Sd5

‫ﺟﻠﺴﺔ ﭘﻨﺠﻢ‬

‫اﺳﺘﺎد ﻋﺒﺪاﻟﻬﺎدي ﻓﻘﻬﻲ زاده‬

‫ﺟﻠﺴﮥ ﭘﻨﺠﻢ‬

‫ﺻﺮﻑ ﻋﺮﺑﯽ )‪(٢‬‬

‫ﺑﺴﻢ אﷲ אﻟﺮّﺣﻤﻦ אﻟﺮّﺣﯿﻢ‬ ‫ﺻﺮﻑ ﻋﺮﺑﯽ )‪(٢‬‬

‫ﺟﻠﺴﮥ ﭘﻨﺠﻢ‬

‫ﻣﻌﺮﻓﻪ ﻭ ﻧﮑﺮﻩ )‪(٥‬‬ ‫אﻧﻮאﻉ ﻣﻌﺮﻓﻪ )‪(٧‬‬

‫ﺿﻤﯿﺮ‬ ‫ﻓﻬﺮﺳﺖ‬

‫אﻫﺪאﻑ ﺩﺭﺱ‬ ‫ﺩﺭﺁﻣﺪ‬ ‫ﺿﻤﺎﯾﺮ ﻣﻨﻔﺼﻞ‬

‫ﻗﺎﻋﺪﻩ‬ ‫ﺿﻤﺎﯾﺮ ﻣﺘّﺼﻞ‬

‫ﻗﺎﻋﺪﻩ‬ ‫ﺿﻤﺎﯾﺮ ﺑﺎﺭﺯ ﻭ ﻣﺴﺘﺘﺮ‬

‫ﻗﺎﻋﺪﻩ‬ ‫ﭘﯿﻮﺳﺖ‪ :‬ﻧﻮﻥ ﻭﻗﺎﯾﻪ‬

‫ﻗﺎﻋﺪﻩ‬ ‫ﺗﻤﺮﯾﻦ‬

‫‪2‬‬

‫ﺟﻠﺴﮥ ﭘﻨﺠﻢ‬

‫ﺻﺮﻑ ﻋﺮﺑﯽ )‪(٢‬‬

‫אﻫﺪאﻑ ﺩﺭﺱ‬ ‫ﺁﺷﻨﺎﯾﯽ ﺑﺎ‪:‬‬ ‫‪ 9‬ﺿﻤﺎﯾﺮ ﻣﻨﻔﺼﻞ ﻭ ﻣﺘّﺼﻞ؛‬ ‫‪ 9‬ﺿﻤﺎﯾﺮ ﺑﺎﺭﺯ ﻭ ﻣﺴﺘﺘﺮ؛‬ ‫‪ 9‬ﻧﻮﻥ ﻭﻗﺎﯾﻪ‪.‬‬

‫ﺩﺭﺁﻣﺪ‬ ‫ﺩﺭ ﺩﺭﺳﻬﺎی ﮔﺬﺷﺘﻪ ﺑﯿﺸﺘﺮ אﻧﻮאﻉ אﺳﻢ ﻣﻌﺮﻓﻪ ﺭא ﺷﻨﺎﺧﺘﯿﻢ ﻭ ﺑﺎ ﻣﺴﺎﺋﻞ ﻣﺮﺑﻮﻁ ﺑﻪ ﻫﺮ ﮐﺪאﻡ ﮐﻢ ﻭ ﺑﯿﺶ ﺁﺷـﻨﺎ ﺷـﺪﯾﻢ‪.‬‬ ‫ﺣﺎﻝ ﺩﺭ אﯾﻦ ﺩﺭﺱ ﺑﺎ ﺁﺧﺮﯾﻦ ﻧﻮﻉ אﺯ אﺳﻢ ﻣﻌﺮﻓﻪ‪ ,‬ﯾﻌﻨﯽ ﺿـﻤﯿﺮ‪ ,‬ﺁﺷﻨﺎ ﻣﯽﺷﻮﯾﻢ ﻭ ﻣﺴﺎﺋﻞ ﻭ ﻣﺒﺎﺣﺚ ﻣﺮﺗﺒﻂ ﺑﺎ ﺁﻥ ﺭא ﺩﺭ‬ ‫ﺑﺨﺸﻬﺎی ﺟﺪאﮔﺎﻧﻪאی אﺯ ﻧﻈﺮ ﻣﯽﮔﺬﺭאﻧﯿﻢ‪ .‬אﺑﺘﺪא ﻻﺯﻡ אﺳﺖ אﺷﺎﺭﻩ ﮐﻨﯿﻢ ﮐﻪ ﺿﻤﯿﺮ ﺧـﻮﺩ ﺑـﻪ ﺩﻭ ﺩﺳـﺘﮥ ﮐﻠّـﯽ‪ ,‬ﯾﻌﻨـﯽ‬ ‫ﻣﻨﻔﺼﻞ ﻭ ﻣﺘّﺼﻞ‪ ,‬ﺗﻘﺴﯿﻢ ﻣﯽﺷﻮﺩ ﮐﻪ ﻫﺮ ﮐﺪאﻡ אﺯ ﺁﻧﻬﺎ ﻧﯿﺰ אﻧﻮאﻋﯽ ﺩאﺭﻧﺪ‪ .‬ﺩﺭ אﯾﻦ ﺗﻘﺴﯿﻢﺑﻨﺪی ﺿﻤﯿﺮ ﯾﺎ ﺑـﺎﺭﺯ )ﺁﺷـﮑﺎﺭ(‬ ‫אﺳﺖ ﯾﺎ ﻣـﺴﺘﺘﺮ )ﭘﻨﻬﺎﻥ(؛ ﺑﻪ אﯾﻦ ﻣﻌﻨﺎ ﮐﻪ ﯾﺎ ﺩﺭ ﺟﻤﻠﻪ ﺁﺷﮑﺎﺭ אﺳﺖ ﻭ ﯾﺎ ﺩﺭ ﻇﺎﻫﺮ אﺯ ﺁﻥ ﺧﺒﺮی ﻧﯿﺴﺖ ﻭ ﺑﺎ ﺗﻮﺟـﻪ ﺑـﻪ‬ ‫ﻭﺿﻌﯿﺖ ﻓﻌﻞِ ﺑﻪ ﮐﺎﺭ ﺭﻓﺘﻪ ﺩﺭ ﺟﻤﻠﻪ ﻣﯽﺗﻮאﻥ ﺑﻪ ﻭﺟﻮﺩ ﺁﻥ ﭘﯽﺑﺮﺩ؛ ﯾﻌﻨﯽ ﺩﺭ ﺣﻘﯿﻘﺖ ﻭﺟﻮﺩ ﺁﻥ ﻫﺮﭼﻨﺪ ﻫﻤﺮאﻩ ﺑﺎ ﻓﻌـﻞ‬ ‫ﺑﻪ ﮐﺎﺭ ﺭﻓﺘﻪ ﺩﺭ ﺟﻤﻠﻪ ﺁﺷﮑﺎﺭ ﻧﯿﺴﺖ‪ ،‬ﻭﻟﯽ ﺿﻤﯿﺮ ﻓﺮﺽ ﻣﯽﺷﻮﺩ‪ .‬ﺗﻔﺼﯿﻞ ﻣﻄﺎﻟﺐ ﺩﺭ אﺩאﻣﻪ אﺯ ﻧﻈﺮ ﻣﯽﮔﺬﺭﺩ‪.‬‬

‫ﺿﻤﺎﯾﺮ ﻣﻨﻔﺼﻞ ﻭ ﻣﺘّﺼﻞ‬ ‫ﺑﻪ ﻧﻤﻮﻧﻪﻫﺎی ﺯﯾﺮ ﺗﻮﺟﻪ ﮐﻨﯿﺪ‪:‬‬ ‫אﻟﻒ(‬

‫‪١‬ـ ﻫُﻮَ ﺃﺧِﻲ‪.‬‬ ‫‪٢‬ـ ﻫُﻤَﺎ ﺃُﺧْﺘَﺎכَ‪.‬‬ ‫‪٣‬ـ ﻫُﻦﱠ ﺃُﻣﱠﻬَﺎﺗِﮑُﻢْ‪.‬‬ ‫‪٤‬ـ ﺃﻧْﺘُﻢْ ﺃﺻْﺪِﻗَﺎﺋِﻲ‪.‬‬ ‫‪٥‬ـ ﻧَﺤْﻦُ ﻃُﻼّﺏٌ‪.‬‬ ‫ﺏ(‬

‫‪١‬ـ ﺇﯾّﺎכَ ﻧَﻌْﺒُﺪُ‪.‬‬ ‫‪٢‬ـ ﺇﯾّﺎﻩُ ﺃَﻋْﻨِﻲ‪.‬‬ ‫‪٣‬ـ ﺇﯾّﺎﮐُﻦﱠ ﻧَﺴْﺄﻝُ‪.‬‬ ‫‪٤‬ـ ﺇﯾّﺎﻫُﻢْ ﻧَﺤْﺘَﺮِﻡُ‪.‬‬ ‫‪٥‬ـ ﺇﯾّﺎﻫَﺎ ﺭَﺃﯾْﺖُ‪.‬‬

‫‪3‬‬

‫ﺟﻠﺴﮥ ﭘﻨﺠﻢ‬

‫ﺻﺮﻑ ﻋﺮﺑﯽ )‪(٢‬‬ ‫ﺗﻮﺿﯿﺢ‬

‫אﮔﺮ ﺩﺭ ﻧﻤﻮﻧﻪﻫﺎی ﺑﺎﻻ ﺩﻗﺖ ﮐﻨﯿﻢ ﺩﺭﻣﯽﯾﺎﺑﯿﻢ ﮐﻪ ﺿﻤﺎﯾﺮی ﮐﻪ ﺩﺭ ﻫﺮ ﺩﻭ ﺩﺳﺘﻪ ﺑﻪ ﮐﺎﺭ ﺭﻓﺘﻪאﻧﺪ ﺑـﻪ ﮐﻠﻤـﺎﺕ ﺩﯾﮕـﺮ‬ ‫ﻣﺘﺼﻞ ﻧﺸﺪﻩאﻧﺪ ﻭ ﺑﺮאی ﯾﺎﻓﺘﻦ ﻣﻔﻬﻮﻡ ﺧﻮﺩ ﺑﻪ ﮐﻠﻤﮥ ﺩﯾﮕﺮی ﻧﯿﺎﺯ ﻧﺪאﺭﻧﺪ‪ .‬ﺑـﻪ אﯾـﻦ ﻧـﻮﻉ אﺯ ﺿـﻤﺎﯾﺮ ﺿـﻤﺎﯾﺮ ﻣﻨﻔـﺼﻞ‬ ‫ﻣﯽﮔﻮﯾﻨﺪ ﮐﻪ ﺑﺮ ﺣﺴﺐ ﻧﻮﻉ ﻧﻘﺸﯽ ﮐﻪ ﺑﻪ ﻟﺤﺎﻅ ﻧﺤﻮی ﺩﺭ ﺟﻤﻠﻪ אﯾﻔﺎ ﻣﯽﮐﻨﻨﺪ ﺑﻪ ﺩﻭ ﮔﺮﻭﻩ ﻣﺮﻓﻮﻉ ﻭ ﻣﻨـﺼﻮﺏ ﺗﻘﺴﯿﻢ‬ ‫ﻣﯽﺷﻮﻧﺪ‪ .‬ﺿﻤﺎﯾﺮ ﻣﻨﻔﺼﻞ ﻣﺮﻓﻮﻉ ﺿﻤﺎﯾﺮی ﻫﺴﺘﻨﺪ ﮐﻪ ﺑﻪ ﺟﺎی אﺳـﻢ ﻣﺮﻓـﻮﻉ ﻣـﯽﻧـﺸﯿﻨﻨﺪ ﻭ ﻫﻤﭽـﻮﻥ אﺳـﻢ ﻧﻘـﺶ‬ ‫ﻣﺴﺘﻘﻞ ﺩאﺭﻧﺪ‪ .‬ﺿﻤﺎﯾﺮ ﺑﻪ ﮐﺎﺭ ﺭﻓﺘﻪ ﺩﺭ ﺩﺳﺘﮥ ﻧﺨﺴﺖ‪ ,‬ﺿﻤﺎﯾﺮ ﻣﻨﻔﺼﻞ ﻣﺮﻓﻮﻉ ﻫـﺴﺘﻨﺪ‪ .‬ﺿـﻤﺎﯾﺮ ﻣﻨﻔـﺼﻞ ﻣﻨـﺼﻮﺏ ﺑـﻪ‬ ‫ﺟﺎی אﺳﻢ ﻣﻨﺼﻮﺏ ﺑﻪ ﮐﺎﺭ ﻣﯽﺭﻭﻧﺪ‪ ،‬ﻭﻟﯽ ﭼﻮﻥ ﻣﺒﻨﯽ ﻫﺴﺘﻨﺪ‪ ,‬ﯾﻌﻨﯽ ﺣﺮﮐﺖ ﺁﺧـﺮ ﺁﻧﻬـﺎ ﻫـﯿﭻﮔـﺎﻩ ﺗﻐﯿﯿـﺮ ﻧﻤـﯽﮐﻨـﺪ‪,‬‬ ‫ﻣﯽﮔﻮﯾﯿﻢ ﺩﺭ ﻣﺤﻞ ﻧﺼﺐ ﻭאﻗﻊ ﺷﺪﻩאﻧﺪ‪ .‬ﺿﻤﺎﯾﺮ ﺑﻪ ﮐﺎﺭ ﺭﻓﺘﻪ ﺩﺭ ﺩﺳﺘﮥ »ﺏ« אﺯ אﯾﻦ ﺟﻤﻠﻪאﻧﺪ‪.‬‬

‫ﻗﺎﻋﺪﻩ‬ ‫‪١‬ـ ﺿﻤﺎﯾﺮ ﻣﻨﻔﺼﻞ ﺿﻤﺎﯾﺮی ﻫﺴﺘﻨﺪ ﮐﻪ ﺑﻪ ﺗﻨﻬﺎﯾﯽ ﻭ ﺟﺪא אﺯ ﮐﻠﻤﺎﺕ ﺩﯾﮕﺮ ﺑﻪ ﮐﺎﺭ ﻣﯽﺭﻭﻧﺪ؛ ﻣﺎﻧﻨﺪ‪» :‬ﻫُﻮَ« ﻭ »ﺇﯾّﺎﻩُ«‪.‬‬ ‫‪٢‬ـ ﺿﻤﺎﯾﺮ ﻣﻨﻔﺼﻞ ﺑﻪ ﺩﻭ ﮔﺮﻭﻩ ﻣﺮﻓﻮﻉ ﻭ ﻣﻨﺼﻮﺏ ﺗﻘﺴﯿﻢ ﻣﯽﺷﻮﻧﺪ‪.‬‬ ‫‪٣‬ـ ﺿﻤﺎﯾﺮ ﻣﻨﻔﺼﻞ ﻣﺮﻓﻮﻉ ﺑﻪ ﺿﻤﺎﯾﺮی ﻣﯽﮔﻮﯾﻨﺪ ﮐﻪ ﭘﯿﻮﺳﺘﻪ ﺑﻪ ﺟﺎی אﺳﻤﻬﺎی ﻣﺮﻓﻮﻉ ﺑﻪ ﮐﺎﺭ ﻣﯽﺭﻭﻧـﺪ ﻭ אﺯ אﯾـﻦ ﺭﻭ‬ ‫ﺩﺭ ﻣﺤﻞ ﺭﻓﻊ ﻗﺮאﺭ ﺩאﺭﻧﺪ‪ .‬אﯾﻦ ﺿﻤﺎﯾﺮ ﻋﺒﺎﺭﺕאﻧﺪ אﺯ‪» :‬ﻫُﻮَ‪ ،‬ﻫُﻤﺎ‪ ،‬ﻫُﻢْ‪ ،‬ﻫِﻲَ‪ ،‬ﻫُﻤﺎ‪ ،‬ﻫُﻦﱠ‪ ،‬ﺃﻧﺖَ‪ ،‬ﺃﻧﺘُﻤﺎ‪ ،‬ﺃﻧـﺘُﻢ‪ ،‬ﺃﻧـﺖِ‪ ،‬ﺃﻧﺘُﻤـﺎ‪،‬‬ ‫ﺃﻧﺘُﻦﱠ‪ ،‬ﺃﻧَﺎ ﻭ ﻧَﺤْﻦُ«‪.‬‬ ‫‪٤‬ـ ﺿﻤﺎﯾﺮ ﻣﻨﻔﺼﻞ ﻣﻨﺼﻮﺏ ﺿﻤﺎﯾﺮی ﻫﺴﺘﻨﺪ ﮐﻪ ﭘﯿﻮﺳﺘﻪ ﺑﻪ ﺟﺎی אﺳﻤﻬﺎی ﻣﻨﺼﻮﺏ ﺑﻪ ﮐﺎﺭ ﻣﯽﺭﻭﻧﺪ ﻭ אﺯ אﯾﻦ ﺭﻭ ﺩﺭ‬ ‫ﻣﺤﻞ ﻧﺼﺐ ﻗﺮאﺭ ﺩאﺭﻧﺪ‪ .‬אﯾﻦ ﺿﻤﺎﯾﺮ ﻋﺒﺎﺭﺕאﻧﺪ אﺯ‪» :‬ﺇﯾّﺎﻩُ‪ ،‬ﺇﯾّﺎﻫُﻤﺎ‪ ،‬ﺇﯾّﺎﻫُﻢ‪ ،‬ﺇﯾّﺎﻫﺎ‪ ،‬ﺇﯾّﺎﻫُﻤﺎ‪ ،‬ﺇﯾّﺎﻫُﻦﱠ‪ ،‬ﺇ ّﯾﺎכَ‪ ،‬ﺇﯾّﺎﮐُﻤـﺎ‪ ،‬ﺇﯾّـﺎﮐُﻢ‪،‬‬ ‫ﺇﯾّﺎכِ‪ ،‬ﺇﯾّﺎﮐُﻤﺎ‪ ،‬ﺇﯾّﺎﮐُﻦﱠ‪ ،‬ﺇﯾّﺎﻱَ ﻭ ﺇﯾّﺎﻧﺎ«‪.‬‬

‫ﺩﺭ ﺟﺪﻭﻟﻬﺎی ﺯﯾﺮ ﺿﻤﺎﯾﺮ ﻣﻨﻔﺼﻞ ﻣﺮﻓﻮﻉ ﻭ ﻣﻨﺼﻮﺏ ﻧﺸﺎﻥ ﺩאﺩﻩ ﺷﺪﻩאﻧﺪ‪.‬‬ ‫ﺿﻤﺎﯾﺮ ﻣﻨﻔﺼﻞ ﻣﺮﻓﻮﻉ‬ ‫ﺻﯿﻐﻪ‬ ‫ﻏﺎﺋﺐ‬ ‫ﻣﺨﺎﻃﺐ‬ ‫ﻣﺘﮑﻠّﻢ‬

