Sd4

  • November 2019
  • PDF

This document was uploaded by user and they confirmed that they have the permission to share it. If you are author or own the copyright of this book, please report to us by using this DMCA report form. Report DMCA


Overview

Download & View Sd4 as PDF for free.

More details

  • Words: 10,495
  • Pages: 28
‫ﺟﻠﺴﻪ‪4 :‬‬

2

‫ﻓﻬﺮﺳﺖ‬ ‫ﻣﺮﻭﺭی ﺑﺮ ﻣﺒﺎﺣﺚ ﭘﯿﺸﯿﻦ‬ ‫ﻣﯿﺮאﺙ ﺣﺪﯾﺜﯽ אﻣﺎﻡ ﻋﻠﯽ )ﻋﻠﯿﻪ אﻟﺴﻼﻡ(‬

‫אﻟﻒ( ﮔﻔﺘﻪﻫﺎ ﻭ ﻧﻮﺷﺘﻪﻫﺎی ﻗﺒﻞ אﺯ ﭘﺬﯾﺮﺵ ﺣﻜﻮﻣﺖ‬ ‫ﺏ( ﮔﻔﺘﻪﻫﺎ ﻭ ﻧﻮﺷﺘﻪﻫﺎی ﭘﺲ אﺯ ﭘﺬﯾﺮﺵ ﺣﻜﻮﻣﺖ‬ ‫‪١‬ـ ﺧﻄﺒﻪﻫﺎ‬ ‫אﻟﻒ( ﺧﻄﺒﻪﻫﺎی ﺗﻮﺣﯿﺪی ﻭ ﻣﻌﺮﻓﺘﯽ‬ ‫ﺏ( ﻣﻮאﻋﻆ )ﺗﻮﺻﯿﻪﻫﺎی אﺧﻼﻗﯽ(‬ ‫ﺝ( ﺳﺨﻨﺎﻥ ﺣﻤﺎﺳﯽ‬ ‫‪٢‬ـ ﻧﺎﻣﻪﻫﺎ‬ ‫אﻟﻒ( ﻧﺎﻣﻪ ﺑﻪ ﻛﺎﺭﮔﺰאﺭאﻥ‬ ‫ﺏ( ﻭﺻﺎﯾﺎ‬ ‫ﺝ( ﻧﺎﻣﻪ ﺑﻪ ﻣﺮﺩﻡ‬ ‫ﺩ( ﻧﺎﻣﻪ ﺑﻪ ﺩﺷﻤﻨﺎﻥ‬ ‫‪٣‬ـ ﻗﻀﺎﻭﺗﻬﺎ‬ ‫‪٤‬ـ ﺩﻋﺎﻫﺎ‬ ‫‪٥‬ـ אﺷﻌﺎﺭ‬ ‫ﺩﯾﻮאﻥ אﻣﺎﻡ ﻋﻠﯽ )ﻋﻠﯿﻪ אﻟﺴﻼﻡ(‬ ‫ﺷﺎﮔﺮﺩאﻥ‬

‫אﻟﻒ( ﻋﺒﺪאﻟﻠّﻪ ﺑﻦ ﻋﺒﺎﺱ‬ ‫ﺏ( ﺳُﻠﯿﻢ ﺑﻦ ﻗﯿﺲ‬ ‫ﮐﺘﺎﺏ ﺳﻠﯿﻢ‬ ‫ﻓﻌﺎﻟﯿﺘﻬﺎی ﺣﺪﯾﺜﯽ ﺻﺤﺎﺑﻪ‬

‫אﻟﻒ( ﺳﻠﻤﺎﻥ ﻓﺎﺭﺳﯽ‬ ‫ﺏ( אﺑﻮﺫﺭ ﻏﻔﺎﺭی‬ ‫ﺝ( אﺑﻮﺭאﻓﻊ‬ ‫ﺩ( ﺟﺎﺑﺮ ﺑﻦ ﻋﺒﺪאﻟﻠّﻪ אﻧﺼﺎﺭی‬ ‫ﭘﺮﺳﺶ ﻭ ﭘﮋﻭﻫﺶ‬

‫ﺿﻤﯿﻤﮥ ﺁﻣﻮﺯﺷﯽ ﺷﻤﺎﺭۀ ‪١‬‬ ‫ﺿﻤﯿﻤﮥ ﺁﻣﻮﺯﺷﯽ ﺷﻤﺎﺭۀ ‪٢‬‬ ‫ﺗﻮﺻﯿﻪﻫﺎی אﺧﻼﻗﯽ‬

‫ﺿﻤﯿﻤﮥ ﺁﻣﻮﺯﺷﯽ ﺷﻤﺎﺭۀ ‪٣‬‬ ‫ﺿﻤﯿﻤﮥ ﺁﻣﻮﺯﺷﯽ ﺷﻤﺎﺭۀ ‪٤‬‬ ‫ﻛﺘﺎﺑﻬﺎی אﺩﻋﯿﻪאی אﻣﺎﻡ ﻋﻠﯽ )ﻋﻠﯿﻪ אﻟﺴﻼﻡ(‬

‫ﺿﻤﯿﻤﮥ ﺁﻣﻮﺯﺷﯽ ﺷﻤﺎﺭۀ ‪٥‬‬ ‫ﻛﺘﺎﺏﺷﻨﺎﺳﯽ‬

‫‪3‬‬

‫ﺿﻤﯿﻤﮥ ﺁﻣﻮﺯﺷﯽ ﺷﻤﺎﺭۀ ‪٦‬‬ ‫ﺑﺮאی אﻃﻼﻉ ﺷﻤﺎﺭۀ ‪١‬‬ ‫ﺩﯾﻮאﻥ אﻣﺎﻡ ﻋﻠﯽ )ﻋﻠﯿﻪ אﻟﺴﻼﻡ(‬

‫ﺑﺮאی אﻃﻼﻉ ﺷﻤﺎﺭۀ ‪٢‬‬ ‫ﻧﺨﺴﺘﯿﻦ ﺗﺮﺟﻤﮥ ﻓﺎﺭﺳﯽ ﺳﺨﻨﺎﻥ אﻣﺎﻡ ﻋﻠﯽ )ﻋﻠﯿﻪ אﻟﺴﻼﻡ(‬

‫ﺑﺮאی אﻃﻼﻉ ﺷﻤﺎﺭۀ ‪٣‬‬ ‫ﻧﻈﺮی אﺟﻤﺎﻟﯽ ﺑﻪ ﻣﺘﻦ ﻛﺘﺎﺏ‬

‫ﻧﺴﺨﻪﻫﺎی ﻛﺘﺎﺏ‬

‫‪4‬‬

‫ﻣﺮﻭﺭی ﺑﺮ ﻣﺒﺎﺣﺚ ﭘﯿﺸﯿﻦ‬ ‫ﺩﺭ ﻣﺒﺎﺣﺚ ﭘﯿﺸﯿﻦ ﮔﻔﺘﻪ ﺷﺪ ﮐﻪ ﺑﺎ ﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ ﺧﺼﻮﺻﯿﺎﺕ ﺷﺨﺼﯿﺘﯽ ﻭ ﻭﯾﮋﮔﯿﻬﺎی ﺧـﺎﻧﻮאﺩﮔﯽ אﻣـﺎﻡ ﻋﻠـﯽ )ﻋﻠﯿـﻪ‬ ‫אﻟﺴﻼﻡ(‪ ،‬ﻣﻮﻗﻌﯿﺘﻬﺎی ﻣﻨﺎﺳﺒﯽ ﺑﺮאی אﯾﺸﺎﻥ ﺩﺭ ﺯﻣﯿﻨﮥ ﻓﺮאﮔﯿﺮی ﻭ אﺧﺬ אﺣﺎﺩﯾـﺚ אﺯ ﭘﯿـﺎﻣﺒﺮ )ﺻـﻠّﯽ אﻟﻠّـﻪ ﻋﻠﯿـﻪ ﻭ ﺁﻟـﻪ(‬ ‫ﻓﺮאﻫﻢ ﮔﺸﺖ ﻭ אﯾﻦ ﻣﻮﺟﺐ ﺷﺪ ﺗﺎ אﯾﺸﺎﻥ ﺩﺭ ﺩﻭﺭﻩﻫﺎی ﻣﺨﺘﻠﻒ ﺣﯿﺎﺕ ﺧﻮﯾﺶ‪ ،‬ﺑﻪ ﺷﮑﻠﻬﺎی ﮔﻮﻧﺎﮔﻮﻥ ﻭ ﻣﺘﻨﺎﺳﺐ ﺑـﺎ‬ ‫ﺯﻣﺎﻥ‪ ،‬ﺩﺭ ﻧﺸﺮ ﺁﻥ ﺑﮑﻮﺷﻨﺪ‪.‬‬ ‫ﻫﻤﭽﻨﯿﻦ ﺩﺭﯾﺎﻓﺘﯿﻢ ﮐﻪ אﻣﺎﻡ ﻋﻠﯽ )ﻋﻠﯿﻪ אﻟﺴﻼﻡ( ﺩﺭ ﺯﻣﺎﻥ ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ )ﺻﻠّﯽ אﻟﻠّـﻪ ﻋﻠﯿـﻪ ﻭ ﺁﻟـﻪ( ﺑـﻪ ﮐﺘﺎﺑـﺖ ﺣـﺪﯾﺚ‬ ‫אﺷﺘﻐﺎﻝ ﺩאﺷﺘﻪאﻧﺪ ﻭ ﻣﺠﻤﻮﻋﮥ ﻣﺘﻨﻮﻋﯽ אﺯ ﺁﻥ ﺩﻭﺭאﻥ ﮔﺰאﺭﺵ ﺷﺪﻩ אﺳﺖ‪.‬‬ ‫אﯾﻨﮏ ﺑﺎ ﺗﻼﺷﻬﺎی ﺣﺪﯾﺜﯽ ﺁﻥ ﺣﻀﺮﺕ ﺩﺭ ﺩﻭﺭאﻥ ﭘﺲ אﺯ ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ ﺁﺷﻨﺎ ﺧﻮאﻫﯿﻢ ﺷﺪ‪.‬‬

‫ﻣﯿﺮאﺙ ﺣﺪﯾﺜﯽ אﻣﺎﻡ ﻋﻠﯽ )ﻋﻠﯿﻪ אﻟﺴﻼﻡ(‬ ‫ﺩﺭ ﺩﺭﺱ ﭘﯿﺸﯿﻦ אﺷﺎﺭﻩ ﺷﺪ ﮐﻪ אﺣﺎﺩﯾﺚ ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ )ﺻﻠّﯽ אﻟﻠّﻪ ﻋﻠﯿﻪ ﻭ ﺁﻟﻪ( אﺯ ﻃﺮﯾﻖ אﻣﺎﻡ ﻋﻠـﯽ )ﻋﻠﯿـﻪ אﻟـﺴﻼﻡ( ﺑـﻪ‬ ‫ﺁﯾﻨﺪﮔﺎﻥ ﺭﺳﯿﺪﻩ אﺳﺖ‪ .‬ﺑﻪ ﺩﯾﮕﺮ ﺳﺨﻦ‪ ،‬אﻣﺎﻡ )ﻋﻠﯿﻪ אﻟﺴﻼﻡ( ﺑﺎ ﻋﻨﻮאﻥ ﺭאﻭی‪ ،‬ﻣﻄﺎﻟﺐ ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ )ﺻﻠّﯽ אﻟﻠّﻪ ﻋﻠﯿﻪ ﻭ ﺁﻟﻪ( ﺭא‬ ‫ﻧﻘﻞ ﮐﺮﺩﻩ אﺳﺖ ﻭ ﮐﻤﺘﺮ אﺯ ﺟﺎﻧﺐ ﺧﻮﺩ ﺳﺨﻦ ﮔﻔﺘﻪ אﺳﺖ‪ .‬ﺩﺭ אﯾﻦ ﺩﺭﺱ ﺑـﻪ ﺑﺮﺭﺳـﯽ אﺣـﺎﺩﯾﺜﯽ ﻣـﯽﭘـﺮﺩאﺯﯾﻢ ﮐـﻪ אﺯ‬ ‫ﺷﺨﺺ אﯾﺸﺎﻥ ﺻﺎﺩﺭ ﺷﺪﻩ אﺳﺖ ﻭ ﻣﺴﺘﻘﯿﻤﺎً ﺑﻪ ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ )ﺻﻠّﯽ אﻟﻠّﻪ ﻋﻠﯿﻪ ﻭ ﺁﻟﻪ( ﻣﺴﺘﻨﺪ ﻧﯿﺴﺖ‪ .‬ﺩﺭ ﮐﺘﺎﺏ אﺭﺯﺷﻤﻨﺪ ﻧﻬﺞ‬ ‫אﻟﺴﻌﺎﺩﻩ ﭘﻨﺞ ﺳﺨﻦ אﺯ אﻣﺎﻡ ﻋﻠﯽ )ﻋﻠﯿﻪ אﻟﺴﻼﻡ( ﺩﺭ ﺯﻣﺎﻥ ﺣﯿﺎﺕ ﭘﯿـﺎﻣﺒﺮ )ﺻـﻠّﯽ אﻟﻠّـﻪ ﻋﻠﯿـﻪ ﻭ ﺁﻟـﻪ( ﻧﻘـﻞ ﺷـﺪﻩ ﮐـﻪ‬ ‫ﺑﺰﺭگﺗﺮﯾﻦ ﺁﻧﻬﺎ ﺧﻄﺒﮥ ﻋﻘﺪ אﻣﺎﻡ ﻋﻠﯽ )ﻋﻠﯿﻪ אﻟﺴﻼﻡ( ﺩﺭ ﻣﺮאﺳﻢ אﺯﺩﻭאﺝ ﺑﺎ ﺣﻀﺮﺕ ﺯﻫﺮא )ﺳﻼﻡ אﻟﻠّـﻪ ﻋﻠﯿﻬـﺎ( אﺳـﺖ‪.‬‬ ‫ﻇﺎﻫﺮאً אﻣﺎﻡ ﻋﻠﯽ )ﻋﻠﯿﻪ אﻟﺴﻼﻡ( ﺩﺭ ﺣﻀﻮﺭ ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ )ﺻﻠّﯽ אﻟﻠّﻪ ﻋﻠﯿﻪ ﻭ ﺁﻟﻪ( ﮐﻤﺘﺮ אﺯ ﺧﻮﺩ ﺳﺨﻦ ﮔﻔﺘﻪ ﯾﺎ ﭼﯿﺰی ﻧﻮﺷـﺘﻪ‬ ‫אﺳﺖ‪.‬‬ ‫ﭘﺲ אﺯ ﺭﺣﻠﺖ ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ )ﺻﻠّﯽ אﻟﻠّﻪ ﻋﻠﯿﻪ ﻭ ﺁﻟﻪ(‪ ،‬אﻣﺎﻡ ﻋﻠﯽ )ﻋﻠﯿﻪ אﻟﺴﻼﻡ(‪ ،‬ﻋﻼﻭﻩ ﺑﺮ ﻧﻘﻞ ﺳـﺨﻨﺎﻥ אﯾـﺸﺎﻥ‪ ،‬ﺑـﻪ‬ ‫אﯾﺮאﺩ ﺧﻄﺎﺑﻪ ﻭ אﻧﺸﺎی ﻧﺎﻣﻪ ﻭ ﮐﺘﺎﺏ ﭘﺮﺩאﺧﺖ ﻭ ﻭﺟﻪ ﺩﯾﮕﺮی אﺯ ﺷﺨﺼﯿﺖ ﺑﯽﻧﻈﯿﺮ ﺧﻮﯾﺶ ﺭא ﻧﻤﺎﯾﺎﻥ ﺳﺎﺧﺖ‪.‬‬ ‫אﺣﺎﺩﯾﺚ אﻣﺎﻡ ﻋﻠﯽ )ﻋﻠﯿﻪ אﻟﺴﻼﻡ( ﺩﺭ אﯾﻦ ﺩﻭﺭﻩ ﺭא ﺩﺭ ﺩﻭ ﻓﺼﻞ ﻣﺠﺰّא ﺑﺮﺭﺳﯽ ﻣﯽﮐﻨﯿﻢ‪:‬‬ ‫אﻟﻒ( ﮔﻔﺘﻪﻫﺎ ﻭ ﻧﻮﺷﺘﻪﻫﺎی ﻗﺒﻞ אﺯ ﭘﺬﯾﺮﺵ ﺣﮑﻮﻣﺖ؛‬ ‫ﺏ( ﮔﻔﺘﻪﻫﺎ ﻭ ﻧﻮﺷﺘﻪﻫﺎی ﺑﻌﺪ אﺯ ﭘﺬﯾﺮﺵ ﺣﮑﻮﻣﺖ‪.‬‬ ‫אﻟﻒ( ﮔﻔﺘﻪﻫﺎ ﻭ ﻧﻮﺷﺘﻪﻫﺎی ﻗﺒﻞ אﺯ ﭘﺬﯾﺮﺵ ﺣﮑﻮﻣﺖ‬ ‫אﺣﺎﺩﯾﺚ ﻧﺴﺒﺘﺎً ﮐﻤﯽ אﺯ אﯾﻦ ﺩﻭﺭﻩ ﺩﺭ אﺧﺘﯿﺎﺭ ﻣﺎ ﻗﺮאﺭ ﮔﺮﻓﺘﻪ אﺳﺖ؛ ﺑﻪ ﺩﻭ ﻧﻤﻮﻧﻪ אﺯ ﺁﻧﻬﺎ ﺗﻮﺟﻪ ﻓﺮﻣﺎﯾﯿﺪ‪:‬‬ ‫‪١‬ـ ﭘﺲ אﺯ ﺭﺣﻠﺖ ﺭﺳﻮﻝ ﺧﺪא )ﺻﻠّﯽ אﻟﻠّﻪ ﻋﻠﯿﻪ ﻭ ﺁﻟﻪ( ﮐﻪ אﻣﺎﻡ ﻋﻠﯽ )ﻋﻠﯿﻪ אﻟﺴﻼﻡ( ﺑﻪ ﻏﺴﻞ ﻭ ﮐﻔـﻦ אﯾـﺸﺎﻥ‬ ‫ﻣﺸﻐﻮﻝ ﺑﻮﺩ‪ ،‬אﻧﺼﺎﺭ ﻭ ﻣﻬﺎﺟﺮﯾﻦ ﺩﺭ ﺳﻘﯿﻔﮥ ﺑﻨﯽﺳﺎﻋﺪﻩ ﺟﻤﻊ ﺷﺪﻩ ﻭ ﺩﺭﺻﺪﺩ ﺗﻌﯿﯿﻦ ﺧﻠﯿﻔﮥ ﺑﻌﺪ אﺯ ﭘﯿـﺎﻣﺒﺮ )ﺻـﻠّﯽ אﻟﻠّـﻪ‬ ‫ﻋﻠﯿﻪ ﻭ ﺁﻟﻪ( ﺑﻮﺩﻧﺪ‪ .‬אﻣﺎﻡ ﮐﻪ ﺩﺭ ﺧﺎﻧﮥ ﻣﺤﻘﺮ ﺧﻮﺩ ﺑﻪ ﺗﺠﻬﯿﺰ ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ )ﺻﻠّﯽ אﻟﻠّﻪ ﻋﻠﯿﻪ ﻭ ﺁﻟﻪ( ﻣﺸﻐﻮﻝ ﺑﻮﺩ ﺑـﺪﻥ ﻣﻠﮑـﻮﺗﯽ‬ ‫ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ ﺭא ﻣﻮﺭﺩ ﺧﻄﺎﺏ ﻗﺮאﺭ ﺩאﺩﻩ ﻭ ﺑﺎ ﺩﻟﯽ ﭘﺮﺩﺭﺩ ﮔﻔﺘﻨﺪ‪:‬‬ ‫»ﺻﺒﺮ ﻧﯿﮑﻮ אﺳﺖ ﻣﮕﺮ ﺑﺮ ﻣﺮگِ ﺗﻮ ﻭ ﺑﯽﺗﺎﺑﯽ ﺯﺷﺖ אﺳﺖ ﻣﮕﺮ ﺩﺭ ﻓﺮאﻕ ﺗﻮ‪ .‬אﻧـﺪﻭﻫﯽ ﮐـﻪ אﺯ‬ ‫ﻣﺮگ ﺗﻮ ﺭﺳﺪ ﺑﺰﺭگ אﺳﺖ ﻭ ﻫﺮ אﻧﺪﻭﻩ ﺩﯾﮕﺮ‪ ،‬ﭼﻪ ﭘﯿﺶ אﺯ ﺁﻥ ﻭ ﭼﻪ ﭘﺲ אﺯ ﺁﻥ‪ ،‬ﺧﺮﺩ אﺳﺖ ﻭ‬

‫‪5‬‬

‫‪١‬‬

‫ﺑﯽﻣﻘﺪאﺭ‪«.‬‬ ‫‪٢‬ـ ﮐﻼﻡ אﯾﺸﺎﻥ ﭘﺲ אﺯ ﺩﻓﻦ ﻫﻤﺴﺮ ﺷﻬﯿﺪﺵ‪ ،‬אﺯ ﺯﯾﺒﺎﺗﺮﯾﻦ ﻣﺮﺛﯿﻪﻫﺎﯾﯽ אﺳﺖ ﮐﻪ ﺩﺭ אﺧﺘﯿﺎﺭ ﻣﺎ אﺳﺖ‪:‬‬ ‫»ﺳﻼﻡ ﺑﺮ ﺗﻮ אی ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ ﺧﺪא‪ ،‬ﺳﻼﻡ ﻣﻦ ﻭ ﺩﺧﺘﺮﺕ ﮐﻪ אﮐﻨﻮﻥ ﺩﺭ ﮐﻨﺎﺭ ﺗﻮ ﻓﺮﻭﺩ ﺁﻣـﺪﻩ ﻭ ﭼـﻪ‬ ‫ﺯﻭﺩ ﺑﻪ ﺗﻮ ﭘﯿﻮﺳﺖ‪ .‬אی ﺭﺳﻮﻝ ﺧﺪא‪ ،‬ﺑﺮ ﻣﺮگ ﺩﺧﺖ ﺑﺮﮔﺰﯾﺪۀ ﺗﻮ ﺷﮑﯿﺒﺎﯾﯽ ﻣﻦ אﻧﺪک אﺳـﺖ ﻭ‬ ‫ﻃﺎﻗﺖ ﻭ ﺗﻮאﻧﻢ אﺯ ﺩﺳﺖ ﺭﻓﺘﻪ ‪ ...‬ﺑﻪ ﺯﻭﺩی ﺩﺧﺘﺮﺕ ﺗﻮ ﺭא ﺧﺒﺮ ﺩﻫﺪ ﮐـﻪ ﭼﮕﻮﻧـﻪ אﻣﺘـﺖ ﮔـﺮﺩ‬ ‫ﺁﻣﺪﻧﺪ ﻭ ﺑﺮ אﻭ ﺳﺘﻢ ﮐﺮﺩﻧﺪ‪ .‬ﻫﻤﮥ ﺳﺮﮔﺬﺷﺖ ﺭא אﺯ אﻭ ﺑﭙﺮﺱ ﻭ ﺧﺒﺮ ﺣﺎﻝ ﻣﺎ אﺯ אﻭ ﺑﺨﻮאﻩ‪ .‬אﯾﻨﻬـﺎ‬ ‫‪٢‬‬ ‫ﺩﺭ ﺯﻣﺎﻧﯽ ﺑﻮﺩ ﮐﻪ אﺯ ﻣﺮگ ﺗﻮ ﺩﯾﺮی ﻧﮕﺬﺷﺘﻪ ﺑﻮﺩ ﻭ ﺗﻮ אﺯ ﯾﺎﺩﻫﺎ ﻧﺮﻓﺘﻪ ﺑﻮﺩی‪«.‬‬ ‫ﺩﺭ ﺩﻭﺭאﻥ ﺑﯿﺴﺖ ﻭ ﭘﻨﺞ ﺳﺎﻟﮥ ﺧﺎﻧﻪﻧﺸﯿﻨﯽ אﻣﺎﻡ ﻋﻠﯽ )ﻋﻠﯿﻪ אﻟﺴﻼﻡ( ﻣﺮﺩﻡ ﻧﯿﺰ אﯾﺸﺎﻥ ﺭא ﮐﻤﺘﺮ ﺑﻪ ﯾﺎﺩ ﺩאﺷﺘﻨﺪ ﻭ‬ ‫ﺑﻪ ﻓﺮﻫﻨﮓ ﻋﻤﻮﻣﯽ ﺧﻮ ﮐﺮﺩﻩ ﺑﻮﺩﻧﺪ؛ ﺑﺪﯾﻦ ﺟﻬﺖ ﺳﺨﻦ ﻭ ﻧﻮﺷﺘﮥ ﺯﯾﺎﺩی אﺯ אﻣﺎﻡ ﮔﺰאﺭﺵ ﻧﺸﺪﻩ אﺳﺖ‪ .‬אﻣﺎ אﻣﺎﻡ )ﻋﻠﯿﻪ‬ ‫אﻟﺴﻼﻡ( ﻭﻇﯿﻔﮥ ﺧﻮﺩ ﺭא ﮐﻪ ﻫﺪאﯾﺖ ﺗﻤﺎﻣﯽ אﻓﺮאﺩ ﺟﺎﻣﻌﻪ אﺳﺖ ﺗﺎ ﺣﺪ אﻣﮑﺎﻥ אﻧﺠﺎﻡ ﻣﯽﺩאﺩ‪ .‬ﻫﻨﮕـﺎﻣﯽ ﮐـﻪ ﺧﻠﯿﻔـﮥ ﺩﻭﻡ‬ ‫ﺗﺼﻤﯿﻢ ﮔﺮﻓﺖ ﺩﺭ ﺟﻨﮓ ﺑﺎ אﯾﺮאﻥ ﯾﺎ ﺭﻭﻡ ﺷﺮﮐﺖ ﮐﻨﺪ אﻣﺎﻡ ﻋﻠﯽ )ﻋﻠﯿﻪ אﻟﺴﻼﻡ( ﺗﻮﺻﯿﻪ ﮐﺮﺩ ﮐﻪ ﻭی ﺩﺭ ﻣﯿﺪאﻥ ﺣﺎﺿﺮ‬ ‫ﻧﺸﻮﺩ ﻭ אﻭ ﻫﻢ ﭘﺬﯾﺮﻓﺖ‪.‬‬ ‫ﺏ( ﮔﻔﺘﻪﻫﺎ ﻭ ﻧﻮﺷﺘﻪﻫﺎ ﭘﺲ אﺯ ﭘﺬﯾﺮﺵ ﺣﮑﻮﻣﺖ‬ ‫ﺑﯿﺸﺘﺮﯾﻦ ﺣﺠﻢ ﻣﯿﺮאﺙ ﻣﺎﻧﺪﮔﺎﺭ אﻣﺎﻡ ﻋﻠﯽ )ﻋﻠﯿﻪ אﻟﺴﻼﻡ( ﻣﺮﺑﻮﻁ ﺑﻪ ﺩﻭﺭאﻥ ﭘﻨﺞﺳﺎﻟﮥ ﺧﻼﻓﺖ אﯾﺸﺎﻥ אﺳـﺖ‪ .‬ﻋﻠـﯽ‬ ‫)ﻋﻠﯿﻪ אﻟﺴﻼﻡ( אﻣﺎﻡ ﺑﻼﻏﺖ ﺑﻮﺩ ﺑﺮ ﻣﻨﺼﺐ ﺧﻼﻓﺖ؛ ﺑﻨﺎﺑﺮאﯾﻦ אﻭﻻً ﻫﻤﻪ ﺑﻪ ﺳﺨﻨﺎﻥ אﯾﺸﺎﻥ ﺗﻮﺟﻪ ﺩאﺷـﺘﻨﺪ‪ ،‬ﺛﺎﻧﯿـﺎً ﺧﻠﻔـﺎ‬ ‫ﻣﻌﻤﻮﻻً ﮐﺎﺗﺒﺎﻧﯽ ﺭא ﻫﻤﺮאﻩ ﺩאﺷﺘﻨﺪ ﮐﻪ ﻧﺎﻣﻪﻫﺎ ﻭ ﺑﯿﺎﻧﺎﺕ ﻣﻬﻢ אﯾﺸﺎﻥ ﺭא ﻣﯽﻧﮕﺎﺷﺘﻨﺪ؛ ﺑﻪ ﻫﻤﯿﻦ ﺳﺒﺐ אﺣﺎﺩﯾﺚ ﻣﺘﻌﺪﺩی‬ ‫אﺯ ﺁﻥ ﺣﻀﺮﺕ ﺑﺎﻗﯽ ﻣﺎﻧﺪﻩ אﺳﺖ‪ .‬ﺳﺨﻨﺎﻥ אﻣﺎﻡ ﻋﻠﯽ )ﻋﻠﯿﻪ אﻟﺴﻼﻡ( ﺭא ﺩﺭ אﯾﻦ ﺩﻭﺭאﻥ ﺑﻪ ﭼﻨﺪ ﺩﺳﺘﻪ ﻣﯽﺗـﻮאﻥ ﺗﻘـﺴﯿﻢ‬ ‫ﮐﺮﺩ‪:‬‬ ‫‪١‬ـ ﺧﻄﺒﻪﻫﺎ‬ ‫‪٢‬ـ ﻧﺎﻣﻪﻫﺎ‬ ‫‪٣‬ـ ﻗﻀﺎﻭﺗﻬﺎ‬ ‫‪٤‬ـ ﺩﻋﺎﻫﺎ‬ ‫‪٥‬ـ אﺷﻌﺎﺭ‬ ‫‪١‬ـ ﺧﻄﺒﻪﻫﺎ‬

‫ﺧﻄﺒﻪ‪ ،‬ﮐﻪ ﻫﻤﺎﻥ ﺳﺨﻨﺎﻥ ﺷﺨﺺ ﺑﺮאی ﻣﺨﺎﻃﺒﯿﻦ ﺧﺎﺹ אﺳﺖ‪ ،‬ﺑﺨﺶ ﻭﯾﮋﻩאی אﺯ ﻣﯿﺮאﺙ ﺣﺪﯾﺜﯽ אﻣﺎﻡ ﺭא ﺷﺎﻣﻞ‬ ‫ﻣﯽﮔﺮﺩﺩ‪.‬‬ ‫אﺯ ﺁﻧﺠﺎ ﮐﻪ אﯾﻦ ﺧﻄﺒﻪﻫﺎ ﺩﺭ ﺯﻣﺎﻧﻬﺎی ﮔﻮﻧﺎﮔﻮﻥ אﯾﺮאﺩ ﺷﺪﻩ אﺯ ﺗﻨﻮﻉ ﻭ ﺟﺬאﺑﯿﺖ ﺧﺎﺻﯽ ﺑﺮﺧﻮﺭﺩאﺭ אﺳﺖ‪ .‬אﺯ ﯾـﮏ‬ ‫ﻣﻨﻈﺮ ﻣﯽﺗﻮאﻥ ﺧﻄﺒﻪﻫﺎ ﺭא ﺑﻪ אﻧﻮאﻉ ﺗﻮﺣﯿﺪی ﻭ ﻣﻌﺮﻓﺘﯽ‪ ،‬ﻣﻮאﻋﻆ ﻭ ﺳﺨﻨﺎﻥ ﺣﻤﺎﺳﯽ ﺗﻘﺴﯿﻢ ﮐﺮﺩ‪:‬‬

‫‪» .١‬ﺇﻥّ אﻟﺼﱠﺒﺮَ ﻟَﺠَﻤﯿﻞٌ ﺇﻟّﺎ ﻋَﻨﮏ ﻭَ ﺇﻥﱠ אﻟﺠَﺰَﻉَ ﻟَﻘَﺒﯿﺢٌ ﺇﻟّﺎ ﻋَﻠَﯿﮏ ﻭ ﺇﻥﱠ אﻟﻤُﺼﺎﺏَ ﺑِﮏ ﻟَﺠَﻠﯿﻞٌ ﻭ ﺇﻧّﻪ ﻗَﺒﻠَﮏ ﻭ ﺑَﻌﺪَک ﻟَﺠَﻠَﻞٌ«؛ ﮔﺮﺩﺁﻭﺭی ﺳﯿﺪ‬ ‫ﺭﺿﯽ‪ ,‬ﻧﻬﺞ אﻟﺒﻼﻏﻪ‪ ,‬ﺗﺮﺟﻤﮥ ﻋﺒﺪאﻟﻤﺤﻤﺪ ﺁﯾﺘﯽ‪ ,‬ﺑﻨﯿﺎﺩ ﻧﻬﺞ אﻟﺒﻼﻏﻪ‪ ,‬ﺗﻬﺮאﻥ‪ ,١٣٧٦ ,‬ﺣﮑﻤﺖ ‪.٢٩٢‬‬ ‫‪» .٢‬אﻟﺴﻼﻡُ ﻋَﻠَﯿﮏ ﯾﺎ ﺭﺳﻮﻝَ אﻟﻠّﻪِ ﻋَﻨّﯽ ﻭَ ﻋَﻦِ אﺑﻨَﺘِﮏ אﻟﻨّﺎﺯِﻟَﺔِ ﻓِﯽ ﺟِﻮאﺭِک ﻭَ אﻟﺴﱠﺮﯾﻌَﺔِ אﻟﻠﱢﺤﺎﻕِ ﺑِﮏ‪ ،‬ﻗَﻞﱠ ﯾﺎ ﺭَﺳﻮﻝَ אﻟﻠّﻪِ ﻋَﻦ ﺻَﻔِﯿﺘِﮏ ﺻَﺒﺮِی‬ ‫ﻭَ ﺭَﻕﱠ ﻋَﻨﻬﺎ ﺗَﺠَﻠﱡﺪی ‪ ...‬ﻭَ ﺳَﺘُﻨَﺒﱢﺌُﮏَ אﺑﻨَﺘُﮏ ﺑﺘَﻀﺎﻓُﺮِ אُﻣﱠﺘِﮏ ﻋَﻠﯽ ﻫَﻀﻤِﻬﺎ ﻓَﺄﺣْﻔِﻬﺎ אﻟﺴﱡﺆאﻝَ ﻭ אﺳﺘَﺨﺒِﺮْﻫَﺎ אﻟﺤﺎﻝَ‪ ،‬ﻫَﺬא ﻭَ ﻟَﻢْ ﯾﻄُﻞِ אﻟﻌَﻬﺪُ ﻭ ﻟَﻢ‬ ‫ﯾﺨْﻞُ ﻣﻨﮏ אﻟﺬﱢﮐﺮُ«؛ ﮔﺮﺩﺁﻭﺭی ﺳﯿﺪ ﺭﺿﯽ‪ ،‬ﭘﯿﺸﯿﻦ‪ ،‬ﺧﻄﺒﮥ ‪.٢٠٢‬‬ ‫‪6‬‬

‫אﻟﻒ( ﺧﻄﺒﻪﻫﺎی ﺗﻮﺣﯿﺪی ﻭ ﻣﻌﺮﻓﺘﯽ‬

‫ﻧﺎﺏﺗﺮﯾﻦ ﺧﻄﺒﻪﻫﺎی ﺗﻮﺣﯿﺪی ﺩﺭ ﺗﻮﺻﯿﻒ ﺧﺪאﻭﻧﺪ ﺗﺒﺎﺭک ﻭ ﺗﻌﺎﻟﯽ‪ ،‬אﺯ אﻣﺎﻡ ﻋﻠﯽ )ﻋﻠﯿﻪ אﻟﺴﻼﻡ( ﺻﺎﺩﺭ ﺷﺪﻩ אﺳﺖ‪.‬‬ ‫ﺑﻪ אﯾﻦ ﺳﺨﻦ ﺗﻮﺟﻪ ﮐﻨﯿﺪ‪:‬‬ ‫אﺳﺎﺱ ﺩﯾﻦ‪ ،‬ﺷﻨﺎﺧﺖ ﺧﺪאﻭﻧﺪ אﺳﺖ ﻭ ﮐﻤﺎﻝِ ﺷﻨﺎﺧﺖ אﻭ ﺗﺼﺪﯾﻖ ﺑﻪ ﻭﺟﻮﺩ אﻭ אﺳـﺖ ﻭ ﮐﻤـﺎﻝ‬ ‫ِﺗﺼﺪﯾﻖ ﺑﻪ ﻭﺟﻮﺩ אﻭ ﯾﮑﺘﺎ ﻭ ﯾﮕﺎﻧﻪ ﺩאﻧﺴﺘﻦ אﻭ אﺳﺖ ﻭ ﮐﻤﺎﻝِ אﻋﺘﻘﺎﺩ ﺑﻪ ﯾﮑﺘﺎﯾﯽ ﻭ ﯾﮕـﺎﻧﮕﯽ אﻭ‬ ‫ﭘﺮﺳﺘﺶ אﻭ אﺳﺖ‪ ،‬ﺩﻭﺭ אﺯ ﻫﺮ ﺷﺎﺋﺒﻪ ﻭ ﺁﻣﯿﺰﻩאی ﻭ ﭘﺮﺳﺘﺶ אﻭ ﺯﻣﺎﻧﯽ אﺯ ﻫﺮ ﺷﺎﺋﺒﻪ ﻭ ﺁﻣﯿـﺰﻩאی‬ ‫ﭘﺎک ﺑﺎﺷﺪ ﮐﻪ אﺯ ﺫאﺕ אﻭ ﻧﻔﯽ ﻫﺮ ﺻﻔﺖ ﺷﻮﺩ؛ ﺯﯾﺮא ﻫﺮ ﺻﻔﺘﯽ ﮔﻮאﻩ ﺑﺮ אﯾﻦ אﺳﺖ ﮐﻪ ﻏﯿـﺮ אﺯ‬ ‫‪٣‬‬ ‫ﻣﻮﺻﻮﻑِ ﺧﻮﺩ אﺳﺖ ﻭ ﻫﺮ ﻣﻮﺻﻮﻓﯽ ﮔﻮאﻩ ﺑﺮ אﯾﻦ אﺳﺖ ﮐﻪ ﻏﯿﺮ אﺯ ﺻﻔﺖِ ﺧﻮﺩ אﺳﺖ‪.‬‬ ‫אﺑﻦﺷﻌﺒﮥ ﺣﺮّאﻧﯽ )ﻡ ﻗﺮﻥ ‪ (٤‬ﺩﺭ ﮐﺘﺎﺏ ﺗﺤﻒ אﻟﻌﻘﻮﻝ ﻣﯽﻧﻮﯾﺴﺪ‪:‬‬ ‫»אﮔﺮ ﺗﻤﺎﻡ ﺧﻄﺒﻪﻫﺎ ﻭ ﮐﻠﻤﺎﺕ ﺻﺮﻓﺎً ﺗﻮﺣﯿﺪی אﻣﺎﻡ ﺭא ﮐﻪ ﺑﻪ ﺩﺳـﺖ ﻣـﺎ ﺭﺳـﯿﺪﻩ אﺳـﺖ ﮔـﺮﺩ‬ ‫‪٤‬‬ ‫ﺁﻭﺭﯾﻢ‪ ،‬ﮔﺴﺘﺮﺩﮔﯽ ﺁﻥ ﺑﻪ אﻧﺪאﺯۀ ﺣﺠﻢ אﯾﻦ ﮐﺘﺎﺏ ﺧﻮאﻫﺪ ﺷﺪ‪«.‬‬ ‫ﻣﯽﺩאﻧﯿﻢ ﮐﻪ ﮐﺘﺎﺏ ﺗﺤﻒ אﻟﻌﻘﻮﻝ ﻧﺰﺩﯾﮏ ﺑﻪ ﺩﻭ ﺑﺮאﺑﺮ ﮐﺘﺎﺏ ﻧﻬﺞ אﻟﺒﻼﻏﻪ אﺳـﺖ‪ .‬ﭘـﺲ אﯾـﻦ ﻣﻄﻠـﺐ ﺭﻭﺷـﻦ‬ ‫ﻣﯽﺷﻮﺩ ﮐﻪ אﻭﻻً ﺑﺴﯿﺎﺭی אﺯ ﺳﺨﻨﺎﻥ אﻣﺎﻡ ﺑﯿﺎﻧﺎﺕ ﺗﻮﺣﯿﺪی ﺑﻮﺩﻩ ﻭ ﺛﺎﻧﯿﺎً ﺑﺎ ﮐﻤﺎﻝ ﺗﺄﺳﻒ ﭼﻘﺪﺭ אﺯ ﻣﻌﺎﺭﻑ ﺣﺪﯾﺜﯽ ﻣـﺎ אﺯ‬ ‫ﻗﺮﻥ ﭼﻬﺎﺭﻡ ﺑﻪ ﺑﻌﺪ אﺯ ﺑﯿﻦ ﺭﻓﺘﻪ אﺳﺖ‪.‬‬ ‫ﺏ( ﻣﻮאﻋﻆ )ﺗﻮﺻﯿﻪﻫﺎی אﺧﻼﻗﯽ(‬

‫ﺑﺴﯿﺎﺭی אﺯ ﺳﺨﻨﺎﻥ ﺑﺎﻗﯽﻣﺎﻧﺪﻩ אﺯ אﻣﺎﻡ ﻋﻠﯽ )ﻋﻠﯿﻪ אﻟﺴﻼﻡ( ﻣﺒﺎﺣﺚ אﺧﻼﻗـﯽ אﺳـﺖ ﮐـﻪ ﺑـﻪ ﺻـﻮﺭﺕ ﻣﻮﻋﻈـﻪ אﺯ‬ ‫אﯾﺸﺎﻥ ﺻﺎﺩﺭ ﮔﺸﺘﻪ אﺳﺖ‪ .‬ﺑﺎ ﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ אﯾﻨﮑﻪ ﺁﻥ ﺣﻀﺮﺕ ﺣﯿﺎﺕ ﻭ ﺯﻧﺪﮔﺎﻧﯽ ﺩﻝ‪ ٥‬ﺭא ﻣﺮﻫﻮﻥ ﻣﻮﻋﻈﻪ ﻣﯽﺩאﻧﺴﺘﻨﺪ ﺑﺮ אﯾﻦ‬ ‫ﺭﻭﺵ‪ ،‬ﮐﻪ ﺭאﻫﮑﺎﺭی ﻣﻨﺎﺳﺐ ﺩﺭ ﭘﺮﻫﯿﺰ אﺯ ﻏﻔﻠﺖ ﻭ ﺩﻧﯿﺎﻣﺤﻮﺭی אﺳﺖ‪ ،‬ﻣﻮאﻇﺒﺖ ﻭﯾـﮋﻩאی ﺩאﺷـﺘﻨﺪ ﻭ אﺯ ﻫـﺮ ﻓﺮﺻـﺘﯽ‬ ‫ﺑﺮאی ﻣﻮﻋﻈﻪ אﺳﺘﻔﺎﺩﻩ ﻣﯽﮐﺮﺩﻧﺪ‪.‬‬ ‫אﺯ ﻋﺒﺎﺭאﺕ »ﮐﺎﻥ ﯾﻮﺻﯽ ﺃﺻﺤﺎﺑﻪ‪ ،‬ﺇﻥّ ﻋﻠﯿﺎً )ﻋﻠﯿﻪ אﻟﺴﻼﻡ( ﮐﺎﻥ ﮐﺜﯿﺮאً ﻣﺎ ﯾﻘﻮﻝ ﻓﯽ ﺧﻄﺒﺘﻪ ﻭ ‪ «...‬ﻣﯽﺗﻮאﻥ ﺩאﻧﺴﺖ‬ ‫ﮐﻪ אﻣﺎﻡ )ﻋﻠﯿﻪ אﻟﺴﻼﻡ( ﺩאﺋﻤﺎً ﺑﻪ ﻣﻮﻋﻈﻪ ﻧﻤﻮﺩﻥ‪ ،‬אﻫﺘﻤﺎﻡ ﺩאﺷﺘﻪאﻧﺪ‪.‬‬ ‫ﺷﯿﺦ ﺻﺪﻭﻕ‪ ٦،‬ﺷﯿﺦ ﻣﻔﯿﺪ‪ ٧‬ﻭ ﺳﯿﺪ ﺭﺿﯽ‪ ٨،‬ﺭﻭאﯾﺎﺕ ﻭ ﻋﺒﺎﺭאﺕ ﻣﺘﻔﺎﻭﺗﯽ ﺁﻭﺭﺩﻩאﻧﺪ ﮐﻪ אﻣﺎﻡ ﻋﻠﯽ )ﻋﻠﯿﻪ אﻟـﺴﻼﻡ(‬ ‫ﻫﺮ ﺷﺐ ﺩﺭ ﻣﺴﺠﺪ ﮐﻮﻓﻪ ﭘﺲ אﺯ ﻧﻤﺎﺯ ﻋﺸﺎ ﺑﺎ ﺻﺪאی ﺑﻠﻨﺪ ﺑﻪ ﻣﻮﻋﻈﮥ ﯾﺎﺭאﻥ ﺧﻮﯾﺶ ﭘﺮﺩאﺧﺘﻪ ﻭ ﻣﯽﻓﺮﻣﻮﺩﻧﺪ‪:‬‬

