﻪ( ﭼﻪ ﭼﻴﺰي دارﻧﺪ؟‬ ‫اﮔﺮ راﺳﺖ اﺳﺖ وﻟﻲ ﺁن هﺎ )اﺻﺤﺎب ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ( ﻧﺸﻨﻴﺪﻩ ﺑﻮدﻧﺪ‪ ،‬ﭘﺲ ﭼﮕﻮﻧﻪ ﭼﺮاغ هﺪاﻳﺘﻨﺪ ﮐﻪ »أﺻﺤﺎﺑﻲ ﮐﺎﻟﻨﺠﻮم ﺑﺄﻳّﻬﻢ‬ ‫اﻗﺘﺪﻳﺘﻢ اهﺘﺪﻳﺘﻢ»‬ ‫اﮔﺮ راﺳﺖ اﺳﺖ و ﺁن هﺎ ﺷﻨﻴﺪﻩ اﻧﺪ و ﻣﺨﺎﻟﻔﺖ ﮐﺮدﻩ اﻧﺪ ﭘﺲ ﭼﮕﻮﻧﻪ اﺻﺤﺎب ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ ﺧﺪا هﻤﮕﻲ را ﻋﺪول ﻣﻲ داﻧﻨﺪ؟!‬ ‫ﺨﺬُو ُﻩ‪ }...‬و ﻣﺎ هﺴﺘﻴﻢ و‬ ‫ل َﻓ ُ‬ ‫وﺑﺎﻻﺧﺮﻩ ﻣﺎ هﺴﺘﻴﻢ و رواﻳﺎت ﻧﺒﻮي ﮐﻪ ﺣﺠﺖ اﺳﺖ ﺑﻪ ﻧﺺ ﻗﺮﺁن ﻣﺎ { َوﻣَﺎ ﺁﺗَﺎ ُﮐﻢْ اﻟ ﱠﺮﺳُﻮ ُ‬ ‫ﻋﻤﻞ ﺻﺤﺎﺑﻪ ﮐﻪ ﻋﻤﻞ ﺁن هﺎ هﻴﭻ ﺣﺠﻴﺘﻲ ﻧﺪارد و هﻴﭻ ﺁﻳﻪ اي ﺑﻪ ﺣﺠﻴﺖ اﻓﻌﺎل ﺁن هﺎ دﻻﻟﺖ ﻧﻤﻲ ﮐﻨﺪ‪.‬‬

‫ﺻﻔﺤﻪ ‪89‬‬

‫ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ)ص( در ﮐﺠﺎ و ﭼﻪ زﻣﺎﻧﻲ ﻋﻠﻲ)ع( را ﺑﻪ ﺟﺎﻧﺸﻴﻨﻲ ﺧﻮد ﺑﺮﮔﺰﻳﺪ؟‬ ‫ﭘﺮﺳﺶ‪ :‬ﭼﻪ زﻣﺎﻧﻲ و در ﮐﺠﺎ ﭘﻴﻐﻤﺒﺮ)ﺻﻠﻲ اﷲ ﻋﻠﻴﻪ وﺁﻟﻪ( ﺻﺮاﺣﺘًﺎ ﻋﻠﻲ)ﻋﻠﻴﻪ اﻟﺴﻼم( را ﺑﻪ ﺧﻼﻓﺖ و ﺟﺎﻧﺸﻴﻨﻲ ﺧﻮد‬ ‫ﺑﺮﮔﺰﻳﺪﻩ اﺳﺖ؟‬

‫ﭘﺎﺳﺦ‪ :‬اوﻟﻴﻦ روزي ﮐﻪ ﺧﺎﺗﻢ اﻻﻧﺒﻴﺎء)ﺻﻠﻲ اﷲ ﻋﻠﻴﻪ وﺁﻟﻪ( ﻧﺒﻮت ﺧﻮﻳﺶ را ﺁﺷﮑﺎر ﺳﺎﺧﺖ‪ ،‬ﺑﻪ ﺧﻼﻓﺖ ﻋﻠﻲ)ﻋﻠﻴﻪ‬ ‫اﻟﺴﻼم( ﺗﺼﺮﻳﺢ ﻧﻤﻮد ﮐﻪ ﺑﻪ »ﺣﺪﻳﺚ اﻟﺪار« ﻣﻌﺮوف اﺳﺖ‪ .‬ﭼﻨﺎﻧﭽﻪ اﻣﺎم اﺣﻤﺪ ﺣﻨﺒﻞ در ﻣﺴﻨﺪ‪ ،‬ﻣﺤﻤﺪ ﺑﻦ ﺟﺮﻳﺮ ﻃﺒﺮي‬ ‫در »ﺗﺎرﻳﺦ اﻻﻣﻢ واﻟﻤﻠﻮﮎ« واﺑﻦ اﺑﻲ اﻟﺤﺪﻳﺪ ﻣﻌﺘﺰﻟﻲ در ﺷﺮح ﻧﻬﺞ اﻟﺒﻼﻏﻪ و ﺣﺎﻓﻆ اﺑﻮ ﻧﻌﻴﻢ در ﺣﻠﻴﻪ اﻻوﻟﻴﺎء و‬ ‫ﻦ})‪ (1‬ﻧﺎزل ﺷﺪ ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ ﺧﺪا)ﺻﻠﻲ اﷲ‬ ‫ﻷﻗْ َﺮﺑِﻴ َ‬ ‫ﮏ اْ َ‬ ‫ﻋﺸِﻴ َﺮ َﺗ َ‬ ‫ﺑﺴﻴﺎري دﻳﮕﺮ ﻧﻘﻞ ﻧﻤﻮدﻩ اﻧﺪ‪ :‬زﻣﺎﻧﻲ ﮐﻪ ﺁﻳﺔ ﺷﺮﻳﻔﻪ { َو َأﻧْ ِﺬرْ َ‬ ‫ﻋﻠﻴﻪ وﺁﻟﻪ( ﭼﻬﻞ ﻧﻔﺮ از اﺷﺮاف‪ ،‬ﺑﺰرﮔﺎن و ﺧﻮﻳﺸﺎوﻧﺪان ﺧﻮد را در ﻣﻨﺰل ﻋﻤﻮي ﺧﻮﻳﺶ‪ ،‬اﺑﻮﻃﺎﻟﺐ دﻋﻮت ﮐﺮد و ﺑﻪ‬ ‫ﻋﻠﻲ)ﻋﻠﻴﻪ اﻟﺴﻼم(ﻓﺮﻣﻮد‪ :‬ﺑﺮاي ﻣﻴﻬﻤﺎﻧﺎن ﻳﮏ ران ﮔﻮﺳﻔﻨﺪ و ﻣﻘﺪاري ﻧﺎن و ﺷﻴﺮ )ﺗﻘﺮﻳﺒﺎ ‪ 3‬ﮐﻴﻠﻮ( ﺗﻬﻴﻪ ﻧﻤﺎﻳﺪ‪ .‬وﻗﺘﻲ ﮐﻪ‬ ‫اﺷﺮاف و ﺑﺰرﮔﺎن ﻗﺮﻳﺶ ﺑﺮ ﺳﺮ ﺳﻔﺮﻩ ﻧﺸﺴﺘﻨﺪ‪ ،‬ﺑﻪ هﻢ ﻧﮕﺎﻩ ﮐﺮدﻧﺪ و ﺑﺎ ﺧﻨﺪﻩ ﻣﻲ ﮔﻔﺘﻨﺪ‪ :‬ﻣﺤﻤﺪ)ﺻﻠﻲ اﷲ ﻋﻠﻴﻪ وﺁﻟﻪ(‬ ‫ﺣﺘﻲ ﻏﺬاي ﻳﮏ ﻧﻔﺮ را هﻢ ﺁﻣﺎدﻩ ﻧﮑﺮدﻩ اﺳﺖ‪ .‬ﺣﻀﺮت ﻓﺮﻣﻮد‪» :‬ﮐﻠﻮا ﺑﺴﻢ اﷲ; ﺑﺎ ﻧﺎم ﺧﺪاوﻧﺪ ﻣﺘﻌﺎل ﺑﺨﻮرﻳﺪ«‪ .‬ﺣﻀﺎر‬ ‫ﺗﺎ ﺗﻮاﻧﺴﺘﻨﺪ ﻏﺬا ﺧﻮردﻧﺪ و ﭘﺲ از ﺳﻴﺮ ﺷﺪن‪ ،‬دﺳﺖ از ﻏﺬا ﮐﺸﻴﺪﻧﺪ‪ ،‬اﻣﺎ هﻤﭽﻨﺎن ﻏﺪا ﺗﻤﺎم ﻧﺸﺪﻩ ﺑﻮد‪ .‬ﺁن هﺎ ﺑﻌﺪهﺎ ﺑﻪ‬ ‫ﻳﮑﺪﻳﮕﺮ ﮔﻔﺘﻨﺪ‪» :‬اﻳﻦ ﻣﺮد ﺷﻤﺎ را ﺑﺎ اﻳﻦ ﻏﺬا ﺳﺤﺮ و ﺟﺎدو ﻧﻤﻮد)‪)».2‬‬ ‫ﺁﻧﮕﺎﻩ ﺣﻀﺮت ﺑﺮﺧﺎﺳﺘﻪ و ﻟﺐ ﺑﻪ ﺳﺨﻦ ﮔﺸﻮد ﮐﻪ ﻗﺴﻤﺘﻲ از ﻓﺮﻣﺎﻳﺸﺎت اﻳﺸﺎن ﭼﻨﻴﻦ اﺳﺖ‪» :‬اي ﻓﺮزﻧﺪان ﻋﺒﺪ اﻟﻤﻄﻠﺐ!‬ ‫ﺧﺪاي ﺗﻌﺎﻟﻲ ﻣﺮا ﺑﺮ ﻋﻤﻮم ﻣﺮدم و ﻣﺨﺼﻮﺻًﺎ ﺑﺮ ﺷﻤﺎ ﻣﺒﻌﻮث ﮔﺮداﻧﻴﺪ‪ .‬ﻣﻦ ﺷﻤﺎ را ﺑﻪ دو ﮐﻠﻤﻪ دﻋﻮت ﻣﻲ ﮐﻨﻢ ﮐﻪ ﺑﺮ‬ ‫زﺑﺎن ﺳﺒﮏ و ﺁﺳﺎن‪ ،‬وﻟﻲ در ﺗﺮازوي اﻋﻤﺎل ﺷﻤﺎ ﺳﻨﮕﻴﻦ و ﮔﺮان اﺳﺖ‪ ،‬ﺑﺎ ﮔﻔﺘﻦ اﻳﻦ دو ﮐﻠﻤﻪ ﺑﺮ ﻋﺮب و ﻋﺠﻢ ﻣﺎﻟﮏ‬ ‫ﺷﻮﻳﺪ‪ ،‬ﺗﺎ ﺟﻤﻴﻊ اﻣﻮر در اﺧﺘﻴﺎر ﺷﻤﺎ ﻗﺮار ﮔﻴﺮد‪ .‬ﺑﺎ اﻳﻦ دو ﮐﻠﻤﻪ وارد ﺑﻬﺸﺖ ﻣﻲ ﺷﻮﻳﺪ و از‬ ‫ــــــــــــــــــــــــــــــــــ‬

‫‪1 .‬ﺷﻌﺮاء )‪214 :(26‬‬ ‫‪2 .‬ﻣﻨﺎﻗﺐ ﺁل اﺑﻲ ﻃﺎﻟﺐ‪ ،‬ج ‪ ،1‬ص‪ ; 306‬ﺗﺎوﻳﻞ اﻻﻳﺎت‪ ،‬ج ‪ ،1‬ص‪ ; 394‬ﻧﻈﻢ درر اﻟﺴﻤﻄﻴﻦ‪ ،‬ص‪ً 83‬ا ﻧﻬﺞ‬ ‫اﻻﻳﻤﺎن‪ ،‬ﺻﺺ‪ 238‬و ‪ ; 239‬ﺷﺒﻬﺎي ﭘﻴﺸﺎور‪ ،‬ص‪» 318‬هﺬا ﻣﺎ ﺳﺤﺮﮐﻢ ﺑﻪ اﻟﺮﺟﻞ»‬ ‫ﺻﻔﺤﻪ ‪90‬‬ ‫دوزخ ﻧﺠﺎت ﭘﻴﺪا ﺧﻮاهﻴﺪ ﮐﺮد‪ .‬ﺁن دو ﮐﻠﻤﻪ‪ :‬ﻳﮑﻲ ﮔﻮاهﻲ ﺑﻪ وﺣﺪاﻧﻴﺖ ﺧﺪا و دﻳﮕﺮي‬ ‫ﮔﻮاهﻲ ﺑﻪ رﺳﺎﻟﺖ ﻣﻦ اﺳﺖ‪ .‬ﺑﻨﺎﺑﺮاﻳﻦ اوﻟﻴﻦ ﮐﺴﻲ ﮐﻪ دﻋﻮت ﻣﺮا اﺟﺎﺑﺖ و ﻳﺎري ﻧﻤﺎﻳﺪ او ﺑﺮادر ﻣﻦ‪ ،‬وزﻳﺮ ﻣﻦ‪ ،‬وارث‬ ‫ﻣﻦ و ﺧﻠﻴﻔﻪ ﺑﻌﺪ از ﻣﻦ ﺧﻮاهﺪ ﺑﻮد)‪)».1‬‬ ‫اﻳﺸﺎن ﺁﺧﺮﻳﻦ ﺟﻤﻠﻪ را ﺳﻪ ﺑﺎر ﺗﮑﺮار ﻧﻤﻮد‪ .‬در هﺮ ﺑﺎر ﺑﻪ ﺟﺰ ﻋﻠﻲ)ﻋﻠﻴﻪ اﻟﺴﻼم( ﮐﺴﻲ ﭘﺎﺳﺦ ﻧﺪاد و ﻓﻘﻂ ﻋﻠﻲ)ﻋﻠﻴﻪ‬ ‫اﻟﺴﻼم( ﻣﻲ ﮔﻔﺖ‪» :‬اي ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ ﺧﺪا ﻣﻦ ﻳﺎرﻳﺖ ﻣﻲ دهﻢ و ﮐﻤﮏ ﮐﺎر ﺗﻮ ﻣﻲ ﺑﺎﺷﻢ)‪ .«(2‬ﭘﺲ ﺣﻀﺮت او را ﻧﻮﻳﺪ ﺧﻼﻓﺖ‬ ‫داد و ﻓﺮﻣﻮد‪» :‬ﺑﻪ درﺳﺘﻲ ﮐﻪ او ﺑﺮادر ﻣﻦ‪ ،‬وﺻﻲ ﻣﻦ و ﺧﻠﻴﻔﻪ ﻣﻦ در ﻣﻴﺎن ﺷﻤﺎ ﻣﻲ ﺑﺎﺷﺪ)‪ .(3‬اﻣﺎم اﺣﻤﺪ ﺣﻨﺒﻞ و ﻣﻴﺮ‬ ‫ﺳﻴﺪ ﻋﻠﻲ هﻤﺪاﻧﻲ ﺷﺎﻓﻌﻲ از ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ ﺧﺪا ﻧﻘﻞ ﻣﻲ ﮐﻨﻨﺪ ﮐﻪ ﻓﺮﻣﻮد‪» :‬اي ﻋﻠﻲ! ﺗﻮ ذﻣﻪ ﻣﺮا ﺑﺮي ﻣﻲ ﮐﻨﻲ و ﺗﻮ ﺧﻠﻴﻔﻪ ﻣﻦ‬ ‫ﺑﺮ اﻣﺘﻢ ﻣﻲ ﺑﺎﺷﻲ«‪ (4).‬اﻳﻦ ﺣﺪﻳﺚ در ﺑﻴﺶ از ﺑﻴﺴﺖ ﮐﺘﺎب ﻣﻌﺘﺒﺮ اهﻞ ﺳﻨﺖ ذﮐﺮ ﺷﺪﻩ ﮐﻪ ﺑﻴﺶ از ﺣﺪ ﺗﻮاﺗﺮ اﺳﺖ‪)5).‬‬ ‫اﻣﺎم اﺣﻤﺪ ﺣﻨﺒﻞ و اﺑﻦ ﻣﻐﺎزﻟﻲ و ﺛﻌﺎﻟﺒﻲ ﻧﻴﺰ از ﺣﻀﺮت رﺳﻮل)ﺻﻠﻲ اﷲ ﻋﻠﻴﻪ وﺁﻟﻪ( ﻧﻘﻞ ﻣﻲ ﮐﻨﻨﺪ‪» :‬هﻤﺎﻧﺎ ﮐﻪ ﺗﻮ‬ ‫ﺑﺮادر ﻣﻦ‪ ،‬وﺻﻲ‪ ،‬ﺧﻠﻴﻔﻪ و ادا ﮐﻨﻨﺪﻩ دِﻳﻦ ﻣﻦ هﺴﺘﻲ«‪ (6).‬در ﺟﺎﻳﻲ دﻳﮕﺮ اﺑﻮاﻟﻘﺎﺳﻢ ﺣﺴﻴﻦ ﺑﻦ ﻣﺤﻤﺪ از اﻧﺲ اﺑﻦ ﻣﺎﻟﮏ‬ ‫از ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ ﺧﺪا)ﺻﻠﻲ اﷲ ﻋﻠﻴﻪ وﺁﻟﻪ( ﻧﻘﻞ ﻣﻲ ﮐﻨﺪ‪» :‬ﺑﻪ درﺳﺘﻲ ﮐﻪ دوﺳﺖ ﻣﻦ‪ ،‬وزﻳﺮ ﻣﻦ‪ ،‬ﺧﻠﻴﻔﻪ ﻣﻦ و ﺑﻬﺘﺮﻳﻦ ﮐﺴﻲ ﮐﻪ‬ ‫ﺑﻌﺪ از ﺧﻮد ﺑﺠﺎي ﻣﻲ ﮔﺬارم ﺗﺎ دِﻳﻦ ﻣﺮا ادا ﮐﻨﺪ و‬ ‫ــــــــــــــــــــــــــــــــــ‬ ‫ن اﷲ ﺑﻌﺜﻨﻲ‬ ‫‪1 .‬اﻻرﺷﺎد‪ ،‬ج ‪ ،1‬ص‪ ; 49‬اﻻﻧﻮار اﻟﻌﻠﻮﻳﻪ‪ ،‬ص‪ ; 39‬ﺷﺒﻬﺎي ﭘﻴﺸﺎور‪ ،‬ص‪» 318‬ﻳﺎ ﺑﻨﻲ ﻋﺒﺪ اﻟﻤﻄّﻠﺐ إ ّ‬ ‫ﻦ} و أﻧﺎ أدﻋﻮﮐﻢ إﻟﻲ ﮐﻠﻤﺘﻴﻦ ﺧﻔﻴﻔﺘﻴﻦ‬ ‫ﮏ اﻻَْﻗْ َﺮﺑِﻴ َ‬ ‫ﻋﺸِﻴ َﺮ َﺗ َ‬ ‫ﻞ { َو َأﻧْ ِﺬرْ َ‬ ‫إﻟﻲ اﻟﺨﻠﻖ ﮐﺎﻓﺔ و ﺑﻌﺜﻨﻲ إﻟﻴﮑﻢ ﺧﺎﺻﺔ ﻓﻘﺎل ﻋ ّﺰ و ﺟ ّ‬ ‫ﻋﻠﻲ اﻟﻠﺴﺎن ﺛﻘﻴﻠﺘﻴﻦ ﻓﻲ اﻟﻤﻴﺰان ﺗﻤﻠﮑﻮن ﺑﻬﻤﺎ اﻟﻌﺮب و اﻟﻌﺠﻢ و ﺗﻨﻘﺎد ﻟﮑﻢ ﺑﻬﻤﺎ اﻷﻣﻢ و ﺗﺪﺧﻠﻮن ﺑﻬﻤﺎ اﻟﺠﻨﺔ و ﺗﻨﺠﻮن‬ ‫ﻻ اﻟّﻠ ُﻪ و أﻧّﻲ رﺳﻮل اﷲ ﻓﻤﻦ ﻳﺠﺒﻨﻲ إﻟﻲ هﺬا اﻷﻣﺮ و ﻳﺆازرﻧﻲ ﻋﻠﻴﻪ و ﻋﻠﻲ اﻟﻘﻴﺎم ﺑﻪ ﻳﮑﻦ‬ ‫ﺑﻬﻤﺎ ﻣﻦ اﻟﻨﺎر ﺷﻬﺎدة أن ﻻ إِﻟ َﻪ ِإ ﱠ‬ ‫أﺧﻲ و وﺻﻴﻲ و وزﻳﺮي و وارﺛﻲ و ﺧﻠﻴﻔﺘﻲ ﻣﻦ ﺑﻌﺪي‪».‬‬ ‫‪2 .‬ﺷﺒﻬﺎي ﭘﻴﺸﺎور‪ ،‬ص‪» 318‬أﻧﺎ أﻧﺼﺮﮎ و وزﻳﺮﮎ ﻳﺎ ﻧﺒ ّ‬ ‫ﻲ اﷲ‪».‬‬ ‫ن هﺬا أﺧﻲ و وﺻﻴّﻲ َو ﺧﻠﻴﻔﺘﻲ ﻓﻴﮑﻢ‪».‬‬ ‫‪3 .‬ﻣﺴﻨﺪ اﺣﻤﺪ‪ ،‬ج ‪ ،1‬ص‪ ; 111‬ﺷﺒﻬﺎي ﭘﻴﺸﺎور‪ ،‬ص‪» 318‬إ ّ‬ ‫‪4 .‬ﻋﻴﻮن اﺧﺒﺎر اﻟﺮﺿﺎ)ﻋﻠﻴﻪ اﻟﺴﻼم(‪ ،‬ص‪ ; 65‬ﻣﺴﻨﺪ اﻻﻣﺎم رﺿﺎ)ﻋﻠﻴﻪ اﻟﺴﻼم(‪ .‬ج ‪ ،1‬ص‪ ; 130‬ﻳﻨﺎﺑﻴﻊ اﻟﻤﻮدة ﻟﺬوي‬ ‫ﻲ أﻧﺖ ﺗﺒﺮيء ذﻣّﺘﻲ و أﻧﺖ ﺧﻠﻴﻔﺘﻲ ﻋﻠﻲ أﻣّﺘﻲ‪».‬‬ ‫اﻟﻘﺮﺑﻲ‪ ،‬ج ‪ ،2‬ص‪ ; 280‬ﺷﺒﻬﺎي ﭘﻴﺸﺎور‪ ،‬ص‪» 319‬ﻳﺎ ﻋﻠ ّ‬ ‫‪5 .‬ﻣﺴﻨﺪ اﺣﻤﺪ ﺑﻦ ﺣﻨﺒﻞ ص‪ 111‬و ‪ 331‬ﺟﻠﺪ اول ـ ﺛﻌﻠﺒﻲ در ﺗﻔﺴﻴﺮ ﺁﻳﻪ ـ اﺑﻮ ﻧﻌﻴﻢ ﺣﻠﻴﻪ اﻻوﻟﻴﺎء و ﺑﻴﺴﺖ ﻣﺪرﮎ از‬ ‫ﮐﺘﺐ اهﻞ ﺳﻨﺖ ﻣﺬﮐﻮر در ص‪ 317‬ﺷﺒﻬﺎي ﭘﻴﺸﺎور‪.‬‬ ‫‪6 .‬اﻟﺼﻮارم اﻟﻤﻬﺮﻗﻪ‪ ،‬ص‪ ; 209‬ﺷﺒﻬﺎي ﭘﻴﺸﺎور‪ ،‬ص‪» 319‬أﻧﺖ أﺧﻲ و وﺻﻴّﻲ و ﺧﻠﻴﻔﺘﻲ و ﻗﺎﺿﻲ دﻳﻨﻲ‪».‬‬ ‫ﺻﻔﺤﻪ ‪91‬‬

‫وﻋﺪﻩ ﻣﺮا وﻓﺎ ﮐﻨﺪ‪ ،‬هﻤﺎﻧﺎ ﻋﻠﻲ اﺑﻦ اﺑﻲ ﻃﺎﻟﺐ)ﻋﻠﻴﻪ اﻟﺴﻼم( ﻣﻲ ﺑﺎﺷﺪ)‪)».1‬‬ ‫ﻣﻴﺮ ﺳﻴﺪ ﻋﻠﻲ هﻤﺪاﻧﻲ ﺷﺎﻓﻌﻲ ﻧﻴﺰ از ﺧﻠﻴﻔﻪ دوم ﻋﻤﺮ ﻧﻘﻞ ﻣﻲ ﮐﻨﺪ ﮐﻪ ﭼﻮن ﭘﻴﻐﻤﺒﺮ)ﺻﻠﻲ اﷲ ﻋﻠﻴﻪ وﺁﻟﻪ(ﺑﻴﻦ اﺻﺤﺎب‬ ‫ﺧﻮد ﻋﻘﺪ اﺧﻮت ﺑﺴﺖ‪ ،‬ﻓﺮﻣﻮد‪» :‬اﻳﻦ ﻋﻠﻲ ﺑﺮادر ﻣﻦ در دﻧﻴﺎ و ﺁﺧﺮت‪ ،‬ﺧﻠﻴﻔﻪ ﻣﻦ در اهﻞ ﻣﻦ‪ ،‬وﺻﻲ ﻣﻦ در اﻣﺖ ﻣﻦ‬ ‫و وارث و ادا ﮐﻨﻨﺪﻩ دﻳﻦ ﻣﻦ اﺳﺖ‪ .‬ﻣﺎل او از ﻣﻦ و ﻣﺎل ﻣﻦ از اوﺳﺖ‪ .‬ﻧﻔﻊ او ﻧﻔﻊ ﻣﻦ و ﺿﺮر او ﺿﺮر ﻣﻦ اﺳﺖ‪.‬‬ ‫ﭘﺲ هﺮ ﮐﺲ او را دوﺳﺖ دارد ﻣﺮا دوﺳﺖ داﺷﺘﻪ‪ ،‬و هﺮﮐﺲ ﺑﺎ او دﺷﻤﻨﻲ ورزد ﺑﺎ ﻣﻦ دﺷﻤﻨﻲ داﺷﺘﻪ اﺳﺖ)‪ .«(2‬ﺑﺎز‬ ‫هﻤﺎن ﺷﺨﺺ ﻓﺮﻣﻮد‪» :‬او وزﻳﺮ و ﺧﻠﻴﻔﻪ ﻣﻦ اﺳﺖ)‪)».3‬‬ ‫ﻣﺤﻤﺪ ﺑﻦ ﻳﻮﺳﻒ ﮔﻨﺠﻲ ﺷﺎﻓﻌﻲ ﻧﻴﺰ از اﺑﻮذر ﻏﻔﺎري و او از ﭘﻴﻐﻤﺒﺮ ﭼﻨﻴﻦ ﻧﻘﻞ ﮐﺮدﻩ اﺳﺖ‪» :‬ﭘﺮﭼﻢ ﻋﻠﻲ‬ ‫اﻣﻴﺮاﻟﻤﺆﻣﻨﻴﻦ)ﻋﻠﻴﻪ اﻟﺴﻼم( در ﮐﻨﺎر ﺣﻮض ﮐﻮﺛﺮ ﺑﺮ ﻣﻦ وارد ﺷﻮد ﮐﺴﻲ ﮐﻪ ﭘﻴﺸﻮاي روي و دﺳﺖ و ﭘﺎ ﺳﻔﻴﺪان اﺳﺖ‬ ‫و ﺧﻠﻴﻔﻪ ﻣﻦ ﺑﻌﺪ از ﻣﻦ اﺳﺖ)‪)».4‬‬ ‫ﮐﺴﺎﻧﻲ ﭼﻮن ﺧﻄﻴﺐ ﺧﻮارزﻣﻲ و اﺑﻦ ﻣﻐﺎزﻟﻲ ﻧﻴﺰ از ﭘﻴﻐﻤﺒﺮ ﻧﻘﻞ ﮐﺮدﻩ اﻧﺪ ﺧﻄﺎب ﺑﻪ ﻋﻠﻲ)ﻋﻠﻴﻪ اﻟﺴﻼم(ﻓﺮﻣﻮد‪» :‬ﻣﻦ و‬ ‫ﻋﻠﻲ از ﻳﮏ ﻧﻮر ﺁﻓﺮﻳﺪﻩ ﺷﺪﻩ اﻳﻢ‪ .‬ﺧﺪاوﻧﺪ ﻗﺒﻞ از ﺧﻠﻘﺖ ﺁدم ﺁن ﻧﻮر را در ﺻﻠﺐ ﺁدم ﻗﺮار داد‪ .‬ﭘﺲ هﻤﻮارﻩ ﺑﺎ هﻢ ﻳﮑﻲ‬ ‫ﺑﻮدﻳﻢ ﺗﺎ در ﺻﻠﺐ ﻋﺒﺪاﻟﻤﻄﻠﺐ از هﻢ ﺟﺪا ﺷﺪﻳﻢ‪ .‬ﺁﻧﮕﺎﻩ ﻧﺒﻮت در ﻣﻦ و ﺧﻼﻓﺖ در ﻋﻠﻲ ﻣﻘﺮر ﮔﺮدﻳﺪ)‪)».5‬‬ ‫ــــــــــــــــــــــــــــــــــ‬ ‫‪1 .‬ﻣﻌﺠﻢ اﻟﮑﺒﻴﺮ‪ ،‬ج ‪ ، 6‬ص‪ ; 221‬ﮐﻨﺰ اﻟﻌﻤﺎل‪ ،‬ج ‪ ،11‬ص‪ ; 610‬ﺷﻮاهﺪ اﻟﺘﻨﺰﻳﻞ‪ ،‬ج ‪ ،1‬ص‪ ; 98‬ﺷﺒﻬﺎي ﭘﻴﺸﺎور‪،‬‬ ‫ﻲ ﺑﻦ أﺑﻲ ﻃﺎﻟﺐ‪».‬‬ ‫ن ﺧﻠﻴﻠﻲ و وزﻳﺮي و ﺧﻠﻴﻔﺘﻲ و ﺧﻴﺮ ﻣﻦ أﺗﺮﮎ ﺑﻌﺪي ﻳﻘﻀﻲ دﻳﻨﻲ و ﻳﻨﺠﺰ ﻣﻮﻋﺪي ﻋﻠ ّ‬ ‫ص‪» 320‬إ ّ‬ ‫‪2 .‬اﻟﺨﻼف‪ ،‬ج ‪ ،1‬ص‪ ; 28‬ﻣﻘﺎم اﻻﻣﺎم ﻋﻠﻲ)ﻋﻠﻴﻪ اﻟﺴﻼم( ص‪ ; 22‬اﻻﻣﺎم ﻋﻠﻲ)ﻋﻠﻴﻪ اﻟﺴﻼم( ﻓﻲ ﺁراء اﻟﺨﻠﻔﺎ‪ ،‬ص‪85‬‬ ‫ﻲ أﺧﻲ ﻓﻲ اﻟﺪﻧﻴﺎ واﻵﺧﺮة و ﺧﻠﻴﻔﺘﻲ ﻓﻲ أهﻠﻲ و وﺻﻴّﻲ ﻓﻲ أﻣﺘﻲ و وارث ﻋﻠﻤﻲ و‬ ‫; ﺷﺒﻬﺎي ﭘﻴﺸﺎور‪ ،‬ص‪» 320‬هﺬا ﻋﻠ ّ‬ ‫ﻗﺎﺿﻲ دﻳﻨﻲ ﻣﺎﻟﻪ ﻣﻨّﻲ ﻣﺎﻟﻲ ﻣﻨﻪ ﻧﻔﻌﻪ ﻧﻔﻌﻲ و ﺿﺮّﻩ ﺿﺮّي ﻣﻦ أﺣﺒّﻪ ﻓﻘﺪ أﺣﺒّﻨﻨﻲ و ﻣﻦ أﺑﻐﻀﻪ ﻓﻘﺪ أﺑﻐﻀﻨﻲ‪».‬‬ ‫‪3 .‬ﻳﻨﺎﺑﻴﻊ اﻟﻤﻮدة ﻟﺬوي اﻟﻘﺮﺑﻲ‪ ،‬ج ‪ ،2‬ص‪ ; 288‬ﺷﺒﻬﺎي ﭘﻴﺸﺎور‪ ،‬ص‪َ » 320‬و ُه َﻮ ﺧَﻠﻴﻔﺘﻲ و وزﻳﺮي»‬ ‫ﻲ اﻟﺤﻮض راﻳﺔ‬ ‫‪4 .‬ﻣﻌﺠﻢ اﻻوﺳﻂ‪ ،‬ج ‪ ،3‬ص‪ ; 6‬اﻟﻤﻮﺿﻮﻋﺎت‪ ،‬ج ‪ ،1‬ص‪ ; 389‬ﺷﺒﻬﺎي ﭘﻴﺸﺎور‪ ،‬ص‪» 320‬ﺗﺮد ﻋﻠ ّ‬ ‫ﻲ أﻣﻴﺮاﻟﻤﺆﻣﻨﻴﻦ و إﻣﺎم اﻟﻐﺮ اﻟﻤﺤﺠّﻠﻴﻦ و اﻟﺨﻠﻴﻔﺔ ﻣﻦ ﺑﻌﺪي‪».‬‬ ‫ﻋﻠ ّ‬ ‫‪5 .‬ﻳﻨﺎﺑﻴﻊ اﻟﻤﻮدة ﻟﺬوي اﻟﻘﺮﺑﻲ‪ ،‬ج ‪ ،2‬ص‪ ; 308‬ﻣﻨﺎﻗﺐ ﺁل اﺑﻲ ﻃﺎﻟﺐ‪ ،‬ج ‪ ،3‬ص‪ ; 61‬ﺷﺮح اﻻﺧﺒﺎر‪ ،‬ج ‪ ،1‬ص‪220‬‬ ‫; ﻧﻬﺞ اﻻﻳﻤﺎن‪ ،‬ص‪ ; 292‬ﺷﺒﻬﺎي ﭘﻴﺸﺎور‪ ،‬ص‪» 321‬ﺧﻠﻘﺖ أﻧﺎ و ﻋﻠﻲ ﻣﻦ ﻧﻮر واﺣﺪ ﻗﺒﻞ أن ﻳﺨﻠﻖ اﷲ ﺁدم ﺑﺄرﺑﻌﺔ ﺁﻻف‬ ‫ﻋﺎم ﻓﻠﻤﺎ ﺧﻠﻖ ﺁدم رﮐﺐ ذﻟﮏ اﻟﻨﻮر ﻓﻲ ﺻﻠﺒﻪ ﻓﻠﻢ ﻧﺰل ﻓﻲ ﺷﻲء واﺣﺪ ﺣﺘﻲ اﻓﺘﺮﻗﻨﺎ ﻓﻲ ﺻﻠﺐ ﻋﺒﺪ اﻟﻤﻄّﻠﺐ ﻓﻔﻲ اﻟﻨﺒﻮة و‬ ‫ﻓﻲ ﻋﻠﻲ اﻟﺨﻼﻓﺔ‪».‬‬ ‫ﺻﻔﺤﻪ ‪92‬‬ ‫ﻣﺤﻤﺪ ﺑﻦ ﺟﺮﻳﺮ ﻃﺒﺮي ﻧﻴﺰ در »ﮐﺘﺎب اﻟﻮﻻﻳﻪ« از ﻗﻮل ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ ﺧﺪا)ﺻﻠﻲ اﷲ ﻋﻠﻴﻪ وﺁﻟﻪ( ﻧﻘﻞ ﻣﻲ ﮐﻨﺪ ﮐﻪ‬ ‫اﻳﺸﺎن در اواﻳﻞ ﺧﻄﺒﻪ ﻏﺪﻳﺮ ﺧﻢ ﻓﺮﻣﻮد‪» :‬ﺟﺒﺮﺋﻴﻞ از ﺟﺎﻧﺐ ﭘﺮوردﮔﺎ‪ ،‬ﻣﺮا اﻣﺮ ﻧﻤﻮد ﮐﻪ در اﻳﻦ ﻣﮑﺎن ﻗﻴﺎم ﻧﻤﻮدﻩ و‬ ‫ﺗﻤﺎﻣﻲ ﻣﺮدم‪ ،‬از ﺳﻔﻴﺪ و ﺳﻴﺎﻩ را ﺁﮔﺎﻩ ﺳﺎزم ﮐﻪ ﻋﻠﻲ اﺑﻦ اﺑﻲ ﻃﺎﻟﺐ)ﻋﻠﻴﻪ اﻟﺴﻼم(ﺑﺮادر‪ ،‬وﺻﻲ‪ ،‬ﺧﻠﻴﻔﻪ و اﻣﺎم ﺑﻌﺪ از ﻣﻦ‬ ‫اﺳﺖ‪ .‬اي ﺟﻤﺎﻋﺖ! ﺧﺪاوﻧﺪ ﻋﻠﻲ را ﺑﻪ ﻋﻨﻮان وﻟﻲ و اﻣﺎم ﺷﻤﺎ ﻧﺼﺐ‪ ،‬و ﻃﺎﻋﺖ او را ﺑﺮ هﻤﻪ واﺟﺐ ﻧﻤﻮدﻩ اﺳﺖ‪ ،‬ﻗﻮل‬

‫او ﺟﺎﻳﺰ و ﺣﮑﻢ او اﻣﻀﺎ ﺷﺪﻩ اﺳﺖ‪ .‬هﺮ ﮐﺲ ﺑﺎ او ﻣﺨﺎﻟﻔﺖ ﻧﻤﺎﻳﺪ ﻣﻠﻌﻮن و هﺮ ﮐﺲ او را ﺗﺄﻳﻴﺪ ﻧﻤﺎﻳﺪ‪ ،‬ﻣﺸﻤﻮل رﺣﻤﺖ‬ ‫ﺧﺪاي ﺗﻌﺎﻟﻲ ﺧﻮاهﺪ ﺑﻮد)‪)».1‬‬ ‫هﻤﭽﻨﻴﻦ ﺷﻴﺦ ﺳﻠﻴﻤﺎن ﺑﻠﺨﻲ ﺣﻨﻔﻲ در »ﻳﻨﺎﺑﻴﻊ اﻟﻤﻮدﻩ« رواﻳﺘﻲ را از اﺑﻦ ﻋﺒﺎس از ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ ﺧﺪا)ﺻﻠﻲ اﷲ ﻋﻠﻴﻪ وﺁﻟﻪ( ﻧﻘﻞ‬ ‫ﻣﻲ ﮐﻨﺪ ﮐﻪ در ﺁن ﺑﺴﻴﺎري از ﺻﻔﺎت ﻣﺨﺼﻮص ﺣﻀﺮت اﻣﻴﺮ)ﻋﻠﻴﻪ اﻟﺴﻼم( ﺑﻴﺎن ﺷﺪﻩ اﺳﺖ‪ .‬هﺮ ﮐﺪام از اﻳﻦ ﺻﻔﺎت‬ ‫ﻣﻲ ﺗﻮاﻧﺪ دﻟﻴﻞ و ﮔﻮاهﻲ ﺑﺮ اﺛﺒﺎت ﺧﻼﻓﺖ اﻳﺸﺎن ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ﻣﻌﻨﻲ ﮐﺎﻣﻞ ﺁن ﺣﺪﻳﺚ ﭼﻨﻴﻦ اﺳﺖ »ﻳﺎ ﻋﻠﻲ! ﺗﻮ ﺻﺎﺣﺐ ﺣﻮض‬ ‫ﻣﻨﻲ‪ ،‬ﺻﺎﺣﺐ ﭘﺮﭼﻢ و ﻟﻮاي ﻣﻨﻲ‪ ،‬ﺣﺒﻴﺐ دل‪ ،‬وﺻﻲ‪ ،‬وارث ﻋﻠﻢ ﻣﻦ و ﺧﻠﻴﻔﻪ ﻣﻨﻲ‪ .‬ﺗﻮ اﻣﺎﻧﺖ دار ﻣﻮارﻳﺚ اﻧﺒﻴﺎ و اﻣﻴﻦ‬ ‫ﺧﺪا و ﺗﻮ ﺣﺠﺖ ﭘﺮوردﮔﺎر ﺑﺮ ﺗﻤﺎﻣﻲ ﺧﻠﻖ ﻣﻲ ﺑﺎﺷﻲ‪ .‬ﺗﻮ رﮐﻦ اﻳﻤﺎن‪ ،‬ﻧﮕﻬﺒﺎن اﺳﻼم‪ ،‬ﭼﺮاغ ﻇﻠﻤﺖ‪ ،‬ﻧﻮر هﺪاﻳﺖ‪ ،‬ﻋﻠﻢ و‬ ‫ﻣﺮﻓﻮع ﺑﺮاي اهﻞ دﻧﻴﺎ هﺴﺘﻲ‪ .‬هﺮ ﮐﺲ از ﺗﻮ ﭘﻴﺮوي ﮐﻨﺪ ﻧﺠﺎت ﻳﺎﺑﺪ و هﺮ ﮐﺲ ﻣﺨﺎﻟﻔﺖ ﻧﻤﺎﻳﺪ هﻼﮎ ﮔﺮدد‪ .‬اي ﻋﻠﻲ ﺗﻮ‬ ‫راﻩ ﺁﺷﮑﺎر و واﺿﺢ و ﺻﺮاط ﻣﺴﺘﻘﻴﻤﻲ‪ .‬ﺗﻮ ﭘﻴﺸﻮاي ﺳﻔﻴﺪ روﻳﺎن‪ ،‬ﺳﻠﻄﺎن ﻣﺆﻣﻨﺎن‪ ،‬ﺁﻗﺎ و ﭘﻴﺸﻮاي هﻤﻪ ﮐﺴﺎﻧﻲ هﺴﺘﻲ‬ ‫ﮐﻪ ﻣﻦ‪ ،‬ﺁﻗﺎ و ﻣﻮﻻي ﺁﻧﺎن هﺴﺘﻢ‪ .‬اﻟﺒﺘﻪ ﻣﻦ ﻣﻮﻻ و ﺁﻗﺎي هﺮ ﻣﺆﻣﻦ و ﻣﺆﻣﻨﻪ اي هﺴﺘﻢ‪ .‬هﺮ ﺣﻼل زادﻩ اي ﺗﻮ را دوﺳﺖ‬ ‫ﻣﻲ دارد و ﺑﻪ ﺟﺰ ﺣﺮام زادﻩ‪ ،‬ﮐﺴﻲ ﺗﻮ را دﺷﻤﻦ ﻧﻤﻲ داﻧﺪ‪ .‬ﺧﺪاوﻧﺪ هﻴﭻ ﮔﺎﻩ ﻣﺮا ﺑﻪ ﺁﺳﻤﺎن ﻧﺒُﺮد و ﺑﺎ ﻣﻦ ﺗﮑﻠﻢ ﻧﮑﺮد‬ ‫ﻣﮕﺮ ﺁن ﮐﻪ ﻓﺮﻣﻮد‪ :‬اي ﻣﺤﻤﺪ! ﺳﻼم ﻣﺮا ﺑﻪ ﻋﻠﻲ ﺑﺮﺳﺎن و ﺑﻪ او اﻋﻼم ﮐﻦ ﮐﻪ او اﻣﺎم دوﺳﺘﺎن ﻣﻦ و ﻧﻮر ﻣﻄﻴﻌﺎن ﻣﻦ‬ ‫اﺳﺖ‪ .‬ﭘﺲ اي ﻋﻠﻲ!‬ ‫ــــــــــــــــــــــــــــــــــ‬ ‫‪1 .‬اﻟﻐﺪﻳﺮ‪ ،‬ج‪ ،1‬ص‪ ; 215‬ﺷﺒﻬﺎي ﭘﻴﺸﺎور‪ ،‬ص‪322‬‬ ‫ﻲ ﺑﻦ أﺑﻲ ﻃﺎﻟﺐ أﺧﻲ و‬ ‫ن ﻋﻠ ّ‬ ‫«و ﻗﺪ أﻣﺮﻧﻲ ﺟﺒﺮاﺋﻴﻞ ﻋﻦ رﺑّﻲ أن أﻗﻮم ﻓﻲ هﺬا اﻟﻤﺸﻬﺪ و أﻋﻠﻢ ﮐﻞ أﺑﻴﺾ و أﺳﻮد أ ّ‬ ‫وﺻﻴﻲ و ﺧﻠﻴﻔﺘﻲ و اﻹﻣﺎم ﺑﻌﺪي‪ ...‬ﻣﻌﺎﺷﺮ اﻟﻨﺎس ذﻟﮏ ﻓﺈن اﷲ ﻗﺪ ﻧﺼﺒﻪ ﻟﮑﻢ إﻣﺎﻣﺎ و ﻓﺮض ﻃﺎﻋﺘﻪ ﻋﻠﻲ ﮐﻞ أﺣﺪ ﻣﺎض‬ ‫ﺣﮑﻤﻪ ﺟﺎﺋﺰ ﻗﻮﻟﻪ ﻣﻠﻌﻮن ﻣﻦ ﺧﺎﻟﻔﻪ ﻣﺮﺣﻮم ﻣﻦ ﺻﺪﻗﻪ‪».‬‬ ‫ﺻﻔﺤﻪ ‪93‬‬ ‫اﻳﻦ ﮐﺮاﻣﺖ ﮔﻮاراي ﺗﻮ ﺑﺎد)‪)».1‬‬ ‫اﺑﻮاﻟﻤﺆﻳﺪ ﻣﻮﻓﻖ اﻟﺪﻳﻦ ﮐﻪ از ﻣﺸﺎهﻴﺮ ﺧﻄﺒﺎي ﺧﻮارزم اﺳﺖ‪ ،‬در ﮐﺘﺎب »ﻓﻀﺎﺋﻞ اﻣﻴﺮاﻟﻤﺆﻣﻨﻴﻦ« از ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ ﺧﺪا)ﺻﻠﻲ‬ ‫اﷲ ﻋﻠﻴﻪ وﺁﻟﻪ( ﭼﻨﻴﻦ ﻧﻘﻞ ﻣﻲ ﮐﻨﺪ‪ :‬وﻗﺘﻲ در ﻣﻌﺮاج ﺑﻪ ﺳﺪرﻩ اﻟﻤﻨﺘﻬﻲ رﺳﻴﺪم از ﻣﻦ ﺳﺆال ﺷﺪ ﮐﻪ ﻣﺤﻤﺪ! ﭼﻪ ﮐﺴﻲ را‬ ‫در ﻣﻴﺎن ﺧﻠﻖ ﻓﺮﻣﺎﻧﺒﺮدارﺗﺮ ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ ﺧﻮد ﻳﺎﻓﺘﻲ؟ ﻋﺮض ﮐﺮدم »ﻋﻠﻲ را«‪ ،‬ﮔﻔﺘﻨﺪ ﺑﻪ راﺳﺘﻲ ﮐﻪ درﺳﺖ ﭘﺎﺳﺦ دادي‪.‬‬ ‫ﺁﻧﮕﺎﻩ از ﻣﻦ ﺳﺆال ﺷﺪ ﮐﻪ »ﺁﻳﺎ ﺑﺮاي ﺧﻮد ﺧﻠﻴﻔﻪ اي اﻧﺘﺨﺎب ﻧﻤﻮدﻩ اي ﺗﺎ ﻣﻘﺎﺻﺪ ﺗﻮ را ﺑﻪ ﻣﺮدم ﺑﺮﺳﺎﻧﺪ و ﺑﻨﺪﮔﺎن ﻣﺮا از‬ ‫ﮐﺘﺎﺑﻢ ﺗﻌﻠﻴﻢ دهﺪ«‪ .‬ﻋﺮض ﮐﺮدم‪ :‬ﭘﺮوردﮔﺎرا! هﺮ ﮐﺲ را ﺗﻮ اﻧﺘﺨﺎب ﻧﻤﺎﻳﻲ ﻣﻦ هﻢ او را اﺧﺘﻴﺎر ﺧﻮاهﻢ ﮐﺮد‪ .‬ﭘﺲ‬ ‫ﺧﻄﺎب ﺁﻣﺪ ﮐﻪ ﻣﻦ ﻋﻠﻲ را از ﺑﺮاي ﺗﻮ ﺧﻠﻴﻔﻪ و وﺻﻲ اﺧﺘﻴﺎر ﮐﺮدم و او را ﺑﻪ ﻋﻠﻢ و ﺣﻠﻢ ﺧﻮد ﻣﻔﺘﺨﺮ ﻧﻤﻮدم‪ .‬او اﻣﻴﺮ‬ ‫ﻣﺆﻣﻨﺎن اﺳﺖ و ﺑﻪ ﺣﻖ‪ ،‬ﮐﻪ ﻧﻪ در ﮔﺬﺷﺘﻪ و ﻧﻪ در ﺁﻳﻨﺪﻩ اﺣﺪي ﺑﺎ ﭼﻨﻴﻦ ﻣﻘﺎم و ﻣﻨﺰﻟﺘﻲ ﻧﺨﻮاهﺪ ﺁﻣﺪ)‪)».2‬‬ ‫هﻤﭽﻨﻴﻦ ﺻﻼح اﻟﺪﻳﻦ ﺻﻔﺪي در »واﻓﻲ ﺑﺎﻟﻮﻓﻴﺎت« ﮔﻔﺘﻪ اﺳﺖ‪» :‬ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ ﺧﺪا)ﺻﻠﻲ اﷲ ﻋﻠﻴﻪ وﺁﻟﻪ( ﺑﺮ اﻣﺎﻣﺖ ﻋﻠﻲ)ﻋﻠﻴﻪ‬ ‫اﻟﺴﻼم( ﺻﺮاﺣﺖ ﻧﻤﻮدﻩ و ﺁن ﺣﻀﺮت را ﺑﻪ اﻣﺎﻣﺖ ﺑﺮﮔﺰﻳﺪ‪ .‬ﺻﺤﺎﺑﻪ ﻧﻴﺰ ﺁن را ﻣﻲ داﻧﺴﺘﻨﺪ; اﻣﺎ ﻋﻤﺮ ﺑﻦ اﻟﺨﻄﺎب‬ ‫اﻣﺎﻣﺖ و ﺧﻼﻓﺖ ﻋﻠﻲ)ﻋﻠﻴﻪ اﻟﺴﻼم( را ﺑﻪ ﺧﺎﻃﺮ اﺑﻮﺑﮑﺮ ﮐﺘﻤﺎن ﻧﻤﻮد)‪)».3‬‬ ‫ــــــــــــــــــــــــــــــــــ‬ ‫‪1 .‬ﻳﻨﺎﺑﻴﻊ اﻟﻤﻮدة ﻟﺬوي اﻟﻘﺮﺑﻲ‪ ،‬ج ‪ ،1‬ص‪ ; 397‬ﺧﻼﺻﺔ ﻋﺒﻘﺎت اﻻﻧﻮار‪ ،‬ج ‪ ،9‬ص‪ ; 279‬ﺷﺒﻬﺎي ﭘﻴﺸﺎور‪ ،‬ص‪322‬‬ ‫»ﻳﺎ ﻋﻠﻲ أﻧﺖ ﺻﺎﺣﺐ ﺣﻮﺿﻲ و ﺻﺎﺣﺐ ﻟﻮاﺋﻲ و ﻣﻨﺠﺰ ﻋﺪاﺗﻲ و ﺣﺒﻴﺐ ﻗﻠﺒﻲ و وارث ﻋﻠﻤﻲ و أﻧﺖ ﻣﺴﺘﻮدع ﻣﻮارﻳﺚ‬ ‫اﻷﻧﺒﻴﺎء و أﻧﺖ أﻣﻴﻦ اﷲ ﻓﻲ أرﺿﻪ و أﻧﺖ ﺣﺠﺔ اﷲ ﻋﻠﻲ ﺑﺮﻳﺘﻪ و أﻧﺖ رﮐﻦ اﻹﻳﻤﺎن و أﻧﺖ ﻣﺼﺒﺎح اﻟﺪﺟﻲ و أﻧﺖ ﻣﻨﺎر‬ ‫اﻟﻬﺪي و أﻧﺖ اﻟﻌﻠﻢ اﻟﻤﺮﻓﻮع ﻷهﻞ اﻟﺪﻧﻴﺎ ﻣﻦ ﺗﺒﻌﮏ ﻧﺠﺎ و ﻣﻦ ﺗﺨﻠﻒ ﻋﻨﮏ هﻠﮏ و أﻧﺖ اﻟﻄﺮﻳﻖ اﻟﻮاﺿﺢ و أﻧﺖ‬

‫اﻟﺼﺮاط اﻟﻤﺴﺘﻘﻴﻢ و أﻧﺖ ﻗﺎﺋﺪ اﻟﻐﺮ اﻟﻤﺤﺠﻠﻴﻦ و أﻧﺖ ﻳﻌﺴﻮب اﻟﻤﺆﻣﻨﻴﻦ و أﻧﺖ ﻣﻮﻟﻲ ﻣﻦ أﻧﺎ ﻣﻮﻻﻩ و أﻧﺎ ﻣﻮﻟﻲ ﮐﻞ ﻣﺆﻣﻦ‬ ‫ﻞ إﻟﻲ اﻟﺴﻤﺎء ﻗﻂ و‬ ‫و ﻣﺆﻣﻨﺔ ﻻ ﻳﺤﺒﮏ إﻻ ﻃﺎهﺮ اﻟﻮﻻدة و ﻻ ﻳﺒﻐﻀﮏ إﻻ ﺧﺒﻴﺚ اﻟﻮﻻدة و ﻣﺎ ﻋﺮج ﺑﻲ رﺑّﻲ ﻋ ّﺰ و ﺟ ّ‬ ‫ﻲ‬ ‫ﮐﻠﻤﻨﻲ رﺑﻲ إﻻ ﻗﺎل ﻟﻲ ﻳﺎ ﻣﺤﻤّﺪ أﻗﺮئ ﻋﻠﻴﺎ ﻣﻨّﻲ اﻟﺴﻼم و ﻋﺮﻓﻪ أﻧّﻪ إﻣﺎم أوﻟﻴﺎﺋﻲ و ﻧﻮر أهﻞ ﻃﺎﻋﺘﻲ ﻓﻬﻨﻴﺌًﺎ ﻟﮏ ﻳﺎ ﻋﻠ ّ‬ ‫هﺬﻩ اﻟﮑﺮاﻣﺔ‪».‬‬ ‫‪2 .‬اﻟﻤﻨﺎﻗﺐ‪ ،‬ص‪ ; 303‬ﺷﺒﻬﺎي ﭘﻴﺸﺎور‪ ،‬ص‪323‬‬ ‫«ﻓﻬﻞ اﺗﺨﺬت ﻟﻨﻔﺴﮏ ﺧﻠﻴﻔﺔ ﻳﺆدي ﻋﻨﮏ و ﻳﻌﻠﻢ ﻋﺒﺎدي ﻣﻦ ﮐﺘﺎﺑﻲ ﻣﺎ ﻻ ﻳﻌﻠﻤﻮن‪ ،‬ﻗﺎل‪ :‬ﻗﻠﺖ اﺧﺘﺮ ﻟﻲ ﻓﺈن ﺧﻴﺮﺗﮏ ﺧﻴﺮ‬ ‫ﻟﻲ‪ ،‬ﻗﺎل‪ :‬ﻗﺪ اﺧﺘﺮت ﻟﮏ ﻋﻠﻴًﺎ ﻓﺎﺗﺨﺬﻩ ﻟﻨﻔﺴﮏ ﺧﻠﻴﻔﺔ و وﺻ ّﻴًﺎ و ﻧﺤﺘﻠﻪ ﻋﻠﻤﻲ و ﺣﻠﻤﻲ و هﻮ أﻣﻴﺮ اﻟﻤﺆﻣﻨﻴﻦ ﺣﻘًﺎ ﻟﻢ ﻳﻨﻠﻬﺎ‬ ‫أﺣﺪ ﻗﺒﻠﻪ و ﻻ أﺣﺪ ﺑﻌﺪﻩ«‪ .‬ﻓﻀﺎﺋﻞ أﻣﻴﺮاﻟﻤﺆﻣﻨﻴﻦ)ﻋﻠﻴﻪ اﻟﺴﻼم(‪ ،‬ﻓﺼﻞ‪ ،19‬ص‪240‬‬ ‫ن اﻹﻣﺎم‬ ‫ﻲ)ﺻﻠﻲ اﷲ ﻋﻠﻴﻪ وﺁﻟﻪ( ﻋﻠﻲ أ ّ‬ ‫‪3 .‬ﺑﻴﺖ اﻻﺣﺰان‪ ،‬ص‪ ; 123‬ﺷﺒﻬﺎي ﭘﻴﺸﺎور‪ ،‬ﺻﺺ‪ 323‬و ‪» 324‬ﻧﺺ اﻟﻨﺒ ّ‬ ‫ﻋﻠﻲ ـ و ﻋﻴﻨﻪ ـ و ﻋﺮﻓﺖ اﻟﺼﺤﺎﺑﺔ ذﻟﮏ وﻟﮑﻦ ﮐﺘﻤﻪ ﻋﻤﺮ ﻷﺟﻞ أﺑﻲ ﺑﮑﺮ رﺿﻲ اﷲ ﻋﻨﻬﻤﺎ‪».‬‬ ‫ﺻﻔﺤﻪ ‪94‬‬ ‫ﺑﺴﻴﺎري از ﻋﻠﻤﺎي اهﻞ ﺳﻨﺖ از ﺟﻤﻠﻪ ﺳﺒﻂ اﺑﻦ ﺟﻮزي و ﺳﻠﻴﻤﺎن ﺑﻠﺨﻲ ﺣﻨﻔﻲ و ﺧﻄﻴﺐ ﺧﻮارزﻣﻲ و‪ ...‬از ﻗﻮل ﺧﻠﻴﻔﻪ‬ ‫دوم از رﺳﻮل ﮔﺮاﻣﻲ اﺳﻼم)ﺻﻠﻲ اﷲ ﻋﻠﻴﻪ وﺁﻟﻪ( ﻧﻘﻞ ﻣﻲ ﮐﻨﻨﺪ‪» :‬اﮔﺮ ﺗﻤﺎم درﺧﺘﺎن ﻗﻠﻢ‪ ،‬درﻳﺎهﺎ ﻣﺮﮐﺐ‪ ،‬ﺟﻨﻴﺎن‬ ‫ﺣﺴﺎﺑﮕﺮ و ﺁدﻣﻴﺎن ﻧﻮﻳﺴﻨﺪﻩ ﺷﻮﻧﺪ ﺑﺎزهﻢ ﻧﻤﻲ ﺗﻮاﻧﻨﺪ ﻓﻀﺎﺋﻞ ﻋﻠﻲ اﺑﻦ اﺑﻲ ﻃﺎﻟﺐ)ﻋﻠﻴﻪ اﻟﺴﻼم( را ﺑﺮ ﺷﻤﺮﻧﺪ‪».‬‬

‫ﮐﺘﺎب ﻓﻀﻞ ﺗﻮ را ﺁب ﺑﺤﺮ ﮐﺎﻓﻲ ﻧﻴﺴﺖ *** ﮐﻪ ﺗﺮ ﮐﻨﻲ ﺳﺮ اﻧﮕﺸﺘﺎن و ﺻﻔﺤﻪ ﺑﺸﻤﺎري‬

‫از ﻃﺮﻓﻲ اﻣﺎم اﺣﻤﺪ ﺣﻨﺒﻞ‪ ،‬ﻃﻴﺮاﻧﻲ و ﺳﻴﻮﻃﻲ‪ ،‬از ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ ﺧﺪا)ﺻﻠﻲ اﷲ ﻋﻠﻴﻪ وﺁﻟﻪ( ﻧﻘﻞ ﮐﺮدﻩ اﻧﺪ‪» :‬ﻋﻠﻲ ﺑﺎ ﻗﺮﺁن و‬ ‫ﻗﺮﺁن ﺑﺎ ﻋﻠﻲ اﺳﺖ‪ .‬اﻳﻦ دو ﺗﺎ ﮐﻨﺎر ﺣﻮض ﮐﻮﺛﺮ از هﻢ ﺟﺪا ﻧﻤﻲ ﺷﻮﻧﺪ‪ .‬ﻋﻠﻲ از ﻣﻦ اﺳﺖ و ﻣﻦ از ﻋﻠﻲ هﺴﺘﻢ‪ .‬هﺮ ﮐﺲ‬ ‫ﻋﻠﻲ را ﺳﺐ ﻧﻤﺎﻳﺪ ﻣﺮا ﺳﺐ ﻧﻤﻮدﻩ و هﺮ ﮐﺲ ﻣﺮا ﺳﺐ ﮐﻨﺪ ﺧﺪا را ﺳﺐ ﮐﺮدﻩ اﺳﺖ)‪)».1‬‬ ‫ﺁﻧﮕﺎﻩ وﺿﻌﻴﺖ ﻣﻌﺎوﻳﻪ و ﺟﺎﻧﺸﻴﻨﺎن او ﮐﻪ ﺗﺎ زﻣﺎن ﻋﻤﺮ ﺑﻦ ﻋﺒﺪ اﻟﻌﺰﻳﺰ دﺳﺘﻮر دادﻧﺪ در ﻣﻨﺎﺑﺮ ﺑﺮ اﻣﻴﺮاﻟﻤﺆﻣﻨﻴﻦ و‬ ‫ﻓﺮزﻧﺪاﻧﺶ اهﺎﻧﺖ ﮐﻨﻨﺪ روﺷﻦ ﻣﻲ ﺷﻮد‪.‬‬ ‫ﺧﻼﺻﻪ اﺣﺎدﻳﺚ اﻳﻦ ﻣﻮﺿﻮع ﺑﺮاي ﺁﺷﻨﺎﺋﻲ ﺑﻴﺸﺘﺮ ﻋﺒﺎرﺗﻨﺪ از‪:‬‬ ‫‪1 .‬ﺣﺪﻳﺚ اﻟﺪار ﻳﻮم اﻻﻧﺬار‪:‬‬ ‫اﻳﻦ ﺣﺪﻳﺚ را در ﺑﻴﺴﺖ ﻣﺪرﮎ ﻣﻌﺘﺒﺮ ﻋﻠﻤﺎي اهﻞ ﺳﻨﺖ از ﻃﺮق ﻣﺨﺘﻠﻒ ﻧﻘﻞ ﮐﺮدﻩ اﻧﺪ‪ :‬از ﺟﻤﻠﻪ اﺣﻤﺪ ﺑﻦ ﺣﻨﺒﻞ در ‪3‬‬ ‫ﻣﺤﻞ از ﻣﺴﻨﺪ‪ ،‬ﺛﻌﻠﺒﻲ در ﺗﻔﺴﻴﺮ ﺁﻳﻪ اﻧﺬار‪ ،‬ﻃﺒﺮي در ﺗﻔﺴﻴﺮ و در ﺗﺎرﻳﺦ اﻻﻣﻢ اﺑﻲ اﻟﺤﺪﻳﺪ از ﺳﮑﺎﻓﻲ و اﺑﻦ اﺛﻴﺮ‪،‬‬ ‫اﺑﻮﻧﻌﻴﻢ در ﺣﻠﻴﻪ‪ ،‬ﺣﻤﻴﺪي در ﺟﻤﻊ‪ ،‬ﺑﻴﻬﻘﻲ در ﺳﻨﻦ ودﻻﺋﻞ‪ ،‬ﺣﻠﺒﻲ در ﺳﻴﺮﻩ‪ ،‬ﻧﺴﺎﺋﻲ در ﺧﺼﺎﺋﺺ‪ ،‬ﺣﺎﮐﻢ در ﻣﺴﺘﺪرﮎ‪،‬‬ ‫ﺑﻠﺨﻲ ﺣﻨﻔﻲ در ﻳﻨﺎﺑﻴﻊ و ﮔﻨﺠﻲ ﺷﺎﻓﻌﻲ در ﮐﻔﺎﻳﻪ ﻣﻲ ﺑﺎﺷﻨﺪ‪.‬‬

‫اﺻﻞ ﺣﺪﻳﺚ ﻗﺒﻼ ذﮐﺮ ﺷﺪ‪ ،‬در ﭘﺎﻳﺎن ﺣﺪﻳﺚ ﺣﻀﺮت ﻓﺮﻣﻮد‪ :‬هﺮ ﮐﺲ دﻋﻮت ﻣﺮا اﻣﺮوز ﺑﭙﺬﻳﺮد ﺑﺮادر ﻣﻦ‪ ،‬وزﻳﺮ ﻣﻦ‪،‬‬ ‫وارث ﻣﻦ‪ ،‬ﺧﻠﻴﻔﻪ ﺑﻌﺪ از ﻣﻦ ﺧﻮاهﺪ ﺑﻮد‪ .‬هﻴﭽﮑﺲ ﭘﺎﺳﺦ ﻧﺪاد‪ .‬اﻣﻴﺮاﻟﻤﺆﻣﻨﻴﻦ ﺳﻪ ﺑﺎر ﭘﺎﺳﺦ دادﻧﺪ اي ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ ﺧﺪا ﻣﻦ ﺷﻤﺎ‬ ‫را ﻳﺎري ﻣﻲ ﮐﻨﻢ‪ .‬ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ‬ ‫ــــــــــــــــــــــــــــــــــ‬ ‫‪1 .‬ﺳﺒﻞ اﻟﻬﺪي واﻟﺮﺷﺎد‪ ،‬ج ‪ ،11‬ص‪ ; 297‬اﻟﻨﺺ واﻻﺟﺘﻬﺎد‪ ،‬ﺻﺺ‪ 10‬و ‪ ; 144‬ﮐﺸﻒ اﻟﻐﻤﻪ‪ ،‬ج ‪ ،1‬ص‪،146‬‬ ‫ﻣﺴﺘﺪرﮎ ﺣﺎﮐﻢ ﻧﻴﺸﺎﺑﻮري‪ ،‬ص‪ 124‬ج ‪ ،3‬ﮐﻨﺰ اﻟﻌﻤﺎل ص‪ 153‬ج ‪ 6‬ـ اﺑﻦ ﺣﺠﺮ ﻣﮑﻲ ص‪ 74‬ﺻﻮاﻋﻖ ﻣﺤﺮﻗﻪ ـ‬ ‫ﻲ ﻟﻦ ﻳﻔﺘﺮﻗﺎ ﺣﺘّﻲ‬ ‫ﺗﺎرﻳﺦ اﻟﺨﻠﻔﺎء ﺳﻴﻮﻃﻲ ص‪ 116‬و‪ ، ...‬ﺷﺒﻬﺎي ﭘﻴﺸﺎور‪ ،‬ص‪» 330‬ﻋﻠﻲ ﻣﻊ اﻟﻘﺮﺁن واﻟﻘﺮﺁن ﻣﻊ ﻋﻠ ّ‬ ‫ﺐ اﷲ‪».‬‬ ‫ﻲ ﻣﻦ ﺳﺒّﻪ ﻓﻘﺪ ﺳﺒّﻨﻲ و ﻣﻦ ﺳﺒّﻨﻲ ﻓﻘﺪ ﺳ ّ‬ ‫ﻲ ﻣﻨّﻲ و أﻧﺎ ﻣﻦ ﻋﻠ ّ‬ ‫ﻲ اﻟﺤﻮض‪ .‬ﻋﻠ ّ‬ ‫ﻳﺮدا ﻋﻠ ّ‬ ‫ﺻﻔﺤﻪ ‪95‬‬ ‫ﻓﺮﻣﻮدﻧﺪ‪ :‬ﺗﻮ وﺻﻲ و ﺧﻠﻴﻔﻪ ﺑﻌﺪ از ﻣﻦ هﺴﺘﻲ »اﻃﻼق ﺑﻌﺪ« ﺑﻼ واﺳﻄﻪ را ﻣﻲ رﺳﺎﻧﺪ‪.‬‬ ‫‪2 .‬ﺣﺪﻳﺚ ﻣﻨﺰﻟﺖ‪:‬‬ ‫ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ در ﭼﻨﺪ ﻣﻮرد ﻓﺮﻣﻮدﻧﺪ‪ :‬ﻳﺎ ﻋﻠﻲ ﺗﻮ ﺑﺮاي ﻣﻦ ﺑﻤﻨﺰﻟﻪ هﺎرون هﺴﺘﻲ ﺑﺮاي ﻣﻮﺳﻲ‪ ،‬ﻣﮕﺮ اﻳﻦ ﮐﻪ ﺑﻌﺪ از ﻣﻦ‬ ‫ﭘﻴﺎﻣﺒﺮي ﻧﻴﺴﺖ ﮐﻪ اﻳﻦ ﺣﺪﻳﺚ را ﺑﻪ ﻃﺮق ﻣﺨﺘﻠﻒ ﻋﻠﻤﺎي اهﻞ ﺳﻨﺖ ﻧﻘﻞ ﮐﺮدﻩ اﻧﺪ ﮐﻪ ﺑﻪ ﺑﻴﺴﺖ ﻃﺮﻳﻖ ﻣﻲ رﺳﺪ و ﺷﺮح‬ ‫ﺁن ﮔﺬﺷﺖ‪.‬‬ ‫‪3 .‬ﺣﺪﻳﺚ ﻏﺪﻳﺮ‪:‬‬ ‫ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ)ﺻﻠﻲ اﷲ ﻋﻠﻴﻪ وﺁﻟﻪ( در ﺑﺎزﮔﺸﺖ از ﺁﺧﺮﻳﻦ ﺣﺞ ﺗﻤﺎم ﺣﺠﺎج را ﺟﻤﻊ ﮐﺮدﻩ و ﻃﻲ ﺧﻄﺒﻪ ﻣﻔﺼﻠﻲ ﻓﺮﻣﻮد هﺮ‬ ‫ﮐﺲ ﻣﻦ ﻣﻮﻻي اوﻳﻢ ﻋﻠﻲ ﻣﻮﻻي اوﺳﺖ‪ ،‬اﻳﻦ ﺣﺪﻳﺚ ﻓﻮق ﺣﺪ ﺗﻮاﺗﺮ اﺳﺖ از ﻃﺮق اهﻞ ﺳﻨﺖ و ﺷﻴﻌﻪ و در ﻃﻮل‬ ‫ﭼﻬﺎردﻩ ﻗﺮن در ﺗﻮﺻﻴﻒ اﻳﻦ واﻗﻌﻪ اﺷﻌﺎر زﻳﺎدي ﺳﺮودﻩ ﺷﺪﻩ اﺳﺖ ﮐﻪ ﺑﺮاي ﺗﻔﺼﻴﻞ ﺑﻪ ﮐﺘﺎب اﻟﻐﺪﻳﺮ ﻣﺮاﺟﻌﻪ ﺷﻮد‪.‬‬ ‫‪4 .‬اﺣﻤﺪ ﺑﻦ ﺣﻨﺒﻞ در ﻣﺴﻨﺪ و ﻋﻠﻲ ﺷﺎﻓﻌﻲ در ﻣﻮدة اﻟﻘﺮﺑﻲ و دﻳﮕﺮان از ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ ﻧﻘﻞ ﻣﻲ ﮐﻨﺪ‪:‬اي ﻋﻠﻲ ﺗﻮ ذﻣﻪ ﻣﺮا ﺑﺮي‬ ‫ﻣﻲ ﮐﻨﻲ و ﺗﻮ ﺧﻠﻴﻔﻪ ﻣﻦ ﺑﺮ اﻣﺖ ﻣﻦ هﺴﺘﻲ‪.‬‬ ‫‪5 .‬اﺣﻤﺪ ﺑﻦ ﺣﻨﺒﻞ از ﻃﺮق ﻣﺘﻌﺪد و ﻣﻐﺎزﻟﻲ ﺷﺎﻓﻌﻲ در ﻣﻨﺎﻗﺐ و ﺛﻌﺎﻟﺒﻲ در ﺗﻔﺴﻴﺮ ﻧﻘﻞ ﻣﻲ ﮐﻨﺪ‪ :‬ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ)ﺻﻠﻲ اﷲ ﻋﻠﻴﻪ‬ ‫وﺁﻟﻪ( ﺑﻪ اﻣﻴﺮاﻟﻤﺆﻣﻨﻴﻦ)ﻋﻠﻴﻪ اﻟﺴﻼم( ﻓﺮﻣﻮدﻧﺪ‪ :‬ﺗﻮ ﺑﺮادر ﻣﻦ و وﺻﻲ ﻣﻦ و ﺧﻠﻴﻔﻪ ﻣﻦ و اداء ﮐﻨﻨﺪﻩ دﻳﻦ ﻣﻦ هﺴﺘﻲ‪.‬‬ ‫‪6 .‬هﻤﺪاﻧﻲ ﺷﺎﻓﻌﻲ در ﻣﻮدة اﻟﻘﺮﺑﻲ از ﻋﻤﺮ ﺑﻦ اﻟﺨﻄﺎب ﻧﻘﻞ ﻣﻲ ﮐﻨﺪ ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ ﻓﺮﻣﻮد‪ :‬اﻳﻦ ﻋﻠﻲ ﺑﺮادر ﻣﻦ در دﻧﻴﺎ و‬ ‫ﺁﺧﺮت و ﺧﻠﻴﻔﻪ ﻣﻦ در ﺧﺎﻧﻮادﻩ ﻣﻦ و وﺻﻲ ﻣﻦ در اﻣﺖ ﻣﻦ و وارث ﻋﻠﻢ ﻣﻦ‪ ،‬ادا ﮐﻨﻨﺪﻩ دﻳﻦ ﻣﻦ‪ ،‬ﻣﺎل او از ﻣﻦ و ﻣﺎل‬ ‫ﻣﻦ از او‪ ،‬ﻧﻔﻊ او ﻧﻔﻊ ﻣﻦ‪ ،‬ﺿﺮر او ﺿﺮر ﻣﻦ‪ ،‬ﮐﺴﻲ ﮐﻪ او را دوﺳﺖ دارد ﻣﺮا دوﺳﺖ داﺷﺘﻪ و ﮐﺴﻲ ﮐﻪ ﺑﺎ او دﺷﻤﻨﻲ‬ ‫ﮐﻨﺪ ﺑﺎ ﻣﻦ دﺷﻤﻨﻲ ﮐﺮدﻩ اﺳﺖ‪.‬‬ ‫‪7 .‬ﻧﺴﺎﺋﻲ ﺻﺎﺣﺐ ﻳﮑﻲ از ﺻﺤﺎح ﺳﺘﻪ ﻧﻘﻞ ﻣﻲ ﮐﻨﺪ ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ ﺑﻌﺪ از ﺣﺪﻳﺚ ﻣﻨﺰﻟﺖ هﺎروﻧﻲ ﺑﻪ اﻣﻴﺮاﻟﻤﺆﻣﻨﻴﻦ ﻓﺮﻣﻮد‪ :‬ﺗﻮ‬ ‫ﺧﻠﻴﻔﻪ ﻣﻦ ﺑﺮ هﺮ ﻣﺆﻣﻦ ﺑﻌﺪ از ﻣﻦ هﺴﺘﻲ‬ ‫ﻲ ﺣﻴﺚ دار; ﻋﻠﻲ ﺑﺎ ﺣﻖ اﺳﺖ و ﺣﻖ ﺑﺎ ﻋﻠﻲ هﺮ ﭼﻪ )روزﮔﺎر( ﺑﮕﺮدد‪)1).‬‬ ‫ﻖ ﻣﻊ ﻋﻠ ّ‬ ‫ﻖ و اﻟﺤ ّ‬ ‫ﻲ ﻣﻊ اﻟﺤ ّ‬ ‫‪8‬ـ ﻋﻠ ّ‬ ‫ــــــــــــــــــــــــــــــــــ‬

‫‪1 .‬ﻣﺴﻨﺪ اﺣﻤﺪ ﺣﻨﺒﻞ و ﺗﻔﺴﻴﺮ ﻓﺨﺮ رازي و‪...‬‬ ‫ﺻﻔﺤﻪ ‪96‬‬

‫اﻳﻤﺎن ﻋﻠﻲ)ع( ﺗﺤﻘﻴﻘﻲ ﺑﻮد ﻳﺎ ﺗﻘﻠﻴﺪي؟‬ ‫ﭘﺮﺳﺶ‪ :‬ﺑﺎ وﺟﻮد اﻳﻦ ﮐﻪ ﻋﻠﻲ)ﻋﻠﻴﻪ اﻟﺴﻼم( اوﻟﻴﻦ ﮐﺴﻲ اﺳﺖ ﮐﻪ اﺳﻼم ﺁورد‪ .‬وﻟﻲ ﭼﻮن اﻳﺸﺎن ﮐﻮدﮎ ﻧﺎﺑﺎﻟﻐﻲ ﺑﻮد‪،‬‬ ‫اﻳﻤﺎن ﺁوردﻧﺶ ﺗﻘﻠﻴﺪي ﺑﻮدﻩ اﺳﺖ‪ .‬اﻣﺎ ﺑﻘﻴﻪ ﺧﻠﻔﺎ ﮐﻪ ﭘﻴ ِﺮ ورزﻳﺪﻩ و ﺟﻬﺎن دﻳﺪﻩ و ﺻﺎﺣﺐ ﻋﻘﻞ ﮐﺎﻣﻞ ﺑﻮدﻩ اﻧﺪ ﺑﻪ ﻃﻮر‬ ‫ﺗﺤﻘﻴﻘﻲ اﻳﻤﺎن ﺁوردﻩ اﻧﺪ‪ .‬ﺁﻳﺎ اﻳﻤﺎن ﺗﺤﻘﻴﻘﻲ ﺁن هﺎ اﻓﻀﻞ از اﻳﻤﺎن ﺗﻘﻠﻴﺪي ﻋﻠﻲ)ﻋﻠﻴﻪ اﻟﺴﻼم( ﻧﻴﺴﺖ؟‬

‫ﭘﺎﺳﺦ‪ :‬در ﺗﺎرﻳﺦ ﺁﻣﺪﻩ اﺳﺖ ﮐﻪ ﻋﻠﻲ)ﻋﻠﻴﻪ اﻟﺴﻼم( ﺑﻪ دﻋﻮت ﭘﻴﻐﻤﺒﺮ ﺧﺪا)ﺻﻠﻲ اﷲ ﻋﻠﻴﻪ وﺁﻟﻪ( ﻟﺒﻴﮏ ﮔﻔﺘﻪ و اﺳﻼم ﺁوردﻩ‬ ‫اﺳﺖ‪ .‬اﻳﻦ ﻧﻘﻞ ﻗﻮل‪ ،‬ﻣﻮرد ﻗﺒﻮل هﻤﻪ ﻓﺮﻗﻪ هﺎي اﺳﻼﻣﻲ ﭼﻪ ﺷﻴﻌﻪ و ﭼﻪ ﺳﻨﻲ اﺳﺖ‪ .‬ﺣﺎل ﺑﺎﻳﺪ ﺑﺮرﺳﻲ ﻧﻤﻮد ﮐﻪ ﺁﻳﺎ‬ ‫ﭘﻴﻐﻤﺒﺮ)ﺻﻠﻲ اﷲ ﻋﻠﻴﻪ وﺁﻟﻪ( ﻣﻲ داﻧﺴﺘﻪ اﺳﺖ ﮐﻪ ﺑﺮ ﻧﻮﺟﻮان ﻧﺎﺑﺎﻟﻎ ﺗﮑﻠﻴﻔﻲ ﻧﻴﺴﺖ؟! ﭼﻨﺎﻧﭽﻪ ﻧﻤﻲ داﻧﺴﺘﻪ اﺳﺖ‪ ،‬ﭘﺲ‬ ‫ﻧﺴﺒﺖ ﺟﻬﻞ ﺑﻪ ﺣﻀﺮت ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ دادﻩ اﻳﻢ‪ .‬و اﮔﺮ ﺑﺎ وﺟﻮد اﻳﻦ ﮐﻪ ﻣﻲ داﻧﺴﺘﻪ‪ ،‬ﺗﮑﻠﻴﻔﻲ ﺑﺮ ﻧﺎﺑﺎﻟﻎ ﻧﻴﺴﺖ و او را ﺑﻪ اﺳﻼم‬ ‫دﻋﻮت ﮐﺮدﻩ اﺳﺖ‪ ،‬ﭘﺲ ﮐﺎر ﺑﻴﻬﻮدﻩ و ﻋﺒﺜﻲ اﻧﺠﺎم دادﻩ اﺳﺖ‪ .‬در اﻳﻦ ﺻﻮرت‪ ،‬ﻧﺴﺒﺖ ﻟﻐﻮ و ﻋﺒﺚ ﺑﻪ اﻳﺸﺎن دادﻩ اﻳﻢ‪.‬‬ ‫ﻻ‬ ‫ﻦ اﻟْﻬَﻮي ِإنْ ُه َﻮ ِإ ّ‬ ‫ﻋِ‬ ‫ﻖ َ‬ ‫ﻄُ‬ ‫ﺑﻨﺎﺑﺮاﻳﻦ در هﺮ دو ﺣﺎﻟﺖ ﻣﺮﺗﮑﺐ ﮐﻔﺮ ﺷﺪﻩ اﻳﻢ‪ ،‬زﻳﺮا در ﻗﺮﺁن ﻣﺠﻴﺪ ﺁﻣﺪﻩ اﺳﺖ‪ { :‬وَﻣﺎ َﻳﻨْ ِ‬ ‫َوﺣْﻲٌ ﻳُﻮﺣﻲ}; ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ ﺧﺪا ﺑﻪ هﻮاي ﻧﻔﺲ ﺳﺨﻦ ﻧﻤﻲ ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﺁﻧﭽﻪ ﻣﻲ ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬وﺣﻲ اﺳﺖ ﮐﻪ ﺑﻪ او رﺳﻴﺪﻩ اﺳﺖ)‪)».1‬‬ ‫ﭘﺲ ﻗﻄﻌًﺎ ﭘﻴﻐﻤﺒﺮ)ﺻﻠﻲ اﷲ ﻋﻠﻴﻪ وﺁﻟﻪ( ﻋﻠﻲ)ﻋﻠﻴﻪ اﻟﺴﻼم( را ﻻﻳﻖ‪ ،‬ﻗﺎﺑﻞ و ﺁﻣﺎدﻩ دﻋﻮت ﻣﻲ داﻧﺴﺘﻪ و زﻣﻴﻨﻪ اﻳﻤﺎن را‬ ‫در او دﻳﺪﻩ اﺳﺖ ﮐﻪ او را ﺑﻪ اﺳﻼم دﻋﻮت ﻧﻤﻮدﻩ اﺳﺖ‪ .‬اﮔﺮ اﻳﻦ زﻣﻴﻨﻪ در دﻳﮕﺮان ﺑﻴﺸﺘﺮ و ﺑﻬﺘﺮ ﺑﻮد‪ ،‬ﭼﻪ ﺑﺴﺎ ﺁن هﺎ‬ ‫را زودﺗﺮ ﺑﻪ اﺳﻼم دﻋﻮت ﻣﻲ ﮐﺮد‪.‬‬ ‫از ﻃﺮف دﻳﮕﺮ‪ ،‬ﻧﻪ ﺗﻨﻬﺎ ﺧﺮدﺳﺎﻟﻲ و ﮐﻢ ﺳﻦ و ﺳﺎل ﺑﻮدن‪ ،‬ﺑﺎ ﮐﻤﺎل ﻋﻘﻞ و ارادﻩ ﻣﻨﺎﻓﺎﺗﻲ ﻧﺪارد‪ ،‬ﺑﻠﮑﻪ ﺑﻠﻮغ ﺳﻨﻲ ﻓﻘﻂ‬ ‫ﺑﺮاي اﺣﮑﺎم ﺷﺮﻋﻴﻪ ﻻزم اﺳﺖ و ﺑﺮاي اﻣﻮر ﻋﻘﻼﻧﻲ ﺷﺮط ﺳﻨﻲ وﺟﻮد ﻧﺪارد‪ .‬ﺑﺪﻳﻬﻲ اﺳﺖ ﮐﻪ اﻳﻤﺎن ﺁوردن ﻧﻴﺰ از‬ ‫اﻣﻮر ﻋﻘﻼﻧﻲ اﺳﺖ‪ .‬ﺑﻨﺎﺑﺮاﻳﻦ اﻳﻤﺎن ﺁوردن ﻋﻠﻲ)ﻋﻠﻴﻪ اﻟﺴﻼم( در ﺧﺮدﺳﺎﻟﻲ از ﻓﻀﺎﻳﻞ ﺁن ﺣﻀﺮت ﺑﻪ ﺷﻤﺎ ﻣﻲ رود‪.‬‬ ‫هﻤﺎن ﮔﻮﻧﻪ ﮐﻪ ﻗﺮﺁن‬ ‫ــــــــــــــــــــــــــــــــــ‬ ‫‪1 .‬ﻧﺠﻢ )‪ 3 :(3‬و ‪4‬‬ ‫ﺻﻔﺤﻪ ‪97‬‬ ‫ﺟ َﻌَﻠﻨِﻲ َﻧ ِﺒ ّﻴًﺎ}; ﺑﻪ‬ ‫ب َو َ‬ ‫ﻲ اﻟْﮑِﺘﺎ َ‬ ‫ﷲ ﺁﺗﺎ ِﻧ َ‬ ‫ﻋﺒْ ُﺪ ا ِ‬ ‫ل ِإﻧﱢﻲ َ‬ ‫ﻣﺠﻴﺪ از زﺑﺎن ﻋﻴﺴﻲ ﺑﻦ ﻣﺮﻳﻢ ـ ﻃﻔﻞ ﺗﺎزﻩ ﺑﻪ دﻧﻴﺎ ﺁﻣﺪﻩ ـ ﻣﻲ ﻓﺮﻣﺎﻳﺪ‪ { :‬ﻗﺎ َ‬ ‫درﺳﺘﻲ ﮐﻪ ﻣﻦ ﺑﻨﺪﻩ ﺧﺎص ﺧﺪا ﻣﻲ ﺑﺎﺷﻢ و ﺧﺪاوﻧﺪ ﮐﺘﺎب ﺁﺳﻤﺎﻧﻲ و ﺷﺮف ﻧﺒﻮت را ﺑﻪ ﻣﻦ ﻋﻄﺎ ﻓﺮﻣﻮدﻩ اﺳﺖ)‪ .«(1‬در‬ ‫ﺻ ِﺒ ّﻴًﺎ}; در‬ ‫ﺤﮑْ َﻢ َ‬ ‫ب ِﺑ ُﻘﻮﱠة وَﺁ َﺗﻴْﻨﺎ ُﻩ اﻟْ ُ‬ ‫ﺧ ِﺬ اﻟْﮑِﺘﺎ َ‬ ‫ﺁﻳﻪ دﻳﮕﺮي از هﻤﺎن ﺳﻮرﻩ درﺑﺎرﻩ ﺣﻀﺮت ﻳﺤﻴﻲ ﻣﻲ ﻓﺮﻣﺎﻳﺪ‪ { :‬ﻳﺎ َﻳﺤْﻴﻲ ُ‬ ‫ﮐﻮدﮐﻲ ﺑﻪ ﺣﻀﺮت ﻳﺤﻴﻲ ﻣﻘﺎم ﻧﺒﻮت را ﺑﺨﺸﻴﺪﻳﻢ)‪ .«(2‬ﭘﺲ ﺁﻳﺎ ﻣﻲ ﺗﻮان اﻋﻄﺎي اﻳﻦ ﻓﻀﻴﻠﺖ و ﻣﻘﺎم ﺑﻪ ﻳﺤﻴﻲ و ﻋﻴﺴﻲ‬ ‫را ﻗﺒﻞ از رﺳﻴﺪن ﺑﻪ ﺳﻦ ﺑﻠﻮغ‪ ،‬ﺗﻘﻠﻴﺪي و ﺗﻠﻘﻴﻨﻲ وﻓﺎﻗﺪ اﻋﺘﺒﺎر داﻧﺴﺖ؟ ﻳﻘﻴﻨًﺎ اﻳﻦ ﮔﻮﻧﻪ ﻧﻴﺴﺖ‪ ،‬زﻳﺮا ﻣﻄﺎﺑﻖ ﺁﻳﺎت ﻗﺮﺁن‬

‫ﺑﺮاي ﺁن هﺎ ﻓﻀﻴﻠﺖ ﻣﺤﺴﻮب ﻣﻲ ﺷﻮد‪ .‬ﺑﻨﺎﺑﺮاﻳﻦ ﻣﻲ ﺗﻮان ﻧﺘﻴﺠﻪ ﮔﺮﻓﺖ ﮐﻪ اﻳﻤﺎن ﺁوردن در ﺧﺮدﺳﺎﻟﻲ ﺑﺮاي اﻣﺎم‬ ‫ﻋﻠﻲ)ﻋﻠﻴﻪ اﻟﺴﻼم( ﻧﻴﺰ ﻓﻀﻴﻠﺖ ﻣﻲ ﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬ ‫از ﻃﺮف دﻳﮕﺮ‪ ،‬ﭼﻨﺎﻧﭽﻪ اﻳﻤﺎن ﺁوردن ﺳﻪ ﺧﻠﻴﻔﻪ اول از اﻳﻤﺎن ﺁوردن ﻋﻠﻲ)ﻋﻠﻴﻪ اﻟﺴﻼم( اﻓﻀﻞ و ﺑﺮﺗﺮ ﻣﻲ ﺑﻮد از‬ ‫ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ ﺧﺪا ﺑﻪ دور و ﺑﻌﻴﺪ اﺳﺖ ﮐﻪ در ﻣﺠﻠﺴﻲ ﮐﻪ اﺑﻮﺑﮑﺮ‪ ،‬ﻋﻤﺮ و اﺑﻮﻋﺒﻴﺪﻩ ﺟﺮاح در ﺁن ﺣﺎﺿﺮ ﺑﻮدﻧﺪ دﺳﺖ ﺑﺮ ﺷﺎﻧﻪ‬ ‫ﻋﻠﻲ)ﻋﻠﻴﻪ اﻟﺴﻼم( زدﻩ و ﻓﺮﻣﻮد‪» :‬اي ﻋﻠﻲ ﺗﻮ اوﻟﻴﻦ ﻣﺆﻣﻨﻲ هﺴﺘﻲ ﮐﻪ اﻳﻤﺎن ﺁوردي و اوﻟﻴﻦ ﻣﺴﻠﻤﻲ هﺴﺘﻲ ﮐﻪ‬ ‫ﻣﺴﻠﻤﺎن ﺷﺪي و ﺗﻮ ﺑﺮاي ﻣﻦ‪ ،‬ﺑﻪ ﻣﻨﺰﻟﻪ هﺎرون ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ ﻣﻮﺳﻲ هﺴﺘﻲ)‪«(3‬؟ ﭘﻴﺎﻣﺒﺮي ﮐﻪ هﻤﻪ ﻣﻌﺘﻘﺪﻳﻢ ﺑﺠﺰ وﺣﻲ‬ ‫ﻻ َوﺣْﻲٌ ﻳُﻮﺣﻲ} و ﭼﻮن ﺣﻀﺮت هﺎرون ﺧﻠﻴﻔﻪ ﺑﻼ ﻓﺼﻞ ﺣﻀﺮت‬ ‫ﻦ اﻟْﻬَﻮي ِإنْ ُه َﻮ ِإ ّ‬ ‫ﻋِ‬ ‫ﻖ َ‬ ‫ﻄُ‬ ‫ﺳﺨﻨﻲ ﻧﻤﻲ ﮔﻮﻳﺪ‪ { .‬وَﻣﺎ َﻳﻨْ ِ‬ ‫ﻣﻮﺳﻲ ﺑﻮدﻩ ﻣﻨﻈﻮر ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ)ﺻﻠﻲ اﷲ ﻋﻠﻴﻪ وﺁﻟﻪ( اﻳﻦ ﺑﻮدﻩ ﮐﻪ ﺣﻀﺮت ﻋﻠﻲ)ﻋﻠﻴﻪ اﻟﺴﻼم( ﺧﻠﻴﻔﻪ ﺑﻼ ﻓﺼﻞ ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ)ﺻﻠﻲ‬ ‫اﷲ ﻋﻠﻴﻪ وﺁﻟﻪ( اﺳﺖ‪.‬‬ ‫ﻃﺒﺮي در ﺗﺎرﻳﺦ ﺧﻮد ﺑﻪ ﻧﻘﻞ از ﺳﻌﺪ اﺑﻦ اﺑﻴﻮﻗﺎص‪ ،‬در ﭘﺎﺳﺦ ﺳﺆال ﭘﺴﺮش ﻣﻲ ﻧﻮﻳﺴﺪ‪» :‬اﺑﻮﺑﮑﺮ ﭘﺲ از ﺁن ﮐﻪ ﺑﻴﺶ از‬ ‫ﭘﻨﺠﺎﻩ ﻧﻔﺮ اﺳﻼم ﺁوردﻧﺪ‪ ،‬ﻣﺴﻠﻤﺎن ﺷﺪ‪ .‬ﻋﻤﺮ ﻧﻴﺰ ﭘﺲ از اﺳﻼم ﺁوردن ‪ 45‬ﻣﺮد و ‪ 21‬زن ﻣﺴﻠﻤﺎن ﺷﺪ«‪ .‬ﺑﻨﺎﺑﺮاﻳﻦ ﻣﻲ‬ ‫ﺗﻮان ﮔﻔﺖ ﮐﻪ »اﺳﻼم‬ ‫ــــــــــــــــــــــــــــــــــ‬ ‫‪1 .‬ﻣﺮﻳﻢ )‪30 :(19‬‬ ‫‪2 .‬ﻣﺮﻳﻢ )‪12 :(19‬‬ ‫‪3 .‬ﻣﻨﺎﻗﺐ ﺁل اﺑﻲ ﻃﺎﻟﺐ‪ ،‬ج ‪ ،1‬ص‪ 290‬و ج ‪ 3‬ص‪ ; 378‬ﺗﺎرﻳﺦ ﻃﺒﺮي‪ ،‬ج ‪ ،4‬ص‪ ; 433‬ذﺧﺎﺋﺮ اﻟﻌﻘﺒﻲ ﻓﻲ ﻣﻨﺎﻗﺐ‬ ‫ﻲ أﻧﺖ أوّل اﻟﻤﺆﻣﻨﻴﻦ و أوّﻟﻬﻢ إﺳﻼﻣًﺎ و أﻧﺖ ﻣﻨّﻲ ﺑﻤﻨﺰﻟﺔ‬ ‫ذوي اﻟﻘﺮﺑﻲ‪ ،‬ص‪ ; 58‬ﺷﺒﻬﺎي ﭘﻴﺸﺎور‪ ،‬ص‪» 396‬ﻳﺎ ﻋﻠ ّ‬ ‫هﺎرون ﻣﻦ ﻣﻮﺳﻲ«‪ .‬اﻳﻦ ﺣﺪﻳﺚ را ﺑﺎرهﺎ ﻋﻤﺮ ﺧﻠﻴﻔﻪ دوم ﻧﻘﻞ ﮐﺮدﻩ اﺳﺖ‪.‬‬ ‫ﺻﻔﺤﻪ ‪98‬‬ ‫ﻋﻠﻲ)ﻋﻠﻴﻪ اﻟﺴﻼم(از »ﻓﻄﺮت«‪ ،‬و اﺳﻼم ﺁن هﺎ از »ﮐﻔﺮ و ﺷﺮﮎ« ﺑﻮدﻩ اﺳﺖ‪ .‬ﻳﻌﻨﻲ ﺁن هﺎ از ﮐﻔﺮ و ﺷﺮﮎ و ﺑﺖ‬ ‫ﭘﺮﺳﺘﻲ ﺑﻴﺮون ﺁﻣﺪﻩ و ﺑﻪ اﺳﻼم ﮔﺮوﻳﺪﻩ اﻧﺪ‪ ،‬در ﺣﺎﻟﻲ ﮐﻪ ﻋﻠﻲ)ﻋﻠﻴﻪ اﻟﺴﻼم( ﺣﺘﻲ ﻟﺤﻈﻪ اي ﺗﻤﺎﻳﻞ ﺑﻪ ﮐﻔﺮ و ﺷﺮﮎ‬ ‫ﻧﺪاﺷﺘﻪ اﺳﺖ‪».‬‬ ‫ﺑﻪ هﻤﻴﻦ دﻟﻴﻞ‪ ،‬ﭘﻴﻐﻤﺒﺮ ﺧﺪا)ﺻﻠﻲ اﷲ ﻋﻠﻴﻪ وﺁﻟﻪ( ﻣﻲ ﻓﺮﻣﺎﻳﺪ‪» :‬ﺑﺮﺗﺮﻳﻦ ﻣﺮد ﻋﺎﻟﻤﻴﺎن در زﻣﺎن ﻣﻦ ﻋﻠﻲ)ﻋﻠﻴﻪ‬ ‫اﻟﺴﻼم(ﻣﻲ ﺑﺎﺷﺪ)‪ .«(1‬اﻳﻦ ﺣﺪﻳﺚ را ﻣﻴﺮﺳﻴﺪ ﻋﻠﻲ هﻤﺪاﻧﻲ ـ ﻓﻘﻴﻪ ﺷﺎﻓﻌﻲ ـ در ﮐﺘﺎب »ﻣﻮدة اﻟﻘﺮﺑﻲ« ﻧﻘﻞ ﮐﺮدﻩ اﺳﺖ‪.‬‬ ‫هﻤﭽﻨﻴﻦ ﻣﺤﻤﺪ ﺑﻦ ﻳﻮﺳﻒ ﮔﻨﺠﻲ ﺷﺎﻓﻌﻲ در ﺑﺎب ‪ 24‬ﮐﺘﺎب ﮐﻔﺎﻳﺔ اﻟﻄﺎﻟﺐ از ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ ﺧﺪا)ﺻﻠﻲ اﷲ ﻋﻠﻴﻪ وﺁﻟﻪ( ﭼﻨﻴﻦ ﻧﻘﻞ‬ ‫ﻣﻲ ﮐﻨﺪ‪» :‬ﺳﺒﻘﺖ ﮔﻴﺮﻧﺪﮔﺎن هﻤﻪ اﻣﺖ هﺎ در اﻳﻤﺎن و ﺗﻮﺣﻴﺪ ﺳﻪ ﻧﻔﺮ ﺑﻮدﻧﺪ ﮐﻪ ﺷﺮﮎ ﺑﻪ ﺧﺪا ﻧﻴﺎوردﻧﺪ‪ .‬اﻳﻦ ﺳﻪ ﺗﻦ ﻋﻠﻲ‬ ‫اﺑﻦ اﺑﻲ ﻃﺎﻟﺐ)ﻋﻠﻴﻪ اﻟﺴﻼم( و ﺣﺒﻴﺐ ﻧﺠﺎر ـ ﺻﺎﺣﺐ ﻳﺎﺳﻴﻦ ـ و ﺣﺰﻗﻴﻞ ـ ﻣﺆﻣﻦ ﺁل ﻓﺮﻋﻮن ـ ﺑﻮدﻧﺪ ﮐﻪ راﺳﺖ ﮐﺮداران‬ ‫ﻧﻴﺰ ﺑﻮدﻧﺪ و ﻋﻠﻲ اﺑﻦ اﺑﻲ ﻃﺎﻟﺐ)ﻋﻠﻴﻪ اﻟﺴﻼم(اﻓﻀﻞ ﺁن هﺎ ﺑﻮد)‪)».2‬‬ ‫ــــــــــــــــــــــــــــــــــ‬ ‫‪1 .‬ﺑﺤﺎر اﻻﻧﻮار‪ ،‬ج ‪ ،37‬ص‪ ; 49‬ﻳﻨﺎﺑﻴﻊ اﻟﻤﻮدة ﻟﺬوي اﻟﻘﺮﺑﻲ‪ ،‬ج ‪ ،2‬ص‪ ; 298‬ﺷﺒﻬﺎي ﭘﻴﺸﺎور‪ ،‬ص‪» 399‬أﻓﻀﻞ‬ ‫ﻲ»‬ ‫رﺟﺎل اﻟﻌﺎﻟﻤﻴﻦ ﻓﻲ زﻣﺎﻧﻲ هﺬا ﻋﻠ ّ‬

‫‪2 .‬ﻣﻨﺎﻗﺐ ﺁل اﺑﻲ ﻃﺎﻟﺐ‪ ،‬ج ‪ ،1‬ص‪ ; 290‬ﺑﺤﺎر اﻻﻧﻮار‪ ،‬ج ‪ ، 64‬ص‪ ; 205‬ﺗﻔﺴﻴﺮ ﻗﺮﻃﺒﻲ‪ ،‬ج ‪ ،15‬ص‪ ; 20‬ﺷﺒﻬﺎي‬ ‫ﭘﻴﺸﺎور‪ ،‬ص‪» 398‬ﺳﺒﺎق اﻷﻣﻢ ﺛﻼﺛﺔ ﻟﻢ ﻳﮑﻔﺮوا ﺑﺎﷲ ﻃﺮﻓﺔ ﻋﻴﻦ ﺧﺮﺑﻴﻞ ﻣﺆﻣﻦ ﺁل ﻓﺮﻋﻮن و ﺣﺒﻴﺐ اﻟﻨﺠﺎر ﺻﺎﺣﺐ‬ ‫ﻲ ﺑﻦ أﺑﻲ ﻃﺎﻟﺐ)ﻋﻠﻴﻪ اﻟﺴﻼم( و هﻮ أﻓﻀﻠﻬﻢ‪».‬‬ ‫ﻳﺎﺳﻴﻦ و ﻋﻠ ّ‬ ‫ﺻﻔﺤﻪ ‪99‬‬

‫ﭼﺮا ﺷﻴﻌﻴﺎن ﺑﻪ ﺳﻪ ﺷﺮط اﻧﺘﺨﺎب ﺧﻠﻴﻔﻪ ﮔﺮدن ﻧﻤﻲ ﻧﻬﻨﺪ؟‬ ‫ﭘﺮﺳﺶ‪ :‬در اﻧﺘﺨﺎب ﺧﻠﻴﻔﻪ اول ﺳﻪ ﺷﺮط رﻋﺎﻳﺖ ﮔﺮدﻳﺪﻩ اﺳﺖ ﮐﻪ ﻋﺒﺎرﺗﻨﺪ از‪» :‬اﺟﻤﺎع ﻣﺴﻠﻤﻴﻦ«‪» ،‬ﺳﻦ« و »ﺟﻬﺎن‬ ‫دﻳﺪﻩ ﺑﻮدن« و ﻧﻴﺰ ﺣﺪﻳﺜﻲ ﮐﻪ ﻋﻤﺮ ﻧﻘﻞ ﮐﺮدﻩ ﮐﻪ »ﺳﻠﻄﻨﺖ و ﻧﺒﻮت در ﻳﮏ ﺧﺎﻧﺪان ﺟﻤﻊ ﻧﻤﻲ ﺷﻮد«‪ .‬اﻳﻦ ﺳﻪ‪ ،‬ﺷﺮوط‬ ‫اﺻﻠﻲ ﺑﺮاي ﺣﻘﺎﻧﻴﺖ ﺧﻼﻓﺖ ﺑﻌﺪ از ﭘﻴﻐﻤﺒﺮ اﺳﺖ‪ .‬زﻳﺮا از ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ ﺧﺪا)ﺻﻠﻲ اﷲ ﻋﻠﻴﻪ وﺁﻟﻪ( ﻧﻘﻞ ﺷﺪﻩ اﺳﺖ ﮐﻪ »اﻣﺖ‬ ‫ﻣﻦ ﺑﺮ ﺧﻄﺎ )ﮔﻤﺮاهﻲ و ﺿﻼﻟﺖ( اﺟﺘﻤﺎع ﻧﻤﻲ ﮐﻨﻨﺪ)‪ .«(1‬ﭼﺮا ﺷﻴﻌﻴﺎن ﺑﻪ اﻳﻦ ﺣﻖ ﮔﺮدن ﻧﻤﻲ ﻧﻬﻨﺪ؟‬

‫ﭘﺎﺳﺦ‪:‬‬ ‫اﻟﻒ ـ اﺟﻤﺎع‪:‬‬ ‫ﺑﺎ ﻓﺮض ﺻﺤﺖ اﻳﻦ ﺣﺪﻳﺚ‪ ،‬ﻣﻮارد زﻳﺮ ﻗﺎﺑﻞ ﺗﻮﺟﻪ اﺳﺖ‪:‬‬ ‫در اﻳﻦ ﺣﺪﻳﺚ ﭼﻮن ﮐﻠﻤﻪ اﻣﺖ ﺑﺎ »ﻳﺎي ﻣﺘﮑﻠﻢ« هﻤﺮاﻩ ﺷﺪﻩ‪ ،‬ﺑﺪﻳﻦ ﻣﻌﻨﺎ اﺳﺖ ﮐﻪ ﻋﻤﻮم اﻣﺖ ﻣﻦ‪ ،‬ﺑﺮ راﻩ ﺧﻄﺎ و ﮔﻤﺮاهﻲ‬ ‫ﻧﻤﻲ روﻧﺪ‪ .‬ﻳﻌﻨﻲ هﺮ ﮔﺎﻩ هﻤﻪ اﻣﺖ ﭘﻴﻐﻤﺒﺮ ﺑﺮ اﻧﺠﺎم ﮐﺎري اﺗﻔﺎق ﻧﻈﺮ داﺷﺘﻨﺪ ﺁن ﮐﺎر ﺧﻄﺎ ﻧﺨﻮاهﺪ ﺑﻮد‪ .‬اﻳﻦ ﻣﻄﻠﺐ ﻳﻌﻨﻲ‬ ‫ع ﺑﺪون اﺳﺘﺜﻨﺎ« ﺑﻪ ﻧﺘﻴﺠﻪ ﺧﻮاهﺪ رﺳﻴﺪ‪ ،‬ﻣﻮرد ﻗﺒﻮل ﻣﺎ اﺳﺖ‪ .‬ﭼﻮن ﺧﺪاوﻧﺪ هﻤﻮارﻩ در ﻣﻴﺎن اﻣﺖ‪ ،‬اﻓﺮادي را‬ ‫»اﺟﺘﻤﺎ ِ‬ ‫ﻗﺮار دادﻩ ﮐﻪ ﺣﻖ ﺑﺎ ﺁن هﺎ اﺳﺖ و ﻗﺎدرﻧﺪ ﺣﻖ را ﺗﺸﺨﻴﺺ دهﻨﺪ و ﺑﻪ ﺁن ﻋﻤﻞ ﮐﻨﻨﺪ‪ .‬ﻳﻌﻨﻲ هﻤﻴﺸﻪ ﺣﺠﺖ و ﻧﻤﺎﻳﻨﺪﻩ ﺧﺪا‬ ‫در ﻣﻴﺎن ﺁن هﺎ ﻣﻲ ﺑﺎﺷﺪ و هﻤﺮاهﻲ هﻤﻪ ﺑﺎ هﻢ ﺑﻪ ﻣﻌﻨﺎي هﻤﺮاهﻲ ﺑﻘﻴﻪ ﺑﺎ ﺁن هﺎ اﺳﺖ و ﺑﺪﻳﻦ دﻟﻴﻞ از ﺧﻄﺎ رﻓﺘﻦ اﻣﺖ‬ ‫ﺟﻠﻮﮔﻴﺮي ﻣﻲ ﮐﻨﻨﺪ‪ .‬اﻣﺎ در ﻋﻴﻦ ﺣﺎل ﺑﻪ هﻴﭻ ﻋﻨﻮان‪ ،‬اﻳﻦ ﺣﺪﻳﺚ ﺑﺮ اﻳﻦ ﮐﻪ ﭘﻴﻐﻤﺒﺮ ﺣﻖ ﺗﻌﻴﻴﻦ ﺧﻼﻓﺖ را از ﺧﻮد ﺳﺎﻗﻂ‬ ‫و ﺑﻪ اﻣﺖ واﮔﺬار ﮐﺮدﻩ ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬دﻻﻟﺖ ﻧﺪارد‪ .‬ﺑﻨﺎﺑﺮاﻳﻦ هﻤﻮارﻩ ﺣﻖ ﺗﻌﻴﻴﻦ ﺟﺎﻧﺸﻴﻦ و ﺧﻠﻴﻔﻪ از ﺁن ﭘﻴﻐﻤﺒﺮ ﺑﻮدﻩ و ﺑﺎ‬ ‫اﻳﻨﮕﻮﻧﻪ اﺣﺎدﻳﺚ‪ ،‬اﻳﻦ ﺣﻖ ﺳﺎﻗﻂ ﻧﻤﻲ ﮔﺮدد‪.‬‬ ‫ﺑﻨﺎﺑﺮاﻳﻦ ﺑﺎ اﻳﻦ ﻓﺮض ﻣﺤﺎل ﮐﻪ ﭘﻴﻐﻤﺒﺮ ﭼﻨﻴﻦ ﺣﻘﻲ را ﺑﻪ اﺟﻤﺎع اﻣﺖ واﮔﺬار ﮐﺮدﻩ‬ ‫ــــــــــــــــــــــــــــــــــ‬ ‫‪1 .‬اﻟﻠﻤﻊ ﻓﻲ اﺻﻮل اﻟﻔﻘﻪ‪ ،‬ص‪ ; 246‬ﺷﺒﻬﺎي ﭘﻴﺸﺎور‪ ،‬ص‪» 480‬ﻻ ﺗﺠﺘﻤﻊ أﻣّﺘﻲ ﻋﻠﻲ اﻟﺨﻄﺎء ـ ﻻ ﺗﺠﺘﻤﻊ أﻣﺘﻲ ﻋﻠﻲ‬ ‫اﻟﻀﻼﻟﺔ‪».‬‬ ‫ﺻﻔﺤﻪ ‪100‬‬ ‫ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﺑﺎﻳﺪ هﻤﮕﻲ ﻣﺴﻠﻤﻴﻦ در ﺗﻌﻴﻴﻦ ﺧﻼﻓﺖ دﺧﻴﻞ ﺑﻮدﻩ و اﺗﻔﺎق ﻧﻈﺮ داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﻨﺪ ﺗﺎ اﺟﻤﺎع ﺣﺎﺻﻞ ﮔﺮدد‪ .‬ﻳﺎ ﺣﺪاﻗﻞ‬ ‫ﺑﺎﻳﺴﺘﻲ هﻤﻪ ﻣﺴﻠﻤﻴﻦ ﺟﻤﻊ ﺷﻮﻧﺪ و ﺑﺮاي ﺗﻌﻴﻴﻦ ﺧﻠﻴﻔﻪ راي ﺧﻮد را دادﻩ ﺑﺎﺷﻨﺪ و ﮐﺴﻲ ﮐﻪ اﮐﺜﺮﻳﺖ ﺁراء را داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ‬

‫ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﺧﻠﻴﻔﻪ اﻧﺘﺨﺎب ﮔﺮدد ـ هﻤﺎن ﻃﻮر ﮐﻪ اﻻن در ﺗﻤﺎﻣﻲ دﻧﻴﺎ ﺑﺮاي اﻧﺘﺨﺎب رﻳﻴﺲ ﺟﻤﻬﻮر ﻋﻤﻞ ﻣﻲ ﮐﻨﻨﺪ و اﻓﺮاد‬ ‫ﺣﺎﺋﺰ اﮐﺜﺮﻳﺖ را ﺑﻪ ﻋﻨﻮان رﺋﻴﺲ ﺟﻤﻬﻮر ﺑﺮ ﻣﻲ ﮔﺰﻳﻨﻨﺪ‪ .‬اﻣﺎ ﺁﻧﭽﻪ ﮐﻪ ﺑﻌﺪ از وﻓﺎت ﭘﻴﻐﻤﺒﺮ و در ﻣﺤﻞ ﺳﺮﭘﻮﺷﻴﺪﻩ‬ ‫ﮐﻮﭼﮑﻲ ﺑﻪ ﻧﺎم »ﺳﻘﻴﻔﻪ« اﺗﻔﺎق اﻓﺘﺎد ﺗﺎ اﺑﻮﺑﮑﺮ را ﺑﻪ ﺧﻼﻓﺖ رﺳﺎﻧﻨﺪ‪ ،‬دﻻﻟﺖ ﺑﺮ اﺟﻤﺎع ﻣﺴﻠﻤﻴﻦ ﻧﺪاﺷﺘﻪ و ﻳﺎ ﺧﻴﻠﻲ‬ ‫ﺧﻮﺷﺒﻴﻨﺎﻧﻪ ﺗﺮ ـ ﺑﻪ ﻗﻮل اهﻞ ﺳﻨﺖ ـ ﺑﺮ اﺟﻤﺎع ﻋﻘﻼ‪ ،‬اﮐﺎﺑﺮ و ﺻﺤﺎﺑﻪ رﺳﻮل اﷲ)ﺻﻠﻲ اﷲ ﻋﻠﻴﻪ وﺁﻟﻪ( هﻢ دﻻﻟﺖ ﻧﺪارد‪.‬‬ ‫در ﺗﺎرﻳﺦ ﻣﻮرد ﻗﺒﻮل ﺷﻴﻌﻪ و ﺳﻨﻲ ﭼﻨﻴﻦ ﺁﻣﺪﻩ اﺳﺖ‪ :‬ﺑﻼﻓﺎﺻﻠﻪ ﺑﻌﺪ از ﻓﻮت ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ‪ ،‬هﻨﮕﺎﻣﻲ ﮐﻪ ﺑﻨﻲ هﺎﺷﻢ ﺳﺮﮔﺮم‬ ‫ﻏﺴﻞ و ﮐﻔﻦ و دﻓﻦ ﭘﻴﻐﻤﺒﺮ ﺑﻮدﻧﺪ‪ ،‬ﻋﺪﻩ اي از اﻧﺼﺎر در ﻣﺤﻠﻲ ﺑﻪ ﻧﺎم ﺳﻘﻴﻔﻪ ﺑﻨﻲ ﺳﺎﻋﺪﻩ ﺟﻤﻊ ﺷﺪﻧﺪ ﺗﺎ درﺑﺎرﻩ ﺟﺎﻧﺸﻴﻦ‬ ‫ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ ﺧﺪا)ﺻﻠﻲ اﷲ ﻋﻠﻴﻪ وﺁﻟﻪ( ﻣﺸﻮرت ﻧﻤﺎﻳﻨﺪ‪ .‬ﻣﺤﻤﺪ ﺑﻦ ﺟﺮﻳﺮ ﻃﺒﺮي در ﺗﺎرﻳﺦ ﺧﻮد ﻣﻲ ﻧﻮﻳﺴﺪ‪ :‬ﺧﺒﺮ ﺑﻪ ﮔﻮش ﻋﻤﺮ‬ ‫رﺳﻴﺪ و او ﺧﻮد را ﺑﻪ در ﺧﺎﻧﻪ ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ)ﺻﻠﻲ اﷲ ﻋﻠﻴﻪ وﺁﻟﻪ( رﺳﺎﻧﻴﺪ‪ ،‬وﻟﻲ وارد ﺧﺎﻧﻪ ﻧﺸﺪ ﺗﺎ ﺑﻘﻴﻪ ﺻﺤﺎﺑﻪ ﮐﻪ ﺳﺮﮔﺮم‬ ‫ﻣﺮاﺳﻢ ﺗﻐﺴﻴﻞ و ﮐﻔﻦ و دﻓﻦ رﺳﻮل اﷲ)ﺻﻠﻲ اﷲ ﻋﻠﻴﻪ وﺁﻟﻪ( ﺑﻮدﻧﺪ او را ﻧﺒﻴﻨﻨﺪ‪ .‬ﺑﺮاي اﺑﻮﺑﮑﺮ ﭘﻴﻐﺎم ﻓﺮﺳﺘﺎد ﮐﻪ اﻣﺮ‬ ‫ﻣﻬﻤﻲ ﭘﻴﺶ ﺁﻣﺪﻩ و زودﺗﺮ ﺧﻮدت را ﺑﻪ ﻣﻦ ﺑﺮﺳﺎن‪ .‬اﺑﻮﺑﮑﺮ ﺑﻪ ﻗﺎﺻﺪ ﮔﻔﺖ‪ :‬اﻻن ﻓﺮﺻﺖ ﺑﻴﺮون ﺁﻣﺪن ﻧﺪارم‪ .‬ﻋﻤﺮ‬ ‫ﻗﺎﺻﺪ را دوﺑﺎرﻩ ﺑﺮﮔﺮداﻧﺪ و ﮔﻔﺖ‪ :‬اﻣﺮ ﺑﺴﻴﺎر ﻣﻬﻤﻲ ﭘﻴﺶ ﺁﻣﺪﻩ ﮐﻪ وﺟﻮد ﺗﻮ ﺧﻴﻠﻲ ﻻزم اﺳﺖ‪ .‬ﺑﺎﻻﺧﺮﻩ اﺑﻮﺑﮑﺮ ﺑﻴﺮون‬ ‫ﺁﻣﺪ و ﻋﻤﺮ ﻗﻀﻴﻪ اﺟﺘﻤﺎع اﻧﺼﺎر در ﺳﻘﻴﻔﻪ را ﺑﻪ ﻣﻨﻈﻮر ﺗﻌﻴﻴﻦ ﺟﺎﻧﺸﻴﻦ ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ ﺧﺪا ﺑﺮاي اﺑﻮﺑﮑﺮ ﺑﺎزﮔﻮ ﮐﺮد‪ .‬دو ﻧﻔﺮي‬ ‫ﺑﻪ ﺳﻤﺖ ﺳﻘﻴﻔﻪ ﺑﻪ راﻩ اﻓﺘﺎدﻧﺪ و در ﺑﻴﻦ راﻩ اﺑﻮﻋﺒﻴﺪﻩ ﺟﺮاح)‪ (1‬را دﻳﺪﻧﺪ و او را ﻧﻴﺰ ﺑﺎ ﺧﻮد ﺑﺮدﻧﺪ و ﺑﺎ ﻋﺠﻠﻪ ﺑﻪ ﺳﻘﻴﻔﻪ‬ ‫رﺳﻴﺪﻧﺪ‪ .‬در ﺁﻧﺠﺎ ﺻﺤﺒﺖ هﺎﻳﻲ رد و ﺑﺪل ﺷﺪ‪ .‬اﺑﻮﺑﮑﺮ ﺑﺎ ﺗﻴﺰﺑﻴﻨﻲ و زﻳﺮﮐﻲ ﭘﻴﺶ دﺳﺘﻲ ﻧﻤﻮد و ﺧﻼﻓﺖ را ﺑﻪ اﺑﻮﻋﺒﻴﺪﻩ‬ ‫و ﻋﻤﺮ ﺗﻌﺎرف ﮐﺮد‪ .‬ﺁن هﺎ هﻢ ﺗﻌﺎرﻓﺶ را ﺑﻪ ﺧﻮد او ﺑﺮﮔﺮداﻧﺪﻧﺪ و ﮔﻔﺘﻨﺪ‪ :‬ﺗﻮ ﺑﺰرﮔﺘﺮ و اوﻟﻲ هﺴﺘﻲ‪.‬‬ ‫از ﺳﻮي دﻳﮕﺮ‪ ،‬در ﻃﺮف ﻣﻘﺎﺑﻞ‪ ،‬ﺳﻌﺪ ﺑﻦ ﻋﺒﺎدﻩ ﮐﻪ از ﻗﺒﻴﻠﻪ ﺧﺰرج ﺑﻮد و ﻗﺼﺪ اﻣﺎرت‬ ‫ــــــــــــــــــــــــــــــــــ‬ ‫‪1 .‬اﺑﻮ ﻋﺒﻴﺪﻩ ﮔﻮرﮐﻦ ﺑﻮد‪.‬‬ ‫ﺻﻔﺤﻪ ‪151‬‬ ‫ﺑﺎ ﺗﻘﻮي‪ ،‬درﮔﻴﺮ ﻓﻘﺮ و ﺗﻬﻴﺪﺳﺘﻲ ﻧﺒﺎﺷﻨﺪ و دﺳﺘﺸﺎن از ﻣﺎل دﻧﻴﺎ ﭘﺮ ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﻣﺮدم ﺑﻪ ﺁن هﺎ رو ﻣﻲ ﺁورﻧﺪ‪ .‬ﺑﺪﻳﻦ ﺟﻬﺖ‬ ‫ﻋﻼوﻩ ﺑﺮ ﻏﺼﺐ ﺧﻼﻓﺖ‪ ،‬ﻓﺪﮎ را ﻏﺼﺐ ﻧﻤﻮدﻩ و ﺗﻤﺎﻣﻲ راﻩ هﺎﻳﻲ را ﮐﻪ ﻣﻨﺠﺮ ﺑﻪ ﺟﻠﺐ اﻣﻮال دﻧﻴﻮي ﻣﻲ ﺷﺪ‪ ،‬ﺑﺮ ﺁن‬ ‫هﺎ ﺑﺴﺘﻨﺪ‪.‬‬ ‫ﻏﺎﺻﺒﺎن ﺧﻼﻓﺖ‪ ،‬ﺣﺘﻲ ﺧﻤﺲ را ﻧﻴﺰ ﺑﺮ ﺧﺎﻧﺪان ﭘﻴﻐﻤﺒﺮ ﻣﻨﻊ ﮐﺮدﻧﺪ‪ .‬ﺧﺪاوﻧﺪ ﺑﻪ دﻟﻴﻞ ﺁن ﮐﻪ ﺻﺪﻗﺎت را ﺑﺮ ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ‬ ‫ﺧﺪا)ﺻﻠﻲ اﷲ ﻋﻠﻴﻪ وﺁﻟﻪ( و ﺧﺎﻧﺪاﻧﺶ ﺣﺮام ﻧﻤﻮد‪ ،‬ﺑﺎب ﺧﻤﺲ را ﺑﺮاي ﺁن هﺎ ﺑﺎز ﻧﻤﻮدﻩ و در ﻗﺮﺁن ﻣﺠﻴﺪ ﻣﻲ ﻓﺮﻣﺎﻳﺪ‪{ :‬‬ ‫ﺴﺒِﻴ ِ‬ ‫ﻦ اﻟ ﱠ‬ ‫وَاﻋَْﻠﻤُﻮا َأﻧﱠﻤﺎ َ‬ ‫ﻞ}; »اي ﻣﺆﻣﻨﺎن!‬ ‫ﻦ وَاﺑْ ِ‬ ‫ل َوِﻟﺬِي اﻟْ ُﻘﺮْﺑﻲ وَاﻟْﻴَﺘﺎﻣﻲ وَاﻟْﻤَﺴﺎﮐِﻴ ِ‬ ‫ﺴ ُﻪ َوﻟِﻠ ﱠﺮﺳُﻮ ِ‬ ‫ﺧ ُﻤ َ‬ ‫ن ِﻟّﻠ ِﻪ ُ‬ ‫ﺷﻲْء َﻓَﺄ ﱠ‬ ‫ﻏ ِﻨﻤْ ُﺘﻢْ ِﻣﻦْ َ‬ ‫هﺮ ﭼﻪ ﮐﻪ ﺑﻪ ﺷﻤﺎ ﻏﻨﻴﻤﺖ رﺳﻴﺪ ﺧﻤﺲ ﺁن ﺑﺮاي ﺧﺪا‪ ،‬رﺳﻮﻟﺶ‪ ،‬ﺧﻮﻳﺸﺎن‪ ،‬ﻳﺘﻴﻤﺎن و در راﻩ ﻣﺎﻧﺪﮔﺎن ﻣﻲ ﺑﺎﺷﺪ‪(1)«.‬‬ ‫ﺧﻠﻴﻔﻪ اول اﻳﻦ ﺣﻖ را از ﺁﻧﺎن ﺳﻠﺐ ﻧﻤﻮد و ﮔﻔﺖ‪ :‬ﺧﻤﺲ ﺑﺎﻳﺪ ﺑﻪ ﻣﺼﺮف ﺗﺠﻬﻴﺰات ﺟﻨﮕﻲ و ﺧﺮﻳﺪ ﺳﻼح ﺑﺮﺳﺪ‪ .‬ﻟﺬا‬ ‫دﺳﺖ ﺁن ﺧﺎﻧﺪان ﺟﻠﻴﻞ اﻟﻘﺪر از هﻤﻪ ﺟﺎ ﮐﻮﺗﺎﻩ ﮔﺮدﻳﺪ ﮐﻪ از ﺁن زﻣﺎن ﺗﺎ ﺑﻪ اﻣﺮوز اداﻣﻪ دارد‪.‬‬ ‫ﻃﺒﻖ ﻧﻈﺮ ﻓﻘﻬﺎي ﺷﻴﻌﻪ اﻣﺎﻣﻴﻪ ﮐﻪ ﺑﺮ اﺳﺎس ﺁﻳﻪ ﻣﺬﮐﻮر ﻣﻲ ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﺧﻤﺲ ﺑﻪ ﺷﺶ ﻗﺴﻤﺖ ﺗﻘﺴﻴﻢ ﻣﻲ ﺷﻮد‪ :‬ﺳﻬﻢ ﺧﺪا‪ ،‬ﺳﻬﻢ‬ ‫رﺳﻮل‪ ،‬ﺳﻬﻢ ذوي اﻟﻘﺮﺑﻲ‪ ،‬ﺳﻬﻢ اﻳﺘﺎم‪ ،‬ﺳﻬﻢ ﻓﻘﺮا و ﺳﻬﻢ در راﻩ ﻣﺎﻧﺪﮔﺎن ﺑﻨﻲ هﺎﺷﻢ‪ .‬ﺳﻪ ﺳﻬﻢ اول ﺑﻪ اﻣﺎم ﻳﺎ ﻧﺎﺋﺐ اﻻﻣﺎم‬ ‫دادﻩ ﻣﻲ ﺷﻮد ﺗﺎ ﺑﻪ ﻣﺼﺮف ﻣﺼﺎﻟﺢ ﻣﺴﻠﻤﻴﻦ ﺑﺮﺳﺪ‪ .‬ﺟﺎﻟﺐ اﻳﻦ ﮐﻪ ﺑﺴﻴﺎري از ﻋﻠﻤﺎي اهﻞ ﺳﻨﺖ ﻧﻈﻴﺮ اﻣﺎم ﺛﻌﻠﺒﻲ‪،‬‬ ‫ﻃﺒﺮي و ﺟﻼل اﻟﺪﻳﻦ ﺳﻴﻮﻃﻲ و ﺟﺎر اﷲ زﻣﺨﺸﺮي اﻳﻦ ﮐﺎر ﺧﻠﻴﻔﻪ را ﻧﻴﺰ ﺑﺪﻋﺖ ﭘﻨﺪاﺷﺘﻪ‪ ،‬و ﻧﻈﺮ ﻓﻘﻬﺎي ﺷﻴﻌﻪ را ﺗﺄﻳﻴﺪ‬ ‫ﮐﺮدﻩ اﻧﺪ‪.‬‬ ‫ﺑﺎ ﻳﮏ ﺑﺮرﺳﻲ اﺟﻤﺎﻟﻲ‪ ،‬ﻋﻮاﻗﺐ و ﻋﻮارض ﺟﺎﻧﺒﻲ ﻣﺴﺄﻟﻪ ﻏﺼﺐ ﻓﺪﮎ روﺷﻦ ﻣﻲ ﮔﺮدد‪ .‬ﺧﺪاوﻧﺪ در ﺳﻮرﻩ هﻮد‬ ‫ن ﻋَﻠﻲ َﺑ ﱢﻴﻨَﺔ ِﻣﻦْ َرﱢﺑ ِﻪ‬ ‫ﺻﺮﻳﺤًﺎ ﻣﻲ ﻓﺮﻣﺎﻳﺪ‪َ { :‬أ َﻓ َﻤﻦْ ﮐﺎ َ‬

