Sejarah Borneo Utara Sehingga 1881

PENGENALAN • Pulau Borneo merupakan pulau kedua besarnya selepas Greenland. Pulau ini dijumpai oleh orang-orang Cina sebelum abad pertama lagi tetapi tidak ada apa-apa langkah dibuat untuk menduduki pulau tersebut. • Ketika itu, hampir seluruh Borneo diperintah oleh Sultan Brunei yang kuat. • Sebelum British menjadi pentadbir di Borneo Utara secara rasmi pada 1881, Borneo Utara dilihat telah mempunyai sistem pentadbiran yang tersendiri.

Peta Pulau Borneo yang dilukis oleh Sepanyol pada abad ke-16.

• Sistem politik yang ada pada ketika itu dapat dibahagi kepada 3 kategori iaitu : A)Sistem Politik Kesukuan. Terdapat di kawasan pedalaman yang dianggap merdeka dan dihuni oleh kaum Dusun, Murut dan Sungai. Mereka hidup terpisah dengan kumpulan lain kerana faktor2 alam seperti banjaran, bukit-bukau, sungai dan jeram.

B) Sistem Politik Kesultanan. Sistem ini wujud di persisiran pantai barat dan timur Borneo Utara. Kesultanan Brunei bertapak kukuh di pantai barat. Tetapi penguasaan terletak di tangan wakil-wakil kesultanan Brunei. Walaupun dalam sistem kesultanan Brunei, tanah dan rakyat terletak di bawah kuasa mutlak sultan namun dalam kes di Borneo Utara, kaum bangsawan Brunei telah diberi hak ke atas tanah dan penduduk. Oleh itu, tanah-tanah di pantai barat turut terpecah kepada 3 iaitu : a) Tanah milik para pengiran b) Tanah Kuripan c) Tanah sultan

• Perebutan kuasa yang berlaku di Brunei pada 1662 iaitu peristiwa perebutan kuasa yang melibatkan Bendahara Abd Mumin dan Sultan Mohammad Ali telah membuka peluang kepada petapakan kuasa kesultanan Sulu di pantai timur Borneo Utara. • Sultan Brunei telah menyerahkan pantai timur Borneo Utara kepada Sulu sebagai ganjaran kerana membantu sultan menumpaskan pemberontak. • Dengan itu, bermulalah pentadbiran Datudatu Sulu di persisiran pantai timur yang kaya dengan hasil seperti rotan, damar, sarang burung, tripang dan sebagainya.

c) Sistem Politik Ketua Bebas. # Sistem ini wujud kerana keberanian, keperwiraan dan ketangkasan seseorang tokoh yang dapat mencabar kewibawaan sultan di daerah-daerah persisiran pantai. Mereka dapat menegakkan kekuasaan dan kewibawaannya melalui undang-undang sendiri tanpa mengiktiraf dan menghiraukan kuasa-kuasa lain. Mereka ini adalah berasal daripada ketua-ketua yang mempunyai pertalian darah dengan kesultanan Brunei dan kesultanan Sulu serta keturunan Arab Sharif. #Penduduk di kawasan ini adalah pengikut setia kepada ketua mereka yang dianggap sebagai tempat mereka memperoleh perlindungan. #Contoh terbaik ialah Sharif Usman yang memerintah daerah Marudu(1830-1840) dan Datu Kuruding yang memerintah Tunku yang kemudiannya dianggap pula oleh British sebagai sarang lanun pada akhir kurun ke 19.

• Borneo Utara(BU) sebenarnya hanya mendapat perhatian daripada kuasa-kuasa barat dalam kurun ke-19. • Ini adalah disebabkan oleh kedudukan BU yang strategik di tengah-tengah jalan perdagangan ke China. • British sendiri telah mengikat hubungan dengan kesultanan Brunei semenjak 1847. • Kedua-dua pihak ini telah membuat perjanjian berkaitan soal pemajakan. Sebarang pemajakan hendaklah mendapat persetujuan daripada British dahulu. • Tahun-tahun berikutnya, kita melihat bagaimana wakil British cuba mengaut keuntungan di BU sehinggalah pendudukan dan pentadbiran British bermula pada 1881.