‫‪» .٣‬ﺃﻭﱠﻝُ אﻟﺪﱢﯾﻦِ ﻣَﻌﺮِﻓَﺘُﻪُ ﻭَ ﮐﻤﺎﻝُ ﻣَﻌﺮِﻓَﺘِﻪِ אﻟﺘﱠﺼﺪِﯾﻖُ ﺑِﻪِ ﻭَ ﮐﻤﺎﻝُ אﻟﺘﱠﺼﺪِﯾﻖِ ﺑِﻪِ ﺗَﻮﺣِﯿﺪُﻩُ ﻭَ ﮐﻤﺎﻝُ ﺗَﻮﺣِﯿﺪِﻩِ אﻹﺧﻼﺹُ ﻟَﻪُ ﻭَ ﮐﻤﺎﻝُ אﻹﺧﻼﺹِ‬ ‫ﻟَﻪُ ﻧَﻔﯽ אﻟﺼﱢﻔﺎﺕِ ﻋَﻨﻪُ ﻟِﺸَﻬﺎﺩَﺓِ ﮐﻞﱢ ﺻِﻔَﺔٍ ﺃﻧﱠﻬﺎ ﻏَﯿﺮُ אﻟﻤَﻮﺻُﻮﻑِ ﻭَ ﺷَﻬﺎﺩَﺓِ ﮐﻞﱢ ﻣَﻮﺻُﻮﻑٍ ﺃﻧﱠﻪُ ﻏَﯿﺮُ אﻟﺼﱢﻔَﺔ ﮔﺮﺩﺁﻭﺭی ﺳﯿﺪ ﺭﺿﯽ‪ ،‬ﭘﯿﺸﯿﻦ‪ ،‬ﺧﻄﺒﮥ‬ ‫‪١‬؛ אﺑﻮﻣﺤﻤﺪ אﻟﺤﺴﻦ ﺑﻦ ﻋﻠﯽ אﻟﺤﺮאﻧﯽ ﻣﻌﺮﻭﻑ ﺑﻪ אﺑﻦﺷﻌﺒﻪ‪ ,‬ﺗﺤﻒ אﻟﻌﻘﻮﻝ ﻋﻦ ﺁﻝ אﻟﺮﺳﻮﻝ ﺻﻞ אﷲ ﻋﻠﯿﻪ ﻭ ﺁﻟﻪ‪ ،‬ﺗﺤﻘﯿﻖ ﻋﻠﯽאﮐﺒﺮ‬ ‫ﻏﻔﺎﺭی‪ ,‬ﻣﺆﺳﺴﺔ אﻟﻨﺸﺮ אﻹﺳﻼﻣﯽ‪ ،‬ﻗﻢ‪ ١٤٠٤ ,‬ﻫ‪ ،‬ﭼﺎپ ﺩﻭﻡ‪ ،‬ﺻ ‪.٦١‬‬ ‫‪ .٤‬ﻫﻤﺎﻥ‪.‬‬ ‫‪» .٥‬ﺃﺣﯽ ﻗَﻠﺒَﮏ ﺑِﺎﻟﻤَﻮﻋِﻈَﺔ«؛ אﻟﺸﺮﯾﻒ אﻟﺮﺿﯽ ﻣﺤﻤﺪ ﺑﻦ אﻟﺤﺴﯿﻦ ﺑﻦ ﻣﻮﺳﯽ אﻟﻤﻮﺳﻮی‪ ،‬ﻧﻬﺞ אﻟﺒﻼﻏﻪ‪ ،‬ﺗﺤﻘﯿﻖ ﺳﯿﺪ ﮐﺎﻇﻢ ﻣﺤﻤﺪی ﻭ‬ ‫ﻣﺤﻤﺪ ﺩﺷﺘﯽ‪ ،‬אﻧﺘﺸﺎﺭאﺕ אﻹﻣﺎﻡ ﻋﻠﯽ )ﻋﻠﯿﻪ אﻟﺴﻼﻡ(‪ ،‬ﻗﻢ‪ ١٣٦٩ ,‬ﻫ‪ ،‬ﭼﺎپ ﺩﻭﻡ‪ ،‬ﻧﺎﻣﮥ ‪.٣١‬‬ ‫‪ .٦‬ﺃﺑﻮﺟﻌﻔﺮ ﻣﺤﻤﺪ ﺑﻦ ﻋﻠﯽ ﺑﻦ אﻟﺤﺴﯿﻦ ﺑﻦ ﺑﺎﺑﻮﯾﻪ אﻟﻘﻤﯽ אﻟﻤﻌﺮﻭﻑ ﺑﺎﻟﺸﯿﺦ אﻟﺼﺪﻭﻕ‪ ,‬ﺃﻣﺎﻟﯽ אﻟﺼﺪﻭﻕ‪ ،‬ﻣﺆﺳﺴﺔ אﻷﻋﻠﻤﯽ‪ ،‬ﺑﯿﺮﻭﺕ‪ ،‬אﻟﻄﺒﻌﺔ‬ ‫אﻟﺨﺎﻣﺴﻪ‪ ١٤٠٠ ،‬ﻫ‪ ,‬ﺹ ‪.٥٨٧‬‬ ‫‪ .٧‬ﻣﺤﻤﺪ ﺑﻦ ﻣﺤﻤﺪ ﺑﻦ אﻟﻨﻌﻤﺎﻥ אﻟﻌﮑﺒﺮی אﻟﺒﻐﺪאﺩی ﻣﻌﺮﻭﻑ ﺑﻪ ﺷﯿﺦ ﻣﻔﯿﺪ‪ ،‬אﻹﺭﺷﺎﺩ ﻓﯽ ﻣﻌﺮﻓﺔ ﺣﺠﺞ אﷲ ﻋﻠﯽ אﻟﻌﺒﺎﺩ‪ ،‬ﺗﺤﻘﯿﻖ ﻣﺆﺳّﺴﺔ‬ ‫ﺁﻝ אﻟﺒﯿﺖ )ﻋﻠﯿﻬﻢ אﻟﺴﻼﻡ(‪ ،‬ﻣﺆﺳّﺴﺔ ﺁﻝ אﻟﺒﯿﺖ )ﻋﻠﯿﻬﻢ אﻟﺴﻼﻡ(‪ ،‬ﻗﻢ‪ ١٤١٣ ,‬ﻫـ‪ ،‬ﭼﺎپ אﻭﻝ‪ ،‬ﺝ ‪ ،١‬ﺹ ‪.٢٣٤‬‬ ‫‪ .٨‬אﻟﺸﺮﯾﻒ אﻟﺮﺿﯽ‪ ،‬ﭘﯿﺸﯿﻦ‪ ،‬ﺧﻄﺒﮥ ‪.٢٠٤‬‬ ‫‪7‬‬

‫»ﺧﺪאی ﺑﺰﺭگ ﺷﻤﺎ ﺭא ﺭﺣﻤﺖ ﮐﻨﺪ! ﺧﻮﺩ ﺭא ﺁﻣﺎﺩۀ ﺭﻓﺘﻦ ﮐﻨﯿﺪ‪ ،‬ﺯﯾـﺮא ﻧـﺪאی ﮐـﻮچ ﮐـﺮﺩﻥ ﺩﺭ‬ ‫ﻣﯿﺎﻥ ﺷﻤﺎ ﺑﻠﻨﺪ אﺳﺖ‪ .‬ﻋﻼﻗﻪ ﺑﻪ ﻣﺎﻧﺪﻥِ ﺩﺭ אﯾﻦ ﺟﻬﺎﻥ ﺭא ﮐﻢ ﮐﻨﯿﺪ ﻭ ﺑﺎ ﺁﻣـﺎﺩﻩ ﮐـﺮﺩﻥ ﺗﻮﺷـﮥ‬ ‫אﻋﻤﺎﻝِ ﻧﯿﮏ‪ ،‬ﺭﻭ ﺑﻪ ﺳﻮی ﺁﺧﺮﺕ ﺁﻭﺭﯾﺪ‪ ،‬ﺯﯾﺮא ﺩﺭ ﻣﻘﺎﺑﻞ ﺷﻤﺎ ﮔﺮﺩﻧﻪﻫﺎی ﺳـﺨﺖ ﻭ ﻣﻨﺰﻟﻬـﺎی‬ ‫‪٩‬‬ ‫ﻫﻮﻟﻨﺎک ِﺗﺮﺱﺁﻭﺭ ﻭﺟﻮﺩ ﺩאﺭﺩ ﮐﻪ ﻧﺎﭼﺎﺭ ﺑﺎﯾﺪ ﺩﺭ ﺁﻧﻬﺎ ﻭאﺭﺩ ﺷﻮﯾﺪ ‪«...‬‬ ‫ﺩﺭ ﺑﯿﺎﻧﯽ ﺩﯾﮕﺮ ﺳﯿﺪ ﺭﺿﯽ ﺭﻭאﯾﺖ ﻣﯽﮐﻨﺪ‪:‬‬ ‫»ﮐﻢ ﻣﯽﺷﺪ ﮐﻪ אﯾﺸﺎﻥ ﺑﺮ ﻓﺮאﺯ ﻣﻨﺒﺮ ﺭﻭﻧﺪ ﻭ ﺩﺭ אﺑﺘـﺪאی ﺳـﺨﻦ ﻣـﺮﺩﻡ ﺭא ﻣﻮﻋﻈـﻪ ﻧﮑﻨﻨـﺪ ﻭ‬ ‫‪١٠‬‬ ‫ﻧﻔﺮﻣﺎﯾﻨﺪ‪ :‬ﺃﯾﱡﻬﺎ אﻟﻨﱠﺎﺱُ אﺗﱠﻘﻮא אﻟﻠّﻪَ ‪«...‬‬ ‫ﺩﺭ אﯾﻦ ﻣﯿﺎﻥ‪ ،‬ﺗﻮﺻﯿﮥ ﺑﻪ ﺗﻘﻮא ﻭ ﻫﻤﭽﻨﯿﻦ ﺯﻫﺪ ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ ﺩﻧﯿﺎ‪ ،‬ﺟﺎﯾﮕﺎﻩ ﻭﯾـﮋﻩאی ﺩאﺭﺩ‪ .‬ﭼـﻮﻥ ﺑﻠﯿـﮥ ﻓﺮאﮔﯿـﺮ ﺩﺭ‬ ‫ﺯﻣﺎﻥ אﯾﺸﺎﻥ ﺩﻧﯿﺎﻃﻠﺒﯽ ﻣﺮﺩﻣﺎﻧﯽ ﺑﻮﺩ ﮐﻪ ﭘﺲ אﺯ ﻓﺘﻮﺣﺎﺕ ﺩﺭ ﺯﻣﺎﻥ ﺧﻠﻔﺎ ﺑﻪ ﭼﺮﺏ ﻭ ﺷﯿﺮﯾﻦ ﺩﻧﯿﺎ ﻋﺎﺩﺕ ﮐﺮﺩﻩ ﺑﻮﺩﻧﺪ‪.‬‬ ‫ﺩﺭ ﻧﻬﺞ אﻟﺒﻼﻏﻪ ﮐﻠﻤﺎﺕ ﻭ ﺧﻄﺒﻪﻫﺎی ﻣﺘﻌﺪﺩی אﺯ אﻣﺎﻡ ﻧﻘﻞ ﺷﺪﻩ אﺳﺖ ﮐﻪ ﻣﻤﻠـﻮّ אﺯ ﺗﻮﺻـﯿﻪ ﺑـﻪ ﭘﺎﺭﺳـﺎﯾﯽ ﻭ‬ ‫ﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ ﺁﺧﺮﺕ אﺳﺖ؛ ﺑﻪ ﻋﻨﻮאﻥ ﻧﻤﻮﻧﻪ ﺩﺭ ﺧﺒﺮ ﺁﻣﺪﻩ אﺳﺖ ﮐﻪ ﻭﻗﺘﯽ אﻣﺎﻡ ﺧﻄﺒﮥ ﻏـﺮّאﺀ ﺭא אﯾﺮאﺩ ﻣـﯽﮐﺮﺩﻧـﺪ ﻟـﺮﺯﻩ ﺑـﻪ‬ ‫‪١١‬‬ ‫אﻧﺪאﻡ ﺷﻨﻮﻧﺪﮔﺎﻥ אﻓﺘﺎﺩﻩ ﺑﻮﺩ ﻭ ﺟﻤﻠﮕﯽ אﺯ ﺷﺪﺕ ﺧﻮﻑ אﺯ ﮐﺮﺩאﺭ ﺧﻮﯾﺶ ﻣﯽﮔﺮﯾﺴﺘﻨﺪ‪.‬‬ ‫ﺝ( ﺳﺨﻨﺎﻥ ﺣﻤﺎﺳﯽ‬

‫ﺩﺭ ﻣﯿﺎﻥ ﻋﺮﺏ ﺭﺳﻢ ﺑﻮﺩ ﮐﻪ ﻗﺒﻞ אﺯ ﺁﻏﺎﺯ ﺟﻨﮓ ﻓﺮﻣﺎﻧﺪﻫﺎﻥ ﻭ ﺳﺮאﻥ ﻗﺒﺎﯾﻞ ﺑـﺎ ﯾـﺎﺩﺁﻭﺭی ﭘﯿـﺸﯿﻨﮥ ﺗـﺎﺭﯾﺨﯽ ﻗـﻮﻡ‬ ‫ﺧﻮﯾﺶ ﺑﻪ ﺗﺸﺠﯿﻊ ﻧﯿﺮﻭﻫﺎی ﺧﻮﺩ ﻣﯽﭘﺮﺩאﺧﺘﻨﺪ؛ אﻣﺎﻡ ﻋﻠﯽ )ﻋﻠﯿﻪ אﻟﺴﻼﻡ( ﻧﯿﺰ אﺯ אﯾﻦ ﺷﯿﻮﻩ אﺳﺘﻔﺎﺩﻩ ﻣﯽﮐﺮﺩﻧﺪ‪ ،‬ﻭﻟﯽ ﺑﺎ‬ ‫ﺗﺄﺳّﯽ ﺑﻪ ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ אﮐﺮﻡ )ﺻﻠّﯽ אﻟﻠّﻪ ﻋﻠﯿﻪ ﻭ ﺁﻟﻪ( אﯾﻦﮔﻮﻧﻪ ﺑﯿﺎﻧﺎﺕ ﺣﻤﺎﺳﯽ ﺭא ﺭﻧـﮓ אﻟﻬـﯽ ﺩאﺩﻩ ﻭ ﺑـﻪ ﺟـﺎی ﺗﻔـﺎﺧﺮ ﺑـﻪ‬ ‫ﮔﺬﺷﺘﮕﺎﻥ אﯾﺸﺎﻥ ﺭא ﺑﻪ ﺑﻬﺸﺖ ﻭ ﻭﻇﯿﻔﮥ אﺳﻼﻣﯽ ﻭ אﻧﺴﺎﻧﯽ ﺧﻮﺩ ﺗﺮﻏﯿﺐ ﻣﯽﮐﺮﺩﻧﺪ‪:‬‬ ‫»אﻣﺎﺑﻌﺪ ﺟﻬﺎﺩ ﺩﺭی אﺳﺖ אﺯ ﺩﺭﻫﺎی ﺑﻬﺸﺖ ﮐﻪ ﺧﺪאﻭﻧﺪ ﺑﺮ ﺭﻭی ﺑﻨﺪﮔﺎﻥ ﺧﺎﺹ ﺧﻮﺩ ﮔـﺸﻮﺩﻩ‬ ‫אﺳﺖ‪ .‬ﺟﻬﺎﺩ ﺟﺎﻣﮥ ﭘﺮﻫﯿﺰﮔﺎﺭی ﻭ ﺟﻮﺷﻦ אﺳﺘﻮאﺭ ﺧﺪאﯾﯽ ﻭ ﺳﭙﺮ ﺳﺘﺒﺮ אﻭ אﺳـﺖ‪ .‬ﻫﺮﮐـﻪ ﺁﻥ ﺭא‬ ‫ﻧﺎﺧﻮﺵ ﺩאﺭﺩ ﻭ אﺯ ﺁﻥ ﺭﺥ ﺑﺘﺎﺑﺪ ﺧﺪאﻭﻧﺪ ﺟﺎﻣﮥ ﺧـﻮאﺭی ﻭ ﺯﺑـﻮﻧﯽ ﺑـﺮ אﻭ ﭘﻮﺷـﺎﻧﺪ ﻭ ﻣﺤﻨـﺖ ﻭ‬ ‫ﺑﻼﯾﺶ ﺩﺭ ﻣﯿﺎﻥ ﮔﯿﺮﺩ ﻭ ﺩﻟﺶ ﺭא ﺩﺭ ﭘﺮﺩﻩ ﺩאﺭﺩ ﻭ ﺑﻪ ﮐﯿﻔﺮ ﺁﻧﮑـﻪ אﺯ ﺟﻬـﺎﺩ ﺗـﻦ ﺯﺩﻩ אﺳـﺖ אﺯ‬ ‫‪١٢‬‬ ‫ﺣﻖ ﺩﻭﺭ אﻓﺘﺪ ﻭ ﮐﺎﺭﺵ ﺑﻪ ﻣﺬﻟّﺖ ﮐﺸﺪ ﻭ אﺯ ﻋﺪאﻟﺖ ﺑﯽﺑﻬﺮﻩ ﻣﺎﻧﺪ‪«.‬‬ ‫ﻭ ﺩﺭ ﺑﻌﻀﯽ ﺧﻄﺒﻪﻫﺎ ﻧﯿﺰ ﺑﻪ ﻣﻌﺮﻓﯽ ﺩﺷﻤﻨﺎﻥ ﭘﺮﺩאﺧﺘﻪ ﺗﺎ ﺩﺷﻤﻦﺷﻨﺎﺳﯽ ﯾﺎﺭאﻥ ﺧﻮﯾﺶ ﺭא ﺗﻘﻮﯾﺖ ﮐﻨﺪ ﻭ ﮔﺎﻫﯽ‬ ‫ﻧﯿﺰ ﺑﺎ ﺯﺑﺎﻥ ﭘُﺮ אﺯ ﮐﻮﺗﺎﻫﯽ ﺁﻧﺎﻥ ﺩﺭ ﺟﻨﮓ אﻧﺘﻘﺎﺩ ﻣﯽﮐﻨﺪ‪:‬‬

‫‪» .٩‬ﺗَﺠَﻬﱠﺰُﻭא ﺭَﺣِﻤَﮑﻢ אﻟﻠّﻪُ ﻓَﻘَﺪْ ﻧُﻮﺩِیَ ﻓﯿﮑﻢْ ﺑِﺎﻟﺮَْﺣﯿﻞِ ﻭَ ﺃَﻗِﻠﱡﻮא אﻟﻌُﺮﺟَﺔَ ﻋَﻠَﯽ אﻟﺪﱡﻧﯿﺎ ﻭَ אﻧْﻘَﻠَﺒُﻮא ﺑِﺼَﺎﻟِﺢِ ﻣَﺎ ﺑِﺤَﻀْﺮَﺗِﮑﻢ ﻣِﻦَ אﻟﺰّאﺩِ ﻓَﺈﻥﱠ ﺃﻣَﺎﻣَﮑﻢ‬ ‫ﻋَﻘَﺒَﺔً ﮐﺆُﻭﺩאً ﻭَ َﻣﻨﺎﺯِﻝَ ﻣَﺨُﻮﻓَﺔً ﻣَﻬُﻮﻟَﺔً ﻟَﺎ ﺑُﺪَّ ﻣِﻦَ אﻟْﻮُﺭﻭﺩِ ﻋَﻠَﯿﻬﺎ«؛ ﻧﻬﺞ אﻟﺒﻼﻏﻪ‪ ،‬ﮔﺮﺩﺁﻭﺭی ﺳﯿﺪ ﺭﺿﯽ‪ ,‬ﻧﻬﺞ אﻟﺒﻼﻏﻪ‪ ,‬ﺗﺮﺟﻤﮥ ﻣﺤﻤﺪ ﺟﻮאﺩ‬ ‫ﺷﺮﯾﻌﺖ‪ ,‬ﺗﻬﺮאﻥ‪ ,‬אﺳﺎﻃﯿﺮ‪ ,١٣٧٤ ,‬ﺧﻄﺒﮥ ‪.٢٠٤‬‬ ‫‪ .١٠‬אﻟﺸﺮﯾﻒ אﻟﺮﺿﯽ‪ ،‬ﻧﻬﺞ אﻟﺒﻼﻏﻪ‪ ،‬ﺗﺤﻘﯿﻖ ﺳﯿﺪ ﮐﺎﻇﻢ ﻣﺤﻤﺪی ﻭ ﻣﺤﻤﺪ ﺩﺷﺘﯽ‪ ،‬ﺣﮑﻤﺖ ‪.٣٧٠‬‬ ‫‪ .١١‬ﻗﺎﻝ אﻟﺸﺮﯾﻒُ‪» :‬ﻭ ﻓِﯽ אﻟﺨﺒﺮِ ﺃَﻧﱠﻪ )ﻋﻠﯿﻪ אﻟﺴﻼﻡ( ﻟَﻤﱠﺎ ﺧَﻄَﺐَ ﺑِﻬﺬﻩ אﻟﺨُﻄﺒﺔِ אﻗِﺸَﻌَﺮﱠﺕ ﻟَﻬﺎ אﻟﺠﻠﻮﺩُ ﻭ ﺑَﮑﺖِ אﻟﻌﯿﻮﻥُ ﻭ ﺭُﺟﱢﻔﺖِ אﻟﻘُﻠﻮﺏُ ﻭ ﻣِﻦَ‬ ‫אﻟﻨّﺎﺱِ ﻣَﻦ ﯾﺴَﻤﱢﯽ ﻫَﺬﻩ אﻟْﺨُﻄْﺒَﺔَ אﻟﻐَﺮّאﺀَ«؛ אﻟﺸﺮﯾﻒ אﻟﺮﺿﯽ‪ ،‬ﭘﯿﺸﯿﻦ‪ ،‬ﺧﻄﺒﮥ ‪) ٨٣‬ﺧﻄﺒﮥ ﻏﺮאﺀ ﺧﻄﺒﮥ ‪ ٨٣‬ﻧﻬﺞ אﻟﺒﻼﻏﻪ אﺳﺖ‪ .‬ﺑﺨﺸﯽ אﺯ אﯾﻦ‬ ‫ﺧﻄﺒﻪ ﺭא ﺩﺭ ﺿﻤﯿﻤﮥ ‪ ٣‬ﺑﺨﻮאﻧﯿﺪ‪(.‬‬ ‫‪» .١٢‬ﺃﻣّﺎ ﺑَﻌﺪُ‪ ،‬ﻓﺎﻥﱠ אﻟﺠِﻬﺎﺩَ ﺑﺎﺏٌ ﻣِﻦ ﺃﺑﻮאﺏِ אﻟﺠَﻨﱠﺔِ ﻓَﺘَﺤَﻪُ אﻟﻠّﻪ ﻟِﺨﺎﺻﱠﺔِ ﺃﻭﻟِﯿﺎﺋِﻪِ ﻭَ ﻫُﻮَ ﻟِﺒﺎﺱُ אﻟﺘﱠﻘﻮَی ﻭَ ﺩِﺭﻉُ אﻟﻠّﻪ אﻟﺤَﺼِﯿﻨَﺔُ ﻭَ ﺟُﻨﱠﺘُﻪُ אﻟﻮَﺛِﯿﻘَﺔُ‬ ‫ﻓَﻤَﻦ ﺗَﺮَﮐﻪُ ﺭَﻏﺒَﺔً ﻋَﻨﻪُ ﺃﻟﺒَﺴَﻪُ אﻟﻠّﻪُ ﺛَﻮﺏَ אﻟﺬﱡﻝﱢ ﻭَ ﺷَﻤِﻠَﻪُ אﻟﺒَﻼﺀُ ﻭَ ﺩُﯾﺚَ ﺑِﺎﻟﺼﱠﻐﺎﺭِ ﻭَ אﻟﻘَﻤﺎﺋَﺔِ ﻭَ ﺿُﺮِﺏَ ﻋَﻠَﯽ ﻗَﻠﺒِﻪِ ﺑِﺎﻹﺳﻬﺎﺏِ ﻭَ ﺃُﺩِﯾﻞَ אﻟﺤَﻖﱡ ﻣِﻨﻪُ‬ ‫ﺑِﺘَﻀﯿﯿﻊِ אﻟﺠِﻬﺎﺩِ ﻭَ ﺳِﯿﻢَ אﻟﺨَﺴﻒَ ﻭَ ﻣُﻨِﻊَ אﻟﻨﱠﺼَﻒَ«؛ ﮔﺮﺩﺁﻭﺭی ﺳﯿﺪ ﺭﺿﯽ‪ ,‬ﻧﻬﺞ אﻟﺒﻼﻏﻪ‪ ,‬ﺗﺮﺟﻤﮥ ﻋﺒﺪאﻟﻤﺤﻤﺪ ﺁﯾﺘﯽ‪ ,‬ﺧﻄﺒﮥ ‪.٢٧‬‬ ‫‪8‬‬

‫»ﺷﺐ ﻭ ﺭﻭﺯ‪ ،‬ﺩﺭ ﻧﻬﺎﻥ ﻭ ﺁﺷﮑﺎﺭ‪ ،‬ﺷﻤﺎ ﺭא ﺑﻪ ﻧﺒﺮﺩ ﺑﺎ אﯾﻦ ﻗﻮﻡ ﻓﺮא ﺧﻮאﻧﺪﻡ ﻭ ﮔﻔﺘﻢ ﮐﻪ ﭘـﯿﺶ אﺯ‬ ‫ﺁﻧﮑﻪ ﺳﭙﺎﻩ ﺑﺮ ﺳﺮﺗﺎﻥ ﮐﺸﻨﺪ ﺑﺮ ﺁﻧﻬﺎ ﺑﺘﺎﺯﯾﺪ‪ .‬ﺑﻪ ﺧﺪא ﺳﻮﮔﻨﺪ‪ ،‬ﺑﻪ ﻫﯿﭻ ﻗﻮﻣﯽ ﺩﺭ ﺧﺎﻧـﻪﻫﺎﯾـﺸﺎﻥ‬ ‫ﺗﺎﺧﺖ ﻧﯿﺎﻭﺭﺩﻧﺪ ﻣﮕﺮ ﺁﻧﮑﻪ ﺯﺑﻮﻥ ﺧﺼﻢ ﮔﺸﺘﻨﺪ‪ .‬ﺷﻤﺎ ﻧﯿﺰ ﺁﻥﻗﺪﺭ אﺯ ﮐﺎﺭﺯאﺭ ﺳﺮ ﺑﺮﺗﺎﻓﺘﯿﺪ ﻭ ﮐـﺎﺭ‬ ‫ﺭא ﺑﺮ ﮔﺮﺩﻥ ﯾﮑﺪﯾﮕﺮ אﻧﺪאﺧﺘﯿﺪ ﻭ ﯾﮑﺪﯾﮕﺮ ﺭא ﻧﺼﺮﺕ ﻧﺪאﺩﯾﺪ ﺗﺎ ﻫﺮﭼﻪ ﺩאﺷﺘﯿﺪ ﺑﻪ ﺑﺎﺩ ﯾﻐﻤﺎ ﺭﻓﺖ‬ ‫‪١٣‬‬ ‫ﻭ ﺳﺮﺯﻣﯿﻨﺘﺎﻥ ﺟﻮﻻﻧﮕﺎﻩ ﺩﺷﻤﻨﺎﻧﺘﺎﻥ ﮔﺮﺩﯾﺪ‪«.‬‬ ‫ﻧﮑﺘﮥ ‪ :١‬ﺗﻤﺎﻣﯽ ﻣﻄﺎﻟﺐ ﻭ ﺑﯿﺎﻧﺎﺕ אﻣﺎﻡ ﺁﻥﮔﻮﻧﻪ ﺯﯾﺒﺎ ﻭ ﺁﻣﯿﺨﺘﻪ ﺑﻪ ﺑﻼﻏﺖ אﺳﺖ ﮐـﻪ אﺯ אﺑﺘـﺪא ﻫﻤـﻪ ﺭא ﺑـﻪ ﺗﻌﺠـﺐ‬ ‫ﻭאﻣﯽﺩאﺷﺖ‪ .‬ﯾﮑﯽ אﺯ ﻋﻠﻞ ﻓﺮאﮔﯿﺮی ﺧﻄﺒﻪﻫﺎی אﻣﺎﻡ ﻋﻠﯽ )ﻋﻠﯿﻪ אﻟﺴﻼﻡ( ﺩﺭ ﺑﯿﻦ ﺗﻮﺩۀ ﻣﺮﺩﻡ‪ ،‬ﺣﺘﯽ ﻧﺰﺩ ﮐـﺴﺎﻧﯽ ﮐـﻪ‬ ‫אﻣﺎﻣﺖ אﯾﺸﺎﻥ ﺭא ﻫﻢ ﻧﭙﺬﯾﺮﻓﺘﻪאﻧﺪ‪ ،‬ﺯﯾﺒﺎﯾﯽ ﺳﺨﻦ ﻭ ﺑﻼﻏﺖ ﮐﻼﻡ אﻭ ﺑﻮﺩﻩ אﺳـﺖ‪ .‬אﻟﺒﺘـﻪ ﻣـﯽﺗـﻮאﻥ ﺳـﺒﺐ ﻣﺎﻧـﺪﮔﺎﺭی‬ ‫ﺑﺴﯿﺎﺭی אﺯ ﺑﯿﺎﻧﺎﺕ אﯾﺸﺎﻥ ﺭא ﻧﯿﺰ ﻭﺟﻮﺩ ﻫﻤـﯿﻦ ﻧﮑـﺎﺕ אﺩﺑـﯽ ﻭ ﺑﻼﻏـﯽ ﺩאﻧـﺴﺖ ﮐـﻪ ﻣﺨﺎﻟﻔـﺎﻥ ﺑـﻪ ﺟﻬـﺖ ﺯﯾﺒـﺎﯾﯽ‬ ‫ﻭﺻﻒﻧﺎﭘﺬﯾﺮ ﺁﻥ ﻫﻤﻮאﺭﻩ ﺑﻪ ﻋﻨﻮאﻥ ﻣﯿﺮאﺙ ﻓﺮﻫﻨﮕﯽ אﺩﺑﯿﺎﺕ ﻋﺮﺏ אﺯ ﺁﻥ ﻧﮕﻬﺪאﺭی ﻣﯽﮐﺮﺩﻧﺪ‪.‬‬ ‫ﻧﮑﺘﮥ ‪ :٢‬ﻣﺘﺄﺳﻔﺎﻧﻪ ﺳﺆאﻟﻬﺎی ﻓﻘﻬﯽ אﺯ ﺑﺎﺏ ﻣﺪﯾﻨﺔ אﻟﻌﻠﻢ‪ ،‬אﻧﺪک אﺳﺖ‪ .‬ﺗﻨﻬﺎ ﺩﺭ ﺯﻣﯿﻨﮥ אﺭﺙ‪ ،‬ﻗﻀﺎﻭﺕ ﻭ ﺣﺪﻭﺩ ﻭ ﺩﯾﺎﺕ‬ ‫אﺯ אﯾﺸﺎﻥ ﺳﺆאﻟﻬﺎﯾﯽ ﺷﺪﻩ אﺳﺖ ﮐﻪ אﺯ ﻃﺮﯾﻖ אﻣﺎﻡ ﺑﺎﻗﺮ ﻭ אﻣﺎﻡ ﺻﺎﺩﻕ )ﻋﻠﯿﻬﻤﺎ אﻟﺴﻼﻡ( ﺑﻪ ﺩﺳﺖ ﻣﺎ ﺭﺳﯿﺪﻩ אﺳﺖ‪.‬‬ ‫ﺩﺭ ﺑﺤﺚ ﺷﻨﺎﺧﺖ ﻧﻬﺞ אﻟﺒﻼﻏﻪ ﺑﺎ ﻣﻮﺿﻮﻋﺎﺕ ﺩﯾﮕﺮی אﺯ אﺣﺎﺩﯾﺚ אﻣﺎﻡ ﻋﻠﯽ )ﻋﻠﯿﻪ אﻟﺴﻼﻡ( ﺁﺷﻨﺎ ﻣﯽﺷﻮﯾﻢ‪.‬‬ ‫ﻧﮑﺘﮥ ‪ :٣‬ﺩאﻧﺸﻤﻨﺪאﻥ ﻣﺘﻌﺪﺩی ﺳﻌﯽ ﺩﺭ ﺟﻤﻊﺁﻭﺭی אﺣﺎﺩﯾﺚ אﻣﺎﻡ ﻋﻠﯽ )ﻋﻠﯿﻪ אﻟﺴﻼﻡ( ﻧﻤﻮﺩﻩאﻧﺪ ﮐﻪ ﻣﯽﺗﻮאﻥ ﺩﺭ אﯾﻦ‬ ‫ﻣﯿﺎﻥ אﺯ ﺟﺎﺣﻆ‪ ١٤‬ﺳﯿﺪ ﺭﺿﯽ‪ ١٥،‬ﺁﻣﺪی‪ ١٦‬ﻭ אﺳﺘﺎﺩ ﻣﺤﻤﻮﺩی‪ ١٧‬ﻧﺎﻡ ﺑﺮﺩ‪ .‬ﺑﺮאی ﺁﺷﻨﺎﯾﯽ אﺟﻤﺎﻟﯽ ﺑﺎ ﺑﺮﺧﯽ אﺯ אﯾﻦ ﮐﺘﺎﺑﻬـﺎ‬ ‫ﻣﯽﺗﻮאﻧﯿﺪ ﺑﻪ ﺿﻤﯿﻤﮥ ﺷﻤﺎﺭۀ ‪ ٥‬ﻣﺮאﺟﻌﻪ ﻓﺮﻣﺎﯾﯿﺪ‪.‬‬

‫‪٢‬ـ ﻧﺎﻣﻪﻫﺎ‬ ‫‪١٨‬‬

‫אﮐﺜﺮ ﻗﺮﯾﺐ ﺑﻪ אﺗﻔﺎﻕ ﻧﺎﻣﻪﻫﺎی אﻣﺎﻡ ﻋﻠﯽ )ﻋﻠﯿﻪ אﻟﺴﻼﻡ( ﻣﺮﺑﻮﻁ ﺑﻪ ﺩﻭﺭאﻥ ﺧﻼﻓﺖ אﯾﺸﺎﻥ אﺳﺖ‪ .‬אﯾـﻦ ﻧﺎﻣـﻪﻫـﺎ‬ ‫ﻧﯿﺰ ﻫﻤﺎﻧﻨﺪ ﺧﻄﺒﻪﻫﺎ ﻣﺸﺤﻮﻥ אﺯ ﻣﻌﺎﺭﻑ‪ ،‬ﺣﮑﻤﺖ ﻭ ﻣﻮאﻋﻆ ﻧﺎﺏ אﺳـﺖ‪ .‬ﻣـﯽﺗـﻮאﻥ ﻧﺎﻣـﻪﻫـﺎی אﯾـﺸﺎﻥ ﺭא אﯾـﻦﮔﻮﻧـﻪ‬ ‫ﺩﺳﺘﻪﺑﻨﺪی ﻧﻤﻮﺩ‪:‬‬ ‫אﻟﻒ( ﻧﺎﻣﻪ ﺑﻪ ﮐﺎﺭﮔﺰאﺭאﻥ‬

‫ﺗﻌﺪאﺩ ﺯﯾﺎﺩی אﺯ ﻣﮑﺘﻮﺑﺎﺕ אﻣﺎﻡ ﻋﻠﯽ )ﻋﻠﯿﻪ אﻟﺴﻼﻡ( ﺑﺨﺶﻧﺎﻣﻪﻫـﺎی ﺣﮑـﻮﻣﺘﯽ ﻋﻠـﻮی אﺳـﺖ‪ .‬ﺩﺭ אﯾـﻦ ﻧﺎﻣـﻪﻫـﺎ‬ ‫ﺷﺎﺧﺼﻪﻫﺎی ﺣﮑﻮﻣﺖ ﻋﻠﻮی ﺑﻪ ﺭﻭﺷﻨﯽ ﺑﯿﺎﻥ ﺷﺪﻩ אﺳﺖ‪ .‬ﻣﺒﺎﻧﯽ ﺳﯿﺎﺳﯽ‪ ،‬אﺟﺘﻤﺎﻋﯽ‪ ،‬ﻓﺮﻫﻨﮕـﯽ ﻭ ﻗـﻀﺎﯾﯽ ﻋﻠـﻮی ﺭא‬ ‫ﻣﯽﺗﻮאﻥ אﺯ ﺁﻧﻬﺎ ﺑﻪ ﺩﺳﺖ ﺁﻭﺭﺩ‪ .‬ﺩﺭ ﺗﻤﺎﻣﯽ אﯾـﻦ ﻧﺎﻣـﻪﻫـﺎ ﺩﻭ ﻣﺤـﻮﺭ אﺳﺎﺳـﯽ ﺧﻮﺩﻧﻤـﺎﯾﯽ ﻣـﯽﮐﻨـﺪ‪ :‬ﺣـﻖﻣﺤـﻮﺭی ﻭ‬

‫‪ .١٣‬ﻫﻤﺎﻥ‪ ،‬ﺧﻄﺒﮥ ‪.٢٧‬‬ ‫‪ .١٤‬ﻣﺌﺔ ﮐﻠﻤﻪ‪.‬‬ ‫‪ .١٥‬ﻧﻬﺞ אﻟﺒﻼﻏﻪ‪.‬‬ ‫‪ .١٦‬ﻏﺮﺭ אﻟﺤﮑﻢ‪.‬‬ ‫‪ .١٧‬ﻣﺤﻤﺪﺑﺎﻗﺮ אﻟﻤﺤﻤﻮﺩی‪ ،‬ﻧﻬﺞ אﻟﺴﻌﺎﺩﺓ ﻓﯽ ﻣﺴﺘﺪﺭک ﻧﻬﺞ אﻟﺒﻼﻏﻪ‪ ،‬ﻣﺆﺳّﺴﺔ אﻷﻋﻠﻤﯽ‪ ,‬ﺑﯿﺮﻭﺕ‪.‬‬ ‫‪ .١٨‬ﻧﺎﻣﻪﻫﺎی ﻣﻌﺪﻭﺩی‪ ،‬ﻫﻤﺎﻧﻨﺪ ﻧﺎﻣﻪ ﺑﻪ ﺳﻠﻤﺎﻥ ﻭ אﺑﻮﺫﺭ‪ ،‬אﺯ אﻣﯿﺮאﻟﻤﺆﻣﻨﯿﻦ )ﻋﻠﯿﻪ אﻟﺴﻼﻡ( ﻗﺒﻞ אﺯ ﺧﻼﻓﺖ ﺭﺳﻤﯽ אﯾﺸﺎﻥ ﺩﺭ ﺩﺳﺖ אﺳﺖ‪.‬‬ ‫ﺭ‪.‬ک‪ :‬ﻣﺤﻤﺪﺑﺎﻗﺮ אﻟﻤﺤﻤﻮﺩی‪ ،‬ﭘﯿﺸﯿﻦ‪ ،‬ﺝ ‪ ،٤‬ﺹ ‪ ١٢‬ـ ‪.٨‬‬ ‫‪9‬‬

