Sd1

‫ﺟﻠﺴﮥ אﻭّﻝ‬

‫אﺳﺘﺎﺩ ﻣﺤﻤﻮﺩ ﻣﻨﺘﻈﺮی ﻣﻘﺪﻡ‬

‫ﺟﻠﺴﮥ אﻭّﻝ‬

‫ﻣﻨﻄﻖ )‪(١‬‬

‫ﺑﺴﻢ אﷲ אﻟﺮّﺣﻤٰﻦ אﻟﺮّﺣﯿﻢ‬ ‫ﻣﻨﻄﻖ )‪(١‬‬

‫ﺟﻠﺴﮥ אﻭﻝ‬

‫ﭼﺮאﯾﯽ‪ ،‬ﺗﻌﺮﯾﻒ ﻭ ﻣﻮﺿﻮﻉ ﻣﻨﻄﻖ‬

‫ﺑﺨﺶ אﻭﻝ‬ ‫ﻣﻘﺪﻣﺎﺕ‬ ‫ﺩﺭﺱ )‪ :(١‬ﭼﺮאﯾﯽ‪ ،‬ﺗﻌﺮﯾﻒ ﻭ ﻣﻮﺿﻮﻉ ﻣﻨﻄﻖ‬ ‫ﺩﺭﺱ )‪ :(٢‬ﺳِﻤَﺖ‪ ،‬ﺗﻘﺴﯿﻢ ﻭ ﻣﺒﺎﺣﺚ ﻣﻨﻄﻖ‬ ‫ﺩﺭﺱ )‪ :(٣‬ﺗﺎﺭﯾﺨﭽﻪ ﻭ ﻣﺆﻟﻒ ﻣﻨﻄﻖ‬

‫אﻫﺪאﻑ ﺑﺨﺶ אﻭﻝ‬ ‫ﺁﺷﻨﺎﯾﯽ ﺑﺎ אﻣﻮﺭی ﻛﻪ ﺩאﻧﺴﺘﻦ ﺁﻧﻬﺎ ﻣﻮﺟﺐ ﺯﯾﺎﺩﺕ ﺑﺼﯿﺮﺕ ﺩﺭ ﻓﺮאﮔﯿﺮی ﻋﻠﻢ ﻣﻨﻄﻖ ﻣﯽﺷﻮﺩ؛ אﺯ ﻃﺮﯾﻖ‪:‬‬ ‫‪١‬ـ ﺁﮔﺎﻫﯽ אﺯ ﻏﺮﺽ‪ ،‬ﺗﻌﺮﯾﻒ‪ ،‬ﺳﻤﺖ‪ ،‬ﻣﺒﺎﺣﺚ‪ ،‬ﻣﺮﺗﺒﻪ ﻭ אﺭﺗﺒﺎﻁ ﻣﻨﻄﻖ ﺑﺎ ﺳﺎﯾﺮ ﻋﻠﻮﻡ؛‬ ‫‪٢‬ـ ﺷﻨﺎﺧﺖ ﺗﺎﺭﯾﺨﭽﻪ ﻭ ﻣﺆﻟﻒ ﻋﻠﻢ ﻣﻨﻄﻖ؛‬ ‫‪٣‬ـ ﻃﺒﻘﻪﺑﻨﺪی ﺁﻣﻮﺯﺷﯽ ﻛﺘﺎﺑﻬﺎی ﻣﻨﻄﻘﯽ‪.‬‬

‫אﻫﺪאﻑ ﺩﺭﺱ‬ ‫ﺁﺷﻨﺎﯾﯽ ﺑﺎ‪:‬‬ ‫‪ 9‬ﺳﺮّ אﺣﺘﯿﺎﺝ אﻧﺴﺎﻥ ﺑﻪ ﺩאﻧﺶ ﻣﻨﻄﻖ؛‬ ‫‪ 9‬ﺗﻌﺮﯾﻒ ﻭ ﻣﻮﺿﻮﻉ ﺩאﻧﺶ ﻣﻨﻄﻖ؛‬ ‫‪ 9‬ﻭאژﻩﻫﺎ‪ ،‬ﻣﻔﺎﻫﯿﻢ ﻭ אﺻﻄﻼﺣﺎﺕ אﯾﻦ ﺩﺭﺱ‪.‬‬

‫ﭼﺮאﯾﯽ ﻣﻨﻄﻖ‬ ‫אﻧﺴﺎﻥ ﺫאﺗﺎً ﻣﻮﺟﻮﺩی ﻣﺘﻔﮑﺮ אﺳﺖ ﮐﻪ ﺑﻪ ﻧﺪﺭﺕ אﺯ אﻧﺪﯾﺸﯿﺪﻥ ﺩﺭﺑﺎﺭۀ ﺟﻬﺎﻥ ﻫﺴﺘﯽ ﻭ ﺭאﻩ ﺭﺳﯿﺪﻥ ﺑـﻪ ﺳـﻌﺎﺩﺕ ﻓـﺎﺭﻍ‬ ‫ﻣﯽﺷﻮﺩ‪ .‬ﯾﺎﻓﺘﻦ ﭘﺎﺳﺦ ﺳﺆאﻟﻬﺎﯾﯽ ﻧﻈﯿﺮ ﭼﮕﻮﻧﮕﯽ ﺗﻔﺴﯿﺮ ﮔﻮﻧﺎﮔﻮﻧﯽﻫﺎ ﻭ ﺩﮔﺮﮔﻮﻧﯽﻫـﺎی ﻣـﺸﻬﻮﺩ ﺩﺭ ﺟﻬـﺎﻥ‪ ،‬ﺩאﺳـﺘﺎﻥ‬ ‫ﺁﻏﺎﺯ ﻭ אﻧﺠﺎﻡ ﻫﺴﺘﯽ‪ ،‬ﺯﻧﺪﻩ ﻭ ﺑﺎﺷﻌﻮﺭ ﺑﻮﺩﻥ ﯾﺎ ﻣﺮﺩﻩ ﻭ ﺑﯽﺷﻌﻮﺭ ﺑﻮﺩﻥ ﻋﺎﻟَﻢ‪ ،‬ﺗﻌﺮﯾﻒ ﺳﻌﺎﺩﺕ ﻭ ﺭאﻫﻬﺎی ﺩﺳﺖﯾﺎﺑﯽ ﺑـﻪ‬ ‫ﺁﻥ ﻭ ‪ ...‬אﺯ ﺟﻤﻠﻪ ﺧﺮﺩﻭﺭﺯﯾﻬﺎﯾﯽ אﺳﺖ ﮐﻪ ﺑﻪ ﻟﺤﺎﻅ ﺗﺎﺭﯾﺨﯽ ﻫﻤﺰאﺩ ﺁﺩﻣﯽ אﺳﺖ‪.‬‬

