Sd2

‫ﺟﻠﺴﮥ ﺩﻭﻡ‬

‫אﺳﺘﺎﺩ ﻣﺤﻤﻮﺩ ﻣﻨﺘﻈﺮی ﻣﻘﺪﻡ‬

‫ﺟﻠﺴﮥ ﺩﻭﻡ‬

‫ﻣﻨﻄﻖ )‪(١‬‬

‫ﺑﺴﻢ אﷲ אﻟﺮّﺣﻤٰﻦ אﻟﺮّﺣﯿﻢ‬ ‫ﻣﻨﻄﻖ )‪(١‬‬

‫ﺟﻠﺴﮥ ﺩﻭﻡ‬

‫ﺳِﻤَﺖ‪ ،‬ﺗﻘﺴﯿﻢ ﻭ ﻣﺒﺎﺣﺚِ ﻣﻨﻄﻖ‬ ‫אﻫﺪאﻑ ﺩﺭﺱ‬ ‫ﺁﺷﻨﺎﯾﯽ ﺑﺎ‪:‬‬ ‫‪ 9‬ﻭﺟﻪ ﺗﺴﻤﯿﮥ ﺩאﻧﺶ ﻣﻨﻄﻖ؛‬ ‫‪ 9‬ﺩﻟﯿﻞ ﺗﻘﺴﯿﻢ ﻣﻨﻄﻖ ﺑﻪ ﺻﻮﺭﻯ ﻭ ﻣﺎﺩﻯ؛‬ ‫‪ 9‬ﻣﺒﺎﺣﺚ ﻣﻨﻄﻖ ﺻﻮﺭی؛‬ ‫‪ 9‬ﻭאژﻩﻫﺎ‪ ،‬ﻣﻔﺎﻫﯿﻢ ﻭ אﺻﻄﻼﺣﺎﺕ אﯾﻦ ﺩﺭﺱ‪.‬‬

‫ﺳِﻤَﺖ‪ ١‬ﻣﻨﻄﻖ‬ ‫ﺳﻤﺖ ﺩﺭ ﻟﻐﺖ ﺑﻪ ﻋﻼﻣﺘﻰ ﮔﻔﺘﻪ ﻣﻰﺷﻮﺩ ﮐﻪ ﺩﺭ ﻧﺘﯿﺠﮥ ﺩאﻍ ﻧﻬﺎﺩﻥ ﺑﺮ ﭘﻮﺳﺖ ﺣﯿﻮאﻥ ﭘﺪﯾﺪ ﻣﻰﺁﯾﺪ‪ ،‬ﻭﻟﻰ אﻣﺮﻭﺯﻩ ﺑﻪ‬ ‫ﻣﻄﻠﻖ ﻋﻼﻣﺖ ـ אﻋﻢ אﺯ אﯾﻨﮑﻪ ﺑﺮ ﺣﯿﻮאﻥ ﺑﺎﺷﺪ ﯾﺎ ﻏﯿﺮ ﺁﻥ‪ ،‬ﺑﺎ ﺩאﻍ ﺑﺎﺷﺪ ﯾﺎ ﺑﺎ ﻏﯿﺮﺩאﻍ ـ ﺳﻤﺖ ﮔﻔﺘﻪ ﻣﻰﺷﻮﺩ‪.‬‬ ‫אﻣﺎ ﺩﺭ ﻣﻌﻨﺎﻯ אﺻﻄﻼﺣﻰ ﺁﻥ אﺧﺘﻼﻑ אﺳﺖ؛ ﺑﺮﺧﻰ ﻣﻌﺘﻘﺪﻧﺪ ﮐﻪ ﻣﺮאﺩ אﺯ ﺁﻥ ﻋﻨﻮאﻥ ﻭ ﻧﺎﻡ ﻋﻠﻢ אﺳﺖ ﻭ ﺑﺮﺧﻰ‬ ‫ﻣﺮאﺩ אﺯ ﺁﻥ ﺭא ﻭﺟﻪ ﺗﺴﻤﯿﮥ ﻋﻠﻢ ﻣﻰﺩאﻧﻨﺪ‪ .‬ﺑﺪﻭﻥ ﺗﺮﺩﯾﺪ‪ ،‬ﺻﺮﻑ ﺫﮐﺮ ﻧﺎﻡ ﯾﮏ ﻋﻠﻢ‪ ،‬ﻣﻮﺟﺐ ﻓﺰﻭﻧﻰ ﺑﺼﯿﺮﺕ ﺩﺭ‬ ‫ﻓﺮאﮔﯿﺮﻯ ﺁﻥ ﺩאﻧﺶ ﻧﺨﻮאﻫﺪ ﺑﻮﺩ‪ .‬ﺁﻧﭽﻪ ﺩﺭ ﺑﺮ ﺩאﺭﻧﺪۀ ﭼﻨﯿﻦ ﻓﺎﯾﺪﻩאﻯ אﺳﺖ‪ ،‬ﺑﯿﺎﻥ ﻭﺟﻪ ﺗﺴﻤﯿﮥ ﻋﻠﻢ אﺳﺖ‪.‬‬ ‫ﻣﻨﻄﻖ ﻣﺸﺘﻖ אﺯ ﻣﺎﺩۀ "ﻧﻄﻖ" אﺳﺖ؛ ﻧﻄﻘﻰ ﮐﻪ ﺣﻘﯿﻘﺘﺎً ﺑﻪ ﻣﻌﻨﺎﻯ ﺗﮑﻠّﻢ אﺳﺖ ﻭ ﺑﻪ ﻃﻮﺭ ﻣﺠﺎﺯی ﺑﺮ ﻣﻨﺸﺄ ﺁﻥ‪،‬‬ ‫ﯾﻌﻨﻰ ﺗﻔﮑﺮ ﻭ ﺗﻌﻘﻞ‪ ،‬אﻃﻼﻕ ﻣﻰﺷﻮﺩ ﻭ אﺗﻔﺎﻗﺎً ﻣﺮאﺩ אﺯ ﻧﻄﻖ ﺩﺭ אﯾﻦ ﻋﻠﻢ‪ ،‬ﻫﻤﯿﻦ ﻣﻌﻨﺎﻯ ﻣﺠﺎﺯﻯ‪ ،‬ﯾﻌﻨﻰ אﻧﺪﯾﺸﻪ ﻭ ﻧﻄﻖ‬ ‫ﺑﺎﻃﻨﻰ אﺳﺖ‪.‬‬ ‫ﻣﻨﻄﻖ ﺑﻪ ﻟﺤﺎﻅ אﺩﺑﻰ ﻣﺼﺪﺭ ﻣﯿﻤﻰ ﺑﻪ ﻣﻌﻨﺎﻯ ﺳﺨﻦ ﮔﻔﺘﻦ‪ ،‬ﯾﺎ אﺳﻢ ﻣﮑﺎﻥ ﺑﻪ ﻣﻌﻨﺎﻯ ﻣﺤﻞ ﺳﺨﻦ ﮔﻔﺘﻦ אﺳﺖ‪.‬‬ ‫אﯾﻨﮑﻪ אﯾﻦ ﻋﻠﻢ ﺭא ﻣﻨﻄﻖ ﻧﺎﻣﯿﺪﻩאﻧﺪ‪ ،‬ﯾﺎ אﺯ ﺑﺎﺏ ﻣﺒﺎﻟﻐﻪ אﺳﺖ ـ ﺩﺭ ﺻﻮﺭﺗﻰ ﮐﻪ ﺁﻥ ﺭא ﻣﺼﺪﺭ ﻣﯿﻤﻰ ﺑﺪאﻧﯿﻢ ـ ﺑﺪﯾﻦ ﻣﻌﻨﺎ‬ ‫ﮐﻪ אﯾﻦ ﺩאﻧﺶ ﺑﻪ אﻧﺪאﺯﻩאﻯ ﺩﺭ ﺭﺷﺪ ﻧﻄﻖ ﻭ ﺗﻔﮑﺮ אﻧﺴﺎﻥ ﻧﻘﺶ ﺩאﺭﺩ ﮐﻪ ﮔﻮﯾﺎ ﺧﻮﺩِ ﺁﻥ אﺳﺖ‪ .‬ﻭ ﯾﺎ ﺑﺪﯾﻦ ﺟﻬﺖ אﺳﺖ‬ ‫ﮐﻪ ﻋﻠﻢ ﻣﻨﻄﻖ ﺟﺎﯾﮕﺎﻩ ﻇﻬﻮﺭ ﻭ ﺑﺮﻭﺯ ﻧﻄﻖ ﻭ אﻧﺪﯾﺸﮥ אﻧﺴﺎﻥ אﺳﺖ‪ ،‬אﻟﺒﺘﻪ ﺩﺭ ﺻﻮﺭﺗﻰ ﮐﻪ ﺁﻥ ﺭא אﺳﻢ ﻣﮑﺎﻥ ﺗﻠﻘﻰ‬ ‫ﮐﻨﯿﻢ‪.‬‬

