Sd5

‫ﺟﻠﺴﻪ ﭘﻨﺠﻢ‬

‫ﻓﻬﺮﺳﺖ‬ ‫אﻫﺪאﻑ ﺩﺭﺱ‬ ‫ﺩﺭﺁﻣﺪ‬ ‫אﻭﺿﺎﻉ ﺳﯿﺎﺳﯽ ﻭ אﺟﺘﻤﺎﻋﯽ ﺯﻣﺎﻧﻪ‬

‫ﻣﻬﺠﻮﺭﯾﺖ ﺳﯿﺎﺳﯽ ـ ﻓﺮﻫﻨﮕﯽ אﻣﺎﻣﺎﻥ‬ ‫ﺭﻋﺐ ﻭ ﻭﺣﺸﺖ ﺷﯿﻌﯿﺎﻥ‬ ‫ﻭﯾﮋﮔﯽ ﺣﺪﯾﺚ ﺩﺭ אﯾﻦ ﺩﻭﺭאﻥ‬ ‫ﺷﯿﻮﻩﻫﺎی ﻧﺸﺮ ﺣﺪﯾﺚ‬

‫אﻟﻒ( ﻣﻮﻋﻈﻪ‬ ‫ﺏ( אﺣﺘﺠﺎﺝ‬ ‫ﻣﯿﺮאﺙ ﺣﺪﯾﺜﯽ אﻣﺎﻡ ﺣﺴﻦ )ﻋﻠﯿﻪ אﻟﺴﻼﻡ(‬

‫אﻟﻒ( ﺗﺮﻭﯾﺞ ﻓﻀﺎﺋﻞ אﻫﻞﺑﯿﺖ‬ ‫ﺏ( אﺣﺎﺩﯾﺚ אﺧﻼﻗﯽ‬ ‫ﺑﺮﺧﯽ ﻧﻤﻮﻧﻪﻫﺎ‬ ‫ﻣﯿﺮאﺙ ﺣﺪﯾﺜﯽ אﻣﺎﻡ ﺣﺴﯿﻦ )ﻋﻠﯿﻪ אﻟﺴﻼﻡ(‬

‫אﻟﻒ( אﺩﻋﯿﻪ‬ ‫ﺏ( אﺣﺎﺩﯾﺚ אﺧﻼﻗﯽ‬ ‫ﺝ( אﺣﺎﺩﯾﺚ ﺣﻤﺎﺳﯽ‬ ‫ﺷﺎﮔﺮﺩאﻥ‬

‫ﺭאﻭﯾﺎﻥ אﺣﺎﺩﯾﺚ אﻣﺎﻡ ﺣﺴﻦ )ﻋﻠﯿﻪ אﻟﺴﻼﻡ(‬ ‫ﺭאﻭﯾﺎﻥ אﺣﺎﺩﯾﺚ אﻣﺎﻡ ﺣﺴﯿﻦ )ﻋﻠﯿﻪ אﻟﺴﻼﻡ(‬ ‫ﭘﺮﺳﺶ ﻭ ﭘﮋﻭﻫﺶ‬

‫ﺿﻤﯿﻤﮥ ﺁﻣﻮﺯﺷﯽ ﺷﻤﺎﺭۀ ‪١‬‬ ‫ﺿﻤﯿﻤﮥ ﺁﻣﻮﺯﺷﯽ ﺷﻤﺎﺭۀ ‪٢‬‬

‫‪2‬‬

‫אﻫﺪאﻑ ﺩﺭﺱ‬ ‫‪ 9‬ﺷﻨﺎﺧﺖ ﺩﻭﺭאﻥ אﻣﺎﻣﺖ אﻣﺎﻡ ﺣﺴﻦ ﻭ אﻣﺎﻡ ﺣﺴﯿﻦ )ﻋﻠﯿﻬﻤﺎ אﻟﺴﻼﻡ(‬ ‫‪ 9‬ﺁﺷﻨﺎﯾﯽ ﺑﺎ ﻣﺸﮑﻼﺕ ﺷﯿﻌﯿﺎﻥ ﺩﺭ אﯾﻦ ﺩﻭﺭﻩ‬ ‫‪ 9‬ﺁﺷﻨﺎﯾﯽ ﺑﺎ ﺷﯿﻮﻩﻫﺎی ﻧﺸﺮ ﺣﺪﯾﺚ ﺗﻮﺳﻂ ﺣﺴﻨﯿﻦ )ﻋﻠﯿﻬﻤﺎ אﻟﺴﻼﻡ( ﻭ ﻣﯿﺮאﺙ ﺣﺪﯾﺜﯽ אﯾﺸﺎﻥ‬

‫ﺩﺭﺁﻣﺪ‬ ‫ﺑﺮﺭﺳﯽ ﺣﻮאﺩﺙ ﺳﯿﺎﺳﯽ ﻭ אﺟﺘﻤﺎﻋﯽ ﺳﺎﻟﻬﺎی ﭘﺎﯾﺎﻧﯽ ﺣﮑﻮﻣﺖ אﻣﺎﻡ ﻋﻠﯽ )ﻋﻠﯿﻪ אﻟﺴﻼﻡ( ﺩﺭ ﺷﻨﺎﺧﺖ ﺩﻭﺭאﻥ אﻣﺎﻡ ﺣﺴﻦ ﻭ אﻣﺎﻡ‬ ‫ﺣﺴﯿﻦ )ﻋﻠﯿﻬﻤﺎ אﻟﺴﻼﻡ( ﺗﺄﺛﯿﺮ ﻓﺮאﻭאﻥ ﺩאﺭﺩ ﻭ ﻣﻈﻠﻮﻣﯿﺖ אﯾﻦ ﺩﻭ אﻣﺎﻡ ﻫﻤﺎﻡ ﺩﺭ ﺑﯿﻦ ﺗﻮﺩۀ ﻣﺮﺩﻡ ﺭא ﺑﻬﺘﺮ ﺗﺒﯿﯿﻦ ﻣﯽﮐﻨﺪ‪ .‬אﻣﺎﻡ ﻋﻠﯽ )ﻋﻠﯿﻪ‬ ‫אﻟﺴﻼﻡ( ﮐﻪ ﭘﺲ אﺯ ﻓﻮﺕ ﺧﻠﯿﻔﮥ ﺳﻮﻡ ﺑﺎ ﻫﺠﻮﻡ אﺣﺴﺎﺳﺎﺗﯽ ﻣﺮﺩﻡ ﺑﻪ ﺧﻼﻓﺖ ﻇﺎﻫﺮی ﺭﺳﯿﺪ‪ ،‬ﺑﺎ ﺟﺎﻣﻌﻪאی ﺭﻭﺑﻪﺭﻭ ﺑﻮﺩ ﮐﻪ ‪ ٢٥‬ﺳﺎﻝ אﺯ‬ ‫ﻓﺮﻫﻨﮓ ﻣﺤﻤﺪی ﻓﺎﺻﻠﻪ ﮔﺮﻓﺘﻪ ﺑﻮﺩ‪ .‬ﺻﺤﺎﺑﮥ ﻗﺪﯾﻤﯽ‪ ،‬ﺳﯿﺮۀ ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ )ﺻﻠﯽ אﷲ ﻋﻠﯿﻪ ﻭ ﺁﻟﻪ( ﺭא ﻓﺮאﻣﻮﺵ ﮐﺮﺩﻩ ﺑﻮﺩﻧﺪ ﻭ ﻧﺴﻞ ﺟﺪﯾﺪ‬ ‫ﻫﯿﭻﮔﻮﻧﻪ ﺁﺷﻨﺎﯾﯽ ﺑﺎ ﺳﻨﺖ ﻧﺒﻮی ﻧﺪאﺷﺖ‪.‬‬ ‫אﮔﺮﭼﻪ אﻣﺎﻡ ﻋﻠﯽ )ﻋﻠﯿﻪ אﻟﺴﻼﻡ( ﺗﻮאﻧﺴﺖ ﺑﺎ ﻫﻤﯿﻦ ﻣﺮﺩﻡ ﺳﺴﺖאﺭאﺩﻩ ﺳﻪ ﺟﻨﮓ ﺑﺰﺭگ ﻭ ﻣﻬﻢ ﺭא ﺳﺎﻣﺎﻥﺩﻫﯽ ﮐﻨﺪ‪ ،‬ﻭﻟﯽ ﺳﺎﻟﻬﺎی‬ ‫ﺁﺧﺮ ﻋﻤﺮ ﺭא ﺑﺎ ﻣﻈﻠﻮﻣﯿﺖ ﮔﺬﺭאﻧﺪ‪ .‬ﺧﻄﺒﻪﻫﺎی אﯾﺸﺎﻥ ﺩﺭ ﺫﻡ ﻣﺮﺩﻡ ﮐﻮﻓﻪ‪ ،‬ﮐﻪ ﺣﺘﯽ ﺗﺠﺎﻭﺯ ﺳﺮﺑﺎﺯאﻥ ﻣﻌﺎﻭﯾﻪ ﺑﻪ ﺣﺮﯾﻢ ﮐﻮﻓﻪ ﺭא ﻧﯿﺰ ﺑﺎ‬ ‫ﺑﯽﺗﻔﺎﻭﺗﯽ ﻧﻈﺎﺭﻩﮔﺮ ﺑﻮﺩﻧﺪ‪ ،‬ﺩﺭ ﻧﻬﺞ אﻟﺒﻼﻏﻪ ﻭ ﺩﯾﮕﺮ ﮐﺘﺐ ﺣﺪﯾﺜﯽ ﺁﻣﺪﻩ אﺳﺖ‪.‬‬ ‫אﻣﺎﻡ ﻋﻠﯽ )ﻋﻠﯿﻪ אﻟﺴﻼﻡ(‪ ،‬ﻣﺮﺩﻡ ﮐﻮﻓﻪ ﻭ ﺳﭙﺎﻫﯿﺎﻥ ﺧﻮﺩ ﺭא ﺑﺎ אﯾﻦ אﻭﺻﺎﻑ ﻣﻌﺮﻓﯽ ﻣﯽﮐﻨﻨﺪ‪:‬‬ ‫»ﮔﺮﻓﺘﺎﺭ ﮐﺴﺎﻧﯽ ﺷﺪﻩאﻡ ﮐﻪ ﭼﻮﻥ אﻣﺮ ﻣﯽﮐﻨﻢ ﻓﺮﻣﺎﻥ ﻧﻤﯽﺑﺮﻧﺪ ﻭ ﭼﻮﻥ ﻣﯽﺧﻮאﻧﻢ ﭘﺎﺳﺦ ﻧﻤﯽﺩﻫﻨﺪ ‪...‬؛ ﻓﺮﯾﺎﺩ ﺩאﺩﺧﻮאﻫﯽ ﺳﺮ‬ ‫‪١‬‬ ‫ﻣﯽﺩﻫﻢ ﻭ ﯾﺎﺭی ﻣﯽﺟﻮﯾﻢ؛ ﻧﻪ ﺳﺨﻨﻢ ﺭא ﻣﯽﺷﻨﻮﯾﺪ ﻭ ﻧﻪ ﻓﺮﻣﺎﻧﻢ ﺭא ﻣﯽﺑﺮﯾﺪ‪«.‬‬ ‫ﻭ ﺩﺭ ﮔﻔﺘﺎﺭی ﺩﯾﮕﺮ ﻣﯽﻓﺮﻣﺎﯾﻨﺪ‪:‬‬ ‫»ﺧﺪאﻭﻧﺪא‪ ،‬אﯾﻨﺎﻥ אﺯ ﻣﻦ ﺧﺴﺘﻪאﻧﺪ ﻭ ﻣﻦ אﺯ ﺁﻧﺎﻥ ﺧﺴﺘﻪ؛ אﯾﻨﺎﻥ אﺯ ﻣﻦ ﺑﻪ ﺳﺘﻮﻩאﻧﺪ ﻭ ﻣﻦ אﺯ ﺁﻧﺎﻥ ﺩﻝﺷﮑﺴﺘﻪ‪ ،‬ﭘﺲ ﺑﻬﺘﺮ אﺯ אﯾﻨﺎﻥ ﺑﺮ‬ ‫‪٢‬‬ ‫ﻣﻦ ﻋﻄﺎ ﮐﻦ ﻭ ﺑﻪ ﺟﺎی ﻣﻦ ﻣﻈﻬﺮی אﺯ ﺷﺮّ ﻭ ﻓﺴﺎﺩ ﺑﺮ אﯾﻨﺎﻥ ﺑﮕﻤﺎﺭ‪«.‬‬ ‫ﭘﺲ אﺯ ﺷﻬﺎﺩﺕ אﻣﺎﻡ ﻋﻠﯽ )ﻋﻠﯿﻪ אﻟﺴﻼﻡ( ﻣﺮﺩﻣﺎﻧﯽ אﯾﻦﭼﻨﯿﻦ ﻣﺘﺸﺘّﺖ ﻭ ﻧﺎﻓﺮﻣﺎﻥ ﺑﺎ אﻣﺎﻡ ﺣﺴﻦ )ﻋﻠﯿﻪ אﻟﺴﻼﻡ( ﺑﯿﻌﺖ ﮐﺮﺩﻧﺪ ﻭ‬ ‫ﻫﻤﺎﻧﻨﺪ ﭘﺪﺭ ﺑﺰﺭﮔﻮאﺭﺵ אﻭ ﺭא ﻧﯿﺰ ﺗﻨﻬﺎ ﮔﺬאﺭﺩﻩ ﻭ ﺑﻪ ﺳﻮی ﻣﻌﺎﻭﯾﻪ ﺭﻓﺘﻨﺪ‪ .‬ﺣﺘﯽ ﻓﺮﻣﺎﻧﺪۀ ﺳﭙﺎﻩ אﻣﺎﻡ ﺣﺴﻦ )ﻋﻠﯿﻪ אﻟﺴﻼﻡ( ﻧﯿﺰ ﺑﻪ ﻣﻌﺎﻭﯾﻪ‬ ‫ﭘﻨﺎﻫﻨﺪﻩ ﺷﺪ ﻭ ﺳﺮﺑﺎﺯאﻥ ﺳﺠﺎﺩﻩ אﺯ ﺯﯾﺮ ﭘﺎی אﻣﺎﻡ ﺣﺴﻦ )ﻋﻠﯿﻪ אﻟﺴﻼﻡ( ﮐﺸﯿﺪﻩ ﻭ אﻭ ﺭא ﺯﺧﻤﯽ ﮐﺮﺩﻧﺪ‪ .‬אﯾﻦ ﺣﻮאﺩﺙ ﻣﻨﺠﺮ ﺑﻪ ﺻﻠﺢ אﻣﺎﻡ‬ ‫ﺣﺴﻦ )ﻋﻠﯿﻪ אﻟﺴﻼﻡ( ﺑﺎ ﻣﻌﺎﻭﯾﻪ ﺷﺪ ﻭ ﭘﺲ אﺯ ﺁﻥ אﻣﺎﻡ )ﻋﻠﯿﻪ אﻟﺴﻼﻡ( ﺑﻪ ﻣﺪﯾﻨﻪ ﺑﺎﺯﮔﺸﺖ‪.‬‬ ‫ﺩﻭﺭאﻥ ﺩﻩﺳﺎﻟﮥ ﺯﻧﺪﮔﯽ אﻣﺎﻡ ﺣﺴﻦ )ﻋﻠﯿﻪ אﻟﺴﻼﻡ( ﭘﺲ אﺯ ﺷﻬﺎﺩﺕ אﻣﯿﺮאﻟﻤﺆﻣﻨﯿﻦ )ﻋﻠﯿﻪ אﻟﺴﻼﻡ( )‪ ٥٠‬ـ ‪ ٤١‬ﻫ‪ (.‬אﺯ ﺳﺨﺖﺗﺮﯾﻦ ﻭ‬ ‫ﺣﺰﻥאﻧﮕﯿﺰﺗﺮﯾﻦ ﺩﻭﺭאﻧﻬﺎ אﺳﺖ‪ .‬ﻣﻌﺎﻭﯾﻪ ﺑﻪ ﻗﺮאﺭﺩאﺩ ﺧﻮﺩ ﭘﺎﯾﺒﻨﺪ ﻧﺒﻮﺩ ﻭ ﺗﻌﺮﯾﺾ ﻭ ﺳﺐ אﻣﺎﻡ ﻋﻠﯽ )ﻋﻠﯿﻪ אﻟﺴﻼﻡ( ﺭא ﻓﺮﻭ ﻧﻤﯽﻧﻬﺎﺩ‪ ،‬ﺑﺮ‬ ‫ﺷﯿﻌﯿﺎﻥ ﺳﺨﺖ ﻣﯽﮔﺮﻓﺖ ﻭ ﺩﺳﺖ ﻭ ﺯﺑﺎﻥ ﺑﺪﮐﺎﺭאﻥ ﻭ ﺑﺪﮔﻮﯾﺎﻥ ﻋﻠﯿﻪ אﻫﻞﺑﯿﺖ )ﻋﻠﯿﻬﻢ אﻟﺴﻼﻡ( ﺭא ﺑﺎﺯ ﻣﯽﻧﻬﺎﺩ‪ .‬ﺷﯿﻌﯿﺎﻥ ﺳﺴﺖﻋﻨﺼﺮی‬

