Sd5

‫ﺟﻠﺴﮥ ﭘﻨﺠﻢ‬

‫אﺳﺘﺎﺩ ﻋﺒﺪאﻟﻬﺎﺩی ﻓﻘﻬﯽﺯאﺩﻩ‬

‫ﺑﺴﻢ אﷲ אﻟﺮﺣﻤﻦ אﻟﺮﺣﯿﻢ‬ ‫ﺻﺮﻑ ﻋﺮﺑﯽ )‪(١‬‬

‫ﺟﻠﺴﮥ ﭘﻨﺠﻢ‬

‫ﮐﻠﯿﺎﺕ )‪(٥‬‬ ‫‪١‬‬ ‫ﺻﺎﻣﺘﻬﺎ ﻭ ﻣُﺼَﻮﱢﺗﻬﺎ‪ ،‬אﻋﻼﻝ ﻭ אﺑﺪאﻝ‬ ‫אﻫﺪאﻑ אﯾﻦ ﺩﺭﺱ‬ ‫ﺁﺷﻨﺎﯾﯽ ﺑﺎ‪:‬‬ ‫‪ 9‬ﺻﺎﻣﺘﻬﺎ ﻭ ﻣﺼﻮﺗﻬﺎ؛‬ ‫‪ 9‬ﻫﺠﺎﻫﺎ؛‬ ‫‪ 9‬אﻋﻼﻝ ﻭ אﻧﻮאﻉ ﺁﻥ؛‬ ‫‪ 9‬אﺑﺪאﻝ‪ ،‬אﻧﻮאﻉ ﺁﻥ ﻭ ﮔﻮﻧﻪﻫﺎی ﻇﻬﻮﺭ ﺁﻥ ﺩﺭ ﺯﺑﺎﻥ ﻋﺮﺑﯽ‪.‬‬

‫ﺩﺭﺁﻣﺪ‬ ‫ﺩﺭ ﺩﺭﻭﺱ ﮔﺬﺷﺘﻪ ﺑﺎ ﺑﺮﺧﯽ אﺯ ﻣﻬﻢﺗﺮﯾﻦ ﻣﺒﺎﺣﺚ ﻣﻘﺪﻣﺎﺗﯽ ﻣﺮﺑﻮﻁ ﺑﻪ ﻋﻠﻢ ﺻﺮﻑ ﻋﺮﺑﯽ ﺁﺷﻨﺎ ﺷﺪﯾﻢ‪ .‬אﮐﻨﻮﻥ ﺩﺭ אﯾﻦ‬ ‫ﺩﺭﺱ ﮐﻪ ﺁﺧﺮﯾﻦ ﺩﺭﺱ אﺯ ﻣﺒﺎﺣﺚ ﻣﻘﺪﻣﺎﺗﯽ אﺳﺖ‪ ،‬ﺑﺎ ﻣﻮﺿﻮﻋﺎﺗﯽ ﻫﻤﭽﻮﻥ ﺻﺎﻣﺘﻬﺎ‪ ،‬ﻣﺼﻮّﺗﻬﺎ‪ ،‬ﻫﺠﺎﻫﺎ‪ ،‬אﻋﻼﻝ ﻭ אﺑﺪאﻝ‬ ‫ﺁﺷﻨﺎ ﻣﯽﺷﻮﯾﻢ ﺗﺎ אﻥﺷﺎﺀאﷲ אﺯ ﺩﺭﺱ ﺷﺸﻢ ﺑﻪ ﺑﻌﺪ ﻣﺴﺘﻘﯿﻤﺎً ﺑﻪ ﺑﺤﺚ ﻭ ﺑﺮﺭﺳﯽ ﺭאﺟﻊ ﺑﻪ ﻣﺒﺎﺣﺚ ﺻﺮﻓﯽ »ﻓﻌﻞ«‬ ‫ﺑﭙﺮﺩאﺯﯾﻢ‪.‬‬

‫ﺻﺎﻣﺘﻬﺎ‬ ‫ﺩﺭ ﺩﺳﺘﻮﺭ ﺯﺑﺎﻥ ﻋﺮﺑﯽ ﺑﺮ ﺧﻼﻑ ﺑﺮﺧﯽ אﺯ ﺯﺑﺎﻧﻬﺎی ﺩﯾﮕﺮ ﻣﺎﻧﻨﺪ אﻧﮕﻠﯿﺴﯽ ﺣﺮﮐﺎﺕ ﺟﺰﻭ ﺣﺮﻭﻑ ﮐﻠﻤﻪ ﺑﻪ ﺷﻤﺎﺭ ﻧﻤـﯽﺭﻭﺩ؛‬ ‫ﺑﺮ אﯾﻦ אﺳﺎﺱ ﻫﺠﺎی »ﺏَ« )ﺏ َ‪» ،(ba = -‬ﺏُ« )ﺏ ُ‪ (bu = -‬ﻭ »ﺏِ« )ﺏ ِ‪ (bi = -‬ﯾﺎ ﻧﻈـﺎﺋﺮ ﺁﻥ ﺭא ﺻـﺮﻓﺎً ﯾـﮏ‬ ‫»ﺣﺮﻑ ﻣﺘﺤﺮک« ﺗﻠﻘﯽ ﻣﯽﮐﻨﻨﺪ ﻭ ﻫﺠﺎی »ﺗَﺐْ« )ﺕ َ‪ -‬ﺏ( ﺭא ﯾﮏ ﺣـﺮﻑ ﻣﺘﺤـﺮک ﻭ ﯾـﮏ ﺣـﺮﻑ ﺻـﺎﻣﺖ‪ .‬ﺩﺭ אﯾـﻦ‬ ‫ﻣﺠﻤﻮﻋﻪ ﻣﺎ ﺑﻪ ﺣﺮﻭﻑ ﺳﺎﮐﻦ »ﺻﺎﻣﺖ« ﻣﯽﮔﻮﯾﯿﻢ؛ ﺑﻪ אﯾﻦ ﻣﻌﻨﺎ ﮐﻪ ﺁﻥ ﺣﺮﻭﻑ ﺣﺮﮐﺖ ﻧﺪאﺭﻧﺪ ﻭ ﺑﯽ ﺻﺪא ﻫﺴﺘﻨﺪ‪.‬‬

‫ﻣُﺼَﻮﱢﺗﻬﺎ‬ ‫ﺩﺭ ﻋﺮﺑﯽ ﺳﻪ ﻣﺼﻮّﺕ ﮐﻮﺗﺎﻩ )ﺣﺮﮐﺖ( ﻭﺟﻮﺩ ﺩאﺭﺩ ﻭ ﺳﻪ ﻣﺼﻮّﺕ ﺑﻠﻨﺪ‪ .‬ﻣﺼﻮﺗﻬﺎی ﮐﻮﺗﺎﻩ ﻋﺒﺎﺭﺕאﻧﺪ אﺯ‪) -َ :‬ﺯَﺑَﺮ‪ ،‬ﻓﺘﺤﻪ(‪-ُ ،‬‬ ‫)ﭘﯿﺶ‪ ،‬ﺿﻤّﻪ( ﻭ ِ‪) -‬ﺯﯾﺮ‪ ،‬ﮐﺴﺮﻩ( )= ‪(a ,u ,i‬؛ ﻣـﺼﻮﺗﻬﺎی ﺑﻠﻨـﺪ ﻧﯿـﺰ ﻋﺒـﺎﺭﺕאﻧـﺪ אﺯ‪» :‬א‪ ،‬ﻭُ‪ ،‬ﻱ« ) ‪â ,û‬‬ ‫‪.(,î‬‬ ‫ﺑﺎﯾﺪ ﺗﻮﺟﻪ ﺩאﺷﺖ ﮐﻪ ﺩﺭ ﺧﻂ ﻋﺮﺑﯽ ﺑﺮאی ﻧﺸﺎﻥ ﺩאﺩﻥ ﺷﮑﻞ ﻧﮕﺎﺭﺷﯽ ﻣﺼﻮّﺕ ﺑﻠﻨﺪ »ﻭُ« )‪ (û‬ﻭ ﺣﺮﻑ ﺻﺎﻣﺖ »ﻭאﻭ«‬ ‫)‪ ،(w‬ﺗﻨﻬﺎ ﯾﮏ ﻋﻼﻣﺖ ﻭﺟﻮﺩ ﺩאﺭﺩ‪ .‬ﻫﻤﭽﻨﯿﻦ ﻣﺼﻮّﺕ ﺑﻠﻨﺪ »אِی« )‪ (î‬ﻭ ﺣﺮﻑ ﺻﺎﻣﺖ »ﯾﺎﺀ« )‪ (y‬ﺻـﺮﻓﺎً ﯾـﮏ ﻧـﺸﺎﻧﻪ‬ ‫ﺩאﺭﻧﺪ‪.‬‬

