Sd4

‫ﺟﻠﺴﻪ‪4 :‬‬

2

‫ﻓﻬﺮﺳﺖ‬ ‫ﻣﺮﻭﺭی ﺑﺮ ﻣﺒﺎﺣﺚ ﭘﯿﺸﯿﻦ‬ ‫ﻣﯿﺮאﺙ ﺣﺪﯾﺜﯽ אﻣﺎﻡ ﻋﻠﯽ )ﻋﻠﯿﻪ אﻟﺴﻼﻡ(‬

‫אﻟﻒ( ﮔﻔﺘﻪﻫﺎ ﻭ ﻧﻮﺷﺘﻪﻫﺎی ﻗﺒﻞ אﺯ ﭘﺬﯾﺮﺵ ﺣﻜﻮﻣﺖ‬ ‫ﺏ( ﮔﻔﺘﻪﻫﺎ ﻭ ﻧﻮﺷﺘﻪﻫﺎی ﭘﺲ אﺯ ﭘﺬﯾﺮﺵ ﺣﻜﻮﻣﺖ‬ ‫‪١‬ـ ﺧﻄﺒﻪﻫﺎ‬ ‫אﻟﻒ( ﺧﻄﺒﻪﻫﺎی ﺗﻮﺣﯿﺪی ﻭ ﻣﻌﺮﻓﺘﯽ‬ ‫ﺏ( ﻣﻮאﻋﻆ )ﺗﻮﺻﯿﻪﻫﺎی אﺧﻼﻗﯽ(‬ ‫ﺝ( ﺳﺨﻨﺎﻥ ﺣﻤﺎﺳﯽ‬ ‫‪٢‬ـ ﻧﺎﻣﻪﻫﺎ‬ ‫אﻟﻒ( ﻧﺎﻣﻪ ﺑﻪ ﻛﺎﺭﮔﺰאﺭאﻥ‬ ‫ﺏ( ﻭﺻﺎﯾﺎ‬ ‫ﺝ( ﻧﺎﻣﻪ ﺑﻪ ﻣﺮﺩﻡ‬ ‫ﺩ( ﻧﺎﻣﻪ ﺑﻪ ﺩﺷﻤﻨﺎﻥ‬ ‫‪٣‬ـ ﻗﻀﺎﻭﺗﻬﺎ‬ ‫‪٤‬ـ ﺩﻋﺎﻫﺎ‬ ‫‪٥‬ـ אﺷﻌﺎﺭ‬ ‫ﺩﯾﻮאﻥ אﻣﺎﻡ ﻋﻠﯽ )ﻋﻠﯿﻪ אﻟﺴﻼﻡ(‬ ‫ﺷﺎﮔﺮﺩאﻥ‬

‫אﻟﻒ( ﻋﺒﺪאﻟﻠّﻪ ﺑﻦ ﻋﺒﺎﺱ‬ ‫ﺏ( ﺳُﻠﯿﻢ ﺑﻦ ﻗﯿﺲ‬ ‫ﮐﺘﺎﺏ ﺳﻠﯿﻢ‬ ‫ﻓﻌﺎﻟﯿﺘﻬﺎی ﺣﺪﯾﺜﯽ ﺻﺤﺎﺑﻪ‬

‫אﻟﻒ( ﺳﻠﻤﺎﻥ ﻓﺎﺭﺳﯽ‬ ‫ﺏ( אﺑﻮﺫﺭ ﻏﻔﺎﺭی‬ ‫ﺝ( אﺑﻮﺭאﻓﻊ‬ ‫ﺩ( ﺟﺎﺑﺮ ﺑﻦ ﻋﺒﺪאﻟﻠّﻪ אﻧﺼﺎﺭی‬ ‫ﭘﺮﺳﺶ ﻭ ﭘﮋﻭﻫﺶ‬

‫ﺿﻤﯿﻤﮥ ﺁﻣﻮﺯﺷﯽ ﺷﻤﺎﺭۀ ‪١‬‬ ‫ﺿﻤﯿﻤﮥ ﺁﻣﻮﺯﺷﯽ ﺷﻤﺎﺭۀ ‪٢‬‬ ‫ﺗﻮﺻﯿﻪﻫﺎی אﺧﻼﻗﯽ‬

‫ﺿﻤﯿﻤﮥ ﺁﻣﻮﺯﺷﯽ ﺷﻤﺎﺭۀ ‪٣‬‬ ‫ﺿﻤﯿﻤﮥ ﺁﻣﻮﺯﺷﯽ ﺷﻤﺎﺭۀ ‪٤‬‬ ‫ﻛﺘﺎﺑﻬﺎی אﺩﻋﯿﻪאی אﻣﺎﻡ ﻋﻠﯽ )ﻋﻠﯿﻪ אﻟﺴﻼﻡ(‬

‫ﺿﻤﯿﻤﮥ ﺁﻣﻮﺯﺷﯽ ﺷﻤﺎﺭۀ ‪٥‬‬ ‫ﻛﺘﺎﺏﺷﻨﺎﺳﯽ‬

‫‪3‬‬

‫ﺿﻤﯿﻤﮥ ﺁﻣﻮﺯﺷﯽ ﺷﻤﺎﺭۀ ‪٦‬‬ ‫ﺑﺮאی אﻃﻼﻉ ﺷﻤﺎﺭۀ ‪١‬‬ ‫ﺩﯾﻮאﻥ אﻣﺎﻡ ﻋﻠﯽ )ﻋﻠﯿﻪ אﻟﺴﻼﻡ(‬

‫ﺑﺮאی אﻃﻼﻉ ﺷﻤﺎﺭۀ ‪٢‬‬ ‫ﻧﺨﺴﺘﯿﻦ ﺗﺮﺟﻤﮥ ﻓﺎﺭﺳﯽ ﺳﺨﻨﺎﻥ אﻣﺎﻡ ﻋﻠﯽ )ﻋﻠﯿﻪ אﻟﺴﻼﻡ(‬

‫ﺑﺮאی אﻃﻼﻉ ﺷﻤﺎﺭۀ ‪٣‬‬ ‫ﻧﻈﺮی אﺟﻤﺎﻟﯽ ﺑﻪ ﻣﺘﻦ ﻛﺘﺎﺏ‬

‫ﻧﺴﺨﻪﻫﺎی ﻛﺘﺎﺏ‬

‫‪4‬‬

‫ﻣﺮﻭﺭی ﺑﺮ ﻣﺒﺎﺣﺚ ﭘﯿﺸﯿﻦ‬ ‫ﺩﺭ ﻣﺒﺎﺣﺚ ﭘﯿﺸﯿﻦ ﮔﻔﺘﻪ ﺷﺪ ﮐﻪ ﺑﺎ ﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ ﺧﺼﻮﺻﯿﺎﺕ ﺷﺨﺼﯿﺘﯽ ﻭ ﻭﯾﮋﮔﯿﻬﺎی ﺧـﺎﻧﻮאﺩﮔﯽ אﻣـﺎﻡ ﻋﻠـﯽ )ﻋﻠﯿـﻪ‬ ‫אﻟﺴﻼﻡ(‪ ،‬ﻣﻮﻗﻌﯿﺘﻬﺎی ﻣﻨﺎﺳﺒﯽ ﺑﺮאی אﯾﺸﺎﻥ ﺩﺭ ﺯﻣﯿﻨﮥ ﻓﺮאﮔﯿﺮی ﻭ אﺧﺬ אﺣﺎﺩﯾـﺚ אﺯ ﭘﯿـﺎﻣﺒﺮ )ﺻـﻠّﯽ אﻟﻠّـﻪ ﻋﻠﯿـﻪ ﻭ ﺁﻟـﻪ(‬ ‫ﻓﺮאﻫﻢ ﮔﺸﺖ ﻭ אﯾﻦ ﻣﻮﺟﺐ ﺷﺪ ﺗﺎ אﯾﺸﺎﻥ ﺩﺭ ﺩﻭﺭﻩﻫﺎی ﻣﺨﺘﻠﻒ ﺣﯿﺎﺕ ﺧﻮﯾﺶ‪ ،‬ﺑﻪ ﺷﮑﻠﻬﺎی ﮔﻮﻧﺎﮔﻮﻥ ﻭ ﻣﺘﻨﺎﺳﺐ ﺑـﺎ‬ ‫ﺯﻣﺎﻥ‪ ،‬ﺩﺭ ﻧﺸﺮ ﺁﻥ ﺑﮑﻮﺷﻨﺪ‪.‬‬ ‫ﻫﻤﭽﻨﯿﻦ ﺩﺭﯾﺎﻓﺘﯿﻢ ﮐﻪ אﻣﺎﻡ ﻋﻠﯽ )ﻋﻠﯿﻪ אﻟﺴﻼﻡ( ﺩﺭ ﺯﻣﺎﻥ ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ )ﺻﻠّﯽ אﻟﻠّـﻪ ﻋﻠﯿـﻪ ﻭ ﺁﻟـﻪ( ﺑـﻪ ﮐﺘﺎﺑـﺖ ﺣـﺪﯾﺚ‬ ‫אﺷﺘﻐﺎﻝ ﺩאﺷﺘﻪאﻧﺪ ﻭ ﻣﺠﻤﻮﻋﮥ ﻣﺘﻨﻮﻋﯽ אﺯ ﺁﻥ ﺩﻭﺭאﻥ ﮔﺰאﺭﺵ ﺷﺪﻩ אﺳﺖ‪.‬‬ ‫אﯾﻨﮏ ﺑﺎ ﺗﻼﺷﻬﺎی ﺣﺪﯾﺜﯽ ﺁﻥ ﺣﻀﺮﺕ ﺩﺭ ﺩﻭﺭאﻥ ﭘﺲ אﺯ ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ ﺁﺷﻨﺎ ﺧﻮאﻫﯿﻢ ﺷﺪ‪.‬‬

‫ﻣﯿﺮאﺙ ﺣﺪﯾﺜﯽ אﻣﺎﻡ ﻋﻠﯽ )ﻋﻠﯿﻪ אﻟﺴﻼﻡ(‬ ‫ﺩﺭ ﺩﺭﺱ ﭘﯿﺸﯿﻦ אﺷﺎﺭﻩ ﺷﺪ ﮐﻪ אﺣﺎﺩﯾﺚ ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ )ﺻﻠّﯽ אﻟﻠّﻪ ﻋﻠﯿﻪ ﻭ ﺁﻟﻪ( אﺯ ﻃﺮﯾﻖ אﻣﺎﻡ ﻋﻠـﯽ )ﻋﻠﯿـﻪ אﻟـﺴﻼﻡ( ﺑـﻪ‬ ‫ﺁﯾﻨﺪﮔﺎﻥ ﺭﺳﯿﺪﻩ אﺳﺖ‪ .‬ﺑﻪ ﺩﯾﮕﺮ ﺳﺨﻦ‪ ،‬אﻣﺎﻡ )ﻋﻠﯿﻪ אﻟﺴﻼﻡ( ﺑﺎ ﻋﻨﻮאﻥ ﺭאﻭی‪ ،‬ﻣﻄﺎﻟﺐ ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ )ﺻﻠّﯽ אﻟﻠّﻪ ﻋﻠﯿﻪ ﻭ ﺁﻟﻪ( ﺭא‬ ‫ﻧﻘﻞ ﮐﺮﺩﻩ אﺳﺖ ﻭ ﮐﻤﺘﺮ אﺯ ﺟﺎﻧﺐ ﺧﻮﺩ ﺳﺨﻦ ﮔﻔﺘﻪ אﺳﺖ‪ .‬ﺩﺭ אﯾﻦ ﺩﺭﺱ ﺑـﻪ ﺑﺮﺭﺳـﯽ אﺣـﺎﺩﯾﺜﯽ ﻣـﯽﭘـﺮﺩאﺯﯾﻢ ﮐـﻪ אﺯ‬ ‫ﺷﺨﺺ אﯾﺸﺎﻥ ﺻﺎﺩﺭ ﺷﺪﻩ אﺳﺖ ﻭ ﻣﺴﺘﻘﯿﻤﺎً ﺑﻪ ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ )ﺻﻠّﯽ אﻟﻠّﻪ ﻋﻠﯿﻪ ﻭ ﺁﻟﻪ( ﻣﺴﺘﻨﺪ ﻧﯿﺴﺖ‪ .‬ﺩﺭ ﮐﺘﺎﺏ אﺭﺯﺷﻤﻨﺪ ﻧﻬﺞ‬ ‫אﻟﺴﻌﺎﺩﻩ ﭘﻨﺞ ﺳﺨﻦ אﺯ אﻣﺎﻡ ﻋﻠﯽ )ﻋﻠﯿﻪ אﻟﺴﻼﻡ( ﺩﺭ ﺯﻣﺎﻥ ﺣﯿﺎﺕ ﭘﯿـﺎﻣﺒﺮ )ﺻـﻠّﯽ אﻟﻠّـﻪ ﻋﻠﯿـﻪ ﻭ ﺁﻟـﻪ( ﻧﻘـﻞ ﺷـﺪﻩ ﮐـﻪ‬ ‫ﺑﺰﺭگﺗﺮﯾﻦ ﺁﻧﻬﺎ ﺧﻄﺒﮥ ﻋﻘﺪ אﻣﺎﻡ ﻋﻠﯽ )ﻋﻠﯿﻪ אﻟﺴﻼﻡ( ﺩﺭ ﻣﺮאﺳﻢ אﺯﺩﻭאﺝ ﺑﺎ ﺣﻀﺮﺕ ﺯﻫﺮא )ﺳﻼﻡ אﻟﻠّـﻪ ﻋﻠﯿﻬـﺎ( אﺳـﺖ‪.‬‬ ‫ﻇﺎﻫﺮאً אﻣﺎﻡ ﻋﻠﯽ )ﻋﻠﯿﻪ אﻟﺴﻼﻡ( ﺩﺭ ﺣﻀﻮﺭ ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ )ﺻﻠّﯽ אﻟﻠّﻪ ﻋﻠﯿﻪ ﻭ ﺁﻟﻪ( ﮐﻤﺘﺮ אﺯ ﺧﻮﺩ ﺳﺨﻦ ﮔﻔﺘﻪ ﯾﺎ ﭼﯿﺰی ﻧﻮﺷـﺘﻪ‬ ‫אﺳﺖ‪.‬‬ ‫ﭘﺲ אﺯ ﺭﺣﻠﺖ ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ )ﺻﻠّﯽ אﻟﻠّﻪ ﻋﻠﯿﻪ ﻭ ﺁﻟﻪ(‪ ،‬אﻣﺎﻡ ﻋﻠﯽ )ﻋﻠﯿﻪ אﻟﺴﻼﻡ(‪ ،‬ﻋﻼﻭﻩ ﺑﺮ ﻧﻘﻞ ﺳـﺨﻨﺎﻥ אﯾـﺸﺎﻥ‪ ،‬ﺑـﻪ‬ ‫אﯾﺮאﺩ ﺧﻄﺎﺑﻪ ﻭ אﻧﺸﺎی ﻧﺎﻣﻪ ﻭ ﮐﺘﺎﺏ ﭘﺮﺩאﺧﺖ ﻭ ﻭﺟﻪ ﺩﯾﮕﺮی אﺯ ﺷﺨﺼﯿﺖ ﺑﯽﻧﻈﯿﺮ ﺧﻮﯾﺶ ﺭא ﻧﻤﺎﯾﺎﻥ ﺳﺎﺧﺖ‪.‬‬ ‫אﺣﺎﺩﯾﺚ אﻣﺎﻡ ﻋﻠﯽ )ﻋﻠﯿﻪ אﻟﺴﻼﻡ( ﺩﺭ אﯾﻦ ﺩﻭﺭﻩ ﺭא ﺩﺭ ﺩﻭ ﻓﺼﻞ ﻣﺠﺰّא ﺑﺮﺭﺳﯽ ﻣﯽﮐﻨﯿﻢ‪:‬‬ ‫אﻟﻒ( ﮔﻔﺘﻪﻫﺎ ﻭ ﻧﻮﺷﺘﻪﻫﺎی ﻗﺒﻞ אﺯ ﭘﺬﯾﺮﺵ ﺣﮑﻮﻣﺖ؛‬ ‫ﺏ( ﮔﻔﺘﻪﻫﺎ ﻭ ﻧﻮﺷﺘﻪﻫﺎی ﺑﻌﺪ אﺯ ﭘﺬﯾﺮﺵ ﺣﮑﻮﻣﺖ‪.‬‬ ‫אﻟﻒ( ﮔﻔﺘﻪﻫﺎ ﻭ ﻧﻮﺷﺘﻪﻫﺎی ﻗﺒﻞ אﺯ ﭘﺬﯾﺮﺵ ﺣﮑﻮﻣﺖ‬ ‫אﺣﺎﺩﯾﺚ ﻧﺴﺒﺘﺎً ﮐﻤﯽ אﺯ אﯾﻦ ﺩﻭﺭﻩ ﺩﺭ אﺧﺘﯿﺎﺭ ﻣﺎ ﻗﺮאﺭ ﮔﺮﻓﺘﻪ אﺳﺖ؛ ﺑﻪ ﺩﻭ ﻧﻤﻮﻧﻪ אﺯ ﺁﻧﻬﺎ ﺗﻮﺟﻪ ﻓﺮﻣﺎﯾﯿﺪ‪:‬‬ ‫‪١‬ـ ﭘﺲ אﺯ ﺭﺣﻠﺖ ﺭﺳﻮﻝ ﺧﺪא )ﺻﻠّﯽ אﻟﻠّﻪ ﻋﻠﯿﻪ ﻭ ﺁﻟﻪ( ﮐﻪ אﻣﺎﻡ ﻋﻠﯽ )ﻋﻠﯿﻪ אﻟﺴﻼﻡ( ﺑﻪ ﻏﺴﻞ ﻭ ﮐﻔـﻦ אﯾـﺸﺎﻥ‬ ‫ﻣﺸﻐﻮﻝ ﺑﻮﺩ‪ ،‬אﻧﺼﺎﺭ ﻭ ﻣﻬﺎﺟﺮﯾﻦ ﺩﺭ ﺳﻘﯿﻔﮥ ﺑﻨﯽﺳﺎﻋﺪﻩ ﺟﻤﻊ ﺷﺪﻩ ﻭ ﺩﺭﺻﺪﺩ ﺗﻌﯿﯿﻦ ﺧﻠﯿﻔﮥ ﺑﻌﺪ אﺯ ﭘﯿـﺎﻣﺒﺮ )ﺻـﻠّﯽ אﻟﻠّـﻪ‬ ‫ﻋﻠﯿﻪ ﻭ ﺁﻟﻪ( ﺑﻮﺩﻧﺪ‪ .‬אﻣﺎﻡ ﮐﻪ ﺩﺭ ﺧﺎﻧﮥ ﻣﺤﻘﺮ ﺧﻮﺩ ﺑﻪ ﺗﺠﻬﯿﺰ ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ )ﺻﻠّﯽ אﻟﻠّﻪ ﻋﻠﯿﻪ ﻭ ﺁﻟﻪ( ﻣﺸﻐﻮﻝ ﺑﻮﺩ ﺑـﺪﻥ ﻣﻠﮑـﻮﺗﯽ‬ ‫ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ ﺭא ﻣﻮﺭﺩ ﺧﻄﺎﺏ ﻗﺮאﺭ ﺩאﺩﻩ ﻭ ﺑﺎ ﺩﻟﯽ ﭘﺮﺩﺭﺩ ﮔﻔﺘﻨﺪ‪:‬‬ ‫»ﺻﺒﺮ ﻧﯿﮑﻮ אﺳﺖ ﻣﮕﺮ ﺑﺮ ﻣﺮگِ ﺗﻮ ﻭ ﺑﯽﺗﺎﺑﯽ ﺯﺷﺖ אﺳﺖ ﻣﮕﺮ ﺩﺭ ﻓﺮאﻕ ﺗﻮ‪ .‬אﻧـﺪﻭﻫﯽ ﮐـﻪ אﺯ‬ ‫ﻣﺮگ ﺗﻮ ﺭﺳﺪ ﺑﺰﺭگ אﺳﺖ ﻭ ﻫﺮ אﻧﺪﻭﻩ ﺩﯾﮕﺮ‪ ،‬ﭼﻪ ﭘﯿﺶ אﺯ ﺁﻥ ﻭ ﭼﻪ ﭘﺲ אﺯ ﺁﻥ‪ ،‬ﺧﺮﺩ אﺳﺖ ﻭ‬

‫‪5‬‬

‫‪١‬‬

‫ﺑﯽﻣﻘﺪאﺭ‪«.‬‬ ‫‪٢‬ـ ﮐﻼﻡ אﯾﺸﺎﻥ ﭘﺲ אﺯ ﺩﻓﻦ ﻫﻤﺴﺮ ﺷﻬﯿﺪﺵ‪ ،‬אﺯ ﺯﯾﺒﺎﺗﺮﯾﻦ ﻣﺮﺛﯿﻪﻫﺎﯾﯽ אﺳﺖ ﮐﻪ ﺩﺭ אﺧﺘﯿﺎﺭ ﻣﺎ אﺳﺖ‪:‬‬ ‫»ﺳﻼﻡ ﺑﺮ ﺗﻮ אی ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ ﺧﺪא‪ ،‬ﺳﻼﻡ ﻣﻦ ﻭ ﺩﺧﺘﺮﺕ ﮐﻪ אﮐﻨﻮﻥ ﺩﺭ ﮐﻨﺎﺭ ﺗﻮ ﻓﺮﻭﺩ ﺁﻣـﺪﻩ ﻭ ﭼـﻪ‬ ‫ﺯﻭﺩ ﺑﻪ ﺗﻮ ﭘﯿﻮﺳﺖ‪ .‬אی ﺭﺳﻮﻝ ﺧﺪא‪ ،‬ﺑﺮ ﻣﺮگ ﺩﺧﺖ ﺑﺮﮔﺰﯾﺪۀ ﺗﻮ ﺷﮑﯿﺒﺎﯾﯽ ﻣﻦ אﻧﺪک אﺳـﺖ ﻭ‬ ‫ﻃﺎﻗﺖ ﻭ ﺗﻮאﻧﻢ אﺯ ﺩﺳﺖ ﺭﻓﺘﻪ ‪ ...‬ﺑﻪ ﺯﻭﺩی ﺩﺧﺘﺮﺕ ﺗﻮ ﺭא ﺧﺒﺮ ﺩﻫﺪ ﮐـﻪ ﭼﮕﻮﻧـﻪ אﻣﺘـﺖ ﮔـﺮﺩ‬ ‫ﺁﻣﺪﻧﺪ ﻭ ﺑﺮ אﻭ ﺳﺘﻢ ﮐﺮﺩﻧﺪ‪ .‬ﻫﻤﮥ ﺳﺮﮔﺬﺷﺖ ﺭא אﺯ אﻭ ﺑﭙﺮﺱ ﻭ ﺧﺒﺮ ﺣﺎﻝ ﻣﺎ אﺯ אﻭ ﺑﺨﻮאﻩ‪ .‬אﯾﻨﻬـﺎ‬ ‫‪٢‬‬ ‫ﺩﺭ ﺯﻣﺎﻧﯽ ﺑﻮﺩ ﮐﻪ אﺯ ﻣﺮگ ﺗﻮ ﺩﯾﺮی ﻧﮕﺬﺷﺘﻪ ﺑﻮﺩ ﻭ ﺗﻮ אﺯ ﯾﺎﺩﻫﺎ ﻧﺮﻓﺘﻪ ﺑﻮﺩی‪«.‬‬ ‫ﺩﺭ ﺩﻭﺭאﻥ ﺑﯿﺴﺖ ﻭ ﭘﻨﺞ ﺳﺎﻟﮥ ﺧﺎﻧﻪﻧﺸﯿﻨﯽ אﻣﺎﻡ ﻋﻠﯽ )ﻋﻠﯿﻪ אﻟﺴﻼﻡ( ﻣﺮﺩﻡ ﻧﯿﺰ אﯾﺸﺎﻥ ﺭא ﮐﻤﺘﺮ ﺑﻪ ﯾﺎﺩ ﺩאﺷﺘﻨﺪ ﻭ‬ ‫ﺑﻪ ﻓﺮﻫﻨﮓ ﻋﻤﻮﻣﯽ ﺧﻮ ﮐﺮﺩﻩ ﺑﻮﺩﻧﺪ؛ ﺑﺪﯾﻦ ﺟﻬﺖ ﺳﺨﻦ ﻭ ﻧﻮﺷﺘﮥ ﺯﯾﺎﺩی אﺯ אﻣﺎﻡ ﮔﺰאﺭﺵ ﻧﺸﺪﻩ אﺳﺖ‪ .‬אﻣﺎ אﻣﺎﻡ )ﻋﻠﯿﻪ‬ ‫אﻟﺴﻼﻡ( ﻭﻇﯿﻔﮥ ﺧﻮﺩ ﺭא ﮐﻪ ﻫﺪאﯾﺖ ﺗﻤﺎﻣﯽ אﻓﺮאﺩ ﺟﺎﻣﻌﻪ אﺳﺖ ﺗﺎ ﺣﺪ אﻣﮑﺎﻥ אﻧﺠﺎﻡ ﻣﯽﺩאﺩ‪ .‬ﻫﻨﮕـﺎﻣﯽ ﮐـﻪ ﺧﻠﯿﻔـﮥ ﺩﻭﻡ‬ ‫ﺗﺼﻤﯿﻢ ﮔﺮﻓﺖ ﺩﺭ ﺟﻨﮓ ﺑﺎ אﯾﺮאﻥ ﯾﺎ ﺭﻭﻡ ﺷﺮﮐﺖ ﮐﻨﺪ אﻣﺎﻡ ﻋﻠﯽ )ﻋﻠﯿﻪ אﻟﺴﻼﻡ( ﺗﻮﺻﯿﻪ ﮐﺮﺩ ﮐﻪ ﻭی ﺩﺭ ﻣﯿﺪאﻥ ﺣﺎﺿﺮ‬ ‫ﻧﺸﻮﺩ ﻭ אﻭ ﻫﻢ ﭘﺬﯾﺮﻓﺖ‪.‬‬ ‫ﺏ( ﮔﻔﺘﻪﻫﺎ ﻭ ﻧﻮﺷﺘﻪﻫﺎ ﭘﺲ אﺯ ﭘﺬﯾﺮﺵ ﺣﮑﻮﻣﺖ‬ ‫ﺑﯿﺸﺘﺮﯾﻦ ﺣﺠﻢ ﻣﯿﺮאﺙ ﻣﺎﻧﺪﮔﺎﺭ אﻣﺎﻡ ﻋﻠﯽ )ﻋﻠﯿﻪ אﻟﺴﻼﻡ( ﻣﺮﺑﻮﻁ ﺑﻪ ﺩﻭﺭאﻥ ﭘﻨﺞﺳﺎﻟﮥ ﺧﻼﻓﺖ אﯾﺸﺎﻥ אﺳـﺖ‪ .‬ﻋﻠـﯽ‬ ‫)ﻋﻠﯿﻪ אﻟﺴﻼﻡ( אﻣﺎﻡ ﺑﻼﻏﺖ ﺑﻮﺩ ﺑﺮ ﻣﻨﺼﺐ ﺧﻼﻓﺖ؛ ﺑﻨﺎﺑﺮאﯾﻦ אﻭﻻً ﻫﻤﻪ ﺑﻪ ﺳﺨﻨﺎﻥ אﯾﺸﺎﻥ ﺗﻮﺟﻪ ﺩאﺷـﺘﻨﺪ‪ ،‬ﺛﺎﻧﯿـﺎً ﺧﻠﻔـﺎ‬ ‫ﻣﻌﻤﻮﻻً ﮐﺎﺗﺒﺎﻧﯽ ﺭא ﻫﻤﺮאﻩ ﺩאﺷﺘﻨﺪ ﮐﻪ ﻧﺎﻣﻪﻫﺎ ﻭ ﺑﯿﺎﻧﺎﺕ ﻣﻬﻢ אﯾﺸﺎﻥ ﺭא ﻣﯽﻧﮕﺎﺷﺘﻨﺪ؛ ﺑﻪ ﻫﻤﯿﻦ ﺳﺒﺐ אﺣﺎﺩﯾﺚ ﻣﺘﻌﺪﺩی‬ ‫אﺯ ﺁﻥ ﺣﻀﺮﺕ ﺑﺎﻗﯽ ﻣﺎﻧﺪﻩ אﺳﺖ‪ .‬ﺳﺨﻨﺎﻥ אﻣﺎﻡ ﻋﻠﯽ )ﻋﻠﯿﻪ אﻟﺴﻼﻡ( ﺭא ﺩﺭ אﯾﻦ ﺩﻭﺭאﻥ ﺑﻪ ﭼﻨﺪ ﺩﺳﺘﻪ ﻣﯽﺗـﻮאﻥ ﺗﻘـﺴﯿﻢ‬ ‫ﮐﺮﺩ‪:‬‬ ‫‪١‬ـ ﺧﻄﺒﻪﻫﺎ‬ ‫‪٢‬ـ ﻧﺎﻣﻪﻫﺎ‬ ‫‪٣‬ـ ﻗﻀﺎﻭﺗﻬﺎ‬ ‫‪٤‬ـ ﺩﻋﺎﻫﺎ‬ ‫‪٥‬ـ אﺷﻌﺎﺭ‬ ‫‪١‬ـ ﺧﻄﺒﻪﻫﺎ‬

‫ﺧﻄﺒﻪ‪ ،‬ﮐﻪ ﻫﻤﺎﻥ ﺳﺨﻨﺎﻥ ﺷﺨﺺ ﺑﺮאی ﻣﺨﺎﻃﺒﯿﻦ ﺧﺎﺹ אﺳﺖ‪ ،‬ﺑﺨﺶ ﻭﯾﮋﻩאی אﺯ ﻣﯿﺮאﺙ ﺣﺪﯾﺜﯽ אﻣﺎﻡ ﺭא ﺷﺎﻣﻞ‬ ‫ﻣﯽﮔﺮﺩﺩ‪.‬‬ ‫אﺯ ﺁﻧﺠﺎ ﮐﻪ אﯾﻦ ﺧﻄﺒﻪﻫﺎ ﺩﺭ ﺯﻣﺎﻧﻬﺎی ﮔﻮﻧﺎﮔﻮﻥ אﯾﺮאﺩ ﺷﺪﻩ אﺯ ﺗﻨﻮﻉ ﻭ ﺟﺬאﺑﯿﺖ ﺧﺎﺻﯽ ﺑﺮﺧﻮﺭﺩאﺭ אﺳﺖ‪ .‬אﺯ ﯾـﮏ‬ ‫ﻣﻨﻈﺮ ﻣﯽﺗﻮאﻥ ﺧﻄﺒﻪﻫﺎ ﺭא ﺑﻪ אﻧﻮאﻉ ﺗﻮﺣﯿﺪی ﻭ ﻣﻌﺮﻓﺘﯽ‪ ،‬ﻣﻮאﻋﻆ ﻭ ﺳﺨﻨﺎﻥ ﺣﻤﺎﺳﯽ ﺗﻘﺴﯿﻢ ﮐﺮﺩ‪:‬‬

‫‪» .١‬ﺇﻥّ אﻟﺼﱠﺒﺮَ ﻟَﺠَﻤﯿﻞٌ ﺇﻟّﺎ ﻋَﻨﮏ ﻭَ ﺇﻥﱠ אﻟﺠَﺰَﻉَ ﻟَﻘَﺒﯿﺢٌ ﺇﻟّﺎ ﻋَﻠَﯿﮏ ﻭ ﺇﻥﱠ אﻟﻤُﺼﺎﺏَ ﺑِﮏ ﻟَﺠَﻠﯿﻞٌ ﻭ ﺇﻧّﻪ ﻗَﺒﻠَﮏ ﻭ ﺑَﻌﺪَک ﻟَﺠَﻠَﻞٌ«؛ ﮔﺮﺩﺁﻭﺭی ﺳﯿﺪ‬ ‫ﺭﺿﯽ‪ ,‬ﻧﻬﺞ אﻟﺒﻼﻏﻪ‪ ,‬ﺗﺮﺟﻤﮥ ﻋﺒﺪאﻟﻤﺤﻤﺪ ﺁﯾﺘﯽ‪ ,‬ﺑﻨﯿﺎﺩ ﻧﻬﺞ אﻟﺒﻼﻏﻪ‪ ,‬ﺗﻬﺮאﻥ‪ ,١٣٧٦ ,‬ﺣﮑﻤﺖ ‪.٢٩٢‬‬ ‫‪» .٢‬אﻟﺴﻼﻡُ ﻋَﻠَﯿﮏ ﯾﺎ ﺭﺳﻮﻝَ אﻟﻠّﻪِ ﻋَﻨّﯽ ﻭَ ﻋَﻦِ אﺑﻨَﺘِﮏ אﻟﻨّﺎﺯِﻟَﺔِ ﻓِﯽ ﺟِﻮאﺭِک ﻭَ אﻟﺴﱠﺮﯾﻌَﺔِ אﻟﻠﱢﺤﺎﻕِ ﺑِﮏ‪ ،‬ﻗَﻞﱠ ﯾﺎ ﺭَﺳﻮﻝَ אﻟﻠّﻪِ ﻋَﻦ ﺻَﻔِﯿﺘِﮏ ﺻَﺒﺮِی‬ ‫ﻭَ ﺭَﻕﱠ ﻋَﻨﻬﺎ ﺗَﺠَﻠﱡﺪی ‪ ...‬ﻭَ ﺳَﺘُﻨَﺒﱢﺌُﮏَ אﺑﻨَﺘُﮏ ﺑﺘَﻀﺎﻓُﺮِ אُﻣﱠﺘِﮏ ﻋَﻠﯽ ﻫَﻀﻤِﻬﺎ ﻓَﺄﺣْﻔِﻬﺎ אﻟﺴﱡﺆאﻝَ ﻭ אﺳﺘَﺨﺒِﺮْﻫَﺎ אﻟﺤﺎﻝَ‪ ،‬ﻫَﺬא ﻭَ ﻟَﻢْ ﯾﻄُﻞِ אﻟﻌَﻬﺪُ ﻭ ﻟَﻢ‬ ‫ﯾﺨْﻞُ ﻣﻨﮏ אﻟﺬﱢﮐﺮُ«؛ ﮔﺮﺩﺁﻭﺭی ﺳﯿﺪ ﺭﺿﯽ‪ ،‬ﭘﯿﺸﯿﻦ‪ ،‬ﺧﻄﺒﮥ ‪.٢٠٢‬‬ ‫‪6‬‬

‫אﻟﻒ( ﺧﻄﺒﻪﻫﺎی ﺗﻮﺣﯿﺪی ﻭ ﻣﻌﺮﻓﺘﯽ‬

‫ﻧﺎﺏﺗﺮﯾﻦ ﺧﻄﺒﻪﻫﺎی ﺗﻮﺣﯿﺪی ﺩﺭ ﺗﻮﺻﯿﻒ ﺧﺪאﻭﻧﺪ ﺗﺒﺎﺭک ﻭ ﺗﻌﺎﻟﯽ‪ ،‬אﺯ אﻣﺎﻡ ﻋﻠﯽ )ﻋﻠﯿﻪ אﻟﺴﻼﻡ( ﺻﺎﺩﺭ ﺷﺪﻩ אﺳﺖ‪.‬‬ ‫ﺑﻪ אﯾﻦ ﺳﺨﻦ ﺗﻮﺟﻪ ﮐﻨﯿﺪ‪:‬‬ ‫אﺳﺎﺱ ﺩﯾﻦ‪ ،‬ﺷﻨﺎﺧﺖ ﺧﺪאﻭﻧﺪ אﺳﺖ ﻭ ﮐﻤﺎﻝِ ﺷﻨﺎﺧﺖ אﻭ ﺗﺼﺪﯾﻖ ﺑﻪ ﻭﺟﻮﺩ אﻭ אﺳـﺖ ﻭ ﮐﻤـﺎﻝ‬ ‫ِﺗﺼﺪﯾﻖ ﺑﻪ ﻭﺟﻮﺩ אﻭ ﯾﮑﺘﺎ ﻭ ﯾﮕﺎﻧﻪ ﺩאﻧﺴﺘﻦ אﻭ אﺳﺖ ﻭ ﮐﻤﺎﻝِ אﻋﺘﻘﺎﺩ ﺑﻪ ﯾﮑﺘﺎﯾﯽ ﻭ ﯾﮕـﺎﻧﮕﯽ אﻭ‬ ‫ﭘﺮﺳﺘﺶ אﻭ אﺳﺖ‪ ،‬ﺩﻭﺭ אﺯ ﻫﺮ ﺷﺎﺋﺒﻪ ﻭ ﺁﻣﯿﺰﻩאی ﻭ ﭘﺮﺳﺘﺶ אﻭ ﺯﻣﺎﻧﯽ אﺯ ﻫﺮ ﺷﺎﺋﺒﻪ ﻭ ﺁﻣﯿـﺰﻩאی‬ ‫ﭘﺎک ﺑﺎﺷﺪ ﮐﻪ אﺯ ﺫאﺕ אﻭ ﻧﻔﯽ ﻫﺮ ﺻﻔﺖ ﺷﻮﺩ؛ ﺯﯾﺮא ﻫﺮ ﺻﻔﺘﯽ ﮔﻮאﻩ ﺑﺮ אﯾﻦ אﺳﺖ ﮐﻪ ﻏﯿـﺮ אﺯ‬ ‫‪٣‬‬ ‫ﻣﻮﺻﻮﻑِ ﺧﻮﺩ אﺳﺖ ﻭ ﻫﺮ ﻣﻮﺻﻮﻓﯽ ﮔﻮאﻩ ﺑﺮ אﯾﻦ אﺳﺖ ﮐﻪ ﻏﯿﺮ אﺯ ﺻﻔﺖِ ﺧﻮﺩ אﺳﺖ‪.‬‬ ‫אﺑﻦﺷﻌﺒﮥ ﺣﺮّאﻧﯽ )ﻡ ﻗﺮﻥ ‪ (٤‬ﺩﺭ ﮐﺘﺎﺏ ﺗﺤﻒ אﻟﻌﻘﻮﻝ ﻣﯽﻧﻮﯾﺴﺪ‪:‬‬ ‫»אﮔﺮ ﺗﻤﺎﻡ ﺧﻄﺒﻪﻫﺎ ﻭ ﮐﻠﻤﺎﺕ ﺻﺮﻓﺎً ﺗﻮﺣﯿﺪی אﻣﺎﻡ ﺭא ﮐﻪ ﺑﻪ ﺩﺳـﺖ ﻣـﺎ ﺭﺳـﯿﺪﻩ אﺳـﺖ ﮔـﺮﺩ‬ ‫‪٤‬‬ ‫ﺁﻭﺭﯾﻢ‪ ،‬ﮔﺴﺘﺮﺩﮔﯽ ﺁﻥ ﺑﻪ אﻧﺪאﺯۀ ﺣﺠﻢ אﯾﻦ ﮐﺘﺎﺏ ﺧﻮאﻫﺪ ﺷﺪ‪«.‬‬ ‫ﻣﯽﺩאﻧﯿﻢ ﮐﻪ ﮐﺘﺎﺏ ﺗﺤﻒ אﻟﻌﻘﻮﻝ ﻧﺰﺩﯾﮏ ﺑﻪ ﺩﻭ ﺑﺮאﺑﺮ ﮐﺘﺎﺏ ﻧﻬﺞ אﻟﺒﻼﻏﻪ אﺳـﺖ‪ .‬ﭘـﺲ אﯾـﻦ ﻣﻄﻠـﺐ ﺭﻭﺷـﻦ‬ ‫ﻣﯽﺷﻮﺩ ﮐﻪ אﻭﻻً ﺑﺴﯿﺎﺭی אﺯ ﺳﺨﻨﺎﻥ אﻣﺎﻡ ﺑﯿﺎﻧﺎﺕ ﺗﻮﺣﯿﺪی ﺑﻮﺩﻩ ﻭ ﺛﺎﻧﯿﺎً ﺑﺎ ﮐﻤﺎﻝ ﺗﺄﺳﻒ ﭼﻘﺪﺭ אﺯ ﻣﻌﺎﺭﻑ ﺣﺪﯾﺜﯽ ﻣـﺎ אﺯ‬ ‫ﻗﺮﻥ ﭼﻬﺎﺭﻡ ﺑﻪ ﺑﻌﺪ אﺯ ﺑﯿﻦ ﺭﻓﺘﻪ אﺳﺖ‪.‬‬ ‫ﺏ( ﻣﻮאﻋﻆ )ﺗﻮﺻﯿﻪﻫﺎی אﺧﻼﻗﯽ(‬

‫ﺑﺴﯿﺎﺭی אﺯ ﺳﺨﻨﺎﻥ ﺑﺎﻗﯽﻣﺎﻧﺪﻩ אﺯ אﻣﺎﻡ ﻋﻠﯽ )ﻋﻠﯿﻪ אﻟﺴﻼﻡ( ﻣﺒﺎﺣﺚ אﺧﻼﻗـﯽ אﺳـﺖ ﮐـﻪ ﺑـﻪ ﺻـﻮﺭﺕ ﻣﻮﻋﻈـﻪ אﺯ‬ ‫אﯾﺸﺎﻥ ﺻﺎﺩﺭ ﮔﺸﺘﻪ אﺳﺖ‪ .‬ﺑﺎ ﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ אﯾﻨﮑﻪ ﺁﻥ ﺣﻀﺮﺕ ﺣﯿﺎﺕ ﻭ ﺯﻧﺪﮔﺎﻧﯽ ﺩﻝ‪ ٥‬ﺭא ﻣﺮﻫﻮﻥ ﻣﻮﻋﻈﻪ ﻣﯽﺩאﻧﺴﺘﻨﺪ ﺑﺮ אﯾﻦ‬ ‫ﺭﻭﺵ‪ ،‬ﮐﻪ ﺭאﻫﮑﺎﺭی ﻣﻨﺎﺳﺐ ﺩﺭ ﭘﺮﻫﯿﺰ אﺯ ﻏﻔﻠﺖ ﻭ ﺩﻧﯿﺎﻣﺤﻮﺭی אﺳﺖ‪ ،‬ﻣﻮאﻇﺒﺖ ﻭﯾـﮋﻩאی ﺩאﺷـﺘﻨﺪ ﻭ אﺯ ﻫـﺮ ﻓﺮﺻـﺘﯽ‬ ‫ﺑﺮאی ﻣﻮﻋﻈﻪ אﺳﺘﻔﺎﺩﻩ ﻣﯽﮐﺮﺩﻧﺪ‪.‬‬ ‫אﺯ ﻋﺒﺎﺭאﺕ »ﮐﺎﻥ ﯾﻮﺻﯽ ﺃﺻﺤﺎﺑﻪ‪ ،‬ﺇﻥّ ﻋﻠﯿﺎً )ﻋﻠﯿﻪ אﻟﺴﻼﻡ( ﮐﺎﻥ ﮐﺜﯿﺮאً ﻣﺎ ﯾﻘﻮﻝ ﻓﯽ ﺧﻄﺒﺘﻪ ﻭ ‪ «...‬ﻣﯽﺗﻮאﻥ ﺩאﻧﺴﺖ‬ ‫ﮐﻪ אﻣﺎﻡ )ﻋﻠﯿﻪ אﻟﺴﻼﻡ( ﺩאﺋﻤﺎً ﺑﻪ ﻣﻮﻋﻈﻪ ﻧﻤﻮﺩﻥ‪ ،‬אﻫﺘﻤﺎﻡ ﺩאﺷﺘﻪאﻧﺪ‪.‬‬ ‫ﺷﯿﺦ ﺻﺪﻭﻕ‪ ٦،‬ﺷﯿﺦ ﻣﻔﯿﺪ‪ ٧‬ﻭ ﺳﯿﺪ ﺭﺿﯽ‪ ٨،‬ﺭﻭאﯾﺎﺕ ﻭ ﻋﺒﺎﺭאﺕ ﻣﺘﻔﺎﻭﺗﯽ ﺁﻭﺭﺩﻩאﻧﺪ ﮐﻪ אﻣﺎﻡ ﻋﻠﯽ )ﻋﻠﯿﻪ אﻟـﺴﻼﻡ(‬ ‫ﻫﺮ ﺷﺐ ﺩﺭ ﻣﺴﺠﺪ ﮐﻮﻓﻪ ﭘﺲ אﺯ ﻧﻤﺎﺯ ﻋﺸﺎ ﺑﺎ ﺻﺪאی ﺑﻠﻨﺪ ﺑﻪ ﻣﻮﻋﻈﮥ ﯾﺎﺭאﻥ ﺧﻮﯾﺶ ﭘﺮﺩאﺧﺘﻪ ﻭ ﻣﯽﻓﺮﻣﻮﺩﻧﺪ‪:‬‬