‫‪٢‬‬

‫ﺟﻠﺴﮥ אﻭّﻝ‬

‫ﻣﻨﻄﻖ )‪(١‬‬

‫ﻫﺮ ﺟﺎ ﺳﺨﻦ אﺯ ﺗﻔﮑﺮ ﻭ אﻧﺪﯾﺸﻪ אﺳﺖ‪ ،‬ﺩﯾـﺪﮔﺎﻫﻬﺎ ﻭ ﻧﻈﺮﻫـﺎی ﻣﺨﺘﻠـﻒ ﻧﯿـﺰ ﻭﺟـﻮﺩ ﺩאﺭﺩ‪ .‬אﻧـﺴﺎﻧﻬﺎ ﺑـﻪ ﺗﻨﺎﺳـﺐ‬ ‫ﺗﻮאﻧﺎﯾﯿﻬﺎی ﻓﮑﺮی ﻭ ﭘﯿﺶﻓﺮﺿﻬﺎی ﻗﺒﻠﯽ‪ ،‬ﭘﺎﺳﺨﯽ ﻣﺘﻔﺎﻭﺕ ﻭ ﺩﺭﺧﻮﺭ ﺧﻮﯾﺶ ـ ﻫﺮﭼﻨﺪ ﺑﺮאی ﺯﻣﺎﻧﯽ ﮐﻮﺗﺎﻩ ــ ﺑـﺮאی‬ ‫ﭘﺮﺳﺸﻬﺎﯾﯽ אﺯ אﯾﻦ ﺩﺳﺖ ﻓﺮאﻫﻢ ﮐﺮﺩﻩאﻧﺪ ﻭ ﺩﺭ אﯾﻦ ﺭאﻩ‪ ،‬ﭼﻪ ﺑﺴﺎ ﺩﮔﺮﮔﻮﻧﯽ ﺩﯾـﺪﮔﺎﻫﻬﺎی ﺧـﻮﯾﺶ ﺭא ﻧﯿـﺰ ﺩﺭ ﻣـﺴﺎﺋﻞ‬ ‫ﻣﺨﺘﻠﻒ ﺩﯾﺪﻩאﻧﺪ‪.‬‬ ‫אﺧﺘﻼﻑ ﺩﺭ ﺩﯾﺪﮔﺎﻫﻬﺎ‪ ،‬ﻧﺸﺎﻥِ אﯾﻦ אﺳﺖ ﮐﻪ ﺫﻫﻦ אﻧﺴﺎﻥ ﺩﺭ ﺟﺮﯾﺎﻥ ﺗﻼﺵ אﻧﺪﯾﺸﻪאی ﺧﻮﺩ ﺑﺮאی ﮐﺸﻒ ﻭאﻗﻌﯿﺖ‪،‬‬ ‫ﺭאﻫﻬﺎی ﻣﺘﻌﺪﺩی ﺭא ﺑﺮ ﻣﯽﮔﺰﯾﻨﺪ ﮐﻪ ﺑﺮﺧﯽ ﺩﺭﺳﺖ ﻭ ﺑﺮﺧﯽ ﻧﺎﺩﺭﺳﺖאﻧﺪ‪ .‬ﺑﻪ ﻣﺜﺎﻟﻬـﺎی ﺯﯾـﺮ‪ ،‬ﮐـﻪ ﺣﺎﺻـﻞ ﺑﻌـﻀﯽ אﺯ‬ ‫ﺗﻔﮑﺮאﺕ ﺑﺸﺮی אﺳﺖ‪ ،‬ﺗﻮﺟﻪ ﮐﻨﯿﺪ‪:‬‬ ‫ـ ﺧﺪא ﻧﻮﺭ אﺳﺖ‪ .‬ﻫﺮ ﻧﻮﺭی ﻣﺤﺴﻮﺱ אﺳﺖ‪ .‬ﺑﻨﺎﺑﺮאﯾﻦ ﺧﺪא ﻣﺤﺴﻮﺱ אﺳﺖ‪.‬‬ ‫ـ ﺳﻘﺮאﻁ אﻧﺴﺎﻥ אﺳﺖ‪ .‬ﻫﺮ אﻧﺴﺎﻧﯽ ﺳﺘﻤﮕﺮ אﺳﺖ‪ .‬ﺑﻨﺎﺑﺮאﯾﻦ ﺳﻘﺮאﻁ ﺳﺘﻤﮕﺮ אﺳﺖ‪.‬‬ ‫ـ אﺭﺳﻄﻮ אﻧﺴﺎﻥ אﺳﺖ‪ .‬ﺑﻌﻀﯽ אﻧﺴﺎﻧﻬﺎ ﺯﻥ ﻫﺴﺘﻨﺪ‪ .‬ﺑﻨﺎﺑﺮאﯾﻦ אﺭﺳﻄﻮ ﺯﻥ אﺳﺖ‪.‬‬ ‫ـ אﯾﻦ ﮐﻠﻤﻪ "ﺩﺳﺘﻤﺎﻝ" אﺳﺖ‪ .‬ﺩﺳﺘﻤﺎﻝ ﺩﺭ ﺟﯿﺐ ﺟﺎ ﻣﯽﮔﯿﺮﺩ‪ .‬ﺑﻨﺎﺑﺮאﯾﻦ אﯾﻦ ﮐﻠﻤﻪ ﺩﺭ ﺟﯿﺐ ﺟﺎ ﻣﯽﮔﯿﺮﺩ‪.‬‬ ‫ـ ﺷﺮאﺏ ﺁﺏ אﻧﮕﻮﺭ אﺳﺖ‪ .‬ﺁﺏ אﻧﮕﻮﺭ ﺣﻼﻝ אﺳﺖ‪ .‬ﺑﻨﺎﺑﺮאﯾﻦ ﺷﺮאﺏ ﺣﻼﻝ אﺳﺖ‪.‬‬ ‫ـ ﻣﻬﻨﺪﺳﺎﻥِ ﺭאﻩ ﻭ ﺳﺎﺧﺘﻤﺎﻥ ﺑﺮאی ﻣﺮﺩﻡ ﻧﻘﺸﻪ ﻣﯽﮐﺸﻨﺪ‪ .‬ﻫﺮ ﮐﺴﯽ ﺑﺮאی ﻣﺮﺩﻡ ﻧﻘﺸﻪ ﻣﯽﮐـﺸﺪ ﻏﯿـﺮ ﻗﺎﺑـﻞ אﻋﺘﻤـﺎﺩ‬ ‫אﺳﺖ‪ .‬ﺑﻨﺎﺑﺮאﯾﻦ ﻣﻬﻨﺪﺳﺎﻥ ﺭאﻩ ﻭ ﺳﺎﺧﺘﻤﺎﻥ ﻏﯿﺮ ﻗﺎﺑﻞ אﻋﺘﻤﺎﺩﻧﺪ‪.‬‬ ‫ﺑﺎ אﻧﺪک ﺗﺄﻣﻠﯽ ﺩﺭ ﻣﺜﺎﻟﻬﺎی ﻣﺬﮐﻮﺭ‪ ،‬ﺳﺆאﻟﯽ אﺳﺎﺳﯽ ﻭ ﺩﻏﺪﻏﻪאی ﺟﺪی ﺩﺭ ﺫﻫﻦ ﺁﺩﻣﯽ ﺷﮑﻞ ﻣـﯽﮔﯿـﺮﺩ ﮐـﻪ ﺁﯾـﺎ‬ ‫ﻣﯽﺗﻮאﻥ ﺟﺮﯾﺎﻥ אﻧﺪﯾﺸﻪ ﺭא ﺷﻨﺎﺧﺖ؟ ﺑﻪ ﻋﺒﺎﺭﺕ ﺩﯾﮕﺮ ﺁﯾﺎ ﻣﯽﺗﻮאﻥ ﺭאﻫﻬﺎی ﺻﺤﯿﺢ ﺗﻔﮑﺮ ﺭא אﺯ ﺑﯿﺮאﻫﻪﻫـﺎﯾﯽ ﮐـﻪ ﺑـﻪ‬ ‫ﺧﻄﺎ ﻣﯽאﻧﺠﺎﻣﺪ‪ ،‬ﺗﺸﺨﯿﺺ ﺩאﺩ؟ אﯾﻦ ﭘﺮﺳﺶ ﻣﻮﺟﺐ ﺷﺪﻩ אﺳﺖ ﺗﺎ אﻧﺪﯾﺸﻮﺭאﻥ ﻭ ﺩﺭ ﺭﺃﺱ ﺁﻧﻬﺎ ﺣﮑﯿﻢ אُﺭﺳـﻄﺎﻃﺎﻟﯿﺲ‪،‬‬ ‫ﺳﺨﺖ ﺑﻪ ﺗﮑﺎﭘﻮ אﻓﺘﺎﺩﻩ ﻭ ﭼﺎﺭﭼﻮﺑﻬﺎ ﻭ ﻗﺎﻟﺒﻬﺎی ﺧﺎﺻﯽ ﺭא ﺑﺮאی ﻣﺼﻮﻥ ﻣﺎﻧﺪﻥ אﻧﺪﯾﺸﮥ ﺑﺸﺮ אﺯ ﺧﻄﺎ ﻃﺮאﺣﯽ ﮐﻨﻨﺪ‪.‬‬ ‫ﭘﺲ אﺯ ﻣﺪﺗﯽ אﯾﻦ ﭼﺎﺭﭼﻮﺑﻬﺎ ﺑﻪ ﺷﮑﻞ ﺿﻮאﺑﻂ ﮐﻠﯽ ﻭ ﻗﻮאﻋﺪِ ﻋﺎﻡِ אﻧﺪﯾﺸﻪﻭﺭﺯی ﺗﺪﻭﯾﻦ ﺷـﺪﻩ ﻭ ﺑـﻪ אﯾـﻦ ﺗﺮﺗﯿـﺐ‬ ‫ﺩאﻧﺶ ﺟﺪﯾﺪی ﺩﺭ ﺧﺎﻧﻮאﺩۀ ﻣﻌﺮﻓﺘﻬﺎی ﺑﺸﺮی‪ ،‬ﭘﺎ ﺑﻪ ﻋﺮﺻﮥ ﻭﺟﻮﺩ ﻧﻬﺎﺩ ﮐﻪ ﺁﻥ ﺭא "ﻣﻨﻄـﻖ" ﻧﺎﻣﯿﺪﻧـﺪ‪ .‬ﻣﻨﻄـﻖ‪ ،‬ﻋﻠﻤـﯽ‬ ‫ﺑﺮאی אﺭאﺋﮥ ﺭﻭﺵ ﺻﺤﯿﺢ ﺗﻔﮑﺮ ﻭ ﺧﻄﺎﺳﻨﺠﯽ אﻧﺪﯾﺸﻪ אﺳﺖ‪ .‬ﺑﻨﺎﺑﺮאﯾﻦ ﻣﯽﺗﻮאﻥ ﮔﻔﺖ ﮐﻪ ﻗﻮאﻋﺪ ﻣﻨﻄﻘـﯽ‪ ،‬ﺫﻫـﻦ ﺭא אﺯ‬ ‫אﻓﺘﺎﺩﻥ ﺩﺭ ﺑﯿﺮאﻫﻪ ﻭ ﺧﻄﺎی ﺩﺭ אﻧﺪﯾﺸﻪ ﺑﺎﺯ ﻣﯽﺩאﺭﺩ‪ .‬ﺩﺳﺖﯾﺎﺑﯽ ﮐﺎﻣﻞ ﺑﻪ אﯾﻦ ﻓﺎﯾﺪۀ ﻣﻬﻢ‪ ،‬ﺑﺎ ﮔﺬﺭ אﺯ ﺩﻭ ﻣﺮﺗﺒﻪ ﺣﺎﺻـﻞ‬ ‫ﻣﯽﺷﻮﺩ‪:‬‬ ‫‪١‬ـ ﺁﻣﻮﺧﺘﻦ ﻣﻌﺮﻓﺖ ﻣﻨﻄﻖ )ﺩאﻧﺴﺘﻦ ﻗﻮאﻋﺪ ﻣﻨﻄﻖ(؛‬ ‫‪٢‬ـ ﮐﺴﺐ ﻣﻬﺎﺭﺕ ﺩﺭ ﮐﺎﺭﺑﺮﺩ ﻗﻮאﻋﺪ ﻣﻨﻄﻖ‪.‬‬