‫‪٢‬‬

‫ﻧﯿﻢﻣُﺼَﻮﱢﺗﻬﺎ‬ ‫ﺣﺮﻭﻑ »ﻭאﻭ« ﻭ »ﯾﺎﺀ«‪» ،‬ﺣﺮﻭﻑ ﻋﻠّﻪ« ﯾﺎ »ﻧﯿﻢ ﻣﺼﻮﺕ« ﺧﻮאﻧﺪﻩ ﻣﯽﺷﻮﻧﺪ‪ .‬ﺧﺎﺻﯿﺖ ﺗﻐﯿﯿﺮﭘﺬﯾﺮی אﯾـﻦ ﺣـﺮﻭﻑ ﭼﻨـﺎﻥ‬ ‫אﺳﺖ ﮐﻪ ﻫﻨﮕﺎﻡ ﺑﺮﺧﻮﺭﺩ ﺑﺎ ﺣﺮﻭﻑ ﺻﺎﻣﺖ ﯾﺎ ﻣﺼﻮﺗﻬﺎی ﺩﯾﮕﺮ‪ ،‬ﮔﺎﻩ ﺷﮑﻠﻬﺎی ﺗﺎﺯﻩאی ﺑﻪ ﻭﺟـﻮﺩ ﻣـﯽﺁﻭﺭﻧـﺪ ﮐـﻪ ﺑـﺮאی‬ ‫ﻋﺮﺑﯽﺯﺑﺎﻧﻬﺎ ﯾﺎ ﺳﻨﮕﯿﻦ אﺳﺖ‪ ،‬ﯾﺎ ﺣﺘﯽ ﻏﯿﺮ ﻗﺎﺑﻞ ﺗﻠﻔﻆ‪ .‬אﺯ אﯾﻦ ﺭﻭ ﮔﺎﻩ‪ ،‬ﺩﺭ ﮐﻠﻤﻪ ﺗﻐﯿﯿﺮאﺗﯽ ﭘﺪﯾﺪ ﻣﯽﺁﯾﺪ ﮐـﻪ ﻣﺠﻤﻮﻋـﺎً ﺩﺭ‬ ‫ﺑﺎﺏ »אﻋﻼﻝ« ﻣﻮﺭﺩ ﺑﺤﺚ ﻗﺮאﺭ ﻣﯽﮔﯿﺮﺩ‪.‬‬ ‫ﺑﺮאی ﺭﻭﺷﻦ ﺷﺪﻥ ﻣﺴﺎﺋﻞ ﺁﻭאﺷﻨﺎﺧﺘﯽ ﻭ ﺑﻬﺮﻩﻫﺎﯾﯽ ﮐﻪ ﻣﺎ ﺩﺭ ﻣﺒﺎﺣﺚ אﻋﻼﻝ אﺯ ﺁﻧﻬـﺎ ﻣـﯽﺑـﺮﯾﻢ‪ ،‬ﻻﺯﻡ אﺳـﺖ ﺗﻮﺟـﻪ‬ ‫ﺩאﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﯿﻢ ﮐﻪ ﻫﺠﺎی »ﺏَُِ«‪ ،‬ﻋﺒﺎﺭﺕ אﺳﺖ אﺯ ﯾﮏ ﺣﺮﻑ ﺻﺎﻣﺖ ﺑﻪ ﻋﻼﻭۀ ﯾـﮏ »ﻣـﺼﻮﺕ ﮐﻮﺗـﺎﻩ« ﯾـﺎ »ﺣﺮﮐـﺖ«‪.‬‬ ‫ﻫﺠﺎﻫﺎی »ﺑﺎ‪ ،‬ﺑﻮ‪ ،‬ﺑﯽ« ﻧﯿﺰ אﺯ ﯾﮏ »ﺣﺮﻑ ﺻﺎﻣﺖ« ﻭ ﯾﮏ »ﻣﺼﻮﺕ ﺑﻠﻨﺪ« ﺗﺮﮐﯿﺐ ﺷﺪﻩאﻧﺪ؛ ﻫﺠﺎی »ﺗَﺐْ« ﻧﯿﺰ ﻣﺮﮐـﺐ‬ ‫אﺳﺖ אﺯ »ﺻﺎﻣﺖ‪ +‬ﻣﺼﻮّﺕ‪ +‬ﺻﺎﻣﺖ« )‪.(t+ a+ b‬‬ ‫ﺑﻪ ﻋﺒﺎﺭﺕ ﺩﯾﮕﺮ‪ ،‬ﻣﺎ ﻫﻤﮥ ﺣﺮﻭﻑ ﺭא ﺣﺘﯽ ﺯﻣﺎﻧﯽ ﮐﻪ ﻣﺘﺤﺮکאﻧﺪ‪ ،‬ﺻﺎﻣﺖ ﻣﯽﺧﻮאﻧﯿﻢ ﻭ ﻣﯽﮔﻮﯾﯿﻢ‪ :‬ﺗﻠﻔﻆ ﺣﺮﻑ ﺻﺎﻣﺖ‬ ‫ﺑﻪ ﻭאﺳﻄﮥ ﻣﺼﻮّﺗﯽ ﮐﻪ ﭘﺲ אﺯ ﺁﻥ ﺁﻣﺪﻩ‪ ،‬ﻣﯿﺴّﺮ ﮔﺮﺩﯾﺪﻩ אﺳﺖ‪ ،‬ﯾﺎ ﻣﯽﮔﻮﯾﯿﻢ ﺗﻠﻔﻆ ﺩﻭ ﺻﺎﻣﺖ‪ ،‬ﺑﻪ ﻭאﺳـﻄﮥ ﯾـﮏ ﻣـﺼﻮﺕ‬ ‫ﮐﻪ ﺩﺭ ﻣﯿﺎﻥ ﺁﻧﻬﺎ ﻗﺮאﺭ ﮔﺮﻓﺘﻪ‪ ،‬ﻋﻤﻠﯽ ﺷﺪﻩ אﺳﺖ )ﻟَﻢْ= ﻝ‪ + -َ +‬ﻡ(‪.‬‬ ‫ﺑﻨﺎﺑﺮאﯾﻦ ﻣﯽﺗﻮאﻥ ﮔﻔﺖ ﮐﻪ »אﺑﺘﺪא ﺑﻪ ﺳﺎﮐﻦ«؛ ﯾﻌﻨﯽ‪ ،‬אﺩאی ﮐﻠﻤﻪאی ﮐﻪ אﻭﻟﯿﻦ ﺣﺮﻑ ﺁﻥ ﺳﺎﮐﻦ אﺳﺖ‪ ،‬ﺩﺭ ﻭאﻗﻊ אﺑﺘـﺪא‬ ‫ﺑﻪ ﺩﻭ ﺳﺎﮐﻦ )ﺩﻭ ﺻﺎﻣﺖ( ﺗﻠﻘﯽ ﻣﯽﺷﻮﺩ ﮐﻪ אﻟﺒﺘﻪ ﺩﺭ ﺯﺑﺎﻥ ﻋﺮﺑﯽ ﯾﺎﻓﺖ ﻧﻤﯽﺷﻮﺩ‪ .‬ﺩﺭ ﻭאژۀ »ﻃَﺒْـﻞٌ« )ﻁ َ‪ -‬ﺏ‪ /‬ﻝ ُ‪ /-‬ﻥ(‪،‬‬ ‫אﻭﻟﯿﻦ ﺻﺎﻣﺖ ﺁﻥ‪ ،‬ﯾﻌﻨﯽ ﺣﺮﻑ »ﻁ«‪ ،‬ﺑﻪ ﮐﻤﮏ ﻣﺼﻮﺕ ﮐﻮﺗﺎﻩِ ﻓﺘﺤﻪ » َ–« ﺗﻠﻔﻆ ﺷﺪﻩ אﺳﺖ‪ ،‬אﻣﺎ ﻭאژۀ ﻻﺗﯿﻨﯽ »ﺳْﻄَﺒﻞ«‬ ‫)ﺱ ﻁ َ‪ (... -‬ﺩﺭ ﻋﺮﺑﯽ ﻗﺎﺑﻞ ﺗﻠﻔﻆ ﻧﯿﺴﺖ‪ ،‬ﺯﯾﺮא ﺩﺭ ﺁﻏﺎﺯ ﮐﻠﻤﻪ‪ ،‬ﺩﻭ ﺻﺎﻣﺖ‪ ،‬ﭘﺸﺖ ﺳﺮ ﻫﻢ ﻗﺮאﺭ ﮔﺮﻓﺘﻪאﻧﺪ‪.‬‬