‫‪ .١‬ﭘﯿﺶﺗﺮ ﺳﻨّﺖ ﻣﺆﻟﻔﺎﻥ ﺑﺮ אﯾﻦ ﺑﻮﺩﻩ אﺳﺖ ﮐﻪ ﻗﺒﻞ אﺯ ﻭﺭﻭﺩ ﺑﻪ ﻣﺒﺎﺣﺚ ﯾﮏ ﻋﻠﻢ‪ ،‬ﻫﺸﺖ ﻣﻄﻠﺐ ﺭא ﺑـﻪ ﻋﻨـﻮאﻥ "ﺭﺋـﻮﺱ ﺛﻤﺎﻧﯿـﻪ" ﺫﮐـﺮ‬ ‫ﻣﻰﮐﺮﺩﻩאﻧﺪ ﮐﻪ ﺩאﻧﺴﺘﻦ ﺁﻧﻬﺎ ﻣﻮﺟﺐ ﺯﯾﺎﺩﺕ ﻭ ﺑﯿﻨﺶ ﺩאﻧﺶﭘﮋﻭﻩ ﺩﺭ ﻓﺮאﮔﯿﺮﻯ ﺁﻥ ﻋﻠﻢ ﻣﻰﺷﺪ‪ .‬אﯾﻦ ﺭﺋﻮﺱ ﻫﺸﺖﮔﺎﻧﻪ ﻋﺒـﺎﺭﺕ אﺳـﺖ אﺯ‪:‬‬ ‫ﺳِﻤَﺖ‪ ،‬ﻣﺆﻟﻒ‪ ،‬ﻏﺮﺽ‪ ،‬ﻣﻨﻔﻌﺖ‪ ،‬ﻣﺮﺗﺒﻪ‪ ،‬ﺟﻨﺲ‪ ،‬ﻗﺴﻤﺖ ﻭ ﺭﻭﺷﻬﺎﻯ ﺗﻌﻠﯿﻢ ﻋﻠﻢ‪.‬‬

