Rechtssociologie Werkstuk 0077

Rechtssociologie Werkstuk O.P. van der Molen 284213 Tsjernobyl 23 jaar na de ramp. Mythen en feiten. Feiten genoeg om het produceren van kernenergie stop te zetten? Of laten wij mythen prevaleren uit angst voor de onzekere gevaren? 1. Inleiding. In de vroege ochtend van 26 april 1986 om 01.23 uur, op een afstand van ongeveer 100 km van Kiev in Oekraïne, heeft in de buurt van een klein (naar Oekraïense maatstaven) welwarend stadje Pripjat bij de kernenergie-installatie Tsjernobyl een ernstig ongeval plaatsgevonden. Het kernstation Tsjernobyl had in totaal vier RBMK-reactoronderdelen (units). RBMK staat voor Реактор Большой Мощности Канальный (РБМК) – Kanaalreactor van Hoge Capaciteit.1 Dit type reactor bevat afzonderlijke splijtstofkanalen met water als koelmiddel en grafiet als moderator. Deze combinatie komt in geen ander type reactor voor. Dit type reactoren is in 1960 ontworpen door het Институт ядерной энергии им.Курчатова2 (Koerchatov Instituut voor Kernenergie) en het geheime Научно-исследовательский и конструкторский институт энерготехники им.Доллежаля, НИКИЭТ3 (Instituut van Onderzoek en Constructie van Energietechniek), projectleidende hoofdorganisatie. De doelstelling van de ontwerpers van RBMK was het verhogen van de output van energie en het creëren van een goedkopere constructiemethode van de reactoren. De reactoren werden goedkoper gemaakt door het achterwege laten van dure en gecompliceerde mantels om de reactoren en stoomgeneratoren. Het eerste energieblok (het belangrijkste centraledeel) met het reactortype RBMK-1000 werd in 1973 binnen de Leningrad Kerncentrale in bedrijf genomen. In totaal zijn er 17 energieblokken met RBMK-1000 op het territoir van de voormalige Sovjet Unie.4 Op 27 september 1977 werd 1< http://ru.wikipedia.org/wiki/%D0%A0%D0%91%D0%9C%D0%9A >. 2< http://ru.wikipedia.org/wiki/ >. 3< http://www.nikiet.ru/rus/index.html >. 4Zie noot 1.

1

het eerste energieblok van de kerncentrale Tsjernobyl ingeschakeld. In 1977 wist nog niemand over de op handen zijnde ramp en slechts weinigen begrepen de gevaren die verbonden waren aan de exploitatie van een kerncentrale, zeker wanneer de centrale wordt geëxploiteerd met onvoldoende gekwalificeerd kader, met de dalende kwaliteit van de toegepaste materialen en installatiewerk5. Slechts de uitvoerders van het project hadden deze kennis. De Sovjet autoriteiten hadden allen belangstelling voor het eindresultaat – er moest snel een groot project worden afgerond om de cijfers over de geproduceerde energie op de volgende partijbijeenkomst te kunnen rapporteren. Het bouwen van het tweede energieblok heeft slechts één jaar in beslag genomen. Een ongekend korte tijd! In 1981 zijn de werkzaamheden begonnen aan het derde blok. Met de in bedrijfneming van het vierde blok was de capaciteit van vier miljoen kilowatt bereikt. De planning van de speciale commissie van het Министерство Энергетики и Эликтрификации (het Ministerie van Energetica en Electrificatie6) van de Sovjet Unie was dat in mei 1986 het bouwen van het vijfde blok zou beginnen. Maar in de nacht van 25 april 1986 waren de leden van deze commissie om drie uur ‘s nachts wakker gemaakt en geïnformeerd dat in het vierde energieblok van de Tsjernobyl kerncentrale een ongeluk had plaatsgevonden, een ernstige brand.7 Het Ministerie van Energetica en Electrificatie stelde toen aanzienlijk lagere eisen aan de kwaliteit van atoomcentrales in vergelijking met de eisen die aan de kerncentrales in het Westen werden gesteld8. Bovendien was er sprake van de volgende omstandigheden: •

De RBMK reactor had eigenschappen die hem gevoelig maakten voor spontane toename van energieproductie;

•

Er was geen sprake van volledige omsluiting van de reactor in een gasdicht omhulsel;

•

Er had een inkrimping plaatsgevonden van de hoeveelheid van bedienend personeel;

•

Regelmatig werd de tijd, die beschikbaar werd gesteld voor geplande reparaties, gereduceerd tot 6 á 7 dagen, waaronder ook de tijd voor het plaatsen van de reactor;

5Van der Plas, B., Katastrofa. Milieu in Rusland 20 jaar na Tsjernobyl, Berichten uit de voormalige Sovjet-Unie deel 4, Stichting Uitgeverij Papieren Tijger, 2006, blz.41. 6Министерство Энергетики и Эликтрификации, Het Ministerie van de Energiezaken van de Sovjet Unie. 7Zie noot 3, blz.42. 8< http://www.duurzameenergie.org/nieuws/scherpere-eisen-aan-kerncentrales.html>.

2

•

Naar de mening van specialisten was de kwaliteit van de geplaatste installatie tweemaal lager dan noodzakelijk;

•

De bewaking van het reactorblok was ontoereikend9.