‫ﻫﺠﺎﻫﺎ‬ ‫אﮔﺮ ﻭאژۀ »ﺿَﺮَﺏَ« ﺭא אﺯ ﻧﻈﺮ ﺁﻭאﯾﯽ ﺗﺠﺰﯾﻪ ﮐﻨﯿﻢ‪ ،‬ﭼﻨﯿﻦ ﺷﮑﻠﯽ ﺑﻪ ﺩﺳﺖ ﻣﯽﺁﯾﺪ‪» :‬ﺽ‪ + -َ +‬ﺭ‪ + -َ +‬ﺏ‪(-َ +‬؛ ﯾﻌﻨـﯽ‪،‬‬ ‫ﻫﺮ ﺻﺎﻣﺖ ﺭא ﺑﻪ ﮐﻤﮏ ﯾﮏ ﺣﺮﮐﺖ )ﻣﺼﻮّﺕ( ﻣﯽﺗﻮאﻥ ﺗﻠﻔﻆ ﮐﺮﺩ‪ .‬ﺗﺮﮐﯿﺐ »ﺻـﺎﻣﺖ‪ +‬ﺣﺮﮐـﺖ« ﺭא »ﻫﺠـﺎی ﮐﻮﺗـﺎﻩ«‬ ‫ﻣﯽﺧﻮאﻧﻨﺪ؛ ﻣﺎﻧﻨﺪ‪» :‬ﺽ‪ «-َ +‬ﯾﺎ »ﺭ‪ «-َ +‬ﯾﺎ »ﺏ‪ .«-َ +‬אﮔﺮ ﺑﻌﺪ אﺯ ﺣﺮﻑ ﺻﺎﻣﺖ‪ ،‬ﯾﮏ ﻣﺼﻮﺕ ﺑﻠﻨﺪ ﺑﯿﺎﯾـﺪ‪ ،‬ﻣﺎﻧﻨـﺪ »ﻻ‪،‬‬ ‫ﻟﯽ‪ ،‬ﻟﻮ«‪ ،‬ﯾﺎ ﺷﮑﻠﯽ ﻣﺮﮐﺐ אﺯ »ﺻﺎﻣﺖ‪ +‬ﻣﺼﻮﺕ ﮐﻮﺗﺎﻩ‪ +‬ﺻﺎﻣﺖ« ﭘﺪﯾﺪ ﺁﯾﺪ‪ ،‬ﻣﺎﻧﻨﺪ‪» :‬ﺧُﺬْ« )ﺥ‪ + -ُ +‬ﺫ(‪ ،‬ﺁﻥ ﺭא »ﻫﺠﺎی‬ ‫ﺑﻠﻨﺪ« ﻣﯽﺧﻮאﻧﯿﻢ‪.‬‬ ‫ﻣﻼﺣﻈﻪ‪ :‬ﺩﺭ ﺯﺑﺎﻥ ﻋﺮﺑﯽ ﻣﺼﻮّﺕ ﺩﯾﮕﺮی ﻧﯿﺰ ﺑﻪ ﮐﺎﺭ ﻣﯽﺭﻭﺩ ﮐﻪ ﻭﯾﮋﮔﯽ ﺧﺎﺻﯽ ﺩאﺭﺩ ﻭ ﺑﺎ ﻣﺼﻮّﺗﻬﺎی ﺩﯾﮕﺮ אﻧﺪﮐﯽ‬ ‫ﻣﺘﻔﺎﻭﺕ אﺳﺖ‪ .‬אﯾﻦ ﻣﺼﻮّﺕ אﺯ ﺗﺮﮐﯿﺐ ﻣﺼﻮّﺕ ﮐﻮﺗﺎﻩ »ﻓﺘﺤﻪ« ﻭ ﺣﺮﻑ »ﻭאﻭ« ﯾﺎ »ﯾﺎﺀ« ﺳﺎﮐﻦ ﺑﻪ ﺩﺳﺖ ﻣﯽﺁﯾﺪ‪:‬‬ ‫» َ‪ + -‬ﻭْ« ﻭ » َ‪ + -‬یْ«‪ .‬ﺑﺮﺧﯽ אﺯ ﺩאﻧﺸﻤﻨﺪאﻥ אﯾﻦ ﻣﺼﻮّﺕ ﺭא ﺑﺎ אﯾﻦ ﻭﯾﮋﮔﯽ ﺧﺎﺹ‪» ،‬ﻣﺼﻮّﺕ ﻣﺮﮐّﺐ« ﻧﺎﻣﯿﺪﻩאﻧﺪ‪ .‬אﯾﻦ‬ ‫ﻣﺼﻮّﺕ ﺭא ﺩﺭ ﻭאژﻩﻫﺎﯾﯽ ﻫﻤﭽﻮﻥ »ﯾَﻮْﻡ« )‪ (yawm‬ﻭ »ﻗَﻮْﻡ« )‪ ،(qawm‬ﯾﺎ »ﺷَﯿﺦ« )‪ (shaikh‬ﻭ »ﺑَﯿﻦ«‬ ‫)‪ (bayn‬ﻣﯽﺗﻮאﻥ ﻣﺸﺎﻫﺪﻩ ﮐﺮﺩ‪ .‬ﮔﻔﺘﻨﯽ אﺳﺖ ﻣﺼﻮﺗﻬﺎی ﻣﺮﮐﺐ ﺩﯾﮕﺮ ﻣﺎﻧﻨﺪ‪ «ow» :‬ﺩﺭ ﻭאژۀ ﻓﺎﺭﺳﯽ »ﺧُﺴْﺮُﻭ« ﯾﺎ‬ ‫»‪ «ey‬ﺩﺭ ﮐﻠﻤﺎﺕ ﻓﺎﺭﺳﯽ »ﻧِﯽْ« ﻭ »ﻭِیْ«‪ ،‬ﺩﺭ ﺯﺑﺎﻥ ﻋﺮﺑﯽ ﺑﻪ ﮐﺎﺭ ﻧﻤﯽﺭﻭﺩ‪ ،‬ﺑﻪ ﻫﻤﯿﻦ ﺟﻬﺖ ﺗﻠﻔﻆ ﻓﺎﺭﺳﯽ ﻭאژۀ‬ ‫»ﮐِﯿْﺨُﺴْﺮُﻭ« ﺑﺮאی ﻋﺮﺑﻬﺎ ﺩﺷﻮאﺭ אﺳﺖ ﻭ אﺯ אﯾﻦ ﺭﻭ ﺁﻥ ﺭא »ﮐَﯿْﺨُﺴْﺮَﻭْ« ﺗﻠﻔﻆ ﻣﯽﮐﻨﻨﺪ‪.‬‬

‫אﻋﻼﻝ‬ ‫»ﺇﻋْﻼﻝ« ﻣﺼﺪﺭ ﻓﻌﻞ »ﺃﻋَﻞﱠ« ﻭ ﺩﺭ ﻟﻐﺖ ﺑﻪ ﻣﻌﻨﺎی ﺭﻓﻊ ﻣـﺮﺽ ﻭ ﺑﯿﻤـﺎﺭی ﺑـﻪ ﮐـﺎﺭ ﺭﻓﺘـﻪ אﺳـﺖ‪ .‬ﺩﺭ אﺻـﻄﻼﺡ‪ ،‬ﺑـﻪ‬ ‫ﻣﺠﻤﻮﻋﻪ ﺗﻐﯿﯿﺮאﺕ ﻭ ﺩﮔﺮﮔﻮﻧﯿﻬﺎﯾﯽ אﻃﻼﻕ ﻣﯽﺷﻮﺩ ﮐﻪ ﺩﺭ ﻭאژﻩﻫﺎﯾﯽ ﮐﻪ ﯾﮑﯽ אﺯ ﺣﺮﻭﻑ אﺻﻠﯽ ﺁﻧﻬﺎ ﺣﺮﻭﻑ ﻋﻠـﻪ )ﻭאﻭ ﻭ‬ ‫ﯾﺎﺀ( אﺳﺖ‪ ،‬ﺻﻮﺭﺕ ﻣﯽﭘﺬﯾﺮﺩ‪ .‬ﺩﺳﺘﻮﺭﻧﻮﯾﺴﺎﻥ ﻋﺮﺑﯽ אﯾﻦ ﺗﻐﯿﯿﺮאﺕ ﺭא ﺫﯾﻞ ﺳﻪ ﻋﻨﻮאﻥ ﮐﻠـﯽ »ﻗﻠـﺐ‪ ،‬ﺣـﺬﻑ ﻭ אﺳـﮑﺎﻥ«‬ ‫ﺗﻮﺿﯿﺢ ﺩאﺩﻩאﻧﺪ‪ .‬ﻧﻤﻮﻧﻪﻫﺎﯾﯽ אﺯ אﻧﻮאﻉ אﯾﻦ ﺗﻐﯿﯿﺮאﺕ אﻋﻼﻟﯽ ﻋﺒﺎﺭﺕאﻧﺪ אﺯ‪:‬‬ ‫‪٣‬‬