‫‪» .٣‬ﺃﻭﱠﻝُ אﻟﺪﱢﯾﻦِ ﻣَﻌﺮِﻓَﺘُﻪُ ﻭَ ﮐﻤﺎﻝُ ﻣَﻌﺮِﻓَﺘِﻪِ אﻟﺘﱠﺼﺪِﯾﻖُ ﺑِﻪِ ﻭَ ﮐﻤﺎﻝُ אﻟﺘﱠﺼﺪِﯾﻖِ ﺑِﻪِ ﺗَﻮﺣِﯿﺪُﻩُ ﻭَ ﮐﻤﺎﻝُ ﺗَﻮﺣِﯿﺪِﻩِ אﻹﺧﻼﺹُ ﻟَﻪُ ﻭَ ﮐﻤﺎﻝُ אﻹﺧﻼﺹِ‬ ‫ﻟَﻪُ ﻧَﻔﯽ אﻟﺼﱢﻔﺎﺕِ ﻋَﻨﻪُ ﻟِﺸَﻬﺎﺩَﺓِ ﮐﻞﱢ ﺻِﻔَﺔٍ ﺃﻧﱠﻬﺎ ﻏَﯿﺮُ אﻟﻤَﻮﺻُﻮﻑِ ﻭَ ﺷَﻬﺎﺩَﺓِ ﮐﻞﱢ ﻣَﻮﺻُﻮﻑٍ ﺃﻧﱠﻪُ ﻏَﯿﺮُ אﻟﺼﱢﻔَﺔ ﮔﺮﺩﺁﻭﺭی ﺳﯿﺪ ﺭﺿﯽ‪ ،‬ﭘﯿﺸﯿﻦ‪ ،‬ﺧﻄﺒﮥ‬ ‫‪١‬؛ אﺑﻮﻣﺤﻤﺪ אﻟﺤﺴﻦ ﺑﻦ ﻋﻠﯽ אﻟﺤﺮאﻧﯽ ﻣﻌﺮﻭﻑ ﺑﻪ אﺑﻦﺷﻌﺒﻪ‪ ,‬ﺗﺤﻒ אﻟﻌﻘﻮﻝ ﻋﻦ ﺁﻝ אﻟﺮﺳﻮﻝ ﺻﻞ אﷲ ﻋﻠﯿﻪ ﻭ ﺁﻟﻪ‪ ،‬ﺗﺤﻘﯿﻖ ﻋﻠﯽאﮐﺒﺮ‬ ‫ﻏﻔﺎﺭی‪ ,‬ﻣﺆﺳﺴﺔ אﻟﻨﺸﺮ אﻹﺳﻼﻣﯽ‪ ،‬ﻗﻢ‪ ١٤٠٤ ,‬ﻫ‪ ،‬ﭼﺎپ ﺩﻭﻡ‪ ،‬ﺻ ‪.٦١‬‬ ‫‪ .٤‬ﻫﻤﺎﻥ‪.‬‬ ‫‪» .٥‬ﺃﺣﯽ ﻗَﻠﺒَﮏ ﺑِﺎﻟﻤَﻮﻋِﻈَﺔ«؛ אﻟﺸﺮﯾﻒ אﻟﺮﺿﯽ ﻣﺤﻤﺪ ﺑﻦ אﻟﺤﺴﯿﻦ ﺑﻦ ﻣﻮﺳﯽ אﻟﻤﻮﺳﻮی‪ ،‬ﻧﻬﺞ אﻟﺒﻼﻏﻪ‪ ،‬ﺗﺤﻘﯿﻖ ﺳﯿﺪ ﮐﺎﻇﻢ ﻣﺤﻤﺪی ﻭ‬ ‫ﻣﺤﻤﺪ ﺩﺷﺘﯽ‪ ،‬אﻧﺘﺸﺎﺭאﺕ אﻹﻣﺎﻡ ﻋﻠﯽ )ﻋﻠﯿﻪ אﻟﺴﻼﻡ(‪ ،‬ﻗﻢ‪ ١٣٦٩ ,‬ﻫ‪ ،‬ﭼﺎپ ﺩﻭﻡ‪ ،‬ﻧﺎﻣﮥ ‪.٣١‬‬ ‫‪ .٦‬ﺃﺑﻮﺟﻌﻔﺮ ﻣﺤﻤﺪ ﺑﻦ ﻋﻠﯽ ﺑﻦ אﻟﺤﺴﯿﻦ ﺑﻦ ﺑﺎﺑﻮﯾﻪ אﻟﻘﻤﯽ אﻟﻤﻌﺮﻭﻑ ﺑﺎﻟﺸﯿﺦ אﻟﺼﺪﻭﻕ‪ ,‬ﺃﻣﺎﻟﯽ אﻟﺼﺪﻭﻕ‪ ،‬ﻣﺆﺳﺴﺔ אﻷﻋﻠﻤﯽ‪ ،‬ﺑﯿﺮﻭﺕ‪ ،‬אﻟﻄﺒﻌﺔ‬ ‫אﻟﺨﺎﻣﺴﻪ‪ ١٤٠٠ ،‬ﻫ‪ ,‬ﺹ ‪.٥٨٧‬‬ ‫‪ .٧‬ﻣﺤﻤﺪ ﺑﻦ ﻣﺤﻤﺪ ﺑﻦ אﻟﻨﻌﻤﺎﻥ אﻟﻌﮑﺒﺮی אﻟﺒﻐﺪאﺩی ﻣﻌﺮﻭﻑ ﺑﻪ ﺷﯿﺦ ﻣﻔﯿﺪ‪ ،‬אﻹﺭﺷﺎﺩ ﻓﯽ ﻣﻌﺮﻓﺔ ﺣﺠﺞ אﷲ ﻋﻠﯽ אﻟﻌﺒﺎﺩ‪ ،‬ﺗﺤﻘﯿﻖ ﻣﺆﺳّﺴﺔ‬ ‫ﺁﻝ אﻟﺒﯿﺖ )ﻋﻠﯿﻬﻢ אﻟﺴﻼﻡ(‪ ،‬ﻣﺆﺳّﺴﺔ ﺁﻝ אﻟﺒﯿﺖ )ﻋﻠﯿﻬﻢ אﻟﺴﻼﻡ(‪ ،‬ﻗﻢ‪ ١٤١٣ ,‬ﻫـ‪ ،‬ﭼﺎپ אﻭﻝ‪ ،‬ﺝ ‪ ،١‬ﺹ ‪.٢٣٤‬‬ ‫‪ .٨‬אﻟﺸﺮﯾﻒ אﻟﺮﺿﯽ‪ ،‬ﭘﯿﺸﯿﻦ‪ ،‬ﺧﻄﺒﮥ ‪.٢٠٤‬‬ ‫‪7‬‬

‫»ﺧﺪאی ﺑﺰﺭگ ﺷﻤﺎ ﺭא ﺭﺣﻤﺖ ﮐﻨﺪ! ﺧﻮﺩ ﺭא ﺁﻣﺎﺩۀ ﺭﻓﺘﻦ ﮐﻨﯿﺪ‪ ،‬ﺯﯾـﺮא ﻧـﺪאی ﮐـﻮچ ﮐـﺮﺩﻥ ﺩﺭ‬ ‫ﻣﯿﺎﻥ ﺷﻤﺎ ﺑﻠﻨﺪ אﺳﺖ‪ .‬ﻋﻼﻗﻪ ﺑﻪ ﻣﺎﻧﺪﻥِ ﺩﺭ אﯾﻦ ﺟﻬﺎﻥ ﺭא ﮐﻢ ﮐﻨﯿﺪ ﻭ ﺑﺎ ﺁﻣـﺎﺩﻩ ﮐـﺮﺩﻥ ﺗﻮﺷـﮥ‬ ‫אﻋﻤﺎﻝِ ﻧﯿﮏ‪ ،‬ﺭﻭ ﺑﻪ ﺳﻮی ﺁﺧﺮﺕ ﺁﻭﺭﯾﺪ‪ ،‬ﺯﯾﺮא ﺩﺭ ﻣﻘﺎﺑﻞ ﺷﻤﺎ ﮔﺮﺩﻧﻪﻫﺎی ﺳـﺨﺖ ﻭ ﻣﻨﺰﻟﻬـﺎی‬ ‫‪٩‬‬ ‫ﻫﻮﻟﻨﺎک ِﺗﺮﺱﺁﻭﺭ ﻭﺟﻮﺩ ﺩאﺭﺩ ﮐﻪ ﻧﺎﭼﺎﺭ ﺑﺎﯾﺪ ﺩﺭ ﺁﻧﻬﺎ ﻭאﺭﺩ ﺷﻮﯾﺪ ‪«...‬‬ ‫ﺩﺭ ﺑﯿﺎﻧﯽ ﺩﯾﮕﺮ ﺳﯿﺪ ﺭﺿﯽ ﺭﻭאﯾﺖ ﻣﯽﮐﻨﺪ‪:‬‬ ‫»ﮐﻢ ﻣﯽﺷﺪ ﮐﻪ אﯾﺸﺎﻥ ﺑﺮ ﻓﺮאﺯ ﻣﻨﺒﺮ ﺭﻭﻧﺪ ﻭ ﺩﺭ אﺑﺘـﺪאی ﺳـﺨﻦ ﻣـﺮﺩﻡ ﺭא ﻣﻮﻋﻈـﻪ ﻧﮑﻨﻨـﺪ ﻭ‬ ‫‪١٠‬‬ ‫ﻧﻔﺮﻣﺎﯾﻨﺪ‪ :‬ﺃﯾﱡﻬﺎ אﻟﻨﱠﺎﺱُ אﺗﱠﻘﻮא אﻟﻠّﻪَ ‪«...‬‬ ‫ﺩﺭ אﯾﻦ ﻣﯿﺎﻥ‪ ،‬ﺗﻮﺻﯿﮥ ﺑﻪ ﺗﻘﻮא ﻭ ﻫﻤﭽﻨﯿﻦ ﺯﻫﺪ ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ ﺩﻧﯿﺎ‪ ،‬ﺟﺎﯾﮕﺎﻩ ﻭﯾـﮋﻩאی ﺩאﺭﺩ‪ .‬ﭼـﻮﻥ ﺑﻠﯿـﮥ ﻓﺮאﮔﯿـﺮ ﺩﺭ‬ ‫ﺯﻣﺎﻥ אﯾﺸﺎﻥ ﺩﻧﯿﺎﻃﻠﺒﯽ ﻣﺮﺩﻣﺎﻧﯽ ﺑﻮﺩ ﮐﻪ ﭘﺲ אﺯ ﻓﺘﻮﺣﺎﺕ ﺩﺭ ﺯﻣﺎﻥ ﺧﻠﻔﺎ ﺑﻪ ﭼﺮﺏ ﻭ ﺷﯿﺮﯾﻦ ﺩﻧﯿﺎ ﻋﺎﺩﺕ ﮐﺮﺩﻩ ﺑﻮﺩﻧﺪ‪.‬‬ ‫ﺩﺭ ﻧﻬﺞ אﻟﺒﻼﻏﻪ ﮐﻠﻤﺎﺕ ﻭ ﺧﻄﺒﻪﻫﺎی ﻣﺘﻌﺪﺩی אﺯ אﻣﺎﻡ ﻧﻘﻞ ﺷﺪﻩ אﺳﺖ ﮐﻪ ﻣﻤﻠـﻮّ אﺯ ﺗﻮﺻـﯿﻪ ﺑـﻪ ﭘﺎﺭﺳـﺎﯾﯽ ﻭ‬ ‫ﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ ﺁﺧﺮﺕ אﺳﺖ؛ ﺑﻪ ﻋﻨﻮאﻥ ﻧﻤﻮﻧﻪ ﺩﺭ ﺧﺒﺮ ﺁﻣﺪﻩ אﺳﺖ ﮐﻪ ﻭﻗﺘﯽ אﻣﺎﻡ ﺧﻄﺒﮥ ﻏـﺮّאﺀ ﺭא אﯾﺮאﺩ ﻣـﯽﮐﺮﺩﻧـﺪ ﻟـﺮﺯﻩ ﺑـﻪ‬ ‫‪١١‬‬ ‫אﻧﺪאﻡ ﺷﻨﻮﻧﺪﮔﺎﻥ אﻓﺘﺎﺩﻩ ﺑﻮﺩ ﻭ ﺟﻤﻠﮕﯽ אﺯ ﺷﺪﺕ ﺧﻮﻑ אﺯ ﮐﺮﺩאﺭ ﺧﻮﯾﺶ ﻣﯽﮔﺮﯾﺴﺘﻨﺪ‪.‬‬ ‫ﺝ( ﺳﺨﻨﺎﻥ ﺣﻤﺎﺳﯽ‬

‫ﺩﺭ ﻣﯿﺎﻥ ﻋﺮﺏ ﺭﺳﻢ ﺑﻮﺩ ﮐﻪ ﻗﺒﻞ אﺯ ﺁﻏﺎﺯ ﺟﻨﮓ ﻓﺮﻣﺎﻧﺪﻫﺎﻥ ﻭ ﺳﺮאﻥ ﻗﺒﺎﯾﻞ ﺑـﺎ ﯾـﺎﺩﺁﻭﺭی ﭘﯿـﺸﯿﻨﮥ ﺗـﺎﺭﯾﺨﯽ ﻗـﻮﻡ‬ ‫ﺧﻮﯾﺶ ﺑﻪ ﺗﺸﺠﯿﻊ ﻧﯿﺮﻭﻫﺎی ﺧﻮﺩ ﻣﯽﭘﺮﺩאﺧﺘﻨﺪ؛ אﻣﺎﻡ ﻋﻠﯽ )ﻋﻠﯿﻪ אﻟﺴﻼﻡ( ﻧﯿﺰ אﺯ אﯾﻦ ﺷﯿﻮﻩ אﺳﺘﻔﺎﺩﻩ ﻣﯽﮐﺮﺩﻧﺪ‪ ،‬ﻭﻟﯽ ﺑﺎ‬ ‫ﺗﺄﺳّﯽ ﺑﻪ ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ אﮐﺮﻡ )ﺻﻠّﯽ אﻟﻠّﻪ ﻋﻠﯿﻪ ﻭ ﺁﻟﻪ( אﯾﻦﮔﻮﻧﻪ ﺑﯿﺎﻧﺎﺕ ﺣﻤﺎﺳﯽ ﺭא ﺭﻧـﮓ אﻟﻬـﯽ ﺩאﺩﻩ ﻭ ﺑـﻪ ﺟـﺎی ﺗﻔـﺎﺧﺮ ﺑـﻪ‬ ‫ﮔﺬﺷﺘﮕﺎﻥ אﯾﺸﺎﻥ ﺭא ﺑﻪ ﺑﻬﺸﺖ ﻭ ﻭﻇﯿﻔﮥ אﺳﻼﻣﯽ ﻭ אﻧﺴﺎﻧﯽ ﺧﻮﺩ ﺗﺮﻏﯿﺐ ﻣﯽﮐﺮﺩﻧﺪ‪:‬‬ ‫»אﻣﺎﺑﻌﺪ ﺟﻬﺎﺩ ﺩﺭی אﺳﺖ אﺯ ﺩﺭﻫﺎی ﺑﻬﺸﺖ ﮐﻪ ﺧﺪאﻭﻧﺪ ﺑﺮ ﺭﻭی ﺑﻨﺪﮔﺎﻥ ﺧﺎﺹ ﺧﻮﺩ ﮔـﺸﻮﺩﻩ‬ ‫אﺳﺖ‪ .‬ﺟﻬﺎﺩ ﺟﺎﻣﮥ ﭘﺮﻫﯿﺰﮔﺎﺭی ﻭ ﺟﻮﺷﻦ אﺳﺘﻮאﺭ ﺧﺪאﯾﯽ ﻭ ﺳﭙﺮ ﺳﺘﺒﺮ אﻭ אﺳـﺖ‪ .‬ﻫﺮﮐـﻪ ﺁﻥ ﺭא‬ ‫ﻧﺎﺧﻮﺵ ﺩאﺭﺩ ﻭ אﺯ ﺁﻥ ﺭﺥ ﺑﺘﺎﺑﺪ ﺧﺪאﻭﻧﺪ ﺟﺎﻣﮥ ﺧـﻮאﺭی ﻭ ﺯﺑـﻮﻧﯽ ﺑـﺮ אﻭ ﭘﻮﺷـﺎﻧﺪ ﻭ ﻣﺤﻨـﺖ ﻭ‬ ‫ﺑﻼﯾﺶ ﺩﺭ ﻣﯿﺎﻥ ﮔﯿﺮﺩ ﻭ ﺩﻟﺶ ﺭא ﺩﺭ ﭘﺮﺩﻩ ﺩאﺭﺩ ﻭ ﺑﻪ ﮐﯿﻔﺮ ﺁﻧﮑـﻪ אﺯ ﺟﻬـﺎﺩ ﺗـﻦ ﺯﺩﻩ אﺳـﺖ אﺯ‬ ‫‪١٢‬‬ ‫ﺣﻖ ﺩﻭﺭ אﻓﺘﺪ ﻭ ﮐﺎﺭﺵ ﺑﻪ ﻣﺬﻟّﺖ ﮐﺸﺪ ﻭ אﺯ ﻋﺪאﻟﺖ ﺑﯽﺑﻬﺮﻩ ﻣﺎﻧﺪ‪«.‬‬ ‫ﻭ ﺩﺭ ﺑﻌﻀﯽ ﺧﻄﺒﻪﻫﺎ ﻧﯿﺰ ﺑﻪ ﻣﻌﺮﻓﯽ ﺩﺷﻤﻨﺎﻥ ﭘﺮﺩאﺧﺘﻪ ﺗﺎ ﺩﺷﻤﻦﺷﻨﺎﺳﯽ ﯾﺎﺭאﻥ ﺧﻮﯾﺶ ﺭא ﺗﻘﻮﯾﺖ ﮐﻨﺪ ﻭ ﮔﺎﻫﯽ‬ ‫ﻧﯿﺰ ﺑﺎ ﺯﺑﺎﻥ ﭘُﺮ אﺯ ﮐﻮﺗﺎﻫﯽ ﺁﻧﺎﻥ ﺩﺭ ﺟﻨﮓ אﻧﺘﻘﺎﺩ ﻣﯽﮐﻨﺪ‪:‬‬

‫‪» .٩‬ﺗَﺠَﻬﱠﺰُﻭא ﺭَﺣِﻤَﮑﻢ אﻟﻠّﻪُ ﻓَﻘَﺪْ ﻧُﻮﺩِیَ ﻓﯿﮑﻢْ ﺑِﺎﻟﺮَْﺣﯿﻞِ ﻭَ ﺃَﻗِﻠﱡﻮא אﻟﻌُﺮﺟَﺔَ ﻋَﻠَﯽ אﻟﺪﱡﻧﯿﺎ ﻭَ אﻧْﻘَﻠَﺒُﻮא ﺑِﺼَﺎﻟِﺢِ ﻣَﺎ ﺑِﺤَﻀْﺮَﺗِﮑﻢ ﻣِﻦَ אﻟﺰّאﺩِ ﻓَﺈﻥﱠ ﺃﻣَﺎﻣَﮑﻢ‬ ‫ﻋَﻘَﺒَﺔً ﮐﺆُﻭﺩאً ﻭَ َﻣﻨﺎﺯِﻝَ ﻣَﺨُﻮﻓَﺔً ﻣَﻬُﻮﻟَﺔً ﻟَﺎ ﺑُﺪَّ ﻣِﻦَ אﻟْﻮُﺭﻭﺩِ ﻋَﻠَﯿﻬﺎ«؛ ﻧﻬﺞ אﻟﺒﻼﻏﻪ‪ ،‬ﮔﺮﺩﺁﻭﺭی ﺳﯿﺪ ﺭﺿﯽ‪ ,‬ﻧﻬﺞ אﻟﺒﻼﻏﻪ‪ ,‬ﺗﺮﺟﻤﮥ ﻣﺤﻤﺪ ﺟﻮאﺩ‬ ‫ﺷﺮﯾﻌﺖ‪ ,‬ﺗﻬﺮאﻥ‪ ,‬אﺳﺎﻃﯿﺮ‪ ,١٣٧٤ ,‬ﺧﻄﺒﮥ ‪.٢٠٤‬‬ ‫‪ .١٠‬אﻟﺸﺮﯾﻒ אﻟﺮﺿﯽ‪ ،‬ﻧﻬﺞ אﻟﺒﻼﻏﻪ‪ ،‬ﺗﺤﻘﯿﻖ ﺳﯿﺪ ﮐﺎﻇﻢ ﻣﺤﻤﺪی ﻭ ﻣﺤﻤﺪ ﺩﺷﺘﯽ‪ ،‬ﺣﮑﻤﺖ ‪.٣٧٠‬‬ ‫‪ .١١‬ﻗﺎﻝ אﻟﺸﺮﯾﻒُ‪» :‬ﻭ ﻓِﯽ אﻟﺨﺒﺮِ ﺃَﻧﱠﻪ )ﻋﻠﯿﻪ אﻟﺴﻼﻡ( ﻟَﻤﱠﺎ ﺧَﻄَﺐَ ﺑِﻬﺬﻩ אﻟﺨُﻄﺒﺔِ אﻗِﺸَﻌَﺮﱠﺕ ﻟَﻬﺎ אﻟﺠﻠﻮﺩُ ﻭ ﺑَﮑﺖِ אﻟﻌﯿﻮﻥُ ﻭ ﺭُﺟﱢﻔﺖِ אﻟﻘُﻠﻮﺏُ ﻭ ﻣِﻦَ‬ ‫אﻟﻨّﺎﺱِ ﻣَﻦ ﯾﺴَﻤﱢﯽ ﻫَﺬﻩ אﻟْﺨُﻄْﺒَﺔَ אﻟﻐَﺮّאﺀَ«؛ אﻟﺸﺮﯾﻒ אﻟﺮﺿﯽ‪ ،‬ﭘﯿﺸﯿﻦ‪ ،‬ﺧﻄﺒﮥ ‪) ٨٣‬ﺧﻄﺒﮥ ﻏﺮאﺀ ﺧﻄﺒﮥ ‪ ٨٣‬ﻧﻬﺞ אﻟﺒﻼﻏﻪ אﺳﺖ‪ .‬ﺑﺨﺸﯽ אﺯ אﯾﻦ‬ ‫ﺧﻄﺒﻪ ﺭא ﺩﺭ ﺿﻤﯿﻤﮥ ‪ ٣‬ﺑﺨﻮאﻧﯿﺪ‪(.‬‬ ‫‪» .١٢‬ﺃﻣّﺎ ﺑَﻌﺪُ‪ ،‬ﻓﺎﻥﱠ אﻟﺠِﻬﺎﺩَ ﺑﺎﺏٌ ﻣِﻦ ﺃﺑﻮאﺏِ אﻟﺠَﻨﱠﺔِ ﻓَﺘَﺤَﻪُ אﻟﻠّﻪ ﻟِﺨﺎﺻﱠﺔِ ﺃﻭﻟِﯿﺎﺋِﻪِ ﻭَ ﻫُﻮَ ﻟِﺒﺎﺱُ אﻟﺘﱠﻘﻮَی ﻭَ ﺩِﺭﻉُ אﻟﻠّﻪ אﻟﺤَﺼِﯿﻨَﺔُ ﻭَ ﺟُﻨﱠﺘُﻪُ אﻟﻮَﺛِﯿﻘَﺔُ‬ ‫ﻓَﻤَﻦ ﺗَﺮَﮐﻪُ ﺭَﻏﺒَﺔً ﻋَﻨﻪُ ﺃﻟﺒَﺴَﻪُ אﻟﻠّﻪُ ﺛَﻮﺏَ אﻟﺬﱡﻝﱢ ﻭَ ﺷَﻤِﻠَﻪُ אﻟﺒَﻼﺀُ ﻭَ ﺩُﯾﺚَ ﺑِﺎﻟﺼﱠﻐﺎﺭِ ﻭَ אﻟﻘَﻤﺎﺋَﺔِ ﻭَ ﺿُﺮِﺏَ ﻋَﻠَﯽ ﻗَﻠﺒِﻪِ ﺑِﺎﻹﺳﻬﺎﺏِ ﻭَ ﺃُﺩِﯾﻞَ אﻟﺤَﻖﱡ ﻣِﻨﻪُ‬ ‫ﺑِﺘَﻀﯿﯿﻊِ אﻟﺠِﻬﺎﺩِ ﻭَ ﺳِﯿﻢَ אﻟﺨَﺴﻒَ ﻭَ ﻣُﻨِﻊَ אﻟﻨﱠﺼَﻒَ«؛ ﮔﺮﺩﺁﻭﺭی ﺳﯿﺪ ﺭﺿﯽ‪ ,‬ﻧﻬﺞ אﻟﺒﻼﻏﻪ‪ ,‬ﺗﺮﺟﻤﮥ ﻋﺒﺪאﻟﻤﺤﻤﺪ ﺁﯾﺘﯽ‪ ,‬ﺧﻄﺒﮥ ‪.٢٧‬‬ ‫‪8‬‬

‫»ﺷﺐ ﻭ ﺭﻭﺯ‪ ،‬ﺩﺭ ﻧﻬﺎﻥ ﻭ ﺁﺷﮑﺎﺭ‪ ،‬ﺷﻤﺎ ﺭא ﺑﻪ ﻧﺒﺮﺩ ﺑﺎ אﯾﻦ ﻗﻮﻡ ﻓﺮא ﺧﻮאﻧﺪﻡ ﻭ ﮔﻔﺘﻢ ﮐﻪ ﭘـﯿﺶ אﺯ‬ ‫ﺁﻧﮑﻪ ﺳﭙﺎﻩ ﺑﺮ ﺳﺮﺗﺎﻥ ﮐﺸﻨﺪ ﺑﺮ ﺁﻧﻬﺎ ﺑﺘﺎﺯﯾﺪ‪ .‬ﺑﻪ ﺧﺪא ﺳﻮﮔﻨﺪ‪ ،‬ﺑﻪ ﻫﯿﭻ ﻗﻮﻣﯽ ﺩﺭ ﺧﺎﻧـﻪﻫﺎﯾـﺸﺎﻥ‬ ‫ﺗﺎﺧﺖ ﻧﯿﺎﻭﺭﺩﻧﺪ ﻣﮕﺮ ﺁﻧﮑﻪ ﺯﺑﻮﻥ ﺧﺼﻢ ﮔﺸﺘﻨﺪ‪ .‬ﺷﻤﺎ ﻧﯿﺰ ﺁﻥﻗﺪﺭ אﺯ ﮐﺎﺭﺯאﺭ ﺳﺮ ﺑﺮﺗﺎﻓﺘﯿﺪ ﻭ ﮐـﺎﺭ‬ ‫ﺭא ﺑﺮ ﮔﺮﺩﻥ ﯾﮑﺪﯾﮕﺮ אﻧﺪאﺧﺘﯿﺪ ﻭ ﯾﮑﺪﯾﮕﺮ ﺭא ﻧﺼﺮﺕ ﻧﺪאﺩﯾﺪ ﺗﺎ ﻫﺮﭼﻪ ﺩאﺷﺘﯿﺪ ﺑﻪ ﺑﺎﺩ ﯾﻐﻤﺎ ﺭﻓﺖ‬ ‫‪١٣‬‬ ‫ﻭ ﺳﺮﺯﻣﯿﻨﺘﺎﻥ ﺟﻮﻻﻧﮕﺎﻩ ﺩﺷﻤﻨﺎﻧﺘﺎﻥ ﮔﺮﺩﯾﺪ‪«.‬‬ ‫ﻧﮑﺘﮥ ‪ :١‬ﺗﻤﺎﻣﯽ ﻣﻄﺎﻟﺐ ﻭ ﺑﯿﺎﻧﺎﺕ אﻣﺎﻡ ﺁﻥﮔﻮﻧﻪ ﺯﯾﺒﺎ ﻭ ﺁﻣﯿﺨﺘﻪ ﺑﻪ ﺑﻼﻏﺖ אﺳﺖ ﮐـﻪ אﺯ אﺑﺘـﺪא ﻫﻤـﻪ ﺭא ﺑـﻪ ﺗﻌﺠـﺐ‬ ‫ﻭאﻣﯽﺩאﺷﺖ‪ .‬ﯾﮑﯽ אﺯ ﻋﻠﻞ ﻓﺮאﮔﯿﺮی ﺧﻄﺒﻪﻫﺎی אﻣﺎﻡ ﻋﻠﯽ )ﻋﻠﯿﻪ אﻟﺴﻼﻡ( ﺩﺭ ﺑﯿﻦ ﺗﻮﺩۀ ﻣﺮﺩﻡ‪ ،‬ﺣﺘﯽ ﻧﺰﺩ ﮐـﺴﺎﻧﯽ ﮐـﻪ‬ ‫אﻣﺎﻣﺖ אﯾﺸﺎﻥ ﺭא ﻫﻢ ﻧﭙﺬﯾﺮﻓﺘﻪאﻧﺪ‪ ،‬ﺯﯾﺒﺎﯾﯽ ﺳﺨﻦ ﻭ ﺑﻼﻏﺖ ﮐﻼﻡ אﻭ ﺑﻮﺩﻩ אﺳـﺖ‪ .‬אﻟﺒﺘـﻪ ﻣـﯽﺗـﻮאﻥ ﺳـﺒﺐ ﻣﺎﻧـﺪﮔﺎﺭی‬ ‫ﺑﺴﯿﺎﺭی אﺯ ﺑﯿﺎﻧﺎﺕ אﯾﺸﺎﻥ ﺭא ﻧﯿﺰ ﻭﺟﻮﺩ ﻫﻤـﯿﻦ ﻧﮑـﺎﺕ אﺩﺑـﯽ ﻭ ﺑﻼﻏـﯽ ﺩאﻧـﺴﺖ ﮐـﻪ ﻣﺨﺎﻟﻔـﺎﻥ ﺑـﻪ ﺟﻬـﺖ ﺯﯾﺒـﺎﯾﯽ‬ ‫ﻭﺻﻒﻧﺎﭘﺬﯾﺮ ﺁﻥ ﻫﻤﻮאﺭﻩ ﺑﻪ ﻋﻨﻮאﻥ ﻣﯿﺮאﺙ ﻓﺮﻫﻨﮕﯽ אﺩﺑﯿﺎﺕ ﻋﺮﺏ אﺯ ﺁﻥ ﻧﮕﻬﺪאﺭی ﻣﯽﮐﺮﺩﻧﺪ‪.‬‬ ‫ﻧﮑﺘﮥ ‪ :٢‬ﻣﺘﺄﺳﻔﺎﻧﻪ ﺳﺆאﻟﻬﺎی ﻓﻘﻬﯽ אﺯ ﺑﺎﺏ ﻣﺪﯾﻨﺔ אﻟﻌﻠﻢ‪ ،‬אﻧﺪک אﺳﺖ‪ .‬ﺗﻨﻬﺎ ﺩﺭ ﺯﻣﯿﻨﮥ אﺭﺙ‪ ،‬ﻗﻀﺎﻭﺕ ﻭ ﺣﺪﻭﺩ ﻭ ﺩﯾﺎﺕ‬ ‫אﺯ אﯾﺸﺎﻥ ﺳﺆאﻟﻬﺎﯾﯽ ﺷﺪﻩ אﺳﺖ ﮐﻪ אﺯ ﻃﺮﯾﻖ אﻣﺎﻡ ﺑﺎﻗﺮ ﻭ אﻣﺎﻡ ﺻﺎﺩﻕ )ﻋﻠﯿﻬﻤﺎ אﻟﺴﻼﻡ( ﺑﻪ ﺩﺳﺖ ﻣﺎ ﺭﺳﯿﺪﻩ אﺳﺖ‪.‬‬ ‫ﺩﺭ ﺑﺤﺚ ﺷﻨﺎﺧﺖ ﻧﻬﺞ אﻟﺒﻼﻏﻪ ﺑﺎ ﻣﻮﺿﻮﻋﺎﺕ ﺩﯾﮕﺮی אﺯ אﺣﺎﺩﯾﺚ אﻣﺎﻡ ﻋﻠﯽ )ﻋﻠﯿﻪ אﻟﺴﻼﻡ( ﺁﺷﻨﺎ ﻣﯽﺷﻮﯾﻢ‪.‬‬ ‫ﻧﮑﺘﮥ ‪ :٣‬ﺩאﻧﺸﻤﻨﺪאﻥ ﻣﺘﻌﺪﺩی ﺳﻌﯽ ﺩﺭ ﺟﻤﻊﺁﻭﺭی אﺣﺎﺩﯾﺚ אﻣﺎﻡ ﻋﻠﯽ )ﻋﻠﯿﻪ אﻟﺴﻼﻡ( ﻧﻤﻮﺩﻩאﻧﺪ ﮐﻪ ﻣﯽﺗﻮאﻥ ﺩﺭ אﯾﻦ‬ ‫ﻣﯿﺎﻥ אﺯ ﺟﺎﺣﻆ‪ ١٤‬ﺳﯿﺪ ﺭﺿﯽ‪ ١٥،‬ﺁﻣﺪی‪ ١٦‬ﻭ אﺳﺘﺎﺩ ﻣﺤﻤﻮﺩی‪ ١٧‬ﻧﺎﻡ ﺑﺮﺩ‪ .‬ﺑﺮאی ﺁﺷﻨﺎﯾﯽ אﺟﻤﺎﻟﯽ ﺑﺎ ﺑﺮﺧﯽ אﺯ אﯾﻦ ﮐﺘﺎﺑﻬـﺎ‬ ‫ﻣﯽﺗﻮאﻧﯿﺪ ﺑﻪ ﺿﻤﯿﻤﮥ ﺷﻤﺎﺭۀ ‪ ٥‬ﻣﺮאﺟﻌﻪ ﻓﺮﻣﺎﯾﯿﺪ‪.‬‬

‫‪٢‬ـ ﻧﺎﻣﻪﻫﺎ‬ ‫‪١٨‬‬

‫אﮐﺜﺮ ﻗﺮﯾﺐ ﺑﻪ אﺗﻔﺎﻕ ﻧﺎﻣﻪﻫﺎی אﻣﺎﻡ ﻋﻠﯽ )ﻋﻠﯿﻪ אﻟﺴﻼﻡ( ﻣﺮﺑﻮﻁ ﺑﻪ ﺩﻭﺭאﻥ ﺧﻼﻓﺖ אﯾﺸﺎﻥ אﺳﺖ‪ .‬אﯾـﻦ ﻧﺎﻣـﻪﻫـﺎ‬ ‫ﻧﯿﺰ ﻫﻤﺎﻧﻨﺪ ﺧﻄﺒﻪﻫﺎ ﻣﺸﺤﻮﻥ אﺯ ﻣﻌﺎﺭﻑ‪ ،‬ﺣﮑﻤﺖ ﻭ ﻣﻮאﻋﻆ ﻧﺎﺏ אﺳـﺖ‪ .‬ﻣـﯽﺗـﻮאﻥ ﻧﺎﻣـﻪﻫـﺎی אﯾـﺸﺎﻥ ﺭא אﯾـﻦﮔﻮﻧـﻪ‬ ‫ﺩﺳﺘﻪﺑﻨﺪی ﻧﻤﻮﺩ‪:‬‬ ‫אﻟﻒ( ﻧﺎﻣﻪ ﺑﻪ ﮐﺎﺭﮔﺰאﺭאﻥ‬

‫ﺗﻌﺪאﺩ ﺯﯾﺎﺩی אﺯ ﻣﮑﺘﻮﺑﺎﺕ אﻣﺎﻡ ﻋﻠﯽ )ﻋﻠﯿﻪ אﻟﺴﻼﻡ( ﺑﺨﺶﻧﺎﻣﻪﻫـﺎی ﺣﮑـﻮﻣﺘﯽ ﻋﻠـﻮی אﺳـﺖ‪ .‬ﺩﺭ אﯾـﻦ ﻧﺎﻣـﻪﻫـﺎ‬ ‫ﺷﺎﺧﺼﻪﻫﺎی ﺣﮑﻮﻣﺖ ﻋﻠﻮی ﺑﻪ ﺭﻭﺷﻨﯽ ﺑﯿﺎﻥ ﺷﺪﻩ אﺳﺖ‪ .‬ﻣﺒﺎﻧﯽ ﺳﯿﺎﺳﯽ‪ ،‬אﺟﺘﻤﺎﻋﯽ‪ ،‬ﻓﺮﻫﻨﮕـﯽ ﻭ ﻗـﻀﺎﯾﯽ ﻋﻠـﻮی ﺭא‬ ‫ﻣﯽﺗﻮאﻥ אﺯ ﺁﻧﻬﺎ ﺑﻪ ﺩﺳﺖ ﺁﻭﺭﺩ‪ .‬ﺩﺭ ﺗﻤﺎﻣﯽ אﯾـﻦ ﻧﺎﻣـﻪﻫـﺎ ﺩﻭ ﻣﺤـﻮﺭ אﺳﺎﺳـﯽ ﺧﻮﺩﻧﻤـﺎﯾﯽ ﻣـﯽﮐﻨـﺪ‪ :‬ﺣـﻖﻣﺤـﻮﺭی ﻭ‬

‫‪ .١٣‬ﻫﻤﺎﻥ‪ ،‬ﺧﻄﺒﮥ ‪.٢٧‬‬ ‫‪ .١٤‬ﻣﺌﺔ ﮐﻠﻤﻪ‪.‬‬ ‫‪ .١٥‬ﻧﻬﺞ אﻟﺒﻼﻏﻪ‪.‬‬ ‫‪ .١٦‬ﻏﺮﺭ אﻟﺤﮑﻢ‪.‬‬ ‫‪ .١٧‬ﻣﺤﻤﺪﺑﺎﻗﺮ אﻟﻤﺤﻤﻮﺩی‪ ،‬ﻧﻬﺞ אﻟﺴﻌﺎﺩﺓ ﻓﯽ ﻣﺴﺘﺪﺭک ﻧﻬﺞ אﻟﺒﻼﻏﻪ‪ ،‬ﻣﺆﺳّﺴﺔ אﻷﻋﻠﻤﯽ‪ ,‬ﺑﯿﺮﻭﺕ‪.‬‬ ‫‪ .١٨‬ﻧﺎﻣﻪﻫﺎی ﻣﻌﺪﻭﺩی‪ ،‬ﻫﻤﺎﻧﻨﺪ ﻧﺎﻣﻪ ﺑﻪ ﺳﻠﻤﺎﻥ ﻭ אﺑﻮﺫﺭ‪ ،‬אﺯ אﻣﯿﺮאﻟﻤﺆﻣﻨﯿﻦ )ﻋﻠﯿﻪ אﻟﺴﻼﻡ( ﻗﺒﻞ אﺯ ﺧﻼﻓﺖ ﺭﺳﻤﯽ אﯾﺸﺎﻥ ﺩﺭ ﺩﺳﺖ אﺳﺖ‪.‬‬ ‫ﺭ‪.‬ک‪ :‬ﻣﺤﻤﺪﺑﺎﻗﺮ אﻟﻤﺤﻤﻮﺩی‪ ،‬ﭘﯿﺸﯿﻦ‪ ،‬ﺝ ‪ ،٤‬ﺹ ‪ ١٢‬ـ ‪.٨‬‬ ‫‪9‬‬