‫‪» .١‬ﻣُﻨِﯿﺖُ ﺑِﻤَﻦْ ﻻ ﯾُﻄﯿﻊُ ﺇﺫא ﺃَﻣَﺮْﺕُ ﻭ ﻻ ﯾُﺠﯿﺐُ ﺇﺫא ﺩَﻋَﻮْﺕُ ‪ ،...‬ﺃﻗﻮﻡُ ﻓﯿﮑﻢ ﻣُﺴْﺘَﺼْﺮِﺧﺎً ﻭ ﺃُﻧﺎﺩﯾﮑﻢ ﻣُﺘَﻐﻮﱢﺛﺎً ﻓـَﻼ ﺗَﺴْﻤَﻌﻮﻥَ ﻟـﯽ ﻗَـﻮْﻻً ﻭ ﻻ ﺗُﻄﯿﻌـﻮﻥَ ﻟـﯽ ﺃﻣْـﺮאً‪«.‬؛‬ ‫אﻟﺸﺮﯾﻒ אﻟﺮﺿﯽ ﻣﺤﻤﺪ ﺑﻦ אﻟﺤﺴﯿﻦ ﺑﻦ ﻣﻮﺳﯽ אﻟﻤﻮﺳﻮی‪ ،‬ﻧﻬﺞ אﻟﺒﻼﻏﻪ‪ ،‬ﺗﺤﻘﯿﻖ ﺳﯿﺪ ﮐﺎﻇﻢ ﻣﺤﻤﺪی ﻭ ﻣﺤﻤﺪ ﺩﺷﺘﯽ‪ ،‬אﻧﺘﺸﺎﺭאﺕ אﻹﻣﺎﻡ ﻋﻠﯽ ﻋﻠﯿـﻪ אﻟـﺴﻼﻡ‪،‬‬ ‫ﻗﻢ‪ ١٣٦٩ ,‬ﻫ‪ ،‬ﭼﺎپ ﺩﻭﻡ‪ ،‬ﺧﻄﺒﮥ ‪.٣٩‬‬ ‫‪» .٢‬אﻟﻠّﻬُﻢﱠ ﺇﻧّﯽ ﻗِﺪْ ﻣَﻠَﻠْﺘُﻬُﻢْ ﻭ ﻣَﻠّﻮﻧﯽ ﻭ ﺳَﺌِﻤْﺘُﻬُﻢْ ﻭ ﺳَﺌِﻤﻮﻧﯽ ﻓَﺄَﺑْﺪِﻟْﻨﯽ ﺑِﻬِﻢْ ﺧﯿﺮאً ﻣِﻨْﻬُﻢْ ﻭ ﺃَﺑْﺪِﻟْﻬُﻢْ ﺑﯽ ﺷَﺮّאً ﻣِﻨّﯽ‪«.‬؛ ﻫﻤﺎﻥ‪ ،‬ﺧﻄﺒﮥ ‪.٢٥‬‬ ‫‪3‬‬

‫ﮐﻪ ﻣﻮﻗﻌﯿﺖ ﻭ ﻣﺼﻠﺤﺖ ﺭא ﺗﺸﺨﯿﺺ ﻧﻤﯽﺩאﺩﻧﺪ ﻧﯿﺰ ﺑﺮ אﻣﺎﻡ ﺧﺮﺩﻩ ﻣﯽﮔﺮﻓﺘﻨﺪ ﻭ אﻭ ﺭא ﺳﺎﺯﺵﮐﺎﺭ ﻣﯽﺧﻮאﻧﺪﻧﺪ‪ ،‬ﺗﺎ ﺟﺎﯾﯽ ﮐﻪ ﺣﺘﯽ ﺩﺭ‬ ‫‪٣‬‬ ‫ﻣﻮאﺟﻬﮥ ﻣﺴﺘﻘﯿﻢ ﺑﺎ אﯾﺸﺎﻥ ﻋﻨﻮאﻥ ﻣﺬﻝّ אﻟﻤﺆﻣﻨﯿﻦ ﺭא ﺑﻪ ﮐﺎﺭ ﻣﯽﺑﺮﺩﻧﺪ‪.‬‬ ‫ﺳﺮאﻧﺠﺎﻡ אﻣﺎﻡ ﺣﺴﻦ )ﻋﻠﯿﻪ אﻟﺴﻼﻡ( ﺩﺭ ﺳﺎﻝ ‪ ٥٠‬ﻫﺠﺮی ﺑﻪ ﺷﻬﺎﺩﺕ ﺭﺳﯿﺪ ﻭ אﻣﺎﻡ ﺣﺴﯿﻦ )ﻋﻠﯿﻪ אﻟﺴﻼﻡ( ﻣﻨﺼﺐ אﻣﺎﻣﺖ ﺭא‬ ‫ﻋﻬﺪﻩﺩאﺭ ﮔﺸﺖ‪ .‬ﺩﻩ ﺳﺎﻝ אﻭﻝ אﻣﺎﻣﺖ אﯾﺸﺎﻥ ﻧﯿﺰ ﺑﺎ ﺣﮑﻮﻣﺖ ﻣﻌﺎﻭﯾﻪ ﻣﻌﺎﺻﺮ ﺑﻮﺩ ﻭ ﺗﻤﺎﻣﯽ ﺗﺰﻭﯾﺮﻫﺎ‪ ،‬ﺳﯿﺎﺳﺘﻬﺎ ﻭ ﺭאﻫﮑﺎﺭﻫﺎﯾﯽ ﮐﻪ‬ ‫ﺣﮑﻮﻣﺖ ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ אﻣﺎﻡ ﺣﺴﻦ )ﻋﻠﯿﻪ אﻟﺴﻼﻡ( ﺩﺭ ﭘﯿﺶ ﮔﺮﻓﺘﻪ ﺑﻮﺩ ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ ﺳﯿﺪאﻟﺸّﻬﺪא )ﻋﻠﯿﻪ אﻟﺴﻼﻡ( ﻧﯿﺰ ﺩﺭ ﭘﯿﺶ ﮔﺮﻓﺖ‪.‬‬

‫אﻭﺿﺎﻉ ﺳﯿﺎﺳﯽ ﻭ אﺟﺘﻤﺎﻋﯽ ﺯﻣﺎﻧﻪ‬ ‫ﻣﻬﺠﻮﺭﯾﺖ ﺳﯿﺎﺳﯽ ـ ﻓﺮﻫﻨﮕﯽ אﻣﺎﻣﺎﻥ‬ ‫ﻣﺮﺩﻡ ﺩﺭ ﺯﻣﺎﻥ אﻣﺎﻡ ﺣﺴﻦ ﻭ אﻣﺎﻡ ﺣﺴﯿﻦ )ﻋﻠﯿﻬﻤﺎ אﻟﺴﻼﻡ( ﺗﺎﺑﻊ ﻓﺮﻫﻨﮓ ﺣﮑﻮﻣﺘﯽ ﺑﻮﺩﻧﺪ ﻭ ﺑﺪﯾﻦ ﺟﻬﺖ ﺣﺘﯽ ﺳﺆאﻻﺕ ﻓﻘﻬﯽ ﻭ‬ ‫ﺣﺪﯾﺜﯽ ﺧﻮﺩ ﺭא אﺯ אﻣﺜﺎﻝ ﻋﺒﺪאﷲ ﺑﻦ ﻋﻤﺮ‪ ،‬ﻋﺒﺪאﷲ ﺑﻦ ﻋﻤﺮﻭ ﺑﻦ ﻋﺎﺹ‪ ،‬אﺑﻮﻫﺮﯾﺮﻩ ﻭ ﻋﺎﯾﺸﻪ ﻣﯽﭘﺮﺳﯿﺪﻧﺪ ﻭ אﺯ אﻫﻞﺑﯿﺖ ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ )ﺻﻠﯽ אﷲ‬ ‫ﻋﻠﯿﻪ ﻭ ﺁﻟﻪ( ﺩﻭﺭی ﻣﯽﮔﺰﯾﺪﻧﺪ‪.‬‬ ‫ﺗﺒﻠﯿﻐﺎﺕ ﻣﻐﺮﺿﺎﻧﮥ ﻣﻌﺎﻭﯾﻪ‪ ،‬ﺗﻮﻃﺌﻪﻫﺎی ﺑﺎﻧﺪ ﺑﻨﯽאﻣﯿﻪ ﻭ ﻋﺪﻡ אﻗﺒﺎﻝ ﻋﻤﻮﻡ ﻣﺮﺩﻡ ﺑﻪ אﻣﺎﻡ ﺣﺴﻦ ﻭ אﻣﺎﻡ ﺣﺴﯿﻦ )ﻋﻠﯿﻬﻤﺎ אﻟﺴﻼﻡ(‬ ‫ﻣﻮﺟﺐ ﺁﻥ ﺷﺪ ﮐﻪ אﺣﺎﺩﯾﺚ ﺑﻪ ﺟﺎ ﻣﺎﻧﺪﻩ אﺯ ﺁﻥ ﺩﻭ אﻣﺎﻡ ﻫﻤﺎﻡ ﻧﺴﺒﺘﺎً ﻣﺤﺪﻭﺩ ﺟﻠﻮﻩ ﮐﻨﺪ‪.‬‬ ‫ﺟﻮאﻣﻊ ﺣﺪﯾﺜﯽ אﻫﻞ ﺳﻨﺖ ﺣﺘﯽ ﺑﻪ ﻋﺪﺩ אﻧﮕﺸﺘﺎﻥ ﺩﺳﺖ ﻧﯿﺰ אﺯ אﻣﺎﻡ ﺣﺴﻦ ﯾﺎ אﻣﺎﻡ ﺣﺴﯿﻦ )ﻋﻠﯿﻬﻤﺎ אﻟﺴﻼﻡ( ﺭﻭאﯾﺖ ﻧﻘﻞ‬ ‫ﻧﮑﺮﺩﻩאﻧﺪ‪) ٤.‬ﻣﻘﺼﻮﺩ ﺭﻭאﯾﺎﺗﯽ אﺳﺖ ﮐﻪ אﯾﻦ ﺑﺰﺭﮔﻮאﺭאﻥ אﺯ ﺟﺪ ﻣﮑﺮّﻡ ﺧﻮﺩ ﺣﻀﺮﺕ ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ אﮐﺮﻡ )ﺻﻠﯽ אﷲ ﻋﻠﯿﻪ ﻭ ﺁﻟﻪ( ﻧﻘﻞ ﮐﺮﺩﻩאﻧﺪ‪(.‬‬

‫ﺭﻋﺐ ﻭ ﻭﺣﺸﺖ ﺷﯿﻌﯿﺎﻥ‬ ‫ﮔﺬﺷﺘﻪ אﺯ ﺗﻮﻃﺌﻪﻫﺎی אﻣﻮﯾﺎﻥ ﻭ ﺗﻮﺩۀ ﻣﺮﺩﻡِ ﺗﺤﺖ ﺗﺄﺛﯿﺮ ﺁﻧﺎﻥ‪ ،‬ﮐﻢﮐﺎﺭی ﺷﺪﯾﺪ ﺷﯿﻌﯿﺎﻥ ﺩﺭ אﺧﺬ ﻋﻠﻢ אﺯ אﻣﺎﻣﺎﻥ ﻧﯿﺰ ﺩﺭﺧﻮﺭ ﺗﻮﺟﻪ‬ ‫אﺳﺖ‪ .‬אﯾﻦ ﮐﻢﮐﺎﺭی ﺑﻪ ﻭאﺳﻄﮥ ﻭﺟﻮﺩ ﺟﻮّ ﺭﻋﺐ‪ ،‬ﻭﺣﺸﺖ ﻭ ﺧﻔﻘﺎﻥ ﺯﻣﺎﻥ ﻣﻌﺎﻭﯾﻪ אﺳﺖ ﮐﻪ ﮐﺴﯽ ﺭא ﺟﺮﺋﺖ ﺣﻀﻮﺭ ﻭ ﺳﺆאﻝ אﺯ ﺁﻥ ﺩﻭ‬ ‫אﻣﺎﻡ ﺑﺰﺭﮔﻮאﺭ ﻧﺒﻮﺩﻩ אﺳﺖ‪ .‬אﻟﺒﺘﻪ ﯾﮑﯽ אﺯ ﺩﻻﯾﻞ ﻣﺮאﺟﻌﺎﺕ אﻧﺪک ﺷﯿﻌﯿﺎﻥ ﺩﺭ אﯾﻦ ﻋﺼﺮ ﺩﻭﺭی ﺭאﻩ ﺁﻧﺎﻥ ﺗﺎ ﻣﺪﯾﻨﻪ ﺑﻮﺩﻩ אﺳﺖ؛ ﭼﺮאﮐﻪ אﻣﺎﻡ‬ ‫)ﻋﻠﯿﻪ אﻟﺴﻼﻡ( ﺩﺭ ﻣﺪﯾﻨﻪ ﺣﻀﻮﺭ ﺩאﺷﺘﻨﺪ ﻭ ﻣﺤﻞ אﻗﺎﻣﺖ אﮐﺜﺮ ﺷﯿﻌﯿﺎﻥ ﺩﺭ ﮐﻮﻓﻪ ﻭ ﯾﻤﻦ ﺑﻮﺩ‪.‬‬

‫ﻭﯾﮋﮔﯽ ﺣﺪﯾﺚ ﺩﺭ אﯾﻦ ﺩﻭﺭאﻥ‬ ‫ﻣﻬﻢﺗﺮﯾﻦ ﻭﯾﮋﮔﯽ ﺣﺪﯾﺚ ﺩﺭ ﺩﻭﺭאﻥ ﺑﯿﺴﺖﺳﺎﻟﮥ אﻣﺎﻣﺖ אﻣﺎﻡ ﺩﻭﻡ ﻭ ﺳﻮﻡ‪ ،‬ﻣﺤﺪﻭﺩ ﻭ ﻣﻌﺪﻭﺩ ﺑﻮﺩﻥ ﺣﺪﯾﺚ אﺳﺖ‪ .‬ﺑﻪ ﻋﻨﻮאﻥ ﻣﺜﺎﻝ‪،‬‬ ‫ﻣﺠﻤﻮﻉ אﺣﺎﺩﯾﺜﯽ ﮐﻪ אﺯ אﻣﺎﻡ ﺣﺴﯿﻦ )ﻋﻠﯿﻪ אﻟﺴﻼﻡ( ﺩﺭ ﺗﻤﺎﻣﯽ ﮐﺘﺐ ﺗﺎﺭﯾﺨﯽ‪ ،‬אﺩﺑﯽ‪ ،‬ﺣﺪﯾﺜﯽ‪ ،‬ﺗﻔﺴﯿﺮی‪ ،‬אﺟﺘﻤﺎﻋﯽ ﻭ אﺩﻋﯿﮥ ﻗﺒﻞ אﺯ‬ ‫‪٥‬‬ ‫ﻧﻬﻀﺖ ﻋﺎﺷﻮﺭא ﺩﺭ ﺩﺳﺖ אﺳﺖ אﺯ ‪ ٢٥٠‬ﺳﺨﻦ ﮐﻤﺘﺮ אﺳﺖ‪.‬‬

‫‪ .٣‬אﺑﻮﺟﻌﻔﺮ ﻣﺤﻤﺪ ﺑﻦ אﻟﺤﺴﻦ ﻣﻌﺮﻭﻑ ﺑﻪ ﺷﯿﺦ ﻃﻮﺳﯽ‪ ،‬אﺧﺘﯿﺎﺭ ﻣﻌﺮﻓﺔ אﻟﺮﺟﺎﻝ )ﺭﺟﺎﻝ אﻟﮑﺸّﯽ(‪ ،‬ﺗﺤﻘﯿﻖ אﻟﺴﯿﺪ ﻣﻬﺪی אﻟﺮﺟﺎﺋﯽ‪ ،‬ﻣﺆﺳﺴﺔ ﺁﻝ אﻟﺒﯿﺖ‪ ،‬ﻗﻢ‪١٤٠٤ ,‬‬ ‫ﻫ‪ ،‬ﺝ ‪ ،١‬ﺹ ‪.٣٢٨‬‬ ‫‪ .٤‬ﺻﺤﯿﺢ ﺑﺨﺎﺭی ﻭ ﺻﺤﯿﺢ ﻣﺴﻠﻢ )ﻣﻬﻢﺗﺮﯾﻦ ﮐﺘﺎﺑﻬﺎی ﺣﺪﯾﺜﯽ אﻫﻞ ﺳﻨﺖ( ﺣﺪﯾﺜﯽ אﺯ ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ )ﺻﻠﯽ אﷲ ﻋﻠﯿﻪ ﻭ ﺁﻟﻪ( ﺭא ﺑﻪ ﻧﻘﻞ אﺯ אﯾﻦ ﺑﺰﺭﮔﻮאﺭאﻥ ﻧﯿﺎﻭﺭﺩﻩאﻧﺪ؛‬ ‫ﯾﻌﻨﯽ ﺣﺘﯽ ﺑﻪ ﻋﻨﻮאﻥ ﺭאﻭی אﺣﺎﺩﯾﺚ ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ )ﺻﻠﯽ אﷲ ﻋﻠﯿﻪ ﻭ ﺁﻟﻪ( ﻧﯿﺰ ﺑﺎ ﺁﻧﺎﻥ ﻣﻮאﺟﻪ ﻧﺸﺪﻩאﻧﺪ‪.‬‬ ‫‪ .٥‬ﺭ‪.‬ک‪ :‬ﻣﻮﺳﻮﻋﺔ ﮐﻠﻤﺎﺕ אﻹﻣﺎﻡ אﻟﺤﺴﯿﻦ ﻋﻠﯿﻪ אﻟﺴﻼﻡ‪ ،‬ﭘﮋﻭﻫﺸﮑﺪۀ ﺑﺎﻗﺮאﻟﻌﻠﻮﻡ‪ ،‬ﺩאﺭ אﻟﻤﻌﺮﻭﻑ‪ ،‬ﻗـﻢ‪ ١٤١٥ ,‬ﻫ؛ ﻋﺰﯾـﺰאﷲ ﻋﻄـﺎﺭﺩی‪ ،‬ﻣـﺴﻨﺪ אﻹﻣـﺎﻡ אﻟـﺸﻬﯿﺪ‬ ‫אﺑﯽﻋﺒﺪאﷲ אﻟﺤﺴﯿﻦ )ﻋﻠﯿﻪ אﻟﺴﻼﻡ(‪ ,‬ﻋﻄﺎﺭﺩ‪ ,‬ﺗﻬﺮאﻥ‪.١٣٧٦ ,‬‬ ‫‪4‬‬