‫ﺗﻌﺮﯾﻒ ﻣﻨﻄﻖ‬ ‫ﻣﻨﻄﻖ ﻋﻠﻤﯽ ﺁﻟﯽ אﺳﺖ ﮐﻪ ﺩﺭ ﺑﺮ ﺩאﺭﻧﺪۀ ﻣﺠﻤﻮﻋﻪ ﻗﻮאﻋﺪی ﮐﻠﯽ אﺳﺖ ﮐﻪ ﺑﻪ ﮐﺎﺭ ﺑﺮﺩﻥ ﺩﺭﺳﺖ ﻭ ﺩﻗﯿﻖ ﺁﻧﻬﺎ ﺫﻫـﻦ‬ ‫ﺭא אﺯ ﺧﻄﺎی ﺩﺭ אﻧﺪﯾﺸﻪ ﺑﺎﺯ ﻣﯽﺩאﺭﺩ‪ .‬אﯾﻦ ﺗﻌﺮﯾﻒ‪ ،‬ﻧﮑﺎﺕ ﻣﺘﻌﺪﺩی ﺭא ﺩﺭﺑﺎﺭۀ ﭼﯿﺴﺘﯽ ﻣﻨﻄﻖ ﺩﺭ ﺑﺮ ﺩאﺭﺩ‪:‬‬ ‫‪١‬ـ ﻣﻨﻄﻖ ﻫﻮﯾﺘﯽ אﺑﺰאﺭی )ﺁﻟﯽ( ﺩאﺭﺩ‪ ،‬ﯾﻌﻨﯽ ﻋﻠﻤﯽ אﺳﺖ ﮐـﻪ ﺩﺭ ﺧـﺪﻣﺖ ﻋﻠـﻮﻡ ﺩﯾﮕـﺮ‪ .‬ﺑـﻪ ﻋﺒـﺎﺭﺕ ﺩﯾﮕـﺮ אﺳـﺖ‪،‬‬ ‫ﺩאﻧﺸﻬﺎی ﺑﺸﺮی ﺭא ﺑﻪ ﻣﻼﮐﻬﺎی ﻣﺨﺘﻠﻒ ﺩﺳﺘﻪﺑﻨﺪی ﻣﯽﮐﻨﻨﺪ‪ ،‬ﯾﮑـﯽ אﺯ אﯾـﻦ ﺗﻘـﺴﯿﻤﺎﺕ‪ ،‬ﺗﻘـﺴﯿﻢ ﻋﻠـﻮﻡ ﺑـﻪ ﺁﻟـﯽ‬ ‫)ﻣﻘﺪﱢﻣﯽ( ﻭ אﺳﺘﻘﻼﻟﯽ )אَﺻﺎﻟﯽ( אﺳﺖ؛ ﻋﻠﻮﻡ ﺁﻟﯽ ﺩﺭ אﺻﻞ ﺑﺮאی ﮐﺎﺭﺑﺮﺩ ﺩﺭ ﻋﻠﻮﻡ ﺩﯾﮕﺮ ﺗـﺪﻭﯾﻦ ﺷـﺪﻩאﻧـﺪ ﻭ ﺩﺭ ﻋﻠـﻮﻡ‬ ‫אﺻﺎﻟﯽ‪ ،‬ﻏﺮﺽ ﻣﺪﻭﱢﻥِ ﻋﻠﻢ‪ ،‬ﺑﻪ ﺧﻮﺩ ﺁﻧﻬﺎ ﺗﻌﻠﻖ ﮔﺮﻓﺘﻪ אﺳﺖ ﻭ ﺟﻨﺒﮥ ﻣﻘﺪّﻣﯿّﺖ ﺑﺮאی ﻋﻠﻢ ﺩﯾﮕﺮ ﻧﺪאﺭﻧﺪ‪ .‬ﻫﺮ ﭼﻨﺪ ﻣﻤﮑﻦ‬