‫‪2‬‬

‫ﺟﻠﺴﮥ ﺩﻭﻡ‬

‫ﻣﻨﻄﻖ )‪(١‬‬

‫ﻣﻨﻄﻖ ﺻﻮﺭﺕ ﻭ ﻣﺎﺩﻩ‬ ‫ﺩﺭ ﺩﺭﺱ ﮔﺬﺷﺘﻪ ﮔﻔﺘﯿﻢ ﮐﻪ אﻧﺴﺎﻥ ﺫאﺗﺎً ﻣﻮﺟﻮﺩﻯ ﻣﺘﻔﮑﺮ אﺳﺖ‪ .‬אﻣﺎ ﺑﺮאﻯ ﮐﺸﻒ ﻣﺠﻬﻮﻝ אﺯ ﻃﺮﯾﻖ ﻓﮑﺮ ﺣﺪאﻗﻞ ﺩﻭ‬ ‫ﺷﺮﻁ אﺳﺎﺳﻰ ﻭﺟﻮﺩ ﺩאﺭﺩ‪:‬‬ ‫אﻟﻒ( אﻧﺘﺨﺎﺏ ﻣﻌﻠﻮﻣﺎﺕ ﻣﻨﺎﺳﺐ ﻭ ﺻﺤﯿﺢ؛‬ ‫ﺏ( ﺗﻨﻈﯿﻢ ﻭ ﺻﻮﺭﺕﺑﻨﺪﻯ ﺩﺭﺳﺖ ﺁﻧﻬﺎ‪.‬‬ ‫ﻓﻘﺪאﻥ ﻫﺮ ﯾﮏ אﺯ אﯾﻦ ﺷﺮﻭﻁ‪ ،‬ﻣﺎﻧﻊ ﺭﺳﯿﺪﻥ ﺑﻪ ﺣﻘﯿﻘﺖ אﺳﺖ‪ .‬ﺑﻨﺎﺑﺮאﯾﻦ ﺯﻣﺎﻧﯽ ﮐﻪ ﺫﻫﻦ ﻓﮑﺮ ﻣﻰﮐﻨﺪ‪ ،‬ﻣﻤﮑﻦ‬ ‫אﺳﺖ ﺻﺤﯿﺢ ﻋﻤﻞ ﮐﻨﺪ ﻭ ﻣﻤﮑﻦ אﺳﺖ ﺩﭼﺎﺭ ﺧﻄﺎ ﺷﻮﺩ‪ .‬ﻣﻨﺸﺄ ﺧﻄﺎﻯ אﻧﺪﯾﺸﻪ‪ ،‬ﻧﺒﻮﺩِ ﯾﮑﻰ אﺯ ﺩﻭ ﺷﺮﻁ ﻓﻮﻕ אﺳﺖ‪،‬‬ ‫ﺯﯾﺮא ﺗﻔﮑﺮ ﺩﺭ ﻋﺎﻟﻢ ﺫﻫﻦ ﻣﺎﻧﻨﺪ ﯾﮏ ﺳﺎﺧﺘﻤﺎﻥ אﺳﺖ؛ ﯾﮏ ﺳﺎﺧﺘﻤﺎﻥ ﻭﻗﺘﻰ ﮐﺎﻣﻞ אﺳﺖ ﮐﻪ ﻫﻢ ﻣﺼﺎﻟﺢ ﻭ ﻣﻮאﺩ‬ ‫ﺗﺸﮑﯿﻞ ﺩﻫﻨﺪۀ ﺁﻥ ﺑﻰﻋﯿﺐ ﺑﺎﺷﺪ ﻭ ﻫﻢ ﻣﻌﻤﺎﺭﻯ ﺁﻥ ﺑﺮ אﺳﺎﺱ אﺻﻮﻝ ﺻﺤﯿﺢ ﺳﺎﺧﺘﻤﺎﻧﻰ ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ﺑﺎ ﻧﺒﻮﺩ ﯾﮑﻰ אﺯ אﯾﻦ‬ ‫ﺩﻭ ﺷﺮﻁ ﻧﻤﻰﺗﻮאﻥ ﺑﺪאﻥ ﺳﺎﺧﺘﻤﺎﻥ אﻃﻤﯿﻨﺎﻥ ﮐﺮﺩ‪ ،‬ﻣﺜﻼً אﮔﺮ ﮔﻔﺘﯿﻢ ﮐﻪ "ﺳﻘﺮאﻁ אﻧﺴﺎﻥ אﺳﺖ‪ .‬ﻫﺮ אﻧﺴﺎﻧﻰ ﺳﺘﻤﮕﺮ‬ ‫אﺳﺖ‪ .‬ﺑﻨﺎﺑﺮאﯾﻦ ﺳﻘﺮאﻁ ﺳﺘﻤﮕﺮ אﺳﺖ‪ ".‬אﯾﻦ אﺳﺘﺪﻻﻝ אﮔﺮﭼﻪ אﺯ ﻧﻈﺮ ﺷﮑﻞ ﻭ ﺻﻮﺭﺕ ﺻﺤﯿﺢ אﺳﺖ‪ ،‬אﻣﺎ אﺯ ﻧﻈﺮ ﻣﺎﺩﻩ ﻭ‬ ‫ﻣﺼﺎﻟﺢ ﻓﺎﺳﺪ אﺳﺖ‪ ،‬ﺯﯾﺮא ﺁﻧﺠﺎ ﮐﻪ ﻣﻰﮔﻮﯾﯿﻢ "ﻫﺮ אﻧﺴﺎﻧﻰ ﺳﺘﻤﮕﺮ אﺳﺖ"‪ .