Salinan surat penyerahan BU kepada British dalam hubungan 1874 dan 1881.

Peta BU sejurus selepas SBBU menjadi pemerintah.

BAGAIMANA BU WUJUD SEBAGAI SATU UNIT POLITIK PADA 1881. A)Perniagaan dan penguasaan hasil bumi. .Menyedari akan kedudukan strategik BU, kuasa barat berminat tambahan BU kaya dengan sumber bumi. .1850-Amerika Syarikat(AS) datang dan menandatangani perjanjian perdagangan dengan sultan Brunei. .Wakil AS, iaitu Charles Lee Moses dihantar ke Brunei sebagai tindakan susulan. .Moses berjaya mendapatkan pajakan 10 tahun dengan bayaran $9500 setahun kpd sultan Brunei.

• Tidak lama kemudian Moses serah pajakan kpd pedagang AS di Hong Kong iaitu Joseph Torrey dan Thomas B Harris. • Tertubuhnya “The American Trading Company of Borneo” pada Okt 1865. Namun tanaman yang ditanam tidak mendatangkan keuntungan malah bankrap pada akhir 1866. • 1875, Torrey juah haknya di BU kepada bangsa Austria yang bernama Baron Gustavus Von Overbeck yg bekerjasama dengan saudagar kaya British Alfred Dent. Tertubuhlah Syarikat Overbeck dan Dent kerana modal pendahuluan datangnya daripada Dent. • Overbeck dapat pajakan 10 tahun pad 1877 dengan sewa $15 000 setahun. • Overbeck berjaya mendapatkan kesemua kawasan pantai barat.

• 1877 menyaksikan Sultan Brunei menyerahkan seluruh haknya di BU kpd British. Dgn bayaran $12 000 kpd sultan dan $3000 kpd Pangeran Temenggung. • 1878, Overbeck ke Jolo, ibukota Sulu dengan ditemani oleh Treacher. • Sultan Sulu setuju serah haknya dengan bayaran sewa setahun sebanyak $5000. • Perjanjian inilah yang berjaya menipu Sulu kerana dikaburi dengan sewa yang diterimanya. Sulu beranggapan mereka hanya menyewakan BU kpd British sedangkan di pihak British, isi surat yang ditulis dalam bahasa Arab itu berbunyi SULU MENYERAHKAN BU kepada British.

Peta menunjukkan kemerosotan kuasa Brunei dan SULU.

Gambar rombongan Sultan Sulu pada 1878.

• Selain tertipu, Sultan Sulu tidak teragak-agak menyerahkan BU kpd British kerana mereka telah lama memiliki hubungan terutama dalam hal kegiatan perdagangan senjata api dan ubat bedil secara sulit. Barangan ini amat diperlukan oleh Sulu untuk menentang peluasan kuasa Sepanyol yg berada di Filipina. • Februari 1878, seorang Residen ditempatkan di Sandakan. • Dalam masa yg sama syarikat Overbeck dan Dent mengalami masalah modal. British beri syarat bahawa British akan menyuntik modal dengan syarat hanya wakil British sahaja yang berada di BU. • Maka, Overbeck(Austria) terpaksalah menjual semua sahamnya kepada Dent.

Sultan Sulu dan William Clark Cowie

• Penguasaan British melalui wakil mereka iaitu Dent di BU ditentang oleh Sarawak yang tidak bersetuju dengan pemajakan ke atas tanah yang terlalu besar bagi sebuah badan swasta. • 1881, Dent menubuhkan Persatuan Sementara BU British sebelum mendapat Piagam DiRaja. • Syarikat Dent menerima syarat bahawa syarikatnya perlu menyerahkan urusan hubungan luar kepada pihak British. • Willian Treacher telah dilantik sebagai Gabenor BU yg pertama dengan ibu pejabat sementara terletak di Pulau Labuan.

