Sd2
This document was uploaded by user and they confirmed that they have the permission to share it. If you are author or own the copyright of this book, please report to us by using this DMCA report form. Report DMCA
Overview
Download & View Sd2 as PDF for free.
More details
- Words: 4,128
- Pages: 12
ﺟﻠﺴﺔ دوم
اﺳﺘﺎد ﻋﺒﺪاﻟﻬﺎدي ﻓﻘﻬﻲ زاده
ﺟﻠﺴﮥ ﺩﻭﻡ
ﺩﺭﺱ ﺻﺮﻑ ﻋﺮﺑﯽ )(٢
ﺑﺴﻢ אﷲ אﻟﺮﺣﻤﻦ אﻟﺮﺣﯿﻢ ﺻﺮﻑ ﻋﺮﺑﯽ )(٢
ﺟﻠﺴﮥ ﺩﻭﻡ
ﻣﻌﺮﻓﻪ ﻭ ﻧﻜﺮﻩ )(٢ אﻧﻮאﻉ ﻣﻌﺮﻓﻪ ) (١ﻭ )(٢
אﺳﻢ ﻣﻌﺮﻓﻪ ﺑﻪ אﻟﻒ ﻭ ﻻﻡ ﻭ אﺳﻢ ﻋﻠﻢ
ﻓﻬﺮﺳﺖ
אﻫﺪאﻑ ﺩﺭﺱ ﺩﺭﺁﻣﺪ אﻧﻮאﻉ ﻣﻌﺮﻓﻪ
אﻟﻒ( אﺳﻢ ﻣﻌﺮﻓﻪ ﺑﻪ אﻟﻒ ﻭ ﻻﻡ ﺏ( אﺳﻢ ﻋَﻠَﻢ
2
ﺟﻠﺴﮥ ﺩﻭﻡ
ﺩﺭﺱ ﺻﺮﻑ ﻋﺮﺑﯽ )(٢
אﻫﺪאﻑ ﺩﺭﺱ ﺁﺷﻨﺎﯾﯽ ﺑﺎ: ¾ אﺳﻢ ﻣﻌﺮﻓﻪ ﺑﻪ אﻟﻒ ﻭ ﻻﻡ؛ ¾ אﻧﻮאﻉ אﻟﻒ ﻭ ﻻﻡ ﺗﻌﺮﯾﻒ؛ ¾ אﺳﻢ ﻋﻠﻢ ﻭ אﻧﻮאﻉ ﺁﻥ.
ﺩﺭﺁﻣﺪ ﺩﺭ ﺩﺭﺱ ﭘﯿﺸﯿﻦ ﮐﻠﯿﺎﺗﯽ ﺩﺭ ﻣﻮﺭﺩ אﺳﻤﻬﺎی ﻣﻌﺮﻓﻪ ﻭ ﻧﮑﺮﻩ ﺁﻣﻮﺧﺘﯿﻢ ﻭ ﺑﺎ ﭼﮕﻮﻧﮕﯽ ﻣﻌﺮﻓﻪ ﺳﺎﺧﺘﻦ אﺳﻢ ﻧﮑﺮﻩ ،ﻧﮑﺮۀ ﻣﺤﻀﻪ ﻭ ﻧﮑﺮۀ ﻏﯿﺮ ﻣﺤﻀﻪ ﻭ ﻣﺒﺎﺣﺚ ﺩﯾﮕﺮی ﺩﺭ אﯾﻦ ﺯﻣﯿﻨﻪ ﺁﺷﻨﺎ ﺷﺪﯾﻢ .ﺩﺭ אﯾﻦ ﺩﺭﺱ ﻭ ﭼﻨﺪ ﺩﺭﺱ ﺑﻌﺪی אﻧﻮאﻉ אﺳﻢ ﻣﻌﺮﻓﻪ ﺭא ﺑﺮﺭﺳﯽ ﺧﻮאﻫﯿﻢ ﮐﺮﺩ .ﺩﺭ אﯾﻦ ﺩﺭﺱ ﺑﺎ ﺩﻭ ﻧﻮﻉ אﺯ ﺁﻧﻬﺎ ﺁﺷﻨﺎ ﻣﯽﺷﻮﯾﻢ ﮐﻪ ﻋﺒﺎﺭﺕאﻧﺪ אﺯ :אﺳﻢ ﻣﻌﺮﻓﻪ ﺑﻪ אﻟﻒ ﻭ ﻻﻡ ﻭ אﺳﻢ ﻋَﻠَﻢ .ﮔﻔﺘﻨﯽ אﺳﺖ ﭘﺮﻛﺎﺭﺑﺮﺩﺗﺮﯾﻦ ﻧﻮﻉ אﺳﻢ ﻣﻌﺮﻓﻪ ،אﺳﻢ ﻣﻌﺮﻓﻪ ﺑﻪ אﻟﻒ ﻭ ﻻﻡ אﺳﺖ .ﻫﻤﭽﻨﯿﻦ ﺩﺭ אﯾﻦ ﻗﺴﻤﺖ ،ﺑﻪ ﻣﻨﺎﺳﺒﺖ ،אﺯ ﺑﺮﺧﯽ אﺯ אﺳﻤﻬﺎ ﻛﻪ ﺑﺎ »אﻟﻒ ﻭ ﻻﻡ« ﺷﺮﻭﻉ ﺷﺪﻩ אﺳﺖ ﻭ ﺩﺭ ﻋﯿﻦ ﺣﺎﻝ אﯾﻦ אﻟﻒ ﻭ ﻻﻡ ﻧﻘﺸﯽ ﺩﺭ ﻣﻌﺮﻓﻪ ﺷﺪﻥ ﺁﻧﻬﺎ ﻧﺪאﺭﺩ ﮔﻔﺘﮕﻮ ﻛﺮﺩﻩאﯾﻢ ﻛﻪ ﻻﺯﻡ אﺳﺖ ﺑﻪ ﺩﻗﺖ ﻣﻮﺭﺩ ﺗﻮﺟﻪ ﻗﺮאﺭ ﮔﯿﺮﺩ.
אﻧﻮאﻉ ﻣﻌﺮﻓﻪ אﻟﻒ( אﺳﻢ ﻣﻌﺮﻓﻪ ﺑﻪ אﻟﻒ ﻭ ﻻﻡ ﺑﻪ ﻧﻤﻮﻧﻪﻫﺎی ﺯﯾﺮ ﺗﻮﺟﻪ ﻛﻨﯿﺪ: אﻟﻒ(
١ـ ﴿אَﻟْﯿَﻮْﻡَ ﺃﻛْﻤَﻠْﺖُ ﻟَﻜُﻢْ ﺩِﯾﻨَﻜُﻢْ﴾ ٢ ٢ـ ﴿ﺇﺫْ ﻫُﻤَﺎ ﻓِﻲ אﻟْﻐَﺎﺭِ﴾ ٣ ٣ـ ﴿ ...ﻛَﻤَﺎ ﺃﺭْﺳَﻠْﻨَﺎ ﺇﻟَﯽ ﻓِﺮْﻋَﻮْﻥَ ﺭَﺳُﻮﻻً * ﻓَﻌَﺼَﯽ ﻓِﺮْﻋَﻮْﻥُ אﻟﺮﱠﺳُﻮﻝَ﴾ ١
ﺏ(
١ـ ﴿ﺧُﻠِﻖَ אﻟْﺈﻧﺴَﺎﻥُ ﺿَﻌِﯿﻔﺎً﴾ ٢ـ ﺃﻧﺖَ אﻟﻤُﻌَﻠﱢﻢُ. ٣ـ אﻟﺮﱠﺟُﻞُ ﺃﺻْﺒَﺮُ ﻣِﻦَ אﻟﻤَﺮﺃﺓِ.
٤
ﺝ(
١ـ ﻫُﻮَ ﺃﺧِﻲَ אﻟﱠﺬِﻱ ﯾَﺪْﺭُﺱُ ﻓِﻲ אﻟﺠَﺎﻣِﻌَﺔِ.
.١ﻣﺎﺋﺪﻩ٣/؛ ﺗﺮﺟﻤﻪ» :אﻣﺮﻭﺯ ﺩﯾﻦ ﺷﻤﺎ ﺭא ﺑﺮאﯾﺘﺎﻥ ﺗﻤﺎﻡ ﮔﺮﺩאﻧﯿﺪﻡ«. .٢ﺗﻮﺑﻪ٤٠/؛ ﺗﺮﺟﻤﻪ» :ﺁﻧﮕﺎﻩ ﻛﻪ ﺩﺭ ﻏﺎﺭ ]ﺛﻮﺭ[ ﺑﻮﺩﻧﺪ«. .٣ﻣﺰﻣﻞ١٦/ﻭ١٥؛ ﺗﺮﺟﻤﻪ ...» :ﻫﻤﺎﻥﮔﻮﻧﻪ ﮐﻪ ﻓﺮﺳﺘﺎﺩﻩאی ﺑﻪ ﺳﻮی ﻓﺮﻋﻮﻥ ﻓﺮﺳﺘﺎﺩﯾﻢ ،ﻭ]ﻟﯽ[ ﻓﺮﻋﻮﻥ ﺑﻪ ﺁﻥ ﻓﺮﺳﺘﺎﺩﻩ ﻋﺼﯿﺎﻥ ﻭﺭﺯﯾﺪ«. .٤ﻧﺴﺎﺀ٢٨/؛ ﺗﺮﺟﻤﻪ» :אﻧﺴﺎﻥ ﻧﺎﺗﻮאﻥ ﺁﻓﺮﯾﺪﻩ ﺷﺪﻩ אﺳﺖ«. 3
ﺟﻠﺴﮥ ﺩﻭﻡ
ﺩﺭﺱ ﺻﺮﻑ ﻋﺮﺑﯽ )(٢ ٥
٢ـ אﻟﻠّﺎﺕُ ﻭ אﻟﻌُﺰﱠی ﻣِﻦ ﺃﺻْﻨﺎﻡِ אﻟﻌَﺮَﺏِ אﻟﻤَﻌﺮُﻭﻓَﺔِ. ٣ـ ﻗﺎﻝَ ﺭَﺳﻮﻝُאﷲِ )ﺻﻠّﯽ אﷲ ﻋﻠﯿﻪ ﻭ ﺁﻟﻪ(» :אَﻟﺤَﺴَﻦُ ﻭَ אﻟﺤُﺴَﯿﻦُ ﺳَﯿﱢﺪَא ﺷَﺒَﺎﺏِ ﺃﻫْﻞِ אﻟﺠَﻨﱠﺔِ«.
٦
ﺩ(
﴿ﺇِﻥﱠ אﻟْﻤُﺼﱠﺪﱢﻗِﯿﻦَ ﻭَ אﻟْﻤُﺼﱠﺪﱢﻗﺎﺕِ ﻭَ ﺃَﻗْﺮَﺿُﻮא אﻟﻠﱠﻪَ ﻗَﺮْﺿﺎً ﺣَﺴَﻨﺎً ﯾُﻀَﺎﻋَﻒُ ﻟَﻬُﻢْ ﻭَ ﻟَﻬُﻢْ ﺃَﺟْﺮٌ ﻛَﺮِﯾﻢٌ﴾
٧
ﺗﻮﺿﯿﺢ
אﺳﻤﻬﺎی ﻣُﺤَﻠﱠﯽ ﺑﻪ אﻟﻒ ﻭ ﻻﻡ ﺩﺭ ﺩﺳﺘﮥ »אﻟﻒ« ﻭ »ﺏ« ﺩﺭ אﺻﻞ ﻧﻜﺮﻩ ﺑﻮﺩﻩ ﻭ ﺑﺎ אﺿﺎﻓﻪ ﺷﺪﻥ »אﻟ« ﺑﻪ ﺁﻧﻬﺎ ﻣﻌﺮﻓﻪ ﺷﺪﻩאﻧﺪ؛ אﺯ אﯾﻦ ﺭﻭ »אﻟ« ﺩﺭ אﯾﻦ אﺳﻤﻬﺎ אﻟﻒ ﻭ ﻻﻡ ﺗﻌﺮﯾﻒ אﺳﺖ. אﻟﻒ ﻭ ﻻﻣﯽ ﮐﻪ ﺩﺭ ﺁﻏﺎﺯ אﺳﻤﻬﺎی ﺩﺳﺘﮥ »אﻟﻒ« ﺁﻣﺪﻩ אﺳﺖ אﻟﻒ ﻭ ﻻﻡ ﻋﻬﺪ ﻧﺎﻡ ﺩאﺭﺩ .ﺩﺭ ﻧﻤﻮﻧﮥ ﻧﺨﺴﺖ ،אﻟﻒ ﻭ ﻻﻡ ﺑﺮ אﺳﻤﯽ ﻛﻪ ﻣﻘﺼﻮﺩ ﮔﻮﯾﻨﺪﻩ אﺳﺖ ﻭ ﺩﺭ ﻫﻨﮕﺎﻡ ﺳﺨﻦ ﮔﻔﺘﻦ ﺣﻀﻮﺭ ﺩאﺭﺩ ﻭאﺭﺩ ﺷﺪﻩ אﺳﺖ ﮐﻪ ﺁﻥ ﺭא אﻟﻒ ﻭ ﻻﻡ ﻋﻬﺪ ﺣﻀﻮﺭی ﻣﯽﺧﻮאﻧﻨﺪ» .אﻟ« ﭘﺲ אﺯ »ﺃﻱ« ﺩﺭ ﻣﻨﺎﺩא ﻧﯿﺰ אﺯ אﯾﻦ ﻧﻮﻉ אﺳﺖ؛ ﻣﺎﻧﻨﺪ﴿ :ﯾَﺎ ﺃﯾﱡﻬَﺎ אﻹﻧْﺴَﺎﻥُ ﻣَﺎ ﻏَﺮﱠכَ ﺑِﺮَﺑﱢﻚَ אﻟْﻜَﺮِﯾﻢِ﴾ ٨.ﺩﺭ ﻧﻤﻮﻧﮥ ﺩﻭّﻡ אﻟﻒ ﻭ ﻻﻡ ﺑﺮ אﺳﻤﯽ ﻭאﺭﺩ ﺷﺪﻩ אﺳﺖ ﻛﻪ ﻣﺨﺎﻃﺐ ﭘﯿﺸﯿﻨﮥ ﺫﻫﻨﯽ ﻣﺸﺨﺼﯽ אﺯ ﺁﻥ ﺩﺭ ﺫﻫﻦ ﺩאﺭﺩ ﻭ ﺑﺎ ﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ אﯾﻨﻜﻪ ﺩﺭ ﺳﯿﺎﻕ ﺁﯾﺎﺗﯽ ﻭאﻗﻊ ﺷﺪﻩ אﺳﺖ ﻛﻪ אﺯ ﻣﺎﺟﺮאی ﻫﺠﺮﺕ ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ )ﺻﻠّﯽ אﷲ ﻋﻠﯿﻪ ﻭ ﺁﻟﻪ( ﻭ אﺑﻮﺑﻜﺮ ﺑﻪ ﻣﺪﯾﻨﻪ ﺳﺨﻦ ﻣﯽﮔﻮﯾﺪ ،ﻣﺮאﺩ אﺯ »אﻟﻐﺎﺭ« ﻛﺎﻣﻼً ﺷﻨﺎﺧﺘﻪ ﺷﺪﻩ ﻭ ﻣﻌﻠﻮﻡ אﺳﺖ .ﺑﻪ אﯾﻦ ﻧﻮﻉ »אﻟ« אﻟﻒ ﻭ ﻻﻡ ﻋﻬﺪ ﺫﻫﻨﯽ ﻣﯽﮔﻮﯾﻨﺪ .ﺩﺭ ﺳﻮﻣﯿﻦ ﻧﻤﻮﻧﻪ ،אﻟﻒ ﻭ ﻻﻡ ﺑﺮ אﺳﻤﯽ ﻭאﺭﺩ ﺷﺪﻩ אﺳﺖ ﻛﻪ ﺩﺭ ﻗﺴﻤﺖ ﻗﺒﻠﯽ ﺟﻤﻠﻪ ﯾﮏ ﺑﺎﺭ ﺑﻪ ﺻﻮﺭﺕ ﻧﻜﺮﻩ ﺁﻣﺪﻩ ﻭ אﯾﻨﮏ ﻛﻪ ﺑﺮאی ﺩﻭﻣﯿﻦ ﺑﺎﺭ אﺯ ﺁﻥ ﯾﺎﺩ ﻣﯽﺷﻮﺩ ،ﺑﻪ ﺻﻮﺭﺕ ﻣﻌﺮﻓﻪ ﺑﻪ »אﻟ« ﺁﻣﺪﻩ אﺳﺖ .ﺑﻪ אﯾﻦ ﻧﻮﻉ »אﻟ« אﻟﻒ ﻭ ﻻﻡ ﻋﻬﺪ ﺫﻛﺮی ﻣﯽﮔﻮﯾﻨﺪ. אﮐﻨﻮﻥ ﺑﻪ ﻧﻤﻮﻧﻪﻫﺎی ﻣﺸﺨﺺ ﺷﺪﻩ ﺩﺭ ﺩﺳﺘﮥ »ﺏ« ﺑﻨﮕﺮﯾﺪ .אﻟﻒ ﻭ ﻻﻣﯽ ﮐﻪ ﺑﺮ אﺳﻤﻬﺎی אﯾﻦ ﺩﺳﺘﮥ ﻭאﺭﺩ ﺷﺪﻩ אﻟﻒ ﻭ ﻻﻡ ﺟﻨﺲ אﺳﺖ ﮐﻪ ﺑﺮ אﺳﻢ ﻣﻔﺮﺩ ﺩאﺧﻞ ﻣﯽﺷﻮﺩ ﻭ ﺧﻮﺩ ﺩﻭ ﮔﻮﻧﻪ אﺳﺖ .ﺩﺭ ﻧﻤﻮﻧﮥ ﻧﺨﺴﺖ ﺑﻪ אﻟﻒ ﻭ ﻻﻣﯽ ﮐﻪ ﺑﺮ ﻭאژۀ »אﻹﻧﺴﺎﻥ« ﻭאﺭﺩ ﺷﺪﻩ אﺳﺖ אﻟﻒ ﻭ ﻻﻡ אﺳﺘﻐﺮאﻕ ﻣﯽﮔﻮﯾﻨﺪ؛ ﺯﯾﺮא אﯾﻦ ﻧﻮﻉ אﺯ »אﻟ« ﻫﻤﮥ אﻓﺮאﺩ ﺟﻨﺲ ﺧﻮﺩ ﺭא ﺷﺎﻣﻞ ﻣﯽﺷﻮﺩ؛ ﺑﻪ ﻃﻮﺭی ﮐﻪ ﻣﯽﺗﻮאﻥ ﻭאژۀ »ﮐﻞّ« ﺭא ﺑﻪ ﺟﺎی ﺁﻥ ﻗﺮאﺭ ﺩאﺩ ﻭ ﮔﻔﺖ» :ﺧُﻠِﻖَ ﮐُﻞﱡ ﺇﻧﺴﺎﻥٍ ﺿَﻌِﯿﻔﺎً« .ﺩﺭ ﻧﻤﻮﻧﮥ ﺩﻭﻡ ﻧﯿﺰ »אﻟ« »אﻟ אﺳﺘﻐﺮאﻕ« אﺳﺖ؛ ﺑﺎ אﯾﻦ ﺗﻔﺎﻭﺕ ﮐﻪ »אﻟﻤﻌﻠّﻢ« ﯾﻌﻨﯽ ﻓﺮﺩی ﮐﻪ ﻫﻤﮥ ﺧﺼﻮﺻﯿﺎﺕ ﯾﮏ ﻣﻌﻠﻢ ﺭא ﺩאﺭﺩ .ﺩﺭ ﻧﻤﻮﻧﮥ ﺳﻮﻡ »אﻟ« ﺣﻘﯿﻘﺖ ﻭ ﻣﺎﻫﯿﺖ ﺟﻨﺲ ﺭא ﺭﻭﺷﻦ ﻣﯽﮐﻨﺪ ،ﻭﻟﯽ ﻫﻤﮥ אﻓﺮאﺩ ﺟﻨﺲ ﺧﻮﺩ ﺭא ﺩﺭ ﺑﺮ ﻧﻤﯽﮔﯿﺮﺩ ﻭ ﻧﻤﯽﺗﻮאﻥ ﺑﻪ ﺟﺎی ﺁﻥ ﻭאژۀ »ﮐﻞّ« ﺭא ﻗﺮאﺭ ﺩאﺩ .ﭘﺲ אﯾﻦ ﺟﻤﻠﻪ ﺑﻪ אﯾﻦ ﻣﻌﻨﺎﺳﺖ ﮐﻪ ﺟﻨﺲ ﻣﺮﺩ אﺯ ﺟﻨﺲ ﺯﻥ ﺻﺒﻮﺭﺗﺮ אﺳﺖ ،ﻧﻪ אﯾﻨﮑﻪ ﻫﻤﮥ ﻣﺮﺩאﻥ אﺯ ﻫﻤﮥ ﺯﻧﺎﻥ ﺻﺒﻮﺭﺗﺮﻧﺪ .ﺑﻪ אﯾﻦ ﻧﻮﻉ אﺯ »אﻟ« אﻟﻒ ﻭ ﻻﻡ ﺑﯿﺎﻥ ﺣﻘﯿﻘﺖ ﻣﯽﮔﻮﯾﻨﺪ .ﺷﺎﯾﺎﻥ ﮔﻔﺘﻦ אﺳﺖ ﮐﻪ אﺳﻢ ﻣﻌﺮﻓﻪ ﺑﻪ »אﻟ ﺟﻨﺴﯿﻪ« אﮔﺮﭼﻪ ﻇﺎﻫﺮאً ﻣﻌﺮﻓﻪ אﺳﺖ ﻭ אﺣﮑﺎﻡ אﺳﻤﻬﺎی ﻣﻌﺮﻓﻪ ﺑﺮ ﺁﻧﻬﺎ ﺟﺎﺭی ﻣﯽﺷﻮﺩ ،ﻭﻟﯽ ﺩﺭ ﻣﻌﻨﺎ ﻧﮑﺮﻩ אﺳﺖ. ﺣﺎﻝ ﺑﻪ אﺳﻤﻬﺎی ﻣﺸﺨﺺ ﺷﺪﻩ ﺩﺭ ﺩﺳﺘﮥ »ﺝ« ﺗﻮﺟﻪ ﮐﻨﯿﺪ .אﯾﻦ אﺳﻤﻬﺎ ﭘﯿﺶ אﺯ ﮔﺮﻓﺘﻦ »אﻟ« ،ﺧﻮﺩ ﻣﻌﺮﻓﻪ ﺑﻮﺩﻩאﻧﺪ» .אﻟﱠﺬِﻱ« ﺩﺭ ﻧﻤﻮﻧﮥ ﻧﺨﺴﺖ אﺳﻢ ﻣﻮﺻﻮﻝ אﺳﺖ ﻭ אﺳﻤﻬﺎی ﺑﻌﺪی אﺳﻢ ﻋﻠﻢ ﻫﺴﺘﻨﺪ ﻛﻪ ﺧﻮﺩ ﻣﻌﺮﻓﻪאﻧﺪ ﻭ אﻟﻒ ﻭ ﻻﻡ ﻧﻘﺸﯽ ﺩﺭ ﻣﻌﺮﻓﻪ ﺷﺪﻥ ﺁﻧﻬﺎ ﻧﺪאﺭﺩ .ﺑﺮ אﯾﻦ אﺳﺎﺱ ،ﺩﺭ ﻭאﻗﻊ »אﻟ« ﺩﺭ אﯾﻦ ﮔﻮﻧﻪ אﺳﻤﻬﺎ »אﻟ ﺗﻌﺮﯾﻒ« ﻧﯿﺴﺖ ،ﺑﻠﻜﻪ
.٥ﺃﺻﻨﺎﻡ :ﺟﻤﻊ ﺻَﻨَﻢ :ﺑﺖ؛ ﺃﺻﻨﺎﻡِ אﻟﻌَﺮَﺏِ אﻟﻤَﻌﺮُﻭﻓَﺔِ :ﺑﺘﻬﺎی ﻣﻌﺮﻭﻑ ﻋﺮﺑﻬﺎ. .٦ﺷﯿﺦ ﺻﺪﻭﻕ ،ﻣﻦ ﻻ ﯾﺤﻀﺮﻩ אﻟﻔﻘﯿﻪ؛ ﺝ ،٤ﺹ .١٧٩ .٧ﺣﺪﯾﺪ١٨/؛ ﺗﺮﺟﻤﻪ» :ﺩﺭ ﺣﻘﯿﻘﺖ ،ﻣﺮﺩאﻥ ﻭ ﺯﻧﺎﻥ ﺻﺪﻗﻪﺩﻫﻨﺪﻩ ﻭ ]ﺁﻧﺎﻥ ﻛﻪ[ ﺑﻪ ﺧﺪא ﻭאﻣﻰ ﻧﯿﻜﻮ ﺩאﺩﻩאﻧﺪ ،אﯾﺸﺎﻥ ﺭא ]ﭘﺎﺩאﺵ[ ﺩﻭ ﭼﻨﺪאﻥ ﮔﺮﺩﺩ ،ﻭ אﺟﺮﻯ ﻧﯿﻜﻮ ﺧﻮאﻫﻨﺪ ﺩאﺷﺖ«. .٨אﻧﻔﻄﺎﺭ٦/؛ ﺗﺮﺟﻤﻪ» :אی אﻧﺴﺎﻥ ،ﭼﻪ ﭼﯿﺰ ﺗﻮ ﺭא ﺩﺭﺑﺎﺭۀ ﭘﺮﻭﺭﺩﮔﺎﺭﺕ ﻣﻐﺮﻭﺭ ﺳﺎﺧﺘﻪ؟« 4
ﺟﻠﺴﮥ ﺩﻭﻡ
ﺩﺭﺱ ﺻﺮﻑ ﻋﺮﺑﯽ )(٢
אﻟﻒ ﻭ ﻻﻡ ﺯאﺋﺪﻩ אﺳﺖ .אﯾﻦ ﻧﻮﻉ אﺯ »אﻟ« ﻧﯿﺰ ﺧﻮﺩ ﺑﻪ ﺩﻭ ﻧﻮﻉ ﺗﻘﺴﯿﻢ ﻣﯽﺷﻮﺩ .ﺩﺭ ﻧﻤﻮﻧﻪﻫﺎی אﻭّﻝ ﻭ ﺩﻭﻡ »אﻟﻒ ﻭ ﻻﻡ ﺯאﺋﺪﻩ« ﻻﺯﻣﻪ אﺳﺖ .אﯾﻦ ﻧﻮﻉ אﺯ אﻟﻒ ﻭ ﻻﻡ ﺩﺭ ﭼﻨﯿﻦ אﺳﻤﻬﺎﯾﯽ אﺯ ﺁﻏﺎﺯ ﻭﺿﻊ ﻭ אﺳﺘﻌﻤﺎﻝ ﻋﺮﺏ ﻭﺟﻮﺩ ﺩאﺷﺘﻪ אﺳﺖ؛ ﯾﻌﻨﯽ ﻧﺨﺴﺘﯿﻦ ﺑﺎﺭی ﮐﻪ אﺳﺘﻌﻤﺎﻝ ﺷﺪﻩ אﺳﺖ ﺑﻪ ﻫﻤﺮאﻩ אﺳﻢ ﻣﻌﺮﻓﻪ ﺁﻣﺪﻩ ﻭ ﻫﺮﮔﺰ אﺯ ﺁﻥ ﺟﺪא ﻧﻤﯽﺷﻮﺩ؛ ﭘﺲ »אﻟﱠﺬِﻱ« אﺳﻢ ﻣﻮﺻﻮﻝ ﻭ ﺧﻮﺩ ﻣﻌﺮﻓﻪ אﺳﺖ ﻭ »אﻟﻠّﺎﺕُ« ﻭ »אﻟﻌُﺰﱠی« ﺩﻭ ﺑﺖ אﺯ ﺑﺘﻬﺎی ﺩﻭﺭאﻥ ﺟﺎﻫﻠﯿﺖ ﻭ ﻋَﻠﻢאﻧﺪ ،אﻣﺎ אﻟﻒ ﻭ ﻻﻡ ﺑﻪ ﮐﺎﺭ ﺭﻓﺘﻪ ﺩﺭ »אَﻟﺤَﺴَﻦ« ﻭ »אَﻟﺤُﺴَﯿﻦ« ﺯאﺋﺪۀ ﻏﯿﺮ ﻻﺯﻣﻪ אﺳﺖ .אﯾﻦ ﻧﻮﻉ אﺯ אﻟﻒ ﻭ ﻻﻡ ﺩﺭ ﺑﺮﺧﯽ אﺯ אﺳﻤﻬﺎی ﻋﻠﻢ ﺑﻪ ﻛﺎﺭ ﺭﻓﺘﻪ אﺳﺖ .ﺩﺭ אﯾﻦ ﻣﻮאﺭﺩ אﺳﺎﺳﺎً אﻟﻒ ﻭ ﻻﻡ ﺑﻪ ﻛﺎﺭ ﺭﻓﺘﻪ אﺳﺖ ﺗﺎ ﻣﻌﻨﺎی ﺩﻗﯿﻖ ﻭאژﮔﺎﻧﯽ אﺳﻢ ﻋﻠﻢ ﺭא ﻧﺸﺎﻥ ﺩﻫﺪ ﻭ ﺑﻪ ﻫﻤﯿﻦ ﺩﻟﯿﻞ ﺑﻪ ﺁﻥ אﻟﻒ ﻭ ﻻﻡ ﺗﻠﻤﯿﺢ ﻧﯿﺰ ﻣﯽﮔﻮﯾﻨﺪ ٩ﻛﻪ ﺑﻪ ﻣﻌﻨﺎی אﺷﺎﺭﻩ ﻛﺮﺩﻥ אﺳﺖ ﻭ ﺑﺮ ﻣﻌﻨﺎی ﻟﻐﻮی ﻭאژۀ »ﻋَﻠَﻢ« ﺩﻻﻟﺖ ﻣﯽﮐﻨﺪ. ﻭ ﺳﺮאﻧﺠﺎﻡ ﺩﺭ ﺩﺳﺘﮥ »ﺩ« »אﻟ« ﺩﺭ »אَﻟﻤُﺼﱠﺪﱢﻗِﯿﻦَ« ﻭ »אَﻟﻤُﺼﱠﺪﱢﻗﺎﺕِ« ﺩﺭ ﻭאﻗﻊ ﺣﺮﻑ ﻧﯿﺴﺖ ،ﺑﻠﻜﻪ אﺳﻢ ﻣﻮﺻﻮﻝ ﺑﻪ ﻣﻌﻨﺎی »אﻟﺬﻱ« ﻭ ﻫﻢﺧﺎﻧﻮאﺩﻩﻫﺎی ﺁﻥ אﺳﺖ» .אﻟ ﻣﻮﺻﻮﻟﻪ« אﻟﻒ ﻭ ﻻﻣﯽ אﺳﺖ ﻛﻪ ﺑﺮ אﺳﻤﻬﺎی ﻓﺎﻋﻞ ﻭ ﻣﻔﻌﻮﻝ ﺩאﺧﻞ ﻣﯽﺷﻮﺩ ﻭ ﻣﻨﻈﻮﺭ אﺯ ﺁﻥ ﻋﻬﺪ ﯾﺎ ﺟﻨﺲ ﻧﯿﺴﺖ .ﺑﺮ אﯾﻦ אﺳﺎﺱ ﻣﻌﻨﺎی אﯾﻦ ﺩﻭ ﻭאژﻩ ﺑﺪﯾﻦ ﮔﻮﻧﻪ אﺳﺖ» :ﺇﻥﱠ אﻟﱠﺬِﯾﻦَ ﯾُﺼﱠﺪﱢﻗُﻮﻥَ ﻭ ﯾُﺼﱠﺪﱢﻗْﻦَ .«...ﺑﻪ אﯾﻦ ﻧﻮﻉ אﺯ »אﻟ« אﻟﻒ ﻭ ﻻﻡ ﻣﻮﺻﻮﻟﻪ ﻣﯽﮔﻮﯾﻨﺪ.