‫‪١‬ـ אﻋﻼﻝ ﺑﻪ ﻗﻠﺐ‪ :‬ﻣﯿﺰאﻥ )ﺑﻪ ﺟﺎی ﻣِﻮْﺯאﻥ(؛‬ ‫‪٢‬‬ ‫‪٢‬ـ אﻋﻼﻝ ﺑﻪ ﺣﺬﻑ‪ :‬ﺑﺎﺩٍ )ﺑﻪ ﺟﺎی ﺑﺎﺩِﻭٌ(؛‬ ‫‪٣‬ـ אﻋﻼﻝ ﺑﻪ אﺳﮑﺎﻥ‪ :‬ﯾَﻘُﻮْﻝُ )ﺑﻪ ﺟﺎی ﯾَﻘْﻮُﻝُ(‪.‬‬ ‫אﻧﻮאﻉ אﻋﻼﻝ‬ ‫‪١‬ـ אﻋﻼﻝ ﺑﻪ ﻗﻠﺐ‪ :‬ﺩﺭ ﺻﻮﺭﺗﯽ ﮐﻪ ﺷﮑﻞ אﺻﻠﯽ ﺣﺮﻑ ﻋﻠﻪ ﺩﺭ ﻓﻌﻞ ﻣﻌﺘﻞّ ﺗﻐﯿﯿﺮ ﮐﻨﺪ ﻭ ﺑﻪ ﺣﺮﻑ ﺩﯾﮕﺮی ﺗﺒـﺪﯾﻞ ﺷـﻮﺩ‪،‬‬ ‫ﺩﺭ ﺁﻥ ﻓﻌﻞ‪ ،‬אﻋﻼﻝ ﺑﻪ ﻗﻠﺐ ﺻﻮﺭﺕ ﭘﺬﯾﺮﻓﺘﻪ אﺳﺖ‪ ،‬ﺑﻨﺎﺑﺮאﯾﻦ ﺑﺎﯾﺪ ﮔﻔﺖ‪ :‬ﺩﺭ ﻓﻌﻠﻬﺎﯾﯽ ﻣﺎﻧﻨﺪ »ﺑﺎﻉَ‪ ،‬ﻫَﺪَی‪ ،‬ﯾَﺨﺎﻑُ ﻭ ﻗِﯿﻞَ«‬ ‫ﮐﻪ ﺩﺭ אﺻﻞ »ﺑَﯿَﻊَ‪ ،‬ﻫَﺪَیَ‪ ،‬ﯾَﺨْﻮَﻑُ ﻭ ﻗُﻮِﻝَ« ﺑﻮﺩﻩאﻧﺪ‪ ،‬אﻋﻼﻝ ﺑﻪ ﻗﻠﺐ‪ ،‬ﺻﻮﺭﺕ ﭘﺬﯾﺮﻓﺘﻪ אﺳﺖ‪.‬‬ ‫‪٢‬ـ אﻋﻼﻝ ﺑﻪ ﺣﺬﻑ‪ :‬ﺩﺭ ﺻﻮﺭﺗﯽ ﮐﻪ »ﺣﺮﻑ ﻋﻠّﻪ« ﺩﺭ ﻓﻌﻞ ﻣﻌﺘﻞّ ﺣﺬﻑ ﺷﻮﺩ‪ ،‬ﺩﺭ ﺁﻥ ﻓﻌـﻞ‪ ،‬אﻋـﻼﻝ ﺑـﻪ ﺣـﺬﻑ אﺗﻔـﺎﻕ‬ ‫אﻓﺘﺎﺩﻩ אﺳﺖ‪ ،‬ﺑﻨﺎﺑﺮאﯾﻦ ﺑﺎﯾﺪ ﮔﻔﺖ‪ :‬ﺩﺭ ﻓﻌﻠﻬﺎی »ﻗُﻠْﻦَ‪ ،‬ﯾَﻌِﺪُ ﻭ ﻫَﺪَﺕْ« אﻋﻼﻝ ﺑﻪ ﺣﺬﻑ ﺻـﻮﺭﺕ ﭘﺬﯾﺮﻓﺘـﻪ אﺳـﺖ‪ ،‬ﺯﯾـﺮא ﺩﺭ‬ ‫אﺻﻞ »ﻗُﻮْﻟْﻦَ«‪» ،‬ﯾَﻮْﻋِﺪُ« ﻭ »ﻫَﺪَﯾَﺖْ« ﺑﻮﺩﻩאﻧﺪ‪.‬‬ ‫‪٣‬ـ אﻋﻼﻝ ﺑﻪ אﺳﮑﺎﻥ‪ :‬ﺩﺭ ﺻﻮﺭﺗﯽ ﮐﻪ »ﺣﺮﮐﺖ ﺣﺮﻑ ﻋﻠّﻪ« ﺩﺭ ﻓﻌﻞ ﻣﻌﺘﻞّ‪ ،‬ﺣﺬﻑ ﺷﻮﺩ‪ ،‬ﯾﺎ ﺑﻪ ﺣﺮﻑ ﻗﺒﻞ אﺯ ﺧﻮﺩ ﻣﻨﺘﻘﻞ‬ ‫ﮔﺮﺩﺩ ﻭ ﺩﺭ ﻧﺘﯿﺠﻪ ﺣﺮﻑ ﻋﻠّﻪ‪ ،‬ﺳﺎﮐﻦ ﺷﻮﺩ‪ ،‬ﺩﺭ ﺁﻥ ﻓﻌﻞ אﻋﻼﻝ ﺑﻪ אﺳﮑﺎﻥ ﻭאﻗﻊ ﺷﺪﻩ אﺳﺖ‪ .‬ﺣﺬﻑ ﺣﺮﮐﺖ ﺣﺮﻑ ﻋﻠّـﻪ ﺭא‬ ‫»אﺳﮑﺎﻥ ﺑﻪ ﺣﺬﻑ ﺣﺮﮐﺖ« ﻭ אﻧﺘﻘﺎﻝ ﺣﺮﮐﺖ ﺣﺮﻑ ﻋﻠّﻪ ﺑﻪ ﺣﺮﻑ ﻣﺎﻗﺒﻞ ﺭא »אﺳـﮑﺎﻥ ﺑـﻪ ﻧﻘـﻞ ﺣﺮﮐـﺖ« ﻣـﯽﮔﻮﯾﻨـﺪ‪.‬‬ ‫ﺑﻨﺎﺑﺮאﯾﻦ ﺑﺎﯾﺪ ﮔﻔﺖ‪ :‬ﺩﺭ ﻓﻌﻠﻬﺎی »ﯾَﻬْﺪِﻱ ﻭ ﯾَﺪْﻋُﻮ« אﻋﻼﻝ ﺑﻪ אﺳﮑﺎﻥ‪ ،‬אﺯ ﻧﻮﻉِ ﺣﺬﻑ ﺣﺮﮐﺖ‪ ،‬ﺻﻮﺭﺕ ﭘﺬﯾﺮﻓﺘﻪ אﺳﺖ‪ ،‬ﺯﯾﺮא‬ ‫אﯾﻦ ﻓﻌﻠﻬﺎ ﺩﺭ אﺻﻞ »ﯾَﻬْﺪِﻱُ ﻭ ﯾَﺪْﻋُﻮُ« ﺑﻮﺩﻩאﻧﺪ؛ ﻭ ﺩﺭ ﻓﻌﻠﻬﺎی »ﯾَﻘُـﻮﻝُ« ﻭ »ﯾَﺒِﯿـﻊُ« אﻋـﻼﻝ ﺑـﻪ אﺳـﮑﺎﻥ‪ ،‬אﺯ ﻧـﻮﻉ ﻧﻘـﻞ‬ ‫ﺣﺮﮐﺖ‪ ،‬ﻭאﻗﻊ ﺷﺪﻩ אﺳﺖ‪ ،‬ﺯﯾﺮא ﺩﺭ אﺻﻞ »ﯾَﻘْﻮُﻝُ« ﻭ »ﯾَﺒْﯿِﻊُ« ﺑﻮﺩﻩאﻧﺪ‪.‬‬