‫ﻋﺪאﻟﺖﻣﺤﻮﺭی‪ .‬אﯾﻦ ﺩﻭ‪ ،‬ﺷﺎﺧﺼﻪﻫﺎی אﺻﻠﯽ ﺣﮑﻮﻣﺖ ﻋﻠﻮی ﻭ ﺭאﻫﻨﻤﺎی ﻣﺎ ﮐﻪ ﺳﻌﯽ ﺩﺭ ﺭאﻩﯾﺎﺑﯽ ﺑﻪ ﺣﮑﻮﻣﺖ ﻋﻠـﻮی‬ ‫ﺩאﺭﯾﻢ‪ ،‬ﻫﺴﺘﻨﺪ‪.‬‬ ‫ﺩﺭ אﯾﻦ ﻣﯿﺎﻥ ﻋﻬﺪ ﻣﺎﻟﮏ ﺑﺮ ﺑﻠﻨﺪאی ﻗﻠّﮥ ﻧﺎﻣﻪﻫﺎی ﺳﯿﺎﺳﯽ אﻣﺎﻡ ﻗﺮאﺭ ﺩאﺭﺩ ﻭ ﻣﯽﺗﻮאﻥ ﺁﻥ ﺭא ﺑﻠﻨـﺪﺗﺮﯾﻦ ﻭ ﺯﯾﺒـﺎﺗﺮﯾﻦ‬ ‫ﻣﮑﺘﻮﺑﺎﺕ ﺣﻀﺮﺕ ﺩאﻧﺴﺖ ﮐﻪ אﺯ ﺩﯾﺮﺑﺎﺯ ﺷﻬﺮﺕ ﻭﯾﮋﻩאی ﺩאﺷﺘﻪ אﺳﺖ‪ ١٩‬ﻭ ﺑﻪ ﺣﻖ ﺑﺎﯾﺴﺘﯽ ﺁﻥ ﺭא ﺑﻬﺘﺮﯾﻦ ﺳﻨﺪ אﺭﺗﺒـﺎﻁ‬ ‫ﺣﮑﻮﻣﺖ ﺑﺎ ﻣﺮﺩﻡ ﺩאﻧﺴﺖ؛ ﺁﻧﺠﺎ ﮐﻪ ﻣﯽﻧﻮﯾﺴﺪ‪:‬‬ ‫»ﺩﯾﮕﺮ ﺁﻧﮑﻪ ﺧﺪא ﺭא ﺩﺭ ﻧﻈﺮ ﮔﯿﺮ ﺩﺭ ﻣﻮﺭﺩِ ﮔﺮﻭﻩ ﻓﺮﻭﺩَﺳﺘﺎﻥِ ﺑﯽﭼﺎﺭﻩ‪ ،‬אﺯ ﺑﯿﻨﻮאﯾﺎﻥ ﻭ ﻧﯿﺎﺯﻣﻨـﺪאﻥ‬ ‫ﻭ ﻧﺎﺗﻮאﻧﺎﻥ ﻭ ﮔﺮﻓﺘﺎﺭאﻥ ﻭ ﺭﻧﺠﻮﺭאﻥ؛ ﺯﯾﺮא ﺑﻌﻀﯽ אﺯ אﯾﻦ ﮔﺮﻭﻩ‪ ،‬ﺩﺳﺖ ﮔﺪאﯾﯽ ﭘـﯿﺶِ אﯾـﻦ ﻭ ﺁﻥ‬ ‫ﺩﺭאﺯ ﻣﯽﮐﻨﻨﺪ ﻭ ﺑﺮﺧﯽ ﺭﻭی ﮔﺪאﯾﯽ ﻧﺪאﺭﻧﺪ؛ ﺑﻨﺎﺑﺮאﯾﻦ ﺣﻖﱢ ﺁﻧﺎﻥ ﺭא ﮐﻪ ﺧﺪאی ﺑـﺰﺭگ אﺩאی ﺁﻥ‬ ‫ﺭא אﺯ ﺗﻮ ﺧﻮאﺳﺘﻪ אﺳـﺖ אﺩא ﮐـﻦ ﻭ ﺑـﻪ ﺁﻧـﺎﻥ ﻫـﻢ אﺯ ﺑﯿـﺖאﻟﻤـﺎﻝ ﻧـﺼﯿﺒﯽ ﺑﺨـﺶ ﻭ ﻫـﻢ אﺯ‬ ‫ﻣﺤﺼﻮﻻﺕِ ﺯﻣﯿﻨﻬﺎی ﻫﺮ ﻭﻻﯾﺘﯽ ﮐﻪ ﺑﻪ ﺩﺳﺖِ ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎﻥ ﮔﺸﻮﺩﻩ ﺷﺪﻩ אﺳﺖ ﺑﻬﺮﻩאی ﺩﻩ‪ ،‬אﻣﺎ‬ ‫‪٢٠‬‬ ‫ﺩﻭﺭאﻓﺘﺎﺩﮔﺎﻥِ אﯾﻦ ﻃﺒﻘﻪ ﺑﺎﯾﺪ ﺳﻬﻤﯽ ﻫﻤﭽﻮﻥ ﻧﺰﺩﯾﮑﺎﻧﺸﺎﻥ ﺩאﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﻨﺪ‪«.‬‬ ‫ﻭ ﺩﺭ ﻓﺮאﺯی ﺩﯾﮕﺮ‪ ،‬ﺗﺄﺛﯿﺮ ﻋﻮאﻡ ﻭ ﺧﻮאﺹ ﻭ ﻧﺰﺩﯾﮑﺎﻥ ﻭאﻟﯽ ﺭא ﺑﻪ ﻣﺎﻟﮏ אﺷﺘﺮ ﮔﻮﺷﺰﺩ ﻣﯽﮐﻨﺪ ﻭ ﻣﯽﻓﺮﻣﺎﯾﺪ‪:‬‬ ‫»ﻭ ﺑﺎﯾﺪ ﮐﻪ ﻣﯿﺎﻧﻪﺭﻭی ﺩﺭ ﺣﻖ ﻭ ﮔﺴﺘﺮﺵِ ﻋﺪאﻟﺖ ﻭ ﻋﻤﻞ ﺑﻪ ﺁﻧﭽﻪ ﮐﻪ ﺑﯿﺶ אﺯ ﻫﺮ ﭼﯿﺰ ﻣﺎﯾﮥ‬ ‫ﺩﻝﺧﻮﺷﯽِ ﺗﻮﺩۀ ﻣﺮﺩﻡ אﺳﺖ ﺩﺭ ﻧﻈﺮ ﺗﻮ ﺩﻭﺳﺖﺩאﺷﺘﻨﯽﺗﺮﯾﻦ ﮐﺎﺭﻫﺎ ﺑﺎﺷـﺪ؛ ﺯﯾـﺮא ﻧﺎﺧـﺸﻨﻮﺩیِ‬ ‫ﺗﻮﺩۀ ﻣﺮﺩﻡ ﺧﺮﺳﻨﺪیِ ﺧﻮאﺹ ﺭא ﺑﯽאﺛﺮ ﻣﯽﺳﺎﺯﺩ ﻭ ﺩﺭ ﻃﺮﯾﻖ ﺧـﺸﻨﻮﺩی ﻣـﺮﺩﻡ ﻣـﯽﺗـﻮאﻥ אﺯ‬ ‫ﻧﺎﺧﺸﻨﻮﺩیِ ﺧﺎﺻّﺎﻥ ﭼﺸﻢﭘﻮﺷﯽ ﮐﺮﺩ ﻭ ﻫﯿﭻﯾﮏ אﺯ אﻓـﺮאﺩِ ﻣـﺮﺩﻡ ﻫﻤﭽـﻮﻥ ﻃﺒﻘـﮥ ﺧﺎﺻّـﺎﻥ‬ ‫ﻧﯿﺴﺘﻨﺪ؛ ﺯﯾﺮא אﯾﻨﺎﻥ ﺑﻪ ﻫﻨﮕﺎﻡِ ﺁﺳﺎﻧﯽ ﺑﺎﺭی ﺑﺮ ﺩﻭﺵِ ﻓﺮﻣﺎﻧﺮﻭאﯾﻨﺪ ﻭ ﺑﻪ ﻫﻨﮕﺎﻡِ ﺳﺨﺘﯽ ﮐﻤﺘﺮ אﺯ‬ ‫ﻫﺮ ﮐﺴﯽ ﺑﻪ ﯾﺎﺭی אﻭ ﺑﺮﻣﯽﺧﯿﺰﻧﺪ‪ ،‬אﻧﺼﺎﻑ ﺭא ﻧﺎﺧﻮﺷـﺎﯾﻨﺪ ﺩאﺭﻧـﺪ ﻭ ﺩﺭ ﺑﺮאﺑـﺮ ﻋﻄـﺎ ﻭ ﺩﻫـﺶ‬ ‫‪٢١‬‬ ‫ﻧﺎﺳﭙﺎﺱאﻧﺪ‪«.‬‬ ‫ﻧﺎﻣﮥ ‪ ٤٥‬ﻧﻬﺞ אﻟﺒﻼﻏﻪ ﮐﻪ ﺑﻪ ﻭאﻟﯽ ﺑﺼﺮﻩ‪ ،‬ﻋﺜﻤﺎﻥ ﺑﻦ ﺣﻨﯿﻒ ﻧﻮﺷﺘﻪ ﺷﺪﻩ אﺳﺖ ﻧﯿﺰ ﺧﻮאﻧﺪﻧﯽ אﺳﺖ‪ .‬ﻫﻤﭽﻨـﯿﻦ‬ ‫ﺩﺭ ﻧﺎﻣﮥ ﻣﻮﻟﯽ ﺑﻪ ﺯﯾﺎﺩ ﺑﻦ אﺑﯿﻪ‪ ،‬ﮐﻪ ﻭאﻟﯽ ﻓﺎﺭﺱ ﺑﻮﺩ‪ ،‬ﺁﻣﺪﻩ אﺳﺖ‪:‬‬ ‫»ﺇﻧّﯽ אُﻗﺴِﻢُ ﺑﺎﻟﻠّﻪِ ﻗَﺴَﻤﺎً ﺻَﺎﺩﻗﺎً ﻟَﺌِﻦ ﺑَﻠَﻐَﻨِﯽ ﺃﻧﱠﮏ ﺧُﻨْﺖَ ﻣِﻦْ ﻓَـﯽﺀِ אﻟﻤـﺴﻠﻤﯿﻦَ ﺷَـﯿﺌﺎً ﺻـﻐﯿﺮאً ﺃﻭ‬ ‫‪٢٢‬‬ ‫ﮐﺒﯿﺮאً ﻟَﺄَﺷُﺪﱠﻥﱠ ﻋَﻠَﯿﮏ ﺷَﺪﱠﺓً ﺗَﺪَﻋُﮏ ﻗَﻠﯿﻞَ אﻟﻮَﻓْﺮِ ﺛَﻘﯿﻞَ אﻟﻈﱠﻬﺮِ ﺿَﺌﯿﻞَ אﻷﻣﺮِ‪ .‬ﻭ אﻟﺴﱠﻼﻡ‪«.‬‬ ‫ﺏ( ﻭﺻﺎﯾﺎ‬

‫אﻣﺎﻡ ﻋﻠﯽ )ﻋﻠﯿﻪ אﻟﺴﻼﻡ( ﺣﺘﯽ ﺩﺭ ﻣﻘﺎﻡ ﺧﻠﯿﻔﮥ ﻣﺴﻠﻤﯿﻦ ﻭ ﺩﺭ ﺷﺪﯾﺪﺗﺮﯾﻦ אﻭﻗﺎﺕ ﻭ אﺣﻮאﻝ אﺯ ﺗﻮﺻﯿﻪ ﺑﻪ ﺁﺷﻨﺎﯾﺎﻥ ﻭ‬ ‫ﻧﺰﺩﯾﮑﺎﻥ ﻏﺎﻓﻞ ﻧﻤﯽﺷﺪ‪ .‬ﻧﺎﻣﮥ ‪ ٣١‬ﻧﻬﺞ אﻟﺒﻼﻏﻪ ﭘﺲ אﺯ ﭘﺎﯾﺎﻥ ﺟﻨﮓ ﺻﻔﯿﻦ ﻭ ﺧﯿﺎﻧﺖ אﻃﺮאﻓﯿﺎﻥ אﻣﺎﻡ ﻭ ﻣﮑـﺮ ﻭ ﺣﯿﻠـﮥ‬ ‫ﻣﻌﺎﻭﯾﻪ ﻭ ﻋﻤﺮﻭﻋﺎﺹ ﻭ ﺩﺭ ﻣﺴﯿﺮ ﺑﺎﺯﮔﺸﺖ ﺑﻪ ﮐﻮﻓﻪ ﺧﻄﺎﺏ ﺑﻪ אﻣﺎﻡ ﺣﺴﻦ )ﻋﻠﯿﻪ אﻟﺴﻼﻡ( ﻧﻮﺷـﺘﻪ ﺷـﺪﻩ אﺳـﺖ‪ .‬אﯾـﻦ‬ ‫ﻧﺎﻣﻪ ﻣﺸﺘﻤﻞ ﺑﺮ ﺯﯾﺒﺎﺗﺮﯾﻦ ﻣﺴﺎﺋﻞ ﺗﺮﺑﯿﺘﯽ ﻭ אﺧﻼﻗﯽ אﺳﺖ ﻭ אﮔﺮ אﻣﺎﻡ ﺩﺭ ﺣﺎﻟﺖ ﻋﺎﺩی ﻭ ﺑﺎ ﻓﺮאﻍ ﺑﺎﻝ ﺑـﻪ ﻧﻮﺷـﺘﻦ ﺁﻥ‬ ‫אﻗﺪאﻡ ﻣﯽﮐﺮﺩ ﻧﯿﺰ ﻣﯽﺗﻮאﻧﺴﺖ ﻣﻌﺠﺰۀ ﺁﻥ ﺣﻀﺮﺕ ﺗﻠﻘﯽ ﺷﻮﺩ‪ .‬אﻣﺎﻡ ﺗﻮﺻﯿﮥ ﺧﻮﯾﺶ ﺭא ﭼﻨﯿﻦ ﺁﻏﺎﺯ ﻣﯽﮐﻨﻨﺪ‪:‬‬

‫‪ .١٩‬ﺑﻪ ﮔﻮﻧﻪאی ﮐﻪ ﻋﻬﺪ ﻣﺎﻟﮏ אﺯ ﻣﮑﺘﻮﺑﺎﺕ ﻭ ﮐﺘﺎﺑﻬﺎی ﻣﻌﺮﻭﻑ ﺩﺭ ﻗﺮﻥ אﻭﻝ ﻧﺰﺩ ﺷﯿﻌﻪ ﻭ אﻫﻞ ﺳﻨﺖ ﺷﻨﺎﺧﺘﻪ ﺷﺪﻩ אﺳﺖ‪.‬‬ ‫‪» .٢٠‬ﺛُﻢﱠ אﻟﻠّﻪَ אﻟﻠّﻪَ ﻓِﯽ אﻟﻄﱠﺒَﻘَﺔِ אﻟﺴﱡﻔﻠَﯽ ﻣِﻦَ אﻟﱠﺬِﯾﻦَ ﻻ ﺣِﯿﻠَﺔَ ﻟَﻬُﻢ ‪«...‬؛ ﮔﺮﺩﺁﻭﺭی ﺳﯿﺪ ﺭﺿﯽ‪ ,‬ﻧﻬﺞ אﻟﺒﻼﻏﻪ‪ ,‬ﺗﺮﺟﻤﮥ ﻣﺤﻤﺪﺟﻮאﺩ ﺷﺮﯾﻌﺖ‪,‬‬ ‫ﻧﺎﻣﮥ ‪.٥٣‬‬ ‫‪ .٢١‬ﻫﻤﺎﻥ‪ ،‬ﻧﺎﻣﮥ ‪.٥٣‬‬ ‫‪ .٢٢‬אﻟﺸﺮﯾﻒ אﻟﺮﺿﯽ‪ ،‬ﻧﻬﺞ אﻟﺒﻼﻏﻪ‪ ،‬ﺗﺤﻘﯿﻖ ﺳﯿﺪ ﮐﺎﻇﻢ ﻣﺤﻤﺪی ﻭ ﻣﺤﻤﺪ ﺩﺷﺘﯽ‪ ،‬ﻧﺎﻣﮥ ‪.٢٠‬‬ ‫‪10‬‬

‫»ﻣﻦ אﻟﻮאﻟﺪ אﻟﻔﺎﻥ ‪...‬؛ אﺯ ﭘﺪﺭی ﺩﺭ ﺁﺳﺘﺎﻧﮥ ﻓﻨﺎ ﻭ ﻣﻌﺘﺮﻑ ﺑﻪ ﮔﺬﺷﺖ ﺯﻣﺎﻥ ﮐﻪ ﻋﻤﺮﺵ ﺭﻭی ﺩﺭ‬ ‫ﺭﻓﺘﻦ ﺩאﺭﺩ ﻭ ﺗﺴﻠﯿﻢ ﮔﺮﺩﺵ ﺭﻭﺯﮔﺎﺭ ﺷﺪﻩ ‪ ....‬ﺑﻪ ﻓﺮﺯﻧﺪ ﺧﻮﺩ ﮐﻪ ﺁﺭﺯﻭﻣﻨﺪ ﭼﯿﺰی אﺳﺖ ﮐﻪ ﺑـﻪ‬ ‫‪٢٣‬‬ ‫ﺩﺳﺖ ﻧﯿﺎﯾﺪ‪ .‬ﭘﺴﺮی ﮐﻪ ﺗﯿﺮﻫﺎی ﻣﺼﺎﺋﺐ ﺑﻪ ﺳﻮی אﻭ ﺭﻭאﻥ אﺳﺖ‪«.‬‬ ‫ﺩﺭ ﻗﺴﻤﺘﯽ ﺩﯾﮕﺮ אﺯ אﯾﻦ ﻧﺎﻣﻪ ﺁﻣﺪﻩ אﺳﺖ‪:‬‬ ‫»ﺩﻝ ﺧﻮﯾﺶ ﺑﻪ ﻣﻮﻋﻈﻪ ﺯﻧﺪﻩ ﺩאﺭ ﻭ ﺑﻪ ﭘﺮﻫﯿﺰﮔﺎﺭی ﻭ ﭘﺎﺭﺳﺎﯾﯽ ﺑﻤﯿﺮאﻥ ﻭ ﺑﻪ ﯾﻘـﯿﻦ ﻧﯿﺮﻭﻣﻨـﺪ‬ ‫ﮔﺮﺩאﻥ ﻭ ﺑﻪ ﺣﮑﻤﺖ ﺭﻭﺷﻦ ﺳﺎﺯ ﻭ ﺑﻪ ﺫﮐﺮ ﻣﺮگ ﺧﻮאﺭ ﮐﻦ ﻭ ﻭאﺩאﺭﺵ ﻧﻤﺎی ﮐـﻪ ﺑـﻪ ﻣـﺮگ‬ ‫ﺧﻮﯾﺶ אﻗﺮאﺭ ﮐﻨﺪ‪ .‬ﭼﺸﻤﺶ ﺭא ﺑﻪ ﻓﺠﺎﯾﻊ אﯾﻦ ﺩﻧﯿﺎ ﺑﮕـﺸﺎی ﻭ אﺯ ﺣﻤﻠـﻪ ﻭ ﻫﺠـﻮﻡ ﺭﻭﺯﮔـﺎﺭ ﻭ‬ ‫ﮐﮋﺗﺎﺑﯿﻬﺎی ﺷﺐ ﻭ ﺭﻭﺯ ﺑﺮﺣﺬﺭ ﺩאﺭ‪ .‬אﺧﺒﺎﺭ ﮔﺬﺷﺘﮕﺎﻥ ﺭא ﺑﺮ אﻭ ﻋﺮﺿـﻪ ﺩאﺭ ﻭ אﺯ ﺁﻧﭽـﻪ ﺑـﺮ ﺳـﺮ‬ ‫ﭘﯿﺸﯿﻨﯿﺎﻥِ ﺗﻮ ﺭﻓﺘﻪ אﺳﺖ‪ ،‬ﺁﮔﺎﻫﺶ ﺳﺎﺯ‪ .‬ﺑﺮ ﺧﺎﻧﻪﻫﺎ ﻭ ﺁﺛﺎﺭﺷﺎﻥ ﺑﮕﺬﺭ ﻭ ﺩﺭ ﺁﻧﭽﻪ ﮐﺮﺩﻩאﻧـﺪ ﻭ ﺁﻥ‬ ‫ﺟﺎﯾﻬﺎ ﮐﻪ ﺭﻓﺘﻪאﻧﺪ ﻭ ﺁﻥ ﺟﺎﯾﻬﺎ ﮐﻪ ﻓﺮﻭﺩ ﺁﻣﺪﻩאﻧﺪ ﻧﻈﺮ ﮐﻦ؛ ﺧﻮאﻫﯽ ﺩﯾﺪ ﮐﻪ אﺯ ﺟﻤﻊ ﺩﻭﺳـﺘﺎﻥ‬ ‫ﺑﺮﯾﺪﻩאﻧﺪ ﻭ ﺑﻪ ﺩﯾﺎﺭ ﻏﺮﺑﺖ ﺭﺧﺖ ﮐﺸﯿﺪﻩאﻧﺪ ﻭ ﺗﻮ ﻧﯿﺰ ﯾﮑﯽ אﺯ ﺁﻧﻬﺎ ﺧﻮאﻫﯽ ﺑﻮﺩ‪ .‬ﭘـﺲ ﻣﻨﺰﻟﮕـﺎﻩ‬ ‫‪٢٤‬‬ ‫ﺧﻮﺩ ﺭא ﻧﯿﮑﻮ ﺩאﺭ ﻭ ﺁﺧﺮﺗﺖ ﺭא ﺑﻪ ﺩﻧﯿﺎ ﻣﻔﺮﻭﺵ‪«.‬‬ ‫ﺗﻮﺻﯿﻪﻫﺎ ﻫﻤﯿﺸﻪ ﺑﻪ ﻓﺮﺯﻧﺪאﻥ ﻭ ﻧﺰﺩﯾﮑﺎﻥ ﻧﯿﺴﺖ؛ ﮔﺎﻩ ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ ﺑﺮﺧﯽ אﺻﺤﺎﺏ‪ ،‬ﮐﻪ ﺁﻣﺎﺩﮔﯽ ﺁﮔـﺎﻫﯽ ﺩאﺭﻧـﺪ‪،‬‬ ‫ﻧﯿﺰ ﺻﻮﺭﺕ ﮔﺮﻓﺘﻪ אﺳﺖ‪ .‬ﻧﺎﻣﮥ ‪ ٩٦‬ﺑﻪ ﺣﺎﺭﺙ ﻫﻤﺪאﻧﯽ ﺭא ﻣﻼﺣﻈﻪ ﮐﻨﯿﺪ‪.‬‬ ‫ﺝ( ﻧﺎﻣﻪ ﺑﻪ ﻣﺮﺩﻡ‬

‫ﯾﮑﯽ אﺯ אﺑﺘﮑﺎﺭאﺕ אﻣﺎﻡ ﻋﻠﯽ )ﻋﻠﯿﻪ אﻟﺴﻼﻡ( ﻧﺎﻣﻪﻧﮕﺎﺭی ﺑﻪ אﻫﺎﻟﯽ ﺷﻬﺮﻫﺎ ﺑﻮﺩﻩ אﺳﺖ‪ .‬ﻣﺜﻼً ﭘﺲ אﺯ ﺟﻨﮓ ﺟﻤﻞ ﺑﻪ‬ ‫ﻣﺮﺩﻡ ﮐﻮﻓﻪ ﻧﺎﻣﻪ ﻧﻮﺷﺘﻪ ﻭ ﺁﻧﺎﻥ ﺭא ﺩﺭ ﺟﺮﯾﺎﻥ ﭘﯿﺮﻭﺯی ﺧﻮﺩ ﻭ ﺷﮑﺴﺖ ﺳﭙﺎﻩ ﺟﻤﻞ ﻗﺮאﺭ ﺩאﺩﻩאﻧﺪ‪ .‬ﻧﺎﻣﮥ אﯾﺸﺎﻥ ﺑﻪ ﻣـﺮﺩﻡ‬ ‫ﻣﺼﺮ ﺑﺮאی ﻣﻌﺮﻓﯽ ﻣﺎﻟﮏ אﺷﺘﺮ ﻧﯿﺰ ﺩﺭ ﻧﻬﺞ אﻟﺒﻼﻏﻪ ﺁﻣﺪﻩ אﺳﺖ؛ ﻫﻤﭽﻨﯿﻦ ﺑﻪ ﻣـﺮﺩﻡ ﻣـﺪאﺋﻦ‪ ،‬ﻣﺪﯾﻨـﻪ ﻭ ‪ ...‬ﻫـﻢ ﻧﺎﻣـﻪ‬ ‫ﻧﻮﺷﺘﻪ אﺳﺖ‪ .‬ﯾﮑﯽ אﺯ ﻧﺎﻣﻪﻫﺎی ﻣﻔﺼﻞ אﯾﺸﺎﻥ ﻧﺎﻣﻪאی אﺳﺖ ﮐﻪ ﺑﻪ ﻣﺮﺩﻡ ﮐﻮﻓﻪ ﻧﻮﺷﺘﻪאﻧﺪ ﻭ ﺗﻤﺎﻣﯽ ﺣـﻮאﺩﺙ ﭘـﺲ אﺯ‬ ‫ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ )ﺻﻠّﯽ אﻟﻠّﻪ ﻋﻠﯿﻪ ﻭ ﺁﻟﻪ( ﺗﺎ אﻭאﺧﺮ ﺣﮑﻮﻣﺖ ﺧﻮﺩ ﺭא ﺑﻪ ﺗﻔﺼﯿﻞ ﺗﻮﺿﯿﺢ ﺩאﺩﻩאﻧﺪ‪ .‬ﻣﻔﺼﻞ אﯾـﻦ ﻧﺎﻣـﻪ ﺩﺭ ﮐﺘﺎﺑﻬـﺎی‬ ‫אﻟﻐﺎﺭאﺕ‪ ٢٥،‬אﻟﻤﺴﺘﺮﺷﺪ‪ ٢٦‬ﻭ ﮐﺸﻒ אﻟﻤﺤﺠّﻪ‪ ٢٧‬ﺁﻣﺪﻩ אﺳﺖ‪ .‬ﺳـﯿﺪ ﺭﺿـﯽ ﻗﻄﻌـﻪﻫـﺎﯾﯽ אﺯ אﯾـﻦ ﻧﺎﻣـﮥ ﺑﻠﻨـﺪ ﺭא ﺩﺭ ﻣـﻮאﺭﺩ‬ ‫ﻣﺨﺘﻠﻔﯽ ﺩﺭ ﻧﻬﺞ אﻟﺒﻼﻏﻪ ﻧﻘﻞ ﮐﺮﺩﻩ אﺳﺖ‪.‬‬ ‫ﺩ( ﻧﺎﻣﻪ ﺑﻪ ﺩﺷﻤﻨﺎﻥ‬

‫ﺗﻌﺪאﺩ ﺑﺴﯿﺎﺭ ﺯﯾﺎﺩی אﺯ ﻧﺎﻣﻪﻫﺎی אﻣﺎﻡ ﻋﻠﯽ ﺑﻪ ﻣﻌﺎﻭﯾﻪ ﻭ ﻋﻤﺮﻭﻋﺎﺹ ﻭ ﺩﯾﮕـﺮ ﺩﺷـﻤﻨﺎﻥ אﺳـﺖ‪ .‬ﺟﻨـﮓ ﺗﺒﻠﯿﻐـﺎﺗﯽ‬ ‫ﻣﻌﺎﻭﯾﻪ ﻋﻠﯿﻪ אﻣﺎﻡ ﻭ אﺗﻬﺎﻡ ﻗﺘﻞ ﻋﺜﻤﺎﻥ ﻣﻮﺟﺐ ﺷﺪ ﮐﻪ ﺣﻀﺮﺕ ﻧﺎﻣﻪﻫﺎی ﻣﺘﻌﺪﺩی ﺑﺮאی אﯾﻦ ﺩﻭ ﺩﺷﻤﻦ ﺩﯾﺮﯾﻦ ﺧـﻮﺩ‬ ‫ﺑﻨﻮﯾﺴﺪ ﻭ ﻭﻗﺎﯾﻊ ﺭא ﺷﺮﺡ ﺩﻫﺪ‪ .‬אﮔﺮﭼﻪ אﮐﺜﺮ אﯾﻦ ﻧﺎﻣﻪﻫﺎ ﺳﯿﺎﺳﯽ ﻭ ﺗﺒﻠﯿﻐﺎﺗﯽ ﻭ ﺩﺭ ﺟﻮאﺏ ﻧﺎﻣﻪﻫـﺎی ﺁﻥ ﺩﻭ ﻧﻔـﺮ אﺳـﺖ‪،‬‬ ‫‪٢٨‬‬ ‫ﻭﻟﯽ ﺩﺭ ﺿﻤﻦ ﺁﻥ ﺑﻪ אﺧﻼﻕ ﻭ ﻣﻮﻋﻈﻪ ﻭ ﻋﻠﻢ ﻭ אﺳﺘﺪﻻﻝ ﻧﯿﺰ ﭘﺮﺩאﺧﺘﻪ ﺷﺪﻩ אﺳﺖ‪.‬‬ ‫‪ .٢٣‬ﮔﺮﺩﺁﻭﺭی ﺳﯿﺪ ﺭﺿﯽ‪ ,‬ﻧﻬﺞ אﻟﺒﻼﻏﻪ‪ ,‬ﺗﺮﺟﻤﮥ ﻋﺒﺪאﻟﻤﺤﻤﺪ ﺁﯾﺘﯽ‪ ,‬ﻧﺎﻣﮥ ‪.٣١‬‬ ‫‪ .٢٤‬ﻫﻤﺎﻥ‪ ،‬ﻧﺎﻣﮥ ‪.٣١‬‬ ‫‪ .٢٥‬אﺑﻮאﺳﺤﺎﻕ אﺑﺮאﻫﯿﻢ ﺑﻦ ﻣﺤﻤﺪ ﺑﻦ ﺳﻌﯿﺪ ﻣﻌﺮﻭﻑ ﺑﻪ אﺑﻦﻫﻼﻝ ﺛﻘﻔﯽ‪ ،‬אﻟﻐﺎﺭאﺕ‪ ،‬ﺗﺤﻘﯿﻖ ﺳﯿﺪ ﺟﻼﻝאﻟﺪﯾﻦ ﻣﺤﺪّﺙ אﺭﻣﻮی‪ ،‬אﻧﺠﻤﻦ ﺁﺛﺎﺭ‬ ‫ﻣﻠﯽ‪ ،‬ﺗﻬﺮאﻥ‪ ١٣٩٥ ,‬ﻫ‪ ،‬ﺝ ‪ ،١‬ﺹ ‪.٣٠٢‬‬ ‫‪ .٢٦‬ﻣﺤﻤﺪ ﺑﻦ ﺟﺮﯾﺮ אﻟﻄﺒﺮی‪ ،‬אﻟﻤﺴﺘﺮﺷﺪ ﻓﯽ ﺇﻣﺎﻣﺔ ﺃﻣﯿﺮאﻟﻤﺆﻣﻨﯿﻦ ﻋﻠﯽ ﺑﻦ ﺃﺑﯽﻃﺎﻟﺐ ﻋﻠﯿﻪ אﻟﺴﻼﻡ‪ ،‬ﺗﺤﻘﯿﻖ אﺣﻤﺪ אﻟﻤﺤﻤﻮﺩی‪ ،‬ﻣﺆﺳﺴﺔ‬ ‫אﻟﺜﻘﺎﻓﺔ אﻹﺳﻼﻣﯿﺔ ﻟﮑﻮﺷﺎﻧﺒﻮﺭ‪ ،‬ﺗﻬﺮאﻥ‪ ١٤١٥ ,‬ﻫ‪ ،‬ﺹ ‪ ٤٢٧‬ـ ‪.٤٠٨‬‬ ‫‪ .٢٧‬ﺹ ‪ ٤٦٩‬ـ ‪.٢٣٥‬‬ ‫‪ .٢٨‬ﻣﺜﻼً ﯾﮑﯽ אﺯ ﻧﺎﻣﻪﻫﺎ אﯾﻦﮔﻮﻧﻪ אﺳﺖ‪» :‬ﻣِﻦْ ﻋَﺒﺪאﻟﻠّﻪِ ﻋﻠﯽٍ ﺃﻣﯿﺮאﻟﻤﺆﻣﻨﯿﻦَ ﺇﻟﯽ ﻣﻌﺎﻭﯾﺔَ ﺑﻦِ ﺃﺑﯽﺳُﻔﯿﺎﻥَ‪ .‬אَﻣﱠﺎ ﺑَﻌﺪُ ﻓﺈ ّ‬ ‫ﻥ ﺃﻓﻀَﻞَ ﻣﺎ ﺷَﻐﻞَ ﺑﻪ‬ ‫אﻟﻤﺮﺀُ ﻧﻔﺴَﻪ אﺗّﺒﺎﻉُ ﻣﺎ ﯾﺤﺴِﻦُ ﺑِﻪ ﻓِﻌﻠَﻪ ﻭ ﯾﺴﺘﻮﺟِﺐُ ﻓَﻀﻠَﻪ ﻭ ﯾﺴﻠِﻢُ ﻣِﻦ ﻋَﯿﺒﻪ ﻭَ ﺇﻥﱠ אﻟﺒﻐﯽَ ﻭ אﻟﺰﱡﻭﺭَ ﯾﺰﺭِﯾﺎﻥ ﺑﺎﻟﻤﺮﺀِ ﻓﯽ ﺩﯾﻨِﻪ ﻭ ﺩُﻧﯿﺎﻩ ﻭ ﯾﺒﺪِﯾﺎﻥ‬ ‫‪11‬‬

‫‪٣‬ـ ﻗﻀﺎﻭﺗﻬﺎ‬

‫אﻣﺎﻡ ﻋﻠﯽ )ﻋﻠﯿﻪ אﻟﺴﻼﻡ( ﺭא ﺃﻗﻀﯽ אﻷﻣّﻪ ﺩאﻧﺴﺘﻪאﻧﺪ‪ .‬אﯾﻦ ﺗﻮﺻﯿﻒ אﻭﻟﯿﻦ ﺑﺎﺭ ﺩﺭ ﮐﻼﻡ ﭘﯿـﺎﻣﺒﺮ )ﺻـﻠّﯽ אﻟﻠّـﻪ ﻋﻠﯿـﻪ ﻭ‬ ‫ﺁﻟﻪ( ﻭ ﺳﭙﺲ ﺑﺮ ﺯﺑﺎﻥ ﺻﺤﺎﺑﻪ ﺟﺎﺭی ﺷﺪ‪ .‬אﯾﺸﺎﻥ ﺩﺭ ﺯﻣﺎﻥ ﺣﯿﺎﺕ ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ )ﺻﻠّﯽ אﻟﻠّﻪ ﻋﻠﯿﻪ ﻭ ﺁﻟﻪ( ﺩﺭ ﯾﻤﻦ ﺑﻪ ﻗـﻀﺎﻭﺕ‬ ‫ﭘﺮﺩאﺧﺘﻨﺪ‪ .‬ﺩﺭ ﺩﻭﺭאﻥ ﺑﯿﺴﺖ ﻭ ﭘﻨﺞ ﺳﺎﻟﮥ ﺳﮑﻮﺕ ﻧﯿﺰ ﻗﻀﺎﻭﺗﻬﺎی ﻣﺘﻌﺪﺩی אﺯ אﯾـﺸﺎﻥ ﮔـﺰאﺭﺵ ﺷـﺪﻩ אﺳـﺖ‪ .‬ﺩﻋـﺎﻭی‬ ‫ﻣﺸﮑﻞ ﻭ ﯾﺎ ﻣﻮאﺭﺩی ﮐﻪ ﺧﻠﻔﺎ ﺑﻪ ﻧﺎﺣﻖ ﺣﮑﻢ ﻧﻤﻮﺩﻩ ﺑﻮﺩﻧﺪ ﻣﻌﻤﻮﻻً ﺑﺎ ﺩﺧﺎﻟﺖ אﻣﺎﻡ ﻋﻠـﯽ )ﻋﻠﯿـﻪ אﻟـﺴﻼﻡ( ﻭ ﻗـﻀﺎﻭﺕ‬ ‫‪٢٩‬‬ ‫אﯾﺸﺎﻥ ﭘﺎﯾﺎﻥ ﻣﯽﯾﺎﻓﺖ‪ .‬ﺩﺭ אﯾﻦ ﺑﺎﺭﻩ ﻣﯽﺗﻮאﻥ ﺑﻪ ﺟﻤﻠﮥ ﻣﺸﻬﻮﺭ ﻋﻤﺮ אﺷﺎﺭﻩ ﮐﺮﺩ‪» :‬ﻟَﻮ ﻻ ﻋَﻠﯽﱡ ﻟَﻬَﻠَﮏَ ﻋُﻤَﺮُ«‪.‬‬ ‫ﻗﻀﺎﻭﺗﻬﺎی אﻣﺎﻡ ﺩﺭ ﺩﻭﺭאﻥ ﭘﻨﺞﺳﺎﻟﮥ ﺧﻼﻓﺖ ﺑﯿﺸﺘﺮ ﮔﺰאﺭﺵ ﺷﺪﻩ אﺳﺖ‪ .‬ﮐﺘﺎﺑﻬﺎی ﺗـﺎﺭﯾﺨﯽ ﻣﻌﻤـﻮﻻً ﺩﺭ ﻧﻘـﻞ‬ ‫ﻗﻀﺎﻭﺗﻬﺎی אﻣﺎﻡ ﻋﻠﯽ )ﻋﻠﯿﻪ אﻟﺴﻼﻡ( ﺑﻪ ﺷﯿﻮۀ ﺑﺎﺯﺟﻮﯾﯽ ﻭ ﺣﮑﻢ ﮐﺮﺩﻥ אﻣﺎﻡ ﭘﺮﺩאﺧﺘﻪאﻧﺪ ﮐﻪ ﭼﮕﻮﻧﻪ אﺯ ﺭאﻫﻬـﺎی ﻏﯿـﺮ‬ ‫ﻣﻌﻬﻮﺩ ﺣﻘﯿﻘﺖ ﺭא ﮐﺸﻒ ﻣﯽﮐﺮﺩﻩ אﺳﺖ‪ ،‬ﻭﻟﯽ ﻓﻘﻬﺎ ﻭ ﻧﻮﯾﺴﻨﺪﮔﺎﻥ אﺣﺎﺩﯾـﺚ ﻓﻘﻬـﯽ ﺑـﻪ אﺳـﺘﻨﺘﺎﺝ ﻣﺒـﺎﻧﯽ ﻗـﻀﺎﻭﺕ ﻭ‬ ‫אﺳﺘﻨﺒﺎﻁ ﺷﯿﻮﻩ ﻭ ﺭﻭﺵ אﺯ אﯾﻦ ﻣﺘﻮﻥ ﭘﺮﺩאﺧﺘﻪ ﻭ ﻣﮑﺘﺐ ﻗﻀﺎﯾﯽ אﻣﺎﻡ )ﻋﻠﯿﻪ אﻟﺴﻼﻡ( ﺭא ﺗﺒﯿﯿﻦ ﮐﺮﺩﻩאﻧﺪ‪ .‬ﺁﻧﭽﻪ ﺑﺮאی ﻣـﺎ‬ ‫ﻣﻬﻢ אﺳﺖ ﺳﯿﺮۀ ﻗﻀﺎﯾﯽ אﻣﺎﻡ ﻋﻠﯽ )ﻋﻠﯿﻪ אﻟﺴﻼﻡ(‪ ،‬ﻗﺒﻞ ﻭ ﺑﻌﺪ אﺯ ﺧﻼﻓﺖ אﺳﺖ‪ .‬אﻣـﺎﻡ )ﻋﻠﯿـﻪ אﻟـﺴﻼﻡ( ﺩﺭ ﻧﺎﻣـﻪ ﺑـﻪ‬ ‫ﻣﺎﻟﮏ אﺷﺘﺮ ﻣﯽﻧﻮﯾﺴﺪ‪:‬‬ ‫»ﺁﻥﮔﺎﻩ ﺑﺮאی ﺩאﻭﺭی ﻣﯿﺎﻥ ﻣﺮﺩﻡ ﺑﺮﺗﺮﯾﻦ ﻓﺮﺩِ ﻣﺮﺩﻡِ ﺯﯾﺮ ﺩﺳﺘﺖ ﺭא ﺑﺮﮔﺰﯾﻦ ﮐـﻪ ﺩאﺭאیِ ﺳـﻌﮥ‬ ‫ﺻﺪﺭ ﺑﺎﺷﺪ ﻭ ﮐﺎﺭﻫﺎ ﺑﺮ אﻭ ﺳﺨﺖ ﻧﯿﺎﯾﺪ ﻭ ﺩﻭ ﻃﺮﻑ ﺩﻋﻮא ﺩﺭ ﺳﺘﯿﺰﻩ ﻭ ﻟﺠﺎﺝ ﺭﺃی ﺧﻮﺩ ﺭא ﺑـﺮ אﻭ‬ ‫ﺗﺤﻤﯿﻞ ﻧﮑﻨﻨﺪ ﻭ ﺩﺭ ﻟﻐﺰﺵ ﭘﺎﯾﺪאﺭی ﻧﮑﻨﺪ ﻭ ﭼﻮﻥ ﺑﻪ אﺷﺘﺒﺎﻩِ ﺧﻮﺩ ﭘﯽ ﺑﺮﺩ אﺯ ﺑﺎﺯﮔﺸﺖ ﺑﻪ ﺣﻖ‬ ‫‪٣٠‬‬ ‫ﻭ אﻋﺘﺮאﻑ ﺑﻪ ﺁﻥ ﺩﺭﻧﻤﺎﻧﺪ ﻭ ﺁﺯ ﻭ ﻃﻤﻊ ﺭא ﺑﺮ ﺩﻝِ ﺧﻮﺩ ﺭאﻩ ﻧﺪﻫﺪ‪«.‬‬ ‫אﺯ ﻣﺠﻤﻮﻉ ‪ ٢٨٠٠‬ﺭﻭאﯾﺘﯽ ﮐﻪ ﺩﺭ ﺑﺎﺏ ﻗﻀﺎ ﻭ ﺷﻬﺎﺩאﺕ ﮐﺘﺎﺏ ﻭﺳﺎﺋﻞ אﻟﺸﯿﻌﻪ ﺁﻣﺪﻩ אﺳﺖ ﺣﺪﻭﺩ ‪ ٥٠٠‬ﺗـﺎ ‪٦٠٠‬‬ ‫ﺣﺪﯾﺚ ﺁﻥ אﺯ אﻣﺎﻡ ﻋﻠﯽ )ﻋﻠﯿﻪ אﻟﺴﻼﻡ( ﻧﻘﻞ ﺷﺪﻩ אﺳﺖ ﮐﻪ ﻧﺸﺎﻧﮕﺮ ﺗﺄﺛﯿﺮ ﻋﻤﯿﻖ ﻗﻀﺎﻭﺗﻬﺎ ﻭ ﻧﻈﺮאﺕ אﯾﺸﺎﻥ ﺩﺭ ﺗﺒﯿـﯿﻦ‬ ‫ﻧﻈﺎﻡ ﻗﻀﺎﯾﯽ ﺷﯿﻌﻪ אﺳﺖ‪.‬‬ ‫ﮔﻔﺘﻨﯽ אﺳﺖ ﺩﺭ ﺑﯿﺎﻥ ﻗﻀﺎﻭﺗﻬﺎ ﻭ ﯾﺎ אﺳﺘﻨﺘﺎﺝ ﺁﺩאﺏ ﻗﻀﺎ ﺑﺎﯾﺪ ﺳﺨﺖﮔﯿﺮی ﮐﺎﻣـﻞ ﻓﻘﻬـﯽ ﻣﺮאﻋـﺎﺕ ﺷـﻮﺩ ﻭ אﺯ‬ ‫ﺗﺴﺎﻫﻞ ﻭ ﺗﺴﺎﻣﺢ ﺩﺭ אﺧﺬ ﻣﺘﻮﻥ ﺟﻠﻮﮔﯿﺮی ﺷﻮﺩ‪ .‬ﺑﺎﯾﺪ ﺑﺪאﻧﯿﻢ ﮐﻪ ﺷﺨﺼﯿﺖ ﻭﯾﮋﻩ ﻭ ﻗﻀﺎﻭﺗﻬﺎی ﻣﺤﯿّﺮאﻟﻌﻘﻮﻝ אﻣﺎﻡ ﻋﻠﯽ‬ ‫)ﻋﻠﯿﻪ אﻟﺴﻼﻡ( אﯾﺸﺎﻥ ﺭא ﺑﻪ ﺻﻮﺭﺕ אﺳﻄﻮﺭۀ ﻗﻀﺎﻭﺕ ﺟﻠﻮﻩﮔﺮ ﮐﺮﺩﻩ אﺳﺖ ﻭ ﺩﺭ ﻧﺘﯿﺠﻪ ﺑﻌﻀﯽ אﺯ ﻣﺘﻮﻥ ﺳﺎﺧﺘﮕﯽ ﻧﯿـﺰ‬ ‫ﺑﻪ אﯾﺸﺎﻥ ﻣﻨﺘﺴﺐ ﺷﺪﻩ אﺳﺖ‪ .‬ﺳﯿﺮۀ ﻗﻀﺎﯾﯽ אﻣﺎﻡ ﺩﺭ ﻣﻮﺳﻮﻋﮥ אﻣﺎﻡ ﻋﻠـﯽ )ﻋﻠﯿـﻪ אﻟـﺴﻼﻡ( ﻭ ﻣﺠﻤﻮﻋـﮥ ﻗـﻀﺎﻭﺗﻬﺎی‬ ‫‪٣١‬‬ ‫אﯾﺸﺎﻥ ﺩﺭ ﮐﺘﺎﺏ ﻗﻀﺎﺀ אﻣﯿﺮאﻟﻤﺆﻣﻨﯿﻦ ﺗﺄﻟﯿﻒ ﻋﻼﻣﻪ ﺷﻮﺷﺘﺮی ﺁﻣﺪﻩ אﺳﺖ‪.‬‬