ﻗﺎﻋﺪﻩ ١ـ אﺳﻢ ﻣﻌﺮﻓﻪ ﺑﻪ »אﻟ« אﺳﻤﯽ אﺳﺖ ﻛﻪ ﺑﺎ ﺩאﺧﻞ ﺷﺪﻥ אﻟﻒ ﻭ ﻻﻡ ﺗﻌﺮﯾﻒ ﺑﺮ ﺁﻥ ﻣﻌﺮﻓﻪ ﺷﺪﻩ אﺳﺖ. ٢ـ אﻟﻒ ﻭ ﻻﻡ ﺑﺮ ﺳﻪ ﻧﻮﻉ אﺳﺖ :אﻟﻒ( ﺣﺮﻑ ﺗﻌﺮﯾﻒ؛ ﺏ( ﺣﺮﻑ ﺯאﺋﺪ؛ ﺝ( אﺳﻢ ﻣﻮﺻﻮﻝ. אﻟﻒ( אﻟﻒ ﻭ ﻻﻡ ﺗﻌﺮﯾﻒ
אﯾﻦ אﻟﻒ ﻭ ﻻﻡ ﺧﻮﺩ ﺑﺮ ﺩﻭ ﮔﻮﻧﻪ אﺳﺖ: ١ـ אﻟﻒ ﻭ ﻻﻡ ﻋﻬﺪ ،ﻛﻪ ﺧﻮﺩ ﺑﻪ ﺳﻪ ﻧﻮﻉ ﺗﻘﺴﯿﻢ ﻣﯽﺷﻮﺩ: אﻟﻒ( אﻟﻒ ﻭ ﻻﻡ ﻋﻬﺪ ﺣﻀﻮﺭی :אﯾﻦ »אﻟ« ﺑﺮ אﺳﻤﯽ ﻛﻪ ﻣﻘﺼﻮﺩ ﮔﻮﯾﻨﺪﻩ אﺳﺖ ﻭ ﺩﺭ ﻫﻨﮕﺎﻡ ﺳﺨﻦ ﮔﻔﺘﻦ ﺣﻀﻮﺭ ﺩאﺭﺩ ١٠ ﻭאﺭﺩ ﻣﯽﺷﻮﺩ؛ ﻣﺎﻧﻨﺪ אﻟﻒ ﻭ ﻻﻡ »אﻟﯿَﻮﻡ« ﺩﺭ ﺁﯾﮥ ﻣﺒﺎﺭک ﴿אَﻟْﯿﻮْﻡَ ﺃُﺣِﻞﱠ ﻟَﻜُﻢُ אﻟﻄﱠﯿﱢﺒَﺎﺕُ﴾. ﺏ( אﻟﻒ ﻭ ﻻﻡ ﻋﻬﺪ ﺫﻫﻨﯽ :אﯾﻦ »אﻟ« ﺑﺮ אﺳﻤﯽ ﻭאﺭﺩ ﻣﯽﺷﻮﺩ ﻛﻪ ﻣﺨﺎﻃﺐ ﭘﯿﺸﯿﻨﮥ ﺫﻫﻨﯽ ﻣﺸﺨﺼﯽ אﺯ ﺁﻥ ﺩﺭ ﺫﻫﻦ ﺩאﺭﺩ؛ ﻣﺎﻧﻨﺪ אﻟﻒ ﻭ ﻻﻡ »אَﻟﻜِﺘَﺎﺏ« ﺩﺭ ﺁﯾﮥ ﻣﺒﺎﺭک ﴿ﺫَﻟِﻚَ אﻟْﻜِﺘَﺎﺏُ ﻻ ﺭَﯾْﺐَ ﻓِﯿﻪِ ﻫُﺪًﻯ ﻟﱢﻠْﻤُﺘﱠﻘِﯿﻦَ﴾ ١١ﻛﻪ ﭘﺮ ﻭאﺿﺢ אﺳﺖ ﻛﻪ ﻣﻘﺼﻮﺩ אﺯ ﺁﻥ ﻗﺮﺁﻥ ﮐﺮﯾﻢ אﺳﺖ.
.٩ﻣﺜﻼً ﻫﻨﮕﺎﻣﯽ ﻛﻪ ﻣﯽﮔﻮﯾﯿﻢ »אﻟﺤَﺴَﻦ« ﻣﺮאﺩ ﺁﻥ אﺳﺖ ﻛﻪ אﯾﻦ ﻓﺮﺩ ﻛﻪ »ﺣﺴﻦ« ﻧﺎﻡ ﺩאﺭﺩ ،ﮔﻮﯾﯽ ﺧﻮﺑﯽ ﻭ ﺧﯿﺮ ﺩﺭ ﺣﻘﯿﻘﺖ ﺑﺎ ﻭی ﺳﺮﺷﺘﻪ ﺷﺪﻩ ﻭ ﺩﺭ ﻋﻤﻖ ﻭﺟﻮﺩ ﻭی ﺭﺳﻮﺥ ﻛﺮﺩﻩ אﺳﺖ ﻭ אﯾﻦ ﺑﻪ ﺩﻟﯿﻞ ﺑﻪ ﻛﺎﺭ ﺭﻓﺘﻦ »אﻝ« ﺑﻪ ﻫﻤﺮאﻩ ﺁﻥ אﺳﺖ؛ ﻭ אﺯ ﺁﻥ ﺟﺎ ﻛﻪ ﭼﻨﯿﻦ אﻟﻒ ﻭ ﻻﻡﻫﺎﯾﯽ ﺑﻪ אﺻﻞ ﻣﻌﻨﺎی ﻟﻐﻮی אﺳﻢ ﻋﻠﻢ אﺷﺎﺭﻩ ﺩאﺭﻧﺪ ،ﺑﻪ ﺁﻧﻬﺎ אﻝ ﺗﻠﻤﯿﺢ )ﺑﻪ ﻣﻌﻨﺎی אﺷﺎﺭﻩ ﻛﺮﺩﻥ( ﮔﻔﺘﻪאﻧﺪ .ﻫﻤﭽﻨﯿﻦ ﻧﻤﯽﺗﻮאﻥ ﮔﻔﺖ ﻛﻪ אﻟﻒ ﻭ ﻻﻡ ﺩﺭ ﭼﻨﯿﻦ אﺳﻤﻬﺎﯾﯽ אﻟﻒ ﻭ ﻻﻡ ﺗﻌﺮﯾﻒ אﺳﺖ؛ ﭼﻪ ،אﯾﻦ אﺳﻤﻬﺎ ﺧﻮﺩ ﻣﺴﺘﻘﻼً ﺷﻨﺎﺧﺘﻪ ﺷﺪﻩ ﻭ ﻣﻌﺮﻓﻪאﻧﺪ ،ﻧﻪ אﯾﻨﮑﻪ ﺑﺮאی ﻣﻌﺮﻓﻪ ﺷﺪﻥ ﺑﻪ אﻟﻒ ﻭ ﻻﻡ ﺗﻌﺮﯾﻒ ﻧﯿﺎﺯ ﺩאﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﻨﺪ .ﮔﻔﺘﻨﯽ אﺳﺖ אﻓﺰﻭﺩﻥ »אﻝ« ﺑﻪ אﯾﻦ אﺳﻤﻬﺎ ﺳﻤﺎﻋﯽ אﺳﺖ ﻭ ﻧﻤﯽﺗﻮאﻥ ﺑﺎ ﻗﯿﺎﺱ ﺑﺮ ﺁﻥ ﭼﻨﯿﻦ אﺳﻤﻬﺎﯾﯽ ﺳﺎﺧﺖ؛ ﺭ.ک :ﻋﻠﯽ אﻟﺠﺎﺭﻡ ﻭ ﻣﺼﻄﻔﯽ אﻣﯿﻦ ،אﻟﻨﺤﻮ אﻟﻮאﺿﺢ ،ﺝ ،٢ﺹ ١٥٣؛ ﻣﻮﺳﻮﻋﺔ אﻟﺼﺮﻑ ﻭ אﻟﻨﺤﻮ ﻭ אﻻﻋﺮאﺏ ،אﻣﯿﻞ ﺑﺪﯾﻊ ﯾﻌﻘﻮﺏ؛ ﺹ ١٣٣؛ ﺁﻣﻮﺯﺵ ﺻﺮﻑ ،ﻛﺸﻔﯽ ،ﻋﺒﺪאﻟﺮﺳﻮﻝ؛ ﺹ .٢٤٩ .١٠ﻣﺎﺋﺪﻩ٥/؛ ﺗﺮﺟﻤﻪ» :אﻣﺮﻭﺯ ﭼﯿﺰﻫﺎی ﭘﺎﮐﯿﺰﻩ ﺑﺮאی ﺷﻤﺎ ﺣﻼﻝ ﺷﺪﻩ«. .١١ﺑﻘﺮﻩ٢/؛ ﺗﺮﺟﻤﻪ» :אﯾﻦ אﺳﺖ ﮐﺘﺎﺑﯽ ﮐﻪ ﺩﺭ ]ﺣﻘﺎﻧﯿﺖ[ ﺁﻥ ﻫﯿﭻ ﺗﺮﺩﯾﺪی ﻧﯿﺴﺖ ]ﻭ[ ﻣﺎﯾﮥ ﻫﺪאﯾﺖ ﺗﻘﻮאﭘﯿﺸﮕﺎﻥ אﺳﺖ«. 5
ﺟﻠﺴﮥ ﺩﻭﻡ
ﺩﺭﺱ ﺻﺮﻑ ﻋﺮﺑﯽ )(٢
ﺝ( אﻟﻒ ﻭ ﻻﻡ ﻋﻬﺪ ﺫﻛﺮی :אﯾﻦ »אﻟ« ﺑﺮ אﺳﻤﯽ ﻭאﺭﺩ ﻣﯽﺷﻮﺩ ﻛﻪ ﺩﺭ ﻗﺴﻤﺖ ﻗﺒﻠﯽِ ﺟﻤﻠﻪ ﯾﮏ ﺑﺎﺭ ﺑﻪ ﺻﻮﺭﺕ ﻧﻜﺮﻩ ﺁﻣﺪﻩ ﺑﺎﺷﺪ ﻭ אﻛﻨﻮﻥ ﻛﻪ ﺑﺮאی ﺩﻭﻣﯿﻦ ﺑﺎﺭ אﺯ ﺁﻥ ﯾﺎﺩ ﻣﯽﺷﻮﺩ ﺑﻪ ﺻﻮﺭﺕ »ﻣﻌﺮﻓﻪ ﺑﻪ אﻟ« ﺑﯿﺎﯾﺪ؛ ﻣﺎﻧﻨﺪ אﻟﻒ ﻭ ﻻﻡ »אﻟﻜﺘﺎﺏ« ﺩﺭ ﺟﻤﻠﮥ »אِﺷْﺘَﺮَﯾﺖُ ﻛِﺘَﺎﺑﺎً ،ﻓَﻘَﺮَﺃﺗُﻪُ ،ﺛُﻢﱠ ﺑِﻌْﺖُ אﻟﻜِﺘَﺎﺏَ«. ٢ـ אﻟﻒ ﻭ ﻻﻡ ﺟﻨﺲ ،ﻛﻪ ﺑﺮ אﺳﻢ ﻣﻔﺮﺩ ﻭאﺭﺩ ﻣﯽﺷﻮﺩ ﻭ ﺧﻮﺩ ﺑﺮ ﺩﻭ ﮔﻮﻧﻪ אﺳﺖ: אﻟﻒ( אﻟﻒ ﻭ ﻻﻡ אﺳﺘﻐﺮאﻕ :אﯾﻦ ﻧﻮﻉ אﺯ »אﻟ« ﻫﻤﮥ אﻓﺮאﺩ ﺟﻨﺲ ﺧﻮﺩ ﺭא ﺷﺎﻣﻞ ﻣﯽﺷﻮﺩ ،ﺑﻪ ﻃﻮﺭی ﮐﻪ ﻣﯽﺗﻮאﻥ ﻟﻔﻆ »ﮐﻞّ« ﺭא ﺑﻪ ﺟﺎی ﺁﻥ ﻗﺮאﺭ ﺩאﺩ؛ ﻣﺎﻧﻨﺪ אﻟﻒ ﻭ ﻻﻡ »אﻹﻧﺴﺎﻥ« ﺩﺭ ﺁﯾﮥ ﻣﺒﺎﺭک ﴿ﺇﻥﱠ אﻹﻧْﺴَﺎﻥَ ﻟَﻔِﻰ ﺧُﺴْﺮٍ ∗ ﺇﻟﱠﺎ אﻟﱠﺬِﯾﻦَ ﺁﻣَﻨُﻮא ﻭَ ﻋَﻤِﻠُﻮא אﻟﺼﱠﺎﻟِﺤَﺎﺕِ﴾ ١٢.ﺑﺎﯾﺪ ﺗﻮﺟﻪ ﺩאﺷﺖ ﻛﻪ ﺩﺭ אﯾﻦ ﻧﻤﻮﻧﻪ ﺑﺎ אﯾﻨﻜﻪ »אﻹﻧﺴﺎﻥ« ﻇﺎﻫﺮאً ﻣﻔﺮﺩ אﺳﺖ ،אﻣﺎ ﻣﺴﺘﺜﻨﯽ ﻭאﻗﻊ ﺷﺪﻩ ﻭ ﯾﮏ ﮔﺮﻭﻩ ،ﯾﻌﻨﯽ ﴿ﺇﻟﱠﺎ אﻟﱠﺬِﯾﻦَ ﺁﻣَﻨُﻮא ﻭَ ﻋَﻤِﻠُﻮא אﻟﺼﱠﺎﻟِﺤَﺎﺕِ﴾ ،אﺯ ﺁﻥ ﺟﺪא ﺷﺪﻩאﻧﺪ؛ ﯾﺎ אﻟﻒ ﻭ ﻻﻡ »אَﻟﻄﱢﻔْﻞ« ﺩﺭ ﺁﯾﮥ ﻣﺒﺎﺭک ﴿ﺃﻭِ אﻟﻄﱢﻔْﻞِ אﻟﱠﺬِﯾﻦَ ﻟَﻢْ ﯾَﻈْﻬَﺮُﻭא ﻋَﻠَﯽ ﻋَﻮْﺭَאﺕِ אﻟﻨﱢﺴَﺎﺀِ﴾١٣؛ ﺩﺭ אﯾﻦ ﻧﻤﻮﻧﻪ ﺑﺎ ﺁﻧﻜﻪ »אﻟﻄﱢﻔﻞ« ﻇﺎﻫﺮאً ﻣﻔﺮﺩ אﺳﺖ ،אﻣﺎ ﺻﻔﺖ ﺟﻤﻊ ﮔﺮﻓﺘﻪ אﺳﺖ» :אَﻟﱠﺬِﯾﻦَ«. ﺏ( אﻟﻒ ﻭ ﻻﻡ ﺑﯿﺎﻥ ﺣﻘﯿﻘﺖ :אﯾﻦ ﻧﻮﻉ אﺯ »אﻟ« ﺣﻘﯿﻘﺖ ﻭ ﻣﺎﻫﯿﺖ ﺟﻨﺲ ﺭא ﺭﻭﺷﻦ ﻣﯽﮐﻨﺪ ،ﻭﻟﯽ ﻫﻤﮥ אﻓﺮאﺩ ﺟﻨﺲ ﺧﻮﺩ ﺭא ﺩﺭ ﺑﺮ ﻧﻤﯽﮔﯿﺮﺩ ﻭ ﻧﻤﯽﺗﻮאﻥ ﺑﻪ ﺟﺎی ﺁﻥ ﻭאژۀ »ﮐﻞّ« ﺭא ﻗﺮאﺭ ﺩאﺩ؛ ﻣﺎﻧﻨﺪ :אﻟﻒ ﻭ ﻻﻡ »אﻟﺮﱠﺟُﻞ« ﻭ »אﻟﻤَﺮﺃﺓ« ﺩﺭ ﻋﺒﺎﺭﺕ »אﻟﺮﱠﺟُﻞُ ﺃﺻْﺒَﺮُ ﻣِﻦَ אﻟﻤَﺮﺃﺓ«؛ ﯾﻌﻨﯽ ﺟﻨﺲ ﻣﺮﺩ אﺯ ﺟﻨﺲ ﺯﻥ ﺻﺒﻮﺭﺗﺮ אﺳﺖ ،ﻧﻪ אﯾﻨﮑﻪ ﻫﻤﮥ ﻣﺮﺩאﻥ אﺯ ﻫﻤﮥ ﺯﻧﺎﻥ ﺻﺒﻮﺭﺗﺮﻧﺪ .ﺷﺎﯾﺎﻥ ﮔﻔﺘﻦ אﺳﺖ ﮐﻪ אﺳﻢ ﻣﻌﺮﻓﻪ ﺑﻪ »אﻟ ﺟﻨﺴﯿﻪ« ﮔﺮﭼﻪ ﻇﺎﻫﺮאً ﻣﻌﺮﻓﻪ אﺳﺖ ﻭ אﺣﮑﺎﻡ אﺳﻤﻬﺎی ﻣﻌﺮﻓﻪ ﺑﺮ ﺁﻥ ﺟﺎﺭی ﻣﯽﺷﻮﺩ ،ﻭﻟﯽ ﺩﺭ ﻣﻌﻨﺎ ﻧﮑﺮﻩ אﺳﺖ. ﺏ( אﻟﻒ ﻭ ﻻﻡ ﺯאﺋﺪﻩ
ﺩﺭ ﺑﺮﺧﯽ ﻣﻮאﺭﺩ אﻟﻒ ﻭ ﻻﻡ ﻣﻮﺟﻮﺩ ﺩﺭ ﺁﻏﺎﺯ אﺳﻤﻬﺎ אﻟﻒ ﻭ ﻻﻡ ﺗﻌﺮﯾﻒ ﻧﯿﺴﺖ ،ﺯﯾﺮא ﻧﻘﺸﯽ ﺩﺭ ﻣﻌﺮﻓﻪ ﺑﻮﺩﻥ ﺁﻧﻬﺎ ﻧﺪאﺭﺩ. אﯾﻦ ﻧﻮﻉ אﺯ אﻟﻒ ﻭ ﻻﻡ ،ﺯאﺋﺪﻩ אﺳﺖ ﻛﻪ ﺧﻮﺩ ﺑﺮ ﺩﻭ ﮔﻮﻧﻪ אﺳﺖ: ١ـ אﻟﻒ ﻭ ﻻﻡ ﺯאﺋﺪۀ ﻻﺯﻣﻪ؛ ﻫﻤﭽﻮﻥ »אﻟ« ﺩﺭ ﺁﻏﺎﺯ ﺑﺮﺧﯽ אﺯ אﺳﻤﻬﺎی ﻣﻮﺻﻮﻝ ﻛﻪ אﺳﺎﺳﺎً ﺟﺰ ﺑﺎ אﻟﻒ ﻭ ﻻﻡ אﺳﺘﻌﻤﺎﻝ ﻧﻤﯽﺷﻮﻧﺪ؛ ﻣﺎﻧﻨﺪ» :אَﻟﱠﺬِﻱ ﻭ אَﻟﱠﺬِﯾﻦَ«؛ ٢ـ אﻟﻒ ﻭ ﻻﻡ ﺯאﺋﺪۀ ﻏﯿﺮ ﻻﺯﻣﻪ؛ ﻫﻤﭽﻮﻥ »אﻟ« ﺩﺭ ﺁﻏﺎﺯ ﺑﺮﺧﯽ אﺯ אﺳﻤﻬﺎی ﻋﻠﻢ ﻛﻪ ﮔﻮﯾﺎی ﻣﻌﻨﺎی ﻭאژﮔﺎﻧﯽ ﺁﻧﻬﺎﺳﺖ ﻭ ﻧﻘﺸﯽ ﺩﺭ ﻣﻌﺮﻓﻪ ﺑﻮﺩﻥ ﺁﻧﻬﺎ ﻧﺪאﺭﺩ؛ ﻣﺎﻧﻨﺪ» :אﻟﺤَﺴَﻦ« ﻭ »אﻟﺤُﺴَﯿﻦ«. ﺝ( אﻟﻒ ﻭ ﻻﻡ ﻣﻮﺻﻮﻟﻪ
אﯾﻦ »אﻟﻒ ﻭ ﻻﻡ« ﺩﺭ ﻭאﻗﻊ ﺣﺮﻑ ﻧﯿﺴﺖ ،ﺑﻠﻜﻪ אﺳﻢ ﻣﻮﺻﻮﻝ אﺳﺖ ﮐﻪ ﺑﻪ ﻣﻌﻨﺎی »אﻟﱠﺬﻱ« ﻭ ﻫﻢﺧﺎﻧﻮאﺩﻩﻫﺎی ﺁﻥ ﺑﻪ ﮐﺎﺭ ﻣﯽﺭﻭﺩ ﻭ ﺑﺮ אﺳﻤﻬﺎی ﻓﺎﻋﻞ ﻭ ﻣﻔﻌﻮﻝ ﻭאﺭﺩ ﻣﯽﺷﻮﺩ؛ ﻣﺎﻧﻨﺪ »אﻟ« ﻭאژﻩﻫﺎی »אﻟﻤُﺴﻠِﻤﯿﻦ« ﻭ »אﻟﻤُﺴﻠِﻤﺎﺕ« ﺩﺭ ﺁﯾﮥ ﻣﺒﺎﺭک ﴿ﺇﻥﱠ אﻟﻤُﺴْﻠِﻤِﯿﻦَ ﻭَ אﻟﻤُﺴْﻠِﻤَﺎﺕِ ١٤﴾...ﻛﻪ ﺑﺪﯾﻦ ﻣﻌﻨﺎﺳﺖ» :ﺇﻥﱠ אﻟﱠﺬﯾﻦَ ﺃﺳْﻠَﻤُﻮא ﻭ ﺃﺳْﻠَﻤْﻦَ .«...