‫אﻟﺒﺘﻪ אﺯ ﺳﺎﻝ ‪ ٦٠‬ﻫﺠﺮی‪ ،‬ﭘﺲ אﺯ ﻣﺮگ ﻣﻌﺎﻭﯾﻪ ﮐﻪ ﻗﯿﺎﻡ אﻣﺎﻡ ﺣﺴﯿﻦ )ﻋﻠﯿﻪ אﻟﺴﻼﻡ( ﺁﻏﺎﺯ ﻣﯽﮔﺮﺩﺩ ﻭ ﭘﺲ אﺯ ‪ ٦‬ﻣﺎﻩ אﻣﺎﻡ ﺣﺴﯿﻦ‬ ‫)ﻋﻠﯿﻪ אﻟﺴﻼﻡ( ﺑﻪ ﺷﻬﺎﺩﺕ ﻣﯽﺭﺳﻨﺪ אﺣﺎﺩﯾﺚ ﻭ ﮔﺰאﺭﺷﻬﺎی ﻧﺴﺒﺘﺎً ﺧﻮﺑﯽ ﺩﺭ ﮐﺘﺎﺑﻬﺎی ﺣﺪﯾﺜﯽ ﻭ ﺗﺎﺭﯾﺨﯽ ﻭﺟﻮﺩ ﺩאﺭﺩ‪.‬‬ ‫ﮔﻔﺘﻨﯽ אﺳﺖ ﮐﻪ אﺣﺎﺩﯾﺚ ﻧﻘﻞﺷﺪﻩ אﺯ אﻣﺎﻡ ﺣﺴﻦ )ﻋﻠﯿﻪ אﻟﺴﻼﻡ( ﻧﯿﺰ אﺯ ﺟﻬﺖ ﮐﻤﯿﺖ ﭼﻨﺪאﻥ ﺑﺎ אﺣﺎﺩﯾﺚ אﻣﺎﻡ ﺣﺴﯿﻦ )ﻋﻠﯿﻪ‬ ‫אﻟﺴﻼﻡ( ﺗﻔﺎﻭﺕ ﻧﺪאﺭﺩ‪.‬‬

‫ﺷﯿﻮﻩﻫﺎی ﻧﺸﺮ ﺣﺪﯾﺚ‬ ‫ﭼﻨﺎﻥﮐﻪ ﺩﺭ ﺁﻏﺎﺯﯾﻦ ﺁﻣﺪ ﺭﻭﯾﮑﺮﺩ ﻣﺮﺩﻡ ﺑﻪ אﺋﻤﻪ )ﻋﻠﯿﻬﻢ אﻟﺴﻼﻡ( ﺩﺭ אﯾﻦ ﻋﺼﺮ ﭼﻨﺪאﻥ ﭼﺸﻢﮔﯿﺮ ﮔﺰאﺭﺵ ﻧﺸﺪﻩ אﺳﺖ‪ ،‬ﻭﻟﯽ ﺩﺭ‬ ‫ﺑﺮﺭﺳﯽ ﻫﻤﯿﻦ ﻣﺮאﺟﻌﺎﺕ ﻣﻌﺪﻭﺩ ﺑﺎ ﮔﻮﻧﻪﻫﺎی ﻣﺨﺘﻠﻒ ﻧﺸﺮ ﺣﺪﯾﺚ ﺩﺭ אﯾﻦ ﺯﻣﺎﻥ ﻣﻮאﺟﻪ ﻣﯽﺷﻮﯾﻢ‪:‬‬ ‫אﻟﻒ( ﻣﻮﻋﻈﻪ‬ ‫ﺑﺨﺶ ﺯﯾﺎﺩی אﺯ אﺣﺎﺩﯾﺚ ﺑﺮﺟﺎیﻣﺎﻧﺪﻩ אﺯ אﯾﻦ ﺩﻭ אﻣﺎﻡ ﺑﺰﺭﮔﻮאﺭ ﺑﻪ ﺻﻮﺭﺕ ﻣﻮﻋﻈﻪﻫﺎی ﺷﺨﺼﯽ ﺑﻮﺩﻩ אﺳﺖ‪ .‬ﭼﻨﺎﻥﮐﻪ ﻣﯽﺩאﻧﯿﺪ‬ ‫ﺩﺭ אﯾﻦ ﺯﻣﺎﻥ ﺑﻨﺎی ﺣﮑﻮﻣﺖ ﺑﺮ ﻃﺮﺩ ﻭ ﮐﻨﺎﺭ ﻧﻬﺎﺩﻥ אﻫﻞﺑﯿﺖ )ﻋﻠﯿﻬﻢ אﻟﺴﻼﻡ( ﺷﺪﺕ ﮔﺮﻓﺘﻪ ﺑﻮﺩ ﻭ אﻫﻞﺑﯿﺖ )ﻋﻠﯿﻬﻢ אﻟﺴﻼﻡ( ﻧﯿﺰ ﺑﻪ‬ ‫ﺩﻻﯾﻞ ﻣﺨﺘﻠﻒ‪ ،‬ﺧﺎﻧﻪﻧﺸﯿﻨﯽ‪ ،‬ﮔﻮﺷﻪﮔﯿﺮی ﻭ ﻋﺪﻡ ﻣﻌﺎﺭﺿﻪ ﺑﺎ ﺣﮑﻮﻣﺖ ﺭא ﺩﺭ ﭘﯿﺶ ﮔﺮﻓﺘﻪ ﺑﻮﺩﻧﺪ؛ ﺑﻨﺎﺑﺮאﯾﻦ ﻣﺮאﺟﻌﺎﺕ אﻓﺮאﺩ ﺑﻪ אﯾﺸﺎﻥ ﺑﻪ‬ ‫ﺻﻮﺭﺕ ﺧﺼﻮﺻﯽ אﻧﺠﺎﻡ ﻣﯽﮔﺮﻓﺖ ﻭ ﺳﺨﻨﺎﻥ אﺋﻤﻪ )ﻋﻠﯿﻬﻢ אﻟﺴﻼﻡ( ﻧﯿﺰ ﻣﻮﻋﻈﻪ ﻭ ﺗﻮﺻﯿﻪﻫﺎی ﺷﺨﺼﯽ ﺑﻮﺩ‪.‬‬ ‫ﺏ( אﺣﺘﺠﺎﺝ‬ ‫ﮔﻮﻧﮥ ﺩﯾﮕﺮی אﺯ אﺣﺎﺩﯾﺚ ﻣﻨﻘﻮﻝ אﺯ ﻧﺎﺣﯿﮥ ﻣﻘﺪﺱ ﺣﺴﻨﯿﻦ )ﻋﻠﯿﻬﻤﺎ אﻟﺴﻼﻡ( אﺣﺘﺠﺎﺟﺎﺗﯽ אﺳﺖ ﮐﻪ אﻓﺮאﺩ ﻣﺨﺎﻟﻒ ﺑﺎ אﯾﺸﺎﻥ ﺗﺮﺗﯿﺐ‬ ‫ﺩאﺩﻩאﻧﺪ‪ .‬אﮔﺮﭼﻪ אﺣﺘﺠﺎﺟﺎﺕ אﻣﺎﻡ ﺣﺴﻦ )ﻋﻠﯿﻪ אﻟﺴﻼﻡ( ﺑﯿﺶ אﺯ אﻣﺎﻡ ﺣﺴﯿﻦ )ﻋﻠﯿﻪ אﻟﺴﻼﻡ( ﮔﺰאﺭﺵ ﺷﺪﻩ‪ ،‬ﻭﻟﯽ ﺗﺎﺭﯾﺦ‪ ،‬אﺣﺘﺠﺎﺟﺎﺕ‬ ‫ﻣﺨﺘﻠﻔﯽ ﺭא אﺯ ﻫﺮ ﺩﻭ אﻣﺎﻡ ﺛﺒﺖ ﮐﺮﺩﻩ אﺳﺖ‪ .‬ﻣﻌﻤﻮﻻً אﯾﻦ אﺣﺘﺠﺎﺟﺎﺕ ﺑﺎ ﻣﻌﺎﻭﯾﻪ ﻭ אﺗﺒﺎﻉ אﻭ אﺳﺖ‪ .‬אﯾﻨﺎﻥ ﻣﻐﺮﻭﺭ אﺯ ﭘﯿﺮﻭﺯی ﻭ ﻏﺼﺐ‬ ‫ﺣﮑﻮﻣﺖ ﺳﻌﯽ ﺩﺭ ﻃﻌﻨﻪ ﺯﺩﻥ ﺑﺮ אﻣﺎﻡ ﻋﻠﯽ )ﻋﻠﯿﻪ אﻟﺴﻼﻡ( ﻭ אﻫﻞﺑﯿﺖ )ﻋﻠﯿﻬﻢ אﻟﺴﻼﻡ( ﺩאﺷﺘﻨﺪ ﻭ אﻣﺎﻡ ﺣﺴﻦ ﻭ אﻣﺎﻡ ﺣﺴﯿﻦ )ﻋﻠﯿﻬﻤﺎ‬ ‫אﻟﺴﻼﻡ(‪ ،‬ﺑﻪ ﻋﻨﻮאﻥ ﺑﺰﺭﮔﺎﻥ ﺑﻨﯽﻫﺎﺷﻢ‪ ،‬ﻃﯽ ﻣﻮאﺟﻬﻪ‪ ،‬ﻣﺒﺎﺣﺜﻪ ﻭ ﻣﺠﺎﺩﻟﻪ ﺁﻧﺎﻥ ﺭא ﺳﺮﮐﻮﺏ ﻭ ﻣﻨﮑﻮﺏ ﻣﯽﺳﺎﺧﺘﻨﺪ‪.‬‬ ‫ﺑﻪ ﻫﺮ ﺗﻘﺪﯾﺮ אﺣﺘﺠﺎﺝ ﺧﻮﺩ ﺷﯿﻮﻩאی ﺷﺪﻩ ﺑﻮﺩ ﺗﺎ אﺣﺎﺩﯾﺚ אﯾﺸﺎﻥ ﺩﺭ ﺟﺎﻣﻌﻪ ﮔﺴﺘﺮﺵ ﭘﯿﺪא ﮐﻨﺪ‪ .‬ﺑﺮﺧﯽ אﺯ אﯾﻦ ﻣﺘﻮﻥ ﺩﺭ ﮐﺘﺎﺏ‬ ‫אﺣﺘﺠﺎﺝ ﻃﺒﺮﺳﯽ ﺁﻣﺪﻩ אﺳﺖ‪.‬‬ ‫ﻧﮑﺘﻪ‪ :‬ﺑﺎ ﮔﺰאﺭﺷﻬﺎﯾﯽ ﮐﻪ אﺯ ﺻﻠﺢ אﻣﺎﻡ ﺣﺴﻦ )ﻋﻠﯿﻪ אﻟﺴﻼﻡ( ﻭ ﺣﺘﯽ אﺣﺘﺠﺎﺟﺎﺕ ﻣﻨﻘﻮﻝ אﺯ אﯾﺸﺎﻥ ﺭﺳﯿﺪﻩ אﺳﺖ ﺑﺎﯾﺪ ﺑﺎ ﺩﻗﺖ ﻭ‬ ‫ﺗﺄﻣﻞ ﺑﯿﺸﺘﺮی ﺑﺮﺧﻮﺭﺩ ﺷﻮﺩ؛ ﭼﺮאﮐﻪ ﺑﺮﺧﯽ אﺯ ﻣﺘﻮﻥ ﺩﺭ אﯾﻦ ﺩﻭ ﻣﻮﺿﻮﻉ ﻣﻮﻫﻦ ﺑﻮﺩﻩ ﻭ ﻣﺘﻨﺎﺳﺐ ﺑﺎ ﺷﺌﻮﻥ אﻣﺎﻣﺖ ﻧﯿﺴﺖ‪ .‬ﺑﺴﯿﺎﺭ ﻣﺤﺘﻤﻞ‬ ‫אﺳﺖ ﮐﻪ ﺑﺎﻧﺪ ﻣﻌﺎﻭﯾﻪ‪ ،‬ﮐﻪ ﺳﻌﯽ ﺩﺭ ﺑﯽאﻋﺘﺒﺎﺭ ﮐﺮﺩﻥ אﻣﺎﻡ ﺣﺴﻦ )ﻋﻠﯿﻪ אﻟﺴﻼﻡ( ﺩאﺷﺘﻪאﻧﺪ‪ ،‬ﺩﺭ ﺟﻌﻞ אﯾﻦ ﻣﺘﻮﻥ ﺩﺳﺖ ﺩאﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﻨﺪ‪.‬‬ ‫ﭼﻨﺎﻥﮐﻪ ﻫﺮ אﺯ ﭼﻨﺪی ﻋﻠﯿﻪ אﻣﺎﻡ ﺣﺴﻦ )ﻋﻠﯿﻪ אﻟﺴﻼﻡ( ﺑﻪ ﺷﺎﯾﻌﻪﺳﺎﺯی ﭘﺮﺩאﺧﺘﻪ ﻭ ﺳﻌﯽ ﻣﯽﮐﺮﺩﻧﺪ ﺗﺎ ﺑﺎ ﺷﺎﯾﻌﺎﺕ ﺑﯽ ﭘﺎﯾﻪ ﻭ אﺳﺎﺱ ﻣﺮﺩﻡ‬ ‫ﺭא אﺯ אﯾﺸﺎﻥ ﻭ אﯾﻦ ﺧﺎﻧﺪאﻥ ﺩﻭﺭ ﺳﺎﺯﻧﺪ‪ .‬אﺯ ﺟﻤﻠﻪ ﺟﻔﺎﻫﺎی ﻓﺎﺣﺸﯽ ﮐﻪ ﺩﺭ ﺣﻖ אﻣﺎﻡ ﺣﺴﻦ )ﻋﻠﯿﻪ אﻟﺴﻼﻡ( ﺭﻭא ﺩאﺷﺘﻪ ﺷﺪﻩ ﻭ ﺩﺭ ﮐﺘﺐ‬ ‫‪٦‬‬ ‫ﺗﺎﺭﯾﺨﯽ ﻭ ﺣﺪﯾﺜﯽ ﻧﯿﺰ ﺁﻣﺪﻩ אﺳﺖ ﺷﺎﯾﻌﮥ ﻫﻤﺴﺮﮔﯿﺮی ﺑﺴﯿﺎﺭ ﻭ ﻃﻼﻕ ﺩאﺩﻥ ﺁﻧﻬﺎ ﺗﻮﺳﻂ אﻣﺎﻡ ﺣﺴﻦ )ﻋﻠﯿﻪ אﻟﺴﻼﻡ( אﺳﺖ‪.‬‬ ‫ﮔﻔﺘﻨﯽ אﺳﺖ ﮐﻪ ﺣﺪﯾﺚﺳﺎﺯی ﻋﻠﯿﻪ ﻣﻌﺼﻮﻣﺎﻥ אﺯ ﺯﻣﺎﻥ ﻣﻌﺎﻭﯾﻪ ﺁﻏﺎﺯ ﮔﺸﺖ‪ .‬ﭼﻨﺎﻥﮐﻪ אﺑﻦאﺑﯽאﻟﺤﺪﯾﺪ אﺯ אﺑﻮﺟﻌﻔﺮ אِﺳﮑﺎﻓﯽ ﻧﻘﻞ‬ ‫ﻣﯽﮐﻨﺪ ﻣﻌﺎﻭﯾﻪ ﮔﺮﻭﻫﯽ אﺯ ﺻﺤﺎﺑﻪ ﻭ ﺗﺎﺑﻌﯿﻦ ﺭא ﻣﻌﯿّﻦ ﻧﻤﻮﺩ ﺗﺎ ﺁﻧﻬﺎ ﺭﻭאﯾﺎﺕ ﺯﺷﺖ ﻭ ﻧﺎﭘﺴﻨﺪی ﺭא ﻋﻠﯿﻪ אﻣﺎﻡ ﻋﻠﯽ )ﻋﻠﯿﻪ אﻟﺴﻼﻡ( ﺑﺴﺎﺯﻧﺪ ﻭ‬ ‫ﺁﻥ ﺭא ﺩﺭ ﺑﯿﻦ ﻣﺮﺩﻡ ﺷﺎﯾﻊ ﻧﻤﺎﯾﻨﺪ ﺗﺎ ﺯﻣﯿﻨﮥ ﻃﻌﻦ ﺧﺎﻧﺪאﻥ אﻣﺎﻡ ﻋﻠﯽ )ﻋﻠﯿﻪ אﻟﺴﻼﻡ( ﻓﺮאﻫﻢ ﺁﯾﺪ‪ .‬אﺳﮑﺎﻓﯽ ﻣﯽﮔﻮﯾﺪ‪» :‬אﺑﻮﻫﺮﯾﺮﻩ‪،‬‬ ‫‪٧‬‬ ‫ﻋﻤﺮﻭﻋﺎﺹ ﻭ ﻣُﻐَﯿﺮِﺓ ﺑﻦ ﺷﻌﺒﻪ אﺯ ﺻﺤﺎﺑﻪ ﻭ ﻋُﺮﻭَﺓ ﺑﻦ ﺯُﺑَﯿﺮ אﺯ ﺗﺎﺑﻌﯿﻦ ﺑﻪ ﺳﺎﺧﺘﻦ ﺣﺪﯾﺚ ﻋﻠﯿﻪ אﻣﺎﻡ ﻋﻠﯽ )ﻋﻠﯿﻪ אﻟﺴﻼﻡ( ﻣﺸﻐﻮﻝ ﺷﺪﻧﺪ«‪.‬‬

‫‪ .٦‬ﺑﺮאی ﺗﻮﺿﯿﺤﺎﺕ ﺑﯿﺸﺘﺮ ﺑﻪ ﺿﻤﯿﻤﮥ ﺁﻣﻮﺯﺷﯽ ﺷﻤﺎﺭۀ ‪ ٢‬ﺩﺭ אﯾﻦ ﺩﺭﺱ ﻣﺮאﺟﻌﻪ ﻧﻤﺎﯾﯿﺪ‪.‬‬ ‫‪ .٧‬ﻋﺒﺪאﻟﺤﻤﯿﺪ ﺑﻦ ﻣﺤﻤﺪ ﺑﻦ ﺃﺑﯽאﻟﺤﺪﯾﺪ אﻟﻤﻌﺘﺰﻟﯽ ﻣﻌﺮﻭﻑ ﺑﻪ אﺑﻦ ﺃﺑﯽאﻟﺤﺪﯾﺪ‪ ،‬ﺷﺮﺡ ﻧﻬﺞ אﻟﺒﻼﻏﻪ‪ ،‬ﺗﺤﻘﯿـﻖ ﻣﺤﻤـﺪ אﺑﻮאﻟﻔـﻀﻞ אﺑـﺮאﻫﯿﻢ‪ ،‬ﺩאﺭ אﺣﯿـﺎﺀ אﻟﺘـﺮאﺙ‪،‬‬ ‫ﺑﯿﺮﻭﺕ‪ ١٣٨٧ ,‬ﻫ‪ ،‬ﭼﺎپ ﺩﻭﻡ‪ ،‬ﺝ ‪ ،٤‬ﺹ ‪.٦٤‬‬ ‫‪5‬‬