Een dergelijk ongeluk als brand op een energieblok van de kerncentrale had zich in de geschiedenis van de kernenergie nog nooit voorgedaan. De wetenschappers waren tot de Tsjernobyl-ramp overtuigd dat zoiets in het geheel onmogelijk was. Het personeel en de leiding van de kerncentrale waren volkomen in verwarring. De medewerkers van de centrale probeerden uit de angst voor de consequenties de feiten omtrent de werkelijke situatie te verbergen. Door dit gedrag waren veel liquidatoren (ликвидаторы, rampbestrijders) door de consequenties van de ramp aan nog meer gevaren blootgesteld. Na de ramp is gebleken dat in de stad Pripjat waar alle medewerkers van de kerncentrale met hun gezinnen woonden en nog veel burgers die het functioneren van de stad met scholen, ziekenhuizen, winkels, sprotfaciliteiten en cultuurinstellingen mogelijk maakten geen bijzondere maatregelen waren voorzien voor het geval dat er iets mis op de kerncentrale zou gaan. Degenen die zich op de kerncentrale op het moment van het ongeluk bevonden hadden evenwel nauwelijks of geen bescherming tegen de op het tijdstip van de brand dodelijke straling. Er was dus een kans dat het ongeluk minder slachtoffers zou eisen dan het in de werkelijkheid is gebeurd. Er zijn factoren die betrekking hebben tot het uiteindelijke aantal gelaedeerden aan de consequenties van de ramp. Factoren zoals •

De bijzondere, zelfs unieke omstandigheden in het gebied van de ramp,

•

De samenstelling van de radionucliden,

•

De intensiteit van het werk in de rampzone,

•

Het langdurige verblijf in de besmette gebieden,

•

Het gebrek aan de beschermingsmiddelen,

•

De afwezigheid van de efficiënte protocollen voor het geval van brand,

•

De verhoogde achtergrond van dodelijke doses straling,

•

De wanordelijke en onverantwoordelijke wijze waarop de machthebbers jongeren (soldaten) de nucleaire hel instuurden

9Zie noot 3, blz.43.

3

zijn beslissend geweest voor de (onnodige) dood of zware invaliditeit onder sommige van de liquidatoren. Sinds de Tsjernobyl-ramp zijn er nauwelijks technische onderwerpen geweest die zo veel aandacht van de media, wetenschappers, politici, filosofen en doorsnee publiek trekken als kernenergie. Binnen de kernenergiesector zelf liggen geen andere onderwerpen zo gevoelig als de ramp van 26/04/1986. De naam Tsjernobyl roept verschrikkelijke beelden op van een verwoeste reactor, ernstig zieke mensen, voor eeuwig verontreinigde natuur en de dode stad Pripjat. De angst voor onbekende gevolgen voor de menselijke gezondheid in de toekomst blijft heersen. De nare combinatie van mythes rond Tsjernobyl en de realiteit maakt het moeilijk voor de mensen om onderscheid tussen de schijn en de werkelijkheid te maken. De media maken het voor de mensen niet eenvoudiger want de berichten spreken elkaar tegen. Op sommige vragen kunnen nog geen antwoorden worden gegeven. Er wordt nog steeds gespeculeerd over het aantal van (werkelijke en mogelijke) slachtoffers van de blootstelling aan straling. Er wordt beweerd dat de ramp in de toekomst een enorm aantal (cijfers verschillen van tienduizenden tot honderdduizenden) slachtoffers zal eisen. De onzekerheden en geruchten over de mogelijke consequenties van de Tsjernobyl-ramp zijn de belangrijkste argumenten van de tegenstanders van de kernenergie. Ik zal me in dit werkstuk concentreren op de feiten omtrent het “Tsjernobyl” onderwerp, de analyse van het Rapport van de experts van de Verenigde Naties dat de consequenties van de ramp gemotiveerd en wetenschappelijk onderbouwd op scherp zet en de reflectie over de conclusies van de experts. Het is geen pleidooi voor of tegen het bouwen van kerncentrales en het produceren van kernenergie. Mijn doelstelling is om op grond van de feiten te laten zien dat het voorzorgbeleid op de mythen is gebaseerd en geen steun in de werkelijkheid vindt.

2. Het Rapport van de VN van 2007. De Verenigde Naties heeft in samenwerking met de regeringen van de meest getroffen landen (Oekraïne, Rusland en Wit Rusland) en een aantal agentschappen van de VN zoals World Health Organisation (WHO), International Atomic Energy Agency (IAEA) en United Nations Development Programm (UNDP) het rapport uitgebracht over de huidige gang van zaken in de sfeer van gezondheid, het milieu en sociaaleconomische effecten van de Tsjernobyl-ramp. Bovendien, bevat het Rapport de bevindingen, conclusies en aanbevelingen omtrent de 4