.١٢ﻋﺼﺮ٢/؛ ﺗﺮﺟﻤﻪ ...» :ﮐﻪ ﻭאﻗﻌﺎً אﻧﺴﺎﻥ ﺩﺳﺖﺧﻮﺵ ﺯﯾﺎﻥ אﺳﺖ؛ ﻣﮕﺮ ﮐﺴﺎﻧﯽ ﮐﻪ ﮔﺮﻭﯾﺪﻩ ﻭ ﮐﺎﺭﻫﺎی ﺷﺎﯾﺴﺘﻪ ﮐﺮﺩﻩאﻧﺪ«. .١٣ﻧﻮﺭ٣١/؛ ﺗﺮﺟﻤﻪ ...» :ﯾﺎ ﮐﻮﺩﮐﺎﻧﯽ ﮐﻪ ﺑﺮ ﻋﻮﺭﺗﻬﺎی ﺯﻧﺎﻥ ﻭﻗﻮﻑ ﺣﺎﺻﻞ ﻧﮑﺮﺩﻩאﻧﺪ .«... .١٤אﺣﺰאﺏ.٣٥/ 6
ﺟﻠﺴﮥ ﺩﻭﻡ
ﺩﺭﺱ ﺻﺮﻑ ﻋﺮﺑﯽ )(٢
ﺟﺪﻭﻝ ﺯﯾﺮ אﻧﻮאﻉ אﻟﻒ ﻭ ﻻﻡ ﺭא ﺑﻪ ﺧﻮﺑﯽ ﻧﺸﺎﻥ ﻣﯽﺩﻫﺪ. אﻧﻮאﻉ אﻟﻒ ﻭﻻﻡ ﺣﺮﻑ ﺗﻌﺮﯾﻒ אﻟﻒ ﻭ ﻻﻡ ﻋﻬﺪ ﻋﻬﺪ ﺣﻀﻮﺭی
ﻋﻬﺪ ﺫﻫﻨﯽ
ﺣﺮﻑ ﺯאﺋﺪ אﻟﻒ ﻭ ﻻﻡ ﺟﻨﺲ
ﻋﻬﺪ ﺫﻛﺮی
ﺑﯿﺎﻥ ﺣﻘﯿﻘﺖ
אﺳﺘﻐﺮאﻕ
ﺯאﺋﺪۀ ﻻﺯﻣﻪ
ﺯאﺋﺪۀ ﻏﯿﺮ ﻻﺯﻣﻪ
אﺳﻢ ﻣﻮﺻﻮﻝ
ﭘﺮﺳﺶ١
ﮐﺪאﻡ ﮔﺰﯾﻨﻪ ﺩﺭ ﻣﻮﺭﺩ אﻧﻮאﻉ »אﻝ« ﺩﺭ ﻭאژﻩﻫﺎی »אﻟﺤَﻤﺪ ،אﻟﱠﺬﯾﻦ ﻭ אﻟﻀﱠﺎﻟﱢﯿﻦ« אﺯ ﺳﻮﺭۀ ﻣﺒﺎﺭک ﺣﻤﺪ ﺻﺤﯿﺢ אﺳﺖ؟ אﻟﻒ( אﻟﺤﻤﺪ :אﺳﺘﻐﺮאﻕ ،אﻟّﺬﯾﻦ :ﻋﻬﺪ ﺫﻫﻨﯽ ،אﻟﻀّﺎﻟّﯿﻦ :ﻣﻮﺻﻮﻝ ﺏ( אﻟﺤﻤﺪ :ﻋﻬﺪ ﺫﻫﻨﯽ ،אﻟّﺬﯾﻦ :ﻣﻮﺻﻮﻝ ،אﻟﻀّﺎﻟّﯿﻦ :ﺯאﺋﺪﻩ ﺝ( אﻟﺤﻤﺪ :ﻋﻬﺪ ﺫﻫﻨﯽ ،אﻟّﺬﯾﻦ :ﺯאﺋﺪﻩ ،אﻟﻀّﺎﻟّﯿﻦ :אﺳﺘﻐﺮאﻕ ﺩ( אﻟﺤﻤﺪ :אﺳﺘﻐﺮאﻕ ،אﻟّﺬﯾﻦ :ﺯאﺋﺪﻩ ،אﻟﻀّﺎﻟّﯿﻦ :ﻣﻮﺻﻮﻝ
אﺳﻢ ﻋﻠﻢ ﺑﻪ ﻧﻤﻮﻧﻪﻫﺎی ﺯﯾﺮ ﺗﻮﺟﻪ ﻛﻨﯿﺪ: אﻟﻒ(
١ـ ﺟﺎﺀَ ﻋَﻠِﻲﱞ. ٢ـ ﺭَﺃﯾﺖُ ﻋَﺒْﺪََאﷲِ. ١٥ ٣ـ ﺳﺎﻓَﺮْﺕُ ﺇﻟَﯽ ﺑَﻌْﻠَﺒَﻚﱠ. ٤ـ ﺯُﺭْﺕُ ﻣَﺪِﯾﻨَﺔَ »ﺳُﺮﱠ ﻣَﻦْ ﺭَﺃی«. ﺏ(
١ـ ﻛﺎﻥَ ﻋَﻤْﺮٌﻭ אﻟﺠَﺎﺣِﻆُ ﺃﺑُﻮ ﻋُﺜْﻤَﺎﻥَ ﻣِﻦْ ﻛُﺘّﺎﺏِ אﻟﺪﱠﻭْﻟَﺔِ אﻟﻌَﺒﱠﺎﺳِﯿﱠﺔِ. ٢ـ ﻛﺎﻧَﺖْ ﻓﺎﻃِﻤَﺔُ אﻟﺰﱠﻫْﺮَאﺀُ )ﺳﻼﻡ אﷲ ﻋﻠﯿﻬﺎ( ،ﺃﻡﱡ אﻷﺋﻤَﺔِ ،ﺭאﻭِﯾﺔً ﻟِﻠﺤَﺪِﯾﺚِ. ١٦ ٣ـ ﻋَﻤِﻞَ ﻋَﺒْﺪُאﷲِ אﻟﻤَﺄﻣﻮُﻥُ ﻋَﻠَﯽ ﺗَﺮْﺟَﻤَﺔِ ﻋُﻠُﻮﻡِ אﻟﯿُﻮﻧﺎﻥِ. ﺗﻮﺿﯿﺢ
אﮔﺮ ﺑﻪ ﻧﻤﻮﻧﻪﻫﺎی ﺩﺳﺘﮥ »אﻟﻒ« ﺗﻮﺟﻪ ﻛﻨﯿﻢ ﺩﺭﻣﯽﯾﺎﺑﯿﻢ ﻛﻪ ﭼﻨﺪ אﺳﻢ ﻋﻠﻢ )ﺧﺎﺹ( ﺩﺭ ﺁﻧﻬﺎ ﺑﻪ ﻛﺎﺭ ﺭﻓﺘﻪ אﺳـﺖ .אﯾـﻦ אﺳﻤﻬﺎ ﻋﺒﺎﺭﺕאﻧﺪ אﺯ» :ﻋَﻠِﻲّ ،ﻋَﺒْﺪُאﷲ ،ﺑَﻌْﻠَﺒَﻚّ ﻭ ﺳُﺮﱠ ﻣَﻦْ ﺭَﺃی« .ﻫﻤﭽﻨﯿﻦ אﮔﺮ ﺑﯿﺸﺘﺮ ﺩﻗﺖ ﻛﻨﯿﻢ ﺧﻮאﻫﯿﻢ ﺩאﻧـﺴﺖ ﻛـﻪ
.١٥ﺷﻬﺮی ﺩﺭ ﮐﺸﻮﺭ ﻟﺒﻨﺎﻥ. .١٦ﻋﺒﺪאﷲِ ﻣﺄﻣﻮﻥ ﺑﻪ ﺗﺮﺟﻤﮥ ﺩאﻧﺸﻬﺎی ﯾﻮﻧﺎﻧﯿﺎﻥ ﻫﻤﺖ ﮔﻤﺎﺷﺖ )אﻗﺪאﻡ ﮐﺮﺩ(. 7
ﺟﻠﺴﮥ ﺩﻭﻡ
ﺩﺭﺱ ﺻﺮﻑ ﻋﺮﺑﯽ )(٢
ﻋﻠﻢ ﻣﻔﺮﺩ אﺳـﺖ؛ »ﻋﺒـﺪאﷲ« ﻣﺮﻛـﺐ אﺿـﺎﻓﯽ
ﻫﺮ ﻛﺪאﻡ אﺯ אﯾﻦ אﺳﻤﻬﺎ אﺯ ﻧﻈﺮ ﺻﺮﻓﯽ ﺑﺎ ﻫﻢ ﻣﺘﻔﺎﻭﺕאﻧﺪ» .ﻋﻠﻲّ« אﺳﻢ אﺳﺖ؛ »ﺑَﻌْﻠَﺒَﻚﱠ« ﻣﺮﻛﺐ ﻣﺰﺟﯽ ١٧אﺳﺖ؛ ﻭ »ﺳُﺮﱠ ﻣَﻦْ ﺭَﺃی« ﻣﺮﻛﺐ אﺳﻨﺎﺩی. אﻛﻨﻮﻥ אﮔﺮ ﺑﻪ ﺳﺮאﻍ ﻧﻤﻮﻧﻪﻫﺎی ﺩﺳﺘﮥ »ﺏ« ﺑﺮﻭﯾﻢ ،ﻣﯽﺑﯿﻨﯿﻢ ﻛﻪ ﺩﺭ ﻫﺮ ﺟﻤﻠﻪ ﺩﻭ ﯾﺎ ﺳﻪ ﻋﻨﻮאﻥ ﺑـﺮאی ﯾـﮏ ﻧﻔـﺮ ﺑﻪ ﻛﺎﺭ ﺭﻓﺘﻪ אﺳﺖ .ﺩﺭ ﺟﻤﻠﮥ ﻧﺨﺴﺖ ﻣﻨﻈﻮﺭ אﺯ »ﻋَﻤْﺮٌﻭ ،אَﻟﺠَﺎﺣِﻆ ﻭ ﺃﺑُﻮ ﻋُﺜْﻤَﺎﻥ« ﯾـﮏ ﺷـﺨﺺ אﺳـﺖ .ﻫﻤﭽﻨـﯿﻦ ﺩﺭ ﺟﻤﻠﮥ ﺩﻭﻡ ﻣﺮאﺩ אﺯ »ﻓَﺎﻃِﻤَﺔ ،אَﻟﺰﱠﻫْﺮَאﺀ ﻭ ﺃﻡﱡ אﻷﺋِﻤَﺔ« ﻭ ﺩﺭ ﺟﻤﻠﮥ ﺳﻮﻡ ﻣﻨﻈﻮﺭ אﺯ »ﻋَﺒْـﺪُאﷲ ﻭ אَﻟْﻤَـﺄﻣُﻮﻥ« ﯾـﮏ ﺷـﺨﺺ אﺳﺖ .ﺑﻪ ﻫﺮ ﻛﺪאﻡ אﺯ אﯾﻦ ﻋﻨﺎﻭﯾﻦ ،ﺑﺎ ﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ ﻭﯾﮋﮔﯿﻬﺎی ﻣﺨﺼﻮﺹ ﺑﻪ ﺁﻧﻬﺎ ،ﺩﺭ אﺻﻄﻼﺡ ﻧﺎﻡ ﻭﯾﮋﻩאی אﻃﻼﻕ ﺷـﺪﻩ אﺳﺖ .ﺑﻪ »ﻋَﻤْﺮٌﻭ ،ﻓﺎﻃِﻤَﺔ ﻭ ﻋَﺒﺪُאﷲ« אﺳﻢ ،ﺑﻪ »אﻟﺠﺎﺣِﻆ ﻭ אﻟﻤَﺄﻣُﻮﻥ« ﻟﻘﺐ ﻭ ﺑـﻪ »ﺃﺑـﻮ ﻋُﺜﻤـﺎﻥ ﻭ ﺃﻡﱡ אﻷﺋﻤَـﺔ« ﻛُﻨﯿـﻪ ﻣﯽﮔﻮﯾﻨﺪ. אﺳﻢ ﺁﻥ אﺳﺖ ﻛﻪ ﺑﺮאی ﺩﻻﻟﺖ ﺑﺮ ﻧﺎﻡ אﺷﺨﺎﺹ ﻭﺿﻊ ﺷﺪﻩ אﺳﺖ .ﻛﻨﯿﻪ ﺑﺮאی ﺷﻨﺎﺳﺎﻧﺪﻥ ﺑﯿﺸﺘﺮ אﺷﺨﺎﺹ אﺳﺖ ﻭ ﺑﺎ ﭘﯿﺸﻮﻧﺪﻫﺎﯾﯽ ﭼﻮﻥ »ﺃﺏ ،אﺑﻦ ﯾﺎ ﺃﻡّ« ﺑﻪ ﻛﺎﺭ ﻣﯽﺭﻭﺩ ﻭ ﺳﺮאﻧﺠﺎﻡ ﻛﻠﻤﺎﺕ ﺩﯾﮕﺮی ﻛﻪ ﮔﻮﯾﺎی ﻣﺪﺡ ﻭ ﺳﺘﺎﯾﺶ ﯾـﺎ ﺫﻡ ﻭ ﻧﻜﻮﻫﺶ ﻫﺴﺘﻨﺪ ﻭ ﺩﺭ ﻋﯿﻦ ﺣﺎﻝ ﻓﺎﻗﺪ ﻭﯾﮋﮔﯿﻬﺎی אﺳﻢ ﻭ ﻛﻨﯿﻪאﻧﺪ ،ﻟﻘﺐ ﻧﺎﻣﯿﺪﻩ ﻣﯽﺷﻮﻧﺪ. ١٨
ﻗﺎﻋﺪﻩ
ﻋﻠﻢ אﺳﻤﯽ אﺳﺖ ﻛﻪ ﺑﺮ ﺷﯽﺀ ﯾﺎ ﻓﺮﺩ ﺧﺎﺻﯽ ﺩﻻﻟﺖ ﻛﻨﺪ ﻭ ﻣﻨﻈﻮﺭ אﺯ ﺑـﻪ ﻛـﺎﺭ ﺑـﺮﺩﻥ ﺁﻥ ﺻـﺮﻓﺎً ﺁﻥ ﺷـﯽﺀ ﯾـﺎ ﻓـﺮﺩ ﻣﺸﺨﺺ ﺑﺎﺷﺪ ،ﺑﺮ ﺧﻼﻑ אﺳﻢ ﺟﻨﺲ ﻛﻪ ﺑﺮ ﻓﺮﺩ ﺧﺎﺻﯽ ﺩﻻﻟﺖ ﻧﻤﯽﻛﻨـﺪ ﻭ ﻣﻔﻬﻮﻣـﺎً ﻫﻤـﮥ אﻓـﺮאﺩ ﺟـﻨﺲ ﺭא ﺩﺭ ﺑـﺮ ١٩ ﻣﯽﮔﯿﺮﺩ. אﺳﻢ ﻋﻠﻢ אﺯ ﻟﺤﺎﻅ ﺩﺳﺘﻮﺭی ﺑﻪ ﻣﻔﺮﺩ ﻭ ﻣﺮﻛّـﺐ ،ﻭ ﻋﻠﻢ ﻣﺮﻛﺐ ﻧﯿﺰ ﺧﻮﺩ ﺑﻪ ﺳـﻪ ﻧـﻮﻉ אﺿـﺎﻓﯽ ،אﺳـﻨﺎﺩی ﻭ ﻣﺰﺟـﯽ ﺗﻘﺴﯿﻢ ﻣﯽﺷﻮﺩ: אﻟﻒ( ﻋﻠﻢ ﻣﻔﺮﺩ :ﺁﻥ אﺳﺖ ﻛﻪ ﯾﮏ ﻛﻠﻤﻪ ﺑﺎﺷﺪ؛ ﻣﺎﻧﻨﺪ» :ﻋَﻠِﻲّ«. ﺏ( ﻋﻠﻢ ﻣﺮﻛّﺐ :ﺁﻥ אﺳﺖ ﻛﻪ ﻣﺸﺘﻤﻞ ﺑﺮ ﺑﯿﺶ אﺯ ﯾﮏ ﻛﻠﻤﻪ ﺑﺎﺷﺪ؛ ﻣﺎﻧﻨﺪ» :ﻋَﺒﺪُאﷲ« .ﺳﻪ ﻧﻮﻉ ﻋﻠﻢ ﻣﺮﮐﺐ ﻋﺒﺎﺭﺕאﻧـﺪ אﺯ: ١ـ ﻣﺮﻛّﺐ אﺿﺎﻓﯽ :ﺁﻥ אﺳﺖ ﻛﻪ ﺗﺮﻛﯿﺒﯽ אﺯ ﻣﻀﺎﻑ ﻭ ﻣﻀﺎﻑ ﺇﻟﯿﻪ ﺑﺎﺷﺪ؛ ﻣﺎﻧﻨﺪ» :ﻋﺒﺪُאﷲِ« ﻭ »ﺃﻣِﯿﺮُ אﻟﻤُﺆ ِﻣﻨِﯿﻦَ«. ٢ـ ﻣﺮﻛّﺐ אﺳﻨﺎﺩی :ﺁﻥ אﺳﺖ ﻛﻪ אﺯ ﻣﺴﻨﺪ ﻭ ﻣﺴﻨﺪ ﺇﻟﯿﻪ ﺗـﺸﻜﯿﻞ ﺷـﺪﻩ ﺑﺎﺷـﺪ؛ ﻣﺎﻧﻨـﺪ» :ﺳُـﺮﱠ ﻣَـﻦْ ﺭَﺃی« ﻭ »ﺗَـﺄﺑﱠﻂَ ٢٠ ﺷَﺮّאً«.
.١٧ﺗﺮﮐﯿﺐ ﻣﺰﺟﯽ ﺁﻥ אﺳﺖ ﮐﻪ ﺩﻭ ﻭאژﻩ ﺩﺭ ﮐﻨﺎﺭ ﻫﻢ ﺑﻪ ﮐﺎﺭ ﺭﻭﺩ ﻭ ﺭﻭی ﻫﻢ ﺭﻓﺘﻪ ﯾﮏ ﻣﻌﻨﺎ ﺭא ﺑﺮﺳﺎﻧﺪ .ﺩﺭ אﯾﻦ ﺣﺎﻟﺖ ﺩﯾﮕﺮ ﺁﻥ ﺩﻭ ﮐﻠﻤﻪ ﺩﺭ ﺣﮑﻢ ﯾﮏ ﮐﻠﻤﻪ אﺳﺖ .ﻭﺟﻪ ﺗﺴﻤﯿﮥ ﺁﻥ ﻫﻢ ﺑﺪﯾﻦ ﺧﺎﻃﺮ אﺳﺖ ﮐﻪ ﺩﺭ ﻭאﻗﻊ ﺁﻥ ﺩﻭ ﻭאژﻩ ﺑﺎ ﻫﻢ ﻣﻤﺰﻭﺝ ﻭ ﺗﺮﮐﯿﺐ ﻣﯽﺷﻮﻧﺪ. .١٨ﻋﺒﺎﺭﺕ »ﺳُﺮﱠ ﻣَﻦْ ﺭَﺃی« ﯾﮏ ﻋﺒﺎﺭﺕ אﺳﻨﺎﺩی ﯾﺎ ﯾﮏ ﺟﻤﻠﻪ אﺳﺖ ﮐﻪ ﻣﺴﻨﺪ ﻭ ﻣﺴﻨﺪ ﺇﻟﯿﻪ ﺩאﺭﺩ ﻭ ﺑﺪﯾﻦ ﻣﻌﻨﺎﺳﺖ» :ﺷﺎﺩﻣﺎﻥ ﺷـﺪ ﻫـﺮ ﮐﻪ ﺁﻥ ]ﺷﻬﺮ[ ﺭא ﺩﯾﺪ« .אﯾﻦ ﻋﺒﺎﺭﺕ ﻧﺎﻡ ﺩﯾﮕﺮ ﺷﻬﺮ ﺳﺎﻣﺮאﺀ אﺳﺖ. .١٩אﺯ ﺟﻤﻠﻪ ﻭﯾﮋﮔﯿﻬﺎی אﺳﻢ ﻋﻠﻢ ﺁﻥ אﺳﺖ ﻛﻪ ﺑﻪ אﺳﻢ ﺩﯾﮕﺮ אﺿﺎﻓﻪ ﻧﻤﯽﺷﻮﺩ ،אﻏﻠﺐ אﻟﻒ ﻭ ﻻﻡ ﺗﻌﺮﯾﻒ ﻧﻤﯽﮔﯿﺮﺩ ﻭ ﺗﺜﻨﯿﻪ ﻭ ﺟﻤﻊ אﺯ ﺁﻥ ﺳﺎﺧﺘﻪ ﻧﻤﯽﺷﻮﺩ؛ ﻣﮕﺮ ﺁﻧﻜﻪ ﺑﻪ ﻋﻨﻮאﻥ ﯾﮏ אﺳﻢ ﻧﻜﺮﻩ ﺑﻪ ﻛﺎﺭ ﺭﻭﺩ ﻭ אﯾﻦ ﺩﺭ ﺻﻮﺭﺗﯽ אﺳﺖ ﻛﻪ אﺳﻢ ﻋﻠﻢ ﺑﺮ ﺩﻭ ﻧﻔﺮ ﯾﺎ ﺑﯿﺸﺘﺮ אﻃﻼﻕ ﺷﺪﻩ ﺑﺎﺷﺪ .ﺩﺭ אﯾﻦ ﺻﻮﺭﺕ ﻫﻢ אﺿﺎﻓﻪ ﻣﯽﺷﻮﺩ ،ﻫﻢ ﻣﯽﺗﻮאﻧﺪ ﻣﺜﻨﯽ ﻭ ﺟﻤﻊ ﺑﺴﺘﻪ ﺷﻮﺩ ﻭ ﻫﻢ ﻣﯽﺗﻮאﻧﺪ »אﻟ ﺗﻌﺮﯾﻒ« ﺑﮕﯿﺮﺩ؛ ﻣﺎﻧﻨﺪ» :ﺯَﯾْﺪُﻧﺎ، ﺯَﯾﺪُﻛُﻢ ،אﻟﺰﱠﯾﺪאﻥ ﻭ אﻟﺒَﻜْﺮُﻭﻥ« .ﺻﺮﻑ ﺳﺎﺩﻩ ،ﻣﺤﻤﺪﺭﺿﺎ ﻃﺒﺎﻃﺒﺎﯾﯽ ،ﺹ .٢٥٩ .٢٠ﻋﺒﺎﺭﺕ »ﺗَﺄﺑﱠﻂَ ﺷَﺮّאً« ﯾﮏ ﻋﺒﺎﺭﺕ אﺳﻨﺎﺩی ﯾﺎ ﯾﮏ ﺟﻤﻠﻪ אﺳﺖ ﮐﻪ ﻣﺴﻨﺪ ﻭ ﻣﺴﻨﺪ ﺇﻟﯿﻪ ﺩאﺭﺩ ﻭ ﺑﺪﯾﻦ ﻣﻌﻨﺎﺳـﺖ» :ﺷـﺮّی ﺭא ﺯﯾـﺮ ﺑﻐـﻞ ﺧﻮﺩ ﮔﺬאﺷﺘﻪ אﺳﺖ« .ﺑﺮאی ﺩאﻧﺴﺘﻦ ﻭﺟﻪ ﺗﺴﻤﯿﮥ ﺁﻥ ﺑﻪ ﺗﺮﺟﻤﮥ ﺻﻮﺭﺕ ﭘﺮﺳﺶ ﻫﻮﺷﻤﻨﺪ ﭼﻬﺎﺭﻡ ﻣﺮאﺟﻌﻪ ﮐﻨﯿﺪ.
8
ﺟﻠﺴﮥ ﺩﻭﻡ
ﺩﺭﺱ ﺻﺮﻑ ﻋﺮﺑﯽ )(٢
٣ـ ﻣﺮﻛّﺐ ﻣﺰﺟﯽ :ﺑﻪ ﺗﺮﻛﯿﺒﯽ ﮔﻔﺘﻪ ﻣﯽﺷﻮﺩ ﻛﻪ ﺑﯿﻦ ﻛﻠﻤﺎﺕ ﺁﻥ ﺭאﺑﻄﮥ אﺿﺎﻓﯽ ﯾﺎ אﺳـﻨﺎﺩی ﻭﺟـﻮﺩ ﻧﺪאﺷـﺘﻪ ﺑﺎﺷـﺪ ﻭ ﺻﺮﻑ ﻛﺜﺮﺕ אﺳﺘﻌﻤﺎﻝ ﺁﻧﻬﺎ ﺩﺭ ﻛﻨﺎﺭ ﻫﻤﺪﯾﮕﺮ ﻣﻮﺟﺐ ﭘﺪﯾـﺪ ﺁﻣـﺪﻥ ﻧـﻮﻋﯽ ﺭאﺑﻄـﻪ ﻣﯿـﺎﻥ ﺁﻧﻬـﺎ ﺷـﺪﻩ ﺑﺎﺷـﺪ؛ ﻣﺎﻧﻨـﺪ: »ﺑَﻌْﻠَﺒَﻚﱠ« ﻭ »ﺑَﯿْﺖَ ﻟَﺤْﻢَ«. ﻋَﻠﻢ ﺑﻪ אﻋﺘﺒﺎﺭ ﺩﯾﮕﺮ ﺑﻪ אﺳﻢ ،ﻛﻨﯿﻪ ﻭ ﻟﻘﺐ ﻧﯿﺰ ﺗﻘﺴﯿﻢ ﻣﯽﺷﻮﺩ: אﻟﻒ( אﺳﻢ :ﻋَﻠَﻤﯽ אﺳﺖ ﻛﻪ ﺑﺮאی ﺩﻻﻟﺖ ﺑﺮ ﻧﺎﻡ ﻓﺮﺩ ﯾﺎ ﺷﯽﺀ ﺧﺎﺻﯽ ﻭﺿﻊ ﺷﺪﻩ ﺑﺎﺷﺪ ﻭ ﺩﺭ ﻋﯿﻦ ﺣﺎﻝ ،ﻟﻘـﺐ ﻭ ﻛﻨﯿـﻪ ﻧﯿﺰ ﻧﺒﺎﺷﺪ؛ ﻣﺎﻧﻨﺪ» :ﻋَﻠِﻲّ ،ﻋَﺒْﺪُאﷲ ،ﺃﺣْﻤَﺪ ﻭ ﻋَﻤْﺮٌﻭ«. ﺏ( ﻛﻨﯿﻪ :ﻋَﻠﻤﯽ אﺳﺖ ﻛﻪ ﺑﺎ »ﺃﺏ ،ﺃﻡّ ،אﺑﻦ ﯾﺎ ﺑﻨﺖ« ﺷﺮﻭﻉ ﺷﺪﻩ ﺑﺎﺷﺪ؛ ﻣﺎﻧﻨﺪ» :ﺃﺑﻮﻋُﺜﻤـﺎﻥ ،ﺃﻡّ אﻷﺋﻤـﺔ ،אِﺑْـﻦُ ﻋَﻠِـﻲّ ﻭ ﺑِﻨْﺖُ אﻟﺤَﺴَﻦ«. ﺝ( ﻟﻘﺐ :ﻋﻠﻤﯽ אﺳﺖ ﻛﻪ ﺑﺮאی ﻣﺪﺡ ﯾﺎ ﺫﻡ ﺑﻪ ﻛﺎﺭ ﻣﯽﺭﻭﺩ؛ ﻣﺎﻧﻨﺪ» :אﻟﺰﱠﻫﺮאﺀ ،אﻟﺠـﺎﺣِﻆ ﻭ אﻟﻤَـﺄﻣُﻮﻥ« ﻛـﻪ ﺑـﻪ ﺗﺮﺗﯿـﺐ ٢١ ﮔﻮﯾﺎی ﻭﺟﻮﺩ ﺻﻔﺎﺕ »ﺩﺭﺧﺸﻨﺪﮔﯽ«» ،ﺑﺮﺁﻣﺪﮔﯽ ﺣﺪﻗﮥ ﭼﺸﻢ« ﻭ »ﻣﻮﺭﺩ אﻋﺘﻤﺎﺩ ﺑﻮﺩﻥ« ﺩﺭ ﻣﻮﺻﻮﻑ ﺁﻧﻬﺎﺳﺖ.
ﭘﺮﺳﺶ٢
١ـ ﻫﺮ ﯾﮏ אﺯ אﺳﻤﻬﺎی ﻋﻠﻢ ﻣﺸﺨﺺ ﺷﺪﻩ ﺩﺭ ﺁﯾﮥ ﻣﺒﺎﺭک ﺯﯾﺮ אﺯ ﭼﻪ ﻧﻮﻋﯽ אﺳﺖ؟ ٢٢ ﴿ﺃﻟَﻢْ ﺃﻋْﻬَﺪْ ﺇﻟَﯿْﻜُﻢْ ﯾَﺎ ﺑَﻨِﻲ ﺁﺩَﻡَ ﺃﻥ ﻟﱠﺎ ﺗَﻌْﺒُﺪُﻭא אﻟﺸﱠﯿْﻄَﺎﻥَ ﺇﻧﱠﻪُ ﻟَﻜُﻢْ ﻋَﺪُﻭﱞ ﻣﱡﺒِﯿﻦٌ﴾ אﻟﻒ( ﺁﺩﻡ :ﻋﻠﻢ ﻣﻔﺮﺩ ﻭ אﺳﻢ ،ﺑﻨﻲ ﺁﺩﻡ :ﻋﻠﻢ ﻣﻔﺮﺩ ﻭ ﻟﻘﺐ ،אﻟﺸّﯿﻄﺎﻥ :ﻋﻠﻢ ﻣﻔﺮﺩ ﻭ ﻟﻘﺐ ﺏ( ﺁﺩﻡ :ﻋﻠﻢ ﻣﻔﺮﺩ ﻭ ﻟﻘﺐ ،ﺑﻨﻲ ﺁﺩﻡ :ﻋﻠﻢ ﻣﺮﻛﺐ ﻭ ﻛُﻨﯿﻪ ،אﻟﺸّﯿﻄﺎﻥ :ﻋﻠﻢ ﻣﻔﺮﺩ ﻭ ﻟﻘﺐ ﺝ( ﺁﺩﻡ :ﻋﻠﻢ ﻣﻔﺮﺩ ﻭ אﺳﻢ ،ﺑﻨﻲ ﺁﺩﻡ :ﻋﻠﻢ ﻣﺮﻛﺐ ﻭ ﻛُﻨﯿﻪ ،אﻟﺸّﯿﻄﺎﻥ :ﻋﻠﻢ ﻣﻔﺮﺩ ﻭ ﻟﻘﺐ ﺩ( ﺁﺩﻡ :ﻋﻠﻢ ﻣﻔﺮﺩ ﻭ אﺳﻢ ،ﺑﻨﻲ ﺁﺩﻡ :ﻋﻠﻢ ﻣﺮﻛﺐ ﻭ ﻟﻘﺐ ،אﻟﺸﯿﻄﺎﻥ :ﻋﻠﻢ ﻣﻔﺮﺩ ﻭ אﺳﻢ ٢ـ ﺑﺎ ﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ ﺭﻭאﯾﺖ ﺯﯾﺮ ﺩﺭ ﻛﺪאﻡ ﮔﺰﯾﻨﻪ ﻫﻤﮥ אﺳﻤﻬﺎ ﻋﻠﻢ אﺳﺖ؟ »ﺭَﻭَﻯ ﺃﺑﻮ ﻣِﺨْﻨَﻒٍ ﻋَﻦ ﺯَﯾﺪِ ﺑﻦِ ﺻُﻮﺣﺎﻥَ ،ﻗَﺎﻝَ» :ﺷَﻬِﺪﺕُ ﻋَﻠِﯿّﺎً )ﻋﻠﯿﻪ אﻟﺴّﻼﻡ( ﺑِﺬِﻱ ﻗَﺎﺭٍ ﻭَ ﻫُـﻮَ ﻣُﻌْـﺘَﻢﱞ ﺑِﻌَﻤَﺎﻣَـﺔٍ ﺳَـﻮﺩَאﺀَ، ﻣُﻠْﺘَﻒﱞ ﺑِﺴَﺎﺝٍ ،ﯾَﺨْﻄُﺐَ ،ﻓَﻘﺎﻝَ ﻓﻲ ﺧُﻄﺒَﺘِﻪ :אﻟﺤَﻤﺪُ ﻟِﻠّﻪِ ﻋَﻠﻰ ﻛُﻞﱢ ﺃﻣﺮٍ ﻭَ ﺣَﺎﻝٍ ﻓﻲ אﻟﻐُﺪُﻭﱢ ﻭ אﻵﺻﺎﻝِ ،ﻭ ﺃﺷﻬَﺪُ ﺃﻥ ﻻ ﺇﻟﻪَ ﺇﻟﱠـﺎ ٢٣ אﷲُ ،ﻭﺃﻥﱠ ﻣُﺤَﻤﱠﺪאً ﻋَﺒﺪُﻩُ ﻭَ ﺭَﺳُﻮﻟﻪُ ،אِﺑْﺘَﻌَﺜَﻪُ ﺭَﺣْﻤَﺔً ﻟِﻠﻌِﺒﺎﺩِ ﻭ ﺣﯿﺎﺓً ﻟِﻠﺒِﻼﺩِ«. אﻟﻒ( ﺃﺑﻮ ﻣﺨﻨﻒ ،ﺯﯾﺪ ،ﺻﻮﺣﺎﻥ ،ﺫﻱ ﻗﺎﺭ ﺏ( ﺃﺑﻮ ﻣﺨﻨﻒ ،ﺯﯾﺪ ،ﺭﺣﻤﺔ ،ﺭﺳﻮﻝ ﺝ( ﺻﻮﺣﺎﻥ ،ﺯﯾﺪ ،ﻋﺒﺪ ،ﺭﺳﻮﻝ ﺩ( ﺯﯾﺪ ،ﺻﻮﺣﺎﻥ ،ﺫﻱ ﻗﺎﺭ ،ﺭﺣﻤﺔ