‫ﻋﺪאﻟﺖﻣﺤﻮﺭی‪ .‬אﯾﻦ ﺩﻭ‪ ،‬ﺷﺎﺧﺼﻪﻫﺎی אﺻﻠﯽ ﺣﮑﻮﻣﺖ ﻋﻠﻮی ﻭ ﺭאﻫﻨﻤﺎی ﻣﺎ ﮐﻪ ﺳﻌﯽ ﺩﺭ ﺭאﻩﯾﺎﺑﯽ ﺑﻪ ﺣﮑﻮﻣﺖ ﻋﻠـﻮی‬ ‫ﺩאﺭﯾﻢ‪ ،‬ﻫﺴﺘﻨﺪ‪.‬‬ ‫ﺩﺭ אﯾﻦ ﻣﯿﺎﻥ ﻋﻬﺪ ﻣﺎﻟﮏ ﺑﺮ ﺑﻠﻨﺪאی ﻗﻠّﮥ ﻧﺎﻣﻪﻫﺎی ﺳﯿﺎﺳﯽ אﻣﺎﻡ ﻗﺮאﺭ ﺩאﺭﺩ ﻭ ﻣﯽﺗﻮאﻥ ﺁﻥ ﺭא ﺑﻠﻨـﺪﺗﺮﯾﻦ ﻭ ﺯﯾﺒـﺎﺗﺮﯾﻦ‬ ‫ﻣﮑﺘﻮﺑﺎﺕ ﺣﻀﺮﺕ ﺩאﻧﺴﺖ ﮐﻪ אﺯ ﺩﯾﺮﺑﺎﺯ ﺷﻬﺮﺕ ﻭﯾﮋﻩאی ﺩאﺷﺘﻪ אﺳﺖ‪ ١٩‬ﻭ ﺑﻪ ﺣﻖ ﺑﺎﯾﺴﺘﯽ ﺁﻥ ﺭא ﺑﻬﺘﺮﯾﻦ ﺳﻨﺪ אﺭﺗﺒـﺎﻁ‬ ‫ﺣﮑﻮﻣﺖ ﺑﺎ ﻣﺮﺩﻡ ﺩאﻧﺴﺖ؛ ﺁﻧﺠﺎ ﮐﻪ ﻣﯽﻧﻮﯾﺴﺪ‪:‬‬ ‫»ﺩﯾﮕﺮ ﺁﻧﮑﻪ ﺧﺪא ﺭא ﺩﺭ ﻧﻈﺮ ﮔﯿﺮ ﺩﺭ ﻣﻮﺭﺩِ ﮔﺮﻭﻩ ﻓﺮﻭﺩَﺳﺘﺎﻥِ ﺑﯽﭼﺎﺭﻩ‪ ،‬אﺯ ﺑﯿﻨﻮאﯾﺎﻥ ﻭ ﻧﯿﺎﺯﻣﻨـﺪאﻥ‬ ‫ﻭ ﻧﺎﺗﻮאﻧﺎﻥ ﻭ ﮔﺮﻓﺘﺎﺭאﻥ ﻭ ﺭﻧﺠﻮﺭאﻥ؛ ﺯﯾﺮא ﺑﻌﻀﯽ אﺯ אﯾﻦ ﮔﺮﻭﻩ‪ ،‬ﺩﺳﺖ ﮔﺪאﯾﯽ ﭘـﯿﺶِ אﯾـﻦ ﻭ ﺁﻥ‬ ‫ﺩﺭאﺯ ﻣﯽﮐﻨﻨﺪ ﻭ ﺑﺮﺧﯽ ﺭﻭی ﮔﺪאﯾﯽ ﻧﺪאﺭﻧﺪ؛ ﺑﻨﺎﺑﺮאﯾﻦ ﺣﻖﱢ ﺁﻧﺎﻥ ﺭא ﮐﻪ ﺧﺪאی ﺑـﺰﺭگ אﺩאی ﺁﻥ‬ ‫ﺭא אﺯ ﺗﻮ ﺧﻮאﺳﺘﻪ אﺳـﺖ אﺩא ﮐـﻦ ﻭ ﺑـﻪ ﺁﻧـﺎﻥ ﻫـﻢ אﺯ ﺑﯿـﺖאﻟﻤـﺎﻝ ﻧـﺼﯿﺒﯽ ﺑﺨـﺶ ﻭ ﻫـﻢ אﺯ‬ ‫ﻣﺤﺼﻮﻻﺕِ ﺯﻣﯿﻨﻬﺎی ﻫﺮ ﻭﻻﯾﺘﯽ ﮐﻪ ﺑﻪ ﺩﺳﺖِ ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎﻥ ﮔﺸﻮﺩﻩ ﺷﺪﻩ אﺳﺖ ﺑﻬﺮﻩאی ﺩﻩ‪ ،‬אﻣﺎ‬ ‫‪٢٠‬‬ ‫ﺩﻭﺭאﻓﺘﺎﺩﮔﺎﻥِ אﯾﻦ ﻃﺒﻘﻪ ﺑﺎﯾﺪ ﺳﻬﻤﯽ ﻫﻤﭽﻮﻥ ﻧﺰﺩﯾﮑﺎﻧﺸﺎﻥ ﺩאﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﻨﺪ‪«.‬‬ ‫ﻭ ﺩﺭ ﻓﺮאﺯی ﺩﯾﮕﺮ‪ ،‬ﺗﺄﺛﯿﺮ ﻋﻮאﻡ ﻭ ﺧﻮאﺹ ﻭ ﻧﺰﺩﯾﮑﺎﻥ ﻭאﻟﯽ ﺭא ﺑﻪ ﻣﺎﻟﮏ אﺷﺘﺮ ﮔﻮﺷﺰﺩ ﻣﯽﮐﻨﺪ ﻭ ﻣﯽﻓﺮﻣﺎﯾﺪ‪:‬‬ ‫»ﻭ ﺑﺎﯾﺪ ﮐﻪ ﻣﯿﺎﻧﻪﺭﻭی ﺩﺭ ﺣﻖ ﻭ ﮔﺴﺘﺮﺵِ ﻋﺪאﻟﺖ ﻭ ﻋﻤﻞ ﺑﻪ ﺁﻧﭽﻪ ﮐﻪ ﺑﯿﺶ אﺯ ﻫﺮ ﭼﯿﺰ ﻣﺎﯾﮥ‬ ‫ﺩﻝﺧﻮﺷﯽِ ﺗﻮﺩۀ ﻣﺮﺩﻡ אﺳﺖ ﺩﺭ ﻧﻈﺮ ﺗﻮ ﺩﻭﺳﺖﺩאﺷﺘﻨﯽﺗﺮﯾﻦ ﮐﺎﺭﻫﺎ ﺑﺎﺷـﺪ؛ ﺯﯾـﺮא ﻧﺎﺧـﺸﻨﻮﺩیِ‬ ‫ﺗﻮﺩۀ ﻣﺮﺩﻡ ﺧﺮﺳﻨﺪیِ ﺧﻮאﺹ ﺭא ﺑﯽאﺛﺮ ﻣﯽﺳﺎﺯﺩ ﻭ ﺩﺭ ﻃﺮﯾﻖ ﺧـﺸﻨﻮﺩی ﻣـﺮﺩﻡ ﻣـﯽﺗـﻮאﻥ אﺯ‬ ‫ﻧﺎﺧﺸﻨﻮﺩیِ ﺧﺎﺻّﺎﻥ ﭼﺸﻢﭘﻮﺷﯽ ﮐﺮﺩ ﻭ ﻫﯿﭻﯾﮏ אﺯ אﻓـﺮאﺩِ ﻣـﺮﺩﻡ ﻫﻤﭽـﻮﻥ ﻃﺒﻘـﮥ ﺧﺎﺻّـﺎﻥ‬ ‫ﻧﯿﺴﺘﻨﺪ؛ ﺯﯾﺮא אﯾﻨﺎﻥ ﺑﻪ ﻫﻨﮕﺎﻡِ ﺁﺳﺎﻧﯽ ﺑﺎﺭی ﺑﺮ ﺩﻭﺵِ ﻓﺮﻣﺎﻧﺮﻭאﯾﻨﺪ ﻭ ﺑﻪ ﻫﻨﮕﺎﻡِ ﺳﺨﺘﯽ ﮐﻤﺘﺮ אﺯ‬ ‫ﻫﺮ ﮐﺴﯽ ﺑﻪ ﯾﺎﺭی אﻭ ﺑﺮﻣﯽﺧﯿﺰﻧﺪ‪ ،‬אﻧﺼﺎﻑ ﺭא ﻧﺎﺧﻮﺷـﺎﯾﻨﺪ ﺩאﺭﻧـﺪ ﻭ ﺩﺭ ﺑﺮאﺑـﺮ ﻋﻄـﺎ ﻭ ﺩﻫـﺶ‬ ‫‪٢١‬‬ ‫ﻧﺎﺳﭙﺎﺱאﻧﺪ‪«.‬‬ ‫ﻧﺎﻣﮥ ‪ ٤٥‬ﻧﻬﺞ אﻟﺒﻼﻏﻪ ﮐﻪ ﺑﻪ ﻭאﻟﯽ ﺑﺼﺮﻩ‪ ،‬ﻋﺜﻤﺎﻥ ﺑﻦ ﺣﻨﯿﻒ ﻧﻮﺷﺘﻪ ﺷﺪﻩ אﺳﺖ ﻧﯿﺰ ﺧﻮאﻧﺪﻧﯽ אﺳﺖ‪ .‬ﻫﻤﭽﻨـﯿﻦ‬ ‫ﺩﺭ ﻧﺎﻣﮥ ﻣﻮﻟﯽ ﺑﻪ ﺯﯾﺎﺩ ﺑﻦ אﺑﯿﻪ‪ ،‬ﮐﻪ ﻭאﻟﯽ ﻓﺎﺭﺱ ﺑﻮﺩ‪ ،‬ﺁﻣﺪﻩ אﺳﺖ‪:‬‬ ‫»ﺇﻧّﯽ אُﻗﺴِﻢُ ﺑﺎﻟﻠّﻪِ ﻗَﺴَﻤﺎً ﺻَﺎﺩﻗﺎً ﻟَﺌِﻦ ﺑَﻠَﻐَﻨِﯽ ﺃﻧﱠﮏ ﺧُﻨْﺖَ ﻣِﻦْ ﻓَـﯽﺀِ אﻟﻤـﺴﻠﻤﯿﻦَ ﺷَـﯿﺌﺎً ﺻـﻐﯿﺮאً ﺃﻭ‬ ‫‪٢٢‬‬ ‫ﮐﺒﯿﺮאً ﻟَﺄَﺷُﺪﱠﻥﱠ ﻋَﻠَﯿﮏ ﺷَﺪﱠﺓً ﺗَﺪَﻋُﮏ ﻗَﻠﯿﻞَ אﻟﻮَﻓْﺮِ ﺛَﻘﯿﻞَ אﻟﻈﱠﻬﺮِ ﺿَﺌﯿﻞَ אﻷﻣﺮِ‪ .‬ﻭ אﻟﺴﱠﻼﻡ‪«.‬‬ ‫ﺏ( ﻭﺻﺎﯾﺎ‬

‫אﻣﺎﻡ ﻋﻠﯽ )ﻋﻠﯿﻪ אﻟﺴﻼﻡ( ﺣﺘﯽ ﺩﺭ ﻣﻘﺎﻡ ﺧﻠﯿﻔﮥ ﻣﺴﻠﻤﯿﻦ ﻭ ﺩﺭ ﺷﺪﯾﺪﺗﺮﯾﻦ אﻭﻗﺎﺕ ﻭ אﺣﻮאﻝ אﺯ ﺗﻮﺻﯿﻪ ﺑﻪ ﺁﺷﻨﺎﯾﺎﻥ ﻭ‬ ‫ﻧﺰﺩﯾﮑﺎﻥ ﻏﺎﻓﻞ ﻧﻤﯽﺷﺪ‪ .‬ﻧﺎﻣﮥ ‪ ٣١‬ﻧﻬﺞ אﻟﺒﻼﻏﻪ ﭘﺲ אﺯ ﭘﺎﯾﺎﻥ ﺟﻨﮓ ﺻﻔﯿﻦ ﻭ ﺧﯿﺎﻧﺖ אﻃﺮאﻓﯿﺎﻥ אﻣﺎﻡ ﻭ ﻣﮑـﺮ ﻭ ﺣﯿﻠـﮥ‬ ‫ﻣﻌﺎﻭﯾﻪ ﻭ ﻋﻤﺮﻭﻋﺎﺹ ﻭ ﺩﺭ ﻣﺴﯿﺮ ﺑﺎﺯﮔﺸﺖ ﺑﻪ ﮐﻮﻓﻪ ﺧﻄﺎﺏ ﺑﻪ אﻣﺎﻡ ﺣﺴﻦ )ﻋﻠﯿﻪ אﻟﺴﻼﻡ( ﻧﻮﺷـﺘﻪ ﺷـﺪﻩ אﺳـﺖ‪ .‬אﯾـﻦ‬ ‫ﻧﺎﻣﻪ ﻣﺸﺘﻤﻞ ﺑﺮ ﺯﯾﺒﺎﺗﺮﯾﻦ ﻣﺴﺎﺋﻞ ﺗﺮﺑﯿﺘﯽ ﻭ אﺧﻼﻗﯽ אﺳﺖ ﻭ אﮔﺮ אﻣﺎﻡ ﺩﺭ ﺣﺎﻟﺖ ﻋﺎﺩی ﻭ ﺑﺎ ﻓﺮאﻍ ﺑﺎﻝ ﺑـﻪ ﻧﻮﺷـﺘﻦ ﺁﻥ‬ ‫אﻗﺪאﻡ ﻣﯽﮐﺮﺩ ﻧﯿﺰ ﻣﯽﺗﻮאﻧﺴﺖ ﻣﻌﺠﺰۀ ﺁﻥ ﺣﻀﺮﺕ ﺗﻠﻘﯽ ﺷﻮﺩ‪ .‬אﻣﺎﻡ ﺗﻮﺻﯿﮥ ﺧﻮﯾﺶ ﺭא ﭼﻨﯿﻦ ﺁﻏﺎﺯ ﻣﯽﮐﻨﻨﺪ‪:‬‬

‫‪ .١٩‬ﺑﻪ ﮔﻮﻧﻪאی ﮐﻪ ﻋﻬﺪ ﻣﺎﻟﮏ אﺯ ﻣﮑﺘﻮﺑﺎﺕ ﻭ ﮐﺘﺎﺑﻬﺎی ﻣﻌﺮﻭﻑ ﺩﺭ ﻗﺮﻥ אﻭﻝ ﻧﺰﺩ ﺷﯿﻌﻪ ﻭ אﻫﻞ ﺳﻨﺖ ﺷﻨﺎﺧﺘﻪ ﺷﺪﻩ אﺳﺖ‪.‬‬ ‫‪» .٢٠‬ﺛُﻢﱠ אﻟﻠّﻪَ אﻟﻠّﻪَ ﻓِﯽ אﻟﻄﱠﺒَﻘَﺔِ אﻟﺴﱡﻔﻠَﯽ ﻣِﻦَ אﻟﱠﺬِﯾﻦَ ﻻ ﺣِﯿﻠَﺔَ ﻟَﻬُﻢ ‪«...‬؛ ﮔﺮﺩﺁﻭﺭی ﺳﯿﺪ ﺭﺿﯽ‪ ,‬ﻧﻬﺞ אﻟﺒﻼﻏﻪ‪ ,‬ﺗﺮﺟﻤﮥ ﻣﺤﻤﺪﺟﻮאﺩ ﺷﺮﯾﻌﺖ‪,‬‬ ‫ﻧﺎﻣﮥ ‪.٥٣‬‬ ‫‪ .٢١‬ﻫﻤﺎﻥ‪ ،‬ﻧﺎﻣﮥ ‪.٥٣‬‬ ‫‪ .٢٢‬אﻟﺸﺮﯾﻒ אﻟﺮﺿﯽ‪ ،‬ﻧﻬﺞ אﻟﺒﻼﻏﻪ‪ ،‬ﺗﺤﻘﯿﻖ ﺳﯿﺪ ﮐﺎﻇﻢ ﻣﺤﻤﺪی ﻭ ﻣﺤﻤﺪ ﺩﺷﺘﯽ‪ ،‬ﻧﺎﻣﮥ ‪.٢٠‬‬ ‫‪10‬‬

‫»ﻣﻦ אﻟﻮאﻟﺪ אﻟﻔﺎﻥ ‪...‬؛ אﺯ ﭘﺪﺭی ﺩﺭ ﺁﺳﺘﺎﻧﮥ ﻓﻨﺎ ﻭ ﻣﻌﺘﺮﻑ ﺑﻪ ﮔﺬﺷﺖ ﺯﻣﺎﻥ ﮐﻪ ﻋﻤﺮﺵ ﺭﻭی ﺩﺭ‬ ‫ﺭﻓﺘﻦ ﺩאﺭﺩ ﻭ ﺗﺴﻠﯿﻢ ﮔﺮﺩﺵ ﺭﻭﺯﮔﺎﺭ ﺷﺪﻩ ‪ ....‬ﺑﻪ ﻓﺮﺯﻧﺪ ﺧﻮﺩ ﮐﻪ ﺁﺭﺯﻭﻣﻨﺪ ﭼﯿﺰی אﺳﺖ ﮐﻪ ﺑـﻪ‬ ‫‪٢٣‬‬ ‫ﺩﺳﺖ ﻧﯿﺎﯾﺪ‪ .‬ﭘﺴﺮی ﮐﻪ ﺗﯿﺮﻫﺎی ﻣﺼﺎﺋﺐ ﺑﻪ ﺳﻮی אﻭ ﺭﻭאﻥ אﺳﺖ‪«.‬‬ ‫ﺩﺭ ﻗﺴﻤﺘﯽ ﺩﯾﮕﺮ אﺯ אﯾﻦ ﻧﺎﻣﻪ ﺁﻣﺪﻩ אﺳﺖ‪:‬‬ ‫»ﺩﻝ ﺧﻮﯾﺶ ﺑﻪ ﻣﻮﻋﻈﻪ ﺯﻧﺪﻩ ﺩאﺭ ﻭ ﺑﻪ ﭘﺮﻫﯿﺰﮔﺎﺭی ﻭ ﭘﺎﺭﺳﺎﯾﯽ ﺑﻤﯿﺮאﻥ ﻭ ﺑﻪ ﯾﻘـﯿﻦ ﻧﯿﺮﻭﻣﻨـﺪ‬ ‫ﮔﺮﺩאﻥ ﻭ ﺑﻪ ﺣﮑﻤﺖ ﺭﻭﺷﻦ ﺳﺎﺯ ﻭ ﺑﻪ ﺫﮐﺮ ﻣﺮگ ﺧﻮאﺭ ﮐﻦ ﻭ ﻭאﺩאﺭﺵ ﻧﻤﺎی ﮐـﻪ ﺑـﻪ ﻣـﺮگ‬ ‫ﺧﻮﯾﺶ אﻗﺮאﺭ ﮐﻨﺪ‪ .‬ﭼﺸﻤﺶ ﺭא ﺑﻪ ﻓﺠﺎﯾﻊ אﯾﻦ ﺩﻧﯿﺎ ﺑﮕـﺸﺎی ﻭ אﺯ ﺣﻤﻠـﻪ ﻭ ﻫﺠـﻮﻡ ﺭﻭﺯﮔـﺎﺭ ﻭ‬ ‫ﮐﮋﺗﺎﺑﯿﻬﺎی ﺷﺐ ﻭ ﺭﻭﺯ ﺑﺮﺣﺬﺭ ﺩאﺭ‪ .‬אﺧﺒﺎﺭ ﮔﺬﺷﺘﮕﺎﻥ ﺭא ﺑﺮ אﻭ ﻋﺮﺿـﻪ ﺩאﺭ ﻭ אﺯ ﺁﻧﭽـﻪ ﺑـﺮ ﺳـﺮ‬ ‫ﭘﯿﺸﯿﻨﯿﺎﻥِ ﺗﻮ ﺭﻓﺘﻪ אﺳﺖ‪ ،‬ﺁﮔﺎﻫﺶ ﺳﺎﺯ‪ .‬ﺑﺮ ﺧﺎﻧﻪﻫﺎ ﻭ ﺁﺛﺎﺭﺷﺎﻥ ﺑﮕﺬﺭ ﻭ ﺩﺭ ﺁﻧﭽﻪ ﮐﺮﺩﻩאﻧـﺪ ﻭ ﺁﻥ‬ ‫ﺟﺎﯾﻬﺎ ﮐﻪ ﺭﻓﺘﻪאﻧﺪ ﻭ ﺁﻥ ﺟﺎﯾﻬﺎ ﮐﻪ ﻓﺮﻭﺩ ﺁﻣﺪﻩאﻧﺪ ﻧﻈﺮ ﮐﻦ؛ ﺧﻮאﻫﯽ ﺩﯾﺪ ﮐﻪ אﺯ ﺟﻤﻊ ﺩﻭﺳـﺘﺎﻥ‬ ‫ﺑﺮﯾﺪﻩאﻧﺪ ﻭ ﺑﻪ ﺩﯾﺎﺭ ﻏﺮﺑﺖ ﺭﺧﺖ ﮐﺸﯿﺪﻩאﻧﺪ ﻭ ﺗﻮ ﻧﯿﺰ ﯾﮑﯽ אﺯ ﺁﻧﻬﺎ ﺧﻮאﻫﯽ ﺑﻮﺩ‪ .‬ﭘـﺲ ﻣﻨﺰﻟﮕـﺎﻩ‬ ‫‪٢٤‬‬ ‫ﺧﻮﺩ ﺭא ﻧﯿﮑﻮ ﺩאﺭ ﻭ ﺁﺧﺮﺗﺖ ﺭא ﺑﻪ ﺩﻧﯿﺎ ﻣﻔﺮﻭﺵ‪«.‬‬ ‫ﺗﻮﺻﯿﻪﻫﺎ ﻫﻤﯿﺸﻪ ﺑﻪ ﻓﺮﺯﻧﺪאﻥ ﻭ ﻧﺰﺩﯾﮑﺎﻥ ﻧﯿﺴﺖ؛ ﮔﺎﻩ ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ ﺑﺮﺧﯽ אﺻﺤﺎﺏ‪ ،‬ﮐﻪ ﺁﻣﺎﺩﮔﯽ ﺁﮔـﺎﻫﯽ ﺩאﺭﻧـﺪ‪،‬‬ ‫ﻧﯿﺰ ﺻﻮﺭﺕ ﮔﺮﻓﺘﻪ אﺳﺖ‪ .‬ﻧﺎﻣﮥ ‪ ٩٦‬ﺑﻪ ﺣﺎﺭﺙ ﻫﻤﺪאﻧﯽ ﺭא ﻣﻼﺣﻈﻪ ﮐﻨﯿﺪ‪.‬‬ ‫ﺝ( ﻧﺎﻣﻪ ﺑﻪ ﻣﺮﺩﻡ‬

‫ﯾﮑﯽ אﺯ אﺑﺘﮑﺎﺭאﺕ אﻣﺎﻡ ﻋﻠﯽ )ﻋﻠﯿﻪ אﻟﺴﻼﻡ( ﻧﺎﻣﻪﻧﮕﺎﺭی ﺑﻪ אﻫﺎﻟﯽ ﺷﻬﺮﻫﺎ ﺑﻮﺩﻩ אﺳﺖ‪ .‬ﻣﺜﻼً ﭘﺲ אﺯ ﺟﻨﮓ ﺟﻤﻞ ﺑﻪ‬ ‫ﻣﺮﺩﻡ ﮐﻮﻓﻪ ﻧﺎﻣﻪ ﻧﻮﺷﺘﻪ ﻭ ﺁﻧﺎﻥ ﺭא ﺩﺭ ﺟﺮﯾﺎﻥ ﭘﯿﺮﻭﺯی ﺧﻮﺩ ﻭ ﺷﮑﺴﺖ ﺳﭙﺎﻩ ﺟﻤﻞ ﻗﺮאﺭ ﺩאﺩﻩאﻧﺪ‪ .‬ﻧﺎﻣﮥ אﯾﺸﺎﻥ ﺑﻪ ﻣـﺮﺩﻡ‬ ‫ﻣﺼﺮ ﺑﺮאی ﻣﻌﺮﻓﯽ ﻣﺎﻟﮏ אﺷﺘﺮ ﻧﯿﺰ ﺩﺭ ﻧﻬﺞ אﻟﺒﻼﻏﻪ ﺁﻣﺪﻩ אﺳﺖ؛ ﻫﻤﭽﻨﯿﻦ ﺑﻪ ﻣـﺮﺩﻡ ﻣـﺪאﺋﻦ‪ ،‬ﻣﺪﯾﻨـﻪ ﻭ ‪ ...‬ﻫـﻢ ﻧﺎﻣـﻪ‬ ‫ﻧﻮﺷﺘﻪ אﺳﺖ‪ .‬ﯾﮑﯽ אﺯ ﻧﺎﻣﻪﻫﺎی ﻣﻔﺼﻞ אﯾﺸﺎﻥ ﻧﺎﻣﻪאی אﺳﺖ ﮐﻪ ﺑﻪ ﻣﺮﺩﻡ ﮐﻮﻓﻪ ﻧﻮﺷﺘﻪאﻧﺪ ﻭ ﺗﻤﺎﻣﯽ ﺣـﻮאﺩﺙ ﭘـﺲ אﺯ‬ ‫ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ )ﺻﻠّﯽ אﻟﻠّﻪ ﻋﻠﯿﻪ ﻭ ﺁﻟﻪ( ﺗﺎ אﻭאﺧﺮ ﺣﮑﻮﻣﺖ ﺧﻮﺩ ﺭא ﺑﻪ ﺗﻔﺼﯿﻞ ﺗﻮﺿﯿﺢ ﺩאﺩﻩאﻧﺪ‪ .‬ﻣﻔﺼﻞ אﯾـﻦ ﻧﺎﻣـﻪ ﺩﺭ ﮐﺘﺎﺑﻬـﺎی‬ ‫אﻟﻐﺎﺭאﺕ‪ ٢٥،‬אﻟﻤﺴﺘﺮﺷﺪ‪ ٢٦‬ﻭ ﮐﺸﻒ אﻟﻤﺤﺠّﻪ‪ ٢٧‬ﺁﻣﺪﻩ אﺳﺖ‪ .‬ﺳـﯿﺪ ﺭﺿـﯽ ﻗﻄﻌـﻪﻫـﺎﯾﯽ אﺯ אﯾـﻦ ﻧﺎﻣـﮥ ﺑﻠﻨـﺪ ﺭא ﺩﺭ ﻣـﻮאﺭﺩ‬ ‫ﻣﺨﺘﻠﻔﯽ ﺩﺭ ﻧﻬﺞ אﻟﺒﻼﻏﻪ ﻧﻘﻞ ﮐﺮﺩﻩ אﺳﺖ‪.‬‬ ‫ﺩ( ﻧﺎﻣﻪ ﺑﻪ ﺩﺷﻤﻨﺎﻥ‬

‫ﺗﻌﺪאﺩ ﺑﺴﯿﺎﺭ ﺯﯾﺎﺩی אﺯ ﻧﺎﻣﻪﻫﺎی אﻣﺎﻡ ﻋﻠﯽ ﺑﻪ ﻣﻌﺎﻭﯾﻪ ﻭ ﻋﻤﺮﻭﻋﺎﺹ ﻭ ﺩﯾﮕـﺮ ﺩﺷـﻤﻨﺎﻥ אﺳـﺖ‪ .‬ﺟﻨـﮓ ﺗﺒﻠﯿﻐـﺎﺗﯽ‬ ‫ﻣﻌﺎﻭﯾﻪ ﻋﻠﯿﻪ אﻣﺎﻡ ﻭ אﺗﻬﺎﻡ ﻗﺘﻞ ﻋﺜﻤﺎﻥ ﻣﻮﺟﺐ ﺷﺪ ﮐﻪ ﺣﻀﺮﺕ ﻧﺎﻣﻪﻫﺎی ﻣﺘﻌﺪﺩی ﺑﺮאی אﯾﻦ ﺩﻭ ﺩﺷﻤﻦ ﺩﯾﺮﯾﻦ ﺧـﻮﺩ‬ ‫ﺑﻨﻮﯾﺴﺪ ﻭ ﻭﻗﺎﯾﻊ ﺭא ﺷﺮﺡ ﺩﻫﺪ‪ .‬אﮔﺮﭼﻪ אﮐﺜﺮ אﯾﻦ ﻧﺎﻣﻪﻫﺎ ﺳﯿﺎﺳﯽ ﻭ ﺗﺒﻠﯿﻐﺎﺗﯽ ﻭ ﺩﺭ ﺟﻮאﺏ ﻧﺎﻣﻪﻫـﺎی ﺁﻥ ﺩﻭ ﻧﻔـﺮ אﺳـﺖ‪،‬‬ ‫‪٢٨‬‬ ‫ﻭﻟﯽ ﺩﺭ ﺿﻤﻦ ﺁﻥ ﺑﻪ אﺧﻼﻕ ﻭ ﻣﻮﻋﻈﻪ ﻭ ﻋﻠﻢ ﻭ אﺳﺘﺪﻻﻝ ﻧﯿﺰ ﭘﺮﺩאﺧﺘﻪ ﺷﺪﻩ אﺳﺖ‪.‬‬ ‫‪ .٢٣‬ﮔﺮﺩﺁﻭﺭی ﺳﯿﺪ ﺭﺿﯽ‪ ,‬ﻧﻬﺞ אﻟﺒﻼﻏﻪ‪ ,‬ﺗﺮﺟﻤﮥ ﻋﺒﺪאﻟﻤﺤﻤﺪ ﺁﯾﺘﯽ‪ ,‬ﻧﺎﻣﮥ ‪.٣١‬‬ ‫‪ .٢٤‬ﻫﻤﺎﻥ‪ ،‬ﻧﺎﻣﮥ ‪.٣١‬‬ ‫‪ .٢٥‬אﺑﻮאﺳﺤﺎﻕ אﺑﺮאﻫﯿﻢ ﺑﻦ ﻣﺤﻤﺪ ﺑﻦ ﺳﻌﯿﺪ ﻣﻌﺮﻭﻑ ﺑﻪ אﺑﻦﻫﻼﻝ ﺛﻘﻔﯽ‪ ،‬אﻟﻐﺎﺭאﺕ‪ ،‬ﺗﺤﻘﯿﻖ ﺳﯿﺪ ﺟﻼﻝאﻟﺪﯾﻦ ﻣﺤﺪّﺙ אﺭﻣﻮی‪ ،‬אﻧﺠﻤﻦ ﺁﺛﺎﺭ‬ ‫ﻣﻠﯽ‪ ،‬ﺗﻬﺮאﻥ‪ ١٣٩٥ ,‬ﻫ‪ ،‬ﺝ ‪ ،١‬ﺹ ‪.٣٠٢‬‬ ‫‪ .٢٦‬ﻣﺤﻤﺪ ﺑﻦ ﺟﺮﯾﺮ אﻟﻄﺒﺮی‪ ،‬אﻟﻤﺴﺘﺮﺷﺪ ﻓﯽ ﺇﻣﺎﻣﺔ ﺃﻣﯿﺮאﻟﻤﺆﻣﻨﯿﻦ ﻋﻠﯽ ﺑﻦ ﺃﺑﯽﻃﺎﻟﺐ ﻋﻠﯿﻪ אﻟﺴﻼﻡ‪ ،‬ﺗﺤﻘﯿﻖ אﺣﻤﺪ אﻟﻤﺤﻤﻮﺩی‪ ،‬ﻣﺆﺳﺴﺔ‬ ‫אﻟﺜﻘﺎﻓﺔ אﻹﺳﻼﻣﯿﺔ ﻟﮑﻮﺷﺎﻧﺒﻮﺭ‪ ،‬ﺗﻬﺮאﻥ‪ ١٤١٥ ,‬ﻫ‪ ،‬ﺹ ‪ ٤٢٧‬ـ ‪.٤٠٨‬‬ ‫‪ .٢٧‬ﺹ ‪ ٤٦٩‬ـ ‪.٢٣٥‬‬ ‫‪ .٢٨‬ﻣﺜﻼً ﯾﮑﯽ אﺯ ﻧﺎﻣﻪﻫﺎ אﯾﻦﮔﻮﻧﻪ אﺳﺖ‪» :‬ﻣِﻦْ ﻋَﺒﺪאﻟﻠّﻪِ ﻋﻠﯽٍ ﺃﻣﯿﺮאﻟﻤﺆﻣﻨﯿﻦَ ﺇﻟﯽ ﻣﻌﺎﻭﯾﺔَ ﺑﻦِ ﺃﺑﯽﺳُﻔﯿﺎﻥَ‪ .‬אَﻣﱠﺎ ﺑَﻌﺪُ ﻓﺈ ّ‬ ‫ﻥ ﺃﻓﻀَﻞَ ﻣﺎ ﺷَﻐﻞَ ﺑﻪ‬ ‫אﻟﻤﺮﺀُ ﻧﻔﺴَﻪ אﺗّﺒﺎﻉُ ﻣﺎ ﯾﺤﺴِﻦُ ﺑِﻪ ﻓِﻌﻠَﻪ ﻭ ﯾﺴﺘﻮﺟِﺐُ ﻓَﻀﻠَﻪ ﻭ ﯾﺴﻠِﻢُ ﻣِﻦ ﻋَﯿﺒﻪ ﻭَ ﺇﻥﱠ אﻟﺒﻐﯽَ ﻭ אﻟﺰﱡﻭﺭَ ﯾﺰﺭِﯾﺎﻥ ﺑﺎﻟﻤﺮﺀِ ﻓﯽ ﺩﯾﻨِﻪ ﻭ ﺩُﻧﯿﺎﻩ ﻭ ﯾﺒﺪِﯾﺎﻥ‬ ‫‪11‬‬

‫‪٣‬ـ ﻗﻀﺎﻭﺗﻬﺎ‬

‫אﻣﺎﻡ ﻋﻠﯽ )ﻋﻠﯿﻪ אﻟﺴﻼﻡ( ﺭא ﺃﻗﻀﯽ אﻷﻣّﻪ ﺩאﻧﺴﺘﻪאﻧﺪ‪ .‬אﯾﻦ ﺗﻮﺻﯿﻒ אﻭﻟﯿﻦ ﺑﺎﺭ ﺩﺭ ﮐﻼﻡ ﭘﯿـﺎﻣﺒﺮ )ﺻـﻠّﯽ אﻟﻠّـﻪ ﻋﻠﯿـﻪ ﻭ‬ ‫ﺁﻟﻪ( ﻭ ﺳﭙﺲ ﺑﺮ ﺯﺑﺎﻥ ﺻﺤﺎﺑﻪ ﺟﺎﺭی ﺷﺪ‪ .‬אﯾﺸﺎﻥ ﺩﺭ ﺯﻣﺎﻥ ﺣﯿﺎﺕ ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ )ﺻﻠّﯽ אﻟﻠّﻪ ﻋﻠﯿﻪ ﻭ ﺁﻟﻪ( ﺩﺭ ﯾﻤﻦ ﺑﻪ ﻗـﻀﺎﻭﺕ‬ ‫ﭘﺮﺩאﺧﺘﻨﺪ‪ .‬ﺩﺭ ﺩﻭﺭאﻥ ﺑﯿﺴﺖ ﻭ ﭘﻨﺞ ﺳﺎﻟﮥ ﺳﮑﻮﺕ ﻧﯿﺰ ﻗﻀﺎﻭﺗﻬﺎی ﻣﺘﻌﺪﺩی אﺯ אﯾـﺸﺎﻥ ﮔـﺰאﺭﺵ ﺷـﺪﻩ אﺳـﺖ‪ .‬ﺩﻋـﺎﻭی‬ ‫ﻣﺸﮑﻞ ﻭ ﯾﺎ ﻣﻮאﺭﺩی ﮐﻪ ﺧﻠﻔﺎ ﺑﻪ ﻧﺎﺣﻖ ﺣﮑﻢ ﻧﻤﻮﺩﻩ ﺑﻮﺩﻧﺪ ﻣﻌﻤﻮﻻً ﺑﺎ ﺩﺧﺎﻟﺖ אﻣﺎﻡ ﻋﻠـﯽ )ﻋﻠﯿـﻪ אﻟـﺴﻼﻡ( ﻭ ﻗـﻀﺎﻭﺕ‬ ‫‪٢٩‬‬ ‫אﯾﺸﺎﻥ ﭘﺎﯾﺎﻥ ﻣﯽﯾﺎﻓﺖ‪ .‬ﺩﺭ אﯾﻦ ﺑﺎﺭﻩ ﻣﯽﺗﻮאﻥ ﺑﻪ ﺟﻤﻠﮥ ﻣﺸﻬﻮﺭ ﻋﻤﺮ אﺷﺎﺭﻩ ﮐﺮﺩ‪» :‬ﻟَﻮ ﻻ ﻋَﻠﯽﱡ ﻟَﻬَﻠَﮏَ ﻋُﻤَﺮُ«‪.‬‬ ‫ﻗﻀﺎﻭﺗﻬﺎی אﻣﺎﻡ ﺩﺭ ﺩﻭﺭאﻥ ﭘﻨﺞﺳﺎﻟﮥ ﺧﻼﻓﺖ ﺑﯿﺸﺘﺮ ﮔﺰאﺭﺵ ﺷﺪﻩ אﺳﺖ‪ .‬ﮐﺘﺎﺑﻬﺎی ﺗـﺎﺭﯾﺨﯽ ﻣﻌﻤـﻮﻻً ﺩﺭ ﻧﻘـﻞ‬ ‫ﻗﻀﺎﻭﺗﻬﺎی אﻣﺎﻡ ﻋﻠﯽ )ﻋﻠﯿﻪ אﻟﺴﻼﻡ( ﺑﻪ ﺷﯿﻮۀ ﺑﺎﺯﺟﻮﯾﯽ ﻭ ﺣﮑﻢ ﮐﺮﺩﻥ אﻣﺎﻡ ﭘﺮﺩאﺧﺘﻪאﻧﺪ ﮐﻪ ﭼﮕﻮﻧﻪ אﺯ ﺭאﻫﻬـﺎی ﻏﯿـﺮ‬ ‫ﻣﻌﻬﻮﺩ ﺣﻘﯿﻘﺖ ﺭא ﮐﺸﻒ ﻣﯽﮐﺮﺩﻩ אﺳﺖ‪ ،‬ﻭﻟﯽ ﻓﻘﻬﺎ ﻭ ﻧﻮﯾﺴﻨﺪﮔﺎﻥ אﺣﺎﺩﯾـﺚ ﻓﻘﻬـﯽ ﺑـﻪ אﺳـﺘﻨﺘﺎﺝ ﻣﺒـﺎﻧﯽ ﻗـﻀﺎﻭﺕ ﻭ‬ ‫אﺳﺘﻨﺒﺎﻁ ﺷﯿﻮﻩ ﻭ ﺭﻭﺵ אﺯ אﯾﻦ ﻣﺘﻮﻥ ﭘﺮﺩאﺧﺘﻪ ﻭ ﻣﮑﺘﺐ ﻗﻀﺎﯾﯽ אﻣﺎﻡ )ﻋﻠﯿﻪ אﻟﺴﻼﻡ( ﺭא ﺗﺒﯿﯿﻦ ﮐﺮﺩﻩאﻧﺪ‪ .‬ﺁﻧﭽﻪ ﺑﺮאی ﻣـﺎ‬ ‫ﻣﻬﻢ אﺳﺖ ﺳﯿﺮۀ ﻗﻀﺎﯾﯽ אﻣﺎﻡ ﻋﻠﯽ )ﻋﻠﯿﻪ אﻟﺴﻼﻡ(‪ ،‬ﻗﺒﻞ ﻭ ﺑﻌﺪ אﺯ ﺧﻼﻓﺖ אﺳﺖ‪ .‬אﻣـﺎﻡ )ﻋﻠﯿـﻪ אﻟـﺴﻼﻡ( ﺩﺭ ﻧﺎﻣـﻪ ﺑـﻪ‬ ‫ﻣﺎﻟﮏ אﺷﺘﺮ ﻣﯽﻧﻮﯾﺴﺪ‪:‬‬ ‫»ﺁﻥﮔﺎﻩ ﺑﺮאی ﺩאﻭﺭی ﻣﯿﺎﻥ ﻣﺮﺩﻡ ﺑﺮﺗﺮﯾﻦ ﻓﺮﺩِ ﻣﺮﺩﻡِ ﺯﯾﺮ ﺩﺳﺘﺖ ﺭא ﺑﺮﮔﺰﯾﻦ ﮐـﻪ ﺩאﺭאیِ ﺳـﻌﮥ‬ ‫ﺻﺪﺭ ﺑﺎﺷﺪ ﻭ ﮐﺎﺭﻫﺎ ﺑﺮ אﻭ ﺳﺨﺖ ﻧﯿﺎﯾﺪ ﻭ ﺩﻭ ﻃﺮﻑ ﺩﻋﻮא ﺩﺭ ﺳﺘﯿﺰﻩ ﻭ ﻟﺠﺎﺝ ﺭﺃی ﺧﻮﺩ ﺭא ﺑـﺮ אﻭ‬ ‫ﺗﺤﻤﯿﻞ ﻧﮑﻨﻨﺪ ﻭ ﺩﺭ ﻟﻐﺰﺵ ﭘﺎﯾﺪאﺭی ﻧﮑﻨﺪ ﻭ ﭼﻮﻥ ﺑﻪ אﺷﺘﺒﺎﻩِ ﺧﻮﺩ ﭘﯽ ﺑﺮﺩ אﺯ ﺑﺎﺯﮔﺸﺖ ﺑﻪ ﺣﻖ‬ ‫‪٣٠‬‬ ‫ﻭ אﻋﺘﺮאﻑ ﺑﻪ ﺁﻥ ﺩﺭﻧﻤﺎﻧﺪ ﻭ ﺁﺯ ﻭ ﻃﻤﻊ ﺭא ﺑﺮ ﺩﻝِ ﺧﻮﺩ ﺭאﻩ ﻧﺪﻫﺪ‪«.‬‬ ‫אﺯ ﻣﺠﻤﻮﻉ ‪ ٢٨٠٠‬ﺭﻭאﯾﺘﯽ ﮐﻪ ﺩﺭ ﺑﺎﺏ ﻗﻀﺎ ﻭ ﺷﻬﺎﺩאﺕ ﮐﺘﺎﺏ ﻭﺳﺎﺋﻞ אﻟﺸﯿﻌﻪ ﺁﻣﺪﻩ אﺳﺖ ﺣﺪﻭﺩ ‪ ٥٠٠‬ﺗـﺎ ‪٦٠٠‬‬ ‫ﺣﺪﯾﺚ ﺁﻥ אﺯ אﻣﺎﻡ ﻋﻠﯽ )ﻋﻠﯿﻪ אﻟﺴﻼﻡ( ﻧﻘﻞ ﺷﺪﻩ אﺳﺖ ﮐﻪ ﻧﺸﺎﻧﮕﺮ ﺗﺄﺛﯿﺮ ﻋﻤﯿﻖ ﻗﻀﺎﻭﺗﻬﺎ ﻭ ﻧﻈﺮאﺕ אﯾﺸﺎﻥ ﺩﺭ ﺗﺒﯿـﯿﻦ‬ ‫ﻧﻈﺎﻡ ﻗﻀﺎﯾﯽ ﺷﯿﻌﻪ אﺳﺖ‪.‬‬ ‫ﮔﻔﺘﻨﯽ אﺳﺖ ﺩﺭ ﺑﯿﺎﻥ ﻗﻀﺎﻭﺗﻬﺎ ﻭ ﯾﺎ אﺳﺘﻨﺘﺎﺝ ﺁﺩאﺏ ﻗﻀﺎ ﺑﺎﯾﺪ ﺳﺨﺖﮔﯿﺮی ﮐﺎﻣـﻞ ﻓﻘﻬـﯽ ﻣﺮאﻋـﺎﺕ ﺷـﻮﺩ ﻭ אﺯ‬ ‫ﺗﺴﺎﻫﻞ ﻭ ﺗﺴﺎﻣﺢ ﺩﺭ אﺧﺬ ﻣﺘﻮﻥ ﺟﻠﻮﮔﯿﺮی ﺷﻮﺩ‪ .‬ﺑﺎﯾﺪ ﺑﺪאﻧﯿﻢ ﮐﻪ ﺷﺨﺼﯿﺖ ﻭﯾﮋﻩ ﻭ ﻗﻀﺎﻭﺗﻬﺎی ﻣﺤﯿّﺮאﻟﻌﻘﻮﻝ אﻣﺎﻡ ﻋﻠﯽ‬ ‫)ﻋﻠﯿﻪ אﻟﺴﻼﻡ( אﯾﺸﺎﻥ ﺭא ﺑﻪ ﺻﻮﺭﺕ אﺳﻄﻮﺭۀ ﻗﻀﺎﻭﺕ ﺟﻠﻮﻩﮔﺮ ﮐﺮﺩﻩ אﺳﺖ ﻭ ﺩﺭ ﻧﺘﯿﺠﻪ ﺑﻌﻀﯽ אﺯ ﻣﺘﻮﻥ ﺳﺎﺧﺘﮕﯽ ﻧﯿـﺰ‬ ‫ﺑﻪ אﯾﺸﺎﻥ ﻣﻨﺘﺴﺐ ﺷﺪﻩ אﺳﺖ‪ .‬ﺳﯿﺮۀ ﻗﻀﺎﯾﯽ אﻣﺎﻡ ﺩﺭ ﻣﻮﺳﻮﻋﮥ אﻣﺎﻡ ﻋﻠـﯽ )ﻋﻠﯿـﻪ אﻟـﺴﻼﻡ( ﻭ ﻣﺠﻤﻮﻋـﮥ ﻗـﻀﺎﻭﺗﻬﺎی‬ ‫‪٣١‬‬ ‫אﯾﺸﺎﻥ ﺩﺭ ﮐﺘﺎﺏ ﻗﻀﺎﺀ אﻣﯿﺮאﻟﻤﺆﻣﻨﯿﻦ ﺗﺄﻟﯿﻒ ﻋﻼﻣﻪ ﺷﻮﺷﺘﺮی ﺁﻣﺪﻩ אﺳﺖ‪.‬‬