‬אﯾﻦ ﺳﺨﻦ ﺩﺭﺳﺖ ﻧﯿﺴﺖ‪ .‬ﺣﺎﻝ אﮔﺮ ﺑﮕﻮﯾﯿﻢ‪:‬‬ ‫"ﻫﻤﮥ ﻣﺮﺩאﻥ אﻧﺴﺎﻥ ﻫﺴﺘﻨﺪ‪ .‬ﻫﻤﮥ ﺯﻧﺎﻥ אﻧﺴﺎﻥ ﻫﺴﺘﻨﺪ‪ .‬ﺑﻨﺎﺑﺮאﯾﻦ ﻫﻤﮥ ﻣﺮﺩאﻥ ﺯﻥ ﻫﺴﺘﻨﺪ‪ ".‬ﻣﺎﺩﻩ ﻭ ﻣﺼﺎﻟﺢ אﺳﺘﺪﻻﻝ‬ ‫ﺻﺤﯿﺢ אﺳﺖ‪ ،‬ﻭﻟﻰ ﺻﻮﺭﺕ ﻭ ﻧﻈﺎﻡ ﺁﻥ ﻧﺎﺩﺭﺳﺖ אﺳﺖ ﻭ ﻫﻤﯿﻦ אﻣﺮ ﻣﻮﺟﺐ ﻏﻠﻂ ﺑﻮﺩﻥ ﻧﺘﯿﺠﻪ ﺧﻮאﻫﺪ ﺑﻮﺩ‪ .‬אﯾﻨﮑﻪ ﭼﺮא‬ ‫ﺻﻮﺭﺕ ﻭ ﺷﮑﻞ אﺳﺘﺪﻻﻝ ﻧﺎﺩﺭﺳﺖ אﺳﺖ‪ ،‬ﺩﺭ ﺩﺭﺱ ﭼﻬﺎﺭﺩﻫﻢ ﺩﺭ ﺑﺎﺏ ﻗﯿﺎﺱ ﺭﻭﺷﻦ ﺧﻮאﻫﺪ ﺷﺪ‪.‬‬ ‫ﺣﺎﻝ ﮐﻪ ﭘﺬﯾﺮﻓﺘﯿﻢ ﮐﻪ ﻣﻨﻄﻖ ﻋﻬﺪﻩﺩאﺭ ﺧﻄﺎﺳﻨﺠﻰ אﻧﺪﯾﺸﻪ אﺳﺖ‪ ،‬ﺑﻨﺎﺑﺮאﯾﻦ ﺑﺎﯾﺪ ﺑﺘﻮאﻧﺪ ﻗﻮאﻋﺪ ﻋﺎﻡ אﻧﺪﯾﺸﻪ ﺩﺭ ﻫﺮ‬ ‫ﺩﻭ ﻧﻮﻉ אﺯ ﺧﻄﺎ ﺭא ﻫﻢ ﺑﯿﺎﻥ ﮐﻨﺪ‪ .‬ﺁﻥ ﺑﺨﺸﻰ אﺯ ﻣﻨﻄﻖ ﮐﻪ ﻣﺘﮑﻔّﻞ ﺧﻄﺎﺳﻨﺠﻰ ﺩﺭ ﻗﻠﻤﺮﻭ ﺻﻮﺭﺕ ﻓﮑﺮ ـ ﭼﻪ ﺩﺭ‬ ‫ﻋﺮﺻﮥ ﺗﻌﺮﯾﻒ ﻭ ﭼﻪ ﺩﺭ ﻣﺤﺪﻭﺩۀ אﺳﺘﺪﻻﻝ ـ אﺳﺖ‪ ،‬ﻣﻨﻄﻖ ﺻﻮﺭﻯ ﻭ ﺁﻥ ﺑﺨﺶ אﺯ ﻣﻨﻄﻖ ﮐﻪ ﻋﻬﺪﻩﺩאﺭ ﺳﻨﺠﺶ ﺧﻄﺎ‬ ‫ﺩﺭ ﻣﺎﺩۀ ﻓﮑﺮ אﺳﺖ‪ ،‬ﻣﻨﻄﻖ ﻣﺎﺩﻯ ﻧﺎﻣﯿﺪﻩ ﻣﻰﺷﻮﺩ‪.‬‬ ‫ﻣﻨﻄﻖ ﺻﻮﺭﻯ ﺑﻪ ﻧﺎﻣﻬﺎﻯ ﻣﻨﻄﻖ ﻧﻈﺮﻯ‪ ،‬ﻣﻨﻄﻖ ﮐﻼﺳﯿﮏ‪ ،‬ﻣﻨﻄﻖ ﻋﻤﻮﻣﻰ‪ ،‬ﻣﻨﻄﻖ אﺭﺳﻄﻮﯾﻰ ﻭ ﻣﻨﻄﻖ ﻗﺪﯾﻢ‬ ‫ﻧﯿﺰ ﻧﺎﻡﮔﺬאﺭی ﺷﺪﻩ אﺳﺖ‪.‬‬ ‫ﻣﻨﻄﻖ ﻣﺎﺩﻯ ﻧﯿﺰ אﻣﺮﻭﺯﻩ ﺑﻪ ﻧﺎﻣﻬﺎﻯ ﻣﻨﻄﻖ ﻋﻤﻠﻰ )אﻋﻤﺎﻟﻰ(‪ ،‬ﻣﻨﻄﻖ אﺧﺘﺼﺎﺻﻰ‪ ،‬ﻣﺘﺪﻟﻮژﻯ ﻋﻠﻮﻡ )ﺷﻨﺎﺧﺖ‬ ‫ﺭﻭﺷﻬﺎﻯ ﻋﻠﻮﻡ( ﻭ ﻓﻠﺴﻔﮥ ﻋﻠﻤﻰ ﻧﯿﺰ ﺧﻮאﻧﺪﻩ ﻣﻰﺷﻮﺩ‪.‬‬