‫َو َﻳﺘْﻠُﻮ ُﻩ ﺷﺎ ِهﺪٌ ِﻣﻨْ ُﻪ}; ﺁﻳﺎ ﭘﻴﻐﻤﺒﺮي ﮐﻪ از ﺟﺎﻧﺐ ﺧﺪا دﻟﻴﻞ روﺷﻨﻲ ﭼﻮن ﻗﺮﺁن دارد و ﺑﺎ ﮔﻮاﻩ ﺻﺎدﻗﻲ ﭼﻮن ﻋﻠﻲ)ﻋﻠﻴﻪ‬ ‫اﻟﺴﻼم( دارد‪ (2)«.‬ﺧﻄﻴﺐ ﺧﻮارزﻣﻲ ﻧﻴﺰ در ﻣﻨﺎﻗﺐ ﻣﻲ ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬از اﺑﻦ ﻋﺒﺎس ﭘﺮﺳﻴﺪﻧﺪ ﻣﺮاد از ﺷﺎهﺪ ﮐﻴﺴﺖ و او ﭘﺎﺳﺦ‬ ‫داد‪» :‬او ﻋﻠﻲ)ﻋﻠﻴﻪ اﻟﺴﻼم( اﺳﺖ ﮐﻪ ﺑﺮاي ﭘﻴﻐﻤﺒﺮ ﺷﻬﺎدت‬ ‫ــــــــــــــــــــــــــــــــــ‬ ‫‪1 .‬اﻧﻔﺎل )‪41 :(8‬‬ ‫‪2 .‬هﻮد )‪17 :(11‬‬ ‫ﺻﻔﺤﻪ ‪152‬‬ ‫دادﻩ و او از ﭘﻴﻐﻤﺒﺮ اﺳﺖ‪ (1)«.‬ﺣﺎل ﺷﻬﺎدت ﺷﺮﻋﻲ ﮐﺴﻲ را ﮐﻪ در ﻗﻀﻴﻪ ﻓﺪﮎ ﺷﺎهﺪ ﭘﻴﻐﻤﺒﺮ ﺑﻮدﻩ اﺳﺖ‪ ،‬رد ﻣﻲ ﮐﻨﻨﺪ‬ ‫و ﻣﻲ ﮔﻮﻳﻨﺪ‪ :‬ﭼﻮن ﻋﻠﻲ)ﻋﻠﻴﻪ اﻟﺴﻼم( در اﻳﻦ ﻗﻀﻴﻪ ذﻳﻨﻔﻊ ﻣﻲ ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﭘﺲ ﺷﻬﺎدﺗﺶ ﺗﻤﺎﻳﻞ ﺑﻪ ﻧﻔﻊ ﺧﻮد دارد و ﻟﺬا‬ ‫ﺷﻬﺎدﺗﺶ ﻣﺮدود اﺳﺖ‪ .‬ﺑﺮاي ﮐﺴﻲ ﮐﻪ ﺷﻬﺎدت ﻋﻠﻲ)ﻋﻠﻴﻪ اﻟﺴﻼم( را ـ ﮐﻪ ﻣﻮرد ﺗﺼﺪﻳﻖ ﻗﺮﺁن اﺳﺖ ـ رد ﮐﻨﺪ ﭼﻪ ﺣﮑﻤﻲ‬ ‫ﻣﻲ ﺗﻮان داد؟ ﺁﻳﺎ اﻳﻦ ﺁزار و اذﻳﺐ و ﺳﺐ ﻣﻮﻻ ﻣﺘﻘﻴﺎن ﻋﻠﻲ)ﻋﻠﻴﻪ اﻟﺴﻼم( و ﻣﺘﻌﺎﻗﺒًﺎ ﭘﻴﻐﻤﺒﺮ)ﺻﻠﻲ اﷲ ﻋﻠﻴﻪ وﺁﻟﻪ(‬ ‫ﻧﻴﺴﺖ؟‬ ‫ﺣﺪﻳﺚ دﻳﮕﺮ‪:‬‬ ‫ﺑﺨﺎري در ﺻﺤﻴﺢ‪ ،‬اﺣﻤﺪ ﺣﻨﺒﻞ در ﻣﺴﻨﺪ‪ ،‬ﺧﻮارزﻣﻲ در ﻣﻨﺎﻗﺐ و ﺑﺴﻴﺎري دﻳﮕﺮ ﺁوردﻩ اﻧﺪ ﮐﻪ ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ ﺧﺪا‪ ،‬ﻣﻮي‬ ‫ﺧﻮﻳﺶ را ﺑﻪ دﺳﺖ ﮔﺮﻓﺘﻪ و ﻓﺮﻣﻮد‪» :‬ﻳﺎ ﻋﻠﻲ! هﺮ ﮐﺲ ﺑﻪ ﻣﻮﻳﻲ از ﺗﻮ ﺁزار رﺳﺎﻧﺪ ﻣﺮا ﺁزار دادﻩ و هﺮ ﮐﺲ ﻣﺮا‬ ‫ﺑﻴﺎزارد ﺧﺪا را ﺁزار رﺳﺎﻧﺪﻩ اﺳﺖ‪ .‬ﭘﺲ ﻟﻌﻨﺖ ﺧﺪا ﺑﺮ ﮐﺴﻲ ﮐﻪ ﺧﺪا را اذﻳﺖ ﻧﻤﺎﻳﺪ‪ (2)«.‬راوﻳﺎن اﻳﻦ ﺣﺪﻳﺚ‪ ،‬هﺮ ﮐﺪام‬ ‫ﺗﺎر ﻣﻮي ﺧﻮد را ﺑﻪ دﺳﺖ ﮔﺮﻓﺘﻪ و ﻧﺸﺎن دادﻧﺪ ﮐﻪ ﺷﺨﺺ ﭘﻴﻐﻤﺒﺮ اﻳﻦ ﮔﻮﻧﻪ ﻣﻮي ﺧﻮد را ﺑﻪ دﺳﺖ ﮔﺮﻓﺖ و اﻳﻦ ﺣﺪﻳﺚ‬ ‫را درﺑﺎرﻩ ﺁزار و اذﻳﺖ ﻋﻠﻲ)ﻋﻠﻴﻪ اﻟﺴﻼم( ﺑﻴﺎن ﻧﻤﻮد‪ .‬ﺳﻴﺪ ﺑﻦ اﺑﻮﺑﮑﺮ ﺑﻦ ﺷﻬﺎب اﻟﺪﻳﻦ در ﮐﺘﺎب »رﺷﻔﺔ اﻟﺼﺎدي« از‬ ‫ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ ﺧﺪا)ﻋﻠﻴﻪ اﻟﺴﻼم( ﭼﻨﻴﻦ رواﻳﺖ ﮐﺮدﻩ اﺳﺖ‪» :‬هﺮ ﮐﺲ ﻣﺮا از ﻃﺮﻳﻖ ﻋﺘﺮﺗﻢ اذﻳﺖ ﻧﻤﺎﻳﺪ‪ ،‬ﭘﺲ ﻟﻌﻨﺖ ﺧﺪاي ﺑﺮ او‬ ‫ﺑﺎد‪)3)«.‬‬ ‫ﺁﻳﺎ ﻣﻠﮏ ﻣﺘﺼﺮﻓﻲ ﻓﺎﻃﻤﻪ)ﻋﻠﻴﻬﺎ اﻟﺴﻼم( را ﻏﺼﺐ ﻧﻤﻮدن و ﻧﺎن اوﻻدهﺎي ﻓﺎﻃﻤﻪ را ﺑﺮﻳﺪن و رد ﺷﻬﺎدت ﻋﻠﻲ‪ ،‬ﺁزار‬ ‫و اذﻳﺖ ﭘﻴﻐﻤﺒﺮ ﺧﺪا ﻧﺨﻮاهﺪ ﺑﻮد‪ .‬و ﻣﻮﺟﺐ ﻟﻌﻨﺖ ﺧﺪا ﺑﺮ ﺁﻧﺎن ﻧﻴﺴﺖ؟‬ ‫ﻧﺎرﺿﺎﻳﺘﻲ ﻓﺎﻃﻤﻪ)ﻋﻠﻴﻬﺎ اﻟﺴﻼم( ﺗﺎ دم ﻣﺮگ و ﺗﺎ واﭘﺴﻴﻦ ﻟﺤﻈﺎت زﻧﺪﮔﻲ اداﻣﻪ داﺷﺖ‪ .‬ﭼﻨﺎﻧﭽﻪ اﺑﻮﻣﺤﻤﺪ ﻋﺒﺪاﷲ ﺑﻦ‬ ‫ﻣﺴﻠﻢ دﻳﻨﻮري در »اﻻﻣﺎﻣﺔ و اﻟﺴﻴﺎﺳﻪ« ﻣﻲ ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﻓﺎﻃﻤﻪ)ﻋﻠﻴﻬﺎ اﻟﺴﻼم( در ﺑﺴﺘﺮ‬ ‫ــــــــــــــــــــــــــــــــــ‬ ‫‪1 .‬ﺑﺤﺮاﻧﻲ در ﻏﺎﻳﺔ اﻟﻤﺮام‪ ،‬ص‪ ،369‬ﺑﺎب ‪ ، 63‬ﺣﺪﻳﺚ ‪ ; 2‬ﺷﺮح اﻻﺧﺒﺎر‪ ،‬ج ‪ ،1‬ص‪ ; 420‬ﺷﺒﻬﺎي ﭘﻴﺸﺎور‪،‬‬ ‫ﻲ و هﻮ ﻣﻨﻪ‪».‬‬ ‫ﻲ ﻳﺸﻬﺪ ﻟﻠﻨﺒ ّ‬ ‫ص‪» 696‬هُﻮ ﻋﻠ ّ‬ ‫‪2 .‬ﺗﺎوﻳﻞ اﻻﻳﺎت‪ ،‬ج ‪ ،2‬ص‪ ; 65‬اﻟﺒﺮهﺎن‪ ،‬ج ‪ ،3‬ص‪ ; 337‬ﺷﻮاهﺪ اﻟﺘﻨﺰﻳﻞ‪ ،‬ج ‪ ،2‬ص‪ ; 97‬ﺷﺒﻬﺎي ﭘﻴﺸﺎور‪،‬‬ ‫ص‪» 699‬ﻳﺎ ﻋﻠﻲ ﻣﻦ ﺁذي ﺷﻌﺮة ﻣﻨﮏ ﻓﻘﺪ ﺁذاﻧﻲ و ﻣﻦ ﺁذاﻧﻲ ﻓﻘﺪ ﺁذي اﷲ و ﻣﻦ ﺁذي اﷲ ﻓﻌﻠﻴﻪ ﻟﻌﻨﺔ اﷲ‪».‬‬ ‫ﺣﺎﻓﻆ اﺑﻮ ﻧﻌﻴﻢ‪ ،‬ﻣﺎ ﻧﺰل ﻣﻦ اﻟﻘﺮﺁن ﻓﻲ ﻋﻠﻲ‪.‬‬ ‫‪3 .‬ﻳﻨﺎﺑﻴﻊ اﻟﻤﻮدة ﻟﺬوي اﻟﻘﺮﺑﻲ‪ ،‬ج ‪ ،3‬ص‪ ; 192‬ﻣﺴﻨﺪ زﻳﺪ ﺑﻦ ﻋﻠﻲ‪ ،‬ص‪ ; 464‬ﺷﺮح اﻻﺧﺒﺎر‪ ،‬ج ‪ ،1‬ص‪; 161‬‬ ‫اﻟﺠﺎﻣﻊ اﻟﺼﻐﻴﺮ‪ ،‬ج ‪ ،1‬ص‪ ; 158‬ﺷﺒﻬﺎي ﭘﻴﺸﺎور‪ ،‬ص‪» 699‬ﻣﻦ ﺁذاﻧﻲ ﻓﻲ ﻋﺘﺮﺗﻲ ﻓﻌﻠﻴﻪ ﻟﻌﻨﺔ اﷲ«‪ .‬ﺻﺤﻴﺢ اﺑﻦ ﺣﺒﺎن‪.‬‬

‫ﺻﻔﺤﻪ ‪153‬‬ ‫ﺑﻴﻤﺎري ﺑﻪ اﺑﻮﺑﮑﺮ و ﻋﻤﺮ ﻓﺮﻣﻮد‪» :‬ﺧﺪا و ﻣﻼﺋﮑﻪ را ﺑﻪ ﺷﻬﺎدت ﻣﻲ ﮔﻴﺮم ﮐﻪ ﺷﻤﺎ دو ﻧﻔﺮ ﻣﺮا‬ ‫ﺧﺸﻤﮕﻴﻦ ﻧﻤﻮدﻩ و رﺿﺎﻳﺘﻢ را ﺟﻠﺐ ﻧﮑﺮدﻳﺪ‪ .‬اﮔﺮ ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ ﺧﺪا را ﻣﻼﻗﺎت ﮐﻨﻢ‪ ،‬ﺷﮑﺎﻳﺖ ﺷﻤﺎ را ﻧﺰد او ﺧﻮاهﻢ ﻧﻤﻮد‪ «.‬و‬ ‫ﻧﻴﺰ ﻣﻲ ﮔﻮﻳﺪ‪» :‬ﻓﺎﻃﻤﻪ)ﻋﻠﻴﻬﺎ اﻟﺴﻼم( از اﺑﻮﺑﮑﺮ و ﻋﻤﺮ ﻏﻀﺒﻨﺎﮎ ﺷﺪ و ﺁن هﺎ را ﺑﻪ هﻤﻴﻦ ﺣﺎل ﺗﺮﮎ ﻧﻤﻮد ﺗﺎ دار ﻓﺎﻧﻲ‬ ‫را وداع ﮔﻔﺖ»‪.‬‬ ‫ﺣﺎل ﺧﺒﺮ ﻓﻮق را در ﮐﻨﺎر ﺣﺪﻳﺜﻲ ﺑﮕﺬارﻳﺪ ﮐﻪ اﻣﺎم اﺣﻤﺪ ﺣﻨﺒﻞ در ﻣﺴﻨﺪ و ﺳﻠﻴﻤﺎن ﻗﻨﺪوزي در ﻳﻨﺎﺑﻴﻊ اﻟﻤﻮدﻩ ﺁوردﻩ اﻧﺪ‬ ‫ﮐﻪ‪ :‬ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ ﺧﺪا)ﺻﻠﻲ اﷲ ﻋﻠﻴﻪ وﺁﻟﻪ( ﻓﺮﻣﻮد‪» :‬ﻓﺎﻃﻤﻪ ﭘﺎرﻩ ﺗﻦ ﻣﻦ‪ ،‬ﻧﻮر ﭼﺸﻢ ﻣﻦ‪ ،‬ﻣﻴﻮﻩ دل ﻣﻦ و روح ﻣﻦ اﺳﺖ ﮐﻪ ﺑﻴﻦ‬ ‫دو ﭘﻬﻠﻮي ﻣﻦ ﻗﺮار دارد‪ .‬و هﺮ ﮐﺲ او را ﺑﻴﺎزارد ﻣﺮا ﺁزردﻩ اﺳﺖ‪ .‬هﺮ ﮐﺲ ﻓﺎﻃﻤﻪ را ﺑﻪ ﻏﻀﺐ ﺁورد ﻣﺮا ﺑﻪ ﻏﻀﺐ‬ ‫در ﺁوردﻩ اﺳﺖ‪ .‬هﺮ ﮐﺲ او را اذﻳﺖ ﮐﻨﺪ ﻣﺮا اذﻳﺖ ﮐﺮدﻩ و ﮐﺴﻲ ﮐﻪ ﻣﺮا اذﻳﺖ ﮐﻨﺪ ﺧﺪا را اذﻳﺖ ﻧﻤﻮدﻩ اﺳﺖ‪ (1)«.‬اﺑﻦ‬ ‫ﺣﺠﺮ ﻣﮑﻲ ﻧﻴﺰ در ﺻﻮاﻋﻖ و اﺑﻮ اﻟﻌﺮﻓﺎن اﻟﺼﺒﺎن در اﺳﻌﺎف اﻟﺮاﻏﺒﻴﻦ از رﺳﻮل اﷲ)ﺻﻠﻲ اﷲ ﻋﻠﻴﻪ وﺁﻟﻪ( ﺁوردﻩ اﻧﺪ‬ ‫ﮐﻪ ﻓﺮﻣﻮد‪» :‬اي ﻓﺎﻃﻤﻪ! ﺑﻪ درﺳﺘﻲ ﮐﻪ ﺧﺪاوﻧﺪ از ﻏﻀﺐ ﺗﻮ ﻏﻀﺒﻨﺎﮎ و از رﺿﺎي ﺗﻮ ﺧﺮﺳﻨﺪ ﻣﻲ ﮔﺮدد‪)2)«.‬‬ ‫ﺟﺎﻟﺐ اﺳﺖ ﮐﻪ ﻋﺪﻩ اي ﻣﺘﻌﺼﺐ‪ ،‬ﺑﻪ ﻣﻨﻈﻮر ﺗﺒﺮﺋﻪ ﻧﻤﻮدن اﺳﻼف ﺧﻮﻳﺶ‪ ،‬ﺳﻔﺴﻄﻪ ﻧﻤﻮدﻩ و ﻏﻀﺐ را ﺑﻪ دو ﻗﺴﻤﺖ‬ ‫دﻳﻨﻲ و اﺣﺴﺎﺳﻲ ﺗﻘﺴﻴﻢ ﮐﺮدﻩ‪ ،‬ﻣﻲ ﮔﻮﻳﻨﺪ‪» :‬ﻏﻀﺐ ﻣﻮرد اﺷﺎرﻩ در اﺣﺎدﻳﺚ رﺳﻮل اﷲ)ﺻﻠﻲ اﷲ ﻋﻠﻴﻪ وﺁﻟﻪ( ﻏﻀﺐ‬ ‫دﻳﻨﻲ اﺳﺖ‪ ،‬در ﺻﻮرﺗﻲ ﮐﻪ ﻏﻀﺐ ﻓﺎﻃﻤﻪ در ﻗﻀﻴﻪ ﻓﺪﮎ ﻏﻀﺐ اﺣﺴﺎﺳﻲ و ﻏﻴﺮ دﻳﻨﻲ اﺳﺖ‪ .‬ﻣﺎﻧﻨﺪ ﺧﺸﻢ و ﻏﻀﺐ‬ ‫ﮐﺴﻲ ﮐﻪ در ﻣﻮﻗﻊ ﻧﺮﺳﻴﺪن ﺑﻪ هﺪف‪ ،‬ﺗﻐﻴﻴﺮ ﺣﺎﻟﺖ دادﻩ و اﻳﻦ ﻧﻮع ﻏﻀﺐ در او ﺁﺷﮑﺎر ﮔﺸﺘﻪ و ﻣﺘﺎﺛﺮ ﻣﻲ ﺷﻮد‪،‬‬ ‫ﻓﺎﻃﻤﻪ)ﻋﻠﻴﻬﺎ اﻟﺴﻼم)‬ ‫ﻧﻴﺰ در ﺁن هﻨﮕﺎم ﻧﻴﺰ ﭼﻨﻴﻦ ﻏﻀﺒﻲ را داﺷﺘﻪ اﺳﺖ‪ .‬ﺑﻪ هﻤﻴﻦ ﺟﻬﺖ ﻏﻀﺐ اﺣﺴﺎﺳﻲ و ﻏﻴﺮ دﻳﻨﻲ ﻓﺎﻃﻤﻪ)ﻋﻠﻴﻬﺎ اﻟﺴﻼم(‬ ‫در ﻗﻀﻴﻪ ﻓﺪﮎ ﻏﻀﺐ ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ ﺧﺪا)ﺻﻠﻲ اﷲ ﻋﻠﻴﻪ وﺁﻟﻪ( و ﭘﺮوردﮔﺎرش را ﺑﻪ دﻧﺒﺎل ﻧﺪارد‪ .‬ﺑﻪ‬ ‫ــــــــــــــــــــــــــــــــــ‬ ‫‪1 .‬ﺳﻨﻦ اﻟﮑﺒﺮي‪ ،‬ج ‪ ، 5‬ص‪ ; 97‬ﻣﻌﺠﻢ اﻟﮑﺒﻴﺮ‪ ،‬ج ‪ ،22‬ص‪ ; 404‬ﻣﻨﺎﻗﺐ ﺁل اﺑﻲ ﻃﺎﻟﺐ‪ ،‬ج ‪ ،3‬ص‪ ; 112‬ﻧﻈﻢ درر‬ ‫اﻟﻤﺴﻤﻄﻴﻦ‪ ،‬ص‪ ; 176‬ﺷﺒﻬﺎي ﭘﻴﺸﺎور‪ ،‬ص‪» 701‬ﻓﺎﻃﻤﺔ ﺑﻀﻌﺔ ﻣﻨّﻲ و هﻲ ﻧﻮر ﻋﻴﻨﻲ و هﻲ ﺛﻤﺮة ﻓﺆادي و هﻲ‬ ‫ﻀﺒَﻬﺎ َﻓ َﻘﺪْ َأﻏْﻀَﺒﻨﻲ ﻳﺆذﻳﻨﻲ ﻣﺎ ﺁذاهﺎ‪».‬‬ ‫روﺣﻲ اﻟﺘﻲ ﺑﻴﻦ ﺟﻨﺒﻲ َﻣﻦْ ﺁذاهﺎ َﻓﻘَﺪ ﺁذاﻧﻲ َو َﻣﻦْ ﺁذاﻧﻲ َﻓﻘَﺪ ﺁذَي اﷲ َو َﻣﻦْ أﻏْ َ‬ ‫‪2 .‬ﺗﺎرﻳﺦ ﻣﺪﻳﻨﻪ دﻣﺸﻖ‪ ،‬ج ‪ ،3‬ص‪ ; 156‬ﻳﻨﺎﺑﻴﻊ اﻟﻤﻮدة ﻟﺬوي اﻟﻘﺮﺑﻲ‪ ،‬ج ‪ ،2‬ص‪ 132‬و ‪ ; 464‬ﺷﺒﻬﺎي ﭘﻴﺸﺎور‪،‬‬ ‫ﻞ ﻳﻐﻀﺐ ﻟﻐﻀﺒﮏ و ﻳﺮﺿﻲ ﻟﺮﺿﺎﮎ«‪ .‬ﻣﺴﺘﺪرﮎ ﺣﺎﮐﻢ‪ ،‬اﺻﺎﺑﻪ ﻋﺴﻘﻼﻧﻲ‪ ،‬ج‪،4‬‬ ‫ن اﷲ ﻋ ّﺰ و ﺟ ّ‬ ‫ص‪» 702‬ﻳﺎ ﻓﺎﻃﻤﺔ إ ّ‬ ‫ص‪375‬‬ ‫ﺻﻔﺤﻪ ‪154‬‬ ‫هﻤﻴﻦ دﻟﻴﻞ ﺑﻌﺪًا اﻳﻦ ﺗﺎﺛﺮ ﻓﺎﻃﻤﻪ ﺑﺮ ﻃﺮف ﮔﺮدﻳﺪﻩ و ﺑﻪ ﺣﮑﻢ ﺧﻠﻴﻔﻪ رﺿﺎﻳﺖ دادﻩ اﺳﺖ‪ .‬اﻳﻦ‬ ‫ﻃﺮﻓﺪاران ﻣﺘﻌﺼﺐ ﭼﻨﻴﻦ ﻣﻲ ﮔﻮﻳﻨﺪ‪ :‬ﺑﻌﺪهﺎ ﮐﻪ اﻣﺎم ﻋﻠﻲ)ﻋﻠﻴﻪ اﻟﺴﻼم( ﺑﻪ ﺧﻼﻓﺖ رﺳﻴﺪ ﻓﺪﮎ را ﺑﻪ ورﺛﻪ ﻓﺎﻃﻤﻪ‬ ‫ﺑﺮﻧﮕﺮداﻧﺪ و اﻳﻦ دﻟﻴﻞ ﺑﺮ ﺻﺤﺖ ﺣﮑﻢ ﺧﻠﻔﺎي ﻗﺒﻠﻲ و رﺿﺎﻳﺖ ﻓﺎﻃﻤﻪ)ﻋﻠﻴﻬﺎ اﻟﺴﻼم(اﺳﺖ»‪.‬‬ ‫ﭘﺎﺳﺦ ﺁن هﺎ ﭼﻨﻴﻦ اﺳﺖ‪:‬‬ ‫ﺑﺪان ﺟﻬﺖ ﮐﻪ ﻣﺆﻣﻦ ﺑﺎﻳﺪ دﺳﺘﻮرات اﺧﻼﻗﻲ را رﻋﺎﻳﺖ ﮐﻨﺪ‪ ،‬اﻧﺴﺎن ﮐﺎﻣﻞ و ﻣﺆﻣﻦ‪ ،‬هﺮﮔﺰ ﻏﻀﺐ اﺣﺴﺎﺳﻲ ﭘﻴﺪا ﻧﺨﻮاهﺪ‬ ‫ﮐﺮد‪ .‬ﺁﻳﺎ ﻓﺎﻃﻤﻪ اي ﮐﻪ ﺑﻪ ﮐﻤﺎل اﻳﻤﺎن رﺳﻴﺪﻩ اﺳﺖ‪ ،‬ﻓﺎﻃﻤﻪ اي ﮐﻪ ﭘﻴﻐﻤﺒﺮ درﺑﺎرﻩ اش ﻓﺮﻣﻮد‪» :‬ﺧﺪاوﻧﺪ ﻗﻠﺐ و ﺟﻮارح‬

‫دﺧﺘﺮم ﻓﺎﻃﻤﻪ را ﺗﺎ اﺳﺘﺨﻮان هﺎي ﺑﺎﻻي ﺷﺎﻧﻪ اش ﻣﺎﻻﻣﺎل از اﻳﻤﺎن ﻧﻤﻮدﻩ اﺳﺖ«)‪ (1‬ﺁﻳﺎ ﻣﺆﻣﻨﻪ اي ﮐﻪ ﺗﺴﻠﻴﻢ اﻣﺮ ﺧﺪا‬ ‫اﺳﺖ‪ ،‬وﻗﺘﻲ ﮐﻪ ﺣﺎﮐﻤﻲ ﺑﻪ ﺣﻖ ﺣﮑﻢ ﻧﻤﺎﻳﺪ‪ ،‬ﺁﺷﻔﺘﻪ ﺧﻮاهﺪ ﺷﺪ و ﺑﺮ او ﻏﻀﺐ ﻣﻲ ﻧﻤﺎﻳﺪ؟! ﺁن هﻢ ﻏﻀﺒﻲ هﻤﺮاﻩ ﺑﺎ ﮐﻴﻨﻪ‪،‬‬ ‫و ﺑﺮﻏﻀﺐ ﺧﻮﻳﺶ ﺗﺎ دم ﻣﺮگ ﺑﺎﻗﻲ ﻣﻲ ﻣﺎﻧﺪ و وﺻﻴﺖ ﻣﻲ ﮐﻨﺪ ﮐﻪ ﺁن ﺣﺎﮐﻤﺎن ﺣﻖ ﻧﻤﺎز ﺧﻮاﻧﺪن ﺑﺮ ﺟﻨﺎزﻩ او را‬ ‫ﻧﺪارﻧﺪ و ﺑﻪ هﻤﻴﻦ دﻟﻴﻞ او را ﺷﺒﺎﻧﻪ دﻓﻦ ﮐﻨﻨﺪ ﺗﺎ هﺮ ﭼﻪ ﺟﺴﺘﺠﻮ ﻧﻤﺎﻳﻨﺪ ﺁن را ﻧﻴﺎﺑﻨﺪ؟!‬ ‫از ﻃﺮف دﻳﮕﺮ‪ ،‬ﭼﻨﺎﻧﭽﻪ ﻏﻀﺐ ﻓﺎﻃﻤﻪ)ﻋﻠﻴﻬﺎ اﻟﺴﻼم( اﺣﺴﺎﺳﻲ ﺑﺎﺷﺪ ﺑﺎﻳﺪ ﭘﺲ از ﻋﺬر ﺧﻮاهﻲ ﻧﻤﻮدن‪ ،‬ﺑﺮ ﻃﺮف ﺷﻮد‪.‬‬ ‫زﻳﺮا ﭘﺪرش ﭘﻴﻐﻤﺒﺮ ﻓﺮﻣﻮدﻩ اﺳﺖ‪» :‬ﻣﺆﻣﻦ ﻧﺒﺎﻳﺪ ﺑﺮ ﺣﻘﺪ و ﮐﻴﻨﻪ ﺧﻮد ﺑﺎﻗﻲ ﺑﻤﺎﻧﺪ‪ (2)«.‬در رواﻳﺎت ﻧﻴﺰ ﺁﻣﺪﻩ اﺳﺖ ﮐﻪ‬ ‫ﻣﺆﻣﻦ ﻧﺒﺎﻳﺪ ﻋﺪاوت و ﮐﻴﻨﻪ اش را ﺑﻴﺶ از ﺳﻪ روز در دل داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬اﻣﺎ ﻣﻼﺣﻈﻪ ﻣﻲ ﺷﻮد ﮐﻪ ﻓﺎﻃﻤﻪ)ﻋﻠﻴﻬﺎ اﻟﺴﻼم(‬ ‫ﺑﺎ ﺣﺎﻟﺖ ﻏﻀﺐ و ﻧﺎرﺿﺎﻳﺘﻲ از اﺑﻮﺑﮑﺮ و ﻋﻤﺮ از دﻧﻴﺎ رﻓﺖ‪)3).‬‬ ‫ﺑﺎ ﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ اﻳﻦ وﻳﮋﮔﻲ هﺎي ﻓﺎﻃﻤﻪ)ﻋﻠﻴﻬﺎ اﻟﺴﻼم( ﻣﻲ ﺗﻮان درﻳﺎﻓﺖ ﮐﻪ ﻏﻀﺐ ﻓﺎﻃﻤﻪ)ﻋﻠﻴﻬﺎ اﻟﺴﻼم( از ﺁن‬ ‫ــــــــــــــــــــــــــــــــــ‬ ‫‪1 .‬دﻻﺋﻞ اﻻﻣﺎﻣﺔ‪ ،‬ص‪ ; 139‬ﺑﺤﺎر اﻻﻧﻮار‪ ،‬ج ‪ ،43‬ص‪ ; 46‬ﻣﻨﺎﻗﺐ ﺁل اﺑﻲ ﻃﺎﻟﺐ‪ ،‬ج ‪ ،3‬ص‪ ; 116‬ﺷﺒﻬﺎي ﭘﻴﺸﺎور‪،‬‬ ‫ن اﺑﻨﺘﻲ ﻓﺎﻃﻤﺔ ﻣﻸ اﷲ ﻗﻠﺒﻬﺎ و ﺟﻮارﺣﻬﺎ إﻳﻤﺎﻧًﺎ إﻟﻲ ﻣﺸﺎﺷﻬﺎ‪».‬‬ ‫ص‪» 707‬إ ّ‬ ‫‪2 .‬ﺗﺬﮐﺮة اﻟﻤﻮﺿﻮﻋﺎت‪ ،‬ص‪ ; 14‬ﮐﺸﻒ اﻟﺨﻔﺎء‪ ،‬ج ‪ ،2‬ص‪ ; 293‬ﻣﻨﻴﺔ اﻟﻤﺮﻳﺪ‪ ،‬ص‪ ; 321‬ﺷﺒﻬﺎي ﭘﻴﺸﺎور‪ ،‬ص‪707‬‬ ‫»اﻟﻤﺆﻣﻦ ﻟﻴﺲ ﺑﺤﻘﻮد»‬ ‫‪3 .‬ﻣﺴﻨﺪ اﻟﺸﺎﻣﻴﻦ‪ ،‬ج ‪ ،4‬ص‪ ; 198‬اﺧﺘﻴﺎر ﻣﻌﺮﻓﺔ اﻟﺮﺟﺎل‪ ،‬ج ‪ ،1‬ص‪ ; 30‬ﺻﺤﻴﺢ ﺑﺨﺎري‪ ،‬ج ‪ ، 5‬ص‪ ; 82‬ﺻﺤﻴﺢ‬ ‫اﺑﻦ ﺣﻴﺎن‪ ،‬ج ‪ ،11‬ص‪ 153‬و ج ‪ ،14‬ص‪ ; 573‬ﺷﺒﻬﺎي ﭘﻴﺸﺎور‪ ،‬ﺻﺺ‪ 700‬و ‪» 708‬ﻏﻀﺒﺖ ﻓﺎﻃﻤﺔ ﻣﻦ أﺑﻲ ﺑﮑﺮ و‬ ‫هﺠﺮﺗﻪ إﻟﻲ أن ﻣﺎﺗﺖ« ﻳﺎ »ﻓﻐﻀﺒﺖ ﻓﺎﻃﻤﺔ ﻋﻠﻲ أﺑﻲ ﺑﮑﺮ ﻓﻬﺎﺟﺮﺗﻪ و ﻟﻢ ﺗﺘّﮑﻠﻪ ﺣﺘّﻲ ﺗﻮﻓﻴﺖ‪».‬‬ ‫ﺻﻔﺤﻪ ‪155‬‬ ‫ﺟﻬﺖ رﻳﺸﻪ در دﻳﻦ داﺷﺘﻪ‪ ،‬ﮐﻪ ﺣﮑﻤﻲ ﺑﺮ ﺧﻼف دﺳﺘﻮرات ﭘﺪر ﺑﺰرﮔﻮارش ﺻﺎدر ﺷﺪﻩ اﺳﺖ‪ .‬ﺑﻨﺎﺑﺮاﻳﻦ ﺳﮑﻮت ﻓﺎﻃﻤﻪ‬ ‫ﺑﻌﺪ از اﻳﻦ واﻗﻌﻪ را ﻧﺒﺎﻳﺪ دﻟﻴﻞ ﺑﺮ رﺿﺎﻳﺖ او داﻧﺴﺖ ﺑﻠﮑﻪ اﻳﻦ ﻣﺴﺄﻟﻪ ﺑﻪ ﺧﺎﻃﺮ ﺷﺪت ﻓﺸﺎرهﺎي ﺣﮑﺎم وﻗﺖ‪ ،‬و ﺣﻔﻆ‬ ‫ﺁﺑﺮوي ﺧﻮﻳﺶ ﺑﻮدﻩ اﺳﺖ‪.‬‬ ‫در ﻣﻮرد اﻳﻦ ﮐﻪ ﭼﺮا ﻋﻠﻲ)ﻋﻠﻴﻪ اﻟﺴﻼم( ﭘﺲ از ﺑﻪ ﺧﻼﻓﺖ رﺳﻴﺪن‪ ،‬ﻓﺪﮎ را ﺑﺮ ﻧﮕﺮداﻧﺪ؟ ﺑﺎﻳﺪ ﮔﻔﺖ‪ :‬اﻣﺎم ﻋﻠﻲ)ﻋﻠﻴﻪ‬ ‫اﻟﺴﻼم( در ﺁن زﻣﺎن‪ ،‬ﻗﺪرت و ﺁزادي ﻋﻤﻞ ﻧﺪاﺷﺖ و در ﺻﻮرت اﻧﺠﺎم ﭼﻨﻴﻦ ﮐﺎري‪ ،‬ﻓﺮﻳﺎد ﻣﺨﺎﻟﻔﻴﻦ ﺑﺮ ﻣﻲ ﺧﻮاﺳﺖ‬ ‫ﮐﻪ ﻋﻠﻲ)ﻋﻠﻴﻪ اﻟﺴﻼم( ﺑﺮ ﺧﻼف ﺳﻴﺮﻩ ﺷﻴﺨﻴﻦ ﻋﻤﻞ ﻣﻲ ﮐﻨﺪ‪ ،‬و اﺗﻬﺎم ﻣﺨﺎﻟﻔﻴﻨﻲ ﻧﻈﻴﺮ ﻣﻌﺎوﻳﻪ و اﺗﺒﺎﻋﺶ را ﻣﺒﻨﻲ ﺑﺮ اﻳﻦ‬ ‫ﮐﻪ ﻋﻠﻲ)ﻋﻠﻴﻪ اﻟﺴﻼم( ﻣﻨﺎﻓﻊ ﺧﻮﻳﺶ را در ﻧﻈﺮ ﻣﻲ ﮔﻴﺮد ﻗﻮت ﻣﻲ ﺑﺨﺸﻴﺪ‪ .‬ﻟﺬا از روي ﻧﺎﭼﺎري ﺻﺒﺮ ﭘﻴﺸﻪ ﮐﺮد‪،‬‬ ‫ﻣﺨﺼﻮﺻًﺎ ﮐﻪ ﺻﺎﺣﺐ ﺣﻖ هﻢ از دﻧﻴﺎ رﻓﺘﻪ ﺑﻮد‪.‬‬ ‫ﺑﺮاي اﺛﺒﺎت اﻳﻦ ﮐﻪ ﻋﻠﻲ)ﻋﻠﻴﻪ اﻟﺴﻼم( در ﻋﻤﻞ ﺁزادي ﻧﺪاﺷﺖ ﻣﻲ ﺗﻮان ﻣﺜﺎل هﺎﻳﻲ از ﻣﻨﺒﺮ ﭘﻴﻐﻤﺒﺮ‪ ،‬ﻧﻤﺎز ﺗﺮاوﻳﺢ و‬ ‫ﺗﻌﻴﻴﻦ ﺣﮑﻢ در ﺻﻔﻴﻦ ﻧﺎم ﺑﺮد‪ .‬ﺑﻌﺪ از وﻓﺎت ﭘﻴﻐﻤﺒﺮ ﺧﻠﻔﺎي ﻗﺒﻠﻲ ﺟﺎي ﻣﻨﺒﺮ رﺳﻮل اﷲ)ﺻﻠﻲ اﷲ ﻋﻠﻴﻪ وﺁﻟﻪ( را ﻋﻮض‬ ‫ﮐﺮدﻧﺪ و ﭼﻮن اﻳﺸﺎن ﻣﻲ ﺧﻮاﺳﺖ ﺁن را ﺑﻪ ﺟﺎي اوﻟﺶ ﺑﺮﮔﺮداﻧﺪ‪ ،‬ﻣﺮدم زﻳﺮ ﺑﺎر ﻧﺮﻓﺘﻨﺪ و ﺁن را ﺧﻼف ﺳﻴﺮﻩ ﺷﻴﺨﻴﻦ‬ ‫ﺧﻮاﻧﺪﻧﺪ‪ .‬و هﻨﮕﺎﻣﻲ ﮐﻪ اﻣﺎم ﻋﻠﻲ)ﻋﻠﻴﻪ اﻟﺴﻼم( ﻣﺮدم را از ﺧﻮاﻧﺪن ﻧﻤﺎز ﻣﺴﺘﺤﺒﻲ ﺗﺮاوﻳﺢ‪ ،‬ـ ﮐﻪ ﻋﻤﺮ ﺑﺮﮔﺰاري ﺁن را‬ ‫ﺑﻪ ﺟﻤﺎﻋﺖ ﺑﺪﻋﺖ ﮔﺬاﺷﺘﻪ ﺑﻮد ـ ﻣﻨﻊ ﮐﺮد‪ ،‬ﻓﺮﻳﺎدهﺎ ﺑﻠﻨﺪ ﺷﺪ ﮐﻪ ﻋﻠﻲ)ﻋﻠﻴﻪ اﻟﺴﻼم( ﺑﺮ ﺧﻼف ﺣﮑﻢ ﻋﻤﺮ‪ ،‬ﻋﻤﻞ ﻣﻲ ﮐﻨﺪ‪.‬‬ ‫ﻗﻀﻴﻪ ﺗﻌﻴﻴﻦ ﺣﮑﻢ ﻧﻴﺰ ﺑﺮ هﻤﮕﺎن واﺿﺢ اﺳﺖ ﮐﻪ اﻳﺸﺎن هﻴﭻ ﺁزادي و ﻗﺪرﺗﻲ در ﺗﻌﻴﻴﻦ اﺑﻮﻣﻮﺳﻲ اﺷﻌﺮي در ﻣﺴﺄﻟﻪ‬ ‫ﺣﮑﻤﻴﺖ در ﺟﻨﮓ ﺻﻔﻴﻦ ﻧﺪاﺷﺖ‪ .‬از ﻃﺮﻓﻲ در هﻤﺎن ﺟﻨﮓ ﺻﻔﻴﻦ‪ ،‬اﻳﺸﺎن و ﻓﺮﻣﺎﻧﺪﻩ دﻟﻴﺮش ﻣﺎﻟﮏ اﺷﺘﺮ ﺑﺮ ﺁﺳﺘﺎﻧﻪ‬ ‫ﭘﻴﺮوزي ﺑﺮ ﻣﻌﺎوﻳﻪ ﺑﻮدﻧﺪ ﮐﻪ ﻋﺪﻩ اي از ﺳﭙﺎهﻴﺎن ﺧﻮد اﻣﺎم ﻋﻠﻲ)ﻋﻠﻴﻪ اﻟﺴﻼم( ﻋﺮﺻﻪ را ﺑﺮ اﻳﺸﺎن ﺗﻨﮓ ﻧﻤﻮدﻩ و اﻣﺎم‬ ‫را ﺑﻪ ﭘﺬﻳﺮش ﺣﮑﻤﻴﺖ وادار ﻧﻤﻮدﻧﺪ‪ .‬ﺁن هﺎ ﻣﺎﻟﮏ اﺷﺘﺮ را ﺗﻬﺪﻳﺪ ﮐﺮدﻧﺪ ﮐﻪ در ﺻﻮرت اداﻣﻪ ﭘﻴﺸﺮوي در ﺟﻨﮓ ﺑﺎ‬

‫ﻣﻌﺎوﻳﻪ و ﻋﻤﺮو ﻋﺎص‪ ،‬ﻋﻠﻲ)ﻋﻠﻴﻪ اﻟﺴﻼم( را ﺧﻮاهﻨﺪ ﮐﺸﺖ‪ .‬ﺁﻳﺎ ﺧﻠﻴﻔﻪ اي ﮐﻪ در ﻳﮏ ﻣﺎﺟﺮاي ﻧﻈﺎﻣﻲ اﻳﻦ ﻗﺪر ﺗﺤﺖ‬ ‫ﻓﺸﺎر ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬در ﺷﺮاﻳﻂ ﻏﻴﺮ ﻧﻈﺎﻣﻲ ﭼﻘﺪر ﻣﻲ ﺗﻮاﻧﺪ ﺁزادي ﻋﻤﻞ داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ؟!اﺑﻮ ﻣﺤﻤﺪ ﺑﻦ ﻣﺴﻠﻢ دﻳﻨﻮري در ﺟﻠﺪ اول‬ ‫اﻻﻣﺎﻣﻪ و اﻟﺴﻴﺎﺳﻪ و ﻧﻴﺰ اﺑﻦ اﺑﻲ اﻟﺤﺪﻳﺪ در ﺷﺮح ﻧﻬﺞ اﻟﺒﻼﻏﻪ ﻧﻘﻞ ﮐﺮدﻩ اﻧﺪ ﮐﻪ‪ :‬اﺑﻮﺑﮑﺮ ﺑﻪ ﻋﻤﺮ ﮔﻔﺖ‪ :‬ﭼﻮن ﻣﺎ‬ ‫ﻓﺎﻃﻤﻪ)ﻋﻠﻴﻬﺎ اﻟﺴﻼم( را ﺧﺸﻤﮕﻴﻦ و ﻋﺼﺒﺎﻧﻲ ﮐﺮدﻩ اﻳﻢ ﺑﻴﺎ ﺑﺎ هﻢ ﺑﻪ ﺧﺎﻧﻪ اش ﺑﺮوﻳﻢ و از او دﻟﺠﻮﻳﻲ ﮐﻨﻴﻢ‪ .‬ﺑﺎ هﻢ ﺑﻪ‬ ‫درب ﻣﻨﺰل ﻓﺎﻃﻤﻪ)ﻋﻠﻴﻬﺎ اﻟﺴﻼم( رﻓﺘﻨﺪ; وﻟﻲ‬ ‫ﺻﻔﺤﻪ ‪156‬‬ ‫اﻳﺸﺎن اﺟﺎزﻩ ﻣﻼﻗﺎت ﻧﺪاد‪ .‬اﺑﻮﺑﮑﺮ و ﻋﻤﺮ‪ ،‬ﻋﻠﻲ)ﻋﻠﻴﻪ اﻟﺴﻼم( را واﺳﻄﻪ ﻗﺮار دادﻧﺪ‪ .‬ﻓﺎﻃﻤﻪ در ﻣﻘﺎﺑﻞ ﻋﻠﻲ)ﻋﻠﻴﻪ‬ ‫اﻟﺴﻼم( ﺳﮑﻮت ﻧﻤﻮد‪ .‬ﻋﻠﻲ)ﻋﻠﻴﻪ اﻟﺴﻼم( ﺑﻪ هﻤﻴﻦ ﻣﻘﺪار اﮐﺘﻔﺎ ﻧﻤﻮدﻩ و اﺟﺎزﻩ ورود ﺑﻪ ﻣﻨﺰل داد‪ .‬وﻗﺘﻲ اﺑﻮﺑﮑﺮ و ﻋﻤﺮ‬ ‫وارد ﺧﺎﻧﻪ ﺷﺪﻧﺪ ﺑﻪ ﻓﺎﻃﻤﻪ ﺳﻼم ﮐﺮدﻧﺪ‪ ،‬وﻟﻲ ﻓﺎﻃﻤﻪ)ﻋﻠﻴﻬﺎ اﻟﺴﻼم( رو ﺑﻪ دﻳﻮار ﮐﺮد‪ .‬اﺑﻮﺑﮑﺮ ﮔﻔﺖ‪ :‬اي ﺣﺒﻴﺒﻪ رﺳﻮل‬ ‫اﷲ)ﺻﻠﻲ اﷲ ﻋﻠﻴﻪ وﺁﻟﻪ(‪ ،‬ﺑﻪ ﺧﺪا ﺳﻮﮔﻨﺪ ﮐﻪ ﻣﻦ ﺗﺮا از دﺧﺘﺮم ﻋﺎﻳﺸﻪ ﺑﻴﺸﺘﺮ دوﺳﺖ دارم‪ .‬ﺳﭙﺲ ﺷﺮوع ﺑﻪ ﺗﻮﺟﻴﻪ ﻋﻤﻞ‬ ‫ﺧﻮد ﮐﺮد و ﮔﻔﺖ‪ :‬ﻣﻦ اﻳﻦ ﮐﺎر را ﺑﻪ ﺧﺎﻃﺮ اﺟﺮاي دﺳﺘﻮر رﺳﻮل اﷲ)ﺻﻠﻲ اﷲ ﻋﻠﻴﻪ وﺁﻟﻪ( اﻧﺠﺎم دادﻩ ام ﮐﻪ ﻓﺮﻣﻮدﻩ‬ ‫ﺑﻮد‪ :‬ورﺛﻪ ﻣﺎ ارث ﻧﻤﻲ ﺑﺮﻧﺪ‪ .‬ﻓﺎﻃﻤﻪ)ﻋﻠﻴﻬﺎ اﻟﺴﻼم( در ﭘﺎﺳﺦ‪ ،‬ﺑﻪ اﻣﻴﺮاﻟﻤﺆﻣﻨﻴﻦ)ﻋﻠﻴﻪ اﻟﺴﻼم( ﮔﻔﺖ‪ :‬ﺣﺪﻳﺜﻲ از ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ‬ ‫ﺧﺪا)ﺻﻠﻲ اﷲ ﻋﻠﻴﻪ وﺁﻟﻪ( ﺑﻪ ﻳﺎدﺷﺎن ﻣﻲ ﺁورم ﮐﻪ ﻓﺮﻣﻮد‪» :‬رﺿﺎي ﻓﺎﻃﻤﻪ رﺿﺎي ﻣﻦ اﺳﺖ و ﺧﺸﻢ ﻓﺎﻃﻤﻪ ﺧﺸﻢ ﻣﻦ‬ ‫اﺳﺖ‪ .‬ﭘﺲ هﺮ ﮐﺲ ﮐﻪ دﺧﺘﺮم ﻓﺎﻃﻤﻪ)ﻋﻠﻴﻬﺎ اﻟﺴﻼم( را دوﺳﺖ ﺑﺪارد ﻣﺮا دوﺳﺖ داﺷﺘﻪ اﺳﺖ و هﺮ ﮐﺲ ﻓﺎﻃﻤﻪ را‬ ‫راﺿﻲ ﻧﮕﻪ دارد ﻣﺮا راﺿﻲ ﻧﮕﻪ داﺷﺘﻪ اﺳﺖ‪ .‬هﺮ ﮐﺲ او را ﺑﻪ ﺧﺸﻢ ﺁورد ﺑﻪ ﺗﺤﻘﻴﻖ ﮐﻪ ﻣﺮا ﺧﺸﻤﮕﻴﻦ ﺳﺎﺧﺘﻪ‬ ‫اﺳﺖ‪ (1)«.‬ﺳﭙﺲ هﻢ ﻋﻤﺮ و هﻢ اﺑﻮﺑﮑﺮ ﮔﻮاهﻲ دادﻧﺪ ﮐﻪ ﺁري اﻳﻦ ﺣﺪﻳﺚ را ﺷﻨﻴﺪﻩ اﻳﻢ‪ .‬ﺁﻧﮕﺎﻩ ﻓﺎﻃﻤﻪ)ﻋﻠﻴﻬﺎ اﻟﺴﻼم(‬ ‫اداﻣﻪ داد »ﺧﺪا و ﻣﻼﺋﮑﻪ را ﺑﻪ ﮔﻮاهﻲ ﻣﻲ ﮔﻴﺮم ﮐﻪ ﺷﻤﺎ دو ﻧﻔﺮ رﺿﺎي ﺧﺎﻃﺮ ﻣﺮا ﻓﺮاهﻢ ﻧﻨﻤﻮدﻩ و ﻣﺮا ﺑﻪ ﺧﺸﻢ‬ ‫ﺁوردﻳﺪ و‪ «....‬ﭘﺲ از ﺁن اﺑﻮﺑﮑﺮ ﻣﺘﺎﺛﺮ ﺷﺪ‪ ،‬ﮔﺮﻳﺴﺖ و ﮔﻔﺖ از ﺧﺸﻢ ﺗﻮ و ﺧﺸﻢ ﺁن ﺣﻀﺮت ﺑﻪ ﺧﺪا ﭘﻨﺎﻩ ﻣﻲ ﺑﺮم‪.‬‬ ‫ﺑﺎﻻﺧﺮﻩ ﻓﺎﻃﻤﻪ)ﻋﻠﻴﻬﺎ اﻟﺴﻼم( ﮔﻔﺖ‪» :‬ﺑﻪ ﺧﺪا ﺳﻮﮔﻨﺪ ﮐﻪ ﺗﻮ را در هﺮ ﻧﻤﺎز ﻧﻔﺮﻳﻦ ﻣﻲ ﮐﻨﻢ‪ (2)«.‬اﺑﻮﺑﮑﺮ ﺑﺎ ﺷﻨﻴﺪن اﻳﻦ‬ ‫ﮐﻠﻤﺎت‪ ،‬ﺧﺎﻧﻪ ﻓﺎﻃﻤﻪ)ﻋﻠﻴﻬﺎ اﻟﺴﻼم( را ﮔﺮﻳﻪ ﮐﻨﺎن ﺗﺮﮎ ﻧﻤﻮد‪.‬‬ ‫اﮐﻨﻮن اﻳﻦ ﺳﺆال ﻣﻄﺮح ﻣﻲ ﺷﻮد ﮐﻪ اﮔﺮ ﮐﺴﻲ اﻣﻮال اﺟﺪاد ﺷﻤﺎ را ﺑﻪ زور ﻣﺼﺎدرﻩ ﻧﻤﺎﻳﺪ و ﺑﻪ اﺟﺪاد و ﻧﻴﺎﮐﺎن ﺷﻤﺎ‬ ‫وﻳﮋﮔﻲ هﺎي ﻧﺎروا ﻧﺴﺒﺖ دادﻩ و ﻓﺤﺎﺷﻲ ﮐﻨﺪ ﺑﺎ او ﭼﻪ ﻣﻲ ﮐﻨﻴﺪ؟‬ ‫ــــــــــــــــــــــــــــــــــ‬ ‫‪1 .‬اﻻﻣﺎﻣﺔ واﻟﺴﻴﺎﺳﺔ‪ ،‬ج ‪ ،1‬ﺗﺤﻘﻴﻖ اﻟﺰﻳﻨﻲ‪ ،‬ص‪ ; 20‬ﻋﻤﺮ ﺑﻦ ﺧﻄﺎب‪ ،‬ص‪ ; 88‬ﺷﺒﻬﺎي ﭘﻴﺸﺎور‪ ،‬ص‪712‬‬ ‫ﺐ ﻓﺎﻃﻤﺔ اﺑﻨﺘﻲ ﻓﻘﺪ أﺣﺒّﻨﻲ و ﻣﻦ أرﺿﻲ ﻓﺎﻃﻤﺔ ﻓﻘﺪ‬ ‫«رﺿﺎ ﻓﺎﻃﻤﺔ ﻣﻦ رﺿﺎي و ﺳﺨﻂ ﻓﺎﻃﻤﺔ ﻣﻦ ﺳﺨﻄﻲ و ﻣﻦ أﺣ ّ‬ ‫أرﺿﺎﻧﻲ و ﻣﻦ أﺳﺨﻂ ﻓﺎﻃﻤﺔ ﻓﻘﺪ أﺳﺨﻄﻨﻲ‪».‬‬ ‫‪2 .‬اﻓﺤﺎم اﻻﻋﺪا واﻟﺨﺼﻮم‪ ،‬ص‪ ; 87‬اﻻﻣﺎﻣﺔ واﻟﺴﻴﺎﺳﺔ‪ ،‬ج ‪ ،1‬ﺻﺺ‪ 20‬و ‪ ; 31‬ﺣﻘﻮق ﺁل اﻟﺒﻴﺖ)ﻋﻠﻴﻬﻢ اﻟﺴﻼم(‬ ‫ﻞ ﺻﻼة أﺻﻠّﻴﻬﺎ‪ ..‬ﺛ ّﻢ ﺧﺮج ﺑﺎﮐﻴًﺎ‪».‬‬ ‫ن اﻟﻠّﻪ ﻟﮏ ﻓﻲ ﮐ ّ‬ ‫ص‪ ; 184‬ﺷﺒﻬﺎي ﭘﻴﺸﺎور‪ ،‬ص‪» 712‬و اﻟﻠّﻪ ﻷدﻋﻮ ّ‬ ‫ﺻﻔﺤﻪ ‪157‬‬

‫ﺷﻴﻌﻴﺎن و ﻋﺎﻳﺸﻪ‬

‫ﭘﺮﺳﺶ‪ :‬ﭼﺮا ﺷﻴﻌﻴﺎن ﻋﺎﻳﺸﻪ را ﺗﻘﺒﻴﺢ ﻣﻲ ﮐﻨﻨﺪ‪ ،‬و او را ﺻﺎﻟﺢ و ﭘﻴﺮو ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ ﻧﻤﻲ داﻧﻨﺪ; و ﺑﻌﻀﻲ ﺑﻪ او ﺑﺪ ﻣﻲ ﮔﻮﻳﻨﺪ؟‬

‫ﭘﺎﺳﺦ‪ :‬ﺷﻴﻌﻴﺎن ﻣﻌﺘﻘﺪﻧﺪ اﮔﺮ ﮐﺴﻲ ﺑﻪ هﺮ ﻳﮏ از ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن‪ ،‬ﻧﺴﺒﺖ ﻓﺤﺶ و ﻗﺬف دهﺪ ﻣﺮﺗﮑﺐ ﻋﻤﻞ ﺣﺮاﻣﻲ ﺷﺪﻩ اﺳﺖ‪.‬‬ ‫ﻣﺨﺼﻮﺻًﺎ اﮔﺮ اﻳﻦ ﻋﻤﻞ ﻧﺎﭘﺴﻨﺪ ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ ﺣﺮم رﺳﻮل اﷲ)ﺻﻠﻲ اﷲ ﻋﻠﻴﻪ وﺁﻟﻪ(و زﻧﺎن اﻳﺸﺎن از ﺟﻤﻠﻪ ﻋﺎﻳﺸﻪ و ﺣﻔﺼﻪ‬ ‫ﺑﺎﺷﺪ ﺁن ﻓﺮد ﻣﻠﺤﺪ‪ ،‬ﮐﺎﻓﺮ و ﻣﻠﻌﻮن اﺳﺖ‪ .‬اﻣﺎ ﺑﺎﻳﺪ ﻳﺎدﺁوري ﻧﻤﻮد ﮐﻪ ﺷﻴﻌﻴﺎن‪ ،‬هﻤﺴﺮان رﺳﻮل اﷲ)ﺻﻠﻲ اﷲ ﻋﻠﻴﻪ وﺁﻟﻪ(‬ ‫را هﻢ ﺗﺮاز ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ ﺧﺪا ﻧﻴﺰ ﻧﻤﻲ داﻧﻨﺪ‪.‬‬ ‫ﻦ‬ ‫ﻄ ﱢﻴﺒِﻴ َ‬ ‫ت ﻟِﻠ ﱠ‬ ‫ﻄﻴﱢﺒﺎ ُ‬ ‫ت وَاﻟ ﱠ‬ ‫ﺨﺒِﻴﺜﺎ ِ‬ ‫ن ِﻟﻠْ َ‬ ‫ﺨﺒِﻴﺜُﻮ َ‬ ‫ﻦ وَاﻟْ َ‬ ‫ﺨﺒِﻴﺜِﻴ َ‬ ‫ت ِﻟﻠْ َ‬ ‫ﺨﺒِﻴﺜﺎ ُ‬ ‫ﺑﺮﺧﻲ اﺷﺨﺎص ﺑﻪ ﺁﻳﻪ اي از ﺳﻮرﻩ ﻧﻮر ﮐﻪ ﻣﻲ ﻓﺮﻣﺎﻳﺪ‪ { :‬اﻟْ َ‬ ‫ن}; »زﻧﺎن ﺑﺪﮐﺎر و ﻧﺎﭘﺎﮎ ﺷﺎﻳﺴﺘﻪ ﻣﺮداﻧﻲ اﻳﻨﮕﻮﻧﻪ اﻧﺪ‪ ،‬ﻣﺮداﻧﻲ زﺷﺘﮑﺎر‬ ‫ن ِﻣﻤّﺎ َﻳﻘُﻮﻟُﻮ َ‬ ‫ﮏ ُﻣ َﺒ ﱠﺮ ُؤ َ‬ ‫ت أُوﻟ ِﺌ َ‬ ‫ﻄﻴﱢﺒﺎ ِ‬ ‫ن ﻟِﻠ ﱠ‬ ‫ﻄ ﱢﻴﺒُﻮ َ‬ ‫وَاﻟ ﱠ‬ ‫و ﻧﺎﭘﺎﮎ ﺷﺎﻳﺴﺘﻪ زﻧﺎﻧﻲ ﺑﺪﻳﻦ ﺻﻔﺘﻨﺪ‪ ،‬زﻧﺎن ﭘﺎﮐﻴﺰﻩ و ﻧﻴﮑﻮ ﻻﻳﻖ ﻣﺮداﻧﻲ ﭼﻨﻴﻦ‪ ،‬ﻣﺮداﻧﻲ ﭘﺎﮐﻴﺰﻩ و ﻧﻴﮑﻮ در ﺧﻮر زﻧﺎﻧﻲ‬ ‫ﺑﺪﻳﻦ اوﺻﺎﻓﻨﺪ و اﻳﻦ ﭘﺎﮐﻴﺰﮔﺎن از ﺳﺨﻦ ﺑﻬﺘﺎن ﮐﻪ ﻧﺎﭘﺎﮐﺎن درﺑﺎرﻩ ﺁﻧﺎن ﻣﻲ زﻧﻨﺪ ﻣﺒﺮا هﺴﺘﻨﺪ«)‪ (1‬اﺳﺘﻨﺎد ﻧﻤﻮدﻩ و‬ ‫هﻤﺴﺮان ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ را هﻢ ﺗﺮاز اﻳﺸﺎن ﻣﻲ داﻧﻨﺪ‪ .‬ﻟﮑﻦ اﻳﻦ ﺁﻳﻪ ﺑﺪان ﻣﻌﻨﺎ ﻧﻴﺴﺖ ﮐﻪ زوﺟﻴﻦ از هﻤﻪ ﺟﻬﺎت ﻣﺜﻞ هﻢ ﻣﻲ‬ ‫ﺑﺎﺷﻨﺪ‪ .‬هﻢ در ﺟﺎﻣﻌﻪ و هﻢ در ﺗﺎرﻳﺦ دﻳﺪﻩ ﺷﺪﻩ اﺳﺖ ﮐﻪ ﻳﮑﻲ از زوﺟﻴﻦ‪ ،‬ﺧﻮب‪ ،‬ﻣﺆﻣﻦ و ﻣﺴﺘﺤﻖ ﺑﻬﺸﺖ وﻟﻲ دﻳﮕﺮي‬ ‫ﺑﺪ‪ ،‬ﮐﺎﻓﺮ‪ ،‬ﻓﺎﺳﻖ و ﻣﺴﺘﺤﻖ ﺁﺗﺶ ﺑﻮدﻩ اﺳﺖ‪ .‬هﻤﺴﺮان ﻧﻮح ﺷﻴﺦ اﻻﻧﺒﻴﺎ و ﻟﻮط ﻧﺒﻲ ﻣﺜﺎﻟﻲ ﺑﺮ اﻳﻦ ﻣﺪﻋﺎ هﺴﺘﻨﺪ‪ .‬ﭼﻨﺎﻧﭽﻪ‬ ‫ت‬ ‫ﻦ َﮐ َﻔﺮُوا اﻣْ َﺮَأ َ‬ ‫ﻼ ِﻟﱠﻠﺬِﻳ َ‬ ‫ﷲ َﻣ َﺜ ً‬ ‫با ُ‬ ‫ﺿ َﺮ َ‬ ‫ﺧﺪاوﻧﺪ در ﺁﻳﺎت ﺳﻮرﻩ ﺗﺤﺮﻳﻢ ﻣﻲ ﻓﺮﻣﺎﻳﺪ‪َ { :‬‬ ‫ﻋﻨْﻬُﻤﺎ;{‬ ‫ﻦ ﻓَﺨﺎﻧَﺘﺎ هُﻤﺎ َﻓَﻠﻢْ ُﻳﻐْﻨِﻴﺎ َ‬ ‫ﺤﻴْ ِ‬ ‫ﻦ ِﻣﻦْ ﻋِﺒﺎدِﻧﺎ ﺻﺎِﻟ َ‬ ‫ﻋﺒْ َﺪﻳْ ِ‬ ‫ﺖ َ‬ ‫ت ﻟُﻮط ﮐﺎ َﻧﺘﺎ َﺗﺤْ َ‬ ‫ﻧُﻮح وَاﻣْ َﺮَأ َ‬ ‫«ﺷﻮهﺮان ﺧﻮد را ﻗﺒﻮل ﻧﺪاﺷﺘﻪ و ﺑﻪ ﺁن هﺎ ﺧﻴﺎﻧﺖ ﻣﻲ ﮐﺮدﻩ اﻧﺪ‪ (2)«.‬اﻟﺒﺘﻪ ﺧﻴﺎﻧﺖ زن ﻧﻮح ﭘﻴﻐﻤﺒﺮ ﻣﺨﺎﻟﻔﺖ ﺑﺎ رﺳﺎﻟﺖ‬ ‫وي و ﺑﺪﮔﻮﻳﻲ از ﺁن ﺣﻀﺮت ﺑﻮدﻩ اﺳﺖ و ﺑﻪ ﻣﺮدم ﻣﻲ ﮔﻔﺖ‪ :‬ﭼﻮن ﻣﻦ هﻤﻴﺸﻪ ﺑﺎ او هﺴﺘﻢ از ﺣﺎﻻت او ﺑﺎﺧﺒﺮم و او‬ ‫دﻳﻮاﻧﻪ اﺳﺖ و ﻓﺮﻳﺐ وي را ﻧﺨﻮرﻳﺪ‪ .‬زن ﻟﻮط‬ ‫ــــــــــــــــــــــــــــــــــ‬ ‫‪1 .‬ﻧﻮر )‪26 :(24‬‬ ‫‪2 .‬ﺗﺤﺮﻳﻢ )‪10 :(66‬‬ ‫ﺻﻔﺤﻪ ‪158‬‬ ‫ﻧﺒﻲ ﻧﻴﺰ ﻗﻮم ﻟﻮط را از وﺟﻮد اﻓﺮاد ﺗﺎزﻩ وارد ﺑﺎﺧﺒﺮ ﻣﻲ ﺳﺎﺧﺖ و اﺳﺮار ﺧﺎﻧﻪ هﻤﺴﺮش را ﺑﻪ دﺷﻤﻨﺎن ﺁن ﺣﻀﺮت‬ ‫ﻣﻲ داد و ﻣﻮﺟﺐ ﻓﺘﻨﻪ و ﻓﺴﺎد ﻣﻲ ﺷﺪ‪ .‬ﻗﺮﺁن ﻣﺠﻴﺪ ﺻﺮاﺣﺘًﺎ ﮐﻠﻤﻪ »ﺧﺎﻧﺘﺎهﻤﺎ« را درﺑﺎرﻩ ﺁﻧﺎن ﺑﻪ ﮐﺎر ﺑﺮدﻩ اﺳﺖ‪.‬‬ ‫اﻣﺎ ﺑﺮﻋﮑﺲ‪ ،‬ﺁﺳﻴﻪ زن ﻓﺮﻋﻮن ﺟﺰو ﺑﻬﺘﺮﻳﻦ زﻧﺎن دﻧﻴﺎ اﺳﺖ‪ .‬ﺑﻪ ﻃﻮري ﮐﻪ ﺷﻮهﺮش ﻣﺴﺘﺤﻖ ﺁﺗﺶ و ﺟﻬﻨﻢ‪ ،‬وﻟﻲ ﺧﻮد‬ ‫ﺁﺳﻴﻪ در زﻣﺮﻩ ﭼﻬﺎر زﻧﻲ اﺳﺖ ﮐﻪ در ﻗﺮﺁن از ﺁﻧﺎن ﻧﺎم ﺑﺮدﻩ ﺷﺪﻩ و ﻣﺴﺘﺤﻖ ﺑﻬﺸﺖ رﺿﻮان اﺳﺖ‪.‬‬ ‫ﺑﻨﺎﺑﺮاﻳﻦ‪ ،‬ﻣﻌﻨﺎي ﺁﻳﻪ ﻣﺬﮐﻮر ﭼﻨﻴﻦ اﺳﺖ‪» :‬زﻧﺎن ﻧﺎﭘﺎﮎ ﺷﺎﻳﺴﺘﻪ ﻣﺮدان ﻧﺎﭘﺎﮎ و ﻣﺮدان ﻧﺎﭘﺎﮎ ﻧﻴﺰ راﻏﺐ ﺑﻪ ﺁن هﺎ‬ ‫هﺴﺘﻨﺪ‪ .‬زﻧﺎن ﭘﺎﮎ ﻻﻳﻖ ﻣﺮدان ﭘﺎﮎ و ﻣﺮدان ﭘﺎﮎ ﻧﻴﺰ ﺗﻤﺎﻳﻞ ﺑﻪ ﺁن هﺎ دارﻧﺪ‪ «.‬در ﺣﻘﻴﻘﺖ اﻳﻦ ﺁﻳﻪ ﺗﻔﺴﻴﺮ ﺁﻳﻪ دﻳﮕﺮي از‬ ‫ﻻ زان َأوْ ُﻣﺸْ ِﺮﮎٌ}; »ﻣﺮد‬ ‫ﮑﺤُﻬﺎ ِإ ّ‬ ‫ﺢ ِإﻻّزا ِﻧ َﻴ ًﺔ َأوْ ُﻣﺸْ ِﺮ َﮐ ًﺔ وَاﻟﺰّا ِﻧ َﻴ ُﺔ ﻻ َﻳﻨْ ِ‬ ‫ﮑُ‬ ‫هﻤﻴﻦ ﺳﻮرﻩ اﺳﺖ ﮐﻪ ﻣﻲ ﻓﺮﻣﺎﻳﺪ‪ { :‬اﻟﺰّاﻧِﻲ ﻻ َﻳﻨْ ِ‬ ‫زﻧﺎﮐﺎر ﺟﺰ ﺑﺎ زن زﻧﺎﮐﺎر و ﻣﺸﺮﮎ‪ ،‬و زن زﻧﺎﮐﺎر ﺟﺰ ﺑﺎ ﻣﺮد زﻧﺎﮐﺎر و ﻣﺸﺮﮎ ازدواج ﻧﻤﻲ ﮐﻨﺪ = اﻳﻦ دو ﻓﺮﻗﻪ‬ ‫ﻣﺘﻤﺎﻳﻞ ﺑﻪ هﻢ ﻣﻲ ﺑﺎﺷﻨﺪ‪ (1)«.‬ﺑﻨﺎﺑﺮاﻳﻦ اﮔﺮ ﺑﺮﺧﻲ از زﻧﺎن ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ هﻢ ﺑﺮ ﺧﻼف اﻳﺸﺎن ﺣﺮﮐﺖ ﮐﺮدﻩ اﻧﺪ ﻳﺎ ﺗﻤﺮد ﻧﻤﻮدﻩ‬ ‫اﻧﺪ‪ ،‬ﺑﺮ ﺧﻼف ﻧﺺ ﺁﻳﺎت ﻓﻮق ﻧﻤﻲ ﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬ ‫اﻣﺎ در ذﻳﻞ ﺑﻪ ﺑﻌﻀﻲ از ﻣﺸﮑﻼت ﻋﺎﻳﺸﻪ ﮐﻪ ـ ﺷﻴﻌﻪ و ﺳﻨﻲ ـ ﺑﺪان ﺟﻬﺖ‪ ،‬او را ﻣﻮرد اﻧﺘﻘﺎد ﻗﺮار ﻣﻲ دهﻨﺪ اﺷﺎرﻩ ﻣﻲ‬ ‫ﺷﻮد‪ .‬او در ﺗﻤﺎم دوران ﻋﻤﺮ ﺧﻮد ﺁرام ﻧﺒﻮدﻩ و هﻤﻮارﻩ اﻋﻤﺎﻟﻲ را ﻣﺮﺗﮑﺐ ﻣﻲ ﺷﺪﻩ ﮐﻪ ﺳﺎﻳﺮ زﻧﺎن ﭘﻴﻐﻤﺒﺮ ـ ﺣﺘﻲ‬

‫ﺣﻔﺼﻪ دﺧﺘﺮ ﻋﻤﺮ ـ ﭼﻨﻴﻦ اﻋﻤﺎﻟﻲ را ﻣﺮﺗﮑﺐ ﻧﺸﺪﻩ اﻧﺪ‪ .‬ﺑﻨﺎﺑﺮاﻳﻦ‪ ،‬اﻋﻤﺎل ﻋﺎﻳﺸﻪ ﮐﻪ در ﮐﺘﺐ اهﻞ ﺳﻨﺖ هﻢ ﻓﺮاوان ﺑﻪ‬ ‫ﭼﺸﻢ ﻣﻲ ﺧﻮرد‪ ،‬ﺗﺎرﻳﺦ زﻧﺪﮔﻲ او را ﻟﮑﻪ دار ﻧﻤﻮدﻩ اﺳﺖ‪ .‬ﻳﺎدﺁوري اﻳﻦ ﻧﮑﺘﻪ ﺿﺮوري اﺳﺖ ﮐﻪ ﺗﻤﺎﻣﻲ هﻤﺴﺮان‬ ‫ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ)ﺻﻠﻲ اﷲ ﻋﻠﻴﻪ وﺁﻟﻪ(‪ ،‬ﻋﺎﻳﺸﻪ‪ ،‬ﺣﻔﺼﻪ‪ ،‬ام ﺳﻠﻤﻪ‪ ،‬ﻣﻴﻤﻮﻧﻪ‪ ،‬ام ﺣﺒﻴﺒﻪ و ﺳﻮدﻩ ـ ﺑﻪ ﺟﺰ ام اﻟﻤﺆﻣﻨﻴﻦ ﺣﻀﺮت ﺧﺪﻳﺠﻪ‬ ‫ـ ﺑﻪ ﺟﻬﺖ زوﺟﻪ رﺳﻮل اﷲ ﺑﻮدن‪ ،‬ﻧﺰد ﺷﻴﻌﻴﺎن ﻳﮑﺴﺎﻧﻨﺪ و ﺑﺮ ﺧﻼف ﺳﺎﻳﺮ ﻓﺮﻗﻪ هﺎي ﻣﺴﻠﻤﻴﻦ‪ ،‬ﺑﺮاي ﻋﺎﻳﺸﻪ و ﺣﻔﺼﻪ ـ‬ ‫ﺑﻪ دﻟﻴﻞ دﺧﺘﺮ اﺑﻮﺑﮑﺮ و ﻋﻤﺮ ﺑﻮدن ـ ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ ﺑﻘﻴﻪ هﻤﺴﺮان ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ‪ ،‬ﺑﺮﺗﺮي ﺧﺎﺻﻲ ﻗﺎﺋﻞ ﻧﻴﺴﺘﻨﺪ‪.‬‬ ‫ﺷﻴﻌﻴﺎن‪ ،‬ﻋﺎﻳﺸﻪ را ﻧﻪ ﻓﻘﻂ ﺑﻪ ﺧﺎﻃﺮ ﻣﺨﺎﻟﻔﺖ هﺎﻳﺶ ﺑﺎ اﻣﺎم ﻋﻠﻲ)ﻋﻠﻴﻪ اﻟﺴﻼم(‪ ،‬اﻣﺎم ﺣﺴﻦ)ﻋﻠﻴﻪ اﻟﺴﻼم( و‬ ‫ــــــــــــــــــــــــــــــــــ‬ ‫‪1 .‬ﻧﻮر )‪3 :(24‬‬ ‫ﺻﻔﺤﻪ ‪159‬‬ ‫اهﻞ ﺑﻴﺖ ﻃﻬﺎرت ﺑﻠﮑﻪ ﺑﻪ دﻟﻴﻞ ﺁزار و اذﻳﺘﻲ ﮐﻪ ﺣﺘﻲ ﺑﻪ ﺧﻮد ﭘﻴﻐﻤﺒﺮ ﻣﻲ ﮐﺮد‪ ،‬ﻣﻮرد اﻧﺘﻘﺎد ﻗﺮار ﻣﻲ دهﻨﺪ‪ .‬او ﺑﺎرهﺎ‬ ‫ﷲ‬ ‫نا َ‬ ‫ﻦ ُﻳﺆْذُو َ‬ ‫ن اﱠﻟﺬِﻳ َ‬ ‫از دﺳﺘﻮرات رﺳﻮل اﷲ)ﺻﻠﻲ اﷲ ﻋﻠﻴﻪ وﺁﻟﻪ( ﺳﺮ ﭘﻴﭽﻲ ﮐﺮد و ﻋﻠﻲ رﻏﻢ ﺁﮔﺎهﻲ از ﺁﻳﻪ ﺷﺮﻳﻔﻪ‪ِ { :‬إ ﱠ‬ ‫ﻋ ﱠﺪ َﻟ ُﻬﻢْ ﻋَﺬاﺑًﺎ ُﻣﻬِﻴﻨًﺎ}; ﺁﻧﺎﻧﮑﻪ ﺧﺪا و رﺳﻮل او را ﺁزار و اذﻳﺖ ﮐﻨﻨﺪ ﺧﺪا ﺁﻧﺎن را‬ ‫ﺧ َﺮ ِة َوَأ َ‬ ‫ﷲ ﻓِﻲ اﻟ ﱡﺪﻧْﻴﺎ وَاﻻْ ِ‬ ‫َو َرﺳُﻮَﻟ ُﻪ َﻟ َﻌ َﻨ ُﻬ ُﻢ ا ُ‬ ‫در دﻧﻴﺎ و ﺁﺧﺮت ﻟﻌﻦ ﮐﺮدﻩ و ﺑﺮاي ﺁﻧﺎن ﻋﺬاب ﺑﺰرﮔﻲ ﻣﻬﻴﺎ ﺳﺎﺧﺘﻪ اﺳﺖ«)‪ (1‬ﻣﻮﺟﺒﺎت ﻧﺎراﺣﺘﻲ ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ را ﻓﺮاهﻢ ﻣﻲ‬ ‫ﻧﻤﻮد‪ .‬ﺑﺮاي ﻣﺜﺎل اﻣﺎم ﻏﺰاﻟﻲ در ﺟﺰء دوم اﺣﻴﺎء اﻟﻌﻠﻮم‪ ،‬ﻣﻮﻟﻲ ﻋﻠﻲ ﻣﺘﻘﻲ در ﺟﻠﺪ هﻔﺘﻢ ﮐﻨﺰ اﻟﻌﻤﺎل‪ ،‬اﺑﻮﻳﻌﻠﻲ در ﻣﺴﻨﺪ‬ ‫و اﺑﻮاﻟﺸﻴﺦ در ﮐﺘﺎب اﻣﺜﺎل ﺁوردﻩ اﻧﺪ ﮐﻪ‪ :‬روزي اﺑﻮﺑﮑﺮ ﺑﻪ ﻣﻼﻗﺎت دﺧﺘﺮش ﻋﺎﻳﺸﻪ رﻓﺖ‪ .‬ﺑﻴﻦ ﭘﻴﻐﻤﺒﺮ و ﻋﺎﻳﺸﻪ‬ ‫ﻧﺎراﺣﺘﻲ ﭘﻴﺶ ﺁﻣﺪﻩ ﺑﻮد‪ ،‬ﻟﺬا ﭘﻴﻐﻤﺒﺮ اﺑﻮﺑﮑﺮ را ﺑﻪ ﻗﻀﺎوت ﻃﻠﺒﻴﺪ‪ .‬ﻋﺎﻳﺸﻪ در وﻗﺖ ﺳﺨﻦ ﮔﻔﺘﻦ‪ :‬اهﺎﻧﺖ ﻣﻲ ﮐﺮد و ﺑﻪ‬ ‫ﭘﻴﻐﻤﺒﺮ ﻣﻲ ﮔﻔﺖ‪» :‬در ﮔﻔﺘﺎر و ﮐﺮدارت ﻋﺪاﻟﺖ ﭘﻴﺸﻪ ﮐﻦ!« اﻳﻦ ﮐﻠﻤﺎت اهﺎﻧﺖ ﺁﻣﻴﺰ ﭼﻨﺎن در اﺑﻮﺑﮑﺮ ﺗﺎﺛﻴﺮ ﮔﺬاﺷﺖ ﮐﻪ‬ ‫ﺑﻼﻓﺎﺻﻠﻪ ﺳﻴﻠﻲ ﻣﺤﮑﻤﻲ ﺑﺮ ﺻﻮرت دﺧﺘﺮش ﻧﻮاﺧﺖ و ﺧﻮن ﺑﺮ ﺟﺎﻣﻪ اش ﺳﺮازﻳﺮ ﮔﺸﺖ‪ .‬اﻣﺎم ﻏﺰاﻟﻲ ﻧﻴﺰ در هﻤﺎن‬ ‫ﮐﺘﺎب ﻧﻘﻞ ﻧﻤﻮدﻩ ﮐﻪ وﻗﺘﻲ اﺑﻮﺑﮑﺮ وارد ﻣﻨﺰل دﺧﺘﺮش ﻋﺎﻳﺸﻪ ﺷﺪ‪ ،‬درﻳﺎﻓﺖ ﮐﻪ رﺳﻮل اﷲ)ﺻﻠﻲ اﷲ ﻋﻠﻴﻪ وﺁﻟﻪ( از‬ ‫ﻋﺎﻳﺸﻪ ﻧﺎراﺣﺖ اﺳﺖ‪ .‬ﻟﺬا ﺧﻮاﺳﺖ ﺗﺎ ﻣﻴﺎن ﺁن هﺎ ﻗﻀﺎوت ﮐﻨﺪ‪ .‬ﭘﻴﻐﻤﺒﺮ ﺧﻄﺎب ﺑﻪ ﻋﺎﻳﺸﻪ ﮔﻔﺖ‪ :‬ﺗﻮ ﻣﻲ ﮔﻮﻳﻲ ﻳﺎ ﻣﻦ‬ ‫ﺑﮕﻮﻳﻢ؟ ﻋﺎﻳﺸﻪ در ﭘﺎﺳﺦ ﮔﻔﺖ‪» :‬ﺷﻤﺎ ﺑﮕﻮﻳﻴﺪ‪ .‬ﻟﮑﻦ ﺑﻪ ﺟﺰ ﺣﺮف راﺳﺖ و ﺳﺨﻦ ﺣﻖ ﭼﻴﺰي ﻧﮕﻮﻳﻴﺪ!!‪ «.‬ﺳﭙﺲ در ﺟﻤﻠﻪ‬ ‫دﻳﮕﺮي ﮔﻔﺖ‪» :‬ﺗﻮ هﻤﺎن ﮐﺴﻲ هﺴﺘﻲ ﮐﻪ ﻓﮑﺮ ﻣﻲ ﮐﻨﻲ ﭘﻴﻐﻤﺒﺮ ﺧﺪاﻳﻲ!؟«)‪)2‬‬ ‫اﮔﺮ ﮐﺘﺐ اﻣﺎم ﻏﺰاﻟﻲ‪ ،‬ﺗﺎرﻳﺦ ﻃﺒﺮي‪ ،‬ﻣﺴﻌﻮدي‪ ،‬اﺑﻦ اﻋﺜﻢ ﮐﻮﻓﻲ و ﺳﺎﻳﺮ ﻋﻠﻤﺎي ﺑﺰرگ اهﻞ ﺳﻨﺖ ﻣﻄﺎﻟﻌﻪ ﺷﻮد‪،‬‬ ‫ﻣﻼﺣﻈﻪ ﻣﻲ ﺷﻮد ﮐﻪ ﻋﺎﻳﺸﻪ را ﻣﺘﻤﺮد اواﻣﺮ ﺧﺪا و رﺳﻮﻟﺶ ﺧﻮاﻧﺪﻩ اﻧﺪ‪ .‬ﻣﮕﺮ در ﺳﻮرﻩ اﺣﺰاب ﺧﻄﺎب ﺑﻪ ﺗﻤﺎم زﻧﺎن‬ ‫ج اﻟْﺠﺎ ِهِﻠ ﱠﻴ ِﺔ اْﻷُوﻟﻲ}; در ﺧﺎﻧﻪ هﺎﻳﺘﺎن ﻧﺸﺴﺘﻪ و ﺁرام ﮔﻴﺮﻳﺪ‬ ‫ﭘﻴﻐﻤﺒﺮ ﻧﻴﺎﻣﺪﻩ اﺳﺖ ﮐﻪ‪َ { :‬و َﻗﺮْ َ‬ ‫ﻦ َﺗ َﺒ ﱡﺮ َ‬ ‫ﮑﻦﱠ وَﻻ َﺗ َﺒ ﱠﺮﺟْ َ‬ ‫ن ﻓِﻲ ُﺑﻴُﻮ ِﺗ ُ‬ ‫و ﺑﺪون ﺿﺮورت و ﺣﺎﺟﺖ ﺑﻴﺮون ﻧﺮوﻳﺪ و ﻣﺎﻧﻨﺪ زﻣﺎن ﺟﺎهﻠﻴﺖ ﺧﻮد ﺁراﻳﻲ و ﺁراﻳﺶ ﻧﮑﻨﻴﺪ‪ (3)«.‬ﺑﻪ هﻤﻴﻦ دﻟﻴﻞ‬ ‫ﺗﻤﺎﻣﻲ هﻤﺴﺮان رﺳﻮل اﷲ دﺳﺘﻮر ﻗﺮﺁن را اﻃﺎﻋﺖ ﻧﻤﻮدﻧﺪ و ﺑﻪ ﻏﻴﺮ از ﻣﻮارد‬ ‫ــــــــــــــــــــــــــــــــــ‬ ‫‪1 .‬اﺣﺰاب )‪57 :(33‬‬ ‫‪2 .‬در ﺑﻌﻀﻲ ﻣﻨﺎﺑﻊ اﻳﻦ ﺟﺮﻳﺎن ﺑﻪ ﻋﻤﺮ و ﺣﻔﺼﻪ ﻧﺴﺒﺖ دادﻩ ﺷﺪﻩ اﺳﺖ‪.‬‬ ‫‪3 .‬اﺣﺰاب )‪33 :(33‬‬ ‫ﺻﻔﺤﻪ ‪160‬‬

‫ﺿﺮوري‪ ،‬از ﺧﺎﻧﻪ ﺑﻴﺮون ﻧﺮﻓﺘﻨﺪ‪ .‬ﺑﺮاي ﻣﺜﺎل وﻗﺘﻲ ﮐﻪ از ﺳﻮدﻩ ﭘﺮﺳﻴﺪﻧﺪ ﮐﻪ ﭼﺮا ﺣﺞ ﻋﻤﺮﻩ‬ ‫ن ﻓِﻲ‬ ‫ﻧﻤﻲ روي؟ ﮔﻔﺖ ﻳﮑﺒﺎر ﺣﺞ ﺑﺮ ﻣﻦ واﺟﺐ ﺑﻮدﻩ ﮐﻪ ﺑﺠﺎي ﺁوردﻩ ام و از اﻳﻦ ﺑﻪ ﺑﻌﺪ ﺑﺎﻳﺪ اﻃﺎﻋﺖ اﻣﺮ ﺣﻖ { َو َﻗﺮْ َ‬ ‫ﮑﻦﱠ} را ﺑﮑﻨﻢ‪ .‬اﻳﺸﺎن ﺗﺎ زﻧﺪﻩ ﺑﻮد هﻤﻴﻦ ﮐﺎر را اﻧﺠﺎم داد‪ .‬ﻗﺮﺁن ﻣﺠﻴﺪ ﺷﺮط ﻓﻀﻴﻠﺖ زﻧﺎن ﭘﻴﻐﻤﺒﺮ را ﺗﻘﻮاي ﺁﻧﺎن‬ ‫ُﺑﻴُﻮ ِﺗ ُ‬ ‫ن اﺗﱠ َﻘﻴْ ُﺘﻦﱠ}; اي زﻧﺎن ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ ﺷﻤﺎ ﻣﺎﻧﻨﺪ دﻳﮕﺮ زﻧﺎن ﻧﻴﺴﺘﻴﺪ‬ ‫ﻦ اﻟﻨﱢﺴﺎ ِء ِإ ِ‬ ‫ﻲ َﻟﺴْ ُﺘﻦﱠ َﮐَﺄﺣَﺪ ِﻣ َ‬ ‫داﻧﺴﺘﻪ و ﻣﻲ ﻓﺮﻣﺎﻳﺪ‪ { :‬ﻳﺎ ﻧِﺴﺎ َء اﻟ ﱠﻨ ِﺒ ﱢ‬ ‫و از ﺁﻧﺎن ﺑﺮﺗﺮﻳﺪ‪ ،‬اﮔﺮ ﻣﺘﻘﻲ و ﺧﺪا ﺗﺮس ﺑﺎﺷﻴﺪ‪)1)«.‬‬ ‫در ﻣﻴﺎن هﻤﺴﺮان ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ‪ ،‬ﻋﺎﻳﺸﻪ ﻣﺴﺘﺜﻨﻲ ﺑﻮد و از ﺁﻳﺎت ﺷﺮﻳﻔﻪ ﻗﺮﺁن ﺗﻤﺮد ﻣﻲ ﮐﺮد‪ .‬ﺑﺮاي ﻣﺜﺎل ﺑﺎزﻳﭽﻪ دﺳﺖ ﻃﻠﺤﻪ و‬ ‫زﺑﻴﺮ ﺷﺪ و ﺑﻪ ﺟﺎي ﻧﺸﺴﺘﻦ در ﺧﺎﻧﻪ‪ ،‬ﺑﻪ ﺑﺼﺮﻩ رﻓﺘﻪ دﺳﺘﻮر داد ﺗﺎ ﻣﻮهﺎي ﺳﺮ و ﺻﻮرت و اﺑﺮوان ﻋﺜﻤﺎن ﺑﻦ ﺣﻨﻴﻒ ـ‬ ‫واﻟﻲ ﻣﻨﺼﻮب اﻣﺎم ﻋﻠﻲ)ﻋﻠﻴﻪ اﻟﺴﻼم( ـ را در ﺑﺼﺮﻩ ﮐﻨﺪﻧﺪ و ﭘﺲ از ﺿﺮب و ﺷﺘﻢ‪ ،‬او را ﺑﺎ ﺗﺎزﻳﺎﻧﻪ اﺧﺮاج ﻧﻤﻮدﻧﺪ و‬ ‫ﺑﻴﺶ از ﻳﮏ ﺻﺪ ﻧﻔﺮ از ﻣﺮدم ﺑﻲ دﻓﺎع ﺁن ﺳﺎﻣﺎن را ﺑﻪ ﻗﺘﻞ رﺳﺎﻧﺪﻧﺪ ﮐﻪ ﭼﻬﻞ ﻧﻔﺮ ﺁن هﺎ در ﻣﺴﺠﺪ ﮐﺸﺘﻪ ﺷﺪﻧﺪ ـ ﺑﻪ ﻧﻘﻞ‬ ‫از اﺑﻦ اﺛﻴﺮ‪ ،‬ﻣﺴﻌﻮدي‪ ،‬ﻃﺒﺮي واﺑﻦ اﺑﻲ اﻟﺤﺪﻳﺪ ـ ﺁﻧﮕﺎﻩ ﺧﻮدﺑﺎ ﭘﻮﺳﺖ ﭘﻠﻨﮕﻮزرﻩ ﭘﻮش‪ ،‬هﻤﺎﻧﻨﺪ ﻳﮏ ﻣﺮد ﺟﻨﮕﻲ زﻣﺎن‬ ‫ﺟﺎهﻠﻴﺖ ﺑﺮ ﺷﺘﺮي ﮐﻪ ﻋﺴﮑﺮ ﻧﺎم داﺷﺖ ﺳﻮار ﺷﺪ و ﺑﻪ ﻣﻴﺪان ﺁﻣﺪ‪ .‬در ﺻﻮرﺗﻲ ﮐﻪ هﻤﺎن ﻃﻠﺤﻪ وزﺑﻴﺮ و دﻳﮕﺮان‪،‬‬ ‫زﻧﺎن ﺧﻮد را در ﺧﺎﻧﻪ ﻧﺸﺎﻧﺪﻧﺪ وﻟﻲ زوﺟﻪ ﭘﻴﺎﻣﺒﺮﺧﺪا را ﺑﺎاوﺻﺎف ﻓﻮق ﺑﻪ ﻣﻴﺪان ﮐﺎرزار وﻧﺒﺮد ﺑﺎ ﻋﻠﻲ)ﻋﻠﻴﻪ‬ ‫اﻟﺴﻼم(ﻓﺮﺳﺘﺎدﻧﺪ‪ .‬هﻤﺎن اﻣﻴﺮاﻟﻤﺆﻣﻨﻴﻨﻲ ـ ﻋﻠﻲ)ﻋﻠﻴﻪ اﻟﺴﻼم( ـ ﮐﻪ ﺳﻪ ﺟﻠﺪ از ﮐﺘﺎب ﺻﺪ ﺟﻠﺪي ﺣﺎﻓﻆ اﺑﻦ ﻋﺴﺎﮐﺮ‪ ،‬در‬ ‫ﻣﻨﺎﻗﺐ وي ﻣﻲ ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬در اﻳﻦ ﮐﺎرزار ـ ﮐﻪ ﺑﻪ دﻟﻴﻞ ﺣﺮﮐﺖ ﻋﺎﻳﺸﻪ اﺗﻔﺎق اﻓﺘﺎد ـ ﺧﻮن هﺰاران ﻧﻔﺮ رﻳﺨﺘﻪ ﺷﺪ‪.‬‬ ‫ﺟﻨﮓ ﻋﺎﻳﺸﻪ ﺑﺎ ﻋﻠﻲ)ﻋﻠﻴﻪ اﻟﺴﻼم( ﻧﻪ ﺗﻨﻬﺎ از روي ﻣﺤﺒﺖ ﺑﻪ ﻋﻠﻲ ﻧﺒﻮدﻩ‪ ،‬ﺑﻠﮑﻪ از روي ﻋﺪاوت و دﺷﻤﻨﻲ ﺑﺎ وي ﺑﻮدﻩ‬ ‫و ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ ﺧﺪا)ﺻﻠﻲ اﷲ ﻋﻠﻴﻪ وﺁﻟﻪ( ﻳﮑﻲ از ﻧﺸﺎﻧﻪ هﺎي ﮐﻔﺮ و ﻧﻔﺎق را ﺑﻐﺾ و ﺟﻨﮓ ﺑﺎ ﻋﻠﻲ)ﻋﻠﻴﻪ اﻟﺴﻼم( ﺑﻴﺎن ﻧﻤﻮدﻩ‬ ‫اﺳﺖ‪ .‬ﻣﻴﺮ ﺳﻴﺪ ﻋﻠﻲ ـ ﻓﻘﻴﻪ هﻤﺪاﻧﻲ ﺷﺎﻓﻌﻲ ـ در ﺟﻠﺪ ﺳﻮم ﻣﻮدة اﻟﻘﺮﺑﻲ از ﺧﻮد ﻋﺎﻳﺸﻪ ﻧﻘﻞ ﻣﻲ ﮐﻨﺪ ﮐﻪ ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ ﺧﺪا)ﺻﻠﻲ‬ ‫اﷲ ﻋﻠﻴﻪ وﺁﻟﻪ( ﻓﺮﻣﻮد‪» :‬ﺧﺪاوﻧﺪ ﺑﺎ ﻣﻦ ﻋﻬﺪ ﻧﻤﻮدﻩ ﮐﻪ هﺮ ﮐﺲ ﺑﺮ‬ ‫ﻋﻠﻲ ﺧﺮوج ﮐﻨﺪ ﮐﺎﻓﺮ اﺳﺖ و ﺟﺎﻳﮕﺎهﺶ در ﺁﺗﺶ ﻣﻲ ﺑﺎﺷﺪ‪ (2)«.‬ﻧﮑﺘﻪ ﺟﺎﻟﺐ ﺗﻮﺟﻪ ﺁن اﺳﺖ‬ ‫ــــــــــــــــــــــــــــــــــ‬ ‫‪1 .‬اﺣﺰاب )‪32 :(33‬‬ ‫‪2 .‬ﺷﺮح ﻧﻬﺞ اﻟﺒﻼﻏﻪ اﺑﻦ اﺑﻲ اﻟﺤﺪﻳﺪ‪ ،‬ج ‪ ; 9‬ﻳﻨﺎﺑﻴﻊ اﻟﻤﻮدة ﻟﺬوي اﻟﻘﺮﺑﻲ‪ ،‬ج ‪ ،2‬ص‪ ; 275‬ﻧﺤﻮ اﻧﻘﺎز ﺗﺎرﻳﺦ‬ ‫ﻲ ﻓﻬﻮ ﮐﺎﻓﺮ ﻓﻲ اﻟﻨﺎر‪».‬‬ ‫ن اﷲ ﻗﺪ ﻋﻬﺪ إﻟﻲ ﻣﻦ ﺧﺮج ﻋﻠﻲ ﻋﻠ ّ‬ ‫اﻻﺳﻼﻣﻲ‪ ،‬ص‪ ; 195‬ﺷﺒﻬﺎي ﭘﻴﺸﺎور‪ ،‬ص‪» 732‬إ ّ‬ ‫ﺻﻔﺤﻪ ‪161‬‬ ‫ﮐﻪ ﻋﻠﻲ رﻏﻢ ﭘﺎﺳﺦ ﻋﺎﻳﺸﻪ‪ ،‬وﻗﺘﻲ از ﺧﻮد ﻋﺎﻳﺸﻪ ﭘﺮﺳﻴﺪﻧﺪ ﮐﻪ ﭼﺮا ﺑﺎ ﺷﻨﻴﺪن ﭼﻨﻴﻦ ﺣﺪﻳﺜﻲ ﺑﺮ ﻋﻠﻲ)ﻋﻠﻴﻪ اﻟﺴﻼم( ﺧﺮوج‬ ‫ﮐﺮدي؟ ﮔﻔﺖ‪ :‬اﻳﻦ ﺣﺪﻳﺚ را ﻓﺮاﻣﻮش ﮐﺮدﻩ ﺑﻮدم ﺗﺎ ﺁن ﮐﻪ در ﺑﺼﺮﻩ ﺑﻴﺎد ﺁوردم‪.‬‬ ‫ﺗﺎرﻳﺦ درﺑﺎرﻩ اﻳﻦ ﺣﺮﮐﺖ ﻋﺎﻳﺸﻪ ﭼﻨﻴﻦ ﻣﻲ ﻧﻮﻳﺴﺪ‪:‬‬ ‫روزي ﮐﻪ از ﻣﮑﻪ ﺑﻪ ﻗﺼﺪ ﭼﻨﻴﻦ ﻧﺒﺮدي ﺣﺮﮐﺖ ﻧﻤﻮد‪ ،‬ﺗﻤﺎﻣﻲ دوﺳﺘﺎﻧﺶ و ﺣﺘﻲ زﻧﺎن ﭘﺎﮎ رﺳﻮل اﷲ)ﺻﻠﻲ اﷲ ﻋﻠﻴﻪ‬ ‫وﺁﻟﻪ( او را از اﻧﺠﺎم ﭼﻨﻴﻦ ﺣﺮﮐﺘﻲ ﻣﻨﻊ ﮐﺮدﻧﺪ‪ ،‬و ﻳﺎد ﺁوري ﻧﻤﻮدﻧﺪ ﮐﻪ‪ :‬ﻣﺨﺎﻟﻔﺖ ﺑﺎ ﻋﻠﻲ ﻣﺨﺎﻟﻔﺖ ﺑﺎ ﭘﻴﻐﻤﺒﺮ اﺳﺖ‪.‬‬ ‫ﻣﻮرﺧﻴﻦ اهﻞ ﺳﻨﺖ ﻧﻘﻞ ﻣﻲ ﮐﻨﻨﺪ ﮐﻪ ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ ﺧﺪا)ﺻﻠﻲ اﷲ ﻋﻠﻴﻪ وﺁﻟﻪ( ﺑﻪ ﻋﺎﻳﺸﻪ ﻓﺮﻣﻮد‪» :‬ﺑﺘﺮس از ﺁن راهﻲ ﮐﻪ ﺳﮓ‬ ‫هﺎي ﺣﻮأب ﺑﺮ ﺗﻮ ﭘﺎرس ﮐﻨﻨﺪ« زﻣﺎﻧﻲ ﮐﻪ ﻋﺎزم ﺑﺼﺮﻩ ﺑﻮد‪ ،‬اول ﺷﺐ ﺑﻪ ﺁب ﺑﻨﻲ ﮐﻼب رﺳﻴﺪ‪ .‬ﺳﮓ هﺎ اﻃﺮاف ﻣﺤﻤﻞ‬ ‫او را ﮔﺮﻓﺘﻪ و ﭘﺎرس ﻧﻤﻮدﻧﺪ‪ .‬ﻋﺎﻳﺸﻪ ﻧﺎم اﻳﻦ ﻣﺤﻞ را ﭘﺮﺳﻴﺪ‪ ،‬ﮔﻔﺘﻨﺪ‪» :‬ﺣﻮأب« اﺳﺖ وﻟﻲ در ﻋﻴﻦ ﺣﺎل ﺑﺎزهﻢ اﺳﻴﺮ‬ ‫ﺗﻮﻃﺌﻪ ﻃﻠﺤﻪ و زﺑﻴﺮ ﺑﻮد و ﺑﻪ راﻩ ﺧﻮد اداﻣﻪ داد‪.‬‬ ‫ﭘﺲ از رﺣﻠﺖ اﻣﺎم ﺣﺴﻦ ﻣﺠﺘﺒﻲ)ﻋﻠﻴﻪ اﻟﺴﻼم( ﻧﻴﺰ ﺳﻮار ﻗﺎﻃﺮ ﺷﺪ و راﻩ را ﺑﺮ ﺟﻨﺎزﻩ ﺳﺒﻂ اﮐﺒﺮ ﭘﻴﻐﻤﺒﺮ‪ ،‬ﻳﻌﻨﻲ ﺑﺮ‬ ‫ﺟﻨﺎزﻩ اﻣﺎم ﺣﺴﻦ)ﻋﻠﻴﻪ اﻟﺴﻼم( ﺑﺴﺖ و اﺟﺎزﻩ ﻧﺪاد ﺗﺎ اﻣﺎم ﺣﺴﻦ)ﻋﻠﻴﻪ اﻟﺴﻼم( را ﮐﻨﺎر ﻗﺒﺮ ﭘﻴﻐﻤﺒﺮ دﻓﻦ ﮐﻨﻨﺪ‪ .‬ﻣﺮدان ﺑﻨﻲ‬

‫هﺎﺷﻢ ﺷﻤﺸﻴﺮهﺎ را ﮐﺸﻴﺪﻧﺪ ﺗﺎ او را از ﺳﺮ راﻩ دور ﮐﻨﻨﺪ‪ ،‬اﻣﺎ اﻣﺎم ﺣﺴﻴﻦ)ﻋﻠﻴﻪ اﻟﺴﻼم(ﺟﻠﻮﮔﻴﺮي ﻧﻤﻮدﻩ و ﻓﺮﻣﻮد‪:‬‬ ‫ﺑﺮادرم وﺻﻴﺖ ﻧﻤﻮدﻩ ﮐﻪ راﺿﻲ ﻧﻴﺴﺖ ﺑﻪ اﻧﺪازﻩ ﺳﺮ ﺳﻮزﻧﻲ در ﭘﻲ ﭼﻨﺎزﻩ اش ﺧﻮن ﺑﺮﻳﺰد‪ .‬ﻟﺬا ﺟﻨﺎزﻩ را ﺑﺮﮔﺮداﻧﺪﻧﺪ‬ ‫و در ﻗﺒﺮﺳﺘﺎن ﺑﻘﻴﻊ ﺑﻪ ﺧﺎﮎ ﺳﭙﺮدﻧﺪ‪ .‬ﻣﻄﺎﻟﺐ ﻓﻮق را ﻳﻮﺳﻒ ﺳﺒﻂ ﺑﻦ ﺟﻮزي در ﺗﺬﮐﺮة ﺧﻮاص اﻻﻣﻪ‪ ،‬ﻋﻼﻣﻪ ﻣﺴﻌﻮدي‬ ‫در ﻣﺮوج اﻟﺬهﺐ‪ ،‬اﺑﻦ اﺑﻲ اﻟﺤﺪﻳﺪ در ﺟﻠﺪ ﭼﻬﺎرم ﻧﻬﺞ اﻟﺒﻼﻏﻪ‪ ،‬ﻣﺤﻤﺪ ﺧﻮاوﻧﺪ ﺷﺎﻩ در روﺿﺔ اﻟﺼﻔﺎ‪ ،‬اﺣﻤﺪ ﺑﻦ ﻣﺤﻤﺪ‬ ‫ﺣﻨﻔﻲ در ﺗﺮﺟﻤﻪ ﺗﺎرﻳﺦ اﻋﺜﻢ ﮐﻮﻓﻲ و ﻧﻴﺰ اﺑﻦ ﺷﺤﻨﻪ در روﺿﺔ اﻟﻤﻨﺎﻇﺮ ﺁوردﻩ اﻧﺪ‪ .‬ﻣﺨﺼﻮﺻًﺎ ﻣﺴﻌﻮدي از ﻗﻮل اﺑﻦ‬ ‫ﻋﺒﺎس رواﻳﺖ ﻣﻲ ﮐﻨﺪ ﮐﻪ ﺧﻄﺎب ﺑﻪ ﻋﺎﻳﺸﻪ ﻓﺮﻣﻮد‪» :‬ﺁﻳﺎ روز ﺟﻤﻞ ﺗﻮ را ﺑﺲ ﻧﻴﺴﺖ ﺗﺎ اﻳﻦ ﮐﻪ اﻣﺮوز ﺳﻮار ﻗﺎﻃﺮ‬ ‫ﺷﻮي و راﻩ را ﺑﺮ ﺟﻨﺎزﻩ ﭘﺴﺮ ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ ﺧﺪا ﺑﺒﻨﺪي؟ ﮔﺎهﻲ ﺳﻮار ﺷﺘﺮ‪ ،‬ﮔﺎهﻲ ﺳﻮار ﻗﺎﻃﺮ و اﮔﺮ زﻧﺪﻩ ﺑﻤﺎﻧﻲ ﺳﻮار ﻓﻴﻞ ﻧﻴﺰ‬ ‫ﺧﻮاهﻲ ﺷﺪ ـ ﮐﻨﺎﻳﻪ از اﻳﻦ ﮐﻪ ﺑﻪ ﺟﻨﮓ ﺧﺪا ﻧﻴﺰ ﺧﻮاهﻲ رﻓﺖ‪ «.‬از ﻃﺮف دﻳﮕﺮ‪ ،‬ﻣﺤﻤﺪ اﺑﻦ ﺟﺮﻳﺮ ﻃﺒﺮي و اﺑﻮ اﻟﻔﺮج‬ ‫اﺻﻔﻬﺎﻧﻲ در ﻣﻘﺎﺗﻞ اﻟﻄﺎﻟﺒﻴﻦ ﺁوردﻩ اﻧﺪ »ﭼﻮن ﺧﺒﺮ ﺷﻬﺎدت اﻣﺎم ﻋﻠﻲ)ﻋﻠﻴﻪ اﻟﺴﻼم( ﺑﻪ ﮔﻮش ﻋﺎﻳﺸﻪ رﺳﻴﺪ‪ ،‬ﺳﺠﺪﻩ ﺷﮑﺮ‬ ‫ﺑﺠﺎي ﺁورد و اﻇﻬﺎر ﺷﺎدﻣﺎﻧﻲ و‬ ‫ﺻﻔﺤﻪ ‪162‬‬ ‫ﺳﺮور ﮐﺮد!!« زﻳﻨﺐ دﺧﺘﺮ ام ﺳﻠﻤﻪ ﮐﻪ در ﺁﻧﺠﺎ ﺣﺎﺿﺮ ﺑﻮد از ﻋﺎﻳﺸﻪ ﭘﺮﺳﻴﺪ‪ :‬ﺁﻳﺎ ﺳﺰاوار اﺳﺖ ﮐﻪ از ﮐﺸﺘﻪ ﺷﺪن‬ ‫ﻋﻠﻲ)ﻋﻠﻴﻪ اﻟﺴﻼم( اﻳﻨﮕﻮﻧﻪ ﺑﻪ وﺟﺪ ﺁﻳﻲ‪ ،‬ﺷﺎدﻣﺎﻧﻲ ﮐﻨﻲ و ﺳﺮود ﺑﺨﻮاﻧﻲ؟ ﻋﺎﻳﺸﻪ ﮐﻪ ﻣﻲ ﺧﻮاﺳﺖ ﮐﺎر ﺧﻮد را ﺗﻮﺟﻴﻪ‬ ‫ﻧﻤﺎﻳﺪ ﮔﻔﺖ‪» :‬ﺳﻬﻮًا از روي ﻓﺮاﻣﻮﺷﻲ اﻳﻦ ﻃﻮر ﺷﺪ و ﺑﻪ ﺣﺎل ﺧﻮدم ﻧﺒﻮدم‪ ،‬اﮔﺮ دوﺑﺎرﻩ اﻳﻦ ﺣﺎﻟﺖ ﺑﻪ ﻣﻦ دﺳﺖ داد‬ ‫ﻳﺎدﺁوري ﻧﻤﺎﻳﻴﺪ ﺗﺎ ﻧﮕﻮﻳﻢ»!‬ ‫ﻋﻼوﻩ ﺑﺮ اﻳﻦ ﻣﮕﺮ ﻣﻌﺘﻘﺪ ﺑﻪ ﺣﻔﻆ اﺣﺘﺮام و وﻻﻳﺖ ﺧﻠﻔﺎي ﻗﺒﻞ از ﻋﻠﻲ)ﻋﻠﻴﻪ اﻟﺴﻼم( ﻧﻤﻲ ﺑﺎﺷﻴﻢ؟ اﺑﻦ اﺑﻲ اﻟﺤﺪﻳﺪ در ﺟﻠﺪ‬ ‫دوم ﺷﺮح ﻧﻬﺞ اﻟﺒﻼﻏﻪ‪ ،‬ﻣﺴﻌﻮدي در اﺧﺒﺎر اﻟﺰﻣﺎن و ﺳﺒﻂ اﺑﻦ ﺟﻮزي در ﺗﺬﮐﺮة ﺧﻮاص اﻻﻣﻪ و دﻳﮕﺮان ﻧﻘﻞ ﻣﻲ ﮐﻨﻨﺪ‬ ‫ﮐﻪ‪ :‬ﻋﺎﻳﺸﻪ هﻤﻮارﻩ از ﻋﺜﻤﺎن ﺑﺪﮔﻮﻳﻲ ﻣﻲ ﮐﺮد ﺗﺎ ﺟﺎﻳﻲ ﮐﻪ ﻓﺮﻳﺎد زد »اﻳﻦ ﭘﻴﺮ ﺧﺮﻓﺖ را ﮐﻪ ﮐﺎﻓﺮ ﺷﺪﻩ ﺑﮑﺸﻴﺪ« وﻟﻲ ﺑﻪ‬ ‫ﻣﺤﺾ ﮐﺸﺘﻪ ﺷﺪن ﻋﺜﻤﺎن‪ ،‬ﺑﻬﺎﻧﻪ اي ﭘﻴﺪا ﮐﺮد ﺗﺎ ﺑﺎ اﻣﺎم ﻋﻠﻲ)ﻋﻠﻴﻪ اﻟﺴﻼم( ﻣﺨﺎﻟﻔﺖ ورزد‪ ،‬و او را ﻗﺎﺗﻞ ﻋﺜﻤﺎن ﺑﺨﻮاﻧﺪ‪.‬‬ ‫در ﭘﺎﺳﺦ ﺑﻪ ﻋﺪﻩ اي از ﻃﺮﻓﺪاران ﻣﺘﻌﺼﺐ ﮐﻪ ﻣﻌﺘﻘﺪﻧﺪ او ﺗﻮﺑﻪ ﮐﺮدﻩ و ﺧﺪاوﻧﺪ اﺷﺘﺒﺎهﺎﺗﺶ را ﻋﻔﻮ ﻧﻤﻮدﻩ اﺳﺖ‪ ،‬ﺑﺎﻳﺪ‬ ‫ﻳﺎدﺁوري ﻧﻤﻮد‪ :‬اﺑﻦ ﻗﺘﻴﺒﻪ در ﻣﻌﺎرف‪ ،‬ﺣﺎﮐﻢ در ﻣﺴﺘﺪرﮎ‪ ،‬ﻣﺤﻤﺪ ﺑﻦ ﻳﻮﺳﻒ زرﻧﺪي در ﮐﺘﺎب »اﻋﻼم ﺳﻴﺮة اﻟﻨﺒﻲ« و‬ ‫اﺑﻦ اﻟﺒﻴﻊ ﻧﻴﺸﺎﺑﻮري ﻧﻘﻞ ﮐﺮدﻩ اﻧﺪ ﮐﻪ‪ :‬ﻋﺎﻳﺸﻪ ﺑﻪ ﻋﺒﺪاﷲ زﺑﻴﺮ وﺻﻴﺖ ﮐﺮد ﮐﻪ »ﻣﺮا ﭘﻬﻠﻮي ﭘﻴﻐﻤﺒﺮ دﻓﻦ ﻧﮑﻨﻴﺪ و در ﺑﻘﻴﻊ‬ ‫ﻧﺰد ﺧﻮاهﺮاﻧﻢ دﻓﻦ ﮐﻨﻴﺪ‪ ،‬ﭼﻮﻧﮑﻪ ﻣﻲ داﻧﻢ ﺑﻌﺪ از ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ ﺧﺪا ﭼﻪ ﮐﺎرهﺎﻳﻲ اﻧﺠﺎم دادﻩ ام»‪.‬‬ ‫ﻋﺎﻳﺸﻪ ﻧﻪ ﻓﻘﻂ ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ ﺧﺪا‪ ،‬اﻣﻴﺮاﻟﻤﺆﻣﻨﻴﻦ و اوﻻدش را اذﻳﺖ ﻣﻲ ﮐﺮد‪ ،‬ﺑﻠﮑﻪ ﺑﻪ ﺳﺮاغ ﺳﺎﻳﺮ هﻤﺴﺮان رﺳﻮل اﷲ)ﺻﻠﻲ‬ ‫اﷲ ﻋﻠﻴﻪ وﺁﻟﻪ( ﻣﻲ رﻓﺖ ﺗﺎ ﺁن هﺎ را ﺑﻔﺮﻳﺒﺪ و در اﻳﻦ ﻗﻀﺎﻳﺎ هﻤﺮاﻩ و هﻤﺪاﺳﺘﺎن ﺧﻮد ﺳﺎزد‪ ،‬اﻣﺎ ﺧﻮﺷﺒﺨﺘﺎﻧﻪ هﺮﮔﺰ‬ ‫ﻣﻮﻓﻖ ﻧﺸﺪ‪ .‬واﻗﻌﻪ زﻳﺮ را اﺑﻦ اﺑﻲ اﻟﺤﺪﻳﺪ از ﺗﺎرﻳﺦ اﺑﻦ ﻣﺨﻨﻒ ﻟﻮط ﺑﻦ ﻳﺤﻴﻲ درﺑﺎرﻩ ﻋﺎﻳﺸﻪ ﻧﻘﻞ ﻣﻲ ﮐﻨﺪ‪:‬‬ ‫«ام ﺳﻠﻤﻪ هﻢ ﺑﺮاي اﻧﺠﺎم ﺣﺞ ﻣﺸﺮف ﺷﺪﻩ ﺑﻮد‪ .‬ﭼﻮن ﺷﻨﻴﺪ ﮐﻪ ﻋﺎﻳﺸﻪ ﺑﻪ ﺧﻮﻧﺨﻮاهﻲ ﻋﺜﻤﺎن ﺑﺮﺧﺎﺳﺘﻪ وﻋﺎزم ﺑﺼﺮﻩ‬ ‫اﺳﺖ‪ ،‬ﺑﺴﻴﺎر ﻣﺘﺎﺛﺮ ﺷﺪ و در ﻣﺠﺎﻟﺲ ﺑﻪ ﺑﻴﺎن ﻓﻀﺎﻳﻞ اﻣﺎم ﻋﻠﻲ)ﻋﻠﻴﻪ اﻟﺴﻼم(ﻣﻲ ﭘﺮداﺧﺖ‪ .‬ﻋﺎﻳﺸﻪ ﺑﻪ ﻣﻼﻗﺎت او ﺷﺘﺎﻓﺖ‬ ‫ﺗﺎ او را ﺑﻔﺮﻳﺒﺪ و هﻤﺪﺳﺖ ﺧﻮد ﺳﺎﺧﺘﻪ و ﺑﻪ ﺑﺼﺮﻩ ﺑﺮد‪ .‬ام ﺳﻠﻤﻪ ﮔﻔﺖ‪ :‬ﺗﺎ دﻳﺮوز ﺁن هﻤﻪ دﺷﻨﺎم ﺑﻪ ﻋﺜﻤﺎن ﻣﻲ دادي و‬ ‫او را ﭘﻴﺮ ﺧﺮﻓﺖ ﻣﻲ ﻧﺎﻣﻴﺪي و ﻗﺘﻠﺶ را واﺟﺐ ﻣﻲ ﺷﻤﺮدي‪ .‬ﺣﺎﻻ ﺧﻮﻧﺶ را ﺑﻬﺎﻧﻪ ﮐﺮدﻩ اي و در ﻣﻘﺎﺑﻞ ﻋﻠﻲ)ﻋﻠﻴﻪ‬ ‫اﻟﺴﻼم(ﻣﻲ اﻳﺴﺘﻲ!! ﺑﻴﺎدت ﻣﻲ ﺁورم روزي را ﮐﻪ ﻣﻦ و ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ ﺧﺪا ﺑﻪ ﺧﺎﻧﻪ ﺗﻮ ﺁﻣﺪﻳﻢ‪ ،‬در ﺁن‬ ‫ﺻﻔﺤﻪ ‪163‬‬ ‫ﻣﻴﺎن ﻋﻠﻲ)ﻋﻠﻴﻪ اﻟﺴﻼم( ﻧﻴﺰ وارد ﺷﺪ و ﺑﺎ ﭘﻴﻐﻤﺒﺮ)ﺻﻠﻲ اﷲ ﻋﻠﻴﻪ وﺁﻟﻪ( ﻧﺠﻮي ﻧﻤﻮد‪ ،‬ﻧﺠﻮاي ﺁﻧﺎن ﻃﻮل ﮐﺸﻴﺪ‪ ،‬ﺗﻮ‬ ‫ﺧﻮاﺳﺘﻲ ﺑﺮ ﺁن ﺣﻀﺮت هﺠﻮم ﺑﺮي و ﻣﻦ ﻣﻤﺎﻧﻌﺖ ﮐﺮدم‪ ،‬اﻣﺎ ﮔﻮش ﻧﺪادي و ﺑﺮ ﺁن ﺑﺰرﮔﻮار ﺣﻤﻠﻪ ﺑﺮدي و اﻋﺘﺮاض‬