maatregelen die kunnen worden getroffen om de schadelijke effecten te minimaliseren.10 Het rapport beantwoordt ook de vijf belangrijkste vragen: 1. Aan welke dosis van straling waren mensen blootgesteld als het resultaat van de Tsjernobyl-ramp? 2. Hoeveel mensen zijn doodgegaan als resultaat van het ongeluk en hoeveel slachtoffers zal het ongeluk in de toekomst nog opeisen? 3. Over welke ziektes die het resultaat van de straling zijn kan reeds worden gesproken en welke aandoeningen zijn nog in de toekomst te verwachten? 4. Zal er sprake zijn van enige erfelijke- of reproductie-effecten? 5. De Tsjernobyl-ramp heeft geleid tot psychologische trauma’s bij veel mensen door de spoedige evacuatie, de noodzaak om op de nieuwe plaats zich opnieuw te vestigen, de verbreking van de sociale contacten, angst en paniek over de mogelijke effecten van de straling op de gezondheid. Is er sprake van bestendige psychologische of mentale problemen bij de bevolking van de betrokken landen? Deze en andere vragen worden door de experts uit verschillende landen uitgebreid en grondig gemotiveerd beantwoord. De belangrijkste bevindingen van WHO over de consequenties voor de volksgezondheid en van UNDP en IAEA zijn in 2005 en 2006 gepubliceerd.11 Experts bevestigen de resultaten van het epidemiologisch onderzoek dat na 2000 uitgevoerd werd alle eerdere basisconclusies van het rapport van de VN Scientific Committee on the Effects of Atomic Radiation (UN SCEAR)12. In sommige gevallen kunnen de nieuwe bevindingen de wetenschappelijke onzekerheden aanzienlijk verlagen en de risicogroepen in de bevolking preciezer aanwijzen. In dit werkstuk zal ik me beperken tot de bevindingen van de wetenschappelijke commissies met betrekking tot de, naar mijn mening, belangrijkste consequenties van de ramp voor de menselijke gezondheid, het milieu, de schade aan de gemeenschap van de getroffen gebieden en de sociaaleconomische schade. Ook aan de milieuaspecten bij de ontmanteling van de sarcofaag en het probleem van het radioactieve afval aandacht zal worden geschonken. 10United Nations General Assembly, Optimizing the international effort to study, mitigate and minimize the consequences of the Chernobyl disaster, < http://daccessdds.un.org/doc/UNDOC/GEN/N07/529/20/PDF/N0752920.pdf?OpenElement >. 11Zie noot 10. 12< http://www.who.int/ionizing_radiation/chernobyl/who_chernobyl_report_2006.pdf) >.

5

Op grond van de toegankelijke informatie zal ik conclusies trekken en reflecteren op de huidige stand van zaken omtrent de acceptatie van de kernenergie als een van de meest schone, toegankelijke en goedkope energie van deze tijd. 3. Bevindingen van UN SCEAR met betrekking tot de consequenties voor de menselijke gezondheid. In het rapport van UN SCEAR van 200013 zijn de volgende gevallen als directe consequenties van de ramp beschouwd: •

Stralingsziekte bij 134 personen die aan de werkzaamheden bij de reactor deel namen;

•

Een deel uit de 1800 gevallen van schildklierkanker bij de kinderen en pubers (op het moment van het ongeval) die in de periode van 1990-1998 waren geconstateerd.

De belangrijkste conclusie van het rapport van 2000 is dat radioactieve straling als resultaat van het Tsjernobyl ongeval op het populatieniveau geen gevaar voor de volksgezondheid vormt. De reeds ontdekte en de verwachte effecten van de straling zijn geen prioriteiten van praktische gezondheidszorg. Deze effecten vallen onder de sfeer van stralingepidemiologie. Epidemiologisch onderzoek stelt een causaal verband tussen straling en een concrete aandoening vast met in achtneming van het gehele complex van alle factoren. Om pathologie die door straling is veroorzaakt te constateren wordt er speciale toezicht op de gezondheidstoestand van de brede lagen van de bevolking uitgeoefend. Zodanig toezicht bevordert het diagnosticeren en het tijdige behandelen van de aandoeningen die door straling zijn veroorzaakt. Het rapport van 2005(gepubliceerd in 2006) bevat recentere bevindingen. Ik noem een beperkt aantal van de ziektes over welke wordt beweerd dat ze door de overdosis van de straling veroorzaakt zijn. Schildklierkanker bij de kinderen. Door de wetenschappelijke commissie is het directe verband vastgesteld tussen de stijging van de gevallen van schildklieranker bij de personen die in 1986 als kinderen of pubers blootgesteld aan de straling waren.14 Het meest frequent komt schildklierkanker bij de kinderen voor die in de leeftijd van 0 tot 4 jaar een relatief hoge dosis van straling gekregen hebben. Deze kinderen vormen een risicogroep binnen welke de komende jaren de meeste gevallen van schildklierkanker worden verwacht. Het verhoogde risico op 13< http://www.unscear.org/unscear/en/publications/2000_1.html>. 14UN SCEAR on the Effects of Atomic Radiation, Report to the General Assembly, with scientific annexes, vol.1, deel A, no.23, < http://www.unscear.org/unscear/en/publications/2006_1.html>.

6

schildklierkanker zal de komende tien jaren met alle waarschijnlijkheid op hetzelfde niveau blijven, na tien jaar wordt de daling van de schildklierkankergevallen voorgespeld. De UN SCEAR wijst aan dat er sprake is van andere factoren die een rol spelen bij het ontstaan van deze aandoening, zoals jodiumdeficit. Het is ook vastgesteld dat de stijging van de gevallen van deze ziekte te maken heeft met de verhoogde aandacht van de medici voor het probleem van schildklierkanker als de enige directe manifestatie van de gevolgen van de straling van Tsjernobyl bij de bevolking. Ongeveer in 90% van de gevallen wordt een en hetzelfde type kanker geconstateerd dat het meest gunstig behandelingseffect heeft. Een causaal verband tussen andere soorten pathologie van schildklier en straling die door Tsjernobyl is veroorzaakt is niet bewezen. Leukemie komt meestal na de eerste twee a drie jaar na het blootstaan aan straling voor met de maximale frequentie vier a zes jaar. Er is nog steeds geen stijging van het aantal leukemiegevallen op het verontreinigd territoir onder de volwassen of kinderen. De lichte stijging van leukemiegevallen in de periode tussen 1986-1996 onder de Russische rampbestrijders met zeer hoge stralingdosis is zeer beperkt. Om het kwantiteitsverband vast te stellen tussen de hoogte van de dosis en de waarschijnlijkheid dat degene die aan de straling blootgesteld was leukemie krijgt is meer onderzoek nodig. Wat andere vormen van kanker betreft is er in de verontreinigde gebieden geen stijging van het aantal gevallen geconstateerd. Het is op dit moment nog onmogelijk om de stijging van overige kankervormen in de toekomst uit te sluiten omdat latentieperiode voor de verschillende vormen van kanker kan van een tot tientallen jaren bedragen. De risicogroep bestaat slechts uit de rampbestrijders van Tsjernobyl, onder de overige bevolking wordt geen stijging van kankergevallen verwacht. Non-kanker pathologie. Na de ramp waren meerdere pogingen gedaan om verschillende nietoncologische ziektes aan de straling van de Tsjernobyl reactor te verbinden. Alle onderzoeken in deze sfeer zijn op de statistiek van alle sterfgevallen en ziektecijfers gebaseerd. In verband met de statistiek moet men in acht nemen dat door de achteruitgang van de economie, de daling van de kwaliteit en de toegankelijkheid van de medische zorg is de gemiddelde levensverwachting van de bevolking in Rusland van 70 naar 61 jaar en in Oekraïne van 67 naar 61 jaar gedaald.15 Met deze achtergrond is het zeer lastig te bepalen welk effect de ramp van Tsjernobyl op de cijfers heeft gehad. 15< http://demoscope.ru/weekly/2006/0269/index.php>.