‫ﻣﺒﺎﺣﺚ ﻣﻨﻄﻖ‬ ‫ﮔﻔﺘﯿﻢ ﮐﻪ ﻋﻠﻢ ﻣﻨﻄﻖ ﺑﻪ ﺻﻮﺭﻯ ﻭ ﻣﺎﺩﻯ ﺗﻘﺴﯿﻢ ﻣﻰﺷﻮﺩ‪ .‬ﺣﺎﻝ ﺑﺎﯾﺪ ﺩאﻧﺴﺖ ﮐﻪ ﻣﺒﺎﺣﺚ ﻣﻨﻄﻖ ﺻﻮﺭﻯ ﻭ ﻣﺎﺩﻯ ﺭא‬ ‫ﻣﻰﺗﻮאﻥ ﺑﻪ ﺩﻭ ﺑﺨﺶ ﺗﺼﻮﺭאﺕ ﻭ ﺗﺼﺪﯾﻘﺎﺕ ﺗﻘﺴﯿﻢ ﮐﺮﺩ‪.‬‬ ‫ﻣﻨﻄﻖ ﺻﻮﺭﻯ ﺩﺭ ﺑﺨﺶ ﺗﺼﻮﺭאﺕ ﭘﺲ אﺯ ﻃﺮﺡ ﻣﻄﺎﻟﺐ ﻣﻘﺪﻣﺎﺗﻰ‪ ،‬אﺯ ﺗﻌﺮﯾﻒ ﻭ אﻗﺴﺎﻡ ﻭ ﺷﺮאﯾﻂ ﺁﻥ ﻭ ﺩﺭ ﺑﺨﺶ‬ ‫‪٢‬‬ ‫ﺗﺼﺪﯾﻘﺎﺕ ﻧﯿﺰ אﺯ אﺳﺘﺪﻻﻝ ﻭ אﻗﺴﺎﻡ ﻭ ﺷﺮאﯾﻂ ﺁﻥ ﺳﺨﻦ ﻣﯽﮔﻮﯾﺪ‪.‬‬ ‫‪ .٢‬ﻣﺒﺎﺣﺚ ﻣﻘﻮﻻﺕ ﻋﺸﺮ )ﻗﺎﻃﯿﻐﻮﺭﯾﺎﺱ( ﺑﻪ ﻣﻮאﺩ ﺗﻌﺮﯾﻒ ﻭ ﻣﺒﺎﺣﺚ ﺻﻨﺎﻋﺎﺕ ﺧﻤﺲ ﺑﻪ ﻣﻮאﺩ אﺳﺘﺪﻻﻝ ﻣﻰﭘﺮﺩאﺯﺩ‪ .‬אﯾﻦ ﺩﻭ ﻣﺒﺤﺚ ﻫﺮ ﺩﻭ‬ ‫ﺑﻪ ﻣﻨﻄﻖ ﻣﺎﺩﻯ ﻣﺮﺑﻮﻁ ﻣﻰﺷﻮﺩ‪ .‬אﺯ ﺁﻧﺠﺎ ﮐﻪ ﺩאﻧﺶ ﻓﻠﺴﻔﻪ ﺑﻪ ﻧﺤﻮۀ ﻫﺴﺘﻰ אﺷﯿﺎ ﻣﻰﭘﺮﺩאﺯﺩ ﻭ ﺑﺤﺚ אﺯ ﺟﻮﻫﺮ ﻭ ﻋﺮﺽ )ﻣﻘﻮﻻﺕ ﻋـﺸﺮ(‬ ‫ﻭ ﻧﯿﺰ אﻗﺴﺎﻡ ﺁﻥ‪ ،‬ﺩﺭ ﺣﻘﯿﻘﺖ ﺑﻪ ﻫﺴﺘﻰ אﯾﻦ ﺩﻭ ﻣﺮﺑﻮﻁ ﻣﻰﺷﻮﺩ‪ ،‬ﻏﺎﻟﺐ ﻣﻨﻄﻖﺩאﻧﺎﻥ ﻣﺘﺄﺧﺮ ﻭ ﻧﯿﺰ ﻓﻼﺳﻔﻪ ﺗـﺮﺟﯿﺢ ﻣـﻰﺩﻫﻨـﺪ ﮐـﻪ ﺑﺤـﺚ‬ ‫ﻣﻘﻮﻻﺕ ﻋﺸﺮ )ﻣﻨﻄﻖ ﻣﺎﺩّﻯ ﺩﺭ ﺣﻮﺯۀ ﺗﻌﺮﯾﻒ( ﺩﺭ ﮐﺘﺎﺑﻬﺎﻯ ﻓﻠﺴﻔﻰ ﺗﻨﻘﯿﺢ ﻭ ﺗﺒﯿﯿﻦ ﺷﻮﺩ‪.‬‬