‫ﻣﺬﮐﺮ‬ ‫ﻣﺆﻧﺚ‬ ‫ﻣﺬﮐﺮ‬ ‫ﻣﺆﻧﺚ‬ ‫ﻭﺣﺪﻩ‬ ‫ﻣﻊ אﻟﻐﯿﺮ‬

‫ﻣﻔﺮﺩ‬

‫ﻣﺜﻨﯽ‬

‫ﺟﻤﻊ‬

‫ﻫُ َﻮ‬ ‫ﻫِﻲَ‬ ‫ﺃَﻧﺖَ‬ ‫ﺃَﻧﺖِ‬ ‫ﺃﻧﺎ‬ ‫ﻧَﺤْﻦُ‬

‫ﻫُﻤﺎ‬ ‫ﻫُﻤﺎ‬ ‫ﺃَﻧﺘُﻤﺎ‬ ‫ﺃَﻧﺘُﻤﺎ‬

‫ﻫُ ْﻢ‬ ‫ﻫُﻦﱠ‬ ‫ﺃَﻧﺘُﻢ‬ ‫ﺃَﻧْﺘُﻦﱠ‬

‫‪4‬‬

‫ﺟﻠﺴﮥ ﭘﻨﺠﻢ‬

‫ﺻﺮﻑ ﻋﺮﺑﯽ )‪(٢‬‬

‫ﺿﻤﺎﯾﺮ ﻣﻨﻔﺼﻞ ﻣﻨﺼﻮﺏ‬ ‫ﺻﯿﻐﻪ‬ ‫ﻏﺎﺋﺐ‬ ‫ﻣﺨﺎﻃﺐ‬ ‫ﻣﺘﮑﻠّﻢ‬

‫ﻣﺬﮐﺮ‬ ‫ﻣﺆﻧﺚ‬ ‫ﻣﺬﮐﺮ‬ ‫ﻣﺆﻧﺚ‬ ‫ﻭﺣﺪﻩ‬ ‫ﻣﻊ אﻟﻐﯿﺮ‬

‫ﻣﻔﺮﺩ‬

‫ﻣﺜﻨﯽ‬

‫ﺟﻤﻊ‬

‫ﺇﯾّﺎ ُﻩ‬ ‫ﺇﯾّﺎﻫﺎ‬ ‫ﺇﯾّﺎכَ‬ ‫ﺇﯾّﺎכِ‬ ‫ﺇﯾّﺎﻱَ‬ ‫ﺇﯾّﺎﻧﺎ‬

‫ﺇﯾّﺎﻫُﻤﺎ‬ ‫ﺇﯾّﺎﻫُﻤﺎ‬ ‫ﺇﯾّﺎﮐُﻤﺎ‬ ‫ﺇﯾّﺎﮐُﻤﺎ‬

‫ﺇﯾّﺎﻫُﻢ‬ ‫ﺇﯾّﺎﻫُﻦﱠ‬ ‫ﺇﯾّﺎﮐُﻢ‬ ‫ﺇﯾّﺎﮐُﻦﱠ‬

‫ﺿﻤﺎﯾﺮ ﻣﺘّﺼﻞ‬ ‫ﺑﻪ ﻧﻤﻮﻧﻪﻫﺎی ﺯﯾﺮ ﺗﻮﺟﻪ ﮐﻨﯿﺪ‪:‬‬ ‫אﻟﻒ(‬

‫‪١‬ـ ﺫَﻫَﺒْﺖُ ﺇﻟَﯽ אﻟﺠﺎﻣِﻌَﺔِ‪.‬‬ ‫‪٢‬ـ אَﻟﺘﱠﻼﻣِﺬَﺓُ ﮐَﺘَﺒُﻮא אﻟﺪﱠﺭﺱَ‪.‬‬ ‫‪٣‬ـ אَﻟﻨﱢﺴﺎﺀُ ﯾَﻌْﻤَﻠْﻦَ ﻓِﻲ אﻟﻤَﺰﺭَﻋَﺔِ‪.‬‬ ‫‪٤‬ـ ﯾﺎ ﻓﺎﻃِﻤَﺔُ‪ ،‬ﻫَﻞْ ﺗَﺸﺮَﺑِﯿﻦَ אﻟﺸﱠﺎﻱَ؟‬ ‫‪٥‬ـ ﺃُﺳِﺮْﺕُ ﺑِﯿَﺪِ אﻟﺠُﻨُﻮﺩِ אﻟﻌِﺮאﻗِﯿّﯿﻦَ ﺧِﻼﻝَ אﻟﺤَﺮْﺏِ אﻟﻤَﻔﺮُﻭﺿَﺔِ‪.‬‬ ‫ﺏ(‬

‫‪١‬ـ ﮐَﺘَﺐَ ﻋَﻠِﻲﱞ ﺭِﺳﺎﻟَﺔً ﻭَﺃﺑْﺮَﻗَﻬﺎ ﺇﻟَﯽ ﺃﺧِﯿﻪِ‪.‬‬ ‫‪٢‬ـ ﺃﺷْﮑُﺮُ אﷲَ ﻋَﻠَﯽ ﻣﺎ ﺃﻧْﻌَﻤَﻨِﻲ‪.‬‬ ‫‪٣‬ـ ﺃﻋْﻄﺎﻧِﻲ ﺃﺳﺘَﺎﺫِﻱ ﮐِﺘﺎﺑﺎً‪.‬‬ ‫‪٤‬ـ ﻧَﻔَﻌَﻨﺎ ﻧُﺼْﺢُ ﺃﺧِﯿﻨَﺎ‪.‬‬ ‫ﺝ(‬

‫‪١‬ـ ﻫَﺬא ﮐﺘﺎﺑِﻲ‪.‬‬ ‫‪٢‬ـ ﺫَאﮐُﻤَﺎ ﻗَﻠَﻤُﻬُﻤﺎ‪.‬‬ ‫‪٣‬ـ ﺗِﻠْﻚَ ﻣِﺴْﻄَﺮَﺗُﻚَ‪.‬‬ ‫‪٤‬ـ ﺇﻟَﯿﻚَ ﺃﺷْﮑُﻮ ﯾﺎ ﺇﻟَﻬِﻲ‪.‬‬ ‫‪٥‬ـ ﺣَﻘِﯿﺒَﺘُﻚَ ﻋِﻨﺪِﻱ‪.‬‬ ‫‪٦‬ـ אِﻋْﻄِﻒْ ﻋَﻠَﯿﻪِ ﯾﺎ ﺃﺣﻤَﺪُ!‬ ‫ﺗﻮﺿﯿﺢ‬

‫ﻭאژﻩﻫﺎﯾﯽ ﮐﻪ ﺩﺭ ﻧﻤﻮﻧﻪﻫﺎی ﺑﺎﻻ ﻣﺸﺨﺺ ﺷﺪﻩאﻧﺪ ﺿﻤﯿﺮﻧﺪ‪ ،‬אﻣّﺎ ﻣﻨﻔﺼﻞ ﻧﯿﺴﺘﻨﺪ‪ ،‬ﺑﻠﮑﻪ ﻫﻤﺮאﻩ ﺑﺎ ﮐﻠﻤﺎﺗﯽ ﺩﯾﮕﺮ ـ אﻋﻢّ‬ ‫אﺯ אﺳﻢ‪ ،‬ﻓﻌﻞ ﯾﺎ ﺣﺮﻑ ـ ﺑﻪ ﮐﺎﺭ ﺭﻓﺘﻪאﻧﺪ ﻭ ﻫﻤﭽﻮﻥ ﺟﺰﺋﯽ אﺯ ﮐﻠﻤﺎﺕ ﭘﯿﺸﯿﻦ ﻇﺎﻫﺮ ﺷﺪﻩאﻧﺪ‪.‬‬

‫‪5‬‬

‫ﺟﻠﺴﮥ ﭘﻨﺠﻢ‬

‫ﺻﺮﻑ ﻋﺮﺑﯽ )‪(٢‬‬

‫ﺿﻤﺎﯾﺮ ﺑﻪ ﮐﺎﺭ ﺭﻓﺘﻪ ﺩﺭ ﺩﺳﺘﮥ »אﻟﻒ« אﺯ ﻧﻤﻮﻧﮥ אﻭّﻝ ﺗﺎ ﭼﻬﺎﺭﻡ‪ ,‬ﯾﻌﻨﯽ ﺿـﻤﺎﯾﺮ »ﺕُ‪ ،‬ﻭ‪ ،‬ﻥَ‪ ،‬ﻱ«‪ ,‬ﺑـﻪ ﻓﻌـﻞ ﻣﺘـﺼﻞ‬ ‫ﺷﺪﻩאﻧﺪ ﻭ ﺩﺭ ﻭאﻗﻊ ﺑﻪ ﺟﺎی ﻓﺎﻋﻞ ﺑﻪ ﮐﺎﺭ ﺭﻓﺘﻪאﻧﺪ‪ .‬ﺩﺭ ﻣﺜﺎﻝ ﭘﻨﺠﻢ ﻧﯿﺰ ﺿﻤﯿﺮ »ﺕُ« ﺑﻪ ﺟﺎی ﻧﺎﺋﺐ ﻓﺎﻋﻞ ﺑﻪ ﮐﺎﺭ ﺭﻓﺘـﻪ‬ ‫אﺳﺖ‪ .‬ﺑﻪ אﯾﻦﮔﻮﻧﻪ אﺯ ﺿﻤﺎﯾﺮ ـ אﺯ ﺁﻧﺠﺎ ﮐﻪ ﭘﯿﻮﺳﺘﻪ ﺑﻪ ﺟﺎی ﻓﺎﻋﻞ ﯾﺎ ﻧﺎﺋﺐ ﻓﺎﻋﻞ ﻣﯽﻧﺸﯿﻨﻨﺪ ﻭ ﻓﺎﻋـﻞ ﻭ ﻧﺎﺋـﺐ ﻓﺎﻋـﻞ‬ ‫ﻫﻢ אﺯ ﻟﺤﺎﻅ ﻧﺤﻮی ﻣﺮﻓﻮﻉאﻧﺪ ـ ﺿﻤﺎﯾﺮ ﻣﺘّﺼﻞ ﻣﺮﻓﻮﻉ ﻣﯽﮔﻮﯾﻨﺪ‪ .‬אﯾﻦ ﺿﻤﺎﯾﺮ ﺑـﺎ ﺣـﺬﻑ ﻣـﻮאﺭﺩ ﻣﮑـﺮّﺭ ﻣﺠﻤﻮﻋـﺎً ‪١١‬‬ ‫ﺿﻤﯿﺮﻧﺪ‪.‬‬ ‫ﺩﺭ ﺩﺳﺘﮥ »ﺏ« ﻧﯿﺰ ﺿﻤﺎﯾﺮ ﻣﺘّﺼﻞ »ﻫﺎ«‪» ،‬ﻱ« ﻭ »ﻧﺎ« ﺑﻪ ﮐﺎﺭ ﺭﻓﺘﻪ ﮐﻪ ﺑﻪ ﻓﻌﻞ ﭼﺴﺒﯿﺪﻩאﻧﺪ‪ ،‬אﻣّـﺎ אﯾـﻦ ﺿـﻤﺎﯾﺮ‪،‬‬ ‫ﻫﻤﭽﻮﻥ ﺿﻤﺎﯾﺮ ﺩﺳﺘﮥ »אﻟﻒ«‪ ،‬ﺑﻪ ﺟﺎی אﺳﻢ ﻣﺮﻓﻮﻉ ﻧﻨﺸﺴﺘﻪאﻧﺪ‪ ،‬ﺑﻠﮑﻪ ﺑﻪ ﺟﺎی ﻣﻔﻌﻮﻝٌﺑﻪ ﺑﻪ ﮐﺎﺭ ﺭﻓﺘﻪאﻧـﺪ ﻭ אﺯ ﺁﻧﺠـﺎ‬ ‫ﮐﻪ ﻣﻔﻌﻮﻝٌﺑﻪ ﻣﻨﺼﻮﺏ אﺳﺖ אﯾﻦ ﺿﻤﺎﯾﺮ ﺩﺭ ﻣﺤﻞ ﻧﺼﺐ ﻗﺮאﺭ ﺩאﺭﻧﺪ‪ ١.‬ﺩﺭ ﻧﻤﻮﻧﮥ ﻧﺨﺴﺖ )ﮐَﺘَﺐَ ﻋَﻠِـﻲﱞ ﺭِﺳـﺎﻟَﺔً ﻭَﺃﺑﺮَﻗَﻬـﺎ‬ ‫ﺇﻟَﯽ ﺃﺧِﯿﻪِ( ﺿﻤﯿﺮ »ﻫﺎ« ﺑﻪ ﺟﺎی »ﺭِﺳﺎﻟَﺔً« ﮐﻪ ﻣﻔﻌﻮﻝٌﺑﻪ ﻭ ﻣﻨﺼﻮﺏ אﺳﺖ ﺫﮐﺮ ﺷﺪﻩ אﺳﺖ‪ .‬אﯾﻦ ﻧﻮﻉ אﺯ ﺿﻤﺎﯾﺮ ﮐﻪ ﺑـﻪ‬ ‫ﻓﻌﻞ ﻣﺘﺼﻞ ﻣﯽﺷﻮﻧﺪ ﻭ ﺑﻪ ﺟﺎی ﻣﻔﻌﻮﻝٌﺑـﻪ ﻗﺮאﺭ ﻣﯽﮔﯿﺮﻧﺪ ﺿﻤﺎﯾﺮ ﻣﺘﺼﻞ ﻣﻨﺼﻮﺏ ﻧﺎﻣﯿﺪﻩ ﻣﯽﺷﻮﻧﺪ ﮐﻪ ﺗﻌﺪאﺩ ﺁﻧﻬـﺎ ﺑـﺎ‬ ‫ﺣﺬﻑ ﻣﻮאﺭﺩ ﻣﮑﺮّﺭ ﻣﺠﻤﻮﻋﺎً ‪ ١٢‬ﺗﺎﺳﺖ‪.‬‬ ‫ﺩﺭ ﺩﺳﺘﮥ »ﺝ« ﻧﯿﺰ ﺿﻤﺎﯾﺮ ﻣﺘﺼﻞ »ﻱ‪ ،‬ﻫﻤﺎ‪ ،‬כ ﻭ ﻩ« ﺑﻪ ﮐﺎﺭ ﺭﻓﺘـﻪאﻧـﺪ‪ ،‬אﻣّـﺎ אﯾـﻦ ﺿـﻤﺎﯾﺮ ﺑـﻪ אﺳـﻢ ﯾـﺎ ﺣـﺮﻑ‬ ‫ﭼﺴﺒﯿﺪﻩאﻧﺪ ﻧﻪ ﺑﻪ ﻓﻌﻞ‪ .‬ﺩﺭ ﺳﻪ ﻧﻤﻮﻧﮥ ﻧﺨﺴﺖ ﺿﻤﺎﯾﺮی ﮐﻪ ﺯﯾﺮ ﺁﻧﻬﺎ ﺧﻂ ﮐﺸﯿﺪﻩ ﺷﺪﻩ ﺑﻪ אﺳﻢ ﻭ ﺩﺭ ﺳﻪ ﻧﻤﻮﻧـﮥ ﺑﻌـﺪ‬ ‫ﺑﻪ ﺣﺮﻑ ﻣﺘﺼﻞ ﺷﺪﻩאﻧﺪ ﻭ אﺯ אﯾﻦ ﺭﻭ ﺩﺭ ﻣﺤﻞ ﺟﺮّ ﻗﺮאﺭ ﺩאﺭﻧﺪ‪ .‬אﯾﻦ ﺿﻤﺎﯾﺮ ﺩﺭ ﺳﻪ ﻣﺜﺎﻝ ﻧﺨﺴﺖ ﻣﻀﺎﻑٌ אﻟﯿﻪ ﻭ ﺩﺭ ﺳﻪ‬ ‫ﻣﺜﺎﻝ ﺑﻌﺪ ﻣﺠﺮﻭﺭ ﺑﻪ ﺣﺮﻑ ﺟﺮ ﻫﺴﺘﻨﺪ‪ .‬אﯾﻦﮔﻮﻧﻪ אﺯ ﺿﻤﺎﯾﺮ ﮐﻪ ﺑﻪ אﺳﻢ ﯾﺎ ﺣﺮﻑ ﺟﺮّ ﻣﯽﭘﯿﻮﻧﺪﻧﺪ ﺿﻤﺎﯾﺮ ﻣﺘﺼﻞ ﻣﺠـﺮﻭﺭ‬ ‫ﻧﺎﻣﯿﺪﻩ ﻣﯽﺷﻮﻧﺪ‪ .‬ﺗﻌﺪאﺩ אﯾﻦ ﺿﻤﺎﯾﺮ ﻧﯿﺰ ﺑﺎ ﺣﺬﻑ ﻣﻮאﺭﺩ ﻣﮑﺮّﺭ ‪ ١٢‬ﺗﺎﺳﺖ‪.‬‬

‫ﻗﺎﻋﺪﻩ‬ ‫‪١‬ـ ﺿﻤﺎﯾﺮ ﻣﺘﺼﻞ ﺑﻪ ﺿﻤﺎﯾﺮی ﮔﻔﺘﻪ ﻣﯽﺷﻮﺩ ﮐﻪ ﻫﻤﯿﺸﻪ ﻫﻤﺮאﻩ ﺑﺎ ﮐﻠﻤﺎﺕ ﺩﯾﮕﺮ‪ ,‬אﻋﻢّ אﺯ אﺳﻢ‪ ،‬ﻓﻌﻞ ﯾﺎ ﺣﺮﻑ‪ ,‬ﺑﻪ ﮐـﺎﺭ‬ ‫ﻣﯽﺭﻭﻧﺪ ﻭ ﺩﺭ ﻭאﻗﻊ ﺑﻪ ﻋﻨﻮאﻥ ﺟﺰﺋﯽ אﺯ ﮐﻠﻤﮥ ﭘﯿﺸﯿﻦ ﻇﺎﻫﺮ ﻣﯽﮔﺮﺩﻧﺪ؛ ﻣﺎﻧﻨﺪ‪ :‬ﺿﻤﯿﺮ »ﻭאﻭ« ﺩﺭ ﻓﻌﻞ ﻣﺎﺿﯽ »ﺫَﻫَﺒُﻮא«‪.‬‬ ‫‪٢‬ـ ﺿﻤﯿﺮ ﻣﺘّﺼﻞ ﺩﻭ ﮔﻮﻧﻪ אﺳﺖ‪ :‬ﺿﻤﯿﺮ ﻣﺘﺼﻞ ﻣﺮﻓﻮﻉ ﻭ ﺿﻤﯿﺮ ﻣﺘﺼﻞ ﻣﻨﺼﻮﺏ ﻭ ﻣﺠﺮﻭﺭ‪.‬‬ ‫‪٣‬ـ ﺿﻤﺎﯾﺮ ﻣﺘﺼﻞ ﻣﺮﻓﻮﻉ ﺿﻤﺎﯾﺮی ﻫﺴﺘﻨﺪ ﮐﻪ ﭘﯿﻮﺳﺘﻪ ﺑﺎ ﻓﻌﻞ ﻫﻤﺮאﻩאﻧﺪ ﻭ ﺩﺭ ﻭאﻗﻊ ﻓﺎﻋﻞ ﯾﺎ ﻧﺎﺋﺐ ﻓﺎﻋـﻞ ﻫـﺴﺘﻨﺪ ﻭ אﺯ‬ ‫אﯾﻦ ﺭﻭ ﺑﻪ ﻟﺤﺎﻅ ﻧﺤﻮی ﻣﺤﻼً ﻣﺮﻓﻮﻉ ﺑﻪ ﺷﻤﺎﺭ ﻣﯽﺭﻭﻧﺪ‪ .‬אﯾﻦ ﺿﻤﺎﯾﺮ ﻋﺒﺎﺭﺕאﻧﺪ אﺯ‪» :‬ﺕَ‪ ،‬ﺗُﻤﺎ‪ ،‬ﺗُﻢ‪ ،‬ﺕِ‪ ،‬ﺗُﻦﱠ‪ ،‬ﺕُ‪ ،‬ﻧﺎ‪ ،‬אﻟﻒ‬ ‫ﻣﺜﻨّﯽ )א(‪ ،‬ﻭאﻭ ﺟﻤﻊ ﻣﺬﮐّﺮ )ﻭ(‪ ،‬ﻧﻮﻥ ﺟﻤﻊ ﻣﺆﻧّﺚ ﻏﺎﺋﺐ ﻣﺎﺿﯽ )ﻥَ(‪ ،‬ﻧﻮﻥ ﺟﻤﻌﻬﺎی ﻣﺆﻧﺚ ﻏﺎﯾـﺐ ﻭ ﻣﺨﺎﻃـﺐ ﻣـﻀﺎﺭﻉ‬ ‫)ﻥَ( ﻭ ﯾﺎی ﻣﺆﻧﺚ ﻣﺨﺎﻃﺐ )ﻱ(«‪ .‬אﺯ אﯾﻦ ﺿﻤﺎﯾﺮ »א‪ ،‬ﻭ‪ ،‬ﻥ« ﺑﯿﻦ ﻣﺎﺿﯽ ﻭ ﻣﻀﺎﺭﻉ ﻣﺸﺘﺮک אﺳﺖ؛ ﺿﻤﺎﯾﺮ »ﺕَ‪ ،‬ﺗُﻤـﺎ‪،‬‬ ‫ﺗُﻢ‪ ،‬ﺕِ‪ ،‬ﺗُﻦﱠ‪ ،‬ﺕُ‪ ،‬ﻧﺎ« ﻣﺨﺘﺺّ ﻣﺎﺿﯽ אﺳﺖ ﻭ ﺿﻤﯿﺮ »ﻱ« ﻣﺨﺘﺺّ ﻣﻀﺎﺭﻉ אﺳﺖ‪.‬‬