‫ﻣﯿﺮאﺙ ﺣﺪﯾﺜﯽ אﻣﺎﻡ ﺣﺴﻦ )ﻋﻠﯿﻪ אﻟﺴﻼﻡ(‬ ‫אﮔﺮﭼﻪ ﺳﺨﻨﺎﻥ ﮔﻮﻧﺎﮔﻮﻧﯽ אﺯ אﻣﺎﻡ ﺣﺴﻦ )ﻋﻠﯿﻪ אﻟﺴﻼﻡ( ﺩﺭ ﻧﮕﺎﺷﺘﻪﻫﺎی ﺣﺪﯾﺜﯽ ﻭ ﺗﺎﺭﯾﺨﯽ ﺛﺒﺖ ﺷﺪﻩ אﺳﺖ‪ ،‬אﻣﺎ אﯾﻦ ﻧﮑﺘﻪ ﻗﺎﺑﻞ‬ ‫ﺗﻮﺟﻪ אﺳﺖ ﮐﻪ אﺣﺎﺩﯾﺚ ﻓﻘﻬﯽ ﻭ ﻋﻘﯿﺪﺗﯽ ﻧﻘﻞﺷﺪﻩ אﺯ אﯾﺸﺎﻥ ﺑﺴﯿﺎﺭ ﮐﻢ אﺳﺖ‪ .‬ﻣﻮאﺭﺩی ﮐﻪ ﺩﺭ ﭘﯽ ﻣﯽﺁﯾﺪ ﺗﻌﺪאﺩ ﭼﺸﻢﮔﯿﺮی אﺯ ﺭﻭאﯾﺎﺕ‬ ‫ﺁﻥ ﺣﻀﺮﺕ ﺭא ﺷﺎﻣﻞ ﻣﯽﺷﻮﺩ‪:‬‬ ‫אﻟﻒ( ﺗﺮﻭﯾﺞ ﻓﻀﺎﺋﻞ אﻫﻞﺑﯿﺖ )ﻋﻠﯿﻬﻢ אﻟﺴﻼﻡ(‬ ‫ﺯﻣﺎﻧﻪ אﯾﻦﮔﻮﻧﻪ אﻗﺘﻀﺎ ﻣﯽﮐﺮﺩ ﮐﻪ ﺑﺮ ﻓﻀﺎﺋﻞ אﻫﻞﺑﯿﺖ )ﻋﻠﯿﻬﻢ אﻟﺴﻼﻡ( ﺑﯿﺸﺘﺮ ﺗﺄﮐﯿﺪ ﺷﻮﺩ ﺗﺎ ﻣﺒﺎﺭﺯۀ ﺗﺒﻠﯿﻐﺎﺗﯽ ﺣﮑﻮﻣﺖ ﻣﻌﺎﻭﯾﻪ ﺭא‬ ‫ﺧﻨﺜﯽ ﮐﻨﺪ‪ .‬ﺁﻥﮔﻮﻧﻪ ﮐﻪ אﺯ ﮔﺰאﺭﺷﻬﺎی ﺗﺎﺭﯾﺨﯽ ﺑﺮﻣﯽﺁﯾﺪ אﻣﺎﻡ ﺣﺴﻦ )ﻋﻠﯿﻪ אﻟﺴﻼﻡ( אﺯ ﻫﻤﺎﻥ אﺑﺘﺪא ﮐﻪ ﺣﺎﺿﺮ ﺑﻪ אﻣﻀﺎی ﻗﺮאﺭﺩאﺩ ﺻﻠﺢ‬ ‫ﺑﺎ ﻣﻌﺎﻭﯾﻪ ﺷﺪﻧﺪ ﺩﺭ ﺧﻄﺒﮥ ﺧﻮﯾﺶ ﭘﺲ אﺯ ﺣﻤﺪ ﻭ ﺛﻨﺎی אﻟﻬﯽ ﺩﺭ ﺣﻀﻮﺭ ﻣﺮﺩﻡ ﻭ ﻣﻌﺎﻭﯾﻪ ﺑﻪ ﻣﻌﺮﻓﯽ ﻓﻀﺎﺋﻞ ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ )ﺻﻠﯽ אﷲ ﻋﻠﯿﻪ ﻭ ﺁﻟﻪ(‬ ‫ﻭ אﻫﻞﺑﯿﺖ )ﻋﻠﯿﻬﻢ אﻟﺴﻼﻡ( אﯾﺸﺎﻥ ﭘﺮﺩאﺧﺘﻨﺪ‪ ،‬ﻭﻟﯽ ﻣﻌﺎﻭﯾﻪ ﺭא ﺗﺎﺏ ﻭ ﺗﺤﻤﻞ ﺷﻨﯿﺪﻥ ﺁﻥ ﻫﻤﻪ ﻓﻀﺎﺋﻞ ﻧﺒﻮﺩ ﻭ ﺳﻌﯽ ﻣﯽﮐﺮﺩ ﺗﺎ אﻣﺎﻡ ﺭא אﺯ‬ ‫אﺩאﻣﮥ ﺧﻄﺒﻪ ﺑﺎﺯ ﺩאﺭﺩ‪.‬‬ ‫אﯾﻨﮏ ﺑﺮﺧﯽ אﺯ ﻧﻤﻮﻧﻪﻫﺎی ﺣﺪﯾﺜﯽ אﯾﺸﺎﻥ ﺭא אﺯ ﻧﻈﺮ ﻣﯽﮔﺬﺭאﻧﯿﻢ‪:‬‬ ‫אﻣﺎﻡ ﺣﺴﻦ )ﻋﻠﯿﻪ אﻟﺴﻼﻡ( ﻓﺮﻣﻮﺩﻧﺪ‪:‬‬ ‫»ﺑﺎ ﺩﻭﺳﺘﯽ ﻣﺎ אﻫﻞﺑﯿﺖ )ﻋﻠﯿﻬﻢ אﻟﺴﻼﻡ( ﻫﻤﯿﺸﻪ ﻣﻼﺯﻡ ﻭ ﻫﻤﺮאﻩ ﺑﺎﺷﯿﺪ؛ ﭼﺮאﮐﻪ ﮐﺴﯽ ﮐﻪ ﺧﺪא ﺭא ﻣﻼﻗﺎﺕ ﮐﻨﺪ ﺩﺭ ﺣﺎﻟﯽ ﮐﻪ ﻣﺎ‬ ‫אﻫﻞﺑﯿﺖ )ﻋﻠﯿﻬﻢ אﻟﺴﻼﻡ( ﺭא ﺩﻭﺳﺖ ﺩאﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ ﺑﻪ ﺳﺒﺐ ﺷﻔﺎﻋﺖ ﻣﺎ ﺩאﺧﻞ ﺑﻬﺸﺖ ﺧﻮאﻫﺪ ﺷﺪ‪ .‬ﻗﺴﻢ ﺑﻪ ﮐﺴﯽﮐﻪ ﺟﺎﻥ ﻣﻦ ﺩﺭ ﺩﺳﺖ‬ ‫‪٨‬‬ ‫אﻭ אﺳﺖ ﻫﯿﭻﯾﮏ אﺯ אﻋﻤﺎﻝ ﺑﻨﺪﻩ אﻭ ﺭא ﺳﻮﺩ ﻧﻤﯽﺑﺨﺸﺪ ﻣﮕﺮ ﺑﻪ ﺳﺒﺐ ﺷﻨﺎﺧﺖ ﺣﻖ ﻣﺎ‪«.‬‬ ‫ﻫﻤﭽﻨﯿﻦ ﭘﺲ אﺯ ﺻﻠﺢ ﺑﺎ ﻣﻌﺎﻭﯾﻪ ﯾﮑﯽ אﺯ ﯾﺎﺭאﻥ אﻣﺎﻡ ﺑﻪ ﻧﺎﻡ ﺳﻔﯿﺎﻥ ﺑﻦ ﻟﯿﻠﯽ אﻟﻬﻤﺪאﻧﯽ אﯾﺸﺎﻥ ﺭא ﻣﺨﺎﻃﺐ ﻗﺮאﺭ ﺩאﺩﻩ ﻭ ﺑﺎ ﺑﯽאﺩﺑﯽ‬ ‫ﮔﻔﺖ‪» :‬אﻟﺴﱠﻼﻡُ ﻋﻠَﯿﻚَ ﯾﺎ ﻣُﺬِﻝﱠ אﻟﻤُﺆﻣِﻨﯿﻦ!!«؛ ﺁﻥﮔﺎﻩ אﻣﺎﻡ ﺣﺴﻦ )ﻋﻠﯿﻪ אﻟﺴﻼﻡ( ﭘﺲ אﺯ ﺑﯿﺎﻥ ﻋﻠﺖ ﺻﻠﺢ ﺑﺎ ﻣﻌﺎﻭﯾﻪ אﺯ אﻭ ﭘﺮﺳﯿﺪﻧﺪ‪» :‬ﭼﻪ‬ ‫ﭼﯿﺰ ﺳﺒﺐ ﺷﺪ ﺗﺎ ﺑﻪ אﯾﻨﺠﺎ ﺑﯿﺎﯾﯽ؟« אﻭ ﭘﺎﺳﺦ ﺩאﺩ‪ :‬אﺭאﺩﺕ ﻭ ﺩﻭﺳﺘﯽ ﺑﻪ ﺷﻤﺎ‪ .‬ﺁﻥﮔﺎﻩ אﻣﺎﻡ ﻓﺮﻣﻮﺩﻧﺪ‪:‬‬ ‫»ﺑﻪ ﺧﺪא ﺳﻮﮔﻨﺪ‪ ،‬ﻫﯿﭻ ﺑﻨﺪﻩאی ﻧﯿﺴﺖ ﮐﻪ ﻣﺎ ﺭא ﺩﻭﺳﺖ ﺩאﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ ﻣﮕﺮ ﺁﻧﮑﻪ ﺧﺪא ﺑﻪ ﻭאﺳﻄﮥ ﻣﺤﺒﺖ אﻭ ﺑﻪ ﻣﺎ ﯾﺎﺭﯾﺶ ﮐﻨﺪ ﻭ‬ ‫‪٩‬‬ ‫ﺳﻮﺩﺵ ﺑﺮﺳﺎﻧﺪ‪«.‬‬ ‫ﺏ( אﺣﺎﺩﯾﺚ אﺧﻼﻗﯽ‬ ‫ﺗﻌﺪאﺩ ﺯﯾﺎﺩی אﺯ אﺣﺎﺩﯾﺚ ﺑﻪ ﯾﺎﺩﮔﺎﺭ ﻣﺎﻧﺪﻩ אﺯ אﻣﺎﻡ ﺣﺴﻦ )ﻋﻠﯿﻪ אﻟﺴﻼﻡ(‪ ،‬ﻓﺮﻣﺎﯾﺸﻬﺎی אﺧﻼﻗﯽ אﺳﺖ ﮐﻪ ﺩﺭ ﻗﺎﻟﺐ ﻧﺼﯿﺤﺖ ﻭ‬ ‫ﻣﻮﻋﻈﻪ ﺑﯿﺎﻥ ﻓﺮﻣﻮﺩﻧﺪ‪.‬‬ ‫ﺑﺮﺧﯽ ﻧﻤﻮﻧﻪﻫﺎ‬

‫»ﺁﻥ ﮐﺲ ﮐﻪ ﺗﺴﻠﯿﻢ ﺧﻮאﺳﺖ ﺧﺪא ﺑﺎﺷﺪ ﻫﯿﭻﮔﺎﻩ ﺁﺭﺯﻭﯾﯽ ﺟﺰ ﺁﻥ ﻭﺿﻌﯽ ﮐﻪ ﺧﺪא ﺑﺮאﯾﺶ ﺧﻮאﺳﺘﻪ ﻧﮑﻨﺪ‪١٠«.‬‬ ‫»ﻗﯿﻞَ ﻟَﻪ‪ :‬ﻓَﻤَﺎ אﻟﻐِﻨﯽ؟ ﻗﺎﻝ‪ :‬ﺭِﺿَﺎ אﻟﻨﱠﻔْﺲِ ﺑِﻤَﺎ ﻗُﺴﱢﻢَ ﻟَﻬﺎ ﻭ ﺇِﻥْ ﻗَﻞﱠ‪ .‬ﻗﯿﻞَ‪ :‬ﻓَﻤﺎ אﻟﻔَﻘْﺮُ؟ ﻗﺎﻝَ‪ :‬ﺷَﺮَﻩُ אﻟﻨﱠﻔْﺲِ ﺇﻟﯽ ﻛُﻞﱢ ﺷَﯽﺀٍ‪«.‬‬ ‫אﺯ אﻣﺎﻡ ﺣﺴﻦ )ﻋﻠﯿﻪ אﻟﺴﻼﻡ( ﭘﺮﺳﯿﺪﻩ ﺷﺪ‪ :‬ﻏﻨﺎ ﻭ ﺑﯽﻧﯿﺎﺯی ﭼﯿﺴﺖ؟ ﻓﺮﻣﻮﺩ‪ :‬ﻗﻨﺎﻋﺖ ﻧﻔﺲ ﺑﻪ ﺭﻭﺯی ﺗﻌﯿﯿﻦ ﺷﺪﻩ‪ ،‬ﻫﺮ ﭼﻨﺪ אﻧﺪک‬ ‫ﺑﺎﺷﺪ؛ ﭘﺮﺳﯿﺪﻩ ﺷﺪ‪ :‬ﻓﻘﺮ ﭼﯿﺴﺖ؟ ﻓﺮﻣﻮﺩ‪ :‬ﺣﺮﺹ ﺑﺴﯿﺎﺭ ﺑﻪ ﻫﺮ ﭼﯿﺰ‪.‬‬

‫‪» .٨‬ﺃَﻟْﺰِﻣﻮא ﻣَﻮَﺩّﺗَﻨﺎ ﺃﻫﻞَ אﻟﺒﯿﺖِ ﻓﺈﻧّﻪُ ﻣَﻦْ ﻟَﻘَﯽ אﷲَ ﻭَ ﻫﻮ ﯾﻮَﺩﱡﻧﺎ ﺃﻫﻞَ אﻟﺒﯿﺖِ ﺩَﺧَﻞَ אﻟﺠَﻨﱠﺔَ ﺷِﻔﺎﻋَﺘَﻨﺎ ﻭ אﻟﱠﺬی ﻧَﻔْﺴﯽ ﺑِﯿﺪِﻩِ ﻻ ﯾﻨْﺘَﻔِﻊُ ﻋﺒـﺪٌ ﺑِﻌَﻤَﻠِـﻪِ ﺇﻟّـﺎ ﺑِﻤَ ْﻌﺮِﻓَـﺔِ ﺣَﻘﱢﻨـﺎ«؛‬ ‫ﺃﺑﻮﺟﻌﻔﺮ ﺃﺣﻤﺪ ﺑﻦ ﻣﺤﻤﺪ ﺑﻦ ﺧﺎﻟﺪ אﻟﺒﺮﻗﯽ‪ ،‬אﻟﻤﺤﺎﺳﻦ‪ ،‬ﺗﺤﻘﯿﻖ אﻟﺴﯿّﺪ ﻣﻬﺪی אﻟﺮﺟﺎﺋﯽ‪ ،‬אﻟﻤﺠﻤﻊ אﻟﻌﺎﻟﻤﯽ ﻷﻫﻞ אﻟﺒﯿﺖ )ﻋﻠﯿﻬﻢ אﻟﺴﻼﻡ(‪ ,‬ﻗﻢ‪ ١٤١٣ ،‬ﻫ‪ ،‬ﺹ ‪.٦١‬‬ ‫‪ .٩‬ﺷﯿﺦ ﻃﻮﺳﯽ‪ ،‬ﭘﯿﺸﯿﻦ‪ ،‬ﺹ ‪ ٣٢٨‬ﻭ ‪.٣٢٩‬‬ ‫‪» .١٠‬ﻣَﻦْ אﺗﱠﮑﻞَ ﻋَﻠﯽ ﺣُﺴْﻦِ אﻹِﺧﺘﯿﺎﺭِ ﻣِﻦَ אﷲِ ﻟَﻢْ ﯾﺘَﻤَﻦﱠ ﺃَﻧﱠﻪُ ﻓﯽ ﻏَﯿﺮِ אﻟﺤﺎﻝِ אﻟﱠﺘﯽ אﺧْﺘﺎﺭَﻫﺎ אﷲُ«؛ אﺑﻮﻣﺤﻤﺪ אﻟﺤﺴﻦ ﺑﻦ ﻋﻠﯽ אﻟﺤﺮאﻧﯽ ﻣﻌﺮﻭﻑ ﺑﻪ אﺑﻦﺷﻌﺒﻪ‪ ,‬ﺗﺤﻒ‬ ‫אﻟﻌﻘﻮﻝ ﻋﻦ ﺁﻝ אﻟﺮﺳﻮﻝ ﺻﻞ אﷲ ﻋﻠﯿﻪ ﻭ ﺁﻟﻪ‪ ،‬ﺗﺤﻘﯿﻖ ﻋﻠﯽאﮐﺒﺮ ﻏﻔﺎﺭی‪ ,‬ﻣﺆﺳّﺴﺔ אﻟﻨﺸﺮ אﻹﺳﻼﻣﯽ‪ ،‬ﻗﻢ‪ ١٤٠٤ ,‬ﻫ‪ ،‬ﭼﺎپ ﺩﻭﻡ‪ ،‬ﺹ ‪.٢٣٤‬‬ ‫‪6‬‬