‫ﻣِﻦ ﺧِﻠَﻠِﻪ ﻋﻨﺪَ ﻣَﻦْ ﯾﻐﻨﯿﻪِ ﻣﺎ אﺳْﺘَﺮﻋﺎﻩُ אﻟﻠّﻪُ ﻣﺎ ﻻ ﯾﻐﻨِﯽ ﻋَﻨﻪُ ﺗَﺪﺑﯿﺮُﻩ‪ ،‬ﻓَﺎﺣْﺬَﺭ ِאﻟﺪﻧﯿﺎ ﻓﺈﻧّﻪ ﻻ ﻓَﺮَﺡَ ﻓﯽ ﺷﯽﺀٍ ﻭَﺻَﻠْﺖَ ﺇﻟﯿﻪِ ﻣِﻨﻬﺎ ‪«...‬؛ ﻧﺼﺮ ﺑﻦ‬ ‫ﻣﺰאﺣﻢ אﻟﻤﻨﻘﺮی‪ ،‬ﻭﻗﻌﺔ ﺻﻔّﯿﻦ‪ ،‬ﺗﺤﻘﯿﻖ ﻋﺒﺪאﻟﺴﻼﻡ ﻣﺤﻤﺪ ﻫﺎﺭﻭﻥ‪ ،‬ﻣﮑﺘﺒﺔ ﺁﯾﺔאﷲ אﻟﻤﺮﻋﺸﯽ‪ ،‬ﻗﻢ‪ ,‬ﭼﺎپ ﺩﻭﻡ‪ ١٣٨٢ ،‬ﻫ‪ ،‬ﺹ ‪.٤٩٣‬‬ ‫‪ .٢٩‬ﻣﺤﻤﺪ ﺑﻦ ﻋﻠﯽ ﺑﻦ אﻟﺤﺴﯿﻦ ﺑﻦ ﺑﺎﺑﻮﯾﻪ אﻟﻘﻤّﯽ ﻣﻌﺮﻭﻑ ﺑﻪ ﺷﯿﺦ ﺻﺪﻭﻕ‪ ،‬ﮐﺘﺎﺏ ﻣﻦ ﻻ ﯾﺤﻀﺮﻩ אﻟﻔﻘﯿﻪ‪ ،‬ﺗﺤﻘﯿﻖ ﻋﻠﯽאﮐﺒﺮ ﻏﻔﺎﺭی‪،‬‬ ‫ﻣﺆﺳّﺴﺔ אﻟﻨﺸﺮ אﻻﺳﻼﻣﯽ‪ ،‬ﻗﻢ‪ ,‬ﺝ ‪ ،٤‬ﺹ ‪.٣٥‬‬ ‫‪» .٣٠‬ﺛُﻢﱠ אﺧﺘَﺮ ﻟِﻠﺤُﮑﻢِ ﺑَﯿﻦَ אﻟﻨﱠﺎﺱِ ﺃﻓﻀَﻞَ ﺭَﻋِﯿﱠﺘِﮏَ ﻓﯽ ﻧَﻔﺴِﮏَ ﻣِﻤﱠﻦ ﻻ ﺗَﻀﯿﻖُ ﺑﻪ אﻷﻣﻮﺭُ ﻭ ﻻ ﺗُﻤَﺤﱢﮑُﻪُ אﻟﺨُﺼﻮﻡُ ﻭ ﻻ ﯾَﺘﻤﺎﺩَی ﻓﯽ אﻟﺰﱠﻟﱠﺔِ ﻭ‬ ‫ﻻ ﯾَﺤﺼَﺮُ ﻣِﻦَ אﻟﻔَﯽﺀِ ﺇﻟﯽ אﻟﺤَﻖﱢ ﺇﺫא ﻋَﺮَﻓَﻪُ ﻭ ﻻ ﺗُﺸﺮِﻑُ ﻧَﻔﺴُﻪُ ﻋﻠﯽ ﻃَﻤَﻊٍ ﻭ ﻻ ﯾَﮑﺘَﻔﯽ ﺑﺄﺩﻧﯽ ﻓَﻬﻢٍ ﺩﻭﻥَ ﺃﻗﺼﺎﻩُ ﻭ ﺃﻭﻗَﻔَﻬُﻢ ﻋِﻨﺪَ אﻟﺸﱡﺒَﻬﺎﺕِ ﻭ‬ ‫‪ ...‬ﻭ ﺃﻓﺴَﺢ ﻟﻪ ﻓﯽ אﻟﺒَﺬﻝِ ﻣﺎ ﯾَﺰﯾﻞُ ﻋِﻠﱠﺘَﻪُ ﻭ ﺗَﻘِﻞﱡ ﻣَﻌَﻪ ﺣﺎﺟﺘُﻪ ﺇﻟﯽ אﻟﻨﱠﺎﺱِ«؛ אﻟﺸﺮﯾﻒ אﻟﺮﺿﯽ‪ ،‬ﻧﻬﺞ אﻟﺒﻼﻏﻪ‪ ،‬ﺗﺤﻘﯿﻖ ﺳﯿﺪ ﮐﺎﻇﻢ ﻣﺤﻤﺪی ﻭ‬ ‫ﻣﺤﻤﺪ ﺩﺷﺘﯽ‪ ،‬ﻧﺎﻣﮥ ‪.٥٣‬‬ ‫‪ .٣١‬ﺭ‪.‬ک‪ :‬ﻣﺤﻤﺪ אﻟﺮّﯾﺸﻬﺮی ﻭ ﺁﺧﺮﻭﻥ‪ ،‬ﻣﻮﺳﻮﻋﺔ אﻹﻣﺎﻡ ﻋﻠﯽ )ﻋﻠﯿﻪ אﻟﺴﻼﻡ( ﻓﯽ אﻟﮑﺘﺎﺏ ﻭ אﻟﺴﻨّﺔ ﻭ אﻟﺘﺎﺭﯾﺦ‪ ،‬ﺩאﺭ אﻟﺤﺪﯾﺚ‪ ،‬ﻗﻢ ﻭ ﺑﯿﺮﻭﺕ‪,‬‬ ‫‪ ١٤٢٢‬ﻫ‪ ,‬ﺝ ‪ ،٤‬ﺹ ‪ ٣٦٥‬ـ ‪.٣٥٢‬‬ ‫‪12‬‬

‫‪٤‬ـ ﺩﻋﺎﻫﺎ‬

‫ﻫﺮ ﯾﮏ אﺯ אﻣﺎﻣﺎﻥ ﺷﯿﻌﻪ )ﻋﻠﯿﻪ אﻟﺴﻼﻡ( ﻭﺟﻬﻪאی ﺧﺎﺹ ﺩﺭ ﻣﺘﻮﻥ ﺣﺪﯾﺜﯽ ﯾﺎﻓﺘﻪאﻧﺪ‪ .‬אﻣـﺎﻡ ﻋﻠـﯽ )ﻋﻠﯿـﻪ אﻟـﺴﻼﻡ(‬ ‫ﺟﻠﻮﻩאی אﺯ ﻣﺘﻮﻥ ﺑﻼﻏﯽ ﻭ אﺣﺎﺩﯾﺚ אﺟﺘﻤﺎﻋﯽ ﻭ ﺣﮑﻮﻣﺘﯽ אﺳﺖ‪ .‬אﻣﺎﻡ ﺑﺎﻗﺮ ﻭ אﻣﺎﻡ ﺻﺎﺩﻕ )ﻋﻠﯿﻬﻤﺎ אﻟﺴﻼﻡ( ﺩﺭ אﺣﺎﺩﯾﺚ‬ ‫ﻓﻘﻬﯽ ﺷﻬﺮﺕ ﯾﺎﻓﺘﻪאﻧﺪ‪ .‬ﺻﺤﯿﻔﮥ ﺳﺠﺎﺩﯾﻪ ﻭ ﺳﺎﯾﺮ אﺩﻋﯿﮥ אﻣﺎﻡ ﺯﯾﻦאﻟﻌﺎﺑﺪﯾﻦ )ﻋﻠﯿﻪ אﻟﺴﻼﻡ( ﻧﯿـﺰ אﯾـﺸﺎﻥ ﺭא ﺑـﻪ ﻋﻨـﻮאﻥ‬ ‫ﻣﻈﻬﺮ ﺩﻋﺎ ﺩﺭ אﺣﺎﺩﯾﺚ ﺷﯿﻌﯽ ﺟﻠﻮﻩﮔﺮ ﺳﺎﺧﺘﻪ אﺳﺖ‪.‬‬ ‫ﺑﺎ ﻣﺮאﺟﻌﻪ ﺑﻪ ﻣﺘﻮﻥ ﺣﺪﯾﺜﯽ ﮔﺰאﺭﺵﺷﺪﻩ אﺯ אﻣﺎﻡ ﻋﻠﯽ )ﻋﻠﯿﻪ אﻟﺴﻼﻡ( ﺩﺭﻣﯽﯾﺎﺑﯿﻢ ﮐﻪ אﺩﻋﯿﮥ ﻧﻘﻞﺷﺪﻩ אﺯ אﯾﺸﺎﻥ‬ ‫ﺑﺴﯿﺎﺭ ﺯﯾﺎﺩ אﺳﺖ ﻭ ﺑﺎ ﻣﺠﻤﻮﻉ ﺩﻋﺎﻫﺎی אﻣﺎﻡ ﺳﺠﺎﺩ )ﻋﻠﯿﻪ אﻟﺴﻼﻡ( ﺑﺮאﺑـﺮی ﻣـﯽﮐﻨـﺪ‪ .‬ﭼﻨﺎﻧﭽـﻪ ﺩﺭ ﮐﺘـﺎﺏ אﻟـﺼﺤﯿﻔﺔ‬ ‫אﻟﻌﻠﻮﯾﺔ אﻟﺠﺎﻣﻌﻪ‪ ،‬ﮐﻪ ﺟﺎﻣﻊﺗﺮﯾﻦ ﮐﺘﺎﺑﯽ אﺳﺖ ﮐﻪ ﺩﻋﺎﻫﺎی אﻣﺎﻡ ﻋﻠﯽ ﺭא ﺟﻤﻊﺁﻭﺭی ﮐﺮﺩﻩ‪ ،‬ﻧﺰﺩﯾﮏ ﺑـﻪ ‪ ٥٠٠‬ﺩﻋـﺎ ﺭא ﺩﺭ‬ ‫‪٣٢‬‬ ‫‪ ٦٠٠‬ﺻﻔﺤﻪ ﮔﺮﺩ ﺁﻭﺭﺩﻩ אﺳﺖ‪.‬‬ ‫ﺑﯽﺷﮏ ﻧﻤﯽﺗﻮאﻥ אﺯ אﺩﻋﯿﮥ אﻣﺎﻡ ﺳﺨﻦ ﻧﮕﻔﺖ ﻭ אﺯ ﻣﻨﺎﺟﺎﺗﻬﺎی ﻋﺎﺭﻓﺎﻧﮥ ﺁﻥ ﻣﻨﺎﺩی ﻋﺸﻖ‪ ،‬ﭼـﺸﻢ ﭘﻮﺷـﯿﺪ؛ ﺩﺭ‬ ‫ﻣﯿﺎﻥ ﺩﻫﻬﺎ ﻣﻨﺎﺟﺎﺕ ﻧﻘﻞﺷﺪﻩ אﺯ ﺁﻥ ﺣﻀﺮﺕ‪ ،‬ﻣﻨﺎﺟﺎﺕ ﻣﺴﺠﺪ ﮐﻮﻓﻪ ﻭ ﻣﻨﺎﺟﺎﺕ ﺷﻌﺒﺎﻧﯿﻪ ﮐﻪ ﺣﺎﮐﯽ אﺯ ﻧﺠﻮאی ﻋﺎﺷـﻘﺎﻧﮥ‬ ‫‪٣٣‬‬ ‫אﻣﺎﻡ ﺑﺎ ﻣﻌﺒﻮﺩ ﻭ ﻣﻌﺸﻮﻕ ﺧﻮﯾﺶ אﺳﺖ‪ ،‬אﺯ ﺭﻧﮓ ﻭ ﺑﻮﯾﯽ ﺩﯾﮕﺮ ﺑﺮﺧﻮﺭﺩאﺭ אﺳﺖ‪.‬‬ ‫ﺟﺎﻟﺐ ﺁﻧﮑﻪ ﺑﺴﯿﺎﺭی אﺯ אﯾﻦ ﺩﻋﺎﻫﺎ ﺩﺭ ﻣﻮאﻗﻊ ﮔﻮﻧﺎﮔﻮﻧﯽ‪ ،‬ﻣﺎﻧﻨﺪ ﺳﺎﻋﺎﺕ ﻣﺨﺘﻠﻒ ﺷﺒﺎﻧﻪﺭﻭﺯ ﺑﻪ ﻭﯾﮋﻩ ﺩﺭ ﺳﺤﺮﻫﺎ‪،‬‬ ‫ﻣﺴﺎﻓﺮﺗﻬﺎ‪ ،‬אﯾﺎﻡ ﺣﺞ‪ ،‬ﭘﺲ אﺯ ﻧﻤﺎﺯﻫﺎی ﯾﻮﻣﯿﻪ‪ ،‬ﺩﺭ ﺳﺠﺪﻩﻫﺎی ﺷﮑﺮ ﻭ ‪ ...‬ﺧﻮאﻧﺪﻩ ﺷﺪﻩ ﻭ ﻧﺰﺩﯾﮏ ﺑﻪ ‪ ٢٥‬ﺩﻋﺎ ﺩﺭ‬ ‫ﻣﯿﺎﺩﯾﻦ ﺟﻨﮓ אﯾﺮאﺩ ﺷﺪﻩ אﺳﺖ‪ .‬ﺑﻪ ﻋﻨﻮאﻥ ﻧﻤﻮﻧﻪ ﺩﺭ ﺟﻨﮓ ﺟﻤﻞ ﻭ ﻗﺒﻞ אﺯ ﺷﺮﻭﻉ ﺑﻪ ﻗﺘﺎﻝ ﻓﺮﻣﻮﺩﻩ אﺳﺖ‪:‬‬ ‫»אی ﺑﻬﺘﺮﯾﻦ ﮐﺴﯽ ﮐﻪ ﻗﻠﺒﻬﺎ ﺑﻪ אﻭ ﻧﺰﺩﯾﮏ ﻣﯽﺷﻮﻧﺪ ﻭ ﺯﺑﺎﻧﻬﺎ אﻭ ﺭא ﻣﯽﺧﻮאﻧﻨﺪ‪ ،‬אی ﮐﺴﯽ ﮐﻪ‬ ‫ﺁﺯﻣﺎﯾﺸﺶ ﻧﯿﮑﻮ אﺳﺖ‪ ،‬אی ﺑﺨﺸﻨﺪۀ ﺑﺰﺭگ‪ ،‬ﺑﯿﻦ ﻣﺎ ﻭ ﻗﻮﻡ ﻣﺎ ﺑﻪ ﺣﻖ ﺣﮑﻢ ﮐﻦ ﻭ ﺗﻮ ﺑﻬﺘﺮﯾﻦ‬ ‫‪٣٤‬‬ ‫ﺣﮑﻢﮐﻨﻨﺪﻩאی‪«.‬‬ ‫ﺩﺭ ﯾﻮﻡ אﻟﻬﺮﯾﺮ‪ ،‬ﺁﺧﺮﯾﻦ ﻭ ﺳﺨﺖﺗﺮﯾﻦ ﺭﻭﺯ ﺟﻨﮓ ﻧﯿﺰ ﺩﺳﺖ אﺯ ﺩﻋﺎ ﺑﺮﻧﻤﯽﺩאﺭﺩ ﻭ ﺑﻪ ﺧﺪא ﭘﻨﺎﻩ ﺑﺮﺩﻩ ﻭ אﺯ ﻧﺒـﻮﺩﻥ‬ ‫ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ ﻭ ﺯﯾﺎﺩی ﺩﺷﻤﻨﺎﻥ‪ ،‬ﺑﻪ ﺧﺪא ﺷﮑﺎﯾﺖ ﻣﯽﮐﻨﺪ‪ ٣٥.‬ﺩﻋﺎﻫﺎی ﻣﺸﻬﻮﺭی ﭼﻮﻥ ﮐﻤﯿـﻞ‪ ،‬ﻋـﺸﺮאﺕ‪ ،‬ﻣﻨﺎﺟـﺎﺕ ﻣـﺴﺠﺪ‬ ‫ﮐﻮﻓﻪ ﻭ ﻣﻨﺎﺟﺎﺕ ﺷﻌﺒﺎﻧﯿﻪ ﺭא ﻣﯽﺗﻮאﻥ אﺯ ﺯﯾﺒﺎﺗﺮﯾﻦ אﺩﻋﯿﮥ ﺁﻥ ﺣﻀﺮﺕ ﺩאﻧﺴﺖ‪.‬‬ ‫‪ .٣٢‬ﺑﺮאی אﻃﻼﻉ אﺯ ﻣﺠﻤﻮﻉ ﮐﺘﺎﺑﻬﺎﯾﯽ ﮐﻪ אﺩﻋﯿﮥ אﻣﺎﻡ ﻋﻠﯽ )ﻋﻠﯿﻪ אﻟﺴﻼﻡ( ﺭא ﺟﻤﻊﺁﻭﺭی ﻧﻤﻮﺩﻩאﻧﺪ‪ ،‬ﺑﻪ ﺿﻤﯿﻤﮥ ﺷﻤﺎﺭۀ ‪ ٤‬ﺩﺭ ﭘﺎﯾﺎﻥ ﺩﺭﺱ‬ ‫ﻣﺮאﺟﻌﻪ ﮐﻨﯿﺪ‪.‬‬ ‫‪ .٣٣‬ﺑﺨﺶ ﺁﻏﺎﺯﯾﻦ ﻣﻨﺎﺟﺎﺕ אﻣﺎﻡ ﺩﺭ ﻣﺴﺠﺪ ﮐﻮﻓﻪ‪» :‬אﻟﻠّﻬُﻢَ ﺇﻧّﯽ ﺃَﺳْﺌَﻠُﮏ אﻷﻣﺎﻥَ ﯾﻮﻡَ ﻻ ﯾﻨْ َﻔﻊُ ﻣﺎﻝٌ ﻭَ ﻻ ﺑَﻨﻮﻥَ ﺇﻟّﺎ ﻣَﻦْ ﺃَﺗَﯽ אﻟﻠّﻪَ ﺑِﻘﻠﺐٍ ﺳﻠﯿﻢٍ‪،‬‬ ‫ﻭَ ﺃَﺳْﺌَﻠُﮏ אﻷﻣﺎﻥَ ﯾﻮﻡَ ﯾﻌِﺾﱡ אﻟﻈﺎﻟﻢُ ﻋﻠﯽ ﯾﺪَﯾﻪِ ﯾﻘﻮﻝُ ﯾﺎ ﻟَﯿﺘَﻨﯽ אﺗﱠﺨَﺬْﺕُ ﻣَﻊَ אﻟﺮﺳﻮﻝِ ﺳﺒﯿﻼً ﻭ ﺃﺳﺌﻠُﮏَ אﻷﻣﺎﻥَ ﯾﻮﻡَْ ﯾﻌْﺮَﻑُ אﻟﻤﺠﺮِﻣﻮﻥَ‬ ‫ﺑِﺴﯿﻤﺎﻫُﻢ ﻓَﯿﺆْﺧَﺬُ ﺑِﺎﻟﻨﱠﻮאﺻﯽ ﻭ אﻷﻗﺪאﻡِ ﻭ ﺃﺳﺌﻠﮏ אﻷﻣﺎﻥَ ﯾﻮﻡ ﻻ ﯾﺠْﺰی ﻭאﻟﺪٌ ﻋﻦ ﻭَﻟَﺪِﻩِ ﻭ ﻻ ﻣَﻮﻟﻮﺩٌ ﻫُﻮَ ﺟﺎﺯٍ ﻋﻦ ﻭאﻟﺪِﻩِ ﺷَﯿﺌﺎً‪ ،‬ﺇﻥّ ﻭَﻋْﺪَ אﻟﻠّﻪِ‬ ‫ﺣﻖﱞ ﻭَ ﺃَﺳْﺌﻠﮏ אﻷﻣﺎﻥَ ﯾﻮﻡ ﻻ ﺗَﻨْﻔَﻊُ אﻟﻈّﺎﻟﻤﯿﻦَ ﻣَﻌﺬِﺭَﺗُﻬُﻢ ﻭَ ﻟَﻬﻢ אﻟﻠﱠﻌﻨﺔُ َﻭ ﻟَﻬﻢ ﺳﻮﺀُ אﻟﺪאﺭِ ﻭَ ﺃﺳﺌﻠﮏ אﻷﻣﺎﻥَ ﯾﻮﻡَ ﻻ ﺗَﻤْﻠِﮏ ﻧﻔﺲٌ ﻟِﻨﻔﺲٍ ﺷﯿﺌﺎ‬ ‫ﻭ אﻷﻣﺮُ ﯾﻮﻣﺌﺬٍ ﻟِﻠّﻪ ﻭ ﺃﺳﺌﻠﮏ אﻷﻣﺎﻥَ ﯾﻮﻡ ﯾﻔِﺮﱡ אﻟﻤَﺮﺀُ ﻣِﻦْ ﺃﺧﯿﻪِ ﻭَ ﺃُﻣﱢﻪِ ﻭَ ﺃﺑﯿﻪِ ﻭ ﺻﺎﺣِﺒَﺘِﻪِ ﻭ ﺑَﻨﯿﻪِ ﻟِﮑﻞﱟ אﻣْﺮِﺉٍ ﻣِﻨْﻬﻢ ﯾﻮﻣﺌﺬٍ ﺷَﺄﻥٌ ﯾﻐْﻨِﯿﻪ«؛‬ ‫ﻣﺤﻤﺪﺑﺎﻗﺮ ﺑﻦ ﻣﺤﻤﺪﺗﻘﯽ אﻟﻤﺠﻠﺴﯽ‪ ،‬ﺑﺤﺎﺭ אﻷﻧﻮאﺭ אﻟﺠﺎﻣﻌﺔ ﻟﺪﺭﺭ ﺃﺧﺒﺎﺭ אﻷﺋﻤﺔ אﻷﻃﻬﺎﺭ ﻋﻠﯿﻬﻢ אﻟﺴﻼﻡ‪ ،‬ﺗﺤﻘﯿﻖ ﺩאﺭ אﺣﯿﺎﺀ אﻟﺘﺮאﺙ‪ ،‬ﺩאﺭ אﺣﯿﺎﺀ‬ ‫אﻟﺘﺮאﺙ‪ ،‬ﺑﯿﺮﻭﺕ‪ ١٤١٢ ,‬ﻫ‪ ،‬ﺝ ‪ ،٩٧‬ﺹ ‪ ،١٠٩‬ﺡ ‪.١٥‬‬ ‫‪» .٣٤‬ﯾﺎ ﺧَﯿﺮَ ﻣَﻦ ﺃُﻓِﻀَﺖْ ﺇﻟﯿﻪ אﻟﻘُﻠﻮﺏُ ﻭ ﺩُﻋِﯽ ﺑِﺎﻷﻟﺴﻦِ‪ ،‬ﯾﺎ ﺣَﺴﻦَ אﻟﺒَﻼﺀِ‪ ،‬ﯾﺎ ﺟَﺰﯾﻞَ אﻟﻌﻄﺎﺀِ‪ ،‬ﺃُﺣﮑُﻢْ ﺑَﯿﻨﻨﺎ ﻭَ ﺑَﯿﻦ ﻗَﻮﻣِﻨﺎ ﺑﺎﻟﺤﻖ ﻭ ﺃﻧﺖ ﺧﯿﺮُ‬ ‫אﻟﺤﺎﮐﻤﯿﻦَ«؛ ﺳﯿﺪ ﻣﺤﻤﺪﺑﺎﻗﺮ ﻣﻮﺣﺪ אﺑﻄﺤﯽ אﺻﻔﻬﺎﻧﯽ‪ ،‬אﻟﺼﺤﯿﻔﺔ אﻟﻌﻠﻮﯾﺔ אﻟﺠﺎﻣﻌﻪ‪ ،‬ﻣﺆﺳﺴﺔ אﻹﻣﺎﻡ אﻟﻤﻬﺪی ﻋﻠﯿﻪ אﻟﺴﻼﻡ‪ ،‬ﻗﻢ‪ ١٤٢٣ ،‬ﻕ‪،‬‬ ‫ﺷﻤﺎﺭۀ ‪.٣٨٠‬‬ ‫‪ .٣٥‬ﺩﻋﺎی אﻣﺎﻡ ﻋﻠﯽ ﺩﺭ ﺁﺧﺮﯾﻦ ﺭﻭﺯ ﺟﻨﮓ ﺟﻤﻞ‪» :‬ﯾﺎ אﻟﻠّﻪُ ﯾﺎ ﺭﺣﻤﺎﻥُ ﯾﺎ ﺭﺣﯿﻢُ ﯾﺎ ﻭאﺣﺪُ ﯾﺎ ﺃﺣﺪُ ﯾﺎ ﺻﻤﺪُ ﯾﺎ אﻟﻠّﻪُ ﯾﺎ אﻟﻪُ ﻣﺤﻤﺪ )ﺻﻠﯽ אﷲُ‬ ‫ﻋﻠﯿﻪ ﻭ ﺁﻟﻪ(‪ ،‬אﻟﻠّﻬﻢ ﺇﻟﯿﮏ ﻧُﻘِﻠَﺖ אﻷﻗﺪאﻡُ ﻭ ﺃُﻓِﻀَﺖ אﻟﻘﻠﻮﺏُ ﻭ ﺭُﻓﻌﺖ אﻷﯾﺪی ﻭ ﻣُﺪﱠﺕِ אﻷﻋﻨﺎﻕُ ﻭ ﺷُﺨِﺼَﺖ אﻷﺑﺼﺎﺭ ﻭ ﻃُﻠِﺒَﺖ אﻟﺤﻮאﺋﺞُ‪ .‬אﻟﻠّﻬﻢ‬ ‫ﺇﻧّﺎ ﻧﺸﮑﻮ ﺇﻟﯿﮏ ﻏَﯿﺒَﺔَ ﻧﺒﯿﻨﺎ )ﺻﻠﯽ אﷲ ﻋﻠﯿﻪ ﻭ ﺁﻟﻪ( ﻭ ﮐﺜﺮَﺓَ ﻋَﺪُﻭﱢﻧﺎ ﻭ َﺗﺸَﺘﱡﺖَ ﺃﻫﻮאﺋِﻨﺎ‪ .‬ﺭﺑﱠﻨﺎ אﻓْﺘَﺢْ ﺑﯿﻨﻨﺎ ﻭ ﺑﯿﻦ ﻗﻮﻣِﻨﺎ ﺑﺎﻟﺤﻖ ﻭ ﺃﻧﺖ ﺧﯿﺮُ‬ ‫אﻟﻔﺎﺗﺤﯿﻦَ«؛ ﻫﻤﺎﻥ‪ ،‬ﺷﻤﺎﺭۀ ‪.٣٩٢‬‬ ‫‪13‬‬

‫‪٥‬ـ אﺷﻌﺎﺭ‬

‫אﻣﺎﻡ ﻋﻠﯽ )ﻋﻠﯿﻪ אﻟﺴﻼﻡ( ﺑﺎ ﺷﻌﺮ ﺁﺷﻨﺎ ﺑﻮﺩ ﻭ ﻋﻼﻭﻩ ﺑﺮ ﺧﻄﺎﺑﻪ ﻭ ﺳﺨﻨﻮﺭی‪ ،‬ﺧﻮﺩ ﻧﯿﺰ ﮔﺎﻩ ﺷﻌﺮ ﻣﯽﮔﻔﺖ؛ ﻫﻤﭽﻨﯿﻦ‬ ‫אﺷﻌﺎﺭ ﺩﯾﮕﺮאﻥ ﺭא ﻧﯿﺰ ﻧﻘﺪ ﻣﯽﻧﻤﻮﺩ‪ .‬ﺷﻌﺒﯽ ﻭ ﺳﻌﯿﺪ ﺑﻦ ﻣﺴﯿﺐ ﮔﻔﺘﻪאﻧـﺪ‪» :‬אﺑـﻮﺑﮑﺮ ﻭ ﻋﻤـﺮ ﺷـﺎﻋﺮ ﺑﻮﺩﻧـﺪ ﻭﻟـﯽ ﻋﻠـﯽ‬ ‫‪٣٦‬‬ ‫ﺷﺎﻋﺮﺗﺮﯾﻦ אﯾﻦ ﺳﻪ ﺑﻮﺩ«‪.‬‬ ‫ﺳﯿﺪ ﺭﺿﯽ ﺩﺭ ﻧﻬﺞ אﻟﺒﻼﻏﻪ ﺁﻭﺭﺩﻩ אﺳﺖ ﮐﻪ אﺯ אﻣﺎﻡ )ﻋﻠﯿﻪ אﻟـﺴﻼﻡ( ﭘﺮﺳـﯿﺪﻧﺪ‪» :‬ﺑـﺰﺭگﺗـﺮﯾﻦ ﺷـﺎﻋﺮ ﻋـﺮﺏ‬ ‫ﮐﯿﺴﺖ؟« ﻓﺮﻣﻮﺩ‪:‬‬ ‫»ﺷﺎﻋﺮאﻥ ﺩﺭ ﯾﮏ ﻣﯿﺪאﻥ ﻣﺸﺨﺺ אﺳﺐ ﻧﺘﺎﺧﺘﻪאﻧﺪ ﺗﺎ ﻣﻌﻠـﻮﻡ ﮔـﺮﺩﺩ ﮐـﻪ ﭼـﻪ ﮐـﺴﯽ ﮔـﻮی‬ ‫ﺳﺒﻘﺖ ﺭא אﺯ ﺩﯾﮕﺮאﻥ ﻣﯽﺭﺑﺎﯾﺪ‪ ،‬ﻟﮑﻦ אﮔﺮ ﺑﻪ ﻧﺎﭼﺎﺭ ﻧﺎﻡ ﮐﺴﯽ ﺭא ﺑﺎﯾـﺪ ﺑـﺮﺩ ﭘﺎﺩﺷـﺎﻩِ ﺳـﺮﮔﺮﺩאﻥ‬ ‫‪٣٧‬‬ ‫)אﻣﺮﺅ אﻟﻘﯿﺲ( ﺑﺰﺭگﺗﺮﯾﻦ ﺷﺎﻋﺮ ﻋﺮﺏ אﺳﺖ‪«.‬‬ ‫ﻫﻤﭽﻨﯿﻦ אﻣﺎﻡ ﻋﻠﯽ )ﻋﻠﯿﻪ אﻟﺴﻼﻡ( ﺩﺭ ﺿﻤﻦ ﺳـﺨﻨﺎﻥ ﺧـﻮﺩ ﺑـﻪ אﺷـﻌﺎﺭ ﺩﯾﮕـﺮ ﺷـﺎﻋﺮאﻥ ﻋـﺮﺏ ﻧﯿـﺰ ﺗﻤﺜّـﻞ‬ ‫ﻣﯽﺟﺴﺖ ﮐﻪ ﺑﻌﻀﯽ אﺯ אﯾﻦ אﺷﻌﺎﺭ ﺩﺭ ﻧﻬﺞ אﻟﺒﻼﻏﻪ ﺁﻣﺪﻩ אﺳﺖ‪.‬‬ ‫ﺭﺟﺰﺧﻮאﻧﯽ ﺗﻮﺳﻂ ﺟﻨﮕﺠﻮﯾﺎﻥِ ﻋﺮﺏ ﻫﻤﻮאﺭﻩ ﺑﻪ ﻋﻨﻮאﻥ ﯾﮏ ﺷﯿﻮۀ ﺭﺳﺎﻧﻪאی ﻭ ﺗﺒﻠﯿﻐﯽ אﻫﻤﯿﺖ ﻭﯾﮋﻩאی ﺩאﺷﺖ‪.‬‬ ‫ﺩﺭ ﻣﻮﺭﺩ אﺷﻌﺎﺭ אﻣﺎﻡ ﻋﻠﯽ ﻧﯿﺰ ﺁﻧﭽﻪ ﺑﯿﺸﺘﺮ ﻗﺎﺑﻞ אﻃﻤﯿﻨﺎﻥ אﺳﺖ ﺭﺟﺰﻫـﺎی אﯾـﺸﺎﻥ ﺩﺭ ﻧﺒﺮﺩﻫـﺎ אﺳـﺖ ﮐـﻪ ﺑـﻪ ﺷـﯿﻮۀ‬ ‫ﻓﺮﻫﻨﮓ ﺯﻣﺎﻥ ﺧﻮﺩ ﻭ ﺩﺭ ﻫﻨﮕﺎﻡ ﺟﻨﮓ ﻭ ﯾﺎ ﺩﺭ ﭘﺎﺳﺦ ﺟﻨﮓﺟﻮی ﻣﻘﺎﺑﻞ ﺧﻮﺩ ﻣﯽﻓﺮﻣﻮﺩﻩ אﺳﺖ‪.‬‬ ‫ﺩﺭﺑﺎﺭۀ ﺗﻌﺪאﺩ אﺷﻌﺎﺭی ﮐﻪ ﺣﻘﯿﻘﺘﺎً אﻣﺎﻡ ﮔﻔﺘﻪ ﯾﺎ ﺑﺮﺧﻮאﻧﺪﻩאﻧﺪ אﺧﺘﻼﻑ אﺳﺖ‪ .‬ﺑﻌـﻀﯽ ﺁﻥ ﺭא ﺩﺭ ﺣـﺪّ ﺩﻭ ﯾـﺎ ﭼﻨـﺪ‬ ‫ﺑﯿﺖ ﺩאﻧﺴﺘﻪ ﻭ ﺑﺮﺧﯽ ﻫﻤﺎﻧﻨﺪ ﻗﻄﺐאﻟﺪّﯾﻦ ﮐﯿﺪﺭی ﻣﻌﺘﻘﺪﻧﺪ ﮐﻪ ﺑﯿﺶ אﺯ ‪ ٥٠٠‬ﻗﻄﻌـﻪ ﺷـﻌﺮ אﺯ אﻣـﺎﻡ ﺑـﺎﻗﯽ אﺳـﺖ‪ ٣٨‬ﻭ‬ ‫ﮐﺴﺎﻧﯽ ﻫﻤﭽﻮﻥ ﺟﺎﺣﻆ‪ ،‬ﺷﺎﻋﺮ ﻭ אﺩﯾﺐ ﺷﻬﯿﺮ ﻗﺮﻥ ﺳﻮﻡ ﻣﻌﺘﻘﺪﻧﺪ ﮐﻪ ﻋﻠﯽ ﺟﺰ ﺭﺟﺰ ﺷﻌﺮ ﺩﯾﮕﺮی ﻧﺴﺮﻭﺩﻩ אﺳﺖ‪.‬‬ ‫ﺩﯾﻮאﻥ אﻣﺎﻡ ﻋﻠﯽ )ﻋﻠﯿﻪ אﻟﺴﻼﻡ(‬ ‫ﻗﻄﺐאﻟﺪﯾﻦ ﮐﯿﺪﺭی )ﻗﺮﻥ ﺷﺸﻢ( ﺩﯾﻮאﻥ ﺑﺰﺭﮔﯽ אﺯ אﺷﻌﺎﺭ ﻣﻨﺴﻮﺏ ﺑﻪ אﻣﺎﻡ ﻋﻠﯽ ﺭא ﻣﺮﺗـﺐ ﺳـﺎﺧﺘﻪ ﮐـﻪ ﺑـﯿﺶ אﺯ‬ ‫‪ ٥٠٠‬ﻗﻄﻌﻪ ﻭ ﻧﺰﺩﯾﮏ ﺑﻪ ‪ ٢٠٠٠‬ﺑﯿﺖ ﺭא ﺩאﺭא אﺳﺖ‪ .‬אﻟﺒﺘﻪ ﻫﻤﻮאﺭﻩ ﺩﺭ ﻣﺠﺎﻣﻊ ﺣﺪﯾﺜﯽ ﭘﯿﺮאﻣﻮﻥ אﻧﺘﺴﺎﺏ אﯾﻦ ﺩﯾـﻮאﻥ ﺑـﻪ‬ ‫ﺁﻥ ﺣﻀﺮﺕ ﺑﺤﺜﻬﺎی ﻣﺘﻔﺎﻭﺗﯽ ﻣﻄﺮﺡ ﺷﺪﻩ אﺳﺖ؛ ﻋﻼﻣﮥ ﻣﺠﻠﺴﯽ ﻣﯽﻧﻮﯾﺴﺪ‪:‬‬ ‫»אﻧﺘﺴﺎﺏ ﮐﺘﺎﺏ ﺩﯾﻮאﻥ ﺑﻪ ﺁﻥ ﺣﻀﺮﺕ ﻣﺸﻬﻮﺭ אﺳﺖ ﻭ ﺑﺴﯿﺎﺭی אﺯ אﺷـﻌﺎﺭ ﻣـﺬﮐﻮﺭ ﺩﺭ ﺁﻥ‬ ‫ﺩﺭ ﺳﺎﯾﺮ ﮐﺘﺐ ﻧﯿﺰ ﺭﻭאﯾﺖ ﺷﺪﻩ אﺳﺖ‪ ،‬ﻭﻟﯽ ﺣﮑﻢ ﮐﺮﺩﻥ ﺑﻪ ﺻﺤﺖ אﻧﺘﺴﺎﺏ ﺗﻤﺎﻣﯽ ﺁﻥ אﺷـﻌﺎﺭ‬ ‫‪٣٩‬‬ ‫ﺑﻪ ﺣﻀﺮﺕ ﻣﺸﮑﻞ אﺳﺖ‪«.‬‬

‫‪ .٣٦‬ﻗﻄﺐאﻟﺪﯾﻦ ﻣﺤﻤﺪ ﮐﯿﺪﺭی‪ ,‬ﺃﻧﻮאﺭ אﻟﻌﻘﻮﻝ ﻣﻦ ﺃﺷﻌﺎﺭ ﻭﺻﯽ אﻟﺮﺳﻮﻝ‪ ,‬ﺩאﺭ אﻟﻤﺤﺠﺔ אﻟﺒﯿﻀﺎﺀ ﻭ ﺩאﺭ אﻟﺮﺳﻮﻝ אﻻﮐﺮﻡ‪ ,‬ﺑﯿﺮﻭﺕ‪ ١٤١٩ ,‬ﻫ‪,‬‬ ‫ﺹ ‪.١٣‬‬ ‫‪» .٣٧‬ﺇﻥّ אﻟﻘﻮﻡَ ﻟَﻢ ﯾﺠﺮُﻭא ﻓﯽ ﺣَﻠﺒﺔٍ ﺗُﻌﺮﻑُ אﻟﻐﺎﯾَﺔُ ﻋﻨﺪ ﻗَﺼَﺒَﺘِﻬﺎ ﻓﺈﻥ ﮐﺎﻥ ﻭ ﻻ ﺑُﺪﱠ‪ ،‬ﻓَﺎﻟﻤَﻠِﮏُ אﻟﻀﱢﻠّﯿﻞُ«؛ אﻟﺸﺮﯾﻒ אﻟﺮﺿﯽ‪ ،‬ﭘﯿﺸﯿﻦ‪ ،‬ﺣﮑﻤﺖ‬ ‫‪) .٤٥٥‬ﺿِﻠّﯿﻞ ﺑﻪ ﻣﻌﻨﺎی ﺁﻭאﺭﻩ ﻭ ﺳﺮﮔﺮﺩאﻥ אﺳﺖ‪(.‬‬ ‫‪ .٣٨‬ﺭ‪.‬ک‪ :‬ﻣﻘﺎﻟﮥ »ﻗﻄﺐאﻟﺪﯾﻦ ﮐﯿﺪﺭی ﻭ אﻧﻮאﺭ אﻟﻌﻘﻮﻝ«‪ ،‬ﺑﻪ ﻗﻠﻢ ﺁﻗﺎی ﺟﻮﯾﺎ ﺟﻬﺎﻥﺑﺨﺶ‪ ،‬ﻣﺠﻠﮥ ﻋﻠﻮﻡ ﺣﺪﯾﺚ‪ ،‬ﺷﻤﺎﺭۀ ‪ ،١٢‬ﺹ ‪ ١٥‬ـ ‪.٨‬‬ ‫‪ .٣٩‬ﻣﺤﻤﺪﺑﺎﻗﺮ ﺑﻦ ﻣﺤﻤﺪﺗﻘﯽ אﻟﻤﺠﻠﺴﯽ‪ ،‬ﭘﯿﺸﯿﻦ‪ ،‬ﺝ ‪ ،١‬ﺹ ‪٤٢‬؛ אﺯ ﻣﺠﻤﻮﻉ אﯾﻦ אﺧﺘﻼﻑ ﻧﻈﺮﻫﺎ ﻣﯽﺗﻮאﻥ אﺩﻋﺎ ﮐﺮﺩ ﮐﻪ ﻧﻈﺮﯾﺎﺕ‬ ‫ﻣﺪﻋﯿﺎﻥ ﻋﺪﻡ אﻧﺘﺴﺎﺏ אﯾﻦ ﺩﯾﻮאﻥ ﺑﻪ אﻣﺎﻡ‪ ،‬ﺑﯿﺶ אﺯ ﻣﻮאﻓﻘﺎﻥ אﻧﺘﺴﺎﺏ אﺳﺖ‪) .‬ﺑﻪ ﺑﺤﺚ ﻣﻔﺼﻠﯽ ﮐﻪ ﺩﺭ ﺷﻤﺎﺭۀ ‪ ١‬ﻫﻤﯿﻦ ﺩﺭﺱ ﭘﯿﺮאﻣﻮﻥ‬ ‫אﯾﻦ ﺩﯾﻮאﻥ אﺭאﺋﻪ ﺷﺪﻩ אﺳﺖ ﺗﻮﺟﻪ ﻓﺮﻣﺎﯾﯿﺪ‪(.‬‬ ‫‪14‬‬