‫‪3‬‬

‫ﺟﻠﺴﮥ ﺩﻭﻡ‬

‫ﻣﻨﻄﻖ )‪(١‬‬

‫ﺑﺮאﻯ ﺭﻭﺷﻦ ﺷﺪﻥ ﺑﺤﺚ ﻓﻮﻕ ﭘﺎﺳﺦ ﺩﻭ ﺳﺆאﻝ ﺿﺮﻭﺭﻯ אﺳﺖ‪ :‬ﺳﺆאﻝ אﻭﻝ אﯾﻦ אﺳﺖ ﮐﻪ ﺗﺼﻮﺭ ﻭ ﺗﺼﺪﯾﻖ‬ ‫ﭼﯿﺴﺖ؟ ﻭ ﺩﯾﮕﺮ אﯾﻨﮑﻪ ﭼﺮא ﻣﺒﺎﺣﺚ ﻣﻨﻄﻖ ﺑﻪ אﯾﻦ ﺩﻭ ﺑﺨﺶ ﺗﻘﺴﯿﻢ ﻣﻰﺷﻮﺩ؟‬

‫ﺗﺼﻮﺭ ﻭ ﺗﺼﺪﯾﻖ‬

‫אﻧﺴﺎﻥ ﺩﺭ ﺩﺭﻭﻥ ﺧﻮﺩ ﻭאﻗﻌﯿﺎﺗﻰ ﭼﻮﻥ ﺩﺭﺩ‪ ،‬ﺷﺎﺩﻯ ﻭ ﻏﻢ ﺭא אﺣﺴﺎﺱ ﻣﻰﮐﻨﺪ‪ ،‬אﻣﺎ ﭘﺲ אﺯ ﻣﺪﺗﻰ ﮐﻪ ﺁﻥ ﺭﺧﺪאﺩِ ﺩﺭﻭﻧﻰ‬ ‫אﺯ ﺑﯿﻦ ﺭﻓﺖ‪ ،‬ﺻﻮﺭﺗﻰ אﺯ ﺁﻥ ﺩﺭ ﺫﻫﻦ אﻭ ﺑﺎﻗﻰ ﻣﻰﻣﺎﻧﺪ‪ .‬ﺗﺤﻘﻖ אﯾﻦ אﻣﻮﺭ ﺩﺭ ﺩﺭﻭﻥ אﻧﺴﺎﻥ ﻭ ﻧﯿﺰ ﺻﻮﺭﺗﻬﺎﻯ ﺁﻥ‪ ،‬ﺻﻔﺖ‬ ‫ﻭ ﺣﺎﻟﺘﻰ ﺭא ﺑﺮאﻯ אﻭ אﯾﺠﺎﺩ ﻣﻰﮐﻨﺪ ﮐﻪ ﺑﻪ ﺁﻥ "ﻋﻠﻢ"‪" ،‬אﺩﺭאک" ﯾﺎ "ﺁﮔﺎﻫﻰ" ﮔﻔﺘﻪ ﻣﻰﺷﻮﺩ‪ .‬ﺑﻨﺎﺑﺮאﯾﻦ‪ ،‬אﻧﺴﺎﻥ ﮔﺎﻩ ﺑﻪ‬ ‫ﺻﻮﺭﺕ אﺷﯿﺎ ﻋﻠﻢ ﺩאﺭﺩ ﻭ ﮔﺎﻩ ﺑﻪ ﺣﻀﻮﺭ ﻭﺟﻮﺩ ﺁﻧﻬﺎ ﺩﺭ ﺩﺭﻭﻥ ﺧﻮﺩ ﻋﻠﻢ ﭘﯿﺪא ﻣﯽﮐﻨﺪ‪ .‬ﺩﺭ ﺻﻮﺭﺕ ﻧﺨﺴﺖ‪ ،‬ﻋﻠﻢ ﺭא‬ ‫"ﺣﺼﻮﻟﻰ" ﻭ ﺩﺭ ﺻﻮﺭﺕ ﺩﻭﻡ‪ ،‬ﺁﻥ ﺭא "ﺣﻀﻮﺭﻯ" ﻣﻰﻧﺎﻣﻨﺪ‪ .‬ﻋﻠﻢ ﺣﺼﻮﻟﻰ ﺑﻪ ﻧﻮﺑﮥ ﺧﻮﺩ ﺑﻪ ﺗﺼﻮﺭ ﻭ ﺗﺼﺪﯾﻖ ﺗﻘﺴﯿﻢ‬ ‫ﻣﻰﺷﻮﺩ‪.‬‬ ‫ﺗﺼﺪﯾﻖ ﻋﺒﺎﺭﺕ אﺳﺖ אﺯ אﺩﺭאک ﻣﻄﺎﺑﻘﺖ ﯾﺎ ﻋﺪﻡ ﻣﻄﺎﺑﻘﺖ ﯾﮏ ﻧﺴﺒﺖ )ﺟﻤﻠﮥ ﺧﺒﺮﻯ( ﺑﺎ ﻭאﻗﻊ‪ ،‬ﻣﺎﻧﻨﺪ‪ :‬ﺯﻣﯿﻦ‬ ‫ﮐﺮﻭﻯ אﺳﺖ‪ ،‬ﺟﯿﻮﻩ ﺟﺎﻣﺪ ﻧﯿﺴﺖ‪ .‬אﻟﺒﺘﻪ ﭼﻨﯿﻦ אﺩﺭאﮐﻰ ﻣﻘﺘﻀﻰ ﺣﮑﻢ ﻭ אﺫﻋﺎﻥ אﺳﺖ‪.‬‬ ‫ﺗﺼﻮﺭ ﻋﺒﺎﺭﺕ אﺳﺖ אﺯ ﺻﻮﺭﺕ‪ ٣‬ﭘﺪﯾﺪﺁﻣﺪﻩ אﺯ אﺷﯿﺎ ﺩﺭ ﺫﻫﻦ‪ ،‬ﺑﻪ ﻧﺤﻮﻯ ﮐﻪ אﻗﺘﻀﺎﻯ ﺣﮑﻢ ﻭ אﻋﺘﻘﺎﺩﻯ ﺭא ﻧﺪאﺷﺘﻪ‬ ‫ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﻣﺎﻧﻨﺪ‪ :‬ﻋﻠﻰ‪ ،‬ﺧﻮﺭﺷﯿﺪ‪ ،‬ﻣﺎﻩ‪ ،‬ﺁﺳﻤﺎﻥ ﺯﯾﺒﺎ‪ ،‬ﺁﯾﺎ ﺣﺴﻦ ﻋﺎﻟﻢ אﺳﺖ؟‬ ‫ﭘﺲ אﺯ ﺗﻘﺴﯿﻢ ﻋﻠﻢ ﺣﺼﻮﻟﻰ ﺑﻪ ﺗﺼﻮﺭ ﻭ ﺗﺼﺪﯾﻖ‪ ،‬ﻣﺆﻟﻔﺎﻥ ﻣﻨﻄﻖ ﺩﺭ ﺩﻭﺭﻩﻫﺎﻯ ﻣﺘﺄﺧﺮ אﯾﻦ ﺗﻘﺴﯿﻢ ﺭא ﻣﺒﻨﺎ ﻗﺮאﺭ‬ ‫ﺩאﺩﻩ ﻭ אﺑﻮאﺏ ﻣﻨﻄﻖ ﺭא ﺑﻪ ﺩﻭ ﺑﺨﺶ ﺗﺼﻮﺭאﺕ ﻭ ﺗﺼﺪﯾﻘﺎﺕ ﺗﻘﺴﯿﻢ ﮐﺮﺩﻩאﻧﺪ‪ .‬ﻭﺟﻪ ﭼﻨﯿﻦ ﺗﻘﺴﯿﻤﻰ אﯾﻦ אﺳﺖ ﮐﻪ‬ ‫ﺟﺮﯾﺎﻥ אﻧﺪﯾﺸﻪ ﺩﺭ ﺫﻫﻦ‪ ،‬ﮔﺎﻩ אﺯ ﻃﺮﯾﻖ ﺳﺎﻣﺎﻥﺑﺨﺸﻰ ﭼﻨﺪ ﺗﺼﻮﺭ ﺑﺮאﻯ ﺭﺳﯿﺪﻥ ﺑﻪ ﺗﺼﻮﺭﻯ ﺟﺪﯾﺪ ﻭ ﮔﺎﻩ אﺯ ﻃﺮﯾﻖ‬ ‫ﺗﻨﻈﯿﻢ ﻭ ﺗﺮﺗﯿﺐ ﭼﻨﺪ ﺗﺼﺪﯾﻖ ﺑﺮאﻯ ﺭﺳﯿﺪﻥ ﺑﻪ ﺗﺼﺪﯾﻘﻰ ﺟﺪﯾﺪ ﺻﻮﺭﺕ ﻣﻰﮔﯿﺮﺩ‪ ،‬אﺯ אﯾﻦ ﺭﻭ ﻣﻨﻄﻖ ﺻﻮﺭﻯ ﺑﺎﯾﺪ ﺑﻪ‬ ‫ﻋﻨﻮאﻥ אﺑﺰאﺭ ﻭ ﺭﻭﺷﻰ ﺑﺮאﻯ ﺧﻄﺎﺳﻨﺠﻰ ﺟﺮﯾﺎﻥ ﺗﻔﮑﺮ ﺩﺭ ﺩﻭ ﺑﺨﺶ ﺗﺼﻮﺭאﺕ ﻭ ﺗﺼﺪﯾﻘﺎﺕ ﻧﻘﺸﻰ אﺳﺎﺳﻰ ﺩאﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬

‫ﭼﮑﯿﺪﻩ‬ ‫‪١‬ـ ﻣﺮאﺩ אﺯ ﺳِﻤَﺖ ﺩﺭ ﻟﻐﺖ‪ ،‬ﻋﻼﻣﺖ‪ ،‬ﻭ ﺩﺭ אﺻﻄﻼﺡ‪ ،‬ﻭﺟﻪ ﺗﺴﻤﯿﮥ ﯾﮏ ﺩאﻧﺶ אﺳﺖ‪.‬‬ ‫‪٢‬ـ ﻣﻨﻄﻖ‪ ،‬ﯾﺎ ﻣﺼﺪﺭ ﻣﯿﻤﻰ‪ ،‬ﺑﻪ ﻣﻌﻨﺎﻯ ﺳﺨﻦ ﮔﻔﺘﻦ‪ ،‬ﯾﺎ אﺳﻢ ﻣﮑﺎﻥ‪ ،‬ﺑﻪ ﻣﻌﻨﺎﻯ ﻣﮑﺎﻥ ﻧﻄﻖ אﺳﺖ‪.‬‬ ‫‪٣‬ـ ﺑﺮאﻯ ﮐﺸﻒ ﻣﺠﻬﻮﻝ אﺯ ﻃﺮﯾﻖ ﻓﮑﺮ‪ ،‬ﺣﺪאﻗﻞ ﺩﻭ ﺷﺮﻁ אﺳﺎﺳﻰ ﻭﺟﻮﺩ ﺩאﺭﺩ‪:‬‬ ‫אﻟﻒ( אﻧﺘﺨﺎﺏ ﻣﻌﻠﻮﻣﺎﺕ ﻣﻨﺎﺳﺐ ﻭ ﺻﺤﯿﺢ؛‬ ‫ﺏ( ﺗﻨﻈﯿﻢ ﻭ ﺻﻮﺭﺕﺑﻨﺪﻯ ﺩﺭﺳﺖ ﺁﻧﻬﺎ‪.‬‬ ‫‪٤‬ـ ﻣﻨﺸﺄ ﺧﻄﺎﻯ אﻧﺪﯾﺸﻪ‪ ،‬ﻓﻘﺪאﻥ ﯾﮑﻰ אﺯ ﺩﻭ ﺷﺮﻁ ﻓﻮﻕ אﺳﺖ‪.‬‬ ‫‪٥‬ـ ﻣﻨﻄﻖ ﻣﺎﺩﻯ‪ ،‬ﻋﻬﺪﻩﺩאﺭ ﺳﻨﺠﺶ ﺧﻄﺎ ﺩﺭ ﻣﺎﺩۀ ﻓﮑﺮ אﺳﺖ‪.‬‬ ‫‪٦‬ـ ﻣﻨﻄﻖ ﺻﻮﺭﻯ‪ ،‬ﻋﻬﺪﻩﺩאﺭ ﺧﻄﺎﺳﻨﺠﻰ ﺩﺭ ﻗﻠﻤﺮﻭ ﺻﻮﺭﺕ ﻓﮑﺮ אﺳﺖ‪.‬‬