‫ﮐﺮدي ﮐﻪ هﺮ ﻧﻪ روز ﻳﮏ روز ﻧﻮﺑﺖ ﻣﻦ ﻣﻲ ﺷﻮد‪ ،‬ﺁن هﻢ ﺗﻮ ﺁﻣﺪﻩ اي و ﭘﻴﻐﻤﺒﺮ را ﻣﺸﻐﻮل ﻧﻤﻮدﻩ اي‪ .‬ﭘﻴﻐﻤﺒﺮ)ﺻﻠﻲ‬ ‫اﷲ ﻋﻠﻴﻪ وﺁﻟﻪ( ﻏﻀﺒﻨﺎﮎ و ﺻﻮرت ﻣﺒﺎرﮐﺶ ﺳﺮخ ﮔﻮن ﺷﺪ و ﺑﻪ ﺗﻮ ﮔﻔﺖ‪» :‬ﮐﻨﺎر ﺑﺮو‪ ،‬ﺑﻪ ﺧﺪا ﺳﻮﮔﻨﺪ ﮐﻪ اﺣﺪي از‬ ‫اهﻞ ﺑﻴﺖ ﻣﻦ ﺑﺎ ﻋﻠﻲ دﺷﻤﻨﻲ ﻧﻨﻤﺎﻳﺪ‪ ،‬ﻣﮕﺮ ﺁن ﮐﻪ از اﻳﻤﺎن ﺑﻴﺮون رﻓﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ‪ (1)«.‬ﺳﭙﺲ ﺗﻮ ﻧﺎدم و ﭘﺸﻴﻤﺎن ﺑﺮﮔﺸﺘﻲ‪.‬‬ ‫ﻋﺎﻳﺸﻪ ﮔﻔﺖ‪ :‬ﺁري ﺑﻪ ﺧﺎﻃﺮ دارم‪ .‬ام ﺳﻠﻤﻪ اداﻣﻪ داد‪» :‬روزي ﺗﻮ ﻣﺸﻐﻮل ﺷﺴﺘﺸﻮي ﺳﺮ ﻣﺒﺎرﮎ ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ ﺑﻮدي‪ ،‬ﻣﻦ‬ ‫ﻏﺬاي ﺣﻴﺲ ﺗﻬﻴﻪ ﻣﻲ ﮐﺮدم‪ .‬ﺁن ﺣﻀﺮت ﻓﺮﻣﻮد‪ :‬ﮐﺪاﻣﻴﮏ از ﺷﻤﺎ ﺻﺎﺣﺐ ﺷﺘﺮ ﮔﻨﻪ ﮐﺎري هﺴﺘﻴﺪ ﮐﻪ ﺳﮓ هﺎي ﺣﻮأب‬ ‫ﺑﺮ او ﭘﺎرس ﻧﻤﺎﻳﻨﺪ‪ ،‬و در ﭘﻞ ﺻﺮاط ﺑﻪ رو اﻓﺘﺪ‪ .‬ﻣﻦ ﮔﻔﺘﻢ ﻳﺎ رﺳﻮل اﷲ! ﺑﻪ ﺧﺪا و رﺳﻮﻟﺶ ﭘﻨﺎﻩ ﻣﻲ ﺑﺮم‪ .‬ﺁﻧﮕﺎﻩ ﺣﻀﺮت‬ ‫دﺳﺖ ﺑﺮ ﭘﺸﺖ ﺗﻮ زد و ﻓﺮﻣﻮد‪» :‬ﺑﭙﺮهﻴﺰ از اﻳﻦ ﮐﻪ ﺁن ﺷﺨﺺ ﺗﻮ ﺑﺎﺷﻲ‪ «.‬ﺳﭙﺲ ﻋﺎﻳﺸﻪ ﺗﺄﻳﻴﺪ ﮐﺮد ﮐﻪ ﺁري ﺑﻪ ﺧﺎﻃﺮ‬ ‫دارم‪ .‬ﻣﺠﺪدًا ام ﺳﻠﻤﻪ ﮔﻔﺖ‪» :‬در ﻳﮑﻲ از ﺳﻔﺮهﺎ ﻣﻦ و ﺗﻮ هﻤﺮاﻩ ﭘﻴﻐﻤﺒﺮ ﺑﻮدﻳﻢ و اﻣﺎم ﻋﻠﻲ)ﻋﻠﻴﻪ اﻟﺴﻼم(ﮐﻔﺶ هﺎي‬ ‫اﻳﺸﺎن را ﻣﻲ دوﺧﺖ‪ ،‬و ﻣﺎ در ﺳﺎﻳﻪ درﺧﺘﻲ ﻧﺸﺴﺘﻪ ﺑﻮدﻳﻢ‪ .‬ﭘﺪرت اﺑﻮﺑﮑﺮ و ﻋﻤﺮ ﺁﻣﺪﻧﺪ‪ ،‬وﻗﺘﻲ اﺟﺎزﻩ ورود ﺧﻮاﺳﺘﻨﺪ ﻣﻦ‬ ‫و ﺗﻮ ﺑﻪ ﭘﺸﺖ ﭘﺮدﻩ رﻓﺘﻴﻢ‪ .‬ﭘﺲ از ﻣﺪﺗﻲ ﮔﻔﺘﮕﻮ ﺑﺎ رﺳﻮل اﷲ)ﺻﻠﻲ اﷲ ﻋﻠﻴﻪ وﺁﻟﻪ(ﭘﺮﺳﻴﺪﻧﺪ‪ :‬ﻳﺎ رﺳﻮل اﷲ! ﻣﺎ ﻗﺪر‬ ‫ﻣﺼﺎﺣﺒﺖ ﺗﻮ را ﻧﻤﻲ داﻧﻴﻢ ﭘﺲ ﻣﺎ را ﺗﻌﻠﻴﻢ دﻩ‪،‬‬ ‫و ﺑﻔﺮﻣﺎﻳﻴﺪ ﭼﻪ ﮐﺴﻲ ﺧﻠﻴﻔﻪ و ﺟﺎﻧﺸﻴﻦ ﺷﻤﺎ ﺑﺮ ﻣﺎ ﺑﺎﺷﺪ ﺗﺎ ﺑﻌﺪ از ﺷﻤﺎ ﭘﻨﺎهﮕﺎﻩ ﻣﺎ ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ﭘﻴﻐﻤﺒﺮ ﻓﺮﻣﻮد‪ :‬ﻣﻦ ﻣﺮﺗﺒﻪ‪ ،‬ﻣﻘﺎم و‬ ‫ﻣﮑﺎن او را ﻣﻲ ﺷﻨﺎﺳﻢ وﻟﻲ اﮔﺮ او را ﻣﻌﺮﻓﻲ ﮐﻨﻢ‪ ،‬هﻤﺎﻧﻄﻮر ﮐﻪ ﺑﻨﻲ اﺳﺮاﺋﻴﻞ از اﻃﺮاف هﺎرون ﻣﺘﻔﺮق ﺷﺪﻧﺪ ﺷﻤﺎ ﻧﻴﺰ‬ ‫او را ﺗﻨﻬﺎ ﺧﻮاهﻴﺪ ﮔﺬاﺷﺖ‪ .‬ﺳﭙﺲ اﺑﻮﺑﮑﺮ و ﻋﻤﺮ ﺳﮑﻮت اﺧﺘﻴﺎر ﮐﺮدﻩ و ﺑﻴﺮون رﻓﺘﻨﺪ‪ .‬ﭘﺲ از ﺁن ﻣﺎ از ﭘﺸﺖ ﭘﺮدﻩ‬ ‫ﺑﻴﺮون ﺁﻣﺪﻳﻢ‪ .‬ﻣﻦ از اﻳﺸﺎن ﺳﺆال ﮐﺮدم ﻳﺎ رﺳﻮل اﷲ! ﭼﻪ ﮐﺴﻲ ﺑﺮ ﺁن هﺎ ﺧﻠﻴﻔﻪ ﻣﻲ ﺑﺎﺷﺪ؟ اﻳﺸﺎن ﻓﺮﻣﻮد‪ :‬هﻤﺎن ﮐﺴﻲ‬ ‫ﮐﻪ ﮐﻔﺶ هﺎي ﭘﺎرﻩ ﻣﺮا ﻣﻲ دوزد‪ .‬ﮔﻔﺘﻢ ﻳﺎ رﺳﻮل اﷲ! ﺑﻪ ﺟﺰ ﻋﻠﻲ)ﻋﻠﻴﻪ اﻟﺴﻼم( ﮐﺴﻲ ﮐﻔﺶ ﺷﻤﺎ را ﻧﻤﻲ دوزد‪ .‬رﺳﻮل‬ ‫اﷲ)ﺻﻠﻲ اﷲ ﻋﻠﻴﻪ وﺁﻟﻪ(ﻓﺮﻣﻮد‪» :‬هﻤﺎن ﻋﻠﻲ ﺧﻠﻴﻔﻪ اﺳﺖ‪ «.‬ﻋﺎﻳﺸﻪ ﻣﺠﺪدًا ﺁن را ﻧﻴﺰ‬ ‫ــــــــــــــــــــــــــــــــــ‬ ‫‪1 .‬ﺷﺮح ﻧﻬﺞ اﻟﺒﻼﻏﻪ اﺑﻦ اﺑﻲ اﻟﺤﺪﻳﺪ‪ ،‬ج ‪ ، 6‬ص‪ ; 217‬اﻟﻌﻤﺪة‪ ،‬ص‪ ; 220‬اﻟﻤﻌﻴﺎر واﻟﻤﻮازﻧﻪ‪ ،‬ص‪ ; 28‬ﺷﺒﻬﺎي‬ ‫ﻻ و هﻮ ﺧﺎرج ﻣﻦ‬ ‫ﭘﻴﺸﺎور‪ ،‬ص‪» 740‬ارﺟﻌﻲ وراءﮎ و اﷲ ﻻ ﻳﺒﻐﻀﻪ أﺣﺪ ﻣﻦ أهﻞ ﺑﻴﺘﻲ و ﻻ ﻣﻦ ﻏﻴﺮهﻢ ﻣﻦ اﻟﻨﺎس إ ّ‬ ‫اﻹﻳﻤﺎن‪».‬‬ ‫ﺻﻔﺤﻪ ‪164‬‬ ‫ﺗﺄﻳﻴﺪ ﮐﺮد‪ .‬ﺳﭙﺲ ام ﺳﻠﻤﻪ ﺑﻪ ﻋﺎﻳﺸﻪ ﮔﻔﺖ‪ :‬ﺑﺎ وﺟﻮد اﻳﻦ ﮐﻪ هﻤﻪ اﻳﻦ اﺣﺎدﻳﺚ را ﻣﻲ داﻧﻲ‪ ،‬ﭘﺲ ﻋﺎزم ﮐﺠﺎ هﺴﺘﻲ؟ وﻟﻲ او‬ ‫ﮔﻔﺖ ﺑﺮاي اﺻﻼح ﺑﻴﻦ ﻣﺮدم ﻣﻲ روم!!‬ ‫ﺁﻳﺎ ﺑﺎزهﻢ ﻣﻲ ﺗﻮان ﮔﻔﺖ‪ :‬ﻋﺎﻳﺸﻪ ﻓﺮﻳﺐ ﺧﻮردﻩ ﺑﻮد ﻳﺎ ﻓﺮاﻣﻮﺷﻲ و ﻧﺴﻴﺎن ﺑﺮ او ﻏﻠﺒﻪ ﮐﺮدﻩ ﺑﻮد؟!!‬

‫ﺻﻔﺤﻪ ‪165‬‬

‫دﻻﻳﻞ ﻟﻌﻦ ﺑﺮ ﻣﻌﺎوﻳﻪ‬ ‫ﭘﺮﺳﺶ‪ :‬ﭼﺮا ﺧﺎل اﻟﻤﺆﻣﻨﻴﻦ ﻣﻌﺎوﻳﻪ را ﮐﻪ ﮐﺎﺗﺐ وﺣﻲ ﻧﻴﺰ ﺑﻮدﻩ اﺳﺖ‪ ،‬ﮐﺎﻓﺮ ﻣﻲ داﻧﻴﺪ و ﭘﻴﻮﺳﺘﻪ او را ﻟﻌﻨﺖ ﻣﻲ ﮐﻨﻴﺪ؟‬ ‫دﻻﻳﻞ ﮐﻔﺮ وﻟﻌﻦ ﻣﻌﺎوﻳﻪ و ﻳﺰﻳﺪ ﮐﻪ هﺮ دو از ﺧﻠﻔﺎي ﺑﻨﻲ اﻣﻴﻪ هﺴﺘﻨﺪ ﭼﻪ ﻣﻲ ﺑﺎﺷﺪ؟‬

‫ﭘﺎﺳﺦ‪ :‬ﻳﺎد ﺁوري اﻳﻦ ﻧﮑﺘﻪ ﺿﺮوري اﺳﺖ ﮐﻪ ﻣﻌﺎوﻳﻪ را از ﺁن ﺟﻬﺖ ﺧﺎل اﻟﻤﺆﻣﻨﻴﻦ ﻣﻲ ﺧﻮاﻧﻨﺪ ﮐﻪ ﺑﺮادر ام ﺣﺒﻴﺒﻪ‬ ‫هﻤﺴﺮ رﺳﻮل اﷲ)ﺻﻠﻲ اﷲ ﻋﻠﻴﻪ وﺁﻟﻪ( ﻣﻲ ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ﺑﺮ اﻳﻦ اﺳﺎس‪ ،‬ﺑﺮادران هﻤﻪ هﻤﺴﺮان ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ ﺑﺎﻳﺪ ﺧﺎل اﻟﻤﺆﻣﻨﻴﻦ‬ ‫ﺑﺎﺷﻨﺪ‪ .‬از ﺟﻤﻠﻪ هﻤﺴﺮان رﺳﻮل اﷲ)ﺻﻠﻲ اﷲ ﻋﻠﻴﻪ وﺁﻟﻪ( ﻋﺎﻳﺸﻪ ﻣﻲ ﺑﺎﺷﺪ ﮐﻪ هﻢ ﻣﻘﺎم ﺑﺎﻻﺗﺮي از ام ﺣﺒﻴﺒﻪ دارد و هﻢ‬ ‫ﭘﺪرش اﺑﻮﺑﮑﺮ‪ ،‬از ﭘﺪر ام ﺣﺒﻴﺒﻪ ـ اﺑﻮ ﺳﻔﻴﺎن ـ ﺑﺎ ﻓﻀﻴﻠﺖ ﺗﺮ ﺑﻮدﻩ و هﻢ در ﺗﺎرﻳﺦ ﺑﻴﺸﺘﺮ ﻣﻄﺮح اﺳﺖ‪ .‬از ﺁﻧﺠﺎﻳﻲ ﮐﻪ‬ ‫ﻣﺴﻠﻤﻴﻦ ـ ﻣﺨﺼﻮﺻًﺎ اهﻞ ﺳﻨﺖ ـ ﻣﺤﻤﺪ ﺑﻦ اﺑﻮﺑﮑﺮ ﺑﺮادر ﻋﺎﻳﺸﻪ را ﺧﺎل اﻟﻤﺆﻣﻨﻴﻦ ﻧﻤﻲ داﻧﻨﺪ‪ ،‬ﻟﺬا اﺳﺘﻔﺎدﻩ از واژﻩ ﺧﺎل‬ ‫اﻟﻤﺆﻣﻨﻴﻦ ﺑﺮاي ﻣﻌﺎوﻳﻪ‪ ،‬ﻗﻄﻌًﺎ دﻻﻳﻞ و اﻧﮕﻴﺰﻩ هﺎي ﺳﻴﺎﺳﻲ دارد‪ .‬اﻳﻦ اﻧﮕﻴﺰﻩ هﺎ ﺻﺮﻓًﺎ ﻣﺨﺎﻟﻔﺖ ﺑﺎ ﺧﺎﻧﺪان رﺳﺎﻟﺖ و‬ ‫ﻋﺘﺮت و اهﻞ ﺑﻴﺖ ﻧﺒﻮت اﺳﺖ‪ .‬هﻤﻴﻦ اﻧﮕﻴﺰﻩ هﺎي ﺳﻴﺎﺳﻲ اﺳﺖ ﮐﻪ ﻋﻨﻮان ﺧﺎل اﻟﻤﺆﻣﻨﻴﻦ را ﺑﻪ ﻣﻌﺎوﻳﻪ اي ﻣﻲ دهﺪ ﮐﻪ‬ ‫ﺑﻪ ﺟﻨﮓ ﺑﺎ ﻋﺘﺮت ﻃﺎهﺮﻩ ﺑﺮﺧﺎﺳﺖ‪ .‬او ﺑﻌﺪ از ﺟﻨﮓ ﺑﺎ اﻣﺎم اﻟﻤﻮﺣﺪﻳﻦ‪ ،‬او را ﺳﺐ و ﻟﻌﻦ ﻣﻲ ﮐﺮد و دو ﻓﺮزﻧﺪ‬ ‫ﺑﺰرﮔﻮارش ﺣﺴﻦ و ﺣﺴﻴﻦ)ﻋﻠﻴﻬﻤﺎ اﻟﺴﻼم( را ﮐﻪ رﻳﺤﺎﻧﻪ هﺎي ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ و دو ﺳﻴﺪ اهﻞ ﺑﻬﺸﺖ ﻣﻲ ﺑﺎﺷﻨﺪ‪ ،‬ﮐﺸﺘﺎر ﻧﻤﻮد‪.‬‬ ‫ﻧﻪ ﻓﻘﻂ ﻣﺤﻤﺪ ﺑﻦ اﺑﻮﺑﮑﺮ را ﮐﻪ ﺗﺮﺑﻴﺖ ﺷﺪﻩ اﻣﻴﺮاﻟﻤﺆﻣﻨﻴﻦ)ﻋﻠﻴﻪ اﻟﺴﻼم(‪ ،‬ﻓﺮزﻧﺪ ﺧﻠﻴﻔﻪ اول‪ ،‬ﺑﺮادر ام اﻟﻤﺆﻣﻨﻴﻦ ﻋﺎﻳﺸﻪ‪،‬‬ ‫و از ﺷﻴﻌﻴﺎن ﺧﺎﻟﺺ ﻋﺘﺮت ﻃﺎهﺮﻩ ﻣﻲ ﺑﺎﺷﺪ ﺧﺎل اﻟﻤﺆﻣﻨﻴﻦ ﻧﻤﻲ ﺧﻮاﻧﻨﺪ‪ ،‬ﺑﻠﮑﻪ ﺣﺘﻲ او را ﺷﺘﻢ و ﻟﻌﻦ و ﺳﺐ ﻧﻴﺰ ﻣﻲ‬ ‫ﻧﻤﺎﻳﻨﺪ‪ .‬ﺑﺪﺗﺮ اﻳﻦ ﮐﻪ‪ ،‬او را از ارث ﭘﺪر هﻢ ﻣﺤﺮوم ﺳﺎﺧﺘﻨﺪ‪ ،‬ﺣﺘﻲ ﺑﻌﺪ از ﻓﺘﺢ ﻣﺼﺮ ﺗﻮﺳﻂ ﻣﻌﺎوﻳﻪ و ﻋﻤﺮو ﻋﺎص‪ ،‬ﺁب‬ ‫را ﺑﻪ روﻳﺶ ﺑﺴﺘﻨﺪ و او را در ﺷﮑﻢ اﻻغ ﻣﺮدﻩ اي ﻧﻬﺎدﻩ‪ ،‬ﺁﺗﺶ زدﻧﺪ و ﺷﻬﻴﺪش ﮐﺮدﻧﺪ‪.‬‬ ‫از ﮐﺴﺎﻧﻲ ﮐﻪ ﻣﻌﺎوﻳﻪ را ﺧﺎل اﻟﻤﺆﻣﻨﻴﻦ ﻣﻲ ﺧﻮاﻧﻨﺪ اﻳﻦ ﺳﺆال ﭘﺮﺳﻴﺪﻩ ﻣﻲ ﺷﻮد ﮐﻪ ﺁﻳﺎ ﺧﺎل اﻟﻤﺆﻣﻨﻴﻦ ـ ﻣﻌﺎوﻳﻪ ـ ﻣﻲ ﺗﻮاﻧﺪ‬ ‫ﺧﺎل اﻟﻤﺆﻣﻨﻴﻦ دﻳﮕﺮي ـ ﻣﺤﻤﺪ ﺑﻦ اﺑﻮﺑﮑﺮ ـ را ﺁزار و ﺷﮑﻨﺠﻪ دهﺪ و ﺳﭙﺲ او را ﺑﻪ ﻗﺘﻞ ﺑﺮﺳﺎﻧﺪ؟ اﮔﺮ ﭘﺎﺳﺦ اﻳﻦ ﺳﺆال‬ ‫ﻣﻨﻔﻲ اﺳﺖ‪ ،‬ﺑﻨﺎﺑﺮاﻳﻦ ﻋﻨﻮان‬ ‫ﺻﻔﺤﻪ ‪166‬‬ ‫ﺧﺎل اﻟﻤﺆﻣﻨﻴﻦ ﺑﺮاي ﻣﻌﺎوﻳﻪ‪ ،‬ﻧﺒﺎﻳﺪ ارزﺷﻲ ﻣﺤﺴﻮب ﺷﻮد‪.‬‬ ‫از ﻃﺮف دﻳﮕﺮ‪ ،‬ﮐﺎﺗﺐ وﺣﻲ ﺑﻮدن ﻣﻌﺎوﻳﻪ در هﻴﭻ ﮐﺠﺎي ﺗﺎرﻳﺦ ﻧﻴﺎﻣﺪﻩ اﺳﺖ‪ .‬ﺑﺪﻳﻬﻲ اﺳﺖ‪ ،‬ﻣﻌﺎوﻳﻪ اي ﮐﻪ در ﺳﺎل دهﻢ‬ ‫هﺠﺮت‪ ،‬اﺳﻼم ﺁوردﻩ ﮐﻪ ﻓﻘﻂ دو ـ ﺳﻪ ﺳﺎل ﺑﻪ ﭘﺎﻳﺎن دوران وﺣﻲ ﺑﺎﻗﻲ ﻣﺎﻧﺪﻩ ﺑﻮد‪ ،‬ﻧﻤﻲ ﺗﻮاﻧﺪ ﮐﺎﺗﺐ وﺣﻲ ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ﺁﻧﭽﻪ ﮐﻪ‬ ‫ﺗﺎرﻳﺦ ﻧﺸﺎن ﻣﻲ دهﺪ اﻳﻦ اﺳﺖ ﮐﻪ‪ ،‬ﻣﻌﺎوﻳﻪ ﻓﻘﻂ ﮐﺎﺗﺐ ﻣﺮاﺳﻼت ﺑﻮدﻩ اﺳﺖ‪.‬‬ ‫ﺑﻌﺪ از اﻳﻦ ﮐﻪ در ﺳﺎل هﺸﺘﻢ هﺠﺮي و در ﺟﺮﻳﺎن ﻓﺘﺢ ﻣﮑﻪ ﭘﺪرش اﺑﻮﺳﻔﻴﺎن ﻣﺴﻠﻤﺎن ﺷﺪ‪ ،‬ﻣﻌﺎوﻳﻪ ﻧﺎﻣﻪ هﺎي ﻓﺮاواﻧﻲ‬ ‫ﺑﺮاي ﭘﺪرش ﻧﻮﺷﺖ و او را ﺳﺮزﻧﺶ ﻣﻲ ﮐﺮد ﮐﻪ ﭼﺮا اﺳﻼم ﺁوردﻩ اي؟ او هﻤﻮارﻩ ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ ﺧﺪا)ﺻﻠﻲ اﷲ ﻋﻠﻴﻪ وﺁﻟﻪ(‬ ‫را ﺁزار و اذﻳﺖ ﻣﻲ ﻧﻤﻮد و ﺑﻪ اﻳﺸﺎن ﻧﺎﺳﺰا ﻣﻲ ﮔﻔﺖ‪ .‬ﺗﺎ اﻳﻦ ﮐﻪ در ﺳﺎل دهﻢ هﺠﺮت ﺑﺮ اﺛﺮ ﺑﺴﻂ اﺳﻼم ﺑﻪ ﺟﺰﻳﺮﻩ‬ ‫اﻟﻌﺮب و ﻣﺎوراي ﺁن‪ ،‬ﻧﺎﮔﺰﻳﺮ اﺳﻼم ﺁورد و ﻣﺴﻠﻤﺎن ﺷﺪ‪ .‬او ﺑﻪ دﻟﻴﻞ ﺳﻮاﺑﻖ ﺗﻴﺮﻩ و ﺗﺎرش در ﺑﻴﻦ ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن‪ ،‬اﻧﮕﺸﺖ‬ ‫ﻧﻤﺎ و ﺳﺮاﻓﮑﻨﺪﻩ ﺑﻮد‪ .‬ﻋﺒﺎس ـ ﻋﻤﻮي ﺑﺰرﮔﻮار ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ ـ از ﺁن ﺣﻀﺮت ﺗﻘﺎﺿﺎ ﻧﻤﻮد ﮐﻪ ﻣﺴﺌﻮﻟﻴﺘﻲ ﺑﻪ ﻣﻌﺎوﻳﻪ واﮔﺬار‬ ‫ﻧﻤﺎﻳﺪ ﺗﺎ از ﺳﺮاﻓﮑﻨﺪﮔﻲ و ﺧﺠﺎﻟﺖ ﺑﻴﺮون ﺁﻳﺪ‪ .‬ﺁن ﺣﻀﺮت هﻢ ﺑﺮاي اﺟﺎﺑﺖ ﺗﻘﺎﺿﺎي ﻋﻤﻮي ﺧﻮﻳﺶ‪ ،‬او را ﮐﺎﺗﺐ‬ ‫ﻣﺮاﺳﻼت ﺧﻮد ﻧﻤﻮد‪ .‬هﻤﺎﻧﻄﻮر ﮐﻪ ﻣﺴﻠﻢ در ﺻﺤﻴﺢ ﺧﻮد ﻣﻲ ﮔﻮﻳﺪ‪» :‬ﻣﻌﺎوﻳﻪ ﻧﻮﻳﺴﻨﺪﻩ ﺣﻀﻮر ﭘﻴﻐﻤﺒﺮ ﺑﻮد«)‪ (1‬و‬ ‫ﻣﺪاﻳﻨﻲ ﻧﻴﺰ ﻣﻲ ﮔﻮﻳﺪ‪» :‬زﻳﺪ ﺑﻦ ﺛﺎﺑﺖ ﮐﺎﺗﺐ وﺣﻲ‪ ،‬و ﻣﻌﺎوﻳﻪ ﻧﻮﻳﺴﻨﺪﻩ ﺑﻴﻦ ﺁن ﺣﻀﺮت و ﻋﺮب ﺑﻮدﻩ اﺳﺖ‪)2)«.‬‬ ‫ﻣﻔﺴﺮﻳﻦ و ﻋﻠﻤﺎي اهﻞ ﺳﻨﺖ‪ ،‬ﻧﻈﻴﺮ‪ :‬اﻣﺎم ﺛﻌﻠﺒﻲ و اﻣﺎم ﻓﺨﺮ رازي ﺁوردﻩ اﻧﺪ ﮐﻪ ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ ﺧﺪا در ﻋﺎﻟﻢ رؤﻳﺎ دﻳﺪ ﺑﻨﻲ اﻣﻴﻪ‬ ‫ﺟ َﻌﻠْﻨَﺎ اﻟ ﱡﺮؤْﻳَﺎ اﱠﻟﺘِﻲ‬ ‫ﻣﺎﻧﻨﺪ ﺑﻮزﻳﻨﮕﺎن از ﻣﻨﺒﺮ ﺁن ﺣﻀﺮت ﺑﺎﻻ و ﭘﺎﻳﻴﻦ ﻣﻲ روﻧﺪ‪ .‬ﺟﺒﺮﺋﻴﻞ اﻳﻦ ﺁﻳﻪ ﺷﺮﻳﻔﻪ را ﺁورد‪ { :‬وَﻣﺎ َ‬ ‫ﻃﻐْﻴﺎﻧًﺎ َﮐﺒِﻴﺮًا}; »ﺁﻧﭽﻪ ﮐﻪ در ﺧﻮاب ﺑﻪ ﺗﻮ‬ ‫ﻻ ُ‬ ‫ﺨﻮﱢ ُﻓ ُﻬﻢْ ﻓَﻤﺎ َﻳﺰِﻳ ُﺪ ُهﻢْ ِإ ّ‬ ‫ن َو ُﻧ َ‬ ‫ﺠ َﺮ َة اﻟْ َﻤﻠْﻌُﻮ َﻧ َﺔ ﻓِﻲ اﻟْ ُﻘﺮْﺁ ِ‬ ‫ﺸَ‬ ‫س وَاﻟ ﱠ‬ ‫ﻻ ِﻓﺘْ َﻨ ًﺔ ﻟِﻠﻨّﺎ ِ‬ ‫ﮎ ِإ ّ‬ ‫َأ َرﻳْﻨﺎ َ‬ ‫ﻧﺸﺎن دادﻳﻢ ﻓﺘﻨﻪ و اﻣﺘﺤﺎن ﺑﺮاي اﻳﻦ ﻣﺮدم ﻣﻲ ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬و درﺧﺘﻲ اﺳﺖ ﮐﻪ در‬ ‫ﻗﺮﺁن از ﺁن ﺑﻪ ﻟﻌﻦ ﻳﺎد ﺷﺪﻩ ـ ﺷﺠﺮﻩ ﺑﻨﻲ اﻣﻴﻪ ـ و ﻣﺎ ﺑﻪ ذﮐﺮ ﺁﻳﺎت ﻋﻈﻴﻢ‪ ،‬ﺁن هﺎ را از ﺧﺪا‬ ‫ــــــــــــــــــــــــــــــــــ‬ ‫ﻲ)ﺻﻠﻲ اﷲ ﻋﻠﻴﻪ وﺁﻟﻪ‪) ».‬‬ ‫ن ﻣﻌﺎوﻳﺔ ﻳﮑﺘﺐ ﺑﻴﻦ ﻳﺪي اﻟﻨﺒ ّ‬ ‫‪1 .‬اﻟﻨﺼﺎﻳﺢ اﻟﮑﺎﻓﻴﺔ‪ ،‬ص‪ ; 206‬ﺷﺒﻬﺎي ﭘﻴﺸﺎور‪ ،‬ص‪» 775‬إ ّ‬

‫‪2 .‬اﻟﺒﺪاﻳﺔ واﻟﻨﻬﺎﻳﺔ‪ ،‬ج ‪ ، 8‬ص‪ ; 128‬ﺷﺒﻬﺎي ﭘﻴﺸﺎور‪ ،‬ص‪» 775‬ﮐﺎن زﻳﺪ ﺑﻦ ﺛﺎﺑﺖ ﻳﮑﺘﺐ اﻟﻮﺣﻲ و ﮐﺎن ﻣﻌﺎوﻳﺔ‬ ‫ﻲ)ﺻﻠﻲ اﷲ ﻋﻠﻴﻪ وﺁﻟﻪ( ﻓﻴﻤﺎ ﺑﻴﻨﻪ و ﺑﻴﻦ اﻟﻌﺮب« ﺗﺎرﻳﺦ دﻣﺸﻖ اﺑﻦ ﻋﺴﺎﮐﺮ ‪59‬‬ ‫ﻳﮑﺘﺐ ﻟﻠﻨﺒ ّ‬ ‫ﺻﻔﺤﻪ ‪167‬‬ ‫ﻣﻲ ﺗﺮﺳﺎﻧﻴﻢ و ﻟﮑﻦ ﭼﻴﺰي ﺟﺰ ﮐﻔﺮ و ﻃﻐﻴﺎن ﺑﺮ ﺁن هﺎ ﻧﻴﻔﺰاﻳﺪ‪ (1)«.‬ﭘﺲ وﻗﺘﻲ ﺧﺪاوﻧﺪ ﺷﺠﺮﻩ‬ ‫ﺑﻨﻲ اﻣﻴﻪ را ﻣﻠﻌﻮن ﻣﻌﺮﻓﻲ ﮐﺮدﻩ و ﻟﻌﻨﺖ ﻧﻤﻮدﻩ اﺳﺖ‪ ،‬ﻗﻄﻌًﺎ ﺷﺎﺧﻪ هﺎي ﺁن ﻳﻌﻨﻲ ﻣﻌﺎوﻳﻪ و ﻳﺰﻳﺪ ﻧﻴﺰ ﻣﻠﻌﻮن ﺧﻮاهﻨﺪ‬ ‫ﺑﻮد‪.‬‬ ‫ﮑﻢْ})‪ (2‬ﻧﻴﺰ ﺻﺮﻳﺤًﺎ ﻣﻔﺴﺪﻳﻦ ﻓﻲ‬ ‫ﻄﻌُﻮا َأرْﺣﺎ َﻣ ُ‬ ‫ض َو ُﺗ َﻘ ﱢ‬ ‫ﻷرْ ِ‬ ‫ﺴﺪُوا ﻓِﻲ اْ َ‬ ‫ﺴﻴْ ُﺘﻢْ ِإنْ َﺗ َﻮﱠﻟﻴْ ُﺘﻢْ َأنْ ُﺗﻔْ ِ‬ ‫ﻋَ‬ ‫در اﻳﻦ ﺁﻳﻪ ﺷﺮﻳﻔﻪ { َﻓ َﻬﻞْ َ‬ ‫اﻻرض و ﻗﻄﻊ ﮐﻨﻨﺪﮔﺎن رﺣﻢ را ﻣﻮرد ﻟﻌﻨﺖ ﻗﺮار ﻣﻲ دهﺪ‪ .‬ﮐﺪام ﻗﺎﻃﻊ رﺣﻢ و ﻣﻔﺴﺪ ﻓﻲ اﻻرض از ﻣﻌﺎوﻳﻪ ﺑﺎﻻﺗﺮ‬ ‫ﷲ‬ ‫نا َ‬ ‫ﻦ ُﻳﺆْذُو َ‬ ‫ن اﱠﻟﺬِﻳ َ‬ ‫اﺳﺖ ﮐﻪ ﻓﺴﺎد او زﺑﺎﻧﺰد دوﺳﺖ و دﺷﻤﻨﺶ ﻣﻲ ﺑﺎﺷﺪ؟ هﻤﭽﻨﻴﻦ در ﺳﻮرﻩ اﺣﺰاب ﻣﻲ ﻓﺮﻣﺎﻳﺪ‪ِ { :‬إ ﱠ‬ ‫ﻋ ﱠﺪ َﻟ ُﻬﻢْ ﻋَﺬاﺑًﺎ ُﻣﻬِﻴﻨًﺎ}; »ﺁﻧﺎن ﮐﻪ ﺧﺪا و رﺳﻮﻟﺶ را اذﻳﺖ ﻧﻤﺎﻳﻨﺪ‪ ،‬ﺧﺪاوﻧﺪ ﺁﻧﺎن را‬ ‫َو َرﺳُﻮَﻟ ُﻪ َﻟ َﻌ َﻨ ُﻬ ُﻢ ا ُ‬ ‫ﺧ َﺮ ِة َو َأ َ‬ ‫ﷲ ﻓِﻲ اﻟ ﱡﺪﻧْﻴﺎ وَاﻻْ ِ‬ ‫در دﻧﻴﺎ و ﺁﺧﺮت ﻟﻌﻨﺖ ﺧﻮاهﺪ ﮐﺮد‪ (3)«.‬ﺁﻳﺎ ﮐﺴﻲ ﺑﻴﺸﺘﺮ از ﻣﻌﺎوﻳﻪ ﺑﻪ ﻋﻠﻲ‪ ،‬ﺣﺴﻦ‪ ،‬ﺣﺴﻴﻦ)ﻋﻠﻴﻬﻢ اﻟﺴﻼم( و ﺳﺎﻳﺮ‬ ‫ﻼ ﮔﻔﺘﻪ ﺷﺪ‪ ،‬ﺁزار و اذﻳﺖ ﻋﻠﻲ)ﻋﻠﻴﻪ اﻟﺴﻼم(‪ ،‬ﺁزار و‬ ‫اﺻﺤﺎب ﭼﻮن ﻋﻤﺎر ﻳﺎﺳﺮ ﺁزار و اذﻳﺖ رﺳﺎﻧﺪ؟ هﻤﺎﻧﻄﻮر ﮐﻪ ﻗﺒ ً‬ ‫اذﻳﺖ ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ ﺧﺪا و در ﻧﺘﻴﺠﻪ ﺧﺪاوﻧﺪ ﻣﻲ ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ﺣﺘﻲ ﺁزار و اذﻳﺖ ﺣﺴﻦ و ﺣﺴﻴﻦ)ﻋﻠﻴﻬﻤﺎ اﻟﺴﻼم( ﺑﻪ ﺷﺨﺺ ﭘﻴﻐﻤﺒﺮ ﺑﺮ‬ ‫ﺧﻮاهﺪ ﮔﺸﺖ‪ ،‬ﭼﻮن اﻳﺸﺎن ﻓﺮﻣﻮدﻩ اﺳﺖ‪» :‬ﺣﺴﻴﻦ از ﻣﻦ اﺳﺖ و ﻣﻦ از ﺣﺴﻴﻨﻢ‪ (4)«.‬در ﺳﻮرﻩ ﻧﺴﺎ ﻧﻴﺰ ﺁﻣﺪﻩ اﺳﺖ {‬ ‫ﻋﻈِﻴﻤًﺎ}; هﺮ ﮐﺲ ﻣﺆﻣﻨﻲ را‬ ‫ﻋ ﱠﺪ َﻟ ُﻪ ﻋَﺬاﺑًﺎ َ‬ ‫ﻋَﻠﻴْ ِﻪ َوَﻟ َﻌ َﻨ ُﻪ َوَأ َ‬ ‫ﷲ َ‬ ‫ﺐا ُ‬ ‫ﻀ َ‬ ‫ﻏ ِ‬ ‫ﺟ َﻬ ﱠﻨ ُﻢ ﺧﺎﻟِﺪًا ﻓِﻴﻬﺎ َو َ‬ ‫َو َﻣﻦْ َﻳﻘْ ُﺘﻞْ ُﻣﺆْﻣِﻨًﺎ ُﻣ َﺘ َﻌﻤﱢﺪًا َﻓﺠَﺰا ُؤ ُﻩ َ‬ ‫ﻋﻤﺪًا ﺑﮑﺸﺪ ﺟﺰاﻳﺶ ﺁﺗﺶ ﺟﻬﻨﻢ اﺳﺖ‪ ،‬و ﻟﻌﻦ و ﻋﺬاب ﺑﺰرﮔﻲ ﺑﺮاي او در ﻧﻈﺮ ﮔﺮﻓﺘﻪ ﺷﺪﻩ اﺳﺖ‪ (5)«.‬ﺁﻳﺎ ﺣﺠﺮ ﺑﻦ‬ ‫ﻋﺪي و هﻔﺖ ﺗﻦ از ﻳﺎراﻧﺶ ﺑﻪ دﺳﺘﻮر ﻣﻌﺎوﻳﻪ ﮐﺸﺘﻪ ﻧﺸﺪﻧﺪ؟ و ﻋﺒﺪ اﻟﺮﺣﻤﻦ ﺑﻦ ﺣﺴﺎن اﻟﻐﻨﺰي را ﮐﺴﻲ ﻏﻴﺮ از ﻣﻌﺎوﻳﻪ‬ ‫زﻧﺪﻩ‬ ‫ﺑﻪ ﮔﻮر ﮐﺮد؟ ﺁﻳﺎ ﺣﺴﻴﻦ و ﻳﺎراﻧﺶ‪ ،‬ﺑﻪ دﺳﺖ ﮐﺴﻲ ﺟﺰ ﻳﺰﻳﺪ ﮐﺸﺘﻪ ﺷﺪﻧﺪ و ﺳﺮ ﺁﻧﺎن ﺑﺮﻳﺪﻩ ﺷﺪ؟ ﻣﮕﺮ ﻣﻌﺎوﻳﻪ ﺑﻪ ﺟﻌﺪﻩ ـ‬ ‫هﻤﺴﺮ اﻣﺎم ﺣﺴﻦ)ﻋﻠﻴﻪ اﻟﺴﻼم( ـ وﻋﺪﻩ ﻧﺪاد ﮐﻪ در ﺻﻮرت ﮐﺸﺘﻦ اﻣﺎم‪،‬‬ ‫ــــــــــــــــــــــــــــــــــ‬ ‫‪1 .‬ﺑﻨﻲ اﺳﺮاﺋﻴﻞ )‪60 :(17‬‬ ‫‪2 .‬ﻣﺤﻤﺪ )‪24 :(47‬‬ ‫‪3 .‬اﺣﺰاب )‪57 :(33‬‬ ‫‪4 .‬اﻟﻌﻤﺪﻩ‪ ،‬ص‪ ; 406‬ﻣﺴﻨﺪ اﺣﻤﺪ‪ ،‬ج ‪ ،4‬ص‪ ; 172‬ﺳﻨﻦ اﺑﻦ ﻣﺎﺟﻪ‪ ،‬ج ‪ ،1‬ص‪ ; 51‬ﻳﻨﺎﺑﻴﻊ اﻟﻤﻮدة ﻟﺬوي اﻟﻘﺮﺑﻲ‪ ،‬ج‬ ‫‪ ،2‬ﺻﺺ‪ ; 482 ،208 ،207 ،91 ،38 ،34‬ﺳﻨﻦ اﻟﺘﺮﻣﺬي‪ ،‬ج ‪ ، 5‬ص‪ ; 324‬ﺷﺒﻬﺎي ﭘﻴﺸﺎور‪ ،‬ص‪» 532‬ﺣﺴﻴﻦٌ ِﻣﻨّﻲ‬ ‫أﻧﺎ ﻣﻦ ﺣﺴﻴﻦ»‬ ‫‪5 .‬ﻧﺴﺎ )‪93 :(4‬‬ ‫ﺻﻔﺤﻪ ‪168‬‬ ‫ﻳﮑﺼﺪ هﺰار درهﻢ ﺑﻪ او ﺑﺪهﺪ و او را ﻧﻴﺰ ﺑﻪ هﻤﺴﺮي ﭘﺴﺮش ﻳﺰﻳﺪ در ﺁورد؟ ﺁﻳﺎ ﻣﺎﻟﮏ اﺷﺘﺮ ﺁن ﻣﺆﻣﻦ ﭘﺎﮐﺪل‪ ،‬ﮐﻪ‬ ‫ﺷﻤﺸﻴﺮ ﺑﺮﻧﺪﻩ اﻣﺎم اﻣﻴﺮاﻟﻤﺆﻣﻨﻴﻦ)ﻋﻠﻴﻪ اﻟﺴﻼم(ﺑﻮد ﺑﻪ دﺳﺖ ﮐﺴﻲ ﺟﺰ ﻣﻌﺎوﻳﻪ ﻣﺴﻤﻮم ﺷﺪ؟ ﺁﻳﺎ ﻣﺤﻤﺪ ﺑﻦ اﺑﻮﺑﮑﺮ را ﺑﻪ‬

‫دﺳﺘﻮر ﻣﻌﺎوﻳﻪ ﻧﮑﺸﺘﻨﺪ و ﺳﭙﺲ در ﺷﮑﻢ ﺧﺮ ﻣﺮدﻩ اي ﻗﺮار دادﻩ و ﺑﻪ ﺁﺗﺶ ﮐﺸﻴﺪﻧﺪ؟ ﺁﻳﺎ ﺑﺴﺮ ﺑﻦ ارﻃﺎﻩ ﺁن ﺳﻔﺎﮎ ﺧﻮن‬ ‫ﺁﺷﺎم‪ ،‬دﻩ هﺎ هﺰار از ﺷﻴﻌﻴﺎن ﻋﻠﻲ)ﻋﻠﻴﻪ اﻟﺴﻼم( را در ﻣﺪﻳﻨﻪ‪ ،‬ﺻﻨﻌﺎ و ﻳﻤﻦ ﺑﻪ دﺳﺘﻮر ﻣﻌﺎوﻳﻪ ﻗﺘﻞ ﻋﺎم ﻧﮑﺮد و ﺳﭙﺲ ﺑﻪ‬ ‫ﺑﭽﻪ هﺎ و زﻧﺎن ﺁﻧﺎن رﺣﻢ ﻧﮑﺮد ـ ﻋﻼﻣﻪ ﺳﻤﻬﻮدي در ﺗﺎرﻳﺦ اﻟﻤﺪﻳﻨﻪ‪ ،‬اﺑﻦ ﺧﻠﮑﺎن‪ ،‬اﺑﻦ ﻋﺴﺎﮐﺮ و ﻃﺒﺮي در ﺗﺎرﻳﺦ ﺧﻮد‬ ‫و اﺑﻦ اﺑﻲ اﻟﺤﺪﻳﺪ در ﺟﻠﺪ اول ﺷﺮح ﻧﻬﺞ اﻟﺒﻼﻏﻪ ﺗﻌﺪاد ﮐﺸﺘﮕﺎن را ‪ 30‬هﺰار ﻧﻔﺮ ﺑﻪ ﻏﻴﺮ از ﺁﻧﺎن ﮐﻪ در ﺁﺗﺶ ﺳﻮزاﻧﺪﻩ‬ ‫ﺷﺪﻧﺪ ﺑﻴﺎن ﻣﻲ ﮐﻨﻨﺪ‪.‬‬ ‫دﻟﻴﻞ دﻳﮕﺮ ﺑﺮ ﮐﻔﺮ و ﻟﻌﻦ ﻣﻌﺎوﻳﻪ‪ ،‬ﺳﺐ و ﻟﻌﻦ ﻧﻤﻮدن ﻣﻮﻟﻲ اﻟﻤﻮﺣﺪﻳﻦ اﻣﻴﺮاﻟﻤﺆﻣﻨﻴﻦ ﻋﻠﻲ)ﻋﻠﻴﻪ اﻟﺴﻼم(ﻣﻲ ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ﺑﻪ‬ ‫ﻃﻮري ﮐﻪ در ﺧﻄﺒﻪ هﺎي ﻧﻤﺎز ﺟﻤﻌﻪ و در ﻗﻨﻮت ﻧﻤﺎزهﺎ اﻳﺸﺎن را ﺳﺐ ﻣﻲ ﮐﺮدﻧﺪ‪ .‬هﻤﺎﻧﻄﻮر ﮐﻪ ﻗﺒﻼ ﮔﻔﺘﻪ ﺷﺪ‪ ،‬ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ‬ ‫ﺁزار و اذﻳﺖ و ﺳﺐ ﻋﻠﻲ را ﺁزار و اذﻳﺖ و ﺳﺐ ﺧﻮد و ﺳﭙﺲ ﺳﺐ ﺧﺪا ﻣﻲ داﻧﺴﺖ‪ .‬در ﻧﺘﻴﺠﻪ ﺳﺐ ﮐﻨﻨﺪﮔﺎن و اذﻳﺖ‬ ‫ﮐﻨﻨﺪﮔﺎن را ﻣﻠﻌﻮن و ﻣﺴﺘﺤﻖ ﺟﻬﻨﻢ ﺧﻮاﻧﺪﻩ اﻧﺪ‪ .‬از اﻳﻦ ﺑﺎﻻﺗﺮ اﻳﻦ ﮐﻪ اﺑﻦ ﺣﺠﺮ ﻣﮑﻲ در ﺻﻮاﻋﻖ ﻣﺤﺮﻗﻪ اﻳﻦ رواﻳﺖ را‬ ‫ﺑﻪ اهﻞ ﺑﻴﺖ ﺗﻌﻤﻴﻢ دادﻩ‪ :‬ﮐﻪ هﺮ ﮐﺲ‪ ،‬اهﻞ ﺑﻴﺖ ﻣﺮا ﺳﺐ ﮐﻨﺪ ﻣﺮﺗﺪ و ﻗﺘﻠﺶ واﺟﺐ اﺳﺖ‪ .‬از ﻃﺮﻓﻲ ﺑﻪ ﮐﺮات از ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ‬ ‫ﺧﺪا ﺷﻨﻴﺪﻩ ﺷﺪﻩ اﺳﺖ ﮐﻪ »ﺑﻪ ﺟﺰ ﻣﺆﻣﻦ‪ ،‬ﮐﺴﻲ ﻋﻠﻲ)ﻋﻠﻴﻪ اﻟﺴﻼم( را دوﺳﺖ ﻧﻤﻲ دارد و ﺑﻪ ﺟﺰ ﮐﺎﻓﺮ‪ ،‬ﮐﺴﻲ ﺑﺎ‬ ‫ﻋﻠﻲ)ﻋﻠﻴﻪ اﻟﺴﻼم( دﺷﻤﻨﻲ ﻧﻤﻴﻮرزد‪)1)«.‬‬ ‫ــــــــــــــــــــــــــــــــــ‬ ‫‪1 .‬ﮐﻨﺰ اﻟﻌﻤﺎل‪ ،‬ج ‪ ،11‬ص‪ ; 622‬ﻳﻨﺎﺑﻴﻊ اﻟﻤﻮدة ﻟﺬوي اﻟﻘﺮﺑﻲ‪ ،‬ج ‪ ،3‬ص‪ 85‬و ج ‪ ،2‬ص‪ ; 274‬ﺳﻴﺮ اﻋﻼم اﻧﺒﻼء‪،‬‬ ‫ج ‪ ، 6‬ص‪ ; 244‬ﺗﻬﺬﻳﺐ اﻟﮑﻤﺎل‪ ،‬ج ‪ ،15‬ص‪ ; 233‬ﻣﻌﺠﻢ اﻟﮑﺒﻴﺮ‪ ،‬ج ‪ ،23‬ص‪ ; 375‬ﺷﺒﻬﺎي ﭘﻴﺸﺎور‪ ،‬ص‪» 782‬ﻻ‬ ‫ﻻ ﮐﺎﻓﺮًا‪».‬‬ ‫ﻻ ﻣﺆﻣﻦ و ﻻ ﻳﺒﻐﻀﻪ إ ّ‬ ‫ﺐ ﻋﻠ ّﻴًﺎ إ ّ‬ ‫ﻳﺤ ّ‬ ‫ﺻﻔﺤﻪ ‪169‬‬

‫ﻣﺠﺎز ﺑﻮدن ﻣﺘﻌﻪ در ﻣﻴﺎن ﺷﻴﻌﻴﺎن‬ ‫ﭘﺮﺳﺶ‪ :‬ﭼﺮا ﻣﺘﻌﻪ ﮐﻪ ﺑﺮ ﺧﻼف ﺳﻨﺖ ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ ﺧﺪا اﺳﺖ‪ ،‬در ﺑﻴﻦ ﺷﻴﻌﻴﺎن ﻣﺠﺎز و ﻣﺸﺮوع ﻣﻲ ﺑﺎﺷﺪ؟‬

‫ﻀ ًﺔ}; »ﭘﺲ از ﺁن ﮐﻪ از ﺁﻧﺎن‬ ‫ﭘﺎﺳﺦ‪ :‬ﺑﻪ ﺣﮑﻢ ﻗﺮﺁن ﻣﺠﻴﺪ در ﺳﻮرﻩ ﻧﺴﺎ { َﻓﻤَﺎ اﺳْ َﺘﻤْ َﺘﻌْ ُﺘﻢْ ِﺑ ِﻪ ِﻣﻨْ ُﻬﻦﱠ ﻓَﺂﺗُﻮ ُهﻦﱠ ُأﺟُﻮ َر ُهﻦﱠ َﻓﺮِﻳ َ‬ ‫ﺑﻬﺮﻩ ﮔﺮﻓﺘﻴﺪ و ﺗﻤﺘﻊ ﺑﺮداﺷﺘﻴﺪ‪ ،‬ﻣﻬﺮ ﻣﻌﻴﻦ را ﺑﻪ ﺁﻧﺎن ﺑﭙﺮدازﻳﺪ ﮐﻪ واﺟﺐ و ﻓﺮﻳﻀﻪ اﺳﺖ‪ (1)«.‬در زﻣﺎن ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ‬ ‫ﺧﺪا)ﺻﻠﻲ اﷲ ﻋﻠﻴﻪ وﺁﻟﻪ( و در ﺗﻤﺎم دورﻩ ﺧﻼﻓﺖ اﺑﻮﺑﮑﺮ و ﻧﻴﺰ ﺗﺎ اواﺳﻂ ﺧﻼﻓﺖ ﻋﻤﺮ‪ ،‬ﻣﺘﻌﻪ ﺑﺮاي ﮐﻠﻴﻪ ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن‬ ‫ﺟﺎﻳﺰ و ﻣﺸﺮوع ﺑﻮد‪ .‬اﻳﻦ ﮐﺎر در ﻣﻴﺎن اﻣﺖ اﺳﻼﻣﻲ ﺟﺎري و ﺣﻼل ﺑﻮدﻩ اﺳﺖ‪.‬‬ ‫ﻋﻤﺮ در اواﺳﻂ دوران ﺧﻼﻓﺘﺶ‪ ،‬ﺑﺎ ﺑﻴﺎن ﺟﻤﻠﻪ »دو ﻣﺘﻌﻪ‪ ،‬ﻣﺘﻌﻪ ﺣﺞ و ﻣﺘﻌﻪ ﻧﺴﺎ ﮐﻪ در زﻣﺎن ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ وﺟﻮد داﺷﺖ را‬ ‫اﻳﻨﺠﺎﻧﺐ ﺣﺮام اﻋﻼم ﻣﻲ ﮐﻨﻢ و ﻋﻤﻞ ﮐﻨﻨﺪﮔﺎن ﺑﻪ ﺁن هﺎ را ﻣﺠﺎزات ﻣﻲ ﮐﻨﻢ«)‪ ،(2‬ﺣﻼل ﺧﺪا را ﺣﺮام ﻧﻤﻮد و ﺳﻨﺖ‬ ‫ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ ﺧﺪا)ﺻﻠﻲ اﷲ ﻋﻠﻴﻪ وﺁﻟﻪ( را زﻳﺮ ﭘﺎ ﮔﺬاﺷﺘﻪ و ﺑﺪﻋﺘﻲ ﺗﺎزﻩ در دﻳﻦ اﺳﻼم ﺑﻪ وﺟﻮد ﺁورد‪ .‬از ﺁن ﺗﺎرﻳﺦ ﺗﺎﮐﻨﻮن‪،‬‬ ‫ﭘﻴﻮﺳﺘﻪ ﮐﻼم ﻋﻤﺮ ﺗﻘﻮﻳﺖ ﺷﺪ‪ ،‬و ﭼﻨﺎن ﺟﻤﺎﻋﺖ ﺗﺴﻨﻦ ﺁن را ﭘﺬﻳﺮﻓﺘﻨﺪ ﮐﻪ اﻳﻨﮏ ﮔﻤﺎن ﻣﻲ ﮐﻨﻨﺪ اﻳﻦ ﺣﻼل ﺧﺪا‪ ،‬ﺑﺪﻋﺘﻲ از‬ ‫ﺟﺎﻧﺐ ﺷﻴﻌﻴﺎن ﻣﻲ ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ﺣﺎل ﺁن ﮐﻪ ﺣﺮام ﻧﻤﻮدن ﻣﺘﻌﻪ‪ ،‬ﺑﺮ ﺧﻼف ﻧﺺ ﺻﺮﻳﺢ ﻗﺮﺁن ﻣﺠﻴﺪ و ﻋﻤﻞ رﺳﻮل اﷲ)ﺻﻠﻲ اﷲ‬ ‫ﻋﻠﻴﻪ وﺁﻟﻪ( و اﺻﺤﺎب اﻳﺸﺎن اﺳﺖ‪ .‬ﺟﺎﻟﺐ ﺗﺮ اﻳﻦ ﮐﻪ‪ :‬ﻋﻤﺮ ﺑﺮاي اﻳﻦ ﺣﮑﻢ ﺧﻮد اﺻﻼ دﻟﻴﻞ و ﺑﺮهﺎﻧﻲ اﻗﺎﻣﻪ ﻧﮑﺮدﻩ‬ ‫اﺳﺖ‪ .‬او ﺣﺘﻲ در هﻤﻴﻦ ﺣﮑﻢ‪ ،‬اﻗﺮار ﻣﻲ ﮐﻨﺪ ﮐﻪ اﻳﻦ ﮐﺎر در زﻣﺎن ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ و اﺑﻮﺑﮑﺮ ﻣﺸﺮوع و ﺣﻼل ﺑﻮدﻩ اﺳﺖ و ﻣﻦ‬ ‫ﺁن را ﺣﺮام ﻣﻲ داﻧﻢ‪.‬‬

‫ﺑﺮﺧﻲ از ﻋﻠﻤﺎي اهﻞ ﺳﻨﺖ‪ ،‬ﮐﺎﺳﻪ داغ ﺗﺮ از ﺁش ﺷﺪﻩ و در ﮐﺘﺐ ﺧﻮد‪ ،‬دﻩ هﺎ دﻟﻴﻞ ﺑﺮاي اﺛﺒﺎت ﺑﺮ ﺣﻖ ﺑﻮدن اﻳﻦ ﺣﮑﻢ‬ ‫ﻋﻤﺮ‪ ،‬و ﺑﺎﻃﻞ و ﺑﻲ اﺳﺎس ﺑﻮدن ﺣﮑﻢ ﻗﺮﺁن‪ ،‬ﺳﻨﺖ ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ و ﺧﻠﻴﻔﻪ اول ﺁوردﻩ اﻧﺪ‪ .‬ﺑﺮاي ﻣﺜﺎل ﻋﺪﻩ اي ﺁﻳﻪ ﻓﻮق را‬ ‫ﻣﺮﺑﻮط ﺑﻪ ﻧﮑﺎح داﺋﻢ ﻣﻲ داﻧﻨﺪ‪ ،‬ﻟﻴﮑﻦ‬ ‫ــــــــــــــــــــــــــــــــــ‬ ‫‪1 .‬ﻧﺴﺎ )‪24 :(4‬‬ ‫‪2 .‬ﺷﺒﻬﺎي ﭘﻴﺸﺎور‪ ،‬ص‪» 802‬ﻣﺘﻌﺘﺎن ﮐﺎﻧﺘﺎ ﻋﻠﻲ ﻋﻬﺪ رﺳﻮل اﻟﻠّﻪ ﺻﻠّﻲ اﻟﻠّﻪ ﻋﻠﻴﻪ وﺁﻟﻪ و أﻧﺎ أﺣﺮّﻣﻬﻤﺎ و أﻋﺎﻗﺐ‬ ‫ﻋﻠﻴﻬﻤﺎ‪».‬‬ ‫ﺻﻔﺤﻪ ‪170‬‬ ‫ﻋﻠﻤﺎﻳﻲ ﭼﻮن ﻃﺒﺮي در ﺟﺰء ﭘﻨﺠﻢ ﺗﻔﺴﻴﺮ ﺧﻮد‪ ،‬اﻣﺎم ﻓﺨﺮ رازي در ﺟﺰء ﺳﻮم ﻣﻔﺎﺗﻴﺢ اﻟﻐﻴﺐ و دﻳﮕﺮان‪ ،‬اﻳﻦ ﺁﻳﻪ را در‬ ‫ﮐﺘﺐ ﺧﻮد در ﺑﺎب ﻧﮑﺎح اﻟﻤﺘﻌﻪ ﺁوردﻩ اﻧﺪ‪ .‬اﻣﺎم ﺑﺨﺎري و اﻣﺎم اﺣﻤﺪ ﺣﻨﺒﻞ ﻧﻴﺰ در ﺻﺤﻴﺤﻴﻦ ﺧﻮد از ﻋﻤﺮان ﺑﻦ ﺣﺼﻴﻦ‬ ‫ﻧﻘﻞ ﮐﺮدﻩ اﻧﺪ ﮐﻪ ﮔﻔﺖ‪» :‬ﺁﻳﻪ ﻣﺘﻌﻪ در ﮐﺘﺎب ﺧﺪا ﻧﺎزل ﺷﺪ‪ .‬ﻣﺎ در زﻣﺎن ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ ﺧﺪا ﺑﻪ ﺁن ﻋﻤﻞ ﻣﻲ ﮐﺮدﻳﻢ‪ .‬ﺁﻳﻪ اي هﻢ در‬ ‫ﺣﺮﻣﺖ ﺁن ﻧﺎزل ﻧﺸﺪ و ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ ﺧﺪا هﻢ در زﻣﺎن ﺣﻴﺎﺗﺶ ﻣﺎ را از ﺁن ﻣﻨﻊ ﻧﮑﺮد‪ ،‬ﻣﺮدي ﺑﻪ رأي و ﻣﻴﻞ ﺧﻮد هﺮ ﭼﻪ دﻟﺶ‬ ‫ﺧﻮاﺳﺖ ﮔﻔﺖ!! ﺑﺨﺎري ﻣﻲ ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬اﻳﻦ ﻣﺮد ﻋﻤﺮ ﺑﻦ اﻟﺨﻄﺎب ﺑﻮدﻩ اﺳﺖ‪)1)«.‬‬ ‫ﻦ}; »ﻣﮕﺮ ﺑﺮ ﺟﻔﺖ‬ ‫ﻏﻴْ ُﺮ َﻣﻠُﻮﻣِﻴ َ‬ ‫ﮑﺖْ َأﻳْﻤﺎ ُﻧ ُﻬﻢْ َﻓِﺈ ﱠﻧ ُﻬﻢْ َ‬ ‫ﺟ ِﻬﻢْ َأوْ ﻣﺎ َﻣَﻠ َ‬ ‫ﻻ ﻋَﻠﻲ َأزْوا ِ‬ ‫ﺑﺮﺧﻲ دﻳﮕﺮ ﺗﻼش دارﻧﺪ ﺗﺎ ﺁﻳﻪ ﺷﺮﻳﻔﻪ { ِإ ّ‬ ‫هﺎﻳﺸﺎن ﻳﺎ ﮐﻨﻴﺰان ﻣﻠﮑﻲ ﺁن هﺎ ﮐﻪ هﻴﭻ ﮔﻮﻧﻪ ﻣﻼﻣﺘﻲ در ﻣﺒﺎﺷﺮت اﻳﻦ زﻧﺎن ﺑﺮ ﺁﻧﺎن ﻧﻴﺴﺖ«)‪ (2‬را ﻧﺎﺳﺦ ﺁﻳﻪ ﻓﻮق‬ ‫ﻗﻠﻤﺪاد ﮐﻨﻨﺪ‪ .‬ﺑﺎ اﻧﺪﮐﻲ ﺗﻮﺟﻪ ﻣﻲ ﺗﻮان درﻳﺎﻓﺖ ﮐﻪ ﺳﻮرﻩ ﻣﺆﻣﻨﻮن‪ ،‬ﺳﻮرﻩ ﻣﮑﻲ و ﺳﻮرﻩ ﻧﺴﺎ ﺳﻮرﻩ ﻣﺪﻧﻲ اﺳﺖ‪ .‬از ﺁﻧﺠﺎ‬ ‫ﮐﻪ ﺳﻮرﻩ هﺎي ﻣﮑﻲ از ﻧﻈﺮ زﻣﺎﻧﻲ ﻣﻘﺪم ﺑﺮ ﺳﻮرﻩ هﺎي ﻣﺪﻧﻲ ﻣﻲ ﺑﺎﺷﻨﺪ; ﻟﺬا ﻧﺎﺳﺦ ﻧﺒﺎﻳﺪ ﻗﺒﻞ از ﻣﻨﺴﻮخ ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ﻋﻼوﻩ ﺑﺮ‬ ‫اﻳﻦ و ﺑﺎ ﻓﺮض درﺳﺖ ﺑﻮدن اﻳﻦ ادﻋﺎ‪ ،‬ﭼﺮا ـ ﺣﺘﻲ ﺑﻪ اﻗﺮار ﺧﻮد ﻋﻤﺮ ﺧﻠﻴﻔﻪ دوم ـ اﻳﻦ ﻋﻤﻞ در زﻣﺎن ﺣﻴﺎت ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ و‬ ‫ﻳﺎ اﺑﻮﺑﮑﺮ ﺗﻌﻄﻴﻞ و ﺣﺮام ﻧﺸﺪ‪ .‬ﺑﺴﻴﺎري از اﮐﺎﺑﺮ ﻋﻠﻤﺎي اهﻞ ﺳﻨﺖ از ﺟﻤﻠﻪ ﺟﺎراﷲ زﻣﺨﺸﺮي در ﺗﻔﺴﻴﺮ ﮐﺸﺎف ﺁﻳﻪ‬ ‫ﻣﺘﻌﻪ را از ﻣﺤﮑﻤﺎت ﻗﺮﺁن داﻧﺴﺘﻪ اﻧﺪ ﮐﻪ ﻧﺴﺦ هﻢ ﻧﺸﺪﻩ اﺳﺖ‪ .‬ﺑﻪ هﻤﻴﻦ دﻟﻴﻞ اﺳﺖ ﮐﻪ ﻣﺎﻟﮏ ﺑﻦ اﻧﺲ ـ اﻣﺎم ﻣﺎﻟﮑﻲ هﺎ ـ‬ ‫ﻣﺘﻌﻪ را هﻨﻮز ﻣﺠﺎز و ﻣﺸﺮوع ﻣﻲ داﻧﺪ‪.‬‬ ‫ﻧﺪاﺷﺘﻦ ﺷﺮاﻳﻂ زﻧﺎﺷﻮﻳﻲ ﻧﻈﻴﺮ ارث‪ ،‬ﻃﻼق‪ ،‬ﻋﺪﻩ و ﻧﻔﻘﻪ‪ ،‬دﻟﻴﻞ دﻳﮕﺮي اﺳﺖ ﮐﻪ ﻋﺪﻩ اي ﺑﺮاي ﺁن ﺑﻴﺎن ﻣﻲ ﮐﻨﻨﺪ و زن‬ ‫ﻣﺘﻌﻪ را زوﺟﻪ ﺣﻘﻴﻘﻲ ﻧﻤﻲ داﻧﻨﺪ‪ .‬در ﭘﺎﺳﺦ ﺑﺎﻳﺪ ﮔﻔﺖ‪:‬‬ ‫ﻻ ﻣﺘﻌﻪ ﺧﻮد ﻧﻮﻋﻲ ﻧﮑﺎح اﺳﺖ و ﻣﺼﺪاق زوﺟﻴﺖ ﻧﻴﺰ ﺑﺮ ﺁن ﻣﺘﺮﺗﺐ اﺳﺖ‪ ،‬ﮐﻪ ﺑﺮاي ﺳﻬﻮﻟﺖ و ﺁﺳﺎﻧﻲ اﻣﺖ و ﺑﻪ‬ ‫*او ً‬ ‫ﻣﻨﻈﻮر ﺟﻠﻮﮔﻴﺮي از زﻧﺎ‪ ،‬ﺑﺮﺧﻲ از ﻗﻴﻮد و ﺷﺮاﻳﻂ ﺁن‬ ‫ــــــــــــــــــــــــــــــــــ‬ ‫‪1 .‬ﺻﺤﻴﺢ ﺑﺨﺎري‪ ،‬ج ‪ ،2‬ص‪ 53‬و ج ‪ ، 5‬ص‪ ; 158‬ﻣﺴﻨﺪ اﺣﻤﺪ‪ ،‬ج ‪ ،4‬ص‪ ; 429‬ﺻﺤﻴﺢ ﻣﺴﻠﻢ‪ ،‬ج ‪ ،4‬ص‪; 48‬‬ ‫ﺷﺮح ﻣﺴﻠﻢ‪ ،‬ج ‪ ، 8‬ص‪ ; 205‬ﺷﺒﻬﺎي ﭘﻴﺸﺎور‪ ،‬ص‪» 800‬ﻧﺰﻟﺖ ﺁﻳﺔ اﻟﻤﺘﻌﺔ ﻓﻲ ﮐﺘﺎب اﷲ ﻓﻔﻌﻠﻨﺎهﺎ ﻣﻊ رﺳﻮل اﷲ و ﻟﻢ‬ ‫ﻳﻨﺰل ﻗﺮﺁن ﺑﺤﺮﻣﺘﻪ و ﻟﻢ ﻳﻨﻪ ﻋﻨﻬﺎ رﺳﻮل اﷲ ﺣﺘﻲ إذا ﻣﺎت ﻗﺎل رﺟﻞ ﺑﺮأﻳﻪ ﻣﺎﺷﺎء‪ .‬ﻗﺎل ﻣﺤﻤّﺪ‪) :‬ﻳﻘﺎل اﻧﻪ ﻋﻤﺮ‪)».‬‬ ‫‪2 .‬ﻣﺆﻣﻨﻮن )‪6 :(23‬‬ ‫ﺻﻔﺤﻪ ‪171‬‬

‫ﺗﺨﻔﻴﻒ دادﻩ ﺷﺪﻩ اﺳﺖ‪.‬‬ ‫*در ﻣﻮرد ارث ﺑﺎﻳﺪ ﮔﻔﺖ‪ :‬ارث ﺑﺮدن از ﺷﺮاﻳﻂ ﺛﺎﺑﺖ زوﺟﻴﺖ‪ ،‬ﺑﻪ ﻃﻮر ﻣﻄﻠﻖ اﻋﻢ از داﺋﻢ و ﻣﻮﻗﺖ ﻧﻴﺴﺖ ﭼﻮن‬ ‫زﻧﺎﻧﻲ هﺴﺘﻨﺪ ﮐﻪ ﺑﺎ وﺟﻮد زوﺟﻴﺖ‪ ،‬از ﺷﻮهﺮ ارث ﻧﻤﻲ ﺑﺮﻧﺪ‪ ،‬ﻣﺎﻧﻨﺪ‪ :‬زوﺟﻪ ﮐﺘﺎﺑﻴﻪ و زوﺟﻪ ﻧﺎﺷﺰﻩ و ﻧﻴﺰ زﻧﻲ ﮐﻪ ﻗﺎﺗﻞ‬ ‫زوج ﺧﻮد ﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬ ‫*هﻤﻴﻦ ﻃﻮر اﺳﺖ ﺣﻖ اﻟﻨﻔﻘﻪ اﻳﻦ ﮔﺮوﻩ از زﻧﺎن ﮐﻪ از ﻧﻔﻘﻪ ﺷﻮهﺮ ﻣﺤﺮوﻣﻨﺪ‪ .‬ﭘﺲ ﻧﻔﻘﻪ ﻧﻴﺰ از ﺷﺮاﻳﻂ ﺛﺎﺑﺖ و ﺣﺘﻤﻲ‬ ‫زوﺟﻴﺖ ﻧﻤﻲ ﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬ ‫*ﻣﺤﺮوﻣﻴﺖ زن ﻣﺘﻌﻪ از ﺣﻖ اﻻرث ﻧﻴﺰ ﺑﺴﺘﮕﻲ ﺑﻪ ﻓﺘﻮاي ﻓﻘﻬﺎي ﻣﺨﺘﻠﻒ دارد‪.‬‬ ‫*در ﻣﻮرد ﻋﺪﻩ‪ ،‬زن ﻣﺘﻌﻪ هﻢ ﺑﺎﻳﺪ ﻋﺪﻩ ﻧﮕﻪ دارد و ﺣﺪاﻗﻞ ﺁن ‪ 45‬روز اﺳﺖ‪.‬‬ ‫ﺑﺮﺧﻲ دﻳﮕﺮ‪ ،‬ﺣﮑﻢ ﻋﻤﺮ را ﺑﻪ ﺗﻨﻬﺎﻳﻲ ﺳﻨﺪي ﻣﻌﺘﺒﺮ و ﺑﺮاي ﻧﺴﺦ و ﻟﻐﻮ ﻣﺘﻌﻪ‪ ،‬ﮐﺎﻓﻲ ﻣﻲ داﻧﻨﺪ‪ .‬در ﭘﺎﺳﺦ ﺑﺎﻳﺪ ﮔﻔﺖ‪ :‬ﻣﻘﺎم‬ ‫و ﻣﻮﻗﻌﻴﺖ ﻧﺎﺳﺦ ﺑﺎﻳﺪ ﺑﺎﻻﺗﺮ از اﺑﻼغ ﮐﻨﻨﺪﻩ ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ﭼﻮن ﻋﻤﺮ از رﺳﻮل اﷲ)ﺻﻠﻲ اﷲ ﻋﻠﻴﻪ وﺁﻟﻪ( ﻧﻤﻲ ﺗﻮاﻧﺪ ﺑﺎﻻﺗﺮ ﺑﺎﺷﺪ‪،‬‬ ‫ﭘﺲ اﻳﻦ دﻟﻴﻞ هﻢ ﺑﺎﻃﻞ اﺳﺖ‪ .‬ﻣﻀﺎﻓًﺎ ﺑﺮ اﻳﻦ ﮐﻪ هﻴﭻ ﺣﺪﻳﺜﻲ‪ ،‬ﭼﻪ از ﺷﻴﻌﻪ و ﭼﻪ از ﺳﻨﻲ‪ ،‬وﺟﻮد ﻧﺪارد ﮐﻪ ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ‪ ،‬ﻗﻮل‬ ‫ﻋﻤﺮ را ﺳﻨﺪﻳﺖ ﺑﺨﺸﻨﺪ و ﻣﺴﻠﻤﻴﻦ را ﺑﻪ ﭘﻴﺮوي از ﺁن ﻓﺮاﺧﻮاﻧﻨﺪ‪ .‬ﻋﻼوﻩ ﺑﺮ اﻳﻦ اﮔﺮ ﺧﻠﻴﻔﻪ اي ﺑﺘﻮاﻧﺪ ﺣﮑﻢ ﭘﻴﺎﻣﺒﺮي را‬ ‫ﻓﺴﺦ ﮐﻨﺪ‪ ،‬ﻣﻲ ﺗﻮان ﮔﻔﺖ ﮐﻪ‪ :‬ﺣﺎﮐﻤﺎن و ﺧﻠﻴﻔﻪ هﺎي ﺑﻌﺪي ﻧﻴﺰ ﻣﻲ ﺗﻮاﻧﻨﺪ ﺣﮑﻢ ﺧﻠﻴﻔﻪ را ﻓﺴﺦ ﮐﻨﻨﺪ‪ .‬از ﺟﻤﻠﻪ اﻣﺎم‬ ‫ﻋﻠﻲ)ﻋﻠﻴﻪ اﻟﺴﻼم( هﻴﭽﮕﺎﻩ اﻳﻦ ﺣﮑﻢ را ﻧﭙﺬﻳﺮﻓﺘﻪ اﻧﺪ و ﻳﺎ ﺣﺎﮐﻤﺎن ﮐﺸﻮرهﺎي اﺳﻼﻣﻲ ﺻﻴﻐﻪ ﻣﺘﻌﻪ را ﺟﺎﻳﺰ ﺷﻤﺮدﻩ اﻧﺪ‬ ‫اﻣﺎ ﺳﺨﻦ ﻋﻤﺮ هﻤﭽﻨﺎن ﭘﺎﺑﺮﺟﺎﺳﺖ!!‬ ‫ﺑﻨﺎﺑﺮاﻳﻦ ﺑﻪ اﻳﻦ ﻧﺘﻴﺠﻪ ﺧﻮاهﻴﻢ رﺳﻴﺪ ﮐﻪ ﭼﻮن ﺁﻳﻪ ﻣﺘﻌﻪ‪ ،‬از ﺁﻳﺎت ﻣﺤﮑﻤﺎت اﺳﺖ و در زﻣﺎن رﺳﻮل اﷲ)ﺻﻠﻲ اﷲ ﻋﻠﻴﻪ‬ ‫وﺁﻟﻪ( ﻧﻴﺰ ﻧﺴﺦ ﻧﮕﺮدﻳﺪﻩ‪ ،‬ﭘﺲ ﻧﺺ ﺻﺮﻳﺢ ﻗﺮﺁن و ﺳﻨﺖ ﺣﺴﻨﻪ ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ ﺧﺪا اﺳﺖ ﮐﻪ ﺑﺎﻳﺪ ﺗﺎ اﺑﺪ اداﻣﻪ داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬و از‬ ‫ﺷﻴﻮع ﻓﺤﺸﺎ و زﻧﺎ ﺟﻠﻮﮔﻴﺮي ﻧﻤﺎﻳﺪ‪ .‬در ﺣﻘﻴﻘﺖ ﻣﺘﻌﻪ‪ ،‬هﻤﺎن ازدواج وﻟﻲ ﺑﺎ ﺷﺮاﻳﻂ ﺧﻔﻴﻒ ﺗﺮ و ﺁﺳﺎن ﺗﺮ اﺳﺖ‪.‬‬

‫ﺻﻔﺤﻪ ‪172‬‬

‫ﻋﻠﻲ)ع( وﺻﻲ رﺳﻮل اﷲ)ص)‬ ‫ﭘﺮﺳﺶ‪ :‬ﭼﺮا ﺷﻴﻌﻴﺎن ﻋﻠﻲ)ﻋﻠﻴﻪ اﻟﺴﻼم( را وﺻﻲ رﺳﻮل اﷲ)ﺻﻠﻲ اﷲ ﻋﻠﻴﻪ وﺁﻟﻪ( ﻣﻲ داﻧﻨﺪ؟‬

‫ﭘﺎﺳﺦ‪ :‬هﻴﭻ ﺷﮏ و ﺗﺮدﻳﺪي ﻧﻴﺴﺖ ﮐﻪ ﺑﺎﻳﺪ ﻓﺮد واﺣﺪي ﺧﻠﻴﻔﻪ ﺟﺎﻧﺸﻴﻦ ﭘﻴﻐﻤﺒﺮ و وﺻﻲ اﻳﺸﺎن ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬و اﻓﺮاد ﻣﺘﻌﺪدي در‬ ‫ﻼ دﻻﻳﻠﻲ ﺑﺮ اﺛﺒﺎت ﺟﺎﻧﺸﻴﻨﻲ و اﻣﺎﻣﺖ اﻣﻴﺮاﻟﻤﺆﻣﻨﻴﻦ‬ ‫ﻳﮏ زﻣﺎن ﻧﻤﻲ ﺗﻮاﻧﻨﺪ ﻋﻬﺪﻩ دار اﻳﻦ ﻣﺴﺌﻮﻟﻴﺖ ﺑﺎﺷﻨﺪ‪ .‬ﭼﻮن ﻗﺒ ً‬ ‫ﻋﻠﻲ)ﻋﻠﻴﻪ اﻟﺴﻼم( ﺑﻴﺎن ﮔﺮدﻳﺪ‪ ،‬ﻟﺬا در اﻳﻦ ﻗﺴﻤﺖ ﻓﻘﻂ ﺑﻪ ﺑﻴﺎن اﺣﺎدﻳﺜﻲ از رﺳﻮل اﷲ)ﺻﻠﻲ اﷲ ﻋﻠﻴﻪ وﺁﻟﻪ( ﮐﻪ ﻓﻘﻂ‬ ‫دﻻﻟﺖ ﺑﺮ وﺻﻲ ﺑﻮدن اﻣﺎم ﻋﻠﻲ)ﻋﻠﻴﻪ اﻟﺴﻼم(دارد و او را وﺻﻲ ﺧﻮد ﻣﻌﺮﻓﻲ ﻧﻤﻮدﻩ اﺳﺖ‪ ،‬ﻣﻲ ﭘﺮدازﻳﻢ‪.‬‬ ‫‪1 .‬اﻣﺎم ﺛﻌﻠﺒﻲ در ﺗﻔﺴﻴﺮ و اﺑﻦ ﻣﻐﺎزﻟﻲ ﻓﻘﻴﻪ ﺷﺎﻓﻌﻲ در ﻣﻨﺎﻗﺐ و ﻣﻴﺮﺳﻴﺪﻋﻠﻲ هﻤﺪاﻧﻲ در ﻣﻮدة اﻟﻘﺮﺑﻲ از ﺧﻠﻴﻔﻪ دوم‬ ‫ﻧﻘﻞ ﻣﻲ ﮐﻨﻨﺪ‪» :‬ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ ﺧﺪا)ﺻﻠﻲ اﷲ ﻋﻠﻴﻪ وﺁﻟﻪ( روزي ﮐﻪ ﺑﻴﻦ اﺻﺤﺎب‪ ،‬ﻋﻘﺪ اﺧﻮت و ﺑﺮادري ﺑﺴﺖ‪ ،‬ﻓﺮﻣﻮد‪ :‬اﻳﻦ‬ ‫ﻋﻠﻲ)ﻋﻠﻴﻪ اﻟﺴﻼم( در دﻧﻴﺎ و ﺁﺧﺮت ﺑﺮادر ﻣﻦ اﺳﺖ‪ .‬او ﺧﻠﻴﻔﻪ ﻣﻦ در اهﻞ ﻣﻦ‪ ،‬وﺻﻲ ﻣﻦ در اﻣﺘﻢ‪ ،‬وارث ﻋﻠﻢ ﻣﻦ و‬

‫ادا ﮐﻨﻨﺪﻩ دﻳﻦ ﻣﻦ اﺳﺖ‪ .‬ﺧﻼﺻﻪ ﺑﻴﻦ ﻣﻦ و ﻋﻠﻲ)ﻋﻠﻴﻪ اﻟﺴﻼم( ﺟﺪاﻳﻲ ﻧﻴﺴﺖ‪ .‬ﻣﺎل او ﻣﺎل ﻣﻦ و ﻣﺎل ﻣﻦ ﻣﺎل او اﺳﺖ‪.‬‬ ‫ﻧﻔﻊ او ﻧﻔﻊ ﻣﻦ و ﺿﺮر او ﺿﺮر ﻣﻦ اﺳﺖ‪ .‬ﮐﺴﻲ ﮐﻪ او را دوﺳﺖ ﺑﺪارد ﻣﺮا دوﺳﺖ داﺷﺘﻪ و ﮐﺴﻲ ﮐﻪ او را دﺷﻤﻦ‬ ‫ﺑﺪارد ﻣﺮا دﺷﻤﻦ داﺷﺘﻪ اﺳﺖ‪)1)«.‬‬ ‫‪2 .‬اﻣﺎم اﺣﻤﺪ ﺣﻨﺒﻞ در ﻣﺴﻨﺪ‪ ،‬ﺳﺒﻂ اﺑﻦ ﺟﻮزي و اﺑﻦ ﻣﻐﺎزﻟﻲ ﻓﻘﻴﻪ ﺷﺎﻓﻌﻲ در ﻣﻨﺎﻗﺐ ﻧﻘﻞ ﻣﻲ ﮐﻨﻨﺪ ﮐﻪ‪ :‬اﻧﺲ ﺑﻦ ﻣﺎﻟﮏ‬ ‫ﮔﻔﺖ‪ :‬ﺑﻪ ﺳﻠﻤﺎن ﮔﻔﺘﻢ از رﺳﻮل اﷲ)ﺻﻠﻲ اﷲ ﻋﻠﻴﻪ وﺁﻟﻪ( ﺑﭙﺮس ﮐﻪ وﺻﻲ او ﮐﻴﺴﺖ؟ »ﺳﻠﻤﺎن از رﺳﻮل اﷲ)ﺻﻠﻲ اﷲ‬ ‫ﻋﻠﻴﻪ وﺁﻟﻪ( ﭘﺮﺳﻴﺪ ﮐﻪ وﺻﻲ ﺷﻤﺎ ﮐﻴﺴﺖ؟ اﻳﺸﺎن ﮔﻔﺖ‪ :‬اي ﺳﻠﻤﺎن!‬ ‫وﺻﻲ ﻣﻮﺳﻲ ﭼﻪ ﮐﺴﻲ ﺑﻮد؟ ﮔﻔﺘﻢ‪ :‬ﻳﻮﺷﻊ ﺑﻦ ﻧﻮن‪ .‬ﭘﺲ اﻳﺸﺎن ﻓﺮﻣﻮد‪ :‬وﺻﻲ‪ ،‬وارث‪ ،‬ادا‬ ‫ــــــــــــــــــــــــــــــــــ‬ ‫ن رﺳﻮل‬ ‫‪1 .‬ﻳﻨﺎﺑﻴﻊ اﻟﻤﻮدة ﻟﺬوي اﻟﻘﺮﺑﻲ‪ ،‬ج ‪ ،2‬ص‪ ; 289‬اﻟﺨﻼف‪ ،‬ج ‪ ،1‬ص‪ ; 28‬ﺷﺒﻬﺎي ﭘﻴﺸﺎور‪ ،‬ص‪» 647‬إ ّ‬ ‫ﻲ أﺧﻲ ﻓﻲ اﻟﺪﻧﻴﺎ و اﻵﺧﺮة و ﺧﻠﻴﻔﺘﻲ ﻓﻲ أهﻠﻲ و‬ ‫اﷲ)ﺻﻠﻲ اﷲ ﻋﻠﻴﻪ وﺁﻟﻪ( ﻟﻘﺪ ﻋﻘﺪ اﻟﻤﺆاﺧﺎة ﺑﻴﻦ أﺻﺤﺎﺑﻪ‪ ،‬ﻗﺎل‪ :‬هﺬا ﻋﻠ ّ‬ ‫وﺻﻴّﻲ ﻓﻲ أﻣﺘﻲ و وارث ﻋﻠﻤﻲ و ﻗﺎﺿﻲ دﻳﻨﻲ ﻣﺎﻟﻪ ﻣﻨﻲ ﻣﺎﻟﻲ ﻣﻨﻪ ﻧﻔﻌﻪ ﻧﻔﻌﻲ و ﺿﺮّﻩ ﺿﺮّي ﻣﻦ أﺣﺒﻪ ﻓﻘﺪ أﺣﺒّﻨﻲ و ﻣﻦ‬ ‫أﺑﻐﻀﻪ ﻓﻘﺪ أﺑﻐﻀﻨﻲ‪».‬‬ ‫ﺻﻔﺤﻪ ‪173‬‬ ‫ﮐﻨﻨﺪﻩ دﻳﻦ ﻣﻦ و وﻓﺎ ﮐﻨﻨﺪﻩ ﺑﻪ وﻋﺪﻩ ﻣﻦ ﻋﻠﻲ اﺑﻦ اﺑﻲ ﻃﺎﻟﺐ اﺳﺖ‪)1)«.‬‬ ‫‪3 .‬ﻣﻮﻓﻖ ﺑﻦ اﺣﻤﺪ‪ ،‬اﺧﻄﺐ اﻟﺨﻄﺒﺎي ﺧﻮارزم ﻧﻴﺰ ﻧﻘﻞ ﻣﻲ ﮐﻨﺪ ﮐﻪ ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ ﺧﺪا)ﺻﻠﻲ اﷲ ﻋﻠﻴﻪ وﺁﻟﻪ(ﻓﺮﻣﻮد‪» :‬ﺑﺮاي هﺮ‬ ‫ﭘﻴﻐﻤﺒﺮ وﺻﻲ و وارﺛﻲ اﺳﺖ و ﺑﻪ درﺳﺘﻲ ﮐﻪ ﻋﻠﻲ‪ ،‬وﺻﻲ و وارث ﻣﻦ اﺳﺖ‪)2)«.‬‬ ‫‪4 .‬ﺷﻴﺦ اﻻﺳﻼم ﺣﻤﻮﻳﻨﻲ از اﺑﻮذر ﻏﻔﺎري ﻧﻘﻞ ﻣﻲ ﮐﻨﺪ‪» :‬رﺳﻮل اﷲ ﻓﺮﻣﻮد‪ :‬ﻣﻦ ﺧﺎﺗﻢ ﭘﻴﺎﻣﺒﺮاﻧﻢ و اي ﻋﻠﻲ! ﺗﻮ ﺧﺎﺗﻢ‬ ‫اوﺻﻴﺎ ﺗﺎ روز ﻗﻴﺎﻣﺖ هﺴﺘﻲ‪)3)«.‬‬ ‫‪5 .‬ﺧﻄﻴﺐ ﺧﻮارزﻣﻲ ﻧﻴﺰ از ام اﻟﻤﺆﻣﻨﻴﻦ ام ﺳﻠﻤﻪ ﻧﻘﻞ ﻣﻲ ﮐﻨﺪ ﮐﻪ ﮔﻔﺖ‪» :‬ﺧﺪاوﻧﺪ ﺑﺮاي هﺮ ﭘﻴﻐﻤﺒﺮي وﺻﻴﻲ اﺧﺘﻴﺎر‬ ‫ﻧﻤﻮد و ﺑﻌﺪ از ﻣﻦ‪ ،‬ﻋﻠﻲ وﺻﻲ ﻣﻦ در اﻣﺘﻢ‪ ،‬در اهﻞ ﺑﻴﺘﻢ و در ﻋﺘﺮﺗﻢ ﻣﻲ ﺑﺎﺷﺪ‪)4)«.‬‬ ‫‪6 .‬اﺑﻦ ﻣﻐﺎزﻟﻲ ﻓﻘﻴﻪ ﺷﺎﻓﻌﻲ‪ ،‬اﻣﺎم ﺑﺨﺎري و ﻣﺴﻠﻢ از اﺻﺒﻎ ﺑﻦ ﻧﺒﺎﺗﻪ ـ ﻳﮑﻲ از ﻳﺎران و اﺻﺤﺎب ﺧﺎص‬ ‫اﻣﻴﺮاﻟﻤﺆﻣﻨﻴﻦ)ﻋﻠﻴﻪ اﻟﺴﻼم( ـ ﻧﻘﻞ ﻣﻲ ﮐﻨﻨﺪ ﮐﻪ اﻳﺸﺎن در ﺧﻄﺒﻪ اي ﻓﺮﻣﻮد‪» :‬اي ﻣﺮدم! ﻣﻨﻢ اﻣﺎم ﺧﻼﻳﻖ و وﺻﻲ ﺑﻬﺘﺮﻳﻦ‬ ‫ﻣﺨﻠﻮﻗﺎت‪ ،‬ﭘﺪر ﻋﺘﺮت ﻃﺎهﺮﻩ هﺎدﻳﻪ‪ .‬ﻣﻦ ﺑﺮادر‪ ،‬وﺻﻲ‪ ،‬وﻟﻲ‪ ،‬ﺑﺮﮔﺰﻳﺪﻩ و دوﺳﺖ ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ ﺧﺪا)ﺻﻠﻲ اﷲ ﻋﻠﻴﻪ وﺁﻟﻪ( ﻣﻲ‬ ‫ﺑﺎﺷﻢ‪ .‬ﻣﻦ اﻣﻴﺮاﻟﻤﺆﻣﻨﻴﻦ‪ ،‬ﭘﻴﺸﻮاي دﺳﺖ و ﭘﺎ روﺳﻔﻴﺪان و ﺳﻴّﺪ و ﺁﻗﺎي اوﺻﻴﺎء ﻣﻲ ﺑﺎﺷﻢ‪ .‬ﺟﻨﮓ ﺑﺎ ﻣﻦ ﺟﻨﮓ ﺑﺎ ﺧﺪا‪،‬‬ ‫ﺻﻠﺢ و ﺳﻠﻢ ﺑﺎ ﻣﻦ‪ ،‬ﺻﻠﺢ و ﺳﻠﻢ ﺑﺎ ﺧﺪا‪ ،‬اﻃﺎﻋﺖ ﻣﻦ اﻃﺎﻋﺖ ﺧﺪا‪ ،‬دوﺳﺘﻲ ﻣﻦ دوﺳﺘﻲ ﺑﺎﺧﺪا‪ ،‬ﭘﻴﺮوان ﻣﻦ دوﺳﺘﺎن ﺧﺪا‬ ‫و ﻳﺎران ﻣﻦ ﻳﺎران ﺧﺪا ﻣﻲ ﺑﺎﺷﻨﺪ‪)5)«.‬‬ ‫ــــــــــــــــــــــــــــــــــ‬ ‫‪1 .‬ﺷﻮاهﺪ اﻟﺘﻨﺰﻳﻞ‪ ،‬ج ‪ ،1‬ص‪ ; 99‬ﺟﻮاهﺮ اﻟﻤﻄﺎﻟﺐ ﻓﻲ ﻣﻨﺎﻗﺐ اﻻﻣﺎم ﻋﻠﻲ)ﻋﻠﻴﻪ اﻟﺴﻼم(‪ ،‬ج ‪ ،1‬ص‪ ; 107‬ﻧﻬﺞ‬ ‫اﻻﻳﻤﺎن‪ ،‬ج ‪ ،1‬ص‪ ; 198‬ﺷﺒﻬﺎي ﭘﻴﺸﺎور‪ ،‬ص‪» 647‬ﻓﻘﺎل ﻟﻪ ﺳﻠﻤﺎن ﻳﺎ رﺳﻮل اﷲ ﻣﻦ وﺻﻴﮏ ﻓﻘﺎل‪ :‬ﻳﺎ ﺳﻠﻤﺎن ﻣﻦ ﮐﺎن‬ ‫وﺻﻲ ﻣﻮﺳﻲ ﻓﻘﺎل ﻳﻮﺷﻊ ﺑﻦ ﻧﻮن‪ ،‬ﻗﺎل‪ :‬ﻗﺎل وﺻﻴّﻲ و وارﺛﻲ ﻣﻦ ﻳﻘﻀﻲ دﻳﻨﻲ و ﻳﻨﺠﺰ ﻣﻮﻋﺪي ﻋﻠ ّ‬ ‫ﻲ ﺑﻦ أﺑﻲ ﻃﺎﻟﺐ‪».‬‬ ‫ﻲو‬ ‫ﻲ وﺻ ّ‬ ‫ﻞ ﻧﺒ ّ‬ ‫‪2 .‬ﻳﻨﺎﺑﻴﻊ اﻟﻤﻮدة ﻟﺬوي اﻟﻘﺮﺑﻲ‪ ،‬ج ‪ ،1‬ص‪ ; 235‬اﻟﻤﻨﺎﻗﺐ‪ ،‬ص‪ ; 147‬ﺷﺒﻬﺎي ﭘﻴﺸﺎور‪ ،‬ص‪» 648‬ﻟﮑ ّ‬ ‫ن ﻋﻠ ّﻴ ًﺎ وﺻﻴّﻲ و وارﺛﻲ‪».‬‬ ‫وارث و إ ّ‬

‫‪3 .‬ﻳﻨﺎﺑﻴﻊ اﻟﻤﻮدة ﻟﺬوي اﻟﻘﺮﺑﻲ‪ ،‬ج ‪ ،2‬ص‪ ; 73‬ﻣﻨﺎﻗﺐ ﺁل اﺑﻲ ﻃﺎﻟﺐ‪ ،‬ج ‪ ،3‬ص‪ ; 54‬ﺷﺒﻬﺎي ﭘﻴﺸﺎور‪ ،‬ص‪» 648‬ﻗﺎل‬ ‫ﻲ ﺧﺎﺗﻢ اﻟﻮﺻﻴّﻴﻦ إﻟﻲ ﻳﻮم اﻟﺪﻳﻦ‪».‬‬ ‫رﺳﻮل اﷲ)ﺻﻠﻲ اﷲ ﻋﻠﻴﻪ وﺁﻟﻪ( أﻧﺎ ﺧﺎﺗﻢ اﻟﻨﺒﻴﻴﻦ و أﻧﺖ ﻳﺎ ﻋﻠ ّ‬ ‫ﻞ‬ ‫ن اﷲ اﺧﺘﺎر ﻣﻦ ﮐ ّ‬ ‫‪4 .‬اﻟﻤﻨﺎﻗﺐ‪ ،‬ص‪ ; 147‬ﻳﻨﺎﺑﻴﻊ اﻟﻤﻮدة ﻟﺬوي اﻟﻘﺮﺑﻲ‪ ،‬ج ‪ ،1‬ص‪ ; 235‬ﺷﺒﻬﺎي ﭘﻴﺸﺎور‪ ،‬ص‪» 648‬إ ّ‬ ‫ﻲ وﺻﻴّﻲ ﻓﻲ ﻋﺘﺮﺗﻲ و أهﻞ ﺑﻴﺘﻲ و أﻣﺘﻲ ﺑﻌﺪي‪».‬‬ ‫ﻲ وﺻ ّﻴًﺎ و ﻋﻠ ّ‬ ‫ﻧﺒ ّ‬ ‫‪5 .‬اﻻﻣﺎﻟﻲ‪ ،‬ص‪ ; 702‬ﻳﻨﺎﺑﻴﻊ اﻟﻤﻮدة ﻟﺬوي اﻟﻘﺮﺑﻲ‪ ،‬ج ‪ ،1‬ص‪ ،241‬ج ‪ ،1‬ص‪ ; 241‬ﺷﺒﻬﺎي ﭘﻴﺸﺎور‪ ،‬ص‪648‬‬ ‫ل اﻟﱠﻠ ِﻪ)ﺻﻠﻲ اﷲ ﻋﻠﻴﻪ وﺁﻟﻪ(‬ ‫ﻲ ﺧﻴﺮ اﻟﺨﻠﻴﻘﺔ َو َأﺑُﻮ اﻟْ ِﻌﺘْ َﺮ ِة اﻟﻄﱠﺎ ِه َﺮ ِة اﻟْﻬَﺎ ِد َﻳﺔِ‪َ ،‬أﻧَﺎ َأﺧُﻮ َرﺳُﻮ ِ‬ ‫س أﻧﺎ إﻣﺎم اﻟﺒﺮﻳّﺔ و وﺻ ّ‬ ‫«َأ ﱡﻳﻬَﺎ اﻟﻨﱠﺎ ُ‬ ‫ﺳﻠْ ُﻢ اﻟﱠﻠ ِﻪ َو‬ ‫ﺳﻠْﻤِﻲ ِ‬ ‫ب اﻟﱠﻠ ِﻪ َو ِ‬ ‫ﺣﺮْ ُ‬ ‫ﺣﺮْﺑِﻲ َ‬ ‫ﻦ َ‬ ‫ﺻﻴﱢﻴ َ‬ ‫ﺳﻴﱢ ُﺪ اﻟْ َﻮ ِ‬ ‫ﻦ َو َ‬ ‫ﺠﻠِﻴ َ‬ ‫ﺤﱠ‬ ‫ﻦ َو ﻗَﺎ ِﺋ ُﺪ اﻟْ ُﻐﺮﱢ اﻟْ ُﻤ َ‬ ‫ﺣﺒِﻴ ُﺒﻪُ‪َ ،‬أﻧَﺎ َأﻣِﻴ ُﺮ اﻟْ ُﻤﺆْ ِﻣﻨِﻴ َ‬ ‫ﺻ ﱡﻴ ُﻪ َو َوِﻟ ﱡﻴ ُﻪ َو َ‬ ‫َو َو ِ‬ ‫ﻋﺘِﻲ ﻃَﺎ َ‬ ‫ﻃَﺎ َ‬ ‫ﻻ َﻳ ُﺔ اﻟﱠﻠ ِﻪ َو َأﺗْﺒﺎﻋﻲ َأوِْﻟﻴَﺎ ُء اﻟﱠﻠ ِﻪ َو َأﻧْﺼَﺎرِي َأﻧْﺼَﺎ ُر اﻟﱠﻠ ِﻪ‪».‬‬ ‫ﻻ َﻳﺘِﻲ َو َ‬ ‫ﻋ ُﺔ اﻟﱠﻠ ِﻪ َو َو َ‬ ‫ﺻﻔﺤﻪ ‪174‬‬ ‫‪7 .‬اﺑﻦ ﻣﻐﺎزﻟﻲ ﺷﺎﻓﻌﻲ از اﺑﻦ ﻣﺴﻌﻮد ﻧﻘﻞ ﻣﻲ ﮐﻨﺪ ﮐﻪ ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ ﺧﺪا)ﺻﻠﻲ اﷲ ﻋﻠﻴﻪ وﺁﻟﻪ( ﻓﺮﻣﻮد‪» :‬دﻋﻮت و رﺳﺎﻟﺖ‪ ،‬ﺑﻪ‬ ‫ﻣﻦ و ﻋﻠﻲ ﻣﻨﺘﻬﻲ ﺷﺪ‪ .‬زﻳﺮا هﻴﭻ ﮐﺪام از ﻣﺎ ﺑﺮ ﺑﺖ ﺳﺠﺪﻩ ﻧﻨﻤﻮدﻳﻢ ﭘﺲ ﻣﺮا ﭘﻴﻐﻤﺒﺮ و ﻋﻠﻲ را وﺻﻲ ﻗﺮار داد‪)1)«.‬‬ ‫‪8 .‬ﻣﻴﺮ ﺳﻴﺪ ﻋﻠﻲ هﻤﺪاﻧﻲ ﺷﺎﻓﻌﻲ در ﻣﻮدة اﻟﻘﺮﺑﻲ از ﻋﺘﺒﻪ ﺑﻦ ﻋﺎﻣﺮ اﻟﺠﻬﻨﻲ ﻧﻘﻞ ﻣﻲ ﮐﻨﺪ‪» :‬ﺑﺎ ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ ﺧﺪا)ﺻﻠﻲ اﷲ‬ ‫ﻋﻠﻴﻪ وﺁﻟﻪ( ﺑﺮ ﺳﻪ ﭼﻴﺰ ﺑﻴﻌﺖ ﻧﻤﻮدﻳﻢ‪ :‬ﺷﻬﺎدت ﺑﻪ وﺣﺪاﻧﻴﺖ ﺧﺪاي ﻣﺘﻌﺎل ﮐﻪ ﺷﺮﻳﮑﻲ ﺑﺮاي او ﻧﻴﺴﺖ‪ ،‬ﻧﺒﻮت و ﭘﻴﻐﻤﺒﺮي‬ ‫ﻣﺤﻤﺪ و اﻳﻦ ﮐﻪ ﻋﻠﻲ وﺻﻲ اوﺳﺖ‪ .‬ﭘﺲ ﺗﺮﮎ هﺮ ﮐﺪام از اﻳﻦ ﺳﻪ ﻣﻮﺟﺐ ﮐﻔﺮ ﻣﻲ ﮔﺮدد‪)2)«.‬‬ ‫‪9 .‬از هﻤﺎن ﻣﺄﺧﺬ از ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ ﺧﺪا)ﺻﻠﻲ اﷲ ﻋﻠﻴﻪ وﺁﻟﻪ( ﻧﻘﻞ ﺷﺪﻩ اﺳﺖ‪» :‬ﺑﻪ درﺳﺘﻲ ﮐﻪ ﺧﺪاي ﻣﺘﻌﺎل ﺑﺮاي هﺮ ﭘﻴﻐﻤﺒﺮي‬ ‫وﺻﻴﻲ ﻗﺮار داد‪ .‬ﺷﻴﺚ را وﺻﻲ ﺁدم‪ ،‬ﻳﻮﺷﻊ را وﺻﻲ ﻣﻮﺳﻲ‪ ،‬ﺷﻤﻌﻮن را وﺻﻲ ﻋﻴﺴﻲ و ﻋﻠﻲ را وﺻﻲ ﻣﻦ ﻗﺮار‬ ‫داد‪ .‬وﺻﻲ ﻣﻦ ﺑﻬﺘﺮﻳﻦ اوﺻﻴﺎ ﻣﻲ ﺑﺎﺷﺪ و ﻣﻦ دﻋﻮت ﮐﻨﻨﺪﻩ و ﻋﻠﻲ روﺷﻦ ﮐﻨﻨﺪﻩ ﺣﻖ و ﺣﻘﻴﻘﺖ اﺳﺖ‪)3)«.‬‬ ‫‪10 .‬ﺻﺎﺣﺐ ﻳﻨﺎﺑﻴﻊ از ﻣﻮﻓﻖ ﺑﻦ اﺣﻤﺪ ﺧﻮارزﻣﻲ از اﺑﻮ اﻳﻮب اﻧﺼﺎري ﻧﻘﻞ ﻣﻲ ﮐﻨﺪ‪ :‬هﻨﮕﺎﻣﻲ ﮐﻪ رﺳﻮل اﷲ)ﺻﻠﻲ اﷲ‬ ‫ﻋﻠﻴﻪ وﺁﻟﻪ( در ﺑﺴﺘﺮ ﺑﻴﻤﺎري ﺑﻮد‪ ،‬ﻓﺎﻃﻤﻪ ﺑﺮ ﺑﺎﻟﻴﻦ او ﺁﻣﺪﻩ و ﻣﻲ ﮔﺮﻳﺴﺖ‪ .‬ﭘﻴﻐﻤﺒﺮ ﺑﻪ او ﻓﺮﻣﻮد‪» :‬اي ﻓﺎﻃﻤﻪ! از ﮐﺮاﻣﺖ‬ ‫هﺎي ﭘﺮوردﮔﺎر ﺑﻪ ﺗﻮ اﻳﻦ اﺳﺖ ﮐﻪ هﻤﺴﺮ ﺗﻮ را ﮐﺴﻲ ﻗﺮار‬ ‫ــــــــــــــــــــــــــــــــــ‬ ‫ﻲ و إﻟﻲ‬ ‫‪1 .‬اﻟﻤﺼﻨﻒ‪ ،‬ج ‪ ، 8‬ص‪ ; 296‬ﺑﺤﺮ اﻻﻧﻮار‪ ،‬ج ‪ ،25‬ص‪ ; 207‬ﺷﺒﻬﺎي ﭘﻴﺸﺎور‪ ،‬ص‪» 649‬اﻧﺘﻬﺖ اﻟﺪﻋﻮة إﻟ ّ‬ ‫ﻲ ﻟﻢ ﻳﺴﺠﺪ أﺣﺪﻧﺎ ﻟﺼﻨﻢ ﻗﻂ ﻓﺎﺗّﺨﺬﻧﻲ ﻧﺒ ّﻴًﺎ و اﺗﺨﺬ ﻋﻠ ّﻴًﺎ وﺻ ّﻴ ًﺎ‪».‬‬ ‫ﻋﻠ ّ‬ ‫‪2 .‬ﻣﻨﺎﻗﺐ ﺁل اﺑﻲ ﻃﺎﻟﺐ‪ ،‬ج ‪ ،1‬ص‪ ; 303‬ﺻﺮاط اﻟﻤﺴﺘﻘﻴﻢ‪ ،‬ج ‪ ،2‬ص‪ ; 51‬ﺷﺒﻬﺎي ﭘﻴﺸﺎور‪» 649 ،‬ﺑﺎﻳﻌﻨﺎ رﺳﻮل‬ ‫ي ﻣﻦ اﻟﺜﻼﺛﺔ‬ ‫ن ﻣﺤﻤّﺪا ﻧﺒﻴّﻪ و ﻋﻠ ّﻴًﺎ وﺻﻴّﻪ ﻓﺄ ّ‬ ‫ﻻ اﻟﻠّ ُﻪ وﺣﺪﻩ ﻻ ﺷﺮﻳﮏ ﻟﻪ و أ ّ‬ ‫اﷲ)ﺻﻠﻲ اﷲ ﻋﻠﻴﻪ وﺁﻟﻪ( ﻋﻠﻲ ﻗﻮل أن ﻻ إِﻟ َﻪ ِإ ﱠ‬ ‫ﺗﺮﮐﻨﺎﻩ ﮐﻔﺮًا‪».‬‬ ‫‪3 .‬ﻣﻨﺎﻗﺐ ﺁل اﺑﻲ ﻃﺎﻟﺐ‪ ،‬ج ‪ ،2‬ص‪ ; 247‬ﻳﻨﺎﺑﻴﻊ اﻟﻤﻮدة ﻟﺬوي اﻟﻘﺮﺑﻲ‪ ،‬ج ‪ ،2‬ص‪ ; 280‬اﻻﻣﺎﻣﺔ واﻟﺘﺒﺼﺮﻩ‪ ،‬ص‪; 21‬‬ ‫ﻲ‬ ‫ﻲ وﺻﻴﺎً‪ ،‬ﺟﻌﻞ ﺷﻴﺚ وﺻ ّ‬ ‫ﻞ ﻧﺒ ّ‬ ‫ن اﷲ ﺗﻌﺎﻟﻲ ﺟﻌﻞ ﻟﮑ ّ‬ ‫ﮐﻤﺎل اﻟﺪﻳﻦ و ﺗﻤﺎم اﻟﻨﻌﻤﺔ‪ ،‬ص‪ ; 212‬ﺷﺒﻬﺎي ﭘﻴﺸﺎور‪ ،‬ص‪» 649‬إ ّ‬ ‫ﻲ ﻋﻴﺴﻲ و ﻋﻠ ّﻴًﺎ وﺻﻴﻲ و وﺻﻴّﻲ ﺧﻴﺮ اﻷوﺻﻴﺎء ﻓﻲ اﻟﺒﺪاء و أﻧﺎ اﻟﺪاﻋﻲ و هﻮ‬ ‫ﻲ ﻣﻮﺳﻲ وﺷﻤﻌﻮن وﺻ ّ‬ ‫ﺁدم وﻳﻮﺷﻊ وﺻ ّ‬ ‫اﻟﻤﻀﻴﻲء‪».‬‬ ‫ﺻﻔﺤﻪ ‪175‬‬

‫داد ﮐﻪ در اﺳﻼم از هﻤﻪ ﻣﻘﺪم ﺗﺮ و ﻋﻤﻠﺶ از هﻤﻪ زﻳﺎدﺗﺮ و ﺻﺒﺮ و ﺑﺮدﺑﺎرﻳﺶ از هﻤﻪ ﺑﻴﺸﺘﺮ ﻣﻲ ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ﺑﻪ درﺳﺘﻲ ﮐﻪ‬ ‫ﺧﺪاي ﺑﺰرگ ﺑﻪ اهﻞ زﻣﻴﻦ ﻧﻈﺮي اﻓﮑﻨﺪ‪ ،‬ﭘﺲ از ﻣﻴﺎن ﺁن هﺎ ﻣﺮا ﺑﺮﮔﺰﻳﺪ و ﺑﻪ ﭘﻴﻐﻤﺒﺮي ﻣﺮﺳﻞ ﻣﺒﻌﻮث ﻧﻤﻮد‪ .‬دوﺑﺎرﻩ‬ ‫ﻧﻈﺮي اﻓﮑﻨﺪ‪ ،‬ﺁﻧﮕﺎﻩ هﻤﺴﺮ ﺗﻮ را از ﻣﻴﺎن ﺁﻧﺎن ﺑﺮﮔﺰﻳﺪ و ﺗﺰوﻳﺞ ﺷﻤﺎ را ﺑﻪ ﻣﻦ وﺣﻲ ﮐﺮد و ﻧﻴﺰ او را وﺻﻲ ﻣﻦ ﻗﺮار‬ ‫داد‪ (1)«.‬اﺑﻦ ﻣﻐﺎزﻟﻲ ﻧﻘﻞ ﻣﻲ ﮐﻨﺪ ﮐﻪ ﭘﻴﻐﻤﺒﺮ در اداﻣﻪ ﻓﺮﻣﻮد‪» :‬اي ﻓﺎﻃﻤﻪ! ﺑﻪ ﻣﺎ اهﻞ ﺑﻴﺖ هﻔﺖ ﺧﺼﻠﺖ ﻋﻄﺎ ﺷﺪﻩ ﮐﻪ‬ ‫ﺑﻪ هﻴﭻ ﮐﺲ دﻳﮕﺮي ﺗﺎ ﮐﻨﻮن ﻋﻄﺎ ﻧﺸﺪﻩ اﺳﺖ و ﮐﺴﻲ ﻧﻴﺰ هﺮﮔﺰ ﺁن را درﮎ ﻧﻤﻲ ﮐﻨﺪ‪:‬‬ ‫‪1 .‬اﻓﻀﻞ ﭘﻴﺎﻣﺒﺮان از ﻣﺎ اﺳﺖ و او ﭘﺪر ﺗﻮ ﻣﻲ ﺑﺎﺷﺪ;‬ ‫‪2 .‬وﺻﻲ ﻣﺎ ﺑﻬﺘﺮﻳﻦ اوﺻﻴﺎ اﺳﺖ و او ﺷﻮهﺮ ﺗﻮ اﺳﺖ;‬ ‫‪3 .‬ﺷﻬﻴﺪ ﻣﺎ ﺑﻬﺘﺮﻳﻦ ﺷﻬﺪا اﺳﺖ و او ﺣﻤﺰﻩ ﻋﻤﻮي ﺗﻮ اﺳﺖ;‪.‬‬ ‫‪4 .‬ﮐﺴﻲ ﮐﻪ داراي دو ﺑﺎل اﺳﺖ و هﺮ وﻗﺖ ﺑﺨﻮاهﺪ در ﺑﻬﺸﺖ ﭘﺮواز ﻣﻲ ﮐﻨﺪ از ﻣﺎﺳﺖ و او ﺟﻌﻔﺮ ﭘﺴﺮ ﻋﻤﻮي ﺗﻮ‬ ‫اﺳﺖ;‬ ‫‪5 .‬دو ﺳﺒﻂ و دو ﺳﻴﺪ ﺟﻮاﻧﺎن اهﻞ ﺑﻬﺸﺖ از ﻣﺎ ﻣﻲ ﺑﺎﺷﻨﺪ و ﺁن هﺎ ﻓﺮزﻧﺪان ﺗﻮاﻧﺪ;‬ ‫‪6 .‬ﺑﻪ ﺁن ﺧﺪاﻳﻲ ﮐﻪ ﺟﺎن ﻣﻦ در دﺳﺖ او اﺳﺖ ﻣﻬﺪي اﻳﻦ اﻣﺖ‪ ،‬هﻤﺎن ﮐﺴﻲ ﮐﻪ ﻋﻴﺴﻲ ﺑﻦ ﻣﺮﻳﻢ ﭘﺸﺖ ﺳﺮ او ﻧﻤﺎز ﻣﻲ‬ ‫ﮔﺬارد‪ ،‬از ﻣﺎ اﺳﺖ و او از اوﻻد ﺗﻮ ﻣﻲ ﺑﺎﺷﺪ‪ (2)«.‬اﺑﺮاهﻴﻢ اﺑﻦ ﻣﺤﻤﺪ ﺣﻤﻮﻳﻨﻲ در ﻓﺮاﺋﺪ دﻧﺒﺎﻟﻪ اﻳﻦ ﺣﺪﻳﺚ را ﭼﻨﻴﻦ ﻧﻘﻞ‬ ‫ﻣﻲ ﮐﻨﺪ ﮐﻪ ﭘﻴﻐﻤﺒﺮ ﺑﻌﺪ از ﻧﺎم ﻣﻬﺪي )ﻋﺞ( ﻓﺮﻣﻮد‪» :‬ﭘﺲ از اﻳﻦ ﮐﻪ زﻣﻴﻦ ﭘﺮ از ﻇﻠﻢ و ﻓﺴﺎد ﺷﻮد او زﻣﻴﻦ را ﭘﺮ از‬ ‫ﻋﺪل و داد ﻣﻲ ﮐﻨﺪ‪ .‬اي ﻓﺎﻃﻤﻪ! ﻣﺤﺰون ﻣﺒﺎش و ﮔﺮﻳﻪ ﻧﮑﻦ ﮐﻪ ﺧﺪاوﻧﺪ از ﻣﻦ ﺑﺮ ﺗﻮ رﺣﻴﻢ ﺗﺮ و ﻣﻬﺮﺑﺎن ﺗﺮ‬ ‫ــــــــــــــــــــــــــــــــــ‬ ‫‪1 .‬ﻳﻨﺎﺑﻴﻊ اﻟﻤﻮدة ﻟﺬوي اﻟﻘﺮﺑﻲ‪ ،‬ج ‪ ،3‬ص‪ ; 269‬ﻧﻬﺞ اﻻﻳﻤﺎن‪ ،‬ص‪ ; 227‬اﻟﻌﻤﺪة‪ ،‬ص‪ ; 267‬ﺷﺒﻬﺎي ﭘﻴﺸﺎور‪،‬‬ ‫ص‪» 650‬ﻳﺎ ﻓﺎﻃﻤﺔ إن ﻟﮑﺮاﻣﺔ اﷲ إﻳﺎﮎ زوﺟﺘﮏ ﻣﻦ أﻗﺪﻣﻬﻢ ﺳﻠﻤﺎ و أﮐﺜﺮهﻢ ﻋﻠﻤﺎ و أﻋﻈﻤﻬﻢ ﺣﻠﻤﺎ إن اﷲ ﺗﻌﺎﻟﻲ اﻃﻠﻊ‬ ‫إﻟﻲ أهﻞ اﻷرض اﻃﻼﻋﺔ ﻓﺎﺧﺘﺎرﻧﻲ ﻣﻨﻬﻢ ﻓﺒﻌﺜﻨﻲ ﻧﺒﻴﺎ ﻣﺮﺳﻼ ﺛﻢ اﻃﻠﻊ اﻃﻼﻋﺔ ﻓﺎﺧﺘﺎر ﻣﻨﻬﻢ ﺑﻌﻠﮏ ﻓﺄوﺣﻲ ﻟﻲ أن أزوﺟﻪ‬ ‫إﻳﺎﮎ و أﺗﺨﺬﻩ وﺻﻴّﺎ‪».‬‬ ‫‪2 .‬ﻳﻨﺎﺑﻴﻊ اﻟﻤﻮدة ﻟﺬوي اﻟﻘﺮﺑﻲ‪ ،‬ج ‪ ،1‬ص‪ ،241‬ج ‪ ،2‬ص‪ ،209‬ج ‪ ،3‬ص‪ ; 389‬ﻧﻬﺞ اﻻﻳﻤﺎن‪ ،‬ص‪ ; 229‬ﺷﺒﻬﺎي‬ ‫ﭘﻴﺸﺎور‪ ،‬ص‪» 650‬ﻳﺎ ﻓﺎﻃﻤﺔ إﻧّﺎ أهﻞ ﺑﻴﺖ أوﺗﻴﻨﺎ ﺳﺒﻊ ﺧﺼﺎل ﻟﻢ ﻳﻌﻄﻬﺎ أﺣﺪ ﻣﻦ اﻷوّﻟﻴﻦ ﻗﺒﻠﻨﺎ أو ﻗﺎل اﻷﻧﺒﻴﺎء و ﻻ ﻳﺪرﮐﻬﺎ‬ ‫أﺣﺪ ﻣﻦ اﻵﺧﺮﻳﻦ ﻏﻴﺮﻧﺎ ﻧﺒﻴﻨﺎ أﻓﻀﻞ اﻷﻧﺒﻴﺎء و هﻮ أﺑﻮﮎ و وﺻﻴﻨﺎ أﻓﻀﻞ اﻷوﺻﻴﺎء و هﻮ ﺑﻌﻠﮏ و ﺷﻬﻴﺪﻧﺎ ﺧﻴﺮ اﻟﺸﻬﺪاء‬ ‫و هﻮ ﺣﻤﺰة ﻋﻤﮏ و ﻣﻨﺎ ﻣﻦ ﻟﻪ ﺟﻨﺎﺣﺎن ﻳﻄﻴﺮ ﺑﻬﻤﺎ ﻓﻲ اﻟﺠﻨﺔ ﺣﻴﺚ ﻳﺸﺎء و هﻮ ﺟﻌﻔﺮ اﺑﻦ ﻋﻤﮏ و ﻣﻨﺎ ﺳﺒﻄﺎ هﺬﻩ اﻷﻣﺔ‬ ‫و هﻤﺎ اﺑﻨﺎﮎ و ﻣﻨﺎ و اﻟﺬي ﻧﻔﺴﻲ ﺑﻴﺪﻩ ﻣﻬﺪي هﺬﻩ اﻷﻣﺔ‪».‬‬ ‫ﺻﻔﺤﻪ ‪176‬‬ ‫اﺳﺖ‪ ،‬و اﻳﻦ ﺑﻪ ﺧﺎﻃﺮ ﻣﻮﻗﻌﻴﺖ ﺗﻮ در ﻗﻠﺐ ﻣﻦ ﻣﻲ ﺑﺎﺷﺪ;‬ ‫‪7 .‬ﺑﻪ ﺗﺤﻘﻴﻖ ﺗﻮ را ﺑﻪ هﻤﺴﺮي ﮐﺴﻲ ﺗﺰوﻳﺞ ﻧﻤﻮدﻩ ﮐﻪ از ﺣﻴﺚ ﺣﺴﺐ از هﻤﻪ ﺑﺰرﮔﺘﺮ‪ ،‬از ﺣﻴﺚ ﻧﺴﺐ از هﻤﻪ ﮔﺮاﻣﻲ‬ ‫ﺗﺮ‪ ،‬ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ رﻋﻴﺖ از هﻤﻪ ﻣﻬﺮﺑﺎن ﺗﺮ‪ ،‬ﺑﻪ ﻣﺴﺎوات از هﻤﻪ ﻋﺎدل ﺗﺮ و ﺑﻪ ﻗﻀﺎوت ﺑﻴﻦ دو ﻧﻔﺮ از هﻤﻪ ﺑﻴﻨﺎﺗﺮ‬ ‫اﺳﺖ‪)1)«.‬‬