‫‪٣‬‬

‫ﺟﻠﺴﮥ אﻭّﻝ‬

‫ﻣﻨﻄﻖ )‪(١‬‬

‫אﺳﺖ אﯾﻦ ﻋﻠﻮﻡ‪ ،‬ﺩﺭ ﺩאﻧﺸﻬﺎی ﺩﯾﮕﺮ ﻧﯿﺰ ﻣﻮﺭﺩ אﺳﺘﻔﺎﺩﻩ ﻗﺮאﺭ ﮔﯿﺮﻧﺪ‪ ،‬אﻣﺎ ﭼﻨﯿﻦ ﻧﯿﺴﺖ ﮐﻪ ﺩﺭ אﺻﻞ ﭘﯿﺪאﯾﺶ‪ ،‬ﻓﺮﻉِ ﻭﺟﻮ ِﺩ‬ ‫ﻋﻠﻢِ ﺩﯾﮕﺮی ﺑﺎﺷﻨﺪ‪ ،‬ﻣﺜﻼً אﮔﺮ ﺩﻭ ﻋﻠﻢ ﺟﺒﺮ ﻭ ﺣﺴﺎﺏ ﺭא ﺩﺭ ﻧﻈﺮ ﺑﮕﯿﺮﯾﻢ‪ ،‬ﺧﻮאﻫﯿﻢ ﺩﯾـﺪ ﮐـﻪ ﻋﻠـﻢ ﺟﺒـﺮ ﺑـﺮאی ﻋﻠـﻢ‬ ‫ﺣﺴﺎﺏ‪ ،‬ﺟﻨﺒﮥ אﺑﺰאﺭی ﻭ ﻣﻘﺪّﻣﯽ ﺩאﺭﺩ‪ ،‬ﺯﯾﺮא ﻏﺮﺽ אﺯ ﺗﺪﻭﯾﻦ ﻗﻮאﻋﺪ ﻭ ﻣﻌﺎﺩﻻﺕ ﺟﺒـﺮی‪ ،‬אﻣﮑـﺎﻥ ﻣﺤﺎﺳـﺒﺎﺕ ﺭﯾﺎﺿـﯽ‬ ‫אﺳﺖ ﻭ אﮔﺮ ﻋﻠﻢ ﺣﺴﺎﺏ ﺩﺭ ﮐﺎﺭ ﻧﺒﻮﺩ‪ ،‬ﻧﯿﺎﺯی ﺑﻪ ﭘﯿﺪאﯾﺶ ﻋﻠﻢ ﺟﺒﺮ ﻧﺒﻮﺩ‪.‬‬ ‫ﺑﺎ ﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ ﺁﻧﭽﻪ ﮐﻪ ﺫﮐﺮ ﺷﺪ‪ ،‬ﺭﻭﺷﻦ ﻣﯽﺷﻮﺩ ﮐﻪ ﻣﻨﻄﻖ אﺯ ﺟﻤﻠﻪ ﻋﻠﻮﻡ ﺁﻟﯽ אﺳﺖ؛ ﺯﯾـﺮא אﮔـﺮ ﻋﻠـﻮﻡ אﺳـﺘﺪﻻﻟﯽ‬ ‫ﺩﯾﮕﺮی ﭼﻮﻥ ﻓﻠﺴﻔﻪ‪ ،‬ﺭﯾﺎﺿﯽ‪ ،‬ﻫﻨﺪﺳﻪ ﻭ ‪ ...‬ﻧﺒﻮﺩ‪ ،‬ﺩאﻧﺶﭘﮋﻭﻫﺎﻥ ﻧﯿـﺎﺯی ﺑـﻪ ﻓﺮאﮔﯿـﺮی ﻣﻨﻄـﻖ ﻧﺪאﺷـﺘﻨﺪ‪ ١.‬ﺑﻨـﺎﺑﺮאﯾﻦ‬ ‫ﻣﻨﻄﻖ אﺯ ﻋﻠﻮﻡ אﺑﺰאﺭی אﺳﺖ ﻭ ﻫﻤﮥ ﻋﻠﻮﻣﯽ ﮐﻪ ﻗﻮאﻋﺪ ﻣﻨﻄﻘﯽ ﺩﺭ ﺁﻧﻬﺎ ﺑﻪ ﮐﺎﺭ ﮔﺮﻓﺘـﻪ ﻣـﯽﺷـﻮﺩ‪ ،‬ﻧـﺴﺒﺖ ﺑـﻪ ﺁﻥ אﺯ‬ ‫ﺩאﻧﺸﻬﺎی אَﺻﺎﻟﯽ ﻣﺤﺴﻮﺏ ﻣﯽﺷﻮﻧﺪ‪.‬‬ ‫‪٢‬ـ ﻣﻨﻄﻖ ﻣﺎﻧﻨﺪ ﺑﺴﯿﺎﺭی אﺯ ﺩאﻧﺸﻬﺎی ﺩﯾﮕﺮ ﺑﯿﺎﻧﮕﺮ ﻗﻮאﻧﯿﻦ ﮐﻠﯽ אﺳﺖ‪ .‬ﻣﻨﻄﻖ ﻣﻌﺮﻓﺘﯽ אﺳﺖ ﮐﻪ ﻣﺒـﯿﱢﻦ ﻗﻮאﻋـﺪ ﻋـﺎﻡ‬ ‫אﻧﺪﯾﺸﻪ אﺳﺖ‪ .‬ﺑﻨﺎﺑﺮאﯾﻦ ﻣﻨﻄﻖ ﻣﺎﻧﻨﺪ ﺑﺴﯿﺎﺭی אﺯ ﻋﻠﻮﻡ ﺑـﺸﺮی‪ ،‬ﺣﮑـﻢِ ﺟﺰﺋﯿـﺎﺕِ ﺗﺤـﺖ ﭘﻮﺷـﺶ ﺧـﻮﺩ ﺭא ﻣـﺸﺨﺺ‬ ‫ﻣﯽﮐﻨﺪ‪ ،‬ﻫﻤﺎﻥﮔﻮﻧﻪ ﮐﻪ ﻗﺎﻧﻮﻥِ ﻧﺤﻮی "ﻫﺮ ﻓﺎﻋﻠﯽ ﻣﺮﻓﻮﻉ אﺳﺖ‪ ".