‫ﻣِﻦ ﺧِﻠَﻠِﻪ ﻋﻨﺪَ ﻣَﻦْ ﯾﻐﻨﯿﻪِ ﻣﺎ אﺳْﺘَﺮﻋﺎﻩُ אﻟﻠّﻪُ ﻣﺎ ﻻ ﯾﻐﻨِﯽ ﻋَﻨﻪُ ﺗَﺪﺑﯿﺮُﻩ‪ ،‬ﻓَﺎﺣْﺬَﺭ ِאﻟﺪﻧﯿﺎ ﻓﺈﻧّﻪ ﻻ ﻓَﺮَﺡَ ﻓﯽ ﺷﯽﺀٍ ﻭَﺻَﻠْﺖَ ﺇﻟﯿﻪِ ﻣِﻨﻬﺎ ‪«...‬؛ ﻧﺼﺮ ﺑﻦ‬ ‫ﻣﺰאﺣﻢ אﻟﻤﻨﻘﺮی‪ ،‬ﻭﻗﻌﺔ ﺻﻔّﯿﻦ‪ ،‬ﺗﺤﻘﯿﻖ ﻋﺒﺪאﻟﺴﻼﻡ ﻣﺤﻤﺪ ﻫﺎﺭﻭﻥ‪ ،‬ﻣﮑﺘﺒﺔ ﺁﯾﺔאﷲ אﻟﻤﺮﻋﺸﯽ‪ ،‬ﻗﻢ‪ ,‬ﭼﺎپ ﺩﻭﻡ‪ ١٣٨٢ ،‬ﻫ‪ ،‬ﺹ ‪.٤٩٣‬‬ ‫‪ .٢٩‬ﻣﺤﻤﺪ ﺑﻦ ﻋﻠﯽ ﺑﻦ אﻟﺤﺴﯿﻦ ﺑﻦ ﺑﺎﺑﻮﯾﻪ אﻟﻘﻤّﯽ ﻣﻌﺮﻭﻑ ﺑﻪ ﺷﯿﺦ ﺻﺪﻭﻕ‪ ،‬ﮐﺘﺎﺏ ﻣﻦ ﻻ ﯾﺤﻀﺮﻩ אﻟﻔﻘﯿﻪ‪ ،‬ﺗﺤﻘﯿﻖ ﻋﻠﯽאﮐﺒﺮ ﻏﻔﺎﺭی‪،‬‬ ‫ﻣﺆﺳّﺴﺔ אﻟﻨﺸﺮ אﻻﺳﻼﻣﯽ‪ ،‬ﻗﻢ‪ ,‬ﺝ ‪ ،٤‬ﺹ ‪.٣٥‬‬ ‫‪» .٣٠‬ﺛُﻢﱠ אﺧﺘَﺮ ﻟِﻠﺤُﮑﻢِ ﺑَﯿﻦَ אﻟﻨﱠﺎﺱِ ﺃﻓﻀَﻞَ ﺭَﻋِﯿﱠﺘِﮏَ ﻓﯽ ﻧَﻔﺴِﮏَ ﻣِﻤﱠﻦ ﻻ ﺗَﻀﯿﻖُ ﺑﻪ אﻷﻣﻮﺭُ ﻭ ﻻ ﺗُﻤَﺤﱢﮑُﻪُ אﻟﺨُﺼﻮﻡُ ﻭ ﻻ ﯾَﺘﻤﺎﺩَی ﻓﯽ אﻟﺰﱠﻟﱠﺔِ ﻭ‬ ‫ﻻ ﯾَﺤﺼَﺮُ ﻣِﻦَ אﻟﻔَﯽﺀِ ﺇﻟﯽ אﻟﺤَﻖﱢ ﺇﺫא ﻋَﺮَﻓَﻪُ ﻭ ﻻ ﺗُﺸﺮِﻑُ ﻧَﻔﺴُﻪُ ﻋﻠﯽ ﻃَﻤَﻊٍ ﻭ ﻻ ﯾَﮑﺘَﻔﯽ ﺑﺄﺩﻧﯽ ﻓَﻬﻢٍ ﺩﻭﻥَ ﺃﻗﺼﺎﻩُ ﻭ ﺃﻭﻗَﻔَﻬُﻢ ﻋِﻨﺪَ אﻟﺸﱡﺒَﻬﺎﺕِ ﻭ‬ ‫‪ ...‬ﻭ ﺃﻓﺴَﺢ ﻟﻪ ﻓﯽ אﻟﺒَﺬﻝِ ﻣﺎ ﯾَﺰﯾﻞُ ﻋِﻠﱠﺘَﻪُ ﻭ ﺗَﻘِﻞﱡ ﻣَﻌَﻪ ﺣﺎﺟﺘُﻪ ﺇﻟﯽ אﻟﻨﱠﺎﺱِ«؛ אﻟﺸﺮﯾﻒ אﻟﺮﺿﯽ‪ ،‬ﻧﻬﺞ אﻟﺒﻼﻏﻪ‪ ،‬ﺗﺤﻘﯿﻖ ﺳﯿﺪ ﮐﺎﻇﻢ ﻣﺤﻤﺪی ﻭ‬ ‫ﻣﺤﻤﺪ ﺩﺷﺘﯽ‪ ،‬ﻧﺎﻣﮥ ‪.٥٣‬‬ ‫‪ .٣١‬ﺭ‪.‬ک‪ :‬ﻣﺤﻤﺪ אﻟﺮّﯾﺸﻬﺮی ﻭ ﺁﺧﺮﻭﻥ‪ ،‬ﻣﻮﺳﻮﻋﺔ אﻹﻣﺎﻡ ﻋﻠﯽ )ﻋﻠﯿﻪ אﻟﺴﻼﻡ( ﻓﯽ אﻟﮑﺘﺎﺏ ﻭ אﻟﺴﻨّﺔ ﻭ אﻟﺘﺎﺭﯾﺦ‪ ،‬ﺩאﺭ אﻟﺤﺪﯾﺚ‪ ،‬ﻗﻢ ﻭ ﺑﯿﺮﻭﺕ‪,‬‬ ‫‪ ١٤٢٢‬ﻫ‪ ,‬ﺝ ‪ ،٤‬ﺹ ‪ ٣٦٥‬ـ ‪.٣٥٢‬‬ ‫‪12‬‬

‫‪٤‬ـ ﺩﻋﺎﻫﺎ‬

‫ﻫﺮ ﯾﮏ אﺯ אﻣﺎﻣﺎﻥ ﺷﯿﻌﻪ )ﻋﻠﯿﻪ אﻟﺴﻼﻡ( ﻭﺟﻬﻪאی ﺧﺎﺹ ﺩﺭ ﻣﺘﻮﻥ ﺣﺪﯾﺜﯽ ﯾﺎﻓﺘﻪאﻧﺪ‪ .‬אﻣـﺎﻡ ﻋﻠـﯽ )ﻋﻠﯿـﻪ אﻟـﺴﻼﻡ(‬ ‫ﺟﻠﻮﻩאی אﺯ ﻣﺘﻮﻥ ﺑﻼﻏﯽ ﻭ אﺣﺎﺩﯾﺚ אﺟﺘﻤﺎﻋﯽ ﻭ ﺣﮑﻮﻣﺘﯽ אﺳﺖ‪ .‬אﻣﺎﻡ ﺑﺎﻗﺮ ﻭ אﻣﺎﻡ ﺻﺎﺩﻕ )ﻋﻠﯿﻬﻤﺎ אﻟﺴﻼﻡ( ﺩﺭ אﺣﺎﺩﯾﺚ‬ ‫ﻓﻘﻬﯽ ﺷﻬﺮﺕ ﯾﺎﻓﺘﻪאﻧﺪ‪ .‬ﺻﺤﯿﻔﮥ ﺳﺠﺎﺩﯾﻪ ﻭ ﺳﺎﯾﺮ אﺩﻋﯿﮥ אﻣﺎﻡ ﺯﯾﻦאﻟﻌﺎﺑﺪﯾﻦ )ﻋﻠﯿﻪ אﻟﺴﻼﻡ( ﻧﯿـﺰ אﯾـﺸﺎﻥ ﺭא ﺑـﻪ ﻋﻨـﻮאﻥ‬ ‫ﻣﻈﻬﺮ ﺩﻋﺎ ﺩﺭ אﺣﺎﺩﯾﺚ ﺷﯿﻌﯽ ﺟﻠﻮﻩﮔﺮ ﺳﺎﺧﺘﻪ אﺳﺖ‪.‬‬ ‫ﺑﺎ ﻣﺮאﺟﻌﻪ ﺑﻪ ﻣﺘﻮﻥ ﺣﺪﯾﺜﯽ ﮔﺰאﺭﺵﺷﺪﻩ אﺯ אﻣﺎﻡ ﻋﻠﯽ )ﻋﻠﯿﻪ אﻟﺴﻼﻡ( ﺩﺭﻣﯽﯾﺎﺑﯿﻢ ﮐﻪ אﺩﻋﯿﮥ ﻧﻘﻞﺷﺪﻩ אﺯ אﯾﺸﺎﻥ‬ ‫ﺑﺴﯿﺎﺭ ﺯﯾﺎﺩ אﺳﺖ ﻭ ﺑﺎ ﻣﺠﻤﻮﻉ ﺩﻋﺎﻫﺎی אﻣﺎﻡ ﺳﺠﺎﺩ )ﻋﻠﯿﻪ אﻟﺴﻼﻡ( ﺑﺮאﺑـﺮی ﻣـﯽﮐﻨـﺪ‪ .‬ﭼﻨﺎﻧﭽـﻪ ﺩﺭ ﮐﺘـﺎﺏ אﻟـﺼﺤﯿﻔﺔ‬ ‫אﻟﻌﻠﻮﯾﺔ אﻟﺠﺎﻣﻌﻪ‪ ،‬ﮐﻪ ﺟﺎﻣﻊﺗﺮﯾﻦ ﮐﺘﺎﺑﯽ אﺳﺖ ﮐﻪ ﺩﻋﺎﻫﺎی אﻣﺎﻡ ﻋﻠﯽ ﺭא ﺟﻤﻊﺁﻭﺭی ﮐﺮﺩﻩ‪ ،‬ﻧﺰﺩﯾﮏ ﺑـﻪ ‪ ٥٠٠‬ﺩﻋـﺎ ﺭא ﺩﺭ‬ ‫‪٣٢‬‬ ‫‪ ٦٠٠‬ﺻﻔﺤﻪ ﮔﺮﺩ ﺁﻭﺭﺩﻩ אﺳﺖ‪.‬‬ ‫ﺑﯽﺷﮏ ﻧﻤﯽﺗﻮאﻥ אﺯ אﺩﻋﯿﮥ אﻣﺎﻡ ﺳﺨﻦ ﻧﮕﻔﺖ ﻭ אﺯ ﻣﻨﺎﺟﺎﺗﻬﺎی ﻋﺎﺭﻓﺎﻧﮥ ﺁﻥ ﻣﻨﺎﺩی ﻋﺸﻖ‪ ،‬ﭼـﺸﻢ ﭘﻮﺷـﯿﺪ؛ ﺩﺭ‬ ‫ﻣﯿﺎﻥ ﺩﻫﻬﺎ ﻣﻨﺎﺟﺎﺕ ﻧﻘﻞﺷﺪﻩ אﺯ ﺁﻥ ﺣﻀﺮﺕ‪ ،‬ﻣﻨﺎﺟﺎﺕ ﻣﺴﺠﺪ ﮐﻮﻓﻪ ﻭ ﻣﻨﺎﺟﺎﺕ ﺷﻌﺒﺎﻧﯿﻪ ﮐﻪ ﺣﺎﮐﯽ אﺯ ﻧﺠﻮאی ﻋﺎﺷـﻘﺎﻧﮥ‬ ‫‪٣٣‬‬ ‫אﻣﺎﻡ ﺑﺎ ﻣﻌﺒﻮﺩ ﻭ ﻣﻌﺸﻮﻕ ﺧﻮﯾﺶ אﺳﺖ‪ ،‬אﺯ ﺭﻧﮓ ﻭ ﺑﻮﯾﯽ ﺩﯾﮕﺮ ﺑﺮﺧﻮﺭﺩאﺭ אﺳﺖ‪.‬‬ ‫ﺟﺎﻟﺐ ﺁﻧﮑﻪ ﺑﺴﯿﺎﺭی אﺯ אﯾﻦ ﺩﻋﺎﻫﺎ ﺩﺭ ﻣﻮאﻗﻊ ﮔﻮﻧﺎﮔﻮﻧﯽ‪ ،‬ﻣﺎﻧﻨﺪ ﺳﺎﻋﺎﺕ ﻣﺨﺘﻠﻒ ﺷﺒﺎﻧﻪﺭﻭﺯ ﺑﻪ ﻭﯾﮋﻩ ﺩﺭ ﺳﺤﺮﻫﺎ‪،‬‬ ‫ﻣﺴﺎﻓﺮﺗﻬﺎ‪ ،‬אﯾﺎﻡ ﺣﺞ‪ ،‬ﭘﺲ אﺯ ﻧﻤﺎﺯﻫﺎی ﯾﻮﻣﯿﻪ‪ ،‬ﺩﺭ ﺳﺠﺪﻩﻫﺎی ﺷﮑﺮ ﻭ ‪ ...‬ﺧﻮאﻧﺪﻩ ﺷﺪﻩ ﻭ ﻧﺰﺩﯾﮏ ﺑﻪ ‪ ٢٥‬ﺩﻋﺎ ﺩﺭ‬ ‫ﻣﯿﺎﺩﯾﻦ ﺟﻨﮓ אﯾﺮאﺩ ﺷﺪﻩ אﺳﺖ‪ .‬ﺑﻪ ﻋﻨﻮאﻥ ﻧﻤﻮﻧﻪ ﺩﺭ ﺟﻨﮓ ﺟﻤﻞ ﻭ ﻗﺒﻞ אﺯ ﺷﺮﻭﻉ ﺑﻪ ﻗﺘﺎﻝ ﻓﺮﻣﻮﺩﻩ אﺳﺖ‪:‬‬ ‫»אی ﺑﻬﺘﺮﯾﻦ ﮐﺴﯽ ﮐﻪ ﻗﻠﺒﻬﺎ ﺑﻪ אﻭ ﻧﺰﺩﯾﮏ ﻣﯽﺷﻮﻧﺪ ﻭ ﺯﺑﺎﻧﻬﺎ אﻭ ﺭא ﻣﯽﺧﻮאﻧﻨﺪ‪ ،‬אی ﮐﺴﯽ ﮐﻪ‬ ‫ﺁﺯﻣﺎﯾﺸﺶ ﻧﯿﮑﻮ אﺳﺖ‪ ،‬אی ﺑﺨﺸﻨﺪۀ ﺑﺰﺭگ‪ ،‬ﺑﯿﻦ ﻣﺎ ﻭ ﻗﻮﻡ ﻣﺎ ﺑﻪ ﺣﻖ ﺣﮑﻢ ﮐﻦ ﻭ ﺗﻮ ﺑﻬﺘﺮﯾﻦ‬ ‫‪٣٤‬‬ ‫ﺣﮑﻢﮐﻨﻨﺪﻩאی‪«.‬‬ ‫ﺩﺭ ﯾﻮﻡ אﻟﻬﺮﯾﺮ‪ ،‬ﺁﺧﺮﯾﻦ ﻭ ﺳﺨﺖﺗﺮﯾﻦ ﺭﻭﺯ ﺟﻨﮓ ﻧﯿﺰ ﺩﺳﺖ אﺯ ﺩﻋﺎ ﺑﺮﻧﻤﯽﺩאﺭﺩ ﻭ ﺑﻪ ﺧﺪא ﭘﻨﺎﻩ ﺑﺮﺩﻩ ﻭ אﺯ ﻧﺒـﻮﺩﻥ‬ ‫ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ ﻭ ﺯﯾﺎﺩی ﺩﺷﻤﻨﺎﻥ‪ ،‬ﺑﻪ ﺧﺪא ﺷﮑﺎﯾﺖ ﻣﯽﮐﻨﺪ‪ ٣٥.‬ﺩﻋﺎﻫﺎی ﻣﺸﻬﻮﺭی ﭼﻮﻥ ﮐﻤﯿـﻞ‪ ،‬ﻋـﺸﺮאﺕ‪ ،‬ﻣﻨﺎﺟـﺎﺕ ﻣـﺴﺠﺪ‬ ‫ﮐﻮﻓﻪ ﻭ ﻣﻨﺎﺟﺎﺕ ﺷﻌﺒﺎﻧﯿﻪ ﺭא ﻣﯽﺗﻮאﻥ אﺯ ﺯﯾﺒﺎﺗﺮﯾﻦ אﺩﻋﯿﮥ ﺁﻥ ﺣﻀﺮﺕ ﺩאﻧﺴﺖ‪.‬‬ ‫‪ .٣٢‬ﺑﺮאی אﻃﻼﻉ אﺯ ﻣﺠﻤﻮﻉ ﮐﺘﺎﺑﻬﺎﯾﯽ ﮐﻪ אﺩﻋﯿﮥ אﻣﺎﻡ ﻋﻠﯽ )ﻋﻠﯿﻪ אﻟﺴﻼﻡ( ﺭא ﺟﻤﻊﺁﻭﺭی ﻧﻤﻮﺩﻩאﻧﺪ‪ ،‬ﺑﻪ ﺿﻤﯿﻤﮥ ﺷﻤﺎﺭۀ ‪ ٤‬ﺩﺭ ﭘﺎﯾﺎﻥ ﺩﺭﺱ‬ ‫ﻣﺮאﺟﻌﻪ ﮐﻨﯿﺪ‪.‬‬ ‫‪ .٣٣‬ﺑﺨﺶ ﺁﻏﺎﺯﯾﻦ ﻣﻨﺎﺟﺎﺕ אﻣﺎﻡ ﺩﺭ ﻣﺴﺠﺪ ﮐﻮﻓﻪ‪» :‬אﻟﻠّﻬُﻢَ ﺇﻧّﯽ ﺃَﺳْﺌَﻠُﮏ אﻷﻣﺎﻥَ ﯾﻮﻡَ ﻻ ﯾﻨْ َﻔﻊُ ﻣﺎﻝٌ ﻭَ ﻻ ﺑَﻨﻮﻥَ ﺇﻟّﺎ ﻣَﻦْ ﺃَﺗَﯽ אﻟﻠّﻪَ ﺑِﻘﻠﺐٍ ﺳﻠﯿﻢٍ‪،‬‬ ‫ﻭَ ﺃَﺳْﺌَﻠُﮏ אﻷﻣﺎﻥَ ﯾﻮﻡَ ﯾﻌِﺾﱡ אﻟﻈﺎﻟﻢُ ﻋﻠﯽ ﯾﺪَﯾﻪِ ﯾﻘﻮﻝُ ﯾﺎ ﻟَﯿﺘَﻨﯽ אﺗﱠﺨَﺬْﺕُ ﻣَﻊَ אﻟﺮﺳﻮﻝِ ﺳﺒﯿﻼً ﻭ ﺃﺳﺌﻠُﮏَ אﻷﻣﺎﻥَ ﯾﻮﻡَْ ﯾﻌْﺮَﻑُ אﻟﻤﺠﺮِﻣﻮﻥَ‬ ‫ﺑِﺴﯿﻤﺎﻫُﻢ ﻓَﯿﺆْﺧَﺬُ ﺑِﺎﻟﻨﱠﻮאﺻﯽ ﻭ אﻷﻗﺪאﻡِ ﻭ ﺃﺳﺌﻠﮏ אﻷﻣﺎﻥَ ﯾﻮﻡ ﻻ ﯾﺠْﺰی ﻭאﻟﺪٌ ﻋﻦ ﻭَﻟَﺪِﻩِ ﻭ ﻻ ﻣَﻮﻟﻮﺩٌ ﻫُﻮَ ﺟﺎﺯٍ ﻋﻦ ﻭאﻟﺪِﻩِ ﺷَﯿﺌﺎً‪ ،‬ﺇﻥّ ﻭَﻋْﺪَ אﻟﻠّﻪِ‬ ‫ﺣﻖﱞ ﻭَ ﺃَﺳْﺌﻠﮏ אﻷﻣﺎﻥَ ﯾﻮﻡ ﻻ ﺗَﻨْﻔَﻊُ אﻟﻈّﺎﻟﻤﯿﻦَ ﻣَﻌﺬِﺭَﺗُﻬُﻢ ﻭَ ﻟَﻬﻢ אﻟﻠﱠﻌﻨﺔُ َﻭ ﻟَﻬﻢ ﺳﻮﺀُ אﻟﺪאﺭِ ﻭَ ﺃﺳﺌﻠﮏ אﻷﻣﺎﻥَ ﯾﻮﻡَ ﻻ ﺗَﻤْﻠِﮏ ﻧﻔﺲٌ ﻟِﻨﻔﺲٍ ﺷﯿﺌﺎ‬ ‫ﻭ אﻷﻣﺮُ ﯾﻮﻣﺌﺬٍ ﻟِﻠّﻪ ﻭ ﺃﺳﺌﻠﮏ אﻷﻣﺎﻥَ ﯾﻮﻡ ﯾﻔِﺮﱡ אﻟﻤَﺮﺀُ ﻣِﻦْ ﺃﺧﯿﻪِ ﻭَ ﺃُﻣﱢﻪِ ﻭَ ﺃﺑﯿﻪِ ﻭ ﺻﺎﺣِﺒَﺘِﻪِ ﻭ ﺑَﻨﯿﻪِ ﻟِﮑﻞﱟ אﻣْﺮِﺉٍ ﻣِﻨْﻬﻢ ﯾﻮﻣﺌﺬٍ ﺷَﺄﻥٌ ﯾﻐْﻨِﯿﻪ«؛‬ ‫ﻣﺤﻤﺪﺑﺎﻗﺮ ﺑﻦ ﻣﺤﻤﺪﺗﻘﯽ אﻟﻤﺠﻠﺴﯽ‪ ،‬ﺑﺤﺎﺭ אﻷﻧﻮאﺭ אﻟﺠﺎﻣﻌﺔ ﻟﺪﺭﺭ ﺃﺧﺒﺎﺭ אﻷﺋﻤﺔ אﻷﻃﻬﺎﺭ ﻋﻠﯿﻬﻢ אﻟﺴﻼﻡ‪ ،‬ﺗﺤﻘﯿﻖ ﺩאﺭ אﺣﯿﺎﺀ אﻟﺘﺮאﺙ‪ ،‬ﺩאﺭ אﺣﯿﺎﺀ‬ ‫אﻟﺘﺮאﺙ‪ ،‬ﺑﯿﺮﻭﺕ‪ ١٤١٢ ,‬ﻫ‪ ،‬ﺝ ‪ ،٩٧‬ﺹ ‪ ،١٠٩‬ﺡ ‪.١٥‬‬ ‫‪» .٣٤‬ﯾﺎ ﺧَﯿﺮَ ﻣَﻦ ﺃُﻓِﻀَﺖْ ﺇﻟﯿﻪ אﻟﻘُﻠﻮﺏُ ﻭ ﺩُﻋِﯽ ﺑِﺎﻷﻟﺴﻦِ‪ ،‬ﯾﺎ ﺣَﺴﻦَ אﻟﺒَﻼﺀِ‪ ،‬ﯾﺎ ﺟَﺰﯾﻞَ אﻟﻌﻄﺎﺀِ‪ ،‬ﺃُﺣﮑُﻢْ ﺑَﯿﻨﻨﺎ ﻭَ ﺑَﯿﻦ ﻗَﻮﻣِﻨﺎ ﺑﺎﻟﺤﻖ ﻭ ﺃﻧﺖ ﺧﯿﺮُ‬ ‫אﻟﺤﺎﮐﻤﯿﻦَ«؛ ﺳﯿﺪ ﻣﺤﻤﺪﺑﺎﻗﺮ ﻣﻮﺣﺪ אﺑﻄﺤﯽ אﺻﻔﻬﺎﻧﯽ‪ ،‬אﻟﺼﺤﯿﻔﺔ אﻟﻌﻠﻮﯾﺔ אﻟﺠﺎﻣﻌﻪ‪ ،‬ﻣﺆﺳﺴﺔ אﻹﻣﺎﻡ אﻟﻤﻬﺪی ﻋﻠﯿﻪ אﻟﺴﻼﻡ‪ ،‬ﻗﻢ‪ ١٤٢٣ ،‬ﻕ‪،‬‬ ‫ﺷﻤﺎﺭۀ ‪.٣٨٠‬‬ ‫‪ .٣٥‬ﺩﻋﺎی אﻣﺎﻡ ﻋﻠﯽ ﺩﺭ ﺁﺧﺮﯾﻦ ﺭﻭﺯ ﺟﻨﮓ ﺟﻤﻞ‪» :‬ﯾﺎ אﻟﻠّﻪُ ﯾﺎ ﺭﺣﻤﺎﻥُ ﯾﺎ ﺭﺣﯿﻢُ ﯾﺎ ﻭאﺣﺪُ ﯾﺎ ﺃﺣﺪُ ﯾﺎ ﺻﻤﺪُ ﯾﺎ אﻟﻠّﻪُ ﯾﺎ אﻟﻪُ ﻣﺤﻤﺪ )ﺻﻠﯽ אﷲُ‬ ‫ﻋﻠﯿﻪ ﻭ ﺁﻟﻪ(‪ ،‬אﻟﻠّﻬﻢ ﺇﻟﯿﮏ ﻧُﻘِﻠَﺖ אﻷﻗﺪאﻡُ ﻭ ﺃُﻓِﻀَﺖ אﻟﻘﻠﻮﺏُ ﻭ ﺭُﻓﻌﺖ אﻷﯾﺪی ﻭ ﻣُﺪﱠﺕِ אﻷﻋﻨﺎﻕُ ﻭ ﺷُﺨِﺼَﺖ אﻷﺑﺼﺎﺭ ﻭ ﻃُﻠِﺒَﺖ אﻟﺤﻮאﺋﺞُ‪ .‬אﻟﻠّﻬﻢ‬ ‫ﺇﻧّﺎ ﻧﺸﮑﻮ ﺇﻟﯿﮏ ﻏَﯿﺒَﺔَ ﻧﺒﯿﻨﺎ )ﺻﻠﯽ אﷲ ﻋﻠﯿﻪ ﻭ ﺁﻟﻪ( ﻭ ﮐﺜﺮَﺓَ ﻋَﺪُﻭﱢﻧﺎ ﻭ َﺗﺸَﺘﱡﺖَ ﺃﻫﻮאﺋِﻨﺎ‪ .‬ﺭﺑﱠﻨﺎ אﻓْﺘَﺢْ ﺑﯿﻨﻨﺎ ﻭ ﺑﯿﻦ ﻗﻮﻣِﻨﺎ ﺑﺎﻟﺤﻖ ﻭ ﺃﻧﺖ ﺧﯿﺮُ‬ ‫אﻟﻔﺎﺗﺤﯿﻦَ«؛ ﻫﻤﺎﻥ‪ ،‬ﺷﻤﺎﺭۀ ‪.٣٩٢‬‬ ‫‪13‬‬

‫‪٥‬ـ אﺷﻌﺎﺭ‬

‫אﻣﺎﻡ ﻋﻠﯽ )ﻋﻠﯿﻪ אﻟﺴﻼﻡ( ﺑﺎ ﺷﻌﺮ ﺁﺷﻨﺎ ﺑﻮﺩ ﻭ ﻋﻼﻭﻩ ﺑﺮ ﺧﻄﺎﺑﻪ ﻭ ﺳﺨﻨﻮﺭی‪ ،‬ﺧﻮﺩ ﻧﯿﺰ ﮔﺎﻩ ﺷﻌﺮ ﻣﯽﮔﻔﺖ؛ ﻫﻤﭽﻨﯿﻦ‬ ‫אﺷﻌﺎﺭ ﺩﯾﮕﺮאﻥ ﺭא ﻧﯿﺰ ﻧﻘﺪ ﻣﯽﻧﻤﻮﺩ‪ .‬ﺷﻌﺒﯽ ﻭ ﺳﻌﯿﺪ ﺑﻦ ﻣﺴﯿﺐ ﮔﻔﺘﻪאﻧـﺪ‪» :‬אﺑـﻮﺑﮑﺮ ﻭ ﻋﻤـﺮ ﺷـﺎﻋﺮ ﺑﻮﺩﻧـﺪ ﻭﻟـﯽ ﻋﻠـﯽ‬ ‫‪٣٦‬‬ ‫ﺷﺎﻋﺮﺗﺮﯾﻦ אﯾﻦ ﺳﻪ ﺑﻮﺩ«‪.‬‬ ‫ﺳﯿﺪ ﺭﺿﯽ ﺩﺭ ﻧﻬﺞ אﻟﺒﻼﻏﻪ ﺁﻭﺭﺩﻩ אﺳﺖ ﮐﻪ אﺯ אﻣﺎﻡ )ﻋﻠﯿﻪ אﻟـﺴﻼﻡ( ﭘﺮﺳـﯿﺪﻧﺪ‪» :‬ﺑـﺰﺭگﺗـﺮﯾﻦ ﺷـﺎﻋﺮ ﻋـﺮﺏ‬ ‫ﮐﯿﺴﺖ؟« ﻓﺮﻣﻮﺩ‪:‬‬ ‫»ﺷﺎﻋﺮאﻥ ﺩﺭ ﯾﮏ ﻣﯿﺪאﻥ ﻣﺸﺨﺺ אﺳﺐ ﻧﺘﺎﺧﺘﻪאﻧﺪ ﺗﺎ ﻣﻌﻠـﻮﻡ ﮔـﺮﺩﺩ ﮐـﻪ ﭼـﻪ ﮐـﺴﯽ ﮔـﻮی‬ ‫ﺳﺒﻘﺖ ﺭא אﺯ ﺩﯾﮕﺮאﻥ ﻣﯽﺭﺑﺎﯾﺪ‪ ،‬ﻟﮑﻦ אﮔﺮ ﺑﻪ ﻧﺎﭼﺎﺭ ﻧﺎﻡ ﮐﺴﯽ ﺭא ﺑﺎﯾـﺪ ﺑـﺮﺩ ﭘﺎﺩﺷـﺎﻩِ ﺳـﺮﮔﺮﺩאﻥ‬ ‫‪٣٧‬‬ ‫)אﻣﺮﺅ אﻟﻘﯿﺲ( ﺑﺰﺭگﺗﺮﯾﻦ ﺷﺎﻋﺮ ﻋﺮﺏ אﺳﺖ‪«.‬‬ ‫ﻫﻤﭽﻨﯿﻦ אﻣﺎﻡ ﻋﻠﯽ )ﻋﻠﯿﻪ אﻟﺴﻼﻡ( ﺩﺭ ﺿﻤﻦ ﺳـﺨﻨﺎﻥ ﺧـﻮﺩ ﺑـﻪ אﺷـﻌﺎﺭ ﺩﯾﮕـﺮ ﺷـﺎﻋﺮאﻥ ﻋـﺮﺏ ﻧﯿـﺰ ﺗﻤﺜّـﻞ‬ ‫ﻣﯽﺟﺴﺖ ﮐﻪ ﺑﻌﻀﯽ אﺯ אﯾﻦ אﺷﻌﺎﺭ ﺩﺭ ﻧﻬﺞ אﻟﺒﻼﻏﻪ ﺁﻣﺪﻩ אﺳﺖ‪.‬‬ ‫ﺭﺟﺰﺧﻮאﻧﯽ ﺗﻮﺳﻂ ﺟﻨﮕﺠﻮﯾﺎﻥِ ﻋﺮﺏ ﻫﻤﻮאﺭﻩ ﺑﻪ ﻋﻨﻮאﻥ ﯾﮏ ﺷﯿﻮۀ ﺭﺳﺎﻧﻪאی ﻭ ﺗﺒﻠﯿﻐﯽ אﻫﻤﯿﺖ ﻭﯾﮋﻩאی ﺩאﺷﺖ‪.‬‬ ‫ﺩﺭ ﻣﻮﺭﺩ אﺷﻌﺎﺭ אﻣﺎﻡ ﻋﻠﯽ ﻧﯿﺰ ﺁﻧﭽﻪ ﺑﯿﺸﺘﺮ ﻗﺎﺑﻞ אﻃﻤﯿﻨﺎﻥ אﺳﺖ ﺭﺟﺰﻫـﺎی אﯾـﺸﺎﻥ ﺩﺭ ﻧﺒﺮﺩﻫـﺎ אﺳـﺖ ﮐـﻪ ﺑـﻪ ﺷـﯿﻮۀ‬ ‫ﻓﺮﻫﻨﮓ ﺯﻣﺎﻥ ﺧﻮﺩ ﻭ ﺩﺭ ﻫﻨﮕﺎﻡ ﺟﻨﮓ ﻭ ﯾﺎ ﺩﺭ ﭘﺎﺳﺦ ﺟﻨﮓﺟﻮی ﻣﻘﺎﺑﻞ ﺧﻮﺩ ﻣﯽﻓﺮﻣﻮﺩﻩ אﺳﺖ‪.‬‬ ‫ﺩﺭﺑﺎﺭۀ ﺗﻌﺪאﺩ אﺷﻌﺎﺭی ﮐﻪ ﺣﻘﯿﻘﺘﺎً אﻣﺎﻡ ﮔﻔﺘﻪ ﯾﺎ ﺑﺮﺧﻮאﻧﺪﻩאﻧﺪ אﺧﺘﻼﻑ אﺳﺖ‪ .‬ﺑﻌـﻀﯽ ﺁﻥ ﺭא ﺩﺭ ﺣـﺪّ ﺩﻭ ﯾـﺎ ﭼﻨـﺪ‬ ‫ﺑﯿﺖ ﺩאﻧﺴﺘﻪ ﻭ ﺑﺮﺧﯽ ﻫﻤﺎﻧﻨﺪ ﻗﻄﺐאﻟﺪّﯾﻦ ﮐﯿﺪﺭی ﻣﻌﺘﻘﺪﻧﺪ ﮐﻪ ﺑﯿﺶ אﺯ ‪ ٥٠٠‬ﻗﻄﻌـﻪ ﺷـﻌﺮ אﺯ אﻣـﺎﻡ ﺑـﺎﻗﯽ אﺳـﺖ‪ ٣٨‬ﻭ‬ ‫ﮐﺴﺎﻧﯽ ﻫﻤﭽﻮﻥ ﺟﺎﺣﻆ‪ ،‬ﺷﺎﻋﺮ ﻭ אﺩﯾﺐ ﺷﻬﯿﺮ ﻗﺮﻥ ﺳﻮﻡ ﻣﻌﺘﻘﺪﻧﺪ ﮐﻪ ﻋﻠﯽ ﺟﺰ ﺭﺟﺰ ﺷﻌﺮ ﺩﯾﮕﺮی ﻧﺴﺮﻭﺩﻩ אﺳﺖ‪.‬‬ ‫ﺩﯾﻮאﻥ אﻣﺎﻡ ﻋﻠﯽ )ﻋﻠﯿﻪ אﻟﺴﻼﻡ(‬ ‫ﻗﻄﺐאﻟﺪﯾﻦ ﮐﯿﺪﺭی )ﻗﺮﻥ ﺷﺸﻢ( ﺩﯾﻮאﻥ ﺑﺰﺭﮔﯽ אﺯ אﺷﻌﺎﺭ ﻣﻨﺴﻮﺏ ﺑﻪ אﻣﺎﻡ ﻋﻠﯽ ﺭא ﻣﺮﺗـﺐ ﺳـﺎﺧﺘﻪ ﮐـﻪ ﺑـﯿﺶ אﺯ‬ ‫‪ ٥٠٠‬ﻗﻄﻌﻪ ﻭ ﻧﺰﺩﯾﮏ ﺑﻪ ‪ ٢٠٠٠‬ﺑﯿﺖ ﺭא ﺩאﺭא אﺳﺖ‪ .‬אﻟﺒﺘﻪ ﻫﻤﻮאﺭﻩ ﺩﺭ ﻣﺠﺎﻣﻊ ﺣﺪﯾﺜﯽ ﭘﯿﺮאﻣﻮﻥ אﻧﺘﺴﺎﺏ אﯾﻦ ﺩﯾـﻮאﻥ ﺑـﻪ‬ ‫ﺁﻥ ﺣﻀﺮﺕ ﺑﺤﺜﻬﺎی ﻣﺘﻔﺎﻭﺗﯽ ﻣﻄﺮﺡ ﺷﺪﻩ אﺳﺖ؛ ﻋﻼﻣﮥ ﻣﺠﻠﺴﯽ ﻣﯽﻧﻮﯾﺴﺪ‪:‬‬ ‫»אﻧﺘﺴﺎﺏ ﮐﺘﺎﺏ ﺩﯾﻮאﻥ ﺑﻪ ﺁﻥ ﺣﻀﺮﺕ ﻣﺸﻬﻮﺭ אﺳﺖ ﻭ ﺑﺴﯿﺎﺭی אﺯ אﺷـﻌﺎﺭ ﻣـﺬﮐﻮﺭ ﺩﺭ ﺁﻥ‬ ‫ﺩﺭ ﺳﺎﯾﺮ ﮐﺘﺐ ﻧﯿﺰ ﺭﻭאﯾﺖ ﺷﺪﻩ אﺳﺖ‪ ،‬ﻭﻟﯽ ﺣﮑﻢ ﮐﺮﺩﻥ ﺑﻪ ﺻﺤﺖ אﻧﺘﺴﺎﺏ ﺗﻤﺎﻣﯽ ﺁﻥ אﺷـﻌﺎﺭ‬ ‫‪٣٩‬‬ ‫ﺑﻪ ﺣﻀﺮﺕ ﻣﺸﮑﻞ אﺳﺖ‪«.‬‬

‫‪ .٣٦‬ﻗﻄﺐאﻟﺪﯾﻦ ﻣﺤﻤﺪ ﮐﯿﺪﺭی‪ ,‬ﺃﻧﻮאﺭ אﻟﻌﻘﻮﻝ ﻣﻦ ﺃﺷﻌﺎﺭ ﻭﺻﯽ אﻟﺮﺳﻮﻝ‪ ,‬ﺩאﺭ אﻟﻤﺤﺠﺔ אﻟﺒﯿﻀﺎﺀ ﻭ ﺩאﺭ אﻟﺮﺳﻮﻝ אﻻﮐﺮﻡ‪ ,‬ﺑﯿﺮﻭﺕ‪ ١٤١٩ ,‬ﻫ‪,‬‬ ‫ﺹ ‪.١٣‬‬ ‫‪» .٣٧‬ﺇﻥّ אﻟﻘﻮﻡَ ﻟَﻢ ﯾﺠﺮُﻭא ﻓﯽ ﺣَﻠﺒﺔٍ ﺗُﻌﺮﻑُ אﻟﻐﺎﯾَﺔُ ﻋﻨﺪ ﻗَﺼَﺒَﺘِﻬﺎ ﻓﺈﻥ ﮐﺎﻥ ﻭ ﻻ ﺑُﺪﱠ‪ ،‬ﻓَﺎﻟﻤَﻠِﮏُ אﻟﻀﱢﻠّﯿﻞُ«؛ אﻟﺸﺮﯾﻒ אﻟﺮﺿﯽ‪ ،‬ﭘﯿﺸﯿﻦ‪ ،‬ﺣﮑﻤﺖ‬ ‫‪) .٤٥٥‬ﺿِﻠّﯿﻞ ﺑﻪ ﻣﻌﻨﺎی ﺁﻭאﺭﻩ ﻭ ﺳﺮﮔﺮﺩאﻥ אﺳﺖ‪(.‬‬ ‫‪ .٣٨‬ﺭ‪.‬ک‪ :‬ﻣﻘﺎﻟﮥ »ﻗﻄﺐאﻟﺪﯾﻦ ﮐﯿﺪﺭی ﻭ אﻧﻮאﺭ אﻟﻌﻘﻮﻝ«‪ ،‬ﺑﻪ ﻗﻠﻢ ﺁﻗﺎی ﺟﻮﯾﺎ ﺟﻬﺎﻥﺑﺨﺶ‪ ،‬ﻣﺠﻠﮥ ﻋﻠﻮﻡ ﺣﺪﯾﺚ‪ ،‬ﺷﻤﺎﺭۀ ‪ ،١٢‬ﺹ ‪ ١٥‬ـ ‪.٨‬‬ ‫‪ .٣٩‬ﻣﺤﻤﺪﺑﺎﻗﺮ ﺑﻦ ﻣﺤﻤﺪﺗﻘﯽ אﻟﻤﺠﻠﺴﯽ‪ ،‬ﭘﯿﺸﯿﻦ‪ ،‬ﺝ ‪ ،١‬ﺹ ‪٤٢‬؛ אﺯ ﻣﺠﻤﻮﻉ אﯾﻦ אﺧﺘﻼﻑ ﻧﻈﺮﻫﺎ ﻣﯽﺗﻮאﻥ אﺩﻋﺎ ﮐﺮﺩ ﮐﻪ ﻧﻈﺮﯾﺎﺕ‬ ‫ﻣﺪﻋﯿﺎﻥ ﻋﺪﻡ אﻧﺘﺴﺎﺏ אﯾﻦ ﺩﯾﻮאﻥ ﺑﻪ אﻣﺎﻡ‪ ،‬ﺑﯿﺶ אﺯ ﻣﻮאﻓﻘﺎﻥ אﻧﺘﺴﺎﺏ אﺳﺖ‪) .‬ﺑﻪ ﺑﺤﺚ ﻣﻔﺼﻠﯽ ﮐﻪ ﺩﺭ ﺷﻤﺎﺭۀ ‪ ١‬ﻫﻤﯿﻦ ﺩﺭﺱ ﭘﯿﺮאﻣﻮﻥ‬ ‫אﯾﻦ ﺩﯾﻮאﻥ אﺭאﺋﻪ ﺷﺪﻩ אﺳﺖ ﺗﻮﺟﻪ ﻓﺮﻣﺎﯾﯿﺪ‪(.‬‬ ‫‪14‬‬