‫ﯾﮑﯽ אﺯ אﺣﺎﺩﯾﺚ ﻣﺸﻬﻮﺭ אﺯ אﻣﺎﻡ ﺣﺴﻦ )ﻋﻠﯿﻪ אﻟﺴﻼﻡ(‪ ،‬ﮐﻪ ﻣﺼﺪאﻕ ﺣﺪﯾﺚ ﻣﺴﻠﺴﻞ אﺳﺖ‪ ،‬ﻣﺘﻨﯽ אﺳﺖ ﮐﻪ ﺷﯿﺦ ﺻﺪﻭﻕ ﺩﺭ ﮐﺘﺎﺏ‬ ‫ﺧﺼﺎﻝ ﻧﻘﻞ ﮐﺮﺩﻩ אﺳﺖ؛ אﺣﻤﺪ ﺑﻦ ﻋﻤﺮאﻥ ﺑﻐﺪאﺩی ﮔﻔﺘﻪ אﺳﺖ‪:‬‬ ‫ﺣَﺪﱠﺛَﻨَﺎ ﺃﺑﻮאﻟﺤَﺴﻦِ‪ ،‬ﻗﺎﻝ‪ :‬ﺣَﺪﱠﺛَﻨﺎ ﺃﺑﻮאﻟﺤَﺴﻦ‪ ،‬ﻗﺎﻝ‪ :‬ﺣَﺪﱠﺛَﻨﺎ ﺃﺑﻮאﻟﺤَﺴﻦ‪ ،‬ﻗﺎﻝ‪ :‬ﺣَﺪﱠﺛَﻨﺎ אﻟﺤَﺴﻦ‪ ،‬ﻋﻦ אﻟﺤَﺴﻦ‪ ،‬ﻋﻦ אﻟﺤَﺴﻦ )ﻋﻠﯿﻪ אﻟﺴﻼﻡ(‪:‬‬ ‫ﺇِﻥﱠ ﺃﺣْﺴَﻦَ אﻟﺤُﺴْﻦِ אﻟﺨُﻠْﻖُ אﻟﺤَﺴَﻦِ‬ ‫‪١١‬‬ ‫ﻧﯿﮑﻮﺗﺮﯾﻦ ﻧﯿﮑﻮﯾﯽ‪ ،‬ﺧُﻠﻖ ﻭ ﺧﻮی ﻧﯿﮑﻮ אﺳﺖ‪.‬‬

‫ﻣﯿﺮאﺙ ﺣﺪﯾﺜﯽ אﻣﺎﻡ ﺣﺴﯿﻦ )ﻋﻠﯿﻪ אﻟﺴﻼﻡ(‬ ‫ﺩﺭ ﺑﺨﺶ ﭘﯿﺸﯿﻦ ﺁﻭﺭﺩﯾﻢ ﮐﻪ ﺩﺭ ﺯﻣﺎﻥ ﻣﻌﺎﻭﯾﻪ ﻣﺮאﺟﻌﮥ ﻣﺮﺩﻡ ﺑﻪ אﻣﺎﻣﺎﻥ )ﻋﻠﯿﻬﻢ אﻟﺴﻼﻡ( ﺑﺴﯿﺎﺭ ﮐﻢ ﺑﻮﺩ ﻭ ﺑﺪﯾﻦ ﺳﺒﺐ ﻣﯿﺮאﺙ‬ ‫ﺣﺪﯾﺜﯽ ﺑﺎﻗﯽﻣﺎﻧﺪﻩ אﺯ אﻣﺎﻡ ﺣﺴﯿﻦ )ﻋﻠﯿﻪ אﻟﺴﻼﻡ( ﺩﺭ אﯾﻦ ﺩﻭﺭאﻥ ﭘﺮﺑﺎﺭ ﻧﻤﯽﻧﻤﺎﯾﺪ‪ .‬ﺑﯿﺎﻥ אﺣﺎﺩﯾﺚ אﺧﻼﻗﯽ ﺩﺭ ﺟﻠﺴﺎﺕ ﺧﺼﻮﺻﯽ ﻭ‬ ‫ﻫﻤﭽﻨﯿﻦ ﺗﺒﯿﯿﻦ ﻣﻌﺎﺭﻑ ﺩﺭ ﻗﺎﻟﺐ ﺩﻋﺎ ﺷﯿﻮﻩאی אﺳﺖ ﮐﻪ אﻣﺎﻡ ﺣﺴﯿﻦ )ﻋﻠﯿﻪ אﻟﺴﻼﻡ( ﺩﺭ אﯾﻦ ﺩﻭﺭאﻥ אﺯ ﺁﻥ אﺳﺘﻔﺎﺩﻩ ﮐﺮﺩﻩאﻧﺪ‪ .‬ﺩﺭ ﺳﺎﻝ ‪٦٠‬‬ ‫ﻫﺠﺮی ﻭ ﭘﺲ אﺯ ﻣﺮگ ﻣﻌﺎﻭﯾﻪ ﻗﯿﺎﻡ אﻣﺎﻡ ﺣﺴﯿﻦ )ﻋﻠﯿﻪ אﻟﺴﻼﻡ( ﺁﻏﺎﺯ ﺷﺪﻩ ﻭ ﺷﺶ ﻣﺎﻩ ﺑﻪ ﻃﻮﻝ ﻣﯽאﻧﺠﺎﻣﺪ‪.‬‬ ‫ﺳﺨﻨﺎﻥ אﻣﺎﻡ ﺣﺴﯿﻦ )ﻋﻠﯿﻪ אﻟﺴﻼﻡ( ﺩﺭ אﯾﻦ ﺩﻭﺭאﻥ אﺯ ﻭﯾﮋﮔﯽ ﺧﺎﺻﯽ ﺑﺮﺧﻮﺭﺩאﺭ אﺳﺖ؛ ﺳﺨﻨﺎﻥ ﺁﮐﻨﺪﻩ אﺯ ﺣﻤﺎﺳﻪ ﻭ ﺷﺠﺎﻋﺖ‪،‬‬ ‫ﻣﻌﻨﻮﯾﺖ ﻭ ﻣﻌﺮﻓﺖ‪.‬‬ ‫ﺑﺎ ﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ אﯾﻦ ﻣﻘﺪﻣﻪ‪ ،‬ﻣﻨﺎﺳﺐ אﺳﺖ ﻣﯿﺮאﺙ ﺣﺪﯾﺜﯽ אﻣﺎﻡ ﺣﺴﯿﻦ )ﻋﻠﯿﻪ אﻟﺴﻼﻡ( ﺭא ﺩﺭ ﺳﻪ ﺑﺨﺶ ﺑﺮﺭﺳﯽ ﮐﻨﯿﻢ‪:‬‬ ‫אﻟﻒ( אﺩﻋﯿﻪ‬ ‫ﺩﻋﺎ ﻭ ﻧﯿﺎﯾﺶ‪ ،‬ﻋﻼﻭﻩ ﺑﺮ ﻟﺬﺕ ﺧﻠﻮﺕ ﺣﻀﻮﺭ ﻭ אﻧﺲ ﺑﺎ ﻣﻌﺒﻮﺩ‪ ،‬ﯾﮑﯽ אﺯ ﺭאﻫﻬﺎی אﻧﺘﻘﺎﻝ ﻣﻌﺎﺭﻑ ﻧﯿﺰ ﺑﻮﺩﻩ אﺳﺖ؛ ﺧﺼﻮﺻﺎً ﺩﺭ ﺩﻭﺭאﻧﯽ‬ ‫ﮐﻪ אﺳﺘﻘﺒﺎﻝ ﻣﺮﺩﻡ אﺯ אﺋﻤﻪ )ﻋﻠﯿﻬﻢ אﻟﺴﻼﻡ( ﻭ ﺁﻣﻮﺧﺘﻦ אﺯ ﺁﻧﺎﻥ ﮐﻤﺘﺮ ﺑﻮﺩﻩ אﺳﺖ‪.‬‬ ‫ﺩﻋﺎی ﻋﺮﻓﻪ‪ ،‬ﺑﻪ ﻋﻨﻮאﻥ ﻣﻌﺮﻭﻑﺗﺮﯾﻦ ﻧﯿﺎﯾﺶ אﻣﺎﻡ ﺣﺴﯿﻦ )ﻋﻠﯿﻪ אﻟﺴﻼﻡ( ﻭ ﺯﯾﺒﺎﺗﺮﯾﻦ ﺩﻋﺎ ﺩﺭ ﺻﺤﺮאی ﻋﺮﻓﺎﺕ‪ ،‬ﻫﻤﻮאﺭﻩ ﻣﻮﺭﺩ‬ ‫ﺗﻮﺟﻪ ﺷﯿﻌﯿﺎﻥ ﺑﻮﺩﻩ ﻭ ﻫﺴﺖ‪ .‬אﮐﻨﻮﻥ ﺑﺮﺧﯽ אﺯ ﻓﺮאﺯﻫﺎی ﺯﯾﺒﺎی אﯾﻦ ﺩﻋﺎ ﺭא ﮐﻪ אﻣﺎﻡ ﺧﻤﯿﻨﯽ )ﺭﺣﻤﻪ אﷲ( ﺩﺭ ﻭﺻﯿﺖﻧﺎﻣﮥ ﺳﯿﺎﺳﯽ ـ אﻟﻬﯽ‬ ‫ﺧﻮﯾﺶ ﺁﻥ ﺭא אﺯ אﻓﺘﺨﺎﺭאﺕ ﺷﯿﻌﻪ ﺑﺮﺷﻤﺮﺩﻩ אﺳﺖ ﻣﯽﺧﻮאﻧﯿﻢ‪:‬‬ ‫»ﮐﺴﯽ ﮐﻪ ﺗﻮ ﺭא ﻧﯿﺎﻓﺖ ﭼﻪ ﭼﯿﺰ ﯾﺎﻓﺖ؟ ﻭ ﺁﻥ ﮐﻪ ﺑﻪ ﺗﻮ ﺭﺳﯿﺪ ﭼﻪ ﭼﯿﺰ ﺭא אﺯ ﺩﺳﺖ ﺩאﺩ؟ ﺁﻥ ﮐﺲ ﻛﻪ ﺑﻪ ﮐﻤﺘﺮ אﺯ ﺗﻮ ﺭאﺿﯽ ﺷﺪ‬ ‫‪١٢‬‬ ‫ﺯﯾﺎﻥ ﺩﯾﺪ ﻭ ﻫﺮﮐﻪ ﭼﺸﻢ אﻣﯿﺪ ﺧﻮﺩ ﺭא ﺑﻪ ﻏﯿﺮ ﺗﻮ ﺑﺮﮔﺮﺩאﻧﯿﺪ ﺳﺮﻣﺎﯾﻪאﺵ ﺭא ﻧﺎﺑﻮﺩ ﮐﺮﺩ‪«.‬‬ ‫ﻭ ﺩﺭ ﻣﻘﺎﻡ ﻣﻨﺎﺟﺎﺕ ﺑﺎ ﺣﻀﺮﺕ אﺣﺪﯾّﺖ ﺧﺎﺿﻌﺎﻧﻪ ﻭ ﺧﺎﺷﻌﺎﻧﻪ ﻧﺠﻮא ﻣﯽﮐﻨﺪ‪:‬‬ ‫»ﺧﺪאﯾﺎ ﻣﺮא ﺁﻥﮔﻮﻧﻪ אﺯ ﺧﻮﺩﺕ ﺗﺮﺳﺎﻥ ﻗﺮאﺭ ﺩﻩ ﮐﻪ ﮔﻮﯾﯽ ﺗﻮ ﺭא ﻣﯽﺑﯿﻨﻢ ﻭ ﻣﺮא ﺑﻪ ﺗﻘﻮی ﻭ ﭘﺮﻫﯿﺰﮔﺎﺭﯾﺖ ﺧﻮﺷﺒﺨﺖ ﻓﺮﻣﺎ ﻭ ﺑﻪ‬ ‫‪١٣‬‬ ‫ﻣﻌﺼﯿﺖ ﻭ ﻧﺎﻓﺮﻣﺎﻧﯽ ﺧﻮﺩ ﺑﺪﺑﺨﺖ ﻭ ﺷﻘﯽ ﻣﮕﺮﺩאﻥ‪«.‬‬ ‫ﺩﻋﺎﻫﺎی ﺩﯾﮕﺮی ﻧﯿﺰ אﺯ אﻣﺎﻡ ﺣﺴﯿﻦ )ﻋﻠﯿﻪ אﻟﺴﻼﻡ( ﺑﻪ ﻣﺎ ﺭﺳﯿﺪﻩ אﺳﺖ ﮐﻪ ﺑﺮﺧﯽ אﺯ ﻣﺤﻘﻘﯿﻦ ﻣﻌﺎﺻﺮ ﺁﻧﻬﺎ ﺭא ﺩﺭ ﮐﺘﺎﺑﻬﺎی‬ ‫‪١٤‬‬ ‫ﻣﺨﺘﻠﻔﯽ ﺟﻤﻊﺁﻭﺭی ﻧﻤﻮﺩﻩאﻧﺪ‪.‬‬

‫‪ .١١‬ﻣﺤﻤﺪ ﺑﻦ אﻟﺤﺴﯿﻦ ﺑﻦ ﺑﺎﺑﻮﯾﻪ אﻟﻘﻤّﯽ ﻣﻌﺮﻭﻑ ﺑﻪ ﺷﯿﺦ ﺻﺪﻭﻕ‪ ،‬אﻟﺨﺼﺎﻝ‪ ،‬ﺗﺤﻘﯿﻖ ﻋﻠﯽאﮐﺒﺮ ﻏﻔﺎﺭی‪ ،‬ﻣﺆﺳﺴﺔ אﻷﻋﻠﻤﯽ‪ ،‬ﺑﯿﺮﻭﺕ‪ ١٤١٠ ,‬ﻫ‪ ،‬ﭼﺎپ אﻭﻝ‪ ،‬ﺹ‬ ‫‪.٢٩‬‬ ‫‪» .١٢‬ﻣﺎﺫא ﻭَﺟَﺪَ ﻣَﻦْ ﻓَﻘَﺪَک ﻭ ﻣﺎ אﻟﱠﺬی ﻓَﻘَﺪَ ﻣَﻦْ ﻭَﺟَﺪَک؟ ﻟَﻘَﺪْ ﺧَﺎﺏَ ﻣَﻦْ ﺭَﺿِﯽ ﺩﻭﻧَﮏ ﺑَﺪَﻻً ﻭ ﻟَﻘَﺪْ ﺧَ ِ‬ ‫ﺴﺮَ ﻣَﻦْ ﺑَﻐِﯽ ﻋَﻨْﮏ ﻣُﺘَﺤَﻮﱢﻻً‪«.‬؛ ﻣﺤﻤﺪ ﺑﺎﻗﺮ ﺑﻦ ﻣﺤﻤﺪ ﺗﻘـﯽ‬ ‫אﻟﻤﺠﻠﺴﯽ‪ ،‬ﺑﺤﺎﺭ אﻷﻧﻮאﺭ אﻟﺠﺎﻣﻌﺔ ﻟﺪﺭﺭ ﺃﺧﺒﺎﺭ אﻷﺋﻤﺔ אﻷﻃﻬﺎﺭ ﻋﻠﯿﻬﻢ אﻟﺴﻼﻡ‪ ،‬ﺗﺤﻘﯿﻖ ﺩאﺭ אﺣﯿﺎﺀ אﻟﺘﺮאﺙ‪ ،‬ﺩאﺭ אﺣﯿﺎﺀ אﻟﺘﺮאﺙ‪ ،‬ﺑﯿﺮﻭﺕ‪ ١٤١٢ ,‬ﻫ‪ ،‬ﺝ ‪ ،١٠٢‬ﺹ ‪.٢٢٦‬‬ ‫‪ .١٣‬ﻫﻤﺎﻥ‪ ،‬ﺝ ‪ ،٩٨‬ﺹ ‪ ٢١٨‬ﻭ ‪.٢١٩‬‬ ‫‪ .١٤‬ﺭ‪.‬ک‪ :‬ﺿﻤﯿﻤﮥ ﺁﻣﻮﺯﺷﯽ ﺩﺭﺱ ‪ ،٥‬ﮐﺘﺎﺏﺷﻨﺎﺳﯽ‪.‬‬ ‫‪7‬‬