7

Immunologische effecten. Radioactieve straling kan een deprimerende of een stimulerende werking op het immuunsysteem hebben, het leidt in ieder geval tot een pathologie, onder andere nieuwvormingen (tumoren). Na de ramp wordt er bij de bewoners van de veronteigende gebieden bestendige verandering van cytogenetische markers in bloed geconstateerd, onder andere op het niveau van immunocompetente cellen. Het kan niet alleen verband hebben de straling maar ook met de factoren zoals stress, chronische infecties, ondervoeding en blootstelling aan chemicaliën. Volgens moderne wetenschappelijke gegevens kunnen de klinische effecten die veroorzaakt zijn door de straling niet worden ontdekt bij lagere dosis van de straling. Een zodanig hoge dosis konden alleen de rampbestrijders bij de reactor krijgen. Om deze reden kunnen immunologische effecten alleen bij de rampbestrijders die aan acute stralingsziekte leiden vastgesteld worden. Het verband tussen de aantasting van het immuunsysteem en de Tsjernobyl-ramp bij de kinderen kan niet worden bewezen. Reproductiesysteem. Er is geen wetenschappelijk bewijs van een causaal verband tussen de verslechtering van de reproductieve functie bij de mannen en vrouwen en de radioactieve straling. Genetische effecten. Genetische effecten van de straling bij de bevolking van de verontreinigde gebieden zijn niet geconstateerd. Na 1986 was er sprake van onaanzienlijke maar bestendige stijging van het aantal van aangeboren anomalieën die niet door de effecten van het ongeval bij Tsjernobyl kunnen worden verklaard. De cijfers met betrekking tot sterftegevallen van de baby’s is in de geraakte gebieden is veel hoger dan in de andere regio’s en zijn afhankelijk van de mate van verontreiniging. Het wordt gedeeltelijk verklaard door het verschil in de kwaliteit en de toegankelijkheid van de medische zorg per gebied. De tijdelijke dynamiek van de kindersterfte geeft onvoldoende gronden om over het directe verband tussen de straling en de toenemende cijfers van de sterfgevallen te spreken. De verslechtering van de indicatoren van de gezondheid van de kinderen heeft ook geen direct verband met Tsjernobyl en is waarschijnlijk het resultaat van de algemene bezorgdheid over de gezondheid van de kinderen, betere registratie van de klachten en andere factoren inclusief de verbetering van de gezondheidszorg. De verslechtering van de gezondheidstoestand bij de kinderen die aan de straling van Tsjernobyl waren blootgesteld wordt niet verwacht.

8

Sterfte van de bevolking als consequentie van de straling. Volgens de gegevens van het Russische Medische Dosimetrische Register overschrijden de sterftecijfers met betrekking tot de liquidatoren niet de sterftecijfers met betrekking tot de corresponderende leeftijdsgroepen van de overige bevolking. Wat de bevolking van de verontreinigde zones betreft zijn er geen statistisch betrouwbare gegevens gevonden van de afwijkingen van de landelijke sterftegevallen, inclusief de gegevens omtrent de sterftegevallen als gevolg van leukemie, ernstige vormen van kanker en nietoncologische aandoeningen. Uit ongeveer 4.000 gevallen van schildklierkanker die bij de kinderen en pubers die op het moment van de ramp in Oekraïne, Wit Rusland en Rusland waren ontdekt zijn minder dan één percent van de patiënten gestorven, de rest 99% dankzij de succesvolle behandeling hebben de ziekte overleefd. Psychische gezondheid. De ernstigste consequentie van de Tsjernobyl-ramp is het achteruitgaan van de psychische gezondheid van de bevolking. Massale migratie, het verliezen van economische stabiliteit, het leven in de voortdurende afwachting van de verslechtering van de lichamelijke conditie bij de huidige en mogelijk de toekomstige generaties hebben tot emotionele stoornissen geleid. Wat de concrete inbreng in deze toestanden van de ramp was is niet vast te stellen: te veel factoren zoals politieke en economische instabiliteit, de massahysterie rond Tsjernobyl en het uiteenvallen van de Sovjet Unie hebben een rol gespeeld. De evaluatiecommissie van de Verenigde Naties heeft erkend dat het uitgebreide onderzoek naar de gevolgen van de Tsjernobylramp de belangrijke conclusie heeft opgeleverd: de ernstigste gevolgen van Tsjernobyl liggen in de sociaaleconomische sfeer en niet in de effecten van de radioactieve straling die door de ramp werd veroorzaakt.16