‫אﺑﺪאﻝ‬ ‫»ﺇﺑﺪאﻝ« ﻣﺼﺪﺭ ﺑﺎﺏ »ﺇﻓﻌﺎﻝ« אﺯ ﻓﻌﻞ »ﺃﺑْﺪَﻝَ« אﺳﺖ‪ .‬אﯾﻦ ﻭאژﻩ ﺩﺭ ﻟﻐﺖ ﺑﻪ ﻣﻌﻨﺎی ﺗﻐﯿﯿﺮ ﺩאﺩﻥ ﻭ ﻋﻮﺽ ﮐﺮﺩﻥ אﺳﺖ ﻭ‬ ‫ﺩﺭ אﺻﻄﻼﺡ‪ ،‬ﺑﻪ ﺟﺎﻧﺸﯿﻦ ﺷﺪﻥ ﺣﺮﻓﯽ ﺑﻪ ﺟﺎی ﺣﺮﻑ ﺩﯾﮕﺮ אﺑﺪאﻝ ﻣﯽﮔﻮﯾﻨﺪ‪ .‬ﺑﻪ ﻃﻮﺭ ﮐﻠﯽ אﺑﺪאﻝ ﺑﺮ ﺩﻭ ﮔﻮﻧﻪ אﺳﺖ‪:‬‬ ‫‪١‬ـ אﺑﺪאﻝ ﻟﻐﻮی‪ :‬ﺩﺭ אﯾﻦ ﻧﻮﻉ אﺯ אﺑﺪאﻝ ﺣﺮﻭﻑ ﺩﻭ ﻭאژﻩאی‪ ،‬ﮐﻪ ﻣﻌﻨﺎ ﻭ ﺣﺮﻭﻑ ﻣﺸﺘﺮک ﺩאﺭﻧﺪ ﻭ אﺧﺘﻼﻑ ﺁﻧﻬﺎ ﺗﻨﻬﺎ ﺩﺭ ﯾﮏ‬ ‫ﺣﺮﻑ אﺳﺖ‪ ،‬ﺟﺎیﮔﺰﯾﻦ ﯾﮑﺪﯾﮕﺮ ﻣﯽﺷﻮﻧﺪ‪ ،‬ﻣﺎﻧﻨﺪ‪» :‬ﺳﺮאﻁ« ﻭ »ﺻﺮאﻁ«‪ .‬ﻫﻤﺎﻥﮔﻮﻧﻪ ﮐﻪ ﻣﻼﺣﻈﻪ ﻣﯽﺷﻮﺩ ﺩﺭ אﯾﻦ ﻧـﻮﻉ‬ ‫אﺑﺪאﻝ‪ ،‬ﺣﺮﻭﻓﯽ ﮐﻪ ﺟﺎیﮔﺰﯾﻦ ﯾﮑﺪﯾﮕﺮ ﻣﯽﺷﻮﻧﺪ )»ﺱ« ﻭ »ﺹ«(‪ ،‬ﻣﺨﺎﺭﺟﯽ ﻧﺰﺩﯾﮏ ﺑﻪ ﻫﻢ ﺩאﺭﻧﺪ‪.‬‬ ‫‪٢‬ـ אﺑﺪאﻝ ﺻـﺮﻓﯽ‪ :‬ﺩﺭ אﯾﻦ ﻧﻮﻉ אﺯ אﺑﺪאﻝ ﺑﻪ ﺟﻬﺖ ﺳﻬﻮﻟﺖ ﺩﺭ ﺗﻠﻔﻆ‪ ،‬ﺣﺮﻓﯽ ﺟﺎیﮔﺰﯾﻦ ﺣﺮﻑ ﺩﯾﮕـﺮ ﻣـﯽﺷـﻮﺩ؛ ﻣﺎﻧﻨـﺪ‪:‬‬ ‫»ﺁﺩَﻡ« ﮐﻪ ﺑﻪ ﺟﺎی ﻭאژۀ »ﺃﺀْﺩَﻡ« ﺑﻪ ﮐﺎﺭ ﺭﻓﺘﻪ אﺳﺖ‪ ،‬ﯾﺎ »ﻓَﻢْ« ﮐﻪ ﺑﻪ ﺟﺎی ﻭאژۀ »ﻓُـﻮ« אﺳـﺘﻌﻤﺎﻝ ﺷـﺪﻩ אﺳـﺖ‪ .‬אﺑـﺪאﻝ‬ ‫ﺻﺮﻓﯽ ﺩﺭ אﻓﻌﺎﻟﯽ ﮐﻪ ﺩﺭ אﺑﻮאﺏ »אِﻓﺘِﻌﺎﻝ‪ ،‬ﺗَﻔَﻌﱡﻞ‪ ،‬ﺗَﻔَﺎﻋُﻞ« ﻭ ﮔﺎﻩ »אِﻧﻔِﻌﺎﻝ« אﺳﺘﻌﻤﺎﻝ ﺷـﺪﻩאﻧـﺪ ﺻـﻮﺭﺕ ﭘﺬﯾﺮﻓﺘـﻪ אﺳـﺖ؛‬ ‫‪٣‬‬ ‫ﻣﺎﻧﻨﺪ‪» :‬אِﺗﱠﺤَﺪَ« )ﺑﻪ ﺟﺎی אِﻭْﺗَﺤَﺪَ(؛ »אِﻃﱠﯿﱠﺮَ« )ﺑﻪ ﺟﺎی َﺗﻄَﯿﱠﺮَ(؛ »אِﺛّﺎﻗَﻞَ« )ﺑﻪ ﺟﺎی ﺗَﺜَﺎﻗَﻞَ( ﻭ »אِﻣﱠﺤَﯽ« )ﺑﻪ ﺟـﺎی אِﻧْﻤَﺤَـﯽ(‬ ‫ﮐﻪ ﺗﻔﺼﯿﻞ ﻣﻄﺎﻟﺐ ﻣﺮﺑﻮﻁ ﺑﻪ ﻫﺮ ﮐﺪאﻡ אﺯ ﺁﻧﻬﺎ ﺭא אﻥﺷﺎﺀא‪ ...‬ﺩﺭ ﺩﺭﻭﺱ ﻣـﺮﺗﺒﻂ ﺑـﻪ ﺁﻧﻬـﺎ ﺩﺭ ﺻـﺮﻑ ﻋﺮﺑـﯽ )‪ (١‬ﺩﻧﺒـﺎﻝ‬ ‫ﺧﻮאﻫﯿﻢ ﮐﺮﺩ‪ .‬ﺩﺭ ﻫﻤﯿﻦﺟﺎ אﯾﻦ ﻧﮑﺘﻪ ﺭא ﯾﺎﺩﺁﻭﺭ ﺷﻮﯾﻢ ﮐﻪ ﺩﺭ ﺩﺭﻭﺱ ﺑﻌﺪی ﻫﺮﮔﺎﻩ אﺯ »אﺑـﺪאﻝ« ﯾـﺎﺩ ﻣـﯽﮐﻨـﯿﻢ‪ ،‬ﻣﻨﻈـﻮﺭ‬ ‫ﺻﺮﻓ ًﺎ »אﺑﺪאﻝ ﺻﺮﻓﯽ« אﺳﺖ ﮐﻪ ﺑﺮאی אﺧﺘﺼﺎﺭ‪ ،‬אﺯ ﺁﻥ ﺑﻪ »אﺑﺪאﻝ« ﺗﻌﺒﯿﺮ ﻣﯽﮐﻨﯿﻢ‪.‬‬ ‫ﮔﻮﻧﻪﻫﺎی ﻇﻬﻮﺭ אﺑﺪאﻝ ﺩﺭ ﺯﺑﺎﻥ ﻋﺮﺑﯽ‬ ‫ﺑﻪ ﻃﻮﺭ ﮐﻠﯽ ﺩﺭ אﺑﺪאﻝ‪ ،‬ﺩﻩ ﺣﺮﻑ ﺟﺎیﮔﺰﯾﻦ ﺣﺮﻭﻑ ﺩﯾﮕﺮ ﻣﯽﺷﻮﻧﺪ‪ ،‬ﮐﻪ ﻋﺒﺎﺭﺕאﻧﺪ אﺯ‪ » :‬ﺀ‪ ،‬ﺕ‪ ،‬ﺩ‪ ،‬ﺹ‪ ،‬ﻁ‪ ،‬ﻡ‪ ،‬ﻭ‪ ،‬ﻩ‪ ،‬ﻱ‪،‬‬ ‫א«؛ ﯾﻌﻨﯽ‪ ،‬ﺻﺮﻓﺎً אﯾﻦ ﺣﺮﻭﻑ ﺟﺎیﮔﺰﯾﻦ ﺣﺮﻭﻑ ﺩﯾﮕﺮ ﻣﯽﺷﻮﻧﺪ ﻭ ﮔﻮﻧﻪﻫـﺎی ﻇﻬـﻮﺭ אﺑـﺪאﻝ ﺭא ﺩﺭ ﺯﺑـﺎﻥ ﻋﺮﺑـﯽ ﺷـﮑﻞ‬ ‫ﻣﯽﺩﻫﻨﺪ ﮐﻪ ﺑﺮﺧﯽ ﻣﺴﺎﺋﻞ ﻣﺮﺑﻮﻁ ﺑﻪ אﯾﻦ ﺣﺮﻭﻑ ﻭ אﻋﻼﻝ ﺁﻧﻬﺎ ﺩﺭ אﺩאﻣﻪ אﺯ ﻧﻈﺮ ﺩאﻧﺸﺠﻮﯾﺎﻥ ﻋﺰﯾﺰ ﻣﯽﮔﺬﺭﺩ‪.‬‬ ‫‪١‬ـ ﺟﺎیﮔﺰﯾﻦ ﺷﺪﻥ »ﺀ« ﺑﻪ ﺟﺎی »ﻭ«‪» ،‬ﻱ« ﯾﺎ »ﻫـ«؛ ﻣﺎﻧﻨﺪ‪ :‬ﻗَﺎﻭِﻝ← ﻗﺎﺋِﻞ‪ ،‬ﺑﺎﯾِﻊ ← ﺑﺎﺋِﻊ ﻭ ﻣﺎﻩ ← ﻣﺎﺀ‬