.٢١ﺷﺎﯾﺎﻥ ﮔﻔﺘﻦ אﺳﺖ ﻛﻪ אﺳﻢ ﺭא ﺑﺎﯾﺪ ﭘﯿﺶ אﺯ ﻟﻘﺐ ﺑﻪ ﻛﺎﺭ ﺑﺮﺩ ،אﻣﺎ ﺭﻋﺎﯾﺖ ﺗﺮﺗﯿﺐ ﺑﯿﻦ ﻛﻨﯿﻪ ﻭ ﻟﻘﺐ ﻭ ﻧﯿﺰ אﺳﻢ ﻭ ﻛﻨﯿـﻪ ﻻﺯﻡ ﻧﯿـﺴﺖ؛ ﻣﺎﻧﻨﺪ» :ﻗَﺎﻝَ ﻋَﻠِﻲﱞ ﺃﻣِﯿﺮُ אﻟْﻤُﺆْﻣِﻨِﯿﻦَ אﺑْﻦُ ﺃﺑِﻲ ﻃَﺎﻟِﺐٍ )ﻋﻠﯿﻪ אﻟﺴّﻼﻡ(« ﯾﺎ »ﻗَﺎﻝَ ﻋَﻠِﻲﱞ אﺑْﻦُ ﺃﺑِﻲ ﻃَﺎﻟِﺐٍ ﺃﻣِﯿﺮُ אﻟْﻤُـﺆْ ِﻣﻨِﯿﻦَ )ﻋﻠﯿـﻪ אﻟـﺴّﻼﻡ(«؛ ﺭ.ک: אﻟﻨﺤﻮ אﻟﻮאﺿﺢ ،ﺝ ،٢ﺹ ١٤٣ﻭ ١٤٤؛ ﺁﻣﻮﺯﺵ ﺻﺮﻑ ،ﺹ ٢٤٩ﻭ .٢٥٠ .٢٢ﯾﺲ٦٠/؛ ﺗﺮﺟﻤﻪ» :אی ﻓﺮﺯﻧﺪאﻥ ﺁﺩﻡ ،ﻣﮕﺮ ﺑﺎ ﺷﻤﺎ ﻋﻬﺪ ﻧﻜﺮﺩﻩ ﺑﻮﺩﻡ ﻛﻪ ﺷﯿﻄﺎﻥ ﺭא ﻣﭙﺮﺳﺘﯿﺪ؟ ﺯﯾﺮא ﻭی ﺩﺷﻤﻦ ﺁﺷﻜﺎﺭ ﺷﻤﺎﺳﺖ«. .٢٣ﻋﻼﻣﻪ ﻣﺠﻠﺴﯽ ،ﺑﺤﺎﺭ אﻷﻧﻮאﺭ ،ﺝ ،٣٢ﺹ ٦٢؛ ﺫﻱ ﻗﺎﺭ :ﻧﺎﻡ ﻣﮑﺎﻧﯽ אﺳﺖ؛ ﻣُﻌْﺘَﻢّ :ﻋﻤﺎﻣﻪﭘﻮﺷﯿﺪﻩ؛ ﻣُﻠْﺘَﻒّ :ﭘﯿﭽﯿـﺪﻩﺷـﺪﻩ ﺩﺭ ]ﻟﺒﺎﺳـﯽ[؛ ﺳَﺎﺝ :ﻧﻮﻋﯽ ﻋﺒﺎ אﺳﺖ؛ ﺧَﻄَﺐَ )ـُـ( :ﺧﻄﺒﻪ ﺧﻮאﻧﺪﻥ؛ ﻏُﺪُﻭّ :ﺻﺒﺤﮕﺎﻫﺎﻥ؛ אﻵﺻﺎﻝ :ﺟﻤﻊ ﺃﺻﯿﻞ :ﺷﺎﻣﮕﺎﻫﺎﻥ؛ אِﺑْﺘَﻌَﺚَ :ﺑﺮאﻧﮕﯿﺨﺘﻦ. 9
ﺟﻠﺴﮥ ﺩﻭﻡ
ﺩﺭﺱ ﺻﺮﻑ ﻋﺮﺑﯽ )(٢
٣ـ ﺩﺭ ﻣﺘﻦ ﺯﯾﺮ »ﺗَﺄﺑﱠﻂَ ﺷَﺮّאً« ﭼﻪ ﻧﻮﻉ ﻋَﻠَﻤﯽ אﺳﺖ؟ ﻗﯿﻞَ ﻟِـ»ﺗَﺄﺑﱠﻂَ ﺷَﺮّאً« אﻟﺸّﺎﻋﺮِ ـ ﻭ אِﺳْﻤُﻪُ ﺛﺎﺑﺖُ ﺑﻦُ ﺟﺎﺑﺮٍ ـ ﻣَﻦ ﺳَﯿﱢﺪُ אﻟﻌَﺮَﺏِ؟ ﻓﻘﺎﻝَ :ﺃُﺧﺒِﺮُﻛُﻢ ﺳَﯿﱢﺪُ אﻟﻌَﺮَﺏِ ﺃﺑُـﻮ ﻃﺎﻟـﺐٍ ﺑـ ُ ﻦ ٢٤ ﻋﺒﺪِ אﻟﻤُﻄﱠﻠِﺐِ ،ﻭ ﺳُﻤﱢﻲَ ﺑِﺬﻟِﻚَ ﻷﻧﱠﻪُ ﺗَﺄﺑﱠﻂَ ﺳَﯿْﻔﺎً ﻭ ﺧَﺮَﺝَ ،ﻓﻘِﯿﻞَ ﻟِﺄﻣﱢﻪِ :ﺃﯾْﻦَ ﻫُﻮَ؟ ﻓَﻘﺎﻟَﺖْ :ﺗَﺄﺑﱠﻂَ ﺷَﺮّאً ﻭَ ﺧَﺮَﺝَ. אﻟﻒ( ﻋﻠﻢ ﻣﺮﻛﺐ ﻣﺰﺟﯽ ﺏ( ﻋﻠﻢ ﻣﺮﻛﺐ אﺳﻨﺎﺩی ﺝ( ﻋﻠﻢ ﻣﺮﻛﺐ אﺿﺎﻓﯽ ﺩ( ﻋﻠﻢ ﻣﻔﺮﺩ ٤ـ ﺑﺎ ﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ ﻣﺘﻦ ﺯﯾﺮ ﺩﺭ ﻛﺪאﻡ ﮔﺰﯾﻨﻪ ﻫﻤﮥ ﻭאژﻩﻫﺎ אﺳﻢ ﻋﻠﻢ ﻣﻔﺮﺩ אﺳﺖ؟ »ﺳِﯿﺒِﻮَﯾْﻪِ« ُﻫﻮَ ﺷَﯿﺦُ אﻟﻨﱡﺤﺎﺓِ ،ﻭ ﺇﻣﺎﻡُ אﻟﺒَﺼَﺮِﯾّﯿﻦَ ،ﻭ ﺻﺎﺣﺐُ »אﻟﻜﺘﺎﺏِ« ،אﻟّﺬِﻱ ﺃﺻﺒَﺢَ ﻋَﻠَﻤﺎً ﺑِﺎﻟﻐَﻠَﺒﺔِ ﻋِﻨﺪَ אﻟﻨﱠﺤﻮِﯾّﯿﻦَ؛ ﻭُﻟِﺪَ ﻓـﻲ ٢٥ »ﺇﯾﺮאﻥَ« ،ﻭ ﺳﺎﻓَﺮَ ﺇﻟﯽ אﻟﻌِﺮَאﻕِ ﻃَﻠَﺒﺎً ﻟِﻠْﻌِﻠﻢِ ،ﻓَﺴُﻤﱢﻲَ ﺑِـ»ﻋَﻤﺮﻭ ﺑﻦِ ﻋُﺜْﻤﺎﻥَ« ،ﻭﻛُﻨﱢﻲَ ﺑِـ»ﺃﺑﻲ ﺑِﺸْﺮٍ«. אﻟﻒ( ﺳﯿﺒﻮﯾﻪ ،אﻟﻜﺘﺎﺏ ،ﻋﻤﺮﻭ ﺑﻦ ﻋﺜﻤﺎﻥ ﺏ( ﺳﯿﺒﻮﯾﻪ ،אﻟﻜﺘﺎﺏ ،ﺃﺑﻲﺑﺸﺮ ﺝ( אﻟﻜﺘﺎﺏ ،ﺃﺑﻲﺑﺸﺮ ،ﺇﯾﺮאﻥ ﺩ( ﺳﯿﺒﻮﯾﻪ ،אﻟﻜﺘﺎﺏ ،ﺇﯾﺮאﻥ
.٢٤ﺑﺤﺎﺭ אﻷﻧﻮאﺭ ،ﺝ ،٣٥ﺹ ١٣٣؛ ﺗﺮﺟﻤﻪ» :ﺑﻪ "ﺗَﺄﺑﱠﻂَ ﺷَﺮّאً" ﺷﺎﻋﺮ ـ ﮐﻪ אﺳﻢ ]ﻭאﻗﻌﯽ[ אﻭ ﺛﺎﺑﺖ ﺑﻦ ﺟﺎﺑﺮ אﺳـﺖ ـ ﮔﻔﺘﻨـﺪ :ﺳَـﺮﻭَﺭ ﻋـﺮﺏ ﮐﯿﺴﺖ؟ ﮔﻔﺖ :ﺳﺮﻭﺭ ﻋﺮﺏ אﺑﻮﻃﺎﻟﺐ ﭘﺴﺮ ﻋﺒﺪ אﻟﻤﻄّﻠﺐ אﺳﺖ .אﻭ ﺑﺪﯾﻦ ﺟﻬﺖ ﺑﻪ אﯾﻦ ﻧﺎﻡ ﺧﻮאﻧﺪﻩ ﺷﺪﻩ אﺳﺖ ﮐﻪ ﺭﻭﺯی ﺷﻤﺸﯿﺮی ﺭא ﺯﯾﺮ ﺑﻐﻞ ﮔﺮﻓﺖ ﻭ ]אﺯ ﺧﺎﻧﻪ[ ﺧﺎﺭﺝ ﺷﺪ .ﺑﻪ ﻣﺎﺩﺭﺵ ﮔﻔﺘﻨﺪ :אﻭ ﮐﺠﺎﺳﺖ؟ ﮔﻔﺖ :ﺷﺮّی ]ﺷﻤﺸﯿﺮی[ ﺭא ﺯﯾﺮ ﺑﻐﻞ ﮔﺮﻓﺖ ﻭ ﺧﺎﺭﺝ ﺷﺪ«. .٢٥ﺳﯿﺒﻮﯾﻪ ﺑﺰﺭگ ﻧﺤﻮﯾﺎﻥ ﻭ ﭘﯿﺸﻮאی ﺑﺼﺮﯾﺎﻥ ]ﻣﮑﺘﺐ ﻧﺤﻮی ﺑﺼﺮﻩ[ ﻭ ﺻﺎﺣﺐ אﻟﮑﺘﺎﺏ אﺳﺖ ﮐﻪ ]אﯾﻦ ﻋﻨﻮאﻥ )אﻟﮑﺘﺎﺏ([ ﺩﺭ אﺛﺮ ﮐﺜـﺮﺕ אﺳﺘﻌﻤﺎﻝ אﻧﺪک אﻧﺪک ﺑﻪ אﺳﻢ ﻋﻠﻤﯽ ﺑﺮאی ﮐﺘﺎﺏ אﻭ ﺗﺒﺪﯾﻞ ﺷﺪﻩ אﺳﺖ .ﻭی ﺩﺭ אﯾﺮאﻥ ﺯאﺩﻩ ﺷﺪ ﻭ ﺑﺮאی ﺁﻣﻮﺧﺘﻦ ﺩאﻧﺶ ﺑﻪ ﻋـﺮאﻕ ﻋﺰﯾﻤـﺖ ﮐﺮﺩ .ﻧﺎﻡ אﻭ ﻋﻤﺮﻭ ﺑﻦ ﻋﺜﻤﺎﻥ ﻭ ﮐُﻨﯿﻪאﺵ ﺃﺑﻮﺑﺸﺮ אﺳﺖ. 10
ﺟﻠﺴﮥ ﺩﻭﻡ
ﺩﺭﺱ ﺻﺮﻑ ﻋﺮﺑﯽ )(٢ ﺗﻤﺮﯾﻦ
אﻟﻒ( אﻧﻮאﻉ »אﻝ« ﺭא ﺩﺭ ﺁﯾﺎﺕ ﻭ ﺭﻭאﯾﺎﺕ ﺯﯾﺮ ﻣﺸﺨﺺ ﮐﻨﯿﺪ ﻭ ﺩﺭ ﺟﺪﻭﻝ ﺯﯾﺮ ﻗﺮאﺭ ﺩﻫﯿﺪ. ٢٦ ١ـ ﴿ﯾَﻮْﻣَﺌِﺬٍ ﯾَﺘَﺬَﻛﱠﺮُ אﻹِﻧْﺴَﺎﻥُ ﻭَ ﺃَﻧﱠﻰ ﻟَﻪُ אﻟﺬﱢﻛْﺮَﻯ﴾ ٢٧ ٢ـ ﴿אَﻟْﯿَﻮْﻡَ ﺃَﻛْﻤَﻠْﺖُ ﻟَﻜُﻢْ ﺩِﯾﻨَﻜُﻢْ ﻭَ ﺃَﺗْﻤَﻤْﺖُ ﻋَﻠَﯿْﻜُﻢْ ﻧِﻌْﻤَﺘِﻲ ﻭَ ﺭَﺿِﯿﺖُ ﻟَﻜُﻢُ אﻹِﺳْﻼﻡَ ﺩِﯾﻨﺎً﴾ ٢٨ ٣ـ ﴿ﺁﻣَﻦَ אﻟﺮﱠﺳُﻮﻝُ ﺑِﻤَﺎ ﺃُﻧْﺰِﻝَ ﺇِﻟَﯿْﻪِ ﻣِﻦ ﺭﱠﺑِّﻪِ ﴾... ٢٩ ٤ـ ﴿ﻗَﺎﻝَ אﻟﱠﺬِﻱ ﻋِﻨْﺪَﻩُ ﻋِﻠْﻢٌ ﻣﱢﻦَ אﻟْﻜِﺘَﺎﺏِ ﺃَﻧَﺎ ﺁﺗِﯿﻚَ ﺑِﻪِ ﻗَﺒْﻞَ ﺃَﻥْ ﯾَﺮْﺗَﺪﱠ ﺇِﻟَﯿﻚَ ﻃَﺮْﻓُﻚَ﴾ ٣٠ ﴿ «٥אَﻟﺮﱢﺟﺎﻝُ ﻗَﻮﱠאﻣُﻮﻥَ ﻋَﻠَﻰ אﻟﻨﱢﺴﺎﺀِ﴾ ٣١ ٦ـ ﴿ﺇِﻥﱠ אﻟﻠﱠﻪَ ﻓﺎﻟِﻖُ אﻟْﺤَﺐﱢ ﻭَ אﻟﻨﱠﻮَﻯ ﯾُﺨْﺮِﺝُ אﻟْﺤَﻲﱠ ﻣِﻦَ אﻟْﻤَﯿﱢﺖِ ﻭَ ﻣُﺨْﺮِﺝُ אﻟْﻤَﯿﱢﺖِ ﻣِﻦَ אﻟْﺤَﻲﱢ ﺫﻟِﻜُﻢُ אﻟﻠﱠﻪُ ﻓَﺄَﻧﱠﻰ ﺗُﺆْﻓَﻜُﻮﻥَ﴾ ٣٢ ٧ـ ﴿ﻭَ ﻋَﻬِﺪْﻧﺎ ﺇِﻟَﻰ ﺇِﺑْﺮאﻫِﯿﻢَ ﻭَ ﺇِﺳْﻤﺎﻋِﯿﻞَ ﺃَﻥْ ﻃَﻬﱢﺮא ﺑَﯿﺘِﻲَ ﻟِﻠﻄﱠﺎﺋِﻔِﯿﻦَ ﻭَ אﻟْﻌﺎﻛِﻔِﯿﻦَ ﻭَ אﻟﺮﱡﻛﱠﻊِ אﻟﺴﱡﺠُﻮﺩِ﴾ ٨ـ ﻛﺎﻥَ ﻋﻠﻲﱞ )ﻋﻠﯿﻪِ אﻟﺴّﻼﻡُ( ﯾﺄﺗِﻲ אﻟﺴﱡﻮﻕَ ﻓَﯿَﻘُﻮﻝُ» :ﯾﺎ ﺃﻫْﻞَ אﻟﺴﱡﻮﻕِ אِﺗﱠﻘُﻮא אﷲَ ،ﻭ ﺇﯾّﺎﻛُﻢ ﻭ אﻟْﺤَﻠْـﻒَ؛ ﻓﺈﻧﱠـﻪُ ﯾُﻨْﻔِـﻖُ אﻟـﺴﱢﻠْﻌَﺔَ، ٣٣ ﻭﯾَﻤْﺤَﻖُ אﻟْﺒَ َﺮﻛَﺔَ ،ﻓَﺈﻥﱠ אﻟﺘّﺎﺟِﺮَ ﻓﺎﺟِﺮٌ ﺇﻟّﺎ ﻣَﻦْ ﺃﺧﺬَ אﻟﺤَﻖﱠ ﻭَ ﺃﻋﻄَﺎﻩ«. ٣٤ ٩ـ ﻗَﺎﻝ אﻟﻨﱠﺒِﻲﱡ )ﺻَﻠﱠﻰ אﷲُ ﻋَﻠَﯿﻪِ ﻭ ﺁﻟِﻪ(» :ﺃﻧَﺎ ﻣَﺪِﯾﻨَﺔُ אﻟﻌِﻠْﻢِ ﻭَ ﻋَﻠِﻲﱞ ﺑﺎﺑُﻬﺎ؛ ﻓَﻤَﻦْ ﺃﺭאﺩَ אﻟﻤَﺪِﯾﻨَﺔَ ،ﻓَﻠْﯿَﺄﺕِ אﻟْﺒﺎﺏَ«. ٣٥ ١٠ـ »ﺳُﻤﱢﻲَ ﻣُﺤَﻤﱠﺪٌ אﻟﺒﺎﻗِﺮُ ﺭَﺿِﻲَ אﷲُ ﻋَﻨﻪُ ﻟِﺄﻧﱠﻪُ ﺑَﻘَﺮَ אﻟﻌِﻠﻢَ ،ﻭَ ﺩَﺧَﻞَ ﻓﯿﻪِ ﻣَﺪْﺧَﻼً ﺑَﻠِﯿﻐﺎً ،ﻭ ﻭَﺻَﻞَ ﻣِﻨْﻪُ ﻏَﺎﯾَﺔً ﻣَﺮْﺿِﯿﱠﺔً«.
.٢٦ﻓﺠﺮ٢٣/؛ ﺗﺮﺟﻤﻪ» :ﺁﻥ ﺭﻭﺯ אﺳﺖ ﻛﻪ אﻧﺴﺎﻥ ﭘﻨﺪ ﮔﯿﺮﺩ ،ﻭ]ﻟﻰ[ ﻛﺠﺎ אﻭ ﺭא ﺟﺎﻯ ﭘﻨﺪ ﮔﺮﻓﺘﻦ ﺑﺎﺷﺪ«. .٢٧ﻣﺎﺋﺪﻩ٣/؛ »אﻣﺮﻭﺯ ﺩﯾﻦ ﺷﻤﺎ ﺭא ﺑﺮאﯾﺘﺎﻥ ﻛﺎﻣﻞ ﻭ ﻧﻌﻤﺖ ﺧﻮﺩ ﺭא ﺑﺮ ﺷﻤﺎ ﺗﻤﺎﻡ ﮔﺮﺩאﻧﯿﺪﻡ ﻭ אﺳـﻼﻡ ﺭא ﺑـﺮאﻯ ﺷـﻤﺎ ]ﺑـﻪ ﻋﻨـﻮאﻥ[ ﺁﯾﯿﻨـﻰ ﺑﺮﮔﺰﯾﺪﻡ«. .٢٨ﺑﻘﺮﻩ٢٨٥/؛ ﺗﺮﺟﻤﻪ» :ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ ]ﺧﺪא[ ﺑﺪאﻧﭽﻪ אﺯ ﺟﺎﻧﺐ ﭘﺮﻭﺭﺩﮔﺎﺭﺵ ﺑﺮ אﻭ ﻧﺎﺯﻝ ﺷﺪﻩ אﯾﻤﺎﻥ ﺁﻭﺭﺩﻩ אﺳﺖ«. .٢٩ﻧﻤﻞ٤٠/؛ ﺗﺮﺟﻤﻪ» :ﻛﺴﻰ ﻛﻪ ﻧﺰﺩ אﻭ ﺩאﻧﺸﻰ אﺯ ﻛﺘﺎﺏ ]אﻟﻬﻰ[ ﺑﻮﺩ ﮔﻔﺖ :ﻣﻦ ﺁﻥ ﺭא ﭘﯿﺶ אﺯ ﺁﻧﻜﻪ ﭼﺸﻢ ﺧﻮﺩ ﺭא ﺑﺮ ﻫﻢ ﺯﻧـﻰ ﺑﺮאﯾـﺖ ﻣﯽﺁﻭﺭﻡ«. .٣٠ﻧﺴﺎﺀ٣٤/؛ ﺗﺮﺟﻤﻪ» :ﻣﺮﺩאﻥ ﺳﺮﭘﺮﺳﺖ ﺯﻧﺎﻥאﻧﺪ«. .٣١אﻧﻌﺎﻡ٩٥/؛ ﺗﺮﺟﻤﻪ» :ﺧﺪא ﺷﻜﺎﻓﻨﺪۀ ﺩאﻧﻪ ﻭ ﻫﺴﺘﻪ אﺳﺖ .ﺯﻧﺪﻩ ﺭא אﺯ ﻣﺮﺩﻩ ﻭ ﻣﺮﺩﻩ ﺭא אﺯ ﺯﻧﺪﻩ ﺑﯿﺮﻭﻥ ﻣﯽﺁﻭﺭﺩ .ﭼﻨﯿﻦ אﺳﺖ ﺧﺪאﻯ ﺷـﻤﺎ؛ ﭘﺲ ﭼﮕﻮﻧﻪ ]אﺯ ﺣﻖ[ ﻣﻨﺤﺮﻑ ﻣﯽﺷﻮﯾﺪ«. .٣٢ﺑﻘﺮﻩ١٢٥/؛ ﺗﺮﺟﻤﻪ» :ﻭ ﺑﻪ אﺑـﺮאﻫﯿﻢ ﻭ אﺳـﻤﺎﻋﯿﻞ ﻓﺮﻣـﺎﻥ ﺩאﺩﯾـﻢ ﻛـﻪ ﺧﺎﻧـﮥ ﻣـﺮא ﺑـﺮאﻯ ﻃـﻮאﻑﻛﻨﻨـﺪﮔﺎﻥ ﻭ ﻣﻌﺘﻜﻔـﺎﻥ ﻭ ﺭﻛـﻮﻉ ﻭ ﺳﺠﻮﺩﻛﻨﻨﺪﮔﺎﻥ ﭘﺎﻛﯿﺰﻩ ﻛﻨﯿﺪ«. .٣٣אﻟﺜﻘﻔﯽ ،אﺑﺮאﻫﯿﻢ ﺑﻦ ﻣﺤﻤﺪ ،אﻟﻐﺎﺭאﺕ ،ﺝ ،١ﺹ ١١٠؛ ﺗﺮﺟﻤﻪ» :ﺣﻀﺮﺕ ﻋﻠﯽ )ﻋﻠﯿﻪ אﻟﺴﻼﻡ( ﺑﻪ ﺑﺎﺯאﺭ ﻣﯽﺁﻣﺪﻧﺪ ﻭ ﻣـﯽﻓﺮﻣﻮﺩﻧـﺪ :אی ﺑﺎﺯאﺭﯾﺎﻥ ،אﺯ ﺧﺪא ﭘﺮﻭא ﮐﻨﯿﺪ .ﻣﺒﺎﺩא ﺳﻮﮔﻨﺪ ﯾﺎﺩ ﮐﻨﯿﺪ؛ ﭼﻪ ﺁﻥ )ﺳﻮﮔﻨﺪ( ﮐﺎﻻ ﺭא ﺑﻪ ﻓﺮﻭﺵ ﻣﯽﺭﺳﺎﻧﺪ ،ﻭﻟﯽ ﺑﺮﮐﺖ ﺭא אﺯ ﺑﯿﻦ ﻣﯽﺑـﺮﺩ] .ﺑﺪאﻧﯿـﺪ ﮐﻪ[ ﻫﺮ ﺗﺎﺟﺮی ﻓﺎﺟﺮ אﺳﺖ ،ﺟﺰ ﺁﻧﮑﻪ ﺑﻪ ﺣﻖ ﺩאﺩ ﻭ ﺳﺘﺪ ﻣﯽﮐﻨﺪ«. .٣٤ﺷﺎﺫאﻥ ﺑﻦ ﺟﺒﺮﺋﯿﻞ אﻟﻘﻤّﯽ ،אﻟﻔﻀﺎﺋﻞ ،ﺹ .٩٦ .٣٥אﻟﻨﻮﻭی ،ﯾﺤﯿﯽ ﺑﻦ ﺷﺮﻑ ،ﺷﺮﺡ ﻣﺴﻠﻢ ،ﺝ ،٦ﺹ ١٣٧؛ ﺑَﻘَﺮَ )ـُـ( :ﺷﮑﺎﻓﺘﻦ. 11
ﺟﻠﺴﮥ ﺩﻭﻡ
ﺩﺭﺱ ﺻﺮﻑ ﻋﺮﺑﯽ )(٢
אﻧﻮאﻉ אﻟﻒ ﻭ ﻻﻡ ﺣﺮﻑ ﺗﻌﺮﯾﻒ אﻟﻒ ﻭ ﻻﻡ ﻋﻬﺪ ﻋﻬﺪ ﺣﻀﻮﺭی
ﻋﻬﺪ ﺫﻫﻨﯽ
ﺣﺮﻑ ﺯאﺋﺪ אﻟﻒ ﻭ ﻻﻡ ﺟﻨﺲ
ﻋﻬﺪ ﺫﻛﺮی
ﺑﯿﺎﻥ ﺣﻘﯿﻘﺖ
אﺳﺘﻐﺮאﻕ
ﺯאﺋﺪۀ ﻻﺯﻣﻪ
ﺯאﺋﺪۀ ﻏﯿﺮ ﻻﺯﻣﻪ
אﺳﻢ ﻣﻮﺻﻮﻝ
ﺏ( ﺑﺎ ﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ ﻣﺘﻦ ﺯﯾﺮ ﺑﻪ ﭘﺮﺳﺸﻬﺎﯾﯽ ﮐﻪ ﭘﺲ אﺯ אﺗﻤﺎﻡ ﻣﺘﻦ ﺁﻣﺪﻩ אﺳﺖ ﭘﺎﺳﺦ ﺩﻫﯿﺪ. »ﺇﻥﱠ ﻣُﺆﻟﱢﻒَ ﻛِﺘَﺎﺏِ "ﺇﺻﻼﺡِ אﻟﻤَﻨﻄِﻖِ" ﻫُﻮَ ﯾَﻌﻘُﻮﺏُ ﺑﻦُ ﺇﺳﺤَﺎﻕَ אﻟﺴﱢﻜّﯿﺖُ אﻟﺨُﻮﺯﻱﱡ אﻟﺪﱠﻭﺭَﻗﻲﱡ אﻷﻫﻮאﺯﻱﱡ ،ﻭَ ﻛَﺎﻥَ ﻣِﻦَ אﻟﺸﱢﯿﻌَﺔِ אﻹﻣﺎﻣﯿّﺔِ ،ﻭ ﯾُﻜَﻨﱠﻰ ﺑِﺄﺑﻲ ﯾُﻮﺳُﻒَ ،ﻭ ﯾُﻌْﺮَﻑُ ﺑِـ"אﺑﻦِ אﻟﺴﱢﻜّﯿﺖِ"؛ ﻭ אﻟﺴﱢﻜّﯿﺖُ ﻟَﻘَﺐُ ﺃﺑﯿﻪِ ﺇﺳﺤﻖَ؛ ﻟِﺄﻧّﻪُ ﻛَﺎﻥَ ﻛَﺜﯿﺮَ אﻟﺴﱡﻜﻮﺕِ ﻃﻮﯾﻞَ אﻟﺼﱠﻤﺖِ ،ﻭ ﺃﺑُﻮﻩُ ﻛﺎﻥَ ﻣِﻦ ﺃﺻﺤﺎﺏِ אﻟﻜِﺴﺎﺋﻲﱢ אﻟﻨﱠﺤﻮﻱﱢ אﻟﻤَﻌﺮُﻭﻑِ ،ﻭ ﺃﺣَﺪَ ﻋُﻠَﻤﺎﺀِ אﻟﻠﱡﻐَﺔِ ﻭ אﻟﺸﱢﻌﺮِ. ﻭَ ﻋَﻠَﻰ אﻟﺮﱠﻏْﻢِ ﻣِﻦْ ﺃﻥﱠ אﺑﻦَ אﻟﺴﱢﻜّﯿﺖِ ﻛﺎﻥَ ﻣِﻦْ ﺧﺎﺻﱠﺔِ אﻹﻣﺎﻡِ ﻣُﺤَﻤﱠﺪٍ אﻟﺠﻮאﺩِ ﻭ אﻹﻣﺎﻡِ ﻋﻠﻲﱢ אﻟﻬـﺎﺩﻱﱢ ﻋَﻠَﯿﻬِﻤـﺎ אﻟـﺴّﻼﻡُ، ﻭﻣِﻦْ ﻣُﺤِﺒﱢﻲ אﻹﻣﺎﻡِ ﻋﻠﻲّ ﺃﻣﯿﺮِ אﻟﻤُﺆﻣِﻨﯿﻦَ )ﻋﻠﯿﻪ אﻟﺴّﻼﻡ( ﻭﺃﻫﻞِ ﺑَﯿﺖِ אﻟﻨﱠﺒﻲﱢ )ﺻﻠّﯽ אﷲ ﻋﻠﯿﻪ ﻭ ﺁﻟﻪ( ﺇﻟّﺎ ﺃﻧّﻪُ ﻛﺎﻥَ ﻓﻲ אﻟﻮَﻗﺖِ ﻧَﻔﺴِﻪِ ﻣُﻌَﻠﱢﻤﺎً ﻟِﻠْﻤُﻌْﺘَﺰﱢ ﻭ אﻟﻤُﺆَﯾﱠﺪِ אِﺑﻨَﻲْ אﻟﻤُﺘَﻮَﻛﱢﻞِ אﻟﻌﺒّﺎﺳﻲﱢ. ﻭ ﻧَﻘَﻞَ ﺻﺎﺣِﺐُ »ﻗﺎﻣُﻮﺱِ אﻷﻋﻼﻡِ« ﺃﻥﱠ אﻟﻤُﺘَﻮَﻛﱢﻞَ ﺳَﺄﻟَﻪُ ﯾَﻮﻣﺎً ،ﺣﯿﻨَﻤﺎ ﻛﺎﻥَ ﻣَﺸﻐُﻮﻻً ﺑِﺘَﻌﻠﯿﻢِ ﻭَﻟَﺪَﯾْﻪِ :ﺃﯾﱡﻬُﻤﺎ ﺗُﺤِـﺐﱡ ﺃﻛْﺜَـﺮَ؟ ﻭَﻟَﺪَﻱْ ﻫَﺬَﯾْﻦِ ﺃﻡِ אﻟﺤَﺴَﻦَ ﻭ אﻟﺤُﺴَﯿﻦَ؟ ﻓﺄﺟﺎﺑَﻪُ ﺑﺄﻧّﻪُ ﻏَﯿْﺮُ ﻣُﺴْﺘَﻌِﺪﱟ ﻟِﯿُﺒﺎﺩِﻝَ ﻗَﻨْﺒَﺮאً ﺧـﺎﺩِﻡَ אﻹﻣـﺎﻡِ ﻋَﻠـﻲﱟ )ﻋﻠﯿـﻪ אﻟـﺴّﻼﻡ( ﺑِـﻪِ ﻭ ٣٦ ﺑِﻮَﻟَﺪَﯾْﻪِ ،ﻓَﻐَﻀِﺐَ אﻟﻤُﺘَﻮَﻛﱢﻞُ ،ﻭ ﺃﻣَ َﺮ ﺑِﻘَﻄْﻊِ ﻟِﺴﺎﻧِﻪِ«. ١ـ אﺳﻤﻬﺎی ﻋﻠﻢ ﻣﻔﺮﺩ ﺭא ﻣﺸﺨﺺ ﮐﻨﯿﺪ. ٢ـ ﻟﻘﺒﻬﺎی ﻣﻔﺮﺩ ﺭא ﻣﺸﺨﺺ ﮐﻨﯿﺪ. ٣ـ ﻛﻨﯿﻪﻫﺎ ﺭא ﻣﺸﺨﺺ ﮐﻨﯿﺪ. ٤ـ ﻋﻠﻢ ﻣﺮﻛﺐ אﺿﺎﻓﯽ ﺭא ﻣﺸﺨﺺ ﻛﻨﯿﺪ.
.٣٦אﺑﻦﺳﮑّﯿﺖ ،ﯾﻌﻘﻮﺏ ﺑﻦ אﺳﺤﺎﻕ ،ﺗﺮﺗﯿﺐ ﺇﺻﻼﺡ אﻟﻤﻨﻄﻖ ،ﻣﻘﺪﻣﻪ ،ﺹ ٥؛ ﺻَﻤﺖ :ﺳﮑﻮﺕ ،ﺧﺎﻣﻮﺷﯽ אﺧﺘﯿﺎﺭ ﮐﺮﺩﻥ؛ ﻋﻠﻤﺎﺀ אﻟﻠّﻐﺔ :ﺟﻤـﻊ ﻋﺎﻟﻢ אﻟﻠّﻐﺔ :ﺯﺑﺎﻥﺷﻨﺎﺱ؛ ﺧﺎﺻّﺔ :ﯾﺎﺭאﻥ ﺧﺎﺹ؛ ﺇﻻ ﺃﻥّ :אﻣﺎ ،ﻭﻟﯽ؛ אﻟﻮﻗﺖ ﻧﻔﺴﻪ :ﻫﻤﺎﻥ ﻭﻗﺖ؛ ﻭَﻟَﺪَﻱْ ﻫَﺬَﯾْﻦ :אﯾﻦ ﺩﻭ ﭘﺴﺮ ﻣـﺮא؛ ﻏَﯿْـﺮُ ﻣُـﺴْﺘَﻌِﺪﱟ: ﺣﺎﺿﺮ ﻧﯿﺴﺘﻢ.