B) Persaingan dalam Dasar Imperialisme Barat. • Sepanyol merupakan kuasa barat yang tidak disenangi oleh British kerana berlegar di perairan BU. • British yang risau akan penguasaan Sepanyol ini, telah mengikat persetiaan perdagangan dengan Sultan Sulu pada 1764. • 1836, Sepanyol pula memeterai perjanjian dengan Sulu. Sepanyol telah meletakkan Sulu di bawah perlindungannya. Sebagai balasan, Sulu bersetuju memberikan kemudahan perniagaan kepada Sepanyol. • Ekoran peristiwa ini, 1846, British bertindak membuat perjanjian dengan Sulu. Perjanjian ini dilihat memberi amaran kepada Sulu agar jangan menerima sebarang kuasa selain British. MALANGnya, Sulu tidak pernah merasakan dirinya terikat. • 1851 dan 1864, Sepanyol meterai perjanjian dengan Sulu lagi. Namun ini tidak diakui oleh British. Bagi British, BU adalah milik mereka semenjak dahulu lagi. British mengatakan bahawa mereka yang berhak ke atas BU kerana British lebih dulu bertapak dan berdagang .

• Selain Sepanyol, British juga terpaksa bersaing dengan kuasa-kuasa barat lain seperti Portugal, Belanda, Perancis dan Jerman. Ini adalah ekoran daripada perlumbaan mencari tanah jajahan semenjak abad ke-16 lagi untuk mendapatkan bahan mentah bagi keperluan industri negara. • Melalui perjanjian Madrid 1885, British sekurangkurangnya lega apabila Sepanyol mengakui hak British ke atas BU. • 1891, Belanda pula mengiktiraf mana-mana jajahan British melalui Perjanjian Konvensyen London. • Hakikat ini menyebabkan British mengambil keputusan bertapak di BU apatah lagi dengan kehadiran kuasa Jerman.

C) Kepentingan Pedagangan di Borneo Utara. - Kekayaan BU telah menarik minat pedagang-pedagang Barat untuk singgah berdagang di Sabah sebelum meneruskan perjalanan ke China. - Faktor ini juga menyebabkan British cuba sedaya upaya menguasai BU agar tidak jatuh ke tangan kuasa barat yang lain. Jika BU jatuh ke tangan kuasa barat lain, British bukan sahaja akan kehilangan kawasan perdagangan malah maruah mereka sebagai penjajah nombor satu dunia akan terjejas.

D)Perselisihan Antara Pembesar-pembesar BU dengan Pedagang-pedagang British. • Sebelum kedatangan British di BU, sudah terdapat kawasan-kawasan yang dikuasai oleh pembesar-pembesar bebas. • Perselisihan pada 1845, ketika Syarif Usman berselisih dengan para pedagang British yang tidak mahu membayar cukai. Syarif Usman bertindak menyerang kapal-kapal dagang British yang gagal membayar cukai. British pula menganggap serangan ini sebagai serangan LANUN lalu bertindak balas. Kesannya, kedudukan Syarif Usman di Teluk Marudu dimusnahkan.

Siapa bilang saya lanun ???

• Selain Syarif Usman, 1846, Hj Saman di Membakut yang disokong penuh oleh Sultan Brunei pula menentang. • Ogos 1846, kubu Hj Saman dimusnahkan. • Sultan Brunei yang bersembunyi dikecam kerana membantu penderhaka, perompak dan pembunuh kerja(tuduhan British terhadap Hj Saman). • British mengugut akan memusnahkan negara Brunei jika sekiranya Sultan tidak mengubah sikap dan pendirian agar menyokong British. • Mei 1879, Datu Baginda Putih di Sandakan tidak senang dengan kedatangan British lalu menyerang kapal-kapal British yang berlabuh di perairan Sandakan. Serangan ini dapat dipatahkan oleh British • Bagi British, bantahan penduduk Sandakan itu tidak membawa makna kerana Sultan Sulu telah pun menyerahkan pantai timur kepada wakil British iaitu Overbeck.