‫ﻣﺴﻠﻤًﺎ ﻣﻨﻈﻮر از وﺻﻲ ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ ﺑﻮدن‪ ،‬وارث و وﺻﻲ ﺷﺨﺼﻲ اﻳﺸﺎن ﻧﻴﺴﺖ‪ ،‬ﮐﻪ ﻋﺪﻩ اي ﻣﻲ ﮔﻮﻳﻨﺪ ﺧﻠﻴﻔﻪ وﻗﺖ ﻣﻲ‬ ‫ﺗﻮاﻧﺪ وﺻﻲ ﭘﻴﻐﻤﺒﺮ ﻧﻴﺰ ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬هﻤﺎﻧﻄﻮر ﮐﻪ ﺑﻴﺎن ﺷﺪ‪ ،‬ﺧﻼﻓﺖ و وﺻﺎﻳﺖ ﺑﺎﻳﺪ هﺮ دو در ﻓﺮد واﺣﺪي ﺟﻤﻊ ﺷﻮد‪ .‬ﺑﻪ‬ ‫ﻋﺒﺎرت دﻳﮕﺮ‪ ،‬وﺻﺎﻳﺖ هﻤﺎن ﺧﻼﻓﺖ ﻣﻲ ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ﭼﻮن ﺑﺎ ﻗﺪري دﻗﺖ ﺑﻪ اﺣﺎدﻳﺚ ﻣﺮﺑﻮﻃﻪ در ﻣﻲ ﻳﺎﺑﻴﻢ ﮐﻪ اﮔﺮ وﺻﻲ‬ ‫ﺑﻮدن ﻋﻠﻲ)ﻋﻠﻴﻪ اﻟﺴﻼم(وﺻﺎﻳﺖ ﺷﺨﺼﻲ ﺑﻮد‪ ،‬در اﻳﻦ ﺻﻮرت ﻧﻴﺎزي ﺑﻪ ﺣﮑﻢ و ﺳﻔﺎرش ﭘﺮوردﮔﺎر ﻧﺒﻮد‪ .‬هﻤﺎﻧﮕﻮﻧﻪ‬ ‫ﮐﻪ ﺷﻴﺚ‪ ،‬ﺷﻤﻌﻮن و ﻳﻮﺷﻊ‪ ،‬وﺻﻲ ﺷﺨﺼﻲ ﭘﻴﺎﻣﺒﺮان زﻣﺎن ﺧﻮﻳﺶ ﻧﺒﻮدﻧﺪ‪ .‬اﻳﻦ ﻣﻌﻨﺎ را اﺑﻦ اﺑﻲ اﻟﺤﺪﻳﺪ در ﺟﻠﺪ اول‬ ‫ﺷﺮح ﻧﻬﺞ اﻟﺒﻼﻏﻪ ﭼﻨﻴﻦ ﻣﻲ ﮔﻮﻳﺪ‪» :‬هﻴﭻ ﺷﮏ و ﺷﺒﻬﻪ اي ﻧﺰد ﻣﺎ ﻧﻴﺴﺖ ﮐﻪ ﻋﻠﻲ)ﻋﻠﻴﻪ اﻟﺴﻼم(‪ ،‬وﺻﻲ رﺳﻮل‬ ‫اﷲ)ﺻﻠﻲ اﷲ ﻋﻠﻴﻪ وﺁﻟﻪ( اﺳﺖ‪ .‬هﺮ ﭼﻨﺪ ﮐﺴﺎﻧﻲ ﮐﻪ ﻧﺰد ﻣﺎ ﻣﻨﺴﻮب ﺑﻪ ﻋﻨﺎد هﺴﺘﻨﺪ ﺑﺎ اﻳﻦ ﺣﻘﻴﻘﺖ ﻣﺨﺎﻟﻔﺖ ورزﻳﺪﻩ‬ ‫اﻧﺪ‪ (2)«.‬ﺑﻪ هﻤﻴﻦ ﺟﻬﺖ اﺳﺖ ﮐﻪ ﺑﻪ هﻨﮕﺎم وﻓﺎت ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ ﺳﺮ ﻣﺒﺎرﮎ ﺣﻀﺮت ﺑﺮ ﺳﻴﻨﻪ ﻣﻮﻻﻧﺎ اﻣﻴﺮاﻟﻤﺆﻣﻨﻴﻦ)ﻋﻠﻴﻪ‬ ‫اﻟﺴﻼم(ﺑﻮدﻩ و در ﺁن هﻨﮕﺎم‪ ،‬ﺗﻤﺎم اﺑﻮاب ﻋﻠﻮم را ﺑﻪ ﺳﻴﻨﻪ ﻋﻠﻲ)ﻋﻠﻴﻪ اﻟﺴﻼم( ﺑﺎز ﻧﻤﻮدﻩ اﺳﺖ‪.‬‬ ‫ﺑﺴﻴﺎري از ﮐﺘﺐ اهﻞ ﺳﻨﺖ از ﺟﻤﻠﻪ ﺟﻠﺪهﺎي ﭼﻬﺎرم و ﺷﺸﻢ ﮐﻨﺰ اﻟﻌﻤﺎل‪ ،‬ﺟﺰء دوم ﻃﺒﻘﺎت ﻣﺤﻤﺪ ﺑﻦ ﺳﻌﺪ ﮐﺎﺗﺐ‪ ،‬ﺟﻠﺪ‬ ‫ﺳﻮم ﺣﺎﮐﻢ ﻣﺴﺘﺪرﮎ ﻧﻴﺸﺎﺑﻮري‪ ،‬ﺟﻠﺪ ﺳﻮم ﻣﺴﻨﺪ اﻣﺎم اﺣﻤﺪ ﺣﻨﺒﻞ و ﺣﻠﻴﺔ اﻻوﻟﻴﺎ ﺣﺎﻓﻆ اﺑﻮ ﻧﻌﻴﻢ ﺟﻤﻠﮕﻲ از ام اﻟﻤﺆﻣﻨﻴﻦ‬ ‫ام ﺳﻠﻤﻪ و ﺟﺎﺑﺮ ﺑﻦ ﻋﺒﺪاﷲ اﻧﺼﺎري ﻧﻘﻞ ﻣﻲ ﮐﻨﻨﺪ ﮐﻪ رﺳﻮل اﷲ)ﺻﻠﻲ اﷲ ﻋﻠﻴﻪ وﺁﻟﻪ( ﺑﻪ هﻨﮕﺎم ارﺗﺤﺎل‪ ،‬ﻋﻠﻲ)ﻋﻠﻴﻪ‬ ‫اﻟﺴﻼم( را ﻃﻠﺒﻴﺪ و ﺳﺮ ﺧﻮد را ﺑﺮ‬ ‫ــــــــــــــــــــــــــــــــــ‬ ‫‪1 .‬ﺗﺎرﻳﺦ ﻣﺪﻳﻨﻪ دﻣﺸﻖ‪ ،‬ج ‪ ،42‬ص‪ ; 130‬ﻳﻨﺎﺑﻴﻊ اﻟﻤﻮدة ﻟﺬوي اﻟﻘﺮﺑﻲ‪ ،‬ج ‪ ،1‬ص‪ ; 241‬ﺷﺒﻬﺎي ﭘﻴﺸﺎور‪ ،‬ص‪650‬‬ ‫ﻞ أرﺣﻢ ﺑﮏ و أرأف ﻋﻠﻴﮏ‬ ‫ن اﷲ ﻋ ّﺰ و ﺟ ّ‬ ‫ﻻ ﮐﻤﺎ ﻣﻠﺌﺖ ﺟﻮرًا ﻳﺎ ﻓﺎﻃﻤﺔ ﻻ ﺗﺤﺰﻧﻲ و ﻻ ﺗﺒﮑﻲ ﻓﺈ ّ‬ ‫»و ﻳﻤﻸ اﻷرض ﻋﺪ ً‬ ‫ﻣﻨّﻲ و ذﻟﮏ ﻟﻤﮑﺎﻧﮏ ﻣﻨّﻲ و ﻣﻮﻗﻌﮏ ﻣﻦ ﻗﻠﺒﻲ ﻗﺪ زوﺟﮏ اﷲ زوﺟﮏ و هﻮ أﻋﻈﻤﻬﻢ ﺣﺴﺒًﺎ و أﮐﺮﻣﻬﻢ ﻣﻨﺼﺒًﺎ و‬ ‫أرﺣﻤﻬﻢ ﺑﺎﻟﺮﻋﻴﺔ و أﻋﺪﻟﻬﻢ ﺑﺎﻟﺴﻮﻳﺔ و أﺑﺼﺮهﻢ ﺑﺎﻟﻘﻀﻴﺔ‪».‬‬ ‫ن ﻋﻠ ّﻴًﺎ)ﻋﻠﻴﻪ‬ ‫‪2 .‬ﺷﺮح ﻧﻬﺞ اﻟﺒﻼﻏﻪ اﺑﻦ اﺑﻲ اﻟﺤﺪﻳﺪ‪ ،‬ج ‪ ،1‬ص‪ ; 139‬ﺷﺒﻬﺎي ﭘﻴﺸﺎور‪ ،‬ص‪» 653‬ﻓﻼ رﻳﺐ ﻋﻨﺪﻧﺎ أ ّ‬ ‫ﻲ رﺳﻮل اﷲ)ﺻﻠﻲ اﷲ ﻋﻠﻴﻪ وﺁﻟﻪ( و إن ﺧﺎﻟﻒ ﻓﻲ ذﻟﮏ ﻣﻦ هﻮ ﻣﻨﺴﻮب ﻋﻨﺪﻧﺎ إﻟﻲ اﻟﻌﻨﺎد‪».‬‬ ‫اﻟﺴﻼم(ﮐﺎن وﺻ ّ‬ ‫ﺻﻔﺤﻪ ‪177‬‬ ‫ﺳﻴﻨﻪ او ﮔﺬاﺷﺖ ﺗﺎ روح از ﺑﺪﻧﺶ ﻣﻔﺎرﻗﺖ ﻧﻤﻮد‪ .‬از هﻤﻪ ﻣﻬﻤﺘﺮ‪ ،‬ﻓﺮﻣﺎﻳﺶ ﺧﻮد اﻣﻴﺮاﻟﻤﺆﻣﻨﻴﻦ)ﻋﻠﻴﻪ اﻟﺴﻼم( در ﻧﻬﺞ‬ ‫اﻟﺒﻼﻏﻪ اﺳﺖ ﮐﻪ اﺑﻦ اﺑﻲ اﻟﺤﺪﻳﺪ در ﺟﻠﺪ دوم ﺷﺮح ﻧﻬﺞ اﻟﺒﻼﻏﻪ ﭼﻨﻴﻦ ﻧﻘﻞ ﻣﻲ ﮐﻨﺪ‪» :‬ﺑﻪ ﺗﺤﻘﻴﻖ ﮐﻪ ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ ﺧﺪا)ﺻﻠﻲ اﷲ‬ ‫ﻋﻠﻴﻪ وﺁﻟﻪ( در ﺣﺎﻟﻲ ﻗﺒﺾ روح ﺷﺪ ﮐﻪ ﺳﺮش روي ﺳﻴﻨﻪ ﻣﻦ ﺑﻮد‪ .‬روح ﺁن ﺣﻀﺮت در ﺣﺎﻟﻲ ﮐﻪ روي دﺳﺖ ﻣﻦ ﺑﻮد‬ ‫ﺧﺎرج ﺷﺪ و ﻣﻦ دﺳﺖ هﺎﻳﻢ را ﺑﺮ ﺻﻮرﺗﻢ ﮐﺸﻴﺪم‪ (1)«.‬در ﺟﻠﺪ دوم ﺷﺮح ﻧﻬﺞ اﻟﺒﻼﻏﻪ ﻧﻴﺰ ﻧﻘﻞ ﺷﺪﻩ ﮐﻪ هﻨﮕﺎﻣﻲ ﮐﻪ‬ ‫اﻣﺎم ﻋﻠﻲ)ﻋﻠﻴﻪ اﻟﺴﻼم(هﻤﺴﺮش ﺻﺪﻳﻘﻪ ﮐﺒﺮي را دﻓﻦ ﻣﻲ ﮐﺮد‪ ،‬ﺧﻄﺎب ﺑﻪ رﺳﻮل اﷲ)ﺻﻠﻲ اﷲ ﻋﻠﻴﻪ وﺁﻟﻪ( ﻓﺮﻣﻮد‪» :‬ﺑﻪ‬ ‫ﺗﺤﻘﻴﻖ ﮐﻪ ﺗﻮ را در ﻟﺤﺪ ﻗﺒﺮ ﻗﺮار دادم و روح ﺗﻮ ﺑﻴﻦ ﮔﻠﻮ و ﺳﻴﻨﻪ ﻣﻦ ﺧﺎرج ﺷﺪ‪)2)«.‬‬ ‫ﺑﺎ وﺟﻮد هﻤﻪ اﻳﻦ اﺣﺎدﻳﺚ‪ ،‬هﻨﻮز ﺑﺮﺧﻲ ﻣﺘﻌﺼﺐ ﻣﻲ ﭘﺮﺳﻨﺪ‪ :‬هﻤﺎﻧﮕﻮﻧﻪ ﮐﻪ اﺑﻮﺑﮑﺮ و ﻋﻤﺮ ﻣﻄﺎﺑﻖ دﺳﺘﻮر ﻗﺮﺁن ﻣﺠﻴﺪ‬ ‫ﻋﻠَﻲ‬ ‫ف ﺣَﻘًّﺎ َ‬ ‫ﻦ ﺑِﺎﻟْ َﻤﻌْﺮُو ِ‬ ‫ﻷﻗْ َﺮﺑِﻴ َ‬ ‫ﻦ َواْ َ‬ ‫ﺻ ﱠﻴ ُﺔ ِﻟﻠْﻮاِﻟ َﺪﻳْ ِ‬ ‫ﺧﻴْﺮًا اﻟْ َﻮ ِ‬ ‫ﮎ َ‬ ‫ت ِإنْ َﺗ َﺮ َ‬ ‫ﺣ َﺪ ُﮐ ُﻢ اﻟْ َﻤﻮْ ُ‬ ‫ﻀ َﺮ َأ َ‬ ‫ﺣ َ‬ ‫ﮑﻢْ إِذا َ‬ ‫ﻋَﻠﻴْ ُ‬ ‫ﺐ َ‬ ‫ﮐﻪ ﻣﻲ ﻓﺮﻣﺎﻳﺪ‪ُ { :‬ﮐ ِﺘ َ‬ ‫ﻦ}; »ﭼﻮن ﻣﺮگ ﺑﺮ ﻳﮑﻲ از ﺷﻤﺎ ﻓﺮا رﺳﺪ ﺑﺮ ﺷﻤﺎ اﺳﺖ ﮐﻪ اﮔﺮ داراي ﻣﺘﺎع دﻧﻴﻮي هﺴﺘﻴﺪ ﺑﻪ واﻟﺪﻳﻦ و ﺧﻮﻳﺸﺎن‬ ‫اﻟْ ُﻤ ﱠﺘﻘِﻴ َ‬ ‫ﺧﻮد ﺑﻪ ﭼﻴﺰ ﺷﺎﻳﺴﺘﻪ و ﺣﻘﻲ وﺻﻴﺖ ﮐﻨﻴﺪ ﮐﻪ ﺳﺰاوار ﻣﺘﻘﻴﻦ اﺳﺖ«)‪ (3‬ﺑﻪ هﻨﮕﺎم ﻓﻮت وﺻﻴﺖ ﺧﻮد را ﻧﻮﺷﺘﻪ اﻧﺪ‪ ،‬ﭼﺮا‬ ‫وﺻﻴﺖ ﻧﺎﻣﻪ اي از رﺳﻮل اﷲ)ﺻﻠﻲ اﷲ ﻋﻠﻴﻪ وﺁﻟﻪ( ﮐﻪ در ﺁن ﻋﻠﻲ)ﻋﻠﻴﻪ اﻟﺴﻼم( را وﺻﻲ ﺧﻮد ﻗﺮار دادﻩ ﺑﺎﺷﺪ وﺟﻮد‬ ‫ﻧﺪارد؟‬ ‫در ﺑﺴﻴﺎري از ﻣﻨﺎﺑﻊ ﻣﺬﮐﻮر‪ ،‬از ﺟﻤﻠﻪ در ﺟﺎﻣﻊ ﻋﺒﺪ اﻟﺮزاق ﺁﻣﺪﻩ اﺳﺖ ﮐﻪ ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ ﻓﺮﻣﻮد‪» :‬اي ﻋﻠﻲ! ﺗﻮ ﺑﺮادر و‬ ‫وزﻳﺮ ﻣﻨﻲ ﮐﻪ دﻳﻦ ﻣﺮا ادا‪ ،‬وﻋﺪﻩ ﻣﺮا وﻓﺎ و ذﻣﻪ ﻣﺮا ﺑﺮي ﻣﻲ ﮐﻨﻲ‪ .‬ﻣﺮا ﻏﺴﻞ ﻣﻲ دهﻲ‪ ،‬دِﻳﻦ ﻣﺮا ادا ﻣﻲ ﮐﻨﻲ و در‬ ‫ﻗﺒﺮ ﭘﻨﻬﺎﻧﻢ ﻣﻲ ﮐﻨﻲ‪ (4)«.‬ﺑﻪ ﺷﻬﺎدت ﺗﺎرﻳﺦ‪،‬‬ ‫ــــــــــــــــــــــــــــــــــ‬

‫‪1 .‬ﻣﻌﺎﻟﻢ اﻟﻤﺪرﺳﺘﻴﻦ‪ ،‬ج ‪ ،1‬ص‪ ; 235‬ﻳﻨﺎﺑﻴﻊ اﻟﻤﻮدة ﻟﺬوي اﻟﻘﺮﺑﻲ‪ ،‬ج ‪ ،3‬ص‪ ; 436‬اﺣﺎدﻳﺚ ام اﻟﻤﺆﻣﻨﻴﻦ ﻋﺎﻳﺸﻪ‪ ،‬ج‬ ‫ل‬ ‫ﺾ َرﺳُﻮ ُ‬ ‫‪ ،2‬ص‪ ; 205‬ﺷﺮح ﻧﺞ اﻟﺒﻼﻏﻪ اﺑﻦ اﺑﻲ اﻟﺤﺪﻳﺪ‪ ،‬ج ‪ ،10‬ص‪ ; 179‬ﺷﺒﻬﺎي ﭘﻴﺸﺎور‪ ،‬ص‪َ » 652‬و َﻟ َﻘﺪْ ُﻗ ِﺒ َ‬ ‫ﻋﻠَﻲ َوﺟْﻬِﻲ‪».‬‬ ‫ﺴ ُﻪ ﻓِﻲ َﮐﻔﱢﻲ َﻓَﺄﻣْ َﺮرْ ُﺗﻬَﺎ َ‬ ‫ﺳ ُﻪ َﻟ َﻌﻠَﻲ َ‬ ‫ن َرأْ َ‬ ‫اﻟﱠﻠ ِﻪ)ﺻﻠﻲ اﷲ ﻋﻠﻴﻪ وﺁﻟﻪ( َو ِإ ﱠ‬ ‫ﺻﺪْرِي َو َﻗﺪْ ﺳَﺎَﻟﺖْ َﻧﻔْ ُ‬ ‫‪2 .‬ﺷﺮح ﻧﻬﺞ اﻟﺒﻼﻏﻪ اﺑﻦ اﺑﻲ اﻟﺤﺪﻳﺪ‪ ،‬ج ‪ ،10‬ص‪ ; 266‬ﺷﺒﻬﺎي ﭘﻴﺸﺎور‪ ،‬ص‪» 652‬ﻓﻠﻘﺪ وﺳﺪﺗﮏ ﻓﻲ ﻣﻠﺤﻮدة ﻗﺒﺮﮎ‬ ‫و ﻓﺎﺿﺖ ﺑﻴﻦ ﻧﺤﺮي و ﺻﺪري ﻧﻔﺴﮏ‪».‬‬ ‫‪3 .‬ﺑﻘﺮﻩ )‪180 :(2‬‬ ‫ﻲ أﻧﺖ‬ ‫‪4 .‬ﻳﻨﺎﺑﻴﻊ اﻟﻤﻮدة ﻟﺬوي اﻟﻘﺮﺑﻲ‪ ،‬ج ‪ ،1‬ص‪ 370‬و ‪ ; 374‬اﻟﻤﺒﺎهﻠﻪ‪ ،‬ص‪ ; 52‬ﺷﺒﻬﺎي ﭘﻴﺸﺎور‪ ،‬ص‪» 654‬ﻳﺎ ﻋﻠ ّ‬ ‫أﺧﻲ و وزﻳﺮي و ﺗﻘﻀﻲ دﻳﻨﻲ و ﺗﻨﺠﺰ وﻋﺪي و ﺗﺒﺮيء ذﻣﺘﻲ و أﻧﺖ ﺗﻐﺴﻠﻨﻲ و ﺗﻮدي دﻳﻨﻲ و ﺗﻮارﻳﻨﻲ ﻓﻲ ﺣﻔﺮﺗﻲ‪».‬‬ ‫ﺻﻔﺤﻪ ‪178‬‬ ‫اﻣﻴﺮاﻟﻤﺆﻣﻨﻴﻦ)ﻋﻠﻴﻪ اﻟﺴﻼم( هﻤﻪ اﻳﻦ ﺳﻔﺎرﺷﺎت ﭘﻴﻐﻤﺒﺮ را اﻧﺠﺎم دادﻩ‪ ،‬اﻳﺸﺎن را ﻏﺴﻞ‪ ،‬ﮐﻔﻦ و دﻓﻦ ﻧﻤﻮد‬ ‫و ﭘﺎﻧﺼﺪ هﺰار درهﻢ دِﻳﻦ ﺁن ﺣﻀﺮت را هﻢ ادا ﮐﺮد‪ .‬هﻤﻪ ﻣﺴﻠﻤﻴﻦ اﺗﻔﺎق ﻧﻈﺮدارﻧﺪ ﮐﻪ اﻣﻮر ﻓﻮق‪ ،‬ﺗﻮﺳﻂ ﻋﻠﻲ)ﻋﻠﻴﻪ‬ ‫اﻟﺴﻼم( اﻧﺠﺎم ﮔﺮدﻳﺪﻩ و ﮐﺲ دﻳﮕﺮي در اﻳﻦ ﮐﺎرهﺎ ﭘﻴﺶ ﻗﺪم ﻧﺸﺪ‪ .‬ﺑﺴﻴﺎري از اﮐﺎﺑﺮ ﺻﺤﺎﺑﻪ ﮐﻪ ﺑﻌﺪهﺎ ﺑﻪ ﺧﻼﻓﺖ‬ ‫رﺳﻴﺪﻧﺪ ﺑﻪ هﻨﮕﺎم ﻏﺴﻞ‪ ،‬ﮐﻔﻦ و دﻓﻦ رﺳﻮل اﷲ)ﺻﻠﻲ اﷲ ﻋﻠﻴﻪ وﺁﻟﻪ( ﻣﺸﻐﻮل ﺗﻌﻴﻴﻦ ﺧﻠﻴﻔﻪ و ﺗﻘﺴﻴﻢ ﺧﻼﻓﺖ ﺑﻮدﻧﺪ‪ .‬ﺣﺘﻲ‬ ‫ﺑﻌﺪهﺎ دِﻳﻦ ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ )ﭘﺎﻧﺼﺪ هﺰار درهﻢ( را از ﺑﻴﺖ اﻟﻤﺎل ادا ﻧﮑﺮدﻧﺪ و اﻳﻦ ﺧﻮد‪ ،‬ﺑﻪ ﻣﻌﻨﺎي ﭘﺬﻳﺮش ﻋﻤﻠﻲ وﺻﻲ و‬ ‫وارث ﺑﻮدن ﻋﻠﻲ)ﻋﻠﻴﻪ اﻟﺴﻼم(ﻣﻲ ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬زﻳﺮا اﮔﺮ ﮐﺲ دﻳﮕﺮي وﺻﻲ و وارث ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ ﺑﻮد‪ ،‬او ﺑﺎﻳﺪ ﻋﻬﺪﻩ دار اﻧﺠﺎم اﻳﻦ‬ ‫اﻣﻮر ﻣﻲ ﺷﺪ ﻧﻪ ﻋﻠﻲ)ﻋﻠﻴﻪ اﻟﺴﻼم‪).‬‬ ‫اﻣﺎ در ﻣﻮرد وﺻﻴﺖ ﻣﮑﺘﻮب ﺑﺎﻳﺪ ﮔﻔﺖ‪ :‬اﻳﻦ رﺳﻮل اﷲ)ﺻﻠﻲ اﷲ ﻋﻠﻴﻪ وﺁﻟﻪ( ﻧﻴﺴﺖ ﮐﻪ ﺑﺎﻳﺴﺘﻲ ﻣﺎﻧﻨﺪ اﺑﻮﺑﮑﺮ و ﻋﻤﺮ‬ ‫وﺻﻴﺖ ﺧﻮد را ﺑﻨﻮﻳﺴﺪ; ﺑﻠﮑﻪ اﺑﻮﺑﮑﺮ و ﻋﻤﺮاﻧﺪ ﮐﻪ ﻣﻄﺎﺑﻖ دﺳﺘﻮرات اﻳﺸﺎن وﺻﻴﺖ ﺧﻮد را ﻧﻮﺷﺘﻪ اﻧﺪ‪ .‬ﭘﻴﻐﻤﺒﺮي ﮐﻪ‬ ‫ﺁن هﻤﻪ ﺗﺄﮐﻴﺪ ﺑﺮ وﺻﻴﺖ دارد ﺗﺎ ﺁﻧﺠﺎ ﮐﻪ ﻣﻲ ﻓﺮﻣﺎﻳﺪ‪» :‬ﮐﺴﻲ ﮐﻪ ﺑﺪون وﺻﻴﺖ ﺑﻤﻴﺮد ﻣﺎﻧﻨﺪ زﻣﺎن ﺟﺎهﻠﻴﺖ ﻣﺮدﻩ‬ ‫اﺳﺖ‪)1)«.‬‬ ‫وﻗﺘﻲ ﻧﻮﺑﺖ ﺑﻪ ﺧﻮد اﻳﺸﺎن رﺳﻴﺪ و ﺑﺎ ﺁن ﮐﻪ ‪ 23‬ﺳﺎل‪ ،‬وﺻﻴﺖ هﺎي ﺧﻮد را ﺑﻪ ﻳﮕﺎﻧﻪ وﺻﻲ اش ﮔﻮﺷﺰد ﻧﻤﻮدﻩ اﺳﺖ‪،‬‬ ‫ﺑﻪ هﻨﮕﺎم وﻓﺎت‪ ،‬ﺧﻮاﺳﺖ ﺁﻧﭽﻪ را در ﺁن ﻣﺪت ﮔﻔﺘﻪ ﺑﻮد ﺗﮑﻤﻴﻞ ﮐﻨﺪ ﺗﺎ ﺑﺪان وﺳﻴﻠﻪ از ﮔﻤﺮاهﻲ‪ ،‬ﺿﻼﻟﺖ‪ ،‬ﻧﺰاع و‬ ‫دودﺳﺘﮕﻲ اﻣﺘﺶ ﺟﻠﻮﮔﻴﺮي ﻧﻤﺎﻳﺪ‪ .‬ﺑﺎزﻳﮕﺮان ﺳﻴﺎﺳﻲ و ﺗﺸﻨﮕﺎن ﻗﺪرت‪ ،‬ﻣﻤﺎﻧﻌﺖ ﮐﺮدﻧﺪ ﮐﻪ اﻳﺸﺎن وﻇﻴﻔﻪ اﻟﻬﻲ و ﺷﺮﻋﻲ‬ ‫ﺧﻮد را ﻋﻤﻠﻲ ﻧﻤﺎﻳﻨﺪ‪ .‬اﻳﻦ ﻣﻄﻠﺐ را اﻣﺎم ﺑﺨﺎري و ﻣﺴﻠﻢ در ﺻﺤﻴﺤﻴﻦ ﺧﻮد ﻧﻘﻞ ﮐﺮدﻩ اﻧﺪ ﮐﻪ رﺳﻮل اﷲ)ﺻﻠﻲ اﷲ ﻋﻠﻴﻪ‬ ‫وﺁﻟﻪ( هﻨﮕﺎم رﺣﻠﺖ ﻓﺮﻣﻮد‪» :‬دوات و ﮐﺎﻏﺬ ﺑﻴﺎورﻳﺪ ﺗﺎ ﺑﺮاﻳﺘﺎن ﭼﻴﺰي ﺑﻨﻮﻳﺴﻢ ﮐﻪ ﮔﻤﺮاﻩ ﻧﺸﻮﻳﺪ‪ «.‬ﻋﺪﻩ اي از ﺣﻀﺎر ﺑﺮ‬ ‫ﺑﺎﻟﻴﻦ اﻳﺸﺎن ﺑﻪ اﻏﻮاي ـ ﻋﻤﺮ ﺑﻦ اﻟﺨﻄﺎب ـ ﻏﻮﻏﺎ ﻧﻤﻮدﻩ و ﮔﻔﺘﻨﺪ‪ :‬ﺁن ﺣﻀﺮت هﺬﻳﺎن ﻣﻲ ﮔﻮﻳﺪ‪ .‬هﻢ ﺑﺨﺎري و هﻢ ﻣﺴﻠﻢ‬ ‫در ﺻﺤﻴﺤﻴﻦ و ﻧﻴﺰ ﺣﻤﻴﺪي در ﺟﻤﻊ ﺑﻴﻦ اﻟﺼﺤﻴﺤﻴﻦ و اﻣﺎم اﺣﻤﺪ ﺣﻨﺒﻞ در ﺟﻠﺪ اول ﻣﺴﻨﺪ ﻧﻘﻞ ﻧﻤﻮدﻩ اﻧﺪ ﮐﻪ ﻋﺒﺪاﷲ ﺑﻦ‬ ‫ﻋﺒﺎس ﭘﻴﻮﺳﺘﻪ ﮔﺮﻳﻪ ﻣﻲ ﮐﺮد‪ ،‬اﺷﮏ ﻣﻲ رﻳﺨﺖ و ﻣﻲ ﮔﻔﺖ‪» :‬ﻳﻮم اﻟﺨﻤﻴﺲ ﻣﺎ ﻳﻮم اﻟﺨﻤﻴﺲ«; روز ﭘﻨﺠﺸﻨﺒﻪ ﭼﻪ روز‬ ‫ﭘﻨﺠﺸﻨﺒﻪ اي؟! از وي ﭘﺮﺳﻴﺪﻧﺪ ﻣﮕﺮ در روز ﭘﻨﺠﺸﻨﺒﻪ ﭼﻪ‬ ‫ــــــــــــــــــــــــــــــــــ‬ ‫‪1 .‬روﺿﺔ اﻟﻮاﻋﻈﻴﻦ‪ ،‬ص‪ ; 482‬ﻣﻨﺎﻗﺐ ﺁل اﺑﻲ ﻃﺎﻟﺐ‪ ،‬ج ‪ ،2‬ص‪ ; 246‬ﻧﻬﺞ اﻻﻳﻤﺎن‪ ،‬ص‪ ; 208‬ﺷﺒﻬﺎي ﭘﻴﺸﺎور‪،‬‬ ‫ص‪» 655‬ﻣَﻦ ﻣﺎت ﺑﻐﻴﺮ وﺻﻴّﺔ ﻣﺎت ﻣﻴﺘﺔ ﺟﺎهﻠﻴﺔ‪».‬‬ ‫ﺻﻔﺤﻪ ‪179‬‬

‫ﺷﺪﻩ اﺳﺖ ﮐﻪ ﺗﻮ ﺑﻪ ﮔﺮﻳﻪ اﻓﺘﺎدﻩ اي؟ ﮔﻔﺖ‪ :‬ﭼﻮن ﺑﻴﻤﺎري ﺑﺮ ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ ﻣﺴﺘﻮﻟﻲ ﮔﺸﺖ‪ ،‬ﻓﺮﻣﻮد‪» :‬دوات و ﮐﺎﻏﺬ ﺑﻴﺎورﻳﺪ ﺗﺎ‬ ‫ﺑﺮاي ﺷﻤﺎ ﮐﺘﺎﺑﻲ ﺑﻨﻮﻳﺴﻢ ﮐﻪ ﺑﻌﺪ از ﻣﻦ هﺮﮔﺰ ﮔﻤﺮاﻩ ﻧﺸﻮﻳﺪ«)‪ (1‬اﻣﺎ ﺑﻌﻀﻲ از ﺣﻀﺎر ﻣﺠﻠﺲ ﻣﺎﻧﻊ ﺷﺪﻧﺪ و ﮔﻔﺘﻨﺪ‪» :‬او‬ ‫هﺬﻳﺎن ﻣﻲ ﮔﻮﻳﺪ و ﻗﺮان ﻣﺎ را ﺑﺲ اﺳﺖ‪ «.‬ﺁن هﺎ ﻧﻪ ﻓﻘﻂ از وﺻﻴﺖ ﻧﻮﺷﺘﻦ ﺁن ﺣﻀﺮت ﻣﻤﺎﻧﻌﺖ ﮐﺮدﻧﺪ‪ ،‬ﺑﻠﮑﻪ ﺑﻪ اﻳﺸﺎن‬ ‫زﺧﻢ زﺑﺎن هﻢ زدﻧﺪ و ﮔﻔﺘﻨﺪ‪ :‬در ﺁﺧﺮ ﻋﻤﺮ هﺬﻳﺎن ﻣﻲ ﮔﻮﻳﺪ‪.‬‬ ‫اﻣﺎم ﻏﺰاﻟﻲ در ﻣﻘﺎﻟﻪ ﭼﻬﺎرم ﺳﺮ اﻟﻌﺎﻟﻤﻴﻦ ﻣﻲ ﮔﻮﻳﺪ ﺑﻌﺪ از ﺁن ﻋﻤﺮ ﮔﻔﺖ‪» :‬اﻳﻦ ﻣﺮد را واﮔﺬارﻳﺪ ﮐﻪ او هﺬﻳﺎن ﻣﻲ‬ ‫ﮔﻮﻳﺪ‪ ،‬ﮐﺘﺎب ﺧﺪا ﻣﺎ را ﺑﺲ اﺳﺖ‪ (2)«.‬ﭘﺲ از اﻳﻦ ﮔﻔﺘﻪ ﻋﻤﺮ‪ ،‬اﺻﺤﺎب ﺣﺎﺿﺮ دو ﮔﺮوﻩ ﺷﺪﻧﺪ‪ .‬ﻋﺪﻩ اي ﺑﻪ ﻃﺮﻓﺪاري‬ ‫از ﻋﻤﺮ و ﺟﻤﻌﻲ دﻳﮕﺮ ﺑﻪ ﻣﻨﻈﻮر ﺁوردن دوات و ﮐﺎﻏﺬ ﺑﺮاي ﭘﻴﻐﻤﺒﺮ ﻣﺼﻤﻢ ﺷﺪﻧﺪ‪ .‬ﺑﺎﻻﺧﺮﻩ داد و ﻓﺮﻳﺎد ﺣﻀﺎر ﺑﻠﻨﺪ‬ ‫ﺷﺪ و ﺑﻪ هﻢ رﻳﺨﺘﻨﺪ‪ .‬ﺳﭙﺲ ﭘﻴﻐﻤﺒﺮ ﻣﺘﻐﻴﺮ ﺷﺪ و ﻓﺮﻣﻮد‪» :‬از ﻧﺰد ﻣﻦ ﺑﺮﺧﻴﺰﻳﺪ ﮐﻪ ﺳﺰاوار ﻧﻴﺴﺖ ﻧﺰد ﻣﻦ ﺟﻨﮓ و ﻧﺰاع‬ ‫ﮐﻨﻴﺪ‪)3)«.‬‬ ‫ﺑﺪﻳﻦ ﺗﺮﺗﻴﺐ در اواﺧﺮ ﻋﻤﺮ ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ‪ ،‬اوﻟﻴﻦ ﻓﺘﻨﻪ در ﻣﻴﺎن ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن ﺷﮑﻞ ﮔﺮﻓﺖ و ﺗﺨﻢ ﻧﻔﺎق و ﺗﻔﺮﻗﻪ در ﺑﻴﻦ ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن‬ ‫ﭘﺎﺷﻴﺪﻩ ﺷﺪ‪ .‬در اﻳﻦ ﺟﻠﺴﻪ‪ ،‬ﻋﻤﺮ ﺟﺴﺎرت را ﺑﻪ ﺟﺎﻳﻲ رﺳﺎﻧﺪ ﮐﻪ ﻧﻪ ﺗﻨﻬﺎ رﺳﻮل اﷲ)ﺻﻠﻲ اﷲ ﻋﻠﻴﻪ وﺁﻟﻪ( را ﺑﻪ ﻧﺎم‬ ‫»ﻣﺤﻤﺪ« هﻢ ﻧﺨﻮاﻧﺪ ﺑﻠﮑﻪ ﮔﻔﺖ‪» :‬اﻳﻦ ﻣﺮد هﺬﻳﺎن ﻣﻲ ﮔﻮﻳﺪ« و ﺑﺎ ﻧﺺ ﺻﺮﻳﺢ ﻗﺮﺁن ﻣﺨﺎﻟﻔﺖ ﺁﺷﮑﺎر ﻧﻤﻮد‪ .‬زﻳﺮا ﻗﺮﺁن‬ ‫ﷲ وَﺧﺎ َﺗ َﻢ اﻟ ﱠﻨ ِﺒﻴﱢﻴﻦ}; »ﻣﺤﻤﺪ)ﺻﻠﻲ اﷲ ﻋﻠﻴﻪ وﺁﻟﻪ( ﭘﺪر‬ ‫ن ُﻣ َ‬ ‫ﻣﻲ ﻓﺮﻣﺎﻳﺪ‪ { :‬ﻣﺎ ﮐﺎ َ‬ ‫لا ِ‬ ‫ﮑﻦْ َرﺳُﻮ َ‬ ‫ﮑﻢْ وَﻟ ِ‬ ‫ﺤ ﱠﻤﺪٌ أَﺑﺎ َأﺣَﺪ ِﻣﻦْ رِﺟﺎِﻟ ُ‬ ‫هﻴﭻ ﻳﮏ از ﺷﻤﺎ ﻧﻴﺴﺖ ﻟﮑﻦ رﺳﻮل اﷲ و ﺧﺎﺗﻢ اﻟﻨﺒﻴﻴﻦ اﺳﺖ‪ (4)«.‬اﻳﻦ ﺁﻳﻪ دﻻﻟﺖ ﺑﺮ ﺁن دارد ﮐﻪ هﻤﻮارﻩ اﻳﺸﺎن را ﺑﺎ‬ ‫ادب و اﺣﺘﺮام ﻳﺎد ﮐﻨﻴﺪ و از واژﻩ هﺎي »رﺳﻮل اﷲ« و »ﺧﺎﺗﻢ اﻟﻨﺒﻴﻴﻦ« اﺳﺘﻔﺎدﻩ ﮐﻨﻴﺪ‪.‬‬ ‫ــــــــــــــــــــــــــــــــــ‬ ‫‪1 .‬ﺑﺤﺎر اﻻﻧﻮار‪ ،‬ج ‪ ،22‬ص‪ ; 486‬ﺳﻨﻦ اﻟﮑﺒﺮي‪ ،‬ج ‪ ،3‬ص‪ ; 435‬ﻋﻤﺮ ﺑﻦ ﺧﻄﺎب‪ ،‬ص‪ ; 64‬ﺷﺒﻬﺎي ﭘﻴﺸﺎور‪18 ،‬‬ ‫ﺳﻨﺪ ﺁوردﻩ ص‪» 658‬اﻳﺘﻮﻧﻲ ﺑﺪواة و ﺑﻴﺎض أﮐﺘﺐ ﻟﮑﻢ ﻣﺎ ﻻ ﺗﻀﻠﻮن ﺑﻌﺪﻩ أﺑﺪًا« ﺻﺤﻴﺢ ﺑﺨﺎري‪ ،‬ج‪ ،2‬ص‪ .118‬ﻣﺴﻨﺪ‬ ‫اﺣﻤﺪ ﺑﻦ ﺣﻨﺒﻞ‪ ،‬ج‪ ،1‬ص‪222‬‬ ‫‪2 .‬ﻋﻤﺮ ﺑﻦ ﺧﻄﺎب‪ ،‬ص‪ ; 62‬ﺳﺐ اﻟﻬﺪي واﻟﺮﺷﺎد‪ ،‬ص‪ ; 247‬ﺳﻴﺮة ﻧﺒﻮﻳﻪ‪ ،‬ج ‪ ،4‬ص‪ ; 451‬ﺳﻨﻦ اﻟﮑﺒﺮي‪ ،‬ج ‪4‬‬ ‫ص‪ ; 360‬ﺷﺒﻬﺎي ﭘﻴﺸﺎور‪ ،‬ص‪» 658‬ﻓﻘﺎل ﻋﻤﺮ دﻋﻮا اﻟﺮﺟﻞ ﻓﺈﻧّﻪ ﻟﻴﻬﺠﺮ! ﺣﺴﺒﻨﺎ ﮐﺘﺎب اﷲ‪».‬‬ ‫‪3 .‬ﻋﻤﺮ ﺑﻦ ﺧﻄﺎب‪ ،‬ص‪ ; 62‬ﺳﺒﻞ اﻟﻬﺪي و اﻟﺮﺷﺎد‪ ،‬ص‪ ; 247‬ﺳﻴﺮة ﻧﺒﻮﻳﻪ‪ ،‬ج ‪ ،4‬ص‪ ; 451‬ﺳﻨﻦ اﻟﮑﺒﺮي‪ ،‬ج ‪4‬‬ ‫ص‪ ; 360‬ﺷﺒﻬﺎي ﭘﻴﺸﺎور‪ ،‬ص‪» 658‬ﻗﻮﻣﻮا ﻋﻨّﻲ و ﻻ ﻳﻨﺒﻐﻲ ﻋﻨﺪي اﻟﺘﻨﺎزع‪».‬‬ ‫‪4 .‬اﺣﺰاب )‪40 :(33‬‬ ‫ﺻﻔﺤﻪ ‪180‬‬ ‫ﺑﺮﺧﻲ از ﻋﻠﻤﺎي اهﻞ ﺳﻨﺖ‪ ،‬ﻧﻈﻴﺮ ﻗﺎﺿﻲ ﻋﻴﺎض ﺷﺎﻓﻌﻲ در ﮐﺘﺎب ﺷﻔﺎ و ﻧﻮوي در ﺷﺮح ﺻﺤﻴﺢ ﻣﺴﻠﻢ ﮔﻔﺘﻪ اﻧﺪ‬ ‫ﻼ اﻳﻤﺎن ﺑﻪ رﺳﻮل اﷲ ﻧﺪاﺷﺘﻪ و از ﻣﻌﺮﻓﺖ ﮐﺎﻣﻞ ﺑﻪ ﻣﻘﺎم و ﻣﺮﺗﺒﻪ ﺁن ﺣﻀﺮت ﻋﺎﺟﺰ‬ ‫»ﮔﻮﻳﻨﺪﻩ اﻳﻦ ﮐﻼم هﺮ ﮐﻪ ﺑﺎﺷﺪ اﺻ ً‬ ‫ﺑﻮدﻩ اﺳﺖ»‪.‬‬ ‫ﺑﺪﻳﻬﻲ اﺳﺖ ﮐﻪ ﻋﺼﻤﺖ‪ ،‬از ﺻﻔﺎت ﺧﺎﺻﻪ ﻧﺒﻮت اﺳﺖ و اﻳﻦ وﻳﮋﮔﻲ‪ ،‬ﻣﺨﺘﺺ اﻳﺸﺎن‪ ،‬ﺗﺎ واﭘﺴﻴﻦ ﻟﺤﻈﺎت زﻧﺪﮔﻲ‬ ‫اﺳﺖ‪ .‬ﺑﻨﺎﺑﺮاﻳﻦ زﻣﺎﻧﻲ ﮐﻪ ﻣﻲ ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﭼﻴﺰي ﺑﺮاﻳﺘﺎن ﺑﻨﻮﻳﺴﻢ ﺗﺎ ﮔﻤﺮاﻩ ﻧﺸﻮﻳﺪ‪ ،‬ﺑﺪﻳﻦ ﻣﻌﻨﺎ اﺳﺖ ﮐﻪ در ﻣﻘﺎم هﺪاﻳﺖ‪ ،‬ارﺷﺎد‬ ‫ﻻ َوﺣْﻲٌ ﻳُﻮﺣﻲ} ﻧﻴﺰ ﺑﺮ هﻤﻴﻦ ﻣﻌﻨﺎ دﻻﻟﺖ‬ ‫ﻦ اﻟْﻬَﻮي ِإنْ ُه َﻮ ِإ ّ‬ ‫ﻋِ‬ ‫ﻖ َ‬ ‫ﻄُ‬ ‫و ﻣﺘﺼﻞ ﺑﻪ ﺣﻖ ﺑﻮدﻩ اﺳﺖ‪ .‬ﺁﻳﻪ ﺷﺮﻳﻔﻪ { َو ﻣﺎ َﻳﻨْ ِ‬ ‫دارد‪ .‬ﺑﻨﺎﺑﺮاﻳﻦ ﻣﺨﺎﻟﻔﺖ ﺑﺎ ﺁوردن دوات و ﮐﺎﻏﺬ ﺑﺮاي ﺁن ﺣﻀﺮت‪ ،‬ﻣﺨﺎﻟﻔﺖ ﺑﺎ ﭘﺮوردﮔﺎر اﺳﺖ و اﺳﺘﻔﺎدﻩ از ﮐﻠﻤﻪ‬

‫»هﺬﻳﺎن« هﻤﺮاﻩ ﺑﺎ ﻋﺒﺎرت »اﻳﻦ ﻣﺮد«‪ ،‬دﺷﻨﺎﻣﻲ ﺁﺷﮑﺎر و اهﺎﻧﺖ ﺑﻪ ﺧﺎﺗﻢ اﻟﻨﺒﻴﻴﻦ)ﺻﻠﻲ اﷲ ﻋﻠﻴﻪ وﺁﻟﻪ(اﺳﺖ‪ .‬واژﻩ ﺑﺪﺗﺮ‬ ‫ﺁن اﺳﺖ ﮐﻪ ﮔﻔﺖ‪» :‬ﻗﺮان ﻣﺎ را ﺑﺲ اﺳﺖ»!!‬ ‫ﺑﺮﺧﻲ از ﻣﺪاﻓﻌﻴﻦ ﻋﻤﺮ ﺑﺮاي ﻣﺒﺮا ﺳﺎﺧﺘﻦ وي ﻣﻲ ﮔﻮﻳﻨﺪ‪:‬‬ ‫ـ ﭼﻮن ﻋﻤﺮ ﺧﻠﻴﻔﻪ ﭘﻴﻐﻤﺒﺮ ﺑﻮدﻩ‪ ،‬ﻟﺬا اﺟﺘﻬﺎد ﻧﻤﻮدﻩ و ﻗﺼﺪ و ﻏﺮﺿﻲ در ﮐﺎر ﻧﺒﻮدﻩ اﺳﺖ‪.‬‬ ‫ـ ﻋﻤﺮ ﺑﺮاي ﭘﻴﺸﮕﻴﺮي از اﺧﺘﻼف و ﺧﻴﺮ ﺧﻮاهﻲ اﻣﺖ از ﺁوردن دوات و ﮐﺎﻏﺬ ﺟﻠﻮﮔﻴﺮي ﻧﻤﻮدﻩ اﺳﺖ‪.‬‬ ‫ـ ﻣﺼﻠﺤﺖ را در ﮔﻔﺘﻦ »ﻗﺮﺁن ﻣﺎ را ﺑﺲ اﺳﺖ« دﻳﺪﻩ اﺳﺖ‪.‬‬ ‫ـ از ﮐﺠﺎ ﻣﻌﻠﻮم اﺳﺖ ﮐﻪ رﺳﻮل اﷲ)ﺻﻠﻲ اﷲ ﻋﻠﻴﻪ وﺁﻟﻪ( ﻣﻲ ﺧﻮاﺳﺘﻪ اﺳﺖ درﺑﺎرﻩ ﺧﻼﻓﺖ ﭼﻴﺰي ﺑﻨﻮﻳﺴﺪ؟‬ ‫در ﭘﺎﺳﺦ اﻳﻦ ﻗﺒﻴﻞ اﻓﺮاد ﺑﺎﻳﺪ ﮔﻔﺖ‪:‬‬ ‫ﻻ در ﺁن زﻣﺎن ﺧﻠﻴﻔﻪ ﻧﺒﻮدﻩ اﺳﺖ‪ .‬اﮔﺮ ﺗﺼﻮر ﺧﻠﻴﻔﻪ ﺷﺪن را در ﺁﻳﻨﺪﻩ در ﺳﺮ داﺷﺘﻪ اﺳﺖ‪ ،‬ﭘﺲ ﺑﺎﻳﺪ اذﻋﺎن ﻧﻤﻮد ﮐﻪ‬ ‫*او ً‬ ‫ﻃﺮاح ﺗﻮﻃﺌﻪ ﺑﻮدﻩ اﺳﺖ ﺗﺎ از ﺧﻼﻓﺖ ﻋﻠﻲ)ﻋﻠﻴﻪ اﻟﺴﻼم(ﺟﻠﻮﮔﻴﺮي ﻧﻤﺎﻳﺪ‪ .‬هﺮ ﭼﻨﺪ ﺑﺎ ﻓﺮض اﻳﻦ ﮐﻪ ﺧﻠﻴﻔﻪ ﺑﻮدﻩ اﺳﺖ‪،‬‬ ‫ﻣﮕﺮ ﺧﻠﻴﻔﻪ ﻣﻲ ﺗﻮاﻧﺪ در ﻣﻘﺎﺑﻞ ﻧﺺ ﺻﺮﻳﺢ ﻗﺮﺁن اﺟﺘﻬﺎد ﻧﻤﺎﻳﺪ؟!‬ ‫*ﺛﺎﻧﻴًﺎ ﻣﮕﺮ ﻋﻤﺮ ﺧﻴﺮ ﺧﻮاهﻲ اﻣﺖ را ﺑﻬﺘﺮ از ﺧﻮد ﭘﻴﻐﻤﺒﺮ ﻣﻲ داﻧﺴﺘﻪ و ﻣﻲ ﺧﻮاﺳﺘﻪ اﺳﺖ اﺧﺘﻼﻓﻲ ﭘﻴﺶ ﻧﻴﺎﻳﺪ‪ .‬در‬ ‫واﻗﻊ اﮔﺮ او ﻣﻌﺘﻘﺪ ﺑﻪ ﺟﻠﻮﮔﻴﺮي از اﺧﺘﻼف ﺑﻮد ﺑﺎﻳﺪ ﻗﺒﻞ از هﺮ‬ ‫ﺻﻔﺤﻪ ‪181‬‬ ‫ﭼﻴﺰي ﺧﻮد‪ ،‬ﺳﮑﻮت اﺧﺘﻴﺎر ﻣﻲ ﮐﺮد‪ ،‬ﻧﻪ اﻳﻦ ﮐﻪ ﺧﻮد ﻣﻮﺟﺐ اﺧﺘﻼف ﮔﺮدد‪.‬‬ ‫*ﺛﺎﻟﺜًﺎ ﻋﺒﺎرت »ﻗﺮﺁن ﻣﺎ را ﺑﺲ اﺳﺖ« ﻧﺸﺎن دهﻨﺪﻩ اﻳﻦ اﺳﺖ ﮐﻪ او ﺑﻪ ﻗﺮﺁن وﻗﻮف هﻢ ﻧﺪاﺷﺘﻪ اﺳﺖ ﭼﻮن ﻗﺮﺁن ﻗﻠﻴﻞ‬ ‫اﻟﻠﻔﻆ و ﮐﺜﻴﺮاﻟﻤﻌﺎﻧﻲ ﻣﻲ ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ﻗﺮﺁن داراي ﻣﺤﮑﻤﺎت و ﻣﺘﺸﺎﺑﻬﺎت‪ ،‬ﻋﺎم و ﺧﺎص اﺳﺖ و ﻧﻴﺎز ﺑﻪ ﻣﺒﻴﻦ رﺑﺎﻧﻲ دارد‪.‬‬ ‫ﭼﻨﺎﻧﭽﻪ ﻗﻄﺐ اﻟﺪﻳﻦ ﺷﺎﻓﻌﻲ ﺷﻴﺮازي‪ ،‬در ﮐﺸﻒ اﻟﻐﻴﻮب ﻣﻲ ﻧﻮﻳﺴﺪ‪» :‬اﻳﻦ اﻣﺮ ﻣﺴﻠﻢ اﺳﺖ ﮐﻪ راﻩ ﺑﻲ راهﻨﻤﺎ ﻧﺘﻮان‬ ‫ﭘﻴﻤﻮد‪ .‬از اﻳﻦ ﮐﻼم ﺧﻠﻴﻔﻪ دوم ﻋﻤﺮ در ﻋﺠﺒﻢ ﮐﻪ ﮔﻔﺘﻪ اﺳﺖ‪ :‬ﻗﺮﺁن در ﻣﻴﺎن ﻣﺎ اﺳﺖ و ﻣﺎ ﻧﻴﺎزي ﺑﻪ راهﻨﻤﺎ ﻧﺪارﻳﻢ‪.‬‬ ‫ﺑﺪﻳﻬﻲ اﺳﺖ ﮐﻪ اﻳﻦ ﺣﺮف‪ ،‬ﻏﻴﺮ ﻗﺎﺑﻞ ﻗﺒﻮل و ﺧﻄﺎي ﻣﺤﺾ اﺳﺖ و هﻤﺎﻧﻨﺪ ﮐﻼم ﮐﺴﻲ ﻣﻲ ﻣﺎﻧﺪ ﮐﻪ ﺑﮕﻮﻳﺪ‪ :‬ﭼﻮن ﮐﺘﺐ‬ ‫ﻃﺐ در ﻣﻴﺎن ﻣﺎ اﺳﺖ ﭘﺲ ﺑﻪ ﻃﺒﻴﺐ ﻧﻴﺎزي ﻧﺪارﻳﻢ»‪.‬‬ ‫*راﺑﻌًﺎ در ﺁن هﻨﮕﺎم ﭼﻴﺰ دﻳﮕﺮي از اﺻﻮل و اﺣﮑﺎم دﻳﻦ ﺑﺎﻗﻲ ﻧﻤﺎﻧﺪﻩ ﺑﻮد ﺗﺎ ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ ﺑﺨﻮاهﺪ ﻳﺎد ﺁوري ﻧﻤﺎﻳﺪ ﮐﻪ ﻣﻮﺟﺐ‬ ‫ﮑﻢْ }ﻧﺎزل ﺷﺪﻩ ﺑﻮد‪ .‬ﻟﺬا ﻓﻘﻂ ﻣﻮﺿﻮع ﺟﺎﻧﺸﻴﻨﻲ ﺑﺎﻗﻴﻤﺎﻧﺪﻩ ﺑﻮد‪ .‬ﭘﻴﻐﻤﺒﺮ ﻣﻲ‬ ‫ﮑﻢْ دﻳ ُﻨ ُ‬ ‫ﺖ َﻟ ُ‬ ‫هﺪاﻳﺖ ﻣﺮدم ﮔﺮدد; زﻳﺮا ﺁﻳﻪ { َاﮐْﻤَﻠ ُ‬ ‫ﺧﻮاﺳﺖ ﮔﻔﺘﺎرهﺎي ﭘﻴﺸﻴﻦ ﺧﻮد را ﺗﺄﻳﻴﺪ و ﺗﺄﮐﻴﺪ ﮐﻨﺪ‪ .‬هﻤﺎﻧﻄﻮر ﮐﻪ اﻣﺎم ﻏﺰاﻟﻲ در ﻣﻘﺎﻟﻪ ﭼﻬﺎرم ﺳﺮ اﻟﻌﺎﻟﻤﻴﻦ ﻣﻲ ﮔﻮﻳﺪ‪:‬‬ ‫ﺟﻤﻠﻪ »ﻟﻦ ﺗﻀﻠﻮا ﺑﻌﺪي« در ﺁﺧﺮﻳﻦ ﮔﻔﺘﺎر ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ‪ ،‬ﻣﻲ رﺳﺎﻧﺪ ﮐﻪ ﻣﻮﺿﻮع هﺪاﻳﺖ اﻣﺖ در ﮐﺎر ﺑﻮدﻩ و ﺑﻪ ﺟﺰ ﺧﻼﻓﺖ‪،‬‬ ‫ﭼﻴﺰ دﻳﮕﺮي از اﺻﻮل هﺪاﻳﺖ ﺑﺎﻗﻲ ﻧﻤﺎﻧﺪﻩ ﺑﻮد‪ .‬وﻟﻲ ﺑﻪ هﺮ ﺣﺎل ﻣﺎ اﺻﺮار ﺑﺮ اﻳﻦ ﻧﺪارﻳﻢ ﮐﻪ اﻳﺸﺎن ﺣﺘﻤًﺎ ﻣﻲ ﺧﻮاﺳﺘﻪ‬ ‫راﺟﻊ ﺑﻪ ﺧﻼﻓﺖ ﺑﻨﻮﻳﺴﺪ; ﻟﮑﻦ ﻣﻄﻤﺌﻦ هﺴﺘﻴﻢ ﮐﻪ ﺁﻧﭽﻪ ﻣﻲ ﺧﻮاﺳﺘﻪ ﺑﻨﻮﻳﺴﺪ ﺑﺮاي ﺟﻠﻮﮔﻴﺮي از ﮔﻤﺮاهﻲ اﻣﺖ ﺑﻮدﻩ‪ ،‬ﺗﺎ‬ ‫ﺗﮑﻠﻴﻒ ﺁن هﺎ روﺷﻦ ﺷﻮد و ﺑﻪ وﺿﻌﻴﺖ اﻣﺮوزي ﮔﺮﻓﺘﺎر ﻧﻴﺎﻳﻨﺪ‪)1).‬‬ ‫ﭼﻮن ﺳﻴﺎﺳﺘﻤﺪاران ﺁن زﻣﺎن درﻳﺎﻓﺘﻨﺪ ﮐﻪ ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ ﻣﻲ ﺧﻮاهﺪ درﺑﺎرﻩ ﭼﻪ ﭼﻴﺰي ﺑﻨﻮﻳﺴﺪ‪ ،‬ﻣﻤﺎﻧﻌﺖ ﮐﺮدﻧﺪ ﺗﺎ ﺧﻮدﺷﺎن ﺑﻪ‬ ‫ﻧﻮاﻳﻲ ﺑﺮﺳﻨﺪ‪ .‬ﺣﺘﻲ ﻣﻲ ﺗﻮان ﭼﻨﻴﻦ درﻳﺎﻓﺖ ﮐﻪ‬ ‫ــــــــــــــــــــــــــــــــــ‬

‫‪1 .‬اﻟﺒﺘﻪ اﮔﺮ ﺧﻠﻴﻔﻪ ﺣﺪﻳﺚ ﺛﻘﻠﻴﻦ را ﺷﻨﻴﺪﻩ ﺑﺎﺷﺪ ﮐﻪ »إﻧّﻲ ﺗﺎرﮎٌ ﻓِﻴﮑُﻢ اﻟﺜّﻘﻠﻴﻦ; ﮐﺘﺎب اﷲ و ﻋﺘﺮﺗﻲ ﻣﺎ إن ﺗﻤﺴّﮑﺘﻢ ﺑﻬﻤﺎ ﻟﻦ‬ ‫ﺗﻀﻠﻮا« وﻗﺘﻲ ﮐﻪ ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ ﻣﻲ ﻓﺮﻣﺎﻳﺪ‪ :‬ﻗﻠﻢ و دوات ﺑﻴﺎورﻳﺪ ﺗﺎ ﭼﻴﺰي را ﺑﻨﻮﻳﺴﻢ ﮐﻪ ﮔﻤﺮاﻩ ﻧﺸﻮﻳﺪ‪ .‬از رﺑﻂ و ﻣﺤﻞ اﺗﺼﺎل‬ ‫اﻳﻦ در ﺟﻤﻠﻪ ﺑﻴﻦ ﺟﻠﻮﮔﻴﺮي ﮔﻤﺮاهﻲ را ﮔﺮﻓﺘﻦ ﺧﻮب ﻣﻲ ﺗﻮاﻧﺴﺖ درﮎ ﮐﻨﺪ ﮐﻪ ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ راﺟﻊ ﺑﻪ ﺛﻘﻠﻴﻦ و ﻳﺎ ﺛﻘﻞ اﺻﻐﺮ‬ ‫ﻣﻲ ﺧﻮاهﺪ ﺳﻔﺎرش ﻧﻤﺎﻳﺪ‪ .‬اﻟﺒﺘﻪ در ﺟﺎﻳﻲ ﺧﻮد ﺧﻠﻴﻔﻪ اﻋﺘﺮاف ﮐﺮدﻩ ﻣﻦ ﻓﻬﻤﻴﺪم ﻣﻘﺼﻮد ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ ﭼﻴﺴﺖ و ﻣﺎﻧﻊ ﺷﺪم‪.‬‬ ‫ﺻﻔﺤﻪ ‪182‬‬ ‫ﻣﻤﺎﻧﻌﺖ ﺁن هﺎ از ﺁوردن دوات و ﮐﺎﻏﺬ ﺧﻮد دﻟﻴﻞ ﺁن اﺳﺖ ﮐﻪ ﭘﻴﻐﻤﺒﺮ ﻣﻲ ﺧﻮاﺳﺘﻪ ﻣﺴﺎﻟﻪ ﺧﻼﻓﺖ را ﺗﻌﻴﻴﻦ ﮐﻨﺪ‪ .‬ﺑﻪ دﻟﻴﻞ‬ ‫ﺁن ﮐﻪ ﺳﻴﺎﺳﺘﻤﺪاران ﻣﻲ داﻧﺴﺘﻪ اﻧﺪ ﮐﻪ ﺧﻮدﺷﺎن ﺧﻠﻴﻔﻪ ﻧﺨﻮاهﻨﺪ ﺑﻮد; ﻟﺬا از ﺁن ﺟﻠﻮﮔﻴﺮي ﻧﻤﻮدﻧﺪ ﺗﺎ ﺗﻤﺎﻣﻲ راﻩ هﺎ در‬ ‫ﺁﻳﻨﺪﻩ ﻣﺴﺪود ﻧﺸﻮد‪ ،‬وﮔﺮﻧﻪ هﻴﭻ اﻧﺴﺎن ﻗﺴﻲ اﻟﻘﻠﺒﻲ از ﺑﺮﺁوردﻩ ﮐﺮدن ﺁﺧﺮﻳﻦ ﺧﻮاﺳﺘﻪ ﻣﺤﺘﻀﺮ در ﺣﺎل ﻣﺮگ ـ ﺁن هﻢ‬ ‫وﺟﻮد ﻣﺒﺎرﮎ ﺧﺎﺗﻢ اﻟﻨﺒﻴﻴﻦ ـ ﺟﻠﻮﮔﻴﺮي ﻧﻤﻲ ﮐﻨﺪ‪.‬‬ ‫ﺑﻪ هﺮ ﺣﺎل هﻤﻪ اﻳﻦ هﺎ‪ ،‬ﺗﻮﺟﻴﻬﺎت ﻋﺪﻩ اي ﻣﺘﻌﺼﺐ اﺳﺖ ﮐﻪ ﺑﺮاي ﻣﺒﺮا ﻧﻤﻮدن ﻋﻤﺮ ﺑﻪ هﺮ ﻗﻴﻤﺘﻲ ـ ﺣﺘﻲ ﺑﻪ ﻗﻴﻤﺖ‬ ‫ﺗﻮهﻴﻦ ﺑﻪ ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ ـ ﺑﻴﺎن ﻣﻲ ﮐﻨﻨﺪ و ﭼﺸﻤﺎن ﺧﻮﻳﺶ را ﺑﻪ راﺣﺘﻲ و ﻋﻤﺪًا ﻣﻲ ﺑﻨﺪﻧﺪ‪ .‬در ﻏﻴﺮ اﻳﻦ ﺻﻮرت‪ ،‬وﻗﺘﻲ اﺑﻮﺑﮑﺮ‬ ‫در ﺑﺴﺘﺮ ﺑﻴﻤﺎري ﺑﻮد و وﺻﻴﺖ ﺧﻮد را ﻣﻲ ﻧﻮﺷﺖ‪ ،‬ﭼﺮا ﻋﻤﺮ ﺑﻪ او ﻧﮕﻔﺖ ﮐﻪ‪ :‬هﺬﻳﺎن ﻧﻨﻮﻳﺲ اي ﻣﺮد‪ ،‬ﻗﺮﺁن و ﮐﺘﺎب‬ ‫ﺧﺪا ﻣﺎ را ﺑﺲ اﺳﺖ!!؟‬

‫ﺻﻔﺤﻪ ‪183‬‬

‫زادﮔﺎﻩ ﻋﻠﻲ)ع( و ﭼﮕﻮﻧﮕﻲ ﻧﺎﻣﮕﺬاري ﺁن ﺣﻀﺮت‬ ‫ﭘﺮﺳﺶ‪ :‬ﻣﺤﻞ وﻻدت اﻣﻴﺮاﻟﻤﺆﻣﻨﻴﻦ)ﻋﻠﻴﻪ اﻟﺴﻼم( ﮐﺠﺎ ﺑﻮدﻩ و ﻧﺎﻣﮕﺬاري اﻳﺸﺎن ﭼﮕﻮﻧﻪ ﺑﻮدﻩ اﺳﺖ؟‬

‫ﭘﺎﺳﺦ‪ :‬ﺑﺮﺧﻲ ﭼﻨﻴﻦ ﺗﺼﻮر ﻣﻲ ﮐﻨﻨﺪ ﮐﻪ ﻓﺎﻃﻤﻪ ﺑﻨﺖ اﺳﺪ‪ ،‬ﻗﺒﻞ از زاﻳﻤﺎن در داﺧﻞ ﻣﺴﺠﺪ اﻟﺤﺮام ﺑﻮدﻩ اﺳﺖ‪ .‬هﻨﮕﺎﻣﻲ ﮐﻪ‬ ‫درد زاﻳﻤﺎن ﻓﺮا رﺳﻴﺪﻩ‪ ،‬او ﻧﺘﻮاﻧﺴﺘﻪ از ﻣﺴﺠﺪ ﺧﺎرج ﺷﻮد‪ ،‬ﻟﺬا در هﻤﺎﻧﺠﺎ زاﻳﻤﺎن ﻧﻤﻮدﻩ و ﻋﻠﻲ)ﻋﻠﻴﻪ اﻟﺴﻼم( ﺑﻪ دﻧﻴﺎ‬ ‫ﺁﻣﺪﻩ اﺳﺖ‪ .‬ﺑﺎ اﻳﻦ ﺑﺮداﺷﺖ وﻻدت ﻋﻠﻲ در داﺧﻞ ﮐﻌﺒﻪ را اﻣﺮي ﺑﺪون اهﻤﻴﺖ و ﻃﺒﻴﻌﻲ ﻗﻠﻤﺪاد ﻣﻲ ﮐﻨﻨﺪ‪.‬‬ ‫در ﺻﻮرﺗﻲ ﮐﻪ ﭘﻴﺸﺎﻣﺪ ﻣﻮﻟﻮد ﮐﻌﺒﻪ ﺑﻪ ﮔﻮﻧﻪ دﻳﮕﺮي ﺑﻮدﻩ اﺳﺖ ﮐﻪ در زﻳﺮ ﺑﻴﺎن ﻣﻲ ﺷﻮد‪ .‬ﻓﺎﻃﻤﻪ ﺑﻨﺖ اﺳﺪ در ﺁﺧﺮﻳﻦ‬ ‫ﻣﺎﻩ وﺿﻊ ﺣﻤﻞ ﺑﻮدﻩ اﺳﺖ‪ .‬در ﻳﮑﻲ از روزهﺎ ﮐﻪ ﺑﻪ ﻣﺴﺠﺪاﻟﺤﺮام ﻣﻲ رود‪ ،‬او را درد زاﻳﻤﺎن ﻓﺮا ﻣﻲ رﺳﺪ‪ .‬او در‬ ‫ﻣﺴﺘﺠﺎر ﮐﻌﺒﻪ ﻣﺸﻐﻮل راز و ﻧﻴﺎز و دﻋﺎ ﺑﻪ درﮔﺎﻩ اﺣﺪﻳﺖ ﻣﻲ ﺷﻮد‪ .‬ﺧﺪا را ﺑﻪ ﻋﺰت و ﺟﻼﻟﺶ ﺳﻮﮔﻨﺪ ﻣﻲ دهﺪ ﮐﻪ‬ ‫ﺧﺪاﻳﺎ! درد زاﻳﻤﺎن را ﺑﺮ ﻣﻦ ﺳﻬﻞ و ﺁﺳﺎن ﮔﺮدان‪ .‬ﻧﺎﮔﻬﺎن دﻳﻮار ﺧﺎﻧﻪ ﮐﻌﺒﻪ)‪ (1‬ﺷﮑﺎﻓﺘﻪ ﻣﻲ ﺷﻮد و ﻧﺪاﻳﻲ ﻣﻲ رﺳﺪ ﮐﻪ‪:‬‬ ‫»اي ﻓﺎﻃﻤﻪ! درون ﺁي‪ (2)«.‬ﺟﻤﺎﻋﺖ ﻣﺮدﻣﻲ ﮐﻪ در اﻃﺮاف ﺧﺎﻧﻪ ﻧﺸﺴﺘﻪ ﺑﻮدﻧﺪ‪ ،‬ﻣﺘﻮﺟﻪ ﺷﺪﻧﺪ ﮐﻪ دﻳﻮار ﺧﺎﻧﻪ ﮐﻌﺒﻪ‬ ‫ﺷﮑﺎﻓﺘﻪ ﺷﺪ‪ ،‬ﻓﺎﻃﻤﻪ داﺧﻞ ﺧﺎﻧﻪ ﺷﺪ و دﻳﻮار دوﺑﺎرﻩ ﺑﻪ ﺣﺎﻟﺖ اوﻟﻴﻪ ﺑﺎزﮔﺸﺖ‪ .‬ﺗﻌﺠﺐ هﻤﮕﺎن از ﺟﻤﻠﻪ ﺟﻨﺎب ﻋﺒﺎس ـ‬ ‫ﻋﻤﻮي ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ ـ ﮐﻪ در ﻣﻴﺎن ﺟﻤﺎﻋﺖ ﻧﻈﺎرﻩ ﮔﺮ ﺑﻮد ﺑﺮ اﻧﮕﻴﺨﺘﻪ ﺷﺪ‪ .‬ﺑﺎ ﻣﺸﺎهﺪﻩ اﻳﻦ ﺻﺤﻨﻪ ﻓﻮرًا ﺧﻮد را ﺑﻪ ﺑﺮادرش‬ ‫اﺑﻮﻃﺎﻟﺐ‪ ،‬ﮐﻠﻴﺪ دار ﮐﻌﺒﻪ رﺳﺎﻧﺪ و ﻗﻀﻴﻪ را ﺑﻪ او اﻃﻼع دادﻩ و ﺑﻼﻓﺎﺻﻠﻪ ﺑﺎ هﻢ ﺑﺮﮔﺸﺘﻨﺪ‪ .‬ﺗﻼش ﺁن هﺎ ﺑﺮاي ﺑﺎز ﮐﺮدن‬

‫ب ﮐﻌﺒﻪ ﺑﻪ ﺟﺎﻳﻲ ﻧﺮﺳﻴﺪ‪ .‬ﻓﺎﻃﻤﻪ ﺑﻨﺖ اﺳﺪ ﺗﺎ ﺳﻪ روز ﺑﺪون هﻴﭻ ﮔﻮﻧﻪ ﻏﺬا‪ ،‬ﻣﺮاﻗﺒﺖ و ﭘﺮﺳﺘﺎري‪ ،‬درون ﺧﺎﻧﻪ‬ ‫ﻞ در ِ‬ ‫ﻗﻔ ِ‬ ‫ﮐﻌﺒﻪ ﻣﺎﻧﺪ‪ .‬ﺧﺒﺮ اﻳﻦ واﻗﻌﻪ ﻏﻴﺮ ﻣﻨﺘﻈﺮﻩ در‬ ‫ــــــــــــــــــــــــــــــــــ‬ ‫‪1 .‬در ﺁن زﻣﺎن ﮐﻌﺒﻪ در وﺳﻂ ﻣﺴﺠﺪ اﻟﺤﺮام ﻗﺮار داﺷﺖ و درب ﺁن‪ ،‬هﻢ ﺳﻄﺢ زﻣﻴﻦ و هﻤﻮارﻩ ﺑﺴﺘﻪ و ﻗﻔﻞ زدﻩ‬ ‫ﺑﻮد‪ .‬ﻓﻘﻂ در ﻣﺮاﺳﻢ ﺧﺎﺻﻲ درب ﺁن را ﻣﻲ ﮔﺸﻮدﻧﺪ‪.‬‬ ‫‪2 .‬اﻟﺨﺼﺎل‪ ،‬ص‪ ; 578‬اﻟﺜﺎﻗﺐ ﻓﻲ اﻟﻤﻨﺎﻗﺐ‪ ،‬ص‪ ; 58‬ﺗﻔﺴﻴﺮ ﻧﻮر اﻟﺜﻘﻠﻴﻦ ج ‪ ،4‬ص‪ ; 345‬ﺷﺒﻬﺎي ﭘﻴﺸﺎور‪ ،‬ص‪815‬‬ ‫»ﻳﺎ ﻓﺎﻃﻤﺔ ادﺧﻠﻲ اﻟﺒﻴﺖ«‪ .‬ﻣﺪﻳﻨﺔ اﻟﻤﻌﺎﺟﺰ‪332 ،‬‬ ‫ﺻﻔﺤﻪ ‪184‬‬ ‫ﺗﻤﺎم ﻣﺤﻠﻪ هﺎي ﻣﮑﻪ ﭘﻴﭽﻴﺪ و ﻧُﻘﻞ ﻣﺠﺎﻟﺲ اهﺎﻟﻲ ﻣﮑﻪ ﺷﺪ‪ .‬ﭘﺲ از ﺳﻪ روز‪ ،‬هﻤﺎن ﻣﺤﻠﻲ ﮐﻪ‬ ‫ﺑﻪ روي ﻓﺎﻃﻤﻪ ﺑﺎز ﺷﺪﻩ ﺑﻮد‪ ،‬دوﺑﺎرﻩ ﺷﮑﺎﻓﺘﻪ ﺷﺪ و ﻓﺎﻃﻤﻪ هﻤﺮاﻩ ﺑﺎ ﻧﻮزادي ﺑﺮ روي دﺳﺖ ﺑﻴﺮون ﺁﻣﺪ‪ .‬اﻳﻦ واﻗﻌﻪ هﻤﻪ‬ ‫ﭼﺸﻢ هﺎ را ﺧﻴﺮﻩ ﺳﺎﺧﺖ و ﺟﻤﺎﻋﺖ زﻳﺎدي ﮐﻪ ﺷﺎهﺪ اﻳﻦ ﭘﻴﺸﺎﻣﺪ ﺑﻮدﻧﺪ ﺑﺮ او هﺠﻮم ﺁوردﻧﺪ‪)1).‬‬ ‫ﺑﻪ هﻤﻴﻦ ﺟﻬﺖ اﺳﺖ ﮐﻪ وﻻدت اﻣﻴﺮاﻟﻤﺆﻣﻨﻴﻦ)ﻋﻠﻴﻪ اﻟﺴﻼم( در ﻣﻘﺎﻳﺴﻪ ﺑﺎ ﻋﻴﺴﻲ ﻣﺴﻴﺢ ﺗﻔﺎوت ﭼﺸﻤﮕﻴﺮي دارد‪ .‬زﻳﺮا‬ ‫ﺑﻪ هﻨﮕﺎم وﻻدت ﺣﻀﺮت ﻋﻴﺴﻲ‪ ،‬ﺑﻪ ﺣﻀﺮت ﻣﺮﻳﻢ ﮐﻪ درون ﺑﻴﺖ اﻟﻤﻘﺪس ﺑﻮد‪ ،‬ﻧﺪا رﺳﻴﺪ‪» :‬از ﺑﻴﺖ اﻟﻤﻘﺪس ﺑﻴﺮون‬ ‫ﺁي ﮐﻪ اﻳﻨﺠﺎ ﻣﺤﻞ ﻋﺒﺎدت اﺳﺖ ﻧﻪ ﻣﺤﻞ زاﻳﻴﺪن‪ (2)«.‬ﺑﺎ ﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ ﺑﺮﺗﺮي ﮐﻌﺒﻪ ﺑﺮ ﺑﻴﺖ اﻟﻤﻘﺪس‪ ،‬اﻳﻦ وﻳﮋﮔﻲ و اﻣﺘﻴﺎز‬ ‫ﺗﻨﻬﺎ ﺑﺮاي اﻣﻴﺮاﻟﻤﺆﻣﻨﻴﻦ)ﻋﻠﻴﻪ اﻟﺴﻼم( ﻣﻨﺤﺼﺮ ﺑﻪ ﻓﺮد اﺳﺖ‪ ،‬ﮐﻪ ﻣﻮﻟﻮد ﮐﻌﺒﻪ ﻧﺎﻣﻴﺪﻩ ﺷﺪﻩ اﺳﺖ‪.‬‬ ‫ﻧﺎﻣﮕﺬاري ﻋﻠﻲ)ﻋﻠﻴﻪ اﻟﺴﻼم‪):‬‬ ‫از ﺁن ﺟﺎﻳﻲ ﮐﻪ ﺗﻤﺎﻣﻲ ﮐﺘﺐ ﺁﺳﻤﺎﻧﻲ‪ ،‬ﻧﺎم ﻣﺤﻤﺪ)ﺻﻠﻲ اﷲ ﻋﻠﻴﻪ وﺁﻟﻪ( و ﻋﻠﻲ)ﻋﻠﻴﻪ اﻟﺴﻼم( را ﺑﻪ ﺗﺮﺗﻴﺐ ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﻧﺒﻮت‬ ‫و اﻣﺎﻣﺖ ذﮐﺮ ﮐﺮدﻩ اﻧﺪ ﻣﻲ ﺗﻮان ﮔﻔﺖ‪ :‬ﭘﺮوردﮔﺎر ﻧﺎم اﻳﻦ دو ﻧﻔﺮ را هﺰاران ﺳﺎل ﻗﺒﻞ از ﺧﻠﻘﺖ و در ﻣﻠﮑﻮت اﻋﻠﻲ‬ ‫ﺛﺒﺖ ﻧﻤﻮدﻩ اﺳﺖ; ﻟﺬا ﻧﺎﻣﮕﺬاري اﻣﻴﺮاﻟﻤﺆﻣﻨﻴﻦ)ﻋﻠﻴﻪ اﻟﺴﻼم( ﭘﺲ از وﻻدت اﻳﺸﺎن ﺻﻮرت ﻧﮕﺮﻓﺘﻪ اﺳﺖ‪ ،‬ﺑﻪ ﻃﻮري‬ ‫ﮐﻪ‪:‬‬ ‫‪1 .‬ﻣﺤﻤﺪ ﺑﻦ ﺟﺮﻳﺮ ﻃﺒﺮي در ﺗﻔﺴﻴﺮ ﺧﻮد‪ ،‬اﺑﻦ ﻋﺴﺎﮐﺮ در ﺗﺎرﻳﺦ ﺧﻮد ﺿﻤﻦ ﺗﻮﺻﻴﻒ ﺣﺎﻻت ﻋﻠﻲ)ﻋﻠﻴﻪ اﻟﺴﻼم(‪،‬‬ ‫ﻣﺤﻤﺪ ﺑﻦ ﻳﻮﺳﻒ ﮔﻨﺠﻲ ﺷﺎﻓﻌﻲ در ﮐﻔﺎﻳﺖ اﻟﻄﺎﻟﺐ‪ ،‬ﺣﺎﻓﻆ اﺑﻮ ﻧﻌﻴﻢ در ﺣﻠﻴﺔ اﻻوﻟﻴﺎ و ﺷﻴﺦ ﺳﻠﻴﻤﺎن ﺑﻠﺨﻲ ﺣﻨﻔﻲ در ﻳﻨﺎﺑﻴﻊ‬ ‫اﻟﻤﻮدة ﻧﻘﻞ ﮐﺮدﻩ اﻧﺪ ﮐﻪ رﺳﻮل اﷲ)ﺻﻠﻲ اﷲ ﻋﻠﻴﻪ وﺁﻟﻪ(ﻓﺮﻣﻮد‪» :‬ﺑﺮ ﺑﺎﻻي ﻋﺮش اﻳﻦ ﮐﻠﻤﺎت ﻧﻮﺷﺘﻪ ﺷﺪﻩ ﮐﻪ ﺑﻪ ﺟﺰ‬ ‫ﺧﺪاي ﻳﮑﺘﺎي ﺑﺪون ﺷﺮﻳﮏ‪ ،‬ﺧﺪاي دﻳﮕﺮي ﻧﻴﺴﺖ‪ .‬ﻣﺤﻤﺪ)ﺻﻠﻲ اﷲ ﻋﻠﻴﻪ وﺁﻟﻪ( ﺑﻨﺪﻩ و رﺳﻮل ﻣﻦ اﺳﺖ ﮐﻪ او را ﺑﺎ ﻋﻠﻲ‬ ‫ﺑﻦ اﺑﻲ ﻃﺎﻟﺐ)ﻋﻠﻴﻪ اﻟﺴﻼم(ﺗﺄﻳﻴﺪ ﻧﻤﻮدم‪)3)«.‬‬ ‫ــــــــــــــــــــــــــــــــــ‬ ‫‪1 .‬ﻣﺴﺘﺪرﮎ ﺣﺎﮐﻢ‪ ،‬ﻓﺼﻮل اﻟﻤﻬﻤﺔ‪ ،‬ﻓﺼﻞ اول‪ ،‬ص‪ ; 14‬ﺷﺒﻬﺎي ﭘﻴﺸﺎور ‪816‬‬ ‫‪2 .‬اﻟﻠﻤﻌﺔ اﻟﺒﻴﻀﺎء‪ ،‬ص‪ ; 221‬اﻻﻣﺎم ﻋﻠﻲ)ﻋﻠﻴﻪ اﻟﺴﻼم( ص‪ ; 369‬ﺷﺒﻬﺎي ﭘﻴﺸﺎور‪ ،‬ص‪» 814‬اﺧﺮﺟﻲ ﻋﻦ اﻟﺒﻴﺖ‬ ‫ن هﺬﻩ ﺑﻴﺖ اﻟﻌﺒﺎدة ﻻ ﺑﻴﺖ اﻟﻮﻻدة« ; ﻣﻨﺎﻗﺐ اﺑﻦ اﻟﻤﻐﺎزﻟﻲ ‪ 6‬ح ‪ ; 3‬ﺑﺤﺎر اﻻﻧﻮار ‪ ،35‬ص‪ ،3‬ح‪ ; 26‬ﻋﻤﺪﻩ اﺑﻦ‬ ‫ﻓﺈ ّ‬ ‫ﺑﻄﺮﻳﻖ ح ‪ 27‬ح ‪ ، 8‬ﻃﻮاﺋﻒ ‪ ،16‬ح‪ ،2‬ﻓﺼﻮل اﻟﻤﻬﻤﺔ ‪ ،30‬ﻋﻠﻲ ﺑﻦ ﻣﺤﻤﺪ ﻣﺎﻟﮑﻲ اﺑﻦ ﺻﺒﺎغ‪.‬‬ ‫ﻻ اﻟﻠّ ُﻪ وﺣﺪﻩ ﻻ‬ ‫‪3 .‬اﻟﮑﻨﻲ واﻻﻟﻘﺎب‪ ،‬ج ‪ ،1‬ص‪ ; 165‬ﺷﺒﻬﺎي ﭘﻴﺸﺎور‪ ،‬ص‪» 817‬ﻣﮑﺘﻮب ﻋﻠﻲ ﺳﺎق اﻟﻌﺮش ﻻ إِﻟ َﻪ ِإ ﱠ‬ ‫ﻲ ﺑﻦ أﺑﻲ ﻃﺎﻟﺐ‪».‬‬ ‫ﺷﺮﻳﮏ ﻟﻪ و ﻣﺤﻤّﺪ ﻋﺒﺪي و رﺳﻮﻟﻲ أﻳﺪﺗﻪ ﺑﻌﻠ ّ‬

‫ﺻﻔﺤﻪ ‪185‬‬ ‫‪2 .‬در ﻳﻨﺎﺑﻴﻊ اﻟﻤﻮدة ﻧﻴﺰ از اﻣﺎم اﻟﺤﺮم از ﺳﻴﺮﻩ ﻣﻼ )وﺳﻴﻠﺔ اﻟﻤﺘﻌﺒﺪﻳﻦ( ﺁﻣﺪﻩ اﺳﺖ ﮐﻪ رﺳﻮل اﷲ)ﺻﻠﻲ اﷲ ﻋﻠﻴﻪ وﺁﻟﻪ(‬ ‫ﻓﺮﻣﻮد‪» :‬در ﺷﺐ ﻣﻌﺮاج ﮐﻪ ﻣﺮا ﺑﻪ ﻣﻠﮑﻮت اﻋﻼ ﺑﺮدﻧﺪ‪ ،‬ﺑﻪ ﻃﺮف راﺳﺖ ﺑﺎﻻي ﻋﺮش ﻧﻈﺮ ﮐﺮدم ﮐﺘﻴﺒﻪ اي دﻳﺪم ﮐﻪ ﺑﺮ‬ ‫ﺁن ﻧﻮﺷﺘﻪ ﺑﻮد‪ :‬ﻣﺤﻤﺪ)ﺻﻠﻲ اﷲ ﻋﻠﻴﻪ وﺁﻟﻪ( ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ ﺧﺪاﺳﺖ و او را ﺑﻪ وﺟﻮد ﻋﻠﻲ)ﻋﻠﻴﻪ اﻟﺴﻼم( ﺗﺄﻳﻴﺪ و ﻳﺎري‬ ‫ﻧﻤﻮدﻳﻢ‪)1)«.‬‬ ‫‪3 .‬ﺧﻄﻴﺐ ﺧﻮارزﻣﻲ در ﻣﻨﺎﻗﺐ‪ ،‬اﺑﻦ ﺷﻴﺮوﻳﻪ در ﻓﺮدوس و اﺑﻦ ﻣﻐﺎزﻟﻲ ﻓﻘﻴﻪ ﺷﺎﻓﻌﻲ هﻤﮕﻲ از ﺟﺎﺑﺮ ﺑﻦ ﻋﺒﺪاﷲ‬ ‫اﻧﺼﺎري ﻧﻘﻞ ﻧﻤﻮدﻩ اﻧﺪ ﮐﻪ ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ ﺧﺪا)ﺻﻠﻲ اﷲ ﻋﻠﻴﻪ وﺁﻟﻪ( ﻓﺮﻣﻮد‪» :‬ﭘﻴﺶ از ﺁن ﮐﻪ ﺧﺪاوﻧﺪ ﺁﺳﻤﺎن هﺎ و زﻣﻴﻦ را در‬ ‫ل اﻟّﻠ ُﻪ«‪ ،‬ﻋﻠﻲ وﻟﻲ ﺧﺪا و ﺑﺮادر ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ ﺧﺪا‬ ‫ﺤ ﱠﻤﺪٌ َرﺳُﻮ ُ‬ ‫ﻻ اﻟّﻠ ُﻪ«‪ُ » ،‬ﻣ َ‬ ‫دو هﺰار ﺳﺎل ﺧﻠﻖ ﮐﻨﺪ ﺑﺮ در ﺑﻬﺸﺖ ﮐﻠﻤﺎت »ﻻ إِﻟ َﻪ ِإ ﱠ‬ ‫ﻧﻮﺷﺘﻪ ﺷﺪﻩ ﺑﻮد‪)2)«.‬‬ ‫‪4 .‬ﻣﻴﺮ ﺳﻴﺪ ﻋﻠﻲ ﻓﻘﻴﻪ ﺷﺎﻓﻌﻲ در ﻣﻮدة هﺸﺘﻢ از ﻣﻮدة اﻟﻘﺮﺑﻲ ﻧﻘﻞ ﻣﻲ ﮐﻨﺪ ﮐﻪ ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ ﺧﺪا ﺑﻪ ﻋﻠﻲ)ﻋﻠﻴﻪ اﻟﺴﻼم( ﻓﺮﻣﻮد‪:‬‬ ‫»اﺳﻢ ﺗﻮ را در ﭼﻬﺎر ﻣﺤﻞ‪ ،‬هﻤﺮاﻩ ﺑﺎ اﺳﻢ ﺧﻮدم دﻳﺪﻩ ام‪:‬‬ ‫ﺤ ﱠﻤﺪٌ َرﺳُﻮ ُ‬ ‫ﻻ اﻟّﻠ ُﻪ ُﻣ َ‬ ‫اﻟﻒ‪ :‬در ﺷﺐ ﻣﻌﺮاج وﻗﺘﻲ ﺑﻪ ﺑﻴﺖ اﻟﻤﻘﺪس رﺳﻴﺪم ﺑﺮ ﺻﺨﺮﻩ ﺁن ـ ﻻ إِﻟ َﻪ ِإ ﱠ‬ ‫ل اﻟّﻠ ُﻪ اﻳﺪﺗﻪ ﺑﻌﻠﻲ وزﻳﺮﻩ ـ‬ ‫ﻳﺎﻓﺘﻢ‪.‬‬ ‫ﻲ وزﻳﺮﻩ‬ ‫ﺤ ّﻤﺪٌ ﺻَﻔﻮَﺗﻲ ﻣﻦ ﺧﻠﻘﻲ أﻳّﺪﺗﻪ ﺑﻌﻠ ّ‬ ‫ﻻ اﻟّﻠ ُﻪ َوﺣْﺪِي َو ُﻣ َ‬ ‫ب‪ :‬ﺑﻪ ﺳﺪرة اﻟﻤﻨﺘﻬﻲ ﮐﻪ رﺳﻴﺪم ـ إﻧّﻲ أﻧﺎ اﷲ ﻻ إِﻟ َﻪ ِإ ﱠ‬ ‫وﻧﺼﺮﺗﻪ ﺑﻪ ـ را ﺛﺒﺖ ﺷﺪﻩ دﻳﺪم‪.‬‬ ‫ﻻ أﻧﺎ ﻣﺤﻤّﺪ ﺣﺒﻴﺒﻲ‬ ‫ﻲ أﻧﺎ اﷲ ﻻ إﻟﻪ إ ّ‬ ‫ج‪ :‬وﻗﺘﻲ ﺑﻪ ﻋﺮش رب اﻟﻌﺎﻟﻤﻴﻦ رﺳﻴﺪم دﻳﺪم ﺑﺮ ﺳﺘﻮن هﺎي ﺁن ﻧﻮﺷﺘﻪ ﺷﺪﻩ اﺳﺖ ـ إ ّﻧ ّ‬ ‫ﻲ وزﻳﺮﻩ وﻧﺼﺮﺗﻪ ﺑﻪ‪.‬‬ ‫ﻣﻦ ﺧﻠﻘﻲ أﻳﺪﺗﻪ ﺑﻌﻠ ّ‬ ‫ﻲ وزﻳﺮﻩ و ﻧﺼﺮﺗﻪ ﺑﻪ‪.‬‬ ‫ﻻ أﻧﺎ ﻣﺤﻤﺪ ﺣﺒﻴﺒﻲ ﻣﻦ ﺧﻠﻘﻲ أﻳّﺪﺗﻪ ﺑﻌﻠ ّ‬ ‫د‪ :‬وﻗﺘﻲ ﺑﻪ ﺑﻬﺸﺖ رﺳﻴﺪم دﻳﺪم ﺑﺮ در ﺑﻬﺸﺖ ـ ﻻ إﻟﻪ إ ّ‬ ‫ﻧﻮﺷﺘﻪ ﺷﺪﻩ اﺳﺖ»‪.‬‬ ‫‪5‬ـ اﻣﺎم ﺛﻌﻠﺒﻲ در ﺗﻔﺴﻴﺮ ﮐﺸﻒ اﻟﺒﻴﺎن و ﺷﻴﺦ ﺳﻠﻴﻤﺎن ﺑﻠﺨﻲ ﺣﻨﻔﻲ در ﻳﻨﺎﺑﻴﻊ اﻟﻤﻮدة از‬ ‫ــــــــــــــــــــــــــــــــــ‬ ‫‪1 .‬ﮐﻨﺰ اﻟﻌﻤﺎل‪ ،‬ج ‪ ،11‬ص‪ ; 624‬ﺷﻮاهﺪ اﻟﺘﻨﺰﻳﻞ‪ ،‬ج ‪ ،1‬ﺻﺺ‪ 293‬و ‪ ; 299‬ﺗﺎرﻳﺦ ﻣﺪﻳﻨﻪ دﻣﺸﻖ‪ ،‬ج ‪ 16‬و ‪،42‬‬ ‫ل‬ ‫ﺤ ﱠﻤﺪٌ َرﺳُﻮ ُ‬ ‫ص‪ 336‬و ‪ 360‬و ‪ ; 456‬ﺷﺒﻬﺎي ﭘﻴﺸﺎور‪ ،‬ص‪» 818‬ﻧﻈﺮت إﻟﻲ ﺳﺎق اﻷﻳﻤﻦ ﻣﻦ اﻟﻌﺮش ﻓﺮأﻳﺖ ﻣﮑﺘﻮﺑًﺎ ُﻣ َ‬ ‫اﻟّﻠ ُﻪ ﺑﻌﻠﻲ و ﻧﺼﺮﺗﻪ ﺑﻪ« ; ﻳﻨﺎﺑﻴﻊ اﻟﻤﻮدة ص‪ ; 207‬ﻣﻴﺰان اﻻﻋﺘﺪال ; ﻟﺴﺎن اﻟﻤﻴﺰان ‪ ،5‬ص‪167‬‬ ‫‪2 .‬ﻳﻨﺎﺑﻴﻊ اﻟﻤﻮدة ﻟﺬوي اﻟﻘﺮﺑﻲ‪ ،‬ج ‪ ،1‬ص‪ ; 250‬ﻧﻈﻢ درر اﻟﺴﻤﻄﻴﻦ‪ ،‬ص‪ ; 123‬ﺷﺒﻬﺎي ﭘﻴﺸﺎور‪ ،‬ص‪818‬‬ ‫ﻲ أﺧﻮ رﺳﻮل اﷲ ﻗﺒﻞ أن ﻳﺨﻠﻖ اﷲ اﻟﺴﻤﺎوات و اﻷرض‬ ‫ل اﻟﻠّ ُﻪ ﻋﻠ ّ‬ ‫ﺤﻤﱠﺪٌ َرﺳُﻮ ُ‬ ‫ﻻ اﻟّﻠ ُﻪ ُﻣ َ‬ ‫«ﻣﮑﺘﻮب ﻋﻠﻲ ﺑﺎب اﻟﺠﻨّﺔ ﻻ إِﻟ َﻪ ِإ ﱠ‬ ‫ﺑﺄﻟﻔﻲ ﻋﺎم‪».‬‬ ‫ﺻﻔﺤﻪ ‪186‬‬

‫ﻦ}; »ﺧﺪاي ﺗﻌﺎﻟﻲ‬ ‫ﮎ ِﺑ َﻨﺼْ ِﺮ ِﻩ َوﺑِﺎﻟْ ُﻤﺆْ ِﻣﻨِﻴ َ‬ ‫اﺑﻦ ﻋﺒﺎس ﺁوردﻩ اﻧﺪ ﮐﻪ ﺁﻳﻪ ﺷﺮﻳﻔﻪ ‪ُ {:‬ه َﻮ اﱠﻟﺬِي َأ ﱠﻳ َﺪ َ‬ ‫ﺑﻪ ﻧﺼﺮت ﺧﻮد و ﻳﺎري ﻣﺆﻣﻨﺎن ﺗﻮ را ﻣﻮﻳﺪ و ﻣﻨﺼﻮر ﻣﻲ ﮔﺮداﻧﺪ«‪ (1)،‬درﺑﺎرﻩ ﻋﻠﻲ)ﻋﻠﻴﻪ اﻟﺴﻼم( ﺁﻣﺪﻩ اﺳﺖ‪.‬‬ ‫هﻤﭽﻨﻴﻦ ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ ﺧﺪا)ﺻﻠﻲ اﷲ ﻋﻠﻴﻪ وﺁﻟﻪ( ﻓﺮﻣﻮد‪» :‬دﻳﺪم ﮐﻪ ﺑﺮ ﻋﺮش ﻧﻮﺷﺘﻪ ﺷﺪﻩ‪ :‬ﺧﺪاﻳﻲ ﺑﻪ ﺟﺰ ﺧﺪاي ﻳﮑﺘﺎي ﺑﺪون‬ ‫ﺷﺮﻳﮏ ﻧﻴﺴﺖ‪ .‬ﻣﺤﻤﺪ ﺑﻨﺪﻩ و رﺳﻮل ﻣﻦ اﺳﺖ ﮐﻪ او را ﺑﺎ ﻋﻠﻲ ﺑﻦ اﺑﻲ ﻃﺎﻟﺐ)ﻋﻠﻴﻪ اﻟﺴﻼم(ﺗﺄﻳﻴﺪ ﻧﻤﻮدم‪)2)«.‬‬ ‫‪6 .‬ﺁﻳﻪ ‪ 37‬ﺳﻮرﻩ ﺑﻘﺮﻩ دﻻﻟﺖ ﺑﺮ ﺁن دارد ﮐﻪ ﭼﻮن ﺁدم از ﺧﺪاي ﺧﻮد ﮐﻠﻤﺎﺗﻲ ﺁﻣﻮﺧﺖ‪ ،‬ﭘﺲ ﺗﻮﺑﻪ او ﭘﺬﻳﺮﻓﺘﻪ ﺷﺪ‪ .‬اﻣﺎم‬ ‫ﺛﻌﻠﺒﻲ در ﺗﻔﺴﻴﺮ ﮐﺸﻒ اﻟﺒﻴﺎن و ﺷﻴﺦ ﺳﻠﻴﻤﺎن ﺑﻠﺨﻲ ﺣﻨﻔﻲ در ﻳﻨﺎﺑﻴﻊ اﻟﻤﻮدة ﺑﻪ رواﻳﺖ از اﺑﻦ ﻣﻐﺎزﻟﻲ ﺷﺎﻓﻌﻲ در ذﻳﻞ ﺁﻳﻪ‬ ‫ﻓﻮق ﺁوردﻩ اﻧﺪ ﮐﻪ از رﺳﻮل اﷲ)ﺻﻠﻲ اﷲ ﻋﻠﻴﻪ وﺁﻟﻪ( درﺑﺎرﻩ ﮐﻠﻤﺎﺗﻲ ﮐﻪ ﺣﻀﺮت ﺁدم ﺑﻪ ﺁن ﮐﻠﻤﺎت ﺗﻮﺑﻪ ﻧﻤﻮد و ﺗﻮﺑﻪ‬ ‫اش ﭘﺬﻳﺮﻓﺘﻪ ﺷﺪ‪ ،‬ﭘﺮﺳﻴﺪﻧﺪ‪ .‬ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ ﺧﺪا)ﺻﻠﻲ اﷲ ﻋﻠﻴﻪ وﺁﻟﻪ( ﻓﺮﻣﻮد‪» :‬ﺧﺪا را ﺑﻪ ﺣﻖ ﻣﺤﻤﺪ‪ ،‬ﻋﻠﻲ‪ ،‬ﻓﺎﻃﻤﻪ‪ ،‬ﺣﺴﻦ و‬ ‫ﺣﺴﻴﻦ)ﻋﻠﻴﻬﻢ اﻟﺴﻼم( ﻗﺴﻢ داد‪ ،‬ﭘﺲ ﺧﺪاوﻧﺪ ﺗﻮﺑﻪ او را ﭘﺬﻳﺮﻓﺖ‪ ،‬او را ﺁﻣﺮزﻳﺪ و ﻋﻔﻮ ﻧﻤﻮد‪)3)«.‬‬ ‫اﮐﻨﻮن ﺑﺮاي ﺑﺮﺧﻲ ﻣﻤﮑﻦ اﺳﺖ اﻳﻦ ﺳﺆال ﭘﻴﺶ ﺁﻳﺪ ﮐﻪ ﻣﮕﺮ اﺑﻮﻃﺎﻟﺐ ﻳﺎ ﻓﺎﻃﻤﻪ ﺑﻨﺖ اﺳﺪ‪ ،‬ﭘﻴﻐﻤﺒﺮ ﺑﻮدﻩ اﻧﺪ ﮐﻪ ﻧﺎم‬ ‫ﻋﻠﻲ)ﻋﻠﻴﻪ اﻟﺴﻼم( ﺑﻪ ﺁن هﺎ وﺣﻲ ﺷﺪﻩ اﺳﺖ؟ ﺑﺎﻳﺪ ﮔﻔﺖ ﮐﻪ وﺣﻲ ﺑﻪ ﻣﻌﻨﺎي اﻋﻼم و اﺑﻼغ ﭘﻨﻬﺎﻧﻲ اﺳﺖ‪ .‬ﭼﻮن وﺣﻲ‬ ‫ﮏ ِإﻟَﻲ‬ ‫داراي ﻣﺮاﺗﺒﻲ اﺳﺖ‪ ،‬ﭘﺲ ﺻﺮﻓًﺎ ﻣﺨﺼﻮص اﻧﺒﻴﺎ ﻧﻤﻲ ﺑﺎﺷﺪ و ﭼﻨﺎﻧﭽﻪ در ﻗﺮﺁن ﻣﺠﻴﺪ ﺁﻣﺪﻩ اﺳﺖ‪َ { :‬وَأوْﺣﻲ َر ﱡﺑ َ‬ ‫ن}; »ﺧﺪا ﺑﻪ زﻧﺒﻮر ﻋﺴﻞ وﺣﻲ ﮐﺮد ﮐﻪ در ﮐﻮﻩ هﺎ و‬ ‫ﺠ ِﺮ َو ِﻣﻤّﺎ َﻳﻌْ ِﺮﺷُﻮ َ‬ ‫ﺸَ‬ ‫ﻦ اﻟ ﱠ‬ ‫ل ُﺑﻴُﻮﺗ ًﺎ َو ِﻣ َ‬ ‫ﻦ اﻟْﺠِﺒﺎ ِ‬ ‫ﺨﺬِي ِﻣ َ‬ ‫ن ا ﱠﺗ ِ‬ ‫ﻞ َأ ِ‬ ‫اﻟ ﱠﻨﺤْ ِ‬ ‫درﺧﺘﺎن و ﺳﻘﻒ هﺎي ﺑﻠﻨﺪ ﻣﻨﺰل ﮔﻴﺮد«‪ (4)،‬ﻣﺨﻠﻮﻗﺎت دﻳﮕﺮي هﻢ ﻣﺜﻞ زﻧﺒﻮر ﻋﺴﻞ و ﻣﺎدر‬ ‫ﺣﻀﺮت ﻣﻮﺳﻲ‪ ،‬ﻣﻮرد وﺣﻲ و اﻟﻬﺎم ﻗﺮار ﮔﺮﻓﺘﻪ اﻧﺪ‪ .‬در ﺳﻮرﻩ ﻗﺼﺺ ﻧﻴﺰ ﺑﻪ ﻣﺎدر ﺣﻀﺮت ﻣﻮﺳﻲ ﻣﻲ ﻓﺮﻣﺎﻳﺪ‪{ :‬‬ ‫ﻋَﻠﻴْ ِﻪ َﻓَﺄﻟْﻘِﻴ ِﻪ ﻓِﻲ اﻟْ َﻴ ﱢﻢ‬ ‫ﺖ َ‬ ‫ﺧﻔْ ِ‬ ‫ﺿﻌِﻴ ِﻪ َﻓﺈِذا ِ‬ ‫ﺣﻴْﻨﺎ إِﻟﻲ ُأمﱢ ﻣُﻮﺳﻲ َأنْ َأرْ ِ‬ ‫َوَأوْ َ‬ ‫ــــــــــــــــــــــــــــــــــ‬ ‫‪1 .‬اﻧﻔﺎل )‪62 :(8‬‬ ‫‪2 .‬ﮐﻨﺰ اﻟﻌﻤﺎل‪ ،‬ج ‪ ،11‬ص‪ ; 624‬ﺷﻮاهﺪ اﻟﺘﻨﺰﻳﻞ‪ ،‬ج ‪ ،1‬ص‪ ; 293‬ﺗﺎرﻳﺦ ﺑﻐﺪاد‪ ،‬ج ‪ ،11‬ص‪ ; 173‬ﺟﻮاهﺮاﻟﻤﻄﺎﻟﺐ‬ ‫ﻓﻲ ﻣﻨﺎﻗﺐ اﻻﻣﺎم ﻋﻠﻲ)ﻋﻠﻴﻪ اﻟﺴﻼم(‪ ،‬ج ‪ ،1‬ص‪ ; 92‬ﺷﺒﻬﺎي ﭘﻴﺸﺎور‪ ،‬ص‪» 819‬رأﻳﺖ ﻣﮑﺘﻮﺑًﺎ ﻋﻠﻲ ﺳﺎق اﻟﻌﺮش ﺑﺎﻟﻨﻮر‬ ‫ﻲ اﺑﻦ اﺑﻲ ﻃﺎﻟﺐ‪».‬‬ ‫ﻲ و ﻧﺼﺮﺗﻪ ﺑﻌﻠ ّ‬ ‫ل اﻟّﻠ ُﻪ أﻳﺪﺗﻪ ﺑﻌﻠ ّ‬ ‫ﺤ ﱠﻤﺪٌ َرﺳُﻮ ُ‬ ‫ﻻ اﻟّﻠ ُﻪ ُﻣ َ‬ ‫ﻻ إِﻟ َﻪ ِإ ﱠ‬ ‫‪3 .‬ﻣﻨﺎﻗﺐ ﺁل اﺑﻲ ﻃﺎﻟﺐ‪ ،‬ج ‪ ،1‬ص‪ ; 243‬اﻟﻌﻤﺪة‪ ،‬ص‪ ; 379‬ﺗﺬﮐﺮة اﻟﻤﻮﺿﻮﻋﺎت‪ ،‬ص‪ ; 98‬ﺷﺒﻬﺎي ﭘﻴﺸﺎور‪،‬‬ ‫ص‪» 820‬ﺳﺌﻠﻪ ﺑﺤﻖ ﻣﺤﻤﺪ و ﻋﻠﻲ و ﻓﺎﻃﻤﺔ واﻟﺤﺴﻦ واﻟﺤﺴﻴﻦ ﻓﺘﺎب ﻋﻠﻴﻪ و ﻏﻔﺮ ﻟﻪ‪».‬‬ ‫‪4 .‬ﻧﺤﻞ )‪68 :(16‬‬ ‫ﺻﻔﺤﻪ ‪187‬‬ ‫ﻦ}; »ﺑﻪ ﻣﺎدر ﻣﻮﺳﻲ وﺣﻲ ﮐﺮدﻳﻢ ﮐﻪ ﻃﻔﻠﺖ را ﺷﻴﺮ دﻩ و‬ ‫ﺳﻠِﻴ َ‬ ‫ﻦ اﻟْ ُﻤﺮْ َ‬ ‫ﻋﻠُﻮ ُﻩ ِﻣ َ‬ ‫ﮏ وَﺟﺎ ِ‬ ‫وَﻻ ﺗَﺨﺎﻓِﻲ وَﻻ َﺗﺤْ َﺰﻧِﻲ ِإﻧّﺎ رَادﱡو ُﻩ ِإَﻟﻴْ ِ‬ ‫ﭼﻮن از ﺁﺳﻴﺐ ﻓﺮﻋﻮﻧﻴﺎن ﺑﺮ او ﺗﺮﺳﺎن ﺷﺪي‪ ،‬او را ﺑﻪ درﻳﺎ اﻓﮑﻦ‪ .‬هﺮﮔﺰ ﻧﺘﺮس و ﻣﺤﺰون ﻣﺒﺎش ﮐﻪ ﻣﺎ او را ﺑﻪ ﺗﻮ‬ ‫ﺑﺎز ﺧﻮاهﻴﻢ ﮔﺮداﻧﺪ‪ ،‬و او را از ﭘﻴﺎﻣﺒﺮان ﻣﺮﺳﻞ ﮔﺮداﻧﻴﻢ‪ (1)«.‬ﺳﻮرﻩ ﻣﺮﻳﻢ ﻧﻴﺰ ﺧﺒﺮ از راهﻨﻤﺎﻳﻲ ﻣﺮﻳﻢ ﻣﺎدر ﺣﻀﺮت‬ ‫ﮏ َﺗﺤْ َﺘ ِ‬ ‫ﻞ َر ﱡﺑ ِ‬ ‫ﺟ َﻌ َ‬ ‫ﻻ َﺗﺤْ َﺰﻧِﻲ َﻗﺪْ َ‬ ‫ﻋﻴﺴﻲ)ﻋﻠﻴﻪ اﻟﺴﻼم( ﻣﻲ دهﺪ‪ { :‬ﻓَﻨﺎداهﺎ ِﻣﻦْ َﺗﺤْﺘِﻬﺎ َأ ّ‬ ‫ع اﻟ ﱠﻨﺨَْﻠ ِﺔ‬ ‫ﺠﺬْ ِ‬ ‫ﮏ ِﺑ ِ‬ ‫ﺳ ِﺮ ّﻳًﺎ َو ُهﺰﱢي ِإَﻟﻴْ ِ‬ ‫ﮏ َ‬ ‫ﺻﻮْﻣًﺎ َﻓَﻠﻦْ ُأ َﮐﱢﻠ َﻢ‬ ‫ﻦ َ‬ ‫ت ﻟِﻠ ﱠﺮﺣْﻤ ِ‬ ‫ﺸ ِﺮ َأﺣَﺪًا َﻓﻘُﻮﻟِﻲ ِإﻧﱢﻲ َﻧ َﺬرْ ُ‬ ‫ﻦ اﻟْ َﺒ َ‬ ‫ﻦ ِﻣ َ‬ ‫ﻋﻴْﻨًﺎ َﻓِﺈﻣّﺎ َﺗ َﺮ ِﻳ ﱠ‬ ‫ﮑﻠِﻲ وَاﺷْ َﺮﺑِﻲ َو َﻗﺮﱢي َ‬ ‫ﺟ ِﻨ ّﻴًﺎ َﻓ ُ‬ ‫ﮏ ُرﻃَﺒًﺎ َ‬ ‫ﻋَﻠﻴْ ِ‬ ‫ﺗُﺴﺎ ِﻗﻂْ َ‬ ‫ﺴ ّﻴًﺎ}; از زﻳﺮ درﺧﺖ او را ﻧﺪا داد ﮐﻪ ﻏﻤﮕﻴﻦ ﻣﺒﺎش ﮐﻪ ﺧﺪاﻳﺖ از زﻳﺮ ﻗﺪم ﺗﻮ ﭼﺸﻤﻪ ﺁﺑﻲ ﺟﺎري ﮐﻨﺪ‪ .‬اي‬ ‫اﻟْ َﻴﻮْ َم ِإﻧْ ِ‬ ‫ﻣﺮﻳﻢ! ﺷﺎﺧﻪ درﺧﺖ را ﺣﺮﮐﺖ دﻩ ﺗﺎ از ﺁن ﺑﺮاي ﺗﻮ رﻃﺐ ﺗﺎزﻩ ﻓﺮو رﻳﺰد‪ .‬از اﻳﻦ رﻃﺐ ﺗﻨﺎول ﮐﻦ و از اﻳﻦ ﭼﺸﻤﻪ‬ ‫ﻧﻴﺰ ﺁب ﺑﻨﻮش‪ .‬ﭼﺸﻢ ﺧﻮد را ﺑﻪ ﻋﻴﺴﻲ روﺷﻦ دار ـ ﻣﻮاﻇﺐ ﺑﺎش ـ و هﺮ ﮐﺲ از ﻣﺮدم را دﻳﺪي ﺑﺎ اﺷﺎرﻩ ﺑﻪ وي ﺑﮕﻮ‬ ‫ﮐﻪ ﻣﻦ ﺑﺮاي ﺧﺪا روزﻩ ﺳﮑﻮت ﻧﺬر ﮐﺮدﻩ ام ﺗﺎ ﺑﺎ ﮐﺴﻲ ﺳﺨﻦ ﻧﮕﻮﻳﻢ‪)2)«.‬‬

‫ﺑﻪ اﺳﺘﻨﺎد هﻤﺎن ﺷﻮاهﺪ‪ ،‬دﺳﺘﻮر ﻧﺎﻣﮕﺬاري ﻧﻮزاد ﻣﺘﻮﻟﺪ ﺷﺪﻩ ﻓﺎﻃﻤﻪ ﺑﻨﺖ اﺳﺪ در ﮐﻌﺒﻪ ﺑﻪ اﺑﻮﻃﺎﻟﺐ وﺣﻲ ﺷﺪ‪ .‬ﺁﻧﮕﻮﻧﻪ ﮐﻪ‬ ‫در ﻣﻮدة اﻟﻘﺮﺑﻲ‪ ،‬ﻳﻨﺎﺑﻴﻊ اﻟﻤﻮدة و ﮐﻔﺎﻳﺔ اﻟﻄﺎﻟﺐ ﻧﻘﻞ ﺷﺪﻩ‪ :‬ﭼﻮن ﻣﻮﻟﻮد ﮐﻌﺒﻪ از ﻣﺎدرش ﻓﺎﻃﻤﻪ ﻣﺘﻮﻟﺪ ﺷﺪ‪ ،‬ﻓﺎﻃﻤﻪ اﺳﻢ‬ ‫ﭘﺪرش اﺳﺪ را ﺑﺮ او ﻧﻬﺎد‪ ،‬وﻟﻲ اﺑﻮﻃﺎﻟﺐ از اﻳﻦ ﻧﺎﻣﮕﺬاري ﺧﺮﺳﻨﺪ ﻧﺒﻮد‪ .‬ﭘﺲ ﺑﻪ ﻓﺎﻃﻤﻪ ﮔﻔﺖ‪» :‬ﺑﻴﺎ اﻣﺸﺐ ﺑﺎ هﻢ ﺑﻪ ﮐﻮﻩ‬ ‫اﺑﻮﻗﺒﻴﺲ )ﻳﺎ ﻣﺴﺠﺪ اﻟﺤﺮام( ﺑﺮوﻳﻢ و ﺧﺪا را ﺑﺨﻮاﻧﻴﻢ ﺗﺎ ﺷﺎﻳﺪ ﺑﺮاي اﺳﻢ اﻳﻦ ﺑﭽﻪ راهﻨﻤﺎﻳﻲ ﺷﻮﻳﻢ‪.‬‬ ‫ﺷﺐ هﻨﮕﺎم‪ ،‬هﺮ دو ﺑﻪ ﮐﻮﻩ اﺑﻮ ﻗﺒﻴﺲ )ﻳﺎ ﻣﺴﺠﺪ اﻟﺤﺮام( رﻓﺘﻪ و ﺑﻪ دﻋﺎ ﻣﺸﻐﻮل ﺷﺪﻧﺪ‪ .‬اﺑﻮﻃﺎﻟﺐ دﻋﺎي ﺧﻮﻳﺶ را ﺁﻏﺎز‬ ‫ﻧﻤﻮد و ﺧﻮاﺳﺖ ﺗﺎ ﺧﺪاوﻧﺪ از ﺧﺰاﻧﻪ ﻏﻴﺐ ﺧﻮﻳﺶ ﻧﺎم اﻳﻦ ﻧﻮزاد را ﺁﺷﮑﺎر ﻧﻤﺎﻳﺪ‪ .‬در ﺁن هﻨﮕﺎم ﺻﺪاﻳﻲ از ﺁﺳﻤﺎن‬ ‫ﺑﺮﺧﺎﺳﺖ‪ .‬اﺑﻮﻃﺎﻟﺐ ﺳﺮ ﺑﻪ ﺁﺳﻤﺎن ﺑﻠﻨﺪ ﮐﺮد‪ ،‬ﻟﻮﺣﻲ از زﺑﺮﺟﺪ ﺳﺒﺰ ﻣﺸﺎهﺪﻩ ﮐﺮد ﮐﻪ ﺑﺮ ﺁن ﭼﻬﺎر ﺳﻄﺮ ﺷﻌﺮ ﻧﻮﺷﺘﻪ ﺑﻮد‪.‬‬ ‫ﻟﻮح را ﺑﺮﮔﺮﻓﺖ و ﺑﺮ ﺳﻴﻨﻪ اش ﭼﺴﺒﺎﻧﺪ‪ .‬در ﺁن ﻟﻮح اﺳﻢ »ﻋﻠﻲ« ﮐﻪ ﻣﺸﺘﻖ ﺷﺪﻩ از »اﻋﻠﻲ« اﺳﺖ‪،‬‬ ‫ــــــــــــــــــــــــــــــــــ‬ ‫‪1 .‬ﻗﺼﺺ)‪7 :(28‬‬ ‫‪2 .‬ﻣﺮﻳﻢ )‪ 24 :(19‬و ‪25‬‬ ‫ﺻﻔﺤﻪ ‪188‬‬ ‫ﻧﻮﺷﺘﻪ ﺷﺪﻩ ﺑﻮد‪ .‬اﺑﻮﻃﺎﻟﺐ از ﺷﺪت ﺧﻮﺷﺤﺎﻟﻲ ﺑﻪ ﺳﺠﺪﻩ اﻓﺘﺎد و ﺑﺎري ﺗﻌﺎﻟﻲ را ﺷﮑﺮ ﻧﻤﻮد‪ .‬ﺳﭙﺲ ﺑﻪ ﺷﮑﺮاﻧﻪ اﻳﻦ اﻣﺮ‬ ‫ﻋﻈﻴﻢ‪ ،‬دﻩ ﺷﺘﺮ ﻗﺮﺑﺎﻧﻲ ﻧﻤﻮد و ﺁن ﻟﻮح را در ﻣﺴﺠﺪ اﻟﺤﺮام ﺁوﻳﺨﺖ‪ .‬ﺑﻨﻲ هﺎﺷﻢ ﺑﻪ داﺷﺘﻦ ﺁن ﻟﻮح ﺑﺮ ﻗﺮﻳﺶ اﻓﺘﺨﺎر ﻣﻲ‬ ‫ﮐﺮد‪ .‬ﺁن ﻟﻮح ﺗﺎ زﻣﺎن ﺟﻨﮓ ﺣﺠّﺎج ﺑﺎ ﻋﺒﺪاﷲ ﺑﻦ زﺑﻴﺮ‪ ،‬در ﻣﺴﺠﺪ اﻟﺤﺮام وﺟﻮد داﺷﺖ و ﺑﻌﺪ ﻣﻔﻘﻮد ﮔﺮدﻳﺪ‪)1).‬‬ ‫ــــــــــــــــــــــــــــــــــ‬ ‫‪1 .‬ﻣﻮدة اﻟﻘﺮﺑﻲ‪ ،‬ﻣﻮدت هﺸﺘﻢ‪ ،‬ﻳﻨﺎﺑﻴﻊ اﻟﻤﻮدﻩ ﺑﺎب ‪ ،7‬ﮐﻔﺎﻳﺔ اﻟﻄﺎﻟﺐ‪.‬‬ ‫ﺻﻔﺤﻪ ‪189‬‬

‫ﻣﻘﺎﻳﺴﻪ زهﺪ و ﺗﻘﻮاي ﻋﻠﻲ)ع( ﺑﺎ دﻳﮕﺮ ﺻﺤﺎﺑﻪ‬ ‫ﭘﺮﺳﺶ‪ :‬ﭼﺮا زهﺪ و ﺗﻘﻮاي ﻋﻠﻲ)ﻋﻠﻴﻪ اﻟﺴﻼم( را ﺑﺎ ﺳﺎﻳﺮ ﺻﺤﺎﺑﻪ ﻗﺎﺑﻞ ﻣﻘﺎﻳﺴﻪ ﻧﻤﻲ داﻧﻴﺪ؟‬

‫ﭘﺎﺳﺦ‪ :‬در ﻣﻮرد وﻳﮋﮔﻲ هﺎي اﻣﻴﺮاﻟﻤﺆﻣﻨﻴﻦ)ﻋﻠﻴﻪ اﻟﺴﻼم( ﻓﻘﻂ ﮐﺎﻓﻲ اﺳﺖ ﺑﻪ ﺑﻴﺎن ﺁﻧﭽﻪ دﻳﮕﺮان درﺑﺎرﻩ اﻳﺸﺎن ﮔﻔﺘﻪ اﻧﺪ‪،‬‬ ‫ﭘﺮداﺧﺖ‪ .‬ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﻧﻤﻮﻧﻪ ﺑﻪ ﻣﻮارد ذﻳﻞ ﺗﻮﺟﻪ ﺷﻮد‪:‬‬ ‫‪1 .‬اﺑﻦ اﺑﻲ اﻟﺤﺪﻳﺪ در ﺷﺮح ﻧﻬﺞ اﻟﺒﻼﻏﻪ و ﻣﺤﻤﺪ ﺑﻦ ﻃﻠﺤﻪ ﺷﺎﻓﻌﻲ در ﻣﻄﺎﻟﺐ اﻟﺴﺌﻮل از ﻋﻤﺮ ﺑﻦ ﻋﺒﺪ اﻟﻌﺰﻳﺰ اﻣﻮي‬ ‫ﮐﻪ در زهﺪ و ﺗﻘﻮي زﺑﺎن زد و ﺳﺮﺁﻣﺪ اهﻞ زﻣﺎن ﺧﻮد ﺑﻮد ﻧﻘﻞ ﻣﻲ ﮐﻨﻨﺪ‪» :‬ﺑﻌﺪ از ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ‪ ،‬در اﻳﻦ اﻣﺖ اﺣﺪي را ﻧﻤﻲ‬ ‫ﺷﻨﺎﺳﻢ ﮐﻪ از ﻋﻠﻲ اﺑﻦ اﺑﻲ ﻃﺎﻟﺐ ﭘﺎرﺳﺎﺗﺮ ﺑﺎﺷﺪ»‪.‬‬

‫‪2 .‬ﻣﻼ ﻋﻠﻲ ﻗﻮﺷﭽﻲ در ﮐﺘﺎﺑﺶ ﻣﻲ ﮔﻮﻳﺪ‪» :‬ﻋﻘﻮل ﻋﻘﻼ درﺑﺎرﻩ ﻋﻠﻲ)ﻋﻠﻴﻪ اﻟﺴﻼم( ﻣﺎت و ﻣﺒﻬﻮت اﺳﺖ زﻳﺮا او ﺑﺮ‬ ‫ﮔﺬﺷﺘﮕﺎن و ﺁﻳﻨﺪﮔﺎن ﻗﻠﻢ ﮐﺸﻴﺪ‪ «.‬وي اﺿﺎﻓﻪ ﻣﻲ ﮐﻨﺪ ﮐﻪ »ﺷﻨﻴﺪن ﺣﺎﻻت ﻋﻠﻲ)ﻋﻠﻴﻪ اﻟﺴﻼم( و وﺿﻊ زﻧﺪﮔﺎﻧﻲ او هﺮ‬ ‫ﺁدﻣﻲ را ﻣﺘﺤﻴﺮ ﻣﻲ ﮐﻨﺪ»‪.‬‬ ‫‪3 .‬ﻋﺒﺪاﷲ راﻓﻊ ﻣﻲ ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬روزي ﺑﻪ هﻨﮕﺎم اﻓﻄﺎر ﺑﻪ ﺧﺎﻧﻪ اﻣﻴﺮاﻟﻤﺆﻣﻨﻴﻦ)ﻋﻠﻴﻪ اﻟﺴﻼم( رﻓﺘﻢ‪ .‬ﮐﻴﺴﻪ ﻣﻬﺮ ﺷﺪﻩ و ﺳﺮ‬ ‫ﺑﺴﺘﻪ اي ﺑﺮاﻳﺶ ﺁوردﻧﺪ‪ .‬ﭼﻮن ﮐﻴﺴﻪ را ﺑﺎز ﮐﺮدم‪ ،‬ﺁرد ﺳﺒﻮس داري ﮐﻪ ﭘﻮﺳﺘﻪ هﺎي ﺁن را ﻧﮕﺮﻓﺘﻪ ﺑﻮدﻧﺪ در ﺁن ﻳﺎﻓﺘﻢ‪.‬‬ ‫ﻋﻠﻲ ﺳﻪ ﮐﻒ دﺳﺖ از ﺁن ﺁرد را در دهﺎن ﺧﻮد رﻳﺨﺖ و ﺟﺮﻋﻪ ﺁﺑﻲ ﻧﻴﺰ ﺑﺎﻻي ﺁن ﻧﻮﺷﻴﺪ‪ .‬ﺳﭙﺲ ﺧﺪاي را ﺷﮑﺮ ﻧﻤﻮد و‬ ‫ﺳﺮ ﮐﻴﺴﻪ را دوﺑﺎرﻩ ﻣُﻬﺮ ﻧﻤﻮد‪ .‬ﻋﻠﺖ را ﭘﺮﺳﻴﺪم ﮐﻪ ﻳﺎ ﻋﻠﻲ! ﭼﺮا دوﺑﺎرﻩ ﺁن را ﻣﻬﺮ ﮐﺮدي؟ اﻳﺸﺎن ﻓﺮﻣﻮد‪ :‬ﭼﻮن ﺣﺴﻦ‬ ‫ﺲ‬ ‫و ﺣﺴﻴﻦ)ﻋﻠﻴﻬﻤﺎ اﻟﺴﻼم( ﺑﻪ ﻣﻦ ﻣﺤﺒﺖ ﻣﻴﻮرزﻧﺪ‪ ،‬ﻣﻲ ﺗﺮﺳﻢ روﻏﻦ زﻳﺘﻮن و ﻳﺎ ﺷﻴﺮﻳﻨﻲ ﺑﺎ ﺁن ﻣﺨﻠﻮط ﻧﻤﺎﻳﻨﺪ و ﻧَﻔ ِ‬ ‫ﻋﻠﻲ از ﺧﻮردﻧﺶ ﻟﺬت ﺑﺮد‪ .‬ﺑﻪ هﻤﻴﻦ دﻟﻴﻞ ﻋﻠﻲ ﺟﻠﻮ ﻧﻔﺲ ﺧﻮد را از ﺧﻮردن ﻏﺬاهﺎي ﻟﺬﻳﺬ ﻣﻲ ﮔﻴﺮد ﺗﺎ ﻣﻐﻠﻮب ﻧﻔﺲ‬ ‫ﻧﮕﺮدد‪.‬‬ ‫‪4 .‬اﻣﺎم ﻋﻠﻲ)ﻋﻠﻴﻪ اﻟﺴﻼم( در ﺁﺧﺮﻳﻦ ﺷﺐ ﻋﻤﺮ ﺧﻮد ﺑﻪ اﻣﺎم ﺣﺴﻦ ﮔﻔﺖ‪ :‬ﺑﮕﺬارﻳﺪ ﻣﺮدم ﺑﻴﺎﻳﻨﺪ و اﮔﺮ ﺳﺆاﻟﻲ دارﻧﺪ ﻗﺒﻞ‬ ‫از اﻳﻦ ﮐﻪ ﺑﻪ ﻣﻦ دﺳﺘﺮﺳﻲ ﻧﺪاﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﻨﺪ ﺑﭙﺮﺳﻨﺪ‪ .‬ﺻﻌﺼﻌﻪ از اﻳﺸﺎن ﭘﺮﺳﻴﺪ دﻟﻴﻞ اﻓﻀﻞ ﺑﻮدن ﺷﻤﺎ ﺑﺮ ﺁدم ﭼﻴﺴﺖ؟ اﻣﺎم‬ ‫در ﭘﺎﺳﺦ ﮔﻔﺖ‪ :‬ﺁدم از ﮔﻨﺪم ﻣﻨﻊ ﺷﺪﻩ ﺧﻮرد‪ ،‬در ﺣﺎﻟﻲ ﮐﻪ هﻤﻪ ﭼﻴﺰ ﺑﺮاﻳﺶ ﻣﻬﻴﺎ ﺑﻮد وﻟﻲ ﻋﻠﻲ هﺮﮔﺰ ﮔﻨﺪم ﻧﺨﻮرد‪.‬‬