12
اﺳﺘﺎد ﻋﺒﺪاﻟﻬﺎدي ﻓﻘﻬﻲ زاده
ﺟﻠﺴﮥ ﺩﻭﻡ
ﺩﺭﺱ ﺻﺮﻑ ﻋﺮﺑﯽ )(٢
ﺑﺴﻢ אﷲ אﻟﺮﺣﻤﻦ אﻟﺮﺣﯿﻢ ﺻﺮﻑ ﻋﺮﺑﯽ )(٢
ﺟﻠﺴﮥ ﺩﻭﻡ
ﻣﻌﺮﻓﻪ ﻭ ﻧﻜﺮﻩ )(٢ אﻧﻮאﻉ ﻣﻌﺮﻓﻪ ) (١ﻭ )(٢
אﺳﻢ ﻣﻌﺮﻓﻪ ﺑﻪ אﻟﻒ ﻭ ﻻﻡ ﻭ אﺳﻢ ﻋﻠﻢ
ﻓﻬﺮﺳﺖ
אﻫﺪאﻑ ﺩﺭﺱ ﺩﺭﺁﻣﺪ אﻧﻮאﻉ ﻣﻌﺮﻓﻪ
אﻟﻒ( אﺳﻢ ﻣﻌﺮﻓﻪ ﺑﻪ אﻟﻒ ﻭ ﻻﻡ ﺏ( אﺳﻢ ﻋَﻠَﻢ
2
ﺟﻠﺴﮥ ﺩﻭﻡ
ﺩﺭﺱ ﺻﺮﻑ ﻋﺮﺑﯽ )(٢
אﻫﺪאﻑ ﺩﺭﺱ ﺁﺷﻨﺎﯾﯽ ﺑﺎ: ¾ אﺳﻢ ﻣﻌﺮﻓﻪ ﺑﻪ אﻟﻒ ﻭ ﻻﻡ؛ ¾ אﻧﻮאﻉ אﻟﻒ ﻭ ﻻﻡ ﺗﻌﺮﯾﻒ؛ ¾ אﺳﻢ ﻋﻠﻢ ﻭ אﻧﻮאﻉ ﺁﻥ.
ﺩﺭﺁﻣﺪ ﺩﺭ ﺩﺭﺱ ﭘﯿﺸﯿﻦ ﮐﻠﯿﺎﺗﯽ ﺩﺭ ﻣﻮﺭﺩ אﺳﻤﻬﺎی ﻣﻌﺮﻓﻪ ﻭ ﻧﮑﺮﻩ ﺁﻣﻮﺧﺘﯿﻢ ﻭ ﺑﺎ ﭼﮕﻮﻧﮕﯽ ﻣﻌﺮﻓﻪ ﺳﺎﺧﺘﻦ אﺳﻢ ﻧﮑﺮﻩ ،ﻧﮑﺮۀ ﻣﺤﻀﻪ ﻭ ﻧﮑﺮۀ ﻏﯿﺮ ﻣﺤﻀﻪ ﻭ ﻣﺒﺎﺣﺚ ﺩﯾﮕﺮی ﺩﺭ אﯾﻦ ﺯﻣﯿﻨﻪ ﺁﺷﻨﺎ ﺷﺪﯾﻢ .ﺩﺭ אﯾﻦ ﺩﺭﺱ ﻭ ﭼﻨﺪ ﺩﺭﺱ ﺑﻌﺪی אﻧﻮאﻉ אﺳﻢ ﻣﻌﺮﻓﻪ ﺭא ﺑﺮﺭﺳﯽ ﺧﻮאﻫﯿﻢ ﮐﺮﺩ .ﺩﺭ אﯾﻦ ﺩﺭﺱ ﺑﺎ ﺩﻭ ﻧﻮﻉ אﺯ ﺁﻧﻬﺎ ﺁﺷﻨﺎ ﻣﯽﺷﻮﯾﻢ ﮐﻪ ﻋﺒﺎﺭﺕאﻧﺪ אﺯ :אﺳﻢ ﻣﻌﺮﻓﻪ ﺑﻪ אﻟﻒ ﻭ ﻻﻡ ﻭ אﺳﻢ ﻋَﻠَﻢ .ﮔﻔﺘﻨﯽ אﺳﺖ ﭘﺮﻛﺎﺭﺑﺮﺩﺗﺮﯾﻦ ﻧﻮﻉ אﺳﻢ ﻣﻌﺮﻓﻪ ،אﺳﻢ ﻣﻌﺮﻓﻪ ﺑﻪ אﻟﻒ ﻭ ﻻﻡ אﺳﺖ .ﻫﻤﭽﻨﯿﻦ ﺩﺭ אﯾﻦ ﻗﺴﻤﺖ ،ﺑﻪ ﻣﻨﺎﺳﺒﺖ ،אﺯ ﺑﺮﺧﯽ אﺯ אﺳﻤﻬﺎ ﻛﻪ ﺑﺎ »אﻟﻒ ﻭ ﻻﻡ« ﺷﺮﻭﻉ ﺷﺪﻩ אﺳﺖ ﻭ ﺩﺭ ﻋﯿﻦ ﺣﺎﻝ אﯾﻦ אﻟﻒ ﻭ ﻻﻡ ﻧﻘﺸﯽ ﺩﺭ ﻣﻌﺮﻓﻪ ﺷﺪﻥ ﺁﻧﻬﺎ ﻧﺪאﺭﺩ ﮔﻔﺘﮕﻮ ﻛﺮﺩﻩאﯾﻢ ﻛﻪ ﻻﺯﻡ אﺳﺖ ﺑﻪ ﺩﻗﺖ ﻣﻮﺭﺩ ﺗﻮﺟﻪ ﻗﺮאﺭ ﮔﯿﺮﺩ.
אﻧﻮאﻉ ﻣﻌﺮﻓﻪ אﻟﻒ( אﺳﻢ ﻣﻌﺮﻓﻪ ﺑﻪ אﻟﻒ ﻭ ﻻﻡ ﺑﻪ ﻧﻤﻮﻧﻪﻫﺎی ﺯﯾﺮ ﺗﻮﺟﻪ ﻛﻨﯿﺪ: אﻟﻒ(
١ـ ﴿אَﻟْﯿَﻮْﻡَ ﺃﻛْﻤَﻠْﺖُ ﻟَﻜُﻢْ ﺩِﯾﻨَﻜُﻢْ﴾ ٢ ٢ـ ﴿ﺇﺫْ ﻫُﻤَﺎ ﻓِﻲ אﻟْﻐَﺎﺭِ﴾ ٣ ٣ـ ﴿ ...ﻛَﻤَﺎ ﺃﺭْﺳَﻠْﻨَﺎ ﺇﻟَﯽ ﻓِﺮْﻋَﻮْﻥَ ﺭَﺳُﻮﻻً * ﻓَﻌَﺼَﯽ ﻓِﺮْﻋَﻮْﻥُ אﻟﺮﱠﺳُﻮﻝَ﴾ ١
ﺏ(
١ـ ﴿ﺧُﻠِﻖَ אﻟْﺈﻧﺴَﺎﻥُ ﺿَﻌِﯿﻔﺎً﴾ ٢ـ ﺃﻧﺖَ אﻟﻤُﻌَﻠﱢﻢُ. ٣ـ אﻟﺮﱠﺟُﻞُ ﺃﺻْﺒَﺮُ ﻣِﻦَ אﻟﻤَﺮﺃﺓِ.
٤
ﺝ(
١ـ ﻫُﻮَ ﺃﺧِﻲَ אﻟﱠﺬِﻱ ﯾَﺪْﺭُﺱُ ﻓِﻲ אﻟﺠَﺎﻣِﻌَﺔِ.
.١ﻣﺎﺋﺪﻩ٣/؛ ﺗﺮﺟﻤﻪ» :אﻣﺮﻭﺯ ﺩﯾﻦ ﺷﻤﺎ ﺭא ﺑﺮאﯾﺘﺎﻥ ﺗﻤﺎﻡ ﮔﺮﺩאﻧﯿﺪﻡ«. .٢ﺗﻮﺑﻪ٤٠/؛ ﺗﺮﺟﻤﻪ» :ﺁﻧﮕﺎﻩ ﻛﻪ ﺩﺭ ﻏﺎﺭ ]ﺛﻮﺭ[ ﺑﻮﺩﻧﺪ«. .٣ﻣﺰﻣﻞ١٦/ﻭ١٥؛ ﺗﺮﺟﻤﻪ ...» :ﻫﻤﺎﻥﮔﻮﻧﻪ ﮐﻪ ﻓﺮﺳﺘﺎﺩﻩאی ﺑﻪ ﺳﻮی ﻓﺮﻋﻮﻥ ﻓﺮﺳﺘﺎﺩﯾﻢ ،ﻭ]ﻟﯽ[ ﻓﺮﻋﻮﻥ ﺑﻪ ﺁﻥ ﻓﺮﺳﺘﺎﺩﻩ ﻋﺼﯿﺎﻥ ﻭﺭﺯﯾﺪ«. .٤ﻧﺴﺎﺀ٢٨/؛ ﺗﺮﺟﻤﻪ» :אﻧﺴﺎﻥ ﻧﺎﺗﻮאﻥ ﺁﻓﺮﯾﺪﻩ ﺷﺪﻩ אﺳﺖ«. 3
ﺟﻠﺴﮥ ﺩﻭﻡ
ﺩﺭﺱ ﺻﺮﻑ ﻋﺮﺑﯽ )(٢ ٥
٢ـ אﻟﻠّﺎﺕُ ﻭ אﻟﻌُﺰﱠی ﻣِﻦ ﺃﺻْﻨﺎﻡِ אﻟﻌَﺮَﺏِ אﻟﻤَﻌﺮُﻭﻓَﺔِ. ٣ـ ﻗﺎﻝَ ﺭَﺳﻮﻝُאﷲِ )ﺻﻠّﯽ אﷲ ﻋﻠﯿﻪ ﻭ ﺁﻟﻪ(» :אَﻟﺤَﺴَﻦُ ﻭَ אﻟﺤُﺴَﯿﻦُ ﺳَﯿﱢﺪَא ﺷَﺒَﺎﺏِ ﺃﻫْﻞِ אﻟﺠَﻨﱠﺔِ«.
٦
ﺩ(
﴿ﺇِﻥﱠ אﻟْﻤُﺼﱠﺪﱢﻗِﯿﻦَ ﻭَ אﻟْﻤُﺼﱠﺪﱢﻗﺎﺕِ ﻭَ ﺃَﻗْﺮَﺿُﻮא אﻟﻠﱠﻪَ ﻗَﺮْﺿﺎً ﺣَﺴَﻨﺎً ﯾُﻀَﺎﻋَﻒُ ﻟَﻬُﻢْ ﻭَ ﻟَﻬُﻢْ ﺃَﺟْﺮٌ ﻛَﺮِﯾﻢٌ﴾
٧
ﺗﻮﺿﯿﺢ
אﺳﻤﻬﺎی ﻣُﺤَﻠﱠﯽ ﺑﻪ אﻟﻒ ﻭ ﻻﻡ ﺩﺭ ﺩﺳﺘﮥ »אﻟﻒ« ﻭ »ﺏ« ﺩﺭ אﺻﻞ ﻧﻜﺮﻩ ﺑﻮﺩﻩ ﻭ ﺑﺎ אﺿﺎﻓﻪ ﺷﺪﻥ »אﻟ« ﺑﻪ ﺁﻧﻬﺎ ﻣﻌﺮﻓﻪ ﺷﺪﻩאﻧﺪ؛ אﺯ אﯾﻦ ﺭﻭ »אﻟ« ﺩﺭ אﯾﻦ אﺳﻤﻬﺎ אﻟﻒ ﻭ ﻻﻡ ﺗﻌﺮﯾﻒ אﺳﺖ. אﻟﻒ ﻭ ﻻﻣﯽ ﮐﻪ ﺩﺭ ﺁﻏﺎﺯ אﺳﻤﻬﺎی ﺩﺳﺘﮥ »אﻟﻒ« ﺁﻣﺪﻩ אﺳﺖ אﻟﻒ ﻭ ﻻﻡ ﻋﻬﺪ ﻧﺎﻡ ﺩאﺭﺩ .ﺩﺭ ﻧﻤﻮﻧﮥ ﻧﺨﺴﺖ ،אﻟﻒ ﻭ ﻻﻡ ﺑﺮ אﺳﻤﯽ ﻛﻪ ﻣﻘﺼﻮﺩ ﮔﻮﯾﻨﺪﻩ אﺳﺖ ﻭ ﺩﺭ ﻫﻨﮕﺎﻡ ﺳﺨﻦ ﮔﻔﺘﻦ ﺣﻀﻮﺭ ﺩאﺭﺩ ﻭאﺭﺩ ﺷﺪﻩ אﺳﺖ ﮐﻪ ﺁﻥ ﺭא אﻟﻒ ﻭ ﻻﻡ ﻋﻬﺪ ﺣﻀﻮﺭی ﻣﯽﺧﻮאﻧﻨﺪ» .אﻟ« ﭘﺲ אﺯ »ﺃﻱ« ﺩﺭ ﻣﻨﺎﺩא ﻧﯿﺰ אﺯ אﯾﻦ ﻧﻮﻉ אﺳﺖ؛ ﻣﺎﻧﻨﺪ﴿ :ﯾَﺎ ﺃﯾﱡﻬَﺎ אﻹﻧْﺴَﺎﻥُ ﻣَﺎ ﻏَﺮﱠכَ ﺑِﺮَﺑﱢﻚَ אﻟْﻜَﺮِﯾﻢِ﴾ ٨.ﺩﺭ ﻧﻤﻮﻧﮥ ﺩﻭّﻡ אﻟﻒ ﻭ ﻻﻡ ﺑﺮ אﺳﻤﯽ ﻭאﺭﺩ ﺷﺪﻩ אﺳﺖ ﻛﻪ ﻣﺨﺎﻃﺐ ﭘﯿﺸﯿﻨﮥ ﺫﻫﻨﯽ ﻣﺸﺨﺼﯽ אﺯ ﺁﻥ ﺩﺭ ﺫﻫﻦ ﺩאﺭﺩ ﻭ ﺑﺎ ﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ אﯾﻨﻜﻪ ﺩﺭ ﺳﯿﺎﻕ ﺁﯾﺎﺗﯽ ﻭאﻗﻊ ﺷﺪﻩ אﺳﺖ ﻛﻪ אﺯ ﻣﺎﺟﺮאی ﻫﺠﺮﺕ ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ )ﺻﻠّﯽ אﷲ ﻋﻠﯿﻪ ﻭ ﺁﻟﻪ( ﻭ אﺑﻮﺑﻜﺮ ﺑﻪ ﻣﺪﯾﻨﻪ ﺳﺨﻦ ﻣﯽﮔﻮﯾﺪ ،ﻣﺮאﺩ אﺯ »אﻟﻐﺎﺭ« ﻛﺎﻣﻼً ﺷﻨﺎﺧﺘﻪ ﺷﺪﻩ ﻭ ﻣﻌﻠﻮﻡ אﺳﺖ .ﺑﻪ אﯾﻦ ﻧﻮﻉ »אﻟ« אﻟﻒ ﻭ ﻻﻡ ﻋﻬﺪ ﺫﻫﻨﯽ ﻣﯽﮔﻮﯾﻨﺪ .ﺩﺭ ﺳﻮﻣﯿﻦ ﻧﻤﻮﻧﻪ ،אﻟﻒ ﻭ ﻻﻡ ﺑﺮ אﺳﻤﯽ ﻭאﺭﺩ ﺷﺪﻩ אﺳﺖ ﻛﻪ ﺩﺭ ﻗﺴﻤﺖ ﻗﺒﻠﯽ ﺟﻤﻠﻪ ﯾﮏ ﺑﺎﺭ ﺑﻪ ﺻﻮﺭﺕ ﻧﻜﺮﻩ ﺁﻣﺪﻩ ﻭ אﯾﻨﮏ ﻛﻪ ﺑﺮאی ﺩﻭﻣﯿﻦ ﺑﺎﺭ אﺯ ﺁﻥ ﯾﺎﺩ ﻣﯽﺷﻮﺩ ،ﺑﻪ ﺻﻮﺭﺕ ﻣﻌﺮﻓﻪ ﺑﻪ »אﻟ« ﺁﻣﺪﻩ אﺳﺖ .ﺑﻪ אﯾﻦ ﻧﻮﻉ »אﻟ« אﻟﻒ ﻭ ﻻﻡ ﻋﻬﺪ ﺫﻛﺮی ﻣﯽﮔﻮﯾﻨﺪ. אﮐﻨﻮﻥ ﺑﻪ ﻧﻤﻮﻧﻪﻫﺎی ﻣﺸﺨﺺ ﺷﺪﻩ ﺩﺭ ﺩﺳﺘﮥ »ﺏ« ﺑﻨﮕﺮﯾﺪ .אﻟﻒ ﻭ ﻻﻣﯽ ﮐﻪ ﺑﺮ אﺳﻤﻬﺎی אﯾﻦ ﺩﺳﺘﮥ ﻭאﺭﺩ ﺷﺪﻩ אﻟﻒ ﻭ ﻻﻡ ﺟﻨﺲ אﺳﺖ ﮐﻪ ﺑﺮ אﺳﻢ ﻣﻔﺮﺩ ﺩאﺧﻞ ﻣﯽﺷﻮﺩ ﻭ ﺧﻮﺩ ﺩﻭ ﮔﻮﻧﻪ אﺳﺖ .ﺩﺭ ﻧﻤﻮﻧﮥ ﻧﺨﺴﺖ ﺑﻪ אﻟﻒ ﻭ ﻻﻣﯽ ﮐﻪ ﺑﺮ ﻭאژۀ »אﻹﻧﺴﺎﻥ« ﻭאﺭﺩ ﺷﺪﻩ אﺳﺖ אﻟﻒ ﻭ ﻻﻡ אﺳﺘﻐﺮאﻕ ﻣﯽﮔﻮﯾﻨﺪ؛ ﺯﯾﺮא אﯾﻦ ﻧﻮﻉ אﺯ »אﻟ« ﻫﻤﮥ אﻓﺮאﺩ ﺟﻨﺲ ﺧﻮﺩ ﺭא ﺷﺎﻣﻞ ﻣﯽﺷﻮﺩ؛ ﺑﻪ ﻃﻮﺭی ﮐﻪ ﻣﯽﺗﻮאﻥ ﻭאژۀ »ﮐﻞّ« ﺭא ﺑﻪ ﺟﺎی ﺁﻥ ﻗﺮאﺭ ﺩאﺩ ﻭ ﮔﻔﺖ» :ﺧُﻠِﻖَ ﮐُﻞﱡ ﺇﻧﺴﺎﻥٍ ﺿَﻌِﯿﻔﺎً« .ﺩﺭ ﻧﻤﻮﻧﮥ ﺩﻭﻡ ﻧﯿﺰ »אﻟ« »אﻟ אﺳﺘﻐﺮאﻕ« אﺳﺖ؛ ﺑﺎ אﯾﻦ ﺗﻔﺎﻭﺕ ﮐﻪ »אﻟﻤﻌﻠّﻢ« ﯾﻌﻨﯽ ﻓﺮﺩی ﮐﻪ ﻫﻤﮥ ﺧﺼﻮﺻﯿﺎﺕ ﯾﮏ ﻣﻌﻠﻢ ﺭא ﺩאﺭﺩ .ﺩﺭ ﻧﻤﻮﻧﮥ ﺳﻮﻡ »אﻟ« ﺣﻘﯿﻘﺖ ﻭ ﻣﺎﻫﯿﺖ ﺟﻨﺲ ﺭא ﺭﻭﺷﻦ ﻣﯽﮐﻨﺪ ،ﻭﻟﯽ ﻫﻤﮥ אﻓﺮאﺩ ﺟﻨﺲ ﺧﻮﺩ ﺭא ﺩﺭ ﺑﺮ ﻧﻤﯽﮔﯿﺮﺩ ﻭ ﻧﻤﯽﺗﻮאﻥ ﺑﻪ ﺟﺎی ﺁﻥ ﻭאژۀ »ﮐﻞّ« ﺭא ﻗﺮאﺭ ﺩאﺩ .ﭘﺲ אﯾﻦ ﺟﻤﻠﻪ ﺑﻪ אﯾﻦ ﻣﻌﻨﺎﺳﺖ ﮐﻪ ﺟﻨﺲ ﻣﺮﺩ אﺯ ﺟﻨﺲ ﺯﻥ ﺻﺒﻮﺭﺗﺮ אﺳﺖ ،ﻧﻪ אﯾﻨﮑﻪ ﻫﻤﮥ ﻣﺮﺩאﻥ אﺯ ﻫﻤﮥ ﺯﻧﺎﻥ ﺻﺒﻮﺭﺗﺮﻧﺪ .ﺑﻪ אﯾﻦ ﻧﻮﻉ אﺯ »אﻟ« אﻟﻒ ﻭ ﻻﻡ ﺑﯿﺎﻥ ﺣﻘﯿﻘﺖ ﻣﯽﮔﻮﯾﻨﺪ .ﺷﺎﯾﺎﻥ ﮔﻔﺘﻦ אﺳﺖ ﮐﻪ אﺳﻢ ﻣﻌﺮﻓﻪ ﺑﻪ »אﻟ ﺟﻨﺴﯿﻪ« אﮔﺮﭼﻪ ﻇﺎﻫﺮאً ﻣﻌﺮﻓﻪ אﺳﺖ ﻭ אﺣﮑﺎﻡ אﺳﻤﻬﺎی ﻣﻌﺮﻓﻪ ﺑﺮ ﺁﻧﻬﺎ ﺟﺎﺭی ﻣﯽﺷﻮﺩ ،ﻭﻟﯽ ﺩﺭ ﻣﻌﻨﺎ ﻧﮑﺮﻩ אﺳﺖ. ﺣﺎﻝ ﺑﻪ אﺳﻤﻬﺎی ﻣﺸﺨﺺ ﺷﺪﻩ ﺩﺭ ﺩﺳﺘﮥ »ﺝ« ﺗﻮﺟﻪ ﮐﻨﯿﺪ .אﯾﻦ אﺳﻤﻬﺎ ﭘﯿﺶ אﺯ ﮔﺮﻓﺘﻦ »אﻟ« ،ﺧﻮﺩ ﻣﻌﺮﻓﻪ ﺑﻮﺩﻩאﻧﺪ» .אﻟﱠﺬِﻱ« ﺩﺭ ﻧﻤﻮﻧﮥ ﻧﺨﺴﺖ אﺳﻢ ﻣﻮﺻﻮﻝ אﺳﺖ ﻭ אﺳﻤﻬﺎی ﺑﻌﺪی אﺳﻢ ﻋﻠﻢ ﻫﺴﺘﻨﺪ ﻛﻪ ﺧﻮﺩ ﻣﻌﺮﻓﻪאﻧﺪ ﻭ אﻟﻒ ﻭ ﻻﻡ ﻧﻘﺸﯽ ﺩﺭ ﻣﻌﺮﻓﻪ ﺷﺪﻥ ﺁﻧﻬﺎ ﻧﺪאﺭﺩ .ﺑﺮ אﯾﻦ אﺳﺎﺱ ،ﺩﺭ ﻭאﻗﻊ »אﻟ« ﺩﺭ אﯾﻦ ﮔﻮﻧﻪ אﺳﻤﻬﺎ »אﻟ ﺗﻌﺮﯾﻒ« ﻧﯿﺴﺖ ،ﺑﻠﻜﻪ
.٥ﺃﺻﻨﺎﻡ :ﺟﻤﻊ ﺻَﻨَﻢ :ﺑﺖ؛ ﺃﺻﻨﺎﻡِ אﻟﻌَﺮَﺏِ אﻟﻤَﻌﺮُﻭﻓَﺔِ :ﺑﺘﻬﺎی ﻣﻌﺮﻭﻑ ﻋﺮﺑﻬﺎ. .٦ﺷﯿﺦ ﺻﺪﻭﻕ ،ﻣﻦ ﻻ ﯾﺤﻀﺮﻩ אﻟﻔﻘﯿﻪ؛ ﺝ ،٤ﺹ .١٧٩ .٧ﺣﺪﯾﺪ١٨/؛ ﺗﺮﺟﻤﻪ» :ﺩﺭ ﺣﻘﯿﻘﺖ ،ﻣﺮﺩאﻥ ﻭ ﺯﻧﺎﻥ ﺻﺪﻗﻪﺩﻫﻨﺪﻩ ﻭ ]ﺁﻧﺎﻥ ﻛﻪ[ ﺑﻪ ﺧﺪא ﻭאﻣﻰ ﻧﯿﻜﻮ ﺩאﺩﻩאﻧﺪ ،אﯾﺸﺎﻥ ﺭא ]ﭘﺎﺩאﺵ[ ﺩﻭ ﭼﻨﺪאﻥ ﮔﺮﺩﺩ ،ﻭ אﺟﺮﻯ ﻧﯿﻜﻮ ﺧﻮאﻫﻨﺪ ﺩאﺷﺖ«. .٨אﻧﻔﻄﺎﺭ٦/؛ ﺗﺮﺟﻤﻪ» :אی אﻧﺴﺎﻥ ،ﭼﻪ ﭼﯿﺰ ﺗﻮ ﺭא ﺩﺭﺑﺎﺭۀ ﭘﺮﻭﺭﺩﮔﺎﺭﺕ ﻣﻐﺮﻭﺭ ﺳﺎﺧﺘﻪ؟« 4
ﺟﻠﺴﮥ ﺩﻭﻡ
ﺩﺭﺱ ﺻﺮﻑ ﻋﺮﺑﯽ )(٢
אﻟﻒ ﻭ ﻻﻡ ﺯאﺋﺪﻩ אﺳﺖ .אﯾﻦ ﻧﻮﻉ אﺯ »אﻟ« ﻧﯿﺰ ﺧﻮﺩ ﺑﻪ ﺩﻭ ﻧﻮﻉ ﺗﻘﺴﯿﻢ ﻣﯽﺷﻮﺩ .ﺩﺭ ﻧﻤﻮﻧﻪﻫﺎی אﻭّﻝ ﻭ ﺩﻭﻡ »אﻟﻒ ﻭ ﻻﻡ ﺯאﺋﺪﻩ« ﻻﺯﻣﻪ אﺳﺖ .אﯾﻦ ﻧﻮﻉ אﺯ אﻟﻒ ﻭ ﻻﻡ ﺩﺭ ﭼﻨﯿﻦ אﺳﻤﻬﺎﯾﯽ אﺯ ﺁﻏﺎﺯ ﻭﺿﻊ ﻭ אﺳﺘﻌﻤﺎﻝ ﻋﺮﺏ ﻭﺟﻮﺩ ﺩאﺷﺘﻪ אﺳﺖ؛ ﯾﻌﻨﯽ ﻧﺨﺴﺘﯿﻦ ﺑﺎﺭی ﮐﻪ אﺳﺘﻌﻤﺎﻝ ﺷﺪﻩ אﺳﺖ ﺑﻪ ﻫﻤﺮאﻩ אﺳﻢ ﻣﻌﺮﻓﻪ ﺁﻣﺪﻩ ﻭ ﻫﺮﮔﺰ אﺯ ﺁﻥ ﺟﺪא ﻧﻤﯽﺷﻮﺩ؛ ﭘﺲ »אﻟﱠﺬِﻱ« אﺳﻢ ﻣﻮﺻﻮﻝ ﻭ ﺧﻮﺩ ﻣﻌﺮﻓﻪ אﺳﺖ ﻭ »אﻟﻠّﺎﺕُ« ﻭ »אﻟﻌُﺰﱠی« ﺩﻭ ﺑﺖ אﺯ ﺑﺘﻬﺎی ﺩﻭﺭאﻥ ﺟﺎﻫﻠﯿﺖ ﻭ ﻋَﻠﻢאﻧﺪ ،אﻣﺎ אﻟﻒ ﻭ ﻻﻡ ﺑﻪ ﮐﺎﺭ ﺭﻓﺘﻪ ﺩﺭ »אَﻟﺤَﺴَﻦ« ﻭ »אَﻟﺤُﺴَﯿﻦ« ﺯאﺋﺪۀ ﻏﯿﺮ ﻻﺯﻣﻪ אﺳﺖ .אﯾﻦ ﻧﻮﻉ אﺯ אﻟﻒ ﻭ ﻻﻡ ﺩﺭ ﺑﺮﺧﯽ אﺯ אﺳﻤﻬﺎی ﻋﻠﻢ ﺑﻪ ﻛﺎﺭ ﺭﻓﺘﻪ אﺳﺖ .ﺩﺭ אﯾﻦ ﻣﻮאﺭﺩ אﺳﺎﺳﺎً אﻟﻒ ﻭ ﻻﻡ ﺑﻪ ﻛﺎﺭ ﺭﻓﺘﻪ אﺳﺖ ﺗﺎ ﻣﻌﻨﺎی ﺩﻗﯿﻖ ﻭאژﮔﺎﻧﯽ אﺳﻢ ﻋﻠﻢ ﺭא ﻧﺸﺎﻥ ﺩﻫﺪ ﻭ ﺑﻪ ﻫﻤﯿﻦ ﺩﻟﯿﻞ ﺑﻪ ﺁﻥ אﻟﻒ ﻭ ﻻﻡ ﺗﻠﻤﯿﺢ ﻧﯿﺰ ﻣﯽﮔﻮﯾﻨﺪ ٩ﻛﻪ ﺑﻪ ﻣﻌﻨﺎی אﺷﺎﺭﻩ ﻛﺮﺩﻥ אﺳﺖ ﻭ ﺑﺮ ﻣﻌﻨﺎی ﻟﻐﻮی ﻭאژۀ »ﻋَﻠَﻢ« ﺩﻻﻟﺖ ﻣﯽﮐﻨﺪ. ﻭ ﺳﺮאﻧﺠﺎﻡ ﺩﺭ ﺩﺳﺘﮥ »ﺩ« »אﻟ« ﺩﺭ »אَﻟﻤُﺼﱠﺪﱢﻗِﯿﻦَ« ﻭ »אَﻟﻤُﺼﱠﺪﱢﻗﺎﺕِ« ﺩﺭ ﻭאﻗﻊ ﺣﺮﻑ ﻧﯿﺴﺖ ،ﺑﻠﻜﻪ אﺳﻢ ﻣﻮﺻﻮﻝ ﺑﻪ ﻣﻌﻨﺎی »אﻟﺬﻱ« ﻭ ﻫﻢﺧﺎﻧﻮאﺩﻩﻫﺎی ﺁﻥ אﺳﺖ» .אﻟ ﻣﻮﺻﻮﻟﻪ« אﻟﻒ ﻭ ﻻﻣﯽ אﺳﺖ ﻛﻪ ﺑﺮ אﺳﻤﻬﺎی ﻓﺎﻋﻞ ﻭ ﻣﻔﻌﻮﻝ ﺩאﺧﻞ ﻣﯽﺷﻮﺩ ﻭ ﻣﻨﻈﻮﺭ אﺯ ﺁﻥ ﻋﻬﺪ ﯾﺎ ﺟﻨﺲ ﻧﯿﺴﺖ .ﺑﺮ אﯾﻦ אﺳﺎﺱ ﻣﻌﻨﺎی אﯾﻦ ﺩﻭ ﻭאژﻩ ﺑﺪﯾﻦ ﮔﻮﻧﻪ אﺳﺖ» :ﺇﻥﱠ אﻟﱠﺬِﯾﻦَ ﯾُﺼﱠﺪﱢﻗُﻮﻥَ ﻭ ﯾُﺼﱠﺪﱢﻗْﻦَ .«...ﺑﻪ אﯾﻦ ﻧﻮﻉ אﺯ »אﻟ« אﻟﻒ ﻭ ﻻﻡ ﻣﻮﺻﻮﻟﻪ ﻣﯽﮔﻮﯾﻨﺪ.