‫ﺷﺎﮔﺮﺩאﻥ‬ ‫ﺑﺴﯿﺎﺭی אﺯ ﺟﺎﻧﻬﺎی ﺷﯿﻔﺘﮥ ﻋﻠﻢ ﻭ ﻣﻌﺮﻓﺖ‪ ،‬ﮔﺮﺩאﮔﺮﺩ ﺷﻤﻊ ﻓﺮﻭﺯאﻥ ﻋﻠﻮی ﺣﻠﻘﻪ ﻣﯽﺯﺩﻧﺪ ﻭ ﺑﺎ אﻧـﻮאﺭ ﺳـﺎﻃﻊ ﻋﻠـﻮﻡِ‬ ‫ﺣﻀﺮﺕ )ﻋﻠﯿﻪ אﻟﺴﻼﻡ( ﮐﻠﺒﮥ ﺟﺎﻥ ﺧﻮﯾﺶ ﺭא ﺭﻭﺷﻦ ﻣﯽﺳﺎﺧﺘﻨﺪ‪ .‬ﺩﺭ ﻣﯿﺎﻥ ﺻﺪﻫﺎ ﯾﺎﺭ ﻭ ﯾـﺎﻭﺭ ﺁﻥ ﺣـﻀﺮﺕ ﻣـﯽﺗـﻮאﻥ‬ ‫ﺑﺴﯿﺎﺭی אﺯ ﺻﺤﺎﺑﮥ ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ ﺭא ﯾﺎﻓﺖ ﮐﻪ ﺑﻪ ﺧﻮﺷﻪﭼﯿﻨﯽ אﺯ ﺧﺮﻣﻦ אﻧﺒﻮﻩ ﻋﻠﻢ ﻭ ﻣﻌﺮﻓﺖ אﻣﺎﻡ ﻣﺸﻐﻮﻝ ﺑﻮﺩﻧﺪ‪ .‬ﻧﺎﮔﺰﯾﺮ ﻧـﺎﻡ‬ ‫ﺑﺮﺧﯽ אﺯ ﺷﺎﮔﺮﺩאﻥ ﺷﯿﻔﺘﮥ ﻋﻠﻮی ﺭא ﮐﻪ ﺷﺎﯾﺪ ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ ﺩﯾﮕﺮאﻥ ﻧﻘﺶ ﺑﯿﺸﺘﺮی ﺩﺭ ﻫﻤﺮאﻫـﯽ ﻭ ﯾـﺎﺩﮔﯿﺮی ﻋﻠـﻮﻡ ﺁﻥ‬ ‫ﺣﻀﺮﺕ ﺩאﺷﺘﻪאﻧﺪ‪ ،‬ﮔﺰﯾﻨﺶ ﻧﻤﻮﺩﻩאﯾﻢ‪ .‬אﯾﺸﺎﻥ ﻋﺒﺎﺭﺕאﻧﺪ אﺯ‪ :‬ﺳﻠﻤﺎﻥ ﻓﺎﺭﺳﯽ‪ ،‬אﺑﻮﺫﺭ ﻏﻔﺎﺭی‪ ،‬ﻋﻤﺎﺭ ﯾﺎﺳﺮ‪ ،‬ﮐﻤﯿﻞ‪ ،‬ﻣﺎﻟـﮏ‬ ‫אﺷﺘﺮ‪ ،‬ﻣﺤﻤﺪ ﺑﻦ אﺑﯽﺑﮑﺮ‪ ،‬אﺑﻮﺭאﻓﻊ‪ ،‬ﻋﻠﯽ ﻭ ﻋﺒﯿﺪאﻟﻠّﻪ ﻓﺮﺯאﻧﺪאﻥ אﺑﯽﺭאﻓﻊ‪ ،‬אﻭﯾﺲ ﻗﺮﻧﯽ‪ ،‬ﻣﯿﺜﻢ ﺗﻤﺎﺭ‪ ،‬אﺻﺒﻎ ﺑﻦ ﻧﺒﺎﺗﻪ‪ ،‬ﺟـﺎﺑﺮ‬ ‫ﺑﻦ ﻋﺒﺪאﻟﻠّﻪ אﻧﺼﺎﺭی‪ ،‬ﺣﺎﺭﺙ ﻫﻤﺪאﻧﯽ‪ ،‬ﺣﺒﯿﺐ ﺑﻦ ﻣﻈﺎﻫﺮ‪ ،‬ﺣُﺠﺮ ﺑﻦ ﻋَﺪی‪ ،‬ﺣﺬﯾﻔﺔ ﺑﻦ ﯾﻤﺎﻥ‪ ،‬ﺭُﺷـﯿﺪ ﻫَﺠَـﺮی‪ ،‬ﺯِﺭّ ﺑـﻦ‬ ‫ﺣُﺒَﯿﺶ‪ ،‬ﺳُﻠَﯿﻢ ﺑﻦ ﻗﯿﺲ ﻫﻼﻟﯽ‪ ،‬ﺯﯾﺪ ﻭ ﺳﯿﺤﺎﻥ ﻭ ﺻﻌﺼﻌﻪ ﻓﺮﺯﻧﺪאﻥ ﺻﻮﺣﺎﻥ‪ ،‬ﻋﺒﺪאﻟﻠّـﻪ ﺑـﻦ ﺟﻌﻔـﺮ ﺑـﻦ אﺑـﯽﻃﺎﻟـﺐ‪،‬‬ ‫ﻋﺒﺪאﻟﻠّﻪ ﺑﻦ ﻋﺒﺎﺱ‪ ،‬ﻋَﺪی ﺑﻦ ﺣﺎﺗﻢ ﻭ ﻋﺜﻤﺎﻥ ﺑﻦ ﺣﻨﯿﻒ‪.‬‬ ‫ﮔﻔﺘﻨﯽ אﺳﺖ ﮐﻪ ﺑﺮﺧﯽ אﺯ אﯾﻦ ﺑﺰﺭﮔﺎﻥ ﻓﻌﺎﻟﯿﺘﻬﺎی ﺣﺪﯾﺜﯽ אﺭﺯﻧﺪﻩאی ﺭא אﺭאﺋﻪ ﺩאﺩﻩאﻧـﺪ ﮐـﻪ ﮐﺘـﺎﺏ ﺳـﻠﯿﻢ ﺑـﻦ‬ ‫ﻗﯿﺲ‪ ،‬אﻟﺴﻨﻦ ﻭ אﻷﺣﮑﺎﻡ ﻭ אﻟﻘﻀﺎﯾﺎ אﺯ אﺑﻮﺭאﻓﻊ‪ ،‬ﻣﺠﻤﻮﻋﻪאی ﺑﻪ ﻧﺎﻡ ﺧﻄﺒـﻪ אﺯ אﺑـﻮﺫﺭ ﻭ ‪ ...‬ﻓﻘـﻂ ﻧﮕﺎﺭﺷـﻬﺎی ﺣـﺪﯾﺜﯽ‬ ‫אﯾﺸﺎﻥ אﺳﺖ ﻭﮔﺮﻧﻪ ﺷﺠﺎﻋﺘﻬﺎی ﻣﯿﺜﻢ ﺗﻤﺎﺭﻫﺎ‪ ،‬ﺣﺠﺮ ﺑﻦ ﻋﺪیﻫﺎ ﻭ ﺩﯾﮕﺮ ﯾﺎﺭאﻥ אﯾﺸﺎﻥ ﺩﺭ ﻧﻘـﻞ אﺣﺎﺩﯾـﺚ ﻭ ﮐﺮאﻣـﺎﺕ‬ ‫ﻋﻠﻮی‪ ،‬ﻧﻪ ﺗﻨﻬﺎ ﺳﺘﻮﺩﻧﯽ אﺳﺖ ﺑﻠﮑﻪ ﻫﻤﯿﺸﻪ אﺳﻄﻮﺭﻩ ﻭ ﻣﺜﺎﻝﺯﺩﻧﯽ אﺳﺖ‪.‬‬ ‫אﯾﻨﮏ ﻓﻌﺎﻟﯿﺘﻬﺎی ﺣﺪﯾﺜﯽ ﺩﻭ ﺗﻦ אﺯ ﯾﺎﺭאﻥ אﻣﺎﻡ ﻋﻠﯽ ﺭא אﺯ ﻧﻈﺮ ﻣﯽﮔﺬﺭאﻧﯿﻢ‪:‬‬ ‫אﻟﻒ( ﻋﺒﺪאﻟﻠّﻪ ﺑﻦ ﻋﺒﺎﺱ‬ ‫אﺯ אﺻﺤﺎﺏ ﮐﻮﭼﮏ ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ )ﺻﻠّﯽ אﻟﻠّﻪ ﻋﻠﯿﻪ ﻭ ﺁﻟﻪ( ﻭ ﻣﺸﺎﻭﺭ ﻭ ﮐﺎﺭﮔﺰאﺭ אﻣﺎﻡ ﻋﻠﯽ )ﻋﻠﯿﻪ אﻟﺴﻼﻡ( אﺳـﺖ‪ .‬אﻭ ﻧﻤﻮﻧـﮥ‬ ‫ﺑﺎﺭﺯ ﻭ ﭘﺮﮐﺎﺭ ﺗﻌﻠﻢ‪ ،‬ﺗﻌﻠﯿﻢ ﻭ ﮐﺘﺎﺑﺖ ﺣﺪﯾﺚ אﺳﺖ‪ .‬אﺑﻦﻋﺒﺎﺱ ﺣﻠﻘﮥ ﻭאﺳﻄﮥ אﺻﺤﺎﺏ ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ )ﺻﻠّﯽ אﻟﻠّﻪ ﻋﻠﯿـﻪ ﻭ ﺁﻟـﻪ( ﻭ‬ ‫ﻧﺴﻞ ﺑﻌﺪ ﺑﻮﺩ‪ .‬אﮔﺮﭼﻪ אﻭ ﺯﻣﺎﻥ ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ )ﺻﻠّﯽ אﻟﻠّﻪ ﻋﻠﯿﻪ ﻭ ﺁﻟﻪ( ﺭא ﭼﻨﺪאﻥ ﺩﺭک ﻧﮑـﺮﺩﻩ ﺑـﻮﺩ ﻭﻟـﯽ ﺑـﺎ ﺫﻭﻕ ﻭ אﺳـﺘﻌﺪאﺩ‬ ‫ﺧﺎﺹ ﺧﻮﺩ ﺗﻮאﻧﺴﺖ אﺯ ﻣﺤﻀﺮ אﻣﺎﻡ ﻋﻠﯽ )ﻋﻠﯿﻪ אﻟﺴﻼﻡ( ﻭ ﺩﯾﮕﺮ ﺻﺤﺎﺑﻪ אﺳـﺘﻔﺎﺩﻩ ﮐﻨـﺪ ﻭ ﻧﻮﺷـﺘﻪﻫـﺎی ﺧـﻮﺩ ﺭא ﺩﺭ‬ ‫ﻣﺠﻤﻮﻋﻪﻫﺎﯾﯽ ﻓﺮאﻫﻢ ﺁﻭﺭﺩ‪ .‬ﺁﻭﺭﺩﻩאﻧﺪ ﮐﻪ אﻭ אﺯ אﺑﻮﺭאﻓﻊ ﻣﯽﭘﺮﺳﯿﺪ‪» :‬ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ ﻓﻼﻥ ﺭﻭﺯ ﻭ ﻓﻼﻥ ﺭﻭﺯ ﻭ ‪ ...‬ﭼﻪ ﮐـﺮﺩ؟« ﻭ‬ ‫‪٤٠‬‬ ‫אﺑﻮﺭאﻓﻊ ﭘﺎﺳﺦ ﻣﯽﺩאﺩ ﻭ אﺑﻦﻋﺒﺎﺱ ﺑﺮ אﻟﻮאﺣﯽ ﮐﻪ ﻫﻤﺮאﻩ ﺩאﺷﺖ ﻣﯽﻧﮕﺎﺷﺖ‪.‬‬ ‫אﺑﻦﻋﺒﺎﺱ‪ ،‬ﮐﻪ ﺑﻪ ﺣﺒﺮ אﻷﻣّﺔ ﺷﻬﺮﺕ ﺩאﺭﺩ‪ ،‬ﺗﻔﺴﯿﺮﻧﮕﺎﺭ ﻧﯿﺰ ﺑﻮﺩ‪ .‬אﻭ ﻣﻮﺭﺩ ﻗﺒﻮﻝ ﺷﯿﻌﯿﺎﻥ ﻭ אﻫـﻞ ﺳـﻨﺖ אﺳـﺖ‪.‬‬ ‫ﮐﺘﺎﺏ ﺗﻔﺴﯿﺮی אﻭ ﺭא ﻣﺠﺎﻫﺪ ﻭ ﺩﯾﮕﺮאﻥ ﻧﻘﻞ ﮐﺮﺩﻩאﻧﺪ ﻭ ﺭﻭאﯾﺎﺕ ﺑﺴﯿﺎﺭی אﺯ אﻭ ﺩﺭ ﻣﺠﺎﻣﻊ ﺣﺪﯾﺜﯽ ﻫﺮ ﺩﻭ ﮔـﺮﻭﻩ ﻧﻘـﻞ‬ ‫ﺷﺪﻩ אﺳﺖ‪ .‬אﻭ ﺩﺭ ﺷﻤﺎﺭ ﺳﻪ ﻧﻔﺮی ﮐﻪ ﺑﯿﺸﺘﺮﯾﻦ ﺭﻭאﯾﺎﺕ אﻫﻞ ﺳﻨﺖ ﺭא ﻧﻘﻞ ﮐـﺮﺩﻩאﻧـﺪ ﻗـﺮאﺭ ﺩאﺭﺩ‪ .‬ﺩﺭ ﮐﺘﺎﺑﻬـﺎی אﻫـﻞ‬ ‫ﺳﻨﺖ ﺑﯿﺶ אﺯ ‪ ١٧٠٠‬ﺣﺪﯾﺚ אﺯ אﻭ ﻧﻘﻞ ﺷﺪﻩ אﺳﺖ‪ .‬ﻋﻤﺮ ﻃﻮﻻﻧﯽ ﻋﺒﺪאﻟﻠّﻪ ﺑﻦ ﻋﺒﺎﺱ )ﺗﺎ ﺳـﺎﻝ ‪ ٦٨‬ﻗﻤـﺮی( ﻣﻮﺟـﺐ‬ ‫ﺷﺪ ﮐﻪ אﻓﺮאﺩ ﺑﺴﯿﺎﺭی אﺯ ﻣﺤﻀﺮ אﻭ אﺳﺘﻔﺎﺩﻩ ﮐﺮﺩﻩ ﻭ אﺣﺎﺩﯾﺚ ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ )ﺻﻠّﯽ אﻟﻠّﻪ ﻋﻠﯿﻪ ﻭ ﺁﻟﻪ( ﺭא ﻓﺮאﮔﯿﺮﻧﺪ‪ .‬ﻣﺸﻬﻮﺭ אﺳﺖ‬ ‫ﮐﻪ ﺑﻌﺪ אﺯ ﻣﺮﮔﺶ ﯾﮏ ﺑﺎﺭ ﺷﺘﺮ ﮐﺘﺎﺏ אﺯ אﻭ ﺑﺎﻗﯽ ﻣﺎﻧﺪ‪.‬‬ ‫ﺏ( ﺳُﻠﯿﻢ ﺑﻦ ﻗﯿﺲ‬ ‫אﺯ אﺻﺤﺎﺏ אﻣﺎﻡ ﻋﻠﯽ )ﻋﻠﯿﻪ אﻟﺴﻼﻡ( ﻭ ﻓﺮﺯﻧﺪאﻥ אﻭ ﺗﺎ אﻣـﺎﻡ ﺳـﺠّﺎﺩ )ﻋﻠﯿـﻪ אﻟـﺴﻼﻡ( ﺷـﻤﺮﺩﻩ ﺷـﺪﻩ אﺳـﺖ‪ .‬אﻭ אﺯ‬ ‫ﻧﺨﺴﺘﯿﻦ ﻧﮕﺎﺭﻧﺪﮔﺎﻥ ﺣﺪﯾﺚ ﻭ ﮔﺰאﺭﺷﻬﺎی ﺗﺎﺭﯾﺨﯽ ﺩﺭ ﺑﯿﻦ ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎﻥ אﺳﺖ‪ .‬ﻧﻮﯾﺴﻨﺪﮔﺎﻥ ﮐﺘﺐ ﺭﺟﺎﻝ‪ ،‬אﻭ ﺭא ﻣﻤﺪﻭﺡ ﻭ‬ ‫ﺻﺎﺣﺐ ﮐﺘﺎﺏ ﺩאﻧﺴﺘﻪ ﻭ אﺯ אﻭﻟﯿﺎی אﻣﯿﺮאﻟﻤﺆﻣﻨﯿﻦ ﺷﻤﺮﺩﻩאﻧﺪ‪.‬‬ ‫‪ .٤٠‬ﺧﻄﯿﺐ ﺑﻐﺪאﺩی‪ ،‬ﺗﻘﯿﯿﺪ אﻟﻌﻠﻢ‪ ،‬אﻟﻤﮑﺘﺒﺔ אﻟﻌﺼﺮﯾﻪ‪ ،‬ﺑﯿﺮﻭﺕ‪ ١٤٢٢ ،‬ﻫ‪ ،‬ﺹ ‪ ٩١‬ﻭ ‪.٩٢‬‬ ‫‪15‬‬

‫ﮐﺘﺎﺏ אﻭ אﺯ ﺳﻪ ﻣﻨﻈﺮ ﺗﺎﺭﯾﺨﯽ‪ ،‬ﺣﺪﯾﺜﯽ ﻭ ﮐﻼﻣﯽ ﺣﺎﺋﺰ אﻫﻤﯿﺖ אﺳﺖ‪ .‬אﺯ ﺟﻬﺖ ﺗﺎﺭﯾﺨﯽ אﺯ אﻭﻟﯿﻦ ﻧﮕﺎﺷﺘﻪﻫﺎی‬ ‫ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎﻥ ﻭ ﺷﯿﻌﯿﺎﻥ אﺳﺖ ﮐﻪ אﮐﻨﻮﻥ ﻧﯿﺰ ﺩﺭ ﺩﺳﺘﺮﺱ אﺳﺖ‪ .‬אﯾﻦ ﮐﺘﺎﺏ אﺯ ﻣﻨﻈـﺮ ﺣـﺪﯾﺜﯽ ﺩﺭ אﻭﺝ ﺩﻭﺭאﻥ ﻣﻤﻨﻮﻋﯿـﺖ‬ ‫ﺗﺪﻭﯾﻦ ﺣﺪﯾﺚ ﻧﮕﺎﺷﺘﻪ ﺷﺪﻩ ﻭ ﺳﻨﺪ ﺑﺎﺭﺯ ﻓﻌﺎﻟﯿﺘﻬﺎی ﻣﮑﺘﻮﺏ ﺷﯿﻌﯿﺎﻥ ﺩﺭ ﺁﻥ ﺩﻭﺭאﻥ אﺳﺖ‪ .‬אﺯ ﺟﻬـﺖ ﮐﻼﻣـﯽ ﻧﯿـﺰ ﺑـﻪ‬ ‫ﺣﻮאﺩﺙ ﭘﺲ אﺯ ﺭﺣﻠﺖ ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ )ﺻﻠّﯽ אﻟﻠّﻪ ﻋﻠﯿﻪ ﻭ ﺁﻟﻪ( ﭘﺮﺩאﺧﺘﻪ ﻭ ﻣـﺴﺎﺋﻞ ﺑﺤـﺚאﻧﮕﯿـﺰ ﺑـﯿﻦ ﺷـﯿﻌﻪ ﻭ אﻫـﻞ ﺳـﻨﺖ ﻭ‬ ‫ﺧﺼﻮﺻﺎً ﺣﻮאﺩﺙ ﻧﺎﮔﻮאﺭ ﺭﻭﺯﻫﺎی ﺁﻏﺎﺯﯾﻦ ﭘﺲ אﺯ ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ )ﺻﻠّﯽ אﻟﻠّﻪ ﻋﻠﯿﻪ ﻭ ﺁﻟﻪ(‪ ،‬ﻫﻤﺎﻧﻨﺪ ﻫﺠﻤـﻪ ﺑـﻪ ﺧﺎﻧـﮥ ﺣـﻀﺮﺕ‬ ‫ﺯﻫﺮא )ﺳﻼﻡ אﷲ ﻋﻠﯿﻬﺎ(‪ ،‬ﺭא ﺑﺎﺯﮔﻮ ﻣﯽﮐﻨﺪ؛ ﻫﻤﭽﻨﯿﻦ ﺑﻪ ﻣﻮﺿﻮﻋﺎﺗﯽ אﺷﺎﺭﻩ ﺩאﺭﺩ ﮐﻪ ﺩﺭ ﺩﯾﮕﺮ ﮐﺘﺎﺑﻬﺎ ﮐﻤﺘﺮ ﻣﻮﺭﺩ ﺑﺤﺚ‬ ‫ﻭ ﺣﺘﯽ אﺷﺎﺭﻩ ﻗﺮאﺭ ﮔﺮﻓﺘﻪאﻧﺪ‪.‬‬ ‫ﮐﺘﺎﺏ ﺳﻠﯿﻢ‬

‫ﺭﻭאﯾﺎﺗﯽ אﺯ ﺳﻠﯿﻢ ﺑﻦ ﻗﯿﺲ ﺩﺭ ﮐﺘﺐ ﻗﺪﯾﻤﯽ ﻭ ﻣﺸﻬﻮﺭ אﻣﺎﻣﯿﻪ ﻧﻘﻞ ﺷﺪﻩ אﺳﺖ‪ .‬ﮐﺘـﺎﺏ ﺯﻫـﺪ ﺣـﺴﯿﻦ ﺑـﻦ ﺳـﻌﯿﺪ‬ ‫)ﺣﺪﻭﺩ ‪ ٢٥٠‬ﻕ(‪ ،‬ﺑﺼﺎﺋﺮ אﻟﺪﺭﺟﺎﺕ ﺻﻔﺎﺭ‪ ،‬ﮐﺎﻓﯽ ﺷﯿﺦ ﮐﻠﯿﻨﯽ ‪ ،‬ﻣﻦ ﻻ ﯾﺤﻀﺮﻩ אﻟﻔﻘﯿﻪ‪ ،‬ﺧـﺼﺎﻝ ﻭ ﺩﯾﮕـﺮ ﻧﻮﺷـﺘﻪﻫـﺎی‬ ‫ﺷﯿﺦ ﺻﺪﻭﻕ ﻭ ‪ ...‬אﺯ ﺟﻤﻠﮥ אﯾﻦ ﻣﺼﺎﺩﺭ ﻫﺴﺘﻨﺪ؛ ﻫﻤﭽﻨﺎﻥﮐﻪ ﺷﯿﺦ ﻣﻔﯿﺪ‪ ،‬ﺷﯿﺦ ﻃﻮﺳﯽ‪ ،‬ﻧﺠﺎﺷﯽ ﻭ ﮐﺸﯽ ﺑﻪ ﮐﺘـﺎﺏ אﻭ‬ ‫אﺷﺎﺭﻩ ﮐﺮﺩﻩאﻧﺪ‪ .‬ﻧﻈﺮﯾﺎﺕ ﮔﻮﻧﺎﮔﻮﻧﯽ ﭘﯿﺮאﻣﻮﻥ ﮐﺘﺎﺏ ﺳﻠﯿﻢ ﻣﻄﺮﺡ אﺳﺖ؛ ﺑﺮאی אﻃﻼﻋﺎﺕ ﺑﯿﺸﺘﺮ ﻣـﯽﺗﻮאﻧﯿـﺪ ﺑـﻪ ﺑﺤـﺚ‬ ‫ﻣﻔﺼﻠﯽ ﮐﻪ ﺩﺭ "ﺟﻬﺖ אﻃﻼﻉ ‪ "٤‬ﻫﻤﯿﻦ ﺩﺭﺱ ﺁﻣﺪﻩ אﺳﺖ‪ ،‬ﻣﺮאﺟﻌﻪ ﮐﻨﯿﺪ‪.‬‬

‫ﻓﻌﺎﻟﯿﺘﻬﺎی ﺣﺪﯾﺜﯽ ﺻﺤﺎﺑﻪ‬ ‫אﯾﻨﮏ ﺑﻪ ﮔﺰאﺭﺵ ﮐﻮﺗﺎﻫﯽ אﺯ ﻓﻌﺎﻟﯿﺘﻬﺎی ﺑﻌﻀﯽ ﺻﺤﺎﺑﮥ ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ אﮐﺮﻡ )ﺻﻠّﯽ אﻟﻠّﻪ ﻋﻠﯿﻪ ﻭ ﺁﻟﻪ( ﻣﯽﭘﺮﺩאﺯﯾﻢ‪:‬‬ ‫אﻟﻒ( ﺳﻠﻤﺎﻥ ﻓﺎﺭﺳﯽ‬ ‫ﺻﺤﺎﺑﯽ ﺑﺰﺭگ ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ )ﺻﻠّﯽ אﻟﻠّﻪ ﻋﻠﯿﻪ ﻭ ﺁﻟﻪ( ﻭ אﻣﺎﻡ ﻋﻠﯽ )ﻋﻠﯿﻪ אﻟﺴﻼﻡ( ﮐﻪ ﺑﻪ ﺷﺮﻑ »ﺳﻠﻤﺎﻥ ﻣﻨّﺎ ﺃﻫﻞ אﻟﺒﯿﺖ«‬ ‫אﺯ ﺳﻮی ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ )ﺻﻠّﯽ אﻟﻠّﻪ ﻋﻠﯿﻪ ﻭ ﺁﻟﻪ( ﻣﻔﺘﺨﺮ ﺷﺪﻩ אﺳﺖ‪ .‬אﻭ אﮔﺮﭼﻪ ﺩﺭ ﻣﺪﯾﻨﻪ ﺑﻪ ﺧﺪﻣﺖ ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ )ﺻﻠّﯽ אﻟﻠّـﻪ ﻋﻠﯿـﻪ ﻭ‬ ‫ﺁﻟﻪ( ﺭﺳﯿﺪ ﻭ ﺑﯿﺶ אﺯ ﭼﻨﺪ ﺳﺎﻝ ﺩﺭ ﺧﺪﻣﺖ אﯾﺸﺎﻥ ﻧﺒﻮﺩ ﻭﻟﯽ ﺑﺎ ﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ ﻣﻄﺎﻟﻌﺎﺕ ﮔﺬﺷﺘﻪ ﻭ ﺁﻣﺎﺩﮔﯽ ﺧـﺎﺹّ ﻣﻌﺮﻓﺘـﯽ‬ ‫ﺗﻮאﻧﺴﺖ ﺑﻘﯿﮥ אﺻﺤﺎﺏ ﺭא ﭘﺸﺖ ﺳﺮ ﮔﺬאﺭﺩ‪ ٤١.‬אﻣﺎﻡ ﻋﻠﯽ )ﻋﻠﯿﻪ אﻟﺴﻼﻡ( ﺩﺭﺑﺎﺭۀ אﻭ ﮔﻔﺘﻪ אﺳﺖ‪:‬‬ ‫»ﻋﻠﻢ אﻭﻝ ﻭ ﺁﺧﺮ ﺭא ﺁﻣﻮﺧﺖ ﻭ ﮐﺘﺎﺏ אﻭﻝ ﻭ ﺁﺧﺮ ﺭא ﺧﻮאﻧﺪ‪ .‬אﻭ ﺩﺭﯾﺎﯾﯽ ﺑﯽﭘﺎﯾﺎﻥ ﻭ ﺗﻤﺎﻡﻧﺎﺷﺪﻧﯽ‬ ‫‪٤٢‬‬ ‫ﺑﻮﺩ‪«.‬‬ ‫‪٤٣‬‬ ‫ﭘﺲ אﺯ ﺣﻀﺮﺕ ﻋﻠﯽ‪ ،‬אﻭﻟﯿﻦ ﮐﺴﯽ אﺳﺖ ﮐﻪ ﺩﺭ אﺳﻼﻡ ﺑﻪ ﻧﮕﺎﺭﺵ ﺣﺪﯾﺚ אﺷﺘﻐﺎﻝ ﺩאﺷـﺖ ﻭ ﺷـﻨﺎﺧﺖ אﻭ אﺯ‬ ‫ﻣﻌﺎﺭﻑ ﺩﯾﻨﯽ ﺑﻪ ﺣﺪی ﺑﻮﺩ ﮐﻪ ﺳﻠﯿﻢ ﺑﻦ ﻗﯿﺲ ﻣﯽﮔﻮﯾﺪ‪:‬‬

‫‪ .٤١‬אﺑﻮﻋﺒﺪאﷲ ﻣﺤﻤﺪ ﺑﻦ ﻋﺒﺪאﷲ אﻟﺤﺎﮐﻢ אﻟﻨﯿﺴﺎﺑﻮﺭی‪ ،‬ﻣﺴﺘﺪﺭک ﻋﻠﯽ אﻟﺼﺤﯿﺤﯿﻦ‪ ،‬ﺗﺤﻘﯿﻖ ﻣﺼﻄﻔﯽ ﻋﺒﺪאﻟﻘﺎﺩﺭ ﻋﻄﺎ‪ ،‬ﺩאﺭ אﻟﮑﺘﺐ‬ ‫אﻟﻌﻠﻤﯿﻪ‪ ،‬ﺑﯿﺮﻭﺕ‪ ١٤١١ ,‬ﻫ‪ ،‬ﺝ ‪ ،٣‬ﺹ ‪ ،١٩٦‬ﺵ ‪.٦٥٣‬‬ ‫‪» .٤٢‬ﻋَﻠِﻢَ אﻟﻌﻠﻢَ אﻷﻭّﻝَ ﻭ אﻟﻌِﻠﻢَ אﻵﺧِﺮَ ﻭ ﻗَﺮَﺃَ אﻟﮑﺘﺎﺏَ אﻷﻭّﻝَ ﻭ ﻗَﺮَﺃَ אﻟﮑﺘﺎﺏَ אﻵﺧِﺮَ ﻭ ﮐﺎﻥَ ﺑَﺤﺮאً ﻻ ﯾَﻨﺰِﻑُ«؛ ﻣﺤﻤﺪ ﺑﻦ ﺳﻌﺪ ﮐﺎﺗﺐ אﻟﻮאﻗﺪ‪،‬‬ ‫אﻟﻄﺒﻘﺎﺕ אﻟﮑﺒﺮی‪ ،‬ﺩאﺭ ﺻﺎﺩﺭ‪ ،‬ﺑﯿﺮﻭﺕ‪ ,‬ﺝ ‪ ،٤‬ﺹ ‪.٨٦‬‬ ‫‪ .٤٣‬אﺑﻦﺷﻬﺮﺁﺷﻮﺏ ﮔﻔﺘﻪ אﺳﺖ‪» :‬אﻟﺼَﺤﯿﺢُ ﺃﻥﱠ ﺃﻭﱠﻝَ ﻣَﻦ ﺻَﻨﱠّﻒَ ﻓﯽ אﻹﺳﻼﻡِ‪ ،‬אﻣﯿﺮُאﻟﻤﺆﻣﻨﯿﻦ ﻋﻠﯽﱞ )ﻋﻠﯿﻪ אﻟﺴﻼﻡ( ﺛُﻢﱠ ﺳﻠﻤﺎﻥُ אﻟﻔﺎﺭِﺳِﯽﱢ«؛‬ ‫אﺑﻦﺷﻬﺮﺁﺷﻮﺏ‪ ،‬ﻣﻌﺎﻟﻢ אﻟﻌﻠﻤﺎﺀ‪ ،‬אﻟﻤﻄﺒﻌﺔ אﻟﺤﯿﺪﺭﯾﻪ‪ ،‬ﻧﺠﻒ‪ ١٣٨٠ ،‬ﻫ‪ ،‬ﺹ ‪.٢‬‬ ‫‪16‬‬

‫»ﺑﻪ אﻣﯿﺮאﻟﻤﺆﻣﻨﯿﻦ ﮔﻔﺘﻢ ﮐﻪ ﻣﻦ אﺯ ﺳﻠﻤﺎﻥ‪ ،‬ﻣﻘﺪאﺩ ﻭ אﺑﻮﺫﺭ ﻣﻄﺎﻟﺒﯽ אﺯ ﺗﻔﺴﯿﺮ ﻗﺮﺁﻥ ﻭ אﺣﺎﺩﯾﺚ‬ ‫ﻧﺒﻮی ﻣﯽﺷﻨﻮﻡ ﮐﻪ ﺑﺎ ﺁﻧﭽﻪ ﺩﺭ ﻧﺰﺩ ﻣﺮﺩﻡ אﺳﺖ ﺗﻔﺎﻭﺕ ﺩאﺭﺩ‪ ،‬ﺁﻥﮔﺎﻩ ﻣﯽﺑﯿـﻨﻢ ﮐـﻪ ﺷـﻤﺎ ﻧﯿـﺰ‬ ‫‪٤٤‬‬ ‫ﮐﻠﻤﺎﺕ אﯾﺸﺎﻥ ﺭא ﺗﺄﯾﯿﺪ ﻣﯽﮐﻨﯿﺪ‪«.‬‬ ‫אﯾﻦ ﻣﺘﻦ ﻧﺸﺎﻥ ﻣﯽﺩﻫﺪ ﮐﻪ ﺩﺭ ﺳﺎﻟﻬﺎی ﺳﺨﺖ ﻭ ﻃﺎﻗﺖﻓﺮﺳﺎی ﭘـﺲ אﺯ ﭘﯿـﺎﻣﺒﺮ )ﺻـﻠّﯽ אﻟﻠّـﻪ ﻋﻠﯿـﻪ ﻭ ﺁﻟـﻪ(‬ ‫ﺳﻠﻤﺎﻥ אﺯ ﮐﺴﺎﻧﯽ ﺑﻮﺩ ﮐﻪ ﺑﻪ ﻧﺸﺮ אﺣﺎﺩﯾﺚ ﺻﺤﯿﺢ ﺩﺭ ﻣﯿﺎﻥ ﻣﺮﺩﻡ ﻣﯽﭘﺮﺩאﺧﺖ‪.‬‬ ‫ﺏ( אﺑﻮﺫﺭ ﻏﻔﺎﺭی‬ ‫ﯾﺎﺭ ﻭﻓﺎﺩאﺭ ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ )ﺻﻠّﯽ אﻟﻠّﻪ ﻋﻠﯿﻪ ﻭ ﺁﻟﻪ( ﻭ אﻣﺎﻡ ﻋﻠﯽ )ﻋﻠﯿﻪ אﻟﺴﻼﻡ( ﮐﻪ ﺑﻪ ﺟﺮﻡ ﺣﻖﮔﻮﯾﯽ ﺑﻪ ﺭﺑﺬﻩ ﺗﺒﻌﯿـﺪ ﺷـﺪ ﻭ‬ ‫ﺩﺭ ﺗﻨﻬﺎﯾﯽ‪ ،‬ﺩﺭ ﺯﻣﺎﻥ ﻋﺜﻤﺎﻥ ﺩﺭﮔﺬﺷﺖ‪ .‬ﺩﺭ ﻣﺘﻦ ﭘﯿﺸﯿﻦ אﺯ ﻗﻮﻝ ﺳﻠﯿﻢ ﺑﻦ ﻗﯿﺲ ﺑﻪ ﻧﻘﻞ ﺭﻭאﯾﺎﺕ אﻭ אﺷﺎﺭﻩ ﺷﺪﻩ אﺳـﺖ‪.‬‬ ‫אﺑﻦﺷﻬﺮﺁﺷﻮﺏ ﻧﯿﺰ ﭘﺲ אﺯ ﺳﻠﻤﺎﻥ ﻓﺎﺭﺳﯽ‪ ،‬ﻧﺎﻡ אﺑﻮﺫﺭ ﺭא ﺑﻪ ﻋﻨﻮאﻥ ﺳﻮﻣﯿﻦ ﺣﺪﯾﺚﻧﮕـﺎﺭ ﺗـﺎﺭﯾﺦ אﺳـﻼﻡ ﺿـﺒﻂ ﮐـﺮﺩﻩ‬ ‫‪٤٥‬‬ ‫אﺳﺖ‪.‬‬ ‫ﺁﺯאﺩﮔﯽ אﺑﻮﺫﺭ ﻭ ﻋﺪﻡ ﮐﺮﻧﺶ ﺩﺭ ﻧﺰﺩ ﺣﺎﮐﻤﺎﻥ ﻭ ﺻﺎﺣﺒﺎﻥ ﻗﺪﺭﺕ ﻣﻮﺟﺐ ﺷﺪﻩ אﺳﺖ ﮐـﻪ אﺣﺎﺩﯾـﺚ ﻣﺨـﺎﻟﻒ ﺑـﺎ‬ ‫ﺟﺮﯾﺎﻥ ﺣﺎﮐﻢ ﺑﺮ ﺟﺎﻣﻌﻪ אﺯ ﻃﺮﯾﻖ אﻭ אﻧﺘﺸﺎﺭ ﯾﺎﺑﺪ‪ .‬אﯾﻦ ﺳﺨﻨﺎﻥ ﺑﺎ ﺭﻭאﻝ ﻋﻤﻮﻣﯽ ﻓﺮﻫﻨـﮓ ﺣـﺎﮐﻢ ﺑـﺮ ﺟﺎﻣﻌـﮥ ﭘـﺲ אﺯ‬ ‫‪٤٦‬‬ ‫ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ )ﺻﻠّﯽ אﻟﻠّﻪ ﻋﻠﯿﻪ ﻭ ﺁﻟﻪ( ﻣﺨﺎﻟﻒ ﺑﻮﺩ‪.‬‬ ‫‪٤٧‬‬ ‫אﻭ ﺩﺭ ﺻﺤﯿﻔﻪאی ﺑﻪ ﻧﺎﻡ ﺧﻄﺒﻪ‪ ،‬ﺭﻭﯾﺪאﺩﻫﺎی ﭘﺲ אﺯ ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ )ﺻﻠّﯽ אﻟﻠّﻪ ﻋﻠﯿﻪ ﻭ ﺁﻟﻪ( ﺭא ﺷﺮﺡ ﺩאﺩﻩ אﺳﺖ‪.‬‬ ‫ﻧﻮﻭی ﻧﯿﺰ אﺣﺎﺩﯾﺚ אﻭ ﺭא ﺩﺭ ﺟﻮאﻣﻊ אﻫﻞ ﺳﻨﺖ‪ ٢٨١ ،‬ﺣﺪﯾﺚ ﺑﺮﺷﻤﺮﺩﻩ אﺳﺖ‪.‬‬ ‫ﺝ( אﺑﻮﺭאﻓﻊ‬ ‫ﺁﺯאﺩﺷﺪۀ ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ‪ ،‬ﺧﺰאﻧﻪﺩאﺭ ﻭ ﮐﺎﺗﺐِ אﻣﯿﺮאﻟﻤﺆﻣﻨﯿﻦ ﻭ אﺯ אﻭﻟﯿﻦ ﻧﻮﯾﺴﻨﺪﮔﺎﻥ ﺣﺪﯾﺚ אﺳﺖ‪ .‬אﻭ ﯾﮑﯽ אﺯ ﺭאﻭﯾﺎﻥ ﺣـﺪﯾﺚ‬ ‫ﻏﺪﯾﺮ ﻭ ﻧﻮﯾﺴﻨﺪۀ ﮐﺘﺎﺏ אﻟﺴﻨﻦ ﻭ אﻷﺣﮑﺎﻡ ﻭ אﻟﻘﻀﺎﯾﺎ‪ ٤٨‬אﺳﺖ ﮐﻪ ﻇﺎﻫﺮאً ﺑـﻪ ﮔﻮﻧـﮥ ﻣﻮﺿـﻮﻋﯽ ﺗـﺪﻭﯾﻦ ﮔـﺸﺘﻪ אﺳـﺖ‪.‬‬ ‫ﻧﺰﺩﯾﮏ ﺑﻮﺩﻥ אﺑﻮﺭאﻓﻊ ﺑﻪ ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ ﻭ אﻣﺎﻡ ﻋﻠﯽ )ﻋﻠﯿﻪ אﻟﺴﻼﻡ( ﻣﻮﺟﺐ ﺁﻥ ﺷﺪﻩ ﺑﻮﺩ ﮐﻪ ﺩﯾﮕﺮ ﺻـﺤﺎﺑﻪ ﻧﯿـﺰ ﺑـﺮאی ﻧﻘـﻞ‬ ‫ﺣﺪﯾﺚ ﺑﻪ אﻭ ﻣﺮאﺟﻌﻪ ﮐﻨﻨﺪ؛ ﻫﻤﭽﻨﺎﻥﮐﻪ אﺑﻦﻋﺒﺎﺱ‪ ،‬ﺣﻮאﺩﺙ ﺯﻣﺎﻥ ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ )ﺻﻠّﯽ אﻟﻠّﻪ ﻋﻠﯿﻪ ﻭ ﺁﻟﻪ( ﺭא אﺯ אﻭ ﻣﯽﭘﺮﺳﯿﺪ‪.‬‬

‫‪ .٤٤‬ﺳﻠﯿﻢ ﺑﻦ ﻗﯿﺲ‪» :‬ﻗُﻠﺖُ ﻷﻣﯿﺮِאﻟﻤﺆﻣﻨﯿﻦَ )ﻋﻠﯿﻪ אﻟﺴﻼﻡ(‪ :‬ﺇﻧﱢﯽ ﺳَﻤﻌﺖُ ﻣﻦ ﺳﻠﻤﺎﻥَ ﻭ אﻟﻤﻘﺪאﺩَ ﻭ ﺃﺑﯽﺫَﺭﱟ ﺷَﯿﺌﺎً ﻣِﻦ ﺗَﻔﺴﯿﺮِ אﻟﻘﺮﺁﻥِ ﻭ‬ ‫ﺃﺣﺎﺩﯾﺚَ ﻋﻦ ﻧﺒﯽﱢ אﻟﻠّﻪِ )ﺻﻠﯽ אﷲ ﻋﻠﯿﻪ ﻭ ﺁﻟﻪ( ﻏﯿﺮَ ﻣﺎ ﻓﯽ ﺃﯾﺪی אﻟﻨﱠﺎﺱِ‪ ،‬ﺛُﻢﱠ ﺳَﻤِﻌﺖُ ﻣﻨﮏ ﺗﺼﺪﯾﻖَ ﻣﺎ ﺳَﻤِﻌﺖُ ﻣِﻨﻬُﻢ«؛ אﺑﻮﺟﻌﻔﺮ ﺛﻘﺔ‬ ‫אﻹﺳﻼﻡ ﻣﺤﻤﺪ ﺑﻦ ﯾﻌﻘﻮﺏ ﺑﻦ אﺳﺤﺎﻕ אﻟﮑﻠﯿﻨﯽ אﻟﺮאﺯی‪ ،‬אﻟﮑﺎﻓﯽ‪ ،‬ﺗﺤﻘﯿﻖ ﻋﻠﯽאﮐﺒﺮ ﻏﻔﺎﺭی‪ ،‬ﺩאﺭ אﻟﮑﺘﺐ אﻻﺳﻼﻣﯿﻪ‪ ،‬ﺗﻬﺮאﻥ‪ ١٣٨٩ ,‬ﻫ‪،‬‬ ‫ﭼﺎپ ﺩﻭﻡ‪ ،‬ﺝ ‪ ،١‬ﺹ ‪ ،٦٢‬ﺡ ‪.١‬‬ ‫‪ .٤٥‬אﺑﻦﺷﻬﺮﺁﺷﻮﺏ‪ ،‬ﭘﯿﺸﯿﻦ‪ ،‬ﺹ ‪.٢‬‬ ‫‪ .٤٦‬ﺩﺭ אﻟﻄﺒﻘﺎﺕ אﻟﮑﺒﺮی ﺁﻣﺪﻩ אﺳﺖ‪» :‬ﺇﻥﱠ ﺃﺑﺎﺫَﺭﱟ ﮐﺎﻥَ ﺟﺎﻟﺴﺎً ﻋِﻨﺪَ אﻟﺠَﻤَﺮﺓِ אﻟﻮُﺳﻄﯽ ﻭَ ﻗَﺪ אﺟﺘَﻤَﻊَ אﻟﻨﱠﺎﺱُ ﯾَﺴﺘَﻔﺘُﻮﻧَﻪُ ﻓﺄﺗﺎﻩ ﺭَﺟُﻞٌ ﻓَﻮَﻗَﻒَ ﻋﻠﯿﻪِ‬ ‫ﺛُﻢﱠ ﻗﺎﻝ‪ :‬ﺃَﻟَﻢ ﺗَﻨﻪِ ﻋَﻦ אﻟﻔُﺘَﯿﺎ؟ ﻓَﺮَﻓَﻊَ ﺭَﺃﺳَﻪُ ﺇﻟﯿﻪِ ﻓَﻘﺎﻝ‪ :‬ﺃَﺭَﻗﯿﺐٌ ﺃﻧﺖَ ﻋَﻠَ ﱠ‬ ‫ﯽ؟ ﻟَﻮ ﻭَﺿَﻌﺘُﻢ אﻟﺼَﻤﺼﺎﻣَﺔَ ﻋﻠﯽ ﻫﺬﻩ ﻭ ﺃﺷﺎﺭَ ﺇﻟﯽ ﻗَﻔﺎﻩُ ﺛُﻢﱠ ﻇَﻨَﻨﺘُﻢ ﺃﻧّﯽ‬ ‫ﺃﻧﻔَﺬُ ﮐَﻠِﻤَﺔً ﺳَﻤِﻌﺖُ ﻣﻦ ﺭﺳﻮﻝِ אﻟﻠّﻪِ )ﺻﻠﯽ אﷲُ ﻋﻠﯿﻪِ ﻭ ﺁﻟﻪِ( ﻗَﺒﻞَ ﺃﻥ ﺗَﺠﯿﺰﻭא ﻋَﻠﯽ‪ ،‬ﻷﻧﻔَﺬﺗُﻪُ«؛ ﻣﺤﻤﺪ ﺑﻦ ﺳﻌﺪ ﮐﺎﺗﺐ אﻟﻮאﻗﺪ‪ ،‬ﭘﯿﺸﯿﻦ‪ ،‬ﺝ ‪،٢‬‬ ‫ﺹ ‪.٣٥٤‬‬ ‫‪ .٤٧‬ﺷﯿﺦ ﻃﻮﺳﯽ‪ ,‬אﻟﻔﻬﺮﺳﺖ‪ ,‬ﻧﺸﺮ אﻟﻔﻘﺎﻫﻪ‪ ,‬ﺗﺤﻘﯿﻖ ﺟﻮאﺩ ﻗﯿﻮﻣﯽ‪ ,١٤١٧ ,‬ﭼﺎپ אﻭﻝ‪ ,‬ﺹ ‪ ،٤٥‬ﺷﯿﺦ ﻃﻮﺳﯽ ﻃﺮﯾﻖ ﺧﻮﺩ ﺑﻪ ﺁﻥ ﺭא ﻧﯿﺰ‬ ‫ﺑﯿﺎﻥ ﮐﺮﺩﻩ אﺳﺖ‪.‬‬ ‫‪ .٤٨‬אﺣﻤﺪ ﺑﻦ ﻋﻠﯽ אﻟﻨﺠﺎﺷﯽ‪ ،‬ﺭﺟﺎﻝ אﻟﻨﺠﺎﺷﯽ )ﻓﻬﺮﺱ ﺃﺳﻤﺎﺀ ﻣﺼﻨّﻔﯽ אﻟﺸﯿﻌﻪ(‪ ،‬ﺩאﺭ אﻷﺿﻮאﺀ‪ ،‬ﺑﯿﺮﻭﺕ‪ ١٤٠٨ ,‬ﻫ‪ ،‬ﺝ ‪ ،١‬ﺹ ‪ ،٦٤‬ﺵ ‪.١‬‬ ‫‪17‬‬