‬ﺑﯿﺎﻥ ﻣﯽﺩאﺭﺩ ﮐﻪ ﻫﺮﮔﺎﻩ אﺳﻤﯽ ﻓﺎﻋـﻞ ﺟﻤﻠـﻪ ﻭאﻗـﻊ‬ ‫ﺷﻮﺩ‪ ،‬ﻣﺮﻓﻮﻉ ﺧﻮאﻫﺪ ﺑﻮﺩ‪ ،‬אﯾﻦ ﻗﺎﻧﻮﻥ ﻣﻨﻄﻖ ﻧﯿﺰ ﮐﻪ "ﺗﻌﺮﯾﻒ ﺑﺎﯾﺪ ﻧﺰﺩ ﻣﺨﺎﻃﺐ ﻣﻔﻬﻮﻣﯽ ﺭﻭﺷﻦﺗﺮ ﻭ ﺷﻨﺎﺧﺘﻪﺷﺪﻩﺗـﺮ אﺯ‬ ‫ﻣﻌﺮﱠﻑ ﺩאﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ‪ ".‬ﺑﯿﺎﻧﮕﺮ ﻗﺎﻧﻮﻧﯽ ﮐﻠﯽ ﻭ ﻋﺎﻡ אﺳﺖ ﮐﻪ ﻫﺮﮔﺎﻩ ﺩﺭ ﻣﻘﺎﻡ ﺗﺒﯿﯿﻦ ﯾﮏ ﺻﻮﺭﺕ ﻣﺠﻬﻮﻝ ﺑﺮ ﺁﻣﺪﯾﻢ ﺑﺎﯾـﺪ‬ ‫ﺗﻌﺮﯾﻒ‪ ،‬ﻭﺿﻮﺡ ﻭ ﺭﻭﺷﻨﯽ ﺑﯿﺸﺘﺮی ﺩאﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ ﺗﺎ ﻣﺨﺎﻃﺐ אﺯ ﺁﻥ ﺳﻮﺩ ﺑﺮﺩﻩ ﻭ ﺁﮔﺎﻫﯽ ﺟﺪﯾﺪی ﺑﻪ ﺩﺳﺖ ﺁﻭﺭﺩ‪.‬‬ ‫ﭼﻨﺎﻧﭽﻪ ﺩﺭ ﺗﻌﺮﯾﻒ ﮔﻔﺘﯿﻢ‪ ،‬ﻗﻮאﻧﯿﻦ ﻣﻨﻄﻖ ﻋﻼﻭﻩ ﺑﺮ אﯾﻨﮑﻪ אﺑﺰאﺭ ﺗﻠﻘﯽ ﻣﯽﺷﻮﻧﺪ‪ ،‬ﮐﻠﯿﺖ ﻭ ﺷﻤﻮﻝ ﻧﯿـﺰ ﺩאﺭﻧـﺪ‪ .‬ﻭ אﺯ‬ ‫ﺁﻥ ﺭﻭ ﮐﻪ ﺑﯿﺎﻧﮕﺮ ﻗﺎﻧﻮﻧﯽ ﻋﻘﻠﯽאﻧﺪ‪ ،‬ﻫﯿﭻﮔﺎﻩ ﻗﺎﺑﻞ אﺳﺘﺜﻨﺎ ﻧﯿﺴﺘﻨﺪ‪.‬‬ ‫‪٣‬ـ ﺗﻨﻬﺎ ﺑﻪ ﮐﺎﺭ ﺑﺮﺩﻥ ﺻﺤﯿﺢ ﻭ ﺩﻗﯿﻖ ﻗﻮאﻋﺪ ﻣﻨﻄﻖ‪ ،‬ﺫﻫﻦ ﺭא ﺩﺭ ﺩﺭﺳﺖ אﻧﺪﯾﺸﯿﺪﻥ ﯾﺎﺭی ﻣﯽﺩﻫـﺪ‪ .‬ﯾﻌﻨـﯽ ﺫﻫـﻦ ﺩﺭ‬ ‫ﻣﻘﺎﻡ ﺗﻔﮑﺮ ﺻﺤﯿﺢ‪ ،‬ﻫﻨﮕﺎﻣﯽ ﮐﺎﻣﯿﺎﺏ ﺧﻮאﻫﺪ ﺑﻮﺩ ﮐﻪ אﺯ ﻗﺎﻧﻮﻥ ﻣﻨﻄﻖ ﺗﺒﻌﯿﺖ ﮐﻨﺪ ﻭ ﮔﺮﻧﻪ ﺻـﺮﻑ ﺩאﻧـﺴﺘﻦ ﻗﻮאﻋـﺪ ﻭ‬ ‫ﺑﺮﻑ אﻧﺒﺎﺭ ﮐﺮﺩﻥ ﻗﻮאﻧﯿﻦ ﺁﻥ‪ ،‬ﻣﻮﺟﺐ ﻣﺼﻮﻧﯿّﺖ אﺯ ﺧﻄﺎی ﺩﺭ ﺗﻔﮑﺮ ﻧﺨﻮאﻫﺪ ﺷﺪ‪ .‬ﭘﺲ‪ ،‬ﭘﺎﺳﺦ אﯾﻦ ﺷﺒﻬﮥ ﻣﻌـﺮﻭﻑ ﮐـﻪ‬ ‫"אﮔﺮ ﻣﻨﻄﻖ אﻧﺪﯾﺸﻪ ﺭא אﺯ ﺧﻄﺎ ﺑﺎﺯ ﻣﯽﺩאﺭﺩ‪ ،‬ﭘﺲ ﭼﺮא ﻣﻨﻄﻖﺩאﻧﺎﻥ ﺧﻮﺩ אﺯ ﺧﻄﺎی ﺩﺭ אﻧﺪﯾـﺸﻪ ﻣـﺼﻮﻥ ﻧﯿـﺴﺘﻨﺪ؟" ﻧﯿـﺰ‬ ‫ﺭﻭﺷﻦ ﻣﯽﺷﻮﺩ‪ ،‬ﺯﯾﺮא ﺑﺮאی ﻣﻨﻄﻘﯽ אﻧﺪﯾﺸﯿﺪﻥْ‪ ،‬ﺻﺮﻑ ﺩאﻧﺴﺘﻦِ ﻣﻨﻄﻖ ﮐﺎﻓﯽ ﻧﯿﺴﺖ‪ ،‬ﺑﻠﮑﻪ ﺑﻪ ﮐﺎﺭ ﺑﺴﺘﻦ ﺁﻥ ﻧﯿـﺰ ﻻﺯﻡ‬ ‫אﺳﺖ‪.‬‬