‫‪ .١‬ﻭאژﻩﻫﺎی ﻣﺒﻨﯽ ﭼﻮﻥ ﺣﺮﮐﺖ ﺣﺮﻑ ﺁﺧﺮ ﺁﻧﻬﺎ ﺗﻐﯿﯿﺮ ﻧﻤﯽﮐﻨﺪ ﻭ ﺩﺭ ﻫﻤﮥ אﺣﻮאﻝ ﯾﮑﺴﺎﻥ אﺳـﺖ ﺁﻧﻬـﺎ ﺭא ﻣﺮﻓـﻮﻉ‪ ،‬ﻣﻨـﺼﻮﺏ ﯾـﺎ ﻣﺠـﺮﻭﺭ‬ ‫ﻧﻤﯽﺧﻮאﻧﻨﺪ‪ ،‬ﺑﻠﮑﻪ אﺻﻄﻼﺣﺎً ﻣﯽﮔﻮﯾﻨﺪ‪ :‬ﺩﺭ ﻣﺤﻞ ﺭﻓﻊ‪ ،‬ﻧﺼﺐ ﯾﺎ ﺟﺮ ﻗﺮאﺭ ﺩאﺭﻧﺪ‪.‬‬

‫‪6‬‬

‫ﺟﻠﺴﮥ ﭘﻨﺠﻢ‬

‫ﺻﺮﻑ ﻋﺮﺑﯽ )‪(٢‬‬

‫ﺟﺪﻭﻝ ﺯﯾﺮ אﯾﻦ אﻣﺮ ﺭא ﺑﻪ ﺧﻮﺑﯽ ﻧﺸﺎﻥ ﻣﯽﺩﻫﺪ‪.‬‬ ‫ﻣﺸﺘﺮک ﺑﯿﻦ ﻣﺎﺿﯽ ﻭ ﻣﻀﺎﺭﻉ‬

‫ﻣﺨﺘﺺّ ﻣﻀﺎﺭﻉ‬

‫ﻣﺨﺘﺺّ ﻣﺎﺿﯽ‬

‫ﻓﻌﻞ‬

‫ﺿﻤﯿﺮ‬

‫ﻓﻌﻞ‬

‫ﺿﻤﯿﺮ‬

‫ﻓﻌﻞ‬

‫ﺿﻤﯿﺮ‬

‫ﺫَﻫَﺒﺎ‪ ،‬ﯾَﺬﻫَﺒﺎ ِ‬ ‫ﻥ‬ ‫ﺫَﻫَﺒﻮא‪ ،‬ﯾَﺬﻫَﺒﻮﻥَ‬ ‫ﺫَﻫَﺒﻦَ‪ ،‬ﯾَﺬﻫَﺒﻦَ‬

‫א‬ ‫ﻭ‬ ‫ﻥ‬

‫ﺫَﻫَﺒ َ‬ ‫ﺖ‬ ‫ﺫَﻫَﺒْﺘُﻤﺎ‬ ‫ﺫَﻫَﺒْﺘُﻢ‬ ‫ﺫَﻫَﺒﺖِ‬ ‫ﺫَﻫَﺒﺘُﻦﱠ‬ ‫ﺫَﻫَﺒﺖُ‬ ‫ﺫَﻫَﺒﻨﺎ‬

‫َ‬ ‫ﺕ‬ ‫ﺗُﻤﺎ‬ ‫ﺗُﻢ‬ ‫ﺕِ‬ ‫ﺗُﻦﱠ‬ ‫ﺕُ‬ ‫ﻧﺎ‬

‫ﺗَﺬْﻫَﺒﯿﻦَ‬

‫ﻱ‬

‫‪٤‬ـ ﺿﻤﺎﯾﺮ ﻣﺘﺼﻞ ﻣﻨﺼﻮﺏ ﻭ ﻣﺠﺮﻭﺭ ﺿﻤﺎﯾﺮی ﻫﺴﺘﻨﺪ ﮐﻪ ﭘﯿﻮﺳﺘﻪ ﺑﻪ ﮐﻠﻤﺎﺕ ﭘﯿﺶ אﺯ ﺧـﻮﺩ‪ ,‬אﻋـﻢّ אﺯ ﻓﻌـﻞ‪ ،‬אﺳـﻢ ﯾـﺎ‬ ‫ﺣﺮﻑ‪ ,‬ﻣﯽﭘﯿﻮﻧﺪﻧﺪ ﻭ ﺑﻪ ﺟﺎی אﺳﻤﻬﺎی ﻣﻨﺼﻮﺏ ﻭ ﻣﺠﺮﻭﺭ אﺳﺘﻌﻤﺎﻝ ﻣﯽﺷﻮﻧﺪ‪ .‬ﺑﻪ אﯾﻦ ﺿﻤﺎﯾﺮ ﺿـﻤﺎﯾﺮ ﻣﺘـﺼﻞ ﺑـﻪ ﻫـﺮ‬ ‫ﺳﻪ ﻗﺴﻢ ﮐﻠﻤﻪ ﻧﯿﺰ ﻣﯽﮔﻮﯾﻨﺪ‪ .‬אﯾﻦ ﺿﻤﺎﯾﺮ ﻋﺒﺎﺭﺕאﻧﺪ אﺯ‪» :‬ﻩ‪ ،‬ﻫُﻤﺎ‪ ،‬ﻫُﻢ‪ ،‬ﻫﺎ‪ ،‬ﻫُﻦﱠ‪ ،‬כَ‪ ،‬ﮐُﻤﺎ‪ ،‬ﮐُﻢ‪ ،‬כِ‪ ،‬ﮐُﻦﱠ‪ ،‬ﻱ‪ ،‬ﻧﺎ«‪.‬‬ ‫‪٥‬ـ ﺭﻭﺵ ﺗﺸﺨﯿﺺ ﺿﻤﺎﯾﺮ ﻣﺘﺼﻞ ﻣﻨﺼﻮﺏ אﺯ ﻣﺠﺮﻭﺭ ﺩאﻧﺴﺘﻦ ﻧﻘﺶ ﺁﻧﻬﺎ ﺩﺭ ﺟﻤﻠﻪ אﺳﺖ؛ ﺑﻪ אﯾﻦ ﺗﺮﺗﯿﺐ ﮐﻪ אﮔﺮ ﺑـﻪ‬ ‫ﻓﻌﻞ ﺑﭙﯿﻮﻧﺪﻧﺪ ﻣﻔﻌﻮﻝٌﺑﻪ ﻭ ﻣﺤﻠّﺎً ﻣﻨﺼﻮﺏאﻧﺪ؛ אﮔﺮ ﺑﻪ ﺣﺮﻭﻑ ﻣـﺸﺒﱠﻬَﺔٌ ﺑﺎﻟﻔﻌـﻞِ »ﺇﻥﱠ‪ ،‬ﺃﻥﱠ‪ ،‬ﮐَـﺄﻥﱠ‪ ،‬ﻟَﮑِـﻦﱠ‪ ،‬ﻟَﯿْـﺖَ ﻭ ﻟَﻌَـﻞﱠ«‬ ‫ﺑﭙﯿﻮﻧﺪﻧﺪ‪ ،‬אﺳﻢ ﺣﺮﻭﻑ ﻣﺸﺒﻬﺔ ﺑﺎﻟﻔﻌﻞ ﻭ ﻣﺤﻠّﺎً ﻣﻨﺼﻮﺏ ﺑﻪ ﺷﻤﺎﺭ ﻣﯽﺭﻭﻧﺪ؛ ﻭﻟﯽ ﭼﻨﺎﻧﭽﻪ ﺑﻪ אﺳﻢ ﺑﭽـﺴﺒﻨﺪ ﯾـﺎ ﭘـﺲ אﺯ‬ ‫ﺣﺮﻭﻑ ﺟﺮ ﺑﻪ ﮐﺎﺭ ﺭﻭﻧﺪ ﻣﺤﻠّﺎً ﻣﺠﺮﻭﺭﻧﺪ‪ .‬ﺣﺎﻝ אﮔﺮ ﻫﻤﺮאﻩ ﺑﺎ אﺳﻢ ﺑﻪ ﮐﺎﺭ ﺭﻭﻧﺪ ﻣﻀﺎﻑٌ אﻟﯿﻪ ﻭ אﮔﺮ ﭘﺲ אﺯ ﺣﺮﻭﻑ ﺟﺮّ ﺑﻪ‬ ‫ﮐﺎﺭ ﺭﻭﻧﺪ ﻣﺠﺮﻭﺭ ﺑﻪ ﺣﺮﻑ ﺟﺮ ﺗﻠّﻘﯽ ﻣﯽﺷﻮﻧﺪ‪.‬‬ ‫‪٦‬ـ ﺿﻤﺎﯾﺮ »ﻩ«‪» ،‬ﻫُﻤﺎ«‪» ،‬ﻫُﻢ« ﻭ »ﻫُﻦﱠ« ﻫﻨﮕﺎﻣﯽ ﮐﻪ ﺣﺮﻑ ﭘﯿﺶ אﺯ ﺁﻧﻬﺎ »ﯾﺎی ﺳـﺎﮐﻦ« ﯾـﺎ »ﺣـﺮﻑ ﻣﮑـﺴﻮﺭ«‬ ‫ﺑﺎﺷﺪ ﻣﮑﺴﻮﺭ ﺧﻮאﻧﺪﻩ ﻣﯽﺷﻮﻧﺪ‪ .‬אﯾﻦ ﮐﺴﺮﻩ ﻃﺒﻌﺎً ﻋﺎﺭﺿﯽ אﺳﺖ ﻭ אﺻﻠﯽ ﻭ אﻋﺮאﺑﯽ ﻧﯿﺴﺖ؛ ﻣﺎﻧﻨﺪ‪» :‬ﺑِـﻪِ‪ ،‬ﻋَﻠَﯿْـﻪِ‪ ،‬ﺑِﻬِﻤـﺎ‪،‬‬ ‫ﻋﻠَﯿْﻬِﻤﺎ‪ ،‬ﺑِﻬِﻢ‪ ،‬ﻋﻠَﯿْﻬِﻢ‪ ،‬ﺑِﻬِﻦﱠ ﻭ ﻋَﻠَﯿْﻬِﻦﱠ«‪.‬‬ ‫‪٧‬ـ »ﻧﺎ« ﺿﻤﯿﺮی אﺳﺖ ﮐﻪ ﻫﺮ ﺳﻪ ﺣﺎﻟﺖ ﺭﻓﻊ‪ ،‬ﻧﺼﺐ ﻭ ﺟﺮّ ﺭא ﻣﯽﭘﺬﯾﺮﺩ‪ .‬אﮔﺮ ﺑﺎ ﻓﻌﻞ ﺑﻪ ﮐـﺎﺭ ﺭﻭﺩ ﻭ ﺣـﺮﻑ ﭘـﯿﺶ אﺯ‬ ‫ﺁﻥ ﺳﺎﮐﻦ ﺑﺎﺷﺪ ﻓﺎﻋﻞ ﯾﺎ ﻧﺎﺋﺐ ﻓﺎﻋﻞ ﻭ ﻣﺤﻠّﺎً ﻣﺮﻓﻮﻉ אﺳﺖ؛ ﻣﺎﻧﻨﺪ‪» :‬ﺫَﻫَﺒْﻨَﺎ« ﻭ »ﺿُﺮِﺑْﻨَﺎ«؛ אﮔﺮ ﺑﺎ ﻓﻌـﻞ ﺑـﻪ ﮐـﺎﺭ ﺭﻭﺩ ﻭ‬ ‫ﺣﺮﻑ ﭘﯿﺶ אﺯ ﺁﻥ ﻣﻔﺘﻮﺡ ﯾﺎ ﻣﻀﻤﻮﻡ ﺑﺎﺷﺪ ﻣﻔﻌﻮﻝٌ ﺑﻪ ﻭ ﻣﺤﻠّﺎً ﻣﻨﺼﻮﺏ אﺳﺖ؛ ﻣﺎﻧﻨﺪ‪» :‬ﺿَﺮَﺑَﻨَﺎ« ﻭ » َﯾﻀْﺮِﺑُﻨَﺎ«؛ אﮔﺮ אﯾـﻦ‬ ‫ﺿﻤﯿﺮ ﺑﺎ אﺳﻢ ﺑﻪ ﮐﺎﺭ ﺭﻭﺩ‪ ،‬ﻣﻀﺎﻑٌ אﻟﯿﻪ ﻭ ﻣﺤﻠّﺎً ﻣﺠﺮﻭﺭ אﺳﺖ؛ ﻭ ﺑﺎﻻﺧﺮﻩ אﮔﺮ ﺑﺎ ﺣﺮﻑ ﺟﺮّ ﻫﻤﺮאﻩ ﺑﺎﺷﺪ ﺩﺭ ﻣﺤﻞّ אﺳـﻢ‬ ‫ﻣﺠﺮﻭﺭ ﺑﻪ ﺣﺮﻑ ﺟﺮّ ﻗﺮאﺭ ﺩאﺭﺩ؛ ﻣﺎﻧﻨﺪ‪» :‬ﮐِﺘﺎﺑُﻨﺎ« ﻭ »ﻓﯿﻨَﺎ«‪ .‬ﻫﻤﭽﻨﯿﻦ אﮔﺮ אﯾﻦ ﺿﻤﯿﺮ ﺑﺎ ﺣﺮﻭﻑ ﻣﺸﺒﻬﺔ ﺑﺎﻟﻔﻌﻞ ﺑﻪ ﮐـﺎﺭ‬ ‫ﺭﻭﺩ ﺩﺭ ﻣﺤﻞّ ﻧﺼﺐ ﻗﺮאﺭ ﮔﺮﻓﺘﻪ אﺳﺖ؛ ﻣﺎﻧﻨﺪ‪» :‬ﺇﻧﱠﻨَﺎ«‪.‬‬ ‫ﺑﻨﺎﺑﺮאﯾﻦ ﻣﯽﺗﻮאﻥ ﮔﻔﺖ ﺩﺭ ﺯﺑﺎﻥ ﻋﺮﺑﯽ ﺿﻤﺎﯾﺮ ﯾﺎ ﺧﺎﺹّאﻧﺪ‪ ,‬ﻣﺎﻧﻨﺪ‪» :‬ﻫُﻮَ‪ ،‬ﻫِﻲَ‪ ،‬ﺃﻧﺖَ ﻭ ‪ «...‬ﻭ ﯾﺎ ﻣﺸﺘﺮکאﻧﺪ‪ ,‬ﻣﺎﻧﻨـﺪ‪:‬‬ ‫»ﻧﺎ« ﺩﺭ ﺣﺎﻟﺘﻬﺎی ﺭﻓﻌﯽ‪ ،‬ﻧﺼﺒﯽ ﻭ ﺟﺮی ﮐﻪ ﺩﺭ ﻫﺮ ﺳﻪ ﺣﺎﻟﺖ ﯾﮑﺴﺎﻥ ﺑﻪ ﮐﺎﺭ ﻣﯽﺭﻭﺩ‪.‬‬

‫‪7‬‬

‫ﺟﻠﺴﮥ ﭘﻨﺠﻢ‬

‫ﺻﺮﻑ ﻋﺮﺑﯽ )‪(٢‬‬

‫ﺟﺪﻭﻟﻬﺎی ﺯﯾﺮ ﺿﻤﺎﯾﺮ ﻣﺘﺼﻞ ﻓﺎﻋﻠﯽ ﻭ ﻣﻔﻌﻮﻟﯽ ﻭ ﻧﻤﻮﻧﻪﻫﺎﯾﯽ אﺯ ﮐﺎﺭﺑﺮﺩ ﺁﻧﻬﺎ ﺭא ﻧﺸﺎﻥ ﻣﯽﺩﻫﺪ‪.‬‬ ‫ﺟﺪﻭﻝ ﺻﺮﻑ ﺿﻤﺎﯾﺮ ﻣﺘّﺼﻞ ﻓﺎﻋﻠﯽ ﻭ ﻣﻔﻌﻮﻟﯽ‬ ‫ﺻﯿﻐﻪ‬

‫ﺿﻤﺎﯾﺮ ﻣﺘّﺼﻞ ﻣﺮﻓﻮﻉ ﺩﺭ‬ ‫ﻓﻌﻞ ﻣﺎﺿﯽ‬

‫ﺿﻤﺎﯾﺮ ﻣﺘّﺼﻞ ﻣﻔﻌﻮﻟﯽ‬ ‫)ﺿﻤﺎﯾﺮ ﻣﺘّﺼﻞ ﻣﻨﺼﻮﺏ ﻭ ﻣﺠﺮﻭﺭ(‬

‫ﺿﻤﺎﯾﺮ ﻣﺘّﺼﻞ ﻣﺮﻓﻮﻉ‬ ‫ﺩﺭ ﻓﻌﻞ ﻣﻀﺎﺭﻉ‬

‫‪١‬‬

‫ﻫﻮ )ﻣﺴﺘﺘﺮ(‬

‫ﻩُ‬

‫ﻫﻮ )ﻣﺴﺘﺘﺮ(‬

‫‪٢‬‬

‫א‬

‫ﻫُﻤﺎ‬

‫א‬

‫‪٣‬‬

‫ﻭ‬

‫ﻫُﻢ‬

‫ﻭ‬

‫‪٤‬‬

‫ﻫِﻲَ )ﻣﺴﺘﺘﺮ(‬

‫ﻫﺎ‬

‫ﻫِﻲَ )ﻣﺴﺘﺘﺮ(‬

‫‪٥‬‬

‫א‬

‫ﻫُﻤﺎ‬

‫א‬

‫‪٦‬‬

‫ﻥَ‬

‫ﻫُﻦﱠ‬

‫ﻥَ‬

‫‪٧‬‬

‫ﺕَ‬

‫כَ‬

‫ﺃﻧﺖَ )ﻣﺴﺘﺘﺮ(‬

‫‪٨‬‬

‫ﺗُﻤﺎ‬

‫ﮐُﻤﺎ‬

‫א‬

‫‪٩‬‬

‫ﺗُﻢ‬

‫ﮐُﻢ‬

‫ﻭ‬

‫‪١٠‬‬

‫ﺕِ‬

‫כِ‬

‫ﻱ‬

‫‪١١‬‬

‫ﺗُﻤﺎ‬

‫ﮐُﻤﺎ‬

‫א‬

‫‪١٢‬‬

‫ﺗُﻦﱠ‬

‫ﮐُﻦﱠ‬

‫ﻥَ‬

‫‪١٣‬‬

‫ﺕُ‬

‫ﻱ‬

‫ﺃﻧﺎ )ﻣﺴﺘﺘﺮ(‬

‫‪١٤‬‬

‫ﻧﺎ‬

‫ﻧﺎ‬

‫ﻧَﺤْﻦُ )ﻣﺴﺘﺘﺮ(‬

‫‪8‬‬

‫ﺟﻠﺴﮥ ﭘﻨﺠﻢ‬

‫ﺻﺮﻑ ﻋﺮﺑﯽ )‪(٢‬‬

‫ﻧﻤﻮﻧﻪﻫﺎﯾﯽ אﺯ ﮐﺎﺭﺑﺮﺩ ﺿﻤﺎﯾﺮ ﻣﺘّﺼﻞ ﻣﺮﻓﻮﻉ‪ ،‬ﻣﻨﺼﻮﺏ ﻭ ﻣﺠﺮﻭﺭ‬ ‫ﺿﻤﺎﯾﺮ ﻣﺘّﺼﻞ ﻣﺮﻓﻮﻉ ﺩﺭ ﻓﻌﻞ ﻣﺎﺿﯽ‬ ‫ﺻﯿﻐﻪ‬