‫ﺩ( ﺟﺎﺑﺮ ﺑﻦ ﻋﺒﺪאﻟﻠّﻪ אﻧﺼﺎﺭی‬ ‫ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ אﮐﺮﻡ )ﺻﻠّﯽ אﻟﻠّﻪ ﻋﻠﯿﻪ ﻭ ﺁﻟﻪ( ﺩﺭ ﻫﻨﮕﺎﻡ ﻭﺭﻭﺩ ﺑﻪ ﻣﺪﯾﻨﻪ ﺩﺭ ﻣﻨﺰﻝ אﻭ ﺳﺎﮐﻦ ﺷﺪ‪ .‬אﻭ ﭘﻨﺞ אﻣﺎﻡ ﺭא ﺩﺭک ﮐـﺮﺩﻩ‬ ‫ﻭ ﭘﯿﺎﻡِ ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ )ﺻﻠّﯽ אﻟﻠّﻪ ﻋﻠﯿﻪ ﻭ ﺁﻟﻪ( ﺭא ﺑﻪ אﻣﺎﻡ ﺑﺎﻗﺮ )ﻋﻠﯿﻪ אﻟﺴﻼﻡ( ﺭﺳﺎﻧﺪﻩ אﺳﺖ‪ .‬ﻋﻤﺮ ﻃﻮﻻﻧﯽאﺵ ﺑﻪ אﻭ ﻓﺮﺻﺖ ﺩאﺩ‬ ‫ﮐﻪ אﺣﺎﺩﯾﺚ ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ )ﺻﻠّﯽ אﻟﻠّﻪ ﻋﻠﯿﻪ ﻭ ﺁﻟﻪ( ﺭא ﺑﻪ ﺁﯾﻨﺪﮔﺎﻥ אﻧﺘﻘﺎﻝ ﺩﻫﺪ‪.‬‬ ‫ﻋﻼّﻣﻪ ﺳﯿﺪ ﻣﺤﺴﻦ אﻣﯿﻦ‪ ،‬ﺁﻭﺭﺩﻩ אﺳﺖ‪:‬‬ ‫‪٤٩‬‬ ‫»ﺟﺎﺑﺮ‪ ،‬ﻣﺠﻠﺲ ﺩﺭﺳﯽ ﺩﺭ ﻣﺴﺠﺪ ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ ﺩאﺷﺖ ﮐﻪ ﻣﺮﺩﻡ אﺯ אﻭ ﺩאﻧﺶ ﻣﯽﺁﻣﻮﺧﺘﻨﺪ‪ .‬ﻋـﻼﻭﻩ‬ ‫ﺑﺮ ﻧﻘﻞ ﺣﺪﯾﺚ‪ ،‬אﻭ ﻧﻮﺷﺘﻪאی אﺯ אﺣﺎﺩﯾﺚ ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ )ﺻﻠّﯽ אﻟﻠّﻪ ﻋﻠﯿﻪ ﻭ ﺁﻟﻪ( ﻓﺮאﻫﻢ ﺁﻭﺭﺩﻩ ﺑـﻮﺩ ﮐـﻪ‬ ‫ﺑﻪ ﺻﺤﯿﻔﮥ ﺟﺎﺑﺮ ﻣﺸﻬﻮﺭ אﺳﺖ‪ .‬ﺑﺴﯿﺎﺭی אﺯ ﻣﺤﺪﺛﯿﻦ אﻫﻞ ﺳﻨﺖ אﺯ אﯾﻦ ﺻﺤﯿﻔﻪ ﺣﺪﯾﺚ ﻧﻘـﻞ‬ ‫‪٥٠‬‬ ‫ﮐﺮﺩﻩאﻧﺪ‪«.‬‬ ‫ﺣﺪﯾﺚ ﻟﻮﺡ ﻧﯿﺰ אﺯ אﻭ ﻧﻘﻞ ﺷﺪﻩ אﺳﺖ ﮐﻪ ﻣﺘﻀﻤﻦ ﻧﮑﺎﺕ ﺣﺪﯾﺜﯽ ﺯﯾﺒﺎﯾﯽ אﺳﺖ ﻭ ﺩﺭ ﺁﻥ ﺑـﺮאی ﻧﺨـﺴﺘﯿﻦ ﺑـﺎﺭ‬ ‫‪٥١‬‬ ‫אﺳﺎﻣﯽ ﭼﻬﺎﺭﺩﻩ ﻣﻌﺼﻮﻡ ﺩﺭ ﺭﻭאﯾﺎﺕ ﺫﮐﺮ ﺷﺪﻩ אﺳﺖ‪.‬‬ ‫‪٥٢‬‬ ‫ﺟﺎﺑﺮ ﯾﮑﯽ אﺯ ﺭאﻭﯾﺎﻥ ﺣﺪﯾﺚ ﻏﺪﯾﺮ אﺳﺖ‪ .‬אﺯ אﻭ ‪ ١٥٤٠‬ﺭﻭאﯾﺖ ﺩﺭ ﮐﺘﺐ אﻫﻞ ﺳﻨﺖ ﻧﻘﻞ ﺷﺪﻩ אﺳﺖ‪.‬‬

‫‪ .٤٩‬ﻣﺤﺴﻦ ﺑﻦ ﻋﺒﺪאﻟﮑﺮﯾﻢ אﻷﻣﯿﻦ אﻟﺤﺴﯿﻨﯽ אﻟﻌﺎﻣﻠﯽ אﻟﺸﻘﺮאﺋﯽ‪ ،‬ﺃﻋﯿﺎﻥ אﻟﺸﯿﻌﻪ‪ ،‬ﺗﺤﻘﯿﻖ אﻟﺴﯿﺪ ﺣﺴﻦ אﻷﻣﯿﻦ‪ ،‬ﺩאﺭ אﻟﺘﻌﺎﺭﻑ‪ ،‬ﺑﯿﺮﻭﺕ‪,‬‬ ‫‪ ١٤٠٣‬ﻫ‪ ،‬ﭼﺎپ ﭘﻨﺠﻢ‪ ,‬ﺝ ‪ ،١٥‬ﺹ ‪.١٤٣‬‬ ‫‪ .٥٠‬ﻣﺤﻤﺪﺭﺿﺎ אﻟﺤﺴﯿﻨﯽ אﻟﺠﻼﻟﯽ‪ ،‬ﺗﺪﻭﯾﻦ אﻟﺴﻨّﺔ אﻟﺸﺮﯾﻔﻪ‪ ،‬ﻣﮑﺘﺐ אﻹﻋﻼﻡ אﻹﺳﻼﻣﯽ‪ ،‬ﻗﻢ‪ ١٤١٣ ,‬ﻫ‪ ،‬ﺹ ‪.٢١٢‬‬ ‫‪ .٥١‬ﺭ‪.‬ک‪ :‬ﺿﻤﯿﻤﮥ ﺷﻤﺎﺭۀ ‪ ،٦‬ﺣﺪﯾﺚ ﻟﻮﺡ‪.‬‬ ‫‪ .٥٢‬ﻣﺤﯿﯽאﻟﺪﯾﻦ ﺑﻦ אﻟﻨﻮﻭی‪ ,‬ﺗﻬﺬﯾﺐ אﻷﺳﻤﺎﺀ ﻭ אﻟﻠﻐﺎﺕ‪ ,‬ﺩאﺭ אﻟﮑﺘﺐ אﻟﻌﻠﻤﯿﻪ‪ ,‬ﺑﯿﺮﻭﺕ‪ ,‬ﺝ ‪ ،١‬ﺹ ‪.١٤٢‬‬ ‫‪18‬‬

‫ﭘﺮﺳﺶ ﻭ ﭘﮋﻭﻫﺶ‬ ‫ﭘﺮﺳﺸﻬﺎ‬

‫‪١‬ـ ﺑﺴﯿﺎﺭی אﺯ ﺳﺨﻨﺎﻥ אﻣﺎﻡ ﻋﻠﯽ ‪ ........‬אﺳﺖ‪.‬‬ ‫אﻟﻒ( ﻣﻮﻋﻈﻪ ﻭ ﺗﻮﺻﯿﻪﻫﺎی אﺧﻼﻗﯽ‬ ‫ﺏ( ﺳﺨﻨﺎﻥ ﺣﻤﺎﺳﯽ‬ ‫ﺝ( ﻧﺎﻣﻪ ﺑﻪ ﺩﻭﺳﺘﺎﻥ ﻭ ﺁﺷﻨﺎﯾﺎﻥ‬ ‫ﺩ( ﺧﻄﺒﻪﻫﺎی ﺗﻮﺣﯿﺪی‬ ‫‪٢‬ـ ﮐﺪאﻡﯾﮏ אﺯ ﮔﺰﯾﻨﻪﻫﺎی ﺯﯾﺮ אﺯ אﺑﺘﮑﺎﺭאﺕ אﻣﺎﻡ ﻋﻠﯽ ﻣﺤﺴﻮﺏ ﻣﯽﺷﻮﺩ؟‬ ‫אﻟﻒ( ﻧﺎﻣﻪ ﺑﻪ ﻣﺮﺩﻡ‬ ‫ﺏ( ﻧﺎﻣﻪ ﺑﻪ ﺩﺷﻤﻨﺎﻥ‬ ‫ﺝ( ﻭﺻﺎﯾﺎ‬ ‫ﺩ( ﻗﻀﺎﻭﺗﻬﺎی אﻋﺠﺎﺏﺑﺮאﻧﮕﯿﺰ‬ ‫‪٣‬ـ ﻧﮕﺎﺭﻧﺪۀ ﮐﺘﺎﺑﻬﺎی ﻧﻬﺞ אﻟﺴﻌﺎﺩﻩ‪ ،‬ﺩﯾﻮאﻥ אﻣﺎﻡ ﻋﻠﯽ ﻭ אﻟﺴﻨﻦ ﻭ אﻷﺣﮑﺎﻡ ﻭ אﻟﻘﻀﺎﯾﺎ ﺑﻪ ﺗﺮﺗﯿﺐ ﻋﺒﺎﺭﺕאﻧﺪ אﺯ‪:‬‬ ‫אﻟﻒ( ﻣﺤﻤﻮﺩی‪ ،‬ﮐﯿﺪﺭی‪ ،‬אﺑﻮﺭאﻓﻊ‬ ‫ﺏ( ﺷﻌﺒﯽ‪ ،‬ﻋﻼﻣﻪ ﺷﻮﺷﺘﺮی‪ ،‬ﻋﻠﯽ ﺑﻦ אﺑﯽﺭאﻓﻊ‬ ‫ﺝ( ﺳﯿﺪ ﺭﺿﯽ‪ ،‬ﮐﯿﺪﺭی‪ ،‬ﺟﺎﺑﺮ ﺑﻦ ﻋﺒﺪאﻟﻠّﻪ‬ ‫ﺩ( ﻣﺤﻤﻮﺩی‪ ،‬ﺁﻣﺪی‪ ،‬אﺑﻮﺭאﻓﻊ‬ ‫‪٤‬ـ ﺩﺭ ﺗﻮﺻﯿﻒ ﭼﻪ ﮐﺴﯽ ﮔﻔﺘﻪ ﺷﺪﻩ אﺳﺖ ﮐﻪ »ﻋﻠﻢ אﻭﻝ ﻭ ﺁﺧﺮ ﺭא ﺁﻣﻮﺧﺖ ﻭ ﮐﺘﺎﺏ אﻭﻝ ﻭ ﺁﺧﺮ ﺭא ﺧﻮאﻧﺪ‪«.‬؟‬ ‫אﻟﻒ( ﺳﻠﻤﺎﻥ ﻓﺎﺭﺳﯽ‬ ‫ﺏ( אﻣﺎﻡ ﻋﻠﯽ‬ ‫ﺝ( ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ אﮐﺮﻡ‬ ‫ﺩ( אﺑﻮﺫﺭ‬

‫ﭘﮋﻭﻫﺶ‬

‫ﯾﮏ ﻧﻤﻮﻧﻪ אﺯ ﻧﺎﻣﻪﻫﺎی אﻣﺎﻡ ﻋﻠﯽ )ﻋﻠﯿﻪ אﻟﺴﻼﻡ( ﮐﻪ ﺩﺭ ﺩﻭﺭאﻥ ﻗﺒﻞ אﺯ ﺧﻼﻓﺖ ﻧﮕﺎﺷﺘﻪאﻧﺪ ﺭא ﺑﻪ ﻃـﻮﺭ ﮐﺎﻣـﻞ ﺑـﺎ‬ ‫ﺗﺮﺟﻤﻪ ﺑﻨﻮﯾﺴﯿﺪ‪.‬‬

‫‪19‬‬

‫ﺿﻤﯿﻤﮥ ﺁﻣﻮﺯﺷﯽ ﺷﻤﺎﺭۀ ‪١‬‬ ‫ﺳﺨﻨﺎﻥ ﮔﻮﻧﺎﮔﻮﻧﯽ אﺯ אﺣﺘﺠﺎﺟﺎﺕ אﻣﺎﻡ ﻋﻠﯽ ﻭ ﻓﺮﻣﺎﯾﺸﺎﺕ אﯾﺸﺎﻥ ﺑﻪ ﻫﻨﮕﺎﻡ ﻏﺼﺐ ﺧﻼﻓﺖ ﺭﺳﯿﺪﻩ אﺳﺖ؛ ﺑﻪ אﯾـﻦ‬ ‫ﺧﻄﺒﻪ ﺗﻮﺟﻪ ﻓﺮﻣﺎﯾﯿﺪ‪:‬‬ ‫»ﻭ אﺣﺘَﺠَﱠﺖ ﺑِﺄﻧﱠﻬﺎ ﺷَﺠَﺮَﺓُ אﻟﺮﱠﺳﻮﻝِ )ﺻﻠّﯽ אﻟﻠّﻪُ ﻋﻠﯿﻪِ ﻭ ﺁﻟﻪِ( ﻓﻘﺎﻝ )ﻋﻠﯿـﻪ אﻟـﺴﻼﻡ( אﺣﺘَﺠﱡـﻮא‬ ‫ﺑِﺎﻟﺸﱠﺠﺮَﺓِ ﻭ ﺃﺿﺎﻋُﻮא אﻟﺜﱠﻤَﺮَﺓَ‪«.‬‬ ‫ﻭ ﺁﻥ ﻫﻨﮕﺎﻡ ﮐﻪ ﺑﻪ אﯾﺸﺎﻥ ﺧﺒﺮ ﺭﺳﯿﺪ ﮐﻪ ﻣﻬﺎﺟﺮﯾﻦ ﺑﻪ ﻓﺎﻣﯿﻞ ﺑﻮﺩﻥ ﻭ ﻫـﻢﺭﯾـﺸﻪ ﺑـﻮﺩﻥ ﺩﺭ ﺩﺭﺧـﺖ ﻧﺒـﻮﺕ‬ ‫ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ )ﺻﻠّﯽ אﻟﻠّﻪ ﻋﻠﯿﻪ ﻭ ﺁﻟﻪ( אﺳﺘﺪﻻﻝ ﮐﺮﺩﻩאﻧﺪ ﻓﺮﻣﻮﺩ‪:‬‬ ‫‪٥٣‬‬ ‫»ﺑﻪ ﺩﺭﺧﺖ ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ אﺳﺘﺪﻻﻝ ﻣﯽﮐﻨﻨﺪ ﻭ ﻣﯿﻮۀ ﺩﺭﺧﺖ ﺭא ﺗﺒﺎﻩ ﻣﯽﺳﺎﺯﻧﺪ‪«.‬‬ ‫ﺳﺨﻨﺎﻥ ﺩﯾﮕﺮی ﻧﯿﺰ אﺯ אﯾﺸﺎﻥ ﺩﺭ ﻣﻨﺎﻇﺮﻩ ﺑﺎ ﻏﺎﺻﺒﯿﻦ ﺧﻼﻓﺖ ﻧﻘﻞ ﺷﺪﻩ אﺳﺖ‪.‬‬

‫ﺿﻤﯿﻤﮥ ﺁﻣﻮﺯﺷﯽ ﺷﻤﺎﺭۀ ‪٢‬‬ ‫ﺗﻮﺻﯿﻪﻫﺎی אﺧﻼﻗﯽ‬

‫ﻭ ﺩﺭﺑﺎﺭۀ ﺑﺨﻞ ﻓﺮﻣﻮﺩﻩ אﺳﺖ‪:‬‬ ‫»ﻋَﺠِﺒﺖُ ﻟِﻠﺒَﺨِﯿﻞِ ﯾﺴﺘَﻌﺠِﻞُ אﻟﻔَﻘﺮَ אﻟﱠﺬِی ﻣِﻨـﻪُ ﻫَـﺮَﺏَ ﻭَ ﯾﻔُﻮﺗُـﻪُ אﻟﻐِﻨَـﯽ אﻟﱠـﺬِی ﺇِﯾـﺎﻩُ ﻃَﻠَـﺐَ‬ ‫ﻓَﯿﻌِﯿﺶُ ﻓِﯽ אﻟﺪﱡﻧﯿﺎ ﻋَﯿﺶَ אﻟﻔُﻘَﺮאﺀِ ﻭَ ﯾﺤﺎﺳَﺐُ ﻓِﯽ אﻵﺧِﺮَﺓِ ﺣِﺴﺎﺏَ אﻻﻏﻨِﯿﺎﺀِ ﻭَ ﻋَﺠِﺒـﺖُ ﻟِﻠﻤُﺘَﮑﺒﱢـﺮِ‬ ‫אﻟﱠﺬِی ﮐﺎﻥَ ﺑِﺎﻷﻣﺲِ ﻧُﻄﻔَﺔً ﻭَ ﯾﮑﻮﻥُ ﻏَﺪאً ﺟِﯿﻔَﺔً ﻭَ ﻋَﺠِﺒﺖُ ﻟِﻤَﻦ ﺷَﮏ ﻓِﯽ אﻟﻠّﻪ ﻭَ ﻫُﻮَ ﯾﺮَی ﺧَﻠـﻖَ‬ ‫אﻟﻠّﻪ ﻭَ ﻋَﺠِﺒﺖُ ﻟِﻤَﻦ ﻧَﺴِﯽ אﻟﻤَﻮﺕَ ﻭَ ﻫُﻮَ ﯾﺮَی אﻟﻤَﻮﺗَﯽ ﻭَ ﻋَﺠِﺒﺖُ ﻟِﻤَﻦ ﺃﻧﮑﺮَ אﻟﻨﱠـﺸﺄﺓَ אﻷُﺧـﺮَی ﻭَ‬ ‫‪٥٤‬‬ ‫ﻫُﻮَ ﯾﺮی אﻟﻨﱠﺸﺄﺓَ אﻷُﻭﻟَﯽ ﻭَ ﻋَﺠِﺒﺖُ ﻟِﻌﺎﻣِﺮٍ ﺩאﺭَ אﻟﻔَﻨﺎﺀِ ﻭَ ﺗﺎﺭِک ﺩאﺭَ אﻟﺒَﻘﺎﺀِ‪«.‬‬ ‫ﻭ ﺩﯾﮕﺮﺑﺎﺭ ﻓﺮﻣﻮﺩﻩ אﺳﺖ‪:‬‬ ‫»ﻋِﺒﺎﺩَ אﻟﻠّﻪ‪ ،‬ﺇِﻥﱠ ﺗَﻘﻮَی אﻟﻠّﻪ ﺣَﻤَﺖ ﺃﻭﻟِﯿﺎﺀَ אﻟﻠّﻪِ ﻣَﺤﺎﺭِﻣَـﻪُ ﻭَ ﺃﻟﺰَﻣَـﺖ ﻗُﻠُـﻮﺑَﻬُﻢ ﻣَﺨﺎﻓَﺘَـﻪُ ﺣﺘـﯽ‬ ‫ﺃﺳﻬَﺮَﺕ ﻟَﯿﺎﻟِﯿﻬُﻢ ﻭَ ﺃﻇﻤَﺄَﺕ ﻫَﻮאﺟِﺮَﻫُﻢ ﻓﺄﺧَﺬُﻭא אﻟﺮّאﺣَـﺔَ ﺑِﺎﻟﻨﱠـ َ‬ ‫ﺼﺐِ ﻭَ אﻟـﺮﱢی ﺑِﺎﻟﻈﱠﻤـﺄِ ﻭَ אﺳـﺘَﻘﺮَﺑُﻮא‬ ‫אﻷﺟَﻞَ ﻓَﺒﺎﺩَﺭُﻭא אﻟﻌَﻤَﻞَ ﻭَ ﮐﺬﱠﺑُﻮא אﻷﻣَﻞَ ﻓَﻼﺣَﻈُﻮא אﻷﺟَﻞَ ﺛُﻢﱠ ﺇِﻥﱠ אﻟﺪﱡﻧﯿﺎ ﺩאﺭُ ﻓَﻨﺎﺀٍ ﻭَ ﻋَﻨﺎﺀٍ ﻭَ ﻏِﯿـﺮٍ ﻭَ‬ ‫ﻋِﺒَﺮٍ ﻓَﻤِﻦَ אﻟﻔَﻨﺎﺀِ ﺃﻥﱠ אﻟﺪﱠﻫﺮَ ﻣُﻮﺗِﺮٌ ﻗَﻮﺳَﻪُ ﻻﺗُﺨﻄِﺊُ ﺳِﻬﺎﻣُﻪُ ﻭَ ﻻ ﺗُﺆﺳَـﯽ ﺟِﺮאﺣُـﻪُ ﯾﺮﻣِـﯽ אﻟﺤَـﯽ‬ ‫ﺑِﺎﻟﻤَﻮﺕِ ﻭَ אﻟﺼﱠﺤِﯿﺢَ ﺑِﺎﻟﺴﱠﻘَﻢِ ﻭَ אﻟﻨّﺎﺟِﯽ ﺑِﺎﻟﻌَﻄَﺐِ ﺁﮐﻞٌ ﻻ ﯾﺸﺒَﻊُ ﻭَ ﺷﺎﺭِﺏٌ ﻻ ﯾﻨﻘَـﻊُ ﻭَ ﻣِـﻦَ אﻟﻌَﻨـﺎﺀِ‬ ‫ﺃﻥﱠ אﻟﻤَﺮﺀَ ﯾﺠﻤَﻊُ ﻣﺎ ﻻ ﯾﺄﮐﻞُ ﻭَ ﯾﺒﻨِﯽ ﻣﺎ ﻻ ﯾﺴﮑﻦُ ﺛُﻢﱠ ﯾﺨﺮُﺝُ ﺇِﻟَﯽ אﻟﻠّﻪ ﺗَﻌﺎﻟَﯽ ﻻ ﻣﺎﻻً ﺣَﻤَـﻞَ ﻭَ‬ ‫‪٥٥‬‬ ‫ﻻ ﺑِﻨﺎﺀً ﻧَﻘَﻞ‪«.‬‬

‫‪ .٥٣‬אﻟﺸﺮﯾﻒ אﻟﺮﺿﯽ‪ ،‬ﭘﯿﺸﯿﻦ‪ ،‬ﺧﻄﺒﮥ ‪.٦٧‬‬ ‫‪ .٥٤‬ﻫﻤﺎﻥ‪ ،‬ﺣﮑﻤﺖ ‪.١٢٦‬‬ ‫‪ .٥٥‬ﻫﻤﺎﻥ‪ ،‬ﺧﻄﺒﮥ ‪.١١٤‬‬ ‫‪20‬‬

‫ﺿﻤﯿﻤﮥ ﺁﻣﻮﺯﺷﯽ ﺷﻤﺎﺭۀ ‪٣‬‬ ‫ﺑﺨﺸﯽ אﺯ ﺧﻄﺒﮥ ﻏﺮّא‪:‬‬ ‫»ﺃﯾﻦَ אﻟﱠﺬِﯾﻦَ ﻋُﻤﱢﺮُﻭא ﻓَﻨَﻌِﻤُﻮא ﻭَ ﻋُﻠﱢﻤُﻮא ﻓَﻔَﻬِﻤُﻮא ﻭَ ﺃُﻧﻈِﺮُﻭא ﻓَﻠَﻬَﻮא ﻭَ ﺳُﻠﱢﻤُﻮא ﻓَﻨَﺴُﻮא ﺃُﻣﻬِﻠُﻮא ﻃَـﻮِﯾﻼً‬ ‫ﻭَ ﻣُﻨِﺤُﻮא ﺟَﻤِﯿﻼً ﻭَ ﺣُﺬﱢﺭُﻭא ﺃﻟِﯿﻤﺎً ﻭَ ﻭُﻋِﺪُﻭא ﺟَﺴِﯿﻤﺎً אﺣﺬَﺭُﻭא אﻟﺬﱡﻧُﻮﺏَ אﻟﻤُﻮَﺭﱢﻃَﺔَ ﻭَ אﻟﻌُﯿﻮﺏَ אﻟﻤُﺴﺨِﻄَﺔَ‬ ‫ﺃُﻭﻟِﯽ אﻷﺑﺼﺎﺭِ ﻭَ אﻷﺳﻤﺎﻉِ ﻭَ אﻟﻌﺎﻓِﯿﺔِ ﻭَ אﻟﻤَﺘﺎﻉِ ﻫَﻞ ﻣِﻦ ﻣَﻨﺎﺹٍ ﺃﻭ ﺧَﻼﺹٍ ﺃﻭ ﻣَﻌـﺎﺫٍ ﺃﻭ ﻣَـﻼﺫٍ ﺃﻭ‬ ‫ﻓِﺮאﺭٍ ﺃﻭ ﻣَﺤﺎﺭٍ ﺃﻡ ﻻ؟ ﻓﺄﻧﱠﯽ ﺗُﺆﻓَﮑﻮﻥَ ﺃﻡ ﺃﯾﻦَ ﺗُﺼﺮَﻓُﻮﻥَ ﺃﻡ ﺑِﻤﺎﺫא ﺗَﻐﺘَﺮﱡﻭﻥَ ﻭَ ﺇِﻧﱠﻤـﺎ ﺣَـﻆﱡ ﺃﺣَـﺪِﮐﻢ‬ ‫ﻣِﻦَ אﻷﺭﺽِ ﺫאﺕِ אﻟﻄﱡﻮﻝِ ﻭَ אﻟﻌَﺮﺽِ ﻗِﯿﺪُ ﻗَﺪﱢﻩِ ﻣُﺘَﻌَﻔﱢـﺮאً ﻋَﻠَـﯽ ﺧَـﺪﱢﻩِ אﻵﻥَ ﻋِﺒـﺎﺩَ אﻟﻠّـﻪ ﻭَ אﻟﺨِﻨـﺎﻕُ‬ ‫ﻣُﻬﻤَﻞٌ ﻭَ אﻟﺮﱡﻭﺡُ ﻣُﺮﺳَﻞٌ ﻓِﯽ ﻓَﯿﻨَﺔِ אﻻﺭﺷﺎﺩِ ﻭَ ﺭאﺣَﺔِ אﻷﺟﺴﺎﺩِ ﻭَ ﺑﺎﺣَﺔِ אﻹﺣﺘِﺸﺎﺩِ ﻭَ ﻣَﻬَﻞِ אﻟﺒَﻘِﯿـﺔِ ﻭَ‬ ‫ﺃُﻧُﻒِ אﻟﻤَﺸِﯿﺔِ ﻭَ ﺇِﻧﻈﺎﺭِ אﻟﺘﱠﻮﺑَﺔِ ﻭَ אﻧﻔِﺴﺎﺡِ אﻟﺤَﻮﺑَﺔِ ﻗَﺒﻞَ אﻟﻀﱠﻨﮏ ﻭَ אﻟﻤَـﻀِﯿﻖِ ﻭَ אﻟـﺮﱠﻭﻉِ ﻭَ אﻟﺰﱡﻫُـﻮﻕِ ﻭَ‬ ‫‪٥٦‬‬ ‫ﻗَﺒﻞَ ﻗُﺪُﻭﻡِ אﻟﻐﺎﺋِﺐِ אﻟﻤُﻨﺘَﻈَﺮِ ﻭَ ﺇِﺧﺬَﺓِ אﻟﻌَﺰِﯾﺰِ אﻟﻤُﻘﺘَﺪِﺭِ‪«.‬‬

‫ﺿﻤﯿﻤﮥ ﺁﻣﻮﺯﺷﯽ ﺷﻤﺎﺭۀ ‪٤‬‬ ‫ﮐﺘﺎﺑﻬﺎی אﺩﻋﯿﻪאی אﻣﺎﻡ ﻋﻠﯽ )ﻋﻠﯿﻪ אﻟﺴﻼﻡ(‬

‫ﺑﻌﻀﯽ אﺯ ﭘﯿﺸﯿﻨﯿﺎﻥ‪ ،‬ﻣﺜﻞ ﻣﺮﺣﻮﻡ ﺳﻤﺎﻫﯿﺠﯽ )ﻡ ‪ (١١٣٥‬ﻭ ﻣﯿﺮﺯא ﺣﺴﯿﻦ ﻧﻮﺭی )ﻡ ‪ ،(١٣٢٠‬ﺑﻪ ﺟﻤﻊﺁﻭﺭی אﺩﻋﯿـﮥ‬ ‫אﻣﺎﻡ ﻋﻠﯽ )ﻋﻠﯿﻪ אﻟﺴﻼﻡ( ﭘﺮﺩאﺧﺘﻪאﻧﺪ‪ .‬ﻫﻤﭽﻨﯿﻦ ﺟﻨﺎﺏ ﺁﻗﺎی ﻣﺤﻤﻮﺩی ﻧﯿﺰ ﯾﮏ ﺟﻠﺪ אﺯ ﮐﺘﺎﺏ ﻧﻬﺞ אﻟﺴﻌﺎﺩﻩ ﺭא ﺑﻪ ﺩﻋـﺎ‬ ‫אﺧﺘﺼﺎﺹ ﺩאﺩﻩ אﺳﺖ‪ .‬ﺩﺭ ﺿﻤﻦ ﮐﺘﺎﺏ אﻟﺼﺤﯿﻔﺔ אﻟﻌﻠﻮﯾﺔ אﻟﺠﺎﻣﻌﻪ‪ ،‬ﮐﻪ ﺩﺭ ﻣﺆﺳﺴﮥ אﻣﺎﻡ ﻣﻬﺪی )ﻋﻠﯿـﻪ אﻟـﺴﻼﻡ( ﻭ ﺑـﻪ‬ ‫ﻫﻤﺖ ﺟﻨﺎﺏ ﺁﻗﺎی אﺑﻄﺤﯽ ﻓﺮאﻫﻢ ﺁﻣﺪﻩ אﺳﺖ‪ ،‬ﺟﺎﻣﻊﺗﺮﯾﻦ ﮐﺘﺎﺏ ﺩﺭ אﯾﻦ ﺯﻣﯿﻨﻪ אﺳﺖ ﻭ ﻧﺰﺩﯾـﮏ ﺑـﻪ ‪ ٥٠٠‬ﺩﻋـﺎ ﺭא ﺩﺭ‬ ‫‪ ٦٠٠‬ﺻﻔﺤﻪ ﮔﺮﺩ ﺁﻭﺭﺩﻩ אﺳﺖ‪ .‬ﺁﻗﺎی ﻗﯿﻮﻣﯽ ﻧﯿﺰ ﻣﺠﻤﻮﻋﻪאی אﺯ אﺩﻋﯿﮥ אﻣﺎﻡ ﻋﻠﯽ )ﻋﻠﯿﻪ אﻟﺴﻼﻡ( ﺭא ﺩﺭ ﻫﻤـﯿﻦ ﺣـﺪﻭﺩ‬ ‫ﻓﺮאﻫﻢ ﮐﺮﺩﻩ אﺳﺖ‪.‬‬

‫‪ .٥٦‬ﻫﻤﺎﻥ‪ ،‬ﺧﻄﺒﮥ ‪.٨٣‬‬ ‫‪21‬‬

‫ﺿﻤﯿﻤﮥ ﺁﻣﻮﺯﺷﯽ ﺷﻤﺎﺭۀ ‪٥‬‬ ‫ﮐﺘﺎﺏﺷﻨﺎﺳﯽ‬

‫ﮐﺘﺎﺑﻬﺎی ﻣﺘﻌﺪﺩی ﺗﺎ ﮐﻨﻮﻥ ﺑﻪ ﺟﻤﻊﺁﻭﺭی אﺣﺎﺩﯾﺚ אﻣﺎﻡ ﻋﻠﯽ )ﻋﻠﯿﻪ אﻟﺴﻼﻡ( ﭘﺮﺩאﺧﺘﻪאﻧﺪ ﮐﻪ ﺑﺮﺧﯽ אﺯ ﺁﻧﻬـﺎ ﺭא ﺑـﻪ‬ ‫ﺻﻮﺭﺕ ﺑﺴﯿﺎﺭ ﮔﺬﺭא ﻣﻌﺮﻓﯽ ﻣﯽﮐﻨﯿﻢ‪:‬‬ ‫‪١‬ـ ﻧﻬﺞ אﻟﺒﻼﻏﻪ‪ ،‬ﺳﯿﺪ ﺭﺿﯽ )ﻗﺮﻥ ﭼﻬﺎﺭﻡ(؛ אﯾﻦ ﮐﺘﺎﺏ ﺷﺎﻣﻞ ‪ ٢٤١‬ﺧﻄﺒﻪ‪ ٧٩ ،‬ﻧﺎﻣﻪ ﻭ ‪ ٤٨٠‬ﮔﺰﯾﺪۀ ﮐﻮﺗـﺎﻩ ﻭ‬ ‫ﺣﮑﻤﺖﺁﻣﯿﺰ אﺯ ﺳﺨﻨﺎﻥ אﻣﺎﻡ ﻋﻠﯽ )ﻋﻠﯿﻪ אﻟﺴﻼﻡ( אﺳﺖ‪ .‬ﮔﺮﺩﺁﻭﺭﻧﺪۀ אﯾﻦ אﺛﺮ ﺑﻨﺎ ﺭא ﺑﺮ ﮔـﺰﯾﻨﺶ ﺳـﺨﻨﺎﻥ ﺣﮑﻤـﺖﺁﻣﯿـﺰ‬ ‫אﻣﺎﻡ ﮔﺬאﺷﺘﻪ אﺳﺖ‪ .‬ﺩﺭ ﺣﺎﻟﯽ ﮐﻪ ﮐﻠﻤﺎﺕ אﻣﺎﻡ ﺧﯿﻠﯽ ﺑﯿﺸﺘﺮ אﺯ אﯾﻦ ﺗﻌﺪאﺩ ﺑﻮﺩﻩ ﻭ ﺗـﺎ ﺳـﺎﻟﻬﺎی ﻣﺘﻤـﺎﺩی ﺑـﺎﻗﯽ ﻣﺎﻧـﺪﻩ‬ ‫אﺳﺖ؛ ﭼﻨﺎﻥﮐﻪ ﻣﺴﻌﻮﺩی ﺩﺭ ﮐﺘﺎﺏ ﻣﺮﻭّﺝ אﻟﺬﻫﺐ‪ ،‬ﺧﻄﺒﻪﻫﺎی אﻣﺎﻡ ﻋﻠﯽ )ﻋﻠﯿﻪ אﻟﺴﻼﻡ( ﮐﻪ ﺩﺭ ﺑﯿﻦ ﻣـﺮﺩﻡ ﺭﻭאﺝ ﺩאﺭﺩ‬ ‫ﺭא ﻧﺰﺩﯾﮏ ﺑﻪ ﭘﺎﻧﺼﺪ ﺧﻄﺒﻪ ﻣﯽﺩאﻧﺪ‪ ٥٧.‬ﻣﻄﻤﺌﻨﺎً ﺗﻌﺪאﺩ ﺧﻄﺒﻪﻫﺎی ﻏﯿﺮ ﺭאﯾﺞ ﻫﻢ ﺯﯾﺎﺩ ﺑﻮﺩﻩ אﺳﺖ‪ ،‬ﺩﺭ ﺣﺎﻟﯽ ﮐﻪ ﻣﺠﻤـﻮﻉ‬ ‫ﺧﻄﺒﻪﻫﺎی ﻧﻬﺞ אﻟﺒﻼﻏﻪ ‪ ٢٤١‬ﺧﻄﺒﻪ אﺳﺖ ﮐﻪ ﺑﺴﯿﺎﺭی אﺯ ﺁﻧﻬﺎ ﺗﮑﻪﻫﺎﯾﯽ אﺯ ﺧﻄﺒﻪﻫﺎی ﺑﻠﻨﺪ אﻣﺎﻡ ﻋﻠﯽ )ﻋﻠﯿﻪ אﻟﺴﻼﻡ(‬ ‫ﻫﺴﺘﻨﺪ‪.‬‬ ‫‪٢‬ـ ﻧﻬﺞ אﻟﺴﻌﺎﺩﻩ‪ ،‬ﺁﻗﺎی ﻣﺤﻤﺪﺑﺎﻗﺮ ﻣﺤﻤﻮﺩی )ﻣﻌﺎﺻﺮ( ﺑﺴﯿﺎﺭی אﺯ ﺳـﺨﻨﺎﻥ אﻣـﺎﻡ ﺭא ﺩﺭ ‪ ١٤‬ﺟﻠـﺪ ﺟﻤـﻊﺁﻭﺭی‬ ‫ﮐﺮﺩﻩ ﻭ ﺑﻪ ﺗﺮﺗﯿﺐ‪ ،‬ﺧﻄﺒﻪﻫﺎ‪ ،‬ﻧﺎﻣﻪﻫﺎ‪ ،‬ﺩﻋﺎﻫﺎ ﻭ ﻭﺻﺎﯾﺎی אﻣﺎﻡ ﺭא ﺗﺪﻭﯾﻦ ﻧﻤﻮﺩﻩ אﺳﺖ‪ .‬אﯾـﻦ ﮐﺘـﺎﺏ ﺩﺭ ﻭאﻗـﻊ ﻣـﺴﺘﺪﺭک‬ ‫ﻧﻬﺞ אﻟﺒﻼﻏﻪ ﺑﻪ ﺷﻤﺎﺭ ﻣﯽﺭﻭﺩ‪.‬‬ ‫‪٣‬ـ ﻣﺌﺔ ﮐﻠﻤﻪ‪ ،‬ﺟﺎﺣﻆ )ﻗﺮﻥ ﺳﻮﻡ(‪ ،‬ﺣﺎﻭی ﯾﮑﺼﺪ ﮐﻼﻡ ﮐﻮﺗﺎﻩ אﺩﺑﯽ ﻭ ﺯﯾﺒﺎ אﺯ אﻣﺎﻡ ﻋﻠﯽ )ﻋﻠﯿﻪ אﻟـﺴﻼﻡ(؛ אﯾـﻦ‬ ‫ﮐﺘﺎﺏ ﻧﺨﺴﺘﯿﻦ ﺑﺎﺭ ﺗﻮﺳﻂ ﺭﺷﯿﺪאﻟﺪﯾﻦ ﻭﻃﻮאﻁ ﺑﻪ ﺻﻮﺭﺕ ﻣﻨﻈﻮﻡ ﻭ ﻣﻨﺜﻮﺭ ﺑﻪ ﻓﺎﺭﺳﯽ ﺗﺮﺟﻤﻪ ﺷﺪ‪.‬‬ ‫‪٤‬ـ ﻏﺮﺭ אﻟﺤﮑﻢ ﻭ ﺩﺭﺭ אﻟﮑـﻼﻡ‪ ،‬ﺁﻣـﺪی )ﻗـﺮﻥ ﺷـﺸﻢ(‪ ،‬ﺟﻤـﻊﺁﻭﺭی ‪ ١١٠٥٠‬ﺭﻭאﯾـﺖ ﺑـﺴﯿﺎﺭ ﮐﻮﺗـﺎﻩ‪ ،‬ﺯﯾﺒـﺎ ﻭ‬ ‫ﺣﮑﻤﺖﺁﻣﯿﺰ؛ ﻣﻌﻤﻮﻻً אﯾﻦ אﺣﺎﺩﯾﺚ ﺩﺭ ﻫﯿﭻ ﻣﺼﺪﺭ ﺩﯾﮕﺮی ﻧﯿﺎﻣﺪﻩ אﺳﺖ‪.‬‬ ‫‪٥‬ـ ﺷﺮﺡ ﻧﻬﺞ אﻟﺒﻼﻏﻪ‪ ،‬אﺑﻦ אﺑﯽאﻟﺤﺪﯾﺪ )ﻗﺮﻥ ﻫﻔﺘﻢ(؛ אﻭ ﺩﺭ ﺟﻠﺪ ﺑﯿﺴﺘﻢ אﯾﻦ ﺷﺮﺡ‪ ٩٩٨ ،‬ﺣﺪﯾﺚ ﮐﻮﺗﺎﻩ ﻭ ﻧـﺎﺩﺭ‬ ‫אﺯ אﻣﺎﻡ ﻋﻠﯽ ﺭא ﮔﺮﺩﺁﻭﺭی ﮐﺮﺩﻩ ﮐﻪ ﻣﻌﻤﻮﻻً ﺩﺭ ﻣﺼﺎﺩﺭ ﺳﺎﺑﻖ ﻧﯿﺎﻣﺪﻩ אﺳﺖ ﻭ ﺑﻪ ﻫﻤﯿﻦ ﺟﻬﺖ ﺑﺮﺧﯽ ﺁﻧﻬـﺎ ﺭא ﻣﻨـﺴﻮﺏ‬ ‫ﺑﻪ אﻣﺎﻡ ﻣﯽﺩאﻧﻨﺪ‪.‬‬

‫‪ .٥٧‬אﺑﻮאﻟﺤﺴﻦ ﻋﻠﯽ ﺑﻦ אﻟﺤﺴﯿﻦ אﻟﻤﺴﻌﻮﺩی‪ ,‬ﻣﺮﻭﺝ אﻟﺬﻫﺐ ﻭ ﻣﻌﺎﺩﻥ אﻟﺠﻮﻫﺮ‪ ،‬ﺗﺤﻘﯿﻖ ﻣﺤﻤﺪ ﻣﺤﯿﯽאﻟﺪﯾﻦ ﻋﺒﺪאﻟﺤﻤﯿﺪ‪ ،‬ﻣﻄﺒﻌﺔ אﻟﺴﻌﺎﺩﻩ‪،‬‬ ‫אﻟﻘﺎﻫﺮﻩ‪ ١٣٨٤ ،‬ﻫ‪ ,‬אﻟﻄﺒﻌﺔ אﻟﺮאﺑﻌﻪ‪.‬‬ ‫‪22‬‬