16The Human Consequences of the Chernobyl Nuclear Accident. A Strategy for Recovery, a Report Commissioned by UNDP and UNICEF with the support of the UN-OCHA and WHO, 25 January 2002, vindplaats < www.reliefweb.int/library/documents/2002/undp_rus_25jan.pdf >

. 9

4. Bevindingen van UN SCEAR met betrekking tot de consequenties van de radioactieve straling voor het milieu, inclusief flora en fauna van de verontreinigde gebieden. In het Rapport van de expertgroep van de Tsjernobyl Forum “Ecologische consequenties van de Tsjernobyl-ramp en de bestrijding van deze consequenties: 20 jaar ervaring”17 (februari 2005) wordt de Tsjernobyl-ramp het ernstigste technogêne ongeluk in de geschiedenis van de mensheid genoemd, vooral omdat ongekend grote hoeveelheden van radionucliden in de atmosfeer waren uitgestoten. Radioactieve straling raakte het territoir van veel landen. De totale uitstoot van radioactieve stof bedroeg 14 EBq18. 200 000 km2 van het Europese territoir was verontreinigd. 71% van deze oppervlakte zijn de grondgebieden van drie staten: Belarus (Wit Rusland), Rusland en Oekraïne. Radioactieve vervuiling van het totale territoir bleek zeer ongelijkmatig verspreid te zijn. Het hing vooral van de omstandigheid af of het regende op het moment van het passeren van de vervuilde luchtmassa. De wolk uit de brandende reactor verspreidde enorme hoeveelheden van radioactieve stof, in het bijzonder iodine en cesium radionucliden. Radioactieve iodine 131, die het meest significant is in het bijdragen tot de ontwikkeling van schildklierkanker, heeft slechts een korte halveringstijd (8 dagen) en is binnen een vrij korte termijn van de eerste weken na de ramp onschadelijk geworden. Radioactief cesium heeft een veel langer leven (30 jaar) en nog steeds kan worden gemeten in veel plaatsen in Europa.19 De hoogste concentratie is voorgekomen in de grote gebieden van de Sovjet Unie die nu de onafhankelijke staten Belarus, Oekraïne en de Russische Federatie zijn. Het grootste deel van de uitgestoten biologisch gevaarlijke radionucliden had echter een korte halveringstijd. Tegenwoordig is de hoogte van de radioactieve dosis bijna overal, met uitzondering van de meest verontreinigde gebieden, tot het niveau welk ook voor de ramp aanwezig was, gedaald. Dankzij het nemen van maatregelen – hoewel onvoldoende - kon worden voorkomen dat de bevolking zeer zware stralingsdosis zou krijgen. Evacuatie en vestiging van de mensen in de andere plaatsen gedurende de eerste dagen na de ramp en het verbod op het consumeren van de locale levensmiddelen behoorden tot de meest effectieve maatregelen. 17< http://un.by/pdf/HighlightsRecommendations+Figs-rev-acc.pdf >. 181 EBq = 1018 Bq (Becquerel). 19< http://un.by/pdf/HighlightsRecommendations+Figs-rev-acc.pdf >, Chernobyl’s Legacy: Health, Environmental en Socio-Economic Impacts, The Chernobyl Forum, 2006.

10

De consequenties van de straling voor flora en fauna waren het meest zichtbaar op afstand tot enkele tientallen kilometers20 van de plaats van de uitstoot en alleen in Зона Отчуждения “Verboden Zone”.21 Over de grenzen van de Verboden Zone konden geen ernstige consequenties voor de biosfeer worden geconstateerd. In de gevallen van zeer hoge stralingdosis is de stijging van de uitsterfte van de naaldbomen, zoogdieren met ondergrondse habitat en ongewervelde dieren vastgesteld. Er was ook sprake van daling van de reproductieve functie bij planten en dieren en chronische stralingsziekte bij de zoogdieren en vogels. Wanneer de dosis van de straling lager was dan 0,3 Gy zijn er geen enkele ongunstige effecten zelfs tijdens de eerste maand na de ramp geobserveerd. Zowel binnen als buiten de Verboden Zone worden nog steeds tijdens de experimentele studies cytogenetische anomalieën bij planten en dieren geconstateerd. De onderzoekers onderschijven de bevinding dat de genetische effecten van de straling op somatische en embryonale cellen en cytogenetische anomalieën die vastgesteld zijn bij de flora en fauna binnen de grenzen van de Verboden Zone en over de grenzen van deze zone gedurende de eerste jaren na de Tsjernobylcalamiteit tot nu toe geen bewezen rampzalige biologische consequenties hebben. Gedurende enkele jaren na de ramp heeft een uiterst interessant fenomeen plaats gevonden die alle beweringen van de milieuorganisaties over de consequenties van de Tsjernobyl-ramp heeft ontkracht. Op het moment van de natuurlijke daling van de stralingdosis die dankzij de halvering van de radionucliden plaats heeft gevonden begon het herstel van de biologische populaties van de acute effecten van de radiatie. Tijden het eerste de ramp opvolgende groeiseizoen is het kiemvermogen van de planten en de reproductieve functie van de dieren aanzienlijk hersteld als resultaat van de reproductie en immigratie van de minder verontreinigde gebieden. Het herstel van de gelaedeerde biosfeer binnen de Verboden Zone was bevorderd door de opheffing van de menselijke activiteiten in het gebied. Het verbazingwekkende resultaat was dat de populaties van veel soorten van dieren en planten hebben zich verspreid en de gegeven toestand van het milieu heeft een uitermate positief effect op de biosfeer binnen de Verboden

2020-30 km van de reactor. 21Exclusion Zone, < http://un.by/pdf/HighlightsRecommendations+Figs-rev-acc.pdf >, Chernobyl’s Legacy: Health, Environmental en Socio-Economic Impacts, The Chernobyl Forum, 2006, blz.12.