‫ﺻﻔﺤﻪ ‪190‬‬ ‫‪5 .‬ﺳﻠﻴﻤﺎن ﺑﻠﺨﻲ در ﻳﻨﺎﺑﻴﻊ اﻟﻤﻮدة‪ ،‬ﻣﺤﻤﺪ ﺑﻦ ﻃﻠﺤﻪ ﺷﺎﻓﻌﻲ در ﻣﻄﺎﻟﺐ اﻟﺴﺌﻮل‪ ،‬ﺧﻄﻴﺐ ﺧﻮارزﻣﻲ در ﻣﻨﺎﻗﺐ و ﻃﺒﺮي‬ ‫در ﺗﺎرﻳﺦ ﺧﻮد از ﺳﻮﻳﺪ ﺑﻦ ﻏﻔﻠﻪ ﻧﻘﻞ ﻧﻤﻮدﻩ اﻧﺪ‪» :‬روزي ﺧﺪﻣﺖ اﻣﻴﺮاﻟﻤﺆﻣﻨﻴﻦ)ﻋﻠﻴﻪ اﻟﺴﻼم( رﺳﻴﺪم‪ ،‬ﻇﺮف ﻣﺎﺳﺖ‬ ‫ﺗﺮﺷﻲ ﮐﻪ ﺑﻮي ﺗﺮﺷﻴﺪﮔﻲ ﺁن ﺑﻪ ﻣﺸﺎم ﻣﻲ رﺳﻴﺪ‪ ،‬هﻤﺮاﻩ ﺑﺎ ﻗﺮص ﻧﺎن ﺟﻮﻳﻦ ﺧﺸﮑﻴﺪﻩ ﺳﺒﻮس داري در دﺳﺖ اﻳﺸﺎن‬ ‫دﻳﺪم‪ .‬ﻧﺎن ﺑﻪ ﻗﺪري ﺧﺸﮏ ﺑﻮد ﮐﻪ ﺷﮑﺴﺘﻪ ﻧﻤﻲ ﺷﺪ و اﻣﻴﺮاﻟﻤﺆﻣﻨﻴﻦ)ﻋﻠﻴﻪ اﻟﺴﻼم( ﺁن را ﺑﺎ زاﻧﻮي ﺧﻮد ﻣﻲ ﺷﮑﺴﺖ‪ ،‬و‬ ‫در هﻤﺎن ﻣﺎﺳﺖ ﺗﺮش ﻧﺮم ﻣﻲ ﮐﺮد و ﻣﻲ ﺧﻮرد‪ .‬اﻳﺸﺎن ﺑﻪ ﻣﻦ ﻧﻴﺰ ﺗﻌﺎرف ﮐﺮد و ﻣﻦ ﮔﻔﺘﻢ روزﻩ هﺴﺘﻢ‪ .‬اﻳﺸﺎن ﻓﺮﻣﻮد‪:‬‬ ‫از ﺣﺒﻴﺒﻢ ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ ﺧﺪا)ﺻﻠﻲ اﷲ ﻋﻠﻴﻪ وﺁﻟﻪ( ﺷﻨﻴﺪم ﮐﻪ هﺮ ﮐﺲ روزﻩ ﺑﺎﺷﺪ و ﻣﻴﻞ ﺑﻪ ﻃﻌﺎﻣﻲ ﭘﻴﺪا ﮐﻨﺪ و ﺑﺮاي ﺧﺪا از ﺁن‬ ‫ﻧﺨﻮرد‪ ،‬ﺧﺪاوﻧﺪ از ﻃﻌﺎم هﺎي ﺑﻬﺸﺘﻲ ﺑﻪ او ﺑﺨﻮراﻧﺪ‪ «.‬ﺳﻮﻳﺪ ﮔﻔﺖ‪ :‬دﻟﻢ ﺑﻪ ﺣﺎل ﻋﻠﻲ)ﻋﻠﻴﻪ اﻟﺴﻼم( ﺳﻮﺧﺖ و ﺑﻪ ﻓﻀّﻪ‪،‬‬ ‫ﺧﺎدﻣﻪ ﺁن ﺣﻀﺮت ﮐﻪ در ﻧﺰدﻳﮏ ﻣﻦ ﺑﻮد‪ ،‬ﮔﻔﺘﻢ‪ :‬از ﺧﺪا ﻧﻤﻲ ﺗﺮﺳﻲ ﮐﻪ ﺳﺒﻮس ﺟﻮ را ﻧﻤﻲ ﮔﻴﺮي و ﺑﺮاﻳﺶ ﻧﺎن ﻣﻲ‬ ‫ﭘﺰي؟ ﻓﻀﻪ ﺑﻪ ﺧﺪا ﺳﻮﮔﻨﺪ ﺧﻮرد ﮐﻪ ﺧﻮدش ﻣﺮا ﻣﻨﻊ ﮐﺮدﻩ ﺗﺎ ﺳﺒﻮس ﺁن را ﻧﮕﻴﺮم‪ .‬ﺳﭙﺲ اﻣﺎم از ﻣﻦ ﭘﺮﺳﻴﺪ‪ :‬ﺑﻪ ﻓﻀّﻪ‬ ‫ﭼﻪ ﻣﻲ ﮔﻔﺘﻲ؟ ﺑﺮاﻳﺸﺎن ﺗﻮﺿﻴﺢ دادم‪ .‬ﺁﻧﮕﺎﻩ اﻣﺎم ﮔﻔﺖ ﭘﺪر و ﻣﺎدرم ﻓﺪاي رﺳﻮل اﷲ)ﺻﻠﻲ اﷲ ﻋﻠﻴﻪ وﺁﻟﻪ( ﺑﺎد ﮐﻪ ﺳﺒﻮس‬ ‫ﻃﻌﺎﻣﺶ را ﻧﻤﻲ ﮔﺮﻓﺖ و از ﻧﺎن ﮔﻨﺪم ﺳﻪ روز ﺳﻴﺮ ﻧﺨﻮرد ﺗﺎ از دﻧﻴﺎ رﻓﺖ ـ ﮐﻨﺎﻳﻪ از ﺗﺄﺳﻲ اﻳﺸﺎن ﺑﻪ ﭘﻴﻐﻤﺒﺮ اﺳﺖ‪.‬‬ ‫‪6 .‬ﻣﻮﻓﻖ ﺑﻦ اﺣﻤﺪ ﺧﻮارزﻣﻲ و اﺑﻦ ﻣﻐﺎزﻟﻲ در ﻣﻨﺎﻗﺐ ﻧﻘﻞ ﻣﻲ ﮐﻨﻨﺪ‪ :‬روزي در دورﻩ ﺧﻼﻓﺖ اﻣﺎم ﻋﻠﻲ)ﻋﻠﻴﻪ اﻟﺴﻼم(‬ ‫ﺑﺮاﻳﺶ ﺣﻠﻮاي ﺷﻴﺮﻳﻨﻲ ﺁوردﻧﺪ‪ .‬اﻳﺸﺎن ﻗﺪري ﺑﺎ اﻧﮕﺸﺖ از ﺁن ﺣﻠﻮا ﺑﺮداﺷﺖ‪ ،‬ﺑﻮ ﮐﺸﻴﺪ و ﻓﺮﻣﻮد‪ :‬ﭼﻪ ﺧﻮش رﻧﮓ و‬ ‫ﺧﻮش ﺑﻮ اﺳﺖ! اﻣﺎ از ﻃﻌﻢ ﺁن ﺧﺒﺮ ﻧﺪارم )ﻳﻌﻨﻲ ﺗﺎ ﮐﻨﻮن ﺣﻠﻮا ﻧﺨﻮردﻩ اﺳﺖ(‪ .‬ﮔﻔﺘﻢ‪ :‬ﻳﺎ ﻋﻠﻲ! ﻣﮕﺮ ﺣﻠﻮا ﺑﺮ ﺷﻤﺎ ﺣﺮام‬ ‫اﺳﺖ؟ ﻓﺮﻣﻮد‪ :‬ﺣﻼل ﺧﺪا ﺣﺮام ﻧﻤﻲ ﺷﻮد وﻟﻲ ﭼﮕﻮﻧﻪ راﺿﻲ ﺷﻮم ﮐﻪ ﺷﮑﻢ ﺧﻮد را ﺳﻴﺮ ﮐﻨﻢ‪ ،‬در ﺣﺎﻟﻲ ﮐﻪ در ﮔﻮﺷﻪ و‬ ‫ﮐﻨﺎر ﻣﻤﻠﮑﺖ‪ ،‬ﺷﮑﻢ هﺎي ﮔﺮﺳﻨﻪ وﺟﻮد دارد؟‬ ‫‪7 .‬ﺧﻮارزﻣﻲ از ﻋﺪي ﺑﻦ ﺛﺎﺑﺖ ﻧﻘﻞ ﻣﻲ ﮐﻨﺪ‪ :‬روزي ﺑﺮاي ﺁن ﺣﻀﺮت ﻓﺎﻟﻮدﻩ ﺁوردﻧﺪ‪ .‬ﺁن ﺣﻀﺮت ﺟﻠﻮ ﻧﻔﺲ ﺧﻮد را‬ ‫ﮔﺮﻓﺖ و از ﺁن ﻧﺨﻮرد‪.‬‬ ‫‪8 .‬در ﺷﺐ ﻧﻮزدهﻢ ﻣﺎﻩ ﻣﺒﺎرﮎ رﻣﻀﺎن ﺳﺎل ﭼﻬﻠﻢ هﺠﺮي‪ ،‬ﻳﻌﻨﻲ هﻤﺎن ﺷﺒﻲ ﮐﻪ ﺑﻪ دﺳﺖ اﺑﻦ ﻣﻠﺠﻢ ﻓﺮق ﻣﺒﺎرﮐﺶ‬ ‫ﺷﮑﺎﻓﺘﻪ ﺷﺪ‪ ،‬اﻓﻄﺎر را ﻣﻴﻬﻤﺎن دﺧﺘﺮ ﺧﻮد ام ﮐﻠﺜﻮم ﺑﻮد‪ .‬ام ﮐﻠﺜﻮم در ﺳﻔﺮﻩ اﻓﻄﺎري اش ﻣﻘﺪاري ﻧﺎن‪ ،‬ﺷﻴﺮ و ﻧﻤﮏ‬ ‫ﮔﺬاردﻩ ﺑﻮد‪ .‬اﻣﺎم ﺑﺎ ﮐﻤﺎل ﻋﻼﻗﻪ اي‬

‫ﺻﻔﺤﻪ ‪191‬‬ ‫ﮐﻪ ﺑﻪ دﺧﺘﺮش داﺷﺖ‪ ،‬ﺑﺎ ﻧﺎراﺣﺘﻲ ﻓﺮﻣﻮد‪ :‬ﻧﺪﻳﺪﻩ ام دﺧﺘﺮي ﺑﻪ ﭘﺪرش اﻳﻦ ﻗﺪر ﺟﻔﺎ ﮐﻨﺪ! ام ﮐﻠﺜﻮم ﭘﺮﺳﻴﺪ‪ :‬ﭘﺪر ﺟﺎن ﻣﮕﺮ‬ ‫ﭼﻪ ﮐﺮدﻩ ام؟ اﻣﺎم ﮔﻔﺖ‪ :‬ﺁﻳﺎ ﺗﺎﮐﻨﻮن دﻳﺪﻩ اي ﮐﻪ در ﺳﻔﺮﻩ ﭘﺪرت دو ﻧﻮع ﺧﻮرﺷﺖ ﺑﺎﺷﺪ؟ ﺳﭙﺲ از او ﺧﻮاﺳﺖ ﻳﮑﻲ را‬ ‫ﺑﺮدارد‪ .‬ام ﮐﻠﺜﻮم ﺑﺮ ﺣﺴﺐ ﻋﻼﻗﻪ ﭘﺪري‪ ،‬ﻧﻤﮏ را ﺑﺮداﺷﺖ ﺗﺎ ﺷﻴﺮ ﺑﺮاي ﭘﺪرش در ﺳﻔﺮﻩ ﺑﺎﻗﻲ ﺑﻤﺎﻧﺪ‪ ،‬وﻟﻲ اﻣﺎم از او‬ ‫ﺧﻮاﺳﺖ ﺗﺎ ﻧﻤﮏ را ﺑﮕﺬارد و ﺷﻴﺮ را ﺑﺮدارد‪ .‬ﺁﻧﮕﺎﻩ اﻣﺎم ﭼﻨﺪ ﻟﻘﻤﻪ ﻧﺎن و ﻧﻤﮏ ﺧﻮرد و ﻓﺮﻣﻮد‪» :‬در ﺣﻼل دﻧﻴﺎ ﺣﺴﺎب‬ ‫و در ﺣﺮام ﺁن ﻋﺬاب و ﻋﻘﺎب وﺟﻮد دارد‪)1)«.‬‬ ‫‪9 .‬ﻟﺒﺎس ﭘﻮﺷﻴﺪن اﻣﺎم ﺑﺴﻴﺎر ﺳﺎدﻩ و ﺑﻲ ﺁﻻﻳﺶ ﺑﻮد‪ .‬اﺑﻦ اﺑﻲ اﻟﺤﺪﻳﺪ در ﺷﺮح ﻧﻬﺞ اﻟﺒﻼﻏﻪ‪ ،‬اﺑﻦ ﻣﻐﺎزﻟﻲ ـ ﻓﻘﻴﻪ ﺷﺎﻓﻌﻲ ـ‬ ‫و اﻣﺎم اﺣﻤﺪ ﺣﻨﺒﻞ در ﻣﺴﻨﺪ ﻧﻘﻞ ﮐﺮدﻩ اﻧﺪ‪ :‬ﻟﺒﺎس ﺁن ﺣﻀﺮت از ﭘﺎرﭼﻪ درﺷﺖ ﺑﺎﻓﺖ )زﺑﺮ( ﺑﻮد ﮐﻪ ﺑﻪ ﭘﻨﺞ درهﻢ ﺧﺮﻳﺪﻩ‬ ‫ﺑﻮد‪ .‬ﺗﺎ ﺁﻧﺠﺎ ﮐﻪ ﻣﻤﮑﻦ ﺑﻮد ﻟﺒﺎﺳﺶ را وﺻﻠﻪ ﻣﻲ ﮐﺮد‪ .‬اﻏﻠﺐ وﺻﻠﻪ هﺎ از ﭘﻮﺳﺖ و ﻳﺎ ﻟﻴﻒ ﺧﺮﻣﺎ ﺑﻮد‪ .‬ﮐﻔﺸﺶ ﻧﻴﺰ از‬ ‫ﻟﻴﻒ ﺧﺮﻣﺎ ﺑﻮد‪.‬‬ ‫‪10 .‬ﻣﺤﻤﺪ ﺑﻦ ﻃﻠﺤﻪ ﺷﺎﻓﻌﻲ در ﻣﻄﺎﻟﺐ اﻟﺴﺌﻮل و ﺳﻠﻴﻤﺎن ﺑﻠﺨﻲ در ﻳﻨﺎﺑﻴﻊ اﻟﻤﻮدة ﺁوردﻩ اﻧﺪ‪ :‬ﺣﻀﺮت ﻋﻠﻲ)ﻋﻠﻴﻪ‬ ‫اﻟﺴﻼم( در دورﻩ ﺧﻼﻓﺘﺶ ﺁﻧﻘﺪر ﺑﻪ ﻟﺒﺎﺳﺶ وﺻﻠﻪ زدﻩ ﺑﻮد ﮐﻪ ﭘﺴﺮ ﻋﻤﻮﻳﺶ ﻋﺒﺪاﷲ ﺑﻦ ﻋﺒﺎس ﺑﻪ اﻳﺸﺎن اﻋﺘﺮاض ﻧﻤﻮد‪.‬‬ ‫ﺳﭙﺲ ﺣﻀﺮت در ﭘﺎﺳﺨﺶ ﻓﺮﻣﻮد‪ :‬ﺁﻧﻘﺪر وﺻﻠﻪ روي وﺻﻠﻪ زدﻩ ام ﮐﻪ از وﺻﻠﻪ زﻧﻨﺪﻩ ﺧﺠﺎﻟﺖ ﻣﻲ ﮐﺸﻢ‪ .‬ﻋﻠﻲ را ﺑﺎ‬ ‫زﻳﻨﺖ دﻧﻴﺎ ﭼﮑﺎر! ﭼﮕﻮﻧﻪ ﺑﻪ ﻟﺬﺗﻲ ﮐﻪ ﻓﺎﻧﻲ و ﺑﻪ ﻧﻌﻤﺘﻲ ﮐﻪ ﺑﻘﺎ ﻧﺪارد دل ﺧﻮش ﮐﺮدﻩ و ﺧﻮﺷﺤﺎل ﺑﺎﺷﻢ؟ دﻳﮕﺮي ﺑﻪ‬ ‫اﻳﺸﺎن اﻳﺮاد ﻣﻲ ﮔﺮﻓﺖ ﮐﻪ در ﻋﻴﻦ ﺧﻼﻓﺖ ﭼﺮا ﺟﺎﻣﻌﻪ وﺻﻠﻪ دار ﻣﻲ ﭘﻮﺷﻲ؟ ﺣﻀﺮت ﻓﺮﻣﻮد‪» :‬اﻳﻦ ﺟﺎﻣﻪ اي اﺳﺖ‬ ‫ﮐﻪ دل را ﺧﺎﺷﻊ ﻣﻲ ﮔﺮداﻧﺪ‪ ،‬ﮐﺒﺮ را از اﻧﺴﺎن دور ﻣﻲ ﮐﻨﺪ و ﻣﺆﻣﻦ ﺑﻪ ﺁن اﻗﺘﺪا ﻣﻲ ﮐﻨﺪ»‪.‬‬ ‫‪11 .‬ﻣﺤﻤﺪ ﺑﻦ ﻃﻠﺤﻪ ﺷﺎﻓﻌﻲ در ﻣﻄﺎﻟﺐ اﻟﺴﺌﻮل و ﺧﻮارزﻣﻲ از اﺑﻦ اﺛﻴﺮ ﺁوردﻩ اﻧﺪ‪ :‬ﻟﺒﺎس ﻋﻠﻲ و ﻏﻼﻣﺶ ﻳﮑﺴﺎن ﺑﻮد‪.‬‬ ‫هﺮ ﺟﺎﻣﻪ اي ﮐﻪ ﻣﻲ ﺧﺮﻳﺪ دو ﺛﻮب)‪ (2‬ﻳﮏ ﺷﮑﻞ و ﻳﮏ ﻗﻴﻤﺖ ﻣﻲ ﺧﺮﻳﺪ‪ .‬ﻳﮑﻲ را ﺧﻮد و دﻳﮕﺮي را ﺑﻪ ﻏﻼﻣﺶ ﻗﻨﺒﺮ‬ ‫ﻣﻲ داد‪ .‬وﻟﻲ ﻟﺒﺎس هﺎي ﺧﻮب و‬ ‫ــــــــــــــــــــــــــــــــــ‬ ‫‪1 .‬ﺷﺒﻬﺎي ﭘﻴﺸﺎور‪ ،‬ص‪» 826‬ﻓﻲ ﺣﻼل اﻟﺪﻧﻴﺎ ﺣﺴﺎب و ﻓﻲ ﺣﺮاﻣﻬﺎ ﻋﺬاب و ﻋﻘﺎب‪».‬‬ ‫‪2 .‬واﺣﺪ ﺷﻤﺎرش ﻟﺒﺎس‪.‬‬ ‫ﺻﻔﺤﻪ ‪192‬‬ ‫زﻳﺒﺎ را ﺑﺮاي ﻳﺘﻴﻤﺎن و ﺑﻴﻮﻩ زﻧﺎن ﻣﻲ ﺑﺮد‪.‬‬ ‫‪12 .‬ﻣﺬاﮐﺮات ﺿﺮار ﺑﻦ ﺿﻤﺮﻩ و ﻣﻌﺎوﻳﻪ ﺑﺴﻴﺎر ﻣﻔﺼﻞ اﺳﺖ‪ .‬ﻣﺘﻦ ﮐﺎﻣﻞ اﻳﻦ ﻣﺬاﮐﺮات در ﺗﺬﮐﺮة ﺧﻮاص اﻻﻣﻪ‪،‬‬ ‫ﻳﻨﺎﺑﻴﻊ اﻟﻤﻮدة و ﻧﻴﺰ در ﺷﺮح ﻧﻬﺞ اﻟﺒﻼﻏﻪ اﺑﻦ اﺑﻲ اﻟﺤﺪﻳﺪ ﺁوردﻩ ﺷﺪﻩ اﺳﺖ‪ .‬ﻗﺴﻤﺖ ﭘﺎﻳﺎﻧﻲ اﻳﻦ ﻣﺬاﮐﺮﻩ اﺧﺘﺼﺎص ﺑﻪ اﻣﺎم‬ ‫ﻋﻠﻲ)ﻋﻠﻴﻪ اﻟﺴﻼم( دارد ﮐﻪ ﺿﺮار در ﺣﻀﻮر ﻣﻌﺎوﻳﻪ ﻣﻲ ﮔﻮﻳﺪ‪» :‬در ﺷﺒﻲ ﺗﺎر‪ ،‬ﻋﻠﻲ را دﻳﺪم ﮐﻪ ﻣﺤﺎﺳﻨﺶ را ﺑﻪ دﺳﺖ‬ ‫ﮔﺮﻓﺘﻪ و ﭼﻮن ﻣﺎر ﮔﺰﻳﺪﻩ اي ﺑﺨﻮد ﻣﻲ ﭘﻴﭽﺪ‪ .‬ﺑﺎ ﺣﺎﻟﺖ ﺣﺰن و اﻧﺪوﻩ ﻣﻲ ﮔﺮﻳﺴﺖ و ﻣﻲ ﮔﻔﺖ‪ :‬اي دﻧﻴﺎ! ﺑﻪ ﺳﺮاغ‬ ‫دﻳﮕﺮي ﺑﺮو‪ ،‬ﻏﻴﺮ از ﻣﻦ ﮐﺲ دﻳﮕﺮي را ﺑﻔﺮﻳﺐ و ﻣﻐﺮور ﻧﻤﺎ‪ ،‬ﮐﻪ ﻣﻦ ﻓﺮﻳﺐ ﺗﻮ را ﻧﺨﻮاهﻢ ﺧﻮرد‪ .‬ﺑﺪان ﺟﻬﺖ ﮐﻪ‬ ‫ﻋﻤﺮ ﺗﻮ ﮐﻮﺗﺎﻩ‪ ،‬ﺧﻄﺮ ﺗﻮ ﺑﺴﻴﺎر و ﻋﻴﺶ ﺗﻮ ﺑﺴﻴﺎر اﻧﺪﮎ اﺳﺖ‪ .‬ﻣﺪﺗﻲ اﺳﺖ ﮐﻪ ﺗﻮ را ﺳﻪ ﻃﻼﻗﻪ ﻧﻤﻮدﻩ ام و دﻳﮕﺮ اﻣﻴﺪ‬ ‫ﺑﺎزﮔﺸﺘﻲ ﺑﻪ ﺗﻮ ﻧﻴﺴﺖ‪ .‬ﺁﻩ از ﮐﻤﻲ زاد و ﺗﻮﺷﻪ و دوري ﺳﻔﺮ و وﺣﺸﺖ راﻩ‪ «.‬ﺑﺎ ﺁن هﻤﻪ ﻗﺴﺎوت ﻗﻠﺐ‪ ،‬ﻋﺪاوت‪ ،‬دﺷﻤﻨﻲ‬ ‫و ﮐﻴﻨﻪ اي ﮐﻪ ﻣﻌﺎوﻳﻪ ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ ﺁن ﺣﻀﺮت داﺷﺖ‪ ،‬ﭘﺲ از ﺷﻨﻴﺪن ﺳﺨﻨﺎن ﺿﺮار در ﺷﺮح ﺣﺎل اﻣﺎم ﻋﻠﻲ)ﻋﻠﻴﻪ‬

‫اﻟﺴﻼم(‪ ،‬ﺑﻲ اﺧﺘﻴﺎر ﮔﺮﻳﻪ ﮐﺮد و ﮔﻔﺖ‪» :‬ﺧﺪا رﺣﻤﺖ ﮐﻨﺪ اﺑﺎ اﻟﺤﺴﻦ را‪ ،‬واﷲ و ﺑﻪ ﺗﺤﻘﻴﻖ ﮐﻪ هﻤﻴﻦ ﮔﻮﻧﻪ اﺳﺖ‪ (1)«.‬او‬ ‫در ﺟﺎي دﻳﮕﺮي ﮔﻔﺖ‪» :‬زﻧﺎن ﻋﺎﻟﻢ از زاﻳﻴﺪن ﻓﺮدي ﭼﻮن ﻋﻠﻲ اﺑﻦ اﺑﻲ ﻃﺎﻟﺐ)ﻋﻠﻴﻪ اﻟﺴﻼم( ﻋﻘﻴﻢ اﻧﺪ‪)2)«.‬‬ ‫‪13 .‬زهﺪ اﻣﻴﺮاﻟﻤﺆﻣﻨﻴﻦ)ﻋﻠﻴﻪ اﻟﺴﻼم( از اﻓﺎﺿﺎت رﺑﺎﻧﻲ اﺳﺖ ﮐﻪ ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ ﺧﺪا)ﺻﻠﻲ اﷲ ﻋﻠﻴﻪ وﺁﻟﻪ( ﺑﻪ وي ﺑﺸﺎرت دادﻩ‬ ‫اﺳﺖ‪ .‬ﻣﺤﻤﺪ ﺑﻦ ﻳﻮﺳﻒ ﮔﻨﺠﻲ ﺷﺎﻓﻌﻲ در ﮐﻔﺎﻳﺖ اﻟﻄﺎﻟﺐ از ﻋﻤﺎر ﻳﺎﺳﺮ ﺣﺪﻳﺜﻲ ﻧﻘﻞ ﻣﻲ ﮐﻨﺪ ﮐﻪ ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ)ﺻﻠﻲ اﷲ ﻋﻠﻴﻪ‬ ‫وﺁﻟﻪ( ﺑﻪ ﻋﻠﻲ)ﻋﻠﻴﻪ اﻟﺴﻼم( ﻓﺮﻣﻮد‪» :‬ﺧﺪاوﻧﺪ ﺗﻮ را ﺑﺎ زهﺪ در دﻧﻴﺎ ﺑﻪ زﻳﻨﺘﻲ ﺁراﺳﺘﻪ اﺳﺖ ﮐﻪ هﻴﭻ ﮐﺪام از ﺑﻨﺪﮔﺎن ﺑﺪان‬ ‫زﻳﻨﺖ ﻧﺸﺪﻩ اﻧﺪ‪ .‬زﻳﺮا در ﻧﻈﺮ ﺣﻖ ﺗﻌﺎﻟﻲ هﻴﭻ ﭼﻴﺰ در دﻧﻴﺎ ﺑﻬﺘﺮ از زهﺪ ﻧﻴﺴﺖ‪ .‬ﻧﻪ ﺗﻮ از ﻟﺬاﻳﺬ دﻧﻴﻮي ﺑﻬﺮﻩ ﺑﺮدي و ﻧﻪ‬ ‫دﻧﻴﺎ ﺗﻮاﻧﺴﺖ ﺗﻮ را ﺑﻪ اﺳﺘﺨﺪام ﺧﻮﻳﺶ در ﺁورد‪ .‬ﺧﺪاوﻧﺪ ﺗﻮ را ﺑﻪ دوﺳﺘﻲ ﻧﻴﺎزﻣﻨﺪاﻧﻲ ﻣﻮﻓﻖ ﮔﺮداﻧﻴﺪ ﮐﻪ راﺿﻲ و ﻣﻌﺘﻘﺪ‬ ‫ﺑﻪ اﻣﺎﻣﺖ ﺗﻮ‬ ‫ــــــــــــــــــــــــــــــــــ‬ ‫‪1 .‬ﺣﻘﻮق ﺁل ﺑﻴﺖ)ﻋﻠﻴﻬﻢ اﻟﺴﻼم(‪ ،‬ص‪ ; 74‬ﺷﺒﻬﺎي ﭘﻴﺸﺎور‪ ،‬ص‪» 828‬رﺣﻤﻪ اﷲ أﺑﺎ اﻟﺤﺴﻦ ﻟﻘﺪ ﮐﺎن واﷲ ﮐﺬﻟﮏ«‪.‬‬ ‫ﺗﺬﮐﺮة ﺧﻮاص اﻷﻣﺔ‪ ،‬ص‪ ، 66‬ﺣﻠﻴﺔ اﻷوﻟﻴﺎء‪ ،‬ﺣﺎﻓﻆ اﺑﻮ ﻧﻌﻴﻢ‪ ،‬ج‪ ،1‬ص‪ .84‬ﻓﺼﻮل اﻟﻤﻬﻤﺔ‪ ،128 ،‬اﻻﺗﺤﺎف ﺑﺤﺐ‬ ‫اﻻﺷﺮاف‪ ،‬ﺷﺒﺮاوي ﺷﺎﻓﻌﻲ‪ ،‬ص‪8‬‬ ‫‪2 .‬اﻟﺪرﺟﺎت اﻟﺮﻓﻴﻌﻪ‪ ،‬ص‪ ; 160‬ﺷﺮح ﻧﻬﺞ اﻟﺒﻼﻏﻪ اﺑﻦ اﺑﻲ اﻟﺤﺪﻳﺪ‪ ،‬ج ‪ ،11‬ص‪ ; 254‬ﺷﺒﻬﺎي ﭘﻴﺸﺎور‪ ،‬ص‪828‬‬ ‫ﻲ اﺑﻦ اﺑﻲ ﻃﺎﻟﺐ‪».‬‬ ‫»ﻋﻘﻤﺖ اﻟﻨﺴﺎء أن ﺗﻠﺪن ﻣﺜﻞ ﻋﻠ ّ‬ ‫ﺻﻔﺤﻪ ‪193‬‬ ‫ﺷﺪﻧﺪ‪ .‬ﻣﻦ از ﮐﺴﺎﻧﻲ ﮐﻪ از اﻣﺎﻣﺖ ﺗﻮ ﭘﻴﺮوي ﻧﻤﻮدﻧﺪ ﺧﺮﺳﻨﺪم‪ .‬ﺧﻮﺷﺎ ﺑﻪ ﺣﺎل ﺁﻧﺎن ﮐﻪ ﺗﻮ را دوﺳﺖ داﺷﺘﻪ و ﺗﺼﺪﻳﻖ‬ ‫ﻧﻤﻮدﻧﺪ‪ ،‬و واي ﺑﻪ ﺣﺎل دﺷﻤﻨﺎن و ﺗﮑﺬﻳﺐ ﮐﻨﻨﺪﮔﺎﻧﺖ‪ .‬ﺁﻧﺎن ﮐﻪ ﺗﻮ را دوﺳﺖ داﺷﺘﻨﺪ و ﺗﺼﺪﻳﻖ ﮐﺮدﻧﺪ‪ ،‬در ﺑﻬﺸﺖ ﺑﺮﻳﻦ‬ ‫هﻤﺴﺎﻳﻪ هﺎي ﺗﻮ ﺧﻮاهﻨﺪ ﺑﻮد و در ﮐﺎخ ﺑﺎ ﻋﻈﻤﺖ و ﺑﺎ ﺷﮑﻮﻩ ﺗﻮ در ﺑﻬﺸﺖ ﻣﺼﺎﺣﺐ ﺗﻮ ﻣﻲ ﺑﺎﺷﻨﺪ‪ .‬ﺑﺮ ﺧﺪا ﻻزم اﺳﺖ ﺗﺎ‬ ‫ﺁﻧﺎﻧﮑﻪ ﺑﺎ ﺗﻮ دﺷﻤﻨﻲ ورزﻳﺪﻧﺪ و ﺗﻮ را ﺗﮑﺬﻳﺐ ﮐﺮدﻧﺪ‪ ،‬روز ﻗﻴﺎﻣﺖ ﺁن هﺎ را در ﺟﺎﻳﮕﺎﻩ دروﻏﮕﻮﻳﺎن ﻗﺮار دهﺪ‪ (1)«.‬ﺑﻪ‬ ‫ﺧﺎﻃﺮ وﺟﻮد هﻤﻴﻦ زهﺪ و ورع اﻣﺎم ﺑﻮد ﮐﻪ او را اﻣﺎم اﻟﻤﺘﻘﻴﻦ ﻣﻲ ﺧﻮاﻧﺪﻧﺪ‪ .‬اوﻟﻴﻦ ﺑﺎر ﺷﺨﺺ ﺧﺎﺗﻢ اﻻﻧﺒﻴﺎ)ﺻﻠﻲ اﷲ‬ ‫ﻋﻠﻴﻪ وﺁﻟﻪ(او را ﺑﺎ اﻳﻦ ﻟﻘﺐ ﺧﻮاﻧﺪ و ﺑﺎرهﺎ ﺗﮑﺮار ﻧﻤﻮدﻩ و ﺑﻪ ﺟﺎﻣﻌﻪ ﻣﻌﺮﻓﻲ ﮐﺮد‪ ،‬اﺑﻦ اﺑﻲ اﻟﺤﺪﻳﺪ در ﺟﻠﺪ دوم ﺷﺮح‬ ‫ﻧﻬﺞ اﻟﺒﻼﻏﻪ‪ ،‬ﺣﺎﻓﻆ اﺑﻮ ﻧﻌﻴﻢ در ﺣﻠﻴﺔ اﻻوﻟﻴﺎ و ﻣﻴﺮ ﺳﻴﺪ ﻋﻠﻲ هﻤﺪاﻧﻲ در ﻣﻮدة اﻟﻘﺮﺑﻲ از اﻧﺲ ﺑﻦ ﻣﺎﻟﮏ رواﻳﺖ ﻣﻲ‬ ‫ﮐﻨﻨﺪ‪ :‬روزي رﺳﻮل اﷲ)ﺻﻠﻲ اﷲ ﻋﻠﻴﻪ وﺁﻟﻪ(ﺑﻪ ﻣﻦ ﮔﻔﺖ‪ :‬ﺁب وﺿﻮ ﺑﺮاي ﻣﻦ ﺑﻴﺎور‪ .‬ﭘﺲ از وﺿﻮ ﮔﺮﻓﺘﻦ دو رﮐﻌﺖ‬ ‫ﻧﻤﺎز ﺑﺠﺎي ﺁورد و ﺳﭙﺲ ﻓﺮﻣﻮد‪» :‬اي اﻧﺲ! اول ﮐﺴﻲ ﮐﻪ از اﻳﻦ در وارد ﺷﻮد اﻣﺎم اﻟﻤﺘﻘﻴﻦ و ﺳﻴﺪ و ﺳﺮور‬ ‫ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن‪ ،‬ﭘﺎدﺷﺎﻩ ﻣﺆﻣﻨﺎن )ﻳﻌﺴﻮب ﻣﻠﮑﻪ زﻧﺒﻮر ﻋﺴﻞ را ﮔﻮﻳﻨﺪ(‪ ،‬ﺧﺎﺗﻢ اوﺻﻴﺎ و ﮐﺸﺎﻧﻨﺪﻩ دﺳﺖ و ﭘﺎي روﺳﻔﻴﺪان ﺑﻪ‬ ‫ﺳﻮي ﺑﻬﺸﺖ اﺳﺖ‪ (2)«.‬اﻧﺲ ﺑﻦ ﻣﺎﻟﮏ ﮔﻮﻳﺪ در دل ﮔﻔﺘﻢ ﺧﺪاﻳﺎ! اﻳﻦ ﺗﺎزﻩ وارد را ﻣﺮدي از اﻧﺼﺎر ﻗﺮار دﻩ‪ ،‬ﮐﻪ‬ ‫ﻧﺎﮔﻬﺎن ﻋﻠﻲ)ﻋﻠﻴﻪ اﻟﺴﻼم( از در وارد ﺷﺪ‪ .‬ﺳﭙﺲ رﺳﻮل اﷲ ﺑﺎ ﺣﺎﻟﺘﻲ ﺷﺎد و ﺧﻨﺪان ﺑﺮﺧﺎﺳﺖ و ﺑﻪ اﺳﺘﻘﺒﺎل او رﻓﺖ‪،‬‬ ‫دﺳﺖ در ﮔﺮدﻧﺶ اﻧﺪاﺧﺖ‪ ،‬او را ﺑﻮﺳﻴﺪ و ﻋﺮق روﻳﺶ را ﭘﺎﮎ ﮐﺮد‪ .‬ﻋﻠﻲ ﮔﻔﺖ‪ :‬ﻳﺎ رﺳﻮل اﷲ)ﺻﻠﻲ اﷲ ﻋﻠﻴﻪ وﺁﻟﻪ(!‬ ‫ﻼ ﻧﻤﻲ ﮐﺮدي‪ .‬رﺳﻮل اﷲ)ﺻﻠﻲ اﷲ ﻋﻠﻴﻪ وﺁﻟﻪ( ﮔﻔﺖ‪ :‬ﭼﺮا ﻧﮑﻨﻢ؟ ﺣﺎل ﺁن ﮐﻪ ﺗﻮ‬ ‫اﻣﺮوز ﮐﺎري ﺑﺮاي ﻣﻦ ﻣﻲ ﮐﻨﻲ ﮐﻪ ﻗﺒ ً‬ ‫از ﺟﺎﻧﺐ‬ ‫ــــــــــــــــــــــــــــــــــ‬ ‫‪1 .‬اﻟﻌﻤﺪة‪ ،‬ص‪ ; 268‬ﻣﺠﻤﻊ اﻟﺰواﺋﺪ‪ ،‬ج ‪ ،2‬ص‪ ; 133‬اﻟﻤﻌﺠﻢ اﻻوﺳﻂ‪ ،‬ج ‪ ، 5‬ص‪ ; 87‬ﺗﺎرﻳﺦ ﻣﺪﻳﻨﻪ دﻣﺸﻖ‪ ،‬ج ‪،42‬‬ ‫ﺐ إﻟﻲ اﷲ ﻣﻨﻬﺎ زﻳﻨﮏ ﺑﺎﻟﺰهﺪ ﻓﻲ‬ ‫ص‪ ; 282‬ﺷﺒﻬﺎي ﭘﻴﺸﺎور‪ ،‬ص‪» 828‬إن اﷲ ﻗﺪ زﻳّﻨﮏ ﺑﺰﻳﻨﺔ ﻟﻢ ﻳﺰﻳﻦ اﻟﻌﺒﺎد ﺑﺰﻳﻨﺔ أﺣ ّ‬ ‫ﺐ اﻟﻤﺴﺎﮐﻴﻦ ﻓﺠﻌﻠﮏ ﺗﺮﺿﻲ ﺑﻬﻢ أﺗﺒﺎﻋًﺎ و‬ ‫اﻟﺪﻧﻴﺎ و ﺟﻌﻠﮏ ﻻ ﺗﺮزأ ﻣﻨﻬﺎ ﺷﻴﺌًﺎ و ﻻ ﺗﺮزأ ﻣﻨﮏ ﺷﻴﺌًﺎ و وهﺐ ﻟﮏ ﺣ ّ‬ ‫ﻳﺮﺿﻮن ﺑﮏ إﻣﺎﻣًﺎ ﻓﻄﻮﺑﻲ ﻟﻤﻦ أﺣﺒّﮏ و ﺻﺪق ﻓﻴﮏ و وﻳﻞ ﻟﻤﻦ أﺑﻐﻀﮏ و ﮐﺬب ﻋﻠﻴﮏ ﻓﺄﻣﺎ ﻣﻦ أﺣﺒّﮏ و ﺻﺪق ﻓﻴﮏ‬ ‫ﻖ ﻋﻠﻲ اﷲ أن ﻳﻮﻗﻔﻪ ﻣﻮﻗﻒ‬ ‫ﻓﺄوﻟﺌﮏ ﺟﻴﺮاﻧﮏ ﻓﻲ دارﮎ و ﺷﺮﮐﺎؤﮎ ﻓﻲ ﺟﻨﺘﮏ و أﻣﺎ ﻣﻦ أﺑﻐﻀﮏ و ﮐﺬب ﻋﻠﻴﮏ ﻓﺤ ّ‬ ‫اﻟﮑﺬّاﺑﻴﻦ ﻳﻮم اﻟﻘﻴﺎﻣﺔ‪».‬‬

‫‪2 .‬ﺗﺎرﻳﺦ ﻣﺪﻳﻨﻪ‪ ،‬ج ‪ ،42‬ص‪ ; 303‬اﻟﻤﻮﺿﻮﻋﺎت‪ ،‬ج ‪ ،1‬ص‪ ; 376‬ﺗﻔﺴﻴﺮ ﻋﻴﺎﺷﻲ‪ ،‬ج ‪ ،2‬ص‪ ; 262‬ﺷﺒﻬﺎي ﭘﻴﺸﺎور‪،‬‬ ‫ص‪» 829‬ﻳﺎ أﻧﺲ أول ﻣﻦ ﻳﺪﺧﻞ ﻋﻠﻴﮏ ﻣﻦ هﺬا اﻟﺒﺎب هﻮ اﻣﺎم اﻟﻤﺘﻘﻴﻦ و ﺳﻴّﺪ اﻟﻤﺴﻠﻤﻴﻦ و ﻳﻌﺴﻮب اﻟﻤﺆﻣﻨﻴﻦ و ﺧﺎﺗﻢ‬ ‫اﻟﻮﺻﻴّﻴﻦ و ﻗﺎﺋﺪ اﻟﻐﺮ اﻟﻤﺤﺠّﻠﻴﻦ‪».‬‬ ‫ﺻﻔﺤﻪ ‪194‬‬ ‫ﻣﻦ‪ ،‬رﺳﺎﻟﺖ ﻣﺮا ﺑﻪ ﺧﻠﻖ ﺧﺪا ﺧﻮاهﻲ رﺳﺎﻧﺪ و ﺻﺪاي ﻣﺮا ﺑﻪ ﺁن هﺎ ﺧﻮاهﻲ ﺷﻨﻮاﻧﺪ و ﻧﻴﺰ ﺑﻌﺪ از ﻣﻦ ﺁﻧﭽﻪ را ﮐﻪ ﻣﻮرد‬ ‫اﺧﺘﻼﻓﺸﺎن ﺑﺎﺷﺪ ﺑﻴﺎن ﺧﻮاهﻲ ﮐﺮد‪ .‬ﺑﺎ اﻳﻦ ﺗﻮﺿﻴﺤﺎت‪ ،‬اﮔﺮ ﺻﺤﺎﺑﻪ دﻳﮕﺮي داراي اﻳﻦ اﻧﺪازﻩ ﮐﻤﺎل و ﺗﻘﻮي ﺑﻮد ﺁﻳﺎ‬ ‫ﺑﺎزهﻢ ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ اﺳﻼم‪ ،‬ﻋﻠﻲ)ﻋﻠﻴﻪ اﻟﺴﻼم( را اﻣﺎم اﻟﻤﺘﻘﻴﻦ ﻣﻲ ﺧﻮاﻧﺪ؟ ﻟﻴﮑﻦ از اﺧﺘﺼﺎص اﻳﻦ ﻋﻨﻮان ﺑﻪ اﻣﺎم ﻋﻠﻲ)ﻋﻠﻴﻪ‬ ‫اﻟﺴﻼم( در ﻣﻲ ﻳﺎﺑﻴﻢ ﮐﻪ زهﺪ و ﺗﻘﻮاي اﻳﺸﺎن ﻗﺎﺑﻞ ﻣﻘﺎﻳﺴﻪ ﺑﺎ دﻳﮕﺮان ﻧﻤﻲ ﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬

‫ﺻﻔﺤﻪ ‪195‬‬

‫ﺳﮑﻮت ﻋﻠﻲ)ع( و ﺑﻴﻌﺖ ﺑﺎ اﺑﻮﺑﮑﺮ؟!‬ ‫ﭘﺮﺳﺶ‪ :‬اﮔﺮ ﻋﻠﻲ)ﻋﻠﻴﻪ اﻟﺴﻼم( ﺧﻠﻴﻔﻪ ﺑﺮ ﺣﻖ و ﺑﻼﻓﺼﻞ رﺳﻮل اﷲ)ﺻﻠﻲ اﷲ ﻋﻠﻴﻪ وﺁﻟﻪ( ﺑﻮد ﭘﺲ ﭼﺮا ﺑﺎ ﺁن هﻤﻪ‬ ‫ﺷﺠﺎﻋﺖ و ﺷﻬﺎﻣﺘﻲ ﮐﻪ ﺧﺎص ﺧﻮد او ﺑﻮد‪ ،‬ﻗﻴﺎم ﺑﻪ ﺣﻖ ﻧﻨﻤﻮدﻩ و ﺳﮑﻮت اﺧﺘﻴﺎر ﮐﺮد و ﺑﻌﺪ از ﻣﺪﺗﻲ ﻧﻴﺰ ﺑﻴﻌﺖ ﻧﻤﻮد؟‬

‫ﭘﺎﺳﺦ‪ :‬اﻳﻦ ﻳﮏ اﺻﻞ و ﻗﺎﻋﺪﻩ ﮐﻠﻲ اﺳﺖ ﮐﻪ ﺁﻧﭽﻪ را اﻧﺒﻴﺎ و اوﺻﻴﺎي اﻟﻬﻲ‪ ،‬ﻣﻄﺎﺑﻖ دﺳﺘﻮرات ﭘﺮوردﮔﺎر‪ ،‬وﻇﻴﻔﻪ ﺧﻮد‬ ‫ﺗﺸﺨﻴﺺ دهﻨﺪ‪ ،‬ﻋﻤﻞ ﻣﻲ ﻧﻤﺎﻳﻨﺪ‪ .‬ﻋﻠﻲ)ﻋﻠﻴﻪ اﻟﺴﻼم( ﻧﻴﺰ ﮐﻪ ﺧﺎﺗﻢ اﻻوﺻﻴﺎ و ﺧﻴﺮاﻟﻮﺻﻴﻴﻦ اﺳﺖ از اﻳﻦ ﻗﺎﻋﺪﻩ ﻣﺴﺘﺜﻨﻲ‬ ‫ﻧﻴﺴﺖ‪ .‬ﺑﻨﺎﺑﺮاﻳﻦ ﻧﻤﻲ ﺗﻮان ﺑﻪ اﻳﺸﺎن اﻳﺮاد ﮔﺮﻓﺖ ﮐﻪ ﭼﺮا ﻗﻴﺎم ﺑﻪ ﺷﻤﺸﻴﺮ ﻧﻨﻤﻮدﻩ اﺳﺖ‪ ،‬ﺑﻠﮑﻪ ﺑﺎﻳﺪ ﻋﻠﺖ اﻳﻦ ﺳﮑﻮت را‬ ‫ﺟﻮﻳﺎ ﺷﺪ‪ .‬ﺑﺎ ﻣﺮاﺟﻌﻪ ﺑﻪ ﺗﺎرﻳﺦ اﻧﺒﻴﺎ‪ ،‬ﻣﻲ ﺗﻮان ﻣﻮارد ﻣﺸﺎﺑﻬﻲ را ﻳﺎﻓﺖ ﮐﻪ هﻤﺎﻧﻨﺪ ﻋﻠﻲ)ﻋﻠﻴﻪ اﻟﺴﻼم(ﭼﺎرﻩ اي ﺟﺰ‬ ‫ﺳﮑﻮت ﻧﺪاﺷﺘﻪ اﻧﺪ‪.‬‬ ‫ﻗﺮﺁن ﻣﺠﻴﺪ‪ ،‬ﺷﺮح ﺣﺎل ﻧﻮح ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ را ﭼﻨﻴﻦ ﻣﻲ ﮔﻮﻳﺪ‪َ { :‬ﻓﺪَﻋﺎ َرﺑﱠ ُﻪ َأﻧﱢﻲ َﻣﻐْﻠُﻮبٌ ﻓَﺎﻧْ َﺘﺼِﺮ}; »ﺑﻪ درﮔﺎﻩ ﺣﻖ ﺗﻌﺎﻟﻲ دﻋﺎ‬ ‫ﮐﺮد ﮐﻪ ﺑﺎراﻟﻬﺎ! ﻣﻦ ﻣﻐﻠﻮب ﺷﺪم‪ ،‬ﭘﺲ ﺗﻮ ﺑﻪ ﻟﻄﻒ ﺧﻮد ﻣﺮا ﻳﺎري ﻧﻤﺎ«‪ (1).‬در ﺳﻮرﻩ ﻣﺮﻳﻢ ﻧﻴﺰ ﺧﺪاوﻧﺪ از زﺑﺎن‬ ‫ن‬ ‫ﮑﻢْ وَﻣﺎ َﺗﺪْﻋُﻮ َ‬ ‫اﺑﺮاهﻴﻢ ﻣﻲ ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬وﻗﺘﻲ از ﻋﻤﻮﻳﺶ »ﺁزر« اﺳﺘﻤﺪاد ﻃﻠﺒﻴﺪ و از او ﭘﺎﺳﺦ ﻣﻨﻔﻲ ﺷﻨﻴﺪ‪ ،‬ﮔﻔﺖ‪َ { :‬وَأﻋْ َﺘ ِﺰُﻟ ُ‬ ‫ﷲ َوَأدْﻋُﻮا َرﺑﱢﻲ}; »از ﺷﻤﺎ و ﺑﺖ هﺎﻳﺘﺎن دوري ﻧﻤﻮدﻩ‪ ،‬ﮐﻨﺞ ﻋﺰﻟﺖ اﺧﺘﻴﺎر ﮐﺮدﻩ و ﭘﺮوردﮔﺎرم را ﻣﻲ‬ ‫نا ِ‬ ‫ِﻣﻦْ دُو ِ‬ ‫ﺧﻮاﻧﻢ‪ (2)«.‬اﻣﺎم ﻓﺨﺮ رازي در ﺟﻠﺪ ﭘﻨﺠﻢ ﺗﻔﺴﻴﺮ ﺧﻮد ﻣﻲ ﮔﻮﻳﺪ‪» :‬ﻣﻨﻈﻮر اﺑﺮاهﻴﻢ از ﮐﻠﻤﻪ اﻋﺘﺰﻟﮑﻢ‪ ،‬ﺟﺪا ﺷﺪن و‬ ‫دوري ﺟﺴﺘﻦ از ﻣﮑﺎن و روش ﺁن هﺎ اﺳﺖ»‪.‬‬ ‫در ﺗﺎرﻳﺦ ﺁﻣﺪﻩ اﺳﺖ ﮐﻪ ﺑﻌﺪ از ﺁن‪ ،‬ﺣﻀﺮت اﺑﺮاهﻴﻢ از ﺑﺎﺑﻞ ﺑﻪ ﺳﻮي ﮐﻮﻩ هﺎي ﻓﺎرس ﻣﻬﺎﺟﺮت ﮐﺮد و هﻔﺖ ﺳﺎل در‬ ‫اﻃﺮاف ﺁن ﮐﻮﻩ هﺎ زﻧﺪﮔﻲ ﮐﺮد و ﮐﻨﺞ ﻋﺰﻟﺖ ﺑﺮﮔﺰﻳﺪ‪ .‬ﺳﭙﺲ دوﺑﺎرﻩ ﺑﻪ ﺑﺎﺑﻞ ﺑﺮﮔﺸﺖ و ﺑﺎ ﺷﮑﺴﺘﻦ ﺑﺖ هﺎ دﻋﻮت‬ ‫ﺧﻮﻳﺶ را ﺁﺷﮑﺎر ﻧﻤﻮد‪ .‬در ﺳﻮرﻩ‬ ‫ــــــــــــــــــــــــــــــــــ‬

‫‪1 .‬ﻗﻤﺮ )‪10 :(54‬‬ ‫‪2 .‬ﻣﺮﻳﻢ )‪49 :(19‬‬ ‫ﺻﻔﺤﻪ ‪196‬‬ ‫ﺐ‬ ‫ج ِﻣﻨْﻬﺎ ﺧﺎﺋِﻔًﺎ َﻳ َﺘ َﺮ ﱠﻗ ُ‬ ‫ﺨ َﺮ َ‬ ‫ﻗﺼﺺ ﻧﻴﺰ داﺳﺘﺎن ﻓﺮار هﻤﺮاﻩ ﺑﺎ ﺗﺮس و ﺧﻮف ﺣﻀﺮت ﻣﻮﺳﻲ را ﭼﻨﻴﻦ ﺑﻴﺎن ﻣﻲ ﮐﻨﺪ‪َ { :‬ﻓ َ‬ ‫ﻦ}از ﺷﻬﺮ و دﻳﺎر ﺧﻮد ﺑﺎ ﺗﺮس و ﺧﻮف ﺧﺎرج ﺷﺪ و ﮔﻔﺖ ﭘﺮوردﮔﺎرا! از اﻳﻦ ﻗﻮم‬ ‫ﻦ اﻟْ َﻘﻮْ ِم اﻟﻈّﺎِﻟﻤِﻴ َ‬ ‫ﺠﻨِﻲ ِﻣ َ‬ ‫ب َﻧ ﱢ‬ ‫ل َر ﱢ‬ ‫ﻗﺎ َ‬ ‫ﺳﺘﻤﮑﺎر ﻧﺠﺎﺗﻢ دﻩ‪ (1)«.‬هﻤﭽﻨﻴﻦ در ﺳﻮرﻩ اﻋﺮاف‪ ،‬ﺟﺮﻳﺎن ﻗﻮم ﺑﻨﻲ اﺳﺮاﺋﻴﻞ را ﮐﻪ در ﻏﻴﺎب ﺣﻀﺮت ﻣﻮﺳﻲ ـ ﺑﺎ‬ ‫ﻓﺮﻳﺐ ﺳﺎﻣﺮي ـ ﮔﻮﺳﺎﻟﻪ ﭘﺮﺳﺖ ﺷﺪﻧﺪ و ﺳﮑﻮت ﺣﻀﺮت هﺎرون را ﺑﻴﺎن ﻣﻲ ﮐﻨﺪ‪ .‬ﺑﺎﻻﺧﺮﻩ ﺧﺪاوﻧﺪ در ﺟﺎي دﻳﮕﺮي از‬ ‫ن اﻟْ َﻘﻮْ َم اﺳْ َﺘﻀْ َﻌﻔُﻮﻧِﻲ وَﮐﺎدُوا َﻳﻘْ ُﺘﻠُﻮ َﻧﻨِﻲ} از ﺷﺪت‬ ‫ﻦ ُأمﱠ ِإ ﱠ‬ ‫ل اﺑْ َ‬ ‫ﺠﺮﱡ ُﻩ ِإَﻟﻴْ ِﻪ ﻗﺎ َ‬ ‫س َأﺧِﻴ ِﻪ َﻳ ُ‬ ‫ﺧ َﺬ ِﺑ َﺮأْ ِ‬ ‫ﻗﺮﺁن ﻣﺠﻴﺪ ﻣﻲ ﻓﺮﻣﺎﻳﺪ‪ { ; :‬وأ َ‬ ‫ﺧﺸﻢ‪ ،‬ﺳﺮ ﺑﺮادرش هﺎرون را ﮔﺮﻓﺖ و ﮔﻔﺖ‪ :‬اي ﺟﺎن ﺑﺮادر و اي ﻓﺮزﻧﺪ ﻣﺎدرم! ﺁن هﺎ ﻣﺮا ﺧﻮار و زﺑﻮن داﺷﺘﻨﺪ و‬ ‫ﻧﺰدﻳﮏ ﺑﻮد ﻣﺮا ﺑﻪ ﻗﺘﻞ ﺑﺮﺳﺎﻧﻨﺪ‪ (2)«.‬هﺎرون ﮐﻪ ﺧﻠﻴﻔﻪ ﺣﻀﺮت ﻣﻮﺳﻲ ﺑﻮد در ﻣﻘﺎﺑﻞ ﻓﺮﻳﺒﮑﺎري ﺳﺎﻣﺮي ـ ﮐﻪ ﻣﺮدم‬ ‫ﻼ ﮔﻔﺘﻴﻢ ﮐﻪ رﺳﻮل اﷲ)ﺻﻠﻲ اﷲ ﻋﻠﻴﻪ‬ ‫را ﻣﻨﺤﺮف و ﮔﻮﺳﺎﻟﻪ ﭘﺮﺳﺖ ﮐﺮدﻩ ﺑﻮد ـ ﻗﻴﺎم ﻧﮑﺮد و دﺳﺖ ﺑﻪ ﺷﻤﺸﻴﺮ ﻧﺒﺮد‪ .‬ﻗﺒ ً‬ ‫وﺁﻟﻪ(‪ ،‬ﻋﻠﻲ)ﻋﻠﻴﻪ اﻟﺴﻼم( را ﻧﻴﺰ ﺑﻪ ﻣﻨﺰﻟﻪ هﺎرون ﺑﺮاي ﺧﻮد ﻣﻲ داﻧﺴﺖ‪ .‬ﺑﻨﺎﺑﺮاﻳﻦ وﻗﺘﻲ در ﻣﻘﺎﺑﻞ ﮐﺎر اﻧﺠﺎم ﺷﺪﻩ اي‬ ‫ﻗﺮار ﮔﺮﻓﺖ‪ ،‬هﻤﺎﻧﻨﺪ هﺎرون ﺻﺒﺮ و ﺗﺤﻤﻞ ﭘﻴﺸﻪ ﮐﺮد‪ .‬زﻣﺎﻧﻲ ﮐﻪ ﺑﻪ زور‪ ،‬او را ﺑﻪ ﻣﺴﺠﺪ ﺁوردﻧﺪ ﺗﺎ از او ﺑﻴﻌﺖ ﮔﻴﺮﻧﺪ‪،‬‬ ‫ن اﻟْ َﻘﻮْ َم اﺳْ َﺘﻀْ َﻌﻔُﻮﻧِﻲ وَﮐﺎدُوا َﻳﻘْ ُﺘﻠُﻮ َﻧﻨِﻲ};‬ ‫ﺧﻮد را ﺑﻪ ﻗﺒﺮ ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ رﺳﺎﻧﺪ و هﻤﺎن ﮐﻠﻤﺎت هﺎرون را ﺑﻪ ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ ﻓﺮﻣﻮد‪ِ { :‬إ ﱠ‬ ‫اﻳﻦ اﻣﺖ ﻣﺮا ﺗﻨﻬﺎ ﮔﺬارد و ﺿﻌﻴﻒ ﻧﻤﻮد و ﻧﺰدﻳﮏ ﺑﻮد ﻣﺮا ﺑﮑﺸﻨﺪ‪)3)«.‬‬ ‫ﺑﻪ ﻃﻮري ﮐﻪ اﺑﻦ ﻣﻐﺎزﻟﻲ ـ ﻓﻘﻴﻪ ﺷﺎﻓﻌﻲ ـ و ﺧﻄﻴﺐ ﺧﻮارزﻣﻲ در ﻣﻨﺎﻗﺐ ﻧﻘﻞ ﮐﺮدﻩ اﻧﺪ‪ ،‬اﻳﻦ واﻗﻌﻪ هﻢ ﺑﺮاي ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ و‬ ‫هﻢ ﺑﺮاي ﻋﻠﻲ)ﻋﻠﻴﻪ اﻟﺴﻼم(‪ ،‬ﻗﺎﺑﻞ ﭘﻴﺶ ﺑﻴﻨﻲ ﺑﻮد و ﺣﻀﺮت رﺳﻮل)ﺻﻠﻲ اﷲ ﻋﻠﻴﻪ وﺁﻟﻪ(ﺁن را اﻳﻦ ﭼﻨﻴﻦ ﺑﻪ اﻣﺎم‬ ‫ﻋﻠﻲ)ﻋﻠﻴﻪ اﻟﺴﻼم( ﺗﺬﮐﺮ دادﻩ ﺑﻮد‪:‬‬ ‫«اﻳﻦ اﻣﺖ از ﺗﻮ ﮐﻴﻨﻪ هﺎ در دل دارد و ﺑﻪ زودي ﺑﻌﺪ از ﻣﻦ ﺁﻧﭽﻪ را ﮐﻪ در دل دارﻧﺪ ﻇﺎهﺮ ﻣﻲ ﺳﺎزﻧﺪ‪ .‬ﻣﻦ ﺗﻮ را ﺑﻪ‬ ‫ﺻﺒﺮ و ﺑﺮدﺑﺎري ﺳﻔﺎرش ﻣﻲ ﮐﻨﻢ ﺗﺎ ﺧﺪاوﻧﺪ ﺗﻮ را ﺟﺰا و ﻋﻮض ﺧﻴﺮ ﻋﻨﺎﻳﺖ ﮐﻨﺪ‪ «.‬اﻣﻴﺮاﻟﻤﺆﻣﻨﻴﻦ)ﻋﻠﻴﻪ اﻟﺴﻼم( ﻧﻴﺰ‬ ‫اﻟﺰام ﺧﻮد ﺑﻪ ﺳﮑﻮت را‪ ،‬در ﭘﺎﺳﺦ ﺑﻪ ﺣﻀﺮت ﻓﺎﻃﻤﻪ)ﻋﻠﻴﻬﺎ اﻟﺴﻼم( در ﻗﻀﻴﻪ ﻏﺼﺐ ﻓﺪﮎ ﻳﺎدﺁوري ﻣﻲ ﮐﻨﺪ‪ .‬در ﺁن‬ ‫زﻣﺎن ﺣﻀﺮت ﻓﺎﻃﻤﻪ)ﻋﻠﻴﻬﺎ اﻟﺴﻼم( ﭘﺲ از‬ ‫ــــــــــــــــــــــــــــــــــ‬ ‫‪1 .‬ﻗﺼﺺ)‪21 :(28‬‬ ‫‪2 .‬اﻋﺮاف )‪150 :(7‬‬ ‫‪3 .‬اﻋﺮاف )‪149 :(7‬‬ ‫ﺻﻔﺤﻪ ‪197‬‬ ‫ﺁن ﮐﻪ ﺣﻘﺶ را ﻏﺼﺐ ﮐﺮدﻧﺪ و ﻧﻮﻣﻴﺪاﻧﻪ ﺑﻪ ﺧﺎﻧﻪ ﺑﺮﮔﺸﺖ‪ ،‬ﺑﻪ اﻣﺎم ﻋﻠﻲ)ﻋﻠﻴﻪ اﻟﺴﻼم( ﮔﻔﺖ‪» :‬ﭼﻮن ﺟﻨﻴﻦ در ﺷﮑﻢ‬ ‫ﻣﺎدر‪ ،‬ﭘﺮدﻩ ﻧﺸﻴﻦ و ﭼﻮن ﻣﺘﻬﻢ و ﻣﻈﻨﻮن‪ ،‬در ﮐﻨﺞ ﺧﺎﻧﻪ ﭘﻨﻬﺎن ﮔﺸﺘﻪ اي! ﭘﺲ از ﺁن ﮐﻪ ﺷﺎﻩ ﭘﺮهﺎي ﺑﺎزهﺎ و ﻋﻘﺎب هﺎ‬ ‫را در هﻢ ﺷﮑﺴﺘﻲ‪ ،‬اﻳﻨﮏ از ﭘﺮهﺎي ﻣﺮﻏﺎن ﺿﻌﻴﻒ‪ ،‬ﻋﺎﺟﺰ ﺷﺪﻩ اي و ﻗﺪرت ﺗﻮاﻧﺎﻳﻲ ﺑﺮ ﺁن هﺎ را ﻧﺪاري!! اﻳﻨﮏ ﭘﺴﺮ‬ ‫اﺑﻲ ﻗﺤﺎﻓﻪ ـ اﺑﻮﺑﮑﺮ ـ ﻋﻄﺎي ﺑﺨﺸﻴﺪﻩ ﭘﺪرم و ﻗﻮت و ﻣﻌﻴﺸﺖ ﻓﺮزﻧﺪاﻧﻢ را ﺑﻪ زور ﻣﻲ ﺳﺘﺎﻧﺪ‪ .‬ﺑﺎ ﻣﻦ دﺷﻤﻨﻲ و در ﺳﺨﻦ‬ ‫ﮔﻔﺘﻦ ﻣﺠﺎدﻟﻪ ﻣﻲ ﮐﻨﺪ و»‪... .‬‬

‫ﭘﺲ از ﭘﺎﻳﺎن ﺧﻄﺎﺑﻪ ﺣﻀﺮت ﻓﺎﻃﻤﻪ)ﻋﻠﻴﻬﺎ اﻟﺴﻼم(‪ ،‬اﻣﺎم ﺑﺎ ﺻﺒﺮ و ﺣﻮﺻﻠﻪ ﺑﺎ ﭘﺎﺳﺦ ﮐﻮﺗﺎهﻲ‪ ،‬دﻟﻴﻞ ﺳﮑﻮت ﺧﻮ را‬ ‫ﭼﻨﻴﻦ ﺑﻴﺎن ﻣﻲ ﮐﻨﺪ‪» :‬ﻣﻦ در اﻣﺮ دﻳﻦ و اﺣﻘﺎق ﺣﻖ ﺗﺎ ﺟﺎﻳﻲ ﮐﻪ ﻣﻤﮑﻦ ﺑﻮد‪ ،‬ﮐﻮﺗﺎهﻲ ﻧﮑﺮدﻩ ام‪ .‬ﺁﻳﺎ ﻣﺎﻳﻠﻲ ﮐﻪ اﻳﻦ دﻳﻦ‪،‬‬ ‫ﺑﺎﻗﻲ و ﭘﺎﻳﺪار ﺑﻤﺎﻧﺪ و ﻧﺎم ﭘﺪرت داﺋﻢ در ﻣﻨﺎرﻩ ﻣﺴﺎﺟﺪ ﺑﺮدﻩ ﺷﻮد؟« ﻓﺎﻃﻤﻪ ﭘﺎﺳﺦ داد‪ :‬ﺑﻪ راﺳﺘﻲ اﻳﻦ ﻣﻨﺘﻬﺎي ﺁﻣﺎل و‬ ‫ﺁرزوي ﻣﻦ اﺳﺖ‪ .‬ﺳﭙﺲ ﻋﻠﻲ)ﻋﻠﻴﻪ اﻟﺴﻼم( ﮔﻔﺖ‪» :‬ﺑﻨﺎﺑﺮاﻳﻦ ﺑﺎﻳﺪ ﺻﺒﺮ و ﺗﺤﻤﻞ ﮐﻨﻲ ﮐﻪ ﭘﺪرت ﺧﺎﺗﻢ اﻻﻧﺒﻴﺎ)ﺻﻠﻲ اﷲ‬ ‫ﻋﻠﻴﻪ وﺁﻟﻪ( ﭼﻨﻴﻦ ﺳﻔﺎرش ﻧﻤﻮدﻩ و ﮔﺮﻧﻪ ﻣﻦ‪ ،‬ﻗﺪرت ﺁن را دارم ﮐﻪ ﺣﻘﺖ را ﺑﮕﻴﺮم‪ .‬وﻟﻲ ﺑﺪان! ﮐﻪ ﺁن وﻗﺖ دﻳﮕﺮ دﻳﻦ‬ ‫ﻣﺤﻤﺪ)ﺻﻠﻲ اﷲ ﻋﻠﻴﻪ وﺁﻟﻪ( از ﻣﻴﺎن ﻣﺎ رﺧﺖ ﺑﺮ ﻣﻲ ﺑﻨﺪد‪ .‬ﭘﺲ ﺑﺮاي ﺧﺪا و ﺣﻔﻆ دﻳﻨﺶ ﺻﺒﺮ ﮐﻦ ﮐﻪ ﺛﻮاب ﺁﺧﺮت ﺑﺮاي‬ ‫ﺗﻮ‪ ،‬از ﺑﺮﮔﺮداﻧﺪن ﺣﻖ ﻏﺼﺐ ﺷﺪﻩ ات ﺑﻬﺘﺮ ﻣﻲ ﺑﺎﺷﺪ»‪.‬‬ ‫هﻤﻴﻦ ﻣﻄﻠﺐ را اﻣﺎم ﺑﺎ ﺑﻴﺎﻧﻲ دﻳﮕﺮ ﺑﻪ اﺑﻮﺳﻔﻴﺎن ﻓﺮﻣﻮد‪ :‬ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ اﺑﻮﺳﻔﻴﺎن را ﺑﺮاي ﺟﻤﻊ ﺁوري ﺻﺪﻗﺎت ﺑﻪ ﺑﻴﺮون از‬ ‫ﻣﺪﻳﻨﻪ ﻓﺮﺳﺘﺎدﻩ ﺑﻮد و او ﭘﺲ از رﺣﻠﺖ ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ ﺑﻪ ﻣﺪﻳﻨﻪ ﺑﺎزﮔﺸﺖ‪ .‬زﻣﺎﻧﻲ ﮐﻪ ﻣﻄﻠﻊ ﺷﺪ اﺑﻮﺑﮑﺮ زﻣﺎم اﻣﻮر ﺧﻼﻓﺖ را ﺑﻪ‬ ‫دﺳﺖ ﮔﺮﻓﺘﻪ اﺳﺖ‪ ،‬ﻧﺰد ﻋﻠﻲ)ﻋﻠﻴﻪ اﻟﺴﻼم( رﻓﺖ و ﮔﻔﺖ‪» :‬ﭼﻨﺎﻧﭽﻪ ﺑﺨﻮاهﻲ ﻣﺪﻳﻨﻪ را از ﺳﻮارﻩ و ﭘﻴﺎدﻩ ﺑﺮ ﻋﻠﻴﻪ اﺑﻮﺑﮑﺮ‬ ‫ﭘﺮ ﻣﻲ ﮐﻨﻢ‪ «.‬اﻣﺎم ﻋﻠﻲ)ﻋﻠﻴﻪ اﻟﺴﻼم(در ﭘﺎﺳﺦ وي ﮔﻔﺖ‪» :‬دﻳﺮ زﻣﺎﻧﻲ اﺳﺖ ﮐﻪ ﺗﻮ در ﺻﺪد ﺿﺮﺑﻪ زدن ﺑﻪ اﺳﻼم و‬ ‫ﻣﺴﻠﻤﻴﻦ هﺴﺘﻲ‪ ،‬وﻟﻲ ﮐﺎري از ﭘﻴﺶ ﻧﺒﺮدﻩ اي‪ .‬ﻣﺎ را ﺑﻪ ﺳﻮارﻩ و ﭘﻴﺎدﻩ ﺗﻮ ﻧﻴﺎزي ﻧﻴﺴﺖ‪ «.‬اﻣﺎم ﺳﭙﺲ اداﻣﻪ داد‪» :‬ﺗﻮ در‬ ‫ﭘﻲ اﻧﺠﺎم ﮐﺎري هﺴﺘﻲ ﮐﻪ ﻣﺎ اهﻞ ﺁن ﻧﻴﺴﺘﻴﻢ‪ .‬ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ ﺧﺪا)ﺻﻠﻲ اﷲ ﻋﻠﻴﻪ وﺁﻟﻪ(ﺑﺎ ﻣﻦ ﻋﻬﺪي ﻧﻤﻮدﻩ اﺳﺖ ﮐﻪ ﻣﻦ ﺑﺪان ﭘﺎي‬ ‫ﺑﻨﺪم‪ (1)«.‬ﻣﻼﺣﻈﻪ ﻣﻲ ﺷﻮد ﮐﻪ اﻣﺎم در اﻳﻨﺠﺎ ﻧﻴﺰ دﻻﻳﻞ ﺳﮑﻮت ﺧﻮد را ﺑﻪ روﺷﻨﻲ ﺑﻴﺎن ﻣﻲ دارد‪.‬‬ ‫ــــــــــــــــــــــــــــــــــ‬ ‫‪1 .‬ﺷﺮح ﻧﻬﺞ اﻟﺒﻼﻏﻪ اﺑﻦ اﺑﻲ اﻟﺤﺪﻳﺪ‪ ،‬ج ‪ ،2‬ص‪44‬‬ ‫ﺻﻔﺤﻪ ‪198‬‬ ‫اﺑﺮاهﻴﻢ اﺑﻦ ﻣﺤﻤﺪ ﺛﻘﻔﻲ‪ ،‬اﺑﻦ اﺑﻲ اﻟﺤﺪﻳﺪ و ﻋﻠﻲ ﺑﻦ ﻣﺤﻤﺪ هﻤﺪاﻧﻲ ﺁوردﻩ اﻧﺪ‪ :‬وﻗﺘﻲ ﮐﻪ ﻃﻠﺤﻪ و زﺑﻴﺮ ﺑﻴﻌﺖ ﺧﻮﻳﺶ ﺑﺎ‬ ‫اﻣﺎم را ﺷﮑﺴﺘﻨﺪ و ﺑﻪ ﺳﻮي ﺑﺼﺮﻩ ﺣﺮﮐﺖ ﮐﺮدﻧﺪ اﻣﻴﺮاﻟﻤﺆﻣﻨﻴﻦ)ﻋﻠﻴﻪ اﻟﺴﻼم( از ﻣﺮدم ﺧﻮاﺳﺖ در ﻣﺴﺠﺪ ﺟﻤﻊ ﺷﻮﻧﺪ و‬ ‫در اﺟﺘﻤﺎع ﺁﻧﺎن ﺧﻄﺒﻪ اي ﺧﻮاﻧﺪ‪ .‬ﭘﺲ از ﺣﻤﺪ و ﺛﻨﺎي ﭘﺮوردﮔﺎر‪ ،‬دﻻﻳﻞ ﺳﮑﻮت ﺑﻴﺴﺖ و ﭼﻨﺪ ﺳﺎﻟﻪ ﺧﻮد را ﭼﻨﻴﻦ‬ ‫اﻇﻬﺎر ﻧﻤﻮد‪» :‬ﭘﺲ از رﺣﻠﺖ ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ)ﺻﻠﻲ اﷲ ﻋﻠﻴﻪ وﺁﻟﻪ(‪ ،‬ﻣﺎ اهﻞ ﺑﻴﺖ ﻋﺘﺮت‪ ،‬ﺧﻮﻳﺸﺎن و اوﻟﻴﺎي ﺣﻀﺮت ﻣﻲ‬ ‫داﻧﺴﺘﻴﻢ ﮐﻪ ﺳﺰاوارﺗﺮﻳﻦ و ﻣﺤﻖ ﺗﺮﻳﻦ اﻓﺮاد ﺑﻪ رﺗﺒﻪ و ﻣﻘﺎم اﻳﺸﺎن هﺴﺘﻴﻢ‪ .‬ﻣﺸﮑﻠﻲ هﻢ ﺑﺮاي رﺳﻴﺪن ﺑﻪ ﺣﻖ و ﺧﻼﻓﺖ‬ ‫ﻧﺪاﺷﺘﻴﻢ‪ .‬ﮔﺮوهﻲ‪ ،‬دﺳﺖ ﺑﻪ دﺳﺖ ﻳﮑﺪﻳﮕﺮ دادﻩ و ﺧﻼﻓﺖ را از ﻣﺎ ﮔﺮﻓﺘﻪ و ﺑﻪ دﻳﮕﺮي دادﻧﺪ‪ .‬ﺑﻪ ﺧﺪا ﺳﻮﮔﻨﺪ ﮐﻪ ﭼﺸﻢ هﺎ‬ ‫ﮔﺮﻳﺎن‪ ،‬دل هﺎ ﺁزردﻩ و ﺳﻴﻨﻪ هﺎﻳﻤﺎن از ﺧﺸﻢ و ﮐﻴﻨﻪ و ﻧﻔﺮت اﻳﻦ ﮐﺎر ﭘﺮ ﺑﻮد‪ .‬اﮔﺮ ﺧﻮف ﺗﻔﺮﻗﻪ ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن ﻧﺒﻮد ـ ﮐﻪ ﺑﻪ‬ ‫ﮐﻔﺮ و ﻗﻬﻘﺮا ﺑﺮ ﮔﺮدﻧﺪ ـ ﺑﻪ ﺧﺪا ﻗﺴﻢ ﮐﻪ هﺮ ﻟﺤﻈﻪ ﺧﻼﻓﺖ را ﺗﻐﻴﻴﺮ ﻣﻲ دادم‪ .‬ﻟﮑﻦ ﺳﮑﻮت اﺧﺘﻴﺎر ﻧﻤﻮدم و ﺁﻧﺎن ﻣﺸﻐﻮل‬ ‫ﺧﻼﻓﺖ ﺷﺪﻧﺪ‪ ،‬ﺗﺎ اﻳﻦ ﮐﻪ ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن ﺧﻮد ﺑﺎ ﻣﻦ ﺑﻴﻌﺖ ﻧﻤﻮدﻧﺪ و‪)1)«. ...‬‬ ‫ﺑﻨﺎﺑﺮاﻳﻦ‪ ،‬ﺳﮑﻮت و ﺗﺴﻠﻴﻢ اﺟﺒﺎري ﺁن ﺣﻀﺮت ﺑﻪ ﺧﻼﻓﺖ اﺑﻮﺑﮑﺮ و ﻋﻤﺮ‪ ،‬دﻟﻴﻞ ﺑﺮ رﺿﺎﻳﺖ اﻳﺸﺎن ﻧﺒﻮدﻩ و ﺻﺮﻓًﺎ ﺑﻪ‬ ‫ﺟﻬﺖ ﺣﻤﺎﻳﺖ از دﻳﻦ اﺳﻼم ﺑﻮدﻩ اﺳﺖ‪ .‬ﻣﺴﺎﻋﺪت اﻳﺸﺎن ﺑﻪ ﺧﻠﻴﻔﻪ اول و دوم ﻧﻴﺰ‪ ،‬هﺮﮔﺰ ﺑﻪ ﻣﻌﻨﺎي ﺗﺄﻳﻴﺪ ﺁن هﺎ ﻧﺒﻮدﻩ‬ ‫اﺳﺖ‪ ،‬ﺑﻠﮑﻪ در ﺣﻘﻴﻘﺖ‪ ،‬ﻣﺴﺎﻋﺪت ﺑﻪ دﻳﻦ ﻣﻘﺪس اﺳﻼم و ﺣﻔﻆ ﺁن ﺑﻮدﻩ اﺳﺖ اﻣﺎم ﻋﻠﻲ)ﻋﻠﻴﻪ اﻟﺴﻼم( اﻳﻦ ﻣﻄﻠﺐ را در‬ ‫ﻧﺎﻣﻪ ﺧﻮد ﺑﻪ اهﺎﻟﻲ ﻣﺼﺮ ﮐﻪ ﺗﻮﺳﻂ ﻣﺎﻟﮏ اﺷﺘﺮ‪ ،‬ارﺳﺎل ﺷﺪ ﻳﺎدﺁوري ﻧﻤﻮدﻩ اﺳﺖ‪ .‬ﺗﺮﺟﻤﻪ ﻗﺴﻤﺘﻲ از ﺁن ﻧﺎﻣﻪ ﻣﻄﺎﺑﻖ‬ ‫ﺟﻠﺪ ﭼﻬﺎرم ﺷﺮح ﻧﻬﺞ اﻟﺒﻼﻏﻪ اﺑﻦ اﺑﻲ اﻟﺤﺪﻳﺪ ﭼﻨﻴﻦ اﺳﺖ »‪ ..‬ﭼﻮن رﺳﻮل اﷲ)ﺻﻠﻲ اﷲ ﻋﻠﻴﻪ وﺁﻟﻪ(درﮔﺬﺷﺖ‪ ،‬ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن‬ ‫ﻼ ﺑﻪ ذهﻨﻢ ﺧﻄﻮر ﻧﻤﻲ ﮐﺮد و ﺑﺎور ﻧﻤﻲ ﮐﺮدم ﮐﻪ ﻋﺮب‪ ،‬ﭘﺲ از اﻳﺸﺎن و‬ ‫ﺑﺮاي ﺧﻼﻓﺖ ﻧﺰاع ﮐﺮدﻧﺪ‪ .‬ﺑﻪ ﺧﺪا ﺳﻮﮔﻨﺪ اﺻ ً‬ ‫ﺑﺎ وﺟﻮد ﺁن هﻤﻪ ﺳﻔﺎرﺷﺎت ﭘﻴﻐﻤﺒﺮ و ﻧﺼﻮص ﺁﺷﮑﺎر‪ ،‬ﺧﻼﻓﺖ را از اهﻞ ﺑﻴﺖ و ﺧﺎﻧﺪاﻧﺶ ﮔﺮﻓﺘﻪ و ﺑﻪ دﻳﮕﺮي‬ ‫واﮔﺬارد‪ ،‬و ﺁن را از ﻣﻦ درﻳﻎ ورزد‪ .‬ﺁﻧﭽﻪ ﻣﺮا ﺁزردﻩ ﺳﺎﺧﺖ‪ ،‬ﻋﺠﻠﻪ ﻣﺮدم ﺑﺮاي ﺑﻴﻌﺖ ﺑﺎ اﺑﻮﺑﮑﺮ ﺑﻮد‪ .‬اﺑﺘﺪا دﺳﺖ‬ ‫ــــــــــــــــــــــــــــــــــ‬

‫‪1 .‬ﺑﺤﺎر اﻻﻧﻮار‪ ،‬ج ‪ ،32‬ص‪ ; 111‬اﻟﮑﺎﻓﺌﻪ‪ ،‬ص‪ ; 19‬ﺷﺒﻬﺎي ﭘﻴﺸﺎور‪ ،‬ص‪» 840‬و ﺧﺸﻨﺖ و اﻟﻠّﻪ اﻟﺼﺪور‪ ،‬و اﻳﻢ‬ ‫اﻟﻠّﻪ ﻟﻮ ﻻ ﻣﺨﺎﻓﺔ اﻟﻔﺮﻗﺔ ﻣﻦ اﻟﻤﺴﻠﻤﻴﻦ أن ﻳﻌﻮدوا إﻟﻲ اﻟﮑﻔﺮ‪ ،‬و ﻳﻌﻮد اﻟﺪﻳﻦ‪ ،‬ﻟﮑﻨّﺎ ﻗﺪ ﻏﻴّﺮﻧﺎ ذﻟﮏ ﻣﺎ اﺳﺘﻄﻌﻨﺎ‪ ،‬و ﻗﺪ وﻟﻲ‬ ‫ذﻟﮏ وﻻة و ﻣﻀﻮا ﻟﺴﺒﻴﻠﻬﻢ و ر ّد اﻟﻠّﻪ اﻷﻣﺮ إﻟﻲّ‪ ،‬و ﻗﺪ ﺑﺎﻳﻌﺎﻧﻲ و ﻗﺪ ﻧﻬﻀﺎ إﻟﻲ اﻟﺒﺼﺮة ﻟﻴﻔﺮّﻗﺎ ﺟﻤﺎﻋﺘﮑﻢ‪ ،‬و ﻳﻠﻘﻴﺎ ﺑﺄﺳﮑﻢ‬ ‫ﺑﻴﻨﮑﻢ‪».‬‬ ‫ﺻﻔﺤﻪ ‪199‬‬ ‫ﺧﻮد را از ﺑﻴﻌﺖ ﻧﮕﻪ داﺷﺘﻢ ﺗﺎ ﺁن ﮐﻪ دﻳﺪم ﮔﺮوهﻲ از ﻣﺮدم ﻣﺮﺗﺪ ﺷﺪﻩ و از اﺳﻼم ﺑﺮﮔﺸﺘﻨﺪ و ﻣﻲ ﺧﻮاﺳﺘﻨﺪ دﻳﻦ‬ ‫ﻣﺤﻤﺪ)ﺻﻠﻲ اﷲ ﻋﻠﻴﻪ وﺁﻟﻪ( را از ﺑﻴﻦ ﺑﺒﺮﻧﺪ‪ .‬ﭘﺲ ﻧﮕﺮان ﺷﺪم ﮐﻪ اﮔﺮ ﺑﻪ ﻳﺎري اﺳﻼم و ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن ﻧﭙﺮدازم‪ ،‬رﺧﻨﻪ و‬ ‫ﺷﮑﺎﻓﻲ در دﻳﻦ اﻓﺘﺪ ﮐﻪ ﻣﺼﻴﺒﺖ و اﻧﺪوﻩ ﺁن در ﻣﻘﺎﻳﺴﻪ ﺑﺎ از دﺳﺖ دادن ﺣﮑﻮﻣﺖ و وﻻﻳﺖ ﺑﺮ ﺷﻤﺎ ﺑﻴﺸﺘﺮ اﺳﺖ )ﮐﻪ‬ ‫ﮐﺎﻻي ﭼﻨﺪ روزﻩ اي اﺳﺖ و ﺁﻧﭽﻪ ﺑﻪ دﺳﺖ ﺁﻳﺪ ﻣﺎﻧﻨﺪ ﺳﺮاب از دﺳﺖ رﻓﺘﻨﻲ اﺳﺖ(‪ .‬ﻟﺬا در ﻣﻴﺎن ﺁن هﻤﻪ ﭘﻴﺸﺎﻣﺪهﺎ و‬ ‫ﺗﺒﻬﮑﺎري هﺎ ﺑﺮﺧﺎﺳﺘﻢ‪ ،‬ﺗﺎ ﺟﻠﻮ ﺁن ﺗﺒﻬﮑﺎري هﺎ و ﻧﺎدرﺳﺘﻲ هﺎ ﮔﺮﻓﺘﻪ ﺷﺪ و از ﻣﻴﺎن رﻓﺖ و دﻳﻦ ﺁرام ﮔﺮﻓﺖ‪)1)«.‬‬ ‫اﺑﻦ اﺑﻲ اﻟﺤﺪﻳﺪ‪ ،‬ﺷﻴﺦ ﻣﺤﻤﺪ ﻋﺒﺪﻩ و ﺷﻴﺦ ﻣﺤﻤﺪ ﺧﻀﺮي ﻧﻘﻞ ﻣﻲ ﮐﻨﻨﺪ ﮐﻪ اﻳﺸﺎن در ﻗﺴﻤﺘﻲ از ﺧﻄﺒﻪ ﺷﻘﺸﻘﻴﻪ ﻣﻲ‬ ‫ﻓﺮﻣﺎﻳﺪ‪» :‬ﭘﺴﺮ اﺑﻲ ﻗﺤﺎﻓﻪ در ﺣﺎﻟﻲ ﮐﻪ ﻣﻲ داﻧﺴﺖ ﻣﻮﻗﻌﻴﺖ ﻣﻦ ﺑﺮاي ﺧﻼﻓﺖ ﺑﻪ ﺳﺎن ﻣﺤﻮر وﺳﻂ ﺁﺳﻴﺎ ﻣﻲ ﺑﺎﺷﺪ‪،‬‬ ‫ﺧﻼﻓﺖ را ﭼﻮن ﭘﻴﺮاهﻦ ﺑﻪ ﺗﻦ ﮐﺮد‪ ...‬ﭘﺲ ﻣﻦ ﺟﺎﻣﻪ ﺧﻼﻓﺖ را رهﺎ ﮐﺮدﻩ و در ﮐﺎر ﺧﻮد اﻧﺪﻳﺸﻴﺪم ﮐﻪ ﺁﻳﺎ ﺑﺪون دﺳﺖ‬ ‫)ﻳﺎر وﻳﺎور( ﺣﻤﻠﻪ ﺑﺮدﻩ و ﺣﻖ ﺧﻮد را ﺑﺴﺘﺎﻧﻢ ﻳﺎ ﺁن ﮐﻪ ﺑﺮ ﻇﻠﻤﺖ )ﮐﻮري و ﮔﻤﺮاهﻲ ﺧﻠﻖ( ﺻﺒﺮ ﮐﻨﻢ ﺗﺎ ﭘﻴﺮان ﻓﺮﺗﻮت;‬ ‫ﺟﻮاﻧﺎن ﭘﮋﻣﺮدﻩ و ﭘﻴﺮ و ﻣﺆﻣﻦ رﻧﺞ ﮐﺸﻨﺪ ﺗﺎ ﺧﺪا را ﻣﻼﻗﺎت ﮐﻨﻨﺪ‪ .‬هﻨﮕﺎﻣﻲ ﮐﻪ ﺗﺸﺨﻴﺺ دادم ﺧﺮدﻣﻨﺪي در ﺻﺒﺮ ﮐﺮدن‬ ‫اﺳﺖ‪ ،‬در ﺣﺎﻟﻲ ﮐﻪ ﺧﺎر در ﭼﺸﻢ و اﺳﺘﺨﻮان در ﮔﻠﻮﻳﻢ ﺑﻮد و ﻣﻴﺮاث ﺧﻮد را ﺑﻪ ﻏﺎرت و ﺗﺎراج رﻓﺘﻪ ﻣﻲ دﻳﺪم‪ ،‬ﺻﺒﺮ‬ ‫ﻧﻤﻮدم»‪... .‬‬ ‫اﻳﺸﺎن در ﺧﻄﺒﻪ دﻳﮕﺮي ﮐﻪ ﺑﺮاي اﺻﺤﺎب ﺧﻮﻳﺶ ﭘﺲ از ﺳﻘﻮط ﻣﺼﺮ و ﺷﻬﺎدت ﻣﺤﻤﺪ ﺑﻦ اﺑﻲ ﺑﮑﺮ اﻳﺮاد ﻧﻤﻮد‪ ،‬در‬ ‫ﻗﺴﻤﺘﻲ از ﺁن دﻻﻳﻞ اﻣﺘﻨﺎع از ﺑﻴﻌﺖ اﺑﻮﺑﮑﺮ را ﭼﻨﻴﻦ ﺑﻴﺎن ﻧﻤﻮد »‪ ..‬ﻣﻦ دﺳﺖ ﻧﮕﻪ داﺷﺘﻢ‪ ،‬ﭼﻮن ﺧﻮد را ﺑﺮاي ﺗﺼﺪي‬ ‫اﻳﻦ ﻣﻨﺼﺐ از اﺑﻮﺑﮑﺮ ﺷﺎﻳﺴﺘﻪ ﺗﺮ‬ ‫ــــــــــــــــــــــــــــــــــ‬ ‫‪1 .‬ﺷﺮح ﻧﻬﺞ اﻟﺒﻼﻏﻪ ﺻﺒﺤﻲ ﺻﺎﻟﺢ‪ ،‬ﻧﺎﻣﻪ ‪ ; 62‬ﺷﺒﻬﺎي ﭘﻴﺸﺎور‪ ،‬ص‪» 841‬ﻗﺴﻤﺘﻲ از ﻧﺎﻣﻪ اﻣﻴﺮاﻟﻤﺆﻣﻨﻴﻦ ﺑﻪ اهﺎﻟﻲ‬ ‫ع‬ ‫ﻦ َﻓَﻠﻤﱠﺎ َﻣﻀَﻲ ع َﺗﻨَﺎ َز َ‬ ‫ﺳﻠِﻴ َ‬ ‫ﻋﻠَﻲ اﻟْ ُﻤﺮْ َ‬ ‫ﻦ َو ُﻣ َﻬﻴْﻤِﻨًﺎ َ‬ ‫ﺤﻤﱠﺪًا)ﺻﻠﻲ اﷲ ﻋﻠﻴﻪ وﺁﻟﻪ( َﻧﺬِﻳﺮًا ِﻟﻠْﻌَﺎَﻟ ِﻤﻴ َ‬ ‫ﺚ ُﻣ َ‬ ‫ﺳﺒْﺤَﺎ َﻧ ُﻪ َﺑ َﻌ َ‬ ‫ن اﻟﱠﻠ َﻪ ُ‬ ‫ﻣﺼﺮ ـ » َﻓِﺈ ﱠ‬ ‫ﻋﻦْ‬ ‫ﺞ َهﺬَا اﻻَْﻣْ َﺮ ِﻣﻦْ َﺑﻌْ ِﺪ ِﻩ ص َ‬ ‫ﻋُ‬ ‫ب ُﺗﺰْ ِ‬ ‫ن اﻟْ َﻌ َﺮ َ‬ ‫ﻄ ُﺮ ِﺑﺒَﺎﻟِﻲ َأ ﱠ‬ ‫ن ُﻳﻠْﻘَﻲ ﻓِﻲ رُوﻋِﻲ َو ﻟَﺎ َﻳﺨْ ُ‬ ‫ن اﻻَْﻣْ َﺮ ِﻣﻦْ َﺑﻌْ ِﺪ ِﻩ َﻓﻮَاﻟﱠﻠ ِﻪ ﻣَﺎ ﮐَﺎ َ‬ ‫اﻟْ ُﻤﺴِْﻠﻤُﻮ َ‬ ‫ﻻ َأ ﱠﻧ ُﻬﻢْ ُﻣ َﻨﺤﱡﻮ ُﻩ َ‬ ‫ﺟ َﻌ َﺔ‬ ‫ﺖ رَا ِ‬ ‫ﺣﺘﱠﻲ َرَأﻳْ ُ‬ ‫ﺖ َﻳﺪِي َ‬ ‫ﺴﮑْ ُ‬ ‫ﻋﻠَﻲ ُﻓﻠَﺎن ُﻳﺒَﺎ ِﻳﻌُﻮ َﻧ ُﻪ َﻓَﺄﻣْ َ‬ ‫س َ‬ ‫ل اﻟﻨﱠﺎ ِ‬ ‫ﻋﻨِﻲ ِإﻟﱠﺎ اﻧْ ِﺜﻴَﺎ ُ‬ ‫ﻋﻨﱢﻲ ِﻣﻦْ َﺑﻌْ ِﺪ ِﻩ َﻓﻤَﺎ رَا َ‬ ‫ﻞ َﺑﻴْ ِﺘ ِﻪ َو َ‬ ‫َأهْ ِ‬ ‫ﻼ َم َو َأهَْﻠ ُﻪ َأنْ َأرَي ﻓِﻴ ِﻪ َﺛﻠْﻤًﺎ َأوْ‬ ‫ﺼ ِﺮ اﻻِْﺳْ َ‬ ‫ﺖ ِإنْ َﻟﻢْ َأﻧْ ُ‬ ‫ﺨﺸِﻴ ُ‬ ‫ﺤﻤﱠﺪ ص َﻓ َ‬ ‫ﻦ ُﻣ َ‬ ‫ﻖ َدﻳْ ِ‬ ‫ن ِإﻟَﻲ َﻣﺤْ ِ‬ ‫ﻼ ِم َﻳﺪْﻋُﻮ َ‬ ‫ﻦ اﻹِْﺳْ َ‬ ‫ﻋِ‬ ‫ﺟ َﻌﺖْ َ‬ ‫س َﻗﺪْ َر َ‬ ‫اﻟﻨﱠﺎ ِ‬ ‫ل‬ ‫ن َﮐﻤَﺎ َﻳﺰُو ُ‬ ‫ل ِﻣﻨْﻬَﺎ ﻣَﺎ ﮐَﺎ َ‬ ‫ﻞ َﻳﺰُو ُ‬ ‫ع َأﻳﱠﺎم َﻗﻠَﺎ ِﺋ َ‬ ‫ﻲ َﻣﺘَﺎ ُ‬ ‫ﮑ ُﻢ اﱠﻟﺘِﻲ ِإ ﱠﻧﻤَﺎ ِه َ‬ ‫ﻻ َﻳ ِﺘ ُ‬ ‫ت ِو َ‬ ‫ﻈ َﻢ ِﻣﻦْ َﻓﻮْ ِ‬ ‫ﻲ َأﻋْ َ‬ ‫ﻋَﻠ ﱠ‬ ‫ن اﻟْ ُﻤﺼِﻴ َﺒ ُﺔ ِﺑ ِﻪ َ‬ ‫َهﺪْﻣًﺎ َﺗﮑُﻮ ُ‬ ‫ﻦ َو َﺗ َﻨﻬْ َﻨ َﻪ‪».‬‬ ‫ن اﻟﺪﱢﻳ ُ‬ ‫ﻖ َو اﻃْ َﻤَﺄ ﱠ‬ ‫ﻞ َو َز َه َ‬ ‫ﻃُ‬ ‫ح اﻟْﺒَﺎ ِ‬ ‫ﺣﺘﱠﻲ زَا َ‬ ‫ث َ‬ ‫ﮏ اﻻَْﺣْﺪَا ِ‬ ‫ﺖ ﻓِﻲ ِﺗﻠْ َ‬ ‫ب َﻓ َﻨ َﻬﻀْ ُ‬ ‫ﺴﺤَﺎ ُ‬ ‫ﺸ ُﻊ اﻟ ﱠ‬ ‫ب َأوْ َﮐﻤَﺎ َﻳ َﺘ َﻘ ﱠ‬ ‫ﺴﺮَا ُ‬ ‫اﻟ ﱠ‬ ‫ﺻﻔﺤﻪ ‪200‬‬ ‫ﻣﻲ دﻳﺪم‪ .‬ﻣﺪﺗﻲ اﻳﻦ ﭼﻨﻴﻦ ﮔﺬﺷﺖ و دﻳﺪم ﮐﻪ ﮔﺮوﻩ هﺎﻳﻲ از اﺳﻼم ﺑﺮﮔﺸﺘﻪ و ﺑﻪ ﺁﻳﻴﻦ ﻣﺤﻤﺪ)ﺻﻠﻲ اﷲ ﻋﻠﻴﻪ وﺁﻟﻪ( ﭘﺸﺖ‬ ‫ﻧﻬﺎدﻧﺪ‪ .‬ﺁﻧﺎن در ﭘﻲ ﻧﺎﺑﻮدي دﻳﻦ ﺧﺪا و اﻣﺖ ﻣﺤﻤﺪ)ﺻﻠﻲ اﷲ ﻋﻠﻴﻪ وﺁﻟﻪ( ﺑﻮدﻧﺪ‪ .‬ﭘﺲ ﻧﮕﺮان ﺷﺪم ﮐﻪ اﮔﺮ ﺑﻪ ﻳﺎري اﺳﻼم‬ ‫و ﻣﺴﻠﻤﻴﻦ ﺑﺮﻧﺨﻴﺰم‪ ،‬ﺷﮑﺎﻓﻲ در ﺁن ﭘﺪﻳﺪ ﺁﻳﺪ ﮐﻪ ﻣﺼﻴﺒﺖ ﺁن ﺑﺮاﻳﻢ از ﻣﺼﻴﺒﺖ از دﺳﺖ رﻓﺘﻦ وﻻﻳﺖ ﺑﺮ ﺷﻤﺎ ـ ﮐﻪ ﻣﺘﺎع‬ ‫ﭼﻨﺪ روزﻩ دﻧﻴﺎ ﺑﻮد و ﭼﻮن ﺳﺮاب از ﺑﻴﻦ رﻓﺘﻨﻲ و ﭼﻮن اﺑﺮ ﻧﺎﭘﺎﻳﺪار اﺳﺖ ـ ﺑﺰرﮔﺘﺮ ﺑﻮد‪ .‬ﻟﺬا ﻧﺰد اﺑﻮﺑﮑﺮ رﻓﺘﻪ و ﺑﺎ او‬ ‫ﺑﻴﻌﺖ ﻧﻤﻮدم‪ ،‬و ﺑﺮ رﻓﻊ ﺁن ﻓﺘﻨﻪ هﺎ و ﺗﻨﮕﻨﺎهﺎ هﻤﺖ ﮔﻤﺎردم ﺗﺎ اﻳﻦ ﮐﻪ ﺑﺎﻃﻞ از ﺑﻴﻦ رﻓﺖ و ﮐﻠﻤﻪ اﷲ ﺑﺮﺗﺮي ﻳﺎﻓﺖ;‬ ‫ﮔﺮﭼﻪ ﮐﺎﻓﺮان را ﺧﻮش ﻧﻴﺎﻣﺪ‪ (1)«.‬اﻳﺸﺎن درﺑﺎرﻩ ﺑﻴﻌﺖ ﺑﺎ ﻋﺜﻤﺎن ﭼﻨﻴﻦ ﻣﻲ ﻓﺮﻣﺎﻳﺪ‪» :‬از روي اﮐﺮاﻩ ﺑﺎ او ﺑﻴﻌﺖ ﻧﻤﻮدم‬

‫و اﻳﻦ ﻣﺼﻴﺒﺖ را در راﻩ ﺧﺪا ﺑﻪ ﺣﺴﺎب ﺁوردم‪ .‬ﺑﻪ اﻃﺮاف ﺧﻮﻳﺶ ﻧﮕﺮﻳﺴﺘﻢ‪ ،‬ﻳﺎر و ﻳﺎوري و ﻣﺪاﻓﻌﻲ ﺟﺰ اهﻞ ﺑﻴﺖ‬ ‫ﺧﻮﻳﺶ ﺑﺮاي ﺧﻮد ﻧﻴﺎﻓﺘﻢ‪ .‬از اﻳﻦ ﮐﻪ ﺁن هﺎ را در ﮐﺎم ﻣﺮگ اﻓﮑﻨﻢ درﻳﻎ ﻧﻤﻮدم و ﺧﺎر در ﭼﺸﻢ‪ ،‬دﻳﺪﻩ ﺑﺮ هﻢ ﻧﻬﺎدﻩ و‬ ‫اﺳﺘﺨﻮان در ﮔﻠﻮ ﺁب دهﺎن را ﻓﺮو ﺑﺮدم و ﺧﺸﻢ ﺧﻮد را ﮐﻪ ﺗﻠﺦ ﺗﺮ از زهﺮ ﺑﻮد‪ ،‬ﻓﺮو ﺧﻮردم‪ .‬ﻣﺼﻴﺒﺘﻲ ﮐﻪ در دل‪،‬‬ ‫دردﻧﺎﮎ ﺗﺮ از ﺿﺮﺑﻪ ﮐﺎري ﺑﻮد ﺗﺤﻤﻞ ﻧﻤﻮدم‪ (2)«.‬ﺑﻨﺎﺑﺮاﻳﻦ ﻗﻴﺎم ﻧﮑﺮدن و دﺳﺖ ﺑﻪ ﺷﻤﺸﻴﺮ ﻧﺒﺮدن‪ ،‬و ﺑﻴﻌﺖ ﺑﺎ ﺧﻠﻔﺎي‬ ‫اول و دوم‪ ،‬وﻇﻴﻔﻪ اي ﺑﻮد ﮐﻪ ﻋﻠﻲ)ﻋﻠﻴﻪ اﻟﺴﻼم( ﺗﺸﺨﻴﺺ داد‪ .‬ﻧﮕﺮاﻧﻲ از زوال دﻳﻦ‪ ،‬ﺗﻔﺮﻗﻪ ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن‪ ،‬ﺷﺮوع ﺟﻨﮓ‬ ‫داﺧﻠﻲ و در ﻧﺘﻴﺠﻪ ﻏﻠﺒﻪ ﻳﻬﻮد و ﻧﺼﺎري و ﻣﺸﺮﮐﻴﻦ ﺑﺮ ﺟﺎﻣﻌﻪ ﻧﻮ ﻇﻬﻮر ﻣﺴﻠﻤﻴﻦ‪ ،‬دﻟﻴﻞ اﺻﻠﻲ ﺳﮑﻮت ﺁن ﺣﻀﺮت‬ ‫ﺑﻮد‪ .‬از ﺁﻧﺠﺎﻳﻲ ﮐﻪ ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ ﺧﺪا)ﺻﻠﻲ اﷲ ﻋﻠﻴﻪ وﺁﻟﻪ(اﻳﺸﺎن را از اﻳﻦ ﺟﺮﻳﺎن ﺑﺎ ﺧﺒﺮ ﮐﺮدﻩ ﺑﻮد‪ ،‬ﮐﻪ اﺻﻞ دﻳﻦ از ﺑﻴﻦ ﻧﻤﻲ‬ ‫رود و ﻣﺜﻞ ﺁﻓﺘﺎﺑﻲ اﺳﺖ ﮐﻪ ﻣﻤﮑﻦ اﺳﺖ ﻣﺪﺗﻲ در ﭘﺲ اﺑﺮهﺎ ﭘﻨﻬﺎن ﺑﻤﺎﻧﺪ‪ ،‬دﻳﻦ ﻣﺤﻤﺪ)ﺻﻠﻲ اﷲ ﻋﻠﻴﻪ وﺁﻟﻪ( ﻧﻴﺰ ﻣﻤﮑﻦ‬ ‫اﺳﺖ ﻣﺪﺗﻲ در ﭘﺲ ﭘﺮدﻩ ﺟﻬﻞ و ﻋﻨﺎد ﺑﺎﻗﻲ ﺑﻤﺎﻧﺪ وﻟﻲ‪ ،‬ﻋﺎﻗﺒﺖ ﺁﺷﮑﺎر و هﻮﻳﺪا ﻣﻲ ﮔﺮدد‪ .‬ﻟﺬا ﺑﻪ اﻗﺘﻀﺎي ﻣﺼﻠﺤﺖ دﻳﻦ‪،‬‬ ‫ﺻﺒﺮ و ﺗﺤﻤﻞ ﻧﻤﻮد ﺗﺎ ﺑﺎﻋﺚ ﺗﻔﺮﻗﻪ ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن ﻧﮕﺮدد‪ .‬از ﻃﺮﻓﻲ ﻧﻬﺎل ﻧﻮ ﭘﺎي اﺳﻼم را ﺑﺎ ﻣﺴﺎﻋﺪت هﺎي ﺧﻮﻳﺶ ﺁﺑﻴﺎري‬ ‫ﻧﻤﻮد و ﻓﺮﺻﺖ را از دﺷﻤﻦ ﮔﺮﻓﺖ‪.‬‬ ‫در ﭘﺎﺳﺦ ﺑﻪ ﻋﺪﻩ اي ﮐﻪ ﻣﻲ ﮔﻮﻳﻨﺪ »اﮔﺮ اﻳﻦ ﺷﻴﻮﻩ‪ ،‬ﻣﺼﻠﺤﺖ اﺳﻼم و ﻣﺴﻠﻤﻴﻦ ﺑﻮد و‬ ‫ــــــــــــــــــــــــــــــــــ‬ ‫‪1 .‬اﻟﻐﺎرات ; ﺷﺒﻬﺎي ﭘﻴﺸﺎور‪ ،‬ص‪ ; 842‬ﺷﺮح اﺑﻦ اﺑﻲ اﻟﺤﺪﻳﺪ‪ ،‬ج‪ ، 6‬ص‪95‬‬ ‫‪2 .‬اﻟﻐﺎرات ; ﺷﺒﻬﺎي ﭘﻴﺸﺎور‪ ،‬ص‪843‬‬ ‫ﺻﻔﺤﻪ ‪201‬‬ ‫ﭘﻴﻐﻤﺒﺮ ﻧﻴﺰ اﻳﺸﺎن را ﻣﻄﻠﻊ ﺳﺎﺧﺘﻪ ﺑﻮد‪ ،‬ﭼﺮا از هﻤﺎن اﺑﺘﺪا اﻳﻦ ﺗﺸﺨﻴﺺ را ﻧﺪاد و ﻳﺎ در هﻤﺎن اﺑﺘﺪا ﺑﻴﻌﺖ ﻧﮑﺮد؟« ﺑﺎﻳﺪ‬ ‫ﮔﻔﺖ‪ :‬ﺑﺪان ﺟﻬﺖ ﻣﺪﺗﻲ را ﺻﺒﺮ ﮐﺮد و در ﻋﻴﻦ ﺣﺎﻟﻲ ﮐﻪ دﺳﺖ ﺑﻪ ﺷﻤﺸﻴﺮ ﻧﺒﺮد‪ ،‬از ﺑﻴﻌﺖ اﺟﺘﻨﺎب ﻧﻤﻮد ﺗﺎ در‬ ‫ﻣﻨﺎﻇﺮات و ﻣﺠﺎﻟﺲ‪ ،‬ﺑﻪ اﺛﺒﺎت ﺣﻖ و ﺣﻘﻮق اهﻞ ﺑﻴﺖ و ﺧﺎﻧﺪان ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ ﺑﭙﺮدازد; ﺗﺎ ﺣﻖ و ﺣﻘﻴﻘﺖ ﺑﺮ هﻤﮕﺎن ﻣﻌﻠﻮم‬ ‫ﮔﺮدد‪ ،‬و دﻳﮕﺮان ﻧﻴﺰ درﻳﺎﺑﻨﺪ ﮐﻪ ﺑﺮ ﺣﺴﺐ اﺟﺒﺎر‪ ،‬ﺑﻪ ﺑﻴﻌﺖ ﺗﻦ دادﻩ و رﺿﺎﻳﺖ ﻗﻠﺒﻲ ﻧﺪارد‪.‬‬ ‫روﺷﻦ اﺳﺖ اﮔﺮ از اﺑﺘﺪا اﻳﺸﺎن از روي اﺟﺒﺎر و ﺑﺪون روﺷﻨﮕﺮي ﺑﺎ ﺧﻠﻴﻔﻪ اول ﺑﻴﻌﺖ ﻣﻲ ﮐﺮد‪ ،‬اﻻن دﻳﮕﺮ راﻩ دﻓﺎع‬ ‫از اهﻞ ﺑﻴﺖ ﺑﺴﺘﻪ ﺑﻮد و ﭼﻪ ﺑﺴﺎ ﺷﻴﻌﻪ اي وﺟﻮد ﻧﺪاﺷﺖ ﺗﺎ ﺑﺪﻳﻦ ﺷﺒﻬﺎت ﭘﺎﺳﺦ دهﺪ‪.‬‬ ‫اﻣﺎم ﻋﻠﻲ)ﻋﻠﻴﻪ اﻟﺴﻼم( در ﺟﺎي دﻳﮕﺮي در ﭘﺎﺳﺦ ﺑﻪ ﺧﻮارج ﮐﻪ ﻣﻲ ﮔﻔﺘﻨﺪ‪» :‬ﻋﻠﻲ وﺻﻲ ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ ﺑﻮد اﻣﺎ ﻧﺘﻮاﻧﺴﺖ و‬ ‫وﺻﺎﻳﺖ را ﺿﺎﻳﻊ ﻧﻤﻮد!« ﻓﺮﻣﻮد‪» :‬اﻳﻦ ﺷﻤﺎ ﺑﻮدﻳﺪ ﮐﻪ ﺗﻮﺻﻴﻪ ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ را ﻧﺎدﻳﺪﻩ ﮔﺮﻓﺘﻴﺪ و دﻳﮕﺮان را ﺑﺮ وﺻﻲ او‪،‬‬ ‫ﻣﻘﺪم داﻧﺴﺘﻴﺪ و زﻋﺎﻣﺖ و رهﺒﺮي را از ﻣﻦ درﻳﻎ داﺷﺘﻴﺪ‪ .‬ﺁﻳﺎ ﻧﻤﻲ داﻧﻴﺪ ﮐﻪ اوﺻﻴﺎ وﻇﻴﻔﻪ ﻧﺪارﻧﺪ ﻣﺮدم را ﺑﻪ ﺧﻮد‬ ‫دﻋﻮت ﮐﻨﻨﺪ‪ ،‬اﻣﺎ اﻧﺒﻴﺎ ﮐﻪ ﺧﺪاوﻧﺪ ﺁن هﺎ را ﺑﻪ رﺳﺎﻟﺖ ﺑﺮ ﻣﻲ ﮔﺰﻳﻨﺪ ﺑﺎﻳﺪ ﻣﺮدم را ﺑﻪ ﺳﻮي ﺧﻮد دﻋﻮت ﻧﻤﺎﻳﻨﺪ‪ .‬ﻟﻴﮑﻦ‬ ‫ﭼﻮن »وﺻﻲ« ﻣﻌﺮﻓﻲ ﺷﺪﻩ اﺳﺖ ﻧﻴﺎزي ﺑﻪ دﻋﻮت ﻣﺮدم ﺑﻪ ﺳﻮي ﺧﻮد ﻧﺪارد و هﺮ ﮐﺲ ﺑﻪ ﺧﺪا و رﺳﻮﻟﺶ اﻳﻤﺎن‬ ‫ﺁوردﻩ اﺳﺖ‪ ،‬ﺑﺎﻳﺪ ﺗﻮﺻﻴﻪ ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ را ﺑﺎ ﺟﺎن و دل اﻃﺎﻋﺖ ﮐﻨﺪ‪ «.‬اﻳﺸﺎن اداﻣﻪ دادﻧﺪ‪» :‬ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ ﺧﺪا)ﺻﻠﻲ اﷲ ﻋﻠﻴﻪ وﺁﻟﻪ(‬ ‫درﺑﺎرﻩ ﻣﻦ ﻓﺮﻣﻮدﻩ اﺳﺖ »ﻳﺎ ﻋﻠﻲ أﻧﺖ ﺑﻤﻨﺰﻟﺔ اﻟﮑﻌﺒﺔ ﺗُﺆﺗﻲ وﻻ ﺗﺄﺗﻲ«;)‪ (1‬ﻳﺎ ﻋﻠﻲ! ﺗﻮ ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ ﻣﻦ هﻤﭽﻮن ﮐﻌﺒﻪ‬ ‫هﺴﺘﻲ ﮐﻪ ﻣﺮدم ﺑﺎﻳﺪ ﻧﺰد ﺁن روﻧﺪ ‪،‬ﻧﻪ اﻳﻦ ﮐﻪ ﮐﻌﺒﻪ ﻧﺰد ﺁن هﺎ رود‪ «.‬ﺣﺎل اﮔﺮ ﻣﺮدم ﺣﺞ را ﺗﺮﮎ ﮐﻨﻨﺪ‪ ،‬اﻳﻦ ﮐﺎر ﺧﺪﺷﻪ‬ ‫اي ﺑﻪ ﺟﺎﻳﮕﺎﻩ ﺑﻴﺖ اﷲ اﻟﺤﺮام ﻧﻤﻲ رﺳﺎﻧﺪ‪ ،‬ﺑﻠﮑﻪ ﻣﺮدم ﺑﻪ ﺧﺎﻃﺮ ﺗﺮﮎ زﻳﺎرت ﺧﺎﻧﻪ ﺧﺪا‪ ،‬ﻣﻌﺼﻴﺖ ﻣﻲ ﮐﻨﻨﺪ زﻳﺮا ﺧﺪاي‬ ‫ﺗﺒﺎرﮎ و ﺗﻌﺎﻟﻲ‪ ،‬ﺧﺎﻧﻪ ﺧﻮد را ﺑﻪ ﻣﺮدم ﻣﻌﺮﻓﻲ ﻧﻤﻮدﻩ و ﺗﺮدﻳﺪي در ﺁن ﻧﻴﺴﺖ; ﻟﺬا زﻳﺎرﺗﺶ ﺑﺮ ﮐﺴﺎﻧﻲ ﮐﻪ اﺳﺘﻄﺎﻋﺖ‬ ‫دارﻧﺪ واﺟﺐ ﺷﺪﻩ اﺳﺖ»‪.‬‬ ‫ــــــــــــــــــــــــــــــــــ‬

‫‪1 .‬اﺳﺪ اﻟﻐﺎﺑﻪ‪ ،‬ج‪ ،4‬ص‪ ; 36‬ﺗﺎرﻳﺦ دﻣﺸﻖ‪ ،‬ج‪ ،2‬ص‪ ; 407‬ﻣﻨﺎﻗﺐ اﺑﻦ ﻣﻐﺎزﻟﻲ‪ ،‬ص‪ ،106‬ﺣﺢ‪ ; 149‬اﻟﻤﺴﺘﺮﺷﺪ‬ ‫ﻣﺤﻤّﺪ ﺑﻦ ﺟﺮﻳﺮ ﻃﺒﺮي‪ ،‬ﻣﻨﺎﻗﺐ اﺑﻦ ﺷﻬﺮ ﺁﺷﻮب‪ ،‬ج‪ ،3‬ص‪ ; 38‬ﻳﻨﺎﺑﻴﻊ اﻟﻤﻮدّة‪ ،‬ج‪ ،2‬ص‪ ، 85‬ﮐﻨﻮز اﻟﺤﻘﺎﻳﻖ‪.‬‬ ‫ﺻﻔﺤﻪ ‪202‬‬

‫ﭘﺎﺳﺦ ﻋﻠﻲ ﺑﻦ اﺑﻴﻄﺎﻟﺐ)ع( و ﻋﻤﺮ ﺑﻪ ﺳﻮاﻻت ﺷﺮﻋﻲ و ﻓﻘﻪ ﻣﺮﺑﻮط ﺑﻪ ﺁن‬ ‫ﭘﺮﺳﺶ‪ :‬اﻣﺎم ﻋﻠﻲ)ﻋﻠﻴﻪ اﻟﺴﻼم( در ﻣﻮرد ﺳﺆاﻻت ﺷﺮﻋﻲ ﺑﻪ ﻋﻤﺮ ﻣﺮاﺟﻌﻪ ﻣﻲ ﮐﺮدﻩ ﻳﺎ ﻋﻤﺮ از اﻣﺎم ﺳﺆال ﻣﻲ ﮐﺮدﻩ‬ ‫اﺳﺖ؟‬

‫ﭘﺎﺳﺦ‪ :‬در ﻣﻮرد اﻣﺎم ﻋﻠﻲ)ﻋﻠﻴﻪ اﻟﺴﻼم( ﻓﻘﻂ ﺑﻪ ذﮐﺮ ﻳﮏ ﺣﺪﻳﺚ از ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ ﺧﺪا)ﺻﻠﻲ اﷲ ﻋﻠﻴﻪ وﺁﻟﻪ( اﮐﺘﻔﺎ ﻣﻲ ﺷﻮد ﮐﻪ‬ ‫ﻓﺮﻣﻮد‪» :‬اﻧﺎ ﻣﺪﻳﻨﻪ اﻟﻌﻠﻢ وﻋﻠﻲ ﺑﺎﺑﻬﺎ« و ﻧﻴﺰ »اﻧﺎ دار اﻟﺤﮑﻤﻪ وﻋﻠﻲ ﺑﺎﺑﻬﺎ‪ «.‬اﮔﺮ ﺟﻮاب ﺳﺆال اوّل ﻣﺜﺒﺖ ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﺑﺪان‬ ‫ﻣﻌﻨﺎ اﺳﺖ ﮐﻪ ﮔﻨﺠﻴﻨﻪ ﻋﻠﻢ و ﺣﮑﻤﺖ رﺳﻮل اﷲ)ﺻﻠﻲ اﷲ ﻋﻠﻴﻪ وﺁﻟﻪ( ﮐﺎﻣﻞ ﻧﺒﻮدﻩ ﮐﻪ در و دروازﻩ ﺁن ﺑﻪ ﻋﻤﺮ ـ ﺧﻠﻴﻔﻪ‬ ‫دوم ـ ﻧﻴﺎز داﺷﺘﻪ و ﺑﺎ ﻣﺮاﺟﻌﻪ ﺑﻪ او‪ ،‬ﭘﺎﺳﺦ ﻣﺴﺎﺋﻞ ﻓﻘﻬﻲ ﺧﻮد را از ﻋﻤﺮ ﻣﻲ ﮔﺮﻓﺘﻪ اﺳﺖ‪ .‬در اﻳﻦ ﺻﻮرت ﺑﺎﻳﺪ ﻧﺘﻴﺠﻪ‬ ‫ﮔﺮﻓﺖ ﮐﻪ ﻋﻤﺮ‪ ،‬ﻣﺤﻞ رﺟﻮع ﺧﻮد ﭘﻴﻐﻤﺒﺮ ﻧﻴﺰ ﺑﻮدﻩ اﺳﺖ!!‪.‬‬ ‫اﻣﺎ در ﻣﻮرد ﻋﻤﺮ‪ ،‬ﺑﻪ ذﮐﺮ ﭼﻨﺪ واﻗﻌﻪ ﺑﺴﻨﺪﻩ ﻣﻲ ﺷﻮد‪ ،‬و ﻧﺘﻴﺠﻪ ﮔﻴﺮي درﺑﺎرﻩ ﭘﺎﺳﺦ اﻳﻦ ﺳﺆال ﺑﻪ ﺧﻮاﻧﻨﺪﻩ واﮔﺬار ﻣﻲ‬ ‫ﮔﺮدد‪.‬‬ ‫‪1 .‬اﺑﻦ اﺑﻲ اﻟﺤﺪﻳﺪ ﺁوردﻩ اﺳﺖ‪ :‬ﻋﺒﺪاﷲ ﺑﻦ ﻣﺴﻌﻮد از ﻓﻘﻬﺎي ﺑﺰرگ ﻣﺪﻳﻨﻪ ﺑﻮد و ﻋﻤﺮ اﺻﺮار داﺷﺖ ﮐﻪ وي هﻤﻮارﻩ‬ ‫هﻤﺮاﻩ او ﺑﺎﺷﺪ ﺗﺎ در ﻣﻮاﻗﻊ ﻟﺰوم‪ ،‬ﭘﺎﺳﺨﮕﻮي ﺳﺆاﻻت ﻋﻠﻤﻲ و ﻓﻘﻬﻲ ﮐﻪ از ﻋﻤﺮ ﻣﻲ ﭘﺮﺳﻨﺪ‪ ،‬ﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬ ‫‪2 .‬اﮐﺎﺑﺮ ﻋﻠﻤﺎي اهﻞ ﺳﻨﺖ‪ ،‬ﻧﻈﻴﺮ‪ :‬ﺟﻼل اﻟﺪﻳﻦ ﺳﻴﻮﻃﻲ در دراﻟﻤﻨﺜﻮر‪ ،‬ﺟﺎراﷲ زﻣﺨﺸﺮي در ﺟﻠﺪ اول ﺗﻔﺴﻴﺮ ﮐﺸﺎف‪،‬‬ ‫ﻓﺎﺿﻞ ﻧﻴﺸﺎﺑﻮري در ﺟﻠﺪ اول ﺗﻔﺴﻴﺮ ﻏﺮاﻳﺐ‪ ،‬اﺑﻦ اﺑﻲ اﻟﺤﺪﻳﺪ در ﺟﻠﺪ اول ﺷﺮح ﻧﻬﺞ اﻟﺒﻼﻏﻪ‪ ،‬ﺣﻤﻴﺪي در ﺟﻤﻊ ﺑﻴﻦ‬ ‫اﻟﺼﺤﻴﺤﻴﻦ و ذهﺒﻲ در ﺗﻠﺨﻴﺺ ﻣﺴﺘﺪرﮎ ﺁوردﻩ اﻧﺪ‪:‬‬ ‫روزي ﻋﻤﺮ‪ ،‬ﺑﺮاي اﺻﺤﺎب ﺧﻄﺒﻪ اي ﺧﻮاﻧﺪ و اﺧﻄﺎر ﻧﻤﻮد هﺮ ﮐﺲ زﻧﻲ ﺑﮕﻴﺮد و ﻣﻬﺮ زﻧﺶ ﺑﻴﺸﺘﺮ از ﭼﻬﺎرﺻﺪ‬ ‫درهﻢ ﺑﺎﺷﺪ او را ﺣﺪ زدﻩ‪ ،‬زﻳﺎدﺗﻲ ﻣﻬﺮ را از او ﮔﺮﻓﺘﻪ و ﺑﻪ ﺑﻴﺖ اﻟﻤﺎل ﻣﺴﻠﻤﻴﻦ وارﻳﺰ ﻣﻲ ﮐﻨﻢ‪ .‬زﻧﻲ از ﻣﻴﺎن ﺟﻤﻌﻴﺖ‬ ‫ﺑﺮ ﺧﺎﺳﺖ و ﺻﺪا زد‪ :‬اي ﻋﻤﺮ! ﮐﻼم ﺗﻮ اوﻟﻲ ﺗﺮ اﺳﺖ ﻳﺎ ﮐﻼم ﺧﺪا؟ ﻋﻤﺮ در ﭘﺎﺳﺦ ﮔﻔﺖ‪ :‬اﻟﺒﺘﻪ ﮐﻼم ﺧﺪا‪ .‬ﺳﭙﺲ زن‬ ‫ن َزوْج وَﺁ َﺗﻴْ ُﺘﻢْ‬ ‫ل َزوْج ﻣَﮑﺎ َ‬ ‫ﮔﻔﺖ‪ :‬ﻣﮕﺮ ﻧﻪ ﺁن اﺳﺖ ﮐﻪ ﺧﺪاوﻧﺪ در ﻗﺮﺁن ﻣﺠﻴﺪ ﻣﻲ ﻓﺮﻣﺎﻳﺪ‪َ { :‬وِإنْ َأ َردْ ُﺗ ُﻢ اﺳْ ِﺘﺒْﺪا َ‬ ‫ﺻﻔﺤﻪ ‪203‬‬ ‫ﺷﻴْﺌًﺎ َأ َﺗﺄْ ُ‬ ‫ﺧﺬُوا ِﻣﻨْ ُﻪ َ‬ ‫ِإﺣْﺪا ُهﻦﱠ ِﻗﻨْﻄﺎرًا ﻓَﻼ َﺗﺄْ ُ‬ ‫ﺧﺬُو َﻧ ُﻪ ُﺑﻬْﺘﺎﻧًﺎ َوِإﺛْﻤًﺎ ُﻣﺒِﻴﻨًﺎ}; »اﮔﺮ ﺧﻮاﺳﺘﻴﺪ زﻧﻲ را رهﺎ ﮐﻨﻴﺪ و زن دﻳﮕﺮي ﺑﻪ‬ ‫ﺟﺎي او اﺧﺘﻴﺎر ﮐﻨﻴﺪ‪ ،‬و ﻣﺎل ﺑﺴﻴﺎري ﻣﻬﺮ او ﮐﺮدﻩ اﻳﺪ ﻧﺒﺎﻳﺪ ﭼﻴﺰي از ﻣﻬﺮ او را ﺑﺎز ﮔﺮداﻧﻴﺪ‪ (1)«.‬ﻋﻤﺮ از ﺷﻨﻴﺪن‬ ‫ﭘﺎﺳﺦ اﻳﻦ زن‪ ،‬ﻣﺎت و ﻣﺒﻬﻮت ﺷﺪ و ﮔﻔﺖ‪» :‬هﻤﻪ ﺷﻤﺎ ﺣﺘﻲ زﻧﺎﻧﻲ ﮐﻪ در ﺣﺠﻠﻪ هﺎ هﺴﺘﻨﺪ از ﻋﻤﺮ ﻓﻘﻴﻪ ﺗﺮ و‬ ‫داﻧﺎﺗﺮﻳﺪ‪ (2)«.‬ﻋﻤﺮ ﺳﭙﺲ ﺑﻪ ﺑﺎﻻي ﻣﻨﺒﺮ ﺑﺮﮔﺸﺖ و ﺣﺮف ﻗﺒﻠﻲ ﺧﻮد را ﻟﻐﻮ ﮐﺮد‪.‬‬