‫ﻣﻮﺿﻮﻉ ﻣﻨﻄﻖ‬ ‫ﺑﺮ אﺳﺎﺱ ﺁﻧﭽﻪ ﺑﯿﺎﻥ ﺷﺪ‪ ،‬ﻣﻮﺿﻮﻉ ﺩאﻧﺶ ﻣﻨﻄﻖ ﻣﻌﻠﻮﻡ ﻣﯽﺷﻮﺩ‪ .‬ﻣﻨﻄﻖ אﺯ אﻧﺪﯾﺸﮥ ﺑﺸﺮ ﺳﺨﻦ ﻣﯽﮔﻮﯾﺪ ﻭ ﺑﻪ ﺑﺮﺭﺳﯽ‬ ‫ﺟﺮﯾﺎﻥ ﺗﻔﮑﺮ ﻣﯽﭘﺮﺩאﺯﺩ‪ .‬ﺟﺮﯾﺎﻥ ﺗﻔﮑﺮ ﺑﻪ ﺩﻭ ﻣﻨﻈﻮﺭ ﺗﺤﻘﻖ ﻣﯽﯾﺎﺑﺪ‪:‬‬ ‫‪١‬ـ ﺳﺎﻣﺎﻥ ﺑﺨﺸﯿﺪﻥ ﺑﻪ ﻣﻌﻠﻮﻣﺎﺕ ﭘﯿﺸﯿﻦ‪ ،‬ﺑﻪ ﮔﻮﻧﻪאی ﮐﻪ ﺑﻪ "ﺗﻌﺮﯾﻒ ﺟﺪﯾﺪی" ﺑﯿﺎﻧﺠﺎﻣﺪ؛‬ ‫‪٢‬ـ ﺗﻨﻈﯿﻢ ﻣﻌﻠﻮﻣﺎﺕ ﭘﯿﺸﯿﻦ‪ ،‬ﺑﻪ ﮔﻮﻧﻪאی ﮐﻪ "אﺳﺘﺪﻻﻟﻬﺎی ﺟﺪﯾﺪی" ﺩﺭ ﺫﻫﻦ ﺷﮑﻞ ﮔﯿﺮﺩ‪.‬‬ ‫ﺣﺎﻝ אﮔﺮ אﻧﺴﺎﻧﯽ ﺩﺭ ﺟﺮﯾﺎﻥ אﻧﺪﯾﺸﻪ ﺑﻪ ﺑﯿﺮאﻫﻪ ﻭ ﺧﻄﺎ ﺭﻭﺩ‪ ،‬ﺑﯽﺷﮏ אﯾﻦ ﮐـﮋﺭﻭی ﻓﮑـﺮی ﺩﺭ ﯾﮑـﯽ אﺯ ﺩﻭ ﺯﻣﯿﻨـﮥ‬ ‫ﻓﻮﻕ )ﺗﻌﺮﯾﻒ ﻭ אﺳﺘﺪﻻﻝ( אﺗﻔﺎﻕ אﻓﺘﺎﺩﻩ אﺳﺖ ﻭ ﭼﻮﻥ ﻣﻨﻄﻖ‪ ،‬ﺭﺳﺎﻟﺖ ﺧﻄﺎﺳﻨﺠﯽ ﻓﮑﺮ ﺭא ﺑﻪ ﻋﻬﺪﻩ ﺩאﺭﺩ‪ ،‬ﺑﻨﺎﺑﺮאﯾﻦ ﺑﺎﯾﺪ‬