‫ﺿﻤﯿﻤﮥ ﺁﻣﻮﺯﺷﯽ ﺷﻤﺎﺭۀ ‪٦‬‬ ‫ﺣﺪﯾﺚ ﻟﻮﺡ אﺯ ﻣﻌﺮﻭﻑﺗﺮﯾﻦ אﺣﺎﺩﯾﺜﯽ אﺳﺖ ﮐﻪ אﺯ ﺣﻀﺮﺕ ﻓﺎﻃﻤﻪ )ﺳﻼﻡ אﷲ ﻋﻠﯿﻬﺎ( ﻧﻘﻞ ﺷﺪﻩ אﺳﺖ؛ אﯾﻦ ﺣﺪﯾﺚ‬ ‫ﺭא ﮐﻠﯿﻨﯽ ﺩﺭ ﮐﺎﻓﯽ‪ ٥٨‬ﺭﻭאﯾﺖ ﻧﻤﻮﺩﻩ אﺳﺖ‪:‬‬ ‫»ﺃﺑﻮﺑَﺼﯿﺮٍ‪ ،‬ﻋَﻦ ﺃﺑﯽﻋﺒﺪِאﻟﻠّﻪِ )ﻋﻠﯿﻪ אﻟﺴﻼﻡ( ﻗﺎﻝ‪ :‬ﻗﺎﻝ ﺃﺑﯽ ﻟِﺠﺎﺑﺮَ ﺑﻦِ ﻋﺒﺪאﻟﻠّـﻪِ אﻷﻧـﺼﺎﺭیﱢ؛ ﺇﻥﱠ‬ ‫ﻟﯽ ﺇﻟﯿﮏَ ﺣﺎﺟَﺔً ﻓَﻤَﺘﯽ ﯾَﺨِﻒﱡ ﻋَﻠَﯿﮏَ ﺃﻥ ﺃﺧﻠُﻮَ ﺑِﮏَ ﻓﺄﺳﺄَﻟُﮏَ ﻋﻨﻬﺎ؟ ﻓﻘﺎﻝ ﻟﻪ ﺟﺎﺑﺮ‪ :‬ﺃیﱡ אﻷﻭﻗﺎﺕِ‬ ‫ﺃﺣﺒَﺒ َﺘﻪُ‪ ،‬ﻓَﺨَﻼ ﺑِﻪِ ﻓﯽ ﺑﻌﺾِ אﻷﯾّﺎﻡِ‪ ،‬ﻓَﻘﺎﻝَ ﻟَﻪ‪ :‬ﯾﺎ ﺟﺎﺑﺮُ‪ ،‬ﺃﺧﺒِﺮﻧﯽ ﻋَﻦ אﻟﻠﱠﻮﺡِ אﻟﱠﺬی ﺭَﺃﯾﺘَﻪُ ﻓـﯽ ﯾـﺪِ‬ ‫ﺃُﻣّﯽ ﻓﺎﻃﻤﺔَ )ﺳﻼﻡ אﷲ ﻋﻠﯿﻬﺎ( ﺑﻨﺖِ ﺭﺳﻮﻝِ אﻟﻠّﻪِ )ﺻﻠّﯽ אﻟﻠّﻪ ﻋﻠﯿﻪ ﻭ ﺁﻟﻪ( ﻭ ﻣﺎ ﺃﺧﺒَﺮَﺗﮏَ ﺑﻪ ﺃﻣّﯽ‬ ‫ﺃ ﱠﻧﻪ ﻓﯽ ﺫﻟﮏ אﻟﻠﱠﻮﺡِ ﻣَﮑﺘﻮﺏٌ؟ ﻓﻘﺎﻝَ ﺟﺎﺑﺮٌ‪ :‬ﺃﺷﻬَﺪُ ﺑِﺎﻟﻠّﻪِ ﺃﻧﱢﯽ ﺩَﺧَﻠﺖُ ﻋﻠﯽ ﺃﻣﱢـﮏَ ﻓﺎﻃﻤـﺔَ )ﺳـﻼﻡ‬ ‫אﷲ ﻋﻠﯿﻬﺎ( ﻓﯽ ﺣﯿﺎﺓِ ﺭﺳﻮﻝِ אﻟﻠّﻪِ )ﺻﻠّﯽ אﻟﻠّﻪُ ﻋﻠﯿﻪِ ﻭ ﺁﻟﻪِ( ﻓَﻬَﻨﱠﯿﺘُﻬﺎ ﺑِﻮﻻﺩﺓِ אﻟﺤﺴﯿﻦِ ﻭ ﺭﺃﯾﺖُ ﻓﯽ‬ ‫ﯾَﺪَﯾﻬﺎ ﻟﻮﺣﺎً ﺃﺧﻀَﺮَ‪ ،‬ﻇَﻨَﻨﺖُ ﺃﻧﱠﻪ ﻣﻦ ﺯُﻣُﺮﱡﺩٍ ﻭ ﺭﺃﯾﺖُ ﻓﯿﻪ ﮐﺘﺎﺑﺎً ﺃﺑﯿَﺾ‪ ،‬ﺷُﺒﱢﻪ ﻟﻮﻥَ אﻟﺸﱠﻤﺲِ‪ ،‬ﻓَﻘُﻠـﺖُ‬ ‫ﻟﻪ‪ :‬ﺑِﺄﺑﯽ ﻭ ﺃﻣﱢﯽ ﯾﺎ ﺑﻨﺖَ ﺭﺳﻮﻝِ אﻟﻠّﻪِ )ﺻﻠّﯽ אﻟﻠّﻪ ﻋﻠﯿﻪ ﻭ ﺁﻟﻪ( ﻣﺎ ﻫﺬא אﻟﻠَّﻮﺡُ؟ ﻓﻘﺎﻟَـﺖ‪ :‬ﻫـﺬא ﻟَـﻮﺡٌ‬ ‫ﺃﻫﺪאﻩُ אﻟﻠّﻪُ ﺇﻟﯽ ﺭﺳﻮﻝِ אﻟﻠّﻪِ )ﺻﻠّﯽ אﻟﻠّﻪ ﻋﻠﯿﻪ ﻭ ﺁﻟﻪ( ﻓﯿﻪِ אﺳْﻢُ ﺃﺑﯽ ﻭ אﺳْﻢُ ﺑَﻌﻠﯽ ﻭ אﺳْـﻢُ אﺑْﻨـﯽ ﻭ‬ ‫אﺳْﻢُ אﻷﻭﺻﯿﺎﺀِ ﻣِﻦ ﻭُﻟﺪی ﻭ ﺃﻋﻄﺎﻧﯿﻪِ ﺃﺑﯽ ﻟِﯿُﺒَﺸﱢﺮَﻧﯽ ﺑِﺬﻟﮏَ‪ ،‬ﻗﺎﻝَ ﺟﺎﺑﺮٌ‪ :‬ﻓَﺄَﻋﻄَﺘْﻨﯿﻪِ ﺃﻣﱡَﮏَ ﻓﺎﻃﻤـﺔُ‬ ‫)ﺳﻼﻡ אﷲ ﻋﻠﯿﻬﺎ( ﻓَﻘَﺮَﺃﺗُﻪُ ﻭ אﺳﺘَﻨﺴَﺨﺘُﻪُ‪ ،‬ﻓَﻘﺎﻝَ ﻟَﻪ ﺃﺑﯽ‪ :‬ﻓَﻬَﻞ ﻟﮏَ ﯾﺎ ﺟـﺎﺑﺮُ ﺃﻥ ﺗَﻌﺮِﺿَـﻪُ ﻋَﻠَـﯽﱠ؟‬ ‫ﻗﺎﻝ‪ :‬ﻧﻌﻢ‪ ،‬ﻓَﻤَﺸﯽ ﻣَﻌَﻪُ ﺃﺑﯽ ﺇﻟﯽ ﻣﻨﺰﻝِ ﺟﺎﺑﺮَ‪ ،‬ﻓﺄَﺧﺮَﺝَ ﺻَﺤﯿﻔَﺔً ﻣﻦ ﺭِﻕﱟ‪ ،‬ﻓﻘﺎﻝ‪ :‬ﯾـﺎ ﺟـﺎﺑﺮُ‪ ،‬אُﻧﻈُـﺮ‬ ‫ﻓﯽ ﮐﺘﺎﺑِﮏَ ﻟَﺄَﻗ َﺮﺃ ]ﺃﻧﺎ[ ﻋَﻠَﯿﮏَ‪ ،‬ﻓَﻨَﻈَﺮَ ﺟﺎﺑِﺮُ ﻓﯽ ﻧُﺴﺨَﺘِﻪِ ﻓَﻘَﺮَﺃَﻩُ ﺃﺑﯽ ﻓﻤﺎ ﺧﺎﻟَﻒَ ﺣَﺮﻑٌ ﺣﺮﻓﺎً‪«.‬‬ ‫ﮔﻔﺘﻨﯽ אﺳﺖ ﮐﻪ ﺟﺎﺑﺮ אﺯ ﻣﺸﺎﻫﯿﺮِ ﻣﺤﺒﯿﻦ אﻫﻞﺑﯿﺖ ﺑﻮﺩ ﻭ ﺩﺭﺑﺎﺭۀ ﻭﻻﯾﺖ ﻭ ﻣﺤﺒـﺖ אﻭ ﺑـﻪ אﻣـﺎﻡ ﻋﻠـﯽ )ﻋﻠﯿـﻪ‬ ‫אﻟﺴﻼﻡ( ﺁﻣﺪﻩ אﺳﺖ‪:‬‬ ‫»ﻭﮐﺎﻥَ ﺟﺎﺑﺮُ ﺑﻦِ ﻋﺒﺪאﻟﻠّﻪِ אﻷﻧﺼﺎﺭی ﯾَﺪﻭﺭُ ﻓﯽ ﺳِﮑَﮏِ אﻷﻧﺼﺎﺭ ﺑﺎﻟﻤَﺪﯾﻨﺔِ ﻭ ﻫﻮ ﯾَﻘﻮﻝ‪ :‬ﻋَﻠﯽﱞ ﺧﯿﺮُ‬ ‫אﻟﺒَﺸَﺮِ ﻓﻤَﻦ ﺃﺑَﯽ ﻓَﻘَﺪ ﮐَﻔَﺮَ‪ ،‬ﯾﺎ ﻣَﻌﺎﺷِﺮَ אﻷﻧﺼﺎﺭِ ﺃﺩﱢﺑـﻮא ﺃﻭﻻﺩَﮐُـﻢ ﻋﻠـﯽ ﺣُـﺐﱢ ﻋَﻠـﯽﱟ‪ ،‬ﻓﻤَـﻦ ﺃﺑَـﯽ‬ ‫‪٥٩‬‬ ‫ﻓَﺎﻧﻈُﺮﻭא ﻓﯽ ﺷَﺄﻥِ ﺃُﻣﱢﻪِ‪«.‬‬

‫‪ .٥٨‬ﻣﺤﻤﺪ ﺑﻦ ﯾﻌﻘﻮﺏ ﺑﻦ אﺳﺤﺎﻕ אﻟﮑﻠﯿﻨﯽ‪ ،‬ﭘﯿﺸﯿﻦ‪ ،‬ﺹ ‪.٥٢٧‬‬ ‫‪ .٥٩‬ﺷﯿﺦ ﺻﺪﻭﻕ‪ ،‬ﭘﯿﺸﯿﻦ‪ ،‬ﺝ ‪ ،٣‬ﺹ ‪ ،٤٩٣‬ﺡ ‪.٤٧٤٤‬‬ ‫‪23‬‬

‫ﺑﺮאی אﻃﻼﻉ ﺷﻤﺎﺭۀ ‪١‬‬ ‫ﺩﯾﻮאﻥ אﻣﺎﻡ ﻋﻠﯽ )ﻋﻠﯿﻪ אﻟﺴﻼﻡ(‬

‫ﺗﺸﮑﯿﮏ‪ ،‬ﺗﺮﺩﯾﺪ‪ ،‬ﻧﻘﺾ ﻭ אﺑﺮאﻡ ﺩﺭ ﺩﯾﻮאﻥ אﻣﺎﻡ ﻋﻠﯽ )ﻋﻠﯿﻪ אﻟﺴﻼﻡ( ﺑﺎ ﺩﯾﮕﺮ ﺩﻭאﻭﯾﻦ ﺷﻌﺮא ﻣﺘﻔـﺎﻭﺕ אﺳـﺖ‪ .‬אﯾﻨﮑـﻪ‬ ‫אﺛﺒﺎﺕ ﺷﻮﺩ ﻓﻼﻥ ﺷﻌﺮ אﺯ ﻧﺎﺻﺮﺧﺴﺮﻭ‪ ،‬ﺳﻌﺪی‪ ،‬ﺣﺎﻓﻆ ﻫﺴﺖ ﯾﺎ ﻧﯿﺴﺖ ﭼﻨﺪאﻥ ﻣﺸﮑﻠﯽ ﭘﺪﯾﺪ ﻧﻤﯽﺁﻭﺭﺩ‪ ،‬ﻭﻟﯽ אﺛﺒﺎﺕ ﯾـﺎ‬ ‫ﺭﺩّ ﺳﺨﻨﯽ אﺯ אﻣﺎﻡ ﻋﻠﯽ )ﻋﻠﯿﻪ אﻟﺴﻼﻡ( ﻧﺘﯿﺠﮥ ﻫﻤﺎﻥ אﺛﺒﺎﺕ ﯾﺎ ﺭﺩّ אﻧﺘﺴﺎﺏ ﺣﺪﯾﺚ אﺳﺖ؛ ﺑﻨﺎﺑﺮאﯾﻦ ﻻﺯﻡ אﺳﺖ ﺑـﺎ ﺩﻗـﺖ‬ ‫ﻭ ﺗﺄﻣﻞ ﺑﻪ אﯾﻦ ﻣﻮﺿﻮﻉ ﻧﮕﺮﯾﺴﺘﻪ ﺷﻮﺩ‪.‬‬ ‫ﻋﻼﻣﻪ ﻣﺠﻠﺴﯽ ﻣﯽﻧﻮﯾﺴﺪ‪:‬‬ ‫»אﻧﺘﺴﺎﺏ ﮐﺘﺎﺏ ﺩﯾﻮאﻥ ﺑﻪ ﺁﻥ ﺣﻀﺮﺕ ﻣﺸﻬﻮﺭ אﺳﺖ ﻭ ﺑـﺴﯿﺎﺭی אﺯ אﺷـﻌﺎﺭ ﻣـﺬﮐﻮﺭ ﺩﺭ ﺁﻥ ﺩﺭ‬ ‫ﺳﺎﯾﺮ ﮐﺘﺐ ﻧﯿﺰ ﺭﻭאﯾﺖ ﺷﺪﻩ אﺳﺖ‪ ،‬ﻭﻟﯽ ﺣﮑﻢ ﮐﺮﺩﻥ ﺑﻪ ﺻﺤﺖ אﻧﺘﺴﺎﺏ ﺗﻤﺎﻣﯽ ﺁﻥ אﺷﻌﺎﺭ ﺑـﻪ‬ ‫‪٦٠‬‬ ‫ﺣﻀﺮﺕ ﻣﺸﮑﻞ אﺳﺖ‪«.‬‬ ‫ﺁﯾﺖאﻟﻠّﻪ ﺣﺴﻦﺯאﺩۀ ﺁﻣﻠﯽ ﻧﯿﺰ ﺑﺎ ﺗﺸﮑﯿﮏ ﺩﺭ אﻧﺘﺴﺎﺏ ﺑﻌﻀﯽ אﺯ אﺷﻌﺎﺭ ﺑﻪ אﻣﺎﻡ ﻋﻠﯽ )ﻋﻠﯿﻪ אﻟﺴﻼﻡ( ﮔﻮﯾﻨﺪۀ ﺁﻧﻬـﺎ‬ ‫ﺭא ﻣﺸﺨﺺ ﮐﺮﺩﻩאﻧﺪ‪ ٦١.‬ﯾﮑﯽ אﺯ ﻣﺤﻘﻘﯿﻦ ﺩﺭ ﻋﺪﻡ אﻧﺘﺴﺎﺏ ﺑﺴﯿﺎﺭی אﺯ אﺷﻌﺎﺭ ﻣﻨﺪﺭﺝ ﺩﺭ ﺩﯾﻮאﻥ‪ ،‬ﺑﻪ אﻣـﺎﻡ ﻋﻠـﯽ )ﻋﻠﯿـﻪ‬ ‫אﻟﺴﻼﻡ( ﺩﻻﯾﻠﯽ ﺁﻭﺭﺩﻩ אﺳﺖ ﮐﻪ ﺑﻪ ﻣﻬﻢﺗﺮﯾﻦ ﺁﻥ אﺷﺎﺭﻩ ﻣﯽﮐﻨﯿﻢ‪:‬‬ ‫»אﻏﻠﺐ אﺑﯿﺎﺕ אﯾﻦ ﺩﯾﻮאﻥ אﺯ ﻟﺤﺎﻅ אﺩﺑﯽ ﭼﻨﺎﻥ ﻧﯿﺴﺖ ﮐﻪ ﻻﯾﻖ ﻣﻘﺎﻡ ﻓﺼﺎﺣﺖ ﻭ ﺑﻼﻏﺖ אﻣﺎﻡ‬ ‫)ﻋﻠﯿﻪ אﻟﺴﻼﻡ( ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ﮐﺴﯽ ﮐﻪ ﺑﻪ אﻗﺮאﺭ ﻫﻤﻪ‪ ،‬ﻓﺼﺎﺣﺖ ﻭ ﺑﻼﻏﺘﺶ ﺩﺭ ﺑﺎﻻﺗﺮﯾﻦ ﺩﺭﺟﻪ ﺑـﻮﺩﻩ‬ ‫אﺳﺖ ﺑﺎ אﯾﻦ ﻭﺻﻒ ﭼﮕﻮﻧﻪ ﻣﯽﺗﻮאﻥ אﺑﯿﺎﺗﯽ ﺭא ﺑﻪ אﻭ ﻧﺴﺒﺖ ﺩאﺩ ﮐﻪ ﺩﺭ ﺳﻄﺤﯽ ﭘـﺎﯾﯿﻦ ﺟـﺎی‬ ‫ﺩאﺭﺩ؟ ﻫﯿﭻ אﺩﯾﺒﯽ ﻧﻤﯽﺗﻮאﻧﺪ ﺑﺎﻭﺭ ﮐﻨﺪ ﮐـﺴﯽ ﮐـﻪ ﺩﺭ ﻭﺻـﻒ ﺳـﺨﻨﺶ ﻓﺤـﻮﻝ אﺭﺑـﺎﺏ אﺩﺏ‬ ‫ﮔﻔﺘﻪאﻧﺪ‪" :‬ﺩﻭﻥ ﮐﻼﻡ ﺧﺎﻟﻖ ﻭ ﻓﻮﻕ ﮐﻼﻡ ﻣﺨﻠﻮﻕ אﺳﺖ" ﻧﻈﻤﺶ ﺟﺰ ﺁﻧﮑﻪ ﻣﻄﻠﺒـﯽ ﺭאﺳـﺖ ﻭ‬ ‫‪٦٢‬‬ ‫ﺩﺭﺳﺖ אﺳﺖ ﻫﯿﭻ ﻣﺰﯾﺖ אﺩﺑﯽ ﻧﺪאﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ‪«.‬‬ ‫ﻋﻼﻭﻩ ﺑﺮ אﯾﻦ ﺑﺴﯿﺎﺭی אﺯ ﻣﻮאﺭﺩ ﺟﺎﯾﮕﺎﻩ ﺷﻌﺮ ﮔﻔﺘﻦ ﻭ ﺷﻌﺮ ﺧﻮאﻧﺪﻥ ﻧﯿﺰ ﻧﺒﻮﺩﻩ אﺳﺖ؛ ﻣﺜﻼً ﺁﻥﮔﺎﻩ ﮐـﻪ ﭘـﺲ אﺯ‬ ‫ﺭﻭﺯﻩ‪ ،‬ﺩﺳﺘﻪﺟﻤﻌﯽ ﻭ ﺑﻪ ﻫﻨﮕﺎﻡ אﻓﻄﺎﺭ ﻏﺬאی ﺧﻮﺩ ﻭ ﺧﺎﻧﻮאﺩﻩאﺵ ﺭא ﺑﻪ ﻣﺴﮑﯿﻦ ﻭ ﯾﺘﯿﻢ ﻭ אﺳﯿﺮ ﻣﯽﺩﻫﺪ ﺟﺎﯾﮕـﺎﻩ ﺷـﻌﺮ‬ ‫ﺧﻮאﻧﺪﻥ ﻭ ﺷﻌﺮ ﺷﻨﯿﺪﻥ ﻧﯿﺴﺖ؛ ﺩﺭ ﺣﺎﻟﯽ ﮐﻪ ﺩﺭ ﺩﯾﻮאﻥ אﯾﻦﮔﻮﻧﻪ אﺳﺖ ﮐﻪ אﻣﺎﻡ ﻋﻠﯽ )ﻋﻠﯿﻪ אﻟﺴﻼﻡ( ﻭ ﺣﻀﺮﺕ ﻓﺎﻃﻤﻪ‬ ‫)ﺳﻼﻡ אﻟﻠّﻪ ﻋﻠﯿﻬﺎ( ﺩﺭ אﯾﻦ ﺳﺨﺘﯽ ﻭ ﻣﺮאﺭﺕ ﻧﯿﺰ ﺑﺎ ﺯﺑـﺎﻥ ﺷـﻌﺮ ﺑـﺎ ﻫـﻢ ﺳـﺨﻦ ﻣـﯽﮔﻮﯾﻨـﺪ ﻭ ﻗﻄﻌـﺎﺕ ﺑﻠﻨـﺪی ﻫـﻢ‬ ‫‪٦٣‬‬ ‫ﻣﯽﺳﺮאﯾﻨﺪ‪.‬‬ ‫ﻣﺴﻠّﻢ אﺳﺖ ﮐﻪ אﻧﺘﺴﺎﺏ אﻏﻠﺐ אﯾﻦ אﺷﻌﺎﺭ ﺑﻪ אﻣﺎﻡ ﻋﻠﯽ )ﻋﻠﯿﻪ אﻟﺴﻼﻡ( ﺛﺎﺑﺖ ﻧﯿـﺴﺖ ﻭ ﯾـﺎ ﺩﻻﯾﻠـﯽ ﺑـﺮ ﺭﺩّ ﺁﻥ‬ ‫ﻭﺟﻮﺩ ﺩאﺭﺩ‪ .‬ﺁﻧﭽﻪ ﺩﺭﺑﺎﺭۀ ﺩﯾﻮאﻥ אﻣﺎﻡ ﻋﻠﯽ )ﻋﻠﯿﻪ אﻟﺴﻼﻡ( ﺑﻪ ﮔﻮﻧﮥ ﮐﻮﺗﺎﻩ ﻣﯽﺗﻮאﻥ ﮔﻔﺖ אﯾﻦ אﺳﺖ‪:‬‬ ‫‪١‬ـ אﻣﺎﻡ ﻋﻠﯽ )ﻋﻠﯿﻪ אﻟﺴﻼﻡ( ﺩﺭ ﺑﻌﻀﯽ ﻣﻮאﺭﺩ‪ ،‬ﻭﻟﯽ ﺑﺴﯿﺎﺭ ﮐﻢ‪ ،‬ﺷﻌﺮ ﻣﯽﺳﺮﻭﺩﻩאﻧﺪ‪ .‬אﯾﻦ אﺷﻌﺎﺭ ﺩﺭ ﻣﻨﺎﺑﻊ ﻣﻌﺘﺒـﺮ‬ ‫אﺩﺑﯽ ﻭ ﺭﻭאﯾﯽ ﺁﻣﺪﻩ אﺳﺖ‪ .‬ﺭﺟﺰﻫﺎی ﺟﻨﮕﯽ ﺣﻀﺮﺕ ﺭא ﻧﯿﺰ ﺑﺎﯾﺪ אﺯ אﯾﻦ ﮔﺮﻭﻩ ﺷﻤﺮﺩ‪.‬‬ ‫‪ .٦٠‬ﻣﺤﻤﺪﺑﺎﻗﺮ ﺑﻦ ﻣﺤﻤﺪﺗﻘﯽ אﻟﻤﺠﻠﺴﯽ‪ ،‬ﭘﯿﺸﯿﻦ‪ ،‬ﺹ ‪.٤٢‬‬ ‫‪ .٦١‬ﺣﺒﯿﺐאﷲ ﺧﻮﯾﯽ‪ ،‬ﺗﮑﻠﻤﺔ ﻣﻨﻬﺎﺝ אﻟﺒﺮאﻋﺔ ﻓﯽ ﺷﺮﺡ ﻧﻬﺞ אﻟﺒﻼﻏﻪ‪ ،‬ﻣﻮﺳﺴﺔ אﻟﻮﻓﺎﺀ‪ ،‬ﺑﯿﺮﻭﺕ‪ ١٤١٣ ،‬ﻫ‪ ،‬ﺝ ‪ ٣١٥ ،١٥‬ـ ‪.٣٠٦‬‬ ‫‪ .٦٢‬ﺭ‪.‬ک‪ :‬ﻣﺮﺣﻮﻡ ﮐﯿﻮאﻥ ﺳﻤﯿﻌﯽ‪ ،‬ﺗﺤﻘﯿﻘﺎﺕ אﺩﺑﯽ‪ ،‬ﺹ ‪ ٣٥٧‬ﻭ ‪.٣٥٨‬‬ ‫‪ .٦٣‬ﺭ‪.‬ک‪ :‬ﺃﺑﻮאﻟﺤﺴﻦ ﻣﺤﻤﺪ ﺑﻦ אﻟﺤﺴﯿﻦ אﻟﮑﯿﺪﺭی‪ ،‬אﻟﺪﯾﻮאﻥ אﻟﻤﻨﺴﻮﺏ ﺇﻟﯽ אﻹﻣﺎﻡ ﻋﻠﯽ‪ ،‬ﺗﺮﺟﻤﺔ ﺃﺑﻮאﻟﻘﺎﺳﻢ ﺇﻣﺎﻣﯽ‪ ،‬אﻧﺘﺸﺎﺭאﺕ אﺳﻮﻩ‪,‬‬ ‫ﺗﻬﺮאﻥ‪ ,‬ﺹ ‪ ٢١٨‬ـ ‪ ٢١٤‬ﻭ ﺹ ‪ ٥٣٨‬ﻭ ﺹ ‪ ٦٠٨‬ـ ‪.٦٠٦‬‬ ‫‪24‬‬

‫‪٢‬ـ ﺩﺭ ﺑﻌﻀﯽ אﺯ ﻣﻮאﺭﺩ אﻣﺎﻡ )ﻋﻠﯿﻪ אﻟﺴﻼﻡ( ﺑﻪ אﺷﻌﺎﺭ ﭘﯿﺸﯿﻨﯿﺎﻥ אﺳﺘﻨﺎﺩ ﻭ ﺁﻧﻬﺎ ﺭא אﻧﺸﺎﺩ ﮐﺮﺩﻩ ﻭ ﺩﺭ ﺑﻌﻀﯽ ﻣﻮאﺭﺩ‬ ‫ﺗﺼﺮﯾﺢ ﮐﺮﺩﻩאﻧﺪ‪» :‬ﮐﻤﺎ ﻗﺎﻝ אﻟﺸﺎﻋﺮ«‪ .‬ﺑﺴﯿﺎﺭی אﺯ אﯾﻦ ﻣﻮאﺭﺩ ﺩﺭ ﮐﺘﺐ ﻣﺮﺑﻮﻁ ﺫﮐﺮ ﺷﺪﻩאﻧﺪ‪.‬‬ ‫‪٣‬ـ ﺑﺴﯿﺎﺭی אﺯ אﯾﻦ אﺷﻌﺎﺭ ﺑﺮﮔﺮﻓﺘﻪ אﺯ ﺳﺨﻨﺎﻥ אﻣﺎﻡ ﻋﻠﯽ )ﻋﻠﯿﻪ אﻟﺴﻼﻡ( אﺳﺖ ﮐﻪ ﺗﻮﺳﻂ ﺩﻭﺳﺖﺩאﺭאﻥ אﯾـﺸﺎﻥ‬ ‫ﺑﻪ ﻧﻈﻢ ﺩﺭﺁﻣﺪﻩ אﺳﺖ‪ .‬ﻭﺻﺎﯾﺎی אﻣﺎﻡ )ﻋﻠﯿﻪ אﻟﺴﻼﻡ( ﺑﻪ אﻣﺎﻡ ﺣﺴﻦ ﻭ אﻣﺎﻡ ﺣـﺴﯿﻦ )ﻋﻠﯿﻬﻤـﺎ אﻟـﺴﻼﻡ( ﻭ ﻣﺤﻤـﺪ ﺑـﻦ‬ ‫ﺣﻨﻔﯿﻪ אﺯ אﯾﻦ ﻗﺒﯿﻞ אﺳﺖ‪ .‬ﺑﺴﯿﺎﺭی אﺯ אﺷﻌﺎﺭ ﮐﻮﺗﺎﻩ ﮐﻪ ﺩﺭ ﺩﯾﻮאﻥ ﺁﻣﺪﻩאﻧﺪ ﺑﺮﮔﺮﻓﺘﻪ אﺯ ﺳﺨﻨﺎﻥ ﻧﻐﺰ אﯾﺸﺎﻥ ﻫﺴﺘﻨﺪ‪.‬‬ ‫‪٤‬ـ ﺑﻌﻀﯽ אﺯ אﻓﻌﺎﻝ‪ ،‬ﺣﺎﻻﺕ ﻭ ﻭﻗﺎﯾﻊ אﻣﺎﻡ ﻋﻠﯽ )ﻋﻠﯿﻪ אﻟﺴﻼﻡ( ﻧﯿﺰ ﺗﻮﺳﻂ ﺷﺎﻋﺮאﻥ ﺑـﻪ ﻧﻈـﻢ ﺩﺭﺁﻣـﺪﻩ אﺳـﺖ‪.‬‬ ‫אﯾﻨﻬﺎ ﺑﻪ ﻭאﻗﻊ ﺯﺑﺎﻥ ﺣﺎﻝ ﻫﺴﺘﻨﺪ ﻭ ﺑﻪ ﻭﺳﯿﻠﮥ ﺷﺎﻋﺮ ﭘﺮﺩאﺧﺖ ﺷﺪﻩ ﻭ ﻣﻀﻤﻮﻥ ﺷﺎﻋﺮאﻧﻪ ﯾﺎﻓﺘﻪאﻧﺪ‪ .‬אﺷﻌﺎﺭ אﻃﻌﺎﻡ ﻣـﺴﮑﯿﻦ‬ ‫ﻭ ﯾﺘﯿﻢ ﻭ אﺳﯿﺮ אﺯ אﯾﻦ ﻗﺒﯿﻞ אﺳﺖ‪.‬‬ ‫‪٥‬ـ ﺑﺮﺧﯽ אﺷﻌﺎﺭ ﻧﯿﺰ אﺯ אﺷﺨﺎﺻﯽ ﺑﺎ ﻧﺎﻡ ﻋﻠﯽ ﺑﻦ אﺑﯽﻃﺎﻟﺐ ﻫﺴﺘﻨﺪ ﮐـﻪ ﻏﯿـﺮ אﺯ אﻣـﺎﻡ ﻋﻠـﯽ )ﻋﻠﯿـﻪ אﻟـﺴﻼﻡ(‬ ‫ﻣﯽﺑﺎﺷﻨﺪ‪ .‬ﻣﺮﺣﻮﻡ ﺳﻤﯿﻌﯽ ﺩﺭ ﮐﺘﺎﺏ ﺗﺤﻘﯿﻘﺎﺕ אﺩﺑﯽ‪ ،‬ﺹ ‪ ،٣٤٨‬ﭘﺎﻧﺰﺩﻩ ﻧﻔﺮ ﺭא ﺑﺎ ﻧﺎﻡ ﻋﻠﯽ ﺑﻦ אﺑﯽﻃﺎﻟﺐ ﻧـﺎﻡ ﻣـﯽﺑـﺮﺩ‬ ‫ﮐﻪ ﺩﺭ ﺗﺎﺭﯾﺦ‪ ،‬אﺩﺏ‪ ،‬ﺣﺪﯾﺚ ﻭ ﻋﻠﻢ ﺩﺳﺘﯽ ﺩאﺷﺘﻪאﻧﺪ‪ .‬ﻣﺜﻼً אﺳﺘﺎﺩ ﺣﺴﻦﺯאﺩۀ ﺁﻣﻠﯽ אﻧﺘﺴﺎﺏ ﺷﻌﺮ ﻣﺸﻬﻮﺭ »ﻟـﮏ אﻟﺤﻤـﺪ‬ ‫ﯾﺎ ﺫא אﻟﺠﻮﺩ ﻭ אﻟﻤﺠﺪ ﻭ אﻟﻌﻠﯽ« ﺭא ﺑﻪ ﻋﻠﯽ ﺑﻦ אﺑﯽﻃﺎﻟﺐ ﻣﺮﺩﻭﺩ ﻣﯽﺩאﻧﻨﺪ‪.‬‬ ‫ﮐﺘﺐ ﻣﺘﻔﺎﻭﺗﯽ אﺯ אﺷﻌﺎﺭ ﻣﻨﺴﻮﺏ ﺑﻪ אﻣﺎﻡ ﻋﻠﯽ )ﻋﻠﯿﻪ אﻟﺴﻼﻡ( ﺗﺮﺗﯿﺐ ﯾﺎﻓﺘﻪ אﺳﺖ ﮐﻪ ﻣﺸﻬﻮﺭﺗﺮﯾﻦ ﺁﻧﻬﺎ ﺗـﺄﻟﯿﻒ‬ ‫ﻗﻄﺐאﻟﺪﯾﻦ ﮐﯿﺪﺭی )ﻗﺮﻥ ‪ (٦‬ﺑﺎ ﻧﺎﻡ אﻧﻮאﺭ אﻟﻌﻘﻮﻝ ﻭ ﻣﺸﻬﻮﺭ ﺑﻪ ﺩﯾﻮאﻥ אﻣﺎﻡ ﻋﻠﯽ )ﻋﻠﯿﻪ אﻟﺴﻼﻡ( אﺳﺖ‪ .‬ﭼـﻮﻥ אﻧﺘـﺴﺎﺏ‬ ‫אﯾﻦ אﺷﻌﺎﺭ ﺑﻪ אﻣﺎﻡ )ﻋﻠﯿﻪ אﻟﺴﻼﻡ( ﺛﺎﺑﺖ ﻧﯿﺴﺖ‪ ،‬אﺯ ﺗﻮﺿﯿﺢ ﺑﯿﺸﺘﺮ ﺩﺭﻣﯽﮔﺬﺭﯾﻢ ﻭ ﺷﻤﺎ ﺭא ﺑﻪ אﯾﻦ ﻣﻨﺎﺑﻊ ﺑـﺮאی ﻣﻄﺎﻟﻌـﮥ‬ ‫ﺑﯿﺸﺘﺮ אﺭﺟﺎﻉ ﻣﯽﺩﻫﯿﻢ‪:‬‬ ‫‪١‬ـ אﻧﻮאﺭ אﻟﻌﻘﻮﻝ‪ ،‬ﺗﺼﺤﯿﺢ ﮐﺎﻣﻞ ﺳﻠﯿﻤﺎﻥ ﺟﺒّﻮﺭی‪ ،‬ﻣﻘﺪﻣﻪ؛‬ ‫‪٢‬ـ ﺩﯾﻮאﻥ אﻣﺎﻡ ﻋﻠﯽ )ﻋﻠﯿﻪ אﻟﺴﻼﻡ(‪ ،‬ﺗﺼﺤﯿﺢ ﺩﮐﺘﺮ אﺑﻮאﻟﻘﺎﺳﻢ אﻣﺎﻣﯽ‪ ،‬ﻣﻘﺪﻣﻪ؛‬ ‫‪٣‬ـ ﺗﺤﻘﯿﻘﺎﺕ אﺩﺑﯽ‪ ،‬אﺳﺘﺎﺩ ﮐﯿﻮאﻥ ﺳﻤﯿﻌﯽ؛‬ ‫‪٤‬ـ ﻣﻘﺎﻟﮥ ﻗﻄﺐאﻟﺪﯾﻦ ﮐﯿﺪﺭی ﻭ אﻧﻮאﺭ אﻟﻌﻘﻮﻝ‪ ،‬ﺑﻪ ﻗﻠﻢ ﺁﻗﺎی ﺟﻮﯾﺎ ﺟﻬﺎﻥﺑﺨﺶ‪ .‬ﻣﺠﻠﮥ ﻋﻠـﻮﻡ ﺣـﺪﯾﺚ‪ ،‬ﺷـﻤﺎﺭۀ‬ ‫‪ ،١٢‬ﺹ ‪ ١٨٤‬ـ ‪.١٥٢‬‬ ‫ﻓﺮﻫﻨﮓ ﻣﻮﺭﺩ ﺗﺒﻠﯿﻎ ﻣﮑﺘﺐ ﺧﻠﻔﺎ‪ ،‬ﺳﻌﯽ ﺑﺮ ﺁﻥ ﺩאﺷﺖ ﮐﻪ ﻧﻘﻞ ﺣﺪﯾﺚ אﺯ ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ ﺭא ﺑـﻪ ﺣـﺪאﻗﻞ ﺑﺮﺳـﺎﻧﺪ‪ .‬אﯾـﻦ‬ ‫ﻓﺮﻫﻨﮓ‪ ،‬ﮐﺘﺎﺑﺖ ﺣﺪﯾﺚ ﺭא ﻣﻤﻨﻮﻉ ﻧﻤﻮﺩ ﻭ ﻧﻘﻞ ﺣﺪﯾﺚ ﺭא ﻧﯿـﺰ ﻣﻮﺟـﺐ אﺧـﺘﻼﻑ ﺑـﯿﻦ ﻣـﺮﺩﻡ ﺧﻮאﻧـﺪ ﻭ ﺁﻥ ﺭא ﻣـﻀﺮّ‬ ‫ﺗﺸﺨﯿﺺ ﺩאﺩ‪ .‬ﺑﺮ ﺧﻼﻑ ﻓﺮﻫﻨﮓ ﺷﺎﯾﻊ ﻭ ﺭאﯾﺞ‪ ،‬ﻣﺪﺭﺳﮥ אﺋﻤﮥ ﺷﯿﻌﻪ ﺑﻪ ﻧﻘﻞ‪ ،‬ﻧـﺸﺮ ﻭ ﮐﺘﺎﺑـﺖ ﺣـﺪﯾﺚ אﻫﻤﯿﺘـﯽ ﻭﯾـﮋﻩ‬ ‫ﻣﯽﺩאﺩ‪ .‬אﺻﺤﺎﺏ ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ‪ ،‬ﮐﻪ ﺑﺎ אﻣﺎﻡ ﻋﻠﯽ )ﻋﻠﯿﻪ אﻟﺴﻼﻡ( ﻧﯿﺰ אﺭﺗﺒﺎﻁ ﺩאﺷﺘﻨﺪ ﻭ ﻧﯿـﺰ אﺻـﺤﺎﺏ אﺧﺘـﺼﺎﺻﯽ אﻣـﺎﻡ ﻋﻠـﯽ‬ ‫)ﻋﻠﯿﻪ אﻟﺴﻼﻡ(‪ ،‬ﻃﻼﯾﻪﺩאﺭ ﻧﺸﺮ ﻭ ﮔﺴﺘﺮﺵ ﺣﺪﯾﺚ ﺑﻮﺩﻧﺪ‪.‬‬