‫‪3 .‬ﺣﻤﻴﺪي در ﺟﻤﻊ ﺑﻴﻦ اﻟﺼﺤﻴﺤﻴﻦ ﻧﻘﻞ ﻣﻲ ﮐﻨﺪ ﮐﻪ در زﻣﺎن ﺧﻼﻓﺖ ﻋﻤﺮ‪ ،‬ﭘﻨﺞ ﻣﺮد را ﺑﺎ زﻧﻲ ﮔﺮﻓﺘﻪ ﺑﻮدﻧﺪ‪ ،‬و ﺛﺎﺑﺖ‬ ‫ﺷﺪ ﮐﻪ ﻣﺮﺗﮑﺐ زﻧﺎ ﺷﺪﻩ اﻧﺪ‪ .‬ﺑﻼﻓﺎﺻﻠﻪ ﻋﻤﺮ دﺳﺘﻮر داد ﺁن ‪ 5‬ﻧﻔﺮ را ﺳﻨﮕﺴﺎر ﮐﻨﻨﺪ‪ .‬در اﻳﻦ هﻨﮕﺎم‪ ،‬ﻋﻠﻲ)ﻋﻠﻴﻪ اﻟﺴﻼم(‬ ‫وارد ﺷﺪو ﺑﻪ ﻋﻤﺮ ﮔﻔﺖ‪ :‬هﺮ ﭼﻨﺪ هﻤﻪ اﻳﻦ هﺎ ﻳﮏ ﻋﻤﻞ را اﻧﺠﺎم دادﻩ اﻧﺪ اﻣﺎ ﺣﮑﻢ هﺮ ﮐﺪام ﻣﺘﻔﺎوت اﺳﺖ و اﺣﮑﺎم‬ ‫ﻳﮑﺴﺎﻧﻲ ﻧﺪارﻧﺪ‪ .‬اﻣﺎم ﻋﻠﻲ)ﻋﻠﻴﻪ اﻟﺴﻼم(دﺳﺘﻮر داد ﺁن ﭘﻨﺞ ﻧﻔﺮ را ﺁوردﻧﺪ‪ ،‬و ﺣﮑﻢ ﺁن هﺎ را ﭼﻨﻴﻦ ﺻﺎدر ﮐﺮد‪ :‬اوﻟﻲ را‬ ‫ﮔﺮدن زدﻧﺪ; دوﻣﻲ را ﺳﻨﮕﺴﺎر ﮐﺮدﻧﺪ; ﺳﻮﻣﻲ را ‪ 100‬ﺗﺎزﻳﺎﻧﻪ; ﭼﻬﺎرﻣﻲ را ﭘﻨﺠﺎﻩ ﺗﺎزﻳﺎﻧﻪ و ﺑﺎﻻﺧﺮﻩ ﭘﻨﺠﻤﻲ را ‪25‬‬ ‫ﺗﺎزﻳﺎﻧﻪ زدﻧﺪ‪ .‬ﻋﻤﺮ ﺗﻌﺠﺐ ﮐﺮد‪ ،‬و دﻟﻴﻠﺶ را ﭘﺮﺳﻴﺪ‪ .‬اﻣﺎم ﮔﻔﺖ‪ :‬اوﻟﻲ ﮐﺎﻓﺮي اﺳﺖ ﮐﻪ در ذﻣﻪ اﺳﻼم ﺑﻮدﻩ و ﺑﺎ زن‬ ‫ﻣﺴﻠﻤﺎن زﻧﺎ ﻧﻤﻮدﻩ اﺳﺖ; دوﻣﻲ ﻣﺮدي زن دار ﺑﻮد; ﺳﻮﻣﻲ ﻣﺮد ﻣﺠﺮد; ﭼﻬﺎرﻣﻲ ﻏﻼم ﺑﻮد و ﭘﻨﺠﻤﻲ ﻣﺮدي اﺑﻠﻪ و ﮐﻢ‬ ‫ﻋﻘﻞ ﺑﻮد‪.‬‬ ‫‪4 .‬اﻣﺎم اﺣﻤﺪ ﺣﻨﺒﻞ در ﻣﺴﻨﺪ‪ ،‬ﺣﻤﻴﺪي در ﺟﻤﻊ ﺑﻴﻦ اﻟﺼﺤﻴﺤﻴﻦ‪ ،‬ﺑﺨﺎري در ﺻﺤﻴﺢ‪ ،‬ﺧﻮارزﻣﻲ و ﺟﻤﻌﻲ دﻳﮕﺮ ﻧﻘﻞ‬ ‫ﻣﻲ ﮐﻨﻨﺪ‪ :‬زن ﺣﺎﻣﻠﻪ اي را ﻧﺰد ﻋﻤﺮ ﺁوردﻧﺪ و ﭘﺲ از ﺑﺎزﺟﻮﻳﻲ‪ ،‬اﻗﺮار ﺑﻪ زﻧﺎ ﻧﻤﻮد‪ ،‬و ﺧﻠﻴﻔﻪ ﺣﮑﻢ ﺳﻨﮕﺴﺎر او را‬ ‫ﺻﺎدر ﮐﺮد‪ .‬اﻣﺎم ﻋﻠﻲ)ﻋﻠﻴﻪ اﻟﺴﻼم( ﮔﻔﺖ‪ :‬ﺣﮑﻢ ﺗﻮ درﺑﺎرﻩ اﻳﻦ زن ﻗﺎﺑﻞ اﺟﺮا اﺳﺖ; اﻣﺎ ﺗﻮ ﺑﺮ ﻃﻔﻠﻲ ﮐﻪ در رﺣﻢ او‬ ‫اﺳﺖ ﺗﺴﻠﻄﻲ ﻧﺪاري‪ .‬ﭘﺲ ﻋﻤﺮ زن رهﺎ ﮐﺮد ﺗﺎ ﺑﺮود‪.‬‬ ‫‪5 .‬اﻣﺎم اﺣﻤﺪ ﺣﻨﺒﻞ‪ ،‬اﻣﺎم اﺣﻤﺪ ﺑﻦ ﻋﺒﺪاﷲ ﺷﺎﻓﻌﻲ و ﺳﻠﻴﻤﺎن و ﺳﻠﻴﻤﺎن ﺑﻠﺨﻲ ﺣﻨﻔﻲ و ﺑﺴﻴﺎري دﻳﮕﺮ ﻧﻘﻞ ﮐﺮدﻩ اﻧﺪ‪ :‬زن‬ ‫دﻳﻮاﻧﻪ اي را ﻧﺰد ﻋﻤﺮ ﺁوردﻧﺪ ﮐﻪ ﻣﺘﻬﻢ ﺑﻪ زﻧﺎ ﺑﻮد‪ ،‬و ﺧﻮد ﺁن زن ﻧﻴﺰ اﻋﺘﺮاف ﮐﺮدﻩ ﺑﻮد‪ .‬ﺧﻠﻴﻔﻪ دﺳﺘﻮر داد ﺗﺎ او را‬ ‫ﺳﻨﮕﺴﺎر ﻧﻤﺎﻳﻨﺪ‪ .‬اﻣﻴﺮاﻟﻤﺆﻣﻨﻴﻦ)ﻋﻠﻴﻪ اﻟﺴﻼم(ﮐﻪ در‬ ‫ــــــــــــــــــــــــــــــــــ‬ ‫‪1 .‬ﻧﺴﺎ )‪24 :(4‬‬ ‫‪2 .‬ﮐﺘﺎب اﻻرﺑﻌﻴﻦ‪ ،‬ص‪ ; 427‬ﻋﻴﻦ اﻟﻌﺒﺮة‪ ،‬ص‪ ; 16‬ﺳﺒﻴﻞ اﻟﺴﻼم‪ ،‬ج ‪ ،3‬ص‪ ; 149‬ﺷﺒﻬﺎي ﭘﻴﺸﺎور‪ ،‬ص‪852‬‬ ‫»ﮐﻠّﮑﻢ أﻓﻘﻪ ﻣﻦ ﻋﻤﺮ ﺣﺘّﻲ اﻟﻤﺨﺪرات ﻓﻲ اﻟﺤﺠﺎل‪».‬‬ ‫ﺻﻔﺤﻪ ‪204‬‬ ‫ﺁن ﺟﺎ ﺣﺎﺿﺮ ﺑﻮد‪ ،‬ﺧﻄﺎب ﺑﻪ ﻋﻤﺮ ﮔﻔﺖ‪ :‬از ﭘﻴﻐﻤﺒﺮ ﺷﻨﻴﺪم ﮐﻪ ﻓﺮﻣﻮد‪ :‬ﻗﻠﻢ از ﺳﻪ ﮔﺮوﻩ ﺑﺮداﺷﺘﻪ‬ ‫ﻣﻲ ﺷﻮد‪» :‬ﺧﻮاﺑﻴﺪﻩ ﺗﺎ ﺑﻴﺪار ﺷﻮد‪ ،‬دﻳﻮاﻧﻪ ﺗﺎ ﻋﺎﻗﻞ ﺷﻮد و ﺑﭽﻪ ﺗﺎ ﺑﻪ ﺳﻦ ﺗﮑﻠﻴﻒ ﺑﺮﺳﺪ»‪.‬‬ ‫‪6 .‬اﻣﺎم اﺣﻤﺪ ﺣﻨﺒﻞ در ﻣﺴﻨﺪ‪ ،‬ﺣﻤﻴﺪي در ﺟﻤﻊ ﺑﻴﻦ اﻟﺼﺤﻴﺤﻴﻦ و ﺑﻴﻬﻘﻲ در ﺟﻠﺪ اول ﺳﻨﻦ و ﻋﺪﻩ اي دﻳﮕﺮ ﻧﻘﻞ ﻣﻲ‬ ‫ﺟﻨُﺐ ﺷﺪﻩ ام و ﺁب ﻧﻴﺎﻓﺘﻪ ام ﺗﺎ ﻏﺴﻞ ﮐﻨﻢ‪ .‬ﺣﮑﻤﻢ ﭼﮕﻮﻧﻪ‬ ‫ﮐﻨﻨﺪ‪ :‬در زﻣﺎن ﺧﻼﻓﺖ ﻋﻤﺮ‪ ،‬ﻣﺮدي ﻧﺰد وي ﺁﻣﺪ و ﮔﻔﺖ‪ :‬ﻣﻦ ُ‬ ‫اﺳﺖ؟ ﻋﻤﺮ ﮔﻔﺖ‪ :‬ﺗﺎ وﻗﺘﻲ ﺁب ﻧﻴﺎﻓﺘﻲ ﻧﻤﺎز ﻧﺨﻮان‪ .‬هﺮ ﮔﺎﻩ ﺁب ﻳﺎﻓﺘﻲ ﻏﺴﻞ ﮐﻦ و ﻧﻤﺎز ﺑﺨﻮان‪ .‬ﻋﻤﺎر ﻳﺎﺳﺮ ﮐﻪ در ﺁﻧﺠﺎ‬ ‫ﺣﺎﺿﺮ ﺑﻮد ﺑﻪ ﻋﻤﺮ ﮔﻔﺖ‪ :‬ﻳﺎدت ﻣﻲ ﺁﻳﺪ ﮐﻪ در ﻳﮑﻲ از ﺳﻔﺮهﺎ ﺑﺮ ﺣﺴﺐ اﺗﻔﺎق ﺑﻪ ﻏﺴﻞ اﺣﺘﻴﺎج ﭘﻴﺪا ﮐﺮدﻳﻢ‪ ،‬ﭼﻮن ﺁب‬ ‫ﻧﺒﻮد ﺗﻮ ﻧﻤﺎز ﻧﺨﻮاﻧﺪي وﻟﻲ ﻣﻦ ﮔﻤﺎن ﮐﺮدم ﮐﻪ ﺗﻴﻤﻢ ﺑﺪل از ﻏﺴﻞ‪ ،‬ﺁن اﺳﺖ ﮐﻪ ﺗﻤﺎم ﺑﺪن ﺧﻮد را ﺑﺮ زﻣﻴﻦ ﺑﻤﺎﻟﻢ‪ .‬ﻟﺬا‬ ‫ﺧﻮد را ﺑﺮ زﻣﻴﻦ ﻏﻠﻄﺎﻧﺪﻩ و ﻧﻤﺎز ﺧﻮاﻧﺪم‪ .‬ﭼﻮن ﺧﺪﻣﺖ ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ)ﺻﻠﻲ اﷲ ﻋﻠﻴﻪ وﺁﻟﻪ( رﺳﻴﺪﻳﻢ ﺣﻀﺮت ﺗﺒﺴﻤﻲ ﮐﺮد و‬ ‫ﮔﻔﺖ‪ :‬در ﺗﻴﻤﻢ هﻤﻴﻦ ﻗﺪر ﺑﺲ اﺳﺖ ﮐﻪ ﮐﻒ دو دﺳﺖ را ﺑﺎ هﻢ ﺑﺮ زﻣﻴﻦ زدﻩ و ﺑﻌﺪ هﺮ دو ﮐﻒ دﺳﺖ را ﺑﺮ ﭘﻴﺸﺎﻧﻲ‬ ‫ﺑﻤﺎﻟﻨﺪ‪ .‬ﺳﭙﺲ ﮐﻒ دﺳﺖ ﭼﭗ را ﺑﺮ ﭘﺸﺖ دﺳﺖ راﺳﺖ و ﮐﻒ دﺳﺖ راﺳﺖ را ﺑﺮ ﭘﺸﺖ دﺳﺖ ﭼﭗ ﮔﺬاﺷﺘﻪ و ﻣﺴﺢ‬ ‫ﻧﻤﺎﻳﻨﺪ‪ .‬ﭘﺲ ﭼﮕﻮﻧﻪ ﻣﻲ ﮔﻮﻳﻲ ﻧﻤﺎز ﻧﺨﻮاﻧﺪ؟ ﻋﻤﺮ ﭼﻮن ﭘﺎﺳﺨﻲ ﻧﺪاﺷﺖ ﮔﻔﺖ‪ :‬اي ﻋﻤﺎر از ﺧﺪا ﺑﺘﺮس!‬ ‫‪7 .‬ﻧﻮر اﻟﺪﻳﻦ ﻣﺎﻟﮑﻲ در ﻓﺼﻮل اﻟﻤﻬﻤﻪ ﺁوردﻩ اﺳﺖ ﮐﻪ ﻣﺮدي را ﻧﺰد ﺧﻠﻴﻔﻪ ﻋﻤﺮ ﺁوردﻧﺪ و در ﺣﻀﻮر ﺟﻤﻌﻲ از او‬ ‫ﭘﺮﺳﻴﺪﻧﺪ‪ :‬ﭼﮕﻮﻧﻪ دﻳﺸﺐ را ﺻﺒﺢ ﮐﺮدي؟ او ﮔﻔﺖ‪» :‬ﺻﺒﺢ ﮐﺮدم در ﺣﺎﻟﻲ ﮐﻪ ﻓﺘﻨﻪ را دوﺳﺖ ﻣﻲ دارم و از ﺣﻖ‬ ‫ﮐﺮاهﺖ دارم‪ ،‬ﻳﻬﻮد و ﻧﺼﺎري را ﺗﺼﺪﻳﻖ ﻣﻲ ﮐﻨﻢ‪ ،‬ﭼﻴﺰي را ﮐﻪ ﻧﺪﻳﺪﻩ ام ﺑﻪ ﺁن اﻳﻤﺎن دارم و اﻗﺮار ﺑﻪ ﭼﻴﺰي دارم ﮐﻪ‬ ‫ﺧﻠﻖ ﻧﺸﺪﻩ اﺳﺖ‪ «.‬ﻋﻤﺮ دﺳﺘﻮر داد ﺑﺮوﻧﺪ ﻋﻠﻲ)ﻋﻠﻴﻪ اﻟﺴﻼم( را ﺑﻴﺎورﻧﺪ‪ .‬ﭼﻮن اﻣﻴﺮاﻟﻤﺆﻣﻨﻴﻦ)ﻋﻠﻴﻪ اﻟﺴﻼم( ﺁﻣﺪ‪ ،‬ﻗﻀﻴﻪ‬

‫را ﺑﺮاي ﺁن ﺣﻀﺮت ﺑﺎزﮔﻮ ﮐﺮدﻧﺪ‪ .‬ﺳﭙﺲ اﻣﺎم ﻓﺮﻣﻮد‪ :‬اﻳﻦ ﻣﺮد درﺳﺖ ﮔﻔﺘﻪ اﺳﺖ‪ .‬ﭼﻮد ﻣﺮادش از ﻓﺘﻨﻪ‪ ،‬اﻣﻮال و‬ ‫ﮑﻢْ‬ ‫اوﻻد اﺳﺖ; زﻳﺮا در ﻗﺮﺁن ﻣﺠﻴﺪ ﺁﻣﺪﻩ اﺳﺖ‪َ { :‬أﻧﱠﻤﺎ َأﻣْﻮاُﻟ ُ‬ ‫ﺳﮑْ َﺮ ُة‬ ‫َوَأوْﻻ ُد ُﮐﻢْ ِﻓﺘْ َﻨﺔٌ}‪ (1).‬ﻣﻨﻈﻮرش از ﺣﻖ هﻤﺎن ﻣﺮگ اﺳﺖ; ﭼﻨﺎﻧﭽﻪ در ﺳﻮرﻩ ق ﻣﻲ ﻓﺮﻣﺎﻳﺪ‪ { :‬وَﺟﺎءتْ َ‬ ‫ت}‪ (2).‬ﻣﻨﻈﻮرش از ﺗﺼﺪﻳﻖ ﻳﻬﻮد و ﻧﺼﺎري ﺗﮑﺬﻳﺐ هﺮ دوي ﺁن هﺎ‬ ‫اﻟْ َﻤﻮْ ِ‬ ‫ــــــــــــــــــــــــــــــــــ‬ ‫‪1 .‬اﻧﻔﺎل )‪28 :(8‬‬ ‫‪2 .‬ق )‪19 :(50‬‬ ‫ﺻﻔﺤﻪ ‪205‬‬ ‫ﺖ اﻟْ َﻴﻬُﻮ ُد ﻋَﻠﻲ‬ ‫ﺴ ِ‬ ‫ﺖ اﻟﻨﱠﺼﺎري َﻟﻴْ َ‬ ‫ﺷﻲْء وَﻗﺎَﻟ ِ‬ ‫ﺖ اﻟﻨﱠﺼﺎري ﻋَﻠﻲ َ‬ ‫ﺴ ِ‬ ‫ﺖ اﻟْ َﻴﻬُﻮ ُد َﻟﻴْ َ‬ ‫ﻣﻲ ﺑﺎﺷﺪ; ﭼﻮن در ﻗﺮﺁن ﺁﻣﺪﻩ اﺳﺖ‪ { :‬وَﻗﺎَﻟ ِ‬ ‫َ‬ ‫ﺷﻲْء}; ﻳﻬﻮد ﻣﻲ ﮔﻔﺘﻨﺪ‪ :‬ﻧﺼﺎري ﺑﺮ ﺣﻖ ﻧﻴﺴﺘﻨﺪ‪ ،‬و ﻧﺼﺎري ﻣﻲ ﮔﻔﺘﻨﺪ‪ :‬ﻳﻬﻮد ﺑﺮ ﺣﻖ ﻧﻴﺴﺘﻨﺪ‪ (1)«.‬ﻟﺬا ﻣﻨﻈﻮر ﻣﺮد از‬ ‫اﻳﻦ ﺟﻤﻠﻪ‪ ،‬ﺗﮑﺬﻳﺐ هﺮ دو ﻓﺮﻗﻪ ﺁن هﺎ ﻣﻲ ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ﻣﺮاد از »اﻳﻤﺎن ﺑﻪ ﭼﻴﺰي ﮐﻪ ﻧﺪﻳﺪﻩ اﺳﺖ« ﺁن اﺳﺖ ﮐﻪ ﺑﻪ ﺧﺪاي‬ ‫ﻧﺎدﻳﺪﻧﻲ اﻳﻤﺎن دارد و ﺑﺎﻻﺧﺮﻩ ﻣﻨﻈﻮر از »اﻗﺮار ﺑﻪ ﭼﻴﺰي ﮐﻪ ﺧﻠﻖ ﻧﺸﺪﻩ« ﻗﻴﺎﻣﺖ اﺳﺖ ﮐﻪ هﻨﻮز ﺑﻪ وﺟﻮد ﻧﻴﺎﻣﺪﻩ اﺳﺖ‪.‬‬ ‫ﺳﭙﺲ ﻋﻤﺮ ﮔﻔﺖ‪» :‬ﺑﻪ ﺧﺪا ﭘﻨﺎﻩ ﻣﻲ ﺑﺮم از هﺮ ﻣﻌﻀﻠﻲ ﮐﻪ ﻋﻠﻲ در او ﻧﺒﺎﺷﺪ و اﮔﺮ ﻋﻠﻲ ﻧﺒﻮد ﻋﻤﺮ هﻼﮎ ﻣﻲ ﺷﺪ‪(2)«.‬‬ ‫هﻤﭽﻨﻴﻦ در ﺟﺎي دﻳﮕﺮي ﮔﻔﺘﻪ ﺑﻮد‪» :‬ﻣﺒﺎد ﺁن روزي ﮐﻪ ﻣﺸﮑﻠﻲ ﺑﺮاﻳﻢ ﭘﻴﺶ ﺁﻳﺪ‪ ،‬و ﻋﻠﻲ)ﻋﻠﻴﻪ اﻟﺴﻼم( در دﺳﺘﺮس‬ ‫ﻧﺒﺎﺷﺪ«)‪ ،(3‬ﻳﺎ ﺧﻄﺎب ﺑﻪ ﺳﺎﻳﺮ ﺻﺤﺎﺑﻪ ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ ﺧﺪا ﻣﻲ ﮔﻔﺖ‪ :‬ﺗﺎ ﻋﻠﻲ)ﻋﻠﻴﻪ اﻟﺴﻼم( در ﻣﺴﺠﺪ اﺳﺖ اﺣﺪي ﺣﻖ ﻧﺪارد‬ ‫زﺑﺎن ﺑﻪ ﻓﺘﻮا ﺑﮕﺸﺎﻳﺪ‪)4)«.‬‬ ‫و ﻧﻈﻴﺮ اﻳﻦ وﻗﺎﻳﻊ در ﺗﺎرﻳﺦ زﻳﺎد ﻧﻘﻞ ﺷﺪﻩ اﺳﺖ‪)5).‬‬ ‫ــــــــــــــــــــــــــــــــــ‬ ‫‪1 .‬ﺑﻘﺮﻩ )‪113 :(2‬‬ ‫‪2 .‬ﻣﺴﻨﺪ زﻳﺪ ﺑﻦ ﻋﻠﻲ‪ ،‬ص‪ ; 335‬ﻣﻨﺎﻗﺐ ﺁل اﺑﻲ ﻃﺎﻟﺐ‪ ،‬ج ‪ ،2‬ﺻﺺ‪ 185 ،184‬و ‪ ; 187‬ﻳﻨﺎﺑﻴﻊ اﻟﻤﻮدة ﻟﺬوي‬ ‫ﻲ ﻟَﻬﻠَﮏ‬ ‫اﻟﻘﺮﺑﻲ‪ ،‬ج ‪ ،3‬ص‪ ; 147‬ﺷﺒﻬﺎي ﭘﻴﺸﺎور‪ ،‬ص‪» 864‬أﻋﻮذ ﺑﺎﷲ ﻣﻦ ﻣﻌﻀﻠﺔ ﻟﻴﺲ ﻟﻬﺎ أﺑﻮ ﺣﺴﻦ‪ ...‬ﻟﻮ ﻻ ﻋﻠ ّ‬ ‫ﻋﻤﺮ‪».‬‬ ‫‪3 .‬ﺷﺮح ﻧﻬﺞ اﻟﺒﻼﻏﻪ اﺑﻦ اﺑﻲ اﻟﺤﺪﻳﺪ‪ ،‬ج ‪ ،1‬ص‪ ; 18‬ﻋﻤﺮ ﺑﻦ ﺧﻄﺎب‪ ،‬ص‪» 371‬ﻻ ﺑﻘﻴﺖ ﻟﻤﻌﻀﻠﺔ ﻟﻴﺲ ﻟﻬﺎ أﺑﻮ‬ ‫ﺣﺴﻦ‪».‬‬ ‫‪4 .‬ﺑﺤﺎر اﻻﻧﻮار‪ ،‬ج ‪ ،41‬ص‪ ،141‬ﺷﺮح ﻧﻬﺞ اﻟﺒﻼﻏﻪ اﺑﻦ اﺑﻲ اﻟﺤﺪﻳﺪ‪ ،‬ج ‪ ،1‬ص‪ ; 18‬اﻟﻤﻨﺎﻇﺮات ﻓﻲ اﻻﻣﺎﻣﻪ‪،‬‬ ‫ص‪» 445‬ﻻ ﻳﻔﺘﻴﻦ أﺣﺪ ﻓﻲ اﻟﻤﺴﺠﺪ و ﻋﻠ ّ‬ ‫ﻲ ﺣﺎﺿﺮ‪».‬‬ ‫‪5 .‬در ﮐﺘﺎب ﺷﺒﻬﺎي ﭘﻴﺸﺎور‪ ،‬ص‪ ، 864‬ﺳﻲ ﻣﻮرد از ﮐﺘﺎﺑﻬﺎي اهﻞ ﺳﻨﺖ ﻧﻘﻞ ﻣﻲ ﮐﻨﺪ ﮐﻪ ﻋﻤﺮ ﺑﻦ اﻟﺨﻄﺎب ﺑﺮاي ﺣﻞ‬ ‫ﻣﺴﺎﺋﻞ از اﻣﻴﺮاﻟﻤﺆﻣﻨﻴﻦ ﺳﺆال ﮐﺮدﻩ اﺳﺖ‪.‬‬ ‫ﺻﻔﺤﻪ ‪206‬‬

‫ﭼﺮا ﺷﻴﻌﻪ دﺳﺖ ﺑﺴﺘﻪ ﻧﻤﺎز ﻧﻤﻲ ﺧﻮاﻧﺪ؟‬ ‫ﭘﺮﺳﺶ‪ :‬ﭼﺮا ﺷﻴﻌﻪ دﺳﺖ ﺑﺴﺘﻪ ﻧﻤﺎز ﻧﻤﻲ ﺧﻮاﻧﺪ؟‬

‫ﭘﺎﺳﺦ‪:‬‬ ‫‪1‬ـ ﭼﻮن ﺷﻴﻌﻪ ﺁن را ﺣﺮام و هﻴﭽﻴﮏ از ﻣﺬاهﺐ اهﻞ ﺳﻨّﺖ ﺁن را واﺟﺐ ﻧﺪاﻧﺴﺘﻪ اﻧﺪ‪.‬‬ ‫ﺑﻌﻀﻲ ﺁن را ﻣﺴﺘﺤﺐ و ﮔﺮوهﻲ در ﻧﻤﺎزهﺎي واﺟﺐ ﺁﻧﺮا ﻣﮑﺮوﻩ ﺷﻤﺮدﻩ اﻧﺪ و زﻣﺎن ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ و ﺧﻠﻴﻔﻪ اوّل هﻤﻪ ﺻﺤﺎﺑﻪ‬ ‫دﺳﺖ ﺑﺎز ﻧﻤﺎز ﻣﻲ ﺧﻮاﻧﺪﻩ اﻧﺪ ﺗﺎ در زﻣﺎن ﺧﻠﻴﻔﻪ دوم اﻳﻦ ﺑﺪﻋﺖ ﮔﺬاﺷﺘﻪ ﺷﺪ‪.‬‬ ‫اﺑﻦ رﺷﺪ ﻗﺮﻃﺒﻲ اﻧﺪﻟﺴﻲ از ﻋﻠﻤﺎي اهﻞ ﺳﻨّﺖ ﻣﻲ ﮔﻮﻳﺪ‪)1):‬‬ ‫درﺑﺎرﻩ دﺳﺖ روي دﺳﺖ ﮔﺬاﺷﺘﻦ در ﻧﻤﺎز ﻣﻴﺎن ﻋﻠﻤﺎء )اهﻞ ﺳﻨﺖ( اﺧﺘﻼف اﺳﺖ‪ ،‬ﻣﺎﻟﮏ اﺑﻦ اﻧﺲ در ﻧﻤﺎزهﺎي واﺟﺐ‬ ‫ﻣﮑﺮوﻩ و در ﻧﻤﺎز ﻧﺎﻓﻠﻪ ﺁن را ﺟﺎﺋﺰ ﺷﻤﺮدﻩ و ﺟﻤﻬﻮر ﺁن را ﻣﺴﺘﺤﺐ داﻧﺴﺘﻪ اﻧﺪ‪ .‬ﻋﻠﺖ اﻳﻦ اﺧﺘﻼف ﻧﻈﺮ رواﻳﺎت‬ ‫ﺻﺤﻴﺤﻲ اﺳﺖ ﮐﻪ ﺑﻪ دﺳﺖ ﻣﺎ رﺳﻴﺪﻩ ﮐﻪ ﻧﻤﺎز ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ را ﺗﻮﺻﻴﻒ ﻣﻲ ﮐﻨﺪ و در ﺁن ﻧﻘﻞ ﻧﺸﺪﻩ ﮐﻪ ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ دﺳﺖ راﺳﺖ‬ ‫روي دﺳﺖ ﭼﭗ ﻣﻲ ﮔﺬاﺷﺘﻪ اﻧﺪ‪ .‬از ﻃﺮﻓﻲ ﺑﻪ ﻣﺮدم اﻣﺮ ﺷﺪﻩ ﮐﻪ دﺳﺖ روي دﺳﺖ ﮔﺬاﺷﺘﻪ ﻧﻤﺎز ﺑﺨﻮاﻧﻨﺪ )دﺳﺘﻮر دهﻨﺪﻩ‬ ‫ﻣﻌﻠﻮم ﻧﻴﺴﺖ)‪.‬‬ ‫ﻋﻤﺪﻩ دﻟﻴﻞ ﺟﻤﻬﻮر اهﻞ ﺳﻨﺖ دو رواﻳﺖ اﺳﺖ‪:‬‬ ‫‪1‬ـ ﺑﺨﺎري از ﺳﻬﻞ ﺑﻦ ﺳﻌﺪ ﻧﻘﻞ ﻣﻲ ﮐﻨﺪ ﮐﻪ ﻣﺮدم ﻣﺄﻣﻮر ﺷﺪﻧﺪ ﮐﻪ )ﻣﺮدان( دﺳﺖ روي دﺳﺖ ﻧﻤﺎز ﺑﺨﻮاﻧﻨﺪ‪ .‬اﺑﻮ ﺣﺎزم‬ ‫ﻣﻲ ﮔﻮﻳﺪ اﻳﻦ را )ﺻﺤﻴﺢ( ﻧﻤﻲ داﻧﻢ ﻣﮕﺮ اﻳﻦ ﮐﻪ اﻣﺮ ﮐﻨﻨﺪﻩ ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ ﺑﺎﺷﺪ )ﮐﻪ ﻣﻌﻠﻮم ﻧﻴﺴﺖ(‪)2).‬‬ ‫‪2‬ـ رواﻳﺖ دوّم هﻢ ﻣﺮﺳﻞ اﺳﺖ; زﻳﺮا اهﻞ ﺳﻨّﺖ رواﻳﺖ ﻋﻠﻘﻤﻪ ﺑﻦ واﺋﻞ از ﭘﺪرش را ﻣﺮﺳﻞ ﻣﻲ داﻧﻨﺪ و ﻣﻌﺘﺒﺮ ﻧﻤﻲ‬ ‫ﺷﻤﺎرﻧﺪ‪)3).‬‬ ‫ــــــــــــــــــــــــــــــــــ‬ ‫‪1 .‬ﺑﺪاﻳﺔ اﻟﻤﺠﺘﻬﺪ‪ ،‬ﺟﻠﺪ اوّل ﮐﺘﺎب اﻟﺼﻼة ﻓﺼﻞ دوم‪ ،‬ﻣﺴﺄﻟﻪ ﭘﻨﺠﻢ‪ ،‬ص‪ 136‬ـ ‪193‬‬ ‫‪2 .‬ﺻﺤﻴﺢ ﺑﺨﺎري‪ ،‬ج‪ ،1‬ص‪135‬‬ ‫‪3 .‬ﺗﻬﺬﻳﺐ اﻟﺘﻬﺬﻳﺐ‪ ،‬ج‪ ،7‬ص‪247‬‬ ‫ﺻﻔﺤﻪ ‪207‬‬ ‫ﻃﺒﻖ ﺑﻌﻀﻲ رواﻳﺎت ﻣﻨﻘﻮل اﺳﺖ ﮐﻪ روزي ﭼﻨﺪ ﻧﻔﺮ از اﺳﺮاي ﻣﺠﻮس ﺑﺮ ﻋﻤﺮ وارد ﺷﺪﻧﺪ و ﺟﻬﺖ اداي اﺣﺘﺮام‬ ‫دﺳﺖ ﺑﻪ ﺳﻴﻨﻪ ﺑﻮدﻧﺪ‪ .‬ﻋﻠّﺖ ﺁن را ﭘﺮﺳﻴﺪ‪ .‬ﮔﻔﺘﻨﺪ ﻣﺎ ﺑﺮاي اﺣﺘﺮام ﺑﻪ ﺑﺰرﮔﺎن ﭼﻨﻴﻦ ﻣﻲ ﮐﻨﻴﻢ‪ .‬ﻋﻤﺮ ﭘﺴﻨﺪﻳﺪ و دﺳﺘﻮر داد‬ ‫در ﻧﻤﺎز ﺑﺮاي ﺧﻀﻮع ﺑﻴﺸﺘﺮ ﭼﻨﻴﻦ ﮐﻨﻨﺪ‪ (1).‬وﻟﺬا اﺋﻤﻪ اهﻞ ﺑﻴﺖ ﺁن را ﺟﺎﺋﺰ ﻧﺪاﻧﺴﺘﻪ اﻧﺪ‪.‬‬

‫ــــــــــــــــــــــــــــــــــ‬ ‫‪1 .‬ﺟﻮاهﺮ اﻟﮑﻼم‪ ،‬ج‪ ،11‬ص‪ ; 19‬ﭘﺎﺳﺦ ﺑﻪ ﺷﺒﻬﺎت‪ ،‬ﻃﺒﺴﻲ‪.‬‬ ‫ﺻﻔﺤﻪ ‪208‬‬

‫ﻣﻌﺼﻮﻣﻴﻦ و ﻋﻠﻢ ﻏﻴﺐ‬ ‫ﭘﺮﺳﺶ‪ :‬ﻋﻠﻢ ﻏﻴﺐ ﻣﺨﺼﻮص ﭘﺮوردﮔﺎر اﺳﺖ‪ .‬ﺁﻳﺎ ﮐﺴﺎن دﻳﮕﺮي ﭼﻮن ﻣﻌﺼﻮﻣﻴﻦ هﻢ ﻏﻴﺐ ﻣﻲ داﻧﺴﺘﻪ اﻧﺪ؟ ﻣﻮارد ﻳﺎ‬ ‫ﻣﺼﺎدﻳﻘﻲ از ﺁن را ﺑﻴﺎن ﻧﻤﺎﻳﻴﺪ‪.‬‬

‫ﻼ در ﺁﻳﻪ ﺷﺮﻳﻔﻪ اي‬ ‫ﭘﺎﺳﺦ‪ :‬در ﻗﺮﺁن ﻣﺠﻴﺪ ﺁﻳﺎﺗﻲ وﺟﻮد دارد ﮐﻪ ﺻﺮاﺣﺘًﺎ ﻋﻠﻢ ﻏﻴﺐ را ﻣﺨﺼﻮص ﺧﺪاوﻧﺪ ﻣﻲ داﻧﺪ‪ .‬ﻣﺜ ً‬ ‫ﻻ ُه َﻮ َو َﻳﻌَْﻠ ُﻢ ﻣﺎ ﻓِﻲ‬ ‫ﺐ ﻻ َﻳﻌَْﻠﻤُﻬﺎ ِإ ّ‬ ‫ﺢ اﻟْ َﻐﻴْ ِ‬ ‫ﻋﻨْ َﺪ ُﻩ ﻣَﻔﺎ ِﺗ ُ‬ ‫از ﺳﻮرﻩ اﻧﻌﺎم ﮐﻪ در ﻧﻤﺎز ﻏﻔﻴﻠﻪ ﻧﻴﺰ ﺧﻮاﻧﺪﻩ ﻣﻲ ﺷﻮد‪ ،‬ﻣﻲ ﻓﺮﻣﺎﻳﺪ‪َ { :‬و ِ‬ ‫ﻷرْ ِ‬ ‫ت اْ َ‬ ‫ﻇﻠُﻤﺎ ِ‬ ‫ﺣﺒﱠﺔ ﻓِﻲ ُ‬ ‫ﻻ َﻳﻌَْﻠﻤُﻬﺎ وَﻻ َ‬ ‫ﻻ ﻓِﻲ ﮐِﺘﺎب ُﻣﺒِﻴﻦ};‬ ‫ض َوﻻ َرﻃْﺐ وَﻻ ﻳﺎﺑِﺲ ِإ ّ‬ ‫ﻂ ِﻣﻦْ َو َرﻗَﺔ ِإ ّ‬ ‫اﻟْ َﺒ ﱢﺮ وَاﻟْ َﺒﺤْ ِﺮ وَﻣﺎ َﺗﺴْ ُﻘ ُ‬ ‫»ﮐﻠﻴﺪ ﻣﺨﺎزن ﻏﻴﺐ ﻧﺰد ﺧﺪاﺳﺖ و ﮐﺴﻲ ﺟﺰ او ﺑﺮ ﺁن ﺁﮔﺎهﻲ ﻧﺪارد‪ (1)«...‬ﻋﻠﻢ ﻏﻴﺒﻲ ﮐﻪ ﺷﻴﻌﻴﺎن ﺑﺮاي اﻧﺒﻴﺎء و‬ ‫اوﺻﻴﺎء ﻗﺎﺋﻠﻨﺪ ﺷﺮﻳﮏ ﺑﻮدن در ﺻﻔﺖ ﺧﺪاﻳﻲ ﻧﻴﺴﺖ‪ ،‬ﺑﻠﮑﻪ ﻗﺴﻤﺘﻲ از وﺣﻲ و اﻟﻬﺎم اﺳﺖ ﮐﻪ از ﺟﺎﻧﺐ ﺧﺪاوﻧﺪ ﺑﺮ ﺁن هﺎ‬ ‫ﻧﺎزل ﺷﺪﻩ اﺳﺖ‪ ،‬و ﺣﻘﺎﻳﻖ را ﺑﺮ ﺁن هﺎ ﮐﺸﻒ ﻣﻲ ﻧﻤﺎﻳﺪ‪.‬‬ ‫ﻋﺮَﺿﻲ ﺗﻘﺴﻴﻢ ﻣﻲ ﮐﻨﻨﺪ‪ .‬ﻋﻠﻢ ذاﺗﻲ ﻳﺎ ﻋﻠﻢ ﻣﻄﻠﻖ‪ ،‬ﻣﻨﺤﺼﺮ ﺑﻔﺮد و ﻣﺨﺼﻮص ذات اﻗﺪس‬ ‫ﻋﻠﻢ را ﺑﻪ دو ﻧﻮع ذاﺗﻲ و َ‬ ‫ﭘﺮوردﮔﺎر اﺳﺖ‪ .‬در ﺣﻴﻄﻪ ﻋﻘﻞ ﺑﺸﺮ ﻗﺎﺑﻞ ﺗﺼﻮر ﻧﻴﺴﺖ و ﺑﺸﺮ از ﺁن ﻋﺎﺟﺰ اﺳﺖ‪ .‬ﻟﺬا ﺁﻧﭽﻪ ﮐﻪ ﺑﺸﺮ ﻣﻲ ﮔﻮﻳﺪ اﺛﺒﺎت‬ ‫اﺟﻤﺎﻟﻲ ﺁن اﺳﺖ‪ .‬ﻋﻠﻢ ﻋﺮﺿﻲ ﻧﻴﺰ ﺧﻮد ﺑﻪ دو ﻗﺴﻢ دﻳﮕﺮ ﺗﻘﺴﻴﻢ ﻣﻲ ﺷﻮد‪ :‬ﻋﻠﻢ اﮐﺘﺴﺎﺑﻲ و ﻋﻠﻢ ﻟﺪﻧﻲ‪ .‬ﻋﻠﻢ اﮐﺘﺴﺎﺑﻲ ﺑﻪ‬ ‫واﺳﻄﻪ ﻣﺪرﺳﻪ رﻓﺘﻦ و ﺁﻣﻮزش دﻳﺪن ﺑﻪ دﺳﺖ ﻣﻲ ﺁﻳﺪ‪ ،‬و ﺑﻪ هﻤﺎن ﻣﻘﺪاري ﮐﻪ زﺣﻤﺖ ﻣﻲ ﮐﺸﻴﻢ ﺣﺎﺻﻞ ﻣﻲ ﮔﺮدد‪ .‬ﻋﻠﻢ‬ ‫ﻋﱠﻠﻤْﻨﺎ ُﻩ ﻣِﻦ‬ ‫ﻟﺪﻧّﻲ ﻋﻠﻤﻲ اﺳﺖ ﮐﻪ ﺑﺪون ﺗﺤﺼﻴﻞ‪ ،‬از ﻣﺒﺪأ ﻓﻴﺎض اﻓﺎﺿﻪ ﻣﻲ ﺷﻮد‪ .‬ﺧﺪاوﻧﺪ در ﻗﺮﺁن ﻣﺠﻴﺪ ﻣﻲ ﻓﺮﻣﺎﻳﺪ‪َ { :‬و َ‬ ‫ﻋﻠْﻤًﺎ}; »از ﻧﺰد ﺧﻮد ﺑﻪ او ﻋﻠﻢ ﻟﺪﻧّﻲ ﺁﻣﻮﺧﺘﻴﻢ‪ (2)«.‬ﺑﻨﺎﺑﺮاﻳﻦ هﻴﭻ ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﻲ ﻧﻤﻲ ﺗﻮاﻧﺪ ادﻋﺎ ﮐﻨﺪ ﮐﻪ ﻋﻠﻢ ﺑﻪ ﻏﻴﺐ‪،‬‬ ‫َﻟ ُﺪﻧّﺎ ِ‬ ‫ﺟﺰو ذات ﭘﻴﻐﻤﺒﺮ و اﻣﺎﻣﺎن اﺳﺖ‪ .‬ﻳﻌﻨﻲ ﺁن هﺎ ﻧﻴﺰ هﻤﺎﻧﻨﺪ ﺧﺪاوﻧﺪ‪ ،‬ذاﺗًﺎ ﻋﺎﻟﻢ ﺑﻪ ﻋﻠﻢ ﻏﻴﺐ هﺴﺘﻨﺪ‪.‬‬ ‫ــــــــــــــــــــــــــــــــــ‬ ‫‪1 .‬اﻧﻌﺎم )‪59 :(6‬‬ ‫‪2 .‬ﮐﻬﻒ )‪65 :(18‬‬ ‫ﺻﻔﺤﻪ ‪209‬‬ ‫ﺑﺮ ﺣﺴﺐ اﻋﺘﻘﺎد ﺷﻴﻌﻴﺎن‪ ،‬در ﻣﻮاﻗﻌﻲ ﮐﻪ ﻣﺸﻴﺖ و ارادﻩ اﻟﻬﻲ ﺗﻌﻠﻖ ﮔﻴﺮد و ﻣﺼﻠﺤﺖ‬ ‫ﺑﺪاﻧﺪ‪ ،‬ﺑﻪ هﺮ ﻳﮏ از ﻣﺨﻠﻮﻗﺎت ﺧﻮﻳﺶ ﻋﻠﻢ و ﻗﺪرت ﻋﻄﺎ ﻣﻲ ﮐﻨﺪ‪ .‬اﻳﻦ اﻓﺎﺿﻪ ﻋﻠﻢ‪ ،‬ﮔﺎهﻲ ﺑﻪ واﺳﻄﻪ ﻣﻌﻠﻢ و اﻓﺮاد ﺑﺸﺮ‬ ‫و ﮔﺎهﻲ ﺑﺪون واﺳﻄﻪ ﺁن هﺎ ﺻﻮرت ﻣﻲ ﮔﻴﺮد‪ .‬ﻧﻮع دوم اﻓﺎﺿﻪ ﻋﻠﻢ‪ ،‬ﺑﻪ ﻋﻠﻢ ﻟﺪﻧّﻲ و ﻋﻠﻢ ﻏﻴﺐ ﺗﻌﺒﻴﺮ ﻣﻲ ﺷﻮد و ﺑﺪون‬

‫ﺐ ﻓَﻼ ُﻳﻈْ ِﻬ ُﺮ ﻋَﻠﻲ‬ ‫ﻣﮑﺘﺐ رﻓﺘﻦ و ﻣﻌﻠﻢ دﻳﺪن ﺣﺎﺻﻞ ﻣﻲ ﺷﻮد‪ .‬ﺧﺪاوﻧﺪ در ﺳﻮرﻩ ﺟﻦ ﺻﺮﻳﺤًﺎ ﻣﻲ ﻓﺮﻣﺎﻳﺪ‪ { :‬ﻋﺎِﻟ ُﻢ اﻟْ َﻐﻴْ ِ‬ ‫ﻦ ارْﺗَﻀﻲ ِﻣﻦْ َرﺳُﻮل‪» ;}...‬ﺧﺪاوﻧﺪ ﮐﻪ ﻋﺎﻟﻢ و داﻧﺎي ﻏﻴﺐ اﺳﺖ‪ ،‬اﺣﺪي را ﺑﺮ ﻏﻴﺐ ﺧﻮﻳﺶ ﺁﮔﺎﻩ ﻧﻤﻲ‬ ‫ﻻ َﻣ ِ‬ ‫ﻏﻴْ ِﺒ ِﻪ َأﺣَﺪًا ِإ ّ‬ ‫َ‬ ‫ﺳﺎزﻧﺪ‪ ،‬ﻣﮕﺮ ﮐﺴﺎﻧﻲ ﮐﻪ از رﺳﻮﻻن ﺑﺮﮔﺰﻳﺪﻩ ﺧﻮﻳﺶ را‪ (1)«. ...‬اﻳﻦ ﺁﻳﻪ ﺻﺮاﺣﺖ ﮐﺎﻣﻞ دارد ﮐﻪ ﺑﺮﮔﺰﻳﺪﮔﺎن و‬ ‫رﺳﻮﻻن‪ ،‬ﻣﺴﺘﺜﻨﺎي ﻋﻠﻢ ﻏﻴﺐ هﺴﺘﻨﺪ ﮐﻪ ﺧﺪاوﻧﺪ ﺑﻪ ﺁن هﺎ اﻓﺎﺿﻪ ﻣﻲ ﮐﻨﺪ‪ .‬در ﺳﻮرﻩ ﺁل ﻋﻤﺮان ﻧﻴﺰ ﻣﻲ ﻓﺮﻣﺎﻳﺪ‪ { :‬وَﻣﺎ‬ ‫ﻋﻠَﻲ اﻟْ َﻐﻴْ ِ‬ ‫ﮑﻢْ َ‬ ‫ﷲ ِﻟ ُﻴﻄِْﻠ َﻌ ُ‬ ‫ﮑﻢْ َأﺟْﺮٌ‬ ‫ﺳِﻠ ِﻪ َوِإنْ ُﺗﺆْ ِﻣﻨُﻮا َو َﺗ ﱠﺘﻘُﻮا َﻓَﻠ ُ‬ ‫ﷲ َو ُر ُ‬ ‫ﺳِﻠ ِﻪ َﻣﻦْ ﻳَﺸﺎ ُء ﻓَﺂ ِﻣﻨُﻮا ﺑِﺎ ِ‬ ‫ﷲ َﻳﺠْ َﺘﺒِﻲ ِﻣﻦْ ُر ُ‬ ‫ﻦا َ‬ ‫ﮑﱠ‬ ‫ﺐ وَﻟ ِ‬ ‫نا ُ‬ ‫ﮐﺎ َ‬ ‫ﻋﻈِﻴﻢٌ}; »ﺧﺪاي ﻣﺘﻌﺎل هﻤﻪ ﺷﻤﺎ را از اﺳﺮار ﻏﻴﺐ ﺁﮔﺎﻩ ﻧﺴﺎزد‪ ،‬ﻟﮑﻦ وﻗﺘﻲ ﮐﻪ ﻣﺸﻴﺖ اﻟﻬﻲ ﺑﺮ ﭘﻴﻐﻤﺒﺮي ﺗﻌﻠﻖ ﮔﻴﺮد او‬ ‫َ‬ ‫را ﺑﺮﮔﺰﻳﻨﺪ‪ .‬ﭘﺲ ﺷﻤﺎ ﺑﻪ ﺧﺪا و ﭘﻴﻐﻤﺒﺮش ﺑﮕﺮوﻳﺪ ﮐﻪ ﭼﻮن اﻳﻤﺎن ﺁورﻳﺪ و ﭘﺮهﻴﺰﮔﺎر ﺷﻮﻳﺪ‪ ،‬اﺟﺮ ﻋﻈﻴﻤﻲ ﺧﻮاهﻴﺪ‬ ‫ﻳﺎﻓﺖ‪ (2)«.‬اﻳﻦ ﺁﻳﻪ ﻧﻴﺰ ﺻﺮاﺣﺖ دارد ﮐﻪ اﻓﺮاد ﺑﺮﮔﺰﻳﺪﻩ اي از ﺟﺎﻧﺐ ﺣﻖ‪ ،‬ﺑﻪ ﻋﻨﻮان رﺳﻮل اﻧﺘﺨﺎب ﻣﻲ ﺷﻮﻧﺪ و ﺑﻪ‬ ‫اذن و اﻣﺮ ﭘﺮوردﮔﺎر‪ ،‬ﻋﺎﻟﻢ ﺑﻪ ﻋﻠﻢ ﻏﻴﺐ ﻣﻲ ﺷﻮﻧﺪ‪ .‬اﺳﺘﺜﻨﺎﻳﻲ ﮐﻪ در اﻳﻦ دو ﺁﻳﻪ وﺟﻮد دارد ﺑﺪﻳﻦ ﻣﻌﻨﺎ اﺳﺖ ﮐﻪ ﻋﻠﻢ‬ ‫ﻏﻴﺐ ﺟﺰو ذات ﭘﺮوردﮔﺎر اﺳﺖ وﻟﻲ ﮐﺴﺎﻧﻲ ﻧﻴﺰ ﻣﺴﺘﺜﻨﻲ ﺷﺪﻩ اﻧﺪ‪.‬‬ ‫در ﺁﻳﺎت دﻳﮕﺮي از ﻗﺮﺁن ﻣﺠﻴﺪ‪ ،‬اﻳﻦ ﻣﻮارد اﺳﺘﺜﻨﺎ ﺑﻪ ﺻﺮاﺣﺖ ﻣﺸﺨﺺ ﺷﺪﻩ اﺳﺖ‪ .‬در ﺳﻮرﻩ ﺁل ﻋﻤﺮان‪ ،‬ﺣﻀﺮت‬ ‫ﮑﻢْ}; »ﺑﻪ ﺷﻤﺎ ﺑﮕﻮﻳﻢ ﮐﻪ در‬ ‫ن ﻓِﻲ ُﺑﻴُﻮ ِﺗ ُ‬ ‫ﺧﺮُو َ‬ ‫ن وَﻣﺎ َﺗ ﱠﺪ ِ‬ ‫ﮑﻢْ ﺑِﻤﺎ َﺗﺄْ ُﮐﻠُﻮ َ‬ ‫ﻋﻴﺴﻲ ﺑﻪ ﻗﻮم ﺧﻮد ﺑﻨﻲ اﺳﺮاﺋﻴﻞ ﻣﻲ ﻓﺮﻣﺎﻳﺪ‪َ { :‬وُأ َﻧﺒﱢ ُﺌ ُ‬ ‫ﻲ‬ ‫ﮑﻢْ ﻳُﻮﺣﻲ ِإَﻟ ﱠ‬ ‫ﺸﺮٌ ِﻣﺜُْﻠ ُ‬ ‫ﺧﺎﻧﻪ هﺎﻳﺘﺎن ﭼﻪ ﻣﻲ ﺧﻮرﻳﺪ و ﭼﻪ ذﺧﻴﺮﻩ دارﻳﺪ‪ (3)«.‬در ﺳﻮرﻩ ﮐﻬﻒ ﻣﻲ ﻓﺮﻣﺎﻳﺪ‪ُ { :‬ﻗﻞْ ِإﻧﱠﻤﺎ َأﻧَﺎ َﺑ َ‬ ‫َأﻧﱠﻤﺎ‬ ‫ﺣﺪٌ}; »اي رﺳﻮل! ﺑﻪ ﺁن هﺎ ﺑﮕﻮ‪ :‬ﻣﻦ ﻧﻴﺰ ﭼﻮن ﺷﻤﺎ ﺑﺸﺮي هﺴﺘﻢ ﮐﻪ ﺑﻪ ﻣﻦ وﺣﻲ‬ ‫ﮑﻢْ إِﻟﻪٌ وا ِ‬ ‫إِﻟ ُﻬ ُ‬ ‫ــــــــــــــــــــــــــــــــــ‬ ‫‪1 .‬ﺟﻦ )‪26 :(72‬‬ ‫‪2 .‬ﺁل ﻋﻤﺮان )‪179 :(3‬‬ ‫‪3 .‬ﺁل ﻋﻤﺮان )‪49 :(3‬‬ ‫ﺻﻔﺤﻪ ‪210‬‬ ‫ﻣﻲ رﺳﺪ‪ ،‬و ﺟﺰ اﻳﻦ ﻧﻴﺴﺖ ﮐﻪ ﺧﺪاي ﺷﻤﺎ ﺧﺪاي ﻳﮑﺘﺎ و واﺣﺪي اﺳﺖ‪ (1)«.‬ﺁﻳﺎ رﺳﻴﺪن وﺣﻲ ﺑﻪ ﭘﻴﺎﻣﺒﺮان‪ ،‬ﭼﻴﺰي ﺟﺰ‬ ‫اﻓﺎﺿﻪ ﻋﻠﻢ ﺣﻖ ﺗﻌﺎﻟﻲ ﺑﻪ درﻳﺎﻓﺖ ﮐﻨﻨﺪﮔﺎن وﺣﻲ اﺳﺖ؟ ﺁﻳﻪ دﻳﮕﺮي از ﺳﻮرﻩ ﮐﻬﻒ ﺻﺮاﺣﺖ دارد ﮐﻪ ﺑﻪ ﭘﻴﻐﻤﺒﺮ‪ ،‬ﻋﻠﻢ‬ ‫ﻋﻠْﻤًﺎ})‪ (2‬و ﺁﻣﻮزش اﻳﻦ ﻋﻠﻢ‪ ،‬ﭼﻴﺰي ﺟﺰ ﻋﻠﻢ ﻏﻴﺐ ﻧﻴﺴﺖ )در اﻳﻨﺠﺎ ﻧﻴﺰ ﭘﻴﻐﻤﺒﺮ‬ ‫ﻋﱠﻠﻤْﻨﺎ ُﻩ ِﻣﻦْ َﻟ ُﺪﻧّﺎ ِ‬ ‫ﻟﺪﻧﻲ ﺁﻣﻮﺧﺘﻴﻢ‪َ { :‬و َ‬ ‫ﻣﺴﺘﺜﻨﻲ ﺷﺪﻩ اﺳﺖ(‪ .‬ﻟﺬا ﭼﻮن اﻳﻦ اﺳﺘﺜﻨﺎﺋﺎت ﻣﺤﺪود و ﻣﺨﺼﻮص ﺑﺮﮔﺰﻳﺪﮔﺎن ﺣﻖ ﺗﻌﺎﻟﻲ اﺳﺖ‪ ،‬هﺮ ﮐﺲ دﻳﮕﺮي ﭼﻨﻴﻦ‬ ‫ادﻋﺎﻳﻲ ﮐﻨﺪ‪ ،‬ﮐﺬاب و ﺑﺎزﻳﮕﺮ اﺳﺖ‪ .‬ﺑﻨﺎﺑﺮاﻳﻦ ﺑﺎ ﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ ﺁﻳﺎت ﻣﺬﮐﻮر‪ ،‬درﻳﺎﻓﺖ وﺣﻲ و اﻓﺎﺿﻪ ﻋﻠﻢ ﻏﻴﺐ ﺑﻪ ﭘﻴﺎﻣﺒﺮان و‬ ‫رﺳﻮﻻن ﺑﺮﮔﺰﻳﺪﻩ ﺧﺪاوﻧﺪ اﺛﺒﺎت ﻣﻲ ﺷﻮد‪.‬‬ ‫از ﺁﻧﺠﺎ ﮐﻪ ﻣﻌﺼﻮﻣﻴﻦ‪ ،‬ﺑﺮﮔﺰﻳﺪﮔﺎن ﺧﺪاوﻧﺪ و ﺧﻠﻔﺎي ﻣﻨﺼﻮب و ﻣﻨﺼﻮص رﺳﻮل اﷲ)ﺻﻠﻲ اﷲ ﻋﻠﻴﻪ وﺁﻟﻪ( ﻣﻲ ﺑﺎﺷﻨﺪ‬ ‫ﮐﻪ ﺧﺪاوﻧﺪ ﺑﻪ وﺳﻴﻠﻪ ﺧﻮد ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ‪ ،‬ﺁن هﺎ را ﺑﺮﮔﺰﻳﺪﻩ اﺳﺖ‪ ،‬ﭘﺲ اﻳﻦ اﻓﺎﺿﻪ را ﻧﻴﺰ ﻣﻲ ﺗﻮان ﺑﻪ ﺁن هﺎ ﺗﻌﻤﻴﻢ داد‪ .‬ﺑﻪ‬ ‫ﻋﺒﺎرت دﻳﮕﺮ‪ ،‬ﺷﻴﻌﻪ اﻋﺘﻘﺎد دارد هﻤﺎن ﭘﺮدﻩ و ﺣﺠﺎﺑﻲ ﮐﻪ در ﻣﻘﺎﺑﻞ دﻳﺪﮔﺎن ﻋﺎﻟﻤﻴﺎن اﺳﺖ‪ ،‬ﮐﻪ ﻧﻤﻲ ﮔﺬارد در اﻳﻦ ﻋﺎﻟﻢ‬ ‫ﺑﻪ ﺟﺰ ﺁﻧﭽﻪ ﻇﺎهﺮ و ﻧﻤﺎﻳﺎن اﺳﺖ را ﺑﺒﻴﻨﺪ‪ ،‬در ﻣﻘﺎﺑﻞ دﻳﺪﮔﺎن اﻧﺒﻴﺎ و اوﺻﻴﺎي ﺁن هﺎ ﻧﻴﺰ ﻣﻲ ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ﺑﻪ اﻗﺘﻀﺎي زﻣﺎن و‬ ‫ﻣﮑﺎن‪ ،‬هﻤﺎن ﺧﺪاي ﻋﺎﻟﻢ اﻟﻐﻴﺐ ﮐﻪ ﻗﺎدر ﺑﻪ اﻓﺎﺿﻪ ﻓﻴﺾ ﻣﻲ ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﺑﻪ هﺮ ﻣﻘﺪار و هﺮ وﻗﺖ ﮐﻪ ﺻﻼح ﺑﺪاﻧﺪ و ﻣﻘﺘﻀﻲ‬ ‫ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﭘﺮدﻩ هﺎ را از ﻣﻘﺎﺑﻞ دﻳﺪﮔﺎن ﺁن هﺎ ﺑﺮداﺷﺘﻪ ﺗﺎ ﭘﺸﺖ ﭘﺮدﻩ را ﺑﺒﻴﻨﻨﺪ و از اﺳﺮار ﻏﻴﺐ ﺧﺒﺮ دهﻨﺪ‪ .‬هﺮ ﮔﺎﻩ هﻢ ﮐﻪ‬ ‫ﺻﻼح ﻧﺒﺎﺷﺪ‪ ،‬ﭘﺮدﻩ ﻣﻲ اﻓﺘﺪ و ﺑﻲ ﺧﺒﺮ ﻣﻲ ﻣﺎﻧﻨﺪ‪ .‬ﺑﻪ هﻤﻴﻦ ﺟﻬﺖ اﺳﺖ ﮐﻪ اﺋﻤﻪ در ﺑﺮﺧﻲ ﻣﻮارد‪ ،‬اﻇﻬﺎر ﺑﻲ اﻃﻼﻋﻲ‬ ‫ﮐﺮدﻩ اﻧﺪ‪ .‬ﻋﺒﺎرت »اﮔﺮ از ﺧﻮد ﻋﻠﻢ ﻏﻴﺐ ﻣﻲ داﻧﺴﺘﻢ ﺧﻮﺑﻲ هﺎ و ﺧﻴﺮات ﺧﻮد را زﻳﺎد ﻣﻲ ﮐﺮدم«‪ (3)،‬ﺑﺪﻳﻦ ﻣﻔﻬﻮم‬ ‫ﻼ از ﭘﻴﺶ ﺧﻮد ﺧﺒﺮي از ﻏﻴﺐ ﻧﺪارم; ﻣﮕﺮ ﺁن ﮐﻪ ﭘﺮدﻩ هﺎ ﺑﺎﻻ رود‪ ،‬اﻓﺎﺿﻪ ﻓﻴﺾ ﮔﺮدد و ﺣﻘﺎﻳﻖ‬ ‫اﺳﺖ ﮐﻪ ﻣﺴﺘﻘ ً‬ ‫ﻣﺴﺘﻮر و ﭘﻨﻬﺎن ﺑﺮ او ﻣﮑﺸﻮف ﮔﺮدد‪.‬‬

‫ﺑﻪ ﻋﺒﺎرت دﻳﮕﺮ‪ ،‬ﺷﻴﻌﻪ ﻣﻌﺘﻘﺪ اﺳﺖ ﮐﻪ ﺧﻠﻔﺎي رﺳﻮل اﷲ)ﺻﻠﻲ اﷲ ﻋﻠﻴﻪ وﺁﻟﻪ( ﺑﺎﻳﺪ ﻣﺎﻧﻨﺪ ﺧﻮد ﺁن ﺣﻀﺮت‪ ،‬ﻋﺎﻟﻢ ﺑﻪ‬ ‫ﻇﺎهﺮ و ﺑﺎﻃﻦ اﻣﻮر ﺑﺎﺷﻨﺪ‪ .‬ﺑﻠﮑﻪ در ﺟﻤﻴﻊ ﺻﻔﺎت ـ ﺑﻪ ﻏﻴﺮ از ﻣﻘﺎم ﻧﺒﻮت و‬ ‫ــــــــــــــــــــــــــــــــــ‬ ‫‪1 .‬ﮐﻬﻒ )‪110 :(18‬‬ ‫‪2 .‬ﮐﻬﻒ )‪64 :(18‬‬ ‫‪3 .‬ﺟﻮاهﺮ اﻟﮑﻼم‪ ،‬ج ‪ ; 185 ،1‬ﮐﻔﺎﻳﺔ اﻻﺛﺮ‪ ،‬ص‪ ; 300‬ﺟﺎﻣﻊ اﻟﺒﻴﺎن‪ ،‬ج ‪ ،9‬ص‪ ; 190‬ﺷﺒﻬﺎي ﭘﻴﺸﺎور‪ ،‬ص‪{ 912‬‬ ‫ﺨﻴْ ِﺮ‪{ .‬‬ ‫ﻦ اﻟْ َ‬ ‫ت ِﻣ َ‬ ‫ﻻﺳْ َﺘﮑْ َﺜﺮْ ُ‬ ‫ﺐ َ‬ ‫ﺖ َأﻋَْﻠ ُﻢ اﻟْ َﻐﻴْ َ‬ ‫َﻟﻮْ ُﮐﻨْ ُ‬ ‫ﺻﻔﺤﻪ ‪211‬‬ ‫رﺳﺎﻟﺖ و ﺷﺮاﻳﻂ ﺧﺎﺻﻪ ﺁن ﻣﺜﻞ ﻧﺰول وﺣﻲ و ﮐﺘﺎب و اﺣﮑﺎم ـ ﺑﺎﻳﺪ ﻣﺎﻧﻨﺪ اﻳﺸﺎن ﺑﺎﺷﻨﺪ‪ .‬ﻻزﻣﻪ اﻳﻦ اﻋﺘﻘﺎد‪ ،‬وﺟﻮد ﺧﻠﻴﻔﻪ‬ ‫اي اﺳﺖ ﮐﻪ ﺧﻮد رﺳﻮل اﷲ)ﺻﻠﻲ اﷲ ﻋﻠﻴﻪ وﺁﻟﻪ( از ﻃﺮف ﺧﺪاوﻧﺪ ﻣﻨﺼﻮب ﻧﻤﺎﻳﺪ‪ ،‬ﻧﻪ ﺧﻠﻴﻔﻪ اي ﮐﻪ ﺑﺮﮔﺰﻳﺪﻩ ﺟﻤﺎﻋﺘﻲ‬ ‫از ﻣﺮدم ﺑﺎﺷﺪ ـ هﺮ ﭼﻨﺪ ﭘﻴﻐﻤﺒﺮ ﺁن ﺧﻠﻴﻔﻪ اﻧﺘﺨﺎﺑﻲ را ﻧﻔﻲ و ﺣﺘﻲ ﮐﺴﺎﻧﻲ ﭼﻮن ﻣﻌﺎوﻳﻪ را ﻟﻌﻦ ﮐﺮدﻩ ﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬ ‫ﺧﻠﻔﺎي ﻣﻮرد ﻧﻈﺮ ﺷﻴﻌﻪ‪ ،‬دوازدﻩ ﻧﻔﺮﻧﺪ ﮐﻪ اوﻟﻴﻦ ﺁن هﺎ اﻣﺎم اﻟﻤﺘﻘﻴﻦ ﻋﻠﻲ)ﻋﻠﻴﻪ اﻟﺴﻼم( و‬ ‫ﺳﭙﺲ ﻳﺎزدﻩ ﻓﺮزﻧﺪ ﺑﺰرﮔﻮارش ﻣﻲ ﺑﺎﺷﻨﺪ‪ .‬ﺿﺮوري اﺳﺖ ﻣﺠﺪدًا ﻳﺎد ﺁوري ﺷﻮد‪ :‬اﻇﻬﺎر ﻋﺠﺰ و ﻧﺎﺗﻮاﻧﻲ ﺧﻠﻔﺎي‬ ‫اﻧﺘﺨﺎﺑﻲ ﺟﻤﻌﻲ از ﻣﺮدم‪ ،‬در ﺑﺮاﺑﺮ ﺳﺆاﻻت ﻋﻠﻤﻲ و ﻣﻄﻠﻖ ﻋﻠﻢ‬ ‫ـ ﭼﻪ رﺳﺪ ﺑﻪ ﻋﻠﻢ ﻏﻴﺐ و ﺁﮔﺎهﻲ از اﺳﺮار و ﺑﺎﻃﻦ اﻣﻮر ـ ﻧﺸﺎﻧﻪ اي از ﺑﺮ ﺣﻖ ﻧﺒﻮدن ﺁن هﺎ اﺳﺖ‪.‬‬ ‫دارا ﺑﻮدن ﻋﻠﻢ ﻏﻴﺐ را ـ ﮐﻨﺎر رﻓﺘﻦ ﭘﺮدﻩ هﺎ و ﻣﮑﺸﻮف ﺷﺪن ﺣﻘﺎﻳﻖ ﻣﺴﺘﻮر ـ ﺑﺮاي ﻧﺨﺴﺘﻴﻦ اﻣﺎم و ﺟﺎﻧﺸﻴﻦ ﺑﺮ ﺣﻖ‬ ‫ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ اﺛﺒﺎت ﻣﻲ ﮐﻨﻴﻢ و ﺑﺮاي ﺑﻘﻴﻪ ﻳﺎزدﻩ اﻣﺎم ﺑﺰرﮔﻮار‪ ،‬ﻓﻘﻂ ﺑﻪ ذﮐﺮ ﻣﺼﺎدﻳﻘﻲ از ﻋﻠﻢ اﻟﻐﻴﺐ ﺧﻮاهﻴﻢ ﭘﺮداﺧﺖ‪.‬‬ ‫ﺣﺪﻳﺚ ﻣﺪﻳﻨﻪ ﮐﻪ ﺑﻪ ﺣﺪ ﺗﻮاﺗﺮ رﺳﻴﺪﻩ اﺳﺖ و ﺑﻴﺶ از ‪ 200‬ﻧﻔﺮ از ﻋﻠﻤﺎي اهﻞ ﺳﻨﺖ ﻧﻘﻞ ﮐﺮدﻩ اﻧﺪ‪ ،‬ﻳﮑﻲ از دﻻﻳﻞ ﻣﺎ‬ ‫اﺳﺖ‪ .‬اﺳﺎﻣﻲ ‪ 50‬ﻧﻔﺮ از ﺁن هﺎ در ﺻﻔﺤﺎت ‪ 916‬ﺗﺎ ‪ 918‬ﮐﺘﺎب ﺷﺒﻬﺎي ﭘﻴﺸﺎور ﺁﻣﺪﻩ اﺳﺖ‪ .‬ﭘﻴﻐﻤﺒﺮ ﺧﺪا)ﺻﻠﻲ اﷲ ﻋﻠﻴﻪ‬ ‫وﺁﻟﻪ( اﻳﻦ ﺣﺪﻳﺚ را در زﻣﺎن هﺎ و ﻣﮑﺎن هﺎي ﻣﺨﺘﻠﻒ و ﺑﻪ ﻣﻨﺎﺳﺒﺖ هﺎي ﮔﻮﻧﺎﮔﻮﻧﻲ ﺑﻴﺎن ﮐﺮدﻩ اﺳﺖ‪» :‬ﻣﻦ ﺷﻬﺮ ﻋﻠﻤﻢ‬ ‫و ﻋﻠﻲ دروازﻩ ﺁن اﺳﺖ‪ .‬ﭘﺲ هﺮ ﮐﺲ ﻣﻲ ﺧﻮاهﺪ از ﺁن ﺑﻬﺮﻩ ﺑﺮد‪ ،‬ﺑﺎﻳﺪ ﺑﻪ ﺳﻮي در ورودي ﺁن ﻳﻌﻨﻲ ﻋﻠﻲ)ﻋﻠﻴﻪ‬ ‫اﻟﺴﻼم(ﺑﻴﺎﻳﺪ‪(1)«.‬اﺻﻞ ﮐﺎﻣﻞ ﺣﺪﻳﺚ را اﺑﻦ ﻣﻐﺎزﻟﻲ ﺷﺎﻓﻌﻲ و ﺑﺴﻴﺎري دﻳﮕﺮ‪ ،‬از اﺑﻦ ﻋﺒﺎس و ﺟﺎﺑﺮ ﺑﻦ ﻋﺒﺪاﷲ‬ ‫اﻧﺼﺎري ﻧﻘﻞ ﮐﺮدﻩ اﻧﺪ‪ .‬در اﻳﻦ ﺣﺪﻳﺚ ﺁﻣﺪﻩ اﺳﺖ‪ :‬ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ)ﺻﻠﻲ اﷲ ﻋﻠﻴﻪ وﺁﻟﻪ( ﺑﺎزوي ﻋﻠﻲ)ﻋﻠﻴﻪ اﻟﺴﻼم( را ﮔﺮﻓﺖ و‬ ‫ﻓﺮﻣﻮد‪» :‬اﻳﻦ ﻣﺮد اﻣﻴﺮ و رﺋﻴﺲ ﻧﻴﮑﻮﮐﺎران و ﻗﺎﺗﻞ ﮐﺎﻓﺮان اﺳﺖ‪ .‬ﻳﺎور او ﻳﺎري ﺷﻮد و ﺧﻮار ﮐﻨﻨﺪﻩ او ﺧﻮار ﮔﺮدد‪.‬‬ ‫ﺳﭙﺲ ﺻﺪاي ﺧﻮد را ﺑﻠﻨﺪ ﮐﺮد و ﮔﻔﺖ‪ :‬ﻣﻦ ﺷﻬﺮ ﻋﻠﻢ ام و ﻋﻠﻲ دروازﻩ ﺁن اﺳﺖ‪ ،‬ﭘﺲ هﺮﮐﺲ ﮐﻪ ﻣﻲ ﺧﻮاهﺪ از ﺁن‬ ‫ﺑﻬﺮﻩ ﺑﺮد‪ ،‬ﺑﺎﻳﺪ ﺑﻪ ﺳﻮي در ورودي ﺁن ﻳﻌﻨﻲ‬ ‫ــــــــــــــــــــــــــــــــــ‬ ‫‪1 .‬اﻟﻤﺴﺘﺪرﮎ‪ ،‬ج ‪ ;127 ،3‬اﻟﻤﻮﺿﻮﻋﺎت‪ ،‬ج ‪ ،1‬ص ‪ ;351‬اﻟﮑﺎﻣﻞ‪ ،‬ج ‪ ،3‬ص ‪ ;412‬ﺷﺒﻬﺎي ﭘﻴﺸﺎور‪ ،‬ص ‪921‬‬ ‫ﻲ ﺑﺎﺑﻬﺎ وﻣﻦ أراد اﻟﻌﻠﻢ ﻓﻠﻴﺄت اﻟﺒﺎب»‬ ‫»أﻧﺎ ﻣﺪﻳﻨﺔ اﻟﻌﻠﻢ وﻋﻠ ّ‬ ‫ﺻﻔﺤﻪ ‪212‬‬ ‫ﻋﻠﻲ)ﻋﻠﻴﻪ اﻟﺴﻼم( ﺑﺮود‪)1)«.‬‬

‫ﺣﺪﻳﺚ دﻳﮕﺮي ﮐﻪ ﺗﺎ ﺣﺪودي ﺑﻪ هﻤﺎن اﻧﺪازﻩ ﺣﺪﻳﺚ ﻣﺪﻳﻨﻪ‪ ،‬ﺑﻪ ﺣﺪ ﺗﻮاﺗﺮ رﺳﻴﺪﻩ‪ ،‬ﺣﺪﻳﺚ دار اﻟﺤﮑﻤﻪ اﺳﺖ ﮐﻪ ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ‬ ‫ﻓﺮﻣﻮد‪» :‬ﻣﻦ ﺳﺮاي ﺣﮑﻤﺘﻢ و ﻋﻠﻲ دروازﻩ ﺁن‪ ،‬هﺮ ﮐﺲ ﻣﻲ ﺧﻮاهﺪ از ﺁن ﺑﻬﺮﻩ ﺑﺮد‪ ،‬ﺑﺎﻳﺪ ﺑﻪ ﻧﺰد ﻋﻠﻲ ﺑﺮود‪(2)«.‬‬ ‫ﭼﻮن در ﻋﺮﺑﻲ‪ ،‬ﺁوردن »ال« ﺑﺮ ﺳﺮ»ﻋﻠﻢ« و »ﺣﮑﻤﺖ« ﻧﺸﺎﻧﻪ ﻋﺎم ﺑﻮدن‪ ،‬ﺟﺎﻣﻌﻴﺖ و ﮐﻠﻴﺖ ﺁن اﺳﺖ‪ ،‬ﭘﺲ ﻋﻠﻢ و‬ ‫ﺣﮑﻤﺖ ﺑﻪ ﻃﻮر ﻋﺎم و ﻳﺎ ﺑﻪ ﻋﺒﺎرﺗﻲ هﺮ ﻋﻠﻢ و ﺣﮑﻤﺘﻲ را ﺷﺎﻣﻞ ﻣﻲ ﺷﻮد‪ .‬از ﺁﻧﺠﺎﻳﻲ ﮐﻪ ﭘﻴﻐﻤﺒﺮ‪ ،‬ﺷﻬﺮ ﻋﻠﻢ و ﺣﮑﻤﺖ‬ ‫ﺑﻮدﻩ اﺳﺖ‪ ،‬ﻋﻠﻢ ﺟﺎﻣﻊ‪ ،‬ﺷﺎﻣﻞ ﻇﺎهﺮ و ﺑﺎﻃﻦ اﻣﻮر‪ ،‬ﺁﺷﮑﺎر و ﻣﺴﺘﻮر‪ ،‬ﻣﺸﻬﻮد و ﻏﻴﺐ و هﻤﻪ ﻋﻠﻮم ﺧﺪادادي اﺳﺖ‪ .‬ﻟﺬا‬ ‫ﻋﻠﻲ)ﻋﻠﻴﻪ اﻟﺴﻼم( ﻧﻴﺰ در ورودي و دروازﻩ رﺳﻴﺪن ﺑﻪ هﻤﻪ ﻋﻠﻮﻣﻲ اﺳﺖ ﮐﻪ در وﺟﻮد ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ)ﺻﻠﻲ اﷲ ﻋﻠﻴﻪ وﺁﻟﻪ(‬ ‫ﻣﻲ ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ﺑﻨﺎﺑﺮاﻳﻦ‪ ،‬ﻋﻠﻲ)ﻋﻠﻴﻪ اﻟﺴﻼم( ﻋﺎﻟﻢ ﺑﻪ ﻇﺎهﺮ و ﺑﺎﻃﻦ ﻗﺮﺁن ﻧﻴﺰ ﺑﻮدﻩ اﺳﺖ‪ .‬ﭼﻨﺎﻧﭽﻪ ﺣﺎﻓﻆ اﺑﻮﻧﻌﻴﻢ در ﺟﻠﺪ اول‬ ‫ﺣﻠﻴﺔ اﻻوﻟﻴﺎ‪ ،‬ﻣﺤﻤﺪ ﺑﻦ ﻳﻮﺳﻒ ﮔﻨﺠﻲ ﺷﺎﻓﻌﻲ در ﮐﻔﺎﻳﺔ اﻟﻄﺎﻟﺐ و ﺳﻠﻴﻤﺎن ﺑﻠﺨﻲ در ﻳﻨﺎﺑﻴﻊ اﻟﻤﻮدة از ﮐﺎﺗﺐ وﺣﻲ ﻋﺒﺪاﷲ‬ ‫ﺑﻦ ﻣﺴﻌﻮد ﻧﻘﻞ ﮐﺮدﻩ اﻧﺪ ﮐﻪ ﮔﻔﺖ‪» :‬ﻗﺮﺁن ﺑﺮ هﻔﺖ ﺣﺮف ﻧﺎزل ﺷﺪ و هﺮ ﺣﺮﻓﻲ از ﺁن هﺎ داراي ﻇﺎهﺮ و ﺑﺎﻃﻨﻲ اﺳﺖ‪.‬‬ ‫ﻋﻠﻢ ﻇﺎهﺮ و ﺑﺎﻃﻦ ﻗﺮﺁن ﻧﺰد ﻋﻠﻲ ﺑﻦ اﺑﻲ ﻃﺎﻟﺐ)ﻋﻠﻴﻪ اﻟﺴﻼم( ﻣﻲ ﺑﺎﺷﺪ‪)3)«.‬‬ ‫اﺑﻮ ﺣﺎﻣﺪ ﻏﺰاﻟﻲ در ﮐﺘﺎب ﺑﻴﺎن ﻋﻠﻢ ﻟﺪﻧﻲ ﻧﻘﻞ ﻧﻤﻮدﻩ اﺳﺖ ﮐﻪ ﻋﻠﻲ)ﻋﻠﻴﻪ اﻟﺴﻼم( ﻓﺮﻣﻮد‪» :‬رﺳﻮل ﺧﺪا)ﺻﻠﻲ اﷲ ﻋﻠﻴﻪ‬ ‫وﺁﻟﻪ( زﺑﺎن ﺧﻮد را در دهﺎن ﻣﻦ ﮔﺬارد‪ .‬ﭘﺲ از ﻟﻌﺎب دهﺎن ﺁن ﺣﻀﺮت ﺑﺮاي ﻣﻦ‬ ‫هﺰار ﺑﺎب از ﻋﻠﻢ ﺑﺎز ﺷﺪ ﮐﻪ از هﺮ ﺑﺎب ﺁن هﺰار ﺑﺎب دﻳﮕﺮ ﺑﺎز ﻣﻲ ﺷﻮد‪ (4)«.‬اﺑﻦ ﻣﻐﺎزﻟﻲ ﺷﺎﻓﻌﻲ ﻧﻴﺰ از اﺑﻦ ﻋﺒﺎس‬ ‫از ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ ﺧﺪا)ﺻﻠﻲ اﷲ ﻋﻠﻴﻪ وﺁﻟﻪ( ﻧﻘﻞ ﻣﻲ ﮐﻨﺪ ﮐﻪ ﻓﺮﻣﻮد‪» :‬ﭼﻮن ﺷﺐ ﻣﻌﺮاج ﺑﻪ ﻣﻘﺎم‬ ‫ــــــــــــــــــــــــــــــــــ‬ ‫‪1 .‬ﻣﻨﺎﻗﺐ ﺧﻮارزﻣﻲ‪ ،‬ﻣﻨﺎﻗﺐ اﺑﻦ ﻣﻐﺎزﻟﻲ‪ ،‬ﺗﺎرﻳﺦ اﺑﻦ ﻋﺴﺎﮐﺮ‪ ،‬ﻳﻨﺎﺑﻴﻊ اﻟﻤﻮدة ﻟﺬوي اﻟﻘﺮﺑﻲ‪ ،‬ج ‪ ،1‬ص‪ ; 219‬ﺷﺒﻬﺎي‬ ‫ﭘﻴﺸﺎور‪ ،‬ص‪» 921‬هﺬا أﻣﻴﺮ اﻟﺒﺮرة و ﻗﺎﺗﻞ اﻟﻔﺠﺮة ﻣﻨﺼﻮر ﻣﻦ ﻧﺼﺮﻩ ﻣﺨﺬول ﻣﻦ ﺧﺬﻟﻪ ﻓﻤﺪ ﺑﻬﺎ ﺻﻮﺗﻪ ﺛ ّﻢ ﻗﺎل أﻧﺎ ﻣﺪﻳﻨﺔ‬ ‫ﻲ ﺑﺎﺑﻬﺎ ﻓﻤﻦ أراد اﻟﺤﮑﻤﺔ ﻓﻠﻴﺄت اﻟﺒﺎب‪».‬‬ ‫اﻟﺤﮑﻤﺔ و ﻋﻠ ّ‬ ‫‪2 .‬ﻧﻬﺞ اﻻﻳﻤﺎن‪ ،‬ص‪ ; 342‬ﺷﺒﻬﺎي ﭘﻴﺸﺎور‪ ،‬ص‪» 920‬أﻧﺎ دار اﻟﺤﮑﻤﺔ و ﻋﻠﻲ ﺑﺎﺑﻬﺎ ﻓﻤﻦ أراد اﻟﺤﮑﻤﺔ ﻓﻠﻴﺄت اﻟﺒﺎب‪».‬‬ ‫ﻻ و ﻟﻪ‬ ‫‪3 .‬ﻓﺘﺢ اﻟﻤﻠﮏ اﻟﻌﻠﻲ‪ ،‬ص‪ ; 72‬ﺷﺒﻬﺎي ﭘﻴﺸﺎور‪ ،‬ص‪» 923‬ان اﻟﻘﺮﺁن أﻧﺰل ﻋﻠﻲ ﺳﺒﻌﺔ أﺣﺮف ﻣﺎ ﻣﻨﻬﺎ ﺣﺮف إ ّ‬ ‫ﻲ اﺑﻦ اﺑﻲ ﻃﺎﻟﺐ ﻋﻨﺪﻩ ﻋﻠﻢ اﻟﻈﺎهﺮ و اﻟﺒﺎﻃﻦ‪».‬‬ ‫ﻇﻬﺮ و ﺑﻄﻦ و ان ﻋﻠ ّ‬ ‫‪4 .‬ﻳﻨﺎﺑﻴﻊ اﻟﻤﻮدة ﻟﺬوي اﻟﻘﺮﺑﻲ‪ ،‬ج ‪ ،1‬ص‪ ; 231‬ﺷﺮح اﻻﺧﺒﺎر‪ ،‬ج ‪ ،2‬ص‪ ; 308‬ﺷﺒﻬﺎي ﭘﻴﺸﺎور‪ ،‬ص‪924‬‬ ‫«إن رﺳﻮل اﷲ)ﺻﻠﻲ اﷲ ﻋﻠﻴﻪ وﺁﻟﻪ( ﻋﻠﻤﻨﻲ أﻟﻒ ﺑﺎب‪ ،‬ﮐﻞ ﺑﺎب ﻣﻨﻬﺎ ﻳﻔﺘﺢ أﻟﻒ ﺑﺎب‪ ،‬ﻓﺬﻟﮏ أﻟﻒ أﻟﻒ ﺑﺎب ﺣﺘّﻲ ﻋﻠﻤﺖ‬ ‫ﻋﻠﻢ اﻟﻤﻨﺎﻳﺎ و اﻟﺒﻼﻳﺎ و ﻓﺼﻞ اﻟﺨﻄﺎب‪».‬‬ ‫ﺻﻔﺤﻪ ‪213‬‬ ‫ﻗﺮب رﺳﻴﺪم‪ ،‬ﺧﺪاوﻧﺪ ﺑﺎ ﻣﻦ ﺣﺮف زد و ﻧﺠﻮي ﻧﻤﻮد‪ .‬ﭘﺲ هﺮ ﭼﻪ را ﻳﺎد ﮔﺮﻓﺘﻢ ﺑﻪ ﻋﻠﻲ)ﻋﻠﻴﻪ اﻟﺴﻼم(ﻧﻴﺰ ﺁﻣﻮﺧﺘﻢ; ﻟﺬا‬ ‫ﻋﻠﻲ ﺑﺎب ﻋﻠﻢ ﻣﻦ اﺳﺖ‪)1)«.‬‬ ‫از ﻋﺎﻳﺸﻪ ﺣﺪﻳﺚ ﻣﻔﺼﻠﻲ ﻣﻨﻘﻮل اﺳﺖ ﮐﻪ در ﺁﺧﺮ ﺁن ﻣﻲ ﮔﻮﻳﺪ‪» :‬ﭘﻴﻐﻤﺒﺮ ﻋﻠﻲ)ﻋﻠﻴﻪ اﻟﺴﻼم( را ﺧﻮاﺳﺖ و او را ﺑﻪ‬ ‫ﺳﻴﻨﻪ ﺧﻮد ﭼﺴﺒﺎﻧﺪ و ﻋﺒﺎ را ﺑﻪ ﺳﺮ ﮐﺸﻴﺪ‪ .‬ﻣﻦ ﺳﺮم را ﻧﺰدﻳﮏ ﺑﺮدم و هﺮ ﭼﻪ ﮔﻮش دادم ﭼﻴﺰي ﻧﻔﻬﻤﻴﺪم‪ .‬ﺗﺎ اﻳﻦ ﮐﻪ‬ ‫ﻋﻠﻲ)ﻋﻠﻴﻪ اﻟﺴﻼم(ﺳﺮ ﺑﺮداﺷﺖ و ﻋﺮق از ﺟﺒﻴﻦ ﻣﺒﺎرﮐﺶ ﺳﺮازﻳﺮ ﺷﺪﻩ ﺑﻮد‪ .‬ﺑﻪ ﻋﻠﻲ)ﻋﻠﻴﻪ اﻟﺴﻼم( ﮔﻔﺘﻢ‪ :‬ﻳﺎ ﻋﻠﻲ!‬ ‫ﭘﻴﻐﻤﺒﺮ در اﻳﻦ ﻣﺪت ﻃﻮﻻﻧﻲ ﺑﻪ ﺷﻤﺎ ﭼﻪ ﻣﻲ ﮔﻔﺖ؟ اﻳﺸﺎن ﭘﺎﺳﺦ داد‪ :‬ﺑﻪ درﺳﺘﻲ ﮐﻪ ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ ﺧﺪا)ﺻﻠﻲ اﷲ ﻋﻠﻴﻪ وﺁﻟﻪ( ﺑﻪ‬ ‫ﻣﻦ هﺰار ﺑﺎب ﻋﻠﻢ ﺁﻣﻮﺧﺖ ﮐﻪ از هﺮ ﺑﺎب ﺁن‪ ،‬هﺰار ﺑﺎب دﻳﮕﺮ ﮔﺸﻮدﻩ ﻣﻲ ﺷﻮد‪ (2)«.‬ﺑﻨﺎﺑﺮاﻳﻦ‪ ،‬ﻓﺮﻣﺎﻳﺶ اﻣﺎم‬ ‫ﻋﻠﻲ)ﻋﻠﻴﻪ اﻟﺴﻼم( ﮐﻪ ﺑﻪ ﮐﺮات از ﻣﺮدم ﺧﻮاﺳﺘﻪ اﺳﺖ‪» :‬ﺑﭙﺮﺳﻴﺪ ﻗﺒﻞ از اﻳﻦ ﮐﻪ دﻳﮕﺮ ﻣﺮا ﻧﻴﺎﺑﻴﺪ‪ ،‬ﮐﻪ در ﺳﻴﻨﻪ ﻣﻦ ﻋﻠﻢ‬ ‫ﻓﺮاوان اﺳﺖ«)‪ (3‬دﻻﻟﺖ ﺑﺮ وﺟﻮد ﻣﻨﺒﻊ ﻋﻈﻴﻢ ﻋﻠﻢ رﺳﻮل اﷲ)ﺻﻠﻲ اﷲ ﻋﻠﻴﻪ وﺁﻟﻪ( و ﻧﻴﺰ اﺣﺎﻃﻪ ﮐﺎﻣﻞ اﻳﺸﺎن ﺑﻪ ﺟﻤﻴﻊ‬

‫ﻋﻠﻮم اﺳﺖ‪ .‬ﺑﻪ هﻤﻴﻦ دﻟﻴﻞ هﻴﭻ ﻳﮏ از ﺻﺤﺎﺑﻪ‪ ،‬ﺑﻪ اﻳﻦ ﺻﺮاﺣﺖ و ﻳﺎ ﺣﺘﻲ ﺑﻪ ﮐﻨﺎﻳﻪ‪ ،‬ﻣﺮدم را ﺑﻪ ﭘﺮﺳﻴﺪن از ﺧﻮد‬ ‫دﻋﻮت ﻧﮑﺮدﻩ اﻧﺪ‪ .‬هﻤﺎﻧﻄﻮر ﮐﻪ ﻋﻠﻤﺎي اهﻞ ﺗﺴﻨﻦ از ﺻﺤﺎﺑﻪ ﻧﻘﻞ ﮐﺮدﻩ اﻧﺪ از ﺳﻌﻴﺪ ﺑﻦ اﻟﻤﺴﻴﺐ ﻧﻘﻞ ﺷﺪﻩ ﮐﺴﻲ ﻏﻴﺮ از‬ ‫ﻋﻠﻲ)ﻋﻠﻴﻪ اﻟﺴﻼم(ﻧﮕﻔﺖ ﺳﻠﻮﻧﻲ‪)4)...‬‬ ‫ﺟﻔﺮ ﺟﺎﻣﻌﻪ‬ ‫از ﺟﻤﻠﻪ راﻩ هﺎﻳﻲ ﮐﻪ از ﺟﺎﻧﺐ ﭘﺮوردﮔﺎر و ﺑﻪ وﺳﻴﻠﻪ ﺧﺎﺗﻢ اﻻﻧﺒﻴﺎ)ﺻﻠﻲ اﷲ ﻋﻠﻴﻪ وﺁﻟﻪ( ﺑﻪ ﻋﻠﻲ ﺑﻦ اﺑﻲ ﻃﺎﻟﺐ)ﻋﻠﻴﻪ‬ ‫اﻟﺴﻼم(اﻓﺎﺿﻪ ﻓﻴﺾ ﻣﻲ ﺷﺪﻩ »ﺟﻔﺮ ﺟﺎﻣﻌﻪ«)‪ (5‬ﺑﻮدﻩ اﺳﺖ ﮐﻪ ﻣﻮرد ﺗﺄﻳﻴﺪ ﻋﻠﻤﺎي اهﻞ ﺳﻨﺖ ﻧﻴﺰ ﻣﻲ ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ﺟﻔﺮ ﺟﺎﻣﻌﻪ‪،‬‬ ‫ﮐﺘﺎﺑﻲ اﺳﺖ ﻣﺨﺼﻮص ﻋﻠﻲ)ﻋﻠﻴﻪ اﻟﺴﻼم( ﮐﻪ در ﺁن ﮐﺘﺎب ﮐﻠﻴﻪ‬ ‫ــــــــــــــــــــــــــــــــــ‬ ‫‪1 .‬ﻳﻨﺎﺑﻴﻊ اﻟﻤﻮدة ﻟﺬوي اﻟﻘﺮﺑﻲ‪ ،‬ج ‪ ،1‬ص‪ ; 245‬ﺷﺒﻬﺎي ﭘﻴﺸﺎور‪ ،‬ص‪» 924‬ﻟﻤﺎ ﺻﺮت ﺑﻴﻦ ﻳﺪي رﺑّﻲ ﮐﻠﻤﻨﻲ و‬ ‫ﻻ ﻋﻠﻤﺘﻪ ﻋﻠ ّﻴًﺎ ﻓﻬﻮ ﺑﺎب ﻋﻠﻤﻲ‪».‬‬ ‫ﻧﺎﺟﺎﻧﻲ ﻓﻤﺎ ﻋﻠﻤﺖ ﺷﻴﺌًﺎ إ ّ‬ ‫‪2 .‬ﺷﺮح اﻻﺧﺒﺎر‪ ،‬ج ‪ ،2‬ص‪ ; 308‬ﺷﺒﻬﺎي ﭘﻴﺸﺎور‪ ،‬ص‪» 927‬ﻗﺪ ﻋﻠّﻤﻨﻲ رﺳﻮل اﷲ أﻟﻒ ﺑﺎب ﻣﻦ اﻟﻌﻠﻢ و ﻣﻦ ﮐﻞ ﺑﺎب‬ ‫ﻳﻔﺘﺢ أﻟﻒ ﺑﺎب‪».‬‬ ‫‪3 .‬ﮐﺸﻒ اﻟﻴﻘﻴﻦ‪ ،‬ص‪ ; 56‬ﻳﻨﺎﺑﻴﻊ اﻟﻤﻮدة ﻟﺬوي اﻟﻘﺮﺑﻲ‪ ،‬ج ‪ ،1‬ص‪ ; 224‬ﺷﺒﻬﺎي ﭘﻴﺸﺎور‪ ،‬ص‪» 927‬ﺳﻠﻮﻧﻲ ﻗﺒﻞ أن‬ ‫ن ﺑﻴﻦ اﻟﺠﻮاﻧﺢ ﻣﻨّﻲ ﻋﻠﻤًﺎ ﺟ ّﻤًﺎ‪».‬‬ ‫ﺗﻔﻘﺪوﻧﻲ ﻓﺈ ّ‬ ‫‪4 .‬اﺳﺪ اﻟﻐﺎﺑﻪ‪ ،‬ج‪ ،4‬ﺑﺎب ﻋﻠﻲ‪.‬‬ ‫‪5 .‬اﺑﻮ ﺣﺎﻣﺪ ﻏﺰاﻟﻲ ; ﻳﻨﺎﺑﻴﻊ اﻟﻤﻮدة ‪ ; 403‬در اﻟﻤﻨﻈﻢ ﻣﺤﻤﺪ ﺑﻦ ﻃﻠﺤﻪ ﺣﻠﺒﻲ‪.‬‬ ‫ﺻﻔﺤﻪ ‪214‬‬ ‫ﺣﻮادث ﻋﺎﻟﻢ ﺗﺎ اﻧﻘﺮاض ﺁن ﺑﻪ ﻃﺮﻳﻖ رﻣﺰ ﻧﻮﺷﺘﻪ ﺷﺪﻩ اﺳﺖ و اوﻻد ﺁن ﺣﻀﺮت ﺑﻪ ﺁن ﮐﺘﺎب ﺣﮑﻢ ﻣﻲ ﮐﻨﻨﺪ‪ .‬در ﺳﺎل‬ ‫دهﻢ هﺠﺮت و ﭘﺲ از ﻣﺮاﺟﻌﺖ از ﺣﺠﺔ اﻟﻮداع‪ ،‬ﺟﺒﺮﺋﻴﻞ ﺑﺮ رﺳﻮل اﷲ)ﺻﻠﻲ اﷲ ﻋﻠﻴﻪ وﺁﻟﻪ( وارد ﺷﺪو ﺧﺒﺮ وﻓﺎت ﺁن‬ ‫ﺣﻀﺮت را ﺑﻪ اﻳﺸﺎن داد‪ .‬ﺁن ﺣﻀﺮت دﺳﺖ هﺎي ﺧﻮد را ﺑﻪ ﺳﻮي ﭘﺮوردﮔﺎر ﺑﻠﻨﺪ ﮐﺮد و ﮔﻔﺖ‪ :‬ﺧﺪاﻳﺎ ﺑﻪ ﻣﻦ وﻋﺪﻩ‬ ‫دادي و هﺮﮔﺰ ﺧﻠﻒ وﻋﺪﻩ ﻧﻤﻲ ﮐﻨﻲ‪ .‬ﺳﭙﺲ ﺑﻪ ﭘﻴﻐﻤﺒﺮ)ﺻﻠﻲ اﷲ ﻋﻠﻴﻪ وﺁﻟﻪ( دﺳﺘﻮر رﺳﻴﺪ ﮐﻪ ﻋﻠﻲ)ﻋﻠﻴﻪ اﻟﺴﻼم( را‬ ‫ﺑﺮدار و ﺑﺎ او ﺑﻪ ﺑﺎﻻي ﮐﻮﻩ اﺣﺪ رﻓﺘﻪ و ﭘﺸﺖ ﺑﻪ ﻗﺒﻠﻪ ﺑﻨﺸﻴﻨﻴﺪ‪ .‬ﺣﻴﻮاﻧﺎت ﺻﺤﺮا را ﺻﺪا ﮐﻦ ﺗﺎ ﺟﻮاب دهﻨﺪ‪ .‬در ﻣﻴﺎن ﺁن‬ ‫هﺎ ﺑﺰ ﺳﺮخ رﻧﮓ ﺑﺰرﮔﻲ را ﻣﻲ ﺑﻴﻨﻲ ﮐﻪ ﺷﺎخ هﺎي او اﻧﺪﮐﻲ ﺑﺎﻻ ﺁﻣﺪﻩ اﺳﺖ‪ .‬ﺑﻪ ﻋﻠﻲ دﺳﺘﻮر دﻩ ﺗﺎ او را ذﺑﺢ ﮐﻨﺪ و‬ ‫ﭘﻮﺳﺖ ﺁن را از ﺳﻤﺖ ﮔﺮدن ﺑﮑﻨﺪ و واروﻧﻪ دﺑﺎﻏﻲ ﻧﻤﺎﻳﺪ‪ .‬ﺁﻧﮕﺎﻩ ﺟﺒﺮﺋﻴﻞ ﺑﺮاي ﺗﻮ دوات و ﮐﺎﻏﺬ و ﻣﺮﮐﺐ ﻣﻲ ﺁورد ﮐﻪ‬ ‫از ﺟﻨﺲ ﻣﺮﮐﺐ هﺎي زﻣﻴﻦ ﻧﻤﻲ ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ﭘﺲ از ﺁن هﺮ ﭼﻪ ﺟﺒﺮﺋﻴﻞ ﺑﻪ ﺗﻮ ﻣﻲ ﮔﻮﻳﺪ ﺁن را ﺑﻪ ﻋﻠﻲ ﺑﮕﻮ ﺗﺎ ﺑﺮ ﺁن ﭘﻮﺳﺖ‬ ‫دﺑﺎﻏﻲ ﺷﺪﻩ ﺑﻨﻮﻳﺴﺪ‪ .‬ﺁن ﭘﻮﺳﺖ ﺑﺮاي هﻤﻴﺸﻪ ﺑﺎﻗﻲ ﻣﺎﻧﺪﻩ‪ ،‬ﻣﻨﺪرس ﻧﺸﺪﻩ و ﻣﺤﻔﻮظ ﺧﻮاهﺪ ﻣﺎﻧﺪ‪ .‬هﺮﮔﺎﻩ ﺁن را ﺑﮕﺸﺎﻳﻨﺪ‬ ‫ﺗﺎزﻩ ﺧﻮاهﺪ ﺑﻮد‪ .‬ﭘﻴﻐﻤﺒﺮ ﺧﺪا)ﺻﻠﻲ اﷲ ﻋﻠﻴﻪ وﺁﻟﻪ( ﻣﻄﺎﺑﻖ هﻤﺎن دﺳﺘﻮر‪ ،‬ﺑﻪ ﺑﺎﻻي ﮐﻮﻩ اﺣﺪ رﻓﺖ و ﻋﻤﻞ ﮐﺮد‪ .‬ﺟﺒﺮﺋﻴﻞ‬ ‫ﻧﻴﺰ ﻗﻠﻢ و دوات و ﻣﺮﮐﺐ ﺧﺪﻣﺖ اﻳﺸﺎن ﺁورد‪ .‬ﺣﻀﺮت ﻧﻴﺰ ﺑﻪ ﻋﻠﻲ)ﻋﻠﻴﻪ اﻟﺴﻼم( دﺳﺘﻮر داد و ﻋﻠﻲ)ﻋﻠﻴﻪ اﻟﺴﻼم( ﺁﻣﺎدﻩ‬ ‫اﻧﺠﺎم وﻇﻴﻔﻪ ﺷﺪ‪ .‬ﺁﻧﮕﺎﻩ ﺟﺒﺮﺋﻴﻞ از ﺟﺎﻧﺐ رب ﺟﻠﻴﻞ‪ ،‬ﮐﻠﻴﺎت و ﺟﺰﻳﻴﺎت وﻗﺎﻳﻊ ﻣﻬﻢ ﻋﺎﻟﻢ را ﺑﻪ ﭘﻴﻐﻤﺒﺮ ﮔﻔﺖ‪ .‬ﭘﻴﻐﻤﺒﺮ هﻢ‬ ‫ﺑﻪ ﻋﻠﻲ ﺑﺎز ﻣﻲ ﮔﻔﺖ و ﻋﻠﻲ)ﻋﻠﻴﻪ اﻟﺴﻼم( ﺑﺮ ﺁن ﭘﻮﺳﺖ ﻣﻲ ﻧﻮﺷﺖ‪ .‬ﺟﺒﺮﺋﻴﻞ ﮔﻔﺖ و ﻋﻠﻲ)ﻋﻠﻴﻪ اﻟﺴﻼم( ﻣﻲ ﻧﻮﺷﺖ ﺗﺎ‬ ‫ﺁن ﮐﻪ ﭘﻮﺳﺖ هﺎي ﺑﺎرﻳﮏ دﺳﺖ و ﭘﺎي ﺑﺰ هﻢ ﻧﻮﺷﺘﻪ ﺷﺪ‪ .‬در ﺁن ﮐﺘﺎب »هﺮ ﭼﻪ ﺑﻮدﻩ و هﺴﺖ و ﺗﺎ روز ﻗﻴﺎﻣﺖ ﺧﻮاهﺪ‬ ‫ﺑﻮد«)‪ (1‬ﺛﺒﺖ ﺷﺪ‪ .‬ﺗﻤﺎم وﻗﺎﻳﻊ را‪ ،‬ﺣﺘﻲ اﺳﺎﻣﻲ اوﻻد و ذراري دوﺳﺘﺎن و دﺷﻤﻨﺎن‪ ،‬و هﺮ ﺁﻧﭽﻪ ﺑﺮ هﺮ ﻳﮏ از ﺁن هﺎ ﺗﺎ‬ ‫روز ﻗﻴﺎﻣﺖ وارد ﺧﻮاهﺪ ﺷﺪ‪ ،‬ﻧﻮﺷﺘﻨﺪ‪ .‬ﺁﻧﮕﺎﻩ ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ ﺧﺪا)ﺻﻠﻲ اﷲ ﻋﻠﻴﻪ وﺁﻟﻪ( ﺁن ﺟﻠﺪﻩ و ﺟﻔﺮﻩ را ﺑﻪ ﻋﻠﻲ)ﻋﻠﻴﻪ اﻟﺴﻼم(‬ ‫داد و ﺟﺰو اﺳﺒﺎب وراﺛﺖ و وﻻﻳﺖ و اﻣﺎﻣﺖ ﻗﺮار ﮔﺮﻓﺖ‪ .‬هﺮ اﻣﺎﻣﻲ ﮐﻪ از دﻧﻴﺎ ﺑﺮود‪ ،‬ﺁن را ﺑﻪ اﻣﺎم ﺑﻌﺪ از ﺧﻮد ﺑﻪ‬ ‫وراﺛﺖ ﻣﻲ ﺳﭙﺎرد‪.‬‬

‫اﮐﻨﻮن ﻣﻤﮑﻦ اﺳﺖ اﻳﻦ ﺳﺆال ﻣﻄﺮح ﺷﻮد ﮐﻪ ﭼﮕﻮﻧﻪ هﻤﻪ وﻗﺎﻳﻊ ﻋﺎﻟﻢ در ﭘﻮﺳﺖ ﺑﺰي‬ ‫ــــــــــــــــــــــــــــــــــ‬ ‫‪1 .‬ﻣﮑﺎﺗﻴﺐ اﻟﺮﺳﻮل‪ ،‬ج ‪ ،2‬ص‪ ; 67‬ﺑﺤﺎر اﻻﻧﻮار‪ ،‬ج ‪ ،26‬ص‪ ; 27‬ﺷﺒﻬﺎي ﭘﻴﺸﺎور‪ ،‬ص‪» 929‬ﮐﻠّﻤﺎ ﮐﺎن و ﻣﺎ هﻮ‬ ‫ﮐﺎﺋﻦ إﻟﻲ ﻳﻮم اﻟﻘﻴﺎﻣﺔ‪».‬‬ ‫ﺻﻔﺤﻪ ‪215‬‬ ‫ﻧﻮﺷﺘﻪ ﻣﻲ ﺷﻮد؟ ﻣﻌﻠﻮم اﺳﺖ ﮐﻪ ﺑﺰﻏﺎﻟﻪ ﻋﺎدي و ﻣﻌﻤﻮﻟﻲ ﻧﺒﻮدﻩ و ﻋﻠﻲ)ﻋﻠﻴﻪ اﻟﺴﻼم( ﻧﻴﺰ ﺁن را ﺑﺎ رﻣﺰ ﻣﻲ ﻧﻮﺷﺘﻪ‬ ‫اﺳﺖ‪ .‬درﮎ و اﺳﺘﺨﺮاج از اﻳﻦ ﮐﺘﺎب ﻧﻴﺰ ﻓﻘﻂ ﻣﺨﺼﻮص اﺋﻤﻪ اﻃﻬﺎر ﻣﻲ ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬روزي هﻤﻪ ﻓﺮزﻧﺪان‬ ‫اﻣﻴﺮاﻟﻤﺆﻣﻨﻴﻦ)ﻋﻠﻴﻪ اﻟﺴﻼم( ﺟﻤﻊ ﺑﻮدﻧﺪ ﺁن ﮐﺘﺎب را ﺑﻪ ﻓﺮزﻧﺪش ﻣﺤﻤﺪ ﺣﻨﻴﻔﻪ ﮐﻪ ﺑﺴﻴﺎر ﻋﺎﻟﻢ و داﻧﺎ ﺑﻮد داد‪ ،‬وﻟﻲ او‬ ‫ﻧﺘﻮاﻧﺴﺖ از ﺁن ﭼﻴﺰي درﮎ ﻧﻤﺎﻳﺪ‪ .‬ﺑﻨﺎﺑﺮاﻳﻦ‪ ،‬هﺮ ﭼﻪ اﺋﻤﻪ اﻃﻬﺎر از وﻗﺎﻳﻊ ﺑﻌﺪ از ﺧﻮد ﺧﺒﺮ ﻣﻲ دادﻩ اﻧﺪ هﻤﮕﻲ از اﻳﻦ‬ ‫ﮐﺘﺎب ﺑﻮدﻩ اﺳﺖ‪.‬‬ ‫ﺷﻴﻮﻩ دﻳﮕﺮي ﮐﻪ ﭘﻴﻐﻤﺒﺮ ﺑﺮ اﻣﻴﺮاﻟﻤﺆﻣﻨﻴﻦ)ﻋﻠﻴﻪ اﻟﺴﻼم( اﻓﺎﺿﻪ ﻓﻴﺾ ﻣﻲ ﮐﺮد‪ ،‬ﮐﺘﺎب ﻣﻬﺮ ﺷﺪﻩ اي اﺳﺖ ﮐﻪ ﺟﺒﺮﺋﻴﻞ‬ ‫ﺑﺮاي ﺁن ﺣﻀﺮت ﺁوردﻩ اﺳﺖ‪ .‬ﻣﻮرخ ﻣﺤﻘﻖ‪ ،‬اﺑﻮاﻟﺤﺴﻦ ﻋﻠﻲ ﺑﻦ اﻟﺤﺴﻴﻦ ﻣﺴﻌﻮدي در ﮐﺘﺎب »اﺛﺒﺎت اﻟﻮﺻﻴﻪ« ﻧﻘﻞ ﻣﻲ‬ ‫ﮐﻨﺪ‪ :‬ﺟﺒﺮﺋﻴﻞ ﺑﺎ ﻓﺮﺷﺘﮕﺎن ﻣﻘﺮب‪ ،‬ﮐﺘﺎب ﻣﺴﺠﻠﻲ را از ﺟﺎﻧﺐ ﭘﺮوردﮔﺎر ﺑﺮاي ﭘﻴﻐﻤﺒﺮ)ﺻﻠﻲ اﷲ ﻋﻠﻴﻪ وﺁﻟﻪ( ﺁورد و‬ ‫ﻋﺮض ﮐﺮد ﺑﻪ ﺟﺰ وﺻﻲ ﺷﻤﺎ ﺑﻘﻴﻪ اﻓﺮاد ﺣﺎﺿﺮ در ﻣﺠﻠﺲ‪ ،‬ﺑﻴﺮون روﻧﺪ ﺗﺎ ﮐﺘﺎب وﺻﻴﺖ ﺗﻘﺪﻳﻤﺘﺎن ﮔﺮدد‪ .‬ﭘﻴﻐﻤﺒﺮ هﻢ‬ ‫از هﻤﻪ اﻃﺮاﻓﻴﺎن ﺣﺎﺿﺮ ﺑﻪ ﺟﺰ ﻋﻠﻲ‪ ،‬ﻓﺎﻃﻤﻪ‪ ،‬ﺣﺴﻦ و ﺣﺴﻴﻦ)ﻋﻠﻴﻬﻢ اﻟﺴﻼم( ﺧﻮاﺳﺖ ﺗﺎ ﺑﻴﺮون روﻧﺪ‪ .‬ﺳﭙﺲ ﺟﺒﺮﺋﻴﻞ‬ ‫ﮔﻔﺖ‪ :‬ﻳﺎ رﺳﻮل اﷲ)ﺻﻠﻲ اﷲ ﻋﻠﻴﻪ وﺁﻟﻪ(! ﺧﺪاوﻧﺪ ﺑﻪ ﺷﻤﺎ ﺳﻼم ﻣﻲ رﺳﺎﻧﺪ و ﻣﻲ ﻓﺮﻣﺎﻳﺪ‪ :‬اﻳﻦ ﻋﻬﺪﻧﺎﻣﻪ اي اﺳﺖ ﮐﻪ ﺑﺎ ﺗﻮ‬ ‫ﭘﻴﻤﺎن ﺑﺴﺘﻢ و ﻣﻼﺋﮏ ﮔﻮاهﻲ دادﻧﺪ‪ .‬ﺁﻧﮕﺎﻩ ﺁن ﮐﺘﺎب را از ﺟﺒﺮﺋﻴﻞ ﮔﺮﻓﺘﻪ و ﺑﻪ ﻋﻠﻲ)ﻋﻠﻴﻪ اﻟﺴﻼم( داد‪ .‬ﭘﺲ از ﻗﺮاﺋﺖ ﺁن‬ ‫ﮐﺘﺎب ﻓﺮﻣﻮد‪ :‬اﻳﻦ ﻋﻬﺪ ﭘﺮوردﮔﺎر ﻣﻦ ﺑﻪ ﺳﻮي ﻣﻦ اﺳﺖ و اﻣﺎﻧﺖ او اﺳﺖ‪ .‬ﭘﺲ ﺑﻪ ﺗﺤﻘﻴﻖ ﭘﻴﺎم ﺣﻖ را رﺳﺎﻧﺪﻩ و ادا‬ ‫ﻧﻤﻮدم‪ .‬اﻣﻴﺮاﻟﻤﺆﻣﻨﻴﻦ)ﻋﻠﻴﻪ اﻟﺴﻼم( ﮔﻔﺖ‪ :‬ﻣﻦ هﻢ ﺑﻪ ﺗﺒﻠﻴﻎ‪ ،‬ﻧﺼﻴﺤﺖ و راﺳﺘﻲ ﺑﺮ ﺁﻧﭽﻪ ﮐﻪ ﮔﻔﺘﻲ ﺷﻬﺎدت ﻣﻲ دهﻢ‪ .‬ﭼﺸﻢ‪،‬‬ ‫ﮔﻮش‪ ،‬ﮔﻮﺷﺖ و ﺧﻮﻧﻢ ﺑﻪ ﺁن ﮔﻮاهﻲ ﻣﻲ دهﺪ‪ .‬ﺳﭙﺲ رﺳﻮل اﷲ)ﺻﻠﻲ اﷲ ﻋﻠﻴﻪ وﺁﻟﻪ( ﺑﻪ اﻣﺎم ﻋﻠﻲ)ﻋﻠﻴﻪ اﻟﺴﻼم( ﻓﺮﻣﻮد‪:‬‬ ‫اﻳﻦ وﺻﻴﺖ ﻣﻦ از ﺟﺎﻧﺐ ﭘﺮوردﮔﺎر اﺳﺖ‪ .‬ﺁن را از ﻣﻦ ﺑﮕﻴﺮ و وﻓﺎي ﺑﻪ ﺁن را ﻗﺒﻮل و ﺿﻤﺎﻧﺖ ﻧﻤﺎ‪ .‬ﻋﻠﻲ)ﻋﻠﻴﻪ‬ ‫اﻟﺴﻼم( ﺁن را ﻗﺒﻮل ﮐﺮد و ﻳﺎري ﺑﺮ ﺁن را از ﺧﺪاوﻧﺪ ﺳﺒﺤﺎن ﺧﻮاﺳﺖ‪.‬‬ ‫در ﺁن ﮐﺘﺎب‪ ،‬ﺑﺎ اﻣﻴﺮاﻟﻤﺆﻣﻨﻴﻦ)ﻋﻠﻴﻪ اﻟﺴﻼم( ﺷﺮط ﺷﺪﻩ اﺳﺖ ﮐﻪ »دوﺳﺘﻲ ﺑﺎ دوﺳﺘﺎن ﺧﺪا‪ ،‬و دﺷﻤﻨﻲ ﺑﺎ دﺷﻤﻨﺎن ﺧﺪا و‬ ‫ﺑﺮاﺋﺖ و ﺑﻴﺰاري از ﺁن هﺎ‪ ،‬ﺑﺮدﺑﺎري و ﺻﺒﺮ ﺑﺮ ﻇﻠﻢ و ﺳﺘﻢ و ﻓﺮو ﻧﺸﺎﻧﺪن ﺁﺗﺶ ﻏﻴﻆ و ﻏﻀﺐ وﻗﺘﻲ ﮐﻪ ﺣﻖ ﻣﺴﻠﻢ ﺗﻮ‬ ‫را ازﺗﻮ ﺳﻠﺐ و ﺧﻤﺲ ﺗﻮ را ﺗﺼﺮف ﻧﻤﺎﻳﻨﺪ و ﺣﺮﻣﺖ ﺗﻮ را ﻧﮕﻪ ﻧﺪارﻧﺪ و ﻣﺤﺎﺳﻨﺖ را ﺑﺎ ﺧﻮن ﺳﺮت رﻧﮕﻴﻦ ﮐﻨﻨﺪ‪«.‬‬ ‫در ﭘﺎﺳﺦ‪ ،‬اﻣﻴﺮاﻟﻤﺆﻣﻨﻴﻦ)ﻋﻠﻴﻪ اﻟﺴﻼم(ﮔﻔﺖ‪ :‬ﻗﺒﻮل ﻧﻤﻮدم ﮐﻪ اﮔﺮ ﺣﺮﻣﺖ ﻣﺮا ﺷﮑﺴﺘﻨﺪ‪ ،‬ﺳﻨﺖ را ﺗﻌﻄﻴﻞ‪ ،‬اﺣﮑﺎم ﮐﺘﺎب را‬ ‫ﭘﺎرﻩ‪ ،‬ﮐﻌﺒﻪ را ﺧﺮاب و ﻣﺤﺎﺳﻨﻢ را از ﺧﻮن ﺳﺮم ﺧﻀﺎب ﮐﻨﻨﺪ‪ ،‬ﺻﺒﺮ و ﺗﺤﻤﻞ و‬ ‫ﺻﻔﺤﻪ ‪216‬‬ ‫ﺑﺮدﺑﺎري ﭘﻴﺸﻪ ﮐﻨﻢ‪ .‬ﺁﻧﮕﺎﻩ ﺟﺒﺮﺋﻴﻞ و ﻣﻴﮑﺎﺋﻴﻞ و ﻣﻼﺋﮑﻪ ﻣﻘﺮب را ﺑﺮ اﻣﻴﺮاﻟﻤﺆﻣﻨﻴﻦ ﺷﺎهﺪ و ﮔﻮاﻩ ﮔﺮﻓﺖ‪ .‬ﺁﻧﭽﻪ را ﺑﻪ‬ ‫ﻋﻠﻲ رﺳﺎﻧﺪﻩ ﺑﻮد ﺑﻪ ﻓﺎﻃﻤﻪ‪ ،‬ﺣﺴﻦ و ﺣﺴﻴﻦ)ﻋﻠﻴﻬﻢ اﻟﺴﻼم( ﻧﻴﺰ رﺳﺎﻧﺪ و ﺗﻤﺎم وﻗﺎﻳﻊ را ﺑﺮاي ﺁن هﺎ ﺷﺮح داد‪ .‬ﺳﭙﺲ ﺁن‬ ‫وﺻﻴﺖ ﻧﺎﻣﻪ را ﺑﺎ ﻣﻬﺮ ﻃﻼﻳﻲ ﮐﻪ ﺁﺗﺶ ﻧﺪﻳﺪﻩ ﺑﻮد‪ ،‬ﻣﻤﻬﻮر ﮔﺮداﻧﻴﺪ و ﺗﺤﻮﻳﻞ ﻋﻠﻲ)ﻋﻠﻴﻪ اﻟﺴﻼم( داد‪.‬‬ ‫اﻣﺎ ﺑﺮﺧﻲ از وﻗﺎﻳﻌﻲ ﮐﻪ ﻣﻌﺼﻮﻣﻴﻦ از ﺁﻳﻨﺪﻩ ﺧﺒﺮ دادﻩ اﻧﺪ ﺑﺮاي ﻧﻤﻮﻧﻪ در زﻳﺮ ﺁوردﻩ ﻣﻲ ﺷﻮد‪.‬‬