‫ﺷﺎﮔﺮﺩאﻥ‬ ‫ﺑﺴﯿﺎﺭی אﺯ ﺟﺎﻧﻬﺎی ﺷﯿﻔﺘﮥ ﻋﻠﻢ ﻭ ﻣﻌﺮﻓﺖ‪ ،‬ﮔﺮﺩאﮔﺮﺩ ﺷﻤﻊ ﻓﺮﻭﺯאﻥ ﻋﻠﻮی ﺣﻠﻘﻪ ﻣﯽﺯﺩﻧﺪ ﻭ ﺑﺎ אﻧـﻮאﺭ ﺳـﺎﻃﻊ ﻋﻠـﻮﻡِ‬ ‫ﺣﻀﺮﺕ )ﻋﻠﯿﻪ אﻟﺴﻼﻡ( ﮐﻠﺒﮥ ﺟﺎﻥ ﺧﻮﯾﺶ ﺭא ﺭﻭﺷﻦ ﻣﯽﺳﺎﺧﺘﻨﺪ‪ .‬ﺩﺭ ﻣﯿﺎﻥ ﺻﺪﻫﺎ ﯾﺎﺭ ﻭ ﯾـﺎﻭﺭ ﺁﻥ ﺣـﻀﺮﺕ ﻣـﯽﺗـﻮאﻥ‬ ‫ﺑﺴﯿﺎﺭی אﺯ ﺻﺤﺎﺑﮥ ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ ﺭא ﯾﺎﻓﺖ ﮐﻪ ﺑﻪ ﺧﻮﺷﻪﭼﯿﻨﯽ אﺯ ﺧﺮﻣﻦ אﻧﺒﻮﻩ ﻋﻠﻢ ﻭ ﻣﻌﺮﻓﺖ אﻣﺎﻡ ﻣﺸﻐﻮﻝ ﺑﻮﺩﻧﺪ‪ .‬ﻧﺎﮔﺰﯾﺮ ﻧـﺎﻡ‬ ‫ﺑﺮﺧﯽ אﺯ ﺷﺎﮔﺮﺩאﻥ ﺷﯿﻔﺘﮥ ﻋﻠﻮی ﺭא ﮐﻪ ﺷﺎﯾﺪ ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ ﺩﯾﮕﺮאﻥ ﻧﻘﺶ ﺑﯿﺸﺘﺮی ﺩﺭ ﻫﻤﺮאﻫـﯽ ﻭ ﯾـﺎﺩﮔﯿﺮی ﻋﻠـﻮﻡ ﺁﻥ‬ ‫ﺣﻀﺮﺕ ﺩאﺷﺘﻪאﻧﺪ‪ ،‬ﮔﺰﯾﻨﺶ ﻧﻤﻮﺩﻩאﯾﻢ‪ .‬אﯾﺸﺎﻥ ﻋﺒﺎﺭﺕאﻧﺪ אﺯ‪ :‬ﺳﻠﻤﺎﻥ ﻓﺎﺭﺳﯽ‪ ،‬אﺑﻮﺫﺭ ﻏﻔﺎﺭی‪ ،‬ﻋﻤﺎﺭ ﯾﺎﺳﺮ‪ ،‬ﮐﻤﯿﻞ‪ ،‬ﻣﺎﻟـﮏ‬ ‫אﺷﺘﺮ‪ ،‬ﻣﺤﻤﺪ ﺑﻦ אﺑﯽﺑﮑﺮ‪ ،‬אﺑﻮﺭאﻓﻊ‪ ،‬ﻋﻠﯽ ﻭ ﻋﺒﯿﺪאﻟﻠّﻪ ﻓﺮﺯאﻧﺪאﻥ אﺑﯽﺭאﻓﻊ‪ ،‬אﻭﯾﺲ ﻗﺮﻧﯽ‪ ،‬ﻣﯿﺜﻢ ﺗﻤﺎﺭ‪ ،‬אﺻﺒﻎ ﺑﻦ ﻧﺒﺎﺗﻪ‪ ،‬ﺟـﺎﺑﺮ‬ ‫ﺑﻦ ﻋﺒﺪאﻟﻠّﻪ אﻧﺼﺎﺭی‪ ،‬ﺣﺎﺭﺙ ﻫﻤﺪאﻧﯽ‪ ،‬ﺣﺒﯿﺐ ﺑﻦ ﻣﻈﺎﻫﺮ‪ ،‬ﺣُﺠﺮ ﺑﻦ ﻋَﺪی‪ ،‬ﺣﺬﯾﻔﺔ ﺑﻦ ﯾﻤﺎﻥ‪ ،‬ﺭُﺷـﯿﺪ ﻫَﺠَـﺮی‪ ،‬ﺯِﺭّ ﺑـﻦ‬ ‫ﺣُﺒَﯿﺶ‪ ،‬ﺳُﻠَﯿﻢ ﺑﻦ ﻗﯿﺲ ﻫﻼﻟﯽ‪ ،‬ﺯﯾﺪ ﻭ ﺳﯿﺤﺎﻥ ﻭ ﺻﻌﺼﻌﻪ ﻓﺮﺯﻧﺪאﻥ ﺻﻮﺣﺎﻥ‪ ،‬ﻋﺒﺪאﻟﻠّـﻪ ﺑـﻦ ﺟﻌﻔـﺮ ﺑـﻦ אﺑـﯽﻃﺎﻟـﺐ‪،‬‬ ‫ﻋﺒﺪאﻟﻠّﻪ ﺑﻦ ﻋﺒﺎﺱ‪ ،‬ﻋَﺪی ﺑﻦ ﺣﺎﺗﻢ ﻭ ﻋﺜﻤﺎﻥ ﺑﻦ ﺣﻨﯿﻒ‪.‬‬ ‫ﮔﻔﺘﻨﯽ אﺳﺖ ﮐﻪ ﺑﺮﺧﯽ אﺯ אﯾﻦ ﺑﺰﺭﮔﺎﻥ ﻓﻌﺎﻟﯿﺘﻬﺎی ﺣﺪﯾﺜﯽ אﺭﺯﻧﺪﻩאی ﺭא אﺭאﺋﻪ ﺩאﺩﻩאﻧـﺪ ﮐـﻪ ﮐﺘـﺎﺏ ﺳـﻠﯿﻢ ﺑـﻦ‬ ‫ﻗﯿﺲ‪ ،‬אﻟﺴﻨﻦ ﻭ אﻷﺣﮑﺎﻡ ﻭ אﻟﻘﻀﺎﯾﺎ אﺯ אﺑﻮﺭאﻓﻊ‪ ،‬ﻣﺠﻤﻮﻋﻪאی ﺑﻪ ﻧﺎﻡ ﺧﻄﺒـﻪ אﺯ אﺑـﻮﺫﺭ ﻭ ‪ ...‬ﻓﻘـﻂ ﻧﮕﺎﺭﺷـﻬﺎی ﺣـﺪﯾﺜﯽ‬ ‫אﯾﺸﺎﻥ אﺳﺖ ﻭﮔﺮﻧﻪ ﺷﺠﺎﻋﺘﻬﺎی ﻣﯿﺜﻢ ﺗﻤﺎﺭﻫﺎ‪ ،‬ﺣﺠﺮ ﺑﻦ ﻋﺪیﻫﺎ ﻭ ﺩﯾﮕﺮ ﯾﺎﺭאﻥ אﯾﺸﺎﻥ ﺩﺭ ﻧﻘـﻞ אﺣﺎﺩﯾـﺚ ﻭ ﮐﺮאﻣـﺎﺕ‬ ‫ﻋﻠﻮی‪ ،‬ﻧﻪ ﺗﻨﻬﺎ ﺳﺘﻮﺩﻧﯽ אﺳﺖ ﺑﻠﮑﻪ ﻫﻤﯿﺸﻪ אﺳﻄﻮﺭﻩ ﻭ ﻣﺜﺎﻝﺯﺩﻧﯽ אﺳﺖ‪.‬‬ ‫אﯾﻨﮏ ﻓﻌﺎﻟﯿﺘﻬﺎی ﺣﺪﯾﺜﯽ ﺩﻭ ﺗﻦ אﺯ ﯾﺎﺭאﻥ אﻣﺎﻡ ﻋﻠﯽ ﺭא אﺯ ﻧﻈﺮ ﻣﯽﮔﺬﺭאﻧﯿﻢ‪:‬‬ ‫אﻟﻒ( ﻋﺒﺪאﻟﻠّﻪ ﺑﻦ ﻋﺒﺎﺱ‬ ‫אﺯ אﺻﺤﺎﺏ ﮐﻮﭼﮏ ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ )ﺻﻠّﯽ אﻟﻠّﻪ ﻋﻠﯿﻪ ﻭ ﺁﻟﻪ( ﻭ ﻣﺸﺎﻭﺭ ﻭ ﮐﺎﺭﮔﺰאﺭ אﻣﺎﻡ ﻋﻠﯽ )ﻋﻠﯿﻪ אﻟﺴﻼﻡ( אﺳـﺖ‪ .‬אﻭ ﻧﻤﻮﻧـﮥ‬ ‫ﺑﺎﺭﺯ ﻭ ﭘﺮﮐﺎﺭ ﺗﻌﻠﻢ‪ ،‬ﺗﻌﻠﯿﻢ ﻭ ﮐﺘﺎﺑﺖ ﺣﺪﯾﺚ אﺳﺖ‪ .‬אﺑﻦﻋﺒﺎﺱ ﺣﻠﻘﮥ ﻭאﺳﻄﮥ אﺻﺤﺎﺏ ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ )ﺻﻠّﯽ אﻟﻠّﻪ ﻋﻠﯿـﻪ ﻭ ﺁﻟـﻪ( ﻭ‬ ‫ﻧﺴﻞ ﺑﻌﺪ ﺑﻮﺩ‪ .‬אﮔﺮﭼﻪ אﻭ ﺯﻣﺎﻥ ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ )ﺻﻠّﯽ אﻟﻠّﻪ ﻋﻠﯿﻪ ﻭ ﺁﻟﻪ( ﺭא ﭼﻨﺪאﻥ ﺩﺭک ﻧﮑـﺮﺩﻩ ﺑـﻮﺩ ﻭﻟـﯽ ﺑـﺎ ﺫﻭﻕ ﻭ אﺳـﺘﻌﺪאﺩ‬ ‫ﺧﺎﺹ ﺧﻮﺩ ﺗﻮאﻧﺴﺖ אﺯ ﻣﺤﻀﺮ אﻣﺎﻡ ﻋﻠﯽ )ﻋﻠﯿﻪ אﻟﺴﻼﻡ( ﻭ ﺩﯾﮕﺮ ﺻﺤﺎﺑﻪ אﺳـﺘﻔﺎﺩﻩ ﮐﻨـﺪ ﻭ ﻧﻮﺷـﺘﻪﻫـﺎی ﺧـﻮﺩ ﺭא ﺩﺭ‬ ‫ﻣﺠﻤﻮﻋﻪﻫﺎﯾﯽ ﻓﺮאﻫﻢ ﺁﻭﺭﺩ‪ .‬ﺁﻭﺭﺩﻩאﻧﺪ ﮐﻪ אﻭ אﺯ אﺑﻮﺭאﻓﻊ ﻣﯽﭘﺮﺳﯿﺪ‪» :‬ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ ﻓﻼﻥ ﺭﻭﺯ ﻭ ﻓﻼﻥ ﺭﻭﺯ ﻭ ‪ ...‬ﭼﻪ ﮐـﺮﺩ؟« ﻭ‬ ‫‪٤٠‬‬ ‫אﺑﻮﺭאﻓﻊ ﭘﺎﺳﺦ ﻣﯽﺩאﺩ ﻭ אﺑﻦﻋﺒﺎﺱ ﺑﺮ אﻟﻮאﺣﯽ ﮐﻪ ﻫﻤﺮאﻩ ﺩאﺷﺖ ﻣﯽﻧﮕﺎﺷﺖ‪.‬‬ ‫אﺑﻦﻋﺒﺎﺱ‪ ،‬ﮐﻪ ﺑﻪ ﺣﺒﺮ אﻷﻣّﺔ ﺷﻬﺮﺕ ﺩאﺭﺩ‪ ،‬ﺗﻔﺴﯿﺮﻧﮕﺎﺭ ﻧﯿﺰ ﺑﻮﺩ‪ .‬אﻭ ﻣﻮﺭﺩ ﻗﺒﻮﻝ ﺷﯿﻌﯿﺎﻥ ﻭ אﻫـﻞ ﺳـﻨﺖ אﺳـﺖ‪.‬‬ ‫ﮐﺘﺎﺏ ﺗﻔﺴﯿﺮی אﻭ ﺭא ﻣﺠﺎﻫﺪ ﻭ ﺩﯾﮕﺮאﻥ ﻧﻘﻞ ﮐﺮﺩﻩאﻧﺪ ﻭ ﺭﻭאﯾﺎﺕ ﺑﺴﯿﺎﺭی אﺯ אﻭ ﺩﺭ ﻣﺠﺎﻣﻊ ﺣﺪﯾﺜﯽ ﻫﺮ ﺩﻭ ﮔـﺮﻭﻩ ﻧﻘـﻞ‬ ‫ﺷﺪﻩ אﺳﺖ‪ .‬אﻭ ﺩﺭ ﺷﻤﺎﺭ ﺳﻪ ﻧﻔﺮی ﮐﻪ ﺑﯿﺸﺘﺮﯾﻦ ﺭﻭאﯾﺎﺕ אﻫﻞ ﺳﻨﺖ ﺭא ﻧﻘﻞ ﮐـﺮﺩﻩאﻧـﺪ ﻗـﺮאﺭ ﺩאﺭﺩ‪ .‬ﺩﺭ ﮐﺘﺎﺑﻬـﺎی אﻫـﻞ‬ ‫ﺳﻨﺖ ﺑﯿﺶ אﺯ ‪ ١٧٠٠‬ﺣﺪﯾﺚ אﺯ אﻭ ﻧﻘﻞ ﺷﺪﻩ אﺳﺖ‪ .‬ﻋﻤﺮ ﻃﻮﻻﻧﯽ ﻋﺒﺪאﻟﻠّﻪ ﺑﻦ ﻋﺒﺎﺱ )ﺗﺎ ﺳـﺎﻝ ‪ ٦٨‬ﻗﻤـﺮی( ﻣﻮﺟـﺐ‬ ‫ﺷﺪ ﮐﻪ אﻓﺮאﺩ ﺑﺴﯿﺎﺭی אﺯ ﻣﺤﻀﺮ אﻭ אﺳﺘﻔﺎﺩﻩ ﮐﺮﺩﻩ ﻭ אﺣﺎﺩﯾﺚ ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ )ﺻﻠّﯽ אﻟﻠّﻪ ﻋﻠﯿﻪ ﻭ ﺁﻟﻪ( ﺭא ﻓﺮאﮔﯿﺮﻧﺪ‪ .‬ﻣﺸﻬﻮﺭ אﺳﺖ‬ ‫ﮐﻪ ﺑﻌﺪ אﺯ ﻣﺮﮔﺶ ﯾﮏ ﺑﺎﺭ ﺷﺘﺮ ﮐﺘﺎﺏ אﺯ אﻭ ﺑﺎﻗﯽ ﻣﺎﻧﺪ‪.‬‬ ‫ﺏ( ﺳُﻠﯿﻢ ﺑﻦ ﻗﯿﺲ‬ ‫אﺯ אﺻﺤﺎﺏ אﻣﺎﻡ ﻋﻠﯽ )ﻋﻠﯿﻪ אﻟﺴﻼﻡ( ﻭ ﻓﺮﺯﻧﺪאﻥ אﻭ ﺗﺎ אﻣـﺎﻡ ﺳـﺠّﺎﺩ )ﻋﻠﯿـﻪ אﻟـﺴﻼﻡ( ﺷـﻤﺮﺩﻩ ﺷـﺪﻩ אﺳـﺖ‪ .‬אﻭ אﺯ‬ ‫ﻧﺨﺴﺘﯿﻦ ﻧﮕﺎﺭﻧﺪﮔﺎﻥ ﺣﺪﯾﺚ ﻭ ﮔﺰאﺭﺷﻬﺎی ﺗﺎﺭﯾﺨﯽ ﺩﺭ ﺑﯿﻦ ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎﻥ אﺳﺖ‪ .‬ﻧﻮﯾﺴﻨﺪﮔﺎﻥ ﮐﺘﺐ ﺭﺟﺎﻝ‪ ،‬אﻭ ﺭא ﻣﻤﺪﻭﺡ ﻭ‬ ‫ﺻﺎﺣﺐ ﮐﺘﺎﺏ ﺩאﻧﺴﺘﻪ ﻭ אﺯ אﻭﻟﯿﺎی אﻣﯿﺮאﻟﻤﺆﻣﻨﯿﻦ ﺷﻤﺮﺩﻩאﻧﺪ‪.‬‬ ‫‪ .٤٠‬ﺧﻄﯿﺐ ﺑﻐﺪאﺩی‪ ،‬ﺗﻘﯿﯿﺪ אﻟﻌﻠﻢ‪ ،‬אﻟﻤﮑﺘﺒﺔ אﻟﻌﺼﺮﯾﻪ‪ ،‬ﺑﯿﺮﻭﺕ‪ ١٤٢٢ ،‬ﻫ‪ ،‬ﺹ ‪ ٩١‬ﻭ ‪.٩٢‬‬ ‫‪15‬‬

‫ﮐﺘﺎﺏ אﻭ אﺯ ﺳﻪ ﻣﻨﻈﺮ ﺗﺎﺭﯾﺨﯽ‪ ،‬ﺣﺪﯾﺜﯽ ﻭ ﮐﻼﻣﯽ ﺣﺎﺋﺰ אﻫﻤﯿﺖ אﺳﺖ‪ .‬אﺯ ﺟﻬﺖ ﺗﺎﺭﯾﺨﯽ אﺯ אﻭﻟﯿﻦ ﻧﮕﺎﺷﺘﻪﻫﺎی‬ ‫ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎﻥ ﻭ ﺷﯿﻌﯿﺎﻥ אﺳﺖ ﮐﻪ אﮐﻨﻮﻥ ﻧﯿﺰ ﺩﺭ ﺩﺳﺘﺮﺱ אﺳﺖ‪ .‬אﯾﻦ ﮐﺘﺎﺏ אﺯ ﻣﻨﻈـﺮ ﺣـﺪﯾﺜﯽ ﺩﺭ אﻭﺝ ﺩﻭﺭאﻥ ﻣﻤﻨﻮﻋﯿـﺖ‬ ‫ﺗﺪﻭﯾﻦ ﺣﺪﯾﺚ ﻧﮕﺎﺷﺘﻪ ﺷﺪﻩ ﻭ ﺳﻨﺪ ﺑﺎﺭﺯ ﻓﻌﺎﻟﯿﺘﻬﺎی ﻣﮑﺘﻮﺏ ﺷﯿﻌﯿﺎﻥ ﺩﺭ ﺁﻥ ﺩﻭﺭאﻥ אﺳﺖ‪ .‬אﺯ ﺟﻬـﺖ ﮐﻼﻣـﯽ ﻧﯿـﺰ ﺑـﻪ‬ ‫ﺣﻮאﺩﺙ ﭘﺲ אﺯ ﺭﺣﻠﺖ ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ )ﺻﻠّﯽ אﻟﻠّﻪ ﻋﻠﯿﻪ ﻭ ﺁﻟﻪ( ﭘﺮﺩאﺧﺘﻪ ﻭ ﻣـﺴﺎﺋﻞ ﺑﺤـﺚאﻧﮕﯿـﺰ ﺑـﯿﻦ ﺷـﯿﻌﻪ ﻭ אﻫـﻞ ﺳـﻨﺖ ﻭ‬ ‫ﺧﺼﻮﺻﺎً ﺣﻮאﺩﺙ ﻧﺎﮔﻮאﺭ ﺭﻭﺯﻫﺎی ﺁﻏﺎﺯﯾﻦ ﭘﺲ אﺯ ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ )ﺻﻠّﯽ אﻟﻠّﻪ ﻋﻠﯿﻪ ﻭ ﺁﻟﻪ(‪ ،‬ﻫﻤﺎﻧﻨﺪ ﻫﺠﻤـﻪ ﺑـﻪ ﺧﺎﻧـﮥ ﺣـﻀﺮﺕ‬ ‫ﺯﻫﺮא )ﺳﻼﻡ אﷲ ﻋﻠﯿﻬﺎ(‪ ،‬ﺭא ﺑﺎﺯﮔﻮ ﻣﯽﮐﻨﺪ؛ ﻫﻤﭽﻨﯿﻦ ﺑﻪ ﻣﻮﺿﻮﻋﺎﺗﯽ אﺷﺎﺭﻩ ﺩאﺭﺩ ﮐﻪ ﺩﺭ ﺩﯾﮕﺮ ﮐﺘﺎﺑﻬﺎ ﮐﻤﺘﺮ ﻣﻮﺭﺩ ﺑﺤﺚ‬ ‫ﻭ ﺣﺘﯽ אﺷﺎﺭﻩ ﻗﺮאﺭ ﮔﺮﻓﺘﻪאﻧﺪ‪.‬‬ ‫ﮐﺘﺎﺏ ﺳﻠﯿﻢ‬

‫ﺭﻭאﯾﺎﺗﯽ אﺯ ﺳﻠﯿﻢ ﺑﻦ ﻗﯿﺲ ﺩﺭ ﮐﺘﺐ ﻗﺪﯾﻤﯽ ﻭ ﻣﺸﻬﻮﺭ אﻣﺎﻣﯿﻪ ﻧﻘﻞ ﺷﺪﻩ אﺳﺖ‪ .‬ﮐﺘـﺎﺏ ﺯﻫـﺪ ﺣـﺴﯿﻦ ﺑـﻦ ﺳـﻌﯿﺪ‬ ‫)ﺣﺪﻭﺩ ‪ ٢٥٠‬ﻕ(‪ ،‬ﺑﺼﺎﺋﺮ אﻟﺪﺭﺟﺎﺕ ﺻﻔﺎﺭ‪ ،‬ﮐﺎﻓﯽ ﺷﯿﺦ ﮐﻠﯿﻨﯽ ‪ ،‬ﻣﻦ ﻻ ﯾﺤﻀﺮﻩ אﻟﻔﻘﯿﻪ‪ ،‬ﺧـﺼﺎﻝ ﻭ ﺩﯾﮕـﺮ ﻧﻮﺷـﺘﻪﻫـﺎی‬ ‫ﺷﯿﺦ ﺻﺪﻭﻕ ﻭ ‪ ...‬אﺯ ﺟﻤﻠﮥ אﯾﻦ ﻣﺼﺎﺩﺭ ﻫﺴﺘﻨﺪ؛ ﻫﻤﭽﻨﺎﻥﮐﻪ ﺷﯿﺦ ﻣﻔﯿﺪ‪ ،‬ﺷﯿﺦ ﻃﻮﺳﯽ‪ ،‬ﻧﺠﺎﺷﯽ ﻭ ﮐﺸﯽ ﺑﻪ ﮐﺘـﺎﺏ אﻭ‬ ‫אﺷﺎﺭﻩ ﮐﺮﺩﻩאﻧﺪ‪ .‬ﻧﻈﺮﯾﺎﺕ ﮔﻮﻧﺎﮔﻮﻧﯽ ﭘﯿﺮאﻣﻮﻥ ﮐﺘﺎﺏ ﺳﻠﯿﻢ ﻣﻄﺮﺡ אﺳﺖ؛ ﺑﺮאی אﻃﻼﻋﺎﺕ ﺑﯿﺸﺘﺮ ﻣـﯽﺗﻮאﻧﯿـﺪ ﺑـﻪ ﺑﺤـﺚ‬ ‫ﻣﻔﺼﻠﯽ ﮐﻪ ﺩﺭ "ﺟﻬﺖ אﻃﻼﻉ ‪ "٤‬ﻫﻤﯿﻦ ﺩﺭﺱ ﺁﻣﺪﻩ אﺳﺖ‪ ،‬ﻣﺮאﺟﻌﻪ ﮐﻨﯿﺪ‪.‬‬

‫ﻓﻌﺎﻟﯿﺘﻬﺎی ﺣﺪﯾﺜﯽ ﺻﺤﺎﺑﻪ‬ ‫אﯾﻨﮏ ﺑﻪ ﮔﺰאﺭﺵ ﮐﻮﺗﺎﻫﯽ אﺯ ﻓﻌﺎﻟﯿﺘﻬﺎی ﺑﻌﻀﯽ ﺻﺤﺎﺑﮥ ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ אﮐﺮﻡ )ﺻﻠّﯽ אﻟﻠّﻪ ﻋﻠﯿﻪ ﻭ ﺁﻟﻪ( ﻣﯽﭘﺮﺩאﺯﯾﻢ‪:‬‬ ‫אﻟﻒ( ﺳﻠﻤﺎﻥ ﻓﺎﺭﺳﯽ‬ ‫ﺻﺤﺎﺑﯽ ﺑﺰﺭگ ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ )ﺻﻠّﯽ אﻟﻠّﻪ ﻋﻠﯿﻪ ﻭ ﺁﻟﻪ( ﻭ אﻣﺎﻡ ﻋﻠﯽ )ﻋﻠﯿﻪ אﻟﺴﻼﻡ( ﮐﻪ ﺑﻪ ﺷﺮﻑ »ﺳﻠﻤﺎﻥ ﻣﻨّﺎ ﺃﻫﻞ אﻟﺒﯿﺖ«‬ ‫אﺯ ﺳﻮی ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ )ﺻﻠّﯽ אﻟﻠّﻪ ﻋﻠﯿﻪ ﻭ ﺁﻟﻪ( ﻣﻔﺘﺨﺮ ﺷﺪﻩ אﺳﺖ‪ .‬אﻭ אﮔﺮﭼﻪ ﺩﺭ ﻣﺪﯾﻨﻪ ﺑﻪ ﺧﺪﻣﺖ ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ )ﺻﻠّﯽ אﻟﻠّـﻪ ﻋﻠﯿـﻪ ﻭ‬ ‫ﺁﻟﻪ( ﺭﺳﯿﺪ ﻭ ﺑﯿﺶ אﺯ ﭼﻨﺪ ﺳﺎﻝ ﺩﺭ ﺧﺪﻣﺖ אﯾﺸﺎﻥ ﻧﺒﻮﺩ ﻭﻟﯽ ﺑﺎ ﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ ﻣﻄﺎﻟﻌﺎﺕ ﮔﺬﺷﺘﻪ ﻭ ﺁﻣﺎﺩﮔﯽ ﺧـﺎﺹّ ﻣﻌﺮﻓﺘـﯽ‬ ‫ﺗﻮאﻧﺴﺖ ﺑﻘﯿﮥ אﺻﺤﺎﺏ ﺭא ﭘﺸﺖ ﺳﺮ ﮔﺬאﺭﺩ‪ ٤١.‬אﻣﺎﻡ ﻋﻠﯽ )ﻋﻠﯿﻪ אﻟﺴﻼﻡ( ﺩﺭﺑﺎﺭۀ אﻭ ﮔﻔﺘﻪ אﺳﺖ‪:‬‬ ‫»ﻋﻠﻢ אﻭﻝ ﻭ ﺁﺧﺮ ﺭא ﺁﻣﻮﺧﺖ ﻭ ﮐﺘﺎﺏ אﻭﻝ ﻭ ﺁﺧﺮ ﺭא ﺧﻮאﻧﺪ‪ .‬אﻭ ﺩﺭﯾﺎﯾﯽ ﺑﯽﭘﺎﯾﺎﻥ ﻭ ﺗﻤﺎﻡﻧﺎﺷﺪﻧﯽ‬ ‫‪٤٢‬‬ ‫ﺑﻮﺩ‪«.‬‬ ‫‪٤٣‬‬ ‫ﭘﺲ אﺯ ﺣﻀﺮﺕ ﻋﻠﯽ‪ ،‬אﻭﻟﯿﻦ ﮐﺴﯽ אﺳﺖ ﮐﻪ ﺩﺭ אﺳﻼﻡ ﺑﻪ ﻧﮕﺎﺭﺵ ﺣﺪﯾﺚ אﺷﺘﻐﺎﻝ ﺩאﺷـﺖ ﻭ ﺷـﻨﺎﺧﺖ אﻭ אﺯ‬ ‫ﻣﻌﺎﺭﻑ ﺩﯾﻨﯽ ﺑﻪ ﺣﺪی ﺑﻮﺩ ﮐﻪ ﺳﻠﯿﻢ ﺑﻦ ﻗﯿﺲ ﻣﯽﮔﻮﯾﺪ‪:‬‬

‫‪ .٤١‬אﺑﻮﻋﺒﺪאﷲ ﻣﺤﻤﺪ ﺑﻦ ﻋﺒﺪאﷲ אﻟﺤﺎﮐﻢ אﻟﻨﯿﺴﺎﺑﻮﺭی‪ ،‬ﻣﺴﺘﺪﺭک ﻋﻠﯽ אﻟﺼﺤﯿﺤﯿﻦ‪ ،‬ﺗﺤﻘﯿﻖ ﻣﺼﻄﻔﯽ ﻋﺒﺪאﻟﻘﺎﺩﺭ ﻋﻄﺎ‪ ،‬ﺩאﺭ אﻟﮑﺘﺐ‬ ‫אﻟﻌﻠﻤﯿﻪ‪ ،‬ﺑﯿﺮﻭﺕ‪ ١٤١١ ,‬ﻫ‪ ،‬ﺝ ‪ ،٣‬ﺹ ‪ ،١٩٦‬ﺵ ‪.٦٥٣‬‬ ‫‪» .٤٢‬ﻋَﻠِﻢَ אﻟﻌﻠﻢَ אﻷﻭّﻝَ ﻭ אﻟﻌِﻠﻢَ אﻵﺧِﺮَ ﻭ ﻗَﺮَﺃَ אﻟﮑﺘﺎﺏَ אﻷﻭّﻝَ ﻭ ﻗَﺮَﺃَ אﻟﮑﺘﺎﺏَ אﻵﺧِﺮَ ﻭ ﮐﺎﻥَ ﺑَﺤﺮאً ﻻ ﯾَﻨﺰِﻑُ«؛ ﻣﺤﻤﺪ ﺑﻦ ﺳﻌﺪ ﮐﺎﺗﺐ אﻟﻮאﻗﺪ‪،‬‬ ‫אﻟﻄﺒﻘﺎﺕ אﻟﮑﺒﺮی‪ ،‬ﺩאﺭ ﺻﺎﺩﺭ‪ ،‬ﺑﯿﺮﻭﺕ‪ ,‬ﺝ ‪ ،٤‬ﺹ ‪.٨٦‬‬ ‫‪ .٤٣‬אﺑﻦﺷﻬﺮﺁﺷﻮﺏ ﮔﻔﺘﻪ אﺳﺖ‪» :‬אﻟﺼَﺤﯿﺢُ ﺃﻥﱠ ﺃﻭﱠﻝَ ﻣَﻦ ﺻَﻨﱠّﻒَ ﻓﯽ אﻹﺳﻼﻡِ‪ ،‬אﻣﯿﺮُאﻟﻤﺆﻣﻨﯿﻦ ﻋﻠﯽﱞ )ﻋﻠﯿﻪ אﻟﺴﻼﻡ( ﺛُﻢﱠ ﺳﻠﻤﺎﻥُ אﻟﻔﺎﺭِﺳِﯽﱢ«؛‬ ‫אﺑﻦﺷﻬﺮﺁﺷﻮﺏ‪ ،‬ﻣﻌﺎﻟﻢ אﻟﻌﻠﻤﺎﺀ‪ ،‬אﻟﻤﻄﺒﻌﺔ אﻟﺤﯿﺪﺭﯾﻪ‪ ،‬ﻧﺠﻒ‪ ١٣٨٠ ،‬ﻫ‪ ،‬ﺹ ‪.٢‬‬ ‫‪16‬‬

‫»ﺑﻪ אﻣﯿﺮאﻟﻤﺆﻣﻨﯿﻦ ﮔﻔﺘﻢ ﮐﻪ ﻣﻦ אﺯ ﺳﻠﻤﺎﻥ‪ ،‬ﻣﻘﺪאﺩ ﻭ אﺑﻮﺫﺭ ﻣﻄﺎﻟﺒﯽ אﺯ ﺗﻔﺴﯿﺮ ﻗﺮﺁﻥ ﻭ אﺣﺎﺩﯾﺚ‬ ‫ﻧﺒﻮی ﻣﯽﺷﻨﻮﻡ ﮐﻪ ﺑﺎ ﺁﻧﭽﻪ ﺩﺭ ﻧﺰﺩ ﻣﺮﺩﻡ אﺳﺖ ﺗﻔﺎﻭﺕ ﺩאﺭﺩ‪ ،‬ﺁﻥﮔﺎﻩ ﻣﯽﺑﯿـﻨﻢ ﮐـﻪ ﺷـﻤﺎ ﻧﯿـﺰ‬ ‫‪٤٤‬‬ ‫ﮐﻠﻤﺎﺕ אﯾﺸﺎﻥ ﺭא ﺗﺄﯾﯿﺪ ﻣﯽﮐﻨﯿﺪ‪«.‬‬ ‫אﯾﻦ ﻣﺘﻦ ﻧﺸﺎﻥ ﻣﯽﺩﻫﺪ ﮐﻪ ﺩﺭ ﺳﺎﻟﻬﺎی ﺳﺨﺖ ﻭ ﻃﺎﻗﺖﻓﺮﺳﺎی ﭘـﺲ אﺯ ﭘﯿـﺎﻣﺒﺮ )ﺻـﻠّﯽ אﻟﻠّـﻪ ﻋﻠﯿـﻪ ﻭ ﺁﻟـﻪ(‬ ‫ﺳﻠﻤﺎﻥ אﺯ ﮐﺴﺎﻧﯽ ﺑﻮﺩ ﮐﻪ ﺑﻪ ﻧﺸﺮ אﺣﺎﺩﯾﺚ ﺻﺤﯿﺢ ﺩﺭ ﻣﯿﺎﻥ ﻣﺮﺩﻡ ﻣﯽﭘﺮﺩאﺧﺖ‪.‬‬ ‫ﺏ( אﺑﻮﺫﺭ ﻏﻔﺎﺭی‬ ‫ﯾﺎﺭ ﻭﻓﺎﺩאﺭ ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ )ﺻﻠّﯽ אﻟﻠّﻪ ﻋﻠﯿﻪ ﻭ ﺁﻟﻪ( ﻭ אﻣﺎﻡ ﻋﻠﯽ )ﻋﻠﯿﻪ אﻟﺴﻼﻡ( ﮐﻪ ﺑﻪ ﺟﺮﻡ ﺣﻖﮔﻮﯾﯽ ﺑﻪ ﺭﺑﺬﻩ ﺗﺒﻌﯿـﺪ ﺷـﺪ ﻭ‬ ‫ﺩﺭ ﺗﻨﻬﺎﯾﯽ‪ ،‬ﺩﺭ ﺯﻣﺎﻥ ﻋﺜﻤﺎﻥ ﺩﺭﮔﺬﺷﺖ‪ .‬ﺩﺭ ﻣﺘﻦ ﭘﯿﺸﯿﻦ אﺯ ﻗﻮﻝ ﺳﻠﯿﻢ ﺑﻦ ﻗﯿﺲ ﺑﻪ ﻧﻘﻞ ﺭﻭאﯾﺎﺕ אﻭ אﺷﺎﺭﻩ ﺷﺪﻩ אﺳـﺖ‪.‬‬ ‫אﺑﻦﺷﻬﺮﺁﺷﻮﺏ ﻧﯿﺰ ﭘﺲ אﺯ ﺳﻠﻤﺎﻥ ﻓﺎﺭﺳﯽ‪ ،‬ﻧﺎﻡ אﺑﻮﺫﺭ ﺭא ﺑﻪ ﻋﻨﻮאﻥ ﺳﻮﻣﯿﻦ ﺣﺪﯾﺚﻧﮕـﺎﺭ ﺗـﺎﺭﯾﺦ אﺳـﻼﻡ ﺿـﺒﻂ ﮐـﺮﺩﻩ‬ ‫‪٤٥‬‬ ‫אﺳﺖ‪.‬‬ ‫ﺁﺯאﺩﮔﯽ אﺑﻮﺫﺭ ﻭ ﻋﺪﻡ ﮐﺮﻧﺶ ﺩﺭ ﻧﺰﺩ ﺣﺎﮐﻤﺎﻥ ﻭ ﺻﺎﺣﺒﺎﻥ ﻗﺪﺭﺕ ﻣﻮﺟﺐ ﺷﺪﻩ אﺳﺖ ﮐـﻪ אﺣﺎﺩﯾـﺚ ﻣﺨـﺎﻟﻒ ﺑـﺎ‬ ‫ﺟﺮﯾﺎﻥ ﺣﺎﮐﻢ ﺑﺮ ﺟﺎﻣﻌﻪ אﺯ ﻃﺮﯾﻖ אﻭ אﻧﺘﺸﺎﺭ ﯾﺎﺑﺪ‪ .‬אﯾﻦ ﺳﺨﻨﺎﻥ ﺑﺎ ﺭﻭאﻝ ﻋﻤﻮﻣﯽ ﻓﺮﻫﻨـﮓ ﺣـﺎﮐﻢ ﺑـﺮ ﺟﺎﻣﻌـﮥ ﭘـﺲ אﺯ‬ ‫‪٤٦‬‬ ‫ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ )ﺻﻠّﯽ אﻟﻠّﻪ ﻋﻠﯿﻪ ﻭ ﺁﻟﻪ( ﻣﺨﺎﻟﻒ ﺑﻮﺩ‪.‬‬ ‫‪٤٧‬‬ ‫אﻭ ﺩﺭ ﺻﺤﯿﻔﻪאی ﺑﻪ ﻧﺎﻡ ﺧﻄﺒﻪ‪ ،‬ﺭﻭﯾﺪאﺩﻫﺎی ﭘﺲ אﺯ ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ )ﺻﻠّﯽ אﻟﻠّﻪ ﻋﻠﯿﻪ ﻭ ﺁﻟﻪ( ﺭא ﺷﺮﺡ ﺩאﺩﻩ אﺳﺖ‪.‬‬ ‫ﻧﻮﻭی ﻧﯿﺰ אﺣﺎﺩﯾﺚ אﻭ ﺭא ﺩﺭ ﺟﻮאﻣﻊ אﻫﻞ ﺳﻨﺖ‪ ٢٨١ ،‬ﺣﺪﯾﺚ ﺑﺮﺷﻤﺮﺩﻩ אﺳﺖ‪.‬‬ ‫ﺝ( אﺑﻮﺭאﻓﻊ‬ ‫ﺁﺯאﺩﺷﺪۀ ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ‪ ،‬ﺧﺰאﻧﻪﺩאﺭ ﻭ ﮐﺎﺗﺐِ אﻣﯿﺮאﻟﻤﺆﻣﻨﯿﻦ ﻭ אﺯ אﻭﻟﯿﻦ ﻧﻮﯾﺴﻨﺪﮔﺎﻥ ﺣﺪﯾﺚ אﺳﺖ‪ .‬אﻭ ﯾﮑﯽ אﺯ ﺭאﻭﯾﺎﻥ ﺣـﺪﯾﺚ‬ ‫ﻏﺪﯾﺮ ﻭ ﻧﻮﯾﺴﻨﺪۀ ﮐﺘﺎﺏ אﻟﺴﻨﻦ ﻭ אﻷﺣﮑﺎﻡ ﻭ אﻟﻘﻀﺎﯾﺎ‪ ٤٨‬אﺳﺖ ﮐﻪ ﻇﺎﻫﺮאً ﺑـﻪ ﮔﻮﻧـﮥ ﻣﻮﺿـﻮﻋﯽ ﺗـﺪﻭﯾﻦ ﮔـﺸﺘﻪ אﺳـﺖ‪.‬‬ ‫ﻧﺰﺩﯾﮏ ﺑﻮﺩﻥ אﺑﻮﺭאﻓﻊ ﺑﻪ ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ ﻭ אﻣﺎﻡ ﻋﻠﯽ )ﻋﻠﯿﻪ אﻟﺴﻼﻡ( ﻣﻮﺟﺐ ﺁﻥ ﺷﺪﻩ ﺑﻮﺩ ﮐﻪ ﺩﯾﮕﺮ ﺻـﺤﺎﺑﻪ ﻧﯿـﺰ ﺑـﺮאی ﻧﻘـﻞ‬ ‫ﺣﺪﯾﺚ ﺑﻪ אﻭ ﻣﺮאﺟﻌﻪ ﮐﻨﻨﺪ؛ ﻫﻤﭽﻨﺎﻥﮐﻪ אﺑﻦﻋﺒﺎﺱ‪ ،‬ﺣﻮאﺩﺙ ﺯﻣﺎﻥ ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ )ﺻﻠّﯽ אﻟﻠّﻪ ﻋﻠﯿﻪ ﻭ ﺁﻟﻪ( ﺭא אﺯ אﻭ ﻣﯽﭘﺮﺳﯿﺪ‪.‬‬

‫‪ .٤٤‬ﺳﻠﯿﻢ ﺑﻦ ﻗﯿﺲ‪» :‬ﻗُﻠﺖُ ﻷﻣﯿﺮِאﻟﻤﺆﻣﻨﯿﻦَ )ﻋﻠﯿﻪ אﻟﺴﻼﻡ(‪ :‬ﺇﻧﱢﯽ ﺳَﻤﻌﺖُ ﻣﻦ ﺳﻠﻤﺎﻥَ ﻭ אﻟﻤﻘﺪאﺩَ ﻭ ﺃﺑﯽﺫَﺭﱟ ﺷَﯿﺌﺎً ﻣِﻦ ﺗَﻔﺴﯿﺮِ אﻟﻘﺮﺁﻥِ ﻭ‬ ‫ﺃﺣﺎﺩﯾﺚَ ﻋﻦ ﻧﺒﯽﱢ אﻟﻠّﻪِ )ﺻﻠﯽ אﷲ ﻋﻠﯿﻪ ﻭ ﺁﻟﻪ( ﻏﯿﺮَ ﻣﺎ ﻓﯽ ﺃﯾﺪی אﻟﻨﱠﺎﺱِ‪ ،‬ﺛُﻢﱠ ﺳَﻤِﻌﺖُ ﻣﻨﮏ ﺗﺼﺪﯾﻖَ ﻣﺎ ﺳَﻤِﻌﺖُ ﻣِﻨﻬُﻢ«؛ אﺑﻮﺟﻌﻔﺮ ﺛﻘﺔ‬ ‫אﻹﺳﻼﻡ ﻣﺤﻤﺪ ﺑﻦ ﯾﻌﻘﻮﺏ ﺑﻦ אﺳﺤﺎﻕ אﻟﮑﻠﯿﻨﯽ אﻟﺮאﺯی‪ ،‬אﻟﮑﺎﻓﯽ‪ ،‬ﺗﺤﻘﯿﻖ ﻋﻠﯽאﮐﺒﺮ ﻏﻔﺎﺭی‪ ،‬ﺩאﺭ אﻟﮑﺘﺐ אﻻﺳﻼﻣﯿﻪ‪ ،‬ﺗﻬﺮאﻥ‪ ١٣٨٩ ,‬ﻫ‪،‬‬ ‫ﭼﺎپ ﺩﻭﻡ‪ ،‬ﺝ ‪ ،١‬ﺹ ‪ ،٦٢‬ﺡ ‪.١‬‬ ‫‪ .٤٥‬אﺑﻦﺷﻬﺮﺁﺷﻮﺏ‪ ،‬ﭘﯿﺸﯿﻦ‪ ،‬ﺹ ‪.٢‬‬ ‫‪ .٤٦‬ﺩﺭ אﻟﻄﺒﻘﺎﺕ אﻟﮑﺒﺮی ﺁﻣﺪﻩ אﺳﺖ‪» :‬ﺇﻥﱠ ﺃﺑﺎﺫَﺭﱟ ﮐﺎﻥَ ﺟﺎﻟﺴﺎً ﻋِﻨﺪَ אﻟﺠَﻤَﺮﺓِ אﻟﻮُﺳﻄﯽ ﻭَ ﻗَﺪ אﺟﺘَﻤَﻊَ אﻟﻨﱠﺎﺱُ ﯾَﺴﺘَﻔﺘُﻮﻧَﻪُ ﻓﺄﺗﺎﻩ ﺭَﺟُﻞٌ ﻓَﻮَﻗَﻒَ ﻋﻠﯿﻪِ‬ ‫ﺛُﻢﱠ ﻗﺎﻝ‪ :‬ﺃَﻟَﻢ ﺗَﻨﻪِ ﻋَﻦ אﻟﻔُﺘَﯿﺎ؟ ﻓَﺮَﻓَﻊَ ﺭَﺃﺳَﻪُ ﺇﻟﯿﻪِ ﻓَﻘﺎﻝ‪ :‬ﺃَﺭَﻗﯿﺐٌ ﺃﻧﺖَ ﻋَﻠَ ﱠ‬ ‫ﯽ؟ ﻟَﻮ ﻭَﺿَﻌﺘُﻢ אﻟﺼَﻤﺼﺎﻣَﺔَ ﻋﻠﯽ ﻫﺬﻩ ﻭ ﺃﺷﺎﺭَ ﺇﻟﯽ ﻗَﻔﺎﻩُ ﺛُﻢﱠ ﻇَﻨَﻨﺘُﻢ ﺃﻧّﯽ‬ ‫ﺃﻧﻔَﺬُ ﮐَﻠِﻤَﺔً ﺳَﻤِﻌﺖُ ﻣﻦ ﺭﺳﻮﻝِ אﻟﻠّﻪِ )ﺻﻠﯽ אﷲُ ﻋﻠﯿﻪِ ﻭ ﺁﻟﻪِ( ﻗَﺒﻞَ ﺃﻥ ﺗَﺠﯿﺰﻭא ﻋَﻠﯽ‪ ،‬ﻷﻧﻔَﺬﺗُﻪُ«؛ ﻣﺤﻤﺪ ﺑﻦ ﺳﻌﺪ ﮐﺎﺗﺐ אﻟﻮאﻗﺪ‪ ،‬ﭘﯿﺸﯿﻦ‪ ،‬ﺝ ‪،٢‬‬ ‫ﺹ ‪.٣٥٤‬‬ ‫‪ .٤٧‬ﺷﯿﺦ ﻃﻮﺳﯽ‪ ,‬אﻟﻔﻬﺮﺳﺖ‪ ,‬ﻧﺸﺮ אﻟﻔﻘﺎﻫﻪ‪ ,‬ﺗﺤﻘﯿﻖ ﺟﻮאﺩ ﻗﯿﻮﻣﯽ‪ ,١٤١٧ ,‬ﭼﺎپ אﻭﻝ‪ ,‬ﺹ ‪ ،٤٥‬ﺷﯿﺦ ﻃﻮﺳﯽ ﻃﺮﯾﻖ ﺧﻮﺩ ﺑﻪ ﺁﻥ ﺭא ﻧﯿﺰ‬ ‫ﺑﯿﺎﻥ ﮐﺮﺩﻩ אﺳﺖ‪.‬‬ ‫‪ .٤٨‬אﺣﻤﺪ ﺑﻦ ﻋﻠﯽ אﻟﻨﺠﺎﺷﯽ‪ ،‬ﺭﺟﺎﻝ אﻟﻨﺠﺎﺷﯽ )ﻓﻬﺮﺱ ﺃﺳﻤﺎﺀ ﻣﺼﻨّﻔﯽ אﻟﺸﯿﻌﻪ(‪ ،‬ﺩאﺭ אﻷﺿﻮאﺀ‪ ،‬ﺑﯿﺮﻭﺕ‪ ١٤٠٨ ,‬ﻫ‪ ،‬ﺝ ‪ ،١‬ﺹ ‪ ،٦٤‬ﺵ ‪.١‬‬ ‫‪17‬‬