11

Zone gehad. Deze ooit schrikwekkende “spookzone” is unieke paradijs voor biodiversiteit geworden.22 5. Schade aan de locale gemeenschap. Vanaf het moment van de ramp zijn meer dat 350 000 mensen die de meest verontreinigde gebieden bewoonden naar de nieuwe vestigingen verplaatst. 116 000 personen waren gelijk na de ramp geëvacueerd, nog veel meer mensen zijn later weggegaan terwijl de voordelen van de verhuizing minder evident zijn geworden. Hoewel dankzij de migratie men minder straling heeft gekregen heeft de verhuizing voor veel van de migranten dramatische effecten gehad. Zelfs in de gunstigste gevallen waarin de migranten de schadevergoedingen hebben gehad, de nieuwe woningen gratis hebben gekregen en een keuze hadden omtrent de plaats van de nieuwe vestiging, hebben ze een gevoel van onrechtvaardigheid over het proces overgehouden. Veel van deze mensen zijn werkloos gebleven, hun plaats in de maatschappij niet hebben gevonden en nauwelijks controle over hun eigen leven hebben. Sommige migranten zijn niet in staat zelfs naar een aantal jaren zich aan de nieuwe omstandigheden te passen. Opinie onderzoek toont dat veel migranten verlangen naar het teruggaan naar hun oude huizen in hun oude dorpen. Een bijzonder fenomeen heeft plaatsgevonden: mensen die in de verontreinigde gebieden zijn gebleven of degene die na de verhuizing ondanks alle verboden en beperkingen toch terug zijn gekeerd aan de veranderde omstandigheden zich psychologisch beter en efficiënter konden aanpassen dan degene die naar “schonere” gebieden zijn geïmmigreerd. Transmigratie heeft niet alleen impact op de migranten gehad maar ook op het leven van de bevolking van de plaatsen waarnaar de Tsjernobyl slachtoffers zijn verhuisd. De spanningen tussen deze twee bevolkingsgroepen hebben bijgedragen tot de vorming van het gevoel van uitbanning en ongewenstheid. Gemeenschappen van de verontreinigde gebieden zijn gekenmerkt door een afwijkende demografische structuur: het percentage van de bejaarde bewoners in de vervuilde zones is abnormaal hoog. In sommige streken is het aantal van de gepensioneerden gelijk aan of overstijgt het aantal van de werkende bewoners. Echter hoe hoger de mate van vervuiling is hoe hoger de leeftijd van de bevolking van de plaats is. Een groot aantal van vakwaardige, goed opgeleide en ondernemende mensen hebben het gebied verlaten in de hoop om economische

22Zie noot 19.

12

stabiliteit en welvaart te vinden maar daarmee een groot risico op een tegenovergesteld effect hebben genomen.23 Het vertrek van de jongere mensen heeft ook psychologische effecten gehad. De rampzalige vergrijzing van de bevolking heeft een grote rol gespeeld bij de vorming van de overtuiging dat de desbetreffende gebieden zijn gevaarlijk om daarin te gaan wonen. Het negatieve beeld van de streek blijft tot nu toe voortbestaan. Scholen, ziekenhuizen, nutsbedrijven en veel meer andere organisaties lijden aan tekort van de gekwalificeerde specialisten, ondanks het feit dat de salarissen in die regio hoger zijn dan de gemiddelde salarissen in niet-vervuilde gebieden. Er kan worden gesproken over een ernstige achterstand in het leveren van de sociale diensten in de gelaedeerde gebieden.24 6. Sociaaleconomische schade. De evaluatie van de omvang van de sociaaleconomische schade in verband met de ramp van Tsjernobyl is gerepresenteerd in het Rapport van de evaluatiecommissie van de Verenigde Naties “Humanitaire consequenties van de ramp bij de Tsjernobyl kerncentrale. De strategie voor herstel” 2002. Citaat: “… meer dan 15 jaar ervaring van grootschalige onderzoeken laat de conclusie trekken dat de meest zware gevolgen van de ramp bij de Tsjernobyl kerncentrale zijn niet in de radiologische effecten gemanifesteerd maar in de sociaaleconomische sfeer.” In het Rapport wordt onderstreept dat het voorval bij de Tsjernobyl kerncentrale een enorm impact heeft gehad op de economie van de gebieden die Tsjernobyl omringen. Deze effecten zijn zeer ernstig zowel op de korte termijn als de lange termijn. Behalve problemen die door radioactieve verontreiniging zijn veroorzaakt is een negatief beeld van de grote gebieden op het territoir van drie staten - Rusland, Wit Rusland en Oekraïne - gevormd. Dit negatieve beeld heeft een grote rol gespeeld in de vertraging of zelfs stilstand in de ontwikkeling van de economie van deze landen en heeft de kansen van omvangrijke lagen van de bevolking op stijging van de economische welvaart tot nul gebracht. De ramp is een zware last geworden voor de staatsbudgetten: de financiële middelen waren nodig voor de reiniging van de vervuilde gebieden, schadevergoedingen aan de rechthebbenden en lichamelijke rehabilitatie van de 23Zie noot 19. 24 Chernobyl’s Legacy: Health, Environmental en Socio-Economic Impacts, The Chernobyl Forum, 2006 , blz.15, < http://un.by/pdf/HighlightsRecommendations+Figs-rev-acc.pdf >.