‫‪1 .‬اﺑﻦ اﺑﻲ اﻟﺤﺪﻳﺪ ﻣﻌﺘﺰﻟﻲ در ﺟﻠﺪ اول ﺷﺮح ﻧﻬﺞ اﻟﺒﻼﻏﻪ از رﺳﻮل اﷲ)ﺻﻠﻲ اﷲ ﻋﻠﻴﻪ وﺁﻟﻪ( ﻧﻘﻞ ﻣﻲ ﮐﻨﺪ ﮐﻪ ﺑﻪ‬ ‫ﻋﻠﻲ)ﻋﻠﻴﻪ اﻟﺴﻼم( ﻓﺮﻣﻮد‪» :‬ﺑﻪ زودي ﺑﻌﺪ از ﻣﻦ ﺑﺎ ﻧﺎﮐﺜﻴﻦ و ﻗﺎﺳﻄﻴﻦ و ﻣﺎرﻗﻴﻦ ﺟﻨﮓ ﻣﻲ ﮐﻨﻲ‪(1)«.‬ﻣﻮرﺧﻴﻦ در‬ ‫ﺗﺎرﻳﺦ ﺛﺒﺖ ﻧﻤﻮدﻩ اﻧﺪ ﮐﻪ ﺑﻌﺪ از ﺣﺪود ﺳﻲ ﺳﺎل‪ ،‬اﻣﺎم ﻋﻠﻲ ﺑﺎ ﻧﺎﮐﺜﻴﻦ )اهﻞ ﺟﻤﻞ‪ ،‬ﺑﻪ اﻏﻮاي ﻃﻠﺤﻪ و زﺑﻴﺮ و ﺑﻪ رهﺒﺮي‬ ‫ﻋﺎﻳﺸﻪ(‪ ،‬ﻗﺎﺳﻄﻴﻦ )اﺗﺒﺎع ﻣﻌﺎوﻳﻪ و ﻋﻤﺮو ﻋﺎص در واﻗﻌﻪ ﺻﻔﻴﻦ( و ﻣﺎرﻗﻴﻦ )ﺧﻮارج ﻧﻬﺮوان( ﺟﻨﮕﻴﺪ‪.‬‬ ‫‪2 .‬در ﺷﺮح ﻣﻮاﻗﻒ‪ ،‬ﻣﺎﺟﺮاي ﻋﻬﺪﻧﺎﻣﻪ ﻣﺎﻣﻮن ﺧﻠﻴﻔﻪ ﻋﺒﺎﺳﻲ و اﻣﺎم هﺸﺘﻢ را ﻧﻮﺷﺘﻪ ﮐﻪ ﭘﺲ از ﺁن ﮐﻪ ﻣﺎﻣﻮن ﺑﺎ زور‬ ‫و ﺗﻬﺪﻳﺪ‪ ،‬اﻣﺎم رﺿﺎ)ﻋﻠﻴﻪ اﻟﺴﻼم( را ﻣﺠﺒﻮر ﺑﻪ ﻗﺒﻮل وﻻﻳﺘﻌﻬﺪي ﺧﻮد ﻧﻤﻮد‪ ،‬ﻋﻬﺪﻧﺎﻣﻪ اي ﻧﻮﺷﺖ و ﺁن را ﺑﺮاي اﻣﻀﺎ‬ ‫ﻧﺰد اﻣﺎم رﺿﺎ)ﻋﻠﻴﻪ اﻟﺴﻼم( ﺑﺮدﻧﺪ‪ .‬اﻣﺎم ﺷﺮﺣﻲ ﺑﺪﻳﻦ ﻣﻀﻤﻮن ﺑﺮ ﺁن ﻧﻮﺷﺖ‪ ...» :‬ﺑﻪ درﺳﺘﻲ ﮐﻪ او ﻣﺮا ﺑﻪ وﻻﻳﺖ‬ ‫ﻋﻬﺪي و اﻣﺎرت ﺑﺰرگ ﻣﺴﻠﻤﻴﻦ ﻣﻨﺼﻮب ﮐﺮد‪ .‬اﮔﺮ ﺑﻌﺪ از او زﻧﺪﻩ ﺑﻤﺎﻧﻢ ﮐﻪ ﺟﻔﺮ ﺟﺎﻣﻌﻪ دﻻﻟﺖ ﺑﺮ ﺧﻼف ﺁن دارد‬ ‫)ﻳﻌﻨﻲ ﺑﻌﺪ از او زﻧﺪﻩ ﻧﺨﻮاهﻢ ﺑﻮد( ﻧﻤﻲ داﻧﻢ ﮐﻪ ﺗﺤﻮﻻت روزﮔﺎر ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ ﻣﻦ و ﺷﻤﺎ ﭼﮕﻮﻧﻪ ﺧﻮاهﺪ ﺑﻮد )ﻳﻌﻨﻲ ﻣﻲ‬ ‫داﻧﻢ(‪ .‬ﺣﮑﻢ از ﺁن ﺧﺪا اﺳﺖ ﮐﻪ ﺑﻪ ﺣﻖ ﺑﻴﻦ اﻓﺮاد داوري ﺧﻮاهﺪ ﮐﺮد‪ .‬او ﺑﻬﺘﺮﻳﻦ ﺟﺪا ﮐﻨﻨﺪﻩ ﺣﻖ و ﺑﺎﻃﻞ اﺳﺖ )ﺧﻴﺮ‬ ‫اﻟﻔﺎﺻﻠﻴﻦ(‪ «.‬ﺳﭙﺲ اﻣﺎم رﺿﺎ)ﻋﻠﻴﻪ اﻟﺴﻼم( ﻋﻬﺪﻧﺎﻣﻪ را اﻣﻀﺎ ﻧﻤﻮد‪.‬‬ ‫‪3 .‬اﺑﻦ اﺑﻲ اﻟﺤﺪﻳﺪ در ﺟﻠﺪ اول ﺷﺮح ﻧﻬﺞ اﻟﺒﻼﻏﻪ ﺁوردﻩ اﺳﺖ‪ :‬ﺷﺨﺼﻲ در ﻣﺴﺠﺪ از ﺟﺎ ﺑﺮﺧﺎﺳﺖ و از‬ ‫اﻣﻴﺮاﻟﻤﺆﻣﻨﻴﻦ)ﻋﻠﻴﻪ اﻟﺴﻼم( ﭘﺮﺳﻴﺪ‪ :‬ﺑﮕﻮ ﺑﺒﻴﻨﻢ ﮐﻪ در هﺮ ﻃﺮف ﺳﺮ و ﺻﻮرت ﻣﻦ ﭼﻘﺪر ﻣﻮ وﺟﻮد دارد؟ ﺣﻀﺮت‬ ‫ﻓﺮﻣﻮد‪ :‬ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ ﺧﺪا)ﺻﻠﻲ اﷲ ﻋﻠﻴﻪ وﺁﻟﻪ( ﻣﺮا ﺧﺒﺮ دادﻩ اﺳﺖ ﮐﻪ در ﭘﺎي هﺮ‬ ‫ــــــــــــــــــــــــــــــــــ‬ ‫‪1 .‬ﺷﺮح ﻧﻬﺞ اﻟﺒﻼﻏﻪ اﺑﻦ اﺑﻲ اﻟﺤﺪﻳﺪ‪ ،‬ج ‪ ،6‬ص ‪ ;130‬ﻋﻮاﻣﻞ اﻟﻠﺌﺎﻟﻲ‪ ،‬ج ‪ ،4‬ص ‪ ;87‬اﻟﻐﺪﻳﺮ‪ ،‬ج ‪ ،10‬ص ‪;47‬‬ ‫ﺷﺒﻬﺎي ﭘﻴﺸﺎور‪ ،‬ص ‪» 911‬ﺳﺘﻘﺎﺗﻞ ﺑﻌﺪي اﻟﻨﺎﮐﺜﻴﻦ واﻟﻘﺎﺳﻄﻴﻦ واﻟﻤﺎرﻗﻴﻦ»‬ ‫ﺻﻔﺤﻪ ‪217‬‬ ‫ﻣﻮي ﺳﺮ ﺗﻮ‪ ،‬ﻣﻠﮑﻲ اﺳﺖ ﮐﻪ ﺗﻮ را ﻟﻌﻨﺖ ﻣﻲ ﮐﻨﺪ و در ﭘﺎي هﺮ ﻣﻮي ﺻﻮرت ﺗﻮ ﺷﻴﻄﺎﻧﻲ اﺳﺖ ﮐﻪ ﺗﻮ را ﻣﻲ ﻓﺮﻳﺒﺪ‪.‬‬ ‫در ﺧﺎﻧﻪ ﺗﻮ ﮔﻮﺳﺎﻟﻪ اي اﺳﺖ ﮐﻪ ﭘﺴﺮ ﭘﻴﻐﻤﺒﺮ را ﺧﻮاهﺪ ﮐﺸﺖ‪ .‬ﺳﺆال ﮐﻨﻨﺪﻩ‪ ،‬اﻧﺲ ﻧﺨﻌﻲ ﺑﻮد ﮐﻪ در ﺁن هﻨﮕﺎم ﻓﺮزﻧﺪش‬ ‫»ﺳﻨﺎن« ﮐﻮدﮐﻲ ﺑﻮد ﮐﻪ در ﺧﺎﻧﻪ ﺑﺎزي ﻣﻲ ﮐﺮد و در ﺳﺎل ‪ 61‬هﺠﺮي ﻗﺎﺗﻞ ﺣﺴﻴﻦ ﺑﻦ ﻋﻠﻲ)ﻋﻠﻴﻪ اﻟﺴﻼم( ﺑﻮد‪ .‬ﺑﺮﺧﻲ‬ ‫ﻧﻴﺰ ﮔﻔﺘﻪ اﻧﺪ ﮐﻪ ﺳﺆال ﮐﻨﻨﺪﻩ ﺳﻌﺪ ﺑﻦ اﺑﻴﻮﻗﺎص)‪ (1‬ﺑﻮدﻩ و ﭘﺴﺮش ﻋﻤﺮ ﺑﻮدﻩ ﮐﻪ ﻓﺮﻣﺎﻧﺪﻩ ﻟﺸﮑﺮ ﮐﺮﺑﻼ ﺷﺪ و اﻣﺎم‬ ‫ﺣﺴﻴﻦ)ﻋﻠﻴﻪ اﻟﺴﻼم(را ﺷﻬﻴﺪ ﮐﺮد‪.‬‬ ‫‪4 .‬اﻣﺎم اﺣﻤﺪ ﺣﻨﺒﻞ در ﻣﺴﻨﺪ و اﺑﻦ اﺑﻲ اﻟﺤﺪﻳﺪ در ﺟﻠﺪ اول ﺷﺮح ﻧﻬﺞ اﻟﺒﻼﻏﻪ ﺁوردﻩ اﻧﺪ‪ :‬روزي اﻣﺎم ﻋﻠﻲ)ﻋﻠﻴﻪ‬ ‫اﻟﺴﻼم( در دوران ﺧﻼﻓﺖ ﻇﺎهﺮي اش در ﻣﺴﺠﺪ ﮐﻮﻓﻪ ﻧﺸﺴﺘﻪ ﺑﻮد و اﺻﺤﺎب‪ ،‬دور اﻳﺸﺎن را ﮔﺮﻓﺘﻪ ﺑﻮدﻧﺪ‪ .‬ﺷﺨﺼﻲ‬ ‫ﮔﻔﺖ ﺧﺎﻟﺪ ﺑﻦ وﻟﻴﺪ ﻋﻮﻳﻄﻪ در وادي اﻟﻘﺮﺑﻲ از دﻧﻴﺎ رﻓﺘﻪ اﺳﺖ‪ .‬ﺣﻀﺮت ﻓﺮﻣﻮد‪» :‬او ﻧﻤﺮدﻩ اﺳﺖ و ﻧﺨﻮاهﺪ ﻣﺮد ﺗﺎ ﺁن‬ ‫ﮐﻪ ﺳﺮدار ﻟﺸﮑﺮ ﮔﻤﺮاهﻲ و ﺿﻼﻟﺖ ﺷﻮد و ﻋﻠﻤﺪار او ﺣﺒﻴﺐ ﻋﻤﺎر ﺧﻮاهﺪ ﺑﻮد‪ «.‬ﺟﻮاﻧﻲ از ﻣﻴﺎن ﺟﻤﻌﻴﺖ ﺻﺪا زد ﻳﺎ‬ ‫ﻋﻠﻲ! ﻣﻨﻢ ﺣﺒﻴﺐ ﺑﻦ ﻋﻤﺎر‪ ،‬ﮐﻪ از دوﺳﺘﺎن واﻗﻌﻲ و ﺻﻤﻴﻤﻲ ﺷﻤﺎ ﻣﻲ ﺑﺎﺷﻢ‪ .‬ﺣﻀﺮت ﻓﺮﻣﻮد‪» :‬دروغ ﻧﮕﻔﺘﻪ و ﻧﺨﻮاهﻢ‬ ‫ﮔﻔﺖ‪ .‬زﻣﺎﻧﻲ را ﻣﻲ ﺑﻴﻨﻢ ﮐﻪ ﺧﺎﻟﺪ‪ ،‬ﺳﺮدار ﻟﺸﮑﺮ ﮔﻤﺮاهﺎن اﺳﺖ و ﺗﻮ ﻋﻠﻤﺪار او هﺴﺘﻲ‪ .‬ﺳﭙﺲ اﻣﺎم اﺷﺎرﻩ ﺑﻪ ﺑﺎب اﻟﻔﻴﻞ‬ ‫ﻧﻤﻮدﻩ و ﮔﻔﺖ‪ :‬از اﻳﻦ در وارد ﻣﺴﺠﺪ ﻣﻲ ﺷﻮي و ﭘﺮدﻩ ﭘﺮﭼﻢ ﺗﻮ ﺑﻪ در ﻣﺴﺠﺪ ﮔﻴﺮ ﮐﺮدﻩ و ﭘﺎرﻩ ﺧﻮاهﺪ ﺷﺪ‪ «.‬ﺳﺎل هﺎ‬ ‫از اﻳﻦ ﻣﻮﺿﻮع ﮔﺬﺷﺖ و در زﻣﺎن ﺧﻼﻓﺖ ﻳﺰﻳﺪ‪ ،‬ﻋﺒﻴﺪاﷲ زﻳﺎد واﻟﻲ ﮐﻮﻓﻪ ﺷﺪ‪ .‬ﻟﺸﮑﺮ ﺑﺰرﮔﻲ را ﺑﻪ ﺟﻨﮓ و ﻣﻘﺎﺑﻠﻪ ﺑﺎ‬ ‫اﻣﺎم ﺣﺴﻴﻦ)ﻋﻠﻴﻪ اﻟﺴﻼم( ﻓﺮﺳﺘﺎد‪ .‬اﮐﺜﺮ هﻤﺎن ﻣﺮدﻣﻲ ﮐﻪ ﺁن روز در اﻃﺮاف ﻋﻠﻲ)ﻋﻠﻴﻪ اﻟﺴﻼم( ﻧﺸﺴﺘﻪ ﺑﻮدﻧﺪ و اﻳﻦ‬ ‫ﺧﺒﺮ را ﺷﻨﻴﺪﻩ ﺑﻮدﻧﺪ‪ ،‬در ﻣﺴﺠﺪ ﺣﺎﺿﺮ ﺑﻮدﻧﺪ ﮐﻪ ﺻﺪاي هﻠﻬﻠﻪ و هﻴﺎهﻮي ﻟﺸﮑﺮﻳﺎن ﺑﻠﻨﺪ ﺷﺪ‪ .‬ﺧﺎﻟﺪ ﺑﻦ وﻟﻴﺪ ﻋﻮﻳﻄﻪ‪،‬‬ ‫ﺳﺮدار ﻟﺸﮑﺮ ﮔﻤﺮاهﻲ و ﺿﻼﻟﺖ ﮐﻪ ﻋﺰم ﮐﺮﺑﻼ و ﺟﻨﮓ ﺑﺎ ﭘﺴﺮ ﭘﻴﻐﻤﺒﺮ را داﺷﺖ‪ ،‬ﺑﺮاي ﻣﺎﻧﻮر و ﻧﻤﺎﻳﺶ از ﺑﺎب اﻟﻔﻴﻞ‬ ‫وارد ﻣﺴﺠﺪ ﺷﺪ‪ .‬ﺑﻪ هﻨﮕﺎم ورود ﻋﻠﻤﺪار او‪ ،‬ﮐﻪ ﺣﺒﻴﺐ ﺑﻦ ﻋﻤﺎر ﺑﻮدﻩ‪ ،‬ﭘﺮدﻩ ﭘﺮﭼﻢ او ﺑﻪ در ﻣﺴﺠﺪ ﮔﺮﻓﺖ و ﭘﺎرﻩ ﺷﺪ‪.‬‬ ‫ﺁﻧﮕﺎﻩ ﻣﻨﺎﻓﻘﻴﻦ ﺑﻪ ﺣﻘﻴﻘﺖ ﻋﻠﻢ و ﺻﺪاﻗﺖ اﻣﻴﺮاﻟﻤﺆﻣﻨﻴﻦ)ﻋﻠﻴﻪ اﻟﺴﻼم( ﭘﻲ ﺑﺮدﻧﺪ‪.‬‬ ‫‪5 .‬ﺗﻤﺎﻣﻲ ﻧﻬﺞ اﻟﺒﻼﻏﻪ ﺣﮑﺎﻳﺖ از اﺧﺒﺎري ﻣﺜﻞ ﻏﻠﺒﻪ ﻣﻐﻮل هﺎ‪ ،‬ﺳﻠﻄﻨﺖ ﭼﻨﮕﻴﺰﺧﺎن‪،‬‬

‫ــــــــــــــــــــــــــــــــــ‬ ‫‪1 .‬ﻣﻤﮑﻦ اﺳﺖ هﺮ دوي ﺁن هﺎ ﻧﻴﺰ در دو ﻣﺠﻠﺲ ﻣﺨﺘﻠﻒ ﭼﻨﻴﻦ ﺳﺆاﻟﻲ را ﭘﺮﺳﻴﺪﻩ ﺑﺎﺷﻨﺪ‪.‬‬ ‫ﺻﻔﺤﻪ ‪218‬‬ ‫ﺣﺎﻻت ﺧﻠﻔﺎي ﺟﻮر و ﻃﺮز رﻓﺘﺎر ﺑﺎ ﺷﻴﻌﻴﺎن را ﭘﻴﺶ ﺑﻴﻨﻲ ﻧﻤﻮدﻩ ﮐﻪ هﻤﻪ ﺁن هﺎ در ﺻﻔﺤﺎت ‪ 208‬ﺗﺎ ‪ 211‬ﺟﻠﺪ اول‬ ‫ﻼ ﺑﻴﺎن ﺷﺪﻩ اﺳﺖ‪.‬‬ ‫ﺷﺮح ﻧﻬﺞ اﻟﺒﻼﻏﻪ اﺑﻦ اﺑﻲ اﻟﺤﺪﻳﺪ ﻣﻔﺼ ً‬ ‫‪6 .‬ﻋﻠﻲ)ﻋﻠﻴﻪ اﻟﺴﻼم( ﺑﻪ اهﻞ ﮐﻮﻓﻪ ﺧﺒﺮ داد ﮐﻪ ﺑﻪ زودي ﻣﻌﺎوﻳﻪ ﺑﺮ ﺁن هﺎ ﭼﻴﺮﻩ ﺷﺪﻩ و ﺁن هﺎ را ﺑﻪ ﺳﺐ و ﻟﻌﻦ‬ ‫اﻣﻴﺮاﻟﻤﺆﻣﻨﻴﻦ وادار ﻣﻲ ﮐﻨﺪ‪ .‬ﭘﺲ از ﺷﻬﺎدت اﻣﺎم ﻋﻠﻲ)ﻋﻠﻴﻪ اﻟﺴﻼم(‪ ،‬ﻣﻌﺎوﻳﻪ ﺑﺮ ﮐﻮﻓﻪ ﻣﺴﺘﻮﻟﻲ ﺷﺪو ﻣﺮدم را ﺑﻪ ﺳﺐ و‬ ‫ﻟﻌﻦ اﻣﻴﺮاﻟﻤﺆﻣﻨﻴﻦ)ﻋﻠﻴﻪ اﻟﺴﻼم( و ﺗﺒﺮي ﺟﺴﺘﻦ از اﻳﺸﺎن اﻣﺮ ﻣﻲ ﮐﺮد‪ .‬اﻳﻦ ﮐﺎر ﺗﺎ هﺸﺘﺎد ﺳﺎل اداﻣﻪ داﺷﺖ و ﺣﺘﻲ در‬ ‫ﺧﻄﺒﻪ هﺎي ﻧﻤﺎز و ﻣﻨﺎﺑﺮ‪ ،‬اﻳﺸﺎن را ﺳﺐ ﮐﺮدﻩ و ﻟﻌﻨﺖ ﻣﻲ ﻓﺮﺳﺘﺎدﻧﺪ‪ .‬ﺗﺎ اﻳﻦ ﮐﻪ در زﻣﺎن ﺧﻼﻓﺖ ﻋﻤﺮ ﺑﻦ ﻋﺒﺪ اﻟﻌﺰﻳﺰ‪،‬‬ ‫اﻳﻦ ﻋﻤﻞ ﻗﺒﻴﺢ ﻣﻤﻨﻮع ﺷﺪ‪.‬‬ ‫‪7 .‬ﻗﺒﻞ از وﻗﻮع ﺟﻨﮓ ﻧﻬﺮوان ﮐﻪ ﺑﺎ ﺧﻮارج اﺗﻔﺎق اﻓﺘﺎد‪ ،‬اﻣﺎم ﺧﺒﺮ ﻗﺘﻞ ﺗﺰﻣﻠﻪ‪ ،‬رﺋﻴﺲ ﻓﺮﻗﻪ ﺧﻮارج ﮐﻪ ﻣﻌﺮوف ﺑﻪ‬ ‫ذواﻟﺜﺪﻳﻪ ﺑﻮد را داد‪ .‬اﻳﺸﺎن ﻓﺮﻣﻮدﻧﺪ‪ :‬ﮐﻪ در اﻳﻦ ﺟﻨﮓ ﺑﻴﺶ از دﻩ ﻧﻔﺮ ﻧﺠﺎت ﭘﻴﺪا ﻧﻤﻲ ﮐﻨﻨﺪ و ﺑﻴﺶ از دﻩ ﻧﻔﺮ از‬ ‫ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن ﮐﺸﺘﻪ ﻧﻤﻲ ﺷﻮد‪ .‬ﺑﻌﺪهﺎ ﺗﻤﺎﻣﻲ ﻓﺮﻣﺎﻳﺸﺎت اﻳﺸﺎن ﻋﻴﻨًﺎ ﺑﻪ وﻗﻮع ﭘﻴﻮﺳﺖ‪.‬‬ ‫‪8 .‬اﺑﻦ اﺛﻴﺮ در ﺟﻠﺪ ﭼﻬﺎرم اﺳﺪ اﻟﻐﺎﺑﺔ ﻧﻘﻞ ﻧﻤﻮدﻩ‪ :‬زﻣﺎﻧﻲ ﮐﻪ ﻋﺒﺪ اﻟﺮﺣﻤﻦ ﺑﻦ ﻣﻠﺠﻢ ﻣﺮادي ﺑﻪ ﺣﻀﻮر اﻣﺎم ﻋﻠﻲ)ﻋﻠﻴﻪ‬ ‫اﻟﺴﻼم( رﺳﻴﺪ در ﺣﻀﻮر اﺻﺤﺎب‪ ،‬زﺑﺎن ﺑﻪ ﻣﺪح ﺁن ﺣﻀﺮت ﮔﺸﻮد و ﺑﺎ زﺑﺎن ﺷﻌﺮ ﮔﻔﺖ‪ :‬ﺧﺪاوﻧﺪ ﺗﻮ را ﺑﻪ اﻣﺎﻣﺖ‬ ‫ﺧﻠﻖ ﺑﺮﮔﺰﻳﺪﻩ‪ ،‬و ﺗﻮ ﺑﺮي و ﺧﺎﻟﺺ از ﻋﻴﺐ و ﻧﻘﺼﻲ‪ ،‬ﺗﻮ ﺻﺎﺣﺐ ﺟﻮد و ﺳﺨﺎﻳﻲ و‪ ....‬ﺟﻤﻴﻊ اﺻﺤﺎب از ﮐﺜﺮت ﻋﻼﻗﻪ‬ ‫اﺑﻦ ﻣﻠﺠﻢ ﺑﻪ اﻣﺎم ﻋﻠﻲ)ﻋﻠﻴﻪ اﻟﺴﻼم( و ﻧﻴﺰ از زﺑﺎن ﺷﻴﻮاي او ﻣﺘﻌﺠﺐ ﺷﺪﻩ و اﻧﮕﺸﺖ ﺣﻴﺮت ﺑﻪ دهﺎن ﮔﺮﻓﺘﻨﺪ‪ .‬وﻟﻲ اﻣﺎم‬ ‫در ﭘﺎﺳﺦ وي و ﺑﺎ زﺑﺎن ﺷﻌﺮ ﮔﻔﺖ‪ :‬ﻣﻦ ﺗﻮ را ﻧﺼﻴﺤﺖ ﻣﻲ ﮐﻨﻢ ﮐﻪ ﻋﻠﻨًﺎ و ﺁﺷﮑﺎرا از دوﺳﺘﺎن ﻣﻦ ﺑﺎﺷﻲ ﺣﺎل ﺁن ﮐﻪ از‬ ‫دﺷﻤﻨﺎن ﻣﻦ ﺑﺎﺷﻲ‪ .‬ﻣﻦ زﻧﺪﮔﺎﻧﻲ ﺗﻮ را ﻣﻲ ﺧﻮاهﻢ و ﺗﻮ ﻣﺮگ و ﮐﺸﺘﻦ ﻣﺮا ﻣﻲ ﺧﻮاهﻲ‪ .‬ﺗﻮ اي ﻏﺪّار ﻇﺎهﺮ دوﺳﺖ‪ ،‬از‬ ‫ﻗﺒﻴﻠﻪ ﻣﺮادي هﺴﺘﻲ‪ .‬ﻋﺒﺪ اﻟﺮﺣﻤﻦ ﮔﻔﺖ‪ :‬ﻣﺜﻞ اﻳﻦ ﮐﻪ اﺳﻢ ﻣﺮا ﺷﻨﻴﺪﻩ اي و از ﻣﻦ ﺧﻮﺷﺘﺎن ﻧﻤﻲ ﺁﻳﺪ‪ .‬اﻣﺎم ﮔﻔﺖ‪ :‬ﻧﻪ‪ ،‬ﺑﻪ‬ ‫وﺿﻮح و ﺁﺷﮑﺎرا ﻣﻲ ﺑﻴﻨﻢ ﮐﻪ ﺗﻮ ﻗﺎﺗﻞ ﻣﻨﻲ و ﻣﺤﺎﺳﻨﻢ را ﺑﻪ ﺧﻮن ﺳﺮم ﺧﻀﺎب ﺧﻮاهﻲ ﮐﺮد‪ .‬اﺑﻦ ﻣﻠﺠﻢ ﮔﻔﺖ‪ :‬اﮔﺮ ﭼﻨﻴﻦ‬ ‫اﺳﺖ ﭘﺲ دﺳﺘﻮر دهﻴﺪ ﺗﺎ ﻣﺮا ﺑﻪ ﻗﺘﻞ ﺑﺮﺳﺎﻧﻨﺪ‪ .‬ﺣﻀﺎر ﻧﻴﺰ ﭼﻨﻴﻦ ﺗﻘﺎﺿﺎﻳﻲ را ﻧﻤﻮدﻧﺪ‪ .‬اﻣﺎم در ﭘﺎﺳﺦ ﮔﻔﺖ‪ :‬دﻳﻨﻢ اﺟﺎزﻩ‬ ‫ﻗﺼﺎص ﻗﺒﻞ از ﺟﻨﺎﻳﺖ را ﺑﻪ ﻣﻦ ﻧﻤﻲ دهﺪ‪.‬‬ ‫‪9‬ـ ﻓﺨﺮ اﻟﺪﻳﻦ ﻃﺮﻳﺤﻲ ﻧﺠﻔﻲ در ﮐﺘﺎب ﻣﻌﺮوف »ﻣﺠﻤﻊ اﻟﺒﺤﺮﻳﻦ« ﮐﻪ ﺑﻴﺶ از ﺳﻴﺼﺪ‬ ‫ﺻﻔﺤﻪ ‪219‬‬ ‫ﺳﺎل ﭘﻴﺶ ﺗﺎﻟﻴﻒ ﺷﺪﻩ اﺳﺖ درﺑﺎرﻩ ﻟﻐﺖ »ﮐﻮﮐﺐ« از اﻣﻴﺮاﻟﻤﺆﻣﻨﻴﻦ)ﻋﻠﻴﻪ اﻟﺴﻼم( ﭼﻨﻴﻦ ﻧﻘﻞ ﻣﻲ ﮐﻨﺪ‪» :‬اﻳﻦ ﺳﺘﺎرﮔﺎن ﮐﻪ‬ ‫در ﺁﺳﻤﺎﻧﻨﺪ‪ ،‬ﺷﻬﺮهﺎﻳﻲ هﺴﺘﻨﺪ ﻣﺜﻞ ﺷﻬﺮهﺎي روي زﻣﻴﻦ‪)1)«.‬‬ ‫‪10‬ـ ﻧﻘﻞ ﮐﺮدﻩ اﻧﺪ‪ :‬وﻗﺘﻲ رﻳﺤﺎﻧﻪ رﺳﻮل اﷲ اﻣﺎم ﺣﺴﻴﻦ)ﻋﻠﻴﻪ اﻟﺴﻼم( ﺑﻪ دﻧﻴﺎ ﺁﻣﺪ‪ ،‬ﻣﺮدم ﮔﺮوﻩ ﮔﺮوﻩ ﺑﺮ ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ‬ ‫ﺧﺪا)ﺻﻠﻲ اﷲ ﻋﻠﻴﻪ وﺁﻟﻪ( وارد ﻣﻲ ﺷﺪﻧﺪ و ﺑﻪ ﺁن ﺣﻀﺮت ﺗﺒﺮﻳﮏ ﻣﻲ ﮔﻔﺘﻨﺪ‪ .‬ﺷﺨﺼﻲ در ﻣﻴﺎن ﺟﻤﻌﻴﺖ ﺑﻪ اﻳﺸﺎن ﮔﻔﺖ‪:‬‬ ‫ﻳﺎ رﺳﻮل اﷲ! اﻣﺮوز از اﻣﺎم ﻋﻠﻲ)ﻋﻠﻴﻪ اﻟﺴﻼم( اﻣﺮ ﻋﺠﻴﺒﻲ دﻳﺪم‪ .‬وﻗﺘﻲ ﺧﻮاﺳﺘﻴﻢ ﺑﺮاي ﺗﺒﺮﻳﮏ ﺧﺪﻣﺘﺘﺎن ﺑﺮﺳﻴﻢ‪،‬‬ ‫ﻋﻠﻲ)ﻋﻠﻴﻪ اﻟﺴﻼم( ﻣﺎ را ﻣﻨﻊ ﮐﺮد و ﮔﻔﺖ‪ :‬ﻳﮑﺼﺪ و ﺑﻴﺴﺖ هﺰار ﻓﺮﺷﺘﻪ از ﺁﺳﻤﺎن ﻧﺎزل ﺷﺪﻩ اﻧﺪ و در ﺣﻀﻮر‬ ‫ﭘﻴﻐﻤﺒﺮ)ﺻﻠﻲ اﷲ ﻋﻠﻴﻪ وﺁﻟﻪ( ﻣﻲ ﺑﺎﺷﻨﺪ‪ .‬ﻣﺎ ﻣﺘﻌﺠﺐ ﺷﺪﻳﻢ ﮐﻪ ﻋﻠﻲ)ﻋﻠﻴﻪ اﻟﺴﻼم( ﭼﮕﻮﻧﻪ از ﺷﻤﺎر اﻳﻦ ﻓﺮﺷﺘﮕﺎن ﺁﮔﺎﻩ‬

‫اﺳﺖ‪ .‬ﺁﻳﺎ ﺷﻤﺎ ﺑﻪ اﻳﺸﺎن ﭼﻴﺰي ﻓﺮﻣﻮدﻩ اﻳﺪ؟ ﭘﻴﻐﻤﺒﺮ)ﺻﻠﻲ اﷲ ﻋﻠﻴﻪ وﺁﻟﻪ( ﺗﺒﺴﻤﻲ ﻧﻤﻮدﻩ‪ ،‬از ﻋﻠﻲ)ﻋﻠﻴﻪ اﻟﺴﻼم( ﭘﺮﺳﻴﺪ‪:‬‬ ‫ﭼﮕﻮﻧﻪ ﺗﻌﺪاد ﻓﺮﺷﺘﮕﺎن را ﺷﻤﺮدي؟ ﺣﻀﺮت ﻓﺮﻣﻮد‪ :‬ﻣﻼﺋﮑﻲ ﮐﻪ ﺑﺮ ﺷﻤﺎ وارد ﻣﻲ ﺷﺪﻧﺪ و ﺳﻼم ﻣﻲ ﮐﺮدﻧﺪ‪ ،‬هﺮ ﮐﺪام‬ ‫ﺑﺎ زﺑﺎﻧﻲ و ﻟﻐﺘﻲ ﺑﺎ ﺷﻤﺎ ﺻﺤﺒﺖ ﻣﻲ ﮐﺮدﻧﺪ‪ .‬ﻣﻦ ﺁن ﻟﻐﺖ هﺎ را ﺷﻤﺮدم و دﻳﺪم ﮐﻪ ﺑﺎ ﻳﮑﺼﺪ و ﺑﻴﺴﺖ هﺰار ﻟﻐﺖ ﺑﺎ ﺷﻤﺎ‬ ‫ﺻﺤﺒﺖ ﮐﺮدﻩ اﻧﺪ‪ ،‬ﭘﺲ ﺁﻣﺎر ﻓﺮﺷﺘﮕﺎن را درﻳﺎﻓﺘﻢ‪ .‬ﺁﻧﮕﺎﻩ ﺣﻀﺮت رﺳﻮل)ﺻﻠﻲ اﷲ ﻋﻠﻴﻪ وﺁﻟﻪ( ﻓﺮﻣﻮد‪» :‬ﺧﺪاوﻧﺪ ﻋﻠﻢ و‬ ‫ﺣﻠﻢ ﺗﻮ را زﻳﺎد ﮐﻨﺪ ﻳﺎ اﺑﺎاﻟﺤﺴﻦ‪)2)«.‬‬ ‫ــــــــــــــــــــــــــــــــــ‬ ‫‪1 .‬ﻣﺠﻤﻊ اﻟﺒﺤﺮﻳﻦ‪ ،‬ج ‪ ،4‬ص‪ ; 59‬ﻣﺴﺘﺪرﮎ اﻟﺒﺤﺎر‪ ،‬ج ‪ ،9‬ص‪ ; 20‬ﺷﺒﻬﺎي ﭘﻴﺸﺎور ﺻﺺ‪ 951‬و ‪» 958‬هﺬﻩ‬ ‫اﻟﻨﺠﻮم اﻟﺘﻲ ﻓﻲ اﻟﺴﻤﺎء ﻣﺪاﺋﻦ ﻣﺜﻞ اﻟﻤﺪاﺋﻦ اﻟّﺘﻲ ﻓﻲ اﻷرض‪».‬‬ ‫‪2 .‬ﻣﻨﺎﻗﺐ ﺁل اﺑﻲ ﻃﺎﻟﺐ‪ ،‬ج ‪ ،1‬ص‪ ; 331‬ﺑﺤﺎر اﻻﻧﻮار‪ ،‬ج ‪ ،40‬ص‪ ; 171‬ﺷﺒﻬﺎي ﭘﻴﺸﺎور‪ ،‬ص‪» 961‬زادﮎ اﷲ‬ ‫ﻋﻠﻤًﺎ و ﺣﻠﻤًﺎ ﻳﺎ أﺑﺎ اﻟﺤﺴﻦ‪».‬‬ ‫ﺻﻔﺤﻪ ‪220‬‬

‫ﺳﺠﺪﻩ ي ﺷﻴﻌﻴﺎن ﺑﺮ ﻣُﻬﺮ و ﺗﺮﺑﺖ‬ ‫ﭘﺮﺳﺶ‪ :‬ﭼﺮا ﺷﻴﻌﻴﺎن ﺑﺮ ﻣﻬﺮ و ﺗﺮﺑﺖ ﺳﺠﺪﻩ ﻣﻲ ﮐﻨﻨﺪ؟‬

‫ض ﻣﺴﺠﺪًا وﻃﻬﻮرًا; زﻣﻴﻦ‬ ‫ﺟ ِﻌﻠَﺖ ﻟﻲ اﻷر ُ‬ ‫ﭘﺎﺳﺦ‪ :‬ﺑﺨﺎري در ﺻﺤﻴﺢ از ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ)ﺻﻠﻲ اﷲ ﻋﻠﻴﻪ وﺁﻟﻪ( ﻧﻘﻞ ﻣﻲ ﮐﻨﺪ‪ُ :‬‬ ‫ﺳﺠﺪﮔﺎﻩ و ﻣﺎﻳﻪ ﭘﺎﮐﻴﺰﮔﻲ ﺑﺮاي ﻣﻦ ﮔﺮدﻳﺪﻩ اﺳﺖ‪)1).‬‬ ‫ﺳﺠﺪﻩ ﮐﺮدن ﻳﻌﻨﻲ ﺻﻮرت روي زﻣﻴﻦ ﮔﺬاردن‪ ،‬ﺁن هﻢ زﻣﻴﻦ ﭘﺎﮎ‪ .‬ﻟﺬا ﺷﻴﻌﻴﺎن ﺑﻪ ﺗﺎﺳﻲ از ﭘﻴﻐﻤﺒﺮ ﺧﻮد ﮐﻪ ﺳﺠﺪﻩ ﺑﺮ‬ ‫زﻣﻴﻦ را واﺟﺐ ﻣﻲ داﻧﻨﺪ‪ ،‬ﺑﺮ زﻣﻴﻦ ﺳﺠﺪﻩ ﻣﻲ ﮐﻨﻨﺪ‪.‬‬ ‫ﺑﻪ دﻟﻴﻞ ﺁن ﮐﻪ اﻏﻠﺐ ﺧﺎﻧﻪ هﺎ‪ ،‬ﻣﻨﺎزل و ﻣﺴﺎﺟﺪ‪ ،‬ﻣﻔﺮوش ﻣﻲ ﺑﺎﺷﺪ و دﺳﺘﺮﺳﻲ ﺑﻪ زﻣﻴﻦ ﺁﺳﺎن ﻧﻴﺴﺖ و از ﻃﺮﻓﻲ ﺟﻤﻊ‬ ‫ﮐﺮدن ﻓﺮش هﺎ در وﻗﺖ ﻧﻤﺎز ﻣﻤﮑﻦ و ﻣﻘﺪور ﻧﻤﻲ ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﻟﺬا ﺷﻴﻌﻴﺎن ﻗﻄﻌﺎﺗﻲ از زﻣﻴﻦ و ﺧﺎﮎ ﭘﺎﮎ را ﮐﻪ ﻣﻬﺮ ﻳﺎ‬ ‫ﺗﺮﺑﺖ ﻧﺎﻣﻴﺪﻩ ﻣﻲ ﺷﻮد ﺑﺎ ﺧﻮد هﻤﺮاﻩ دارﻧﺪ ﺗﺎ ﺑﺮاي ﺳﺠﺪﻩ ﮐﺮدن ﺑﻪ زﺣﻤﺖ ﻧﻴﻔﺘﻨﺪ‪ .‬ﺑﻨﺎﺑﺮاﻳﻦ ﺷﻴﻌﻴﺎن هﻤﻮارﻩ ﻣﻬﺮي را‬ ‫ﺑﻪ ﻧﻴﺖ ﻗﻄﻌﻪ اي از زﻣﻴﻦ هﻤﺮاﻩ دارﻧﺪ ﺗﺎ ﺑﺘﻮاﻧﻨﺪ ﻣﻄﺎﺑﻖ دﺳﺘﻮر ﻗﺮﺁن ﻣﺠﻴﺪ ﺳﺠﺪﻩ ﻧﻤﺎﻳﻨﺪ‪ .‬اﻳﻦ ﻗﻄﻌﻪ از زﻣﻴﻦ‪ ،‬ﺁن ﻃﻮر‬ ‫ﮐﻪ ﻣﻐﺮﺿﺎن ﺑﺮ ﺿﺪ ﺷﻴﻌﻴﺎن ﺗﺒﻠﻴﻎ ﻣﻲ ﮐﻨﻨﺪ ﺑﻪ ﻧﻴﺖ ﺑﺖ ﻧﻤﻲ ﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬ ‫اﺧﺒﺎري از اهﻞ ﺑﻴﺖ ﻃﻬﺎرت رﺳﻴﺪﻩ اﺳﺖ ﮐﻪ ﺳﺠﺪﻩ ﺑﺮ ﺗﺮﺑﺖ ﭘﺎﮎ ﺣﺴﻴﻦ ﮐﻪ ﺑﻪ ﺧﺎﮎ ﮐﺮﺑﻼ ﻣﻌﺮوف اﺳﺖ‪ ،‬ﻣﻮﺟﺐ‬ ‫ﻓﻀﻴﻠﺖ ﺑﻴﺸﺘﺮ و ﺛﻮاب زﻳﺎدﺗﺮ ﻣﻲ ﺷﻮد‪ .‬ﺑﺪﻳﻬﻲ اﺳﺖ ﮐﻪ ﺳﺠﺪﻩ ﺑﺮ ﺗﺮﺑﺖ ﮐﺮﺑﻼ ﻣﺴﺘﺤﺐ اﺳﺖ و واﺟﺐ ﻧﻴﺴﺖ‪ .‬در‬ ‫ﻣﻮرد اهﻤﻴﺖ ﺧﺎﮎ ﮐﺮﺑﻼ‪ ،‬ﺟﻼل اﻟﺪﻳﻦ ﺳﻴﻮﻃﻲ در ﺧﺼﺎﺋﺺ اﻟﮑﺒﺮي از ام ﺳﻠﻤﻪ و ﻧﻴﺰ ﻋﺎﻳﺸﻪ ﻧﻘﻞ ﻣﻲ ﮐﻨﺪ‪» :‬دﻳﺪم‬ ‫ﺣﺴﻴﻦ)ﻋﻠﻴﻪ اﻟﺴﻼم(در ﺁﻏﻮش ﺟﺪش رﺳﻮل اﷲ)ﺻﻠﻲ اﷲ ﻋﻠﻴﻪ وﺁﻟﻪ( ﻧﺸﺴﺘﻪ اﺳﺖ و ﺧﺎﮎ ﺳﺮخ رﻧﮕﻲ در دﺳﺖ ﺁن‬ ‫ﺣﻀﺮت ﻣﻲ ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ﺁن ﺣﻀﺮت ﺁن ﺧﺎﮎ را ﻣﻲ ﺑﻮﺳﺪ و ﻣﻲ ﮔﺮﻳﺪ‪ .‬ام ﺳﻠﻤﻪ ﭘﺮﺳﻴﺪ ﻳﺎ رﺳﻮل اﷲ! اﻳﻦ ﺧﺎﮎ ﭼﻴﺴﺖ؟‬ ‫اﻳﺸﺎن ﻓﺮﻣﻮد‪ :‬ﺟﺒﺮﺋﻴﻞ ﻣﺮا ﺧﺒﺮ دادﻩ اﺳﺖ ﮐﻪ ﺣﺴﻴﻨﻢ را در ﺳﺮزﻣﻴﻦ ﻋﺮاق ﻣﻲ ﮐﺸﻨﺪ‪ .‬اﻳﻦ ﺧﺎﮎ را از ﺁﻧﺠﺎ ﺑﺮاﻳﻢ‬ ‫ﺁوردﻩ اﺳﺖ‪ ،‬و ﻣﻦ ﺑﺮ ﻣﺼﺎﻳﺐ ﺣﺴﻴﻨﻢ ﮔﺮﻳﻪ ﻣﻲ ﮐﻨﻢ‪ .‬ﺳﭙﺲ ﺗﺮﺑﺖ را ﺑﻪ ام ﺳﻠﻤﻪ داد و ﻓﺮﻣﻮد‪ :‬ﭼﻮن دﻳﺪي اﻳﻦ ﺧﺎﮎ ﺑﻪ‬ ‫ﺧﻮن ﺗﺒﺪﻳﻞ‬

‫ــــــــــــــــــــــــــــــــــ‬ ‫‪1 .‬ﮐﺘﺎب اﻟﺼﻼة‪ ،‬ص‪91‬‬ ‫ﺻﻔﺤﻪ ‪221‬‬ ‫ﺷﺪ‪ ،‬ﭘﺲ ﺑﺪان ﮐﻪ ﺣﺴﻴﻨﻢ را ﮐﺸﺘﻪ اﻧﺪ‪ .‬ام ﺳﻠﻤﻪ ﺁن ﺧﺎﮎ را در ﺷﻴﺸﻪ اي ﻧﮕﺎﻩ داﺷﺖ ﺗﺎ در ﻇﻬﺮ روز ﻋﺎﺷﻮراي ﺳﺎل‬ ‫‪ 61‬هﺠﺮي‪ ،‬ﺁن ﺧﺎﮎ ﺑﻪ ﺧﻮن ﺗﺒﺪﻳﻞ ﺷﺪ و ام ﺳﻠﻤﻪ درﻳﺎﻓﺖ ﮐﻪ ﺣﺴﻴﻦ را ﺑﻪ ﺷﻬﺎدت رﺳﺎﻧﺪﻩ اﻧﺪ»‪.‬‬ ‫ﺑﺮ اﻳﻦ اﺳﺎس‪ ،‬اﻋﺘﻘﺎد ﺷﻴﻌﻴﺎن ﮐﻪ ﮔﺮﻓﺘﻪ از ﻧﺺ ﻗﺮﺁن و ﺳﻨﺖ ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ و ﺗﻮﺿﻴﺤﺎت اﺋﻤﻪ ﻣﻌﺼﻮﻣﻴﻦ )ﻋﺘﺮت ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ و‬ ‫ﺛﻘﻞ اﺻﻐﺮ( اﺳﺖ‪ ،‬ﺳﺠﺪﻩ ﺑﺮ وﺟﻪ اﻻرض اﺳﺖ‪ ،‬ﻳﻌﻨﻲ ﺧﻮد زﻣﻴﻦ و هﺮﭼﻪ ﻣﺼﺪاق زﻣﻴﻦ ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﻣﺎﻧﻨﺪ ﺳﻨﮓ ﺑﺸﺮط ﺁن‬ ‫ﮐﻪ ﻧﻈﻴﺮ ﻃﻼ و ﻧﻘﺮﻩ )و ﺳﺎﻳﺮ ﻓﻠﺰات و ﺳﻨﮕﻬﺎي ﻗﻴﻤﺘﻲ( ﻣﻌﺪﻧﻲ ﻧﺒﺎﺷﺪ و ﭼﻴﺰهﺎﻳﻲ ﮐﻪ از زﻣﻴﻦ ﻣﻲ روﻳﺪ‪) ،‬ﺑﺸﺮط ﺁن‬ ‫ﮐﻪ ﺧﻮراﮐﻲ و ﭘﻮﺷﺎﮐﻲ ﻧﻈﻴﺮ ﭘﻨﺒﻪ ﻧﺒﺎﺷﺪ(‪ .‬ﻟﺬا ﺑﻬﺘﺮ اﺳﺖ ﺳﺠﺪﻩ ﺑﺮ ﺧﺎﮎ ﮐﻨﺪ و ﻓﺮش و ﺁﺳﻔﺎﻟﺖ )ﻗﻴﺮ( و ﻧﻈﺎﻳﺮ ﺁن هﺎ‬ ‫ﭼﻮن از ﻣﻮاد ﻣﻌﺪﻧﻲ اﺳﺖ ﻧﻤﻲ ﺗﻮان ﺑﺮ ﺁن ﺳﺠﺪﻩ ﮐﺮد‪.‬‬ ‫ﺳﺠﺪﻩ ﺑﺮ ﺧﺎﮎ ﮐﺮﺑﻼ )ﺑﺎ ﺣﮑﻤﺖ هﺎﻳﻲ ﮐﻪ اﺋﻤﻪ ﻓﺮﻣﻮدﻩ اﻧﺪ( ﻓﻀﻴﻠﺖ ﺑﻴﺸﺘﺮي دارد‪ ،‬ﭼﻮن ﺷﻬﺎدت اﻣﺎم ﺣﺴﻴﻦ ﻧﻤﻮﻧﻪ‬ ‫ﮐﺎﻣﻞ ﺑﻨﺪﮔﻲ اﺳﺖ و در ﮐﺮﺑﻼ ﺳﺮ ﺑﻪ ﺧﺎﮎ ﺑﻨﺪﮔﻲ ﻧﻬﺎد‬ ‫و در اﻳﻦ راﻩ ﺧﻮن او ﺑﺮ زﻣﻴﻦ رﻳﺨﺘﻪ ﺷﺪ‪ .‬ﻟﺬا ﺳﺠﺪﻩ ﺑﺮ ﺧﺎﮎ ﮐﺮﺑﻼ ﻧﻪ ﺗﻨﻬﺎ ﺷﺮﮎ‬ ‫ﻧﻴﺴﺖ‪ ،‬ﺑﻠﮑﻪ ﺗﻮﺣﻴﺪ ﮐﺎﻣﻞ اﺳﺖ و ﺳﺠﺪﻩ ﺑﺮاي اﻣﺎم ﺣﺴﻴﻦ ﻧﻴﺴﺖ‪ ،‬ﺳﺠﺪﻩ ﺑﺮ ﺑﻬﺘﺮﻳﻦ‬ ‫ﺧﺎﮎ اﺳﺖ ﺑﺮاي ﺧﺪا‪ .‬اﮔﺮ ﺳﺠﺪﻩ ﺑﺮ ﺗﺮﺑﺖ اﻣﺎم ﺣﺴﻴﻦ ﺷﺮﮎ ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﺳﺠﺪﻩ ﻣﻼﺋﮑﻪ ﺑﺮ ﺧﺎﮎ ﺁدم هﻢ ﺷﺮﮎ اﺳﺖ‪ .‬در‬ ‫ﺣﺎﻟﻲ ﮐﻪ ﺧﺪاوﻧﺪ هﺮﮔﺰ دﺳﺘﻮر ﺑﻪ ﺷﺮﮎ ﻧﻤﻲ دهﺪ‪ ،‬ﺑﻠﮑﻪ ﺑﻪ ﺗﻮﺣﻴﺪ ﮐﺎﻣﻞ دﺳﺘﻮر ﻣﻲ دهﺪ‪ .‬ﺷﻴﻄﺎن ﮐﻪ ﻇﺮﻓﻴﺖ ﺗﻮﺣﻴﺪ‬ ‫ﮐﺎﻣﻞ را ﻧﺪاﺷﺖ‪ ،‬ﺳﺠﺪﻩ ﻧﮑﺮد‪ .‬ﻟﺬا ﺳﺠﺪﻩ ﻣﺎ‪ ،‬ﺳﺠﺪﻩ ﺑﺮ ﺧﺎﮎ ﮐﺎﻣﻠﺘﺮﻳﻦ ﺧﻠﻴﻔﻪ ﺧﺪا در زﻣﺎن ﺧﻮد و ﺑﻪ اﻣﺮ ﺧﺪا و ﺑﺮاي‬ ‫ﺧﺪا اﺳﺖ‪.‬‬ ‫ﺷﻮاهﺪي از ﻓﻌﻞ ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ و ﺻﺤﺎﺑﻪ‬ ‫ﻣﺴﻠﻢ در ﺻﺤﻴﺢ ﺧﻮد ﺑﻪ ﺳﻨﺪ ﺻﺤﻴﺢ از اﻧﺲ رواﻳﺖ ﮐﺮدﻩ اﺳﺖ ﮐﻪ ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ)ﺻﻠﻲ اﷲ ﻋﻠﻴﻪ وﺁﻟﻪ( ﻗﻄﻌﻪ ﺣﺼﻴﺮي داﺷﺖ‬ ‫ﺑﻨﺎم ﺧﻤﺮﻩ و ﺑﺮ ﺁن ﻧﻤﺎز ﻣﻲ ﺧﻮاﻧﺪ‪)1).‬‬ ‫در ﺳﻨﻦ اﻟﮑﺒﺮي از ﺟﺎﺑﺮ ﺑﻦ ﻋﺒﺪاﷲ اﻧﺼﺎري ﻧﻘﻞ ﻣﻲ ﮐﻨﺪ‪ :‬ﻧﻤﺎز ﻇﻬﺮ را ﺑﺎ ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ‬ ‫ــــــــــــــــــــــــــــــــــ‬ ‫‪1 .‬ﺻﺤﻴﺢ ﻣﺴﻠﻢ ‪ ،1‬ص‪ ; 101‬ﻣﺠﻤﻊ اﻟﺰواﺋﺪ ‪ ،2‬ص‪57‬‬ ‫ﺻﻔﺤﻪ ‪222‬‬ ‫ﻣﻲ ﺧﻮاﻧﺪم ﭘﺲ ﻣﺸﺘﻲ از ﺳﻨﮓ رﻳﺰﻩ و ﺷﻦ از زﻣﻴﻦ ﺑﺮ ﻣﻲ داﺷﺘﻢ‪ ،‬ﺗﺎ ﺧﻨﮏ ﺷﻮد و ﺑﺮ ﺁن ﺳﺠﺪﻩ ﻣﻲ ﮐﺮدم‪)1).‬‬ ‫در ﺳﻨﻦ ﺑﻴﻬﻘﻲ از ﺻﺎﻟﺢ ﺳﺒﺎﺑﻲ ﻧﻘﻞ ﻣﻲ ﮐﻨﺪ‪ :‬ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ ﺷﺨﺼﻲ را در ﺣﺎل ﺳﺠﺪﻩ ﮐﻨﺎر ﺧﻮد ﻣﺸﺎهﺪﻩ ﻓﺮﻣﻮد ﮐﻪ ﺑﺮ ﭘﻴﺸﺎﻧﻲ‬ ‫ﺧﻮد دﺳﺘﺎري ﺑﺴﺘﻪ ﺑﻮد‪ .‬ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ)ﺻﻠﻲ اﷲ ﻋﻠﻴﻪ وﺁﻟﻪ( ﻋﻤﺎﻣﻪ را از ﭘﻴﺸﺎﻧﻲ وي ﮐﻨﺎر زد‪)2).‬‬

‫در هﻤﺎن ﮐﺘﺎب از ﻋﻴﺎض ﺑﻦ ﻋﺒﺪاﷲ ﻗﺮﺷﻲ ﻧﻘﻞ ﻣﻲ ﮐﻨﺪ‪ :‬ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ ﺧﺪا ﻣﺮدي را در ﺣﺎل ﺳﺠﺪﻩ دﻳﺪ ﮐﻪ ﺑﺮ ﮔﻮﺷﻪ ﻋﻤﺎﻣﻪ‬ ‫ﺧﻮد ﺳﺠﺪﻩ ﻣﻲ ﮐﻨﺪ ﭘﺲ ﺑﺎ دﺳﺖ اﺷﺎرﻩ ﮐﺮد دﺳﺘﺎر ﺧﻮد را ﺑﺮدار و ﺑﻪ ﭘﻴﺸﺎﻧﻲ او اﺷﺎرﻩ ﻓﺮﻣﻮد‪.‬‬ ‫ﻧﺎﻓﻊ ﻣﻲ ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﻋﺒﺪاﷲ ﺑﻦ ﻋﻤﺮ ﺑﻦ اﻟﺨﻄﺎب ﺑﻪ هﻨﮕﺎم ﺳﺠﺪﻩ دﺳﺘﺎر ﺧﻮد را ﺑﺮﻣﻲ داﺷﺖ ﺗﺎ ﭘﻴﺸﺎﻧﻲ ﺧﻮد را ﺑﺮ زﻣﻴﻦ‬ ‫ﺑﮕﺬارد‪)3).‬‬ ‫ــــــــــــــــــــــــــــــــــ‬ ‫‪1 .‬ﺳﻨﻦ اﻟﮑﺒﺮي ‪ ،2‬ص‪439‬‬ ‫‪2 .‬ﺳﻨﻦ ﺑﻴﻬﻘﻲ‪ ،‬ج‪ ،2‬ص‪105‬‬ ‫‪3 .‬ﺳﻨﻦ ﺑﻴﻬﻘﻲ‪ ،‬ج‪ ،2‬ص‪105‬‬ ‫ﺻﻔﺤﻪ ‪223‬‬

‫اﺧﺘﻼف ﻣﺬاهﺐ ﭼﻬﺎرﮔﺎﻧﻪ ﺑﺎ ﻳﮑﺪﻳﮕﺮ‬ ‫ﭘﺮﺳﺶ‪ :‬ﺁﻳﺎ ﻣﺬهﺐ ﭼﻬﺎرﮔﺎﻧﻪ ﺑﺎ ﻳﮑﺪﻳﮕﺮ اﺧﺘﻼف دارﻧﺪ؟ ﺁﻳﺎ هﻴﭻ ﻳﮏ از ﻧﻈﺮات ﺁن هﺎ ﺑﺎ ﻧﺺ ﻗﺮﺁن ﻣﺨﺎﻟﻒ اﺳﺖ؟‬

‫ﭘﺎﺳﺦ‪ :‬ﻳﮑﻲ از اﻋﻤﺎل ﻣﺴﻠﻢ ﺁن در ﺑﺎب ﻃﻬﺎرت‪ ،‬وﺿﻮ و ﻏﺴﻞ ﺑﺎ ﺁب ﻣﻄﻠﻖ و ﭘﺎﮎ ﻣﻲ ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ﺧﺪاوﻧﺪ در ﻗﺮﺁن ﻣﺠﻴﺪ‬ ‫ﮑﻢْ ِإﻟَﻲ اﻟْﻤَﺮا ِﻓ ِ‬ ‫ﮑﻢْ َوَأﻳْ ِﺪ َﻳ ُ‬ ‫ﺴﻠُﻮا ُوﺟُﻮ َه ُ‬ ‫ﻖ}; »ﭼﻮن ﺑﺮاي اﻗﺎﻣﻪ ﻧﻤﺎز ﺑﺮﺧﺎﺳﺘﻴﺪ ﭘﺲ‬ ‫ﻣﻲ ﻓﺮﻣﺎﻳﺪ‪ { :‬إِذا ُﻗﻤْ ُﺘﻢْ ِإﻟَﻲ اﻟﺼﱠﻼ ِة ﻓَﺎﻏْ ِ‬ ‫ﺻﻮرت و دﺳﺖ هﺎﻳﺘﺎن را ﺗﺎ ﻣﺮﻓﻖ ﺑﺸﻮﻳﻴﺪ‪ (1)«.‬اﻳﻦ ﺁب ﺑﺎﻳﺪ ﭘﺎﮎ ﺑﺎﺷﺪ و اﮔﺮ ﻳﺎﻓﺖ ﻧﺸﺪ‪ ،‬ﺑﺎﻳﺪ ﺗﻴﻤﻢ ﻧﻤﻮد‪ .‬در ﺳﻮرﻩ‬ ‫ﮑﻢْ}; »ﭼﻮن ﺁب ﻧﻴﺎﺑﻴﺪ ﭘﺲ ﺑﺎ ﺧﺎﮎ ﭘﺎﮎ‬ ‫ﮑﻢْ َوَأﻳْﺪِﻳ ُ‬ ‫ﺴﺤُﻮا ِﺑ ُﻮﺟُﻮ ِه ُ‬ ‫ﻃﻴﱢﺒًﺎ ﻓَﺎﻣْ َ‬ ‫ﺻﻌِﻴﺪًا َ‬ ‫ﺠﺪُوا ﻣﺎ ًء َﻓ َﺘ َﻴ ﱠﻤﻤُﻮا َ‬ ‫ﻧﺴﺎ ﺁﻣﺪﻩ اﺳﺖ‪َ { :‬ﻓَﻠﻢْ َﺗ ِ‬ ‫ﺗﻴﻤﻢ ﮐﻨﻴﺪ و ﺑﻪ ﺻﻮرت و دﺳﺖ هﺎﻳﺘﺎن ﻣﺴﺢ ﺑﮑﺸﻴﺪ‪(2)«.‬از اﻳﻦ دو ﺁﻳﻪ اﺳﺘﻨﺒﺎط ﻣﻲ ﺷﻮد ﮐﻪ ﺑﺮاي ﻧﻤﺎز ﺧﻮاﻧﺪن راﻩ‬ ‫ﺣﻞ دﻳﮕﺮي وﺟﻮد ﻧﺪارد‪ .‬اﻳﻦ ﺣﮑﻢ ﻣﻮرد اﺗﻔﺎق ﺷﻴﻌﻴﺎن‪ ،‬ﻣﺎﻟﮑﻲ هﺎ و ﺷﺎﻓﻌﻲ هﺎ ﻣﻲ ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬اﻣﺎم اﻋﻈﻢ اﺑﻮﺣﻨﻴﻔﻪ ﮐﻪ ﻏﺎﻟﺐ‬ ‫ﻓﺘﻮاهﺎﻳﺶ ﺑﺮ اﺳﺎس ﻗﻴﺎس اﺳﺖ‪ ،‬ﺣﮑﻢ ﻣﻲ دهﺪ ﮐﻪ اﮔﺮ در ﺳﻔﺮ ﺁب ﻧﻴﺎﻓﺘﻴﺪ‪ ،‬ﻋﻤﻞ ﻏﺴﻞ و وﺿﻮ را ﻣﻲ ﺗﻮان ﺑﺎ ﻧﺒﻴﺬ‬ ‫)ﺁب ﺧﺮﻣﺎ( اﻧﺠﺎم داد‪ .‬اﻳﻦ ﻣﻄﻠﺐ در ﺻﺤﻴﺢ ﺑﺨﺎري ﻧﻴﺰ ﺗﺄﻳﻴﺪ ﺷﺪﻩ ﺑﻪ ﻃﻮري ﮐﻪ ﺑﺨﺎري در ﺻﺤﻴﺢ ﺧﻮد ﻓﺼﻠﻲ را ﺑﺎ‬ ‫ﻋﻨﻮان »ﻻ ﻳﺠﻮز اﻟﻮﺿﻮء ﺑﺎﻟﻨﺒﻴﺬ وﻻ اﻟﻤﺴﮑﺮ« دارد‪ .‬اﻣﺎم ﻓﺨﺮ رازي ﻧﻴﺰ در ﺟﻠﺪ ﺳﻮم ﺗﻔﺴﻴﺮ ﻣﻔﺎﺗﻴﺢ اﻟﻐﻴﺐ ﺧﻮد در‬ ‫ذﻳﻞ ﺁﻳﻪ ﺗﻴﻤﻢ ﻣﻲ ﮔﻮﻳﺪ‪» :‬ﺷﺎﻓﻌﻲ وﺿﻮ ﺑﺎ ﺁب ﺧﺮﻣﺎ را ﺟﺎﻳﺰ ﻧﻤﻲ داﻧﺪ ﺣﺎل ﺁن ﮐﻪ اﺑﻮﺣﻨﻴﻔﻪ ﺁن را در ﺳﻔﺮ ﺟﺎﻳﺰ ﻣﻲ‬ ‫داﻧﺪ‪ (3)«.‬ﺑﺮﺧﻲ دﻟﻴﻞ اﺑﻮﺣﻨﻴﻔﻪ را ﺣﺪﻳﺜﻲ از اﺑﻮ زﻳﺪ ﻣﻮﻟﻲ ﻋﻤﺮ ﺑﻦ ﺣﺮﻳﺖ ﻧﻘﻞ ﻣﻲ ﮐﻨﻨﺪ ﮐﻪ اﺑﻦ ﻣﺴﻌﻮد در ﻟﻴﻠﺔ اﻟﺠﻦ‬ ‫ﺑﺎ رﺳﻮل اﷲ)ﺻﻠﻲ اﷲ ﻋﻠﻴﻪ وﺁﻟﻪ( ﺑﻮد و ﭼﻮن ﺁب ﻧﺪاﺷﺘﻨﺪ ﺣﻀﺮت ﻓﺮﻣﻮد‪ :‬ﭼﻮن هﻢ ﺧﺮﻣﺎ و هﻢ ﺁب‪ ،‬ﭘﺎﮎ ﺑﻮدﻩ اﺳﺖ‬ ‫ﺑﺎ هﻤﺎن ﺁب ﺧﺮﻣﺎﻳﻲ ﮐﻪ داري ﻣﻲ ﺗﻮاﻧﻲ‬ ‫ــــــــــــــــــــــــــــــــــ‬ ‫‪1 .‬ﻣﺎﺋﺪﻩ )‪6 :(5‬‬ ‫‪2 .‬ﺳﻮرﻩ ﻧﺴﺎ )‪ :(4‬ﺁﻳﻪ ‪.43‬‬

‫‪3 .‬ﺷﺒﻬﺎي ﭘﻴﺸﺎور‪ ،‬ص‪» 877‬ﻗﺎل اﻟﺸﺎﻓﻌﻲ رﺣﻤﻪ اﷲ ﻻ ﻳﺠﻮز اﻟﻮﺿﻮء ﺑﻪ ﻧﺒﻴﺬ اﻟﺘﻤﺮ و ﻗﺎل اﺑﻮﺣﻨﻴﻔﻪ رﺣﻤﻪ اﷲ ﻳﺠﻮز‬ ‫ذﻟﮏ ﻓﻲ اﻟﺴﻔﺮ‪».‬‬ ‫ﺻﻔﺤﻪ ‪224‬‬ ‫وﺿﻮ ﺑﮕﻴﺮي‪.‬‬ ‫ﻻ ﭘﻴﻐﻤﺒﺮ)ﺻﻠﻲ اﷲ ﻋﻠﻴﻪ وﺁﻟﻪ( در ﻟﻴﻠﺔ اﻟﺠﻦ ﺗﻨﻬﺎ ﺑﻮدﻩ و ﺧﻮد ﻋﺒﺪاﷲ ﺑﻦ ﻣﺴﻌﻮد‬ ‫اﻳﻦ ﺣﺪﻳﺚ ﺑﻪ ﭼﻨﺪ دﻟﻴﻞ ﺑﺎﻃﻞ اﺳﺖ‪ .‬او ً‬ ‫ﮔﻔﺘﻪ اﺳﺖ‪ :‬در ﻟﻴﻠﺔ اﻟﺠﻦ اﺣﺪي ﺑﺎ رﺳﻮل اﷲ)ﺻﻠﻲ اﷲ ﻋﻠﻴﻪ وﺁﻟﻪ( ﻧﺒﻮد‪ .‬ﺛﺎﻧﻴًﺎ ﻟﻴﻠﺔ اﻟﺠﻦ در ﻣﮑﻪ و ﻗﺒﻞ از هﺠﺮت اﺗﻔﺎق‬ ‫اﻓﺘﺎدﻩ و ﺁﻳﻪ ﺗﻴﻤﻢ در ﻣﺪﻳﻨﻪ ﻧﺎزل ﺷﺪﻩ اﺳﺖ‪ .‬ﺑﻨﺎﺑﺮاﻳﻦ ﺣﺘﻲ در ﺻﻮرت درﺳﺖ ﺑﻮدن اﻳﻦ ﺣﺪﻳﺚ‪ ،‬اﻳﻦ ﺁﻳﻪ ﻧﺎﺳﺦ ﺁن ﻣﻲ‬ ‫ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ﺛﺎﻟﺜًﺎ ذهﺒﻲ در ﻣﻴﺰان اﻻﻋﺘﺪال اﻳﻦ ﻣﺮد را ﺷﻨﺎﺧﺘﻪ ﺷﺪﻩ ﻧﻤﻲ داﻧﺪ و ﻣﻲ ﮔﻮﻳﺪ هﻴﭻ ﺣﺪﻳﺚ دﻳﮕﺮي از او ﻧﻘﻞ ﻧﺸﺪﻩ‬ ‫اﺳﺖ‪.‬‬ ‫ﻦ}; ﺳﺮ و ﭘﺎهﺎي ﺧﻮد را ﺗﺎ ﺑﺮ‬ ‫ﮑﻌْ َﺒﻴْ ِ‬ ‫ﮑﻢْ ِإﻟَﻲ اﻟْ َ‬ ‫ﺟَﻠ ُ‬ ‫ﮑﻢْ َوَأرْ ُ‬ ‫ﺳُ‬ ‫ﺴﺤُﻮا ِﺑ ُﺮ ُؤ ِ‬ ‫در ﺁﻳﻪ دﻳﮕﺮي از ﺳﻮرﻩ ﻣﺎﺋﺪﻩ ﺁﻣﺪﻩ اﺳﺖ‪ { :‬وَاﻣْ َ‬ ‫ﮑﻢْ}; »ﺻﻮرت و دﺳﺖ هﺎي‬ ‫ﮑﻢْ َوَأﻳْ ِﺪ َﻳ ُ‬ ‫ﺴﻠُﻮا ُوﺟُﻮ َه ُ‬ ‫ﺁﻣﺪﮔﻲ ﭘﺸﺖ ﺁن ﻣﺴﺢ ﮐﻨﻴﺪ‪ (1)«.‬هﻤﻴﻦ ﺁﻳﻪ ﻧﻴﺰ ﻣﻲ ﻓﺮﻣﺎﻳﺪ‪ { :‬ﻓَﺎﻏْ ِ‬ ‫ﺧﻮد را ﺑﺸﻮﻳﻴﺪ‪ (2)«.‬ﺑﻪ دﻟﻴﻞ وﺟﻮد »واو ﻋﻄﻒ« ﺑﺎﻳﺪ ﺗﺮﺗﻴﺐ ﺑﻪ هﻤﺎن ﺟﻮري ﮐﻪ در ﻗﺮﺁن ﻣﺠﻴﺪ ﺁﻣﺪﻩ اﺳﺖ‪ ،‬ﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬ ‫ﺑﺪﻳﻦ ﺗﺮﺗﻴﺐ ﺑﺎﻳﺪ اول ﺻﻮرت و ﺑﻌﺪ دﺳﺖ هﺎ ﺷﺴﺘﻪ ﺷﻮد‪ .‬ﺑﻪ هﻤﻴﻦ دﻟﻴﻞ‪ ،‬در دﻧﺒﺎﻟﻪ ﺁﻳﻪ ﺁﻣﺪﻩ اﺳﺖ‪ :‬اﺑﺘﺪا ﻣﺴﺢ ﺳﺮ و‬ ‫ﺳﭙﺲ ﻣﺴﺢ ﭘﺸﺖ ﭘﺎهﺎ وﺟﻮب ﭘﻴﺪا ﻣﻲ ﮐﻨﺪ‪ .‬ﻟﮑﻦ اﮐﺜﺮ ﻋﻠﻤﺎي اهﻞ ﺳﻨﺖ‪ ،‬ﻓﺘﻮا ﺑﻪ ﺷﺴﺘﻦ ﺗﻤﺎم ﭘﺎ در وﺿﻮ ﻣﻲ دهﻨﺪ‪.‬‬ ‫ﺟﺎﻟﺐ اﺳﺖ ﮐﻪ در ﻣﺴﺎﻓﺮت ﻳﺎ ﺟﺎﻳﻲ ﮐﻪ ﻣﺸﮑﻞ ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﻣﺴﺢ ﺑﺮ ﺟﻮراب ﻳﺎ ﮐﻔﺶ را ﻣﺠﺎز ﻣﻲ داﻧﻨﺪ ﮐﻪ اﻳﻦ ﻋﻤﻞ ﺑﺮ‬ ‫ﺧﻼف دﺳﺘﻮر و ﻓﺘﻮاي اول ﻣﻲ ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ﺑﻪ دﻟﻴﻞ ﺁن ﮐﻪ در ﺁﻧﺠﺎ ﻣﻲ ﮔﻮﻳﻨﺪ‪ :‬ﭘﺎهﺎ را ﺑﺎﻳﺪ ﺷﺴﺖ و ﻣﺴﺢ را ﺑﺮ ﺁن ﺟﺎﻳﺰ ﻧﻤﻲ‬ ‫داﻧﻨﺪ‪ .‬ﺑﻪ ﻃﺮﻳﻖ اوﻟﻲ ﻣﺴﺢ ﺑﺮ ﮐﻔﺶ و ﺟﻮراب ﻧﻴﺰ ﻧﺒﺎﻳﺪ ﮐﺎﻓﻲ ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬هﻴﭻ دﻟﻴﻞ‪ ،‬ﺣﺪﻳﺚ‪ ،‬رواﻳﺖ و ﺁﻳﻪ اي وﺟﻮد ﻧﺪارد و‬ ‫ﻣﻌﻠﻮم ﻧﻴﺴﺖ ﮐﻪ ﭼﺮا ﺷﺴﺘﺸﻮي ﭘﺎ را ﺑﻪ ﻣﺴﺢ ﺟﻮراب و ﮐﻔﺶ ﺗﻨﺰل دادﻩ اﻧﺪ؟‬ ‫ﮑﻢْ} اﻣﺎم ﻓﺨﺮ رازي ﺑﻴﺎن ﻣﻲ ﮐﻨﺪ ﮐﻪ اﻣﺎم اﺣﻤﺪ ﺣﻨﺒﻞ‪،‬‬ ‫ﺳُ‬ ‫ﺴﺤُﻮا ِﺑ ُﺮ ُؤ ِ‬ ‫در ﺣﺎﻟﻲ ﮐﻪ ﺁﻳﻪ ﺷﺮﻳﻔﻪ دﻻﻟﺖ ﺑﺮ ﻣﺴﺢ دارد { َواﻣْ َ‬ ‫اﺳﺤﻖ‪ ،‬ﺳﻔﻴﺎن ﺛﻮري و اوزاﻋﻲ ﻓﺘﻮاي ﺟﺎﻳﺰ ﺑﻮدن ﻣﺴﺢ ﺑﺮ ﻋﻤﺎﻣﻪ و ﮐﻼﻩ را دادﻩ اﻧﺪ!‬ ‫ــــــــــــــــــــــــــــــــــ‬ ‫‪1 .‬ﻣﺎﺋﺪﻩ )‪6 :(5‬‬ ‫‪2 .‬ﻣﺎﺋﺪﻩ )‪6 :(5‬‬ ‫ﺻﻔﺤﻪ ‪225‬‬ ‫ﻼ هﺮ‬ ‫ﺑﺴﻴﺎري از ﻓﻘﻬﺎي اهﻞ ﺳﻨﺖ‪ ،‬ﻓﺮش هﺎي ﺑﺎﻓﺘﻪ ﺷﺪﻩ از ﭘﺸﻢ‪ ،‬ﭘﻨﺒﻪ‪ ،‬اﺑﺮﻳﺸﻢ‪ ،‬ﭼﺮم‪ ،‬ﺁﮐﺮﻟﻴﮏ‪ ،‬ﻣﺸﻤﻊ‪ ،‬ﻣﻮﮐﺖ و ﮐ ً‬ ‫ﺁﻧﭽﻪ ﮐﻪ روي زﻣﻴﻦ ﭘﻬﻦ ﺷﺪﻩ ﺑﺎﺷﺪ را ﺟﺰو زﻣﻴﻦ ﻣﻲ داﻧﻨﺪ و ﺳﺠﺪﻩ ﺑﺮ ﺁن را ﻣﺠﺎز ﻣﻲ داﻧﻨﺪ‪ .‬در ﺻﻮرﺗﻲ ﮐﻪ اﮔﺮ از‬ ‫ﮐﺎرﺷﻨﺎﺳﺎن‪ ،‬ﻣﺘﺨﺼﺼﺎن و داﻧﺸﻤﻨﺪان ﭘﺮﺳﻴﺪﻩ ﺷﻮد ﮐﻪ ﺁﻳﺎ اﻳﻦ ﻣﻮارد ﺟﺰو زﻣﻴﻦ هﺴﺘﻨﺪ؟ ﭘﺎﺳﺦ ﻣﻨﻔﻲ ﺧﻮاهﻨﺪ داد‪.‬‬ ‫ﻼ ﺑﻪ ﻳﮑﺪﻳﮕﺮ ﻧﻴﺰ هﻴﭻ اﻋﺘﺮاﺿﻲ ﻧﻤﻲ‬ ‫از اﻳﻦ ﻗﺒﻴﻞ اﺧﺘﻼﻓﺎت ﺑﻴﻦ ﻓﺮق ﭼﻬﺎرﮔﺎﻧﻪ اهﻞ ﺳﻨﺖ‪ ،‬ﺑﺴﻴﺎر دﻳﺪﻩ ﻣﻲ ﺷﻮد و اﺻ ً‬ ‫ﮐﻨﻨﺪ‪ .‬در ﺣﺎﻟﻲ ﮐﻪ ﺑﺮﺧﻲ از اﻳﻦ ﻓﺘﺎوي ﺑﺮ ﺧﻼف ﻧﺺ ﺻﺮﻳﺢ ﻗﺮﺁن ﻣﻲ ﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬

‫ﺻﻔﺤﻪ ‪226‬‬

‫ﻧﻤﺎز ﺗﺮاوﻳﺢ ﭼﻴﺴﺖ؟‬ ‫ﭘﺮﺳﺶ‪ :‬ﻧﻤﺎز ﺗﺮاوﻳﺢ ﭼﻴﺴﺖ و در ﮐﺠﺎ ﺗﺸﺮﻳﻊ ﺷﺪﻩ اﺳﺖ؟‬

‫ﭘﺎﺳﺦ‪ :‬ﻧﻮاﻓﻞ ﺷﺒﻬﺎي ﻣﺎﻩ ﻣﺒﺎرﮎ رﻣﻀﺎن ﻣﻮرد ﻗﺒﻮل ﻓﺮﻳﻘﻴﻦ اﺳﺖ و ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ ﻓﻘﻂ ﺁن را ﺑﻪ ﺻﻮرت ﻓﺮادي ﻣﻲ ﺧﻮاﻧﺪﻩ و‬ ‫اﻣﻴﺮاﻟﻤﺆﻣﻨﻴﻦ و اﺋﻤﻪ اهﻞ ﺑﻴﺖ هﻤﮕﻲ ﺁن را ﻣﺎﻧﻨﺪ ﺑﻘﻴﻪ ﻧﻤﺎزهﺎي ﻣﺴﺘﺤﺒﻲ ﺑﻪ ﺻﻮرت ﻓﺮادي ﻣﻲ ﺧﻮاﻧﺪﻧﺪ‪.‬‬ ‫ـ ﻃﺒﻖ ﻧﻘﻞ ﺑﺨﺎري ﻋﻤﺮ ﺑﻦ اﻟﺨﻄﺎب دﺳﺘﻮر ﺑﻪ ﺟﻤﺎﻋﺖ داد و از ﮐﺮدﻩ ﺧﻮد ﺧﺸﻨﻮد ﺑﻮد و ﻣﻲ ﮔﻔﺖ »ﻧﻌﻢ اﻟﺒﺪﻋﺔ‬ ‫هﺬﻩ‪) «...‬اﻳﻦ ﭼﻪ ﺑﺪﻋﺖ ﺧﻮﺑﻲ اﺳﺖ؟!()‪)1‬‬ ‫ـ ﻗﺴﻄﻼﻧﻲ ﺁن را ﺗﺸﺮﻳﻊ ﻋﻤﺮ ﻣﻲ داﻧﺪ ﻋﻤﺮ ﺁن را ﺑﺎ ﺗﻌﺒﻴﺮ ﺑﺪﻋﺖ ﺁورد; ﭼﻮن ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ ﺑﺮاي ﻣﺮدم ﺟﻤﺎﻋﺖ ﺧﻮاﻧﺪن‬ ‫ﻧﻤﺎز ﺗﺮاوﻳﺢ را ﺑﻴﺎن ﻧﮑﺮدﻩ و درزﻣﺎن اﺑﻮﺑﮑﺮ ﻧﺒﻮدﻩ اﺳﺖ‪)2).‬‬ ‫ﻋﻴﻨﻲ‪ :‬ﻋﻤﺮ ﺗﻌﺒﻴﺮ »ﺑﺪﻋﺖ« ﺁورد; ﭼﻮن ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ ﺟﻤﺎﻋﺖ را ﺑﺮاي اﻳﻦ ﻧﻤﺎز ﺗﺸﺮﻳﻊ ﻧﮑﺮد و در زﻣﺎن اﺑﻮﺑﮑﺮ هﻢ‬ ‫ﻧﺒﻮد‪)3).‬‬ ‫ﻗﻠﻘﺸﻨﺪي‪ :‬ﻋﻤﺮ اوﻟﻴﻦ ﮐﺴﻲ اﺳﺖ ﮐﻪ ﺟﻤﺎﻋﺖ رﻣﻀﺎن را ﺗﺸﺮﻳﻊ ﮐﺮد و ﺁن در ﺳﺎل ‪ 14‬هﺠﺮي ﺑﻮد‪)4).‬‬ ‫ـ ﺑﻴﻬﻘﻲ ﭼﻬﺎر رواﻳﺖ از ﻗﻮل اﻣﻴﺮاﻟﻤﺆﻣﻨﻴﻦ ﻧﻘﻞ ﻣﻲ ﮐﻨﺪ و ﺧﻮدش ﺳﻨﺪ هﻤﻪ را ﺿﻌﻴﻒ ﻣﻲ ﺷﻤﺮد ﮐﻪ در ﺁن هﺎ‬ ‫اﻣﻴﺮاﻟﻤﺆﻣﻨﻴﻦ ﻧﻤﺎز ﺗﺮاوﻳﺢ را ﺗﺄﻳﻴﺪ ﮐﺮدﻩ اﻧﺪ‪.‬‬ ‫ـ اﺋﻤﻪ ﺷﻴﻌﻪ هﻤﮕﻲ ﻧﻤﺎز ﺗﺮاوﻳﺢ را ﺑﺪﻋﺖ وﺟﻤﺎﻋﺖ ﻧﻤﺎزﻣﺴﺘﺤﺒﻲ راﺣﺮام داﻧﺴﺘﻪ اﻧﺪ‪)5).‬‬ ‫ـ ﻋﺒﺪاﷲ ﺑﻦ ﻋﻤﺮ ﺑﺸﺪت از ﺁن ﻧﻬﻲ ﻣﻲ ﮐﺮدﻩ اﺳﺖ‪.‬‬ ‫ـ در ﺟﻮاز ﺑﻪ ﺟﻤﺎﻋﺖ ﺧﻮاﻧﺪن ﻧﻮاﻓﻞ رﻣﻀﺎن هﻴﭻ رواﻳﺘﻲ از ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ و اهﻞ ﺑﻴﺖ ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ ﻧﺮﺳﻴﺪﻩ اﺳﺖ‪)6).‬‬ ‫ــــــــــــــــــــــــــــــــــ‬ ‫‪1 .‬ﺻﺤﻴﺢ ﺑﺨﺎري‪ ،‬ج ‪ ،1‬ص‪342‬‬ ‫‪2 .‬ارﺷﺎد اﻟﺴﺎري ج ‪ ،4‬ص‪656‬‬ ‫‪3 .‬ﻋﻤﺪﻩ اﻟﻘﺎري‪ ،‬ج ‪ ،11‬ص‪126‬‬ ‫‪4 .‬ﻣﺂﺛﺮ اﻻﻧﺎﻗﺔ ﻓﻲ ﻣﻌﺎﻟﻢ اﻟﺨﻼﻓﻪ‪ ،‬ج‪ ،2‬ص‪337‬‬ ‫‪5 .‬ﺳﺮاﺋﺮ‪ ،‬ج‪ ،3‬ص‪639‬‬

‫‪6 .‬ﭘﺎﺳﺦ ﺑﻪ ﺑﺮﺧﻲ ﺷﺒﻬﺎت ـ ﻃﺒﺴﻲ‪.‬‬ ‫ﺻﻔﺤﻪ ‪227‬‬

‫ﺁﻳﺎ ﺷﻴﻌﻪ ﺣﻖ اﺳﺖ ﺑﺎ اﻳﻦ ﮐﻪ در اﻗﻠﻴﺖ اﺳﺖ؟‬ ‫ﭘﺮﺳﺶ‪ :‬ﺁﻳﺎ ﺷﻴﻌﻪ اي ﮐﻪ در اﻗﻠﻴﺖ اﺳﺖ و ﭘﻴﺮوان اﻧﺪﮐﻲ دارد‪ ،‬ﻣﻲ ﺗﻮاﻧﺪ ﺑﺮ ﺣﻖ ﺑﺎﺷﺪ؟‬

‫ﭘﺎﺳﺦ‪ :‬ﺁﻣﺎرهﺎي ﻓﻌﻠﻲ دﻧﻴﺎ ﻧﺸﺎن ﻣﻲ دهﺪ ﮐﻪ ﺟﻤﻌﻴﺖ دﻧﻴﺎ ﺑﻴﺶ از ‪ 6‬ﻣﻴﻠﻴﺎرد ﻧﻔﺮ اﺳﺖ‪ .‬ﮐﻞ ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن )ﺷﺎﻣﻞ ﺷﻴﻌﻴﺎن و‬ ‫ﻣﺬاهﺐ ﭼﻬﺎرﮔﺎﻧﻪ ﺷﺎﻓﻌﻲ‪ ،‬ﺣﻨﺒﻠﻲ‪ ،‬ﻣﺎﻟﮑﻲ و ﺣﻨﻔﻲ و ﻧﻴﺰ وهﺎﺑﻴﻮن( ﺣﺪود ‪ 1/5‬ﻣﻴﻠﻴﺎرد و ﺟﻤﻌﻴﺖ ﺷﻴﻌﻴﺎن ﺑﻪ ﺗﻨﻬﺎﻳﻲ‬ ‫ﺣﺪود ‪ 350‬ﻣﻴﻠﻴﻮن ﻧﻔﺮ ﻣﻲ ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ﺑﻴﺶ از ‪ 2‬ﻣﻴﻠﻴﺎرد از ﺟﻤﻌﻴﺖ ‪ 6‬ﻣﻴﻠﻴﺎردي ﺟﻬﺎن در ﭼﻴﻦ و هﻨﺪوﺳﺘﺎن زﻧﺪﮔﻲ ﻣﻲ‬ ‫ﮐﻨﺪ ﮐﻪ اﮐﺜﺮﻳﺖ ﻗﺮﻳﺐ ﺑﻪ اﺗﻔﺎق ﺁﻧﺎن ﺑﺖ ﭘﺮﺳﺖ‪ ،‬ﮔﺎو ﭘﺮﺳﺖ و ﺣﺘﻲ ﺷﻴﻄﺎن ﭘﺮﺳﺖ هﺴﺘﻨﺪ‪.‬‬ ‫اﮔﺮ ﻣﻨﻄﻖ ﺳﺆال ﻓﻮق ﺻﺤﻴﺢ ﺑﺎﺷﺪ ﺑﺪان ﻣﻌﻨﺎ اﺳﺖ ﮐﻪ ﻣﻲ ﺗﻮان ﺁن را ﺗﻌﻤﻴﻢ دادﻩ و ﭘﺮﺳﻴﺪ‪» :‬اﮔﺮ اﺳﻼم و دﻳﻦ‬ ‫ﻣﺤﻤﺪ)ﺻﻠﻲ اﷲ ﻋﻠﻴﻪ وﺁﻟﻪ( ﺑﺮ ﺣﻖ اﺳﺖ‪ ،‬ﭘﺲ ﭼﺮا ﻣﺴﻠﻤﻴﻦ در اﻗﻠﻴﺖ هﺴﺘﻨﺪ و اﮐﺜﺮ ﻣﺮدم ﺟﻬﺎن ﺁن را ﻧﭙﺬﻳﺮﻓﺘﻪ اﻧﺪ؟»‬ ‫در ﭘﺎﺳﺦ ﺑﻪ هﺮ دو ﺳﺆال ﺑﺎﻳﺪ ﮔﻔﺖ‪ :‬هﺮﮔﺰ اﮐﺜﺮﻳﺖ‪ ،‬ﻧﺸﺎﻧﻪ ﺣﻘﺎﻧﻴﺖ ﻧﻤﻲ ﺑﺎﺷﺪ و ﺗﻌﺪاد ﭘﻴﺮوان و ﻃﺮﻓﺪاران ﻳﮏ ﻋﻘﻴﺪﻩ‪،‬‬ ‫ﻣﻮﺟﺐ ﺷﻨﺎﺧﺖ ﺣﻖ و ﺑﺎﻃﻞ ﻧﻤﻲ ﺷﻮد‪ .‬زﻳﺮا در اﻳﻦ ﺻﻮرت هﻢ ﺷﻴﻌﻪ‪ ،‬هﻢ اﺳﻼم و هﻢ ﺗﻮﺣﻴﺪ و ﻧﺒﻮت را ﻧﻤﻲ ﺗﻮان ﺑﺮ‬ ‫ﺣﻖ داﻧﺴﺖ؟‬ ‫اﺳﺘﻨﺎد ﺑﻪ ﻗﺮﺁن ﻣﺠﻴﺪ و ﺑﻴﺎن ﺣﺪﻳﺜﻲ از اﻣﺎم اﻟﻤﻮﺣﺪﻳﻦ ﻋﻠﻲ)ﻋﻠﻴﻪ اﻟﺴﻼم( ﭘﺸﺘﻮاﻧﻪ اﻳﻦ اﺳﺘﺪﻻل اﺳﺖ‪ .‬ﻗﺮﺁن ﻣﺠﻴﺪ در‬ ‫ﺑﺴﻴﺎري از ﻣﻮارد ﺑﻪ ﺗﻌﺮﻳﻒ و ﺗﻤﺠﻴﺪ اﻗﻠﻴﺖ هﺎ و ﻧﮑﻮهﺶ اﮐﺜﺮﻳﺖ ﭘﺮداﺧﺘﻪ اﺳﺖ‪ .‬ﺑﺮاي ﻣﺜﺎل در ﺳﻮرﻩ اﻋﺮاف ﻣﻲ‬ ‫ﻦ}; »اﮐﺜﺮ ﺁﻧﺎن را ﺷﺎﮐﺮ و ﺳﭙﺎﺳﮕﺰار ﻧﺨﻮاهﻲ ﻳﺎﻓﺖ‪ (1)«.‬در ﺳﻮرﻩ اﻧﻔﺎل ﻧﻴﺰ ﻣﻲ‬ ‫ﺠ ُﺪ َأﮐْ َﺜ َﺮ ُهﻢْ ﺷﺎ ِﮐﺮِﻳ َ‬ ‫ﻓﺮﻣﺎﻳﺪ‪ { :‬وَﻻ َﺗ ِ‬ ‫ن}; »ﺑﻪ ﺟﺰ ﭘﺮهﻴﺰﮔﺎران ﮐﺴﻲ اوﻟﻴﺎي او ﻧﻴﺴﺖ و اﻟﺒﺘﻪ اﮐﺜﺮ‬ ‫ﻦ َأﮐْ َﺜ َﺮ ُهﻢْ ﻻ َﻳﻌَْﻠﻤُﻮ َ‬ ‫ﮑﱠ‬ ‫ن وَﻟ ِ‬ ‫ﻻ اﻟْ ُﻤ ﱠﺘﻘُﻮ َ‬ ‫ﻓﺮﻣﺎﻳﺪ‪ِ { :‬إنْ َأوْﻟِﻴﺎ ُؤ ُﻩ ِإ ﱠ‬ ‫ﺸﮑُﻮ ُر}; و اﻧﺪﮐﻲ از ﺑﻨﺪﮔﺎن ﻣﻦ‬ ‫ي اﻟ ﱠ‬ ‫ﺁﻧﺎن ﻧﻤﻲ داﻧﻨﺪ‪ (2)«.‬در ﺳﻮرﻩ ﺳﺒﺎ ﻧﻴﺰ ﺁﻣﺪﻩ اﺳﺖ‪َ { :‬و َﻗﻠِﻴﻞٌ ِﻣﻦْ ﻋِﺒﺎ ِد َ‬ ‫ﺳﭙﺎﺳﮕﺰارﻧﺪ‪)3)«.‬‬ ‫ــــــــــــــــــــــــــــــــــ‬ ‫‪1 .‬اﻋﺮاف )‪17 :(7‬‬ ‫‪2 .‬اﻧﻔﺎل )‪34 :(8‬‬ ‫‪3 .‬ﺳﺒﺄ )‪36 :(34‬‬ ‫ﺻﻔﺤﻪ ‪228‬‬

‫ﺑﺮ اﺳﺎس هﻤﻴﻦ ﺁﻳﺎت اﺳﺖ ﮐﻪ اﻣﻴﺮ ﻣﺆﻣﻨﺎن‪ ،‬در ﺟﺮﻳﺎن ﺟﻨﮓ ﺟﻤﻞ در ﭘﺎﺳﺦ ﻓﺮدي ﮐﻪ ﭘﺮﺳﻴﺪ »ﭼﻄﻮر ﻣﻤﮑﻦ اﺳﺖ‬ ‫اﻳﻦ هﻤﻪ ﻣﺨﺎﻟﻔﺎن ﺗﻮ ﮐﻪ اﮐﺜﺮﻳﺖ را ﺗﺸﮑﻴﻞ ﻣﻲ دهﻨﺪ ﺑﺮ ﺑﺎﻃﻞ ﺑﺎﺷﻨﺪ؟« ﻓﺮﻣﻮد‪» :‬ﺣﻖ و ﺑﺎﻃﻞ را ﺑﺎ ﺗﻌﺪاد ﭘﻴﺮوان ﺁن‬ ‫ﻧﻤﻲ ﺗﻮان ﺷﻨﺎﺧﺖ‪ .‬ﺣﻖ را ﺑﺸﻨﺎس‪ ،‬ﺳﭙﺲ اهﻞ ﺁن را ﺧﻮاهﻲ ﺷﻨﺎﺧﺖ‪ .‬ﺑﺎﻃﻞ را ﺑﺸﻨﺎس‪ ،‬ﺁﻧﮕﺎﻩ اهﻞ ﺁن را ﺧﻮاهﻲ‬ ‫ﺷﻨﺎﺧﺖ‪)1)«.‬‬ ‫از ﺳﻮي دﻳﮕﺮ‪ ،‬ﻳﮑﻲ از ﻣﻨﺎﺑﻊ ﻓﻘﻪ‪ ،‬اﺟﻤﺎع اﺳﺖ‪ .‬اﺟﻤﺎع‪ ،‬ﻋﺒﺎرت اﺳﺖ از اﺗﻔﺎق ﻧﻈﺮ ﺗﻤﺎﻣﻲ ﻣﺴﻠﻤﻴﻦ ﺟﻬﺎن ﺑﺮ اﻧﺠﺎم‬ ‫اﻣﺮي‪ .‬در اﻳﻦ اﺻﻞ‪ ،‬ﻳﮏ ﻧﮑﺘﻪ ﻣﻬﻢ ﻧﻬﻔﺘﻪ اﺳﺖ ﮐﻪ اﻗﻠﻴﺖ ﺧﻮاص ﻣﺴﻠﻤﻴﻦ‪ ،‬ﺑﺎﻳﺪ هﻤﺮاﻩ و هﻤﮕﺎم ﺑﺎ اﮐﺜﺮﻳﺖ ﺑﺎﺷﻨﺪ ﺗﺎ‬ ‫اﺟﻤﺎع ﺣﺎﺻﻞ ﺷﻮد‪ .‬در ﻏﻴﺮ اﻳﻦ ﺻﻮرت اﺟﻤﺎع ﺣﺎﺻﻞ ﻧﻤﻲ ﺷﻮد و اﮐﺜﺮﻳﺖ ﺑﻪ وﻗﻮع ﻣﻲ ﭘﻴﻮﻧﺪد‪ .‬اﻟﺒﺘﻪ واﺿﺢ اﺳﺖ‬ ‫ﮐﻪ ﺗﻔﺎوت اﮐﺜﺮﻳﺖ و اﺟﻤﺎع در هﻤﻴﻦ اﺳﺖ‪ .‬ﻟﺬا ﻣﻲ ﺗﻮان اﺳﺘﻨﺒﺎط ﻧﻤﻮد ﮐﻪ در اﻳﻨﺠﺎ اﻗﻠﻴﺖ‪ ،‬ﻣﻤﮑﻦ اﺳﺖ ﺑﺮ ﺣﻖ ﺑﺎﺷﺪ‬ ‫در ﺣﺎﻟﻲ ﮐﻪ اﮐﺜﺮﻳﺖ ﻧﻈﺮ دﻳﮕﺮي دارﻧﺪ‪.‬‬ ‫ﺑﻪ هﻤﻴﻦ ﺟﻬﺖ اﺳﺖ ﮐﻪ اﮐﺜﺮﻳﺖ‪ ،‬ﺟﺰو ﻣﻨﺎﺑﻊ ﻓﻘﻪ ﺑﻪ ﺣﺴﺎب ﻧﻴﺎﻣﺪﻩ و از اﺟﻤﺎع ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﻣﻨﺎﺑﻊ ﻓﻘﻪ ﻳﺎد ﺷﺪﻩ اﺳﺖ‪.‬‬ ‫ــــــــــــــــــــــــــــــــــ‬ ‫ﻖ واﻟﺒﺎﻃﻞ ﻻ ﻳﻌﺮﻓﺎن ﺑﺄﻗﺪار اﻟﺮّﺟﺎل‪ .‬اﻋﺮف اﻟﺤﻖ ﺗﻌﺮف أهﻠﻪ‪ ،‬اﻋﺮف‬ ‫ن اﻟﺤ ّ‬ ‫‪1 .‬اﻻﻧﺴﺎب اﻻﺷﺮاف‪ ،‬ص‪» 238‬إ ّ‬ ‫اﻟﺒﺎﻃﻞ ﺗﻌﺮف أهﻠﻪ‪».‬‬ ‫ﺻﻔﺤﻪ ‪229‬‬

‫دﻻﻳﻞ ﻣﺆﻣﻦ ﺑﻮدن اﺑﻮﻃﺎﻟﺐ‬ ‫ﭘﺮﺳﺶ‪ :‬ﺁﻳﺎ اﺑﻮﻃﺎﻟﺐ ﻣﺆﻣﻦ ﺑﻮدﻩ اﺳﺖ؟ ﺑﻪ ﭼﻪ دﻟﻴﻞ؟!‬

‫ﭘﺎﺳﺦ‪:‬‬ ‫‪1 .‬اﺻﺒﻎ اﺑﻦ ﻧﺒﺎﺗﻪ ﮐﻪ از روات ﻣﻮرد وﺛﻮق اهﻞ ﺳﻨﺖ اﺳﺖ از اﻣﻴﺮاﻟﻤﺆﻣﻨﻴﻦ ﻧﻘﻞ ﻣﻲ ﮐﻨﺪ‪:‬‬ ‫ﺑﻪ ﺧﺪا ﻗﺴﻢ ﭘﺪرم اﺑﻮﻃﺎﻟﺐ و ﺟﺪم ﻋﺒﺪاﻟﻤﻄﻠﺐ و هﺎﺷﻢ و ﻋﺒﺪ ﻣﻨﺎف هﺮﮔﺰ ﺑﺖ را ﻋﺒﺎدت ﻧﮑﺮدﻧﺪ‪.‬‬ ‫‪2 .‬ﺧﻄﺒﻪ ﻋﻘﺪ ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ و ﺣﻀﺮت ﺧﺪﻳﺠﻪ را ﮐﻪ ﺣﻀﺮت اﺑﻮﻃﺎﻟﺐ اﻧﺸﺎء ﮐﺮد‪ ،‬ﺣﮑﺎﻳﺖ ﺑﺮ اﻋﺘﻘﺎد ﺑﻪ ﺗﻮﺣﻴﺪ و ﻧﺒﻮت‬ ‫اﺑﺮاهﻴﻢ و اﺳﻤﺎﻋﻴﻞ دارد »اﻟﺤﻤﺪ ﷲ اﻟﺬي ﺟﻌﻠﻨﺎ ﻣﻦ ذرﻳﺔ اﺑﺮاهﻴﻢ»‪...‬‬ ‫‪3 .‬ﺳﻠﻴﻤﺎن ﺑﻠﺨﻲ ﺣﻨﻔﻲ در ﻳﻨﺎﺑﻴﻊ اﻟﻤﻮدﻩ از ﻣﻮﻓﻖ ﺑﻦ اﺣﻤﺪ ﺧﻮارزﻣﻲ از ﻣﺤﻤﺪ ﺑﻦ ﮐﻌﺐ رواﻳﺖ ﮐﺮدﻩ ﮐﻪ اﺑﻮﻃﺎﻟﺐ ﺑﻪ‬ ‫ﻓﺮزﻧﺪش ﻋﻠﻲ)ﻋﻠﻴﻪ اﻟﺴﻼم( دﺳﺘﻮر داد هﻤﻮارﻩ ﭘﺸﺘﻴﺒﺎن و ﮐﻤﮏ و ﻳﺎري دهﻨﺪﻩ »ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ« ﺑﺎش‪ .‬در ﻧﺘﻴﺠﻪ‪ ،‬اوﻻ اﻗﺮار‬ ‫ﺑﻪ ﭘﻴﺎﻣﺒﺮي ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ ﮐﺮدﻩ اﺳﺖ‪ .‬ﺛﺎﻧﻴًﺎ ﺑﻪ ﻓﺮزﻧﺪش دﺳﺘﻮر دادﻩ از ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ ﭘﺸﺘﻴﺒﺎﻧﻲ ﮐﻨﺪ‪.‬‬ ‫‪4 .‬ﺟﺮﻳﺎن دﻓﺎع از ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ در ﺷﻌﺐ‪ :‬اﮔﺮ ﮐﺴﻲ ﺑﻪ ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ اﻳﻤﺎن ﻧﺪاﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬اﻳﻦ ﭼﻨﻴﻦ ﺗﺎ ﭘﺎي ﺟﺎن از ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ دﻓﺎع ﻣﻲ‬ ‫ﮐﻨﺪ‪ .‬ﻣﮕﺮ ﺑﻘﻴﻪ ﻋﻤﻮهﺎي ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ ﭼﻨﻴﻦ دﻓﺎﻋﻲ از ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ داﺷﺘﻨﺪ؟! هﻴﭻ ﮐﺲ ﺑﻪ اﻧﺪازﻩ اﺑﻮﻃﺎﻟﺐ از ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ دﻓﺎع ﻧﮑﺮد‪.‬‬

‫‪5 .‬ﺑﻪ ﻓﺮزﻧﺪش ﺟﻌﻔﺮ ﻃﻴﺎر دﺳﺘﻮر داد ﺑﻪ او اﻳﻤﺎن ﺑﻴﺎور‪ ،‬ﭘﺸﺖ ﺳﺮ ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ ﻧﻤﺎز ﺑﮕﺰار‪ .‬ﺟﻌﻔﺮ هﻢ اﻳﻤﺎن ﺁورد و ﻧﻤﺎز‬ ‫ﮔﺰارد و اﻳﻦ اﺷﻌﺎر را اﺑﻮﻃﺎﻟﺐ ﺳﺮود ﮐﻪ دﻟﻴﻞ ﺑﺮ اﻳﻤﺎن‬ ‫اوﺳﺖ‪:‬‬ ‫إن ﻋﻠﻴًﺎ و ﺟﻌﻔﺮًا ﺛﻘﺘﻲ *** ﻋﻨﺪ ﻣﻠﻢ اﻟﺰﻣﺎن و اﻟﻨﻮب‬ ‫ﻻ ﺗﺨﺬﻻ و اﻧﺼﺮا اﺑﻦ ﻋﻤّﮑﻤﺎ *** أﺧﻲ ﻷﻣّﻲ ﻣﻦ ﺑﻴﻨﻬﻢ و أﺑﻲ‬ ‫و اﷲ ﻻ أﺧﺬل اﻟﻨّﺒﻲ و ﻻ *** ﻳﺨﺬﻟﻪ ﻣﻦ ﺑﻨﻲ ذو ﺣﺴﺐ‬

‫ﺻﻔﺤﻪ ‪230‬‬ ‫ﻋﻠﻲ و ﺟﻌﻔﺮ ﻣﻮرد وﺛﻮق ﻣﻦ هﺴﺘﻨﺪ‪ ،‬در روزهﺎي ﺳﺨﺖ و ﮔﺮﻓﺘﺎري هﺎ ﭘﺸﺘﻴﺒﺎن ﻣﻦ هﺴﺘﻨﺪ‪ ،‬واﻧﮕﺬارﻳﺪ ﭘﺴﺮ ﻋﻢ ﺧﻮد‬ ‫را ﻳﺎري ﻧﻤﺎﻳﻴﺪ‪ ،‬ﭘﺴﺮ ﺑﺮادر ﭘﺪر و ﻣﺎدري ﻣﻦ‪ ،‬ﺑﻪ ﺧﺪا دﺳﺖ از ﻳﺎري ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ ﺑﺮ ﻧﻤﻲ دارم‪ ،‬ﭘﻴﺎﻣﺒﺮي ﮐﻪ داراي ﺣﺴﺐ‬ ‫و ﻧﺴﺐ اﺳﺖ‪.‬‬ ‫در اﻳﻦ اﺷﻌﺎر‪ . 1 :‬دوﺑﺎر اﻗﺮار ﺑﻪ ﭘﻴﺎﻣﺒﺮي ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ ﻧﻤﻮدﻩ‪ . 2 ،‬ﺑﻬﺘﺮﻳﻦ ﻓﺮزﻧﺪاﻧﺶ را ﺑﻪ ﭘﺸﺘﻴﺒﺎﻧﻲ او واداﺷﺘﻪ‪. 3 ،‬‬ ‫اﻋﻼم ﭘﺸﺘﻴﺒﺎﻧﻲ ﺷﺪﻳﺪ از ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ ﻧﻤﻮدﻩ‪ . 4 ،‬اﻗﺮار ﺑﻪ ﺗﻮﺣﻴﺪ هﻢ در ﻗﺴﻢ اوﺳﺖ ﺑﻪ ﺑﺖ هﺎ ﻗﺴﻢ ﻧﺨﻮردﻩ اﺳﺖ; دﻳﻮان‬ ‫اﺑﻮﻃﺎﻟﺐ ﭘﺮ از اﺷﻌﺎر ﺗﻮﺣﻴﺪي اﺳﺖ‪.‬‬ ‫‪6 .‬ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ ﺑﻌﺪ از وﻓﺎت او ﮔﺮﻳﻪ ﺷﺪﻳﺪي ﮐﺮد و ﺑﻪ اﻣﻴﺮاﻟﻤﺆﻣﻨﻴﻦ ﻋﻠﻲ)ﻋﻠﻴﻪ اﻟﺴﻼم( دﺳﺘﻮر داد او را ﭼﻮن ﺑﻘﻴﻪ ﻣﺆﻣﻨﻴﻦ‬ ‫ﷲﻻ‬ ‫نا َ‬ ‫ﮐﻔﻦ و دﻓﻦ ﮐﻨﻨﺪ و ﻣﺪﺗﻲ از ﺧﺎﻧﻪ ﺑﻴﺮون ﻧﻤﻲ ﺁﻣﺪ و ﺑﺮاي او اﺳﺘﻐﻔﺎر ﻣﻲ ﮐﺮد‪ .‬اﮔﺮ ﻣﺸﺮﮎ ﺑﻮد ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ ﺑﺎ { ِإ ﱠ‬ ‫ﮏ})‪(1‬ﺑﺮاي او اﺳﺘﻐﻔﺎر ﻣﻲ ﮐﺮد؟!)‪)2‬‬ ‫ن ذِﻟ َ‬ ‫ﮎ ِﺑ ِﻪ َو َﻳﻐْ ِﻔ ُﺮ ﻣﺎ دُو َ‬ ‫َﻳﻐْ ِﻔ ُﺮ َأنْ ُﻳﺸْ َﺮ َ‬ ‫‪7 .‬ﺑﺮاي دﻓﺎع از ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ اﻳﻤﺎن ﺧﻮد را ﻇﺎهﺮ ﻧﮑﺮد ﺗﺎ ﺑﺘﻮاﻧﺪ در ﻣﻴﺎن ﻣﺸﺮﮐﻴﻦ از ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ دﻓﺎع ﮐﻨﺪ و ﻟﺬا ﺗﺎ وﻓﺎت ﮐﺮد‬ ‫ﺧﺪاوﻧﺪ ﺑﻪ ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ دﺳﺘﻮر داد ﮐﻪ از ﻣﮑﻪ ﺧﺎرج ﺷﻮ ﮐﻪ دﻳﮕﺮ اﺑﻲ ﻃﺎﻟﺐ ﻧﻴﺴﺖ ﮐﻪ از ﺗﻮ دﻓﺎع ﮐﻨﺪ و او هﺠﺮت ﮐﺮد‪.‬‬ ‫ــــــــــــــــــــــــــــــــــ‬ ‫‪1 .‬ﻧﺴﺎء )‪116 :(4‬‬ ‫‪2 .‬ﻃﺒﻘﺎت ﻣﺤﻤّﺪ اﺑﻦ ﺳﻌﺪ‪ ،‬ﺷﺮح ﻧﻬﺞ اﻟﺒﻼﻏﻪ‪ ،‬اﺑﻦ اﺑﻲ اﻟﺤﺪﻳﺪ‪ ،‬اﻻﺳﻼم ﻓﻲ اﻟﻌﻢ وﺁﺑﺎء‪ ،‬ﻣﺤﻤّﺪ ﺑﻦ ﺳﻴّﺪ رﺳﻮل‬ ‫ﺑﺮزﻧﺠﻲ‪ ،‬ﺧﻮاص اﻻﻣﻪ‪ ،‬ﺳﺒﻂ اﺑﻦ ﺟﻮزي‪ ،‬ﺗﺎرﻳﺦ دﻣﺸﻖ ـ اﺑﻦ ﻋﺴﺎﮐﺮ‪.‬‬ ‫ﺻﻔﺤﻪ ‪231‬‬

‫دﻻﻳﻞ ﻋﻼﻗﻤﻨﺪي و ﺷﻴﻔﺘﮕﻲ ﻣﺮدم ﺑﻪ ﻋﻠﻲ)ع)‬ ‫ﭘﺮﺳﺶ‪ :‬ﭼﺮا ﻣﺮدم ﺷﻴﻔﺘﻪ و دﻟﺒﺎﺧﺘﻪ ﻋﻠﻲ اﺑﻦ اﺑﻲ ﻃﺎﻟﺐ)ﻋﻠﻴﻪ اﻟﺴﻼم(هﺴﺘﻨﺪ؟‬

‫ﭘﺎﺳﺦ‪ :‬اﺑﻦ هﺠﺮ از ﻋﻠﻤﺎي اهﻞ ﺳﻨﺖ ﭼﻬﻞ ﺣﺪﻳﺚ در ﻓﻀﺎﺋﻞ اﻣﻴﺮاﻟﻤﺆﻣﻨﻴﻦ اﻧﺘﺨﺎب ﮐﺮدﻩ و در ﮐﺘﺎب »ﺻﻮاﻋﻖ‬ ‫ﻣﺤﺮﻗﻪ« ﻧﻘﻞ ﮐﺮدﻩ‪ .‬در ﺣﺪﻳﺚ ‪ 17‬ﺑﻪ ﻧﻘﻞ از ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ رواﻳﺖ ﺷﺪﻩ‪ :‬هﺮ ﮐﻪ ﻋﻠﻲ را دوﺳﺖ دارد ﻣﺮا دوﺳﺖ داﺷﺘﻪ‪ ،‬هﺮ‬ ‫ﮐﻪ ﻣﺮا دوﺳﺖ دارد ﺧﺪا را دوﺳﺖ دارد‪ ،‬ﮐﺴﻲ ﮐﻪ ﻋﻠﻲ را دﺷﻤﻦ ﺑﺪارد ﺑﺎ ﻣﻦ دﺷﻤﻨﻲ ﮐﺮدﻩ و هﺮ ﮐﻪ ﺑﺎ ﻣﻦ دﺷﻤﻨﻲ‬ ‫ﮐﻨﺪ ﺑﺎ ﺧﺪا دﺷﻤﻨﻲ ﮐﺮدﻩ اﺳﺖ‪.‬‬ ‫او در ﺣﺪﻳﺚ ‪ 8‬ﻣﻲ ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﻣﺮا ﺑﻪ ﺟﺰ ﻣﺆﻣﻨﻴﻦ دوﺳﺖ ﻧﺪارﻧﺪ و ﺑﻪ ﺟﺰ ﻣﻨﺎﻓﻘﻴﻦ ﺑﺎ ﻣﻦ دﺷﻤﻦ ﻧﻴﺴﺘﻨﺪ‪.‬‬ ‫در ﺣﺪﻳﺚ ﻧﻬﻢ ﮐﻪ ﺣﺪﻳﺚ ﻣﺪﻳﻨﻪ اﺳﺖ‪ ،‬ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ ﻓﺮﻣﻮد‪ :‬ﻣﻦ ﺷﻬﺮ ﻋﻠﻤﻢ و ﻋﻠﻲ درب ﺁن ﺷﻬﺮ‪ ،‬هﺮ ﮐﺲ ﺑﺨﻮاهﺪ ﺑﻪ ﺁن وارد‬ ‫ﺷﻮد ﺑﺎﻳﺪ ﺑﻪ ﺟﺎﻧﺐ در رود‪ .‬اﻳﻦ اﺣﺎدﻳﺚ ﺑﻪ ﺧﺎﻃﺮ ﻓﻀﺎﻳﻠﻲ اﺳﺖ ﮐﻪ ﺧﺪاوﻧﺪ ﺑﻪ اﻣﻴﺮاﻟﻤﺆﻣﻨﻴﻦ ﻋﻄﺎ ﻓﺮﻣﻮدﻩ اﺳﺖ‪.‬‬ ‫ﻓﻀﺎﻳﻞ و ﮐﻤﺎﻻت اﻣﻴﺮاﻟﻤﺆﻣﻨﻴﻦ ﻧﻪ ﺗﻨﻬﺎ ﺑﻪ ﺷﻬﺎدت ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ در هﻴﭻ ﻳﮏ از ﺻﺤﺎﺑﻪ وﺟﻮد ﻧﺪاﺷﺘﻪ‪ ،‬ﺑﻠﮑﻪ ﺑﻪ ﺷﻬﺎدت‬ ‫دوﺳﺖ و دﺷﻤﻦ در ﺑﺰرﮔﺎن ﻋﺎﻟﻢ ﺑﻲ ﻧﻈﻴﺮ ﺑﻮدﻩ اﺳﺖ و اﻟﺒﺘﻪ اﻧﺴﺎن هﺎ ﻓﻄﺮﺗًﺎ ﺷﻴﻔﺘﻪ ﮐﻤﺎﻻت هﺴﺘﻨﺪ‪.‬‬ ‫اﻧﺴﺎن هﺎ ﻓﻄﺮﺗًﺎ ﻋﺪاﻟﺖ را دوﺳﺖ دارﻧﺪ هﺮ ﭼﻨﺪ در ﻋﻤﻞ ﺗﺤﻤﻞ ﺁن را ﮐﻤﺘﺮ دارﻧﺪ‪ ،‬وﻟﻲ ﺑﻪ ﻋﺪاﻟﺖ ﮔﺴﺘﺮان ﻋﺸﻖ‬ ‫ﻣﻴﻮرزﻧﺪ‪.‬‬ ‫اﻣﻴﺮاﻟﻤﺆﻣﻨﻴﻦ ﺷﺨﺼﻴﺘﻲ اﺳﺖ ﮐﻪ دﺷﻤﻦ ﺑﺰرگ ﺁن ﺣﻀﺮت ﻳﻌﻨﻲ ﻣﻌﺎوﻳﻪ در ﻣﻘﺎﺑﻞ ﮐﻤﺎﻻت ﺁن ﺣﻀﺮت ﺳﺮ ﺧﻀﻮع‬ ‫ﻓﺮود ﺁوردﻩ و ﺑﻌﺪ از ﺷﻬﺎدت اﻳﺸﺎن ﮔﻔﺘﻪ اﺳﺖ‪» :‬ﻣﺎدر دهﺮ ﻋﻘﻴﻢ اﺳﺖ ﮐﻪ ﻓﺮزﻧﺪي ﭼﻮن ﻓﺮزﻧﺪ اﺑﻮﻃﺎﻟﺐ ﺑﺰاﻳﺪ»‪.‬‬ ‫ـ از ﻧﻈﺮ ﻋﻠﻢ‪ :‬اﻣﻴﺮاﻟﻤﺆﻣﻨﻴﻦ ﺑﺎب ﻋﻠﻢ ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ اﺳﺖ و ﻋﺎﻟﻢ ﺑﻪ ﻇﺎهﺮ و ﺑﺎﻃﻦ اوﻟﻴﻦ و ﺁﺧﺮﻳﻦ اﺳﺖ و دﺷﻤﻨﺎن هﻤﻪ اﻗﺮار‬ ‫ﮐﺮدﻩ اﻧﺪ‪.‬‬ ‫ـ از ﻧﻈﺮ ﺷﺠﺎﻋﺖ‪ :‬ﺣﺮف اول در ﺟﺒﻬﻪ هﺎي ﺟﻬﺎد ﻣﻲ زدﻩ و ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ ﺑﻪ ﻓﺮﻣﺎن اﻟﻬﻲ ﻓﺮﻣﺎﻧﺪهﻲ را ﺑﻪ اﻣﻴﺮاﻟﻤﺆﻣﻨﻴﻦ ﻣﻲ‬ ‫ﺳﭙﺮدﻩ اﺳﺖ‪.‬‬

‫ﺻﻔﺤﻪ ‪232‬‬ ‫ـ از ﻧﻈﺮ اﻳﺜﺎر‪ :‬در ﻟﻴﻠﺔ اﻟﻤﺒﻴﺖ در ﺷﺐ هﺠﺮت ﺑﻪ ﺟﺎي ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ ﺧﻮاﺑﻴﺪ و ﺟﺎن ﺧﻮد را ﺳﭙﺮ ﺑﻼي ﺟﺎن ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ ﻗﺮار داد‪.‬‬ ‫ـ از ﻧﻈﺮ ﺻﺒﺮ‪ :‬هﻨﮕﺎﻣﻲ ﮐﻪ ﺑﻪ ﺧﺎﻧﻪ اش ﺣﻤﻠﻪ ﺷﺪ‪ ،‬ﺑﻪ ﺧﺎﻃﺮ ﺣﻔﻆ اﺳﻼم در ﻋﻴﻦ ﻗﺪرت ﺻﺒﺮ ﭘﻴﺸﻪ ﮐﺮد و ﺷﻤﺸﻴﺮ‬ ‫ﻧﮑﺸﻴﺪ‪.‬‬ ‫ـ از ﻧﻈﺮ ﮐﻤﮏ ﺑﻪ ﻓﻘﺮا‪ :‬ﺁﻳﺎت زﻳﺎدي ﭼﻮن ﺁﻳﻪ اﻃﻌﺎم و وﻻﻳﺖ و‪ ...‬در ﺷﺄن اﻳﺸﺎن ﻧﺎزل ﺷﺪ‪.‬‬ ‫ـ از ﻧﻈﺮ ﺗﻘﻮي‪ :‬هﺮﮔﺰ ﺳﻴﺎﺳﺖ ﺑﺎزي را ﺑﺮ اﺻﻮل ﺗﺮﺟﻴﺢ ﻧﺪاد و هﺮﮔﺰ از اﺻﻮل ﻋﺪول ﻧﮑﺮد‪.‬‬ ‫ﷲ }ﺁﻳﻪ ‪ 9‬دهﺮ‪).‬‬ ‫ﮑﻢْ ِﻟ َﻮﺟْ ِﻪ ا ِ‬ ‫ـ از ﻧﻈﺮ ﺧﻠﻮص‪ :‬ﺧﺎﻟﺼًﺎ ﻟﻮﺟﻪ اﷲ‪ ...‬اﻃﻌﺎم ﻣﻲ ﮐﺮد { ِإﻧﱠﻤﺎ ُﻧﻄْ ِﻌ ُﻤ ُ‬ ‫ﺟﻬﺎد ﻣﻲ ﮐﺮد‪ ،‬از ﺣﻖ ﺧﻮد ﻣﻲ ﮔﺬﺷﺖ‪ ،‬ﺧﻼﻓﺖ ﻣﻲ ﮐﺮد‪ ،‬هﺪﻓﺶ ﻓﻘﻂ ﺟﻠﺐ رﺿﺎﻳﺖ ﺧﺪا ﺑﻮد )ﺑﻘﺮﻩ ‪ 207‬و ‪).265‬‬ ‫ـ از ﻧﻈﺮ زهﺪ‪ :‬هﺮﮔﺰ ﻳﮏ وﻋﺪﻩ ﻏﺬاي ﮐﺎﻣﻞ ﺑﺎ ﻳﮏ ﺧﻮرﺷﺖ ﺁن هﻢ ﻧﻤﮏ ﻧﺨﻮرد! و دﻧﻴﺎ را ﺳﻪ ﻃﻼﻗﻪ ﮐﺮد‪.‬‬

‫ـ ‪ ...‬و در هﺮ ﮐﻤﺎﻟﻲ هﻴﭻ ﻣﺎﻧﻨﺪي ﻧﺪاﺷﺖ ﮐﻪ ﺑﺎ او ﻣﻘﺎﻳﺴﻪ ﺷﻮد‪.‬‬ ‫ﺑﻨﺎﺑﺮاﻳﻦ ﭼﻨﺎﻧﭽﻪ ﻓﻀﺎﻳﻞ اﻣﻴﺮاﻟﻤﺆﻣﻨﻴﻦ ﺣﺘﻲ ﺑﺪون ذﮐﺮ ﻧﺎم ﺑﺮاي هﺮ اﻧﺴﺎﻧﻲ ﮔﻔﺘﻪ ﺷﻮد‪ ،‬ﺷﻴﻔﺘﻪ ﺁن ﺣﻀﺮت ﻣﻲ ﺷﻮد‪.‬‬ ‫ﻋﻼوﻩ ﺑﺮ ﮐﻤﺎﻻﺗﻲ ﻧﻈﻴﺮ ﺷﺠﺎﻋﺖ‪ ،‬ﻋﻠﻢ‪ ،‬ﻓﺼﺎﺣﺖ و ﺳﺎﻳﺮ ﺧﺼﻠﺖ هﺎي ﺣﻤﻴﺪﻩ اي ﮐﻪ ﭘﺮوردﮔﺎر ﻋﺎﻟﻢ ﺑﻪ اﻣﺎم)ﻋﻠﻴﻪ‬ ‫اﻟﺴﻼم( ﻋﻨﺎﻳﺖ ﻓﺮﻣﻮدﻩ اﺳﺖ‪ ،‬و هﺮ ﮐﺪام ﺑﻪ ﺗﻨﻬﺎﻳﻲ ﻣﻲ ﺗﻮاﻧﺪ دﻟﻴﻠﻲ ﺑﺮ ﻣﺤﺒﻮﺑﻴﺖ ﺁن ﺑﺰرﮔﻮار ﺑﺎﺷﺪ; ﭘﺎﺳﺦ اﻳﻦ ﺳﺆال‬ ‫ﻧﻴﺎزﻣﻨﺪ ﻣﻘﺪﻣﻪ ﻣﺨﺘﺼﺮي اﺳﺖ ﮐﻪ در زﻳﺮ ﺑﺪان اﺷﺎرﻩ ﻣﻲ ﺷﻮد‪:‬‬ ‫اﮐﺜﺮ ﻣﺮدم در اﻳﻦ دﻧﻴﺎ ﭼﻨﻴﻦ ﻣﻲ ﭘﻨﺪارﻧﺪ ﮐﻪ‪ :‬ﺣﻖ ﺁن هﺎ ﺿﺎﻳﻊ ﮔﺸﺘﻪ و ﺁﻧﭽﻪ ﺑﻬﺮﻩ ﺁن هﺎ ﺑﻮدﻩ اﺳﺖ‪ ،‬دﻳﮕﺮان ﻏﺼﺐ‬ ‫ﻧﻤﻮدﻩ اﻧﺪ‪.‬‬ ‫اﮐﺜﺮ ﮐﺴﺎﻧﻲ ﮐﻪ اﺳﺘﺤﻘﺎق ﻣﻘﺎم و ﻣﻨﺼﺒﻲ را دارﻧﺪ‪ ،‬از ﺁﻧﭽﻪ ﮐﻪ ﺷﺎﻳﺴﺘﻪ ﺁن هﺎ اﺳﺖ ﻣﺤﺮوﻣﻨﺪ‪.‬‬