‫‪ .٣‬ﻣﺮאﺩ ﺻﺮﻓﺎً ﺻﻮﺭﺕ ﻣﺤﺴﻮﺱ ﯾﺎ ﺷﮑﻞ ﻫﻨﺪﺳﻰ אﺷﯿﺎ ﻧﯿﺴﺖ‪ ،‬ﺑﻠﮑﻪ ﻣﻨﻈﻮﺭ ﺷﻨﺎﺧﺖ ﺣﻘﯿﻘﺖ ﻭ ﺻﻮﺭﺕ ﻣﻌﻘﻮﻝ ﺁﻧﻬﺎ ﻧﯿـﺰ ﻫـﺴﺖ‪ .‬אﯾـﻦ‬ ‫ﻧﮑﺘﻪ ﺩﺭ ﻣﺒﺤﺚ ﺗﻌﺮﯾﻒ ﺭﻭﺷﻦﺗﺮ ﺧﻮאﻫﺪ ﺷﺪ‪.‬‬

‫‪4‬‬

‫ﺟﻠﺴﮥ ﺩﻭﻡ‬

‫ﻣﻨﻄﻖ )‪(١‬‬

‫ﭘﺮﺳﺸﻬﺎی ﭘﺎﯾﺎﻧﯽ‬ ‫‪١‬ـ ﺳﻤﺖ ﺭא ﺩﺭ ﻟﻐﺖ ﻭ אﺻﻄﻼﺡ ﺗﻌﺮﯾﻒ ﻭ ﺳﻤﺖ ﻣﻨﻄﻖ ﺭא ﺑﯿﺎﻥ ﮐﻨﯿﺪ‪.‬‬ ‫‪٢‬ـ ﻣﺮאﺩ אﺯ ﻧﻄﻖ ﻇﺎﻫﺮﻯ ﻭ ﺑﺎﻃﻨﻰ ﻭ ﻣﻨﻈﻮﺭ אﺯ ﻣﺎﺩۀ "ﻧﻄﻖ" ﺩﺭ ﻣﻨﻄﻖ ﭼﯿﺴﺖ؟‬ ‫‪٣‬ـ ﻣﺮאﺩ אﺯ ﻣﻨﻄﻖ ﺻﻮﺭﻯ ﻭ ﻣﺎﺩﻯ ﭼﯿﺴﺖ؟‬ ‫‪٤‬ـ ﭼﺮא ﻣﻨﻄﻖ ﺑﻪ ﺻﻮﺭﻯ ﻭ ﻣﺎﺩﻯ ﺗﻘﺴﯿﻢ ﻣﻰﺷﻮﺩ؟‬ ‫‪٥‬ـ ﺑﺮאﻯ ﮐﺸﻒ ﻣﺠﻬﻮﻝ אﺯ ﻃﺮﯾﻖ ﻓﮑﺮ ﭼﻪ ﺷﺮﻭﻃﻰ ﻻﺯﻡ אﺳﺖ؟‬ ‫‪٦‬ـ ﺗﺼﻮﺭ ﻭ ﺗﺼﺪﯾﻖ ﺭא ﺑﺎ ﺫﮐﺮ ﻣﺜﺎﻝ ﺗﻌﺮﯾﻒ ﮐﻨﯿﺪ‪.‬‬ ‫‪٧‬ـ ﭼﺮא ﻣﺒﺎﺣﺚ ﻣﻨﻄﻖ ﺑﻪ ﺩﻭ ﺑﺨﺶ ﺗﺼﻮﺭאﺕ ﻭ ﺗﺼﺪﯾﻘﺎﺕ ﺗﻘﺴﯿﻢ ﻣﻰﺷﻮﺩ؟‬

‫‪5‬‬