‫ﺏ( אﺣﺎﺩﯾﺚ אﺧﻼﻗﯽ‬ ‫ﮔﻮﻧﻪאی ﺩﯾﮕﺮ אﺯ אﺣﺎﺩﯾﺚ ﺑﻪ ﯾﺎﺩﮔﺎﺭ ﻣﺎﻧﺪﻩ אﺯ אﻣﺎﻡ ﺣﺴﯿﻦ )ﻋﻠﯿﻪ אﻟﺴﻼﻡ(‪ ،‬אﺣﺎﺩﯾﺚ אﺧﻼﻗﯽ אﺳﺖ‪ .‬אﮔﺮﭼﻪ אﯾﻦﮔﻮﻧﻪ אﺣﺎﺩﯾﺚ ﺑﺴﯿﺎﺭ‬ ‫ﮐﻢ ﻧﻘﻞ ﺷﺪﻩאﻧﺪ ﻭﻟﯽ ﺑﺎﯾﺪ ﺗﻮﺟﻪ ﺩאﺷﺖ ﮐﻪ אﺣﺎﺩﯾﺚ ﻓﻘﻬﯽ ﺁﻥ ﺣﻀﺮﺕ אﺯ אﯾﻦ ﻫﻢ ﮐﻤﺘﺮ אﺳﺖ‪ .‬אﯾﻦ ﺩﺳﺘﻪ אﺯ אﺣﺎﺩﯾﺚ ﺑﯿﺸﺘﺮ ﺩﺭ ﺯﻣﺎﻥ‬ ‫ﻗﺒﻞ אﺯ ﻗﯿﺎﻡ ﺁﻥ ﺣﻀﺮﺕ ﺑﯿﺎﻥ ﺷﺪﻩ אﺳﺖ‪.‬‬ ‫אﺯ אﯾﻦ ﻣﺠﻤﻮﻋﮥ ﻣﺤﺪﻭﺩ אﺣﺎﺩﯾﺜﯽ ﺭא ﺑﺮﮔﺰﯾﺪﻩאﯾﻢ‪:‬‬ ‫»אﺯ ﻫﺮ ﻋﻤﻠﯽ ﮐﻪ ﻣﻮﺟﺐ ﻋﺬﺭﺧﻮאﻫﯽ אﺳﺖ ﺧﻮﺩﺩאﺭی ﮐﻦ؛ ﭼﺮאﮐﻪ ﻣﺆﻣﻦ ﻧﻪ ﺑﺪی ﻣﯽﮐﻨﺪ ﻭ ﻧﻪ ﻋﺬﺭﺧﻮאﻫﯽ‪ ،‬ﻭﻟﯽ ﻣﻨﺎﻓﻖ אﺳﺖ‬ ‫‪١٥‬‬ ‫ﮐﻪ ﭘﯿﻮﺳﺘﻪ ﺑﺪی ﻣﯽﮐﻨﺪ ﻭ ﻋﺬﺭﺧﻮאﻫﯽ‪«.‬‬ ‫»אﻟﺒَﺨﯿﻞُ ﻣَﻦْ ﺑَﺨِﻞَ ﺑِﺎﻟﺴﱠﻼﻡِ«‪ ١٦‬ﺑﺨﯿﻞ ﮐﺴﯽ אﺳﺖ ﮐﻪ אﺯ ﺳﻼﻡ ﮐﺮﺩﻥ ﻧﯿﺰ ﺩﺭﯾﻎ ﻣﯽﻭﺭﺯﺩ‪«.‬‬ ‫ﻭ ﯾﺎ ﺩﺭ ﺣﺪﯾﺚ ﺩﯾﮕﺮی ﻣﯽﻓﺮﻣﺎﯾﺪ‪:‬‬ ‫‪١٧‬‬ ‫»אﮔﺮ ﺧﺪאﻭﻧﺪ ﺳﺒﺤﺎﻥ ﺑﺨﻮאﻫﺪ ﺗﺪﺭﯾﺠﺎً ﺑﻨﺪﻩאی ﺭא ﻏﺎﻓﻠﮕﯿﺮ ﺳﺎﺯﺩ‪ ،‬ﻧﻌﻤﺖ ﺑﺴﯿﺎﺭﺵ ﺩﻫﺪ ﻭ ﺗﻮﻓﯿﻖ ﺷﮑﺮﮔﺰאﺭی אﺯ אﻭ ﺑﺮﮔﯿﺮﺩ‪«.‬‬ ‫ﺝ( אﺣﺎﺩﯾﺚ ﺣﻤﺎﺳﯽ‬ ‫אﯾﻦ ﺩﺳﺘﻪ אﺯ אﺣﺎﺩﯾﺚ ﻣﺮﺑﻮﻁ ﺑﻪ ﺳﺨﻨﺎﻥ אﻣﺎﻡ אﺯ אﺑﺘﺪאی ﻗﯿﺎﻡ ﺗﺎ ﺷﻬﺎﺩﺕ אﺳﺖ‪ .‬ﭘﺲ אﺯ ﻣﺮگ ﻣﻌﺎﻭﯾﻪ ﻭ ﻓﺸﺎﺭ ﯾﺰﯾﺪ ﺑﺮאی ﺑﯿﻌﺖ‬ ‫ﮔﺮﻓﺘﻦ אﺯ אﻣﺎﻡ ﺣﺴﯿﻦ )ﻋﻠﯿﻪ אﻟﺴﻼﻡ(‪ ،‬ﮐﻪ ﺑﺮﺧﻼﻑ ﻗﺮאﺭﺩאﺩ ﺻﻠﺢ אﻣﺎﻡ ﺣﺴﻦ )ﻋﻠﯿﻪ אﻟﺴﻼﻡ( ﺑﻮﺩ‪ ،‬ﻗﯿﺎﻡ אﻣﺎﻡ ﻋﻠﯿﻪ ﻇﻠﻢ‪ ،‬ﺟﻮﺭ ﻭ ﺗﻌﺪی‬ ‫ﺑﻨﯽאﻣﯿﻪ ﺁﻏﺎﺯ ﺷﺪ‪ .‬ﺣﺮﮐﺖ אﻣﺎﻡ ﺑﻪ ﺳﻮی ﻣﮑﻪ ﻭ אﻗﺎﻣﺖ ﭼﻨﺪﻣﺎﻫﻪ ﺩﺭ ﺁﻥ ﺷﻬﺮ ﻭ ﺳﭙﺲ ﺣﺮﮐﺖ ﺑﻪ ﺳﻤﺖ ﮐﻮﻓﻪ ﻭ ﺩﺭ ﺁﺧﺮ‪ ،‬ﺣﻮאﺩﺙ ﭼﻨﺪ‬ ‫ﺭﻭﺯۀ ﮐﺮﺑﻼ ﺑﯿﺎﻧﮕﺮ ﺩﻭﺭאﻥ ﺧﺎﺻﯽ ﺩﺭ ﺭﺟﻮﻉ ﻣﺮﺩﻡ ﺑﻪ אﻣﺎﻡ ﻭ ﮔﺰאﺭﺵ ﺳﺨﻨﺎﻥ אﯾﺸﺎﻥ אﺳﺖ‪ .‬אﯾﻦ ﺳﺨﻨﺎﻥ ﻧﺎﺏ ﻭ ﻋﻈﯿﻢ ﺩﺭ ﮐﺘﺎﺑﻬﺎی‬ ‫ﺣﺪﯾﺜﯽ ﻭ ﺗﺎﺭﯾﺨﯽ ﺟﻤﻊ ﺷﺪﻩ ﻭ ﺳﺮﺷﺎﺭ אﺯ ﺣﻤﺎﺳﻪ‪ ،‬ﻋﺸﻖ ﻭ ﻟﻄﺎﻓﺖ אﺳﺖ‪.‬‬ ‫ﺁﻥﮔﺎﻩ ﮐﻪ אﻣﺎﻡ ﺣﺴﯿﻦ )ﻋﻠﯿﻪ אﻟﺴﻼﻡ( ﻗﺼﺪ ﺧﺮﻭﺝ אﺯ ﻣﺪﯾﻨﻪ ﺭא ﺩאﺷﺖ‪ ،‬ﭘﺲ אﺯ ﺯﯾﺎﺭﺕ ﺷﺒﺎﻧﮥ ﻗﺒﺮ ﺣﻀﺮﺕ ﺯﻫﺮא )ﺳﻼﻡ אﷲ‬ ‫ﻋﻠﯿﻬﺎ( ﻭ אﻣﺎﻡ ﺣﺴﻦ )ﻋﻠﯿﻪ אﻟﺴﻼﻡ( ﺑﻪ ﻣﻨﺰﻝ ﺑﺎﺯﮔﺸﺖ‪ .‬ﻣﺤﻤﺪ ﺣﻨﻔﯿﻪ ﺷﺒﺎﻧﻪ ﻧﺰﺩ אﯾﺸﺎﻥ ﺁﻣﺪ ﻭ אﺯ ﺳﺮ ﺧﯿﺮﺧﻮאﻫﯽ ﺑﻪ ﻧﺼﯿﺤﺖ אﻣﺎﻡ‬ ‫ﭘﺮﺩאﺧﺖ‪ .‬אﻣﺎﻡ ﻧﯿﺰ אﻭ ﺭא ﻣﺘﻘﺎﻋﺪ ﺳﺎﺧﺖ ﮐﻪ ﺑﺎﯾﺪ אﺯ ﻣﺪﯾﻨﻪ ﺧﺎﺭﺝ ﺷﻮﺩ‪ .‬ﺩﺭ ﭘﺎﯾﺎﻥ אﯾﻦ ﺟﻠﺴﮥ ﺳﻮﺯﻧﺎک אﻣﺎﻡ ﺣﺴﯿﻦ )ﻋﻠﯿﻪ אﻟﺴﻼﻡ( ﮐﺎﻏﺬ ﻭ‬ ‫ﻗﻠﻢ ﻃﻠﺐ ﮐﺮﺩﻩ ﻭ ﺩﺭ ﻭﺻﯿﺘﯽ ﮐﻪ ﺑﻪ ﻣﺤﻤﺪ ﺣَﻨَﻔﯿﻪ ﻧﻮﺷﺖ‪ ،‬ﻫﺪﻑ ﻗﯿﺎﻡ ﺧﻮﯾﺶ ﺭא ﺑﺮאی אﻭ ﻭ ﺁﯾﻨﺪﮔﺎﻥ ﺗﺮﺳﯿﻢ ﮐﺮﺩ‪ .‬ﺩﺭ ﻓﺮאﺯی אﺯ אﯾﻦ‬ ‫ﻭﺻﯿﺖ ﻣﯽﺧﻮאﻧﯿﻢ‪:‬‬ ‫»ﻣﻦ ﻧﻪ אﺯ ﺭﻭی ﺧﻮﺩﺧﻮאﻫﯽ ﻭ ﺧﻮﺵﮔﺬﺭאﻧﯽ ﻭ ﻧﻪ ﺑﺮאی ﻓﺴﺎﺩ ﻭ ﺳﺘﻤﮕﺮی אﺯ ﻣﺪﯾﻨﻪ ﺧﺎﺭﺝ ﻣﯽﺷﻮﻡ‪ ،‬ﺑﻠﮑﻪ ﻫﺪﻓﻢ אﺯ אﯾﻦ ﺳﻔﺮ אﻣﺮ‬ ‫ﺑﻪ ﻣﻌﺮﻭﻑ ﻭ ﻧﻬﯽ אﺯ ﻣﻨﮑﺮ ﻭ ﺧﻮאﺳﺘﻪאﻡ אﺯ אﯾﻦ ﺣﺮﮐﺖ אﺻﻼﺡ ﻣﻔﺎﺳﺪ אﻣﺖ ﻭ אﺣﯿﺎی ﺳﻨﺖ ﻭ ﻗﺎﻧﻮﻥ ﺟﺪّﻡ ﺭﺳﻮﻝ ﺧﺪא ﻭ ﭘﺪﺭﻡ‬ ‫‪١٨‬‬ ‫ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ‪«.‬‬ ‫אﻣﺎﻡ ﺩﺭ ﻃﻮﻝ ﺭאﻩ ﻣﮑﻪ ﺗﺎ ﮐﺮﺑﻼ ﺑﺎ ﻧﻄﻘﻬﺎی ﺁﺗﺸﯿﻦ ﺧﻮﯾﺶ ﻋﻠﯿﻪ ﺩﺳﺘﮕﺎﻩ ﺳﺘﻤﮕﺮ ﯾﺰﯾﺪ ﺿﺮﻭﺭﺕ ﻗﯿﺎﻡ ﻣﺴﻠﻤﯿﻦ ﻭ ﺯﯾﺮ ﺑﺎﺭ ﺫﻟﺖ‬ ‫ﻧﺮﻓﺘﻦ ﺭא ﮔﻮﺷﺰﺩ ﻭ ﺩﺭ ﺳﺨﻦ ﺣﻤﺎﺳﯽ ﻭ ﺯﯾﺒﺎﯾﺸﺎﻥ ﭼﻨﯿﻦ אﻧﺸﺎ ﮐﺮﺩﻧﺪ‪:‬‬ ‫‪١٩‬‬ ‫ﻭَ אﻟﻌﺎﺭُ ﺃَﻭْﻟﯽ ﻣِﻦْ ﺩُﺧﻮﻝِ אﻟﻨﱠﺎﺭِ‪«.‬‬ ‫»אﻟﻤَﻮْﺕُ ﺧَﯿْﺮٌ ﻣِﻦْ ﺭُﻛﻮﺏِ אﻟﻌﺎﺭِ‬

‫‪» .١٥‬ﺇﯾﺎک ﻭ ﻣﺎ ﺗَﻌْﺘَﺬِﺭُ ﻣِﻨْﻪُ‪ ،‬ﻓَﺈِﻥﱠ אﻟﻤُﺆﻣِﻦَ ﻻ ﯾﺴﯽﺀُ ﻭَ ﻻ ﯾﻌْﺘَﺬِﺭُ ﻭ אﻟﻤُﻨﺎﻓِﻖُ ﮐﻞﱠ ﯾﻮْﻡٍ ﯾﺴﯽﺀُ ﻭ ﯾﻌْﺘَﺬِﺭُ«؛ אﺑﻮﻣﺤﻤﺪ אﻟﺤﺴﻦ ﺑﻦ ﻋﻠﯽ אﻟﺤﺮאﻧﯽ ﻣﻌﺮﻭﻑ ﺑﻪ אﺑﻦﺷﻌﺒﻪ‪،‬‬ ‫ﭘﯿﺸﯿﻦ‪ ،‬ﺹ ‪.٢٤٨‬‬ ‫‪ .١٦‬ﻫﻤﺎﻥ‪ ،‬ﺹ ‪.٢٤٨‬‬ ‫‪ .١٧‬ﻫﻤﺎﻥ‪ ،‬ﺹ ‪.٢٤٦‬‬ ‫‪» .١٨‬ﻭَ ﺇﻧّﯽ ﻟَﻢْ ﺃﺧْﺮُﺝ ﺃﺷِﺮאً ﻭ ﻻ ﺑَﻄِﺮאً ﻭ ﻻ ﻣُﻔْﺴِﺪאً ﻭ ﻻ ﻇُﻠْﻤﺎً ﻭ ﺇﻧﱠﻤﺎ ﺧَﺮَﺟْﺖُ ﻟِﻄَﻠَﺐِ אﻹﺻﻼﺡِ ﻓﯽ אُﻣﱠﺔِ ﺟَﺪّی )ﺻﻠﯽ אﷲ ﻋﻠﯿﻪ ﻭ ﺁﻟﻪ(؛ ﺃُﺭﯾﺪُ ﺃَﻥْ ﺁﻣُﺮَ ﺑِـﺎﻟﻤَﻌﺮﻭﻑِ ﻭ‬ ‫ﺃﻧﻬﯽٰ ﻋَﻦ אﻟﻤُﻨْﮑﺮِ ﻭ ﺃﺳﯿﺮُ ﺑِﺴﯿﺮَﺓِ ﺟَﺪّی ﻭ ﺃَﺑﯽ«؛ ﺃﺑﻮﺟﻌﻔﺮ ﺭﺷـﯿﺪאﻟﺪﯾﻦ ﻣﺤﻤـﺪ ﺑـﻦ ﻋﻠـﯽ ﺑـﻦ ﺷﻬﺮﺁﺷـﻮﺏ אﻟﻤﺎﺯﻧـﺪﺭאﻧﯽ‪ ،‬ﻣﻨﺎﻗـﺐ ﺁﻝ ﺃﺑـﯽﻃﺎﻟـﺐ = ﻣﻨﺎﻗـﺐ‬ ‫אﺑﻦﺷﻬﺮﺁﺷﻮﺏ‪ ،‬אﻟﻤﻄﺒﻌﺔ אﻟﻌﻠﻤﯿﻪ‪ ،‬ﻗﻢ‪ ,‬ﺝ ‪ ،٤‬ﺹ ‪.٦٨‬‬ ‫‪ .١٩‬ﻫﻤﺎﻥ‪ ،‬ﺝ ‪ ،٣‬ﺹ ‪.٢٢٤‬‬ ‫‪8‬‬

‫ﻭ ﺩﺭ ﻟﺤﻈﺎﺕ ﺁﺧﺮ ﻋﻤﺮ ﺷﺮﯾﻔﺸﺎﻥ ﮐﻪ ﺑﺮ ﺯﻣﯿﻦ אﻓﺘﺎﺩﻩ ﺑﻮﺩﻧﺪ ﻭ ﮔﺮﮔﺎﻥ ﺑﻨﯽאﻣﯿﻪ ﺑﻪ ﺳﻮی ﺧﯿﻤﻪﻫﺎ ﻫﺠﻮﻡ ﻣﯽﺑﺮﺩﻧﺪ ﻓﺮﯾﺎﺩ‬ ‫ﺑﺮﺁﻭﺭﺩﻧﺪ‪:‬‬ ‫‪٢٠‬‬ ‫»ﻭאی ﺑﺮ ﺷﻤﺎ אی ﭘﯿﺮﻭאﻥ ﺧﺎﻧﺪאﻥ אﺑﻮﺳﻔﯿﺎﻥ! אﮔﺮ ﺩﯾﻦ ﻧﺪאﺭﯾﺪ ﻭ אﺯ ﺭﻭﺯ ﻗﯿﺎﻣﺖ ﻧﻤﯽﺗﺮﺳﯿﺪ‪ ،‬ﻻאﻗﻞ ﺩﺭ ﺩﻧﯿﺎﯾﺘﺎﻥ ﺁﺯאﺩﻩ ﺑﺎﺷﯿﺪ‪«.‬‬

‫ﺷﺎﮔﺮﺩאﻥ‬ ‫ﺭאﻭﯾﺎﻥ אﺣﺎﺩﯾﺚ אﻣﺎﻡ ﺣﺴﻦ )ﻋﻠﯿﻪ אﻟﺴﻼﻡ(‬ ‫אﺯ ﺟﻤﻠﻪ ﺭאﻭﯾﺎﻧﯽ ﮐﻪ אﺯ אﻣﺎﻡ ﺣﺴﻦ )ﻋﻠﯿﻪ אﻟﺴﻼﻡ( ﺭﻭאﯾﺖ ﻧﻘﻞ ﮐﺮﺩﻩאﻧﺪ ﻣﯽﺗﻮאﻥ אﺯ‪ :‬אﺑﻦ אﺑﯽﻟﯿﻠﯽ‪ ،‬אﺑﻮאﺳﺤﺎﻕ ﺳَﺒﯿﻌﯽ‪ ،‬ﺟﺎﺑﺮ ﺑﻦ‬ ‫‪٢٩‬‬ ‫ﻋﺒﺪאﷲ אﻧﺼﺎﺭی‪ ٢٣،‬אﺷﻌﺚ ﺑﻦ ﺳﻮאﺩ‪ ٢٤،‬אﺻﺒﻎ ﺑﻦ ﻧُﺒﺎﺗﻪ‪ ٢٥،‬ﺣﺎﺭﺙ אَﻋﻮَﺭ‪ ٢٦،‬ﺯﯾﺪ ﺑﻦ אَﺭﻗَﻢ‪ ٢٧،‬ﺣﺒﺎﺑﺔ אﻟﻮאﻟﺒﯿﻪ‪ ٢٨‬ﻭ ﻗِﯿﺲ ﺑﻦ ﺳَﻌﺪ ﺑﻦ ﻋُﺒﺎﺩﻩ‬ ‫ﻧﺎﻡ ﺑﺮﺩ‪.‬‬ ‫‪٢١‬‬