‫ﺩ( ﺟﺎﺑﺮ ﺑﻦ ﻋﺒﺪאﻟﻠّﻪ אﻧﺼﺎﺭی‬ ‫ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ אﮐﺮﻡ )ﺻﻠّﯽ אﻟﻠّﻪ ﻋﻠﯿﻪ ﻭ ﺁﻟﻪ( ﺩﺭ ﻫﻨﮕﺎﻡ ﻭﺭﻭﺩ ﺑﻪ ﻣﺪﯾﻨﻪ ﺩﺭ ﻣﻨﺰﻝ אﻭ ﺳﺎﮐﻦ ﺷﺪ‪ .‬אﻭ ﭘﻨﺞ אﻣﺎﻡ ﺭא ﺩﺭک ﮐـﺮﺩﻩ‬ ‫ﻭ ﭘﯿﺎﻡِ ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ )ﺻﻠّﯽ אﻟﻠّﻪ ﻋﻠﯿﻪ ﻭ ﺁﻟﻪ( ﺭא ﺑﻪ אﻣﺎﻡ ﺑﺎﻗﺮ )ﻋﻠﯿﻪ אﻟﺴﻼﻡ( ﺭﺳﺎﻧﺪﻩ אﺳﺖ‪ .‬ﻋﻤﺮ ﻃﻮﻻﻧﯽאﺵ ﺑﻪ אﻭ ﻓﺮﺻﺖ ﺩאﺩ‬ ‫ﮐﻪ אﺣﺎﺩﯾﺚ ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ )ﺻﻠّﯽ אﻟﻠّﻪ ﻋﻠﯿﻪ ﻭ ﺁﻟﻪ( ﺭא ﺑﻪ ﺁﯾﻨﺪﮔﺎﻥ אﻧﺘﻘﺎﻝ ﺩﻫﺪ‪.‬‬ ‫ﻋﻼّﻣﻪ ﺳﯿﺪ ﻣﺤﺴﻦ אﻣﯿﻦ‪ ،‬ﺁﻭﺭﺩﻩ אﺳﺖ‪:‬‬ ‫‪٤٩‬‬ ‫»ﺟﺎﺑﺮ‪ ،‬ﻣﺠﻠﺲ ﺩﺭﺳﯽ ﺩﺭ ﻣﺴﺠﺪ ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ ﺩאﺷﺖ ﮐﻪ ﻣﺮﺩﻡ אﺯ אﻭ ﺩאﻧﺶ ﻣﯽﺁﻣﻮﺧﺘﻨﺪ‪ .‬ﻋـﻼﻭﻩ‬ ‫ﺑﺮ ﻧﻘﻞ ﺣﺪﯾﺚ‪ ،‬אﻭ ﻧﻮﺷﺘﻪאی אﺯ אﺣﺎﺩﯾﺚ ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ )ﺻﻠّﯽ אﻟﻠّﻪ ﻋﻠﯿﻪ ﻭ ﺁﻟﻪ( ﻓﺮאﻫﻢ ﺁﻭﺭﺩﻩ ﺑـﻮﺩ ﮐـﻪ‬ ‫ﺑﻪ ﺻﺤﯿﻔﮥ ﺟﺎﺑﺮ ﻣﺸﻬﻮﺭ אﺳﺖ‪ .‬ﺑﺴﯿﺎﺭی אﺯ ﻣﺤﺪﺛﯿﻦ אﻫﻞ ﺳﻨﺖ אﺯ אﯾﻦ ﺻﺤﯿﻔﻪ ﺣﺪﯾﺚ ﻧﻘـﻞ‬ ‫‪٥٠‬‬ ‫ﮐﺮﺩﻩאﻧﺪ‪«.‬‬ ‫ﺣﺪﯾﺚ ﻟﻮﺡ ﻧﯿﺰ אﺯ אﻭ ﻧﻘﻞ ﺷﺪﻩ אﺳﺖ ﮐﻪ ﻣﺘﻀﻤﻦ ﻧﮑﺎﺕ ﺣﺪﯾﺜﯽ ﺯﯾﺒﺎﯾﯽ אﺳﺖ ﻭ ﺩﺭ ﺁﻥ ﺑـﺮאی ﻧﺨـﺴﺘﯿﻦ ﺑـﺎﺭ‬ ‫‪٥١‬‬ ‫אﺳﺎﻣﯽ ﭼﻬﺎﺭﺩﻩ ﻣﻌﺼﻮﻡ ﺩﺭ ﺭﻭאﯾﺎﺕ ﺫﮐﺮ ﺷﺪﻩ אﺳﺖ‪.‬‬ ‫‪٥٢‬‬ ‫ﺟﺎﺑﺮ ﯾﮑﯽ אﺯ ﺭאﻭﯾﺎﻥ ﺣﺪﯾﺚ ﻏﺪﯾﺮ אﺳﺖ‪ .‬אﺯ אﻭ ‪ ١٥٤٠‬ﺭﻭאﯾﺖ ﺩﺭ ﮐﺘﺐ אﻫﻞ ﺳﻨﺖ ﻧﻘﻞ ﺷﺪﻩ אﺳﺖ‪.‬‬

‫‪ .٤٩‬ﻣﺤﺴﻦ ﺑﻦ ﻋﺒﺪאﻟﮑﺮﯾﻢ אﻷﻣﯿﻦ אﻟﺤﺴﯿﻨﯽ אﻟﻌﺎﻣﻠﯽ אﻟﺸﻘﺮאﺋﯽ‪ ،‬ﺃﻋﯿﺎﻥ אﻟﺸﯿﻌﻪ‪ ،‬ﺗﺤﻘﯿﻖ אﻟﺴﯿﺪ ﺣﺴﻦ אﻷﻣﯿﻦ‪ ،‬ﺩאﺭ אﻟﺘﻌﺎﺭﻑ‪ ،‬ﺑﯿﺮﻭﺕ‪,‬‬ ‫‪ ١٤٠٣‬ﻫ‪ ،‬ﭼﺎپ ﭘﻨﺠﻢ‪ ,‬ﺝ ‪ ،١٥‬ﺹ ‪.١٤٣‬‬ ‫‪ .٥٠‬ﻣﺤﻤﺪﺭﺿﺎ אﻟﺤﺴﯿﻨﯽ אﻟﺠﻼﻟﯽ‪ ،‬ﺗﺪﻭﯾﻦ אﻟﺴﻨّﺔ אﻟﺸﺮﯾﻔﻪ‪ ،‬ﻣﮑﺘﺐ אﻹﻋﻼﻡ אﻹﺳﻼﻣﯽ‪ ،‬ﻗﻢ‪ ١٤١٣ ,‬ﻫ‪ ،‬ﺹ ‪.٢١٢‬‬ ‫‪ .٥١‬ﺭ‪.‬ک‪ :‬ﺿﻤﯿﻤﮥ ﺷﻤﺎﺭۀ ‪ ،٦‬ﺣﺪﯾﺚ ﻟﻮﺡ‪.‬‬ ‫‪ .٥٢‬ﻣﺤﯿﯽאﻟﺪﯾﻦ ﺑﻦ אﻟﻨﻮﻭی‪ ,‬ﺗﻬﺬﯾﺐ אﻷﺳﻤﺎﺀ ﻭ אﻟﻠﻐﺎﺕ‪ ,‬ﺩאﺭ אﻟﮑﺘﺐ אﻟﻌﻠﻤﯿﻪ‪ ,‬ﺑﯿﺮﻭﺕ‪ ,‬ﺝ ‪ ،١‬ﺹ ‪.١٤٢‬‬ ‫‪18‬‬

‫ﭘﺮﺳﺶ ﻭ ﭘﮋﻭﻫﺶ‬ ‫ﭘﺮﺳﺸﻬﺎ‬

‫‪١‬ـ ﺑﺴﯿﺎﺭی אﺯ ﺳﺨﻨﺎﻥ אﻣﺎﻡ ﻋﻠﯽ ‪ ........‬אﺳﺖ‪.‬‬ ‫אﻟﻒ( ﻣﻮﻋﻈﻪ ﻭ ﺗﻮﺻﯿﻪﻫﺎی אﺧﻼﻗﯽ‬ ‫ﺏ( ﺳﺨﻨﺎﻥ ﺣﻤﺎﺳﯽ‬ ‫ﺝ( ﻧﺎﻣﻪ ﺑﻪ ﺩﻭﺳﺘﺎﻥ ﻭ ﺁﺷﻨﺎﯾﺎﻥ‬ ‫ﺩ( ﺧﻄﺒﻪﻫﺎی ﺗﻮﺣﯿﺪی‬ ‫‪٢‬ـ ﮐﺪאﻡﯾﮏ אﺯ ﮔﺰﯾﻨﻪﻫﺎی ﺯﯾﺮ אﺯ אﺑﺘﮑﺎﺭאﺕ אﻣﺎﻡ ﻋﻠﯽ ﻣﺤﺴﻮﺏ ﻣﯽﺷﻮﺩ؟‬ ‫אﻟﻒ( ﻧﺎﻣﻪ ﺑﻪ ﻣﺮﺩﻡ‬ ‫ﺏ( ﻧﺎﻣﻪ ﺑﻪ ﺩﺷﻤﻨﺎﻥ‬ ‫ﺝ( ﻭﺻﺎﯾﺎ‬ ‫ﺩ( ﻗﻀﺎﻭﺗﻬﺎی אﻋﺠﺎﺏﺑﺮאﻧﮕﯿﺰ‬ ‫‪٣‬ـ ﻧﮕﺎﺭﻧﺪۀ ﮐﺘﺎﺑﻬﺎی ﻧﻬﺞ אﻟﺴﻌﺎﺩﻩ‪ ،‬ﺩﯾﻮאﻥ אﻣﺎﻡ ﻋﻠﯽ ﻭ אﻟﺴﻨﻦ ﻭ אﻷﺣﮑﺎﻡ ﻭ אﻟﻘﻀﺎﯾﺎ ﺑﻪ ﺗﺮﺗﯿﺐ ﻋﺒﺎﺭﺕאﻧﺪ אﺯ‪:‬‬ ‫אﻟﻒ( ﻣﺤﻤﻮﺩی‪ ،‬ﮐﯿﺪﺭی‪ ،‬אﺑﻮﺭאﻓﻊ‬ ‫ﺏ( ﺷﻌﺒﯽ‪ ،‬ﻋﻼﻣﻪ ﺷﻮﺷﺘﺮی‪ ،‬ﻋﻠﯽ ﺑﻦ אﺑﯽﺭאﻓﻊ‬ ‫ﺝ( ﺳﯿﺪ ﺭﺿﯽ‪ ،‬ﮐﯿﺪﺭی‪ ،‬ﺟﺎﺑﺮ ﺑﻦ ﻋﺒﺪאﻟﻠّﻪ‬ ‫ﺩ( ﻣﺤﻤﻮﺩی‪ ،‬ﺁﻣﺪی‪ ،‬אﺑﻮﺭאﻓﻊ‬ ‫‪٤‬ـ ﺩﺭ ﺗﻮﺻﯿﻒ ﭼﻪ ﮐﺴﯽ ﮔﻔﺘﻪ ﺷﺪﻩ אﺳﺖ ﮐﻪ »ﻋﻠﻢ אﻭﻝ ﻭ ﺁﺧﺮ ﺭא ﺁﻣﻮﺧﺖ ﻭ ﮐﺘﺎﺏ אﻭﻝ ﻭ ﺁﺧﺮ ﺭא ﺧﻮאﻧﺪ‪«.‬؟‬ ‫אﻟﻒ( ﺳﻠﻤﺎﻥ ﻓﺎﺭﺳﯽ‬ ‫ﺏ( אﻣﺎﻡ ﻋﻠﯽ‬ ‫ﺝ( ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ אﮐﺮﻡ‬ ‫ﺩ( אﺑﻮﺫﺭ‬

‫ﭘﮋﻭﻫﺶ‬

‫ﯾﮏ ﻧﻤﻮﻧﻪ אﺯ ﻧﺎﻣﻪﻫﺎی אﻣﺎﻡ ﻋﻠﯽ )ﻋﻠﯿﻪ אﻟﺴﻼﻡ( ﮐﻪ ﺩﺭ ﺩﻭﺭאﻥ ﻗﺒﻞ אﺯ ﺧﻼﻓﺖ ﻧﮕﺎﺷﺘﻪאﻧﺪ ﺭא ﺑﻪ ﻃـﻮﺭ ﮐﺎﻣـﻞ ﺑـﺎ‬ ‫ﺗﺮﺟﻤﻪ ﺑﻨﻮﯾﺴﯿﺪ‪.‬‬

‫‪19‬‬

‫ﺿﻤﯿﻤﮥ ﺁﻣﻮﺯﺷﯽ ﺷﻤﺎﺭۀ ‪١‬‬ ‫ﺳﺨﻨﺎﻥ ﮔﻮﻧﺎﮔﻮﻧﯽ אﺯ אﺣﺘﺠﺎﺟﺎﺕ אﻣﺎﻡ ﻋﻠﯽ ﻭ ﻓﺮﻣﺎﯾﺸﺎﺕ אﯾﺸﺎﻥ ﺑﻪ ﻫﻨﮕﺎﻡ ﻏﺼﺐ ﺧﻼﻓﺖ ﺭﺳﯿﺪﻩ אﺳﺖ؛ ﺑﻪ אﯾـﻦ‬ ‫ﺧﻄﺒﻪ ﺗﻮﺟﻪ ﻓﺮﻣﺎﯾﯿﺪ‪:‬‬ ‫»ﻭ אﺣﺘَﺠَﱠﺖ ﺑِﺄﻧﱠﻬﺎ ﺷَﺠَﺮَﺓُ אﻟﺮﱠﺳﻮﻝِ )ﺻﻠّﯽ אﻟﻠّﻪُ ﻋﻠﯿﻪِ ﻭ ﺁﻟﻪِ( ﻓﻘﺎﻝ )ﻋﻠﯿـﻪ אﻟـﺴﻼﻡ( אﺣﺘَﺠﱡـﻮא‬ ‫ﺑِﺎﻟﺸﱠﺠﺮَﺓِ ﻭ ﺃﺿﺎﻋُﻮא אﻟﺜﱠﻤَﺮَﺓَ‪«.‬‬ ‫ﻭ ﺁﻥ ﻫﻨﮕﺎﻡ ﮐﻪ ﺑﻪ אﯾﺸﺎﻥ ﺧﺒﺮ ﺭﺳﯿﺪ ﮐﻪ ﻣﻬﺎﺟﺮﯾﻦ ﺑﻪ ﻓﺎﻣﯿﻞ ﺑﻮﺩﻥ ﻭ ﻫـﻢﺭﯾـﺸﻪ ﺑـﻮﺩﻥ ﺩﺭ ﺩﺭﺧـﺖ ﻧﺒـﻮﺕ‬ ‫ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ )ﺻﻠّﯽ אﻟﻠّﻪ ﻋﻠﯿﻪ ﻭ ﺁﻟﻪ( אﺳﺘﺪﻻﻝ ﮐﺮﺩﻩאﻧﺪ ﻓﺮﻣﻮﺩ‪:‬‬ ‫‪٥٣‬‬ ‫»ﺑﻪ ﺩﺭﺧﺖ ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ אﺳﺘﺪﻻﻝ ﻣﯽﮐﻨﻨﺪ ﻭ ﻣﯿﻮۀ ﺩﺭﺧﺖ ﺭא ﺗﺒﺎﻩ ﻣﯽﺳﺎﺯﻧﺪ‪«.‬‬ ‫ﺳﺨﻨﺎﻥ ﺩﯾﮕﺮی ﻧﯿﺰ אﺯ אﯾﺸﺎﻥ ﺩﺭ ﻣﻨﺎﻇﺮﻩ ﺑﺎ ﻏﺎﺻﺒﯿﻦ ﺧﻼﻓﺖ ﻧﻘﻞ ﺷﺪﻩ אﺳﺖ‪.‬‬

‫ﺿﻤﯿﻤﮥ ﺁﻣﻮﺯﺷﯽ ﺷﻤﺎﺭۀ ‪٢‬‬ ‫ﺗﻮﺻﯿﻪﻫﺎی אﺧﻼﻗﯽ‬

‫ﻭ ﺩﺭﺑﺎﺭۀ ﺑﺨﻞ ﻓﺮﻣﻮﺩﻩ אﺳﺖ‪:‬‬ ‫»ﻋَﺠِﺒﺖُ ﻟِﻠﺒَﺨِﯿﻞِ ﯾﺴﺘَﻌﺠِﻞُ אﻟﻔَﻘﺮَ אﻟﱠﺬِی ﻣِﻨـﻪُ ﻫَـﺮَﺏَ ﻭَ ﯾﻔُﻮﺗُـﻪُ אﻟﻐِﻨَـﯽ אﻟﱠـﺬِی ﺇِﯾـﺎﻩُ ﻃَﻠَـﺐَ‬ ‫ﻓَﯿﻌِﯿﺶُ ﻓِﯽ אﻟﺪﱡﻧﯿﺎ ﻋَﯿﺶَ אﻟﻔُﻘَﺮאﺀِ ﻭَ ﯾﺤﺎﺳَﺐُ ﻓِﯽ אﻵﺧِﺮَﺓِ ﺣِﺴﺎﺏَ אﻻﻏﻨِﯿﺎﺀِ ﻭَ ﻋَﺠِﺒـﺖُ ﻟِﻠﻤُﺘَﮑﺒﱢـﺮِ‬ ‫אﻟﱠﺬِی ﮐﺎﻥَ ﺑِﺎﻷﻣﺲِ ﻧُﻄﻔَﺔً ﻭَ ﯾﮑﻮﻥُ ﻏَﺪאً ﺟِﯿﻔَﺔً ﻭَ ﻋَﺠِﺒﺖُ ﻟِﻤَﻦ ﺷَﮏ ﻓِﯽ אﻟﻠّﻪ ﻭَ ﻫُﻮَ ﯾﺮَی ﺧَﻠـﻖَ‬ ‫אﻟﻠّﻪ ﻭَ ﻋَﺠِﺒﺖُ ﻟِﻤَﻦ ﻧَﺴِﯽ אﻟﻤَﻮﺕَ ﻭَ ﻫُﻮَ ﯾﺮَی אﻟﻤَﻮﺗَﯽ ﻭَ ﻋَﺠِﺒﺖُ ﻟِﻤَﻦ ﺃﻧﮑﺮَ אﻟﻨﱠـﺸﺄﺓَ אﻷُﺧـﺮَی ﻭَ‬ ‫‪٥٤‬‬ ‫ﻫُﻮَ ﯾﺮی אﻟﻨﱠﺸﺄﺓَ אﻷُﻭﻟَﯽ ﻭَ ﻋَﺠِﺒﺖُ ﻟِﻌﺎﻣِﺮٍ ﺩאﺭَ אﻟﻔَﻨﺎﺀِ ﻭَ ﺗﺎﺭِک ﺩאﺭَ אﻟﺒَﻘﺎﺀِ‪«.‬‬ ‫ﻭ ﺩﯾﮕﺮﺑﺎﺭ ﻓﺮﻣﻮﺩﻩ אﺳﺖ‪:‬‬ ‫»ﻋِﺒﺎﺩَ אﻟﻠّﻪ‪ ،‬ﺇِﻥﱠ ﺗَﻘﻮَی אﻟﻠّﻪ ﺣَﻤَﺖ ﺃﻭﻟِﯿﺎﺀَ אﻟﻠّﻪِ ﻣَﺤﺎﺭِﻣَـﻪُ ﻭَ ﺃﻟﺰَﻣَـﺖ ﻗُﻠُـﻮﺑَﻬُﻢ ﻣَﺨﺎﻓَﺘَـﻪُ ﺣﺘـﯽ‬ ‫ﺃﺳﻬَﺮَﺕ ﻟَﯿﺎﻟِﯿﻬُﻢ ﻭَ ﺃﻇﻤَﺄَﺕ ﻫَﻮאﺟِﺮَﻫُﻢ ﻓﺄﺧَﺬُﻭא אﻟﺮّאﺣَـﺔَ ﺑِﺎﻟﻨﱠـ َ‬ ‫ﺼﺐِ ﻭَ אﻟـﺮﱢی ﺑِﺎﻟﻈﱠﻤـﺄِ ﻭَ אﺳـﺘَﻘﺮَﺑُﻮא‬ ‫אﻷﺟَﻞَ ﻓَﺒﺎﺩَﺭُﻭא אﻟﻌَﻤَﻞَ ﻭَ ﮐﺬﱠﺑُﻮא אﻷﻣَﻞَ ﻓَﻼﺣَﻈُﻮא אﻷﺟَﻞَ ﺛُﻢﱠ ﺇِﻥﱠ אﻟﺪﱡﻧﯿﺎ ﺩאﺭُ ﻓَﻨﺎﺀٍ ﻭَ ﻋَﻨﺎﺀٍ ﻭَ ﻏِﯿـﺮٍ ﻭَ‬ ‫ﻋِﺒَﺮٍ ﻓَﻤِﻦَ אﻟﻔَﻨﺎﺀِ ﺃﻥﱠ אﻟﺪﱠﻫﺮَ ﻣُﻮﺗِﺮٌ ﻗَﻮﺳَﻪُ ﻻﺗُﺨﻄِﺊُ ﺳِﻬﺎﻣُﻪُ ﻭَ ﻻ ﺗُﺆﺳَـﯽ ﺟِﺮאﺣُـﻪُ ﯾﺮﻣِـﯽ אﻟﺤَـﯽ‬ ‫ﺑِﺎﻟﻤَﻮﺕِ ﻭَ אﻟﺼﱠﺤِﯿﺢَ ﺑِﺎﻟﺴﱠﻘَﻢِ ﻭَ אﻟﻨّﺎﺟِﯽ ﺑِﺎﻟﻌَﻄَﺐِ ﺁﮐﻞٌ ﻻ ﯾﺸﺒَﻊُ ﻭَ ﺷﺎﺭِﺏٌ ﻻ ﯾﻨﻘَـﻊُ ﻭَ ﻣِـﻦَ אﻟﻌَﻨـﺎﺀِ‬ ‫ﺃﻥﱠ אﻟﻤَﺮﺀَ ﯾﺠﻤَﻊُ ﻣﺎ ﻻ ﯾﺄﮐﻞُ ﻭَ ﯾﺒﻨِﯽ ﻣﺎ ﻻ ﯾﺴﮑﻦُ ﺛُﻢﱠ ﯾﺨﺮُﺝُ ﺇِﻟَﯽ אﻟﻠّﻪ ﺗَﻌﺎﻟَﯽ ﻻ ﻣﺎﻻً ﺣَﻤَـﻞَ ﻭَ‬ ‫‪٥٥‬‬ ‫ﻻ ﺑِﻨﺎﺀً ﻧَﻘَﻞ‪«.‬‬

‫‪ .٥٣‬אﻟﺸﺮﯾﻒ אﻟﺮﺿﯽ‪ ،‬ﭘﯿﺸﯿﻦ‪ ،‬ﺧﻄﺒﮥ ‪.٦٧‬‬ ‫‪ .٥٤‬ﻫﻤﺎﻥ‪ ،‬ﺣﮑﻤﺖ ‪.١٢٦‬‬ ‫‪ .٥٥‬ﻫﻤﺎﻥ‪ ،‬ﺧﻄﺒﮥ ‪.١١٤‬‬ ‫‪20‬‬

‫ﺿﻤﯿﻤﮥ ﺁﻣﻮﺯﺷﯽ ﺷﻤﺎﺭۀ ‪٣‬‬ ‫ﺑﺨﺸﯽ אﺯ ﺧﻄﺒﮥ ﻏﺮّא‪:‬‬ ‫»ﺃﯾﻦَ אﻟﱠﺬِﯾﻦَ ﻋُﻤﱢﺮُﻭא ﻓَﻨَﻌِﻤُﻮא ﻭَ ﻋُﻠﱢﻤُﻮא ﻓَﻔَﻬِﻤُﻮא ﻭَ ﺃُﻧﻈِﺮُﻭא ﻓَﻠَﻬَﻮא ﻭَ ﺳُﻠﱢﻤُﻮא ﻓَﻨَﺴُﻮא ﺃُﻣﻬِﻠُﻮא ﻃَـﻮِﯾﻼً‬ ‫ﻭَ ﻣُﻨِﺤُﻮא ﺟَﻤِﯿﻼً ﻭَ ﺣُﺬﱢﺭُﻭא ﺃﻟِﯿﻤﺎً ﻭَ ﻭُﻋِﺪُﻭא ﺟَﺴِﯿﻤﺎً אﺣﺬَﺭُﻭא אﻟﺬﱡﻧُﻮﺏَ אﻟﻤُﻮَﺭﱢﻃَﺔَ ﻭَ אﻟﻌُﯿﻮﺏَ אﻟﻤُﺴﺨِﻄَﺔَ‬ ‫ﺃُﻭﻟِﯽ אﻷﺑﺼﺎﺭِ ﻭَ אﻷﺳﻤﺎﻉِ ﻭَ אﻟﻌﺎﻓِﯿﺔِ ﻭَ אﻟﻤَﺘﺎﻉِ ﻫَﻞ ﻣِﻦ ﻣَﻨﺎﺹٍ ﺃﻭ ﺧَﻼﺹٍ ﺃﻭ ﻣَﻌـﺎﺫٍ ﺃﻭ ﻣَـﻼﺫٍ ﺃﻭ‬ ‫ﻓِﺮאﺭٍ ﺃﻭ ﻣَﺤﺎﺭٍ ﺃﻡ ﻻ؟ ﻓﺄﻧﱠﯽ ﺗُﺆﻓَﮑﻮﻥَ ﺃﻡ ﺃﯾﻦَ ﺗُﺼﺮَﻓُﻮﻥَ ﺃﻡ ﺑِﻤﺎﺫא ﺗَﻐﺘَﺮﱡﻭﻥَ ﻭَ ﺇِﻧﱠﻤـﺎ ﺣَـﻆﱡ ﺃﺣَـﺪِﮐﻢ‬ ‫ﻣِﻦَ אﻷﺭﺽِ ﺫאﺕِ אﻟﻄﱡﻮﻝِ ﻭَ אﻟﻌَﺮﺽِ ﻗِﯿﺪُ ﻗَﺪﱢﻩِ ﻣُﺘَﻌَﻔﱢـﺮאً ﻋَﻠَـﯽ ﺧَـﺪﱢﻩِ אﻵﻥَ ﻋِﺒـﺎﺩَ אﻟﻠّـﻪ ﻭَ אﻟﺨِﻨـﺎﻕُ‬ ‫ﻣُﻬﻤَﻞٌ ﻭَ אﻟﺮﱡﻭﺡُ ﻣُﺮﺳَﻞٌ ﻓِﯽ ﻓَﯿﻨَﺔِ אﻻﺭﺷﺎﺩِ ﻭَ ﺭאﺣَﺔِ אﻷﺟﺴﺎﺩِ ﻭَ ﺑﺎﺣَﺔِ אﻹﺣﺘِﺸﺎﺩِ ﻭَ ﻣَﻬَﻞِ אﻟﺒَﻘِﯿـﺔِ ﻭَ‬ ‫ﺃُﻧُﻒِ אﻟﻤَﺸِﯿﺔِ ﻭَ ﺇِﻧﻈﺎﺭِ אﻟﺘﱠﻮﺑَﺔِ ﻭَ אﻧﻔِﺴﺎﺡِ אﻟﺤَﻮﺑَﺔِ ﻗَﺒﻞَ אﻟﻀﱠﻨﮏ ﻭَ אﻟﻤَـﻀِﯿﻖِ ﻭَ אﻟـﺮﱠﻭﻉِ ﻭَ אﻟﺰﱡﻫُـﻮﻕِ ﻭَ‬ ‫‪٥٦‬‬ ‫ﻗَﺒﻞَ ﻗُﺪُﻭﻡِ אﻟﻐﺎﺋِﺐِ אﻟﻤُﻨﺘَﻈَﺮِ ﻭَ ﺇِﺧﺬَﺓِ אﻟﻌَﺰِﯾﺰِ אﻟﻤُﻘﺘَﺪِﺭِ‪«.‬‬

‫ﺿﻤﯿﻤﮥ ﺁﻣﻮﺯﺷﯽ ﺷﻤﺎﺭۀ ‪٤‬‬ ‫ﮐﺘﺎﺑﻬﺎی אﺩﻋﯿﻪאی אﻣﺎﻡ ﻋﻠﯽ )ﻋﻠﯿﻪ אﻟﺴﻼﻡ(‬

‫ﺑﻌﻀﯽ אﺯ ﭘﯿﺸﯿﻨﯿﺎﻥ‪ ،‬ﻣﺜﻞ ﻣﺮﺣﻮﻡ ﺳﻤﺎﻫﯿﺠﯽ )ﻡ ‪ (١١٣٥‬ﻭ ﻣﯿﺮﺯא ﺣﺴﯿﻦ ﻧﻮﺭی )ﻡ ‪ ،(١٣٢٠‬ﺑﻪ ﺟﻤﻊﺁﻭﺭی אﺩﻋﯿـﮥ‬ ‫אﻣﺎﻡ ﻋﻠﯽ )ﻋﻠﯿﻪ אﻟﺴﻼﻡ( ﭘﺮﺩאﺧﺘﻪאﻧﺪ‪ .‬ﻫﻤﭽﻨﯿﻦ ﺟﻨﺎﺏ ﺁﻗﺎی ﻣﺤﻤﻮﺩی ﻧﯿﺰ ﯾﮏ ﺟﻠﺪ אﺯ ﮐﺘﺎﺏ ﻧﻬﺞ אﻟﺴﻌﺎﺩﻩ ﺭא ﺑﻪ ﺩﻋـﺎ‬ ‫אﺧﺘﺼﺎﺹ ﺩאﺩﻩ אﺳﺖ‪ .‬ﺩﺭ ﺿﻤﻦ ﮐﺘﺎﺏ אﻟﺼﺤﯿﻔﺔ אﻟﻌﻠﻮﯾﺔ אﻟﺠﺎﻣﻌﻪ‪ ،‬ﮐﻪ ﺩﺭ ﻣﺆﺳﺴﮥ אﻣﺎﻡ ﻣﻬﺪی )ﻋﻠﯿـﻪ אﻟـﺴﻼﻡ( ﻭ ﺑـﻪ‬ ‫ﻫﻤﺖ ﺟﻨﺎﺏ ﺁﻗﺎی אﺑﻄﺤﯽ ﻓﺮאﻫﻢ ﺁﻣﺪﻩ אﺳﺖ‪ ،‬ﺟﺎﻣﻊﺗﺮﯾﻦ ﮐﺘﺎﺏ ﺩﺭ אﯾﻦ ﺯﻣﯿﻨﻪ אﺳﺖ ﻭ ﻧﺰﺩﯾـﮏ ﺑـﻪ ‪ ٥٠٠‬ﺩﻋـﺎ ﺭא ﺩﺭ‬ ‫‪ ٦٠٠‬ﺻﻔﺤﻪ ﮔﺮﺩ ﺁﻭﺭﺩﻩ אﺳﺖ‪ .‬ﺁﻗﺎی ﻗﯿﻮﻣﯽ ﻧﯿﺰ ﻣﺠﻤﻮﻋﻪאی אﺯ אﺩﻋﯿﮥ אﻣﺎﻡ ﻋﻠﯽ )ﻋﻠﯿﻪ אﻟﺴﻼﻡ( ﺭא ﺩﺭ ﻫﻤـﯿﻦ ﺣـﺪﻭﺩ‬ ‫ﻓﺮאﻫﻢ ﮐﺮﺩﻩ אﺳﺖ‪.‬‬

‫‪ .٥٦‬ﻫﻤﺎﻥ‪ ،‬ﺧﻄﺒﮥ ‪.٨٣‬‬ ‫‪21‬‬

‫ﺿﻤﯿﻤﮥ ﺁﻣﻮﺯﺷﯽ ﺷﻤﺎﺭۀ ‪٥‬‬ ‫ﮐﺘﺎﺏﺷﻨﺎﺳﯽ‬

‫ﮐﺘﺎﺑﻬﺎی ﻣﺘﻌﺪﺩی ﺗﺎ ﮐﻨﻮﻥ ﺑﻪ ﺟﻤﻊﺁﻭﺭی אﺣﺎﺩﯾﺚ אﻣﺎﻡ ﻋﻠﯽ )ﻋﻠﯿﻪ אﻟﺴﻼﻡ( ﭘﺮﺩאﺧﺘﻪאﻧﺪ ﮐﻪ ﺑﺮﺧﯽ אﺯ ﺁﻧﻬـﺎ ﺭא ﺑـﻪ‬ ‫ﺻﻮﺭﺕ ﺑﺴﯿﺎﺭ ﮔﺬﺭא ﻣﻌﺮﻓﯽ ﻣﯽﮐﻨﯿﻢ‪:‬‬ ‫‪١‬ـ ﻧﻬﺞ אﻟﺒﻼﻏﻪ‪ ،‬ﺳﯿﺪ ﺭﺿﯽ )ﻗﺮﻥ ﭼﻬﺎﺭﻡ(؛ אﯾﻦ ﮐﺘﺎﺏ ﺷﺎﻣﻞ ‪ ٢٤١‬ﺧﻄﺒﻪ‪ ٧٩ ،‬ﻧﺎﻣﻪ ﻭ ‪ ٤٨٠‬ﮔﺰﯾﺪۀ ﮐﻮﺗـﺎﻩ ﻭ‬ ‫ﺣﮑﻤﺖﺁﻣﯿﺰ אﺯ ﺳﺨﻨﺎﻥ אﻣﺎﻡ ﻋﻠﯽ )ﻋﻠﯿﻪ אﻟﺴﻼﻡ( אﺳﺖ‪ .‬ﮔﺮﺩﺁﻭﺭﻧﺪۀ אﯾﻦ אﺛﺮ ﺑﻨﺎ ﺭא ﺑﺮ ﮔـﺰﯾﻨﺶ ﺳـﺨﻨﺎﻥ ﺣﮑﻤـﺖﺁﻣﯿـﺰ‬ ‫אﻣﺎﻡ ﮔﺬאﺷﺘﻪ אﺳﺖ‪ .‬ﺩﺭ ﺣﺎﻟﯽ ﮐﻪ ﮐﻠﻤﺎﺕ אﻣﺎﻡ ﺧﯿﻠﯽ ﺑﯿﺸﺘﺮ אﺯ אﯾﻦ ﺗﻌﺪאﺩ ﺑﻮﺩﻩ ﻭ ﺗـﺎ ﺳـﺎﻟﻬﺎی ﻣﺘﻤـﺎﺩی ﺑـﺎﻗﯽ ﻣﺎﻧـﺪﻩ‬ ‫אﺳﺖ؛ ﭼﻨﺎﻥﮐﻪ ﻣﺴﻌﻮﺩی ﺩﺭ ﮐﺘﺎﺏ ﻣﺮﻭّﺝ אﻟﺬﻫﺐ‪ ،‬ﺧﻄﺒﻪﻫﺎی אﻣﺎﻡ ﻋﻠﯽ )ﻋﻠﯿﻪ אﻟﺴﻼﻡ( ﮐﻪ ﺩﺭ ﺑﯿﻦ ﻣـﺮﺩﻡ ﺭﻭאﺝ ﺩאﺭﺩ‬ ‫ﺭא ﻧﺰﺩﯾﮏ ﺑﻪ ﭘﺎﻧﺼﺪ ﺧﻄﺒﻪ ﻣﯽﺩאﻧﺪ‪ ٥٧.‬ﻣﻄﻤﺌﻨﺎً ﺗﻌﺪאﺩ ﺧﻄﺒﻪﻫﺎی ﻏﯿﺮ ﺭאﯾﺞ ﻫﻢ ﺯﯾﺎﺩ ﺑﻮﺩﻩ אﺳﺖ‪ ،‬ﺩﺭ ﺣﺎﻟﯽ ﮐﻪ ﻣﺠﻤـﻮﻉ‬ ‫ﺧﻄﺒﻪﻫﺎی ﻧﻬﺞ אﻟﺒﻼﻏﻪ ‪ ٢٤١‬ﺧﻄﺒﻪ אﺳﺖ ﮐﻪ ﺑﺴﯿﺎﺭی אﺯ ﺁﻧﻬﺎ ﺗﮑﻪﻫﺎﯾﯽ אﺯ ﺧﻄﺒﻪﻫﺎی ﺑﻠﻨﺪ אﻣﺎﻡ ﻋﻠﯽ )ﻋﻠﯿﻪ אﻟﺴﻼﻡ(‬ ‫ﻫﺴﺘﻨﺪ‪.‬‬ ‫‪٢‬ـ ﻧﻬﺞ אﻟﺴﻌﺎﺩﻩ‪ ،‬ﺁﻗﺎی ﻣﺤﻤﺪﺑﺎﻗﺮ ﻣﺤﻤﻮﺩی )ﻣﻌﺎﺻﺮ( ﺑﺴﯿﺎﺭی אﺯ ﺳـﺨﻨﺎﻥ אﻣـﺎﻡ ﺭא ﺩﺭ ‪ ١٤‬ﺟﻠـﺪ ﺟﻤـﻊﺁﻭﺭی‬ ‫ﮐﺮﺩﻩ ﻭ ﺑﻪ ﺗﺮﺗﯿﺐ‪ ،‬ﺧﻄﺒﻪﻫﺎ‪ ،‬ﻧﺎﻣﻪﻫﺎ‪ ،‬ﺩﻋﺎﻫﺎ ﻭ ﻭﺻﺎﯾﺎی אﻣﺎﻡ ﺭא ﺗﺪﻭﯾﻦ ﻧﻤﻮﺩﻩ אﺳﺖ‪ .‬אﯾـﻦ ﮐﺘـﺎﺏ ﺩﺭ ﻭאﻗـﻊ ﻣـﺴﺘﺪﺭک‬ ‫ﻧﻬﺞ אﻟﺒﻼﻏﻪ ﺑﻪ ﺷﻤﺎﺭ ﻣﯽﺭﻭﺩ‪.‬‬ ‫‪٣‬ـ ﻣﺌﺔ ﮐﻠﻤﻪ‪ ،‬ﺟﺎﺣﻆ )ﻗﺮﻥ ﺳﻮﻡ(‪ ،‬ﺣﺎﻭی ﯾﮑﺼﺪ ﮐﻼﻡ ﮐﻮﺗﺎﻩ אﺩﺑﯽ ﻭ ﺯﯾﺒﺎ אﺯ אﻣﺎﻡ ﻋﻠﯽ )ﻋﻠﯿﻪ אﻟـﺴﻼﻡ(؛ אﯾـﻦ‬ ‫ﮐﺘﺎﺏ ﻧﺨﺴﺘﯿﻦ ﺑﺎﺭ ﺗﻮﺳﻂ ﺭﺷﯿﺪאﻟﺪﯾﻦ ﻭﻃﻮאﻁ ﺑﻪ ﺻﻮﺭﺕ ﻣﻨﻈﻮﻡ ﻭ ﻣﻨﺜﻮﺭ ﺑﻪ ﻓﺎﺭﺳﯽ ﺗﺮﺟﻤﻪ ﺷﺪ‪.‬‬ ‫‪٤‬ـ ﻏﺮﺭ אﻟﺤﮑﻢ ﻭ ﺩﺭﺭ אﻟﮑـﻼﻡ‪ ،‬ﺁﻣـﺪی )ﻗـﺮﻥ ﺷـﺸﻢ(‪ ،‬ﺟﻤـﻊﺁﻭﺭی ‪ ١١٠٥٠‬ﺭﻭאﯾـﺖ ﺑـﺴﯿﺎﺭ ﮐﻮﺗـﺎﻩ‪ ،‬ﺯﯾﺒـﺎ ﻭ‬ ‫ﺣﮑﻤﺖﺁﻣﯿﺰ؛ ﻣﻌﻤﻮﻻً אﯾﻦ אﺣﺎﺩﯾﺚ ﺩﺭ ﻫﯿﭻ ﻣﺼﺪﺭ ﺩﯾﮕﺮی ﻧﯿﺎﻣﺪﻩ אﺳﺖ‪.‬‬ ‫‪٥‬ـ ﺷﺮﺡ ﻧﻬﺞ אﻟﺒﻼﻏﻪ‪ ،‬אﺑﻦ אﺑﯽאﻟﺤﺪﯾﺪ )ﻗﺮﻥ ﻫﻔﺘﻢ(؛ אﻭ ﺩﺭ ﺟﻠﺪ ﺑﯿﺴﺘﻢ אﯾﻦ ﺷﺮﺡ‪ ٩٩٨ ،‬ﺣﺪﯾﺚ ﮐﻮﺗﺎﻩ ﻭ ﻧـﺎﺩﺭ‬ ‫אﺯ אﻣﺎﻡ ﻋﻠﯽ ﺭא ﮔﺮﺩﺁﻭﺭی ﮐﺮﺩﻩ ﮐﻪ ﻣﻌﻤﻮﻻً ﺩﺭ ﻣﺼﺎﺩﺭ ﺳﺎﺑﻖ ﻧﯿﺎﻣﺪﻩ אﺳﺖ ﻭ ﺑﻪ ﻫﻤﯿﻦ ﺟﻬﺖ ﺑﺮﺧﯽ ﺁﻧﻬـﺎ ﺭא ﻣﻨـﺴﻮﺏ‬ ‫ﺑﻪ אﻣﺎﻡ ﻣﯽﺩאﻧﻨﺪ‪.‬‬

‫‪ .٥٧‬אﺑﻮאﻟﺤﺴﻦ ﻋﻠﯽ ﺑﻦ אﻟﺤﺴﯿﻦ אﻟﻤﺴﻌﻮﺩی‪ ,‬ﻣﺮﻭﺝ אﻟﺬﻫﺐ ﻭ ﻣﻌﺎﺩﻥ אﻟﺠﻮﻫﺮ‪ ،‬ﺗﺤﻘﯿﻖ ﻣﺤﻤﺪ ﻣﺤﯿﯽאﻟﺪﯾﻦ ﻋﺒﺪאﻟﺤﻤﯿﺪ‪ ،‬ﻣﻄﺒﻌﺔ אﻟﺴﻌﺎﺩﻩ‪،‬‬ ‫אﻟﻘﺎﻫﺮﻩ‪ ١٣٨٤ ،‬ﻫ‪ ,‬אﻟﻄﺒﻌﺔ אﻟﺮאﺑﻌﻪ‪.‬‬ ‫‪22‬‬