ﻗﺎﻋﺪﻩ ١ـ אﺳﻢ ﻣﻌﺮﻓﻪ ﺑﻪ »אﻟ« אﺳﻤﯽ אﺳﺖ ﻛﻪ ﺑﺎ ﺩאﺧﻞ ﺷﺪﻥ אﻟﻒ ﻭ ﻻﻡ ﺗﻌﺮﯾﻒ ﺑﺮ ﺁﻥ ﻣﻌﺮﻓﻪ ﺷﺪﻩ אﺳﺖ. ٢ـ אﻟﻒ ﻭ ﻻﻡ ﺑﺮ ﺳﻪ ﻧﻮﻉ אﺳﺖ :אﻟﻒ( ﺣﺮﻑ ﺗﻌﺮﯾﻒ؛ ﺏ( ﺣﺮﻑ ﺯאﺋﺪ؛ ﺝ( אﺳﻢ ﻣﻮﺻﻮﻝ. אﻟﻒ( אﻟﻒ ﻭ ﻻﻡ ﺗﻌﺮﯾﻒ
אﯾﻦ אﻟﻒ ﻭ ﻻﻡ ﺧﻮﺩ ﺑﺮ ﺩﻭ ﮔﻮﻧﻪ אﺳﺖ: ١ـ אﻟﻒ ﻭ ﻻﻡ ﻋﻬﺪ ،ﻛﻪ ﺧﻮﺩ ﺑﻪ ﺳﻪ ﻧﻮﻉ ﺗﻘﺴﯿﻢ ﻣﯽﺷﻮﺩ: אﻟﻒ( אﻟﻒ ﻭ ﻻﻡ ﻋﻬﺪ ﺣﻀﻮﺭی :אﯾﻦ »אﻟ« ﺑﺮ אﺳﻤﯽ ﻛﻪ ﻣﻘﺼﻮﺩ ﮔﻮﯾﻨﺪﻩ אﺳﺖ ﻭ ﺩﺭ ﻫﻨﮕﺎﻡ ﺳﺨﻦ ﮔﻔﺘﻦ ﺣﻀﻮﺭ ﺩאﺭﺩ ١٠ ﻭאﺭﺩ ﻣﯽﺷﻮﺩ؛ ﻣﺎﻧﻨﺪ אﻟﻒ ﻭ ﻻﻡ »אﻟﯿَﻮﻡ« ﺩﺭ ﺁﯾﮥ ﻣﺒﺎﺭک ﴿אَﻟْﯿﻮْﻡَ ﺃُﺣِﻞﱠ ﻟَﻜُﻢُ אﻟﻄﱠﯿﱢﺒَﺎﺕُ﴾. ﺏ( אﻟﻒ ﻭ ﻻﻡ ﻋﻬﺪ ﺫﻫﻨﯽ :אﯾﻦ »אﻟ« ﺑﺮ אﺳﻤﯽ ﻭאﺭﺩ ﻣﯽﺷﻮﺩ ﻛﻪ ﻣﺨﺎﻃﺐ ﭘﯿﺸﯿﻨﮥ ﺫﻫﻨﯽ ﻣﺸﺨﺼﯽ אﺯ ﺁﻥ ﺩﺭ ﺫﻫﻦ ﺩאﺭﺩ؛ ﻣﺎﻧﻨﺪ אﻟﻒ ﻭ ﻻﻡ »אَﻟﻜِﺘَﺎﺏ« ﺩﺭ ﺁﯾﮥ ﻣﺒﺎﺭک ﴿ﺫَﻟِﻚَ אﻟْﻜِﺘَﺎﺏُ ﻻ ﺭَﯾْﺐَ ﻓِﯿﻪِ ﻫُﺪًﻯ ﻟﱢﻠْﻤُﺘﱠﻘِﯿﻦَ﴾ ١١ﻛﻪ ﭘﺮ ﻭאﺿﺢ אﺳﺖ ﻛﻪ ﻣﻘﺼﻮﺩ אﺯ ﺁﻥ ﻗﺮﺁﻥ ﮐﺮﯾﻢ אﺳﺖ.
.٩ﻣﺜﻼً ﻫﻨﮕﺎﻣﯽ ﻛﻪ ﻣﯽﮔﻮﯾﯿﻢ »אﻟﺤَﺴَﻦ« ﻣﺮאﺩ ﺁﻥ אﺳﺖ ﻛﻪ אﯾﻦ ﻓﺮﺩ ﻛﻪ »ﺣﺴﻦ« ﻧﺎﻡ ﺩאﺭﺩ ،ﮔﻮﯾﯽ ﺧﻮﺑﯽ ﻭ ﺧﯿﺮ ﺩﺭ ﺣﻘﯿﻘﺖ ﺑﺎ ﻭی ﺳﺮﺷﺘﻪ ﺷﺪﻩ ﻭ ﺩﺭ ﻋﻤﻖ ﻭﺟﻮﺩ ﻭی ﺭﺳﻮﺥ ﻛﺮﺩﻩ אﺳﺖ ﻭ אﯾﻦ ﺑﻪ ﺩﻟﯿﻞ ﺑﻪ ﻛﺎﺭ ﺭﻓﺘﻦ »אﻝ« ﺑﻪ ﻫﻤﺮאﻩ ﺁﻥ אﺳﺖ؛ ﻭ אﺯ ﺁﻥ ﺟﺎ ﻛﻪ ﭼﻨﯿﻦ אﻟﻒ ﻭ ﻻﻡﻫﺎﯾﯽ ﺑﻪ אﺻﻞ ﻣﻌﻨﺎی ﻟﻐﻮی אﺳﻢ ﻋﻠﻢ אﺷﺎﺭﻩ ﺩאﺭﻧﺪ ،ﺑﻪ ﺁﻧﻬﺎ אﻝ ﺗﻠﻤﯿﺢ )ﺑﻪ ﻣﻌﻨﺎی אﺷﺎﺭﻩ ﻛﺮﺩﻥ( ﮔﻔﺘﻪאﻧﺪ .ﻫﻤﭽﻨﯿﻦ ﻧﻤﯽﺗﻮאﻥ ﮔﻔﺖ ﻛﻪ אﻟﻒ ﻭ ﻻﻡ ﺩﺭ ﭼﻨﯿﻦ אﺳﻤﻬﺎﯾﯽ אﻟﻒ ﻭ ﻻﻡ ﺗﻌﺮﯾﻒ אﺳﺖ؛ ﭼﻪ ،אﯾﻦ אﺳﻤﻬﺎ ﺧﻮﺩ ﻣﺴﺘﻘﻼً ﺷﻨﺎﺧﺘﻪ ﺷﺪﻩ ﻭ ﻣﻌﺮﻓﻪאﻧﺪ ،ﻧﻪ אﯾﻨﮑﻪ ﺑﺮאی ﻣﻌﺮﻓﻪ ﺷﺪﻥ ﺑﻪ אﻟﻒ ﻭ ﻻﻡ ﺗﻌﺮﯾﻒ ﻧﯿﺎﺯ ﺩאﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﻨﺪ .ﮔﻔﺘﻨﯽ אﺳﺖ אﻓﺰﻭﺩﻥ »אﻝ« ﺑﻪ אﯾﻦ אﺳﻤﻬﺎ ﺳﻤﺎﻋﯽ אﺳﺖ ﻭ ﻧﻤﯽﺗﻮאﻥ ﺑﺎ ﻗﯿﺎﺱ ﺑﺮ ﺁﻥ ﭼﻨﯿﻦ אﺳﻤﻬﺎﯾﯽ ﺳﺎﺧﺖ؛ ﺭ.ک :ﻋﻠﯽ אﻟﺠﺎﺭﻡ ﻭ ﻣﺼﻄﻔﯽ אﻣﯿﻦ ،אﻟﻨﺤﻮ אﻟﻮאﺿﺢ ،ﺝ ،٢ﺹ ١٥٣؛ ﻣﻮﺳﻮﻋﺔ אﻟﺼﺮﻑ ﻭ אﻟﻨﺤﻮ ﻭ אﻻﻋﺮאﺏ ،אﻣﯿﻞ ﺑﺪﯾﻊ ﯾﻌﻘﻮﺏ؛ ﺹ ١٣٣؛ ﺁﻣﻮﺯﺵ ﺻﺮﻑ ،ﻛﺸﻔﯽ ،ﻋﺒﺪאﻟﺮﺳﻮﻝ؛ ﺹ .٢٤٩ .١٠ﻣﺎﺋﺪﻩ٥/؛ ﺗﺮﺟﻤﻪ» :אﻣﺮﻭﺯ ﭼﯿﺰﻫﺎی ﭘﺎﮐﯿﺰﻩ ﺑﺮאی ﺷﻤﺎ ﺣﻼﻝ ﺷﺪﻩ«. .١١ﺑﻘﺮﻩ٢/؛ ﺗﺮﺟﻤﻪ» :אﯾﻦ אﺳﺖ ﮐﺘﺎﺑﯽ ﮐﻪ ﺩﺭ ]ﺣﻘﺎﻧﯿﺖ[ ﺁﻥ ﻫﯿﭻ ﺗﺮﺩﯾﺪی ﻧﯿﺴﺖ ]ﻭ[ ﻣﺎﯾﮥ ﻫﺪאﯾﺖ ﺗﻘﻮאﭘﯿﺸﮕﺎﻥ אﺳﺖ«. 5
ﺟﻠﺴﮥ ﺩﻭﻡ
ﺩﺭﺱ ﺻﺮﻑ ﻋﺮﺑﯽ )(٢
ﺝ( אﻟﻒ ﻭ ﻻﻡ ﻋﻬﺪ ﺫﻛﺮی :אﯾﻦ »אﻟ« ﺑﺮ אﺳﻤﯽ ﻭאﺭﺩ ﻣﯽﺷﻮﺩ ﻛﻪ ﺩﺭ ﻗﺴﻤﺖ ﻗﺒﻠﯽِ ﺟﻤﻠﻪ ﯾﮏ ﺑﺎﺭ ﺑﻪ ﺻﻮﺭﺕ ﻧﻜﺮﻩ ﺁﻣﺪﻩ ﺑﺎﺷﺪ ﻭ אﻛﻨﻮﻥ ﻛﻪ ﺑﺮאی ﺩﻭﻣﯿﻦ ﺑﺎﺭ אﺯ ﺁﻥ ﯾﺎﺩ ﻣﯽﺷﻮﺩ ﺑﻪ ﺻﻮﺭﺕ »ﻣﻌﺮﻓﻪ ﺑﻪ אﻟ« ﺑﯿﺎﯾﺪ؛ ﻣﺎﻧﻨﺪ אﻟﻒ ﻭ ﻻﻡ »אﻟﻜﺘﺎﺏ« ﺩﺭ ﺟﻤﻠﮥ »אِﺷْﺘَﺮَﯾﺖُ ﻛِﺘَﺎﺑﺎً ،ﻓَﻘَﺮَﺃﺗُﻪُ ،ﺛُﻢﱠ ﺑِﻌْﺖُ אﻟﻜِﺘَﺎﺏَ«. ٢ـ אﻟﻒ ﻭ ﻻﻡ ﺟﻨﺲ ،ﻛﻪ ﺑﺮ אﺳﻢ ﻣﻔﺮﺩ ﻭאﺭﺩ ﻣﯽﺷﻮﺩ ﻭ ﺧﻮﺩ ﺑﺮ ﺩﻭ ﮔﻮﻧﻪ אﺳﺖ: אﻟﻒ( אﻟﻒ ﻭ ﻻﻡ אﺳﺘﻐﺮאﻕ :אﯾﻦ ﻧﻮﻉ אﺯ »אﻟ« ﻫﻤﮥ אﻓﺮאﺩ ﺟﻨﺲ ﺧﻮﺩ ﺭא ﺷﺎﻣﻞ ﻣﯽﺷﻮﺩ ،ﺑﻪ ﻃﻮﺭی ﮐﻪ ﻣﯽﺗﻮאﻥ ﻟﻔﻆ »ﮐﻞّ« ﺭא ﺑﻪ ﺟﺎی ﺁﻥ ﻗﺮאﺭ ﺩאﺩ؛ ﻣﺎﻧﻨﺪ אﻟﻒ ﻭ ﻻﻡ »אﻹﻧﺴﺎﻥ« ﺩﺭ ﺁﯾﮥ ﻣﺒﺎﺭک ﴿ﺇﻥﱠ אﻹﻧْﺴَﺎﻥَ ﻟَﻔِﻰ ﺧُﺴْﺮٍ ∗ ﺇﻟﱠﺎ אﻟﱠﺬِﯾﻦَ ﺁﻣَﻨُﻮא ﻭَ ﻋَﻤِﻠُﻮא אﻟﺼﱠﺎﻟِﺤَﺎﺕِ﴾ ١٢.ﺑﺎﯾﺪ ﺗﻮﺟﻪ ﺩאﺷﺖ ﻛﻪ ﺩﺭ אﯾﻦ ﻧﻤﻮﻧﻪ ﺑﺎ אﯾﻨﻜﻪ »אﻹﻧﺴﺎﻥ« ﻇﺎﻫﺮאً ﻣﻔﺮﺩ אﺳﺖ ،אﻣﺎ ﻣﺴﺘﺜﻨﯽ ﻭאﻗﻊ ﺷﺪﻩ ﻭ ﯾﮏ ﮔﺮﻭﻩ ،ﯾﻌﻨﯽ ﴿ﺇﻟﱠﺎ אﻟﱠﺬِﯾﻦَ ﺁﻣَﻨُﻮא ﻭَ ﻋَﻤِﻠُﻮא אﻟﺼﱠﺎﻟِﺤَﺎﺕِ﴾ ،אﺯ ﺁﻥ ﺟﺪא ﺷﺪﻩאﻧﺪ؛ ﯾﺎ אﻟﻒ ﻭ ﻻﻡ »אَﻟﻄﱢﻔْﻞ« ﺩﺭ ﺁﯾﮥ ﻣﺒﺎﺭک ﴿ﺃﻭِ אﻟﻄﱢﻔْﻞِ אﻟﱠﺬِﯾﻦَ ﻟَﻢْ ﯾَﻈْﻬَﺮُﻭא ﻋَﻠَﯽ ﻋَﻮْﺭَאﺕِ אﻟﻨﱢﺴَﺎﺀِ﴾١٣؛ ﺩﺭ אﯾﻦ ﻧﻤﻮﻧﻪ ﺑﺎ ﺁﻧﻜﻪ »אﻟﻄﱢﻔﻞ« ﻇﺎﻫﺮאً ﻣﻔﺮﺩ אﺳﺖ ،אﻣﺎ ﺻﻔﺖ ﺟﻤﻊ ﮔﺮﻓﺘﻪ אﺳﺖ» :אَﻟﱠﺬِﯾﻦَ«. ﺏ( אﻟﻒ ﻭ ﻻﻡ ﺑﯿﺎﻥ ﺣﻘﯿﻘﺖ :אﯾﻦ ﻧﻮﻉ אﺯ »אﻟ« ﺣﻘﯿﻘﺖ ﻭ ﻣﺎﻫﯿﺖ ﺟﻨﺲ ﺭא ﺭﻭﺷﻦ ﻣﯽﮐﻨﺪ ،ﻭﻟﯽ ﻫﻤﮥ אﻓﺮאﺩ ﺟﻨﺲ ﺧﻮﺩ ﺭא ﺩﺭ ﺑﺮ ﻧﻤﯽﮔﯿﺮﺩ ﻭ ﻧﻤﯽﺗﻮאﻥ ﺑﻪ ﺟﺎی ﺁﻥ ﻭאژۀ »ﮐﻞّ« ﺭא ﻗﺮאﺭ ﺩאﺩ؛ ﻣﺎﻧﻨﺪ :אﻟﻒ ﻭ ﻻﻡ »אﻟﺮﱠﺟُﻞ« ﻭ »אﻟﻤَﺮﺃﺓ« ﺩﺭ ﻋﺒﺎﺭﺕ »אﻟﺮﱠﺟُﻞُ ﺃﺻْﺒَﺮُ ﻣِﻦَ אﻟﻤَﺮﺃﺓ«؛ ﯾﻌﻨﯽ ﺟﻨﺲ ﻣﺮﺩ אﺯ ﺟﻨﺲ ﺯﻥ ﺻﺒﻮﺭﺗﺮ אﺳﺖ ،ﻧﻪ אﯾﻨﮑﻪ ﻫﻤﮥ ﻣﺮﺩאﻥ אﺯ ﻫﻤﮥ ﺯﻧﺎﻥ ﺻﺒﻮﺭﺗﺮﻧﺪ .ﺷﺎﯾﺎﻥ ﮔﻔﺘﻦ אﺳﺖ ﮐﻪ אﺳﻢ ﻣﻌﺮﻓﻪ ﺑﻪ »אﻟ ﺟﻨﺴﯿﻪ« ﮔﺮﭼﻪ ﻇﺎﻫﺮאً ﻣﻌﺮﻓﻪ אﺳﺖ ﻭ אﺣﮑﺎﻡ אﺳﻤﻬﺎی ﻣﻌﺮﻓﻪ ﺑﺮ ﺁﻥ ﺟﺎﺭی ﻣﯽﺷﻮﺩ ،ﻭﻟﯽ ﺩﺭ ﻣﻌﻨﺎ ﻧﮑﺮﻩ אﺳﺖ. ﺏ( אﻟﻒ ﻭ ﻻﻡ ﺯאﺋﺪﻩ
ﺩﺭ ﺑﺮﺧﯽ ﻣﻮאﺭﺩ אﻟﻒ ﻭ ﻻﻡ ﻣﻮﺟﻮﺩ ﺩﺭ ﺁﻏﺎﺯ אﺳﻤﻬﺎ אﻟﻒ ﻭ ﻻﻡ ﺗﻌﺮﯾﻒ ﻧﯿﺴﺖ ،ﺯﯾﺮא ﻧﻘﺸﯽ ﺩﺭ ﻣﻌﺮﻓﻪ ﺑﻮﺩﻥ ﺁﻧﻬﺎ ﻧﺪאﺭﺩ. אﯾﻦ ﻧﻮﻉ אﺯ אﻟﻒ ﻭ ﻻﻡ ،ﺯאﺋﺪﻩ אﺳﺖ ﻛﻪ ﺧﻮﺩ ﺑﺮ ﺩﻭ ﮔﻮﻧﻪ אﺳﺖ: ١ـ אﻟﻒ ﻭ ﻻﻡ ﺯאﺋﺪۀ ﻻﺯﻣﻪ؛ ﻫﻤﭽﻮﻥ »אﻟ« ﺩﺭ ﺁﻏﺎﺯ ﺑﺮﺧﯽ אﺯ אﺳﻤﻬﺎی ﻣﻮﺻﻮﻝ ﻛﻪ אﺳﺎﺳﺎً ﺟﺰ ﺑﺎ אﻟﻒ ﻭ ﻻﻡ אﺳﺘﻌﻤﺎﻝ ﻧﻤﯽﺷﻮﻧﺪ؛ ﻣﺎﻧﻨﺪ» :אَﻟﱠﺬِﻱ ﻭ אَﻟﱠﺬِﯾﻦَ«؛ ٢ـ אﻟﻒ ﻭ ﻻﻡ ﺯאﺋﺪۀ ﻏﯿﺮ ﻻﺯﻣﻪ؛ ﻫﻤﭽﻮﻥ »אﻟ« ﺩﺭ ﺁﻏﺎﺯ ﺑﺮﺧﯽ אﺯ אﺳﻤﻬﺎی ﻋﻠﻢ ﻛﻪ ﮔﻮﯾﺎی ﻣﻌﻨﺎی ﻭאژﮔﺎﻧﯽ ﺁﻧﻬﺎﺳﺖ ﻭ ﻧﻘﺸﯽ ﺩﺭ ﻣﻌﺮﻓﻪ ﺑﻮﺩﻥ ﺁﻧﻬﺎ ﻧﺪאﺭﺩ؛ ﻣﺎﻧﻨﺪ» :אﻟﺤَﺴَﻦ« ﻭ »אﻟﺤُﺴَﯿﻦ«. ﺝ( אﻟﻒ ﻭ ﻻﻡ ﻣﻮﺻﻮﻟﻪ
אﯾﻦ »אﻟﻒ ﻭ ﻻﻡ« ﺩﺭ ﻭאﻗﻊ ﺣﺮﻑ ﻧﯿﺴﺖ ،ﺑﻠﻜﻪ אﺳﻢ ﻣﻮﺻﻮﻝ אﺳﺖ ﮐﻪ ﺑﻪ ﻣﻌﻨﺎی »אﻟﱠﺬﻱ« ﻭ ﻫﻢﺧﺎﻧﻮאﺩﻩﻫﺎی ﺁﻥ ﺑﻪ ﮐﺎﺭ ﻣﯽﺭﻭﺩ ﻭ ﺑﺮ אﺳﻤﻬﺎی ﻓﺎﻋﻞ ﻭ ﻣﻔﻌﻮﻝ ﻭאﺭﺩ ﻣﯽﺷﻮﺩ؛ ﻣﺎﻧﻨﺪ »אﻟ« ﻭאژﻩﻫﺎی »אﻟﻤُﺴﻠِﻤﯿﻦ« ﻭ »אﻟﻤُﺴﻠِﻤﺎﺕ« ﺩﺭ ﺁﯾﮥ ﻣﺒﺎﺭک ﴿ﺇﻥﱠ אﻟﻤُﺴْﻠِﻤِﯿﻦَ ﻭَ אﻟﻤُﺴْﻠِﻤَﺎﺕِ ١٤﴾...ﻛﻪ ﺑﺪﯾﻦ ﻣﻌﻨﺎﺳﺖ» :ﺇﻥﱠ אﻟﱠﺬﯾﻦَ ﺃﺳْﻠَﻤُﻮא ﻭ ﺃﺳْﻠَﻤْﻦَ .«...