‫‪ .١‬אﻧﺴﺎﻥ ﻣﺘﻔﮑﺮ‪ ،‬ﻫﺮﭼﻨﺪ ﺩאﻧﺶﭘﮋﻭﻩ ﻋﻠﻮﻡ אﺳﺘﺪﻻﻟﻰ ﻧﯿﺰ ﻧﺒﺎﺷﺪ‪ ،‬ﺑﺮאﻯ ﻣﺼﻮﻥ ﻣﺎﻧﺪﻥ אﺯ ﺧﻄـﺎی ﺩﺭ ﺗﻔﮑـﺮ‪ ،‬ﺑـﻪ ﺭﻭﺷـﻰ ﺑـﺮאﻯ ﺩﺭﺳـﺖ‬ ‫אﻧﺪﯾﺸﯿﺪﻥ ﻧﯿﺎﺯﻣﻨﺪ אﺳﺖ‪ .‬ﺑﻨﺎﺑﺮאﯾﻦ ﺑﯿﺎﻥ ﻓﻮﻕ ﺗﻨﻬﺎ ﺑﺮאﻯ ﺗﻮﺿﯿﺢ ﻫﻮﯾﺖ אﺑﺰאﺭﻯ אﯾﻦ ﻋﻠﻢ אﺳﺖ‪.‬‬ ‫‪٤‬‬

‫ﺟﻠﺴﮥ אﻭّﻝ‬

‫ﻣﻨﻄﻖ )‪(١‬‬

‫ﺭאﻩ ﻭ ﺭﻭﺵ ﻣﺼﻮﻥ ﻣﺎﻧﺪﻥ אﻧﺪﯾﺸﻪ ﺭא אﺯ ﺧﻄﺎ ﺩﺭ ﺩﻭ ﻋﺮﺻﮥ "ﺗﻌﺮﯾﻒ" ﻭ "אﺳﺘﺪﻻﻝ" ﺑﯿﺎﻥ ﮐﻨﺪ‪ .‬ﭘﺲ ﻣﯽﺗﻮאﻥ ﮔﻔﺖ ﮐـﻪ‬ ‫ﻣﻮﺿﻮﻉ ﻣﻨﻄﻖ ﻋﺒﺎﺭﺕ אﺳﺖ אﺯ‪:‬‬ ‫אﻟﻒ( ﺗﻌﺮﯾﻒ ﯾﺎ ﺑﻪ ﻋﺒﺎﺭﺕ ﺩﻗﯿﻖﺗﺮ ﺭﻭﺵ ﺗﻌﺮﯾﻒ؛‬ ‫‪٢‬‬ ‫ﺏ( אﺳﺘﺪﻻﻝ ﯾﺎ ﺑﻪ ﻋﺒﺎﺭﺕ ﺩﻗﯿﻖﺗﺮ ﺭﻭﺵ אﺳﺘﺪﻻﻝ‪.‬‬

‫ﭼﮑﯿﺪﻩ‬ ‫‪١‬ـ אﻧﺴﺎﻥ ﺫאﺗﺎً ﻣﻮﺟﻮﺩﻯ ﻣﺘﻔﮑﺮ אﺳﺖ‪.‬‬ ‫‪٢‬ـ ﮔﺎﻩ אﻧﺴﺎﻥ ﺩﺭ ﺟﺮﯾﺎﻥ ﺗﻼﺵ ﻓﮑﺮی ﺧﻮﺩ‪ ،‬ﺧﻄﺎ ﻣﯽﮐﻨﺪ‪.‬‬ ‫‪٣‬ـ ﺭאﺯ אﺣﺘﯿﺎﺝ אﻧﺴﺎﻥ ﺑﻪ ﻣﻨﻄﻖ‪ ،‬ﯾﺎﻓﺘﻦ ﺭﻭﺷﻰ ﺑﺮאﻯ ﺟﻠﻮﮔﯿﺮﻯ אﺯ ﺧﻄﺎ ﺩﺭ אﻧﺪﯾﺸﻪ אﺳﺖ‪.‬‬ ‫‪٤‬ـ ﻣﻨﻄﻖ ﻋﻠﻤﻰ ﺁﻟﻰ אﺳﺖ ﺩﺭﺑﺮﺩאﺭﻧﺪۀ ﻣﺠﻤﻮﻋﻪ ﻗﻮאﻋﺪ ﮐﻠﻰ ﮐﻪ ﺑﻪ ﮐﺎﺭ ﺑﺮﺩﻥ ﺩﻗﯿﻖ ﻭ ﺩﺭﺳﺖ ﺁﻧﻬﺎ‪ ،‬ﺫﻫﻦ ﺭא אﺯ‬ ‫ﺧﻄﺎﻯ ﺩﺭ אﻧﺪﯾﺸﻪ ﺑﺎﺯ ﻣﻰﺩאﺭﺩ‪.‬‬ ‫‪٥‬ـ ﺩאﻧﺸﻬﺎﻯ ﺑﺸﺮﻯ ﺑﻪ אﺑﺰאﺭﻯ )ﻣﻘﺪّﻣﻰ( ﻭ אﺳﺘﻘﻼﻟﻰ )אَﺻﺎﻟﻰ( ﺗﻘﺴﯿﻢ ﻣﻰﺷﻮﻧﺪ‪.‬‬ ‫‪٦‬ـ ﺑﺮאﻯ ﻣﻨﻄﻘﻰ אﻧﺪﯾﺸﯿﺪﻥ‪ ،‬ﺩאﻧﺴﺘﻦ ﻋﻠﻢ ﻣﻨﻄﻖ ﮐﺎﻓﻰ ﻧﯿﺴﺖ‪ ،‬ﺑﻠﮑﻪ ﺑﻪ ﮐﺎﺭ ﺑﺴﺘﻦ ﻗﻮאﻧﯿﻦ ﺁﻥ ﻭ ﻣﻤﺎﺭﺳﺖ ﻧﯿﺰ ﻻﺯﻡ‬ ‫אﺳﺖ‪.‬‬ ‫‪٧‬ـ ﻣﻮﺿﻮﻉ ﻣﻨﻄﻖ ﻋﺒﺎﺭﺕ אﺳﺖ אﺯ‪:‬‬ ‫אﻟﻒ( ﺗﻌﺮﯾﻒ ﯾﺎ ﺑﻪ ﺗﻌﺒﯿﺮ ﺩﻗﯿﻖﺗﺮ ﺭﻭﺵ ﺗﻌﺮﯾﻒ؛‬ ‫ﺏ( אﺳﺘﺪﻻﻝ ﯾﺎ ﺑﻪ ﺗﻌﺒﯿﺮ ﺩﻗﯿﻖﺗﺮ ﺭﻭﺵ אﺳﺘﺪﻻﻝ‪.‬‬