13

geleadeerden. Deze uitgaven eisten de herverdeling van de financiële middelen en het herrichten van de geldstromen die vroeger bestemd waren voor andere belangrijke taken in de sfeer van de gezondheidszorg, onderwijs en investeringen. Uit het Rapport van UN SCEAR volgt dat de ecologische consequentie van de ramp mogen niet los van de sociaaleconomische en medische gevolgen worden gezien. De UN SCEAR trekt de conclusie dat de minst beschermde bewoners van de verontreinigde gebieden bevinden zich in een bijzonder ongunstige situatie waarin elk probleem met welk een mens wordt daar geconfronteerd tot de verslechtering van de kwaliteit van zijn leven en vermindering van zijn welvaart leidt. De dag vandaag wordt de stroom van de investeringen in de gelaedeerde gebieden tegengehouden door degenen die de foutieve perceptie hebben van de aard en omvang van gevaar dat het resultaat van de ramp is. Directe en indirecte invloed van de ramp op de bevolking van de getroffene gebieden is in grote mate versterkt door de armoede en de afwezigheid van de mogelijkheden voor de verbetering van de economische situatie van de gezinnen. Armoede en werkloosheid zijn de grootste problemen in het leven van degenen die op de verontreinigde gebieden blijven wonen of hun huizen hebben verlaten om zich opnieuw elders te vestigen. De evaluatiecommissie van de Verenigde Naties kwam tot de conclusie dat de oplossing van de humanitaire problemen in verband met de ramp van Tsjernobyl en de strategie van de maatregelen en de activiteiten op grond van de getroffene gebieden moet de vicieuze cirkel van de verslechtering van het leven van de betrokken bevolking doorbreken. Er is een nieuwe benadering nodig die gebaseerd is op het idee van het vooruitgaan en maximaal is gericht op het geven aan de gelaedeerde bevolking de mogelijkheden om weer de basen van hun eigen leven te worden. De evaluatiecommissie van de Verenigde Naties heeft de internationale gemeenschap geadviseerd om van uit te gaan dat de centrale rol in het programma van de rehabilitatie toegeschreven moet worden aan de maatregelen die de economische en maatschappelijke hergeboorte bevorderen. De nieuwe onderzoeken die door ontwikkelingsprogramma’s van de Organisatie van de Verenigde Naties in drie landen in 2003-2004 uitgevoerd zijn hebben laten zien dat niet alleen de wetenschappelijke gemeenschap maar ook de bevolking van de getroffen gebieden het lage niveau van het leven als het primaire probleem ziet dat zo snel mogelijk opgelost moet worden. 7. Milieuaspecten van de ontmanteling van de sarcofaag en het probleem van de radioactieve afval. 14

De onverwachte ravage van Unit 4 van de Tsjernobylreactor tot omvangrijke radioactieve verontreiniging en ongekende hoeveelheden van de radioactieve afval in de Unit zelf, in de kerncentrale en in de omringende gebieden geleid. Het bouwen van de Sarcofaag in de periode van mei tot november 1986 had tot doel de insluiting van de beschadigde reactor, het verlagen van het radiatieniveau ter plekke en het voorkomen van verder vrijkomen van radionucliden in de omgeving.25 De mantel was gemonteerd in uitzonderlijk korte tijd. Het personeel was tijdens het bouwen meedogenloos blootgesteld aan de ernstige dosis van straling. De mantel moest binnen de kortste tijd worden geconstrueerd om het niveau van de straling zo snel mogelijk en zo veel mogelijk te verlagen. Het bouwen onder de enorme tijdsdruk heeft geresulteerd in een aantal constructiefouten en de afwezigheid van de volledige gegevens omtrent de stabiliteit van de structuren van de Unit 4. De situatie is op dit moment gecompliceerd door het feit dat de structuurelementen van de mantel gebreken vertonen die door de vochtigheid binnen de mantel waren veroorzaakt. Het grootst mogelijk gevaar is dat de mantel kan ineenstorten en radioactieve stof in de omgeving kan lozen. Om de potentiële ineenstorting van de mantel te vermijden is een plan opgesteld dat de maatregelen ter versterking van de instabiele structuren inhoudt. Behalve deze maatregelen is de Nieuwe Veilige Mantel (a New Safe Confinement) gepland die bovenop de bestaande Sarcofaag gebouwd zou worden en gedurende 100 jaar bescherming zou bieden tegen de straling.26 Het plaatsen van de nieuwe mantel zou toelaten de huidige Sarcofaag te demonteren, de hoogradioactieve brandstof uit de Unit 4 te verwijderen en mogelijk de beschadigde reactor uit bedrijf te nemen. Tijdens de herstelwerkzaamheden zowel op de Tsjernobyl kerncentrale als in de omgeving waren er grote hoeveelheden van radioactieve afval geproduceerd en geplaatst in de tijdelijke reservoirs in de ondiepe opslagruimte voor de radioactieve afval. Afvalgoten en gecontroleerde afvalstortplaatsen waren in de loop van 1986-1987 gemaakt in de Verboden Zone op afstand van 0,5 tot 1,5 km van de reactor. Het was gedaan om de verspreiding van de radioactieve stof te vermijden, om het radioactieve niveau te verlagen en om betere condities te creëren voor de werkzaamheden bij Unit 4 en in de omgeving. Deze faciliteiten waren opgezet zonder

25< http://un.by/pdf/HighlightsRecommendations+Figs-rev-acc.pdf >, Chernobyl’s Legacy: Health, Environmental en Socio-Economic Impacts, The Chernobyl Forum, 2006, blz.12. 26Zie noot 14, blz.13.