.١٢ﻋﺼﺮ٢/؛ ﺗﺮﺟﻤﻪ ...» :ﮐﻪ ﻭאﻗﻌﺎً אﻧﺴﺎﻥ ﺩﺳﺖﺧﻮﺵ ﺯﯾﺎﻥ אﺳﺖ؛ ﻣﮕﺮ ﮐﺴﺎﻧﯽ ﮐﻪ ﮔﺮﻭﯾﺪﻩ ﻭ ﮐﺎﺭﻫﺎی ﺷﺎﯾﺴﺘﻪ ﮐﺮﺩﻩאﻧﺪ«. .١٣ﻧﻮﺭ٣١/؛ ﺗﺮﺟﻤﻪ ...» :ﯾﺎ ﮐﻮﺩﮐﺎﻧﯽ ﮐﻪ ﺑﺮ ﻋﻮﺭﺗﻬﺎی ﺯﻧﺎﻥ ﻭﻗﻮﻑ ﺣﺎﺻﻞ ﻧﮑﺮﺩﻩאﻧﺪ .«... .١٤אﺣﺰאﺏ.٣٥/ 6
ﺟﻠﺴﮥ ﺩﻭﻡ
ﺩﺭﺱ ﺻﺮﻑ ﻋﺮﺑﯽ )(٢
ﺟﺪﻭﻝ ﺯﯾﺮ אﻧﻮאﻉ אﻟﻒ ﻭ ﻻﻡ ﺭא ﺑﻪ ﺧﻮﺑﯽ ﻧﺸﺎﻥ ﻣﯽﺩﻫﺪ. אﻧﻮאﻉ אﻟﻒ ﻭﻻﻡ ﺣﺮﻑ ﺗﻌﺮﯾﻒ אﻟﻒ ﻭ ﻻﻡ ﻋﻬﺪ ﻋﻬﺪ ﺣﻀﻮﺭی
ﻋﻬﺪ ﺫﻫﻨﯽ
ﺣﺮﻑ ﺯאﺋﺪ אﻟﻒ ﻭ ﻻﻡ ﺟﻨﺲ
ﻋﻬﺪ ﺫﻛﺮی
ﺑﯿﺎﻥ ﺣﻘﯿﻘﺖ
אﺳﺘﻐﺮאﻕ
ﺯאﺋﺪۀ ﻻﺯﻣﻪ
ﺯאﺋﺪۀ ﻏﯿﺮ ﻻﺯﻣﻪ
אﺳﻢ ﻣﻮﺻﻮﻝ
ﭘﺮﺳﺶ١
ﮐﺪאﻡ ﮔﺰﯾﻨﻪ ﺩﺭ ﻣﻮﺭﺩ אﻧﻮאﻉ »אﻝ« ﺩﺭ ﻭאژﻩﻫﺎی »אﻟﺤَﻤﺪ ،אﻟﱠﺬﯾﻦ ﻭ אﻟﻀﱠﺎﻟﱢﯿﻦ« אﺯ ﺳﻮﺭۀ ﻣﺒﺎﺭک ﺣﻤﺪ ﺻﺤﯿﺢ אﺳﺖ؟ אﻟﻒ( אﻟﺤﻤﺪ :אﺳﺘﻐﺮאﻕ ،אﻟّﺬﯾﻦ :ﻋﻬﺪ ﺫﻫﻨﯽ ،אﻟﻀّﺎﻟّﯿﻦ :ﻣﻮﺻﻮﻝ ﺏ( אﻟﺤﻤﺪ :ﻋﻬﺪ ﺫﻫﻨﯽ ،אﻟّﺬﯾﻦ :ﻣﻮﺻﻮﻝ ،אﻟﻀّﺎﻟّﯿﻦ :ﺯאﺋﺪﻩ ﺝ( אﻟﺤﻤﺪ :ﻋﻬﺪ ﺫﻫﻨﯽ ،אﻟّﺬﯾﻦ :ﺯאﺋﺪﻩ ،אﻟﻀّﺎﻟّﯿﻦ :אﺳﺘﻐﺮאﻕ ﺩ( אﻟﺤﻤﺪ :אﺳﺘﻐﺮאﻕ ،אﻟّﺬﯾﻦ :ﺯאﺋﺪﻩ ،אﻟﻀّﺎﻟّﯿﻦ :ﻣﻮﺻﻮﻝ
אﺳﻢ ﻋﻠﻢ ﺑﻪ ﻧﻤﻮﻧﻪﻫﺎی ﺯﯾﺮ ﺗﻮﺟﻪ ﻛﻨﯿﺪ: אﻟﻒ(
١ـ ﺟﺎﺀَ ﻋَﻠِﻲﱞ. ٢ـ ﺭَﺃﯾﺖُ ﻋَﺒْﺪََאﷲِ. ١٥ ٣ـ ﺳﺎﻓَﺮْﺕُ ﺇﻟَﯽ ﺑَﻌْﻠَﺒَﻚﱠ. ٤ـ ﺯُﺭْﺕُ ﻣَﺪِﯾﻨَﺔَ »ﺳُﺮﱠ ﻣَﻦْ ﺭَﺃی«. ﺏ(
١ـ ﻛﺎﻥَ ﻋَﻤْﺮٌﻭ אﻟﺠَﺎﺣِﻆُ ﺃﺑُﻮ ﻋُﺜْﻤَﺎﻥَ ﻣِﻦْ ﻛُﺘّﺎﺏِ אﻟﺪﱠﻭْﻟَﺔِ אﻟﻌَﺒﱠﺎﺳِﯿﱠﺔِ. ٢ـ ﻛﺎﻧَﺖْ ﻓﺎﻃِﻤَﺔُ אﻟﺰﱠﻫْﺮَאﺀُ )ﺳﻼﻡ אﷲ ﻋﻠﯿﻬﺎ( ،ﺃﻡﱡ אﻷﺋﻤَﺔِ ،ﺭאﻭِﯾﺔً ﻟِﻠﺤَﺪِﯾﺚِ. ١٦ ٣ـ ﻋَﻤِﻞَ ﻋَﺒْﺪُאﷲِ אﻟﻤَﺄﻣﻮُﻥُ ﻋَﻠَﯽ ﺗَﺮْﺟَﻤَﺔِ ﻋُﻠُﻮﻡِ אﻟﯿُﻮﻧﺎﻥِ. ﺗﻮﺿﯿﺢ
אﮔﺮ ﺑﻪ ﻧﻤﻮﻧﻪﻫﺎی ﺩﺳﺘﮥ »אﻟﻒ« ﺗﻮﺟﻪ ﻛﻨﯿﻢ ﺩﺭﻣﯽﯾﺎﺑﯿﻢ ﻛﻪ ﭼﻨﺪ אﺳﻢ ﻋﻠﻢ )ﺧﺎﺹ( ﺩﺭ ﺁﻧﻬﺎ ﺑﻪ ﻛﺎﺭ ﺭﻓﺘﻪ אﺳـﺖ .אﯾـﻦ אﺳﻤﻬﺎ ﻋﺒﺎﺭﺕאﻧﺪ אﺯ» :ﻋَﻠِﻲّ ،ﻋَﺒْﺪُאﷲ ،ﺑَﻌْﻠَﺒَﻚّ ﻭ ﺳُﺮﱠ ﻣَﻦْ ﺭَﺃی« .ﻫﻤﭽﻨﯿﻦ אﮔﺮ ﺑﯿﺸﺘﺮ ﺩﻗﺖ ﻛﻨﯿﻢ ﺧﻮאﻫﯿﻢ ﺩאﻧـﺴﺖ ﻛـﻪ
.١٥ﺷﻬﺮی ﺩﺭ ﮐﺸﻮﺭ ﻟﺒﻨﺎﻥ. .١٦ﻋﺒﺪאﷲِ ﻣﺄﻣﻮﻥ ﺑﻪ ﺗﺮﺟﻤﮥ ﺩאﻧﺸﻬﺎی ﯾﻮﻧﺎﻧﯿﺎﻥ ﻫﻤﺖ ﮔﻤﺎﺷﺖ )אﻗﺪאﻡ ﮐﺮﺩ(. 7
ﺟﻠﺴﮥ ﺩﻭﻡ
ﺩﺭﺱ ﺻﺮﻑ ﻋﺮﺑﯽ )(٢
ﻋﻠﻢ ﻣﻔﺮﺩ אﺳـﺖ؛ »ﻋﺒـﺪאﷲ« ﻣﺮﻛـﺐ אﺿـﺎﻓﯽ
ﻫﺮ ﻛﺪאﻡ אﺯ אﯾﻦ אﺳﻤﻬﺎ אﺯ ﻧﻈﺮ ﺻﺮﻓﯽ ﺑﺎ ﻫﻢ ﻣﺘﻔﺎﻭﺕאﻧﺪ» .ﻋﻠﻲّ« אﺳﻢ אﺳﺖ؛ »ﺑَﻌْﻠَﺒَﻚﱠ« ﻣﺮﻛﺐ ﻣﺰﺟﯽ ١٧אﺳﺖ؛ ﻭ »ﺳُﺮﱠ ﻣَﻦْ ﺭَﺃی« ﻣﺮﻛﺐ אﺳﻨﺎﺩی. אﻛﻨﻮﻥ אﮔﺮ ﺑﻪ ﺳﺮאﻍ ﻧﻤﻮﻧﻪﻫﺎی ﺩﺳﺘﮥ »ﺏ« ﺑﺮﻭﯾﻢ ،ﻣﯽﺑﯿﻨﯿﻢ ﻛﻪ ﺩﺭ ﻫﺮ ﺟﻤﻠﻪ ﺩﻭ ﯾﺎ ﺳﻪ ﻋﻨﻮאﻥ ﺑـﺮאی ﯾـﮏ ﻧﻔـﺮ ﺑﻪ ﻛﺎﺭ ﺭﻓﺘﻪ אﺳﺖ .ﺩﺭ ﺟﻤﻠﮥ ﻧﺨﺴﺖ ﻣﻨﻈﻮﺭ אﺯ »ﻋَﻤْﺮٌﻭ ،אَﻟﺠَﺎﺣِﻆ ﻭ ﺃﺑُﻮ ﻋُﺜْﻤَﺎﻥ« ﯾـﮏ ﺷـﺨﺺ אﺳـﺖ .ﻫﻤﭽﻨـﯿﻦ ﺩﺭ ﺟﻤﻠﮥ ﺩﻭﻡ ﻣﺮאﺩ אﺯ »ﻓَﺎﻃِﻤَﺔ ،אَﻟﺰﱠﻫْﺮَאﺀ ﻭ ﺃﻡﱡ אﻷﺋِﻤَﺔ« ﻭ ﺩﺭ ﺟﻤﻠﮥ ﺳﻮﻡ ﻣﻨﻈﻮﺭ אﺯ »ﻋَﺒْـﺪُאﷲ ﻭ אَﻟْﻤَـﺄﻣُﻮﻥ« ﯾـﮏ ﺷـﺨﺺ אﺳﺖ .ﺑﻪ ﻫﺮ ﻛﺪאﻡ אﺯ אﯾﻦ ﻋﻨﺎﻭﯾﻦ ،ﺑﺎ ﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ ﻭﯾﮋﮔﯿﻬﺎی ﻣﺨﺼﻮﺹ ﺑﻪ ﺁﻧﻬﺎ ،ﺩﺭ אﺻﻄﻼﺡ ﻧﺎﻡ ﻭﯾﮋﻩאی אﻃﻼﻕ ﺷـﺪﻩ אﺳﺖ .ﺑﻪ »ﻋَﻤْﺮٌﻭ ،ﻓﺎﻃِﻤَﺔ ﻭ ﻋَﺒﺪُאﷲ« אﺳﻢ ،ﺑﻪ »אﻟﺠﺎﺣِﻆ ﻭ אﻟﻤَﺄﻣُﻮﻥ« ﻟﻘﺐ ﻭ ﺑـﻪ »ﺃﺑـﻮ ﻋُﺜﻤـﺎﻥ ﻭ ﺃﻡﱡ אﻷﺋﻤَـﺔ« ﻛُﻨﯿـﻪ ﻣﯽﮔﻮﯾﻨﺪ. אﺳﻢ ﺁﻥ אﺳﺖ ﻛﻪ ﺑﺮאی ﺩﻻﻟﺖ ﺑﺮ ﻧﺎﻡ אﺷﺨﺎﺹ ﻭﺿﻊ ﺷﺪﻩ אﺳﺖ .ﻛﻨﯿﻪ ﺑﺮאی ﺷﻨﺎﺳﺎﻧﺪﻥ ﺑﯿﺸﺘﺮ אﺷﺨﺎﺹ אﺳﺖ ﻭ ﺑﺎ ﭘﯿﺸﻮﻧﺪﻫﺎﯾﯽ ﭼﻮﻥ »ﺃﺏ ،אﺑﻦ ﯾﺎ ﺃﻡّ« ﺑﻪ ﻛﺎﺭ ﻣﯽﺭﻭﺩ ﻭ ﺳﺮאﻧﺠﺎﻡ ﻛﻠﻤﺎﺕ ﺩﯾﮕﺮی ﻛﻪ ﮔﻮﯾﺎی ﻣﺪﺡ ﻭ ﺳﺘﺎﯾﺶ ﯾـﺎ ﺫﻡ ﻭ ﻧﻜﻮﻫﺶ ﻫﺴﺘﻨﺪ ﻭ ﺩﺭ ﻋﯿﻦ ﺣﺎﻝ ﻓﺎﻗﺪ ﻭﯾﮋﮔﯿﻬﺎی אﺳﻢ ﻭ ﻛﻨﯿﻪאﻧﺪ ،ﻟﻘﺐ ﻧﺎﻣﯿﺪﻩ ﻣﯽﺷﻮﻧﺪ. ١٨
ﻗﺎﻋﺪﻩ
ﻋﻠﻢ אﺳﻤﯽ אﺳﺖ ﻛﻪ ﺑﺮ ﺷﯽﺀ ﯾﺎ ﻓﺮﺩ ﺧﺎﺻﯽ ﺩﻻﻟﺖ ﻛﻨﺪ ﻭ ﻣﻨﻈﻮﺭ אﺯ ﺑـﻪ ﻛـﺎﺭ ﺑـﺮﺩﻥ ﺁﻥ ﺻـﺮﻓﺎً ﺁﻥ ﺷـﯽﺀ ﯾـﺎ ﻓـﺮﺩ ﻣﺸﺨﺺ ﺑﺎﺷﺪ ،ﺑﺮ ﺧﻼﻑ אﺳﻢ ﺟﻨﺲ ﻛﻪ ﺑﺮ ﻓﺮﺩ ﺧﺎﺻﯽ ﺩﻻﻟﺖ ﻧﻤﯽﻛﻨـﺪ ﻭ ﻣﻔﻬﻮﻣـﺎً ﻫﻤـﮥ אﻓـﺮאﺩ ﺟـﻨﺲ ﺭא ﺩﺭ ﺑـﺮ ١٩ ﻣﯽﮔﯿﺮﺩ. אﺳﻢ ﻋﻠﻢ אﺯ ﻟﺤﺎﻅ ﺩﺳﺘﻮﺭی ﺑﻪ ﻣﻔﺮﺩ ﻭ ﻣﺮﻛّـﺐ ،ﻭ ﻋﻠﻢ ﻣﺮﻛﺐ ﻧﯿﺰ ﺧﻮﺩ ﺑﻪ ﺳـﻪ ﻧـﻮﻉ אﺿـﺎﻓﯽ ،אﺳـﻨﺎﺩی ﻭ ﻣﺰﺟـﯽ ﺗﻘﺴﯿﻢ ﻣﯽﺷﻮﺩ: אﻟﻒ( ﻋﻠﻢ ﻣﻔﺮﺩ :ﺁﻥ אﺳﺖ ﻛﻪ ﯾﮏ ﻛﻠﻤﻪ ﺑﺎﺷﺪ؛ ﻣﺎﻧﻨﺪ» :ﻋَﻠِﻲّ«. ﺏ( ﻋﻠﻢ ﻣﺮﻛّﺐ :ﺁﻥ אﺳﺖ ﻛﻪ ﻣﺸﺘﻤﻞ ﺑﺮ ﺑﯿﺶ אﺯ ﯾﮏ ﻛﻠﻤﻪ ﺑﺎﺷﺪ؛ ﻣﺎﻧﻨﺪ» :ﻋَﺒﺪُאﷲ« .ﺳﻪ ﻧﻮﻉ ﻋﻠﻢ ﻣﺮﮐﺐ ﻋﺒﺎﺭﺕאﻧـﺪ אﺯ: ١ـ ﻣﺮﻛّﺐ אﺿﺎﻓﯽ :ﺁﻥ אﺳﺖ ﻛﻪ ﺗﺮﻛﯿﺒﯽ אﺯ ﻣﻀﺎﻑ ﻭ ﻣﻀﺎﻑ ﺇﻟﯿﻪ ﺑﺎﺷﺪ؛ ﻣﺎﻧﻨﺪ» :ﻋﺒﺪُאﷲِ« ﻭ »ﺃﻣِﯿﺮُ אﻟﻤُﺆ ِﻣﻨِﯿﻦَ«. ٢ـ ﻣﺮﻛّﺐ אﺳﻨﺎﺩی :ﺁﻥ אﺳﺖ ﻛﻪ אﺯ ﻣﺴﻨﺪ ﻭ ﻣﺴﻨﺪ ﺇﻟﯿﻪ ﺗـﺸﻜﯿﻞ ﺷـﺪﻩ ﺑﺎﺷـﺪ؛ ﻣﺎﻧﻨـﺪ» :ﺳُـﺮﱠ ﻣَـﻦْ ﺭَﺃی« ﻭ »ﺗَـﺄﺑﱠﻂَ ٢٠ ﺷَﺮّאً«.
.١٧ﺗﺮﮐﯿﺐ ﻣﺰﺟﯽ ﺁﻥ אﺳﺖ ﮐﻪ ﺩﻭ ﻭאژﻩ ﺩﺭ ﮐﻨﺎﺭ ﻫﻢ ﺑﻪ ﮐﺎﺭ ﺭﻭﺩ ﻭ ﺭﻭی ﻫﻢ ﺭﻓﺘﻪ ﯾﮏ ﻣﻌﻨﺎ ﺭא ﺑﺮﺳﺎﻧﺪ .ﺩﺭ אﯾﻦ ﺣﺎﻟﺖ ﺩﯾﮕﺮ ﺁﻥ ﺩﻭ ﮐﻠﻤﻪ ﺩﺭ ﺣﮑﻢ ﯾﮏ ﮐﻠﻤﻪ אﺳﺖ .ﻭﺟﻪ ﺗﺴﻤﯿﮥ ﺁﻥ ﻫﻢ ﺑﺪﯾﻦ ﺧﺎﻃﺮ אﺳﺖ ﮐﻪ ﺩﺭ ﻭאﻗﻊ ﺁﻥ ﺩﻭ ﻭאژﻩ ﺑﺎ ﻫﻢ ﻣﻤﺰﻭﺝ ﻭ ﺗﺮﮐﯿﺐ ﻣﯽﺷﻮﻧﺪ. .١٨ﻋﺒﺎﺭﺕ »ﺳُﺮﱠ ﻣَﻦْ ﺭَﺃی« ﯾﮏ ﻋﺒﺎﺭﺕ אﺳﻨﺎﺩی ﯾﺎ ﯾﮏ ﺟﻤﻠﻪ אﺳﺖ ﮐﻪ ﻣﺴﻨﺪ ﻭ ﻣﺴﻨﺪ ﺇﻟﯿﻪ ﺩאﺭﺩ ﻭ ﺑﺪﯾﻦ ﻣﻌﻨﺎﺳﺖ» :ﺷﺎﺩﻣﺎﻥ ﺷـﺪ ﻫـﺮ ﮐﻪ ﺁﻥ ]ﺷﻬﺮ[ ﺭא ﺩﯾﺪ« .אﯾﻦ ﻋﺒﺎﺭﺕ ﻧﺎﻡ ﺩﯾﮕﺮ ﺷﻬﺮ ﺳﺎﻣﺮאﺀ אﺳﺖ. .١٩אﺯ ﺟﻤﻠﻪ ﻭﯾﮋﮔﯿﻬﺎی אﺳﻢ ﻋﻠﻢ ﺁﻥ אﺳﺖ ﻛﻪ ﺑﻪ אﺳﻢ ﺩﯾﮕﺮ אﺿﺎﻓﻪ ﻧﻤﯽﺷﻮﺩ ،אﻏﻠﺐ אﻟﻒ ﻭ ﻻﻡ ﺗﻌﺮﯾﻒ ﻧﻤﯽﮔﯿﺮﺩ ﻭ ﺗﺜﻨﯿﻪ ﻭ ﺟﻤﻊ אﺯ ﺁﻥ ﺳﺎﺧﺘﻪ ﻧﻤﯽﺷﻮﺩ؛ ﻣﮕﺮ ﺁﻧﻜﻪ ﺑﻪ ﻋﻨﻮאﻥ ﯾﮏ אﺳﻢ ﻧﻜﺮﻩ ﺑﻪ ﻛﺎﺭ ﺭﻭﺩ ﻭ אﯾﻦ ﺩﺭ ﺻﻮﺭﺗﯽ אﺳﺖ ﻛﻪ אﺳﻢ ﻋﻠﻢ ﺑﺮ ﺩﻭ ﻧﻔﺮ ﯾﺎ ﺑﯿﺸﺘﺮ אﻃﻼﻕ ﺷﺪﻩ ﺑﺎﺷﺪ .ﺩﺭ אﯾﻦ ﺻﻮﺭﺕ ﻫﻢ אﺿﺎﻓﻪ ﻣﯽﺷﻮﺩ ،ﻫﻢ ﻣﯽﺗﻮאﻧﺪ ﻣﺜﻨﯽ ﻭ ﺟﻤﻊ ﺑﺴﺘﻪ ﺷﻮﺩ ﻭ ﻫﻢ ﻣﯽﺗﻮאﻧﺪ »אﻟ ﺗﻌﺮﯾﻒ« ﺑﮕﯿﺮﺩ؛ ﻣﺎﻧﻨﺪ» :ﺯَﯾْﺪُﻧﺎ، ﺯَﯾﺪُﻛُﻢ ،אﻟﺰﱠﯾﺪאﻥ ﻭ אﻟﺒَﻜْﺮُﻭﻥ« .ﺻﺮﻑ ﺳﺎﺩﻩ ،ﻣﺤﻤﺪﺭﺿﺎ ﻃﺒﺎﻃﺒﺎﯾﯽ ،ﺹ .٢٥٩ .٢٠ﻋﺒﺎﺭﺕ »ﺗَﺄﺑﱠﻂَ ﺷَﺮّאً« ﯾﮏ ﻋﺒﺎﺭﺕ אﺳﻨﺎﺩی ﯾﺎ ﯾﮏ ﺟﻤﻠﻪ אﺳﺖ ﮐﻪ ﻣﺴﻨﺪ ﻭ ﻣﺴﻨﺪ ﺇﻟﯿﻪ ﺩאﺭﺩ ﻭ ﺑﺪﯾﻦ ﻣﻌﻨﺎﺳـﺖ» :ﺷـﺮّی ﺭא ﺯﯾـﺮ ﺑﻐـﻞ ﺧﻮﺩ ﮔﺬאﺷﺘﻪ אﺳﺖ« .ﺑﺮאی ﺩאﻧﺴﺘﻦ ﻭﺟﻪ ﺗﺴﻤﯿﮥ ﺁﻥ ﺑﻪ ﺗﺮﺟﻤﮥ ﺻﻮﺭﺕ ﭘﺮﺳﺶ ﻫﻮﺷﻤﻨﺪ ﭼﻬﺎﺭﻡ ﻣﺮאﺟﻌﻪ ﮐﻨﯿﺪ.
8
ﺟﻠﺴﮥ ﺩﻭﻡ
ﺩﺭﺱ ﺻﺮﻑ ﻋﺮﺑﯽ )(٢
٣ـ ﻣﺮﻛّﺐ ﻣﺰﺟﯽ :ﺑﻪ ﺗﺮﻛﯿﺒﯽ ﮔﻔﺘﻪ ﻣﯽﺷﻮﺩ ﻛﻪ ﺑﯿﻦ ﻛﻠﻤﺎﺕ ﺁﻥ ﺭאﺑﻄﮥ אﺿﺎﻓﯽ ﯾﺎ אﺳـﻨﺎﺩی ﻭﺟـﻮﺩ ﻧﺪאﺷـﺘﻪ ﺑﺎﺷـﺪ ﻭ ﺻﺮﻑ ﻛﺜﺮﺕ אﺳﺘﻌﻤﺎﻝ ﺁﻧﻬﺎ ﺩﺭ ﻛﻨﺎﺭ ﻫﻤﺪﯾﮕﺮ ﻣﻮﺟﺐ ﭘﺪﯾـﺪ ﺁﻣـﺪﻥ ﻧـﻮﻋﯽ ﺭאﺑﻄـﻪ ﻣﯿـﺎﻥ ﺁﻧﻬـﺎ ﺷـﺪﻩ ﺑﺎﺷـﺪ؛ ﻣﺎﻧﻨـﺪ: »ﺑَﻌْﻠَﺒَﻚﱠ« ﻭ »ﺑَﯿْﺖَ ﻟَﺤْﻢَ«. ﻋَﻠﻢ ﺑﻪ אﻋﺘﺒﺎﺭ ﺩﯾﮕﺮ ﺑﻪ אﺳﻢ ،ﻛﻨﯿﻪ ﻭ ﻟﻘﺐ ﻧﯿﺰ ﺗﻘﺴﯿﻢ ﻣﯽﺷﻮﺩ: אﻟﻒ( אﺳﻢ :ﻋَﻠَﻤﯽ אﺳﺖ ﻛﻪ ﺑﺮאی ﺩﻻﻟﺖ ﺑﺮ ﻧﺎﻡ ﻓﺮﺩ ﯾﺎ ﺷﯽﺀ ﺧﺎﺻﯽ ﻭﺿﻊ ﺷﺪﻩ ﺑﺎﺷﺪ ﻭ ﺩﺭ ﻋﯿﻦ ﺣﺎﻝ ،ﻟﻘـﺐ ﻭ ﻛﻨﯿـﻪ ﻧﯿﺰ ﻧﺒﺎﺷﺪ؛ ﻣﺎﻧﻨﺪ» :ﻋَﻠِﻲّ ،ﻋَﺒْﺪُאﷲ ،ﺃﺣْﻤَﺪ ﻭ ﻋَﻤْﺮٌﻭ«. ﺏ( ﻛﻨﯿﻪ :ﻋَﻠﻤﯽ אﺳﺖ ﻛﻪ ﺑﺎ »ﺃﺏ ،ﺃﻡّ ،אﺑﻦ ﯾﺎ ﺑﻨﺖ« ﺷﺮﻭﻉ ﺷﺪﻩ ﺑﺎﺷﺪ؛ ﻣﺎﻧﻨﺪ» :ﺃﺑﻮﻋُﺜﻤـﺎﻥ ،ﺃﻡّ אﻷﺋﻤـﺔ ،אِﺑْـﻦُ ﻋَﻠِـﻲّ ﻭ ﺑِﻨْﺖُ אﻟﺤَﺴَﻦ«. ﺝ( ﻟﻘﺐ :ﻋﻠﻤﯽ אﺳﺖ ﻛﻪ ﺑﺮאی ﻣﺪﺡ ﯾﺎ ﺫﻡ ﺑﻪ ﻛﺎﺭ ﻣﯽﺭﻭﺩ؛ ﻣﺎﻧﻨﺪ» :אﻟﺰﱠﻫﺮאﺀ ،אﻟﺠـﺎﺣِﻆ ﻭ אﻟﻤَـﺄﻣُﻮﻥ« ﻛـﻪ ﺑـﻪ ﺗﺮﺗﯿـﺐ ٢١ ﮔﻮﯾﺎی ﻭﺟﻮﺩ ﺻﻔﺎﺕ »ﺩﺭﺧﺸﻨﺪﮔﯽ«» ،ﺑﺮﺁﻣﺪﮔﯽ ﺣﺪﻗﮥ ﭼﺸﻢ« ﻭ »ﻣﻮﺭﺩ אﻋﺘﻤﺎﺩ ﺑﻮﺩﻥ« ﺩﺭ ﻣﻮﺻﻮﻑ ﺁﻧﻬﺎﺳﺖ.
ﭘﺮﺳﺶ٢
١ـ ﻫﺮ ﯾﮏ אﺯ אﺳﻤﻬﺎی ﻋﻠﻢ ﻣﺸﺨﺺ ﺷﺪﻩ ﺩﺭ ﺁﯾﮥ ﻣﺒﺎﺭک ﺯﯾﺮ אﺯ ﭼﻪ ﻧﻮﻋﯽ אﺳﺖ؟ ٢٢ ﴿ﺃﻟَﻢْ ﺃﻋْﻬَﺪْ ﺇﻟَﯿْﻜُﻢْ ﯾَﺎ ﺑَﻨِﻲ ﺁﺩَﻡَ ﺃﻥ ﻟﱠﺎ ﺗَﻌْﺒُﺪُﻭא אﻟﺸﱠﯿْﻄَﺎﻥَ ﺇﻧﱠﻪُ ﻟَﻜُﻢْ ﻋَﺪُﻭﱞ ﻣﱡﺒِﯿﻦٌ﴾ אﻟﻒ( ﺁﺩﻡ :ﻋﻠﻢ ﻣﻔﺮﺩ ﻭ אﺳﻢ ،ﺑﻨﻲ ﺁﺩﻡ :ﻋﻠﻢ ﻣﻔﺮﺩ ﻭ ﻟﻘﺐ ،אﻟﺸّﯿﻄﺎﻥ :ﻋﻠﻢ ﻣﻔﺮﺩ ﻭ ﻟﻘﺐ ﺏ( ﺁﺩﻡ :ﻋﻠﻢ ﻣﻔﺮﺩ ﻭ ﻟﻘﺐ ،ﺑﻨﻲ ﺁﺩﻡ :ﻋﻠﻢ ﻣﺮﻛﺐ ﻭ ﻛُﻨﯿﻪ ،אﻟﺸّﯿﻄﺎﻥ :ﻋﻠﻢ ﻣﻔﺮﺩ ﻭ ﻟﻘﺐ ﺝ( ﺁﺩﻡ :ﻋﻠﻢ ﻣﻔﺮﺩ ﻭ אﺳﻢ ،ﺑﻨﻲ ﺁﺩﻡ :ﻋﻠﻢ ﻣﺮﻛﺐ ﻭ ﻛُﻨﯿﻪ ،אﻟﺸّﯿﻄﺎﻥ :ﻋﻠﻢ ﻣﻔﺮﺩ ﻭ ﻟﻘﺐ ﺩ( ﺁﺩﻡ :ﻋﻠﻢ ﻣﻔﺮﺩ ﻭ אﺳﻢ ،ﺑﻨﻲ ﺁﺩﻡ :ﻋﻠﻢ ﻣﺮﻛﺐ ﻭ ﻟﻘﺐ ،אﻟﺸﯿﻄﺎﻥ :ﻋﻠﻢ ﻣﻔﺮﺩ ﻭ אﺳﻢ ٢ـ ﺑﺎ ﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ ﺭﻭאﯾﺖ ﺯﯾﺮ ﺩﺭ ﻛﺪאﻡ ﮔﺰﯾﻨﻪ ﻫﻤﮥ אﺳﻤﻬﺎ ﻋﻠﻢ אﺳﺖ؟ »ﺭَﻭَﻯ ﺃﺑﻮ ﻣِﺨْﻨَﻒٍ ﻋَﻦ ﺯَﯾﺪِ ﺑﻦِ ﺻُﻮﺣﺎﻥَ ،ﻗَﺎﻝَ» :ﺷَﻬِﺪﺕُ ﻋَﻠِﯿّﺎً )ﻋﻠﯿﻪ אﻟﺴّﻼﻡ( ﺑِﺬِﻱ ﻗَﺎﺭٍ ﻭَ ﻫُـﻮَ ﻣُﻌْـﺘَﻢﱞ ﺑِﻌَﻤَﺎﻣَـﺔٍ ﺳَـﻮﺩَאﺀَ، ﻣُﻠْﺘَﻒﱞ ﺑِﺴَﺎﺝٍ ،ﯾَﺨْﻄُﺐَ ،ﻓَﻘﺎﻝَ ﻓﻲ ﺧُﻄﺒَﺘِﻪ :אﻟﺤَﻤﺪُ ﻟِﻠّﻪِ ﻋَﻠﻰ ﻛُﻞﱢ ﺃﻣﺮٍ ﻭَ ﺣَﺎﻝٍ ﻓﻲ אﻟﻐُﺪُﻭﱢ ﻭ אﻵﺻﺎﻝِ ،ﻭ ﺃﺷﻬَﺪُ ﺃﻥ ﻻ ﺇﻟﻪَ ﺇﻟﱠـﺎ ٢٣ אﷲُ ،ﻭﺃﻥﱠ ﻣُﺤَﻤﱠﺪאً ﻋَﺒﺪُﻩُ ﻭَ ﺭَﺳُﻮﻟﻪُ ،אِﺑْﺘَﻌَﺜَﻪُ ﺭَﺣْﻤَﺔً ﻟِﻠﻌِﺒﺎﺩِ ﻭ ﺣﯿﺎﺓً ﻟِﻠﺒِﻼﺩِ«. אﻟﻒ( ﺃﺑﻮ ﻣﺨﻨﻒ ،ﺯﯾﺪ ،ﺻﻮﺣﺎﻥ ،ﺫﻱ ﻗﺎﺭ ﺏ( ﺃﺑﻮ ﻣﺨﻨﻒ ،ﺯﯾﺪ ،ﺭﺣﻤﺔ ،ﺭﺳﻮﻝ ﺝ( ﺻﻮﺣﺎﻥ ،ﺯﯾﺪ ،ﻋﺒﺪ ،ﺭﺳﻮﻝ ﺩ( ﺯﯾﺪ ،ﺻﻮﺣﺎﻥ ،ﺫﻱ ﻗﺎﺭ ،ﺭﺣﻤﺔ