‫ﭘﺮﺳﺸﻬﺎی ﭘﺎﯾﺎﻧﯽ‬ ‫‪١‬ـ ﭼﺮא אﻧﺴﺎﻥ ﺑﻪ ﻣﻨﻄﻖ אﺣﺘﯿﺎﺝ ﺩאﺭﺩ؟‬ ‫‪٢‬ـ ﺑﻪ ﻏﯿﺮ אﺯ ﻣﺜﺎﻟﻬﺎی ﺫﮐﺮﺷﺪﻩ ﺩﺭ ﺩﺭﺱ‪ ،‬ﭼﻨﺪ ﻧﻤﻮﻧﻪ אﺯ ﺧﻄﺎی ﻓﮑﺮ‪ ،‬ﺭא ﺑﻨﻮﯾﺴﯿﺪ‪.‬‬ ‫‪٣‬ـ ﻋﻠﻢ ﻣﻨﻄﻖ ﺭא ﺗﻌﺮﯾﻒ ﮐﻨﯿﺪ‪.‬‬ ‫‪٤‬ـ ﭼﻪ ﻧﮑﺎﺗﯽ ﺩﺭ ﺗﻌﺮﯾﻒ ﻋﻠﻢ ﻣﻨﻄﻖ ﺑﺮﺟﺴﺘﻪ אﺳﺖ؟‬ ‫‪٥‬ـ ﻣﺮאﺩ אﺯ ﻋﻠﻮﻡ ﺁﻟﯽ ﻭ אَﺻﺎﻟﯽ ﭼﯿﺴﺖ؟‬ ‫‪٦‬ـ ﭼﺮא ﮔﺎﻫﯽ ﻣﻨﻄﻖﺩאﻧﺎﻥ ﺧﻮﺩ ﺩﺭ ﺟﺮﯾﺎﻥ ﺗﻔﮑﺮ‪ ،‬ﻣﺮﺗﮑﺐ ﺧﻄﺎ ﻣﯽﺷﻮﻧﺪ؟‬ ‫‪٧‬ـ ﻣﻮﺿﻮﻉ ﻋﻠﻢ ﻣﻨﻄﻖ ﭼﯿﺴﺖ؟ ﭼﺮא؟‬

‫‪ .٢‬ﺩﺭ ﮐﺘﺐ ﻣﺘﺪאﻭﻝ ﻣﻨﻄﻘﻰ אﺯ ﺗﻌﺮﯾﻒ ﺑﻪ "ﻣﻌﺮﱢﻑ" ﻭ אﺯ אﺳﺘﺪﻻﻝ ﺑﻪ "ﺣﺠّﺖ" ﺗﻌﺒﯿﺮ ﮐﺮﺩﻩאﻧﺪ‪ .‬ﻣﺮאﺩ אﺯ ﻣﻌﺮﱢﻑ‪ ،‬ﻣﺠﻤﻮﻋـﮥ ﻣﻌﻠﻮﻣـﺎﺗﻰ אﺳـﺖ‬ ‫ﮐﻪ ﻣﺎ ﺭא ﺑﻪ ﺗﻌﺮﯾﻔﻰ ﺟﺪﯾﺪ ﻣﻰﺭﺳﺎﻧﺪ‪ ،‬ﻣﺎﻧﻨﺪ‪ :‬אﻧﺴﺎﻥ ﺣﯿﻮאﻥ ﻧﺎﻃﻖ אﺳﺖ‪ .‬ﻣﺮאﺩ אﺯ ﺣﺠّﺖ‪ ،‬ﻣﺠﻤﻮﻋﮥ ﻣﻌﻠﻮﻣﺎﺗﻰ אﺳﺖ ﮐﻪ אﺯ ﻃﺮﯾﻖ אﺳﺘﺪﻻﻝ‬ ‫ﻣﺎ ﺭא ﺑﻪ אﻋﺘﻘﺎﺩﻯ ﺟﺪﯾﺪ ﻣﻰﺭﺳﺎﻧﺪ‪ ،‬ﻣﺎﻧﻨﺪ‪ :‬ﻋﻠﻰ אﻧﺴﺎﻥ אﺳﺖ‪ .‬ﻫﺮ אﻧﺴﺎﻧﻰ ﻣﺘﻔﮑﺮ אﺳﺖ‪ .‬ﺑﻨﺎﺑﺮאﯾﻦ ﻋﻠﻰ ﻣﺘﻔﮑﺮ אﺳﺖ‪.‬‬ ‫‪٥‬‬