‫ﻣﺬﮐّﺮ‬ ‫ﻣﺆﻧّﺚ‬ ‫ﻣﺬﮐّﺮ‬ ‫ﻣﺆﻧّﺚ‬ ‫ﻭﺣﺪﻩ‬ ‫ﻣﻊ אﻟﻐﯿﺮ‬

‫ﻏﺎﺋﺐ‬

‫ﻣﺨﺎﻃﺐ‬

‫ﻣﺘﮑﻠّﻢ‬

‫ﻣﻔﺮﺩ‬

‫ﻣﺜﻨﯽ‬

‫ﺟﻤﻊ‬

‫ـ‬ ‫ـ‬ ‫ﺫَﻫَﺒْﺖَ‬ ‫ﺫَﻫَﺒْﺖِ‬ ‫ﺫَﻫَﺒْﺖُ‬ ‫ﺫَﻫَﺒْﻨَﺎ‬

‫ﺫَﻫَﺒﺎ‬ ‫ﺫَﻫَﺒَﺘﺎ‬ ‫ﺫَﻫَﺒْﺘُﻤﺎ‬ ‫ﺫَﻫَﺒْﺘُﻤﺎ‬

‫ﺫَﻫَﺒُﻮא‬ ‫ﺫَﻫَﺒْﻦَ‬ ‫ﺫَﻫَﺒْﺘُﻢ‬ ‫ﺫَﻫَﺒْﺘُﻦﱠ‬

‫ﺿﻤﺎﯾﺮ ﻣﺘّﺼﻞ ﻣﻨﺼﻮﺏ )ﻫﻤﺮאﻩ ﺑﺎ ﻓﻌﻞ(‬ ‫ﺻﯿﻐﻪ‬

‫ﻣﺬﮐﺮ‬ ‫ﻣﺆﻧﺚ‬ ‫ﻣﺬﮐﺮ‬ ‫ﻣﺆﻧﺚ‬ ‫ﻭﺣﺪﻩ‬ ‫ﻣﻊ אﻟﻐﯿﺮ‬

‫ﻏﺎﺋﺐ‬

‫ﻣﺨﺎﻃﺐ‬

‫ﻣﺘﮑﻠّﻢ‬

‫ﻣﻔﺮﺩ‬

‫ﻣﺜﻨﯽ‬

‫ﺟﻤﻊ‬

‫ﺃﺧْﺒَﺮَ ُﻩ‬ ‫ﺃﺧْﺒَﺮَﻫﺎ‬ ‫ﺃﺧْﺒَﺮَכَ‬ ‫ﺃﺧﺒَﺮَכِ‬ ‫ﺃﺧﺒَﺮَﻧِﻲ‬ ‫ﺃﺧْﺒَﺮَﻧﺎ‬

‫ﺃﺧﺒَﺮَﻫُﻤﺎ‬ ‫ﺃﺧﺒَﺮَﻫُﻤﺎ‬ ‫ﺃﺧﺒَﺮَﮐُﻤﺎ‬ ‫ﺃﺧﺒَﺮَ ُﮐﻤﺎ‬

‫ﺃﺧﺒَﺮَﻫُﻢ‬ ‫ﺃﺧﺒَﺮَﻫُﻦﱠ‬ ‫ﺃﺧﺒَﺮَﮐُﻢ‬ ‫ﺃﺧﺒَﺮَﮐُﻦﱠ‬

‫ﺿﻤﺎﯾﺮ ﻣﺘّﺼﻞ ﻣﺠﺮﻭﺭ )ﻫﻤﺮאﻩ ﺑﺎ אﺳﻢ(‬ ‫ﺻﯿﻐﻪ‬ ‫ﻏﺎﺋﺐ‬

‫ﻣﺨﺎﻃﺐ‬

‫ﻣﺘﮑﻠّﻢ‬

‫ﻣﺬﮐﺮ‬ ‫ﻣﺆﻧﺚ‬ ‫ﻣﺬﮐﺮ‬ ‫ﻣﺆﻧﺚ‬ ‫ﻭﺣﺪﻩ‬ ‫ﻣﻊ אﻟﻐﯿﺮ‬

‫ﻣﻔﺮﺩ‬

‫ﻣﺜﻨﯽ‬

‫ﺟﻤﻊ‬

‫ﮐِﺘﺎﺑُ ُﻪ‬ ‫ﮐﺘﺎﺑُﻬﺎ‬ ‫ﮐﺘﺎﺑُﻚَ‬ ‫ﮐﺘﺎﺑُﻚِ‬ ‫ﮐﺘﺎﺑﻲ‬ ‫ﮐﺘﺎﺑُﻨﺎ‬

‫ﮐﺘﺎﺑُﻬُﻤﺎ‬ ‫ﮐﺘﺎﺑُﻬُﻤﺎ‬ ‫ﮐﺘﺎﺑُﮑُﻤﺎ‬ ‫ﮐﺘﺎﺑُﮑُﻤﺎ‬

‫ﮐﺘﺎﺑُﻬُﻢ‬ ‫ﮐﺘﺎﺑُﻬُﻦﱠ‬ ‫ﮐﺘﺎﺑُﮑُﻢ‬ ‫ﮐﺘﺎﺑُﮑُﻦﱠ‬

‫‪9‬‬

‫ﺟﻠﺴﮥ ﭘﻨﺠﻢ‬

‫ﺻﺮﻑ ﻋﺮﺑﯽ )‪(٢‬‬

‫ﺿﻤﺎﯾﺮ ﺑﺎﺭﺯ ﻭ ﻣﺴﺘﺘﺮ‬ ‫ﺩﺭ ﻣﺒﺤﺚ ﻗﺒﻞ ﺑﺎ אﻧﻮאﻉ ﺿﻤﺎﯾﺮ ﻣﻨﻔﺼﻞ ﻭ ﻣﺘّﺼﻞ ﻭ ﺑﺮﺧﯽ אﺯ ﻣﺴﺎﺋﻞ ﻣﺮﺑﻮﻁ ﺑﻪ ﺁﻧﻬﺎ ﺁﺷﻨﺎ ﺷﺪﯾﻢ‪ .‬ﺣـﺎﻝ ﺩﺭ אﺩאﻣـﻪ ﺑـﺎ‬ ‫ﺗﻘﺴﯿﻢﺑﻨﺪی ﺩﯾﮕﺮی אﺯ ﺿﻤﺎﯾﺮ ﺁﺷﻨﺎ ﺧﻮאﻫﯿﻢ ﺷﺪ‪ .‬ﺩﺭ אﯾﻦ ﺗﻘﺴﯿﻢﺑﻨﺪی ﺿـﻤﯿﺮ ﯾـﺎ ﺑـﺎﺭﺯ )ﺁﺷـﮑﺎﺭ( אﺳـﺖ ﯾـﺎ ﻣـﺴﺘﺘﺮ‬ ‫)ﭘﻨﻬﺎﻥ(‪ .‬ﺑﻪ אﯾﻦ ﻣﻌﻨﺎ ﮐﻪ ﯾﺎ ﺩﺭ ﺟﻤﻠﻪ ﺁﺷﮑﺎﺭ אﺳﺖ ﻭ ﯾﺎ ﺩﺭ ﻇﺎﻫﺮ אﺯ ﺁﻥ ﺧﺒﺮی ﻧﯿﺴﺖ‪ ،‬ﺑﻠﮑﻪ ﺑﺎ ﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ ﻭﺿﻌﯿﺖ ﻓﻌﻞ‬ ‫ﺑﻪ ﮐﺎﺭ ﺭﻓﺘﻪ ﺩﺭ ﺟﻤﻠﻪ ﻣﯽﺗﻮאﻥ ﺑﻪ ﻭﺟﻮﺩ ﺁﻥ ﭘﯽﺑﺮﺩ؛ ﯾﻌﻨﯽ ﻭﺟﻮﺩ ﺁﻥ ﻫﺮﭼﻨﺪ ﻫﻤﺮאﻩ ﺑﺎ ﻓﻌﻞِ ﺑـﻪ ﮐـﺎﺭ ﺭﻓﺘـﻪ ﺩﺭ ﺟﻤﻠـﻪ‬ ‫ﺁﺷﮑﺎﺭ ﻧﯿﺴﺖ‪ ،‬ﻭﻟﯽ ﺿﻤﯿﺮ ﻓﺮﺽ ﻣﯽﺷﻮﺩ‪ .‬ﺗﻔﺼﯿﻞ ﻣﻄﺎﻟﺐ ﺩﺭ אﺩאﻣﻪ אﺯ ﻧﻈﺮ ﻣﯽﮔﺬﺭﺩ‪.‬‬ ‫אﻟﻒ(‬

‫‪١‬ـ ﻋَﻠِﻲﱞ ﻭَ ﺣَﺴَﻦٌ ﺳَﺎﻓَﺮא ﺇﻟَﯽ ﻣَﺸﻬَﺪَ אﻟﻤُﻘَﺪﱠﺳَﺔِ‪.‬‬ ‫‪٢‬ـ ﺃﻧﺘُﻦﱠ ﺗُﻬَﺬﱢﺑْﻦَ אﻷﻭْﻻﺩَ‪.‬‬ ‫‪٣‬ـ ﻋَﻠِﻤْﺖُ ﺃﻧﱠﻚَ ﻗَﺎﺩِﻡٌ‪.‬‬ ‫‪٤‬ـ ﺃﮐْﺮِﻣُﻮא אﻟﻀﱠﯿْﻒَ‪.‬‬ ‫ﺏ(‬

‫‪١‬ـ ﻋَﻠِﻲﱞ אﺷْﺘَﺮَی ﺣَﻘِﯿﺒَﺔً‪.‬‬ ‫‪٢‬ـ אَﻟﺤَﻤﺎﻣَﺔُ ﻃَﺎﺭَﺕْ‪.‬‬ ‫‪٣‬ـ ﺃﺧِﻲ ﯾُﺴَﺎﻓِﺮُ ﺇﻟَﯽ ﺷِﯿﺮَאﺯَ ﺑَﻌْﺪَ ﻏَﺪٍ‪.‬‬ ‫‪٤‬ـ אﻷﺳْﺘَﺎﺫَﺓُ ﺗَﻐِﯿﺐُ אﻟﯿَﻮﻡَ‪.‬‬ ‫ﺝ(‬

‫‪١‬ـ ﺇﻧﱠﻚَ ﺗَﻌْﻤَﻞُ ﻓِﻲ ﻣَﺮﮐَﺰِ אﻟﻤَﻌﻠُﻮﻣﺎﺕِ‪.‬‬ ‫‪٢‬ـ ﺇﻧﱢﻲ ﺃُﺣِﺐﱡ ﻭَאﻟِﺪَﻱﱠ‪.‬‬ ‫‪٣‬ـ ﺇﻧﱠﻨَﺎ ﻧُﺤﺎﻭِﻝُ ﺃﻥْ ﻧَﻨْﺠَﺢَ ﻓِﯽ אﻻِﻣﺘِﺤﺎﻥِ‪.‬‬ ‫‪٤‬ـ ﯾﺎ ﺻَﺪِﯾﻘِﻲ‪ ،‬ﺃﻋْﻄِﻨِﻲ ﻗَﻠَﻢَ ﺭَﺻَﺎﺻِﻚَ‪.‬‬ ‫ﺗﻮﺿﯿﺢ‬

‫ﻓﺎﻋﻞ אﻓﻌﺎﻝ ﺑﻪ ﮐﺎﺭ ﺭﻓﺘﻪ ﺩﺭ ﺩﺳﺘﮥ »אﻟﻒ« ﺿﻤﺎﯾﺮ ﻣﺮﻓﻮﻉ ﻫﺴﺘﻨﺪ ﮐﻪ ﺑﻪ אﻓﻌﺎﻝ ﺧﻮﺩ ﻣﺘﺼﻞ ﺷﺪﻩאﻧـﺪ‪» :‬ﺳَـﺎﻓَﺮא ← א؛‬ ‫ﺗُﻬَﺬﱢﺑْﻦَ ← ﻥَ؛ ﻋَﻠِﻤْﺖُ ← ﺕُ؛ ﺃﮐﺮِﻣُﻮא ← ﻭ«‪.‬‬ ‫אﻣّﺎ ﺩﺭ ﻓﻌﻠﻬﺎی ﺩﺳﺘﮥ »ﺏ« ﻭ »ﺝ« אﺛﺮی אﺯ ﻓﺎﻋﻞ ﻇﺎﻫﺮ ﯾﺎ ﺿﻤﺎﯾﺮ ﻣﺘّﺼﻞ ﻣﺮﻓﻮﻉ ﺑﻪ ﭼﺸﻢ ﻧﻤﯽﺧﻮﺭﺩ‪ .‬ﺣﺎﻝ ﺁﻧﮑﻪ‬ ‫ﻓﻌﻞ ﻫﺮﮔﺰ ﺑﺪﻭﻥ ﻓﺎﻋﻞ ﺑﻪ ﮐﺎﺭ ﻧﻤﯽﺭﻭﺩ‪ .‬ﻓﺎﻋﻞ אﻓﻌﺎﻝ אﯾﻦ ﺩﻭ ﺩﺳﺘﻪ ﺩﺭ ﺣﻘﯿﻘﺖ ﻣﺴﺘﺘﺮﻧﺪ ﮐﻪ אﺯ ﻭﺿﻌﯿﺖ ﻇﺎﻫﺮی ﻓﻌﻞ‬ ‫ﻣﯽﺗﻮאﻥ ﺑﻪ ﻭﺟﻮﺩ ﺁﻧﻬﺎ ﭘﯽﺑﺮﺩ‪ .‬ﻣﺜﻼً ﺩﺭ ﻣﺜﺎﻝ ﻧﺨﺴﺖ ﺩﺳﺘﮥ »ﺏ« ﻓﺎﻋﻞ ﻓﻌﻞ »אِﺷْﺘَﺮَی« ﺩﺭ ﻭאﻗﻊ ﺿﻤﯿﺮ »ﻫﻮ« אﺳﺖ‬ ‫ﮐﻪ ﺑﻪ »ﻋَﻠِﻲّ« ﺑﺮﻣﯽﮔﺮﺩﺩ‪ .‬ﺩﺭ ﻧﻤﻮﻧﮥ ﺩﻭﻡ אﺯ ﻫﻤﯿﻦ ﺩﺳﺘﻪ‪ ,‬ﻓﺎﻋﻞ ﻓﻌﻞ »ﻃﺎﺭَﺕْ« ﺿﻤﯿﺮ ﻣﺴﺘﺘﺮ »ﻫِﻲَ« אﺳﺖ ﮐـﻪ ﺑـﻪ‬ ‫»אَﻟﺤَﻤﺎﻣَﺔ« ﺑﺮﻣﯽﮔﺮﺩﺩ‪ .‬ﺑﻪ ﻫﻤﯿﻦ ﺗﺮﺗﯿﺐ ﺩﺭ ﺩﻭ ﻓﻌﻞ ﺑﻌﺪ‪ ،‬ﯾﻌﻨﯽ »ﯾُﺴﺎﻓِﺮُ« ﻭ »ﺗَﻐِﯿﺐُ«‪ ،‬ﺿﻤﯿﺮﻫﺎی »ﻫُـﻮَ« ﻭ »ﻫِـﻲَ«‬ ‫ﻧﻬﻔﺘﻪאﻧﺪ ﮐﻪ ﺑﻪ ﻭאژﻩﻫﺎی »ﺃﺧِﻲ« ﻭ »אﻷﺳﺘﺎﺫﺓ« ﺑﺎﺯ ﻣﯽﮔﺮﺩﻧﺪ‪ .‬אﻓﻌﺎﻝ ﺩﻭ ﻧﻤﻮﻧﮥ ﻧﺨﺴﺖ ﻣﺎﺿﯽאﻧﺪ ﻭ אﻓﻌﺎﻝ ﺩﻭ ﻧﻤﻮﻧـﮥ‬ ‫ﺑﻌﺪ ﻣﻀﺎﺭﻉ‪.‬‬ ‫ﺩﺭ ﻧﻤﻮﻧﻪﻫﺎی ﺩﺳﺘﮥ »ﺝ« ﻧﯿﺰ ﻣﺎﻧﻨﺪ ﻧﻤﻮﻧﻪﻫﺎی ﺩﺳﺘﮥ »ﺏ« ﺿﻤﺎﯾﺮ ﻣﺘّﺼﻞ ﻣﺮﻓﻮﻉ ﺑـﻪ ﮐـﺎﺭ ﻧﺮﻓﺘـﻪ אﺳـﺖ‪ ،‬ﺑﻠﮑـﻪ‬ ‫ﻓﺎﻋﻞ אﻓﻌﺎﻝ ﺑﻪ ﮐﺎﺭ ﺭﻓﺘﻪ ﺩﺭ ﺁﻧﻬﺎ ﻫﻤﮕﯽ ﺿﻤﺎﯾﺮ ﻣﺴﺘﺘﺮ אﺳﺖ؛ ﺑﺎ אﯾﻦ ﺗﻔﺎﻭﺕ ﮐﻪ ﺩﺭ אﻓﻌﺎﻝ אﯾﻦ ﺩﺳﺘﻪ ﻧﻤﯽﺗﻮאﻥ ﻓﺎﻋـﻞ‬