‫ﺻﻔﺤﻪ ‪233‬‬ ‫ﭼﻪ ﺑﺴﺎ ﻋﺎﻟﻤﺎﻧﻲ ﮐﻪ از ﻣﺘﺎع دﻧﻴﺎ ﺑﻬﺮﻩ اي ﻧﺒﺮدﻩ‪ ،‬و در ﮐﻨﺎر ﺧﻮد ﺟﺎهﻠﻲ را ﻣﻲ ﺑﻴﻨﻨﺪ ﮐﻪ از ﺗﻤﺎم اﻣﮑﺎﻧﺎت زﻧﺪﮔﻲ ﺑﻬﺮﻩ‬ ‫ﻣﻨﺪ اﺳﺖ‪.‬‬ ‫ﭼﻪ ﺑﺴﻴﺎرﻧﺪ ﺷﺠﺎﻋﺎﻧﻲ ﮐﻪ در ﻣﻴﺪان هﺎي ﻧﺒﺮد‪ ،‬دﻻوري هﺎﻳﻲ از ﺧﻮد ﻧﺸﺎن دادﻩ و ﺟﺎن ﻓﺸﺎﻧﻲ هﺎ ﻧﻤﻮدﻩ اﻧﺪ; وﻟﻲ در‬ ‫ﻣﻴﺪان زﻧﺪﮔﻲ از اﻣﮑﺎﻧﺎت اوﻟﻴﻪ زﻧﺪﮔﻲ ﺑﻲ ﺑﻬﺮﻩ و ﻣﺤﺮوﻣﻨﺪ‪ .‬در ﺣﺎﻟﻲ ﮐﻪ اﻓﺮاد ﺑﺰدل و ﺗﺮﺳﻮ را ﮐﻪ از ﺳﺎﻳﻪ ﺁن‬ ‫ﺷﺠﺎﻋﺎن‪ ،‬در هﺮاﺳﻨﺪ‪ ،‬ﻣﻲ ﺑﻴﻨﺪ ﮐﻪ ﻣﺎﻟﮏ ﺑﺨﺶ ﻋﻈﻴﻤﻲ از دﻧﻴﺎ ﮔﺸﺘﻪ و ﻣﺎل و ﻣﻨﺎل ﺑﺴﻴﺎر ﻓﺮاهﻢ ﺁوردﻩ اﻧﺪ‪.‬‬ ‫ﭼﻪ ﺑﺴﺎ اﻓﺮاد ﻋﺎﻗﻞ و ﺑﺎ ﮐﻴﺎﺳﺖ و ﻣﺪﺑﺮ ﮐﻪ روزﮔﺎر را ﺑﻪ ﺳﺨﺘﻲ ﻣﻲ ﮔﺬراﻧﻨﺪ‪ ،‬در ﺣﺎﻟﻲ ﮐﻪ اﺑﻠﻬﺎﻧﻲ را ﻣﻲ ﺗﻮان دﻳﺪ ﮐﻪ‬ ‫ﮔﻮﻳﻲ زر و ﺳﻴﻢ از ﺁﺳﻤﺎن و زﻣﻴﻦ ﺑﺮ اﻳﺸﺎن ﻣﻲ ﺑﺎرد‪.‬‬ ‫ﭼﻪ ﺑﺴﻴﺎر اﻓﺮاد ﻣﺆﻣﻨﻲ ﮐﻪ از روي اﺧﻼص‪ ،‬در راﻩ ﺑﻨﺪﮔﻲ ﺣﻖ ﮔﺎم ﻧﻬﺎدﻩ و ﻋﻤﺮ ﺧﻮﻳﺶ را ﺻﺮف ﻃﺎﻋﺖ و ﻋﺒﺎدت‬ ‫ﺣﻖ ﺗﻌﺎﻟﻲ ﻧﻤﻮدﻩ اﻧﺪ; وﻟﻲ ﻣﺤﺮوﻣﻴﺖ هﺎ و ﺗﻨﮕﻨﺎهﺎي زﻧﺪﮔﻲ از هﺮ ﺳﻮ ﺁن هﺎ را اﺣﺎﻃﻪ ﻧﻤﻮدﻩ اﺳﺖ‪ .‬ﺣﺎل ﺁن ﮐﻪ اﻓﺮاد‬ ‫ﻻ اﺑﺎﻟﻲ را ﻣﻲ ﺑﻴﻨﻨﺪ ﮐﻪ از زﻧﺪﮔﻲ ﻣﺮﻓﻬﻲ ﺑﺮﺧﻮردارﻧﺪ‪.‬‬ ‫ﭼﻪ ﺑﺴﻴﺎرﻧﺪ اﻓﺮادي ﮐﻪ ﺑﻪ ﺧﺎﻃﺮ ﻧﺒﻮغ‪ ،‬ﮐﻴﺎﺳﺖ و ﺗﺪﺑﻴﺮ ﺧﻮﻳﺶ اﺳﺘﺤﻘﺎق ﻧﻌﻤﺖ هﺎ و ﻣﺰاﻳﺎي زﻧﺪﮔﻲ را دارﻧﺪ‪ ،‬وﻟﻲ ﺑﻪ‬ ‫دﻳﮕﺮان‪ ،‬ﻳﻌﻨﻲ‪ :‬ﮐﺴﺎﻧﻲ ﮐﻪ از ﺧﺼﺎﻳﻞ ذاﺗﻲ ﻣﺤﺮوﻣﻨﺪ‪ ،‬ﻣﺤﺘﺎج ﮔﺸﺘﻪ و ﻣﺠﺒﻮر ﺑﻪ ﺧﻀﻮع و ﺧﺸﻮع در ﺑﺮاﺑﺮ ﺁن هﺎ‬ ‫ﻣﻲ ﮔﺮدﻧﺪ‪.‬‬ ‫از اﻳﻦ اﻓﺮاد ﮐﻪ ﺑﮕﺬرﻳﻢ در ﻣﻴﺎن ﺻﺎﺣﺒﺎن ﺣﺮﻓﻪ و ﻓﻦ ﺑﻪ هﻤﻴﻦ ﻣﻨﻮال اﺳﺖ‪.‬‬ ‫ﺁﻧﺎن ﮐﻪ از هﻤﻪ ﻣﺎهﺮﺗﺮ و ﮐﺎرﺁﻳﻲ ﺑﻴﺸﺘﺮي دارﻧﺪ‪ ،‬ﻧﻮﻋًﺎ ﺑﺎ ﻣﺸﻘﺖ و ﺳﺨﺘﻲ هﺎي ﺑﺴﻴﺎر روﺑﺮو ﺑﻮدﻩ و زﻧﺪﮔﻲ را ﺑﻪ‬ ‫ﺳﺨﺘﻲ ﻣﻲ ﮔﺬراﻧﻨﺪ‪ ،‬در ﺣﺎﻟﻲ ﮐﻪ اﻓﺮادي ﮐﻪ ﺷﺎﮔﺮد ﺁن هﺎ ﻧﻴﺰ ﻧﻤﻲ ﺗﻮاﻧﻨﺪ ﺑﺎﺷﻨﺪ‪ ،‬ﺑﺎزارﺷﺎن ﮔﺮم و روزﮔﺎرﺷﺎن ﺑﻪ‬ ‫ﺳﺎﻣﺎن اﺳﺖ‪.‬‬ ‫ﻋﻼوﻩ ﺑﺮ اﻳﻦ هﺎ ﭼﻮن ﺗﻮدﻩ ﻣﺮدم‪ ،‬ﻧﺎز و ﻧﻌﻤﺖ اهﻞ دﻧﻴﺎ و زرق و ﺑﺮق زﻧﺪﮔﻲ ﺁن هﺎ را از ﻳﮏ ﻃﺮف‪ ،‬و ﻣﺤﺮوﻣﻴﺖ‬ ‫و ﺑﻴﭽﺎرﮔﻲ ﺧﻮﻳﺶ را از ﻃﺮف دﻳﮕﺮ ﻣﺸﺎهﺪﻩ ﻣﻲ ﮐﻨﻨﺪ‪ ،‬ﻋﻤﻮﻣًﺎ ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ دﻧﻴﺎ دﭼﺎر ﮐﻴﻨﻪ و ﺑﻐﻀﻨﺪ‪ ،‬و ﭼﻨﻴﻦ اﺣﺴﺎس‬ ‫ﻣﻲ ﮐﻨﻨﺪ ﮐﻪ ﺣﻖ ﺁن هﺎ ﺿﺎﻳﻊ ﮔﺸﺘﻪ و ﺛﻤﺮﻩ ﮐﺎر و ﮐﻮﺷﺶ ﺁن هﺎ در ﺳﻔﺮﻩ اﻏﻨﻴﺎ و ﺛﺮوﺗﻤﻨﺪان ﮔﺮد ﺁﻣﺪﻩ اﺳﺖ‪.‬‬

‫ﭘﺲ از ﺑﻴﺎن اﻳﻦ ﻣﻘﺪﻣﻪ ﺑﺎﻳﺪ داﻧﺴﺖ ﮐﻪ ﻋﻠﻲ)ﻋﻠﻴﻪ اﻟﺴﻼم(‪ ،‬ﻧﻪ ﻓﻘﻂ ذي ﺣﻘﻲ ﺑﻮد ﮐﻪ از ﺣﻘﺶ ﻣﺤﺮوم ﮔﺸﺖ‪ ،‬ﺑﻠﮑﻪ‬ ‫ﭘﻴﺸﻮاي ﻣﺤﺮوﻣﻴﻦ و ﺳﻴﺪ و ﺑﺰرگ ﮐﺴﺎﻧﻲ اﺳﺖ ﮐﻪ ﺣﻘﺸﺎن ﺿﺎﻳﻊ ﮔﺸﺘﻪ‬ ‫ﺻﻔﺤﻪ ‪234‬‬ ‫اﺳﺖ‪ .‬ﺑﺪﻳﻬﻲ اﺳﺖ اﻓﺮادي ﮐﻪ اﺣﺴﺎس ﻣﻲ ﮐﻨﻨﺪ ﺣﻖ ﺷﺎن ﭘﺎﻳﻤﺎل ﮔﺸﺘﻪ و ﻣﺘﺤﻤﻞ ذﻟﺖ و ﺧﻮاري ﺷﺪﻩ اﻧﺪ‪ ،‬هﻮادار‬ ‫ﻳﮑﺪﻳﮕﺮ ﺑﻮدﻩ و ﺑﻪ دﻟﻴﻞ ﻣﺼﻴﺒﺘﻲ ﮐﻪ ﺑﻪ ﺁن هﺎ رﺳﻴﺪﻩ و ﻇﻠﻤﻲ ﮐﻪ ﺑﺮ ﺁن هﺎ رﻓﺘﻪ اﺳﺖ‪ ،‬درد ﻣﺸﺘﺮﮐﻲ را اﺣﺴﺎس ﻣﻲ‬ ‫ﮐﻨﻨﺪ و ﺑﺮ ﻋﻠﻴﻪ ﮐﺴﺎﻧﻲ ﮐﻪ ﺣﻘﻮق ﺁن هﺎ را ﭘﺎﻳﻤﺎل ﮐﺮدﻩ اﻧﺪ‪ ،‬ﻳﮏ دﺳﺖ و ﻳﮏ ﺻﺪا ﺷﻮﻧﺪ‪.‬‬ ‫ﺣﺎل ﺑﺎﻳﺪ ﮔﻔﺖ‪ :‬وﻗﺘﻲ اﻳﻦ ﻣﺤﺮوﻣﻴﻦ ﮐﻪ ﺟﻤﻠﮕﻲ در ﻳﮏ ﺳﻄﺢ ﻗﺮار دارﻧﺪ‪ ،‬ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ هﻢ اﻳﻦ ﭼﻨﻴﻦ هﻤﺪﻟﻲ داﺷﺘﻪ و هﺮ‬ ‫ﮐﺪام ﻏﻢ دﻳﮕﺮي را ﻏﻢ ﺧﻮد ﻣﻲ داﻧﻨﺪ‪ ،‬ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ ﺑﺰرگ ﻣﺮدي واﻻ ﻣﻘﺎم ﮐﻪ ﺗﻤﺎم ﻓﻀﺎﻳﻞ ﻋﺎﻟﻲ اﻧﺴﺎﻧﻲ را دارا ﺑﻮدﻩ‪ ،‬و‬ ‫ﻣﺮاﺗﺐ واﻻي ﺷﺮاﻓﺖ و ﮐﺮاﻣﺖ را از ﺁن ﺧﻮد ﺳﺎﺧﺘﻪ اﺳﺖ‪ ،‬و ﺑﺎ وﺟﻮد هﻤﻪ اﻳﻦ ﺧﺼﻮﺻﻴﺎت‪ ،‬ﺁن ﭼﻨﺎن ﻣﻈﻠﻮم واﻗﻊ‬ ‫ﮔﺸﺘﻪ ﮐﻪ او را ﻣﻈﻠﻮم ﻋﺎﻟﻢ ﻣﻲ داﻧﻨﺪ‪ ،‬ﭼﻪ اﺣﺴﺎس و ﻗﻀﺎوﺗﻲ ﺑﺎﻳﺪ داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﻨﺪ؟!‬ ‫ﻋﻠﻲ)ﻋﻠﻴﻪ اﻟﺴﻼم( ﻣﺮدي ﺑﻮد ﮐﻪ دﻧﻴﺎ ﺗﻠﺨﻲ هﺎي ﺑﺴﻴﺎري ﺑﻪ او ﭼﺸﺎﻧﻴﺪ‪ .‬ﻣﺼﻴﺒﺖ از ﭘﻲ ﻣﺼﻴﺒﺖ و اﻧﺪوﻩ ﭘﺲ از اﻧﺪوﻩ‬ ‫ﻼ‬ ‫ﺑﻪ اﻳﺸﺎن روي ﺁورد و در ﻃﻮل زﻧﺪﮔﻲ ﺧﻮﻳﺶ‪ ،‬هﻢ از ﺑﻴﮕﺎﻧﻪ و هﻢ از ﺁﺷﻨﺎ‪ ،‬ﻧﺎﻣﺮدﻣﻲ هﺎ دﻳﺪﻩ اﺳﺖ‪ .‬ﮐﺴﺎﻧﻲ ﮐﻪ اﺻ ً‬ ‫ﻗﺎﺑﻞ ﻗﻴﺎس ﺑﺎ وي ﻧﺒﻮدﻩ اﻧﺪ را ﺑﺮ ﺧﻮد ﻣﺴﻠﻂ دﻳﺪﻩ و ﺑﺮ ﻋﻠﻲ)ﻋﻠﻴﻪ اﻟﺴﻼم(‪ ،‬ﻓﺮزﻧﺪان و ﻋﺸﻴﺮﻩ اش ﺣﮑﻮﻣﺖ ﻧﻤﻮدﻩ و‬ ‫ﻣﺴﻠﻂ ﺷﺪﻧﺪ‪.‬‬ ‫ﺣﺘﻲ ﮐﺴﺎﻧﻲ ﮐﻪ ﺧﻮد‪ ،‬ﭘﺎي ﺑﻨﺪ دﻳﻦ و ﻣﺬهﺐ ﻧﺒﻮدﻩ اﻧﺪ او را ﺳﺐ ﻧﻤﻮدﻩ و ﮐﺎﻓﺮ و ﺑﻲ ﻧﻤﺎز ﻣﻲ ﺧﻮاﻧﺪﻧﺪ‪ .‬ﺳﺮاﻧﺠﺎم ﻧﻴﺰ‬ ‫اﻳﻦ اﻧﺴﺎن ﺑﺰرﮔﻮار و ﺷﺮﻳﻒ را در ﻣﺤﺮاب ﻋﺒﺎدت ﺑﻪ ﺷﻬﺎدت رﺳﺎﻧﺪﻧﺪ‪ .‬ﭘﺲ از او ﻓﺮزﻧﺪاﻧﺶ ﻳﮑﻲ ﻳﮑﻲ ﺑﻪ ﺗﻴﻎ ﺳﺘﻢ‬ ‫ﮐﺸﺘﻪ ﺷﺪﻩ و ﺣﺮﻳﻢ او ﺑﻪ اﺳﺎرت رﻓﺘﻪ‪ ،‬ﻧﻮادﮔﺎن و ﻋﻤﻮزادﮔﺎﻧﺶ از هﺮ ﺳﻮي ﺗﺤﺖ ﺗﻌﻘﻴﺐ ﻗﺮار ﮔﺮﻓﺘﻨﺪ و در هﺮ ﮐﺠﺎ‬ ‫ﮐﻪ ﺑﻪ ﭼﻨﮓ اﻓﺘﺎدﻧﺪ‪ :‬ﻗﺘﻞ‪ ،‬ﺣﺒﺲ‪ ،‬ﺷﮑﻨﺠﻪ و ﺁزار در اﻧﺘﻈﺎرﺷﺎن ﺑﻮد‪ .‬ﺑﺎ اﻳﻦ ﮐﻪ ﻓﻀﻞ و زهﺪ‪ ،‬ﻋﺒﺎدت وﺟﻮد‪ ،‬ﺷﻬﺎﻣﺖ و‬ ‫ﺑﺰرﮔﻮاري و اﻧﺘﻔﺎع ﺧﻠﻖ از او و ﻓﺮزﻧﺪاﻧﺶ ﺑﺮ اﺣﺪي ـ ﺣﺘﻲ دﺷﻤﻨﺎﻧﺶ ـ ﭘﻮﺷﻴﺪﻩ ﻧﻴﺴﺖ‪.‬‬ ‫ﺁﻳﺎ ﻣﻲ ﺷﻮد ﺑﺸﺮﻳﺖ ﺧﻮد را ﺑﻪ ﭼﻨﻴﻦ ﺷﺨﺼﻲ واﺑﺴﺘﻪ ﻧﺪاﻧﺪ؟ ﺁﻳﺎ ﻣﻲ ﺷﻮد دﻟﻬﺎ واﻟﻪ و ﺷﻴﺪاي او ﻧﺒﻮدﻩ و در راﻩ ﻋﺸﻖ و‬ ‫ﻣﺤﺒﺖ او‪ ،‬از هﻤﻪ ﭼﻴﺰ ﺧﻮﻳﺶ ﻧﮕﺬرد؟ ﺁﻳﺎ اﻧﺴﺎن هﺎ ﻣﻲ ﺗﻮاﻧﻨﺪ ﺧﻮد را ﻳﺎر و ﻳﺎور اﻳﻦ ﻣﻈﻠﻮم ﻧﺪاﻧﺴﺘﻪ و ﺑﻪ ﺧﺎﻃﺮ ﻇﻠﻢ‬ ‫ﻼ ﻓﻄﺮي و‬ ‫و ﺳﺘﻤﻲ ﮐﻪ ﺑﺮ او رﻓﺘﻪ اﺳﺖ‪ ،‬ﺧﺸﻤﮕﻴﻦ ﻧﺒﺎﺷﻨﺪ؟ اﻳﻦ ﻣﻌﻨﺎ رﻳﺸﻪ در ﺟﺎن اﻧﺴﺎن هﺎ دارد و ﻳﮏ اﻣﺮ ﮐﺎﻣ ً‬ ‫ﻃﺒﻴﻌﻲ اﺳﺖ‪.‬‬

‫ﺻﻔﺤﻪ ‪235‬‬ ‫ﺣﺎل ﻓﺮض ﮐﻨﻴﺪ‪ :‬اﮔﺮ ﺟﻤﻌﻲ ﮐﻨﺎر درﻳﺎ اﻳﺴﺘﺎدﻩ ﺑﺎﺷﻨﺪ و ﻓﺮدي ﮐﻪ ﺑﻪ ﺷﻨﺎ وارد ﻧﻴﺴﺖ‪ ،‬در ﺁب اﻓﺘﺪ و ﻃﻌﻤﻪ اﻣﻮاج درﻳﺎ‬ ‫ﺷﻮد‪ ،‬ﺗﻤﺎم ﮐﺴﺎﻧﻲ ﮐﻪ ﻧﺎﻇﺮ اﻳﻦ ﺻﺤﻨﻪ هﺴﺘﻨﺪ‪ ،‬ﺣﺪ اﻗﻞ ﺑﺮ او دل ﻣﻲ ﺳﻮزاﻧﻨﺪ و ﺑﻌﻀﻲ هﻢ ﺑﺮاي ﻧﺠﺎت ﺁن ﻏﺮﻳﻖ‪،‬‬ ‫ﺧﻮد را ﺑﻪ ﺁب ﻣﻲ اﻓﮑﻨﻨﺪ و ﺧﻮد را ﺑﺎ ﺧﻄﺮ هﻢ ﺁﻏﻮش ﻣﻲ ﺳﺎزﻧﺪ‪ .‬ﺣﺎل ﺁن ﮐﻪ در ﺁن ﻟﺤﻈﻪ ﭼﺸﻢ داﺷﺖ و ﺗﻮﻗﻊ ﻣﺰد و‬ ‫ﭘﺎداش دﻧﻴﻮي و ﻳﺎ ﺣﺘﻲ اﺟﺮ و ﺛﻮاب اﺧﺮوي را هﻢ ﻧﺪارﻧﺪ‪ .‬ﭼﻪ ﺑﺴﺎ ﮐﻪ ﺑﺮﺧﻲ از ﺁن هﺎ در اﻋﺘﻘﺎد ﺑﻪ ﺧﺪا و ﻗﻴﺎﻣﺖ‬ ‫ﺳﺴﺖ ﺑﺎﺷﻨﺪ و ﻳﺎ ﺣﺘﻲ اﻋﺘﻘﺎد ﻧﺪاﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﻨﺪ; وﻟﻲ هﻤﺎن رﺣﻢ و ﻋﻄﻮﻓﺖ ذاﺗﻲ ﮐﻪ اﻧﺴﺎن هﺎ ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ هﻢ دارﻧﺪ‪ ،‬ﺁن هﺎ را‬ ‫ﺑﻪ اﻳﻦ ﮐﺎر وا ﻣﻲ دارد‪.‬‬

‫هﻤﻴﻦ ﻃﻮر اﺳﺖ اﮔﺮ ﺣﺎﮐﻤﻲ ﺳﺘﻤﮕﺮ ﺑﺮ ﻣﺮدم ﺷﻬﺮي ﻣﺴﻠﻂ ﺷﻮد و ﺁن هﺎ را ﺑﻪ اﻧﻮاع ﻋﻘﻮﺑﺖ هﺎ ﻣﻌﺬب ﺳﺎزد‪ ،‬ﻧﻮﻋﻲ‬ ‫هﻤﺪﻟﻲ و هﻤﺒﺴﺘﮕﻲ ﺑﻴﻦ ﺁن ﻣﺮدم ﭘﻴﺪا ﻣﻲ ﺷﻮد و هﻤﮕﻲ ﺑﺮاي رﻓﻊ ﻇﻠﻢ و ﺳﺘﻢ ﻣﺘﺤﺪ ﻣﻲ ﺷﻮﻧﺪ‪ ،‬و ﻏﻢ دﻳﮕﺮان را ﻏﻢ‬ ‫ﺧﻮد ﻣﻲ ﭘﻨﺪارﻧﺪ‪ .‬ﺣﺎل اﮔﺮ ﻓﺮدي ﺷﺮﻳﻒ و ﺟﻠﻴﻞ اﻟﻘﺪر‪ ،‬ﮐﻪ ﻧﺰد هﻤﻪ ﺁن هﺎ ﻣﺤﺘﺮم اﺳﺖ ﺑﻴﺶ از دﻳﮕﺮان ﻣﻮرد ﻇﻠﻢ و‬ ‫ﺁزار ﺣﺎﮐﻢ ﻗﺮار ﮔﻴﺮد‪ ،‬اﻣﻮال و داراﻳﻲ اش ﺑﻪ ﻳﻐﻤﺎ رود‪ ،‬هﻤﺴﺮ ﻋﻔﻴﻔﻪ اش ﻣﻮرد ﺿﺮب و ﺷﺘﻢ ﻗﺮار ﮔﻴﺮد‪ ،‬ﻓﺮزﻧﺪان‬ ‫و ﺑﺴﺘﮕﺎﻧﺶ ﺑﻪ ﻗﺘﻞ رﺳﻴﺪﻩ و ﺗﺤﺖ ﺗﻌﻘﻴﺐ ﺑﺎﺷﻨﺪ‪ ،‬اﻳﻨﺎن ﺑﻴﺸﺘﺮ دور او را ﮔﺮﻓﺘﻪ و هﺮ ﭼﻪ ﻇﻠﻢ و ﺳﺘﻢ ﺑﺮ او ﺑﻴﺸﺘﺮ ﺷﻮد‬ ‫ﮔﺮاﻳﺶ ﻣﺮدم ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ او ﺑﻴﺸﺘﺮ ﺧﻮاهﺪ ﺷﺪ; زﻳﺮا ﻓﻄﺮت اﻧﺴﺎن هﺎ اﻳﻦ اﻣﺮ را اﻳﺠﺎب ﻣﻲ ﮐﻨﺪ و ﻋﻠﻲ)ﻋﻠﻴﻪ اﻟﺴﻼم(‬ ‫ﻣﺼﺪاق ﭼﻨﻴﻦ ﻓﺮد ﻣﺤﺒﻮﺑﻲ اﺳﺖ‪)1).‬‬ ‫دوﺳﺘﻲ ﻋﻠﻲ‪ ،‬ﻣﻼﮎ ﭘﺎﮐﻲ ﻧﻄﻔﻪ‬ ‫اﺑﻮﺑﮑﺮ ﻣﻲ ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ را در ﺧﻴﻤﻪ ﺑﺎ ﻋﻠﻲ و ﻓﺎﻃﻤﻪ و ﺣﺴﻦ و ﺣﺴﻴﻦ)ﻋﻠﻴﻬﻢ اﻟﺴﻼم( دﻳﺪم‪ ،‬ﻓﺮﻣﻮد‪ :‬اي ﺟﻤﺎﻋﺖ‬ ‫ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن‪ ،‬ﻣﻦ در ﺻﻠﺢ و ﻣﺴﺎﻟﻤﺖ ﺑﺎ ﮐﺴﻲ هﺴﺘﻢ ﮐﻪ ﺑﺎ اهﻞ ﺧﻴﻤﻪ در ﺻﻠﺢ ﺑﺎﺷﺪ و ﺑﺎ ﮐﺴﻲ ﮐﻪ ﺑﺎ ﺁن هﺎ در ﺟﻨﮓ ﺑﺎﺷﺪ‬ ‫در ﺟﻨﮕﻢ‪ .‬دوﺳﺖ دارم ﮐﺴﻲ را ﮐﻪ ﺁن هﺎ را دوﺳﺖ داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬دوﺳﺖ ﻧﻤﻲ دارد ﺁن هﺎ را ﻣﮕﺮ ﺣﻼل زادﻩ و دﺷﻤﻨﻲ‬ ‫ﻧﻤﻲ ﮐﻨﺪ ﺑﺎ ﺁﻧﺎن‬ ‫ــــــــــــــــــــــــــــــــــ‬ ‫‪1 .‬اﻳﻦ ﻣﻄﺎﻟﺐ از ﺷﺮح ﺧﻄﺒﻪ ‪ 193‬ﻧﻬﺞ اﻟﺒﻼﻏﻪ اﺑﻦ اﺑﻲ اﻟﺤﺪﻳﺪ ﮔﺮﻓﺘﻪ ﺷﺪﻩ اﺳﺖ‪.‬‬ ‫ﺻﻔﺤﻪ ‪236‬‬ ‫ﻣﮕﺮ ﺣﺮاﻣﺰادﻩ‪)1).‬‬ ‫اﺣﻤﺪ ﺑﻦ ﺣﻨﺒﻞ و ﺷﺎﻓﻌﻲ از ﻣﺎﻟﮏ ﺑﻦ اﻧﺲ ﻧﻘﻞ ﻣﻲ ﮐﻨﻨﺪ‪ :‬ﻣﺎ اوﻻد ﺣﺮاﻣﺰادﻩ را از راﻩ ﺑﻐﺾ ﻋﻠﻲ ﻣﻲ ﺷﻨﺎﺳﻴﻢ‪)2).‬‬ ‫ــــــــــــــــــــــــــــــــــ‬ ‫‪1 .‬اﻟﺮﻳﺎض اﻟﻨﻀﺮ‪ ،‬ﺣﺎﻓﻆ ﻣﺤﺐ اﻟﺪﻳﻦ ﻃﺒﺮي‪ ،‬ج‪ 2‬ص‪ ; 189‬اﻟﻐﺪﻳﺮ ‪ 4‬ص‪323‬‬ ‫‪2 .‬اﺳﻨﻲ اﻟﻤﻄﺎﻟﺐ ص‪ ; 8‬ﻧﻬﺎﻳﺔ اﺑﻦ اﻻﺛﻴﺮ‪ ،‬ج‪ 1‬ص‪ ; 118‬اﻟﻐﺪﻳﺮ ‪ 4‬ص‪322‬‬ ‫ﺻﻔﺤﻪ ‪237‬‬

‫ﮔﻔﺘﻦ ﺣﻲ ﻋﻠﻲ ﺧﻴﺮ اﻟﻌﻤﻞ در اذان‬ ‫ﻞ« ﺟﺰو اذان ﺑﻮدﻩ و ﻳﺎ ﮐﺴﻲ از ﺻﺤﺎﺑﻪ و ﺗﺎﺑﻌﻴﻦ اﻳﻦ ﺟﻤﻠﻪ را در اذان ﺁوردﻩ اﺳﺖ؟‬ ‫ﺧﻴْ ِﺮ اﻟْ َﻌ َﻤ ِ‬ ‫ﻲ ﻋَﻠﻲ َ‬ ‫ﺣﱠ‬ ‫ﭘﺮﺳﺶ‪ :‬ﺁﻳﺎ » َ‬

‫ﭘﺎﺳﺦ‪:‬‬

‫اﺑﻦ ﺣﺰم در ﮐﺘﺎب »اﻟﻤﺤﻠﻲ«‪ ،‬ﻃﺒﻖ رواﻳﺖ ﺻﺤﻴﺢ از ﻋﺒﺪاﷲ اﺑﻦ ﻋﻤﺮ و اﺑﻮ اﻣﺎﻣﺔ ﺑﻦ ﺳﻬﻞ ﺑﻦ ﺣﻨﻴﻒ ﻧﻘﻞ ﻣﻲ ﮐﻨﺪ‬ ‫)ﺣﺘّﻲ ﭘﺲ از ﺣﺬف اﻳﻦ ﺟﻤﻠﻪ از اذان( اﻳﻨﺎن اﻳﻦ ﺟﻤﻠﻪ را در اذان ﺧﻮد ﻣﻲ ﺁوردﻩ اﻧﺪ‪)1).‬‬ ‫ـ ﺣﺴﻦ ﺑﻦ ﻳﺤﻴﻲ ﺑﻦ اﻟﺠﻌﺪ و زﻳﺪ ﺑﻦ ارﻗﻢ و ﺷﺎﻓﻌﻲ در ﻳﮑﻲ از دو ﻗﻮل ﺧﻮد اﻳﻦ ﺟﻤﻠﻪ را ذﮐﺮ ﮐﺮدﻩ اﻧﺪ‪)2).‬‬ ‫ـ ﺑﻴﻬﻘﻲ رواﻳﺘﻲ از اﻣﺎم ﻋﻠﻲ ﺑﻦ اﻟﺤﺴﻴﻦ ﻧﻘﻞ ﻣﻲ ﮐﻨﺪ ﮐﻪ اﻳﺸﺎن اﻳﻦ ﺟﻤﻠﻪ را ﻣﻲ ﺁوردﻩ و ﻓﺮﻣﻮدﻩ ﺟﺰء اذان اﺳﺖ‪)3).‬‬ ‫ـ ﺑﻴﻬﻘﻲ در ﺳﻨﻦ اﻟﮑﺒﺮي ﺑﻪ رواﻳﺖ ﺻﺤﻴﺢ از ﻋﺒﺪاﷲ ﺑﻦ ﻋﻤﺮ ﻧﻘﻞ ﮐﺮدﻩ ﮐﻪ او اﻳﻦ ﺟﻤﻠﻪ را در اذان ﻣﻲ ﺁوردﻩ‬ ‫اﺳﺖ‪)4).‬‬ ‫ﻞ« ﺷﺪﻩ در ﻳﮏ ﺧﻮاب ﻧﻘﻞ ﺷﺪﻩ اﺳﺖ‪)5).‬‬ ‫ﺧﻴْ ِﺮ اﻟْ َﻌ َﻤ ِ‬ ‫ﻲ ﻋَﻠﻲ َ‬ ‫ﺣﱠ‬ ‫ـ ﺗﺜﻮﻳﺐ ﮐﻪ ﺟﺎﻳﮕﺰﻳﻦ » َ‬ ‫ﺷﻮﮐﺎﻧﻲ در ﻧﻴﻞ اﻻوﻃﺎر ﻣﻲ ﮔﻮﻳﺪ ﮐﻪ ﺷﺎﻓﻌﻲ از ﻳﮑﻲ از دو ﻗﻮﻟﺶ ﮔﻔﺘﻪ ﮐﻪ ﺣﺬف ﺁن ﺑﺪﻋﺖ اﺳﺖ‪.‬‬ ‫ودر ﮐﺘﺎب »ﺑﺤﺮ« ﮔﻔﺘﻪ اﻳﻦ )ﺟﺎﻳﮕﺰﻳﻨﻲ( را ﻋﻤﺮ اﻳﺠﺎدﮐﺮدﻩ وﻓﺮزﻧﺪش ﻋﺒﺪاﷲ ﺑﻦ ﻋﻤﺮ‬ ‫ــــــــــــــــــــــــــــــــــ‬ ‫‪1 .‬اﻟﻤﺤﻠﻲ‪ ،‬ج‪ ،3‬ص‪160‬‬ ‫‪2 .‬ﻧﻴﻞ اﻻوﻃﺎر‪ ،‬ج ‪ ،2‬ص‪ ،39‬ط دار اﻟﺠﻴﻞ ﺑﻴﺮوت‪.‬‬ ‫‪3 .‬اﻟﺴﻨﻦ اﻟﮑﺒﺮي‪ ،‬ج ‪ ،1‬ص‪624‬‬ ‫‪4 .‬ﻧﻴﻞ اﻻوﻃﺎر‪ ،‬ج‪ ،2‬ص‪39‬‬ ‫‪5 .‬هﻤﺎن ﻣﺄﺧﺬ‪.‬‬ ‫ﺻﻔﺤﻪ ‪238‬‬ ‫ﮔﻔﺘﻪ ﺑﺪﻋﺖ اﺳﺖ‪)1).‬‬ ‫ﺷﻮﮐﺎﻧﻲ از ﻋﻠﻤﺎي اهﻞ ﺳﻨّﺖ در ﮐﺘﺎب ﻣﺬﮐﻮر ﻣﻲ ﮔﻮﻳﺪ هﻨﮕﺎﻣﻲ ﮐﻪ ﺣﻀﺮت ﻋﻠﻲ)ﻋﻠﻴﻪ اﻟﺴﻼم(ﺗﺜﻮﻳﺐ در اذان‬ ‫»اﻟﺼﻼة ﺧﻴﺮ ﻣﻦ اﻟﻨﻮم« را ﺷﻨﻴﺪ ﻓﺮﻣﻮد »ﭼﻴﺰي ﮐﻪ ﺟﺰو اذان ﻧﻴﺴﺖ ﺑﻪ ﺁن اﺿﺎﻓﻪ ﻧﮑﻨﻴﺪ»‪.‬‬ ‫ــــــــــــــــــــــــــــــــــ‬ ‫‪1 .‬ﻧﻴﻞ اﻻوﻃﺎر‪ ،‬ج‪ ،2‬ص‪38‬‬ ‫ﺻﻔﺤﻪ ‪239‬‬

‫ﻲ اﷲ در اذان‬ ‫ﮔﻔﺘﻦ أﺷﻬﺪ أن ﻋﻠ ّﻴًﺎ وﻟ ّ‬ ‫ﻲ اﷲ« ﺟﺰء اذان اﺳﺖ؟‬ ‫ن ﻋﻠﻴًﺎ وﻟ ّ‬ ‫ﭘﺮﺳﺶ‪ :‬ﺁﻳﺎ »أﺷﻬﺪ أ ﱠ‬

‫ﭘﺎﺳﺦ‪ :‬ﺧﻴﺮ‪ ،‬ﺷﻴﻌﻪ ﺁن را ﺟﺰو اذان ﻧﻤﻲ داﻧﺪ و هﺮ ﮐﺲ ﺁن را ﺑﻪ ﻗﺼﺪ اﺟﺰاي اذان ﺑﺨﻮاﻧﺪ از ﻧﻈﺮ ﻋﻠﻤﺎي ﺷﻴﻌﻪ ﺑﺪﻋﺖ‬ ‫و ﺗﺸﺮﻳﻊ اﺳﺖ و ﻓﻘﻂ ﺁن را ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ذﮐﺮ ﻣﺴﺘﺤﺐ داﻧﺴﺘﻪ اﻧﺪ‪)1).‬‬ ‫ــــــــــــــــــــــــــــــــــ‬ ‫‪1 .‬ﺷﺒﻬﺎي ﭘﻴﺸﺎور‪823 ،‬‬ ‫ﺻﻔﺤﻪ ‪240‬‬

‫ﮔﻔﺘﻦ اﻟﺼﻼة ﺧﻴﺮ ﻣﻦ اﻟﻨﻮم در اذان ﺻﺒﺢ‬ ‫ﭘﺮﺳﺶ‪ :‬ﺁﻳﺎ ﻋﺒﺎرت »اﻟﺼﻼة ﺧﻴﺮٌ ﻣﻦ اﻟﻨﻮم« ﺟﺰء اذان ﺑﻮدﻩ ﻳﺎ ﺑﻌﺪ از ﺁن ﺑﻪ ﺁن اﺿﺎﻓﻪ ﺷﺪﻩ اﺳﺖ؟‬

‫ﭘﺎﺳﺦ‪:‬‬ ‫‪1 .‬در ﻧﻴﻞ اﻻوﻃﺎر ﺑﻪ رواﻳﺖ ﺻﺤﻴﺢ ﻣﺤﻤﺪ ﺑﻦ اﺳﺤﺎق ﻧﻘﻞ ﻣﻲ ﮐﻨﺪ ﮐﻪ در اذان ﻧﺒﻮدﻩ اﺳﺖ‪)1).‬‬ ‫‪2 .‬از ﺳﻌﻴﺪ ﺑﻦ ﻣﺴﻴﺐ در هﻤﻴﻦ ﻣﻨﺒﻊ ﻧﻘﻞ ﻣﻲ ﮐﻨﺪ‪ ،‬اﻳﻦ ﮐﻠﻤﻪ در ﺻﻼة ﻓﺠﺮ اﺿﺎﻓﻪ ﺷﺪﻩ اﺳﺖ‪.‬‬ ‫‪3 .‬ﻣﺎﻟﮏ در »ﻣﻮﻃﺄ« ﺗﺼﺮﻳﺢ ﻣﻲ ﮐﻨﺪ ﮐﻪ اﻳﻦ ﻋﺒﺎرت ﺑﻪ اﻣﺮ ﻋﻤﺮ ﺑﻦ اﻟﺨﻄﺎب ﺑﻪ اذان ﺻﺒﺢ اﺿﺎﻓﻪ ﺷﺪﻩ اﺳﺖ‪ .‬او‬ ‫ﻣﻲ ﮔﻮﻳﺪ ﻣﺆذن ﻧﺰد ﻋﻤﺮ ﺁﻣﺪ ﺗﺎ داﺧﻞ ﺷﺪن وﻗﺖ ﻧﻤﺎز ﺻﺒﺢ را ﺑﻪ او ﺧﺒﺮ دهﺪ‪ .‬وﻟﻲ او را ﺧﻔﺘﻪ ﻳﺎﻓﺖ‪ ،‬ﻟﺬا ﻓﺮﻳﺎد ﺑﺮ‬ ‫ﺁورد‪ :‬اﻟﺼﻼة ﺧﻴﺮ ﻣﻦ اﻟﻨﻮم‪ ،‬ﻧﻤﺎز از ﺧﻮاﺑﻴﺪن ﺑﻬﺘﺮ اﺳﺖ‪ ،‬ﻋﻤﺮ دﺳﺘﻮر داد ﺗﺎ اﻳﻦ ﺟﻤﻠﻪ را در اذان ﺻﺒﺢ ﻗﺮار‬ ‫دهﻨﺪ‪)2).‬‬ ‫‪4 .‬ﺷﺎﻓﻌﻲ ﺁﻧﺮا ﻣﮑﺮوﻩ و ﺑﺪﻋﺖ ﻣﻲ داﻧﺪ و ﺷﻮﮐﺎﻧﻲ ﻣﻲ ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬اﮔﺮ ﺟﺰو اذان ﺑﻮد ﺣﻀﺮت ﻋﻠﻲ)ﻋﻠﻴﻪ اﻟﺴﻼم( و‬ ‫ﻋﺒﺪاﷲ ﺑﻦ ﻋﻤﺮ و ﻃﺎووس ﺑﻪ ﺁن اﻋﺘﺮاض ﻧﻤﻲ ﮐﺮدﻧﺪ‪)3).‬‬ ‫‪5 .‬اﺑﻦ ﺟﺮﻳﺢ از ﻋﻤﺮ ﺑﻦ ﻓﺤﺺ ﻧﻘﻞ ﻣﻲ ﮐﻨﺪ ﮐﻪ ﺳﻌﺪ ﻧﺨﺴﺘﻴﻦ ﮐﺴﻲ ﺑﻮد ﮐﻪ در ﺧﻼﻓﺖ ﻋﻤﺮ اﻳﻦ ﺟﻤﻠﻪ را در اذان‬ ‫ﮔﻔﺖ‪)4).‬‬ ‫‪6 .‬اﺑﻦ ﺟﺰ م ﻣﻲ ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﻣﺎ اﻳﻦ ﺟﻤﻠﻪ را ﻧﻤﻲ ﮔﻮﻳﻴﻢ ﭼﻮن در زﻣﺎن رﺳﻮل اﷲ)ﺻﻠﻲ اﷲ ﻋﻠﻴﻪ وﺁﻟﻪ( ﻧﺒﻮدﻩ اﺳﺖ‪)5).‬‬ ‫ــــــــــــــــــــــــــــــــــ‬

‫‪1 .‬ﻧﻴﻞ اﻻوﻃﺎر‪ ،‬ج‪ ،2‬ص‪37‬‬ ‫‪2 .‬اﻟﻤﻮﻃﺄ ﻣﺎﻟﮏ‪ ،‬ج‪ ،1‬ص‪73‬‬ ‫‪3 .‬ﻧﻴﻞ اﻻوﻃﺎر‪ ،‬ج‪ ،2‬ص‪38‬‬ ‫‪4 .‬ﻣﺼﻨﻒ ﻋﺒﺪ اﻟﺮزاق ج ‪ ،1‬ص‪474‬‬ ‫‪5 .‬اﻟﻤﺤﻠﻲ‪ ،‬ج ‪ ،3‬ص‪160‬‬ ‫ﺻﻔﺤﻪ ‪241‬‬

‫ﻣﻨﺎﺑﻊ‬

‫ﻣﻨﺎﺑﻊ‬

‫‪1‬ـ اﺣﺎدﻳﺚ ام اﻟﻤﺆﻣﻨﻴﻦ ﻋﺎﻳﺸﻪ‪ ،‬اﻟﺴﻴﺪ ﻣﺮﺗﻀﻲ اﻟﻌﺴﮑﺮي‪.‬‬ ‫‪2‬ـ اﺣﻴﺎء اﻟﻌﻠﻮم اﻟﺪﻳﻦ‪ ،‬اﺑﻮ ﺣﺎﻣﺪ ﻣﺤﻤﺪ ﺑﻦ ﻣﺤﻤﺪ اﻟﻐﺰاﻟﻲ )ف ‪ 505‬ق‪ ،(.‬ﺻﺤﺢ ﺑﺎﺷﺮاف ﻋﺒﺪ اﻟﻌﺰﻳﺰ ﻋﺰ اﻟﺪﻳﻦ‬ ‫اﻟﺴﻴﺮوان‪ ،‬دار اﻟﻘﻠﻢ‪ ،‬ﺑﻴﺮوت‪.‬‬ ‫‪3‬ـ اﺧﺘﻴﺎر ﻣﻌﺮﻓﺔ اﻟﺮﺟﺎل )رﺟﺎل اﻟﮑﺸﻲ(‪ ،‬اﺑﻮ ﺟﻌﻔﺮ ﻣﺤﻤﺪ ﺑﻦ اﻟﺤﺴﻦ اﻟﻄﻮﺳﻲ )ت ‪ 460‬ق‪ ،(.‬ﺻﺤﺤﻪ وﻋﻠﻖ ﻋﻠﻴﻪ‬ ‫وﻗﺪم ﻟﻪ ﺣﺴﻦ اﻟﻤﺼﻄﻔﻮي‪ ،‬اﻧﺘﺸﺎرات داﻧﺸﮕﺎﻩ ﻣﺸﻬﺪ‪ 1348 ،‬ش‪.‬‬ ‫‪4‬ـ اﺻﻮل اﻟﮑﺎﻓﻲ‪ :‬ﻣﺤﻤﺪ ﺑﻦ ﻳﻌﻘﻮب ﮐﻠﻴﻨﻲ‪ ،‬دﻓﺘﺮ ﻧﺸﺮ ﻓﺮهﻨﮓ اهﻞ اﻟﺒﻴﺖ وط ﻧﻈﻢ اﻟﺴﻠﻄﻨﺔ‪.1311 ،‬‬ ‫‪5‬ـ اﺿﻮاء اﻟﺼﺤﻴﺤﻴﻦ‪ ،‬ﺷﻴﺦ ﻣﺤﻤﺪ ﺻﺎدق‪ .‬اﻟﻨﺠﻤﻲ‪ ،‬ﻣﻮﺳﺴﻪ اﻟﻤﻌﺎرف اﻻﺳﻼﻣﻴﻪ‪ ،‬ﻗﻢ‪.‬‬ ‫‪6‬ـ اﻓﺤﺎم اﻻﻋﺪا واﻟﺨﺼﻮم‪ ،‬ﺳﻴﺪ ﻧﺎﺻﺮ ﺣﺴﻴﻦ ﻣﻮﺳﻮي هﻨﺪي‪ ،‬ﻣﮑﺘﺒﺔ اﻟﻨﻴﻨﻮي اﻟﺤﺪﻳﺜﻪ‪.‬‬

‫‪7‬ـ اﻻﺳﺘﻴﻌﺎب ﻓﻲ ﻣﻌﺮﻓﺔ اﻻﺻﺤﺎب‪ ،‬اﺑﻦ ﻋﺒﺪ اﻟﺒﺮ ﺑﻦ ﻋﺎﺻﻢ اﻟﻨﻤﺮي اﻟﻘﺮﻃﺒﻲ‪ ،‬ﻣﺼﻄﻔﻲ ﻣﺤﻤﺪ‪ ،‬ﻣﺼﺮ ‪ 1385‬و ط‬ ‫ﮐﻠﻴﺎت اﻻزهﺮﻳﻪ‪.1396 ،‬‬ ‫‪8‬ـ اﻻﻣﺎﻟﻲ‪ ،‬اﺑﻮ ﺟﻌﻔﺮ ﻣﺤﻤﺪ ﺑﻦ اﻟﺤﺴﻦ اﻟﻄﻮﺳﻲ )ف ‪ 460‬ق‪ ،(.‬ﻗﺪم ﻟﻪ اﻟﺴﻴﺪ ﻣﺤﻤﺪ ﺻﺎدق‪ .‬ﺑﺤﺮ اﻟﻌﻠﻮم‪ ،‬اﻟﻤﻄﺒﻌﺔ‬ ‫اﻟﺤﻴﺪرﻳﺔ‪ ،‬اﻟﻨﺠﻒ‪.‬‬ ‫‪9‬ـ اﻻﻣﺎﻟﻲ‪ ،‬اﺑﻮ ﺟﻌﻔﺮ ﻣﺤﻤﺪ ﺑﻦ ﻋﻠﻲ ﺑﻦ اﻟﺤﺴﻴﻦ ﺑﻦ ﺑﺎﺑﻮﻳﻪ ﻗﻤﻲ )اﻟﺼﺪوق‪) (.‬ف ‪ 381‬ق‪ ،(.‬ﻣﺆﺳﺴﺔ اﻻﻋﻠﻤﻲ‬ ‫ﻟﻠﻤﻄﺒﻮﻋﺎت‪ ،‬ﺑﻴﺮوت‪ 1400 ،‬ق‪.‬‬ ‫‪10‬ـ اﻻﻣﺎﻟﻲ‪ ،‬اﺑﻮﻋﺒﺪاﷲ ﻣﺤﻤﺪ ﺑﻦ اﻟﻨﻌﻤﺎن اﻟﺒﻐﺪادي )اﻟﻤﻔﻴﺪ( )ف ‪ 413‬ق‪ ،(.‬ﻣﻨﺸﻮرات ﺟﻤﺎﻋﺔ اﻟﻤﺪرﺳﻴﻦ ﻗﻢ‪1403 ،‬‬ ‫ق‪.‬‬ ‫‪11‬ـ اﻻﻣﺎم ﻋﻠﻲ ﺑﻦ اﺑﻲ ﻃﺎﻟﺐ)ﻋﻠﻴﻪ اﻟﺴﻼم(‪ ،‬ﻋﺒﺪ اﻟﻔﺘﺎح ﻋﺒﺪ اﻟﻤﻘﺼﻮد‪ ،‬ﺑﻴﺮوت‪ ،‬ﻣﻨﺸﻮرات ﻣﮑﺘﺒﺔ اﻟﻌﺮﻓﺎن‪ ،‬ﺗﺮﺟﻤﻪ‬ ‫ﻓﺎرﺳﻲ‪:‬‬ ‫ﺻﻔﺤﻪ ‪242‬‬ ‫ﺳﻴﺪ ﻣﺤﻤﺪ ﻣﻬﺪي ﺟﻌﻔﺮي‪ ،‬ﺗﻬﺮان ﺷﺮﮐﺖ ﺳﻬﺎﻣﻲ اﻧﺘﺸﺎر‪ 1351 ،‬ش‪.‬‬ ‫‪12‬ـ اﻻﻣﺎﻣﺔ واﻟﺴﻴﺎﺳﺔ‪ ،‬اﺑﻮ ﻣﺤﻤﺪ ﻋﺒﺪاﷲ ﺑﻦ ﻣﺴﻠﻢ اﺑﻦ ﻗﺘﻴﺒﺔ‪ ،‬ﺗﺤﻘﻴﻖ ﻣﺤﻤﺪ اﻟﺰﻳﻨﻲ‪ ،‬ﻣﺆﺳﺴﺔ اﻟﺤﻠﺒﻲ و ﺷﺮﮐﺎﻩ‪ ،‬ط دار‬ ‫اﻟﻤﻌﺮﻓﺔ‪ ،‬ﺑﻴﺮوت‪.‬‬ ‫‪13‬ـ اﻻﻣﺎﻣﺔ واﻟﺘﺒﺼﺮﻩ‪ ،‬اﺑﻦ ﺑﺎﺑﻮﻳﻪ ﻗﻤﻲ‪.‬‬ ‫‪14‬ـ اﻟﺒﺪاﻳﺔ واﻟﻨﻬﺎﻳﺔ‪ :‬اﺑﻮ اﻟﻔﺪا اﺑﻦ ﮐﺜﻴﺮ اﻟﺪﻣﺸﻘﻲ‪ ،‬ﻣﮑﺘﺒﺔ اﻟﻤﻌﺎرف‪ ،‬ﺑﻴﺮوت ‪ 1996‬م‪.‬‬ ‫‪15‬ـ اﻟﺒﺮهﺎن ﻓﻲ ﺗﻔﺴﻴﺮ اﻟﻘﺮﺁن‪ ،‬اﻟﺴﻴﺪ هﺎﺷﻢ ﺑﻦ ﺳﻠﻴﻤﺎن اﻟﺤﺴﻴﻨﻲ اﻟﺒﺤﺮاﻧﻲ )ف ‪ 1107‬ق‪ ،(.‬ﻣﺆﺳﺴﻪ ﻣﻄﺒﻮﻋﺎﺗﻲ‬ ‫اﺳﻤﺎﻋﻴﻠﻴﺎن‪ ،‬ﻗﻢ‪.‬‬ ‫‪16‬ـ اﻟﺘﺎرﻳﺦ اﻟﮑﺒﻴﺮ‪ ،‬اﺑﻮ ﻋﺒﺪاﷲ ﻣﺤﻤﺪ ﺑﻦ اﺳﻤﺎﻋﻴﻞ اﻟﺒﺨﺎري‪ ،‬دار اﻟﻔﮑﺮ‪ ،‬ﺑﻴﺮوت‪ ،‬ﻟﺒﻨﺎن‪ 1407 ،‬ق‪.‬‬ ‫‪17‬ـ اﻟﺘﺤﻔﺔ اﻟﺴﻨﻴﻪ‪ ،‬ﺳﻴﺪ ﻋﺒﺪاﷲ ﺟﺰاﻳﺮي‪.‬‬ ‫‪18‬ـ اﻟﺠﺎﻣﻊ اﻟﺼﻐﻴﺮ ﻓﻲ اﺣﺎدﻳﺚ اﻟﺒﺸﻴﺮ اﻟﻨﺬﻳﺮ‪ ،‬ﺟﻼل اﻟﺪﻳﻦ ﻋﺒﺪ اﻟﺮﺣﻤﻦ‪ ،‬ﺑﻦ اﺑﻲ ﺑﮑﺮ اﻟﺴﻴﻮﻃﻲ )ف ‪ 911‬ق‪،(.‬‬ ‫اﻟﻄﺒﻌﻪ اﻻوﻟﻲ‪ ،‬دار اﻟﻔﮑﺮ‪ ،‬ﺑﻴﺮوت‪ 1401 ،‬ق‪.‬‬ ‫‪19‬ـ اﻟﺤﺪاﺋﻖ اﻟﻨﺎﺿﺮة‪ ،‬اﻟﻤﺤﻘﻖ اﻟﺒﺤﺮاﻧﻲ‪.‬‬ ‫‪20‬ـ اﻟﺨﺼﺎل‪ ،‬ﺷﻴﺦ ﺻﺪوق‪ ،.‬اﻧﺘﺸﺎرات اﺳﻼﻣﻲ واﺑﺴﺘﻪ ﺑﻪ ﺟﺎﻣﻌﻪ ﻣﺪرﺳﻴﻦ ﺣﻮزﻩ ﻋﻠﻤﻴﻪ‪ 1403 ،‬ق‪ ،.‬ﻗﻢ‪ ،‬اﻳﺮان‪.‬‬ ‫‪21‬ـ اﻟﺨﻼف‪ ،‬اﻟﺸﻴﺦ اﻟﻄﻮﺳﻲ‪.‬‬ ‫‪22‬ـ اﻟﺪر اﻟﻤﻨﺜﻮر ﻓﻲ اﻟﺘﻔﺴﻴﺮ ﺑﺎﻟﻤﺄﺛﻮر‪ ،‬ﻋﺒﺪ اﻟﺮﺣﻤﻦ ﺑﻦ اﺑﻲ ﺑﮑﺮ اﻟﺴﻴﻮﻃﻲ‪ ،‬اﻟﻤﮑﺘﺒﺔ اﻻﺳﻼﻣﻲ و اﻟﺠﻌﻔﺮي و ﻏﻴﺮ‬ ‫هﻤﺎ‪ ،‬ﺗﻬﺮان‪.‬‬

‫‪23‬ـ اﻟﺪرﺟﺎت اﻟﺮﻓﻴﻌﻪ‪ ،‬اﻟﺴﻴﺪ ﻋﻠﻲ اﺑﻦ ﻣﻌﺼﻮﻣﺨﺎن‪ ،‬اﻧﺘﺸﺎرات ﺑﺼﻴﺮﺗﻲ‪ 1397 ،‬ق‪ ،.‬ﻗﻢ‪ ،‬اﻳﺮان‪.‬‬ ‫‪24‬ـ اﻟﺴﻨﻦ اﻟﮑﺒﺮي‪ :‬اﺑﻮﺑﮑﺮ اﺣﻤﺪ ﺑﻦ ﺣﺴﻴﻦ ﺑﻴﻬﻘﻲ‪ ،‬ﺣﻴﺪر ﺁﺑﺎد دﮐﻦ ‪.1352‬‬ ‫‪25‬ـ اﻟﺴﻴﺪﻩ ﻓﺎﻃﻤﻪ اﻟﺰهﺮا‪ ،‬اﻟﺒﻴﺮﻣﻲ‪.‬‬ ‫‪26‬ـ اﻟﺴﻴﺮة اﻟﻨﺒﻮﻳﻪ‪ ،‬واﺧﺒﺎر اﻟﺨﻠﻔﺎء اﺑﻮ ﺣﺎﺗﻢ ﻣﺤﻤﺪ ﺑﻦ ﺣﺒﺎن اﺑﻦ اﺣﻤﺪ اﻟﺒﺴﺘﻲ اﻟﺘﻤﻴﻤﻲ )ت ‪ 354‬ق‪ ،(.‬ﺻﺤﺤﻪ وﻋﻠﻖ‬ ‫ﻋﻠﻴﻪ اﻟﺴﻴﺪ ﻋﺰﻳﺰ ﺑﮏ و ﺟﻤﺎﻋﺔ ﻣﻦ اﻟﻌﻠﻤﺎء‪ ،‬اﻟﻄﺒﻌﻪ اﻻوﻟﻲ‪ ،‬ﻣﺆﺳﺴﻪ اﻟﮑﺘﺐ اﻟﺜﻘﺎﻓﻴﻪ‪ ،‬ﺑﻴﺮوت‪1407 ،‬ق‪.‬‬ ‫‪27‬ـ اﻟﺸﻴﻌﻪ ﻓﻲ اﺣﺎدﻳﺚ اﻟﻔﺮﻳﻘﻴﻦ‪ ،‬ص‪ 128‬ﺑﻪ ﻧﻘﻞ از ﻣﻨﺎﻗﺐ‪ ،‬ص‪.226‬‬ ‫‪28‬ـ اﻟﺼﺤﻴﺢ ﻣﻦ اﻟﺴﻴﺮة اﻟﻨﺒﻲ اﻻﻋﻈﻢ‪ ،‬ﺟﻌﻔﺮ ﻣﺮﺗﻀﻲ اﻟﻌﺎﻣﻠﻲ‪ ،‬ﻣﺆﺳﺴﻪ ﻧﺸﺮ اﺳﻼﻣﻲ‪ ،‬ﻗﻢ‪ 1400 ،‬ق‪.‬‬ ‫‪29‬ـ اﻟﺼﺮاة اﻟﻤﺴﺘﻘﻴﻢ اﻟﻲ ﻣﺴﺘﺤﻘﻲ اﻟﺘﻘﺪﻳﻢ‪ ،‬ﺑﻴﺎﺿﻲ ﻋﺎﻣﻠﻲ )‪ 877‬ق‪ ،(.‬ﺗﻬﺮان‪ ،‬اﻟﻤﮑﺘﺒﺔ اﻟﻤﺮﺗﻀﻮﻳﺔ‪ 1384 ،‬ق‪.‬‬ ‫‪30‬ـ اﻟﺼﻮارم اﻟﻤﻬﺮﻗﺔ‪ ،‬اﻟﺸﻬﻴﺪ ﻧﻮراﷲ اﻟﺘﺴﺘﺮي‪.‬‬ ‫‪31‬ـ اﻟﺼﻮاﻋﻖ اﻟﻤﺤﺮﻗﺔ ﻓﻲ اﻟﺮد ﻋﻠﻲ اهﻞ اﻟﺒﺪع واﻟﺰﻧﺪﻗﺔ‪ ،‬اﺣﻤﺪ ﺑﻦ ﻣﺤﻤﺪ ﺑﻦ ﺣﺠﺮ اﻟﻬﻴﺘﻤﻲ )ف ‪ 974‬ق)‪،.‬‬ ‫ﺻﻔﺤﻪ ‪243‬‬ ‫ﺗﺨﺮﻳﺞ ﻋﺒﺪ اﻟﻮهﺎب ﺑﻦ اﻟﻠﻄﻴﻒ‪ ،‬اﻟﻄﺒﻌﺔ اﻟﺜﺎﻧﻴﺔ‪ ،‬ﻣﮑﺘﺒﻪ اﻟﻘﺎهﺮﻩ‪1385 ،‬ق‪.‬‬ ‫‪32‬ـ اﻟﻌﻤﺪة‪ ،‬اﺑﻦ ﺑﻄﺮﻳﻖ‪ ،‬اﻧﺘﺸﺎرات اﺳﻼﻣﻲ واﺑﺴﺘﻪ ﺑﻪ ﺟﺎﻣﻌﻪ ﻣﺪرﺳﻴﻦ‪ 1407 ،‬ق‪ ،.‬ﻗﻢ‪ ،‬اﻳﺮان‪.‬‬ ‫‪33‬ـ اﻟﻐﺎرات‪ ،‬اﺑﻮ اﺳﺤﺎق‪ .‬اﺑﺮاهﻴﻢ ﺑﻦ ﻣﺤﻤﺪ اﻟﮑﻮﻓﻲ اﻟﻤﻌﺮوف ﺑﺎﺑﻦ هﻼل اﻟﺜﻘﻔﻲ )ت ‪ 283‬ق‪ ،(.‬ﺣﻘﻘﻪ وﻋﻠﻖ ﻋﻠﻴﻪ‬ ‫اﻟﺴﻴﺪ ﻋﺒﺪ اﻟﺰهﺮاء اﻟﺤﺴﻴﻨﻲ اﻟﺨﻄﻴﺐ‪ ،‬اﻟﻄﺒﻌﺔ اﻻوﻟﻲ‪ ،‬دار اﻻﺿﻮاء‪ ،‬ﺑﻴﺮوت ‪ 1407‬ق‪.‬‬ ‫‪34‬ـ اﻟﻐﺪﻳﺮ ﻓﻲ اﻟﮑﺘﺎب واﻟﺴﻨّﺔ‪ ،‬واﻻدب اﻟﻌﻼﻣﺔ اﻻﻣﻴﻨﻲ‪ ،‬ﻣﮑﺘﺒﺔ اﻻﻣﺎم أﻣﻴﺮاﻟﻤﺆﻣﻨﻴﻦ‪.‬‬ ‫‪35‬ـ اﻟﻔﺎﻳﻖ ﻓﻲ ﻏﺮﻳﺐ اﻟﺤﺪﻳﺚ‪ ،‬ﺟﺎراﷲ زﻣﺨﺸﺮي‪ ،‬دار اﻟﮑﺘﺐ اﻟﻌﻠﻤﻴﺔ‪ ،‬ﺑﻴﺮوت‪.‬‬ ‫‪36‬ـ اﻟﻔﺼﻮل اﻟﻤﻬﻤﺔ‪ :‬ﻓﻲ ﻣﻌﺮﻓﺔ اﻻﺋﻤّﺔ اﺑﻦ ﺻﺒﺎغ اﻟﻤﺎﻟﮑﻲ‪) ،‬ت‪ (855‬ﺣﻘﻘﻪ ﺳﺎﻣﻲ اﻟﻘﺮﻣﺰي‪ ،‬دار اﻟﺤﺪﻳﺚ‪.1422 ،‬‬ ‫‪37‬ـ اﻟﻘﺼﺎﺋﺪ واﻟﻌﻠﻮﻳﺎت‪ ،‬اﺑﻦ اﺑﻲ اﻟﺤﺪﻳﺪ‪ ،‬ﭼﺎب اﻻﻋﻠﻤﻲ‪ ،‬ﺑﻴﺮوت‪.‬‬ ‫‪38‬ـ اﻟﮑﺎﻓﺌﻪ‪ ،‬ﺷﻴﺦ ﻣﻔﻴﺪ‪ ،‬دار اﻟﻤﻔﻴﺪ‪ .‬ﺑﻴﺮوت‪ ،‬ﻟﺒﻨﺎن‪.‬‬ ‫‪39‬ـ اﻟﮑﺎﻣﻞ ﻓﻲ اﻟﺘﺎرﻳﺦ‪ ،‬اﺑﻮ اﻟﺤﺴﻦ ﻋﻠﻲ ﺑﻦ اﺑﻲ اﻟﮑﺮم )اﺑﻦ اﺛﻴﺮ( دار اﻟﻔﮑﺮ‪ ،‬ﺑﻴﺮوت ‪.1374‬‬ ‫‪40‬ـ اﻟﻠﻤﻌﺔ اﻟﺒﻴﻀﺎء‪ ،‬اﻟﺘﺒﺮﻳﺰي اﻻﻧﺼﺎري‪.‬‬ ‫‪41‬ـ اﻟﻤﺒﺎهﻠﻪ‪ ،‬ﺳﻴﺪ ﻋﺒﺪاﷲ اﻟﺤﺴﻴﻨﻲ‪ ،‬ﻣﮑﺘﺒﺔ اﻟﻨﺠﺎح‪.‬‬

‫‪42‬ـ اﻟﻤﺰار‪ ،‬ﺷﻬﻴﺪ اول‪.‬‬ ‫‪43‬ـ اﻟﻤﺴﺘﺪرﮎ ﻋﻠﻲ اﻟﺼﺤﻴﺤﻴﻦ‪ ،‬اﺑﻮ ﻋﺒﺪاﷲ ﺑﻦ ﻋﺒﺪاﷲ اﻟﺤﺎﮐﻢ ﻧﻴﺴﺎﺑﻮري )ف ‪ 1405‬ق‪ ،(.‬دار اﻟﻤﻌﺮﻓﺔ‪ ،‬ﺑﻴﺮوت‪.‬‬ ‫‪44‬ـ اﻟﻤﺼﻨﻒ ﻓﻲ اﻻﺣﺎدﻳﺚ واﻻﺛﺎر‪ ،‬اﺑﻮﺑﮑﺮ ﻋﺒﺪاﷲ ﺑﻦ ﻣﺤﻤﺪ اﺑﻦ اﺑﻲ ﺷﻴﺒﻪ )ت ‪ 235‬ق‪ ،(.‬ﺗﺤﻘﻴﻖ و ﺗﻌﻠﻴﻖ‪ :‬ﺳﻌﻴﺪ‬ ‫ﻣﺤﻤﺪ اﻟﻠﺤﺎم‪ ،‬ﺑﻴﺮوت‪ ،‬دار اﻟﻔﮑﺮ‪ 1409 ،‬ق‪.‬‬ ‫‪45‬ـ اﻟﻤﺼﻨﻒ‪ ،‬ﻋﺒﺪ اﻟﺮزاق‪ .‬ﺻﻨﻌﺎﻧﻲ )‪ 211‬ق‪ ،(.‬ﺗﺼﺤﻴﺢ و ﺗﺨﺮﻳﺞ‪ :‬ﺣﺒﻴﺐ ﻋﺒﺪ اﻟﺮﺣﻤﻦ اﻋﻈﻤﻲ‪ ،‬ﺑﻴﺮوت‪ ،‬اﻟﻤﮑﺘﺐ‬ ‫اﻻﺳﻼﻣﻲ‪ 1390 ،‬ق‪.‬‬ ‫‪46‬ـ اﻟﻤﻌﺠﻢ اﻻوﺳﻂ‪ ،‬اﻟﻄﺒﺮاﻧﻲ‬ ‫‪47‬ـ اﻟﻤﻌﺠﻢ اﻟﮑﺒﻴﺮ‪ ،‬اﺑﻮ اﻟﻘﺎﺳﻢ ﺳﻠﻴﻤﺎن ﺑﻦ اﺣﻤﺪ اﻟﻄﺒﺮاﻧﻲ )ت ‪ 360‬ق‪ ،(.‬ﺣﻘﻘﻪ و ﺧﺮج اﺣﺎدﻳﺜﻪ ﺣﻤﺪي ﻋﺒﺪ اﻟﻤﺠﻴﺪ‬ ‫اﻟﺴﻔﻠﻲ‪ ،‬اﻟﻄﺒﻌﻪ اﻟﺜﺎﻧﻴﻪ‪ ،‬ﻣﮑﺘﺒﻪ اﺑﻦ ﺗﻴﻤﻴﻪ‪ ،‬اﻟﻘﺎهﺮﻩ‪ 1404 ،‬ق‪.‬‬ ‫‪48‬ـ اﻟﻤﻌﻴﺎر واﻟﻤﻮازﻧﻪ‪ ،‬اﺑﻮ ﺟﻌﻔﺮ اﻻﺳﮑﺎﻓﻲ‪ ،‬ﺗﺤﻘﻴﻖ‪ :‬ﻣﺤﻤﺪ ﺑﺎﻗﺮ ﻣﺤﻤﻮدي‪ ،‬ﺑﻴﺮوت‪ 1402 ،‬ق‪.‬‬ ‫‪49‬ـ اﻟﻤﻐﻨﻲ ﻓﻲ اﺑﻮاب اﻟﺘﻮﺣﻴﺪ واﻟﻌﺪل‪ ،‬ﻗﺎﺿﻲ ﻋﺒﺪ اﻟﺠﺒﺎر‪ ،‬اﺑﻮ اﻟﺤﺴﻦ اﻻﺳﺪ ﺁﺑﺎدي‪ ،‬ﺗﺤﻘﻴﻖ‪ :‬اﻟﺪﮐﺘﻮر ﻋﺒﺪ اﻟﺤﻠﻴﻢ‬ ‫ﻣﺤﻤﻮد‪ ،‬اﻟﺪﮐﺘﻮر ﺳﻠﻴﻤﺎن دﻧﻴﺎ‪ ،‬ﻣﺮاﺟﻌﻪ اﻟﺪﮐﺘﻮر اﺑﺮاهﻴﻢ ﻣﺪﮐﻮر‪ ،‬ﺑﺎﺷﺮاف اﻟﺪﮐﺘﻮر ﻃﻪ ﺣﺴﻴﻦ‪ ،‬اﻟﺪار اﻟﻤﺼﺮﻳﻪ ﻟﻠﺘﺎﻟﻴﻒ‬ ‫واﻟﺘﺮﺟﻤﻪ‪.‬‬

‫ﺻﻔﺤﻪ ‪244‬‬ ‫‪50‬ـ اﻟﻤﻔﺮدات )ﻣﻔﺮدات ﻏﺮﻳﺐ اﻟﻘﺮﺁن(‪ ،‬راﻏﺐ اﺻﻔﻬﺎﻧﻲ‪ ،‬ﻣﺼﻄﻔﻲ اﻟﺒﺎﺑﻲ اﻟﺤﻠﺒﻲ‪ 1381 ،‬ق‪ ،.‬ﻣﺼﺮ‪.‬‬ ‫‪51‬ـ اﻟﻤﻨﺎﻇﺮات ﻓﻲ اﻻﻣﺎﻣﻪ‪ ،‬اﻟﺸﻴﺦ ﻋﺒﺪاﷲ اﻟﺤﺴﻦ‪.‬‬ ‫‪52‬ـ اﻟﻤﻨﺎﻗﺐ‪ ،‬اﺑﻮ اﻣﺆﻳﺪ اﻟﻤﻮﻓﻖ ﺑﻦ اﺣﻤﺪ اﻟﺤﻨﻔﻲ اﻟﻤﻌﺮوف ﺑﺄﺧﻄﺐ ﺧﻮارزم )اﻟﺨﻮارزﻣﻲ( )ت ‪ 568‬ق‪ ،(.‬ﻗﺪم ﻟﻪ‬ ‫ﻣﺤﻤﺪ رﺿﺎ اﻟﻤﻮﺳﻮي اﻟﺨﺮاﺳﺎن‪ ،‬ﻣﮑﺘﺒﺔ ﻧﻴﻨﻮي اﻟﺤﺪﻳﺜﺔ‪ ،‬ﻃﻬﺮان‪.‬‬ ‫‪53‬ـ اﻟﻤﻮﺿﻮﻋﺎت‪ ،‬اﺑﻦ اﻟﺠﻮزي )‪ 57‬ق‪ ،(.‬ﺗﺤﻘﻴﻖ‪ :‬ﻋﺒﺪ اﻟﺮﺣﻤﻦ ﻣﺤﻤﺪ ﻋﺜﻤﺎن‪ ،‬ﻣﺪﻳﻨﻪ‪ ،‬اﻟﻤﮑﺘﺒﺔ اﻟﺴﻠﻔﻴﺔ‪.1386 ،‬‬ ‫‪54‬ـ اﻟﻤﻮﻃﺎ‪ ،‬اﺑﻮ ﻋﺒﺪاﷲ ﻣﺎﻟﮏ ﺑﻦ اﻧﺲ )ت ‪ 179‬ق‪) (.‬هﻤﺮاﻩ ﺗﻨﻮﻳﺮ اﻟﺤﻮاﻟﮏ(‪ ،‬دار اﺣﻴﺎء اﻟﮑﺘﺐ اﻟﻌﺮﺑﻴﻪ‪ ،‬ﻣﺼﺮ‪.‬‬ ‫‪55‬ـ اﻟﻨﺺ واﻻﺟﺘﻬﺎد‪ :‬اﻟﺴﻴﺪ ﻋﺒﺪ اﻟﺤﺴﻴﻦ ﺷﺮف اﻟﺪﻳﻦ اﻟﻤﻮﺳﻮي‪ ،‬ﻣﻄﺒﻌﺔ ﺳﻴﺪ اﻟﺸﻬﺪا‪ ،‬ﻗﻢ ‪.1404‬‬ ‫‪56‬ـ اﻟﻨﻬﺎﻳﻪ ﻓﻲ ﻏﺮﻳﺐ اﻟﺤﺪﻳﺚ واﻻﺛﺮ‪ ،‬ﻣﺒﺎرﮎ ﺑﻦ ﻣﺤﻤﺪ ﺑﻦ اﺛﻴﺮ ﺟﺮ‪ ،‬دار اﻻﺣﻴﺎء اﻟﮑﺘﺐ اﻟﻌﺮﺑﻴﺔ‪ ،‬ﻗﺎهﺮﻩ‪.‬‬ ‫‪57‬ـ اﻧﺴﺎب اﻻﺷﺮاف‪ ،‬ﺑﻼذري‪ ،‬ﺗﺤﻘﻴﻖ ﻣﺤﻤﻮدي‪ ،‬ﻣﻮﺳﺴﺔ اﻻﻋﻠﻤﻲ‪ ،‬ﺑﻴﺮوت‪ ،‬ﻟﺒﻨﺎن‪.‬‬ ‫‪58‬ـ ﺑﺤﺎر اﻻﻧﻮار اﻟﺠﺎﻣﻌﺔ ﻟﺪرر اﺧﺒﺎر اﻻﺋﻤﺔ اﻻﻃﻬﺎر‪ :‬ﻣﺤﻤﺪ ﺑﺎﻗﺮ ﻣﺠﻠﺴﻲ‪ ،‬دار اﻻﺣﻴﺎء اﻟﺘﺮاث اﻟﻌﺮﺑﻲ‪ ،‬ﺑﻴﺮوت‬ ‫‪.1403‬‬

‫‪59‬ـ ﺑﺤﺮاﻧﻲ در ﻏﺎﻳﻪ اﻟﻤﺮام‬ ‫‪60‬ـ ﺗﺎرﻳﺦ ﺑﻐﺪاد او ﻣﺪﻳﻨﺔ اﻟﺴﻼم‪ ،‬اﺑﻮﺑﮑﺮ اﺣﻤﺪ ﺑﻦ ﻋﻠﻲ اﻟﺨﻄﻴﺐ اﻟﺒﻐﺪادي‪ ،‬دار اﻟﮑﺘﺐ اﻟﻌﻠﻤﻴﺔ‪ ،‬ﺑﻴﺮوت‪.‬‬ ‫‪61‬ـ ﺗﺎرﻳﺦ ﻃﺒﺮي )ﺗﺎرﻳﺦ اﻟﺮﺳﻞ واﻟﻤﻠﻮﮎ(‪ ،‬اﺑﻮ ﺟﻌﻔﺮ ﻣﺤﻤﺪ ﺑﻦ ﺟﺮﻳﺮ اﻟﻄﺒﺮي )ت ‪ 310‬ق‪ ،(.‬ﺗﺤﻘﻴﻖ ﻣﺤﻤﺪ‬ ‫اﺑﻮاﻟﻔﻀﻞ اﺑﺮاهﻴﻢ‪ ،‬اﻟﻄﺒﻌﻪ اﻟﺮاﺑﻌﻪ‪ ،‬دار اﻟﻤﻌﺎرف‪ ،‬اﻟﻘﺎهﺮﻩ‪ 1979 ،‬م‪.‬‬ ‫‪62‬ـ ﺗﺎرﻳﺦ ﻣﺪﻳﻨﺔ دﻣﺸﻖ‪ ،‬ﺗﺮاﺟﻢ اﻟﻨﺴﺎء‪ ،‬اﺑﻮاﻟﻘﺎﺳﻢ ﻋﻠﻲ اﺑﻦ اﻟﺤﺴﻦ اﻟﻤﻌﺮوف ﺑﺎﺑﻦ ﻋﺴﺎﮐﺮ )ت ‪ 571‬ق‪ ،(.‬ﺗﺤﻘﻴﻖ‬ ‫ﺳﮑﻴﻨﺔ اﻟﺸﻬﺎﺑﻲ‪ ،‬اﻟﻄﺒﻌﺔ اﻻوﻟﻲ‪ ،‬دار اﻟﻔﮑﺮ‪ ،‬دﻣﺸﻖ‪ 1982 ،‬ق‪.‬‬ ‫‪63‬ـ ﺗﺎرﻳﺦ ﻳﻌﻘﻮﺑﻲ‪ ،‬اﺣﻤﺪ اﺑﻦ اﺑﻲ ﻳﻌﻘﻮب ﺑﻦ ﺟﻌﻔﺮ ﺑﻦ واﺿﺢ اﻟﻴﻌﻘﻮﺑﻲ )ت ‪ 284‬ق‪ ،(.‬دار ﺻﺎدر‪ ،‬ﺑﻴﺮوت‪.‬‬ ‫‪64‬ـ ﺗﺎوﻳﻞ اﻵﻳﺎت اﻟﻈﺎهﺮة‪ ،‬ﺳﻴﺪ ﺷﺮف اﻟﺪﻳﻦ اﺳﺘﺮ ﺁﺑﺎدي‪ ،‬چ اﻣﻴﺮ‪ 1407 ،‬ق‪ ،.‬ﻗﻢ‪ ،‬اﻳﺮان‪.‬‬ ‫‪65‬ـ ﺗﺤﻒ اﻟﻌﻘﻮل ﻋﻦ ﺁل اﻟﺮﺳﻮل‪ ،‬اﺑﻮ ﻣﺤﻤﺪ اﻟﺤﺴﻦ ﺑﻦ ﻋﻠﻲ ﺑﻦ اﻟﺤﺴﻴﻦ ﺑﻦ ﺷﻌﺒﺔ اﻟﺤﺮاﻧﻲ )ﻗﺮن ﭼﻬﺎرم(‪ ،‬ﻣﮑﺘﺒﺔ‬ ‫ﺑﺼﻴﺮﺗﻲ‪ ،‬ﻗﻢ‪ 1394 ،‬ق‪.‬‬ ‫‪66‬ـ ﺗﺬﮐﺮة اﻟﻤﻮﺿﻮﻋﺎت‪ ،‬ﻣﺤﻤﺪ ﻃﺎهﺮ ﺑﻦ اﻟﻬﻨﺪي اﻟﻔﺘﻨﻲ‪.‬‬ ‫‪67‬ـ ﺗﺮﺟﻤﺎن ﺣﻴﺎت اﻣﺎم ﻋﻠﻲ‪ ،‬ﺗﺮﺟﻤﻪ ﺷﺮح ﻧﻬﺞ اﻟﺒﻼﻏﻪ اﺑﻦ اﺑﻲ اﻟﺤﺪﻳﺪ‪.1380 ،‬‬ ‫‪68‬ـ ﺗﺮﺟﻤﻪ اﻻﻣﺎم اﻟﺤﺴﻴﻦ و ﻣﻘﺘﻠﻪ ﻣﻦ اﻟﻄﺒﻘﺎت اﻟﮑﺒﺮي‪ ،‬اﺑﻮ ﻋﺒﺪاﷲ ﻣﺤﻤﺪ ﺑﻦ ﺳﻌﺪ )ت ‪ 230‬ق‪ ،(.‬ﺗﺤﻘﻴﻖ اﻟﺴﻴﺪ ﻋﺒﺪ‬ ‫اﻟﻌﺰﻳﺰ اﻟﻄﺒﺎﻃﺒﺎﻳﻲ‪ ،‬اﻟﻄﺒﻌﺔ اﻻوﻟﻲ‪ ،‬ﻣﺆﺳﺴﺔ ﺁل اﻟﺒﻴﺖ ﻻﺣﻴﺎء اﻟﺜﺮات‪ ،‬ﻗﻢ‪ 1315 ،‬ق‪.‬‬ ‫‪69‬ـ ﺗﻔﺴﻴﺮ اﻟﺼﺎﻓﻲ )ﮐﺘﺎب اﻟﺼﺎﻓﻲ ﻓﻲ ﺗﻔﺴﻴﺮ اﻟﻘﺮﺁن(‪ ،‬ﻣﺤﻤﺪ ﺑﻦ اﻟﻤﺮﺗﻀﻲ اﻟﻤﺪﻋﻮ ﻣﻼ ﻣﺤﺴﻦ اﻟﻔﻴﺾ اﻟﮑﺎﺷﺎﻧﻲ )ف‬ ‫‪ 1091‬ق‪ ،(.‬ﺗﺼﺤﻴﺢ ﺣﺴﻦ اﻟﺤﺴﻴﻨﻲ اﻟﻠﻮاﺳﺎﻧﻲ اﻟﻨﺠﻔﻲ‪ ،‬اﻟﻄﺒﻌﺔ اﻟﺨﺎﻣﺴﺔ‪ ،‬اﻟﻤﮑﺘﺒﺔ اﻻﺳﻼﻣﻴﺔ‪،‬‬ ‫ﺻﻔﺤﻪ ‪245‬‬ ‫ﺗﻬﺮان‪ 1356 ،‬ش‪.‬‬ ‫‪70‬ـ ﺗﻔﺴﻴﺮ اﻟﻌﻴﺎﺷﻲ‪ ،‬اﺑﻮ اﻟﻨﻀﺮ ﻣﺤﻤﺪ ﺑﻦ ﻣﺴﻌﻮد اﻟﺴﻠﻤﻲ اﻟﻌﻴﺎﺷﻲ )ت ‪ 320‬ق‪ ،(.‬ﺗﺤﻘﻴﻖ هﺎﺷﻢ اﻟﺮﺳﻮﻟﻲ اﻟﻤﺤﻼﺗﻲ‪،‬‬ ‫اﻟﻤﮑﺘﺒﺔ اﻟﻌﻠﻤﻴﺔ اﻻﺳﻼﻣﻴﺔ‪ ،‬ﺗﻬﺮان‪.‬‬ ‫‪71‬ـ ﺗﻔﺴﻴﺮ اﻟﻘﺮﺁن اﻟﻌﻈﻴﻢ‪ ،‬اﺑﻮ اﻟﻔﺪا اﺑﻦ ﮐﺜﻴﺮ اﻟﺪﻣﺸﻘﻲ‪ ،‬دار اﻟﻤﻌﺮﻓﺔ‪ ،‬ﺑﻴﺮوت‬ ‫‪72‬ـ ﺗﻔﺴﻴﺮ اﻟﻘﺮﻃﺒﻲ‪ ،‬اﻟﻘﺮﻳﺒﻲ‪ ،‬ﻣﺆﺳﺴﺔ اﻟﺘﺎرﻳﺦ اﻟﻌﺮﺑﻲ‪ ،‬ﺑﻴﺮوت‪.‬‬ ‫‪73‬ـ ﺗﻔﺴﻴﺮ اﻟﻤﻴﺰان )اﻟﻤﻴﺰان ﻓﻲ ﺗﻔﺴﻴﺮ اﻟﻘﺮﺁن(‪ ،‬اﻟﺴﻴﺪ ﻣﺤﻤﺪ ﺣﺴﻴﻦ اﻟﻄﺒﺎﻃﺒﺎﻳﻲ )ف ‪ 1360‬ق‪ ،(.‬دار اﻟﮑﺘﺎب‬ ‫اﻻﺳﻼﻣﻲ‪ ،‬ﻗﻢ ‪ 1393‬ق‪.‬‬ ‫‪74‬ـ ﺗﻔﺴﻴﺮ ﻧﻮر اﻟﺜﻘﻠﻴﻦ‪ ،‬ﻋﺒﺪ ﻋﻠﻲ ﻋﻠﻲ ﺑﻦ ﺟﻤﻌﺔ اﻟﻌﺮوﺳﻲ اﻟﺤﻮﻳﺰي )ت ‪ 1112‬ق‪ ،(.‬ﺻﺤﺤﻪ و ﻋﻠﻖ ﻋﻠﻴﻪ و اﺷﺮف‬ ‫ﻋﻠﻲ ﻃﺒﻌﻪ هﺎﺷﻢ اﻟﺮﺳﻮﻟﻲ اﻟﻤﺤﻼﺗﻲ‪ ،‬دار اﻟﮑﺘﺐ اﻟﻌﻠﻤﻴﺔ‪ ،‬ﻗﻢ‪.‬‬

‫‪75‬ـ ﺗﻨﺒﻴﻪ اﻟﻐﺎﻓﻠﻴﻦ‪ ،‬اﻟﺴﻴﺪ ﺗﺤﺴﻴﻦ ﺁل ﺷﺒﻴﺐ‪ ،‬ﻣﺮﮐﺰ اﻟﻐﺪﻳﺮ‪.‬‬ ‫‪76‬ـ ﺗﻬﺬﻳﺐ اﻟﮑﻤﺎل ﻓﻲ اﺳﻤﺎء اﻟﺮﺟﺎل‪ ،‬اﺑﻮ ﺣﺠﺎج ﻳﻮﺳﻒ اﻟﻤﺰي )‪ 742‬ق‪ ،(.‬ﺗﺤﻘﻴﻖ‪ :‬ﺑﺸﺎر ﻋﻮاد‪ ،‬ﺑﻴﺮوت‪ ،‬ﻣﻮﺳﺴﺔ‬ ‫اﻟﺮﺳﺎﻟﺔ‪ 1408 ،‬ق‪.‬‬ ‫‪77‬ـ ﺟﺎﻣﻊ اﻟﺼﻐﻴﺮ ﻓﻲ اﺣﺎدﻳﺚ اﻟﺒﺸﻴﺮ اﻟﻨﺬﻳﺮ‪ ،‬ﺟﻼل اﻟﺪﻳﻦ ﻋﺒﺪ اﻟﺮﺣﻤﻦ ﺑﻦ اﺑﻲ ﺑﮑﺮ اﻟﺴﻴﻮﻃﻲ )ف ‪ 911‬ق‪ ،(.‬اﻟﻄﺒﻌﻪ‬ ‫اﻻوﻟﻲ‪ ،‬دار اﻟﻔﮑﺮ‪ ،‬ﺑﻴﺮوت‪ 1401 ،‬ق‪.‬‬ ‫‪78‬ـ ﺟﻠﻮﻩ هﺎﻳﻲ از ﻋﺪاﻟﺖ ﻣﻮﻟﻮد ﮐﻌﺒﻪ‪ ،‬ﻧﻴﺮاﻟﺴﺎدات ﺻﺎﻧﻌﻲ‪ ،‬ﺗﻬﺮان‪ ،‬اﻧﺘﺸﺎرات اﻧﺪﻳﺸﻤﻨﺪ‪.1379 ،‬‬ ‫‪79‬ـ ﺟﻮاهﺮ اﻟﻤﻄﺎﻟﺐ ﻓﻲ ﻣﻨﺎﻗﺐ اﻻﻣﺎم ﻋﻠﻲ)ﻋﻠﻴﻪ اﻟﺴﻼم(‪ ،‬اﺑﻦ اﻟﺪﻣﺸﻘﻲ‪.‬‬ ‫‪80‬ـ ﺣﻘﻮق‪ .‬ﺁل اﻟﺒﻴﺖ)ﻋﻠﻴﻬﻢ اﻟﺴﻼم(‪ ،‬اﻟﺸﻴﺦ ﻣﺤﻤﺪ ﺣﺴﻴﻦ اﻟﺤﺎج‪.‬‬ ‫‪81‬ـ ﺧﻼﺻﻪ ﻋﻘﺒﺎت اﻟﻨﻮار‪ ،‬اﻟﺴﻴﺪ ﺣﺎﻣﺪ ﻧﻘﻮي‪ ،‬ﺑﻌﺜﺖ‪ ،‬ﻗﻢ‪.‬‬ ‫‪82‬ـ دﻓﻊ ﺷﺒﻪ‪ ،‬اﻟﺘﺸﺒﻴﻪ ﻻﺑﻦ اﻟﺠﻮزي‪ ،‬ﻣﻄﺒﻌﺔ دار اﻻﻣﺎم اﻟﻨﻮوي‪ ،‬ﻋﻤﺎن‪ ،‬اردن‪ ،‬ﺗﺤﻘﻴﻖ ﺣﺴﻦ اﻟﺴﻘﺎف‪.‬‬ ‫‪83‬ـ دﻻﺋﻞ اﻻﻣﺎﻣﻪ‪ ،‬اﺑﻮ ﺟﻌﻔﺮ ﻣﺤﻤﺪ ﺑﻦ ﺟﺮﻳﺮ ﺑﻦ رﺳﺘﻢ اﻟﻄﺒﺮي )از ﻋﺎﻟﻤﺎن ﻗﺮن ﭼﻬﺎرم(‪ ،‬ﻣﻨﺸﻮرات اﻟﻤﻄﺒﻌﻪ‬ ‫اﻟﺤﻴﺪرﻳﻪ‪ ،‬اﻟﻨﺠﻒ‪ 1383 ،‬ق‪.‬‬ ‫‪84‬ـ ذﺧﺎﺋﺮ اﻟﻌﻘﺒﻲ ﻓﻲ ﻣﻨﺎﻗﺐ ذوي اﻟﻘﺮﺑﻲ‪ ،‬ﻣﺤﺐ اﻟﺪﻳﻦ اﺑﻮ ﺟﻌﻔﺮ اﺣﻤﺪ ﺑﻦ ﻋﺒﺪاﷲ اﻟﻄﺒﺮي )ت ‪ 694‬ق‪ ،(.‬ﺑﻴﺮوت‪.‬‬ ‫‪85‬ـ رﻓﻊ اﻟﻤﻨﺎرﻩ‪ ،‬ﻣﺤﻤﻮد ﺳﻌﻴﺪ ﻣﻤﺪوح‪ ،‬دار اﻻﻣﺎم اﻟﻨﻮوي‪ ،‬ﻋﻤﺎن‪ ،‬اردن‪.‬‬ ‫‪86‬ـ روﺿﺔ اﻟﻮاﻋﻈﻴﻦ‪ ،‬اﺑﻮ ﻋﻠﻲ ﻣﺤﻤﺪ ﺑﻦ اﻟﻔﺘﺎل اﻟﻨﻴﺴﺎﺑﻮري )ف ‪ 508‬ق‪ ،(.‬اﻟﻄﺒﻌﻪ اﻻوﻟﻲ‪ ،‬ﻣﺆﺳﺴﻪ اﻻﻋﻠﻤﻲ‬ ‫ﻟﻠﻤﻄﺒﻮﻋﺎت‪ ،‬ﺑﻴﺮوت‪ 1406 ،‬ق‪.‬‬ ‫‪87‬ـ ﺳﺒﻞ اﻟﺴﻼم‪ ،‬اﺑﻦ ﺣﺠﺮ ﻋﺴﻘﻼﻧﻲ‪ ،‬اﻟﻤﻄﻌﺒﺔ اﻟﺒﺎﺑﻲ اﻟﺤﻠﺒﻲ و اوﻻدﻩ‪ ،‬ﻣﺼﺮ‪.‬‬

‫ﺻﻔﺤﻪ ‪246‬‬ ‫‪88‬ـ ﺳﺒﻞ اﻟﻬﺪي و اﻟﺮﺷﺎد‪ ،‬اﻟﺼﺎﻟﺤﻲ اﻟﺸﺎﻣﻲ‪.‬‬ ‫‪89‬ـ ﺳﻘﻴﻔﻪ و ﻓﺪﮎ‪ ،‬اﺑﻮﺑﮑﺮ اﺣﻤﺪ ﺑﻦ ﻋﺒﺪ اﻟﻌﺰﻳﺰ اﻟﺠﻮهﺮي )ت ‪ 323‬ق‪ ،(.‬رواﻳﻪ ﻋﺰ اﻟﺪﻳﻦ ﻋﺒﺪ اﻟﺤﻤﻴﺪ ﺑﻦ هﺒﻪ اﷲ ﺑﻦ‬ ‫اﺑﻲ اﻟﺤﺪﻳﺪ اﻟﻤﻌﺘﺰﻟﻲ‪ ،‬ﺗﻘﺪﻳﻢ و ﺟﻤﻊ و ﺗﺤﻘﻴﻖ ﻣﺤﻤﺪ هﺎدي اﻻﻣﻴﻨﻲ‪ ،‬ﻣﮑﺘﺒﻪ ﻧﻴﻨﻮي اﻟﺤﺪﻳﺜﻪ‪ ،‬ﻃﻬﺮان‪.‬‬ ‫‪90‬ـ ﺳﻨﻦ اﺑﻦ ﻣﺎﺟﻪ‪ ،‬اﺑﻮ ﻋﺒﺪاﷲ ﻣﺤﻤﺪ ﺑﻦ ﻳﺰﻳﺪ اﻟﻘﺮوﻳﻨﻲ اﻟﻤﻌﺮوف ﺑﺎﺑﻦ ﻣﺎﺟﻪ‪ ،‬ﺗﺤﻘﻴﻖ ﻣﺤﻤﺪ ﻓﺆاد ﻋﺒﺪ اﻟﺒﺎﻗﻲ‪ ،‬دار‬ ‫اﻻﺣﻴﺎء اﻟﺘﺮات اﻟﻌﺮﺑﻲ‪ ،‬ﺑﻴﺮوت‪ 1395 ،‬ق‪.‬‬ ‫‪91‬ـ ﺳﻨﻦ اﻟﺘﺮﻣﺬي‪ ،‬اﺑﻮ ﻋﻴﺴﻲ ﻣﺤﻤﺪ ﺑﻦ ﻋﻴﺴﻲ ﺑﻦ ﺳﻮرﻩ اﻟﺘﺮﻣﺬي )ف ‪ 29‬ق‪ ،(.‬دار اﻟﻔﮑﺮ‪ ،‬ﺑﻴﺮوت‪.‬‬

‫‪92‬ـ ﺳﻴﺮ اﻋﻼم اﻟﻨﺒﻼء‪ ،‬ﺷﻤﺲ اﻟﺪﻳﻦ اﺑﻮ ﻋﺒﺪاﷲ ﻣﺤﻤﺪ ﺑﻦ اﺣﻤﺪ ﺑﻦ ﻋﺜﻤﺎن اﻟﺬهﺒﻲ )ف ‪ 48‬ق‪ ،(.‬اﺷﺮف ﻋﻠﻲ ﺗﺤﻘﻴﻖ‬ ‫اﻟﮑﺘﺎب و ﺧﺮج اﺣﺎدﻳﺜﻪ ﺷﻌﻴﺐ اﻻرﻧﺆوط‪ ،‬اﻟﻄﺒﻌﻪ اﻟﺜﺎﻣﻨﻪ‪ ،‬ﺑﻴﺮوت‪ 1412 ،‬ق‪.‬‬ ‫‪93‬ـ ﺷﺒﻬﺎي ﭘﻴﺸﺎور‪ ،‬ﺳﻠﻄﺎن اﻟﻮاﻋﻈﻴﻦ ﺷﻴﺮازي‪ ،‬دار اﻟﮑﺘﺎب اﻻﺳﻼﻣﻲ ـ ﺗﻬﺮان ‪.1349‬‬ ‫‪94‬ـ ﺷﺮح ﺳﻨﻦ اﻟﻨﺴﺎﺋﻲ‪ ،‬ﺟﻼل اﻟﺪﻳﻦ ﺳﻴﻮﻃﻲ و ﺣﺎﺷﻴﺔ اﻟﺴﻨﺪي‪ ،‬دار اﺣﻴﺎء اﻟﺘﺮاث اﻟﻌﺮﺑﻲ‪ ،‬ﺑﻴﺮوت‪.‬‬ ‫‪95‬ـ ﺷﺮح ﺻﺤﻴﺢ ﻣﺴﻠﻢ‪ ،‬ﻧﻮوي‪ ،‬ﻃﺒﻊ دار اﻟﻌﻠﻢ‪ ،‬ﺑﻴﺮوت‪) ،‬ﺑﻲ ﺗﺎ‪).‬‬ ‫‪96‬ـ ﺷﺮح ﻧﻬﺞ اﻟﺒﻼﻏﻪ‪ :‬ﻋﺰ اﻟﺪﻳﻦ ﺑﻦ هﺒﺔ ﺑﻦ اﺑﻲ اﻟﺤﺪﻳﺪ ﺑﻦ ﻣﺤﻤﺪ ﻣﻌﺘﺰﻟﻲ )ف ‪ 656‬ق‪ ،9.‬ﺑﺘﺤﻘﻴﻖ اﺑﻮ اﻟﻔﻀﻞ‬ ‫اﺑﺮاهﻴﻢ‪ ،‬اﻟﻄﺒﻌﺔ اﻻوﻟﻲ‪ ،‬دار اﺣﻴﺎء اﻟﮑﺘﺐ اﻟﻌﺮﺑﻴﺔ‪ ،‬ﻣﺼﺮ‪ 1378 ،‬ق‪.‬‬ ‫‪97‬ـ ﺷﺮح اﻻﺧﺒﺎر‪ ،‬ﻓﻲ ﻓﻀﺎﺋﻞ اﻻﺋﻤﻪ اﻻﻃﻬﺎر‪ ،‬اﺑﻮﺣﻨﻴﻔﻪ اﻟﻨﻌﻤﺎن ﺑﻦ ﻣﺤﻤﺪ اﻟﺘﻤﻴﻤﻲ )ت ‪ 363‬ق‪ ،(.‬اﻟﻄﺒﻌﻪ اﻻوﻟﻲ‪،‬‬ ‫دار اﻟﺜﻘﻠﻴﻦ‪ ،‬ﺑﻴﺮوت‪ 1414 ،‬ق‪.‬‬ ‫‪98‬ـ ﺷﻮاهﺪ اﻟﺘﻨﺰﻳﻞ‪ ،‬ﻋﺒﺪاﷲ ﺑﻦ ﻋﺒﺪاﷲ ﺑﻦ اﺣﻤﺪ اﻟﺤﺴﮑﺎﻧﻲ‪ ،‬ﻣﺆﺳﺴﻪ اﻻﻋﻠﻤﻲ‪ ،‬ﺑﻴﺮوت ‪.1393‬‬ ‫‪99‬ـ ﺻﺤﻴﺢ اﺑﻦ ﺣﺒﺎن‪ ،‬اﺑﻦ ﺣﺒﺎن‪.‬‬ ‫‪100‬ـ ﺻﺤﻴﺢ اﻟﺒﺨﺎري‪ :‬اﺑﻮ ﻋﺒﺪاﷲ ﻣﺤﻤﺪ ﺑﻦ اﺳﻤﺎﻋﻴﻞ ﺑﺨﺎري )ف ‪ 256‬ق‪ ،(.‬ﺷﺮح و ﺗﺤﻘﻴﻖ ﻗﺎﺳﻢ اﻟﺸﻤﺎﻋﻲ‬ ‫اﻟﺮﻓﺎﻋﻲ‪ ،‬اﻟﻄﺒﻌﺔ اﻻوﻟﻲ‪ ،‬دار اﻟﻘﻠﻢ‪ ،‬ﺑﻴﺮوت‪ 1407 ،‬ق‪.‬‬ ‫‪101‬ـ ﺻﺤﻴﺢ اﻟﺘﺮﻣﺬي‪ :‬ﺑﺸﺮح اﺑﻦ اﻟﻌﺮﺑﻲ‪ ،‬اﺑﻮ ﻋﻴﺴﻲ ﻣﺤﻤﺪ ﺑﻦ ﻋﻴﺴﻲ ﺑﻦ ﺳﻮرة‪ ،‬اﻟﻤﻄﺒﻌﺔ اﻟﻤﺼﺮﻳﺔ ﺑﺎﻻزهﺮ‪،‬‬ ‫‪.1350‬‬ ‫‪102‬ـ ﺻﺤﻴﺢ ﻣﺴﻠﻢ‪ :‬اﺑﻮ اﻟﺤﺴﻴﻦ ﻣﺴﻠﻢ ﺑﻦ اﻟﺤﺠﺎج اﻟﻘﺸﻴﺮي )ت ‪ 261‬ق‪ ،(.‬ﺑﺸﺮح اﻟﻨﻮوي‪ ،‬دار اﻟﮑﺘﺎب اﻟﻌﺮﺑﻲ‪،‬‬ ‫ﺑﻴﺮوت‪.1407 ،‬‬ ‫‪103‬ـ ﺻﺤﻴﻔﻪ اﻟﺰهﺮا)ﻋﻠﻴﻬﺎ اﻟﺴﻼم( ‪ ،‬ﺟﻮاد ﻗﻴﻮﻣﻲ اﺻﻔﻬﺎﻧﻲ‪ ،‬ﻗﻢ اﻧﺘﺸﺎرات اﺳﻼﻣﻲ‪ 1373 ،‬ش‪.‬‬ ‫‪104‬ـ ﺻﺮاط اﻟﻤﺴﺘﻘﻴﻢ‪ ،‬ﻋﻠﻲ ﺑﻦ ﻳﻮﻧﺲ اﻟﻌﺎﻣﻠﻲ‬ ‫‪105‬ـ ﻋﻤﺮ ﺑﻦ ﺧﻄﺎب‪ ،‬ﻋﺒﺪ اﻟﺮﺣﻤﻦ اﺣﻤﺪ اﻟﺒﮑﺮي‪ ،‬اﻻرﺷﺎد‪ ،‬ﺑﻴﺮوت‪.‬‬

‫ﺻﻔﺤﻪ ‪247‬‬ ‫‪106‬ـ ﻋﻴﻦ اﻟﻌﺒﺮة‪ ،‬ﺳﻴﺪ اﺣﻤﺪ ﺁل ﻃﺎووس‪ ،‬دار اﻟﺸﻬﺎب ﻗﻢ‪.‬‬ ‫‪107‬ـ ﻋﻴﻮن اﺧﺒﺎر اﻟﺮﺿﺎ)ﻋﻠﻴﻪ اﻟﺴﻼم(‪ ،‬اﺑﻮ ﺟﻌﻔﺮ ﻣﺤﻤﺪ ﺑﻦ ﻋﻠﻲ ﺑﻦ اﻟﺤﺴﻴﻦ ﺑﻦ ﺑﺎﺑﻮﻳﻪ اﻟﻘﻤﻲ )اﻟﺼﺪوق‪) (.‬ت ‪381‬‬ ‫ق‪ ،(.‬ﻋﻨﻲ ﺑﺘﺼﺤﻴﺤﻪ وﺗﺬﻳﻴﻠﻪ اﻟﺴﻴﺪ ﻣﻬﺪي اﻟﺤﺴﻴﻨﻲ اﻻﺟﻮردي‪ ،‬اﻧﺘﺸﺎرات ﺟﻬﺎن‪.‬‬ ‫‪108‬ـ ﻓﺘﺢ اﻟﺒﺎري ﺷﺮح ﺻﺤﻴﺢ اﻟﺒﺨﺎري‪ ،‬ﺷﻬﺎب اﻟﺪﻳﻦ اﺣﻤﺪ ﺑﻦ ﻋﻠﻲ اﺑﻦ ﺣﺠﺮ اﻟﻌﺴﻘﻼﻧﻲ )ت ‪ 852‬ق‪ ،(.‬ﺗﺤﻘﻴﻖ ﻋﺒﺪ‬ ‫اﻟﻌﺰﻳﺰ ﺑﻦ ﻋﺒﺪاﷲ ﺑﻦ ﺑﺎز‪ ،‬ﻣﺤﻤﺪ ﻓﺆاد ﻋﺒﺪ اﻟﺒﺎﻗﻲ‪ ،‬اﻟﻄﺒﻌﻪ اﻻوﻟﻲ‪ ،‬دار اﻟﮑﺘﺐ‪ ،‬اﻟﻌﻠﻤﻴﻪ‪ ،‬ﺑﻴﺮوت ‪ 1410‬ق‪.‬‬

‫‪109‬ـ ﻓﺘﺢ اﻟﻤﻠﮏ اﻟﻌﻠﻲ‪ ،‬اﺣﻤﺪ ﺑﻦ اﻟﺼﺪﻳﻖ اﻟﻤﻐﺮﺑﻲ‪.‬‬ ‫‪110‬ـ ﻗﺎﻋﺪة اﻟﻘﺮﻋﻪ‪ ،‬ﺣﺴﻴﻦ ﮐﺮﻳﻤﻲ‪.‬‬ ‫‪111‬ـ ﻗﺮﺁن ﻣﺠﻴﺪ‪.‬‬ ‫‪112‬ـ ﮐﺘﺎب ﺳﻠﻴﻢ ﺑﻦ ﻗﻴﺲ )ﮐﺘﺎب اﻟﺴﻘﻴﻔﻪ(‪ ،‬ﺳﻠﻴﻢ ﺑﻦ ﻗﻴﺲ اﻟﻬﻼﻟﻲ اﻟﻌﺎﻣﻠﻲ اﻟﮑﻮﻓﻲ )ت ﺣﺪود ‪ 90‬ق‪ ،(.‬دار اﻟﻔﻨﻮن‬ ‫ﻟﻠﻄﺒﺎﻋﻪ واﻟﻨﺸﺮ واﻟﺘﻮزﻳﻊ‪ ،‬ﺑﻴﺮوت‪ 1400 ،‬ق‪.‬‬ ‫‪113‬ـ ﮐﺘﺎب اﻻرﺑﻌﻴﻦ‪ ،‬اﻟﺸﻴﺦ اﻟﻤﺎﺟﻮزي‪.‬‬ ‫‪114‬ـ ﮐﺘﺎب اﻻرﺑﻌﻴﻦ‪ ،‬ﺷﻴﺦ ﺑﻬﺎء اﻟﺪﻳﻦ ﻣﺤﻤﺪ اﻟﻌﺎﻣﻠﻲ‪ ،‬ﭼﺎپ ﺳﻨﮕﻲ‪ 1274 ،‬ق‪.‬‬ ‫‪115‬ـ ﮐﺘﺎب اﻻم‪ ،‬اﻣﺎم ﺷﺎﻓﻌﻲ‪ ،‬ﺑﻴﺮوت‪.‬‬ ‫‪116‬ـ ﮐﺸﻒ اﻟﺨﻔﺎء‪ ،‬اﻟﻌﺠﻠﻮﻧﻲ‪ ،‬دار اﻟﮑﺘﺐ اﻟﻌﻠﻤﻴﻪ‪.‬‬ ‫‪117‬ـ ﮐﺸﻒ اﻟﻠﺜﺎم‪ ،‬ﻓﺎﺿﻞ هﻨﺪي‪.‬‬ ‫‪118‬ـ ﮐﻔﺎﻳﺔ اﻟﻄﺎﻟﺐ‪ ،‬ﮐﻨﺠﻲ ﺷﺎﻓﻌﻲ‪ ،‬اﻟﻤﻄﺒﻌﺔ اﻟﺤﻴﺪرﻳﻪ‪ 1390 ،‬ق‪ ،.‬ﻧﺠﻒ اﺷﺮف ﻋﺮاق‪.‬‬ ‫‪119‬ـ ﮐﻤﺎل اﻟﺪﻳﻦ و ﺗﻤﺎم اﻟﻨﻌﻤﻪ‪ ،‬اﺑﻮ ﺟﻌﻔﺮ ﻣﺤﻤﺪ ﺑﻦ ﻋﻠﻲ ﺑﻦ اﻟﺤﺴﻴﻦ ﺑﻦ ﺑﺎﺑﻮﻳﻪ اﻟﻘﻤﻲ )اﻟﺼﺪوق‪) (.‬ف ‪381‬ق‪،(.‬‬ ‫ﺻﺤﺤﻪ و ﻋﻠﻖ ﻋﻠﻴﻪ ﻋﻠﻲ اﮐﺒﺮ اﻟﻐﻔﺎري‪ ،‬ﻣﮑﺘﺒﺔ اﻟﺼﺪوق‪ ،.‬هﺮان‪ 1395 ،‬ق‪.‬‬ ‫‪120‬ـ ﮐﻨﺰ اﻟﻌﻤﺎل ﻓﻲ اﺣﺎدﻳﺚ اﻻﻗﻮال واﻻﻓﻌﺎل‪ ،‬ﻋﻼء اﻟﺪﻳﻦ ﺑﻦ ﺣﺴﺎم اﻟﺪﻳﻦ اﻟﻤﺘﻘﻲ اﻟﻬﻨﺪي )ف ‪ 975‬ق‪ ،(.‬ﻣﻮﺳﺴﻪ‬ ‫اﻟﺮﺳﺎﻟﻪ‪ ،‬ﺑﻴﺮوت‪ 1409 ،‬ق‪.‬‬ ‫‪121‬ـ ﮐﻨﺰ اﻟﻔﻮاﺋﺪ‪ ،‬ﻣﺤﻤﺪ ﺑﻦ ﻋﻠﻲ ﺑﻦ ﻋﺜﻤﺎن اﻟﮑﺮاﺟﮑﻲ )ف ‪ 449‬ق‪ ،(.‬ﺗﺤﻘﻴﻖ ﻋﺒﺪاﷲ ﻧﻌﻤﻪ‪ ،‬دار اﻻﺿﻮاء‪ ،‬ﺑﻴﺮوت‪،‬‬ ‫‪ 1405‬ق‪.‬‬ ‫‪122‬ـ ﻟﺴﺎن اﻟﻤﻴﺰان ﻓﻲ ﺗﻔﺴﻴﺮ اﻟﻘﺮﺁن‪ ،‬ﺷﻬﺎب اﻟﺪﻳﻦ اﺣﻤﺪ ﺑﻦ ﻋﻠﻲ اﺑﻦ ﺣﺠﺮ اﻟﻌﺴﻘﻼﻧﻲ )ت ‪ 852‬ق‪ ،(.‬اﻟﻄﺒﻌﺔ اﻻوﻟﻲ‪،‬‬ ‫دار اﻟﻔﮑﺮ‪ ،‬ﺑﻴﺮوت‪ 140 ،‬ق‪.‬‬ ‫‪123‬ـ ﻟﻮاﻋﺞ اﻻﺷﺠﺎن‪ ،‬اﻟﺴﻴﺪ ﻣﺤﺴﻦ اﻣﻴﻦ‪ ،‬ﻣﮑﺘﺒﺔ اﻟﺒﺼﻴﺮﺗﻲ‪.‬‬ ‫‪124‬ـ ﻣﺠﻤﻊ اﻟﺰواﻳﺪ و ﻣﻨﺒﻊ اﻟﻔﻮاﺋﺪ‪ ،‬ﻧﻮر اﻟﺪﻳﻦ ﻋﻠﻲ ﺑﻦ اﺑﻲ ﺑﮑﺮ اﻟﻬﻴﺜﻤﻲ )ت ‪ 807‬ق‪ ،(.‬دار اﻟﮑﺘﺎب اﻟﻌﺮﺑﻲ‪،‬‬ ‫ﺻﻔﺤﻪ ‪248‬‬ ‫ﺑﻴﺮوت‪ 1402 ،‬ق‪.‬‬ ‫‪125‬ـ ﻣﺴﻨﺪ اﺑﻮﻳﻌﻠﻲ اﻟﻤﻮﺻﻠﻲ‪ ،‬اﺑﻮﻳﻌﻠﻲ اﺣﻤﺪ ﺑﻦ ﻋﻠﻲ ﺑﻦ اﻟﻤﺜﻨﻲ اﻟﺘﻤﻴﻤﻲ )ف ‪ 307‬ق‪ ،(.‬ﺣﻘﻘﻪ و ﺧﺮج اﺣﺎدﻳﺜﻪ ﺣﺴﻴﻦ‬ ‫ﺳﻠﻴﻢ اﺳﺪ‪ ،‬اﻟﻄﺒﻌﺔ اﻻوﻟﻲ‪ ،‬دار اﻟﺜﻘﺎﻓﺔ اﻟﻌﺮﺑﻴﺔ‪ ،‬دﻣﺸﻖ‪.‬‬

‫‪126‬ـ ﻣﺴﻨﺪ زﻳﺪ ﺑﻦ ﻋﻠﻲ‪ ،‬زﻳﺪ ﺑﻦ ﻋﻠﻲ‪ ،‬دار اﻟﺤﻴﺎة‪ ،‬ﺑﻴﺮوت‪.‬‬ ‫‪127‬ـ ﻣﺴﻨﺪ‪ ،‬اﺑﻮ ﻋﺒﺪاﷲ اﺣﻤﺪ ﺑﻦ ﻣﺤﻤﺪ ﺑﻦ ﺣﻨﺒﻞ اﻟﺸﻴﺒﺎﻧﻲ )ق ‪ 241‬ق‪ ،(.‬دار اﻻﺣﻴﺎء اﻟﺘﺮاث اﻟﻌﺮﺑﻲ‪ ،‬ﺑﻴﺮوت‪.‬‬ ‫‪128‬ـ ﻣﺴﻨﺪ اﻟﺸﺎﻣﻴﻦ‪ ،‬ﻃﺒﺮاﻧﻲ‪.‬‬ ‫‪129‬ـ ﻣﺼﺒﺎح اﻟﻔﻘﻴﻪ‪ ،‬ﺁﻗﺎ رﺿﺎ اﻟﻬﻤﺪاﻧﻲ‪ ،‬ﻣﮑﺘﺒﺔ اﻟﺼﺪر‪.‬‬ ‫‪130‬ـ ﻣﻄﺎﻟﺐ اﻟﺴﺌﻮل ﻓﻲ ﻣﻨﺎﻗﺐ ﺁل اﻟﺮﺳﻮل‪ ،‬ﮐﻤﺎل اﻟﺪﻳﻦ اﺑﻮ ﺳﺎﻟﻢ ﻣﺤﻤﺪ ﺑﻦ ﻃﻠﺤﻪ اﻟﻨﺼﻴﺒﻲ اﻟﺸﺎﻓﻌﻲ )ف ‪ 652‬ق‪،(.‬‬ ‫ﻃﺒﻊ ﺣﺠﺮي‪ ،‬ﺗﻬﺮان‪ 1287 ،‬ق‪.‬‬ ‫‪131‬ـ ﻣﻌﺎﻟﻢ اﻟﻤﺪرﺳﺘﻴﻦ‪ ،‬ﻋﻼﻣﻪ اﻟﺴﻴﺪ ﻣﺮﺗﻀﻲ اﻟﻌﺴﮑﺮي‪ ،‬ﻣﻮﺳﺴﺔ اﻟﻨﻌﻤﺎن‪ ،‬ﺑﻴﺮوت‪ 1410 ،‬ق‪.‬‬ ‫‪132‬ـ ﻣﻌﺠﻢ رﺟﺎل اﻟﺤﺪﻳﺚ و ﺗﻔﺼﻴﻞ ﻃﺒﻘﺎت اﻟﺮواة‪ ،‬اﻟﺴﻴﺪ اﺑﻮ اﻟﻘﺎﺳﻢ اﻟﻤﻮﺳﻮي اﻟﺨﻮﺋﻲ )ت ‪ 1413‬ق‪ ،(.‬دار‬ ‫اﻟﺰهﺮاء‪ ،‬ﺑﻴﺮوت‪ 1403 ،‬ق‪.‬‬ ‫‪133‬ـ ﻣﻌﺠﻢ اﻟﮑﺒﻴﺮ‪ ،‬اﺑﻮ اﻟﻘﺎﺳﻢ ﺳﻠﻴﻤﺎن ﺑﻦ اﺣﻤﺪ ﻃﺒﺮاﻧﻲ )‪ 260‬ـ ‪ 360‬ق‪ ،(.‬اﺣﻴﺎء اﻟﺘﺮاث‪ ،‬ﺑﻴﺮوت‪ 1404 ،‬ق‪.‬‬ ‫‪134‬ـ ﻣﻔﺎﺗﻴﺢ اﻟﺠﻨﺎن‪ ،‬ﺣﺎج ﺷﻴﺦ ﻋﺒﺎس ﻗﻤﻲ‪.‬‬ ‫‪135‬ـ ﻣﻨﺎﻗﺐ ﺁل اﺑﻲ ﻃﺎﻟﺐ )ﻣﻨﺎﻗﺐ اﺑﻦ ﺷﻬﺮ ﺁﺷﻮب(‪ ،‬اﺑﻮ ﺟﻌﻔﺮ ﻣﺤﻤﺪ ﺑﻦ ﻋﻠﻲ ﺑﻦ ﺷﻬﺮ ﺁﺷﻮب )ف ‪ 588‬ق‪ ،(.‬دار‬ ‫اﻟﻀﻮاء‪ ،‬ﺑﻴﺮوت‪ 1405 ،‬ق‪.‬‬ ‫‪136‬ـ ﻣﻨﻴﺔ اﻟﻤﺮﻳﺪ ﻓﻲ ﺁداب اﻟﻤﻔﻴﺪ و اﻟﻤﺴﺘﻔﻴﺪ‪ ،‬اﻋﺪاد اﻟﺴﻴﺪ اﺣﻤﺪ اﻟﺤﺴﻴﻨﻲ‪ ،‬ﻣﺠﻤﻊ اﻟﺬﺧﺎﻳﺮ اﻻﺳﻼﻣﻴﺔ‪ ،‬ﻗﻢ‪ 1402 ،‬ق‪.‬‬ ‫‪137‬ـ ﻣﻴﺰان اﻻﻋﺘﺪال ﻓﻲ ﻧﻘﺪ اﻟﺮﺟﺎل‪ ،‬ﺷﻤﺲ اﻟﺪﻳﻦ اﺑﻮ ﻋﺒﺪاﷲ ﻣﺤﻤﺪ ﺑﻦ اﺣﻤﺪ ﺑﻦ ﻋﺜﻤﺎن اﻟﺬهﺒﻲ )ف ‪748‬ق‪ ،(.‬ﺗﺤﻘﻴﻖ‬ ‫ﻋﻠﻲ ﻣﺤﻤﺪ اﻟﺒﺠﺎوي‪ ،‬دار اﻟﻔﮑﺮ‪ ،‬ﺑﻴﺮوت‪.‬‬ ‫‪138‬ـ ﻧﺤﻮر اﻧﻘﺎز ﺗﺎرﻳﺦ اﻻﺳﻼﻣﻲ‪ ،‬ﺣﺴﻦ ﺑﻦ ﻓﺮﺣﺎن اﻟﻤﺎﻟﮑﻲ‪.‬‬ ‫‪139‬ـ ﻧﻈﻢ درر اﻟﺴﻤﻄﻴﻦ‪ ،‬زرﻧﺪي ﺣﻨﻔﻲ‪ ،‬ﻧﻴﻨﻮي‪ ،‬ﺗﻬﺮان‪ ،‬اﻳﺮان‪.‬‬ ‫‪140‬ـ ﻧﻬﺞ اﻻﻳﻤﺎن‪ ،‬اﺑﻦ ﺟﺒﺮ‪ ،‬ﭼﺎپ ﻣﺠﺘﻤﻊ اﻣﺎم هﺎدي‪.‬‬ ‫‪141‬ـ وﺳﺎﺋﻞ اﻟﺸﻴﻌﻪ اﻟﻲ ﺗﺤﺼﻴﻞ ﻣﺴﺎﺋﻞ اﻟﺸﺮﻳﻌﺔ‪ :‬ﻣﺤﻤﺪ ﺑﻦ اﻟﺤﺴﻦ اﻟﺤﺮ اﻟﻌﺎﻣﻠﻲ‪ ،‬اﻟﻤﮑﺘﺒﺔ اﻻﺳﻼﻣﻴﺔ‪ ،‬ﺗﻬﺮان ‪ 1378‬و‬ ‫ط دار اﺣﻴﺎء اﻟﺘﺮاث اﻟﻌﺮﺑﻲ‪ ،‬ﺑﻴﺮوت ‪.1403‬‬ ‫‪142‬ـ وﻓﻴﺎت اﻻﺋﻤﻪ )ﻣﻦ ﻋﻠﻤﺎء اﻟﺒﺤﺮﻳﻦ واﻟﻘﻄﻴﻒ(‪ ،‬دار اﻟﺒﻼﻏﻪ‪ ،‬ﺑﻴﺮوت‪.‬‬ ‫‪143‬ـ ﻳﻨﺎﺑﻴﻊ اﻟﻤﻮدﻩ ﻟﺬوي اﻟﻘﺮﺑﻲ‪ ،‬ﺳﻠﻴﻤﺎن اﻟﻘﻨﺪوزي اﻟﺤﻨﻔﻲ‪ ،‬ﻣﻮﺳﺴﻪ اﻻﻋﻠﻤﻲ ﻟﻠﻤﻄﺒﻮﻋﺎت‪ ،‬ﺑﻴﺮوت‪.‬‬ ‫‪1387/8/8‬‬ ‫ﻗﻢ اﻟﻤﻘﺪﺳﻪ‬ ‫اﻟﺘﻤﺎس ‪a2‬‬