‫‪٢٢‬‬

‫ﺭאﻭﯾﺎﻥ אﺣﺎﺩﯾﺚ אﻣﺎﻡ ﺣﺴﯿﻦ )ﻋﻠﯿﻪ אﻟﺴﻼﻡ(‬ ‫אﺯ אﻣﺎﻡ ﺣﺴﯿﻦ )ﻋﻠﯿﻪ אﻟﺴﻼﻡ( ﻧﯿﺰ ﺭאﻭﯾﺎﻥ ﺯﯾﺎﺩی ﺣﺪﯾﺚ ﺭﻭאﯾﺖ ﮐﺮﺩﻩאﻧﺪ‪ .‬ﻣﻬﻢﺗﺮﯾﻦ אﯾﻦ אﻓﺮאﺩ ﻋﺒﺎﺭﺕאﻧﺪ אﺯ‪ :‬אﺑﻮﺛﻤﺎﻣﺔ אﻟﺼﺎﺋﺪی‪،‬‬ ‫ﺳﻌﯿﺪ ﺑﻦ ﻋﺒﺪאﷲ‪ ٣١،‬ﺑﺸﺮ ﺑﻦ ﻏﺎﻟﺐ‪ ٣٢،‬ﺟﺎﺑﺮ ﺑﻦ ﻋﺒﺪאﷲ‪ ٣٣،‬ﻗﯿﺲ ﺑﻦ ﻣﺴﻬﺮ‪ ٣٤،‬ﻣﺴﻠﻢ ﺑﻦ ﻋُﻮﺳَﺠِﻪ‪ ٣٥،‬ﺣﺒﯿﺐ ﺑﻦ ﻣَﻈﺎﻫﺮ‪ ٣٦،‬ﻣِﻨﻬﺎﻝ ﺑﻦ‬ ‫‪٤٠‬‬ ‫ﻋﻤﺮﻭ‪ ٣٧،‬ﻋﺒﯿﺪאﷲ ﺑﻦ ﺣُﺮ ﺟُﻌﻔﯽ‪ ٣٨،‬ﻓﺎﻃﻤﺔ ﺑﻨﺖ אﻟﺤﺴﯿﻦ )ﻋﻠﯿﻪ אﻟﺴﻼﻡ(‪ ٣٩‬ﻭ ﻓﺎﻃﻤﻪ ﺩﺧﺘﺮ ﺣﺒﺎﺑﺔ אﻟﻮאﻟﺒﯿﻪ‪.‬‬

‫‪٣٠‬‬

‫‪» .٢٠‬ﻭَ ﯾﺤَﮑﻢْ ﯾﺎ ﺷﯿﻌَﺔ ﺁﻝِ ﺃﺑﯽﺳُﻔﯿﺎﻥَ! ﺇﻥْ ﻟَﻢْ ﯾﮑﻦْ ﻟَﮑﻢ ﺩﯾﻦٌ ﻭ ﮐﻨْﺘُﻢْ ﻻ ﺗَﺨﺎﻓﻮﻥَ אﻟﻤَﻌﺎﺩَ‪ ،‬ﻓَﮑﻮﻧﻮא ﺃَﺣْـﺮאﺭאً ﻓـﯽ ﺩُﻧﯿـﺎﮐﻢ ﻫـﺬِﻩ«؛ ﻣﺤﻤـﺪﺑﺎﻗﺮ ﺑـﻦ ﻣﺤﻤـﺪﺗﻘﯽ‬ ‫אﻟﻤﺠﻠﺴﯽ‪ ،‬ﭘﯿﺸﯿﻦ‪ ،‬ﺝ ‪ ،٤٤‬ﺹ ‪.٣٢٩‬‬ ‫‪ .٢١‬אﺑﻮﺟﻌﻔﺮ ﻣﺤﻤﺪ ﺑﻦ אﻟﺤﺴﻦ ﻣﻌﺮﻭﻑ ﺑﻪ ﺷﯿﺦ ﻃﻮﺳﯽ‪ ،‬ﺭﺟﺎﻝ אﻟﻄﻮﺳﯽ‪ ،‬ﺗﺤﻘﯿﻖ ﺟﻮאﺩ ﻗﯿﻮﻣﯽ‪ ،‬ﻣﺆﺳﺴﺔ אﻟﻨﺸﺮ אﻹﺳﻼﻣﯽ‪ ١٤١٥ ،‬ﻫ‪ ،‬ﺻ ‪.٩٤‬‬ ‫‪ .٢٢‬ﻫﻤﺎﻥ‪ ،‬ﺹ ‪.٩٦‬‬ ‫‪ .٢٣‬ﻫﻤﺎﻥ‪ ،‬ﺹ ‪.٩٣‬‬ ‫‪ .٢٤‬ﻫﻤﺎﻥ‪.‬‬ ‫‪ .٢٥‬ﻫﻤﺎﻥ‪.‬‬ ‫‪ .٢٦‬ﻫﻤﺎﻥ‪ ،‬ﺹ ‪.٩٤‬‬ ‫‪ .٢٧‬ﻫﻤﺎﻥ‪.‬‬ ‫‪ .٢٨‬ﻫﻤﺎﻥ‪.‬‬ ‫‪ .٢٩‬ﻫﻤﺎﻥ‪ ،‬ﺹ ‪.٩٥‬‬ ‫‪ .٣٠‬אﺑﻮאﻟﻘﺎﺳﻢ ﺑﻦ ﻋﻠﯽאﮐﺒﺮ אﻟﺨﻮﺋﯽ‪ ،‬ﻣﻌﺠﻢ ﺭﺟﺎﻝ אﻟﺤﺪﯾﺚ‪ ،‬ﻣﻨﺸﻮﺭאﺕ ﻣﺪﯾﻨﺔ אﻟﻌﻠﻢ‪ ،‬ﻗﻢ‪ ١٤٠٣ ,‬ﻫ‪ ،‬ﭼﺎپ ﺳﻮﻡ‪ ،‬ﺝ ‪ ،١٤‬ﺹ ‪.٤٩‬‬ ‫‪ .٣١‬ﺷﯿﺦ ﻃﻮﺳﯽ‪ ،‬ﭘﯿﺸﯿﻦ‪ ،‬ﺹ ‪.١٠١‬‬ ‫‪ .٣٢‬ﻫﻤﺎﻥ‪ ،‬ﺹ ‪.٩٩‬‬ ‫‪ .٣٣‬ﻫﻤﺎﻥ‪.‬‬ ‫‪ .٣٤‬ﻫﻤﺎﻥ‪ ،‬ﺹ ‪.١٠٤‬‬ ‫‪ .٣٥‬ﻫﻤﺎﻥ‪ ،‬ﺹ ‪.١٠٥‬‬ ‫‪ .٣٦‬ﻫﻤﺎﻥ‪ ،‬ﺹ ‪.١٠٠‬‬ ‫‪ .٣٧‬ﻫﻤﺎﻥ‪ ،‬ﺹ ‪.١٠٥‬‬ ‫‪ .٣٨‬אﺑﻮאﻟﻘﺎﺳﻢ ﺑﻦ ﻋﻠﯽאﮐﺒﺮ אﻟﺨﻮﺋﯽ‪ ،‬ﭘﯿﺸﯿﻦ‪ ،‬ﺝ ‪ ،١١‬ﺵ ‪.٧٤٥٣‬‬ ‫‪ .٣٩‬ﻫﻤﺎﻥ‪ ،‬ﺝ ‪ ،٢٣‬ﺵ ‪.١٥٦٥٧‬‬ ‫‪ .٤٠‬ﺷﯿﺦ ﻃﻮﺳﯽ‪ ،‬ﭘﯿﺸﯿﻦ‪ ،‬ﺹ ‪.١٠٦‬‬ ‫‪9‬‬

‫ﭘﺮﺳﺶ ﻭ ﭘﮋﻭﻫﺶ‬ ‫ﭘﺮﺳﺸﻬﺎ‬

‫‪١‬ـ ﭼﺮא אﻣﺎﻡ ﺣﺴﻦ )ﻋﻠﯿﻪ אﻟﺴﻼﻡ( ﺑﯿﺸﺘﺮ ﺑﻪ ﺗﺮﻭﯾﺞ ﻓﻀﺎﺋﻞ אﻫﻞﺑﯿﺖ )ﻋﻠﯿﻬﻢ אﻟﺴﻼﻡ( ﻫﻤﺖ ﮔﻤﺎﺷﺘﻨﺪ؟‬ ‫אﻟﻒ( ﻣﯽﺧﻮאﺳﺘﻨﺪ ﺑﺎ אﯾﻦ ﮐﺎﺭ ﺻﻠﺢ ﺧﻮﯾﺶ ﺭא ﻣﺴﺘﺪﻝ ﻧﻤﺎﯾﻨﺪ‪.‬‬ ‫ﺏ( אﯾﻦ ﮐﺎﺭ‪ ،‬ﺧﻮﺩ ﯾﮏ ﻣﺒﺎﺭﺯۀ ﺗﺒﻠﯿﻐﺎﺗﯽ ﻋﻠﯿﻪ ﺑﻨﯽאﻣﯿﻪ ﻣﺤﺴﻮﺏ ﻣﯽﺷﺪ‪.‬‬ ‫ﺝ( ﻣﻈﻠﻮﻣﯿﺖ אﻫﻞﺑﯿﺖ )ﻋﻠﯿﻬﻢ אﻟﺴﻼﻡ( ﻭ ﺑﯽאﺣﺘﺮאﻣﯿﻬﺎی ﺩﻭﺳﺖ ﻭ ﺩﺷﻤﻦ ﺳﺒﺐ אﺻﻠﯽ אﯾﻦ ﺣﺮﮐﺖ אﻣﺎﻡ אﺳﺖ‪.‬‬ ‫ﺩ( ﺑﺮאی ﻣﻘﺎﺑﻠﻪ ﺑﺎ ﺷﺎﯾﻌﺎﺕ ﺑﯽאﺳﺎﺱ ﻣﻌﺎﻭﯾﻪ‪.‬‬ ‫‪٢‬ـ ﻣﺮﺩﻡ ﺳﺆאﻻﺕ ﻓﻘﻬﯽ ﻭ ﺣﺪﯾﺜﯽ ﺧﻮﺩ ﺭא ﺑﯿﺸﺘﺮ אﺯ ﭼﻪ ﮐﺴﺎﻧﯽ ﻣﯽﭘﺮﺳﯿﺪﻧﺪ؟‬ ‫אﻟﻒ( אﻣﺎﻡ ﺣﺴﻦ )ﻋﻠﯿﻪ אﻟﺴﻼﻡ( ﻭ אﻣﺎﻡ ﺣﺴﯿﻦ )ﻋﻠﯿﻪ אﻟﺴﻼﻡ(‬ ‫ﺏ( ﺩﺭ ﺯﻣﺎﻥ אﻣﺎﻡ ﺣﺴﻦ )ﻋﻠﯿﻪ אﻟﺴﻼﻡ( ﻣﺮﺩﻡ ﻧﺎﺁﮔﺎﻩ ﺑﻮﺩﻧﺪ‪ ،‬ﻭﻟﯽ ﺩﺭ ﺯﻣﺎﻥ אﻣﺎﻡ ﺣﺴﯿﻦ )ﻋﻠﯿﻪ אﻟﺴﻼﻡ( ﻧﺰﺩ אﯾﺸﺎﻥ ﺁﻣﺪﻩ ﻭ ﺳﺆאﻻﺕ‬ ‫ﻓﻘﻬﯽ ﻭ ﺣﺪﯾﺜﯽ ﺧﻮﯾﺶ ﺭא ﻣﯽﭘﺮﺳﯿﺪﻧﺪ‪.‬‬ ‫ﺝ( ﻋﺒﺪאﷲ ﺑﻦ ﺯُﺑَﯿﺮ‪ ،‬ﻣﺼﻌﺐ ﺑﻦ ﻋﻤﯿﺮ ﻭ ﻗُﺘﺎﺩﻩ‬ ‫ﺩ( ﻋﺒﺪאﷲ ﺑﻦ ﻋﻤﺮ‪ ،‬ﻋﺒﺪאﷲ ﺑﻦ ﻋﻤﺮﻭﻋﺎﺹ‪ ،‬אﺑﻮﻫﺮﯾﺮﻩ ﻭ ﻋﺎﯾﺸﻪ‬ ‫‪٣‬ـ ﻭﯾﮋﮔﯽ ﺣﺪﯾﺚ ﺩﺭ אﯾﻦ ﺩﻭﺭאﻥ ﭼﯿﺴﺖ؟‬ ‫אﻟﻒ( אﺣﺎﺩﯾﺚ אﺧﻼﻗﯽ ﻭ ﺣﻤﺎﺳﯽ אﺯ ﺑﻘﯿﮥ אﻧﻮאﻉ ﺣﺪﯾﺚ ﺑﯿﺸﺘﺮ אﺳﺖ‪.‬‬ ‫ﺏ( אﺣﺎﺩﯾﺚ ﺗﻔﺴﯿﺮی ﻭ אﺣﺘﺠﺎﺟﺎﺕ‪ ،‬ﻭﯾﮋﮔﯽ ﺧﺎﺹ ﺣﺪﯾﺚ אﺳﺖ‪.‬‬ ‫ﺝ( ﺗﻌﺪאﺩ אﺣﺎﺩﯾﺚ ﮔﺰאﺭﺵﺷﺪﻩ ﺑﺴﯿﺎﺭ ﻣﺤﺪﻭﺩ ﻭ אﻧﺪک אﺳﺖ‪.‬‬ ‫ﺩ( ﻣﻮאﻋﻆ ﺣﺪﯾﺜﯽ ﺑﺴﯿﺎﺭ ﭼﺸﻢﮔﯿﺮ אﺳﺖ‪.‬‬ ‫‪٤‬ـ ﺑﯿﺸﺘﺮﯾﻦ אﺣﺎﺩﯾﺚ אﻣﺎﻡ ﺣﺴﯿﻦ )ﻋﻠﯿﻪ אﻟﺴﻼﻡ( ﺩﺭ ﭼﻪ ﻣﻮﺿﻮﻋﯽ אﺳﺖ ﻭ ﺩﺭ ﭼﻪ ﺯﻣﺎﻧﯽ אﯾﺮאﺩ ﺷﺪﻩ אﺳﺖ؟‬ ‫אﻟﻒ( אﺧﻼﻗﯽ‪ ،‬ﺩﺭ ﺯﻣﺎﻥ ﺑﯿﺴﺖ ﺳﺎﻝ אﻗﺎﻣﺖ ﺩﺭ ﻣﺪﯾﻨﻪ‬ ‫ﺏ( ﺣﻤﺎﺳﯽ‪ ،‬אﺯ ﺯﻣﺎﻥ ﺣﺮﮐﺖ אﺯ ﻣﺪﯾﻨﻪ ﺗﺎ ﮐﺮﺑﻼ‬ ‫ﺝ( ﺣﻤﺎﺳﯽ‪ ،‬ﺯﻣﺎﻥ ﺣﻀﻮﺭ ﺩﺭ ﮐﺮﺑﻼ )‪ ١٠‬ـ ‪ ٢‬ﻣﺤﺮﻡ(‬ ‫ﺩ( אﺩﻋﯿﻪ‪ ،‬ﺩﺭ ﺯﻣﺎﻥ ﺑﯿﺴﺖ ﺳﺎﻝ אﻗﺎﻣﺖ ﺩﺭ ﻣﺪﯾﻨﻪ‬

‫ﭘﮋﻭﻫﺶ‬

‫ﯾﮏ ﻧﻤﻮﻧﻪ אﺯ ﻧﺎﻣﻪﻫﺎی אﻣﺎﻡ ﻋﻠﯽ )ﻋﻠﯿﻪ אﻟﺴﻼﻡ( ﻛﻪ ﺩﺭ ﺩﻭﺭאﻥ ﻗﺒﻞ אﺯ ﺧﻼﻓﺖ ﻧﮕﺎﺷﺘﻪאﻧﺪ ﺭא ﺑﻪ ﻃﻮﺭ ﻛﺎﻣﻞ ﺑﺎ ﺗﺮﺟﻤﻪ ﺑﻨﻮﯾﺴﯿﺪ‪.‬‬