‫‪10‬‬

‫ﺟﻠﺴﮥ ﭘﻨﺠﻢ‬

‫ﺻﺮﻑ ﻋﺮﺑﯽ )‪(٢‬‬

‫ﺭא ﭘﺲ אﺯ ﻓﻌﻞ ﻇﺎﻫﺮ ﮐﺮﺩ‪ ،‬ﺣﺎﻝ ﺁﻧﮑﻪ ﺩﺭ ﻣﺜﺎﻟﻬﺎی ﺩﺳﺘﮥ »ﺏ« ﻓﺎﻋﻞ ﻣﯽﺗﻮאﻧﺪ ﮔﺎﻩ ﺑﻪ ﺻﻮﺭﺕ אﺳﻢ ﻇﺎﻫﺮ ﻧﯿﺰ ﺑﻪ ﮐـﺎﺭ‬ ‫ﺭﻭﺩ؛ ﻣﺜﻼً ﻣﯽﺗﻮאﻥ ﮔﻔﺖ‪» :‬אِﺷﺘَﺮَی ﻋَﻠِﻲﱞ ﺣَﻘِﯿﺒَﺔً«‪ ،‬אﻣﺎ ﻧﻤﯽﺗﻮאﻥ ﮔﻔﺖ‪» :‬ﺃﺣِﺐﱡ ﺃﻧﺎ ﻭאﻟِـﺪَﻱﱠ« ﻭ ﺩﺭ ﻋـﯿﻦ ﺣـﺎﻝ אﺯ ﻧﻈـﺮ‬ ‫ﺩﺳﺘﻮﺭی »ﺃﻧﺎ« ﺭא ﻓﺎﻋﻞ ﻓﻌﻞ »ﺃُﺣِﺐﱡ« ﺑﺪאﻧﯿﻢ؛ ﺯﯾﺮא ﻓﻌﻞ »ﺃﺣِﺐﱡ« ﺧﻮﺩ ﻣﺸﺘﻤﻞ ﺑﺮ ﺿﻤﯿﺮ ﻓﺎﻋﻠﯽ ﻣﺴﺘﺘﺮ »ﺃﻧﺎ« אﺳﺖ ﻭ‬ ‫‪٢‬‬ ‫ﯾﮏ ﻓﻌﻞ ﻧﻤﯽﺗﻮאﻧﺪ ﺑﯿﺶ אﺯ ﯾﮏ ﻓﺎﻋﻞ ﺩאﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬ ‫ﻫﻤﯿﻦ ﺣﺎﻟﺖ ﺩﺭ ﻧﻤﻮﻧﻪﻫﺎی ﺩﯾﮕﺮ ﺩﺳﺘﮥ ﺳﻮﻡ ﻧﯿﺰ ﺑﻪ ﭼﺸﻢ ﻣﯽﺧﻮﺭﺩ؛ ﯾﻌﻨﯽ ﭘﺲ אﺯ אﻓﻌﺎﻝ ﻣﻀﺎﺭﻉ »ﺗَﻌْﻤَﻞُ‪ ،‬ﺃﺣِﺐﱡ ﻭ‬ ‫ﻧَﺴﻌَﯽ« ﻭ ﻓﻌﻞ אﻣﺮ »ﺃﻋْﻄِﻨِﻲ« ﻧﻤﯽﺗﻮאﻥ ﻓﺎﻋﻞ ﻇﺎﻫﺮ ﯾﺎ ﻫﯿﭻ ﺿﻤﯿﺮ ﻣﺘﺼﻞ ﻣﺮﻓﻮﻉ ﺑﺎﺭﺯی ﺭא ﺑﻪ ﮐﺎﺭ ﺑﺮﺩ‪ .‬ﻓﺎﻋـﻞ אﯾـﻦ‬ ‫אﻓﻌﺎﻝ ﺑﻪ ﺗﺮﺗﯿﺐ ﻋﺒﺎﺭﺕאﻧﺪ אﺯ‪ :‬ﺿﻤﺎﯾﺮ ﻣﺴﺘﺘﺮِ »ﺃﻧﺖَ‪ ،‬ﺃﻧﺎ‪ ،‬ﻧَﺤﻦُ ﻭ ﺃﻧﺖَ«‪ .‬ﺑﻪ ﺿـﻤﺎﯾﺮ ﺩﺳـﺘﮥ אﻭّﻝ ﺩﺭ אﺻـﻄﻼﺡ ﺿـﻤﺎﯾﺮ‬ ‫ﺟﺎﯾﺰ אﻻﺳﺘﺘﺎﺭ ﻭ ﺑﻪ ﺿﻤﺎﯾﺮ ﺩﺳﺘﮥ ﺩﻭﻡ ﺿﻤﺎﯾﺮ ﻭאﺟﺐ אﻻﺳﺘﺘﺎﺭ ﻣﯽﮔﻮﯾﻨﺪ‪ .‬ﺿﻤﺎﯾﺮ ﺟﺎﯾﺰ אﻻﺳﺘﺘﺎﺭ ﺩﺭ ﺻـﯿﻐﻪﻫـﺎی ‪ ١‬ﻭ ‪٤‬‬ ‫אﻓﻌﺎﻝ ﻣﺎﺿﯽ ﻭ ﻣﻀﺎﺭﻉ ﻗﺮאﺭ ﺩאﺭﻧﺪ ﻭ ﺿﻤﺎﯾﺮ ﻭאﺟﺐ אﻻﺳﺘﺘﺎﺭ ﺩﺭ ﺻﯿﻐﻪﻫﺎی ‪ ١٣ ، ٧‬ﻭ ‪ ١٤‬ﻓﻌـﻞ ﻣـﻀﺎﺭﻉ ﻭ ﺩﺭ ﺻـﯿﻐﮥ‬ ‫אﻭﻝ אﻣﺮ ﺣﺎﺿﺮ )ﻣﻔﺮﺩ ﻣﺬﮐّﺮ ﻣﺨﺎﻃﺐ(‪ .‬ﭘﺲ ﺑﻪ ﻃﻮﺭ ﮐﻠﯽ אﺯ ﻣﯿﺎﻥ ﻫﻤﮥ ﺻـﯿﻐﻪﻫـﺎی אﻓﻌـﺎﻝ ﻣﺎﺿـﯽ‪ ،‬ﻣـﻀﺎﺭﻉ ﻭ אﻣـﺮ‬ ‫ﺿﻤﯿﺮْ ﺩﺭ ﻫﺸﺖ ﺻﯿﻐﻪ ﻣﺴﺘﺘﺮ אﺳﺖ ﮐﻪ אﺯ אﯾﻦ ﻣﯿﺎﻥ ﺩﺭ ﭼﻬﺎﺭ ﺻﯿﻐﻪ ﺟﺎﯾﺰ אﻻﺳﺘﺘﺎﺭ ﻭ ﺩﺭ ﭼﻬﺎﺭ ﺻـﯿﻐﮥ ﺩﯾﮕـﺮ ﻭאﺟـﺐ‬ ‫‪٣‬‬ ‫אﻻﺳﺘﺘﺎﺭ אﺳﺖ‪.‬‬

‫‪ .٢‬ﺩﺭ ﭘﺎﺭﻩאی ﮐﺎﺭﺑﺮﺩﻫﺎ ﺁﻥﮔﺎﻩ ﮐﻪ ﺿﻤﯿﺮ »ﺃﻧﺎ« ﯾﺎ ﺿﻤﯿﺮﻫﺎی ﺩﯾﮕﺮ אﺯ אﯾﻦ ﺩﺳﺖ ﭘﺲ אﺯ אﯾﻦﮔﻮﻧﻪ אﻓﻌﺎﻝ ﺑﻪ ﮐﺎﺭ ﻣﯽﺭﻭﻧـﺪ ﺩﯾﮕـﺮ ﻓﺎﻋـﻞ‬ ‫ﻧﯿﺴﺘﻨﺪ‪ ،‬ﺑﻠﮑﻪ אﺯ ﺟﻨﺒﮥ ﻧﺤﻮی ﺗﺄﮐﯿﺪ ﺗﻠﻘّﯽ ﻣﯽﺷﻮﻧﺪ؛ ﻣﺎﻧﻨﺪ ﺿﻤﯿﺮ »ﺃﻧﺖَ« ﺩﺭ ﺁﯾﮥ ﻣﺒﺎﺭک ﴿אُﺳْﮑُﻦْ ﺃﻧْﺖَ ﻭَ ﺯَﻭْﺟُﻚَ אﻟْﺠَﻨﱠﺔَ﴾ )ﺑﻘﺮﻩ‪ (٣٥/‬ﮐـﻪ‬ ‫ﺿﻤﯿﺮ »ﺃﻧﺖ« ﺯאﺋﺪ אﺳﺖ ﻭ ﺩﺭ ﺣﻘﯿﻘﺖ ﺩﺭ ﻣﻘﺎﻡ ﺗﺄﮐﯿﺪ ﺑﻪ ﮐﺎﺭ ﺭﻓﺘﻪ ﻭ ﻓﺎﻋﻞ ﻓﻌﻞ »אُﺳْﮑُﻦْ« ﺻﺮﻓﺎً ﺿﻤﯿﺮ ﻣﺴﺘﺘﺮ »ﺃﻧﺖَ« אﺳﺖ ﮐﻪ ﺩﺭ ﺁﻥ‬ ‫ﻧﻬﻔﺘﻪ אﺳﺖ‪.‬‬ ‫‪ .٣‬ﺷﺎﯾﺎﻥ ﮔﻔﺘﻦ אﺳﺖ ﮐﻪ ﻣﻮאﺭﺩ ﺫﮐﺮ ﺷﺪﻩ ﺩﺭ אﯾﻦ ﻧﻤﻮﻧﻪﻫﺎ ﺗﻨﻬﺎ ﺿﻤﺎﯾﺮ ﻣﺴﺘﺘﺮ ﺩﺭ ﻓﻌﻠﻬﺎی ﻣﻌﻤﻮﻟﯽ ﺭא ﻧﺸﺎﻥ ﻣﯽﺩﻫﺪ‪ ،‬אﻣـﺎ ﺩﺭ ﺑﺮﺧـﯽ אﺯ‬ ‫אﺳﻤﻬﺎ ﻭ אﻓﻌﺎﻝ ﺧﺎﺹ ﻧﯿﺰ ﺿﻤﺎﯾﺮ ﻣﺴﺘﺘﺮ ـ אﻋﻢ אﺯ ﻭאﺟﺐ אﻻﺳﺘﺘﺎﺭ ﯾﺎ ﺟﺎﯾﺰ אﻻﺳﺘﺘﺎﺭ ـ ﻭﺟﻮﺩ ﺩאﺭﺩ ﮐﻪ ﺩﺭ ﺯﯾﺮ ﺑﻪ ﻣﻬـﻢﺗـﺮﯾﻦ ﺁﻧﻬـﺎ אﺷـﺎﺭﻩ‬ ‫ﻣﯽﮐﻨﯿﻢ‪:‬‬ ‫אﻟﻒ( ﺿﻤﺎﯾﺮ ﻭאﺟﺐ אﻻﺳﺘﺘﺎﺭ‪:‬‬

‫‪١‬ـ אﺳﻢ ﻓﻌﻞ ﻣﻀﺎﺭﻉ؛ ﻣﺎﻧﻨﺪ »ﺃُﻑﱟ« ﮐﻪ ﻓﺎﻋﻞ ﺁﻥ ﺿﻤﯿﺮ ﻭאﺟﺐ אﻻﺳﺘﺘﺎﺭ ﻧﻬﻔﺘﻪ ﺩﺭ ﺁﻥ אﺳﺖ؛ ﯾﻌﻨﯽ »ﺃﻧﺎ« ﯾﺎ »ﺃﻧﺖَ« )ﺑـﺮ ﺣـﺴﺐ ﺳـﯿﺎﻕ‬ ‫ﺟﻤﻠﻪ(؛‬ ‫‪٢‬ـ אﺳﻢ ﻓﻌﻞ אﻣﺮ؛ ﻣﺎﻧﻨﺪ »ﺻَﻪْ« ﮐﻪ ﻓﺎﻋﻞ ﺁﻥ ﺑﺮ ﺣﺴﺐ ﻣﺨﺎﻃﺐ ﺗﻌﯿﯿﻦ ﻣﯽﺷﻮﺩ ﻭ ﻭﺟﻮﺑﺎً ﻣﺴﺘﺘﺮ אﺳﺖ؛ ﯾﻌﻨﯽ »ﺃﻧﺖَ‪ ،‬ﺃﻧﺘﻤﺎ ﻭ ‪«...‬؛‬ ‫‪٣‬ـ ﻣﺼﺪﺭ ﺟﺎﻧﺸﯿﻦ ﻓﻌﻞ אﻣﺮ؛ ﻣﺎﻧﻨﺪ »ﺳَﻌْﯿﺎً ﻓِﻲ אﻟﺨَﯿْﺮِ« ﮐﻪ ﻓﺎﻋﻞ ﺁﻥ ﺿﻤﯿﺮ ﻭﺟﻮﺑﺎً ﻣﺴﺘﺘﺮ אﺳﺖ؛ ﯾﻌﻨﯽ »ﺃﻧﺖَ«؛‬ ‫‪٤‬ـ ﺃﻓﻌﻞ ﺗﻔﻀﯿﻞ؛ ﻣﺎﻧﻨﺪ »ﻋﻠﻲﱞ ﺃﻋﻠَﻢُ ﻣِﻦ ﺣﻤﯿﺪٍ« ﮐﻪ ﻓﺎﻋﻞ »ﺃﻋﻠَﻢ« ﺿﻤﯿﺮ ﻭﺟﻮﺑﺎً ﻣﺴﺘﺘﺮ אﺳﺖ؛ ﯾﻌﻨﯽ »ﻫُﻮَ«؛‬ ‫‪٥‬ـ ﺻﯿﻐﮥ ﺗﻌﺠﺐ؛ ﻣﺎﻧﻨﺪ »ﻣﺎ ﺃﺟﻤَﻞَ אﻟﺴﱠﻤﺎﺀَ« ﮐﻪ ﻓﺎﻋﻞ »ﺃﺟﻤَﻞ« ﺿﻤﯿﺮ ﻭﺟﻮﺑﺎً ﻣﺴﺘﺘﺮ אﺳﺖ؛ ﯾﻌﻨﯽ »ﻫُﻮَ«؛‬ ‫‪٦‬ـ אﻓﻌﺎﻝ אﺳﺘﺜﻨﺎ؛ ﻣﺎﻧﻨﺪ »ﻧَﺠَﺢَ אﻟﻄﱡﻼّﺏُ ﻣﺎ ﻋَﺪَא ﺯَﯾﺪאً« ﮐﻪ ﻓﺎﻋﻞ »ﻋَﺪَא« ﺿﻤﯿﺮ ﻭﺟﻮﺑﺎً ﻣﺴﺘﺘﺮ אﺳﺖ؛ ﯾﻌﻨﯽ »ﻫُﻮَ«؛‬ ‫‪٧‬ـ »ﻧِﻌْﻢَ« ﻭ »ﺑِﺌْﺲَ«؛ ﻭﻗﺘﯽ ﮐﻪ ﻓﺎﻋﻞ ﺁﻧﻬﺎ ﺿﻤﯿﺮ ﻣﺴﺘﺘﺮ »ﻫُﻮَ« ﺑﺎﺷﺪ ﻭ ﺑﺎ ﺗﻤﯿﯿﺰ ﭘﺲ אﺯ ﺁﻥ ﺗﻔـﺴﯿﺮ ﺷـﺪﻩ ﺑﺎﺷـﺪ؛ ﻣﺎﻧﻨـﺪ »ﻧِﻌْـﻢَ ﻋَﻤَـﻼً‬ ‫אﻟﺠﻬﺎﺩُ« ﮐﻪ ﻓﺎﻋﻞ »ﻧِﻌْﻢَ« ﺿﻤﯿﺮ ﻭאﺟﺐ אﻻﺳﺘﺘﺎﺭ »ﻫُﻮَ« אﺳﺖ‪.‬‬ ‫ﺏ( ﺿﻤﺎﯾﺮ ﺟﺎﯾﺰ אﻻﺳﺘﺘﺎﺭ‪:‬‬

‫‪١‬ـ אﺳﻢ ﻓﺎﻋﻞ؛ ﻣﺎﻧﻨﺪ »אﻟﻨّﯿﻞُ ﻓﺎﺋِﺾٌ« ﮐﻪ ﻓﺎﻋﻞ »ﻓﺎﺋِﺾ« ﺿﻤﯿﺮ ﺟﺎﯾﺰ אﻻﺳﺘﺘﺎﺭ »ﻫُﻮَ« אﺳﺖ؛‬ ‫‪٢‬ـ אﺳﻢ ﻣﻔﻌﻮﻝ؛ ﻣﺎﻧﻨﺪ »אﻟﺼﱠﺒﺮُ ﻣَﺤﻤﻮﺩٌ« ﮐﻪ ﻓﺎﻋﻞ »ﻣﺤﻤﻮﺩ« ﺿﻤﯿﺮ ﺟﺎﯾﺰ אﻻﺳﺘﺘﺎﺭ »ﻫُﻮَ« אﺳﺖ؛‬ ‫‪٣‬ـ ﺻﻔﺖ ﻣﺸﺒﻬﻪ؛ ﻣﺎﻧﻨﺪ »אﻟﻘَﺼﺮُ ﻓَﺨْﻢٌ« ﮐﻪ ﻓﺎﻋﻞ »ﻓَﺨْﻢ« ﺿﻤﯿﺮ ﺟﺎﯾﺰ אﻻﺳﺘﺘﺎﺭ »ﻫُﻮَ« אﺳﺖ؛‬ ‫‪٤‬ـ ﺻﯿﻐﮥ ﻣﺒﺎﻟﻐﻪ؛ ﻣﺎﻧﻨﺪ »ﺃﺣﻤﺪُ ﺳَﺒﱠﺎﻕٌ ﺇﻟَﯽ אﻟﺨَﯿْﺮِ« ﮐﻪ ﻓﺎﻋﻞ »ﺳَﺒّﺎﻕ« ﺿﻤﯿﺮ ﺟﺎﯾﺰ אﻻﺳﺘﺘﺎﺭ »ﻫُﻮَ« אﺳﺖ؛‬ ‫‪٥‬ـ אﺳﻢ ﻓﻌﻞ ﻣﺎﺿﯽ؛ ﻣﺎﻧﻨﺪ »ﻫَﯿﻬﺎﺕَ אﻟﺒَﺤْﺮُ ﻫَﯿﻬﺎﺕَ« ﮐﻪ ﻓﺎﻋﻞ ﺩﺭ אﺳﻢ ﻓﻌﻞ ﺩﻭﻡ )ﻫَﯿﻬﺎﺕَ( ﺿﻤﯿﺮ ﺟﺎﯾﺰ אﻻﺳﺘﺘﺎﺭ »ﻫُﻮَ« אﺳﺖ‪.‬‬ ‫‪١١‬‬