‫ﺿﻤﯿﻤﮥ ﺁﻣﻮﺯﺷﯽ ﺷﻤﺎﺭۀ ‪٦‬‬ ‫ﺣﺪﯾﺚ ﻟﻮﺡ אﺯ ﻣﻌﺮﻭﻑﺗﺮﯾﻦ אﺣﺎﺩﯾﺜﯽ אﺳﺖ ﮐﻪ אﺯ ﺣﻀﺮﺕ ﻓﺎﻃﻤﻪ )ﺳﻼﻡ אﷲ ﻋﻠﯿﻬﺎ( ﻧﻘﻞ ﺷﺪﻩ אﺳﺖ؛ אﯾﻦ ﺣﺪﯾﺚ‬ ‫ﺭא ﮐﻠﯿﻨﯽ ﺩﺭ ﮐﺎﻓﯽ‪ ٥٨‬ﺭﻭאﯾﺖ ﻧﻤﻮﺩﻩ אﺳﺖ‪:‬‬ ‫»ﺃﺑﻮﺑَﺼﯿﺮٍ‪ ،‬ﻋَﻦ ﺃﺑﯽﻋﺒﺪِאﻟﻠّﻪِ )ﻋﻠﯿﻪ אﻟﺴﻼﻡ( ﻗﺎﻝ‪ :‬ﻗﺎﻝ ﺃﺑﯽ ﻟِﺠﺎﺑﺮَ ﺑﻦِ ﻋﺒﺪאﻟﻠّـﻪِ אﻷﻧـﺼﺎﺭیﱢ؛ ﺇﻥﱠ‬ ‫ﻟﯽ ﺇﻟﯿﮏَ ﺣﺎﺟَﺔً ﻓَﻤَﺘﯽ ﯾَﺨِﻒﱡ ﻋَﻠَﯿﮏَ ﺃﻥ ﺃﺧﻠُﻮَ ﺑِﮏَ ﻓﺄﺳﺄَﻟُﮏَ ﻋﻨﻬﺎ؟ ﻓﻘﺎﻝ ﻟﻪ ﺟﺎﺑﺮ‪ :‬ﺃیﱡ אﻷﻭﻗﺎﺕِ‬ ‫ﺃﺣﺒَﺒ َﺘﻪُ‪ ،‬ﻓَﺨَﻼ ﺑِﻪِ ﻓﯽ ﺑﻌﺾِ אﻷﯾّﺎﻡِ‪ ،‬ﻓَﻘﺎﻝَ ﻟَﻪ‪ :‬ﯾﺎ ﺟﺎﺑﺮُ‪ ،‬ﺃﺧﺒِﺮﻧﯽ ﻋَﻦ אﻟﻠﱠﻮﺡِ אﻟﱠﺬی ﺭَﺃﯾﺘَﻪُ ﻓـﯽ ﯾـﺪِ‬ ‫ﺃُﻣّﯽ ﻓﺎﻃﻤﺔَ )ﺳﻼﻡ אﷲ ﻋﻠﯿﻬﺎ( ﺑﻨﺖِ ﺭﺳﻮﻝِ אﻟﻠّﻪِ )ﺻﻠّﯽ אﻟﻠّﻪ ﻋﻠﯿﻪ ﻭ ﺁﻟﻪ( ﻭ ﻣﺎ ﺃﺧﺒَﺮَﺗﮏَ ﺑﻪ ﺃﻣّﯽ‬ ‫ﺃ ﱠﻧﻪ ﻓﯽ ﺫﻟﮏ אﻟﻠﱠﻮﺡِ ﻣَﮑﺘﻮﺏٌ؟ ﻓﻘﺎﻝَ ﺟﺎﺑﺮٌ‪ :‬ﺃﺷﻬَﺪُ ﺑِﺎﻟﻠّﻪِ ﺃﻧﱢﯽ ﺩَﺧَﻠﺖُ ﻋﻠﯽ ﺃﻣﱢـﮏَ ﻓﺎﻃﻤـﺔَ )ﺳـﻼﻡ‬ ‫אﷲ ﻋﻠﯿﻬﺎ( ﻓﯽ ﺣﯿﺎﺓِ ﺭﺳﻮﻝِ אﻟﻠّﻪِ )ﺻﻠّﯽ אﻟﻠّﻪُ ﻋﻠﯿﻪِ ﻭ ﺁﻟﻪِ( ﻓَﻬَﻨﱠﯿﺘُﻬﺎ ﺑِﻮﻻﺩﺓِ אﻟﺤﺴﯿﻦِ ﻭ ﺭﺃﯾﺖُ ﻓﯽ‬ ‫ﯾَﺪَﯾﻬﺎ ﻟﻮﺣﺎً ﺃﺧﻀَﺮَ‪ ،‬ﻇَﻨَﻨﺖُ ﺃﻧﱠﻪ ﻣﻦ ﺯُﻣُﺮﱡﺩٍ ﻭ ﺭﺃﯾﺖُ ﻓﯿﻪ ﮐﺘﺎﺑﺎً ﺃﺑﯿَﺾ‪ ،‬ﺷُﺒﱢﻪ ﻟﻮﻥَ אﻟﺸﱠﻤﺲِ‪ ،‬ﻓَﻘُﻠـﺖُ‬ ‫ﻟﻪ‪ :‬ﺑِﺄﺑﯽ ﻭ ﺃﻣﱢﯽ ﯾﺎ ﺑﻨﺖَ ﺭﺳﻮﻝِ אﻟﻠّﻪِ )ﺻﻠّﯽ אﻟﻠّﻪ ﻋﻠﯿﻪ ﻭ ﺁﻟﻪ( ﻣﺎ ﻫﺬא אﻟﻠَّﻮﺡُ؟ ﻓﻘﺎﻟَـﺖ‪ :‬ﻫـﺬא ﻟَـﻮﺡٌ‬ ‫ﺃﻫﺪאﻩُ אﻟﻠّﻪُ ﺇﻟﯽ ﺭﺳﻮﻝِ אﻟﻠّﻪِ )ﺻﻠّﯽ אﻟﻠّﻪ ﻋﻠﯿﻪ ﻭ ﺁﻟﻪ( ﻓﯿﻪِ אﺳْﻢُ ﺃﺑﯽ ﻭ אﺳْﻢُ ﺑَﻌﻠﯽ ﻭ אﺳْـﻢُ אﺑْﻨـﯽ ﻭ‬ ‫אﺳْﻢُ אﻷﻭﺻﯿﺎﺀِ ﻣِﻦ ﻭُﻟﺪی ﻭ ﺃﻋﻄﺎﻧﯿﻪِ ﺃﺑﯽ ﻟِﯿُﺒَﺸﱢﺮَﻧﯽ ﺑِﺬﻟﮏَ‪ ،‬ﻗﺎﻝَ ﺟﺎﺑﺮٌ‪ :‬ﻓَﺄَﻋﻄَﺘْﻨﯿﻪِ ﺃﻣﱡَﮏَ ﻓﺎﻃﻤـﺔُ‬ ‫)ﺳﻼﻡ אﷲ ﻋﻠﯿﻬﺎ( ﻓَﻘَﺮَﺃﺗُﻪُ ﻭ אﺳﺘَﻨﺴَﺨﺘُﻪُ‪ ،‬ﻓَﻘﺎﻝَ ﻟَﻪ ﺃﺑﯽ‪ :‬ﻓَﻬَﻞ ﻟﮏَ ﯾﺎ ﺟـﺎﺑﺮُ ﺃﻥ ﺗَﻌﺮِﺿَـﻪُ ﻋَﻠَـﯽﱠ؟‬ ‫ﻗﺎﻝ‪ :‬ﻧﻌﻢ‪ ،‬ﻓَﻤَﺸﯽ ﻣَﻌَﻪُ ﺃﺑﯽ ﺇﻟﯽ ﻣﻨﺰﻝِ ﺟﺎﺑﺮَ‪ ،‬ﻓﺄَﺧﺮَﺝَ ﺻَﺤﯿﻔَﺔً ﻣﻦ ﺭِﻕﱟ‪ ،‬ﻓﻘﺎﻝ‪ :‬ﯾـﺎ ﺟـﺎﺑﺮُ‪ ،‬אُﻧﻈُـﺮ‬ ‫ﻓﯽ ﮐﺘﺎﺑِﮏَ ﻟَﺄَﻗ َﺮﺃ ]ﺃﻧﺎ[ ﻋَﻠَﯿﮏَ‪ ،‬ﻓَﻨَﻈَﺮَ ﺟﺎﺑِﺮُ ﻓﯽ ﻧُﺴﺨَﺘِﻪِ ﻓَﻘَﺮَﺃَﻩُ ﺃﺑﯽ ﻓﻤﺎ ﺧﺎﻟَﻒَ ﺣَﺮﻑٌ ﺣﺮﻓﺎً‪«.‬‬ ‫ﮔﻔﺘﻨﯽ אﺳﺖ ﮐﻪ ﺟﺎﺑﺮ אﺯ ﻣﺸﺎﻫﯿﺮِ ﻣﺤﺒﯿﻦ אﻫﻞﺑﯿﺖ ﺑﻮﺩ ﻭ ﺩﺭﺑﺎﺭۀ ﻭﻻﯾﺖ ﻭ ﻣﺤﺒـﺖ אﻭ ﺑـﻪ אﻣـﺎﻡ ﻋﻠـﯽ )ﻋﻠﯿـﻪ‬ ‫אﻟﺴﻼﻡ( ﺁﻣﺪﻩ אﺳﺖ‪:‬‬ ‫»ﻭﮐﺎﻥَ ﺟﺎﺑﺮُ ﺑﻦِ ﻋﺒﺪאﻟﻠّﻪِ אﻷﻧﺼﺎﺭی ﯾَﺪﻭﺭُ ﻓﯽ ﺳِﮑَﮏِ אﻷﻧﺼﺎﺭ ﺑﺎﻟﻤَﺪﯾﻨﺔِ ﻭ ﻫﻮ ﯾَﻘﻮﻝ‪ :‬ﻋَﻠﯽﱞ ﺧﯿﺮُ‬ ‫אﻟﺒَﺸَﺮِ ﻓﻤَﻦ ﺃﺑَﯽ ﻓَﻘَﺪ ﮐَﻔَﺮَ‪ ،‬ﯾﺎ ﻣَﻌﺎﺷِﺮَ אﻷﻧﺼﺎﺭِ ﺃﺩﱢﺑـﻮא ﺃﻭﻻﺩَﮐُـﻢ ﻋﻠـﯽ ﺣُـﺐﱢ ﻋَﻠـﯽﱟ‪ ،‬ﻓﻤَـﻦ ﺃﺑَـﯽ‬ ‫‪٥٩‬‬ ‫ﻓَﺎﻧﻈُﺮﻭא ﻓﯽ ﺷَﺄﻥِ ﺃُﻣﱢﻪِ‪«.‬‬

‫‪ .٥٨‬ﻣﺤﻤﺪ ﺑﻦ ﯾﻌﻘﻮﺏ ﺑﻦ אﺳﺤﺎﻕ אﻟﮑﻠﯿﻨﯽ‪ ،‬ﭘﯿﺸﯿﻦ‪ ،‬ﺹ ‪.٥٢٧‬‬ ‫‪ .٥٩‬ﺷﯿﺦ ﺻﺪﻭﻕ‪ ،‬ﭘﯿﺸﯿﻦ‪ ،‬ﺝ ‪ ،٣‬ﺹ ‪ ،٤٩٣‬ﺡ ‪.٤٧٤٤‬‬ ‫‪23‬‬

‫ﺑﺮאی אﻃﻼﻉ ﺷﻤﺎﺭۀ ‪١‬‬ ‫ﺩﯾﻮאﻥ אﻣﺎﻡ ﻋﻠﯽ )ﻋﻠﯿﻪ אﻟﺴﻼﻡ(‬

‫ﺗﺸﮑﯿﮏ‪ ،‬ﺗﺮﺩﯾﺪ‪ ،‬ﻧﻘﺾ ﻭ אﺑﺮאﻡ ﺩﺭ ﺩﯾﻮאﻥ אﻣﺎﻡ ﻋﻠﯽ )ﻋﻠﯿﻪ אﻟﺴﻼﻡ( ﺑﺎ ﺩﯾﮕﺮ ﺩﻭאﻭﯾﻦ ﺷﻌﺮא ﻣﺘﻔـﺎﻭﺕ אﺳـﺖ‪ .‬אﯾﻨﮑـﻪ‬ ‫אﺛﺒﺎﺕ ﺷﻮﺩ ﻓﻼﻥ ﺷﻌﺮ אﺯ ﻧﺎﺻﺮﺧﺴﺮﻭ‪ ،‬ﺳﻌﺪی‪ ،‬ﺣﺎﻓﻆ ﻫﺴﺖ ﯾﺎ ﻧﯿﺴﺖ ﭼﻨﺪאﻥ ﻣﺸﮑﻠﯽ ﭘﺪﯾﺪ ﻧﻤﯽﺁﻭﺭﺩ‪ ،‬ﻭﻟﯽ אﺛﺒﺎﺕ ﯾـﺎ‬ ‫ﺭﺩّ ﺳﺨﻨﯽ אﺯ אﻣﺎﻡ ﻋﻠﯽ )ﻋﻠﯿﻪ אﻟﺴﻼﻡ( ﻧﺘﯿﺠﮥ ﻫﻤﺎﻥ אﺛﺒﺎﺕ ﯾﺎ ﺭﺩّ אﻧﺘﺴﺎﺏ ﺣﺪﯾﺚ אﺳﺖ؛ ﺑﻨﺎﺑﺮאﯾﻦ ﻻﺯﻡ אﺳﺖ ﺑـﺎ ﺩﻗـﺖ‬ ‫ﻭ ﺗﺄﻣﻞ ﺑﻪ אﯾﻦ ﻣﻮﺿﻮﻉ ﻧﮕﺮﯾﺴﺘﻪ ﺷﻮﺩ‪.‬‬ ‫ﻋﻼﻣﻪ ﻣﺠﻠﺴﯽ ﻣﯽﻧﻮﯾﺴﺪ‪:‬‬ ‫»אﻧﺘﺴﺎﺏ ﮐﺘﺎﺏ ﺩﯾﻮאﻥ ﺑﻪ ﺁﻥ ﺣﻀﺮﺕ ﻣﺸﻬﻮﺭ אﺳﺖ ﻭ ﺑـﺴﯿﺎﺭی אﺯ אﺷـﻌﺎﺭ ﻣـﺬﮐﻮﺭ ﺩﺭ ﺁﻥ ﺩﺭ‬ ‫ﺳﺎﯾﺮ ﮐﺘﺐ ﻧﯿﺰ ﺭﻭאﯾﺖ ﺷﺪﻩ אﺳﺖ‪ ،‬ﻭﻟﯽ ﺣﮑﻢ ﮐﺮﺩﻥ ﺑﻪ ﺻﺤﺖ אﻧﺘﺴﺎﺏ ﺗﻤﺎﻣﯽ ﺁﻥ אﺷﻌﺎﺭ ﺑـﻪ‬ ‫‪٦٠‬‬ ‫ﺣﻀﺮﺕ ﻣﺸﮑﻞ אﺳﺖ‪«.‬‬ ‫ﺁﯾﺖאﻟﻠّﻪ ﺣﺴﻦﺯאﺩۀ ﺁﻣﻠﯽ ﻧﯿﺰ ﺑﺎ ﺗﺸﮑﯿﮏ ﺩﺭ אﻧﺘﺴﺎﺏ ﺑﻌﻀﯽ אﺯ אﺷﻌﺎﺭ ﺑﻪ אﻣﺎﻡ ﻋﻠﯽ )ﻋﻠﯿﻪ אﻟﺴﻼﻡ( ﮔﻮﯾﻨﺪۀ ﺁﻧﻬـﺎ‬ ‫ﺭא ﻣﺸﺨﺺ ﮐﺮﺩﻩאﻧﺪ‪ ٦١.‬ﯾﮑﯽ אﺯ ﻣﺤﻘﻘﯿﻦ ﺩﺭ ﻋﺪﻡ אﻧﺘﺴﺎﺏ ﺑﺴﯿﺎﺭی אﺯ אﺷﻌﺎﺭ ﻣﻨﺪﺭﺝ ﺩﺭ ﺩﯾﻮאﻥ‪ ،‬ﺑﻪ אﻣـﺎﻡ ﻋﻠـﯽ )ﻋﻠﯿـﻪ‬ ‫אﻟﺴﻼﻡ( ﺩﻻﯾﻠﯽ ﺁﻭﺭﺩﻩ אﺳﺖ ﮐﻪ ﺑﻪ ﻣﻬﻢﺗﺮﯾﻦ ﺁﻥ אﺷﺎﺭﻩ ﻣﯽﮐﻨﯿﻢ‪:‬‬ ‫»אﻏﻠﺐ אﺑﯿﺎﺕ אﯾﻦ ﺩﯾﻮאﻥ אﺯ ﻟﺤﺎﻅ אﺩﺑﯽ ﭼﻨﺎﻥ ﻧﯿﺴﺖ ﮐﻪ ﻻﯾﻖ ﻣﻘﺎﻡ ﻓﺼﺎﺣﺖ ﻭ ﺑﻼﻏﺖ אﻣﺎﻡ‬ ‫)ﻋﻠﯿﻪ אﻟﺴﻼﻡ( ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ﮐﺴﯽ ﮐﻪ ﺑﻪ אﻗﺮאﺭ ﻫﻤﻪ‪ ،‬ﻓﺼﺎﺣﺖ ﻭ ﺑﻼﻏﺘﺶ ﺩﺭ ﺑﺎﻻﺗﺮﯾﻦ ﺩﺭﺟﻪ ﺑـﻮﺩﻩ‬ ‫אﺳﺖ ﺑﺎ אﯾﻦ ﻭﺻﻒ ﭼﮕﻮﻧﻪ ﻣﯽﺗﻮאﻥ אﺑﯿﺎﺗﯽ ﺭא ﺑﻪ אﻭ ﻧﺴﺒﺖ ﺩאﺩ ﮐﻪ ﺩﺭ ﺳﻄﺤﯽ ﭘـﺎﯾﯿﻦ ﺟـﺎی‬ ‫ﺩאﺭﺩ؟ ﻫﯿﭻ אﺩﯾﺒﯽ ﻧﻤﯽﺗﻮאﻧﺪ ﺑﺎﻭﺭ ﮐﻨﺪ ﮐـﺴﯽ ﮐـﻪ ﺩﺭ ﻭﺻـﻒ ﺳـﺨﻨﺶ ﻓﺤـﻮﻝ אﺭﺑـﺎﺏ אﺩﺏ‬ ‫ﮔﻔﺘﻪאﻧﺪ‪" :‬ﺩﻭﻥ ﮐﻼﻡ ﺧﺎﻟﻖ ﻭ ﻓﻮﻕ ﮐﻼﻡ ﻣﺨﻠﻮﻕ אﺳﺖ" ﻧﻈﻤﺶ ﺟﺰ ﺁﻧﮑﻪ ﻣﻄﻠﺒـﯽ ﺭאﺳـﺖ ﻭ‬ ‫‪٦٢‬‬ ‫ﺩﺭﺳﺖ אﺳﺖ ﻫﯿﭻ ﻣﺰﯾﺖ אﺩﺑﯽ ﻧﺪאﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ‪«.‬‬ ‫ﻋﻼﻭﻩ ﺑﺮ אﯾﻦ ﺑﺴﯿﺎﺭی אﺯ ﻣﻮאﺭﺩ ﺟﺎﯾﮕﺎﻩ ﺷﻌﺮ ﮔﻔﺘﻦ ﻭ ﺷﻌﺮ ﺧﻮאﻧﺪﻥ ﻧﯿﺰ ﻧﺒﻮﺩﻩ אﺳﺖ؛ ﻣﺜﻼً ﺁﻥﮔﺎﻩ ﮐـﻪ ﭘـﺲ אﺯ‬ ‫ﺭﻭﺯﻩ‪ ،‬ﺩﺳﺘﻪﺟﻤﻌﯽ ﻭ ﺑﻪ ﻫﻨﮕﺎﻡ אﻓﻄﺎﺭ ﻏﺬאی ﺧﻮﺩ ﻭ ﺧﺎﻧﻮאﺩﻩאﺵ ﺭא ﺑﻪ ﻣﺴﮑﯿﻦ ﻭ ﯾﺘﯿﻢ ﻭ אﺳﯿﺮ ﻣﯽﺩﻫﺪ ﺟﺎﯾﮕـﺎﻩ ﺷـﻌﺮ‬ ‫ﺧﻮאﻧﺪﻥ ﻭ ﺷﻌﺮ ﺷﻨﯿﺪﻥ ﻧﯿﺴﺖ؛ ﺩﺭ ﺣﺎﻟﯽ ﮐﻪ ﺩﺭ ﺩﯾﻮאﻥ אﯾﻦﮔﻮﻧﻪ אﺳﺖ ﮐﻪ אﻣﺎﻡ ﻋﻠﯽ )ﻋﻠﯿﻪ אﻟﺴﻼﻡ( ﻭ ﺣﻀﺮﺕ ﻓﺎﻃﻤﻪ‬ ‫)ﺳﻼﻡ אﻟﻠّﻪ ﻋﻠﯿﻬﺎ( ﺩﺭ אﯾﻦ ﺳﺨﺘﯽ ﻭ ﻣﺮאﺭﺕ ﻧﯿﺰ ﺑﺎ ﺯﺑـﺎﻥ ﺷـﻌﺮ ﺑـﺎ ﻫـﻢ ﺳـﺨﻦ ﻣـﯽﮔﻮﯾﻨـﺪ ﻭ ﻗﻄﻌـﺎﺕ ﺑﻠﻨـﺪی ﻫـﻢ‬ ‫‪٦٣‬‬ ‫ﻣﯽﺳﺮאﯾﻨﺪ‪.‬‬ ‫ﻣﺴﻠّﻢ אﺳﺖ ﮐﻪ אﻧﺘﺴﺎﺏ אﻏﻠﺐ אﯾﻦ אﺷﻌﺎﺭ ﺑﻪ אﻣﺎﻡ ﻋﻠﯽ )ﻋﻠﯿﻪ אﻟﺴﻼﻡ( ﺛﺎﺑﺖ ﻧﯿـﺴﺖ ﻭ ﯾـﺎ ﺩﻻﯾﻠـﯽ ﺑـﺮ ﺭﺩّ ﺁﻥ‬ ‫ﻭﺟﻮﺩ ﺩאﺭﺩ‪ .‬ﺁﻧﭽﻪ ﺩﺭﺑﺎﺭۀ ﺩﯾﻮאﻥ אﻣﺎﻡ ﻋﻠﯽ )ﻋﻠﯿﻪ אﻟﺴﻼﻡ( ﺑﻪ ﮔﻮﻧﮥ ﮐﻮﺗﺎﻩ ﻣﯽﺗﻮאﻥ ﮔﻔﺖ אﯾﻦ אﺳﺖ‪:‬‬ ‫‪١‬ـ אﻣﺎﻡ ﻋﻠﯽ )ﻋﻠﯿﻪ אﻟﺴﻼﻡ( ﺩﺭ ﺑﻌﻀﯽ ﻣﻮאﺭﺩ‪ ،‬ﻭﻟﯽ ﺑﺴﯿﺎﺭ ﮐﻢ‪ ،‬ﺷﻌﺮ ﻣﯽﺳﺮﻭﺩﻩאﻧﺪ‪ .‬אﯾﻦ אﺷﻌﺎﺭ ﺩﺭ ﻣﻨﺎﺑﻊ ﻣﻌﺘﺒـﺮ‬ ‫אﺩﺑﯽ ﻭ ﺭﻭאﯾﯽ ﺁﻣﺪﻩ אﺳﺖ‪ .‬ﺭﺟﺰﻫﺎی ﺟﻨﮕﯽ ﺣﻀﺮﺕ ﺭא ﻧﯿﺰ ﺑﺎﯾﺪ אﺯ אﯾﻦ ﮔﺮﻭﻩ ﺷﻤﺮﺩ‪.‬‬ ‫‪ .٦٠‬ﻣﺤﻤﺪﺑﺎﻗﺮ ﺑﻦ ﻣﺤﻤﺪﺗﻘﯽ אﻟﻤﺠﻠﺴﯽ‪ ،‬ﭘﯿﺸﯿﻦ‪ ،‬ﺹ ‪.٤٢‬‬ ‫‪ .٦١‬ﺣﺒﯿﺐאﷲ ﺧﻮﯾﯽ‪ ،‬ﺗﮑﻠﻤﺔ ﻣﻨﻬﺎﺝ אﻟﺒﺮאﻋﺔ ﻓﯽ ﺷﺮﺡ ﻧﻬﺞ אﻟﺒﻼﻏﻪ‪ ،‬ﻣﻮﺳﺴﺔ אﻟﻮﻓﺎﺀ‪ ،‬ﺑﯿﺮﻭﺕ‪ ١٤١٣ ،‬ﻫ‪ ،‬ﺝ ‪ ٣١٥ ،١٥‬ـ ‪.٣٠٦‬‬ ‫‪ .٦٢‬ﺭ‪.‬ک‪ :‬ﻣﺮﺣﻮﻡ ﮐﯿﻮאﻥ ﺳﻤﯿﻌﯽ‪ ،‬ﺗﺤﻘﯿﻘﺎﺕ אﺩﺑﯽ‪ ،‬ﺹ ‪ ٣٥٧‬ﻭ ‪.٣٥٨‬‬ ‫‪ .٦٣‬ﺭ‪.‬ک‪ :‬ﺃﺑﻮאﻟﺤﺴﻦ ﻣﺤﻤﺪ ﺑﻦ אﻟﺤﺴﯿﻦ אﻟﮑﯿﺪﺭی‪ ،‬אﻟﺪﯾﻮאﻥ אﻟﻤﻨﺴﻮﺏ ﺇﻟﯽ אﻹﻣﺎﻡ ﻋﻠﯽ‪ ،‬ﺗﺮﺟﻤﺔ ﺃﺑﻮאﻟﻘﺎﺳﻢ ﺇﻣﺎﻣﯽ‪ ،‬אﻧﺘﺸﺎﺭאﺕ אﺳﻮﻩ‪,‬‬ ‫ﺗﻬﺮאﻥ‪ ,‬ﺹ ‪ ٢١٨‬ـ ‪ ٢١٤‬ﻭ ﺹ ‪ ٥٣٨‬ﻭ ﺹ ‪ ٦٠٨‬ـ ‪.٦٠٦‬‬ ‫‪24‬‬

‫‪٢‬ـ ﺩﺭ ﺑﻌﻀﯽ אﺯ ﻣﻮאﺭﺩ אﻣﺎﻡ )ﻋﻠﯿﻪ אﻟﺴﻼﻡ( ﺑﻪ אﺷﻌﺎﺭ ﭘﯿﺸﯿﻨﯿﺎﻥ אﺳﺘﻨﺎﺩ ﻭ ﺁﻧﻬﺎ ﺭא אﻧﺸﺎﺩ ﮐﺮﺩﻩ ﻭ ﺩﺭ ﺑﻌﻀﯽ ﻣﻮאﺭﺩ‬ ‫ﺗﺼﺮﯾﺢ ﮐﺮﺩﻩאﻧﺪ‪» :‬ﮐﻤﺎ ﻗﺎﻝ אﻟﺸﺎﻋﺮ«‪ .‬ﺑﺴﯿﺎﺭی אﺯ אﯾﻦ ﻣﻮאﺭﺩ ﺩﺭ ﮐﺘﺐ ﻣﺮﺑﻮﻁ ﺫﮐﺮ ﺷﺪﻩאﻧﺪ‪.‬‬ ‫‪٣‬ـ ﺑﺴﯿﺎﺭی אﺯ אﯾﻦ אﺷﻌﺎﺭ ﺑﺮﮔﺮﻓﺘﻪ אﺯ ﺳﺨﻨﺎﻥ אﻣﺎﻡ ﻋﻠﯽ )ﻋﻠﯿﻪ אﻟﺴﻼﻡ( אﺳﺖ ﮐﻪ ﺗﻮﺳﻂ ﺩﻭﺳﺖﺩאﺭאﻥ אﯾـﺸﺎﻥ‬ ‫ﺑﻪ ﻧﻈﻢ ﺩﺭﺁﻣﺪﻩ אﺳﺖ‪ .‬ﻭﺻﺎﯾﺎی אﻣﺎﻡ )ﻋﻠﯿﻪ אﻟﺴﻼﻡ( ﺑﻪ אﻣﺎﻡ ﺣﺴﻦ ﻭ אﻣﺎﻡ ﺣـﺴﯿﻦ )ﻋﻠﯿﻬﻤـﺎ אﻟـﺴﻼﻡ( ﻭ ﻣﺤﻤـﺪ ﺑـﻦ‬ ‫ﺣﻨﻔﯿﻪ אﺯ אﯾﻦ ﻗﺒﯿﻞ אﺳﺖ‪ .‬ﺑﺴﯿﺎﺭی אﺯ אﺷﻌﺎﺭ ﮐﻮﺗﺎﻩ ﮐﻪ ﺩﺭ ﺩﯾﻮאﻥ ﺁﻣﺪﻩאﻧﺪ ﺑﺮﮔﺮﻓﺘﻪ אﺯ ﺳﺨﻨﺎﻥ ﻧﻐﺰ אﯾﺸﺎﻥ ﻫﺴﺘﻨﺪ‪.‬‬ ‫‪٤‬ـ ﺑﻌﻀﯽ אﺯ אﻓﻌﺎﻝ‪ ،‬ﺣﺎﻻﺕ ﻭ ﻭﻗﺎﯾﻊ אﻣﺎﻡ ﻋﻠﯽ )ﻋﻠﯿﻪ אﻟﺴﻼﻡ( ﻧﯿﺰ ﺗﻮﺳﻂ ﺷﺎﻋﺮאﻥ ﺑـﻪ ﻧﻈـﻢ ﺩﺭﺁﻣـﺪﻩ אﺳـﺖ‪.‬‬ ‫אﯾﻨﻬﺎ ﺑﻪ ﻭאﻗﻊ ﺯﺑﺎﻥ ﺣﺎﻝ ﻫﺴﺘﻨﺪ ﻭ ﺑﻪ ﻭﺳﯿﻠﮥ ﺷﺎﻋﺮ ﭘﺮﺩאﺧﺖ ﺷﺪﻩ ﻭ ﻣﻀﻤﻮﻥ ﺷﺎﻋﺮאﻧﻪ ﯾﺎﻓﺘﻪאﻧﺪ‪ .‬אﺷﻌﺎﺭ אﻃﻌﺎﻡ ﻣـﺴﮑﯿﻦ‬ ‫ﻭ ﯾﺘﯿﻢ ﻭ אﺳﯿﺮ אﺯ אﯾﻦ ﻗﺒﯿﻞ אﺳﺖ‪.‬‬ ‫‪٥‬ـ ﺑﺮﺧﯽ אﺷﻌﺎﺭ ﻧﯿﺰ אﺯ אﺷﺨﺎﺻﯽ ﺑﺎ ﻧﺎﻡ ﻋﻠﯽ ﺑﻦ אﺑﯽﻃﺎﻟﺐ ﻫﺴﺘﻨﺪ ﮐـﻪ ﻏﯿـﺮ אﺯ אﻣـﺎﻡ ﻋﻠـﯽ )ﻋﻠﯿـﻪ אﻟـﺴﻼﻡ(‬ ‫ﻣﯽﺑﺎﺷﻨﺪ‪ .‬ﻣﺮﺣﻮﻡ ﺳﻤﯿﻌﯽ ﺩﺭ ﮐﺘﺎﺏ ﺗﺤﻘﯿﻘﺎﺕ אﺩﺑﯽ‪ ،‬ﺹ ‪ ،٣٤٨‬ﭘﺎﻧﺰﺩﻩ ﻧﻔﺮ ﺭא ﺑﺎ ﻧﺎﻡ ﻋﻠﯽ ﺑﻦ אﺑﯽﻃﺎﻟﺐ ﻧـﺎﻡ ﻣـﯽﺑـﺮﺩ‬ ‫ﮐﻪ ﺩﺭ ﺗﺎﺭﯾﺦ‪ ،‬אﺩﺏ‪ ،‬ﺣﺪﯾﺚ ﻭ ﻋﻠﻢ ﺩﺳﺘﯽ ﺩאﺷﺘﻪאﻧﺪ‪ .‬ﻣﺜﻼً אﺳﺘﺎﺩ ﺣﺴﻦﺯאﺩۀ ﺁﻣﻠﯽ אﻧﺘﺴﺎﺏ ﺷﻌﺮ ﻣﺸﻬﻮﺭ »ﻟـﮏ אﻟﺤﻤـﺪ‬ ‫ﯾﺎ ﺫא אﻟﺠﻮﺩ ﻭ אﻟﻤﺠﺪ ﻭ אﻟﻌﻠﯽ« ﺭא ﺑﻪ ﻋﻠﯽ ﺑﻦ אﺑﯽﻃﺎﻟﺐ ﻣﺮﺩﻭﺩ ﻣﯽﺩאﻧﻨﺪ‪.‬‬ ‫ﮐﺘﺐ ﻣﺘﻔﺎﻭﺗﯽ אﺯ אﺷﻌﺎﺭ ﻣﻨﺴﻮﺏ ﺑﻪ אﻣﺎﻡ ﻋﻠﯽ )ﻋﻠﯿﻪ אﻟﺴﻼﻡ( ﺗﺮﺗﯿﺐ ﯾﺎﻓﺘﻪ אﺳﺖ ﮐﻪ ﻣﺸﻬﻮﺭﺗﺮﯾﻦ ﺁﻧﻬﺎ ﺗـﺄﻟﯿﻒ‬ ‫ﻗﻄﺐאﻟﺪﯾﻦ ﮐﯿﺪﺭی )ﻗﺮﻥ ‪ (٦‬ﺑﺎ ﻧﺎﻡ אﻧﻮאﺭ אﻟﻌﻘﻮﻝ ﻭ ﻣﺸﻬﻮﺭ ﺑﻪ ﺩﯾﻮאﻥ אﻣﺎﻡ ﻋﻠﯽ )ﻋﻠﯿﻪ אﻟﺴﻼﻡ( אﺳﺖ‪ .‬ﭼـﻮﻥ אﻧﺘـﺴﺎﺏ‬ ‫אﯾﻦ אﺷﻌﺎﺭ ﺑﻪ אﻣﺎﻡ )ﻋﻠﯿﻪ אﻟﺴﻼﻡ( ﺛﺎﺑﺖ ﻧﯿﺴﺖ‪ ،‬אﺯ ﺗﻮﺿﯿﺢ ﺑﯿﺸﺘﺮ ﺩﺭﻣﯽﮔﺬﺭﯾﻢ ﻭ ﺷﻤﺎ ﺭא ﺑﻪ אﯾﻦ ﻣﻨﺎﺑﻊ ﺑـﺮאی ﻣﻄﺎﻟﻌـﮥ‬ ‫ﺑﯿﺸﺘﺮ אﺭﺟﺎﻉ ﻣﯽﺩﻫﯿﻢ‪:‬‬ ‫‪١‬ـ אﻧﻮאﺭ אﻟﻌﻘﻮﻝ‪ ،‬ﺗﺼﺤﯿﺢ ﮐﺎﻣﻞ ﺳﻠﯿﻤﺎﻥ ﺟﺒّﻮﺭی‪ ،‬ﻣﻘﺪﻣﻪ؛‬ ‫‪٢‬ـ ﺩﯾﻮאﻥ אﻣﺎﻡ ﻋﻠﯽ )ﻋﻠﯿﻪ אﻟﺴﻼﻡ(‪ ،‬ﺗﺼﺤﯿﺢ ﺩﮐﺘﺮ אﺑﻮאﻟﻘﺎﺳﻢ אﻣﺎﻣﯽ‪ ،‬ﻣﻘﺪﻣﻪ؛‬ ‫‪٣‬ـ ﺗﺤﻘﯿﻘﺎﺕ אﺩﺑﯽ‪ ،‬אﺳﺘﺎﺩ ﮐﯿﻮאﻥ ﺳﻤﯿﻌﯽ؛‬ ‫‪٤‬ـ ﻣﻘﺎﻟﮥ ﻗﻄﺐאﻟﺪﯾﻦ ﮐﯿﺪﺭی ﻭ אﻧﻮאﺭ אﻟﻌﻘﻮﻝ‪ ،‬ﺑﻪ ﻗﻠﻢ ﺁﻗﺎی ﺟﻮﯾﺎ ﺟﻬﺎﻥﺑﺨﺶ‪ .‬ﻣﺠﻠﮥ ﻋﻠـﻮﻡ ﺣـﺪﯾﺚ‪ ،‬ﺷـﻤﺎﺭۀ‬ ‫‪ ،١٢‬ﺹ ‪ ١٨٤‬ـ ‪.١٥٢‬‬ ‫ﻓﺮﻫﻨﮓ ﻣﻮﺭﺩ ﺗﺒﻠﯿﻎ ﻣﮑﺘﺐ ﺧﻠﻔﺎ‪ ،‬ﺳﻌﯽ ﺑﺮ ﺁﻥ ﺩאﺷﺖ ﮐﻪ ﻧﻘﻞ ﺣﺪﯾﺚ אﺯ ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ ﺭא ﺑـﻪ ﺣـﺪאﻗﻞ ﺑﺮﺳـﺎﻧﺪ‪ .‬אﯾـﻦ‬ ‫ﻓﺮﻫﻨﮓ‪ ،‬ﮐﺘﺎﺑﺖ ﺣﺪﯾﺚ ﺭא ﻣﻤﻨﻮﻉ ﻧﻤﻮﺩ ﻭ ﻧﻘﻞ ﺣﺪﯾﺚ ﺭא ﻧﯿـﺰ ﻣﻮﺟـﺐ אﺧـﺘﻼﻑ ﺑـﯿﻦ ﻣـﺮﺩﻡ ﺧﻮאﻧـﺪ ﻭ ﺁﻥ ﺭא ﻣـﻀﺮّ‬ ‫ﺗﺸﺨﯿﺺ ﺩאﺩ‪ .‬ﺑﺮ ﺧﻼﻑ ﻓﺮﻫﻨﮓ ﺷﺎﯾﻊ ﻭ ﺭאﯾﺞ‪ ،‬ﻣﺪﺭﺳﮥ אﺋﻤﮥ ﺷﯿﻌﻪ ﺑﻪ ﻧﻘﻞ‪ ،‬ﻧـﺸﺮ ﻭ ﮐﺘﺎﺑـﺖ ﺣـﺪﯾﺚ אﻫﻤﯿﺘـﯽ ﻭﯾـﮋﻩ‬ ‫ﻣﯽﺩאﺩ‪ .‬אﺻﺤﺎﺏ ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ‪ ،‬ﮐﻪ ﺑﺎ אﻣﺎﻡ ﻋﻠﯽ )ﻋﻠﯿﻪ אﻟﺴﻼﻡ( ﻧﯿﺰ אﺭﺗﺒﺎﻁ ﺩאﺷﺘﻨﺪ ﻭ ﻧﯿـﺰ אﺻـﺤﺎﺏ אﺧﺘـﺼﺎﺻﯽ אﻣـﺎﻡ ﻋﻠـﯽ‬ ‫)ﻋﻠﯿﻪ אﻟﺴﻼﻡ(‪ ،‬ﻃﻼﯾﻪﺩאﺭ ﻧﺸﺮ ﻭ ﮔﺴﺘﺮﺵ ﺣﺪﯾﺚ ﺑﻮﺩﻧﺪ‪.‬‬