‫‪٤‬‬

‫‪٢‬ـ ﺟﺎیﮔﺰﯾﻦ ﺷﺪﻥ »ﺕ« ﺑﻪ ﺟﺎی »ﻭ« ﻭ »ﻱ« ﺩﺭ ﺑﺎﺏ אﻓﺘﻌﺎﻝ؛ ﻣﺎﻧﻨﺪ‪ :‬אِﻭْﺗَﻌَﺪَ ← אِﺗﱠﻌَﺪَ ﻭ אِﯾﺘَﺴَﺮَ← אِﺗﱠـﺴَﺮَ‪ .‬אﯾﻦ ﻧـﻮﻉ אﺯ‬ ‫‪٤‬‬ ‫אﺑﺪאﻝ ﺩﺭ ﺑﻌﻀﯽ ﮐﻠﻤﺎﺕ ﺩﯾﮕﺮ ﻧﯿﺰ ﺑﻪ ﻃﻮﺭ ﺳﻤﺎﻋﯽ אﺳـﺘﻌﻤﺎﻝ ﺷـﺪﻩ אﺳـﺖ؛ ﻣﺎﻧﻨـﺪ‪ :‬ﻭُِﺟـﺎﻩ ←ﺗُِﺠـﺎﻩ‪ ،‬ﻭُﻫْﻤَـﺔ ← ﺗُﻬْﻤَـﺔ‪،‬‬ ‫ﻭَﻗْﻮَی← ﺗَﻘْﻮَی‪ ،‬ﻭُﻗﺎﺓ ← ﺗُﻘﺎﺓ‪ ،‬ﻭَﺗْﺮَی← ﺗَﺘْﺮَی‪ ،‬ﻭَﻭْﺭאﺓ ← ﺗَﻮْﺭאﺓ )אﺯ ﺭﯾﺸﮥ ﻭَﺭْی(‪ ،‬ﻭَﻭْﺃﻡ ← ﺗَﻮْﺃﻡ‪ ،‬ﺃُﺧْﻮ← ﺃُﺧْﺖ ﻭ ﺑِﻨْﻮ← ﺑِﻨْﺖ‪.‬‬ ‫‪٣‬ـ ﺟﺎیﮔﺰﯾﻦ ﺷﺪﻥ »ﺩ« ﺑﻪ ﺟﺎی »ﺕ« ﺩﺭ ﺑﺎﺏ אﻓﺘﻌﺎﻝ‪ ،‬ﻫﻨﮕﺎﻣﯽ ﮐﻪ ﻓﺎﺀ אﻟﻔﻌﻞ‪ ،‬ﯾﮑﯽ אﺯ ﺣﺮﻭﻑ »ﻭ«‪» ،‬ﺫ«‪ ،‬ﯾـﺎ »ﺯ«‬ ‫ﺑﺎﺷﺪ؛ ﻣﺎﻧﻨﺪ‪» :‬אِﺩﱠﺭَﺃ‪ ،‬אِﺫﱠﮐَﺮَ )אِﺫْﺩَﮐﺮَ(‪ ،‬אِﺯْﺩَﺟَﺮَ« ﮐﻪ ﺩﺭ אﺻﻞ »אِﺩْﺗَﺮَﺃَ‪ ،‬אِﺫْﺗَﮑَﺮَ ﻭ אِﺯﺗَﺠَﺮَ« ﺑﻮﺩﻩאﻧﺪ‪.‬‬ ‫‪٤‬ـ ﺟﺎیﮔﺰﯾﻦ ﺷﺪﻥ »ﺹ« ﺑﻪ ﺟﺎی »ﺱ« ﻭﻗﺘﯽ ﮐﻪ ﭘﺲ אﺯ ﺁﻥ‪ ،‬ﻫﺮ ﭼﻨﺪ ﺑﺎ ﻓﺎﺻﻠﻪאی ﮐﻮﺗﺎﻩ‪ ،‬ﯾﮑـﯽ אﺯ ﺣـﺮﻭﻑ»ﺥ«‪،‬‬ ‫‪٥‬‬ ‫»ﻍ«‪» ،‬ﻁ« ﯾﺎ »ﻕ« ﺁﻣﺪﻩ ﺑﺎﺷﺪ؛ ﻣﺎﻧﻨﺪ‪ :‬ﺳَﻠَﺦَ← ﺻَﻠَﺦَ‪ ،‬ﺃﺳْﺒَﻎَ← ﺃﺻْﺒَﻎَ‪ ،‬ﯾَﺒْﺴُﻂُ← ﯾَﺒْﺼُﻂُ ﻭ ﺳَﻘَﺮ← ﺻَﻘَﺮ‬ ‫‪٥‬ـ ﺟﺎیﮔﺰﯾﻦ ﺷﺪﻥ »ﻁ« ﺑﻪ ﺟﺎی »ﺕ« ﺩﺭ ﺑﺎﺏ אﻓﺘﻌﺎﻝ‪ ،‬ﻭﻗﺘﯽ ﮐـﻪ ﻓـﺎﺀ אﻟﻔﻌـﻞ ﺁﻥ »ﺹ«‪» ،‬ﺽ« »ﻁ« ﯾـﺎ »ﻅ«‬ ‫ﺑﺎﺷﺪ؛ ﻣﺎﻧﻨﺪ‪ :‬אِﺻْﺘَﺒَﺮَ ← אِﺻْﻄَﺒَﺮَ ﻭ אِﺿْﺘَﺮَﺏَ ← אِﺿْﻄَﺮَﺏَ‬ ‫‪٦‬ـ ﺟﺎیﮔﺰﯾﻦ ﺷﺪﻥ »ﻡ« ﺑﻪ ﺟﺎی »ﻭ« ﻭ »ﻝ« ﺩﺭ ﻟﻬﺠﮥ ﺑﻨﯽﺗﻤﯿﻢ אﺯ ﻗﺒﺎﺋﻞ ﻋﺮﺏ؛ ﻣﺎﻧﻨﺪ‪ :‬ﻓُﻮ← ﻓَﻢ‬ ‫‪٧‬ـ ﺟﺎیﮔﺰﯾﻦ ﺷﺪﻥ »ﻭ« ﺑﻪ ﺟﺎی »א«‪» ،‬ﻱ« ﯾﺎ »ﺀ«؛ ﻣﺎﻧﻨﺪ‪» :‬ﺿﺎﺭَﺏَ« ﮐﻪ ﻣﺠﻬﻮﻝ ﺁﻥ »ﺿُﻮﺭِﺏَ« אﺳﺖ‪ ،‬ﻫﻢﭼﻨـﯿﻦ‪:‬‬ ‫ﻣُﯿْﻘِﻦ )אﺯ ﺭﯾﺸﮥ ﯾﻘﯿﻦ(← ﻣُﻮﻗِﻦ ﻭ ﺃُﺀْﻣِﻦَ← ﺃُﻭﻣِﻦَ‬ ‫‪٨‬ـ ﺟﺎیﮔﺰﯾﻦ ﺷﺪﻥ »ﻫﺎﺀ« ﺑﻪ ﺟﺎی ﺗﺎی ﻣﺪﻭّﺭﻩ »ﺓ« ﺩﺭ ﻫﻨﮕﺎﻡ ﻭﻗﻒ ﺑﺮ ﺁﻥ؛ ﻣﺎﻧﻨﺪ‪» :‬ﻫَﺬَא ﺑَﯿﺎﻥٌ ﻟِﻠﻨﱠﺎﺱِ ﻭَﻣَﻮْﻋِﻈَﺔٌ«‬ ‫‪٩‬ـ ﺟﺎی ﮔﺰﯾﻦ ﺷﺪﻥ »ﻱ« ﺑﻪ ﺟﺎی »ﻭ«‪» ،‬ﺀ« ﻭ ﻻﻡ אﻟﻔﻌﻞِ ﻓﻌﻞ ﻣﻀﺎﻋﻒ ﺩﺭ ﺑﺎﺏ ﺗﻔﻌّـﻞ؛ ﻣﺎﻧﻨـﺪ‪ :‬ﻣِﻮْﻗـﺎﺕ← ﻣِﯿﻘـﺎﺕ‪،‬‬ ‫אِﺋْﺖِ← אِﯾﺖِ ﻭ ﺗَﻈَﻨﱠﻦَ← ﺗَﻈَﻨﱠﻲ ﮐﻪ ﻧﻮﻥ ﻻﻡ אﻟﻔﻌﻞ ﺁﻥ ﺑﻪ »ﯾﺎﺀ« ﺑﺪﻝ ﺷﺪﻩ אﺳﺖ‪.‬‬ ‫‪١٠‬ـ ﺟﺎیﮔﺰﯾﻦ ﺷﺪﻥ »א« ﺑﻪ ﺟﺎی »ﻭ« ﻭ »ﻱ« ﻭ »ﺀ«؛ ﻣﺎﻧﻨﺪ‪ :‬ﻗَﻮَﻝَ← ﻗﺎﻝَ‪ ،‬ﺑَﯿَﻊَ← ﺑَﺎﻉَ ﻭ ﺃﺀْﺩَﻡ← ﺁﺩَﻡ‬