‫ﺟﻠﺴﮥ ﭘﻨﺠﻢ‬

‫ﺻﺮﻑ ﻋﺮﺑﯽ )‪(٢‬‬

‫ﻗﺎﻋﺪﻩ‬ ‫‪١‬ـ ﺿﻤﺎﯾﺮ ﺑﺎﺭﺯ ﺿﻤﺎﯾﺮی ﻫﺴﺘﻨﺪ ﮐﻪ ﺩﺭ ﺟﻤﻠﻪ ﻣﯽﺗﻮאﻥ ﺁﻧﻬﺎ ﺭא ﻣﻼﺣﻈﻪ ﮐﺮﺩ ﻭ ﻫﻢ ﻧﻮﺷﺘﻪ ﻭ ﻫﻢ ﺧﻮאﻧﺪﻩ ﻣـﯽﺷـﻮﻧﺪ‪.‬‬ ‫ﺿﻤﺎﯾﺮ ﻣﺘّﺼﻞ ﻣﺮﻓﻮﻉ‪ ،‬ﻣﻨﺼﻮﺏ ﻭ ﻣﺠﺮﻭﺭ ﻫﻤﯿﺸﻪ ﺩﺭ ﺟﻤﻠﻪ ﺑﺎﺭﺯ ﻭ ﺁﺷﮑﺎﺭ ﻫﺴﺘﻨﺪ‪.‬‬ ‫‪٢‬ـ ﺿﻤﺎﯾﺮ ﻣـﺴﺘﺘﺮ ﺁﻥ ﺩﺳﺘﻪ אﺯ ﺿﻤﺎﯾﺮ ﻣﻨﻔﺼﻞ ﻣﺮﻓﻮﻉ ﻫﺴﺘﻨﺪ ﮐﻪ ﺩﺭ ﺟﻤﻠﻪ ﻫﻤﺮאﻩ ﺑﺎ ﻓﻌﻞ ﺑﻪ ﮐـﺎﺭ ﻧﻤـﯽﺭﻭﻧـﺪ‪ ،‬ﺑﻠﮑـﻪ‬ ‫ﻫﻤﺮאﻫﯽ ﺁﻧﻬﺎ ﺑﺎ ﺑﺮﺧﯽ אﺯ ﺻﯿﻐﻪﻫﺎی ﻣﺎﺿﯽ‪ ،‬ﻣﻀﺎﺭﻉ ﻭ אﻣﺮ ﻣﻔﺮﻭﺽ ﺗﻠﻘّﯽ ﻣﯽﺷﻮﺩ‪ .‬אﯾﻦﮔﻮﻧﻪ אﺯ ﺿـﻤﺎﯾﺮ ﺩﻭ ﻧـﻮﻉאﻧـﺪ‪:‬‬ ‫ﺟﺎﯾﺰ אﻻﺳﺘﺘﺎﺭ ﻭ ﻭאﺟﺐ אﻻﺳﺘﺘﺎﺭ‪.‬‬ ‫‪٣‬ـ ﺿﻤﺎﯾﺮ ﺟﺎﯾﺰ אﻻﺳﺘﺘﺎﺭ ﺿﻤﺎﯾﺮی ﻫﺴﺘﻨﺪ ﮐﻪ ﻣﯽﺗﻮאﻥ ﺑﻪ ﺟﺎی ﺁﻧﻬﺎ אﺳﻢ ﻇﺎﻫﺮ ﺑﻪ ﮐﺎﺭ ﺑﺮﺩ‪ .‬אﯾـﻦ ﻧـﻮﻉ אﺯ ﺿـﻤﺎﯾﺮ ﺩﺭ‬ ‫ﺻﯿﻐﻪﻫﺎی ‪ ١‬ﻭ ‪ ٤‬ﻓﻌﻞ ﻣﺎﺿﯽ ﻭ ﻣﻀﺎﺭﻉ ﺑﻪ ﭼﺸﻢ ﻣﯽﺧﻮﺭﻧﺪ‪.‬‬ ‫‪٤‬ـ ﺿﻤﺎﯾﺮ ﻭאﺟﺐ אﻻﺳﺘﺘﺎﺭ ﺿﻤﺎﯾﺮی ﻫﺴﺘﻨﺪ ﮐﻪ ﻧﻤﯽﺗﻮאﻥ אﺳﻢ ﻇﺎﻫﺮ ﺭא ﺑﻪ ﺟﺎی ﺁﻧﻬﺎ ﺑﻪ ﮐﺎﺭ ﺑﺮﺩ‪ .‬אﯾﻦﮔﻮﻧﻪ אﺯ ﺿـﻤﺎﯾﺮ‬ ‫ﺩﺭ ﺻﯿﻐﻪﻫﺎی ‪ ١٣ ،٧‬ﻭ ‪ ١٤‬ﻓﻌﻞ ﻣﻀﺎﺭﻉ ﻭ ﺩﺭ ﺻﯿﻐﮥ אﻭّﻝ אﻣﺮ ﺣﺎﺿﺮ ﻗﺮאﺭ ﺩאﺭﻧﺪ‪.‬‬ ‫ﺩﺭ ﺩﻭ ﺟﺪﻭﻝ ﺯﯾﺮ אﻧﻮאﻉ ﺿﻤﺎﯾﺮ ﻭ ﺿﻤﺎﯾﺮ ﻣﺴﺘﺘﺮ ﺑﻪ ﺧﻮﺑﯽ ﻧﺸﺎﻥ ﺩאﺩﻩ ﺷﺪﻩאﻧﺪ‪.‬‬

‫אﻧﻮאﻉ ﺿﻤﺎﯾﺮ‬ ‫ﺑﺎﺭﺯ‬

‫ﻣﺮﻓﻮﻉ‬

‫ﻣﺘّﺼﻞ‬

‫ﻭאﺟﺐ אﻻﺳﺘﺘﺎﺭ‬

‫ﻣﺴﺘﺘﺮ‬

‫ﺟﺎﯾﺰ אﻻﺳﺘﺘﺎﺭ‬

‫ﻣﻨﺼﻮﺏ‬ ‫ﻣﺠﺮﻭﺭ‬

‫ﻣﻨﻔﺼﻞ‬

‫ﻣﺮﻓﻮﻉ‬ ‫ﻣﻨﺼﻮﺏ‬

‫ﺿﻤﺎﯾﺮ ﻣﺴﺘﺘﺮ‬ ‫ﻧﻮﻉ ﺿﻤﯿﺮ‬

‫ﻧﻮﻉ ﻓﻌﻞ‬ ‫ﻣﺎﺿﯽ‬

‫ﺟﺎﯾﺰ אﻻﺳﺘﺘﺎﺭ‬ ‫ﻣﻀﺎﺭﻉ‬

‫ﻭאﺟﺐ אﻻﺳﺘﺘﺎﺭ‬

‫ﻣﻀﺎﺭﻉ‬

‫אﻣﺮ‬

‫‪١٢‬‬

‫ﺻﯿﻐﻪ‬

‫ﻓﻌﻞ‬

‫ﺿﻤﯿﺮ‬

‫‪١‬‬ ‫‪٤‬‬ ‫‪١‬‬ ‫‪٤‬‬ ‫‪٧‬‬ ‫‪١٣‬‬ ‫‪١٤‬‬ ‫‪١‬‬

‫ﮐَﺘَ َ‬ ‫ﺐ‬ ‫ﮐَﺘَﺒَﺖْ‬ ‫ﯾَﮑْﺘُﺐُ‬ ‫ﺗَﮑْﺘُﺐُ‬ ‫ﺗَﮑْﺘُﺐُ‬ ‫ﺃَﮐْﺘُﺐُ‬ ‫ﻧَﮑْﺘُﺐُ‬ ‫אُﮐْﺘُﺐْ‬

‫ﻫُ َﻮ‬ ‫ﻫِﻲَ‬ ‫ﻫُﻮَ‬ ‫ﻫِﻲَ‬ ‫ﺃﻧﺖَ‬ ‫ﺃﻧﺎ‬ ‫ﻧَﺤْﻦُ‬ ‫ﺃﻧﺖَ‬

‫ﺟﻠﺴﮥ ﭘﻨﺠﻢ‬

‫ﺻﺮﻑ ﻋﺮﺑﯽ )‪(٢‬‬

‫ﭘﯿﻮﺳﺖ‬ ‫ﻧﻮﻥ ﻭﻗﺎﯾﻪ‬ ‫ﺑﻪ ﻧﻤﻮﻧﻪﻫﺎی ﺯﯾﺮ ﺗﻮﺟﻪ ﮐﻨﯿﺪ‪:‬‬ ‫אﻟﻒ(‬

‫‪١‬ـ ﴿ﻣَﺎ ﻗُﻠْﺖُ ﻟَﻬُﻢ ﺇﻟﱠﺎ ﻣَﺎ ﺃﻣَﺮْﺗَﻨِﻲ ﺑِﻪِ﴾‬ ‫‪٥‬‬ ‫‪٢‬ـ ﴿ﻭَ ﻗَﺎﻝَ אﻟﱠﺬِﻱ ﺁﻣَﻦَ ﯾﺎ ﻗَﻮْﻡِ אﺗﱠﺒِﻌُﻮﻥِ ﺃﻫْﺪِﮐُﻢْ ﺳَﺒِﯿﻞَ אﻟﺮﱠﺷَﺎﺩِ﴾‬ ‫‪٦‬‬ ‫‪٣‬ـ ﴿ﻭَ ﻗَﺎﻝَ ﺭَﺑﱡﮑُﻢْ אُﺩْﻋُﻮﻧِﻲ ﺃﺳْﺘَﺠِﺐْ ﻟَﮑُﻢْ﴾‬ ‫‪٤‬ـ ﺭُﻭَﯾْﺪَﻧِﻲ ﯾﺎ ﺻَﺪِﯾﻘِﻲ‪.‬‬ ‫‪٤‬‬

‫ﺏ(‬

‫‪١‬ـ אُﻋْﻒُ ﻋَﻨﱢﻲ ﯾﺎ ﺇﻟَﻬِﻲ‪.‬‬ ‫‪٢‬ـ ﴿ﻓَﻤَﻦْ ﺷَﺮِﺏَ ﻣِﻨْﻪُ ﻓَﻠَﯿﺲَ ﻣِﻨﱢﻲ﴾‬

‫‪٧‬‬

‫ﺝ(‬

‫‪١‬ـ ﴿ﯾﺎ ﻟَﯿْﺘَﻨِﻲ ﮐُﻨْﺖُ ﻣَﻌَﻬُﻢْ ﻓَﺄﻓُﻮﺯَ ﻓَﻮْﺯאً ﻋَﻈِﯿﻤﺎً﴾‬ ‫‪٩‬‬ ‫‪٢‬ـ ﴿ﻗَﺪْ ﺑَﻠَﻐْﺖَ ﻣِﻦْ ﻟَﺪُﻧﱢﻲ ﻋُﺬْﺭאً﴾‬ ‫‪١٠‬‬ ‫‪٣‬ـ ﴿ﺇﻧﱠﻨِﻲ ﺃﻧَﺎ אﷲُ ﻟَﺎ ﺇﻟَﻪَ ﺇﻟﱠﺎ ﺃﻧَﺎ﴾‬

‫‪٨‬‬

‫ﺗﻮﺿﯿﺢ‬

‫ﺩﺭ ﺗﻤﺎﻣﯽ ﮐﻠﻤﺎﺗﯽ ﮐﻪ ﺩﺭ ﻧﻤﻮﻧﻪﻫﺎی ﺑﺎﻻ ﻣﺸﺨﺺ ﺷﺪﻩאﻧﺪ ﻧﻮﻥ ﺯאﺋﺪۀ ﻣﮑﺴﻮﺭی ﺑﻪ ﮐﺎﺭ ﺭﻓﺘﻪ אﺳﺖ ﮐـﻪ ﺁﻥ ﺭא‬ ‫ﻭﻗﺎﯾﻪ ﻣﯽﻧﺎﻣﻨﺪ؛ ﭼﻮﻥ ﺁﻭﺭﺩﻥ ﺁﻥ אﺯ ﻣﮑﺴﻮﺭ ﺷﺪﻥ ﺁﺧﺮﯾﻦ ﺣﺮﻑ ﻓﻌﻞ‪ ،‬אﺳﻢ ﻓﻌﻞ ﯾﺎ ﺣﺮﻑ ﺟﻠﻮﮔﯿﺮی ﻣﯽﮐﻨﺪ‪ .‬ﺷـﺎﯾﺎﻥ‬ ‫ﺫﮐﺮ אﺳﺖ ﮐﻪ ﺩﺭ ﺯﺑﺎﻥ ﻋﺮﺑﯽ ﻓﻌﻞ ﻫﯿﭻﮔﺎﻩ ﻣﺠﺮﻭﺭ ﻧﻤﯽﺷﻮﺩ ﻭ אﺯ ﺁﻧﺠﺎ ﮐﻪ אﺗﺼﺎﻝ ﻣـﺴﺘﻘﯿﻢ ﺿـﻤﯿﺮ ﻣﺘـﺼّﻞ ﻣـﺘﮑﻠّﻢ‬ ‫ﻭﺣﺪﻩ )ﻱ( ﻣﺴﺘﻠﺰﻡ ﻣﮑﺴﻮﺭ ﺷﺪﻥ ﺁﺧﺮﯾﻦ ﺣﺮﻑ ﻓﻌﻞ אﺳﺖ‪ ,‬ﻧﻮﻥ ﻣﮑﺴﻮﺭی ﻣﯿﺎﻥ ﻓﻌﻞ ﻭ ﺿﻤﯿﺮ ﻗﺮאﺭ ﻣـﯽﺩﻫﻨـﺪ ﺗـﺎ‬ ‫ﮐﺴﺮۀ ﻣﺰﺑﻮﺭ ﺩﺭ ﺁﻥ ﻧﻮﻥ ﺯאﺋﺪ ﻇﺎﻫﺮ ﺷﻮﺩ ﻭ ﺑﻪ אﯾﻦ ﺗﺮﺗﯿﺐ ﻓﻌـﻞ אﺯ ﻣﺠـﺮﻭﺭ ﺷـﺪﻥ ﺩﺭ אﻣـﺎﻥ ﺑﻤﺎﻧـﺪ‪ .‬ﺑـﺎ אﯾـﻦ ﻫﻤـﻪ‬ ‫אﺳﺘﻌﻤﺎﻝ ﻧﻮﻥ ﻭﻗﺎﯾﻪ ﻗﺒﻞ אﺯ ﺿﻤﯿﺮ ﻣﺘﺼﻞ ﯾﺎی ﻣﺘﮑﻠّﻢ‪ ,‬ﺑﻪ ﻓﻌﻞ אﺧﺘﺼﺎﺹ ﻧﺪאﺭﺩ‪ ،‬ﺑﻠﮑﻪ ﮔﺎﻩ ﺑﻪ אﺳﻢ ﻓﻌﻞ ﻭ ﺑﺮﺧـﯽ אﺯ‬ ‫ﺣﺮﻭﻑ ﻧﯿﺰ ﻗﺒﻞ אﺯ ﺿﻤﯿﺮ ﻣﺘّﺼﻞ ﯾﺎی ﻣﺘﮑﻠّﻢ ﻧﻮﻥ ﻭﻗﺎﯾﻪ ﻣﯽﭘﯿﻮﻧﺪﺩ‪.‬‬ ‫ﺩﺭ ﻋﯿﻦ ﺣﺎﻝ ﮔﺎﻩ ﺿﻤﯿﺮ ﯾﺎی ﻣﺘﮑﻠّﻢ ﻭﺣﺪﻩ ﭘﺲ אﺯ ﻧﻮﻥ ﻭﻗﺎﯾﻪ ﺣﺬﻑ ﻣﯽﺷﻮﺩ ﻭ ﺑﻪ ﻧﺸﺎﻧﮥ ﺣﺬﻑ ﺁﻥ‪ ،‬ﻧﻮﻥ ﻭﻗﺎﯾـﻪ‬ ‫ﺭא ﻣﮑﺴﻮﺭ ﺑﺎﻗﯽ ﻣﯽﮔﺬאﺭﻧﺪ ﺗﺎ ﺑﺮ ﺣﺬﻑ »ﻱ« ﺩﻻﻟﺖ ﮐﻨﺪ‪ .‬ﻓﻌﻞ »אِﺗﱠﺒِﻌُﻮﻥِ« ﺩﺭ ﻣﺜـﺎﻝ ﺩﻭﻡ אﺯ ﺩﺳـﺘﮥ »אﻟـﻒ« ﭼﻨـﯿﻦ‬ ‫‪١١‬‬ ‫ﺣﺎﻟﺘﯽ ﺩאﺭﺩ‪.‬‬ ‫ﻧـﻮﻥ‬

‫‪ .٤‬ﻣﺎﺋﺪﻩ‪١١٧/‬؛ ﺗﺮﺟﻤﻪ‪» :‬ﺟﺰ ﺁﻧﭽﻪ ﻣﺮא ﺑﺪאﻥ ﻓﺮﻣﺎﻥ ﺩאﺩﻯ ]ﭼﯿﺰﻯ[ ﺑﻪ ﺁﻧﺎﻥ ﻧﮕﻔﺘﻢ‪«.‬‬ ‫‪ .٥‬ﻣﺆﻣﻦ‪٣٨/‬؛ ﺗﺮﺟﻤﻪ‪» :‬ﻭ ﺁﻥ ﮐﺲ ﮐﻪ אﯾﻤﺎﻥ ﺁﻭﺭﺩﻩ ﺑﻮﺩ ﮔﻔﺖ‪ :‬אﻯ ﻗﻮﻡ ﻣﻦ‪ ،‬ﻣﺮא ﭘﯿﺮﻭﻯ ﮐﻨﯿﺪ ﺗﺎ ﺷﻤﺎ ﺭא ﺑﻪ ﺭאﻩ ﺩﺭﺳﺖ ﻫﺪאﯾﺖ ﮐﻨﻢ‪«.‬‬ ‫‪ .٦‬ﻣﺆﻣﻦ‪٦٠/‬؛ ﺗﺮﺟﻤﻪ‪» :‬ﻭ ﭘﺮﻭﺭﺩﮔﺎﺭﺗﺎﻥ ﻓﺮﻣﻮﺩ‪ :‬ﻣﺮא ﺑﺨﻮאﻧﯿﺪ ﺗﺎ ﺷﻤﺎ ﺭא אﺟﺎﺑﺖ ﮐﻨﻢ‪«.‬‬ ‫‪ .٧‬ﺑﻘﺮﻩ‪٢٤٩/‬؛ ﺗﺮﺟﻤﻪ‪» :‬ﭘﺲ ﻫﺮ ﮐﺲ אﺯ ﺁﻥ ﺑﻨﻮﺷﺪ אﺯ ]ﭘﯿﺮﻭאﻥ[ ﻣﻦ ﻧﯿﺴﺖ‪«.‬‬ ‫‪ .٨‬ﻧﺴﺎﺀ‪٧٣/‬؛ ﺗﺮﺟﻤﻪ‪» :‬ﮐﺎﺵ ﻣﻦ ﺑﺎ ﺁﻧﺎﻥ ﺑﻮﺩﻡ ﻭ ﺑﻪ ﻧﻮאﻯ ﺑﺰﺭﮔﻰ ﻣﯽﺭﺳﯿﺪﻡ‪«.‬‬ ‫‪ .٩‬ﮐﻬﻒ‪٧٦/‬؛ ﺗﺮﺟﻤﻪ‪]» :‬ﻭ[ אﺯ ﺟﺎﻧﺐ ﻣﻦ ﻗﻄﻌﺎً ﻣﻌﺬﻭﺭ ﺧﻮאﻫﻰ ﺑﻮﺩ‪«.‬‬ ‫‪ .١٠‬ﻃﻪ‪١٤/‬؛ ﺗﺮﺟﻤﻪ‪» :‬ﻣﻨﻢ ﻣﻦ‪ ,‬ﺧﺪאﯾﻰ ﮐﻪ ﺟﺰ ﻣﻦ ﺧﺪאﯾﻰ ﻧﯿﺴﺖ‪«.‬‬ ‫‪ .١١‬ﮔﺎﻫﯽ ﺩﺭ אﺳﻤﻬﺎ ﻧﯿﺰ אﮔﺮ ﯾﺎی ﻣﺘﮑﻠﻢ ﻭﺣﺪﻩ )ﻱ( ﺩﺭ ﭘﺎﯾﺎﻥ ﮐﻠﻤﻪ ﻗﺮאﺭ ﺩאﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ‪ ,‬ﺣﺬﻑ ﻣﯽﺷﻮﺩ؛ ﻣﺎﻧﻨﺪ‪» :‬ﯾﺎ ﺭَﺏﱢ« ﮐﻪ ﺩﺭ אﺻﻞ »ﯾﺎ‬ ‫ﺭَﺑّﻲ« ﺑﻮﺩﻩ אﺳﺖ‪.‬‬ ‫‪١٣‬‬