‫‪25‬‬

‫ﺑﺮאی אﻃﻼﻉ ﺷﻤﺎﺭۀ ‪٢‬‬ ‫ﻧﺨﺴﺘﯿﻦ ﺗﺮﺟﻤﮥ ﻓﺎﺭﺳﯽ ﺳﺨﻨﺎﻥ אﻣﺎﻡ ﻋﻠﯽ )ﻋﻠﯿﻪ אﻟﺴﻼﻡ(‬

‫ﻧﺨﺴﺘﯿﻦ ﮐﺴﯽ ﮐﻪ ﺑﻪ ﺟﻤﻊﺁﻭﺭی ﻣﺠﻤﻮﻋﻪאی אﺯ ﺳﺨﻨﺎﻥ אﻣﺎﻡ ﻋﻠﯽ )ﻋﻠﯿﻪ אﻟﺴﻼﻡ( ﻫﻤﺖ ﮔﻤﺎﺷﺖ ﻭ ﺻﺪ ﺳﺨﻦ‬ ‫ﺭא‪ ،‬ﮐﻪ ﻫﺮ ﯾﮏ אﺯ ﺁﻧﻬﺎ ﺑﻪ ﻧﻈﺮ אﻭ ﺑﺎ ﻫﺰאﺭ ﺳﺨﻦ ﺑﺮאﺑﺮی ﻣﯽﮐﺮﺩ‪ ،‬ﮔﺰﯾﻨﺶ ﻧﻤﻮﺩ ﺟـﺎﺣﻆ‪ ،‬אﺩﯾـﺐ ﻭ ﻧﻮﯾـﺴﻨﺪۀ ﻣﻌـﺮﻭﻑ‬ ‫ﻗﺮﻥ ﺳﻮﻡ אﺳﺖ‪ .‬אﯾﻦ ﻣﺠﻤﻮﻋﻪ‪ ،‬ﮐﻪ ﺑﻌﺪﻫﺎ ﺷﺮﻭﺡ ﻣﺨﺘﻠﻔﯽ ﺭא ﺑﻪ ﺧﻮﺩ ﺩﯾﺪ‪ ،‬ﻇﺎﻫﺮאً ﺑﺮאی אﻭﻟـﯿﻦ ﺑـﺎﺭ ﺩﺭ ﻗـﺮﻥ ﺷـﺸﻢ‬ ‫ﻫﺠﺮی ﺗﻮﺳﻂ ﺭﺷﯿﺪ ﻭَﻃﻮאﻁ‪ ،‬ﺷﺎﻋﺮ ﻭ אﺩﯾﺐ אﯾﺮאﻧﯽ ﺑﻪ ﺯﺑﺎﻥ ﺗﺎﺯی ﻭ ﭘﺎﺭﺳﯽ ﺷﺮﺡ ﺷﺪ‪.‬‬ ‫ﻣﺘﻦ ﺯﯾﺮ אﺯ ﮐﺘﺎﺏ ﻣﻄﻠﻮﺏ ﮐﻞ ﻃﺎﻟﺐ אﺛﺮ ﺭﺷﯿﺪאﻟﺪﯾﻦ ﻭﻃﻮאﻁ אﺳﺖ‪:‬‬ ‫ﻻ ﻣَﻌﻘِﻞَ ﺃﺣﺴَﻦُ ﻣﻦ אﻟﻮﺭﻉ؛ )ﭘﻨﺎﻫﯽ ﻧﯿﮑﻮﺗﺮ אﺯ ﭘﺮﻫﯿﺰﮔﺎﺭی ﻧﯿﺴﺖ‪(.‬‬ ‫ﻣﻌﻨﯽ אﯾﻦ ﮐﻠﻤﻪ ﺑﻪ ﭘﺎﺭﺳﯽ‪ :‬ﻫﺮﮐﻪ ﺧﻮאﻫﺪ ﺗﺎ אﺯ ﺣﻮאﺩﺙ ﺩﻧﯿﺎ ﻭ ﻧﻮאﯾﺐ ﻋﻘﺒﯽ אﻣﺎﻥ ﯾﺎﺑﺪ‪ ،‬אﻭ‬ ‫ﺭא ﺩﺭ ﻗﻠﻌﮥ ﻭﺭﻉ ﺑﺎﯾﺪ ﮔﺮﯾﺨﺖ‪ ،‬ﭼﻪ ﺑﻪ ﺑﺮﮐﺎﺕِ ﻭﺭﻉ ﻫﯿﭻ ﺁﻓﺖ ﺩﺭ ﺩﻭ ﺟﻬﺎﻥ ﺑﺪﻭ ﻧﺮﺳﺪ‪.‬‬ ‫ﺷﻌﺮ‪:‬‬ ‫אی ﮐﻪ אﺯ ﺩﻓﻊ ﻟﺸﮑﺮ ﺁﻓﺎﺕ ﻋﺎﺟﺰی ﻭ ﺗﻮ ﺭא ﺳﭙﺎﻫﯽ ﻧﯿﺴﺖ‬ ‫אﺯ ﻭﺭﻉ ﻧﯿﮏﺗﺮ ﭘﻨﺎﻫﯽ ﻧﯿﺴـﺖ‬ ‫ﺩﺭ ﭘﻨﺎﻩ ﻭﺭﻉ ﮔﺮﯾﺰ אﺯ ﺁﻧﮏ‬ ‫ﺑﺮאی אﻃﻼﻉ ﺷﻤﺎﺭۀ ‪٣‬‬ ‫ﺩﺭﺑﺎﺭۀ ﮐﺘﺎﺏ ﺳﻠﯿﻢ ﺑﻦ ﻗﯿﺲ ﺳﻪ ﺩﯾﺪﮔﺎﻩ ﻭﺟﻮﺩ ﺩאﺭﺩ‪ :‬אﺛﺒﺎﺕ ﻣﻄﻠﻖ‪ ،‬ﻧﻔﯽ ﻣﻄﻠﻖ ﻭ ﺗﻔﺼﯿﻞ‪.‬‬ ‫‪١‬ـ אﺛﺒﺎﺕ ﻣﻄﻠﻖ‪ :‬ﻣﺤﺪﺙ ﻧﻌﻤﺎﻧﯽ‪ ،‬ﻋﻼﻣﻪ ﻣﺠﻠﺴﯽ‪ ،‬ﺷﯿﺦ ﺣﺮّ ﻋﺎﻣﻠﯽ‪ ،‬ﻣﯿﺮﺯאی ﻧﻮﺭی ﻭ ﺁﯾﺖאﻟﻠّﻪ ﺧﻮﯾﯽ ﮐﺴﺎﻧﯽ‬ ‫ﻫﺴﺘﻨﺪ ﮐﻪ ﻗﺎﺋﻞ ﺑﻪ אﯾﻦ ﺩﯾﺪﮔﺎﻩ ﻣﯽﺑﺎﺷﻨﺪ‪ .‬ﻣﺤﺪﺙ ﻧﻌﻤﺎﻧﯽ ﻧﻮﺷﺘﻪ אﺳﺖ‪:‬‬ ‫»ﺇﻥﱠ ﮐﺘﺎﺏَ ﺳُﻠَﯿﻢِ ﺑﻦِ ﻗﯿﺲِ אﻟﻬﻼﻟﯽﱢ ﻣِﻦ ﺃﮐﺒَﺮِ ﮐُﺘُﺐِ אﻻُﺻـﻮﻝِ אﻟّﺘـﯽ ﺭَﻭאﻫـﺎ ﺃﻫـﻞُ אﻟﻌِﻠـﻢِ‬ ‫ﺣﻤﻠﺔُ ﺣﺪﯾﺚِ ﺃﻫﻞِ אﻟﺒﯿﺖِ )ﻋﻠﯿﻪ אﻟﺴﻼﻡ( ﻭ ﺃﻗﺪَﻣِﻬﺎ ﻭ ﺇﻥﱠ ﺟَﻤﯿﻊَ ﻣَﺎ אﺷﺘَﻤَﻞَ ﻋﻠﯿﻪِ ﻫـﺬא אﻷﺻـﻞِ‬ ‫ﺇﻧّﻤﺎ ﻫُﻮ ﻋَﻦ ﺭﺳﻮﻝِ אﻟﻠّﻪِ )ﺻﻠّﯽ אﻟﻠّﻪ ﻋﻠﯿﻪ ﻭ ﺁﻟﻪ( ﻭ ﺃﻣﯿﺮِאﻟﻤﺆﻣﻨﯿﻦِ )ﻋﻠﯿﻪ אﻟـﺴﻼﻡ( ﻭ אﻟﻤِﻘـﺪאﺩِ ﻭ‬ ‫ﺳﻠﻤﺎﻥِ אﻟﻔﺎﺭِﺳِﯽﱢ ﻭ ﺃﺑﯽﺫَﺭٍّ ﻭ ﻣَﻦ ﺟﺮیٰ ﻣَﺠﺮאﻫُﻢ ‪ ...‬ﻭ ﻫﻮ ﻣِﻦَ אﻷُﺻـﻮﻝِ אﻟّﺘـﯽ ﺗَﺮﺟِـﻊُ אﻟـﺸﯿﻌَﺔُ‬ ‫‪٦٤‬‬ ‫ﺇﻟﯿﻬﺎ ﻭ ﺗُﻌَﻮﱢﻝُ ﻋَﻠَﯿﻬﺎ‪«.‬‬ ‫‪٢‬ـ ﻧﻔﯽ ﻣﻄﻠﻖ‪ :‬אﺑﻦﻏﻀﺎﺋﺮی ﻧﺨﺴﺘﯿﻦ ﺗﺸﮑﯿﮏﮐﻨﻨﺪﻩ ﺩﺭ ﮐﺘﺎﺏ ﺳﻠﯿﻢ ﺑﻦ ﻗﯿﺲ אﺳﺖ‪ .‬אﻭ ﻣﯽﻧﻮﯾﺴﺪ‪:‬‬ ‫»אﻟﮑﺘﺎﺏُ ﻣَﻮﺿﻮﻉٌ ﻻ ﻣِﺮﯾَﺔَ ﻓﯿﻪِ ﻭ ﻋﻠﯽ ﺫﻟﮏَ ﻋَﻼﻣﺎﺕُ ﻓﯿﻪِ ﺗَﺪُﻝﱡّ ﻋﻠﯽ ﻣﺎ ﺫَﮐَﺮﻧﺎﻩُ‪ ،‬ﻣِﻨﻬـﺎ ﻣـﺎ‬ ‫ﺫُﮐِﺮَ ﺃﻥﱠ ﻣﺤﻤﺪ ﺑﻦَ ﺃﺑﯽﺑﮑﺮٍ ﻭَﻋَﻆَ ﺃﺑﺎﻩُ ﻋِﻨﺪَ אﻟﻤَـﻮﺕِ ﻭ ﻣِﻨﻬـﺎ ﺃﻥﱠ אﻷﺋِﻤﱠـﺔَ ﺛَﻼﺛَـﺔَ ﻋَـﺸَﺮَ ﻭ ﻏﯿـﺮُ‬ ‫‪٦٥‬‬ ‫ﺫﻟﮏَ‪«.‬‬ ‫‪٦٦‬‬ ‫ﺩﺭﺑﺎﺭۀ אﺑﺎﻥ ﺑﻦ אﺑﯽﻋﯿﺎﺵ ﻧﯿﺰ ﻧﻮﺷﺘﻪ אﺳﺖ‪» :‬ﻭ ﻧَﺴَﺐَ ﺃﺻﺤﺎﺑُﻨﺎ ﻭَﺿْﻊَ ﮐﺘﺎﺏِ ﺳُﻠَﯿﻢِ ﺑﻦِ ﻗﯿﺲَ ﺇﻟﯿﻪِ‪«.‬‬ ‫‪٦٧‬‬ ‫ﺳﯿﺪ אﺣﻤﺪ ﺑﻦ ﻃﺎﻭﻭﺱ ﻭ ﺷﻬﯿﺪ ﺛﺎﻧﯽ ﻧﯿﺰ ﺑﺎ אﯾﻦ ﻧﻈﺮ ﻣﻮאﻓﻖ ﻫﺴﺘﻨﺪ‪.‬‬ ‫‪ .٦٤‬ﺃﺑﻮﻋﺒﺪאﷲ ﻣﺤﻤﺪ ﺑﻦ ﺇﺑﺮאﻫﯿﻢ ﺑﻦ ﺟﻌﻔﺮ אﻟﮑﺎﺗﺐ אﻟﻨﻌﻤﺎﻧﯽ‪ ،‬אﻟﻐﯿﺒﻪ‪ ،‬ﺗﺤﻘﯿﻖ ﻋﻠﯽאﮐﺒﺮ ﻏﻔﺎﺭی‪ ،‬ﻣﮑﺘﺒﺔ אﻟﺼﺪﻭﻕ‪ ،‬ﺗﻬﺮאﻥ‪ ,‬ﺹ ‪.١٠١‬‬ ‫‪ .٦٥‬אﻟﺤﺴﻦ ﺑﻦ ﯾﻮﺳﻒ אﻟﺤﻠﯽ ﻣﻌﺮﻭﻑ ﺑﻪ ﻋﻼﻣﻪ ﺣﻠﯽ‪ ،‬ﺧﻼﺻﺔ אﻷﻗﻮאﻝ‪ ،‬אﻟﻤﻄﺒﻌﺔ אﻟﺤﯿﺪﺭﯾﻪ‪ ،‬ﻧﺠﻒ‪ ١٣٨١ ،‬ﻫ‪ ،‬ﭼﺎپ ﺩﻭﻡ‪ ،‬ﺹ ‪.١٦٢‬‬ ‫‪ .٦٦‬אﺑﻮאﻟﻘﺎﺳﻢ ﺑﻦ ﻋﻠﯽאﮐﺒﺮ אﻟﺨﻮﺋﯽ‪ ،‬ﻣﻌﺠﻢ ﺭﺟﺎﻝ אﻟﺤﺪﯾﺚ‪ ،‬ﻣﻨﺸﻮﺭאﺕ ﻣﺪﯾﻨﺔ אﻟﻌﻠﻢ‪ ،‬ﻗﻢ‪ ١٤٠٣ ,‬ﻫ‪ ،‬ﭼﺎپ ﺳﻮﻡ‪ ،‬ﺝ ‪ ،٨‬ﺹ ‪ ٢١٨‬ﻭ ‪.٢١٩‬‬ ‫‪ .٦٧‬ﻣﺠﻠﮥ ﺁﯾﻨﮥ ﭘﮋﻭﻫﺶ‪ ،‬ﺷﻤﺎﺭۀ ‪ ،٣٧‬ﺹ ‪.٢٣‬‬ ‫‪26‬‬

‫‪٣‬ـ ﺗﻔﺼﯿﻞ‪ :‬ﻗﺎﺋﻠﯿﻦ ﺑﻪ אﯾﻦ ﺩﯾﺪﮔﺎﻩ אﺟﻤﺎﻻً אﺻﻞ ﮐﺘﺎﺏ ﺳﻠﯿﻢ ﺭא ﺗﺼﺪﯾﻖ ﻣﯽﮐﻨﻨﺪ ﻭﻟﯽ ﻧﺴﺨﻪﻫﺎی ﺑﺎﻗﯽﻣﺎﻧـﺪﻩ‬ ‫אﺯ ﺁﻥ ﺭא ﺩﭼﺎﺭ ﺩﺱّ‪ ،‬ﺗﺼﺤﯿﻒ ﻭ ﺗﺤﺮﯾﻒ ﻣﯽﺩאﻧﻨﺪ‪.‬‬ ‫ﺷﯿﺦ ﻣﻔﯿﺪ ﺩﺭ ﮐﺘﺎﺏ ﺗﺼﺤﯿﺢ אﻹﻋﺘﻘﺎﺩ ﻣﯽﻧﻮﯾﺴﺪ‪:‬‬ ‫»ﻭَ ﺃﻣﱠﺎ ﻣﺎ ﺗَﻌَﻠﱠﻖَ ﺑﻪِ ﺃﺑﻮﺟَﻌﻔَﺮ )ﺭﺣﻤﻪ אﷲ( ﻣِﻦ ﺣﺪﯾﺚِ ﺳُﻠَﯿﻢِ אﻟّﺬی ﺭَﺟَﻊَ ﻓﯿـﻪِ ﺇﻟـﯽ אﻟﮑﺘـﺎﺏِ‬ ‫אﻟﻤﻀﺎﻑِ ﺇﻟﯿﻪِ ﺑِﺮﻭאﯾَﺔِ ﺃﺑﺎﻥِ ﺑﻦِ ﺃﺑﯽﻋَﯿّﺎﺵ ﻓَﺎﻟﻤَﻌﻨﯽ ﻓﯿﻪ ﺻـﺤﯿﺢٌ ﻏﯿـﺮَ ﺃﻥﱠ ﻫـﺬא אﻟﮑﺘـﺎﺏَ ﻏَﯿـﺮُ‬ ‫ﻣَﻮﺛﻮﻕٍ ﺑﻪِ ﻭ ﻗَﺪ ﺣَﺼَﻞَ ﻓﯿﻪِ ﺗَﺨﻠﯿﻂٌ ﻭ ﺗﺪﻟﯿﺲٌ ﻓَﯿَﻨﺒَﻐﯽ ﻟِﻠﻤُﺘَﺪَﯾﱢﻦِ ﺃﻥْ ﯾَﺠﺘَﻨِﺐَ אﻟﻌَﻤَـﻞَ ﺑِﮑُـﻞﱢ ﻣـﺎ‬ ‫ﻓﯿﻪِ ﻭ ﻻ ﯾُﻌَﻮﱢﻝَ ﻋﻠﯽ ﺟُﻤﻠَﺘِﻪِ ﻭ אﻟﺘَﻘﻠﯿﺪِ ﻟِﺮﻭאﯾَﺘِﻪِ ﻭ ﻟِﯿَﻔﺰَﻉَ ﺇﻟﯽ אﻟﻌُﻠَﻤﺎﺀِ ﻓﯿﻤﺎ ﺗَﻀَﻤﱠﻨَﻪُ ﻣﻦ אﻷﺣﺎﺩﯾﺚِ‬ ‫‪٦٨‬‬ ‫ﻟِﯿُﻮﻗِﻔُﻮﻩُ ﻋﻠﯽ אﻟﺼﱠﺤﯿﺢِ ﻣِﻨﻬﺎ ﻭ אﻟﻔﺎﺳِﺪِ‪«.‬‬ ‫ﻋﻼﻣﻪ ﺣِﻠّﯽ ﻭ ﻋﻼﻣﻪ ﺷﻮﺷﺘﺮی ﻧﯿﺰ ﺑﻪ אﯾﻦ ﻧﻈﺮ ﺗﻤﺎﯾﻞ ﺩאﺭﻧﺪ‪ .‬ﺷﯿﺦ ﻣﻔﯿﺪ ﺩﺭ ﻣﻌﻤﻮﻝ ﮐﺘﺎﺑﻬﺎی ﺧﻮﺩ ﺭﻭאﯾﺘﯽ אﺯ‬ ‫ﺳﻠﯿﻢ ﺑﻦ ﻗﯿﺲ ﻧﻘﻞ ﻧﮑﺮﺩﻩ אﺳﺖ‪ .‬ﺣﺘﯽ ﺳﯿﺪ ﻣﺮﺗﻀﯽ ﺩﺭ ﺳﺮאﺳﺮ ﮐﺘﺎﺏ ﮐﻼﻣﯽ ﺧﻮﺩ‪ ،‬אﻟﺸﺎﻓﯽ‪ ،‬ﻭ ﺩﯾﮕﺮ ﮐﺘﺎﺑﻬﺎی ﺧﻮﺩ‬ ‫אﺯ ﺳﻠﯿﻢ ﺑﻦ ﻗﯿﺲ ﯾﺎﺩ ﻧﮑﺮﺩﻩ ﻭ ﺭﻭאﯾﺘﯽ ﻧﯿﺎﻭﺭﺩﻩ אﺳﺖ؛ ﻫﺮﭼﻨﺪ ﺩﺭ ﺑﻌﻀﯽ ﻣﻮאﺭﺩ ﺷﺪﯾﺪאً ﺑـﻪ ﺁﻥ ﺭﻭאﯾـﺎﺕ ﻣﺤﺘـﺎﺝ ﺑـﻮﺩﻩ‬ ‫אﺳﺖ‪ .‬ﺳﯿﺪ ﺑﻦ ﻃﺎﻭﻭﺱ ﻧﯿﺰ ﺩﺭ ﮐﺘﺎﺑﻬﺎی ﺧﻮﺩ ﻣﺘﻌﺮﺽ ﮐﺘﺎﺏ ﺳـﻠﯿﻢ ﻧـﺸﺪﻩ אﺳـﺖ؛ ﺑـﺎ ﻭﺟـﻮﺩ ﺁﻧﮑـﻪ ﮐﺘﺎﺑﺨﺎﻧـﮥ אﻭ אﺯ‬ ‫ﺑﺰﺭگﺗﺮﯾﻦ ﻭ ﻣﻬﻢﺗﺮﯾﻦ ﮐﺘﺎﺑﺨﺎﻧﻪﻫﺎی ﺷﯿﻌﯽ ﺑﻮﺩﻩ אﺳﺖ‪.‬‬ ‫ﻧﮑﺘﮥ ﻣﻬﻢ ﺩﯾﮕﺮ ﺁﻧﮑﻪ אﮔﺮﭼﻪ ﺩﺭ ﺑﺴﯿﺎﺭی אﺯ ﻣﺼﺎﺩﺭ ﻗﺪﯾﻤﯽ ﺣـﺪﯾﺜﯽ‪ ،‬ﻣﺜـﻞ ﮐـﺎﻓﯽ ﻭ ﮐﺘـﺐ ﺷـﯿﺦ ﺻـﺪﻭﻕ‪،‬‬ ‫ﺭﻭאﯾﺎﺗﯽ אﺯ ﺳﻠﯿﻢ ﻧﻘﻞ ﺷﺪﻩ אﺳﺖ‪ ،‬ﻭﻟﯽ אﯾﻦ ﺭﻭאﯾﺎﺕ ﺑﯿﺸﺘﺮ ﻣﺮﺑﻮﻁ ﺑﻪ אﺧﻼﻗﯿﺎﺕ ﻭ ﻓﻀﺎﺋﻞ אﻫﻞﺑﯿﺖ אﺳﺖ ﻭ אﺯ ﺑﺨـﺶ‬ ‫ﻣﻬﻢ ﻭ ﺑﺮﺟﺴﺘﮥ אﯾﻦ ﮐﺘﺎﺏ‪ ،‬ﯾﻌﻨﯽ ﻣﺜﺎﻟﺐ ﺩﺷﻤﻨﺎﻥ‪ ،‬ﭼﯿﺰی ﻧﻘﻞ ﻧﺸﺪﻩ אﺳـﺖ‪ .‬ﺑﻨـﺎﺑﺮאﯾﻦ ﻣـﯽﺗـﻮאﻥ ﺑـﺎ ﺷـﯿﺦ ﻣﻔﯿـﺪ ﻭ‬ ‫ﺻﺎﺣﺒﺎﻥ ﻧﻈﺮﯾﮥ ﺳﻮﻡ ﻣﻮאﻓﻖ ﺑﻮﺩ ﮐﻪ‪:‬‬ ‫אﮔﺮﭼﻪ ﺳﻠﯿﻢ ﺑﻦ ﻗﯿﺲ ﮐﺘﺎﺑﯽ ﺩאﺷﺘﻪ אﺳﺖ ﻭ ﺭﻭאﯾﺎﺗﯽ אﺯ ﺁﻥ ﮐﺘﺎﺏ ﻫﻢ ﺩﺭ ﻣﺼﺎﺩﺭ ﻣﻬﻢ ﺣـﺪﯾﺜﯽ ﺷـﯿﻌﻪ ﻧﻘـﻞ‬ ‫ﺷﺪﻩ אﺳﺖ‪ ،‬ﻭﻟﯽ ﺑﻪ ﻫﻤﮥ ﻣﺘﻮﻥ ﻣﻮﺟﻮﺩ ﺩﺭ ﮐﺘﺎﺏ ﻓﻌﻠﯽ ﺳﻠﯿﻢ אﻃﻤﯿﻨﺎﻧﯽ ﻧﯿﺴﺖ ﻭ ﺑﺎﯾﺪ ﺑﺎ ﺩﻗﺖ ﻭ ﺗﺄﻣـﻞ ﺩﺭ ﺁﻧﻬـﺎ ﻧﻈـﺮ‬ ‫ﺷﻮﺩ‪ .‬ﻣﺘﻮﻥ ﻣﻨﺤﺼﺮ ﺑﻪ ﻓﺮﺩ אﯾﻦ ﮐﺘﺎﺏ‪ ،‬ﮐﻪ ﻣﺘﺄﺳﻔﺎﻧﻪ ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ ﮐﻞ ﮐﺘﺎﺏ ﻫﻢ ﮐﻢ ﻧﯿﺴﺖ‪ ،‬ﻗﺎﺑﻞ אﻋﺘﻤﺎﺩ ﻧﯿﺴﺖ‪ ،‬ﻣﮕﺮ‬ ‫ﺁﻧﮑﻪ ﺩﻟﯿﻞ ﻭ ﻗﺮﯾﻨﻪאی ﺧﺎﺭﺟﯽ ﺑﺮ ﺻﺤﺖ ﺁﻥ ﺩﻻﻟﺖ ﮐﻨﺪ‪.‬‬ ‫ﺩﺭ ﭼﺎپ ﺟﺪﯾﺪ ﺯﺣﻤﺎﺕ ﻓﺮאﻭאﻧﯽ ﺑﺮאی ﻣﺴﺘﻨﺪ ﺳﺎﺧﺘﻦ ﻣﺘﻮﻥ אﯾﻦ ﮐﺘﺎﺏ ﮐﺸﯿﺪﻩ ﺷـﺪﻩ אﺳـﺖ‪ ،‬ﻭﻟـﯽ ﺩﺭ ﻣـﻮאﺭﺩ‬ ‫אﺧﺘﻼﻓﯽ ﻭ ﺟﻨﺠﺎﻟﯽ ﻧﺘﻮאﻧﺴﺘﻪ אﺳﺖ ﻣﺼﺎﺩﺭ ﻗﺪﯾﻤﯽ ﻭ ﯾﺎ ﻗﺎﺑﻞ אﻃﻤﯿﻨﺎﻧﯽ ﺭא אﺭאﺋﻪ ﮐﻨﺪ‪ ٦٩.‬ﻧﺴﺨﻪﻫﺎی ﻣﺘﻌـﺪﺩ ﻭ ﻣﺘﻨـﻮﻉ‬ ‫ﮐﺘﺎﺏ ﻧﯿﺰ ﻣﺸﮑﻞ ﺭא ﺩﻭ ﭼﻨﺪאﻥ ﮐﺮﺩﻩ אﺳﺖ‪ .‬ﻣﻌﻤﻮﻻً ﻧﺴﺨﻪﻫﺎ ﺑﯿﻦ ‪ ٣٠‬ﺗﺎ ‪ ٤٨‬ﻣﺘﻦ ﺩאﺭﻧﺪ ﻭﻟﯽ ﺁﻥﻗﺪﺭ ﺗﻔﺎﻭﺕ ﻧﺴﺨﻪﻫﺎ‬ ‫ﺯﯾﺎﺩ אﺳﺖ ﮐﻪ ﻣﺼﺤﺢ ﻣﺤﺘﺮﻡ ﮐﺘﺎﺏ ﺳﻠﯿﻢ ﺑﻦ ﻗﯿﺲ‪ ٧٠ ،‬ﻣﺘﻦ אﺯ ﻧﺴﺨﻪﻫﺎ ﻓﺮאﻫﻢ ﮐﺮﺩﻩ ﻭ ﺑﺎ ﻣﺴﺘﺪﺭﮐﺎﺕ ﺧﻮﺩ ﺁﻥ ﺭא‬ ‫ﺑﻪ ‪ ٩١‬ﻣﺘﻦ ﺭﺳﺎﻧﺪﻩ אﺳﺖ‪.‬‬ ‫ﻧﻈﺮی אﺟﻤﺎﻟﯽ ﺑﻪ ﻣﺘﻦ ﮐﺘﺎﺏ‬

‫ﮐﺘﺎﺏ ﺳﻠﯿﻢ ﺭא ﻣﯽﺗﻮאﻥ ﺑﻪ ﺳﻪ ﺑﺨﺶ ﮐﺎﻣﻼً ﻣﺠﺰّא ﺗﻘﺴﯿﻢ ﮐﺮﺩ‪:‬‬ ‫‪١‬ـ ﺭﻭאﯾﺎﺕ אﺧﻼﻗﯽ‪ :‬אﯾﻦ ﺭﻭאﯾﺎﺕ ﻧﺰﺩﯾﮏ ﺑﻪ ﯾﮏﭼﻬﺎﺭﻡ ﮐﺘﺎﺏ ﺭא ﺗﺸﮑﯿﻞ ﻣﯽﺩﻫـﺪ ﻭ ﺑـﺎ ﺑﻘﯿـﮥ ﻣﺘـﻮﻥ ﺭﻭאﯾـﯽ‬ ‫ﺷﯿﻌﯽ ﺗﻄﺎﺑﻖ ﻭ ﺗﺠﺎﻧﺲ ﺩאﺭﺩ؛ ﯾﻌﻨﯽ ﻫﯿﭻﮔﻮﻧﻪ אﺳﺘﺒﻌﺎﺩ ﺩﺭ ﻣﺘﻦ ﺁﻧﻬﺎ ﻣﺸﺎﻫﺪﻩ ﻧﻤﯽﺷﻮﺩ‪ .‬אﯾﻦ ﮔﺮﻭﻩ ﻣﻌﻤﻮﻻً ﺩﺭ ﻣـﺼﺎﺩﺭ‬ ‫ﻣﺸﻬﻮﺭ ﺣﺪﯾﺜﯽ ﻧﻘﻞ ﺷﺪﻩאﻧﺪ‪ .‬אﺯ ﺟﻤﻠﻪ ﺭﻭאﯾﺖ ‪ ٨‬ﻭ ‪ ٩‬ﻭ ﻧﯿﻤﯽ אﺯ ﺣﺪﯾﺚ ‪.١٠‬‬

‫‪ .٦٨‬ﻣﺤﻤﺪ ﺑﻦ ﻣﺤﻤﺪ ﺑﻦ אﻟﻨﻌﻤﺎﻥ אﻟﻌُﮑﺒﺮی אﻟﺒﻐﺪאﺩی ﻣﻌﺮﻭﻑ ﺑﻪ ﺷﯿﺦ ﻣﻔﯿﺪ‪ ،‬ﺗﺼﺤﯿﺢ אﻹﻋﺘﻘﺎﺩאﺕ‪ ،‬ﺗﺤﻘﯿﻖ ﺣﺴﯿﻦ ﺩﺭﮔﺎﻫﯽ‪ ،‬ﮐﻨﮕﺮۀ‬ ‫ﻫﺰאﺭۀ ﺷﯿﺦ ﻣﻔﯿﺪ‪ ،‬ﻗﻢ‪ ١٤١٣ ,‬ﻫ‪ ،‬ﺹ ‪.١٢٦‬‬ ‫‪ .٦٩‬ﺭﺟﻮﻉ ﺷﻮﺩ ﺑﻪ ﻣﻘﺎﻟﮥ ﻣﺤﻤﺪﺗﻘﯽ ﺳﺒﺤﺎﻧﯽ‪ ،‬ﻣﺠﻠﮥ ﺁﯾﻨﮥ ﭘﮋﻭﻫﺶ‪ ،‬ﺷﻤﺎﺭۀ ‪ ،٣٧‬ﺹ ‪ ٢٥‬ﻭ ‪.٢٦‬‬ ‫‪27‬‬

‫‪٢‬ـ ﺭﻭאﯾﺎﺕ ﻓﻀﺎﺋﻞ אﺋﻤﻪ‪ :‬אﯾﻦ ﺭﻭאﯾﺎﺕ ﻧﯿﺰ ﺑﯿﺶ אﺯ ﯾﮏﭼﻬﺎﺭﻡ אﺯ ﮐﺘﺎﺏ ﺭא ﻓﺮא ﮔﺮﻓﺘﻪ ﻭ ﺩﺭ ﻣﺼﺎﺩﺭ ﭘﺲ אﺯ ﺳﻠﯿﻢ‬ ‫ﻫﻢ ﻧﻘﻞ ﺷﺪﻩ אﺳﺖ‪ ،‬ﻣﺜﻞ ﺭﻭאﯾﺖ ‪.١١‬‬ ‫‪٣‬ـ ﮔﺰאﺭﺵ ﻭﻗﺎﯾﻊ ﭘﺲ אﺯ ﺭﺣﻠﺖ ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ )ﺻﻠﯽ אﷲ ﻋﻠﯿﻪ ﻭ ﺁﻟﻪ(‪ :‬ﺣﺠﻢ ﺯﯾﺎﺩی אﺯ ﮐﺘﺎﺏ ﺳﻠﯿﻢ ﺑﻪ אﯾﻦ ﮔﺰאﺭﺷﻬﺎ‬ ‫ﭘﺮﺩאﺧﺘﻪ אﺳﺖ ﻭ ﻣﺎﺟﺮאﻫﺎﯾﯽ ﺭא ﻧﻘﻞ ﻣﯽﮐﻨﺪ ﮐﻪ ﺩﺭ ﻣﺼﺎﺩﺭ ﻣﺸﻬﻮﺭ ﻣﺎ ﻧﯿﺎﻣﺪﻩאﻧﺪ‪ .‬אﺷﺎﺭﻩ ﺑﻪ ﻧﺴﺐ ﻋﻤﺮ‪ ،‬ﺻﺤﯿﻔﻪאی ﮐﻪ‬ ‫ﻏﺎﺻﺒﺎﻥ ﺧﻼﻓﺖ ﺩﺭ ﺯﻣﺎﻥ ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ ﻧﻮﺷﺘﻪ ﻭ ﻫﻢﻗﺴﻢ ﺷﺪﻩאﻧﺪ ﮐﻪ ﺧﻼﻓﺖ ﺭא אﺯ אﻫﻞﺑﯿﺖ ﺧﺎﺭﺝ ﺳﺎﺯﻧﺪ‪ ،‬ﮔـﺰאﺭﺵ ﻣـﺮگ‬ ‫אﯾﻦ ﮔﺮﻭﻩ ﭘﻨﺞﻧﻔﺮﻩ ﻭ אﻇﻬﺎﺭ ﺗﺄﺳﻒ ﻭ ﺗﻠﻬﻒ ﺁﻧﺎﻥ אﺯ ﮐﺎﺭی ﮐﻪ ﮐﺮﺩﻩאﻧﺪ‪ ،‬ﻧﺎﻣﮥ ﻣﺨﻔﯿﺎﻧﻪ ﻭ ﺳِﺮّی ﻣﻌﺎﻭﯾـﻪ ﺑـﻪ ﺯﯾـﺎﺩ ﺑـﻦ‬ ‫אﺑﯿﻪ ﺩﺭﺑﺎﺭۀ ﺳﯿﺮۀ ﺧﻠﯿﻔﮥ ﺩﻭﻡ ﻭ ‪....‬‬ ‫אﺯ ﺟﻤﻠﮥ ﻣﺘﻮﻥ ﻣﺴﺘﺒﻌﺪ‪ ،‬ﻧﺼﯿﺤﺖ ﻣﺤﻤﺪ ﺑﻦ אﺑﯽﺑﮑﺮ ﺑﻪ ﭘﺪﺭ ﺧﻮﺩ ﺑﻪ ﻫﻨﮕﺎﻡ ﻣـﺮگ אﻭ אﺳـﺖ‪ .‬אﻭ אﺯ ﭘـﺪﺭ ﺧـﻮﺩ‬ ‫ﻣﯽﺧﻮאﻫﺪ ﮐﻪ ﺷﻬﺎﺩﺗﯿﻦ ﺑﮕﻮﯾﺪ ﻭ ﭘﺪﺭ ﻧﻤﯽﭘﺬﯾﺮﺩ‪ .‬ﺑﺎ ﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ ﺁﻧﮑﻪ ﻣﺤﻤﺪ ﺩﺭ ﺣﺠّﺔאﻟﻮﺩאﻉ ﺑﻪ ﺩﻧﯿﺎ ﺁﻣﺪﻩ ﻭ ﻫﻨﮕﺎﻡ ﻣﺮگ‬ ‫ﭘﺪﺭ ﮐﻤﺘﺮ אﺯ ﺩﻭ ﺳﺎﻝ ﻭ ﺩﻩ ﻣﺎﻩ ﺩאﺷﺘﻪ אﺳﺖ‪ ،‬ﻧﻤﯽﺗﻮאﻧﺪ אﯾﻦﮔﻮﻧﻪ ﺻﺤﺒﺖ ﮐﻨﺪ ﻭ ﺣﺘﯽ ﺁﻥ ﺣﻮאﺩﺙ ﺭא ﺑـﻪ ﯾـﺎﺩ ﺑﯿـﺎﻭﺭﺩ‪.‬‬ ‫ﻣﻮאﻓﻘﯿﻦ ﮐﺘﺎﺏ ﺳﻠﯿﻢ ﭘﺲ אﺯ ﺗﻮﺟﯿﻬﺎﺗﯽ אﯾﻦ ﻣﻮﺭﺩ ﺭא ﻧﻮﻋﯽ ﺧﺮﻕ ﻋـﺎﺩﺕ ﻣـﯽﺷـﻤﺮﻧﺪ ﮐـﻪ אﺳـﺘﺒﻌﺎﺩ ﻣـﺘﻦ ﺭא ﻧـﺸﺎﻥ‬ ‫ﻣﯽﺩﻫﺪ‪.‬‬ ‫ﻣﻮﺭﺩ ﺩﯾﮕﺮ‪ ،‬ﻧﺎﻣﮥ ﺳﺮّی ﻭ ﺑﺴﯿﺎﺭ ﺧﺼﻮﺻﯽ ﻣﻌﺎﻭﯾﻪ ﺑﻪ ﺯﯾﺎﺩ ﺑﻦ אﺑﯿﻪ אﺳﺖ‪ .‬ﻣﻌﺎﻭﯾﻪ ﺩﺭ אﯾﻦ ﻧﺎﻣـﻪ ﺑـﻪ ﺑـﺪﻋﺘﻬﺎی‬ ‫ﻋﻤﺮ אﺷﺎﺭﻩ ﮐﺮﺩﻩ אﺳﺖ ﻭ ﺑﺮﺧﻮﺭﺩ ﺗﺒﻌﯿﺾﺁﻣﯿﺰ אﻭ ﺑﺎ ﻣﻮאﻟﯽ ﺭא ﮔﻮﺷﺰﺩ ﻣﯽﮐﻨﺪ‪ .‬אﻭ אﯾﻦ אﻣﺮ ﺭא ﺳﯿﺎﺳﺘﯽ ﺑﺮאی ﺩﻭﺭ ﮐﺮﺩﻥ‬ ‫אﻫﻞﺑﯿﺖ אﺯ ﺧﻼﻓﺖ ﻣﯽﺩאﻧﺪ ﻭ ﺩﺭ ﺁﺧﺮ ﻣﯽﮔﻮﯾﺪ‪:‬‬ ‫»ﻓَﻤﺎ ﺃَﮐﺜَﺮَ ﻣﺎ ﺳَﻦﱠ ﻋُﻤَﺮُ ﻓﯽ ﻫﺬﻩِ אﻻُﻣﱠﺔِ ﺑِﺨِﻼﻑِ ﺳُﻨَﱠﺔِ ﺭﺳﻮﻝِ אﻟﻠّﻪِ ﻓَﺘَﺎﺑَﻌَﻪُ אﻟﻨﱠﺎﺱُ ﻋَﻠَﯿﻬﺎ ﻭ ﺃَﺧَﺬﻭא‬ ‫ﺑِﻬﺎ ﻓَﻤِﻨﻬُﻦﱠ ﺗَﺤﻮﯾﻠُﻪ אﻟﻤﻘﺎﻡَ ﻣِﻦ אﻟﻤَﻮﺿِﻊِ אﻟَّﺬی ﻭَﺿَﻌَﻪُ ﻓﯿﻪِ ﺭﺳﻮﻝُ אﻟﻠّﻪِ ﻭ ﺻـﺎﻉُ ﺭﺳـﻮﻝِ אﻟﻠّـﻪِ ﻭ‬ ‫ﻣُﺪﱠﻩُ ﺣﯿﻦَ ﻏَﯿﱠﺮَﻩُ ﻭ ﺯאﺩَ ﻓﯿﻪِ ﻭ ﻧَﻬﯿُﻪُ אﻟﺠُﻨُﺐِ ﻋﻦ אﻟﺘَﯿَﻤﱡﻢِ ﻭ ﺃﺷﯿﺎﺀُ ﮐﺜﯿﺮﺓٌ ﺳَـﻨﱠﻬﺎ ﺃﮐﺜَـﺮُ ﻣِـﻦ ﺃﻟـﻒِ‬ ‫‪٧٠‬‬ ‫ﺑﺎﺏٍ‪«.‬‬ ‫ﺩﻗﺖ ﺩﺭ אﯾﻦ ﻣﺘﻦ‪ ،‬אﯾﻦ אﺣﺘﻤﺎﻝ ﺭא ﺗﻘﻮﯾﺖ ﻣﯽﮐﻨﺪ ﮐﻪ ﺁﻥ ﺭא ﯾﮏ ﺷﯿﻌﯽ ﻣﺘﻌﺼﺐ אﺯ ﺯﺑﺎﻥ ﻣﻌﺎﻭﯾﻪ ﺟﻌﻞ ﮐـﺮﺩﻩ‬ ‫אﺳﺖ‪ .‬ﺁﯾﺎ ﻣﯽﺗﻮאﻥ ﭘﺬﯾﺮﻓﺖ ﮐﻪ ﻧﺎﻣﻪאی אﯾﻦﮔﻮﻧﻪ ﺻﺮﯾﺢ ﻭ ﺑﯽﭘﺮﻭא‪ ،‬ﮐﻪ ﺩﺭ ﭘﺎﯾﺎﻧﺶ ﺑﻪ ﻫﺪﻡ ﻭ ﻣﺰﻕ ﺁﻥ אﻣﺮ ﺷﺪﻩ אﺳﺖ‪،‬‬ ‫ﺩﺭ אﺧﺘﯿﺎﺭ ﮐﺎﺗﺐ ﺯﯾﺎﺩ ﺑﻦ אﺑﯿﻪ ﻭ ﺳﭙﺲ ﺩﺭ אﺧﺘﯿﺎﺭ ﺳﻠﯿﻢ ﻗﺮאﺭ ﮔﺮﻓﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ؟!‬ ‫ﻧﺴﺨﻪﻫﺎی ﮐﺘﺎﺏ‬

‫ﮐﺘﺎﺏ ﺳﻠﯿﻢ ﺑﻦ ﻗﯿﺲ ﺩﺭ ﺳﺎﻟﻬﺎی אﺧﯿﺮ ﻣﮑﺮﺭ ﺑﻪ ﭼﺎپ ﺭﺳﯿﺪﻩ ﻭ ﺗﺮﺟﻤﻪ ﻧﯿﺰ ﺷﺪﻩ אﺳﺖ‪ .‬ﺩﻗﯿﻖﺗﺮﯾﻦ ﺗـﺼﺤﯿﺢ ﺁﻥ‬ ‫ﺩﺭ ﺳﺎﻝ ‪ ١٣٧٣‬ﻭ ﺑﻪ ﻭﺳﯿﻠﮥ ﺁﻗﺎی ﻣﺤﻤﺪﺑﺎﻗﺮ אﻧﺼﺎﺭی ﺯﻧﺠﺎﻧﯽ ﻭ ﺩﺭ ﺳﻪ ﺟﻠﺪ אﻧﺠﺎﻡ ﺷﺪﻩ אﺳﺖ ﮐـﻪ ﺟﻠـﺪ אﻭﻝ ﺩﺭﺑـﺎﺭۀ‬ ‫ﻣﺆﻟﻒ ﻭ ﻧﻘﺪ אﺷﮑﺎﻻﺕ ﻭאﺭﺩ ﺑﺮ ﮐﺘﺎﺏ‪ ،‬ﺟﻠﺪ ﺩﻭﻡ ﻣﺘﻦ ﮐﺘﺎﺏ ﻭ ﺟﻠﺪ ﺳﻮﻡ ﺗﺨﺮﯾﺠﺎﺕ ﻣﺘﻮﻥ אﺳﺖ‪.‬‬ ‫ﺗﻼﺷﻬﺎی ﻣﺼﺤﺢ ﻣﺤﺘﺮﻡ ﺭא ﻣﯽﺗﻮאﻥ ﻧﻤﻮﻧﮥ ﺑﺎﺭﺯ ﺗﺤﻘﯿﻖ ﻋﺎﺷﻘﺎﻧﻪ ﺩאﻧﺴﺖ‪ .‬ﺯﺣﻤﺎﺗﯽ ﮐﻪ ﺩﺭ ﺗﺤﻘﯿﻖ אﯾـﻦ ﮐﺘـﺎﺏ‬ ‫ﮐﺸﯿﺪﻩ ﺷﺪﻩ אﺳﺖ‪ ،‬ﻣﻌﺎﺩﻝ ﺗﺼﺤﯿﺢ ﯾﮏ ﻣﺠﻤﻮﻋﮥ ﺑﺰﺭگ ﺭﻭאﯾﯽ אﺳﺖ‪ .‬אﻟﺒﺘﻪ ﺩﺭ ﺑﺮﺧﯽ ﻣﻮאﺭﺩ‪ ،‬ﻣﺜﻞ ﻣﺘﻮﻧﯽ ﮐﻪ ﺩﺭ ﺑﺎﻻ‬ ‫אﺷﺎﺭﻩ ﺷﺪ‪ ،‬ﻣﺼﺤﺢ ﻣﺤﺘﺮﻡ ﺗﻮﻓﯿﻖ ﭼﻨﺪאﻧﯽ ﻧﯿﺎﻓﺘﻪ ﻭ ﺗﺨﺮﯾﺠﺎﺕ אﯾﺸﺎﻥ ﻫﻤﺴﻨﮓ ﺩﯾﮕﺮ ﻣﺘﻮﻥ ﻧﯿﺴﺖ‪ .‬אﯾﻦ אﺷـﮑﺎﻝ ﺩﺭ‬ ‫ﺑﻌﻀﯽ ﺩﯾﮕﺮ אﺯ ﻣﺴﺘﻨﺪﺳﺎﺯﯾﻬﺎی ﻣﻨﺘﺸﺮﺷﺪﻩ ﻧﯿﺰ ﺑﻪ ﭼﺸﻢ ﻣﯽﺧﻮﺭﺩ‪.‬‬

‫‪ .٧٠‬ﮐﺘﺎﺏ ﺳﻠﯿﻢ ﺑﻦ ﻗﯿﺲ‪ ،‬ﺗﺤﻘﯿﻖ ﻣﺤﻤﺪﺑﺎﻗﺮ אﻷﻧﺼﺎﺭی‪ ،‬ﻧﺸﺮ אﻟﻬﺎﺩی‪ ،‬ﻗﻢ‪ ١٤١٥ ,‬ﻫ‪ ،‬ﺝ ‪ ،٢‬ﺹ ‪.٧٤٥‬‬

‫‪28‬‬