‫ﺗﻤﺮﯾﻦ‬ ‫אﻟﻒ( ﺻﺎﻣﺖ‪ ،‬ﻣﺼﻮّﺕ‪ ،‬ﻧﯿﻢﻣﺼﻮّﺕ ﻭ ﻣﺼﻮّﺗﻬﺎی ﻣﺮﮐﺐ ﺭא ﻣﺎﻧﻨﺪ ﻧﻤﻮﻧﻪ ﻣﺸﺨﺺ ﮐﻨﯿﺪ‪.‬‬ ‫‪١‬ـ ﺳﺎﻋِﻲ‪ :‬ﺱ‪ - /‬א‪ /‬ﻉ‪ - /‬ﻱ )ﺻﺎﻣﺖ‪ +‬ﻣﺼﻮﺕ ﺑﻠﻨﺪ‪ +‬ﺻﺎﻣﺖ‪ +‬ﻣﺼﻮﺕ ﺑﻠﻨﺪ(‬ ‫‪٢‬ـ ﮐِﺘﺎﺏ‪:‬‬ ‫‪٣‬ـ ﻓَﺘَﺢَ‪:‬‬ ‫‪٤‬ـ ﺷَﺎﯾَﻊَ‪:‬‬ ‫‪٥‬ـ ﯾَﺼْﺪُﺭُ‪:‬‬ ‫‪٦‬ـ ﻣَﻮَאﻃِﻦ‪:‬‬ ‫‪٧‬ـ ﺑﺎﺭﯾﺲ‪:‬‬ ‫‪٨‬ـ ﻣَﺴﺆُﻭﻝ‪:‬‬ ‫‪٩‬ـ ﺷَﻮْﻗِﯿّﺎﺕ‪:‬‬ ‫‪٦‬‬ ‫‪١٠‬ـ ﻋﺎﻟَﻤَﯿْﻦ ‪:‬‬ ‫ﺏ( אﻧﻮאﻉ אﻋﻼﻝ ﺭא ﻣﺎﻧﻨﺪ ﻧﻤﻮﻧﻪ ﻣﺸﺨﺺ ﮐﻨﯿﺪ‪.‬‬ ‫‪١‬ـ ﯾَﺼِﻞُ‪ :‬אﻋﻼﻝ ﺑﻪ ﺣﺬﻑ‬ ‫‪٢‬ـ ﯾَﺴِﯿﺮُ‪:‬‬ ‫‪٣‬ـ ﻗُﻠﺘُﻢ‪:‬‬

‫‪٥‬‬

‫‪٤‬ـ ﺧﺎﻑَ‪:‬‬ ‫‪٥‬ـ ﻗﺎﺽٍ‪:‬‬ ‫‪٦‬ـ ﺗَﻮَﻟﱠﯽ‪:‬‬ ‫‪٧‬ـ ﺻِﺮْﻥَ‪:‬‬ ‫‪٨‬ـ ﺩَﻋَﻮْא‪:‬‬ ‫‪٩‬ـ ﮐُﻮﺗِﺐَ‪:‬‬ ‫‪٧‬‬ ‫‪١٠‬ـ ﺧِﯿﻒَ‪:‬‬ ‫ﺝ( אﻧﻮאﻉ אﺑﺪאﻝ ﺭא ﻣﺎﻧﻨﺪ ﻧﻤﻮﻧﻪ ﻣﺸﺨﺺ ﮐﻨﯿﺪ ﻭ ﺷﮑﻞ אﺑﺘﺪאﯾﯽ ﺁﻧﻬﺎ ﺭא ﺑﻨﻮﯾﺴﯿﺪ‪.‬‬ ‫‪١‬ـ ﻣُﺪﱠﺛﱢﺮ‪ :‬ﺟﺎیﮔﺰﯾﻨﯽ »ﺩ« ﺑﻪ ﺟﺎی »ﺕ« ﺩﺭ ﺑﺎﺏ ﺗﻔﻌّﻞ = ﻣُﺘَﺪَﺛﱢﺮ‬ ‫‪٢‬ـ ﺗُﺮאﺙ‪:‬‬ ‫‪٣‬ـ ﺑَﻨﺎﺕ‪:‬‬ ‫‪٤‬ـ ﺻﺎﺋِﻤِﯿﻦ‪:‬‬ ‫‪٥‬ـ ﺗَﻘْﻮَی‪:‬‬ ‫‪٦‬ـ אِﺗﱢﺨَﺎﺫ‪:‬‬ ‫‪٧‬ـ ﺩُﻋﺎﺀ‪:‬‬ ‫‪٨‬‬ ‫‪٨‬ـ ﻣُﺼْﻄَﻔَﯿﻦ‪:‬‬