‫ﺟﻠﺴﮥ ﭘﻨﺠﻢ‬

‫ﺻﺮﻑ ﻋﺮﺑﯽ )‪(٢‬‬

‫ﺁﻭﺭﺩﻥ ﻧﻮﻥ ﻭﻗﺎﯾﻪ ﺑﺎ ﻓﻌﻞ‪ ،‬אﺳﻢ ﻓﻌﻞ ﻭ ﺣﺮﻑ ﺟﺮّ »ﻣِﻦْ« ﻭ »ﻋَﻦْ« ﮐﻪ ﺑﺎ ﯾﺎی ﻣﺘﮑﻠّﻢ ﺑـﻪ ﮐـﺎﺭ ﺭﻓﺘـﻪאﻧـﺪ ﻭאﺟـﺐ‬ ‫אﺳﺖ‪ ،‬אﻣﺎ ﺩﺭ ﺩﺳﺘﮥ »ﺝ« ﺑﻪ ﮐﺎﺭ ﺑﺮﺩﻥ ﻧﻮﻥ ﻭﻗﺎﯾﻪ ﺑﺎ אﻟﻔﺎﻇﯽ ﻫﻤﭽﻮﻥ »ﻟَﯿﺖَ‪ ،‬ﻟَﺪُﻥْ ﻭ ﺇﻥﱠ« ﻭﺟﻮﺑﯽ ﻧﯿﺴﺖ‪ ،‬ﺑﻠﮑﻪ ﺟﺎﯾﺰ‬ ‫אﺳﺖ؛ ﻫﺮﭼﻨﺪ ﮐﻤﺘﺮ אﺗﻔﺎﻕ אﻓﺘﺎﺩﻩ ﮐﻪ »ﻟَﯿْﺖَ« ﺑﺪﻭﻥ ﻧﻮﻥ ﻭﻗﺎﯾﻪ ﺑﻪ ﮐﺎﺭ ﺭﻓﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬

‫ﻗﺎﻋﺪﻩ‬ ‫‪١‬ـ ﻧﻮﻥ ﻭﻗﺎﯾﻪ ﻧﻮﻥ ﺯאﺋﺪ ﻣﮑﺴﻮﺭی אﺳﺖ ﮐﻪ ﻣﯿﺎﻥ ﻓﻌﻞ‪ ،‬אﺳﻢ ﻓﻌﻞ ﯾﺎ ﺑﻌﻀﯽ אﺯ ﺣﺮﻭﻑ ﻭ ﺿﻤﯿﺮ ﻣﺘّﺼﻞ »ﻱ« ﻓﺎﺻﻠﻪ‬ ‫ﻣﯽﺷﻮﺩ ﺗﺎ אﺯ ﻣﮑﺴﻮﺭ ﺷﺪﻥ ﺁﺧﺮ ﺁﻧﻬﺎ ﺟﻠﻮﮔﯿﺮی ﮐﻨﺪ‪.‬‬ ‫‪٢‬ـ אﮔﺮ ﯾﺎی ﻣﺘﮑﻠّﻢ ﺑﻪ ﻓﻌﻞ‪ ،‬אﺳﻢ ﻓﻌﻞ ﯾﺎ ﺣﺮﻭﻑ ﺟ ّﺮ »ﻣِﻦْ« ﻭ »ﻋَﻦْ« ﺑﭽﺴﺒﺪ ﺁﻭﺭﺩﻥ ﻧﻮﻥ ﻭﻗﺎﯾﻪ ﻫﻤﺮאﻩ ﺁﻧﻬﺎ ﻭאﺟـﺐ‬ ‫אﺳﺖ‪.‬‬ ‫‪٣‬ـ אﮔﺮ ﯾﺎی ﻣﺘﮑﻠّﻢ ﺑﻪ ﯾﮑﯽ אﺯ ﺣﺮﻭﻑ ﻣﺸﺒّﻬﺔٌ ﺑﺎﻟﻔﻌﻞ »ﺇﻥﱠ‪ ،‬ﺃﻥﱠ‪ ،‬ﮐَﺄﻥﱠ‪ ،‬ﻟَﯿْﺖَ‪ ،‬ﻟَﮑِﻦﱠ ﻭ ﻟَﻌَﻞﱠ« ﺑﭙﯿﻮﻧﺪﺩ ﺁﻭﺭﺩﻥ ﻧﻮﻥ ﻭﻗﺎﯾﻪ‬ ‫ﻫﻤﺮאﻩ ﺁﻧﻬﺎ ﺟﺎﯾﺰ אﺳﺖ‪.‬‬

‫‪١٤‬‬

‫ﺟﻠﺴﮥ ﭘﻨﺠﻢ‬

‫ﺻﺮﻑ ﻋﺮﺑﯽ )‪(٢‬‬ ‫ﺗﻤﺮﯾﻦ‬ ‫אﻟﻒ( ﺑﺎ ﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ ﻧﻤﻮﻧﻪ‪ ،‬אﻧﻮאﻉ ﺿﻤﺎﯾﺮ ﻣﻨﻔﺼﻞ ﻭ ﻣﺘﺼﻞ ﺭא ﺩﺭ ﺟﺪﻭﻝ ﺯﯾﺮ ﻗﺮאﺭ ﺩﻫﯿﺪ‪.‬‬

‫‪١‬ـ ﴿ﯾَﺎ ﺑَﻨِﻲ ﺇِﺳْﺮאﺋِﯿﻞَ אﺫْﻛُﺮُﻭא ﻧِﻌْﻤَﺘِﻲَ אﻟﱠﺘِﻲ ﺃَﻧْﻌَﻤْﺖُ ﻋَﻠَﯿْﻜُﻢْ ﻭَ ﺃَﻭْﻓُﻮא ﺑِﻌَﻬْﺪِﻱ ﺃُﻭﻑِ ﺑِﻌَﻬْﺪِﻛُﻢْ ﻭَ ﺇِﯾﱠﺎﻱَ ﻓَﺎﺭْﻫَﺒُﻮﻥِ﴾‬ ‫‪٢‬ـ ﴿ﻭَ אﺧْﺘﺎﺭَ ﻣُﻮﺳَﻰ ﻗَﻮْﻣَﻪُ ﺳَﺒْﻌِﯿﻦَ ﺭَﺟُﻼً ﻟِّﻤِﯿﻘﺎﺗِﻨَﺎ ﻓَﻠَﻤﱠﺎ ﺃَﺧَﺬَﺗْﻬُﻢُ אﻟﺮﱠﺟْﻔَﺔُ ﻗَﺎﻝَ ﺭَﺏﱢ ﻟَﻮْ ﺷِﺌْﺖَ ﺃَﻫْﻠَﻜْﺘَﻬُﻢ ﻣﱢﻦْ ﻗَﺒْﻞُ ﻭَ ﺇِﯾﱠـﺎﻱَ‬ ‫ﺃَﺗُﻬْﻠِﻜُﻨَﺎ ﺑِﻤَﺎ ﻓَﻌَﻞَ אﻟﺴﱡﻔَﻬﺎﺀُ ﻣِﻨﱠﺎ ﺇِﻥْ ﻫِﻲَ ﺇِﻟﱠﺎ ﻓِﺘْﻨَﺘُﻚَ ﺗُﻀِﻞﱡ ﺑِﻬﺎ ﻣَﻦْ ﺗَﺸَﺎﺀُ ﻭَ ﺗَﻬْﺪِﻱ ﻣَﻦْ ﺗَﺸَﺎﺀُ ﺃَﻧْﺖَ ﻭَﻟِﯿﱡﻨﺎ ﻓَﺎﻏْﻔِﺮْ ﻟَﻨَﺎ ﻭَ אﺭْﺣَﻤْﻨَﺎ‬ ‫‪١٣‬‬ ‫ﻭَ ﺃَﻧْﺖَ ﺧَﯿْﺮُ אﻟْﻐَﺎﻓِﺮِﯾﻦَ﴾‬ ‫‪١٤‬‬ ‫‪٣‬ـ ﴿ﻗُﻞْ ﻣَﻦ ﯾَﺮْﺯُﻗُﻜُﻢ ﻣِّﻦَ אﻟﺴﱠﻤﺎﻭאﺕِ ﻭَ אﻟْﺄَﺭْﺽِ ﻗُﻞِ אﻟﻠﱠﻪُ ﻭَ ﺇِﻧﱠﺎ ﺃَﻭْ ﺇِﯾﱠﺎﻛُﻢْ ﻟَﻌَﻠَﻰ ﻫُﺪًﻯ ﺃَﻭْ ﻓِﻲ ﺿَﻼﻝٍ ﻣﱡﺒِﯿﻦٍ﴾‬ ‫‪٤‬ـ ﴿ﻭَ ﯾَﻮْﻡَ ﯾَﺤْﺸُﺮُﻫُﻢْ ﺟَﻤِﯿﻌﺎً ﺛُﻢﱠ ﯾَﻘُﻮﻝُ ﻟِﻠْﻤَﻼﺋِﻜَﺔِ ﺃَﻫﺆُﻻﺀِ ﺇِﯾﱠﺎﻛُﻢْ ﻛﺎﻧُﻮא ﯾَﻌْﺒُﺪُﻭﻥَ* ﻗَﺎﻟُﻮא ﺳُﺒْﺤﺎﻧَﻚَ ﺃَﻧْﺖَ ﻭَﻟِﯿﱡﻨﺎ ﻣِﻦْ ﺩُﻭﻧِﻬِﻢْ‬ ‫‪١٥‬‬ ‫ﺑَﻞْ ﻛﺎﻧُﻮא ﯾَﻌْﺒُﺪُﻭﻥَ אﻟْﺠِﻦﱠ ﺃَﻛْﺜَﺮُﻫُﻢ ﺑِﻬِﻢ ﻣﱡﺆْﻣِﻨُﻮﻥَ﴾‬ ‫‪١٢‬‬

‫ﮐﻠﻤﻪ‬ ‫אﺫﻛﺮﻭא‬ ‫ﻧﻌﻤﺘﻲ‬ ‫ﻋﻠﯿﻜﻢ‬ ‫ﺃﻧﻌﻤﺖُ‬

‫ﺿﻤﯿﺮ‬ ‫ﻭ‬ ‫ﻱَ‬ ‫ﻛﻢ‬ ‫ﺕُ‬

‫ﻧﻮﻉ ﺿﻤﯿﺮ‬ ‫ﻣﺘﺼﻞ ﻣﺮﻓﻮﻉ‬ ‫ﻣﺘﺼﻞ ﻣﺠﺮﻭﺭ‬ ‫ﻣﺘﺼﻞ ﻣﺠﺮﻭﺭ‬ ‫ﻣﺘﺼﻞ ﻣﺮﻓﻮﻉ‬

‫ﺏ( ﺟﻤﻼﺕ ﺯﯾﺮ ﺭא ﺑﺎ ﺿﻤﯿﺮ ﻣﻨﺎﺳﺐ ﭘﺮ ﮐﻨﯿﺪ‪.‬‬

‫‪١‬ـ ‪ .......‬ﻣﺠﺘﻬﺪٌ ﻓﯽ ﺩﺭﺳﮏ‪.‬‬ ‫‪٢‬ـ ‪ ......‬ﮐﺴﻮﻝٌ ﻓﯽ ﺻَﻔﱢﻪ‪.‬‬ ‫‪٣‬ـ אﻷﻡّ ﺗﺤﺐّ ﺃﻭﻻﺩ‪. ......‬‬ ‫‪٤‬ـ אﻟﺼّﺎﻟﺤﻮﻥَ ‪ ........‬אﻟّﺬﯾﻦ ﯾُﺤِﺒﱡﻮﻥَ ﻓِﻌﻞَ אﻟﺨَﯿﺮِ‪.‬‬ ‫‪٥‬ـ ‪ ..........‬ﯾُﺮﺑﱢﯿﻦَ אﻟﺼّﻐﺎﺭَ ﻭ ﯾَﺤﻔَﻈﻦَ אﻟﺒﯿﻮﺕَ‪.‬‬ ‫‪٦‬ـ ‪ .........‬ﻟَﻌِﺒﺘُﻤﺎ ﺑِﺎﻟﮑُﺮﺓِ‪.‬‬

‫‪ .١٢‬ﺑﻘﺮﻩ‪٤٠/‬؛ ﺗﺮﺟﻤﻪ‪» :‬אی ﻓﺮﺯﻧﺪאﻥ אﺳﺮאﺋﯿﻞ ﻧﻌﻤﺘﻬﺎﯾﻢ ﺭא ﮐﻪ ﺑﺮ ﺷﻤﺎ אﺭﺯאﻧﯽ ﺩאﺷﺘﻢ ﺑﻪ ﯾﺎﺩ ﺁﺭﯾﺪ ﻭ ﺑﻪ ﭘﯿﻤﺎﻧﻢ ﻭﻓﺎ ﮐﻨﯿﺪ ﺗﺎ ﺑـﻪ ﭘﯿﻤﺎﻧﺘـﺎﻥ‬ ‫ﻭﻓﺎ ﮐﻨﻢ ﻭ ﺗﻨﻬﺎ אﺯ ﻣﻦ ﺑﺘﺮﺳﯿﺪ‪«.‬‬ ‫‪ .١٣‬אﻋﺮאﻑ‪١٥٥ /‬؛ ﺗﺮﺟﻤﻪ‪» :‬ﻣﻮﺳﻰ אﺯ ﻣﯿﺎﻥ ﻗﻮﻡ ﺧﻮﺩ ﻫﻔﺘﺎﺩ ﻣﺮﺩ ﺑﺮאﻯ ﻣﯿﻌﺎﺩ ﻣﺎ ﺑﺮﮔﺰﯾﺪ ﻭ ﭼـﻮﻥ ﺯﻟﺰﻟـﻪ ﺁﻧـﺎﻥ ﺭא ﻓـﺮﻭ ﮔﺮﻓـﺖ ﮔﻔـﺖ‪:‬‬ ‫ﭘﺮﻭﺭﺩﮔﺎﺭא‪ ،‬אﮔﺮ ﻣﯽﺧﻮאﺳﺘﻰ ﺁﻧﺎﻥ ﺭא ﻭ ﻣﺮא ﭘﯿﺶ אﺯ אﯾﻦ ﻫﻼک ﻣﯽﺳﺎﺧﺘﻰ‪ .‬ﺁﯾﺎ ﻣﺎ ﺭא ﺑﻪ ]ﺳﺰאﻯ[ ﺁﻧﭽﻪ ﮐﻢﺧـﺮﺩאﻥِ ﻣـﺎ ﮐـﺮﺩﻩאﻧـﺪ ﻫـﻼک‬ ‫ﻣﯽﮐﻨﻰ‪ .‬אﯾﻦ ﺟﺰ ﺁﺯﻣﺎﯾﺶ ﺗﻮ ﻧﯿﺴﺖ‪ .‬ﻫﺮ ﮐﻪ ﺭא ﺑﺨﻮאﻫﻰ ﺑﻪ ﻭﺳﯿﻠﮥ ﺁﻥ ﮔﻤﺮאﻩ ﻭ ﻫﺮ ﮐﻪ ﺭא ﺑﺨﻮאﻫﻰ ﻫﺪאﯾﺖ ﻣﯽﮐﻨـﻰ‪ .‬ﺗـﻮ ﺳـﺮﻭﺭ ﻣـﺎﯾﻰ‪.‬‬ ‫ﭘﺲ ﻣﺎ ﺭא ﺑﯿﺎﻣﺮﺯ ﻭ ﺑﻪ ﻣﺎ ﺭﺣﻢ ﮐﻦ ﻭ ﺗﻮ ﺑﻬﺘﺮﯾﻦ ﺁﻣﺮﺯﻧﺪﮔﺎﻧﻰ‪«.‬‬ ‫‪ .١٤‬ﺳﺒﺄ‪٢٤/‬؛ ﺗﺮﺟﻤﻪ‪» :‬ﺑﮕﻮ‪ :‬ﮐﯿﺴﺖ ﮐﻪ ﺷﻤﺎ ﺭא אﺯ ﺁﺳﻤﺎﻧﻬﺎ ﻭ ﺯﻣﯿﻦ ﺭﻭﺯﻯ ﻣﯽﺩﻫﺪ؟ ﺑﮕﻮ‪ :‬ﺧﺪא ﻭ ﺩﺭ ﺣﻘﯿﻘﺖ ﯾﺎ ﻣﺎ ﯾﺎ ﺷﻤﺎ ﺑﺮ ﻫـﺪאﯾﺖ ﯾـﺎ‬ ‫ﮔﻤﺮאﻫﻰ ﺁﺷﮑﺎﺭﯾﻢ‪«.‬‬ ‫‪ .١٥‬ﺳﺒﺄ‪٤١/‬؛ ﺗﺮﺟﻤﻪ‪» :‬ﻭ ]ﯾﺎﺩ ﮐﻦ[ ﺭﻭﺯﻯ ﺭא ﮐﻪ ﻫﻤﮥ ﺁﻧﺎﻥ ﺭא ﻣﺤﺸﻮﺭ ﻣﯽﮐﻨﺪ‪ ،‬ﺁﻧﮕﺎﻩ ﺑﻪ ﻓﺮﺷﺘﮕﺎﻥ ﻣﯽﻓﺮﻣﺎﯾﺪ‪ :‬ﺁﯾﺎ אﯾﻨﻬﺎ ﺑﻮﺩﻧﺪ ﮐﻪ ﺷـﻤﺎ‬ ‫ﺭא ﻣﯽﭘﺮﺳﺘﯿﺪﻧﺪ‪ .‬ﻣﯽﮔﻮﯾﻨﺪ‪ :‬ﻣﻨﺰﻫﻰ ﺗﻮ‪ .‬ﺳﺮﭘﺮﺳﺖ ﻣﺎ ﺗﻮﯾﻰ ﻧﻪ ﺁﻧﻬﺎ‪ ،‬ﺑﻠﮑﻪ ﺟﻨﯿﺎﻥ ﺭא ﻣﯽﭘﺮﺳﺘﯿﺪﻧﺪ‪ .‬ﺑﯿﺸﺘﺮﺷﺎﻥ ﺑﻪ ﺁﻧﻬﺎ אﻋﺘﻘﺎﺩ ﺩאﺷﺘﻨﺪ‪«.‬‬ ‫‪١٥‬‬

‫ﺟﻠﺴﮥ ﭘﻨﺠﻢ‬

‫ﺻﺮﻑ ﻋﺮﺑﯽ )‪(٢‬‬

‫ﺝ( ﺿﻤﺎﯾﺮ ﺟﺎﯾﺰ אﻻﺳﺘﺘﺎﺭ ﻭ ﻭאﺟﺐ אﻻﺳﺘﺘﺎﺭ ﺭא ﺩﺭ אﻓﻌﺎﻝ ﻧﻤﻮﻧﻪﻫﺎی ﺯﯾﺮ ﻣﺸﺨﺺ ﮐﻨﯿﺪ ﻭ ﻣﺎﻧﻨﺪ ﻧﻤﻮﻧﻪ ﺩﺭ ﺟﺪﻭﻝ‬ ‫ﻗﺮאﺭ ﺩﻫﯿﺪ‪.‬‬