.٢١ﺷﺎﯾﺎﻥ ﮔﻔﺘﻦ אﺳﺖ ﻛﻪ אﺳﻢ ﺭא ﺑﺎﯾﺪ ﭘﯿﺶ אﺯ ﻟﻘﺐ ﺑﻪ ﻛﺎﺭ ﺑﺮﺩ ،אﻣﺎ ﺭﻋﺎﯾﺖ ﺗﺮﺗﯿﺐ ﺑﯿﻦ ﻛﻨﯿﻪ ﻭ ﻟﻘﺐ ﻭ ﻧﯿﺰ אﺳﻢ ﻭ ﻛﻨﯿـﻪ ﻻﺯﻡ ﻧﯿـﺴﺖ؛ ﻣﺎﻧﻨﺪ» :ﻗَﺎﻝَ ﻋَﻠِﻲﱞ ﺃﻣِﯿﺮُ אﻟْﻤُﺆْﻣِﻨِﯿﻦَ אﺑْﻦُ ﺃﺑِﻲ ﻃَﺎﻟِﺐٍ )ﻋﻠﯿﻪ אﻟﺴّﻼﻡ(« ﯾﺎ »ﻗَﺎﻝَ ﻋَﻠِﻲﱞ אﺑْﻦُ ﺃﺑِﻲ ﻃَﺎﻟِﺐٍ ﺃﻣِﯿﺮُ אﻟْﻤُـﺆْ ِﻣﻨِﯿﻦَ )ﻋﻠﯿـﻪ אﻟـﺴّﻼﻡ(«؛ ﺭ.ک: אﻟﻨﺤﻮ אﻟﻮאﺿﺢ ،ﺝ ،٢ﺹ ١٤٣ﻭ ١٤٤؛ ﺁﻣﻮﺯﺵ ﺻﺮﻑ ،ﺹ ٢٤٩ﻭ .٢٥٠ .٢٢ﯾﺲ٦٠/؛ ﺗﺮﺟﻤﻪ» :אی ﻓﺮﺯﻧﺪאﻥ ﺁﺩﻡ ،ﻣﮕﺮ ﺑﺎ ﺷﻤﺎ ﻋﻬﺪ ﻧﻜﺮﺩﻩ ﺑﻮﺩﻡ ﻛﻪ ﺷﯿﻄﺎﻥ ﺭא ﻣﭙﺮﺳﺘﯿﺪ؟ ﺯﯾﺮא ﻭی ﺩﺷﻤﻦ ﺁﺷﻜﺎﺭ ﺷﻤﺎﺳﺖ«. .٢٣ﻋﻼﻣﻪ ﻣﺠﻠﺴﯽ ،ﺑﺤﺎﺭ אﻷﻧﻮאﺭ ،ﺝ ،٣٢ﺹ ٦٢؛ ﺫﻱ ﻗﺎﺭ :ﻧﺎﻡ ﻣﮑﺎﻧﯽ אﺳﺖ؛ ﻣُﻌْﺘَﻢّ :ﻋﻤﺎﻣﻪﭘﻮﺷﯿﺪﻩ؛ ﻣُﻠْﺘَﻒّ :ﭘﯿﭽﯿـﺪﻩﺷـﺪﻩ ﺩﺭ ]ﻟﺒﺎﺳـﯽ[؛ ﺳَﺎﺝ :ﻧﻮﻋﯽ ﻋﺒﺎ אﺳﺖ؛ ﺧَﻄَﺐَ )ـُـ( :ﺧﻄﺒﻪ ﺧﻮאﻧﺪﻥ؛ ﻏُﺪُﻭّ :ﺻﺒﺤﮕﺎﻫﺎﻥ؛ אﻵﺻﺎﻝ :ﺟﻤﻊ ﺃﺻﯿﻞ :ﺷﺎﻣﮕﺎﻫﺎﻥ؛ אِﺑْﺘَﻌَﺚَ :ﺑﺮאﻧﮕﯿﺨﺘﻦ. 9
ﺟﻠﺴﮥ ﺩﻭﻡ
ﺩﺭﺱ ﺻﺮﻑ ﻋﺮﺑﯽ )(٢
٣ـ ﺩﺭ ﻣﺘﻦ ﺯﯾﺮ »ﺗَﺄﺑﱠﻂَ ﺷَﺮّאً« ﭼﻪ ﻧﻮﻉ ﻋَﻠَﻤﯽ אﺳﺖ؟ ﻗﯿﻞَ ﻟِـ»ﺗَﺄﺑﱠﻂَ ﺷَﺮّאً« אﻟﺸّﺎﻋﺮِ ـ ﻭ אِﺳْﻤُﻪُ ﺛﺎﺑﺖُ ﺑﻦُ ﺟﺎﺑﺮٍ ـ ﻣَﻦ ﺳَﯿﱢﺪُ אﻟﻌَﺮَﺏِ؟ ﻓﻘﺎﻝَ :ﺃُﺧﺒِﺮُﻛُﻢ ﺳَﯿﱢﺪُ אﻟﻌَﺮَﺏِ ﺃﺑُـﻮ ﻃﺎﻟـﺐٍ ﺑـ ُ ﻦ ٢٤ ﻋﺒﺪِ אﻟﻤُﻄﱠﻠِﺐِ ،ﻭ ﺳُﻤﱢﻲَ ﺑِﺬﻟِﻚَ ﻷﻧﱠﻪُ ﺗَﺄﺑﱠﻂَ ﺳَﯿْﻔﺎً ﻭ ﺧَﺮَﺝَ ،ﻓﻘِﯿﻞَ ﻟِﺄﻣﱢﻪِ :ﺃﯾْﻦَ ﻫُﻮَ؟ ﻓَﻘﺎﻟَﺖْ :ﺗَﺄﺑﱠﻂَ ﺷَﺮّאً ﻭَ ﺧَﺮَﺝَ. אﻟﻒ( ﻋﻠﻢ ﻣﺮﻛﺐ ﻣﺰﺟﯽ ﺏ( ﻋﻠﻢ ﻣﺮﻛﺐ אﺳﻨﺎﺩی ﺝ( ﻋﻠﻢ ﻣﺮﻛﺐ אﺿﺎﻓﯽ ﺩ( ﻋﻠﻢ ﻣﻔﺮﺩ ٤ـ ﺑﺎ ﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ ﻣﺘﻦ ﺯﯾﺮ ﺩﺭ ﻛﺪאﻡ ﮔﺰﯾﻨﻪ ﻫﻤﮥ ﻭאژﻩﻫﺎ אﺳﻢ ﻋﻠﻢ ﻣﻔﺮﺩ אﺳﺖ؟ »ﺳِﯿﺒِﻮَﯾْﻪِ« ُﻫﻮَ ﺷَﯿﺦُ אﻟﻨﱡﺤﺎﺓِ ،ﻭ ﺇﻣﺎﻡُ אﻟﺒَﺼَﺮِﯾّﯿﻦَ ،ﻭ ﺻﺎﺣﺐُ »אﻟﻜﺘﺎﺏِ« ،אﻟّﺬِﻱ ﺃﺻﺒَﺢَ ﻋَﻠَﻤﺎً ﺑِﺎﻟﻐَﻠَﺒﺔِ ﻋِﻨﺪَ אﻟﻨﱠﺤﻮِﯾّﯿﻦَ؛ ﻭُﻟِﺪَ ﻓـﻲ ٢٥ »ﺇﯾﺮאﻥَ« ،ﻭ ﺳﺎﻓَﺮَ ﺇﻟﯽ אﻟﻌِﺮَאﻕِ ﻃَﻠَﺒﺎً ﻟِﻠْﻌِﻠﻢِ ،ﻓَﺴُﻤﱢﻲَ ﺑِـ»ﻋَﻤﺮﻭ ﺑﻦِ ﻋُﺜْﻤﺎﻥَ« ،ﻭﻛُﻨﱢﻲَ ﺑِـ»ﺃﺑﻲ ﺑِﺸْﺮٍ«. אﻟﻒ( ﺳﯿﺒﻮﯾﻪ ،אﻟﻜﺘﺎﺏ ،ﻋﻤﺮﻭ ﺑﻦ ﻋﺜﻤﺎﻥ ﺏ( ﺳﯿﺒﻮﯾﻪ ،אﻟﻜﺘﺎﺏ ،ﺃﺑﻲﺑﺸﺮ ﺝ( אﻟﻜﺘﺎﺏ ،ﺃﺑﻲﺑﺸﺮ ،ﺇﯾﺮאﻥ ﺩ( ﺳﯿﺒﻮﯾﻪ ،אﻟﻜﺘﺎﺏ ،ﺇﯾﺮאﻥ
.٢٤ﺑﺤﺎﺭ אﻷﻧﻮאﺭ ،ﺝ ،٣٥ﺹ ١٣٣؛ ﺗﺮﺟﻤﻪ» :ﺑﻪ "ﺗَﺄﺑﱠﻂَ ﺷَﺮّאً" ﺷﺎﻋﺮ ـ ﮐﻪ אﺳﻢ ]ﻭאﻗﻌﯽ[ אﻭ ﺛﺎﺑﺖ ﺑﻦ ﺟﺎﺑﺮ אﺳـﺖ ـ ﮔﻔﺘﻨـﺪ :ﺳَـﺮﻭَﺭ ﻋـﺮﺏ ﮐﯿﺴﺖ؟ ﮔﻔﺖ :ﺳﺮﻭﺭ ﻋﺮﺏ אﺑﻮﻃﺎﻟﺐ ﭘﺴﺮ ﻋﺒﺪ אﻟﻤﻄّﻠﺐ אﺳﺖ .אﻭ ﺑﺪﯾﻦ ﺟﻬﺖ ﺑﻪ אﯾﻦ ﻧﺎﻡ ﺧﻮאﻧﺪﻩ ﺷﺪﻩ אﺳﺖ ﮐﻪ ﺭﻭﺯی ﺷﻤﺸﯿﺮی ﺭא ﺯﯾﺮ ﺑﻐﻞ ﮔﺮﻓﺖ ﻭ ]אﺯ ﺧﺎﻧﻪ[ ﺧﺎﺭﺝ ﺷﺪ .ﺑﻪ ﻣﺎﺩﺭﺵ ﮔﻔﺘﻨﺪ :אﻭ ﮐﺠﺎﺳﺖ؟ ﮔﻔﺖ :ﺷﺮّی ]ﺷﻤﺸﯿﺮی[ ﺭא ﺯﯾﺮ ﺑﻐﻞ ﮔﺮﻓﺖ ﻭ ﺧﺎﺭﺝ ﺷﺪ«. .٢٥ﺳﯿﺒﻮﯾﻪ ﺑﺰﺭگ ﻧﺤﻮﯾﺎﻥ ﻭ ﭘﯿﺸﻮאی ﺑﺼﺮﯾﺎﻥ ]ﻣﮑﺘﺐ ﻧﺤﻮی ﺑﺼﺮﻩ[ ﻭ ﺻﺎﺣﺐ אﻟﮑﺘﺎﺏ אﺳﺖ ﮐﻪ ]אﯾﻦ ﻋﻨﻮאﻥ )אﻟﮑﺘﺎﺏ([ ﺩﺭ אﺛﺮ ﮐﺜـﺮﺕ אﺳﺘﻌﻤﺎﻝ אﻧﺪک אﻧﺪک ﺑﻪ אﺳﻢ ﻋﻠﻤﯽ ﺑﺮאی ﮐﺘﺎﺏ אﻭ ﺗﺒﺪﯾﻞ ﺷﺪﻩ אﺳﺖ .ﻭی ﺩﺭ אﯾﺮאﻥ ﺯאﺩﻩ ﺷﺪ ﻭ ﺑﺮאی ﺁﻣﻮﺧﺘﻦ ﺩאﻧﺶ ﺑﻪ ﻋـﺮאﻕ ﻋﺰﯾﻤـﺖ ﮐﺮﺩ .ﻧﺎﻡ אﻭ ﻋﻤﺮﻭ ﺑﻦ ﻋﺜﻤﺎﻥ ﻭ ﮐُﻨﯿﻪאﺵ ﺃﺑﻮﺑﺸﺮ אﺳﺖ. 10
ﺟﻠﺴﮥ ﺩﻭﻡ
ﺩﺭﺱ ﺻﺮﻑ ﻋﺮﺑﯽ )(٢ ﺗﻤﺮﯾﻦ
אﻟﻒ( אﻧﻮאﻉ »אﻝ« ﺭא ﺩﺭ ﺁﯾﺎﺕ ﻭ ﺭﻭאﯾﺎﺕ ﺯﯾﺮ ﻣﺸﺨﺺ ﮐﻨﯿﺪ ﻭ ﺩﺭ ﺟﺪﻭﻝ ﺯﯾﺮ ﻗﺮאﺭ ﺩﻫﯿﺪ. ٢٦ ١ـ ﴿ﯾَﻮْﻣَﺌِﺬٍ ﯾَﺘَﺬَﻛﱠﺮُ אﻹِﻧْﺴَﺎﻥُ ﻭَ ﺃَﻧﱠﻰ ﻟَﻪُ אﻟﺬﱢﻛْﺮَﻯ﴾ ٢٧ ٢ـ ﴿אَﻟْﯿَﻮْﻡَ ﺃَﻛْﻤَﻠْﺖُ ﻟَﻜُﻢْ ﺩِﯾﻨَﻜُﻢْ ﻭَ ﺃَﺗْﻤَﻤْﺖُ ﻋَﻠَﯿْﻜُﻢْ ﻧِﻌْﻤَﺘِﻲ ﻭَ ﺭَﺿِﯿﺖُ ﻟَﻜُﻢُ אﻹِﺳْﻼﻡَ ﺩِﯾﻨﺎً﴾ ٢٨ ٣ـ ﴿ﺁﻣَﻦَ אﻟﺮﱠﺳُﻮﻝُ ﺑِﻤَﺎ ﺃُﻧْﺰِﻝَ ﺇِﻟَﯿْﻪِ ﻣِﻦ ﺭﱠﺑِّﻪِ ﴾... ٢٩ ٤ـ ﴿ﻗَﺎﻝَ אﻟﱠﺬِﻱ ﻋِﻨْﺪَﻩُ ﻋِﻠْﻢٌ ﻣﱢﻦَ אﻟْﻜِﺘَﺎﺏِ ﺃَﻧَﺎ ﺁﺗِﯿﻚَ ﺑِﻪِ ﻗَﺒْﻞَ ﺃَﻥْ ﯾَﺮْﺗَﺪﱠ ﺇِﻟَﯿﻚَ ﻃَﺮْﻓُﻚَ﴾ ٣٠ ﴿ «٥אَﻟﺮﱢﺟﺎﻝُ ﻗَﻮﱠאﻣُﻮﻥَ ﻋَﻠَﻰ אﻟﻨﱢﺴﺎﺀِ﴾ ٣١ ٦ـ ﴿ﺇِﻥﱠ אﻟﻠﱠﻪَ ﻓﺎﻟِﻖُ אﻟْﺤَﺐﱢ ﻭَ אﻟﻨﱠﻮَﻯ ﯾُﺨْﺮِﺝُ אﻟْﺤَﻲﱠ ﻣِﻦَ אﻟْﻤَﯿﱢﺖِ ﻭَ ﻣُﺨْﺮِﺝُ אﻟْﻤَﯿﱢﺖِ ﻣِﻦَ אﻟْﺤَﻲﱢ ﺫﻟِﻜُﻢُ אﻟﻠﱠﻪُ ﻓَﺄَﻧﱠﻰ ﺗُﺆْﻓَﻜُﻮﻥَ﴾ ٣٢ ٧ـ ﴿ﻭَ ﻋَﻬِﺪْﻧﺎ ﺇِﻟَﻰ ﺇِﺑْﺮאﻫِﯿﻢَ ﻭَ ﺇِﺳْﻤﺎﻋِﯿﻞَ ﺃَﻥْ ﻃَﻬﱢﺮא ﺑَﯿﺘِﻲَ ﻟِﻠﻄﱠﺎﺋِﻔِﯿﻦَ ﻭَ אﻟْﻌﺎﻛِﻔِﯿﻦَ ﻭَ אﻟﺮﱡﻛﱠﻊِ אﻟﺴﱡﺠُﻮﺩِ﴾ ٨ـ ﻛﺎﻥَ ﻋﻠﻲﱞ )ﻋﻠﯿﻪِ אﻟﺴّﻼﻡُ( ﯾﺄﺗِﻲ אﻟﺴﱡﻮﻕَ ﻓَﯿَﻘُﻮﻝُ» :ﯾﺎ ﺃﻫْﻞَ אﻟﺴﱡﻮﻕِ אِﺗﱠﻘُﻮא אﷲَ ،ﻭ ﺇﯾّﺎﻛُﻢ ﻭ אﻟْﺤَﻠْـﻒَ؛ ﻓﺈﻧﱠـﻪُ ﯾُﻨْﻔِـﻖُ אﻟـﺴﱢﻠْﻌَﺔَ، ٣٣ ﻭﯾَﻤْﺤَﻖُ אﻟْﺒَ َﺮﻛَﺔَ ،ﻓَﺈﻥﱠ אﻟﺘّﺎﺟِﺮَ ﻓﺎﺟِﺮٌ ﺇﻟّﺎ ﻣَﻦْ ﺃﺧﺬَ אﻟﺤَﻖﱠ ﻭَ ﺃﻋﻄَﺎﻩ«. ٣٤ ٩ـ ﻗَﺎﻝ אﻟﻨﱠﺒِﻲﱡ )ﺻَﻠﱠﻰ אﷲُ ﻋَﻠَﯿﻪِ ﻭ ﺁﻟِﻪ(» :ﺃﻧَﺎ ﻣَﺪِﯾﻨَﺔُ אﻟﻌِﻠْﻢِ ﻭَ ﻋَﻠِﻲﱞ ﺑﺎﺑُﻬﺎ؛ ﻓَﻤَﻦْ ﺃﺭאﺩَ אﻟﻤَﺪِﯾﻨَﺔَ ،ﻓَﻠْﯿَﺄﺕِ אﻟْﺒﺎﺏَ«. ٣٥ ١٠ـ »ﺳُﻤﱢﻲَ ﻣُﺤَﻤﱠﺪٌ אﻟﺒﺎﻗِﺮُ ﺭَﺿِﻲَ אﷲُ ﻋَﻨﻪُ ﻟِﺄﻧﱠﻪُ ﺑَﻘَﺮَ אﻟﻌِﻠﻢَ ،ﻭَ ﺩَﺧَﻞَ ﻓﯿﻪِ ﻣَﺪْﺧَﻼً ﺑَﻠِﯿﻐﺎً ،ﻭ ﻭَﺻَﻞَ ﻣِﻨْﻪُ ﻏَﺎﯾَﺔً ﻣَﺮْﺿِﯿﱠﺔً«.
.٢٦ﻓﺠﺮ٢٣/؛ ﺗﺮﺟﻤﻪ» :ﺁﻥ ﺭﻭﺯ אﺳﺖ ﻛﻪ אﻧﺴﺎﻥ ﭘﻨﺪ ﮔﯿﺮﺩ ،ﻭ]ﻟﻰ[ ﻛﺠﺎ אﻭ ﺭא ﺟﺎﻯ ﭘﻨﺪ ﮔﺮﻓﺘﻦ ﺑﺎﺷﺪ«. .٢٧ﻣﺎﺋﺪﻩ٣/؛ »אﻣﺮﻭﺯ ﺩﯾﻦ ﺷﻤﺎ ﺭא ﺑﺮאﯾﺘﺎﻥ ﻛﺎﻣﻞ ﻭ ﻧﻌﻤﺖ ﺧﻮﺩ ﺭא ﺑﺮ ﺷﻤﺎ ﺗﻤﺎﻡ ﮔﺮﺩאﻧﯿﺪﻡ ﻭ אﺳـﻼﻡ ﺭא ﺑـﺮאﻯ ﺷـﻤﺎ ]ﺑـﻪ ﻋﻨـﻮאﻥ[ ﺁﯾﯿﻨـﻰ ﺑﺮﮔﺰﯾﺪﻡ«. .٢٨ﺑﻘﺮﻩ٢٨٥/؛ ﺗﺮﺟﻤﻪ» :ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ ]ﺧﺪא[ ﺑﺪאﻧﭽﻪ אﺯ ﺟﺎﻧﺐ ﭘﺮﻭﺭﺩﮔﺎﺭﺵ ﺑﺮ אﻭ ﻧﺎﺯﻝ ﺷﺪﻩ אﯾﻤﺎﻥ ﺁﻭﺭﺩﻩ אﺳﺖ«. .٢٩ﻧﻤﻞ٤٠/؛ ﺗﺮﺟﻤﻪ» :ﻛﺴﻰ ﻛﻪ ﻧﺰﺩ אﻭ ﺩאﻧﺸﻰ אﺯ ﻛﺘﺎﺏ ]אﻟﻬﻰ[ ﺑﻮﺩ ﮔﻔﺖ :ﻣﻦ ﺁﻥ ﺭא ﭘﯿﺶ אﺯ ﺁﻧﻜﻪ ﭼﺸﻢ ﺧﻮﺩ ﺭא ﺑﺮ ﻫﻢ ﺯﻧـﻰ ﺑﺮאﯾـﺖ ﻣﯽﺁﻭﺭﻡ«. .٣٠ﻧﺴﺎﺀ٣٤/؛ ﺗﺮﺟﻤﻪ» :ﻣﺮﺩאﻥ ﺳﺮﭘﺮﺳﺖ ﺯﻧﺎﻥאﻧﺪ«. .٣١אﻧﻌﺎﻡ٩٥/؛ ﺗﺮﺟﻤﻪ» :ﺧﺪא ﺷﻜﺎﻓﻨﺪۀ ﺩאﻧﻪ ﻭ ﻫﺴﺘﻪ אﺳﺖ .ﺯﻧﺪﻩ ﺭא אﺯ ﻣﺮﺩﻩ ﻭ ﻣﺮﺩﻩ ﺭא אﺯ ﺯﻧﺪﻩ ﺑﯿﺮﻭﻥ ﻣﯽﺁﻭﺭﺩ .ﭼﻨﯿﻦ אﺳﺖ ﺧﺪאﻯ ﺷـﻤﺎ؛ ﭘﺲ ﭼﮕﻮﻧﻪ ]אﺯ ﺣﻖ[ ﻣﻨﺤﺮﻑ ﻣﯽﺷﻮﯾﺪ«. .٣٢ﺑﻘﺮﻩ١٢٥/؛ ﺗﺮﺟﻤﻪ» :ﻭ ﺑﻪ אﺑـﺮאﻫﯿﻢ ﻭ אﺳـﻤﺎﻋﯿﻞ ﻓﺮﻣـﺎﻥ ﺩאﺩﯾـﻢ ﻛـﻪ ﺧﺎﻧـﮥ ﻣـﺮא ﺑـﺮאﻯ ﻃـﻮאﻑﻛﻨﻨـﺪﮔﺎﻥ ﻭ ﻣﻌﺘﻜﻔـﺎﻥ ﻭ ﺭﻛـﻮﻉ ﻭ ﺳﺠﻮﺩﻛﻨﻨﺪﮔﺎﻥ ﭘﺎﻛﯿﺰﻩ ﻛﻨﯿﺪ«. .٣٣אﻟﺜﻘﻔﯽ ،אﺑﺮאﻫﯿﻢ ﺑﻦ ﻣﺤﻤﺪ ،אﻟﻐﺎﺭאﺕ ،ﺝ ،١ﺹ ١١٠؛ ﺗﺮﺟﻤﻪ» :ﺣﻀﺮﺕ ﻋﻠﯽ )ﻋﻠﯿﻪ אﻟﺴﻼﻡ( ﺑﻪ ﺑﺎﺯאﺭ ﻣﯽﺁﻣﺪﻧﺪ ﻭ ﻣـﯽﻓﺮﻣﻮﺩﻧـﺪ :אی ﺑﺎﺯאﺭﯾﺎﻥ ،אﺯ ﺧﺪא ﭘﺮﻭא ﮐﻨﯿﺪ .ﻣﺒﺎﺩא ﺳﻮﮔﻨﺪ ﯾﺎﺩ ﮐﻨﯿﺪ؛ ﭼﻪ ﺁﻥ )ﺳﻮﮔﻨﺪ( ﮐﺎﻻ ﺭא ﺑﻪ ﻓﺮﻭﺵ ﻣﯽﺭﺳﺎﻧﺪ ،ﻭﻟﯽ ﺑﺮﮐﺖ ﺭא אﺯ ﺑﯿﻦ ﻣﯽﺑـﺮﺩ] .ﺑﺪאﻧﯿـﺪ ﮐﻪ[ ﻫﺮ ﺗﺎﺟﺮی ﻓﺎﺟﺮ אﺳﺖ ،ﺟﺰ ﺁﻧﮑﻪ ﺑﻪ ﺣﻖ ﺩאﺩ ﻭ ﺳﺘﺪ ﻣﯽﮐﻨﺪ«. .٣٤ﺷﺎﺫאﻥ ﺑﻦ ﺟﺒﺮﺋﯿﻞ אﻟﻘﻤّﯽ ،אﻟﻔﻀﺎﺋﻞ ،ﺹ .٩٦ .٣٥אﻟﻨﻮﻭی ،ﯾﺤﯿﯽ ﺑﻦ ﺷﺮﻑ ،ﺷﺮﺡ ﻣﺴﻠﻢ ،ﺝ ،٦ﺹ ١٣٧؛ ﺑَﻘَﺮَ )ـُـ( :ﺷﮑﺎﻓﺘﻦ. 11
ﺟﻠﺴﮥ ﺩﻭﻡ
ﺩﺭﺱ ﺻﺮﻑ ﻋﺮﺑﯽ )(٢
אﻧﻮאﻉ אﻟﻒ ﻭ ﻻﻡ ﺣﺮﻑ ﺗﻌﺮﯾﻒ אﻟﻒ ﻭ ﻻﻡ ﻋﻬﺪ ﻋﻬﺪ ﺣﻀﻮﺭی
ﻋﻬﺪ ﺫﻫﻨﯽ
ﺣﺮﻑ ﺯאﺋﺪ אﻟﻒ ﻭ ﻻﻡ ﺟﻨﺲ
ﻋﻬﺪ ﺫﻛﺮی
ﺑﯿﺎﻥ ﺣﻘﯿﻘﺖ
אﺳﺘﻐﺮאﻕ
ﺯאﺋﺪۀ ﻻﺯﻣﻪ
ﺯאﺋﺪۀ ﻏﯿﺮ ﻻﺯﻣﻪ
אﺳﻢ ﻣﻮﺻﻮﻝ
ﺏ( ﺑﺎ ﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ ﻣﺘﻦ ﺯﯾﺮ ﺑﻪ ﭘﺮﺳﺸﻬﺎﯾﯽ ﮐﻪ ﭘﺲ אﺯ אﺗﻤﺎﻡ ﻣﺘﻦ ﺁﻣﺪﻩ אﺳﺖ ﭘﺎﺳﺦ ﺩﻫﯿﺪ. »ﺇﻥﱠ ﻣُﺆﻟﱢﻒَ ﻛِﺘَﺎﺏِ "ﺇﺻﻼﺡِ אﻟﻤَﻨﻄِﻖِ" ﻫُﻮَ ﯾَﻌﻘُﻮﺏُ ﺑﻦُ ﺇﺳﺤَﺎﻕَ אﻟﺴﱢﻜّﯿﺖُ אﻟﺨُﻮﺯﻱﱡ אﻟﺪﱠﻭﺭَﻗﻲﱡ אﻷﻫﻮאﺯﻱﱡ ،ﻭَ ﻛَﺎﻥَ ﻣِﻦَ אﻟﺸﱢﯿﻌَﺔِ אﻹﻣﺎﻣﯿّﺔِ ،ﻭ ﯾُﻜَﻨﱠﻰ ﺑِﺄﺑﻲ ﯾُﻮﺳُﻒَ ،ﻭ ﯾُﻌْﺮَﻑُ ﺑِـ"אﺑﻦِ אﻟﺴﱢﻜّﯿﺖِ"؛ ﻭ אﻟﺴﱢﻜّﯿﺖُ ﻟَﻘَﺐُ ﺃﺑﯿﻪِ ﺇﺳﺤﻖَ؛ ﻟِﺄﻧّﻪُ ﻛَﺎﻥَ ﻛَﺜﯿﺮَ אﻟﺴﱡﻜﻮﺕِ ﻃﻮﯾﻞَ אﻟﺼﱠﻤﺖِ ،ﻭ ﺃﺑُﻮﻩُ ﻛﺎﻥَ ﻣِﻦ ﺃﺻﺤﺎﺏِ אﻟﻜِﺴﺎﺋﻲﱢ אﻟﻨﱠﺤﻮﻱﱢ אﻟﻤَﻌﺮُﻭﻑِ ،ﻭ ﺃﺣَﺪَ ﻋُﻠَﻤﺎﺀِ אﻟﻠﱡﻐَﺔِ ﻭ אﻟﺸﱢﻌﺮِ. ﻭَ ﻋَﻠَﻰ אﻟﺮﱠﻏْﻢِ ﻣِﻦْ ﺃﻥﱠ אﺑﻦَ אﻟﺴﱢﻜّﯿﺖِ ﻛﺎﻥَ ﻣِﻦْ ﺧﺎﺻﱠﺔِ אﻹﻣﺎﻡِ ﻣُﺤَﻤﱠﺪٍ אﻟﺠﻮאﺩِ ﻭ אﻹﻣﺎﻡِ ﻋﻠﻲﱢ אﻟﻬـﺎﺩﻱﱢ ﻋَﻠَﯿﻬِﻤـﺎ אﻟـﺴّﻼﻡُ، ﻭﻣِﻦْ ﻣُﺤِﺒﱢﻲ אﻹﻣﺎﻡِ ﻋﻠﻲّ ﺃﻣﯿﺮِ אﻟﻤُﺆﻣِﻨﯿﻦَ )ﻋﻠﯿﻪ אﻟﺴّﻼﻡ( ﻭﺃﻫﻞِ ﺑَﯿﺖِ אﻟﻨﱠﺒﻲﱢ )ﺻﻠّﯽ אﷲ ﻋﻠﯿﻪ ﻭ ﺁﻟﻪ( ﺇﻟّﺎ ﺃﻧّﻪُ ﻛﺎﻥَ ﻓﻲ אﻟﻮَﻗﺖِ ﻧَﻔﺴِﻪِ ﻣُﻌَﻠﱢﻤﺎً ﻟِﻠْﻤُﻌْﺘَﺰﱢ ﻭ אﻟﻤُﺆَﯾﱠﺪِ אِﺑﻨَﻲْ אﻟﻤُﺘَﻮَﻛﱢﻞِ אﻟﻌﺒّﺎﺳﻲﱢ. ﻭ ﻧَﻘَﻞَ ﺻﺎﺣِﺐُ »ﻗﺎﻣُﻮﺱِ אﻷﻋﻼﻡِ« ﺃﻥﱠ אﻟﻤُﺘَﻮَﻛﱢﻞَ ﺳَﺄﻟَﻪُ ﯾَﻮﻣﺎً ،ﺣﯿﻨَﻤﺎ ﻛﺎﻥَ ﻣَﺸﻐُﻮﻻً ﺑِﺘَﻌﻠﯿﻢِ ﻭَﻟَﺪَﯾْﻪِ :ﺃﯾﱡﻬُﻤﺎ ﺗُﺤِـﺐﱡ ﺃﻛْﺜَـﺮَ؟ ﻭَﻟَﺪَﻱْ ﻫَﺬَﯾْﻦِ ﺃﻡِ אﻟﺤَﺴَﻦَ ﻭ אﻟﺤُﺴَﯿﻦَ؟ ﻓﺄﺟﺎﺑَﻪُ ﺑﺄﻧّﻪُ ﻏَﯿْﺮُ ﻣُﺴْﺘَﻌِﺪﱟ ﻟِﯿُﺒﺎﺩِﻝَ ﻗَﻨْﺒَﺮאً ﺧـﺎﺩِﻡَ אﻹﻣـﺎﻡِ ﻋَﻠـﻲﱟ )ﻋﻠﯿـﻪ אﻟـﺴّﻼﻡ( ﺑِـﻪِ ﻭ ٣٦ ﺑِﻮَﻟَﺪَﯾْﻪِ ،ﻓَﻐَﻀِﺐَ אﻟﻤُﺘَﻮَﻛﱢﻞُ ،ﻭ ﺃﻣَ َﺮ ﺑِﻘَﻄْﻊِ ﻟِﺴﺎﻧِﻪِ«. ١ـ אﺳﻤﻬﺎی ﻋﻠﻢ ﻣﻔﺮﺩ ﺭא ﻣﺸﺨﺺ ﮐﻨﯿﺪ. ٢ـ ﻟﻘﺒﻬﺎی ﻣﻔﺮﺩ ﺭא ﻣﺸﺨﺺ ﮐﻨﯿﺪ. ٣ـ ﻛﻨﯿﻪﻫﺎ ﺭא ﻣﺸﺨﺺ ﮐﻨﯿﺪ. ٤ـ ﻋﻠﻢ ﻣﺮﻛﺐ אﺿﺎﻓﯽ ﺭא ﻣﺸﺨﺺ ﻛﻨﯿﺪ.
.٣٦אﺑﻦﺳﮑّﯿﺖ ،ﯾﻌﻘﻮﺏ ﺑﻦ אﺳﺤﺎﻕ ،ﺗﺮﺗﯿﺐ ﺇﺻﻼﺡ אﻟﻤﻨﻄﻖ ،ﻣﻘﺪﻣﻪ ،ﺹ ٥؛ ﺻَﻤﺖ :ﺳﮑﻮﺕ ،ﺧﺎﻣﻮﺷﯽ אﺧﺘﯿﺎﺭ ﮐﺮﺩﻥ؛ ﻋﻠﻤﺎﺀ אﻟﻠّﻐﺔ :ﺟﻤـﻊ ﻋﺎﻟﻢ אﻟﻠّﻐﺔ :ﺯﺑﺎﻥﺷﻨﺎﺱ؛ ﺧﺎﺻّﺔ :ﯾﺎﺭאﻥ ﺧﺎﺹ؛ ﺇﻻ ﺃﻥّ :אﻣﺎ ،ﻭﻟﯽ؛ אﻟﻮﻗﺖ ﻧﻔﺴﻪ :ﻫﻤﺎﻥ ﻭﻗﺖ؛ ﻭَﻟَﺪَﻱْ ﻫَﺬَﯾْﻦ :אﯾﻦ ﺩﻭ ﭘﺴﺮ ﻣـﺮא؛ ﻏَﯿْـﺮُ ﻣُـﺴْﺘَﻌِﺪﱟ: ﺣﺎﺿﺮ ﻧﯿﺴﺘﻢ.
12