‫‪25‬‬

‫ﺑﺮאی אﻃﻼﻉ ﺷﻤﺎﺭۀ ‪٢‬‬ ‫ﻧﺨﺴﺘﯿﻦ ﺗﺮﺟﻤﮥ ﻓﺎﺭﺳﯽ ﺳﺨﻨﺎﻥ אﻣﺎﻡ ﻋﻠﯽ )ﻋﻠﯿﻪ אﻟﺴﻼﻡ(‬

‫ﻧﺨﺴﺘﯿﻦ ﮐﺴﯽ ﮐﻪ ﺑﻪ ﺟﻤﻊﺁﻭﺭی ﻣﺠﻤﻮﻋﻪאی אﺯ ﺳﺨﻨﺎﻥ אﻣﺎﻡ ﻋﻠﯽ )ﻋﻠﯿﻪ אﻟﺴﻼﻡ( ﻫﻤﺖ ﮔﻤﺎﺷﺖ ﻭ ﺻﺪ ﺳﺨﻦ‬ ‫ﺭא‪ ،‬ﮐﻪ ﻫﺮ ﯾﮏ אﺯ ﺁﻧﻬﺎ ﺑﻪ ﻧﻈﺮ אﻭ ﺑﺎ ﻫﺰאﺭ ﺳﺨﻦ ﺑﺮאﺑﺮی ﻣﯽﮐﺮﺩ‪ ،‬ﮔﺰﯾﻨﺶ ﻧﻤﻮﺩ ﺟـﺎﺣﻆ‪ ،‬אﺩﯾـﺐ ﻭ ﻧﻮﯾـﺴﻨﺪۀ ﻣﻌـﺮﻭﻑ‬ ‫ﻗﺮﻥ ﺳﻮﻡ אﺳﺖ‪ .‬אﯾﻦ ﻣﺠﻤﻮﻋﻪ‪ ،‬ﮐﻪ ﺑﻌﺪﻫﺎ ﺷﺮﻭﺡ ﻣﺨﺘﻠﻔﯽ ﺭא ﺑﻪ ﺧﻮﺩ ﺩﯾﺪ‪ ،‬ﻇﺎﻫﺮאً ﺑﺮאی אﻭﻟـﯿﻦ ﺑـﺎﺭ ﺩﺭ ﻗـﺮﻥ ﺷـﺸﻢ‬ ‫ﻫﺠﺮی ﺗﻮﺳﻂ ﺭﺷﯿﺪ ﻭَﻃﻮאﻁ‪ ،‬ﺷﺎﻋﺮ ﻭ אﺩﯾﺐ אﯾﺮאﻧﯽ ﺑﻪ ﺯﺑﺎﻥ ﺗﺎﺯی ﻭ ﭘﺎﺭﺳﯽ ﺷﺮﺡ ﺷﺪ‪.‬‬ ‫ﻣﺘﻦ ﺯﯾﺮ אﺯ ﮐﺘﺎﺏ ﻣﻄﻠﻮﺏ ﮐﻞ ﻃﺎﻟﺐ אﺛﺮ ﺭﺷﯿﺪאﻟﺪﯾﻦ ﻭﻃﻮאﻁ אﺳﺖ‪:‬‬ ‫ﻻ ﻣَﻌﻘِﻞَ ﺃﺣﺴَﻦُ ﻣﻦ אﻟﻮﺭﻉ؛ )ﭘﻨﺎﻫﯽ ﻧﯿﮑﻮﺗﺮ אﺯ ﭘﺮﻫﯿﺰﮔﺎﺭی ﻧﯿﺴﺖ‪(.‬‬ ‫ﻣﻌﻨﯽ אﯾﻦ ﮐﻠﻤﻪ ﺑﻪ ﭘﺎﺭﺳﯽ‪ :‬ﻫﺮﮐﻪ ﺧﻮאﻫﺪ ﺗﺎ אﺯ ﺣﻮאﺩﺙ ﺩﻧﯿﺎ ﻭ ﻧﻮאﯾﺐ ﻋﻘﺒﯽ אﻣﺎﻥ ﯾﺎﺑﺪ‪ ،‬אﻭ‬ ‫ﺭא ﺩﺭ ﻗﻠﻌﮥ ﻭﺭﻉ ﺑﺎﯾﺪ ﮔﺮﯾﺨﺖ‪ ،‬ﭼﻪ ﺑﻪ ﺑﺮﮐﺎﺕِ ﻭﺭﻉ ﻫﯿﭻ ﺁﻓﺖ ﺩﺭ ﺩﻭ ﺟﻬﺎﻥ ﺑﺪﻭ ﻧﺮﺳﺪ‪.‬‬ ‫ﺷﻌﺮ‪:‬‬ ‫אی ﮐﻪ אﺯ ﺩﻓﻊ ﻟﺸﮑﺮ ﺁﻓﺎﺕ ﻋﺎﺟﺰی ﻭ ﺗﻮ ﺭא ﺳﭙﺎﻫﯽ ﻧﯿﺴﺖ‬ ‫אﺯ ﻭﺭﻉ ﻧﯿﮏﺗﺮ ﭘﻨﺎﻫﯽ ﻧﯿﺴـﺖ‬ ‫ﺩﺭ ﭘﻨﺎﻩ ﻭﺭﻉ ﮔﺮﯾﺰ אﺯ ﺁﻧﮏ‬ ‫ﺑﺮאی אﻃﻼﻉ ﺷﻤﺎﺭۀ ‪٣‬‬ ‫ﺩﺭﺑﺎﺭۀ ﮐﺘﺎﺏ ﺳﻠﯿﻢ ﺑﻦ ﻗﯿﺲ ﺳﻪ ﺩﯾﺪﮔﺎﻩ ﻭﺟﻮﺩ ﺩאﺭﺩ‪ :‬אﺛﺒﺎﺕ ﻣﻄﻠﻖ‪ ،‬ﻧﻔﯽ ﻣﻄﻠﻖ ﻭ ﺗﻔﺼﯿﻞ‪.‬‬ ‫‪١‬ـ אﺛﺒﺎﺕ ﻣﻄﻠﻖ‪ :‬ﻣﺤﺪﺙ ﻧﻌﻤﺎﻧﯽ‪ ،‬ﻋﻼﻣﻪ ﻣﺠﻠﺴﯽ‪ ،‬ﺷﯿﺦ ﺣﺮّ ﻋﺎﻣﻠﯽ‪ ،‬ﻣﯿﺮﺯאی ﻧﻮﺭی ﻭ ﺁﯾﺖאﻟﻠّﻪ ﺧﻮﯾﯽ ﮐﺴﺎﻧﯽ‬ ‫ﻫﺴﺘﻨﺪ ﮐﻪ ﻗﺎﺋﻞ ﺑﻪ אﯾﻦ ﺩﯾﺪﮔﺎﻩ ﻣﯽﺑﺎﺷﻨﺪ‪ .‬ﻣﺤﺪﺙ ﻧﻌﻤﺎﻧﯽ ﻧﻮﺷﺘﻪ אﺳﺖ‪:‬‬ ‫»ﺇﻥﱠ ﮐﺘﺎﺏَ ﺳُﻠَﯿﻢِ ﺑﻦِ ﻗﯿﺲِ אﻟﻬﻼﻟﯽﱢ ﻣِﻦ ﺃﮐﺒَﺮِ ﮐُﺘُﺐِ אﻻُﺻـﻮﻝِ אﻟّﺘـﯽ ﺭَﻭאﻫـﺎ ﺃﻫـﻞُ אﻟﻌِﻠـﻢِ‬ ‫ﺣﻤﻠﺔُ ﺣﺪﯾﺚِ ﺃﻫﻞِ אﻟﺒﯿﺖِ )ﻋﻠﯿﻪ אﻟﺴﻼﻡ( ﻭ ﺃﻗﺪَﻣِﻬﺎ ﻭ ﺇﻥﱠ ﺟَﻤﯿﻊَ ﻣَﺎ אﺷﺘَﻤَﻞَ ﻋﻠﯿﻪِ ﻫـﺬא אﻷﺻـﻞِ‬ ‫ﺇﻧّﻤﺎ ﻫُﻮ ﻋَﻦ ﺭﺳﻮﻝِ אﻟﻠّﻪِ )ﺻﻠّﯽ אﻟﻠّﻪ ﻋﻠﯿﻪ ﻭ ﺁﻟﻪ( ﻭ ﺃﻣﯿﺮِאﻟﻤﺆﻣﻨﯿﻦِ )ﻋﻠﯿﻪ אﻟـﺴﻼﻡ( ﻭ אﻟﻤِﻘـﺪאﺩِ ﻭ‬ ‫ﺳﻠﻤﺎﻥِ אﻟﻔﺎﺭِﺳِﯽﱢ ﻭ ﺃﺑﯽﺫَﺭٍّ ﻭ ﻣَﻦ ﺟﺮیٰ ﻣَﺠﺮאﻫُﻢ ‪ ...‬ﻭ ﻫﻮ ﻣِﻦَ אﻷُﺻـﻮﻝِ אﻟّﺘـﯽ ﺗَﺮﺟِـﻊُ אﻟـﺸﯿﻌَﺔُ‬ ‫‪٦٤‬‬ ‫ﺇﻟﯿﻬﺎ ﻭ ﺗُﻌَﻮﱢﻝُ ﻋَﻠَﯿﻬﺎ‪«.‬‬ ‫‪٢‬ـ ﻧﻔﯽ ﻣﻄﻠﻖ‪ :‬אﺑﻦﻏﻀﺎﺋﺮی ﻧﺨﺴﺘﯿﻦ ﺗﺸﮑﯿﮏﮐﻨﻨﺪﻩ ﺩﺭ ﮐﺘﺎﺏ ﺳﻠﯿﻢ ﺑﻦ ﻗﯿﺲ אﺳﺖ‪ .‬אﻭ ﻣﯽﻧﻮﯾﺴﺪ‪:‬‬ ‫»אﻟﮑﺘﺎﺏُ ﻣَﻮﺿﻮﻉٌ ﻻ ﻣِﺮﯾَﺔَ ﻓﯿﻪِ ﻭ ﻋﻠﯽ ﺫﻟﮏَ ﻋَﻼﻣﺎﺕُ ﻓﯿﻪِ ﺗَﺪُﻝﱡّ ﻋﻠﯽ ﻣﺎ ﺫَﮐَﺮﻧﺎﻩُ‪ ،‬ﻣِﻨﻬـﺎ ﻣـﺎ‬ ‫ﺫُﮐِﺮَ ﺃﻥﱠ ﻣﺤﻤﺪ ﺑﻦَ ﺃﺑﯽﺑﮑﺮٍ ﻭَﻋَﻆَ ﺃﺑﺎﻩُ ﻋِﻨﺪَ אﻟﻤَـﻮﺕِ ﻭ ﻣِﻨﻬـﺎ ﺃﻥﱠ אﻷﺋِﻤﱠـﺔَ ﺛَﻼﺛَـﺔَ ﻋَـﺸَﺮَ ﻭ ﻏﯿـﺮُ‬ ‫‪٦٥‬‬ ‫ﺫﻟﮏَ‪«.‬‬ ‫‪٦٦‬‬ ‫ﺩﺭﺑﺎﺭۀ אﺑﺎﻥ ﺑﻦ אﺑﯽﻋﯿﺎﺵ ﻧﯿﺰ ﻧﻮﺷﺘﻪ אﺳﺖ‪» :‬ﻭ ﻧَﺴَﺐَ ﺃﺻﺤﺎﺑُﻨﺎ ﻭَﺿْﻊَ ﮐﺘﺎﺏِ ﺳُﻠَﯿﻢِ ﺑﻦِ ﻗﯿﺲَ ﺇﻟﯿﻪِ‪«.‬‬ ‫‪٦٧‬‬ ‫ﺳﯿﺪ אﺣﻤﺪ ﺑﻦ ﻃﺎﻭﻭﺱ ﻭ ﺷﻬﯿﺪ ﺛﺎﻧﯽ ﻧﯿﺰ ﺑﺎ אﯾﻦ ﻧﻈﺮ ﻣﻮאﻓﻖ ﻫﺴﺘﻨﺪ‪.‬‬ ‫‪ .٦٤‬ﺃﺑﻮﻋﺒﺪאﷲ ﻣﺤﻤﺪ ﺑﻦ ﺇﺑﺮאﻫﯿﻢ ﺑﻦ ﺟﻌﻔﺮ אﻟﮑﺎﺗﺐ אﻟﻨﻌﻤﺎﻧﯽ‪ ،‬אﻟﻐﯿﺒﻪ‪ ،‬ﺗﺤﻘﯿﻖ ﻋﻠﯽאﮐﺒﺮ ﻏﻔﺎﺭی‪ ،‬ﻣﮑﺘﺒﺔ אﻟﺼﺪﻭﻕ‪ ،‬ﺗﻬﺮאﻥ‪ ,‬ﺹ ‪.١٠١‬‬ ‫‪ .٦٥‬אﻟﺤﺴﻦ ﺑﻦ ﯾﻮﺳﻒ אﻟﺤﻠﯽ ﻣﻌﺮﻭﻑ ﺑﻪ ﻋﻼﻣﻪ ﺣﻠﯽ‪ ،‬ﺧﻼﺻﺔ אﻷﻗﻮאﻝ‪ ،‬אﻟﻤﻄﺒﻌﺔ אﻟﺤﯿﺪﺭﯾﻪ‪ ،‬ﻧﺠﻒ‪ ١٣٨١ ،‬ﻫ‪ ،‬ﭼﺎپ ﺩﻭﻡ‪ ،‬ﺹ ‪.١٦٢‬‬ ‫‪ .٦٦‬אﺑﻮאﻟﻘﺎﺳﻢ ﺑﻦ ﻋﻠﯽאﮐﺒﺮ אﻟﺨﻮﺋﯽ‪ ،‬ﻣﻌﺠﻢ ﺭﺟﺎﻝ אﻟﺤﺪﯾﺚ‪ ،‬ﻣﻨﺸﻮﺭאﺕ ﻣﺪﯾﻨﺔ אﻟﻌﻠﻢ‪ ،‬ﻗﻢ‪ ١٤٠٣ ,‬ﻫ‪ ،‬ﭼﺎپ ﺳﻮﻡ‪ ،‬ﺝ ‪ ،٨‬ﺹ ‪ ٢١٨‬ﻭ ‪.٢١٩‬‬ ‫‪ .٦٧‬ﻣﺠﻠﮥ ﺁﯾﻨﮥ ﭘﮋﻭﻫﺶ‪ ،‬ﺷﻤﺎﺭۀ ‪ ،٣٧‬ﺹ ‪.٢٣‬‬ ‫‪26‬‬

‫‪٣‬ـ ﺗﻔﺼﯿﻞ‪ :‬ﻗﺎﺋﻠﯿﻦ ﺑﻪ אﯾﻦ ﺩﯾﺪﮔﺎﻩ אﺟﻤﺎﻻً אﺻﻞ ﮐﺘﺎﺏ ﺳﻠﯿﻢ ﺭא ﺗﺼﺪﯾﻖ ﻣﯽﮐﻨﻨﺪ ﻭﻟﯽ ﻧﺴﺨﻪﻫﺎی ﺑﺎﻗﯽﻣﺎﻧـﺪﻩ‬ ‫אﺯ ﺁﻥ ﺭא ﺩﭼﺎﺭ ﺩﺱّ‪ ،‬ﺗﺼﺤﯿﻒ ﻭ ﺗﺤﺮﯾﻒ ﻣﯽﺩאﻧﻨﺪ‪.‬‬ ‫ﺷﯿﺦ ﻣﻔﯿﺪ ﺩﺭ ﮐﺘﺎﺏ ﺗﺼﺤﯿﺢ אﻹﻋﺘﻘﺎﺩ ﻣﯽﻧﻮﯾﺴﺪ‪:‬‬ ‫»ﻭَ ﺃﻣﱠﺎ ﻣﺎ ﺗَﻌَﻠﱠﻖَ ﺑﻪِ ﺃﺑﻮﺟَﻌﻔَﺮ )ﺭﺣﻤﻪ אﷲ( ﻣِﻦ ﺣﺪﯾﺚِ ﺳُﻠَﯿﻢِ אﻟّﺬی ﺭَﺟَﻊَ ﻓﯿـﻪِ ﺇﻟـﯽ אﻟﮑﺘـﺎﺏِ‬ ‫אﻟﻤﻀﺎﻑِ ﺇﻟﯿﻪِ ﺑِﺮﻭאﯾَﺔِ ﺃﺑﺎﻥِ ﺑﻦِ ﺃﺑﯽﻋَﯿّﺎﺵ ﻓَﺎﻟﻤَﻌﻨﯽ ﻓﯿﻪ ﺻـﺤﯿﺢٌ ﻏﯿـﺮَ ﺃﻥﱠ ﻫـﺬא אﻟﮑﺘـﺎﺏَ ﻏَﯿـﺮُ‬ ‫ﻣَﻮﺛﻮﻕٍ ﺑﻪِ ﻭ ﻗَﺪ ﺣَﺼَﻞَ ﻓﯿﻪِ ﺗَﺨﻠﯿﻂٌ ﻭ ﺗﺪﻟﯿﺲٌ ﻓَﯿَﻨﺒَﻐﯽ ﻟِﻠﻤُﺘَﺪَﯾﱢﻦِ ﺃﻥْ ﯾَﺠﺘَﻨِﺐَ אﻟﻌَﻤَـﻞَ ﺑِﮑُـﻞﱢ ﻣـﺎ‬ ‫ﻓﯿﻪِ ﻭ ﻻ ﯾُﻌَﻮﱢﻝَ ﻋﻠﯽ ﺟُﻤﻠَﺘِﻪِ ﻭ אﻟﺘَﻘﻠﯿﺪِ ﻟِﺮﻭאﯾَﺘِﻪِ ﻭ ﻟِﯿَﻔﺰَﻉَ ﺇﻟﯽ אﻟﻌُﻠَﻤﺎﺀِ ﻓﯿﻤﺎ ﺗَﻀَﻤﱠﻨَﻪُ ﻣﻦ אﻷﺣﺎﺩﯾﺚِ‬ ‫‪٦٨‬‬ ‫ﻟِﯿُﻮﻗِﻔُﻮﻩُ ﻋﻠﯽ אﻟﺼﱠﺤﯿﺢِ ﻣِﻨﻬﺎ ﻭ אﻟﻔﺎﺳِﺪِ‪«.‬‬ ‫ﻋﻼﻣﻪ ﺣِﻠّﯽ ﻭ ﻋﻼﻣﻪ ﺷﻮﺷﺘﺮی ﻧﯿﺰ ﺑﻪ אﯾﻦ ﻧﻈﺮ ﺗﻤﺎﯾﻞ ﺩאﺭﻧﺪ‪ .‬ﺷﯿﺦ ﻣﻔﯿﺪ ﺩﺭ ﻣﻌﻤﻮﻝ ﮐﺘﺎﺑﻬﺎی ﺧﻮﺩ ﺭﻭאﯾﺘﯽ אﺯ‬ ‫ﺳﻠﯿﻢ ﺑﻦ ﻗﯿﺲ ﻧﻘﻞ ﻧﮑﺮﺩﻩ אﺳﺖ‪ .‬ﺣﺘﯽ ﺳﯿﺪ ﻣﺮﺗﻀﯽ ﺩﺭ ﺳﺮאﺳﺮ ﮐﺘﺎﺏ ﮐﻼﻣﯽ ﺧﻮﺩ‪ ،‬אﻟﺸﺎﻓﯽ‪ ،‬ﻭ ﺩﯾﮕﺮ ﮐﺘﺎﺑﻬﺎی ﺧﻮﺩ‬ ‫אﺯ ﺳﻠﯿﻢ ﺑﻦ ﻗﯿﺲ ﯾﺎﺩ ﻧﮑﺮﺩﻩ ﻭ ﺭﻭאﯾﺘﯽ ﻧﯿﺎﻭﺭﺩﻩ אﺳﺖ؛ ﻫﺮﭼﻨﺪ ﺩﺭ ﺑﻌﻀﯽ ﻣﻮאﺭﺩ ﺷﺪﯾﺪאً ﺑـﻪ ﺁﻥ ﺭﻭאﯾـﺎﺕ ﻣﺤﺘـﺎﺝ ﺑـﻮﺩﻩ‬ ‫אﺳﺖ‪ .‬ﺳﯿﺪ ﺑﻦ ﻃﺎﻭﻭﺱ ﻧﯿﺰ ﺩﺭ ﮐﺘﺎﺑﻬﺎی ﺧﻮﺩ ﻣﺘﻌﺮﺽ ﮐﺘﺎﺏ ﺳـﻠﯿﻢ ﻧـﺸﺪﻩ אﺳـﺖ؛ ﺑـﺎ ﻭﺟـﻮﺩ ﺁﻧﮑـﻪ ﮐﺘﺎﺑﺨﺎﻧـﮥ אﻭ אﺯ‬ ‫ﺑﺰﺭگﺗﺮﯾﻦ ﻭ ﻣﻬﻢﺗﺮﯾﻦ ﮐﺘﺎﺑﺨﺎﻧﻪﻫﺎی ﺷﯿﻌﯽ ﺑﻮﺩﻩ אﺳﺖ‪.‬‬ ‫ﻧﮑﺘﮥ ﻣﻬﻢ ﺩﯾﮕﺮ ﺁﻧﮑﻪ אﮔﺮﭼﻪ ﺩﺭ ﺑﺴﯿﺎﺭی אﺯ ﻣﺼﺎﺩﺭ ﻗﺪﯾﻤﯽ ﺣـﺪﯾﺜﯽ‪ ،‬ﻣﺜـﻞ ﮐـﺎﻓﯽ ﻭ ﮐﺘـﺐ ﺷـﯿﺦ ﺻـﺪﻭﻕ‪،‬‬ ‫ﺭﻭאﯾﺎﺗﯽ אﺯ ﺳﻠﯿﻢ ﻧﻘﻞ ﺷﺪﻩ אﺳﺖ‪ ،‬ﻭﻟﯽ אﯾﻦ ﺭﻭאﯾﺎﺕ ﺑﯿﺸﺘﺮ ﻣﺮﺑﻮﻁ ﺑﻪ אﺧﻼﻗﯿﺎﺕ ﻭ ﻓﻀﺎﺋﻞ אﻫﻞﺑﯿﺖ אﺳﺖ ﻭ אﺯ ﺑﺨـﺶ‬ ‫ﻣﻬﻢ ﻭ ﺑﺮﺟﺴﺘﮥ אﯾﻦ ﮐﺘﺎﺏ‪ ،‬ﯾﻌﻨﯽ ﻣﺜﺎﻟﺐ ﺩﺷﻤﻨﺎﻥ‪ ،‬ﭼﯿﺰی ﻧﻘﻞ ﻧﺸﺪﻩ אﺳـﺖ‪ .‬ﺑﻨـﺎﺑﺮאﯾﻦ ﻣـﯽﺗـﻮאﻥ ﺑـﺎ ﺷـﯿﺦ ﻣﻔﯿـﺪ ﻭ‬ ‫ﺻﺎﺣﺒﺎﻥ ﻧﻈﺮﯾﮥ ﺳﻮﻡ ﻣﻮאﻓﻖ ﺑﻮﺩ ﮐﻪ‪:‬‬ ‫אﮔﺮﭼﻪ ﺳﻠﯿﻢ ﺑﻦ ﻗﯿﺲ ﮐﺘﺎﺑﯽ ﺩאﺷﺘﻪ אﺳﺖ ﻭ ﺭﻭאﯾﺎﺗﯽ אﺯ ﺁﻥ ﮐﺘﺎﺏ ﻫﻢ ﺩﺭ ﻣﺼﺎﺩﺭ ﻣﻬﻢ ﺣـﺪﯾﺜﯽ ﺷـﯿﻌﻪ ﻧﻘـﻞ‬ ‫ﺷﺪﻩ אﺳﺖ‪ ،‬ﻭﻟﯽ ﺑﻪ ﻫﻤﮥ ﻣﺘﻮﻥ ﻣﻮﺟﻮﺩ ﺩﺭ ﮐﺘﺎﺏ ﻓﻌﻠﯽ ﺳﻠﯿﻢ אﻃﻤﯿﻨﺎﻧﯽ ﻧﯿﺴﺖ ﻭ ﺑﺎﯾﺪ ﺑﺎ ﺩﻗﺖ ﻭ ﺗﺄﻣـﻞ ﺩﺭ ﺁﻧﻬـﺎ ﻧﻈـﺮ‬ ‫ﺷﻮﺩ‪ .‬ﻣﺘﻮﻥ ﻣﻨﺤﺼﺮ ﺑﻪ ﻓﺮﺩ אﯾﻦ ﮐﺘﺎﺏ‪ ،‬ﮐﻪ ﻣﺘﺄﺳﻔﺎﻧﻪ ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ ﮐﻞ ﮐﺘﺎﺏ ﻫﻢ ﮐﻢ ﻧﯿﺴﺖ‪ ،‬ﻗﺎﺑﻞ אﻋﺘﻤﺎﺩ ﻧﯿﺴﺖ‪ ،‬ﻣﮕﺮ‬ ‫ﺁﻧﮑﻪ ﺩﻟﯿﻞ ﻭ ﻗﺮﯾﻨﻪאی ﺧﺎﺭﺟﯽ ﺑﺮ ﺻﺤﺖ ﺁﻥ ﺩﻻﻟﺖ ﮐﻨﺪ‪.‬‬ ‫ﺩﺭ ﭼﺎپ ﺟﺪﯾﺪ ﺯﺣﻤﺎﺕ ﻓﺮאﻭאﻧﯽ ﺑﺮאی ﻣﺴﺘﻨﺪ ﺳﺎﺧﺘﻦ ﻣﺘﻮﻥ אﯾﻦ ﮐﺘﺎﺏ ﮐﺸﯿﺪﻩ ﺷـﺪﻩ אﺳـﺖ‪ ،‬ﻭﻟـﯽ ﺩﺭ ﻣـﻮאﺭﺩ‬ ‫אﺧﺘﻼﻓﯽ ﻭ ﺟﻨﺠﺎﻟﯽ ﻧﺘﻮאﻧﺴﺘﻪ אﺳﺖ ﻣﺼﺎﺩﺭ ﻗﺪﯾﻤﯽ ﻭ ﯾﺎ ﻗﺎﺑﻞ אﻃﻤﯿﻨﺎﻧﯽ ﺭא אﺭאﺋﻪ ﮐﻨﺪ‪ ٦٩.‬ﻧﺴﺨﻪﻫﺎی ﻣﺘﻌـﺪﺩ ﻭ ﻣﺘﻨـﻮﻉ‬ ‫ﮐﺘﺎﺏ ﻧﯿﺰ ﻣﺸﮑﻞ ﺭא ﺩﻭ ﭼﻨﺪאﻥ ﮐﺮﺩﻩ אﺳﺖ‪ .‬ﻣﻌﻤﻮﻻً ﻧﺴﺨﻪﻫﺎ ﺑﯿﻦ ‪ ٣٠‬ﺗﺎ ‪ ٤٨‬ﻣﺘﻦ ﺩאﺭﻧﺪ ﻭﻟﯽ ﺁﻥﻗﺪﺭ ﺗﻔﺎﻭﺕ ﻧﺴﺨﻪﻫﺎ‬ ‫ﺯﯾﺎﺩ אﺳﺖ ﮐﻪ ﻣﺼﺤﺢ ﻣﺤﺘﺮﻡ ﮐﺘﺎﺏ ﺳﻠﯿﻢ ﺑﻦ ﻗﯿﺲ‪ ٧٠ ،‬ﻣﺘﻦ אﺯ ﻧﺴﺨﻪﻫﺎ ﻓﺮאﻫﻢ ﮐﺮﺩﻩ ﻭ ﺑﺎ ﻣﺴﺘﺪﺭﮐﺎﺕ ﺧﻮﺩ ﺁﻥ ﺭא‬ ‫ﺑﻪ ‪ ٩١‬ﻣﺘﻦ ﺭﺳﺎﻧﺪﻩ אﺳﺖ‪.‬‬ ‫ﻧﻈﺮی אﺟﻤﺎﻟﯽ ﺑﻪ ﻣﺘﻦ ﮐﺘﺎﺏ‬

‫ﮐﺘﺎﺏ ﺳﻠﯿﻢ ﺭא ﻣﯽﺗﻮאﻥ ﺑﻪ ﺳﻪ ﺑﺨﺶ ﮐﺎﻣﻼً ﻣﺠﺰّא ﺗﻘﺴﯿﻢ ﮐﺮﺩ‪:‬‬ ‫‪١‬ـ ﺭﻭאﯾﺎﺕ אﺧﻼﻗﯽ‪ :‬אﯾﻦ ﺭﻭאﯾﺎﺕ ﻧﺰﺩﯾﮏ ﺑﻪ ﯾﮏﭼﻬﺎﺭﻡ ﮐﺘﺎﺏ ﺭא ﺗﺸﮑﯿﻞ ﻣﯽﺩﻫـﺪ ﻭ ﺑـﺎ ﺑﻘﯿـﮥ ﻣﺘـﻮﻥ ﺭﻭאﯾـﯽ‬ ‫ﺷﯿﻌﯽ ﺗﻄﺎﺑﻖ ﻭ ﺗﺠﺎﻧﺲ ﺩאﺭﺩ؛ ﯾﻌﻨﯽ ﻫﯿﭻﮔﻮﻧﻪ אﺳﺘﺒﻌﺎﺩ ﺩﺭ ﻣﺘﻦ ﺁﻧﻬﺎ ﻣﺸﺎﻫﺪﻩ ﻧﻤﯽﺷﻮﺩ‪ .‬אﯾﻦ ﮔﺮﻭﻩ ﻣﻌﻤﻮﻻً ﺩﺭ ﻣـﺼﺎﺩﺭ‬ ‫ﻣﺸﻬﻮﺭ ﺣﺪﯾﺜﯽ ﻧﻘﻞ ﺷﺪﻩאﻧﺪ‪ .‬אﺯ ﺟﻤﻠﻪ ﺭﻭאﯾﺖ ‪ ٨‬ﻭ ‪ ٩‬ﻭ ﻧﯿﻤﯽ אﺯ ﺣﺪﯾﺚ ‪.١٠‬‬

‫‪ .٦٨‬ﻣﺤﻤﺪ ﺑﻦ ﻣﺤﻤﺪ ﺑﻦ אﻟﻨﻌﻤﺎﻥ אﻟﻌُﮑﺒﺮی אﻟﺒﻐﺪאﺩی ﻣﻌﺮﻭﻑ ﺑﻪ ﺷﯿﺦ ﻣﻔﯿﺪ‪ ،‬ﺗﺼﺤﯿﺢ אﻹﻋﺘﻘﺎﺩאﺕ‪ ،‬ﺗﺤﻘﯿﻖ ﺣﺴﯿﻦ ﺩﺭﮔﺎﻫﯽ‪ ،‬ﮐﻨﮕﺮۀ‬ ‫ﻫﺰאﺭۀ ﺷﯿﺦ ﻣﻔﯿﺪ‪ ،‬ﻗﻢ‪ ١٤١٣ ,‬ﻫ‪ ،‬ﺹ ‪.١٢٦‬‬ ‫‪ .٦٩‬ﺭﺟﻮﻉ ﺷﻮﺩ ﺑﻪ ﻣﻘﺎﻟﮥ ﻣﺤﻤﺪﺗﻘﯽ ﺳﺒﺤﺎﻧﯽ‪ ،‬ﻣﺠﻠﮥ ﺁﯾﻨﮥ ﭘﮋﻭﻫﺶ‪ ،‬ﺷﻤﺎﺭۀ ‪ ،٣٧‬ﺹ ‪ ٢٥‬ﻭ ‪.٢٦‬‬ ‫‪27‬‬

‫‪٢‬ـ ﺭﻭאﯾﺎﺕ ﻓﻀﺎﺋﻞ אﺋﻤﻪ‪ :‬אﯾﻦ ﺭﻭאﯾﺎﺕ ﻧﯿﺰ ﺑﯿﺶ אﺯ ﯾﮏﭼﻬﺎﺭﻡ אﺯ ﮐﺘﺎﺏ ﺭא ﻓﺮא ﮔﺮﻓﺘﻪ ﻭ ﺩﺭ ﻣﺼﺎﺩﺭ ﭘﺲ אﺯ ﺳﻠﯿﻢ‬ ‫ﻫﻢ ﻧﻘﻞ ﺷﺪﻩ אﺳﺖ‪ ،‬ﻣﺜﻞ ﺭﻭאﯾﺖ ‪.١١‬‬ ‫‪٣‬ـ ﮔﺰאﺭﺵ ﻭﻗﺎﯾﻊ ﭘﺲ אﺯ ﺭﺣﻠﺖ ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ )ﺻﻠﯽ אﷲ ﻋﻠﯿﻪ ﻭ ﺁﻟﻪ(‪ :‬ﺣﺠﻢ ﺯﯾﺎﺩی אﺯ ﮐﺘﺎﺏ ﺳﻠﯿﻢ ﺑﻪ אﯾﻦ ﮔﺰאﺭﺷﻬﺎ‬ ‫ﭘﺮﺩאﺧﺘﻪ אﺳﺖ ﻭ ﻣﺎﺟﺮאﻫﺎﯾﯽ ﺭא ﻧﻘﻞ ﻣﯽﮐﻨﺪ ﮐﻪ ﺩﺭ ﻣﺼﺎﺩﺭ ﻣﺸﻬﻮﺭ ﻣﺎ ﻧﯿﺎﻣﺪﻩאﻧﺪ‪ .‬אﺷﺎﺭﻩ ﺑﻪ ﻧﺴﺐ ﻋﻤﺮ‪ ،‬ﺻﺤﯿﻔﻪאی ﮐﻪ‬ ‫ﻏﺎﺻﺒﺎﻥ ﺧﻼﻓﺖ ﺩﺭ ﺯﻣﺎﻥ ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ ﻧﻮﺷﺘﻪ ﻭ ﻫﻢﻗﺴﻢ ﺷﺪﻩאﻧﺪ ﮐﻪ ﺧﻼﻓﺖ ﺭא אﺯ אﻫﻞﺑﯿﺖ ﺧﺎﺭﺝ ﺳﺎﺯﻧﺪ‪ ،‬ﮔـﺰאﺭﺵ ﻣـﺮگ‬ ‫אﯾﻦ ﮔﺮﻭﻩ ﭘﻨﺞﻧﻔﺮﻩ ﻭ אﻇﻬﺎﺭ ﺗﺄﺳﻒ ﻭ ﺗﻠﻬﻒ ﺁﻧﺎﻥ אﺯ ﮐﺎﺭی ﮐﻪ ﮐﺮﺩﻩאﻧﺪ‪ ،‬ﻧﺎﻣﮥ ﻣﺨﻔﯿﺎﻧﻪ ﻭ ﺳِﺮّی ﻣﻌﺎﻭﯾـﻪ ﺑـﻪ ﺯﯾـﺎﺩ ﺑـﻦ‬ ‫אﺑﯿﻪ ﺩﺭﺑﺎﺭۀ ﺳﯿﺮۀ ﺧﻠﯿﻔﮥ ﺩﻭﻡ ﻭ ‪....‬‬ ‫אﺯ ﺟﻤﻠﮥ ﻣﺘﻮﻥ ﻣﺴﺘﺒﻌﺪ‪ ،‬ﻧﺼﯿﺤﺖ ﻣﺤﻤﺪ ﺑﻦ אﺑﯽﺑﮑﺮ ﺑﻪ ﭘﺪﺭ ﺧﻮﺩ ﺑﻪ ﻫﻨﮕﺎﻡ ﻣـﺮگ אﻭ אﺳـﺖ‪ .‬אﻭ אﺯ ﭘـﺪﺭ ﺧـﻮﺩ‬ ‫ﻣﯽﺧﻮאﻫﺪ ﮐﻪ ﺷﻬﺎﺩﺗﯿﻦ ﺑﮕﻮﯾﺪ ﻭ ﭘﺪﺭ ﻧﻤﯽﭘﺬﯾﺮﺩ‪ .‬ﺑﺎ ﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ ﺁﻧﮑﻪ ﻣﺤﻤﺪ ﺩﺭ ﺣﺠّﺔאﻟﻮﺩאﻉ ﺑﻪ ﺩﻧﯿﺎ ﺁﻣﺪﻩ ﻭ ﻫﻨﮕﺎﻡ ﻣﺮگ‬ ‫ﭘﺪﺭ ﮐﻤﺘﺮ אﺯ ﺩﻭ ﺳﺎﻝ ﻭ ﺩﻩ ﻣﺎﻩ ﺩאﺷﺘﻪ אﺳﺖ‪ ،‬ﻧﻤﯽﺗﻮאﻧﺪ אﯾﻦﮔﻮﻧﻪ ﺻﺤﺒﺖ ﮐﻨﺪ ﻭ ﺣﺘﯽ ﺁﻥ ﺣﻮאﺩﺙ ﺭא ﺑـﻪ ﯾـﺎﺩ ﺑﯿـﺎﻭﺭﺩ‪.‬‬ ‫ﻣﻮאﻓﻘﯿﻦ ﮐﺘﺎﺏ ﺳﻠﯿﻢ ﭘﺲ אﺯ ﺗﻮﺟﯿﻬﺎﺗﯽ אﯾﻦ ﻣﻮﺭﺩ ﺭא ﻧﻮﻋﯽ ﺧﺮﻕ ﻋـﺎﺩﺕ ﻣـﯽﺷـﻤﺮﻧﺪ ﮐـﻪ אﺳـﺘﺒﻌﺎﺩ ﻣـﺘﻦ ﺭא ﻧـﺸﺎﻥ‬ ‫ﻣﯽﺩﻫﺪ‪.‬‬ ‫ﻣﻮﺭﺩ ﺩﯾﮕﺮ‪ ،‬ﻧﺎﻣﮥ ﺳﺮّی ﻭ ﺑﺴﯿﺎﺭ ﺧﺼﻮﺻﯽ ﻣﻌﺎﻭﯾﻪ ﺑﻪ ﺯﯾﺎﺩ ﺑﻦ אﺑﯿﻪ אﺳﺖ‪ .‬ﻣﻌﺎﻭﯾﻪ ﺩﺭ אﯾﻦ ﻧﺎﻣـﻪ ﺑـﻪ ﺑـﺪﻋﺘﻬﺎی‬ ‫ﻋﻤﺮ אﺷﺎﺭﻩ ﮐﺮﺩﻩ אﺳﺖ ﻭ ﺑﺮﺧﻮﺭﺩ ﺗﺒﻌﯿﺾﺁﻣﯿﺰ אﻭ ﺑﺎ ﻣﻮאﻟﯽ ﺭא ﮔﻮﺷﺰﺩ ﻣﯽﮐﻨﺪ‪ .‬אﻭ אﯾﻦ אﻣﺮ ﺭא ﺳﯿﺎﺳﺘﯽ ﺑﺮאی ﺩﻭﺭ ﮐﺮﺩﻥ‬ ‫אﻫﻞﺑﯿﺖ אﺯ ﺧﻼﻓﺖ ﻣﯽﺩאﻧﺪ ﻭ ﺩﺭ ﺁﺧﺮ ﻣﯽﮔﻮﯾﺪ‪:‬‬ ‫»ﻓَﻤﺎ ﺃَﮐﺜَﺮَ ﻣﺎ ﺳَﻦﱠ ﻋُﻤَﺮُ ﻓﯽ ﻫﺬﻩِ אﻻُﻣﱠﺔِ ﺑِﺨِﻼﻑِ ﺳُﻨَﱠﺔِ ﺭﺳﻮﻝِ אﻟﻠّﻪِ ﻓَﺘَﺎﺑَﻌَﻪُ אﻟﻨﱠﺎﺱُ ﻋَﻠَﯿﻬﺎ ﻭ ﺃَﺧَﺬﻭא‬ ‫ﺑِﻬﺎ ﻓَﻤِﻨﻬُﻦﱠ ﺗَﺤﻮﯾﻠُﻪ אﻟﻤﻘﺎﻡَ ﻣِﻦ אﻟﻤَﻮﺿِﻊِ אﻟَّﺬی ﻭَﺿَﻌَﻪُ ﻓﯿﻪِ ﺭﺳﻮﻝُ אﻟﻠّﻪِ ﻭ ﺻـﺎﻉُ ﺭﺳـﻮﻝِ אﻟﻠّـﻪِ ﻭ‬ ‫ﻣُﺪﱠﻩُ ﺣﯿﻦَ ﻏَﯿﱠﺮَﻩُ ﻭ ﺯאﺩَ ﻓﯿﻪِ ﻭ ﻧَﻬﯿُﻪُ אﻟﺠُﻨُﺐِ ﻋﻦ אﻟﺘَﯿَﻤﱡﻢِ ﻭ ﺃﺷﯿﺎﺀُ ﮐﺜﯿﺮﺓٌ ﺳَـﻨﱠﻬﺎ ﺃﮐﺜَـﺮُ ﻣِـﻦ ﺃﻟـﻒِ‬ ‫‪٧٠‬‬ ‫ﺑﺎﺏٍ‪«.‬‬ ‫ﺩﻗﺖ ﺩﺭ אﯾﻦ ﻣﺘﻦ‪ ،‬אﯾﻦ אﺣﺘﻤﺎﻝ ﺭא ﺗﻘﻮﯾﺖ ﻣﯽﮐﻨﺪ ﮐﻪ ﺁﻥ ﺭא ﯾﮏ ﺷﯿﻌﯽ ﻣﺘﻌﺼﺐ אﺯ ﺯﺑﺎﻥ ﻣﻌﺎﻭﯾﻪ ﺟﻌﻞ ﮐـﺮﺩﻩ‬ ‫אﺳﺖ‪ .‬ﺁﯾﺎ ﻣﯽﺗﻮאﻥ ﭘﺬﯾﺮﻓﺖ ﮐﻪ ﻧﺎﻣﻪאی אﯾﻦﮔﻮﻧﻪ ﺻﺮﯾﺢ ﻭ ﺑﯽﭘﺮﻭא‪ ،‬ﮐﻪ ﺩﺭ ﭘﺎﯾﺎﻧﺶ ﺑﻪ ﻫﺪﻡ ﻭ ﻣﺰﻕ ﺁﻥ אﻣﺮ ﺷﺪﻩ אﺳﺖ‪،‬‬ ‫ﺩﺭ אﺧﺘﯿﺎﺭ ﮐﺎﺗﺐ ﺯﯾﺎﺩ ﺑﻦ אﺑﯿﻪ ﻭ ﺳﭙﺲ ﺩﺭ אﺧﺘﯿﺎﺭ ﺳﻠﯿﻢ ﻗﺮאﺭ ﮔﺮﻓﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ؟!‬ ‫ﻧﺴﺨﻪﻫﺎی ﮐﺘﺎﺏ‬

‫ﮐﺘﺎﺏ ﺳﻠﯿﻢ ﺑﻦ ﻗﯿﺲ ﺩﺭ ﺳﺎﻟﻬﺎی אﺧﯿﺮ ﻣﮑﺮﺭ ﺑﻪ ﭼﺎپ ﺭﺳﯿﺪﻩ ﻭ ﺗﺮﺟﻤﻪ ﻧﯿﺰ ﺷﺪﻩ אﺳﺖ‪ .‬ﺩﻗﯿﻖﺗﺮﯾﻦ ﺗـﺼﺤﯿﺢ ﺁﻥ‬ ‫ﺩﺭ ﺳﺎﻝ ‪ ١٣٧٣‬ﻭ ﺑﻪ ﻭﺳﯿﻠﮥ ﺁﻗﺎی ﻣﺤﻤﺪﺑﺎﻗﺮ אﻧﺼﺎﺭی ﺯﻧﺠﺎﻧﯽ ﻭ ﺩﺭ ﺳﻪ ﺟﻠﺪ אﻧﺠﺎﻡ ﺷﺪﻩ אﺳﺖ ﮐـﻪ ﺟﻠـﺪ אﻭﻝ ﺩﺭﺑـﺎﺭۀ‬ ‫ﻣﺆﻟﻒ ﻭ ﻧﻘﺪ אﺷﮑﺎﻻﺕ ﻭאﺭﺩ ﺑﺮ ﮐﺘﺎﺏ‪ ،‬ﺟﻠﺪ ﺩﻭﻡ ﻣﺘﻦ ﮐﺘﺎﺏ ﻭ ﺟﻠﺪ ﺳﻮﻡ ﺗﺨﺮﯾﺠﺎﺕ ﻣﺘﻮﻥ אﺳﺖ‪.‬‬ ‫ﺗﻼﺷﻬﺎی ﻣﺼﺤﺢ ﻣﺤﺘﺮﻡ ﺭא ﻣﯽﺗﻮאﻥ ﻧﻤﻮﻧﮥ ﺑﺎﺭﺯ ﺗﺤﻘﯿﻖ ﻋﺎﺷﻘﺎﻧﻪ ﺩאﻧﺴﺖ‪ .‬ﺯﺣﻤﺎﺗﯽ ﮐﻪ ﺩﺭ ﺗﺤﻘﯿﻖ אﯾـﻦ ﮐﺘـﺎﺏ‬ ‫ﮐﺸﯿﺪﻩ ﺷﺪﻩ אﺳﺖ‪ ،‬ﻣﻌﺎﺩﻝ ﺗﺼﺤﯿﺢ ﯾﮏ ﻣﺠﻤﻮﻋﮥ ﺑﺰﺭگ ﺭﻭאﯾﯽ אﺳﺖ‪ .‬אﻟﺒﺘﻪ ﺩﺭ ﺑﺮﺧﯽ ﻣﻮאﺭﺩ‪ ،‬ﻣﺜﻞ ﻣﺘﻮﻧﯽ ﮐﻪ ﺩﺭ ﺑﺎﻻ‬ ‫אﺷﺎﺭﻩ ﺷﺪ‪ ،‬ﻣﺼﺤﺢ ﻣﺤﺘﺮﻡ ﺗﻮﻓﯿﻖ ﭼﻨﺪאﻧﯽ ﻧﯿﺎﻓﺘﻪ ﻭ ﺗﺨﺮﯾﺠﺎﺕ אﯾﺸﺎﻥ ﻫﻤﺴﻨﮓ ﺩﯾﮕﺮ ﻣﺘﻮﻥ ﻧﯿﺴﺖ‪ .‬אﯾﻦ אﺷـﮑﺎﻝ ﺩﺭ‬ ‫ﺑﻌﻀﯽ ﺩﯾﮕﺮ אﺯ ﻣﺴﺘﻨﺪﺳﺎﺯﯾﻬﺎی ﻣﻨﺘﺸﺮﺷﺪﻩ ﻧﯿﺰ ﺑﻪ ﭼﺸﻢ ﻣﯽﺧﻮﺭﺩ‪.‬‬

‫‪ .٧٠‬ﮐﺘﺎﺏ ﺳﻠﯿﻢ ﺑﻦ ﻗﯿﺲ‪ ،‬ﺗﺤﻘﯿﻖ ﻣﺤﻤﺪﺑﺎﻗﺮ אﻷﻧﺼﺎﺭی‪ ،‬ﻧﺸﺮ אﻟﻬﺎﺩی‪ ،‬ﻗﻢ‪ ١٤١٥ ,‬ﻫ‪ ،‬ﺝ ‪ ،٢‬ﺹ ‪.٧٤٥‬‬

‫‪28‬‬

Related Documents

Sd4
November 2019 1
Sd4
November 2019 0
Sd4
November 2019 0
Sd4
November 2019 0
Sd4
November 2019 1