‫‪10‬‬

‫ﺿﻤﯿﻤﮥ ﺁﻣﻮﺯﺷﯽ ﺷﻤﺎﺭۀ ‪١‬‬

‫ﮐﺘﺎﺏﺷﻨﺎﺳﯽ אﺣﺎﺩﯾﺚ אﻣﺎﻡ ﺣﺴﻦ ﻭ אﻣﺎﻡ ﺣﺴﯿﻦ )ﻋﻠﯿﻪ אﻟﺴﻼﻡ(‬ ‫‪١‬ـ ﺗﺤﻒ אﻟﻌﻘﻮﻝ‪ ،‬אﺑﻦﺷﻌﺒﮥ ﺣﺮאﻧﯽ‬ ‫‪٢‬ـ ﻧُﺰﻫﺔ אﻟﻨﺎﻇﺮ‪ ،‬אﻟﺤﻠﻮאﻧﯽ‬ ‫‪٣‬ـ ﻣﺴﻨﺪ אﻹﻣﺎﻡ אﻟﻤﺠﺘﺒﯽ‪ ،‬ﻋﺰﯾﺰאﷲ ﻋﻄﺎﺭﺩی‬ ‫‪٤‬ـ ﻣﻮﺳﻮﻋﺔ ﮐﻠﻤﺎﺕ אﻹﻣﺎﻡ אﻟﺤﺴﻦ‬ ‫‪٥‬ـ אﻷﻟﻔﯿﻦ‪ ،‬ﻋﻠﯽ ﺣﯿﺪﺭ אﻟﻤﺆﯾﺪ‪ ،‬ﺟﻠﺪ ‪ ١‬ﻭ ‪ ٢‬ﻭ ‪٣‬‬ ‫‪٦‬ـ ﻣﻮﺳﻮﻋﺔ ﮐﻠﻤﺎﺕ אﻹﻣﺎﻡ ﺣﺴﯿﻦ‪ ،‬ﺷﺮﯾﻔﯽ‬ ‫‪٧‬ـ ﻣﺴﻨﺪ אﻹﻣﺎﻡ אﻟﺸﻬﯿﺪ‪ ،‬ﻋﺰﯾﺰאﷲ ﻋﻄﺎﺭﺩی‬ ‫‪٨‬ـ ﺳﺨﻨﺎﻥ ﺣﺴﯿﻦ ﺑﻦ ﻋﻠﯽ אﺯ ﻣﺪﯾﻨﻪ ﺗﺎ ﮐﺮﺑﻼ‪ ،‬ﻧﺠﻤﯽ‬ ‫‪٩‬ـ אﻹﺣﺘﺠﺎﺝ‪ ،‬ﻃﺒﺮﺳﯽ‬ ‫‪١٠‬ـ ﺻﺤﯿﻔﺔ אﻟﺤﺴﯿﻦ )ﻋﻠﯿﻪ אﻟﺴﻼﻡ(‪ ،‬ﺟﻮאﺩ ﻗﯿﻮﻣﯽ‬ ‫‪١١‬ـ ﻓﺮﻫﻨﮓ ﺳﺨﻨﺎﻥ אﻣﺎﻡ ﺣﺴﯿﻦ )ﻋﻠﯿﻪ אﻟﺴﻼﻡ(‪ ،‬ﻣﺤﻤﺪ ﺩﺷﺘﯽ‬

‫ﺿﻤﯿﻤﮥ ﺁﻣﻮﺯﺷﯽ ﺷﻤﺎﺭۀ ‪٢‬‬ ‫ﺩﺭ ﺑﺴﯿﺎﺭی אﺯ ﮐﺘﺎﺑﻬﺎی ﺣﺪﯾﺜﯽ אﻫﻞ ﺳﻨﺖ ﻭ ﺣﺘﯽ ﺩﺭ ﺑﺮﺧﯽ אﺯ ﮐﺘﺐ ﺷﯿﻌﯿﺎﻥ ﻣﺘﻮﻧﯽ ﺩﯾﺪﻩ ﻣﯽﺷﻮﺩ ﮐﻪ ﮔﻔﺘﻪאﻧﺪ אﻣﺎﻡ ﺣﺴﻦ )ﻋﻠﯿﻪ‬ ‫אﻟﺴﻼﻡ( אﺯﺩﻭאﺟﻬﺎی ﻣﺘﻌﺪﺩی ﺩאﺷﺘﻪ ﮐﻪ אﮐﺜﺮ ﺁﻧﻬﺎ ﺑﺎ ﻃﻼﻕ ﭘﺎﯾﺎﻥ ﯾﺎﻓﺘﻪ אﺳﺖ؛ ﺣﺘﯽ ﺩﺭ ﺑﺮﺧﯽ אﺯ אﯾﻦ ﻧﻘﻠﻬﺎ‪ ،‬אﻣﺎﻡ ﺣﺴﻦ )ﻋﻠﯿﻪ אﻟﺴﻼﻡ(‬ ‫ﺭא "ﻣِﻄﻼﻕ" ﻧﺎﻣﯿﺪﻩאﻧﺪ؛ ﺯﯾﺮא ﮐﻪ ﺩﺭ ﻃﻮﻝ ﺯﻧﺪﮔﺎﻧﯽ ﺧﻮﺩ ‪ ٥٠‬ﻫﻤﺴﺮ ﺭא ﻃﻼﻕ ﺩאﺩﻩ אﺳﺖ!!‬ ‫»ﺇﻥﱠ אﻟﺤَﺴﻦَ ﺑﻦَ ﻋﻠﯽﱟ )ﻋﻠﯿﻪ אﻟﺴﻼﻡ( ﻃَﻠﱠﻖَ ﺧَﻤْﺴﯿﻦَ ﺇﻣْﺮَﺃﺓً‪ ،‬ﻓَﻘَﺎﻡَ ﻋَﻠﯽﱞ )ﻋﻠﯿﻪ אﻟﺴﻼﻡ( ﺑﺎﻟﻜﻮﻓَﺔِ‪ ،‬ﻻ ﺗَﻨْﻜِﺤﻮא אﻟﺤَﺴَﻦَ‪ ،‬ﻓَﺈﻧﱠﻪُ ﺭَﺟُﻞٌ‬ ‫ﻣِﻄْﻼﻕٌ‪ .‬ﻓَﻘَﺎﻡَ ﺇﻟَﯿﻪِ ﺭَﺟُﻞٌ ﻓﻘﺎﻝ‪ :‬ﺑَﻠﯽ ﻭ אﷲُ ﻟَﻨَﻨْﻜِﺤَﻨﱠﻪُ ﻓَﺈِﻧﱠﻪُ אﺑﻦُ ﺭَﺳﻮﻝِ אﷲِ ﻭ אﺑﻦُ ﻓﺎﻃِﻤﺔَ )ﺳﻼﻡ אﷲ ﻋﻠﯿﻬﻤﺎ(‪ ،‬ﻓﺈﻥْ ﺃﻋْﺠَﺒَﺘْﻪُ ﺃﻣْﺴَﻚَ ﻭ ﺇﻥْ‬ ‫‪٤١‬‬ ‫ﻛَﺮِﻩَ ﻃَﻠﱠﻖَ‪«.‬‬ ‫ﮔﺬﺷﺘﻪ אﺯ ﺁﻧﮑﻪ ﻃﻼﻕ ﺩﺭ ﻧﺰﺩ ﺧﺪאﻭﻧﺪ אﻣﺮی ﻣﺒﻐﻮﺽ ﺑﻮﺩﻩ ﻭ ﺷﺄﻥ אﻫﻞﺑﯿﺖ )ﻋﻠﯿﻬﻢ אﻟﺴﻼﻡ( אﺯ אﯾﻦ אﻣﺮ ﻣﻐﺒﻮﺽ ﺑﻪ ﺩﻭﺭ‬ ‫אﺳﺖ ﻭ אﯾﻦ ﻗﺒﯿﻞ ﺷﺎﯾﻌﺎﺕ ﻭ ﺟﻌﻠﯿﺎﺕ ﺣﺪﯾﺜﯽ ﺑﺎ אﺻﻮﻝ אﻋﺘﻘﺎﺩאﺕ ﺷﯿﻌﻪ ﺳﺎﺯﮔﺎﺭ ﻧﯿﺴﺖ ﻭ ﻣﺤﮑﻮﻡ ﺑﻪ ﺑﻄﻼﻥ אﺳﺖ‪ ،‬אﻣﺎ ﺳﺆאﻝ אﯾﻦ אﺳﺖ‪:‬‬ ‫אﺯ ﭼﻪ ﺗﺎﺭﯾﺨﯽ ﻭ ﺑﻪ ﭼﻪ אﻧﮕﯿﺰﻩאی אﯾﻦﮔﻮﻧﻪ ﻣﺘﻮﻥ ﻧﻘﻞ ﺷﺪﻩאﻧﺪ؟ ﺩﺭ אﺳﻨﺎﺩ ﺗﺎﺭﯾﺨﯽ ﻇﻬﻮﺭ אﯾﻦ ﺷﺎﯾﻌﻪ ﺗﻘﺮﯾﺒﺎً ﯾﮏ ﻗﺮﻥ ﭘﺲ אﺯ ﻭﻓﺎﺕ אﻣﺎﻡ‬ ‫ﺣﺴﻦ )ﻋﻠﯿﻪ אﻟﺴﻼﻡ( ﺑﻮﺩﻩ אﺳﺖ‪.‬‬ ‫ﮔﻮﯾﺎ ﺩﺭ אﯾﺎﻡ ﮔﺮﺩﺵ ﺧﻼﻓﺖ אﺯ אﻣﻮﯾﺎﻥ ﺑﻪ ﻋﺒﺎﺳﯿﺎﻥ‪ ،‬ﺑﻨﯽאﻟﺤﺴﻦ )ﻓﺮﺯﻧﺪﺯאﺩﮔﺎﻥ אﻣﺎﻡ ﺣﺴﻦ ﻋﻠﯿﻪ אﻟﺴﻼﻡ( ﺑﺎ ﺑﻨﯽאﻟﻌﺒﺎﺱ‬ ‫ﻫﻤﮑﺎﺭی ﺩאﺷﺘﻨﺪ‪ .‬אﻣﺎ ﻋﺒﺎﺳﯿﺎﻥ ﺑﻪ ﺑﻨﯽאﻟﺤﺴﻦ ﺧﯿﺎﻧﺖ ﮐﺮﺩﻩ ﻭ אﮐﺜﺮ ﺁﻧﻬﺎ ﺭא ﺑﺎ ﻗﺘﻞ ﻭ ﺣﺒﺲ אﺯ ﻣﯿﺎﻥ ﺑﺮﺩאﺷﺘﻨﺪ‪ .‬ﺑﻨﯽאﻟﻌﺒﺎﺱ ﺑﺮאی ﭘﯿﺸﺒﺮﺩ‬ ‫ﺳﯿﺎﺳﺖ ﺧﻮﺩ ﺑﻪ ﺗﺒﻠﯿﻐﺎﺕ ﻣﻨﻔﯽ ﻭ ﺷﺎﯾﻌﻪﺳﺎﺯی ﻋﻠﯿﻪ ﺑﻨﯽאﻟﺤﺴﻦ ﻣﺘﻮﺳﻞ ﺷﺪﻧﺪ‪.‬‬ ‫ﯾﮑﯽ אﺯ ﺗﺒﻠﯿﻐﺎﺕ ﻣﻨﻔﯽ ﺁﻧﻬﺎ אﯾﻦ אﺳﺖ ﮐﻪ ﻋﺒﺎﺳﯿﺎﻥ ﻣﺪﻋﯽ ﺷﺪﻧﺪ ﺟﺪ אﻋﻼی ﺁﻧﻬﺎ ﻋﺒﺎﺱ‪ ،‬ﻋﻤﻮﻣﯽ ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ ﻣﺴﻠﻤﺎﻥ ﺑﻮﺩ ﻭﻟﯽ‬ ‫ﺟﺪ אﻋﻼی ﺑﻨﯽאﻟﺤﺴﻦ‪ ،‬אﺑﻮﻃﺎﻟﺐ ﻋﻤﻮی ﺩﯾﮕﺮ ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ ﮐﺎﻓﺮ ﺑﻮﺩﻩ אﺳﺖ؛ ﺩﺭ ﻧﺘﯿﺠﻪ ﻣﺎ ﮐﻪ אﺯ ﻧﺴﻞ ﻋﻤﻮی ﻣﺴﻠﻤﺎﻥ ﭘﯿﺎﻣﺒﺮﯾﻢ ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ‬ ‫‪٤٢‬‬ ‫ﺑﻨﯽאﻟﺤﺴﻦ ﮐﻪ אﺯ ﻧﺴﻞ ﻋﻤﻮی ﮐﺎﻓﺮ ﭘﯿﺎﻣﺒﺮﻧﺪ ﺑﺮ ﺣﮑﻮﻣﺖ ﺳﺰאﻭאﺭﺗﺮﯾﻢ‪.‬‬

‫‪ .٤١‬אﺑﻮﺟﻌﻔﺮ ﺛﻘﺔאﻹﺳﻼﻡ ﻣﺤﻤﺪ ﺑﻦ ﯾﻌﻘﻮﺏ ﺑﻦ אﺳﺤﺎﻕ אﻟﮑﻠﯿﻨﯽ אﻟﺮאﺯی‪ ،‬אﻟﮑﺎﻓﯽ‪ ،‬ﺗﺤﻘﯿﻖ ﻋﻠﯽאﮐﺒﺮ ﻏﻔﺎﺭی‪ ،‬ﺩאﺭ אﻟﮑﺘﺐ אﻹﺳـﻼﻣﯿﻪ‪ ،‬ﺗﻬـﺮאﻥ‪ ١٣٨٩ ,‬ﻫ‪ ،‬ﭼـﺎپ‬ ‫ﺩﻭﻡ‪ ،‬ﺝ ‪ ،٦‬ﺹ ‪٥٦‬؛ ﺷﻤﺎﺭۀ ﻣﺘﻮﻥ ﺩﯾﮕﺮی ﻧﯿﺰ ﺩﺭ ﻋﺰﯾﺰאﷲ ﻋﻄﺎﺭﺩی‪ ،‬ﻣﺴﻨﺪ אﻹﻣﺎﻡ אﻟﻤﺠﺘﺒﯽٰ‪ ،‬אﻧﺘﺸﺎﺭאﺕ ﻋﻄﺎﺭﺩ‪ ،١٣٧٣ ،‬ﺹ ‪ ٦٩٣‬ـ ‪ ٦٨٩‬ﺁﻣﺪﻩ אﺳﺖ‪.‬‬ ‫‪ .٤٢‬ﺑﺮ אﯾﻦ אﺳﺎﺱ‪ ،‬ﺩאﺳﺘﺎﻧﻬﺎی ﺯﯾﺎﺩی ﺭא ﺟﻌﻞ ﻧﻤﻮﺩﻧﺪ ﻭ ﻫﻨﻮﺯ ﻧﯿﺰ ﺑﺴﯿﺎﺭی אﺯ אﻫﻞ ﺳﻨﺖ ﺑﺮ אﯾﻦ ﺑﺎﻭﺭﻧﺪ ﮐﻪ אﺑﻮﻃﺎﻟﺐ ﮐﺎﻓﺮ ﺑﻮﺩﻩ אﺳﺖ‪.‬‬ ‫‪11‬‬

‫ﺷﺎﯾﻌﮥ ﺩﯾﮕﺮ אﯾﻦ ﺑﻮﺩ ﮐﻪ ﮔﻔﺘﻨﺪ‪ :‬אﻣﺎﻡ ﺣﺴﻦ )ﻋﻠﯿﻪ אﻟﺴﻼﻡ(‪ ،‬ﻧﯿﺎی ﺑﺰﺭگ ﺑﻨﯽאﻟﺤﺴﻦ ﺑﻪ ﺯﻧﺪﮔﯽ ﺩﻧﯿﻮی ﻋﻼﻗﻪﻣﻨﺪ ﺑﻮﺩ ﻭ‬ ‫ﭘﯿﻮﺳﺘﻪ ﺑﻪ אﺯﺩﻭאﺝ ﺑﺎ ﺯﻧﺎﻥ ﻣﯽﭘﺮﺩאﺧﺖ ﻭ ﭘﺮﺩאﺧﺘﻦ ﺑﻪ אﯾﻦ אﻣﻮﺭ ﺑﻮﺩ ﮐﻪ אﻭ ﺭא אﺯ ﺟﻨﮓ ﺑﺎ ﻣﻌﺎﻭﯾﻪ ﺑﺎﺯﺩאﺷﺖ ﻭ ﺗﻦ ﺑﻪ ﺻﻠﺢ ﺩאﺩ‪ .‬ﻣﺘﻮﻧﯽ ﺭא‬ ‫ﻧﯿﺰ ﺩﺭ אﯾﻦ ﺭאﺳﺘﺎ ﺳﺎﺧﺘﻪאﻧﺪ ﮐﻪ אﮐﻨﻮﻥ ﺑﻪ ﻋﻨﻮאﻥ ﺣﺪﯾﺚ ﺩﺭ ﮐﺘﺎﺑﻬﺎ ﻣﻮﺟﻮﺩ אﺳﺖ‪ .‬אﯾﻦ ﺩﺭﻭﻍ ﺭא אﻭﻟﯿﻦ ﺑﺎﺭ ﻗﺎﺿﯽ אﻧﺘﺼﺎﺑﯽ ﻣﻨﺼﻮﺭ‬ ‫ﺩﻭאﻧﯿﻘﯽ ﺑﻪ ﺩﺳﺘﻮﺭ ﻣﻨﺼﻮﺭ ﭘﺨﺶ ﻧﻤﻮﺩ‪ .‬ﺣﺎﻝ ﺳﺆאﻝ אﯾﻨﺠﺎ אﺳﺖ‪ :‬אﮔﺮ אﻣﺎﻡ ﺣﺴﻦ ﭘﻨﺠﺎﻩ ﺯﻥ ﮔﺮﻓﺘﻪ אﺳﺖ‪ ،‬ﭘﺲ ﭼﺮא ﺗﺎﺭﯾﺦ‪ ،‬ﻓﺮﺯﻧﺪאﻥ‬ ‫‪٤٣‬‬ ‫ﻣﺘﻌﺪﺩ אﯾﺸﺎﻥ ﺭא ﮔﺰאﺭﺵ ﻭ ﺛﺒﺖ ﻧﮑﺮﺩﻩ אﺳﺖ؟!‬

‫‪ .٤٣‬ﺗﻠﺨﯿﺼﯽ אﺯ ﺑﯿﺎﻧﺎﺕ ﺷﻬﯿﺪ ﻣﻄﻬﺮی ﺩﺭ ﮐﺘﺎﺏ ﻧﻈﺎﻡ ﺣﻘﻮﻕ ﺯﻥ ﺩﺭ אﺳﻼﻡ‪ ،‬ﺷﻬﯿﺪ ﻣﺮﺗﻀﯽ ﻣﻄﻬﺮی‪ ،‬ﺻـﺪﺭא‪ ,‬ﺗﻬـﺮאﻥ‪,١٣٧٢ ,‬ﭼـﺎپ ﻫﻔـﺪﻫﻢ‪ ,‬ﺹ ‪ ٣٠٩‬ــ‬ ‫‪.٣٠٦‬‬ ‫‪12‬‬