E) Pertikaian British dengan Brooke di Sarawak. • Semasa pemerintahan Charles Brooke, beliau telah beberapa kali meminta British agar menyerang dan menjajah Brunei tetapi tidak dipedulikan oleh British sendiri. Bagi British, mereka tidak mempunyai alasan yang kukuh untuk menyerang Brunei kerana ada di antara warganegara British yang telah mendapat tanah di BU. Jawapan ini amat mengecewakan Brooke. • Kekecewaan ini semakin bertambah apabila Syarikat Overbeck dan Dent memperolehi BU. • Sarawak melakukan bantahan . • British terpaksa campurtangan dengan mengatakan bahwa BU juga akan menjadi milik British. • Oleh yang demikian, untuk mengelak daripada perkara ini berulang, Dent dan sahabat-sahabatnya berusaha mendapatkan Piagam DiRaja British.

Mereka akhirnya berjaya memujuk Sir Julian Paunceforte dari Pejabat Luar British mendapatkan Piagam.

Alfred Dent

Sir Henry Keppel

Sir Rutherford Alcock

PEMBENTUKAN SBBU DI BORNEO UTARA • Setelah melalui pelbagai peristiwa yang dianggap mencabar kedudukan British di Borneo Utara, akhirnya Syarikat Sementara yang dibentuk oleh Dent, menerima Piagam DiRaja British. Piagam ini memberi hak kepada British menduduki BU . Hak ini juga seolah-olah memberi amaran kepada kuasa-kuasa Barat lain agar tidak campurtangan ke atas BU. • SBBU juga diingatkan agar tidak menyerahkan BU kepada mana-mana kuasa selain daripada British di samping memberi kemudahan kepada armada Tentera Laut British berlabuh secara percuma. • Akhirnya, SBBU mentadbir BU dari 1881 hingga 1941.

• PELAKSANAAN PENTADBIRAN • SBBU mewujudkan pemerintahan berpusat. • Ibu negeri yang pertama ialah Kudat. NAmun tidak lama kemudian ibu negeri ini berpindah pula ke Sandakan. • Borneo Utara dibahagikan kepada 2 bahagian iaitu Pantai Barat dan Pantai Timur. 1935 barulah BU dibahagi kepada 4 bahagian iaitu Pantai Barat, Pedalaman, Sandakan dan Tawau.

William B. Pryer, Resident Pertama Pantai Timur.

Kuasa eksekutif dipegang oleh Lembaga Pengarah Syarikat yang berada di London. William Cowie memegang jawatan sebagai Pengarah Urusan.

William Cowie

• Gabenor Pertama ialah W.H Treacher yang sebelum ini memegang jawatan sebagai Gabenor British di Labuan. • Untuk membantu Gabenor, jawatan Setiausaha (bertanggungjawab kepada Lembaga Pengarah di London), Bendahari dan Ketua Keselamatan Kerajaan ditubuhkan. • Dalam pentadbiran SBBU, semua jawatan di peringkat atasan disandang oleh pegawaipegawai British. Manakala jawatan di peringkat bawahan disandang oleh penduduk tempatan kerana ke tidak mampuan SBBU menggaji pegawai-pegawai British yang ramai.

RUMUSAN • Pada peringkat awal, kita dapati bahawa British seolah-olah tidak mahu memperlihatkan kekuasan dan ketamakan mereka yang sebenarnya. Namun apabila berhadapan dengan pelbagai situasi yang terlalu mengancam pendirian mereka, akhirnya kita menyaksikan bagaimana BU yang menjadi gelanggang kuasa-kuasa barat berdagang dan cuba menunjuk kekuasaan berakhir dengan penguasaan British yang diwakili oleh Syarikat Berpiagam Borneo Utara British. • Pendudukan British ini memberi impak kepada kedudukan British. Sekurang-kurangnya mereka boleh duduk dengan selesa tanpa gangguan daripada kuasa barat lain di samping mengaut keuntungan dari hasil bumi BU.

Zzzzzz….

• Di pihak penduduk tempatan pula, permulaan pentadbiran ini telah banyak mengubah corak hidup mereka. Masyarakat BU turut menjadi lebih majmuk dengan kehadiran buruh2 Cina. Corak ekonomi turut berubah. Dulu penduduk tempatan bebas dalam urusan jual beli, tetapi tidak lagi di bawah SBBU. SBBU mengenakan cukai ke atas setiap penjualan barangan.

SEKIAN.

Terima kasih kerana sudi melihat dan mendengar. Zzzzzz….