‫‪١‬ـ ﴿ﯾَﻮْﻡَ ﺗَﺮَﻭْﻧَﻬﺎ ﺗَﺬْﻫَﻞُ ﻛُﻞﱡ ﻣُﺮْﺿِﻌَﺔٍ ﻋَﻤﱠﺎ ﺃَﺭْﺿَﻌَﺖْ ﻭَ ﺗَﻀَﻊُ ﻛُﻞﱡ ﺫَאﺕِ ﺣَﻤْﻞٍ ﺣَﻤْﻠَﻬَﺎ ﻭَ ﺗَﺮَﻯ אﻟﻨﱠﺎﺱَ ﺳُﻜَﺎﺭَﻯ ﻭَ ﻣَﺎ ﻫُﻢْ‬ ‫‪١٦‬‬ ‫ﺑِﺴُﻜﺎﺭَﻯ ﻭَ ﻟﻜِﻦﱠ ﻋَﺬאﺏَ אﻟﻠﱠﻪِ ﺷَﺪِﯾﺪٌ﴾‬ ‫‪٢‬ـ ﴿ﻭَ ﺇِﺫא ﺗُﺘْﻠَﻰ ﻋَﻠَﯿْﻬِﻢْ ﺁﯾَﺎﺗُﻨﺎ ﺑَﯿﱢﻨَﺎﺕٍ ﺗَﻌْﺮِﻑُ ﻓِﻲ ﻭُﺟُﻮﻩِ אﻟﱠﺬِﯾﻦَ ﻛَﻔَﺮُﻭא אﻟْﻤُﻨْﻜَﺮَ ﯾَﻜَﺎﺩُﻭﻥَ ﯾَﺴْﻄُﻮﻥَ ﺑِﺎﻟﱠﺬِﯾﻦَ ﯾَﺘْﻠُﻮﻥَ ﻋَﻠَﯿْﻬِﻢْ‬ ‫‪١٧‬‬ ‫ﺁﯾَﺎﺗِﻨَﺎ ﻗُﻞْ ﺃَﻓَﺄُﻧَﺒﱢﺌُﻜُﻢْ ﺑِﺸَﺮٍّ ﻣِّﻦْ ﺫﻟِﻜُﻢُ אﻟﻨﱠﺎﺭُ ﻭَﻋَﺪَﻫَﺎ אﻟﻠﱠﻪُ אﻟﱠﺬِﯾﻦَ ﻛَﻔَﺮُﻭא ﻭَ ﺑِﺌْﺲَ אﻟْﻤَﺼِﯿﺮُ﴾‬ ‫‪١٨‬‬ ‫‪٣‬ـ ﴿ﻭَ ﺇِﻥﱠ ﻟَﻜُﻢْ ﻓِﻲ אﻟْﺄَﻧْﻌَﺎﻡِ ﻟَﻌِﺒْﺮَﺓً ﻧﱡﺴْﻘِﯿﻜُﻢ ﻣِّﻤﱠﺎ ﻓِﻲ ﺑُﻄُﻮﻧِﻬَﺎ ﻭَ ﻟَﻜُﻢْ ﻓِﯿﻬَﺎ ﻣَﻨَﺎﻓِﻊُ ﻛَﺜِﯿﺮَﺓٌ ﻭَ ﻣِﻨْﻬَﺎ ﺗَﺄْﻛُﻠُﻮﻥَ﴾‬ ‫‪٤‬ـ ﴿ﻓَﺄَﻭْﺣَﯿْﻨَﺎ ﺇِﻟَﯿْﻪِ ﺃَﻥِ אﺻْﻨَﻊِ אﻟْﻔُﻠْﻚَ ﺑِﺄَﻋْﯿُﻨِﻨَﺎ ﻭَ ﻭَﺣْﯿِﻨَﺎ ﻓَﺈِﺫَא ﺟَﺎﺀَ ﺃَﻣْﺮُﻧَﺎ ﻭَ ﻓَﺎﺭَ אﻟﺘﱠﻨﱡﻮﺭُ ﻓَﺎﺳْﻠُﻚْ ﻓِﯿﻬَﺎ ﻣِﻦْ ﻛُﻞﱟ ﺯَﻭْﺟَﯿْﻦِ אﺛْﻨَﯿْﻦِ ﻭَ‬ ‫‪١٩‬‬ ‫ﺃَﻫْﻠَﻚَ ﺇِﻟﱠﺎ ﻣَﻦْ ﺳَﺒَﻖَ ﻋَﻠَﯿْﻪِ אﻟْﻘَﻮْﻝُ ﻣِﻨْﻬُﻢْ ﻭَ ﻻ ﺗُﺨَﺎﻃِﺒْﻨِﻲ ﻓِﻲ אﻟﱠﺬِﯾﻦَ ﻇَﻠَﻤُﻮא ﺇِﻧﱠﻬُﻢ ﻣﱡﻐْﺮَﻗُﻮﻥَ﴾‬ ‫‪٢٠‬‬ ‫‪٥‬ـ ﴿ﻓَﺈِﺫَא אﺳْﺘَﻮَﯾْﺖَ ﺃَﻧْﺖَ ﻭَ ﻣَﻦ ﻣﱠﻌَﻚَ ﻋَﻠَﻰ אﻟْﻔُﻠْﻚِ ﻓَﻘُﻞِ אﻟْﺤَﻤْﺪُ ﻟِﻠﱠﻪِ אﻟﱠﺬِﻱ ﻧَﺠﱠﺎﻧَﺎ ﻣِﻦَ אﻟْﻘَﻮْﻡِ אﻟﻈﱠﺎﻟِﻤِﯿﻦَ﴾‬ ‫ﻓﻌﻞ‬

‫ﻧﻮﻉ ﻓﻌﻞ‬

‫ﺻﯿﻐﻪ‬

‫ﺿﻤﯿﺮ‬

‫ﻧﻮﻉ ﺿﻤﯿﺮ‬

‫ﺃَﺭْﺿَﻌَﺖْ‬ ‫ﺗَﺮَﻯ‬

‫ﻣﺎﺿﯽ‬ ‫ﻣﻀﺎﺭﻉ‬

‫ﻣﻔﺮﺩ ﻣﻮﻧﺚ ﻏﺎﯾﺐ‬ ‫ﻣﻔﺮﺩ ﻣﺬﮐﺮ ﻣﺨﺎﻃﺐ‬

‫ﻫِ َ‬ ‫ﯽ‬ ‫ﺃﻧﺖَ‬

‫ﺟﺎﯾﺰ אﻻﺳﺘﺘﺎﺭ‬ ‫ﻭאﺟﺐ אﻻﺳﺘﺘﺎﺭ‬

‫‪ .١٦‬ﺣﺞ‪٢/‬؛ ﺗﺮﺟﻤﻪ‪» :‬ﺭﻭﺯﻯ ﮐﻪ ﺁﻥ ﺭא ﺑﺒﯿﻨﯿﺪ ﻫﺮ ﺷﯿﺮﺩﻫﻨﺪﻩאﻯ ﺁﻥ ﺭא ﮐﻪ ﺷﯿﺮ ﻣﯽﺩﻫﺪ ]אﺯ ﺗﺮﺱ[ ﻓﺮﻭ ﻣﯽﮔﺬאﺭﺩ ﻭ ﻫﺮ ﺁﺑﺴﺘﻨﻰ ﺑﺎﺭ ﺧـﻮﺩ‬ ‫ﺭא ﻓﺮﻭ ﻣﯽﻧﻬﺪ ﻭ ﻣﺮﺩﻡ ﺭא ﻣﺴﺖ ﻣﯽﺑﯿﻨﻰ ﻭ ﺣﺎﻝ ﺁﻧﮑﻪ ﻣﺴﺖ ﻧﯿﺴﺘﻨﺪ‪ ،‬ﻭﻟﻰ ﻋﺬאﺏ ﺧﺪא ﺷﺪﯾﺪ אﺳﺖ‪«.‬‬ ‫‪ .١٧‬ﺣﺞ‪٧٢ /‬؛ ﺗﺮﺟﻤﻪ‪» :‬ﻭ ﭼﻮﻥ ﺁﯾﺎﺕ ﺭﻭﺷﻦ ﻣﺎ ﺑﺮ ﺁﻧﺎﻥ ﺧﻮאﻧﺪﻩ ﻣﯽﺷﻮﺩ ﺩﺭ ﭼﻬﺮۀ ﮐﺴﺎﻧﻰ ﮐﻪ ﮐﻔﺮ ﻭﺭﺯﯾﺪﻩאﻧﺪ ]אﺛﺮ[ אﻧﮑـﺎﺭ ﺭא ﺗـﺸﺨﯿﺺ‬ ‫ﻣﯽﺩﻫﻰ‪ .‬ﭼﯿﺰﻯ ﻧﻤﺎﻧﺪﻩ ﮐﻪ ﺑﺮ ﮐﺴﺎﻧﻰ ﮐﻪ ﺁﯾﺎﺕ ﻣﺎ ﺭא ﺑﺮאﯾﺸﺎﻥ ﺗﻼﻭﺕ ﻣﯽﮐﻨﻨﺪ ﺣﻤﻠﻪ ﻭﺭ ﺷﻮﻧﺪ‪ .‬ﺑﮕﻮ‪ :‬ﺁﯾﺎ ﺷﻤﺎ ﺭא ﺑـﻪ ﺑـﺪﺗﺮ אﺯ אﯾـﻦ ﺧﺒـﺮ‬ ‫ﺩﻫﻢ؟ ]ﻫﻤﺎﻥ[ ﺁﺗﺶ אﺳﺖ ﮐﻪ ﺧﺪא ﺁﻥ ﺭא ﺑﻪ ﮐﺴﺎﻧﻰ ﮐﻪ ﮐﻔﺮ ﻭﺭﺯﯾﺪﻩאﻧﺪ ﻭﻋﺪﻩ ﺩאﺩﻩ ﻭ ﭼﻪ ﺑﺪ ﺳﺮאﻧﺠﺎﻣﻰ אﺳﺖ‪«.‬‬ ‫‪ .١٨‬ﻣﺆﻣﻨﻮﻥ‪٢١/‬؛ »ﻭ אﻟﺒﺘﻪ ﺑﺮאﻯ ﺷﻤﺎ ﺩﺭ ﺩאﻣﻬﺎ ]ﻯ ﮔﻠﻪ ﺩﺭﺱ[ ﻋﺒﺮﺗﻰ אﺳﺖ‪ .‬אﺯ ]ﺷﯿﺮﻯ[ ﮐﻪ ﺩﺭ ﺷﮑﻢ ﺁﻧﻬﺎﺳﺖ ﺑﻪ ﺷﻤﺎ ﻣـﯽﻧﻮﺷـﺎﻧﯿﻢ ﻭ‬ ‫ﺑﺮאﻯ ﺷﻤﺎ ﺩﺭ ﺁﻧﻬﺎ ﺳﻮﺩﻫﺎﻯ ﻓﺮאﻭאﻥ אﺳﺖ ﻭ אﺯ ﺁﻧﻬﺎ ﻣﯽﺧﻮﺭﯾﺪ‪«.‬‬ ‫‪ .١٩‬ﻣﺆﻣﻨﻮﻥ‪٢٧/‬؛ ﺗﺮﺟﻤﻪ‪» :‬ﭘﺲ ﺑﻪ אﻭ ﻭﺣﻰ ﮐﺮﺩﯾﻢ ﮐﻪ ﺯﯾﺮ ﻧﻈﺮ ﻣﺎ ﻭ ]ﺑﻪ[ ﻭﺣﻰ ﻣﺎ ﮐﺸﺘﻰ ﺭא ﺑﺴﺎﺯ ﻭ ﭼﻮﻥ ﻓﺮﻣﺎﻥ ﻣﺎ ﺩﺭ ﺭﺳـﯿﺪ ﻭ ﺗﻨـﻮﺭ‬ ‫ﺑﻪ ﻓﻮﺭאﻥ ﺁﻣﺪ‪ ،‬ﭘﺲ ﺩﺭ ﺁﻥ אﺯ ﻫﺮ ﻧﻮﻉ ]ﺣﯿﻮאﻧﻰ[ ﺩﻭ ﺗﺎ ]ﯾﮑﻰ ﻧﺮ ﻭ ﺩﯾﮕﺮﻯ ﻣﺎﺩﻩ[ ﺑﺎ ﺧﺎﻧﻮאﺩﻩאﺕ ﺑﻪ ﺟﺰ ﮐﺴﻰ אﺯ ﺁﻧﺎﻥ ﮐﻪ ﺣﮑـﻢ ]ﻋـﺬאﺏ [‬ ‫ﺑﺮ אﻭ ﭘﯿﺸﻰ ﮔﺮﻓﺘﻪ אﺳﺖ ﻭאﺭﺩ ﮐﻦ‪ .‬ﺩﺭ ﺑﺎﺭۀ ﮐﺴﺎﻧﻰ ﮐﻪ ﻇﻠﻢ ﮐﺮﺩﻩאﻧﺪ ﺑﺎ ﻣﻦ ﺳﺨﻦ ﻣﮕﻮﻯ؛ ﺯﯾﺮא ﺁﻧﻬﺎ ﻏﺮﻕ ﺧﻮאﻫﻨﺪ ﺷﺪ‪«.‬‬ ‫‪ .٢٠‬ﻣﺆﻣﻨﻮﻥ‪٢٨/‬؛ ﺗﺮﺟﻤﻪ‪» :‬ﻭ ﭼﻮﻥ ﺗﻮ ﺑﺎ ﺁﻧﺎﻥ ﮐﻪ ﻫﻤﺮאﻩ ﺗﻮאﻧﺪ ﺑﺮ ﮐﺸﺘﻰ ﻧﺸﺴﺘﻰ ﺑﮕﻮ‪ :‬ﺳﺘﺎﯾﺶ ﺧﺪאﯾﻰ ﺭא ﮐﻪ ﻣـﺎ ﺭא אﺯ ]ﭼﻨـﮓ[ ﮔـﺮﻭﻩ‬ ‫ﻇﺎﻟﻤﺎﻥ ﺭﻫﺎﻧﯿﺪ‪«.‬‬ ‫‪١٦‬‬

‫ﺟﻠﺴﮥ ﭘﻨﺠﻢ‬

‫ﺻﺮﻑ ﻋﺮﺑﯽ )‪(٢‬‬

‫ﺩ( ﻧﻮﻥ ﻭﻗﺎﯾﻪ ﻭ אﻧﻮאﻉ ﺁﻥ ﺭא ﻣﺸﺨﺺ ﮐﻨﯿﺪ ﻭ ﻣﺎﻧﻨﺪ ﻧﻤﻮﻧﻪ ﺩﺭ ﺟﺪﻭﻝ ﻗﺮאﺭ ﺩﻫﯿﺪ‪.‬‬ ‫‪١‬ـ ﴿ﺭَﺏﱢ ﺇِﻧﱠﻬُﻦﱠ ﺃَﺿْﻠَﻠْ َ‬ ‫ﻦ ﻛَﺜِﯿﺮאً ﻣِّﻦَ אﻟﻨﱠﺎﺱِ ﻓَﻤَﻦْ ﺗَﺒِﻌَﻨِﻲ ﻓَﺈِﻧﱠﻪُ ﻣِﻨﱢﻲ ﻭَ ﻣَﻦْ ﻋَﺼَﺎﻧِﻲ ﻓَﺈِﻧﱠﻚَ ﻏَﻔُﻮﺭٌ ﺭﱠﺣِﯿﻢٌ﴾‬ ‫‪٢٢‬‬ ‫‪٢‬ـ ﴿ﻓَﺄَﺟَﺎﺀَﻫَﺎ אﻟْﻤَﺨَﺎﺽُ ﺇِﻟَﻰ ﺟِﺬْﻉِ אﻟﻨﱠﺨْﻠَﺔِ ﻗَﺎﻟَﺖْ ﯾَﺎ ﻟَﯿْﺘَﻨِﻲ ﻣِﺖﱡ ﻗَﺒْﻞَ ﻫَﺬא ﻭَ ﻛُﻨْﺖُ ﻧَﺴْﯿﺎً ﻣﱠﻨﺴِﯿّﺎً﴾‬ ‫‪٢٣‬‬ ‫‪٣‬ـ ﴿ﻭَ ﯾَﻘُﻮﻝُ ﯾَﺎ ﻟَﯿْﺘَﻨِﻲ ﻟَﻢْ ﺃُﺷْﺮِכْ ﺑِﺮَﺑﱢﻲ ﺃَﺣَﺪאً﴾‬ ‫‪٢٤‬‬ ‫‪٤‬ـ »אﻟﻠّﻬُﻢﱠ ﻻ ﺗُﺆَאﺧِﺬْﻧِﻲ ﺑِﻤَﺎ ﯾَﻘُﻮﻟﻮﻥَ ﻭ אﺟْﻌَﻠْﻨِﻲ ﺧَﯿْﺮًא ﻣِﻤﱠﺎ ﯾَﻈُﻨﱡﻮﻥَ«‬ ‫ﮐﻠﻤﻪ‬

‫ﻧﻮﻉ ﮐﻠﻤﻪ‬

‫ﻭﺿﻌﯿﺖ ﻧﻮﻥ ﻭﻗﺎﯾﻪ‬

‫ﺗَﺒِﻊَ‬

‫ﻓﻌﻞ‬

‫ﻭאﺟﺐ‬

‫‪٢١‬‬

‫‪ .٢١‬אﺑﺮאﻫﯿﻢ‪٣٦/‬؛ ﺗﺮﺟﻤﻪ‪» :‬ﭘﺮﻭﺭﺩﮔﺎﺭא‪ ،‬ﺁﻧﻬﺎ ﺑﺴﯿﺎﺭﻯ אﺯ ﻣﺮﺩﻡ ﺭא ﮔﻤﺮאﻩ ﮐﺮﺩﻧﺪ‪ ،‬ﭘﺲ ﻫﺮ ﮐﻪ אﺯ ﻣﻦ ﭘﯿﺮﻭﻯ ﮐﻨﺪ ﺑﻰ ﮔﻤﺎﻥ אﻭ אﺯ ﻣﻦ אﺳـﺖ‬ ‫ﻭ ﻫﺮ ﮐﻪ ﻣﺮא ﻧﺎﻓﺮﻣﺎﻧﻰ ﮐﻨﺪ ﺑﻪ ﯾﻘﯿﻦ ﺗﻮ ﺁﻣﺮﺯﻧﺪﻩ ﻭ ﻣﻬﺮﺑﺎﻧﻰ‪«.‬‬ ‫‪ .٢٢‬ﻣﺮﯾﻢ‪٢٣/‬؛ ﺗﺮﺟﻤﻪ‪» :‬ﺗﺎ ﺩﺭﺩ ﺯאﯾﻤﺎﻥ אﻭ ﺭא ﺑﻪ ﺳﻮﻯ ﺗﻨﮥ ﺩﺭﺧﺖ ﺧﺮﻣﺎﯾﻰ ﮐﺸﺎﻧﯿﺪ‪ .‬ﮔﻔﺖ‪ :‬אﻯ ﮐﺎﺵ ﭘﯿﺶ אﺯ אﯾﻦ ﻣﺮﺩﻩ ﺑـﻮﺩﻡ ﻭ ﯾﮑـﺴﺮ‬ ‫ﻓﺮאﻣﻮﺵ ﺷﺪﻩ ﺑﻮﺩﻡ‪«.‬‬ ‫‪ .٢٣‬ﮐﻬﻒ‪٤٢/‬؛ ﺗﺮﺟﻤﻪ‪» :‬ﻭ ]ﺑﻪ ﺣﺴﺮﺕ[ ﻣﯽﮔﻔﺖ‪» :‬אﻯ ﮐﺎﺵ ﻫﯿﭻ ﮐﺲ ﺭא ﺷﺮﯾﮏ ﭘﺮﻭﺭﺩﮔﺎﺭﻡ ﻧﻤﯽﺳﺎﺧﺘﻢ‪«.‬‬ ‫‪ .٢٤‬ﺻﻔﺎﺕ אﻟﺸﯿﻌﺔ‪ ،‬ﺷﯿﺦ ﺻﺪﻭﻕ‪ ،‬ﺹ ‪.٢٢‬‬ ‫‪١٧‬‬