‫ﭘﯽﻧﻮﺷﺘﻬﺎ‬

‫‪ .١‬ﺻﺎﻣﺖ‪ :‬ﺳﺎﮐﺖ‪ ،‬ﺧﺎﻣﻮﺵ؛ ﻣﺼﻮّﺕ‪ :‬ﺻﺪאﺩאﺭ؛ ﺇﻋﻼﻝ‪ :‬ﺭﻓﻊ ﺑﯿﻤﺎﺭی ؛ ﺇﺑﺪאﻝ‪ :‬ﻋﻮﺽ ﮐﺮﺩﻥ‪ ،‬ﺟﺎیﮔﺰﯾﻦ ﮐﺮﺩﻥ‪.‬‬ ‫‪ .٢‬ﻣِﯿﺰאﻥ‪ :‬ﺗﺮאﺯﻭ؛ ﺑَﺎﺩٍ‪ :‬ﺁﺷﮑﺎﺭ‪ ،‬ﭘﯿﺪא‪ ،‬ﻫﻮﯾﺪא‪.‬‬ ‫‪ .٣‬ﻓَﻢ= ﻓُﻮ‪ :‬ﺩﻫﺎﻥ؛ אِﻃﱠﯿﱠﺮَ= ﺗَﻄَﯿﱠﺮَ‪ :‬ﺑﻪ ﻓﺎﻝ ﺑﺪ ﮔﺮﻓﺘﻦ؛ אِﺛّﺎﻗَﻞَ= ﺗَﺜَﺎﻗَﻞَ ﻋَﻠَﯽ‪ :‬ﺳﻨﮕﯿﻦ ﺷﺪﻥ‪ ،‬ﮔﺮאﻥ ﺁﻣﺪﻥ )ﺑﺮ ﮐﺴﯽ(‪ ،‬ﺗَﺜﺎﻗَﻞَ ﻋَﻦ‪ :‬ﺭﻭی‬ ‫ﮔﺮﺩאﻧﯿﺪﻥ )אﺯ ﭼﯿﺰی(‪ ،‬אﻧﺠﺎﻡ ﺩאﺩﻥ )ﮐﺎﺭی( ﺑﺎ ﺩﺷﻮאﺭی ﯾﺎ אﺯ ﺳﺮ ﺑﯽ ﻣﯿﻠﯽ؛ אِﻣﱠﺤَﯽ= אِﻧْﻤَﺤَﯽ‪ :‬ﭘﺎک ﺷﺪﻥ‪ ،‬ﻣﺤﻮ ﺷﺪﻥ‪.‬‬ ‫‪ .٤‬ﺳﻤﺎﻋﯽ ﺩﺭ ﻟﻐﺖ ﺑﻪ ﻣﻌﻨﺎی »ﺷﻨﯿﺪﻧﯽ« ﻭ ﺩﺭ אﺻﻄﻼﺡ ﺑﻪ ﻣﻌﻨﺎی »ﺑﯽﻗﺎﻋﺪﻩ« אﺳﺖ ﻭ ﺩﺭ ﺧﺼﻮﺹ ﻣﻮאﺭﺩی אﺯ ﺩﺳﺘﻮﺭ ﺯﺑﺎﻥ ﻋﺮﺑﯽ ﺑﻪ‬ ‫ﮐﺎﺭ ﻣﯽﺭﻭﺩ ﮐﻪ ﻗﺎﻋﺪﻩ ﯾﺎ ﻗﺎﻧﻮﻧﯽ ﻧﺪאﺭﺩ ﻭ ﺑﺮאی ﺁﻣﻮﺧﺘﻦ ﺁﻧﻬﺎ ﺻﺮﻓﺎً ﺑﺎﯾﺪ ﺑﻪ ﮐﺎﺭﺑﺮﺩ ﻭ אﺳﺘﻌﻤﺎﻝ ﻋﺮﺏ ﺗﻮﺟﻪ ﮐﺮﺩ‪.‬‬ ‫‪ .٥‬אِﺩﱠﺭَﺃَ‪ :‬ﺭﻗﺎﺑﺖ ﯾﺎ ﻫﻢﭼﺸﻤﯽ ﮐﺮﺩﻥ )ﺑﺮ ﺳﺮ ‪(...‬؛ אِﺫﱠﮐَﺮَ‪ :‬ﺑﻪ ﺧﺎﻃﺮ ﺁﻭﺭﺩﻥ؛ אِﺯْﺩَﺟَﺮَ‪ :‬ﺭאﻧﺪﻥ‪ ،‬ﺩﻓﻊ ﮐﺮﺩﻥ‪ ،‬ﺳﺮﺯﻧﺶ ﮐﺮﺩﻥ؛ אِﺗﱠﻌَﺪَ ﺃﻥْ‪ :‬ﺑﺎ ﻫﻢ ﻗﺮאﺭ‬ ‫ﮔﺬאﺷﺘﻦ‪ ،‬ﺑﺎ ﻫﻢ ﺑﻪ ﺗﻔﺎﻫﻢ ﺭﺳﯿﺪﻥ؛ אِﺗﱠﺴَﺮَ‪ :‬ﺁﺳﺎﻥ ﺷﺪﻥ؛ ﺗُِﺠَﺎﻩَ‪ :‬ﺟﻠﻮیِ‪ ،‬ﺭﻭﺑﺮﻭی؛ ﺗُﻬْﻤَﺔ‪ :‬ﺗﻬﻤﺖ‪ ،‬ﮔﻤﺎﻥ ﺑﺪ؛ ﺗُﻘَﺎﺓ‪ :‬ﺗﺮﺱ ﻭ ﺧﺸﯿﺖ؛ ﺗَﺘْﺮَی‪ :‬ﯾﮑﯽ‬ ‫ﭘﺲ אﺯ ﺩﯾﮕﺮی؛ אِﺻﻄَﺒَﺮَ‪ :‬ﺷﮑﯿﺒﺎ ﺑﻮﺩﻥ؛ ﻣِﯿﻘﺎﺕ‪ :‬ﻣﻮﻋﺪ‪ ،‬ﻭﻗﺖ ﺗﻌﯿﯿﻦ ﺷﺪﻩ؛ אِﯾﺖِ‪ :‬ﺑﯿﺎ ‪ ،...‬אِﯾﺖِ ﺑِـ ‪ :‬ﺑﯿﺎﻭﺭ؛ אِﯾﺖِ ﻋَﻠَﯽ‪ :‬ﺫﮐﺮ ﮐﻦ‪ ،‬ﺗﻤﺎﻡ ﮐﻦ‪ ،‬ﺑﮑﺶ؛‬ ‫ﺗَﻈَﻨﱠﻦَ‪ :‬ﮔﻤﺎﻥ ﺑﺮﺩﻥ؛ ﺳَﻠَﺦَ‪ :‬ﺩﺭﺁﻭﺭﺩﻥ‪ ،‬ﮐﻨﺪﻥ‪ ،‬ﺳَﻠَﺦَ ﻋَﻦْ‪ :‬ﺟﺪא ﮐﺮﺩﻥ؛ ﺃﺳْﺒَﻎَ‪ :‬ﻭﺳﯿﻊ ﮐﺮﺩﻥ‪ ،‬ﺃﺳﺒَﻎَ ﻋَﻠَﯽ‪ :‬ﺑﻪ ﻭﻓﻮﺭ ﺑﺨﺸﯿﺪﻥ؛ ﯾَﺒْﺴُﻂُ‪ :‬ﮔﺴﺘﺮﺩﻥ‪،‬‬ ‫ﯾَﺒﺴُﻂُ ﻟِـ ﻭ ﯾَﺒﺴُﻂُ ﻋَﻠَﯽ‪ :‬אﻇﻬﺎﺭ ﺩאﺷﺘﻦ‪ ،‬ﺗﺸﺮﯾﺢ ﮐﺮﺩﻥ؛ ﺳَﻘَﺮ‪ :‬ﺟﻬﻨّﻢ‪.‬‬ ‫‪ .٦‬ﯾَﺼْﺪُﺭُ‪ :‬ﺑﯿﺮﻭﻥ ﺭﻓﺘﻦ‪ ،‬ﻧﺸﺄﺕ ﮔﺮﻓﺘﻦ‪ ،‬ﯾَﺼﺪُﺭُ ﺇﻟَﯽ‪ :‬ﺭﻫﺴﭙﺎﺭ ﺷﺪﻥ‪ ،‬ﺭﺥ ﺩאﺩﻥ؛ ﻣَﻮَאﻃِﻦ‪ :‬אﻗﺎﻣﺘﮕﺎﻫﻬﺎ )ﺟﻤﻊ ﻣَﻮْﻃِﻦ(؛ ﺑﺎﺭﯾﺲ‪ :‬ﭘﺎﺭﯾﺲ‪ ،‬ﭘﺎﯾﺘﺨﺖ‬ ‫ﻓﺮאﻧﺴﻪ؛ ﺷَﻮْﻗِﯿﱠﺎﺕ‪ :‬ﺁﺭﺯﻭﻫﺎ‪.‬‬ ‫‪ .٧‬ﺗَﻮَﻟﱠﯽ‪ :‬ﭘﺮﺩאﺧﺘﻦ‪ ،‬ﺗﻘﺒّﻞ ﮐﺮﺩﻥ‪ ،‬ﺗَﻮَﻟﱠﯽ ﻋَﻦ‪ :‬ﺭﻭی ﮔﺮﺩאﻧﺪﻥ؛ ﺻِﺮْﻥَ‪ :‬ﺷﺪﻥ‪ ،‬ﮔﺮﺩﯾﺪﻥ‪ ،‬ﺻَﺎﺭَ ﻟِـ ‪ :‬אﺗﻔﺎﻕ אﻓﺘﺎﺩﻥ‪ ،‬ﺻَﺎﺭَ ﻋِﻨﺪَ‪ ،‬ﺇﻟَﯽ‪ :‬ﺭﻭی ﺁﻭﺭﺩﻥ‪.‬‬ ‫‪ .٨‬ﻣُﺪﱠﺛﱢﺮ‪ :‬ﺟﺎﻣﻪ ﺑﻪ ﺧﻮﺩ ﭘﯿﭽﯿﺪﻩ؛ אِﻃﱠﻬﱠﺮُﻭא‪ :‬ﺗﻤﯿﺰ ﺷﺪﻥ‪ ،‬ﻭﺿﻮ ﮔﺮﻓﺘﻦ؛ אِﺩﱠאﺭَﮐﻮא‪ :‬ﺑﻪ ﻫﻤﺪﯾﮕﺮ ﺭﺳﯿﺪﻥ‪ ،‬ﺩﻧﺒﺎﻝ ﮐﺮﺩﻥ‪ ،‬ﺟﺒﺮאﻥ ﮐﺮﺩﻥ؛ ﻣُﺼْﻄَﻔَﯿْﻦ‪:‬‬ ‫ﺑﺮﮔﺰﯾﺪﮔﺎﻥ‪.‬‬

‫‪٦‬‬