15

fatsoenlijke ontwerpdocumenten, ze zijn niet goed hermetisch afgesloten en niet voldoen aan de moderne veiligheidseisen. Gedurende de jaren na de ramp veel middelen waren besteed om de systematische analyse en de acceptabele managementstrategie met betrekking tot de radioactieve afval op de Tsjernobyl kerncentrale en de Verboden Zone te bevorderen. Niettemin, is er nog geen sprake van algemeen geaccepteerde strategie voor de efficiënte en effectieve management van de bestaande radioactieve afval27 vooral wat de afval met een hoog stralingsniveau en een lange halveringsperiode betreft. Er wordt nog meer kernafval geproduceerd in verband met het bouwen van de Nieuwe Veilige Mantel en de mogelijke demontering van de Sarcofaag. Voor de opslag van deze afval moet er nog een strategisch plan komen. 8. Zijn risico’s van het leven in de verontreinigde gebieden reëel? De rudimenten en atavismen van de sovjet mentaliteit die in de politieke en zelfs in de wetenschappelijke cultuur blijven heersen hebben tot het feit geleid dat na 23 jaar naar de Tsjernobyl-ramp nog steeds over een ernstig tekort aan volledige en wetenschappelijk gegronde informatie kan worden gesproken. Volgen de opiniepeilingen vinden de mensen die in de regio blijven wonen dat ze onvoldoende toegang hebben tot de kennis die hun leven gezonder en productiever zou kunnen maken. Deze omstandigheid is verbazingwekkend want de overheden van de betrokken landen hebben een aantal pogingen gedaan om verspreiding van de misleidende informatie, geruchten en mythen over de “gevaren” te stoppen en het fatalistische imago van de regio te veranderen in een positiever beeld. Helaas blijft het verlammende fatalisme in de geest van de bevolking heersen en dit leidt tot roekeloos gedrag: bijvoorbeeld, de consumptie van de bospaddenstoelen, bessen en wild uit de ernstig verontreinigde gebieden. Ondanks de waarschuwingen van de regeringen, de media, de wetenschappers en de medewerkers van de internationale organisaties uiten de bewoners van de getroffen gebieden een diep gevoel van verwarring en onzekerheid omtrent de effecten van de straling op de menselijke gezondheid en het milieu. Het bewustzijn over wat nodig is en welke stappen genomen moeten worden om in de verontreinigde gebieden een gezond leven te kunnen leiden is zeer laag. Het wantrouwen ten opzichte van de door de regering verschafte informatie is zeer hoog. Het winnen van vertrouwen

27Zie noot 14.

16

van de bevolking blijft een van de grootste uitdagingen voor de autoriteiten die met de consequenties van de ramp te maken hebben. Reportages laten zien dat de bevolking van de Tsjernobyl-regio’s maniakaal bezig is met eigen gezondheidstoestand, gezondheidstoestand van de kinderen en de gezondheidstoestand van de komende generaties. Zorgen over sociaaleconomische omstandigheden zoals werkgelegenheid, salarissen en een laag niveau van het leven zijn evenwel extreem groot, groter dan de zorgen over de hoge straling.28 Het ICRIN-onderzoek29 bevestigt het feit dat de bevolking die door Tsjernobyl getroffen is behoefte heeft zowel aan de ondubbelzinnige en duidelijke antwoorden op een spectrum van de vragen als aan een nieuw transparant beleid ter promotie van de economische ontwikkeling van de regio. De autoriteiten moeten de nieuwe manieren vinden om de informatie te presenteren en de bewoners in te lichten. De bevindingen van de Chernobyl Forum en het rapport van de expertcommissie van de Verenigde Naties30 moeten door de bevolking van de getroffen gebieden uiteindelijk gezien worden als de bron van de betrouwbare wetenschappelijke informatie en bijdragen tot een gezonder en productiever leven van de door de angst en bezorgdheid verlamde bevolking. 9. De toekomst van de Tsjernobyl Verboden Zone. Het complete plan van de ontwikkeling van de werkzaamheden in de Verboden Zone bevat de maatregelen ter herstel van de beschadigde gebieden en het mogelijk maken om de minder verontreinigde gebieden te gebruiken voor publieke doeleinden.31 Om dit plan te realiseren moet er goed gedefinieerd administratieve controle uitgeoefend over de aard van de uitgevoerde werkzaamheden op de opnieuw gebruikte territoirs. Er moeten regels komen met betrekking tot de beperkingen van de productie en consumptie van de landbouwproducten en veehouderij. Door alle mogelijke beperkingen zijn de hergebruikte gebieden meer geschikt voor industrieel gebruik dan voor de landbouw of bewoning. 28Rapport International Chernobyl Research and Information Network (ICRIN) 2003-2004, VN initiatief ter verschaffing van nauwkeurige informatie aan de bewoners van de getroffen gebieden, < www.un.org.ua/files/ICRIN_Report-2004.pdf>. 29Zie noot 23. 30UN SCEAR on the Effects of Atomic Radiation, Report to the General Assembly, with scientific annexes, vol.1, deel A, no.23, < http://www.unscear.org/unscear/en/publications/2006_1.html>. 31Zie noot 14.

17

De toekomst van de Verboden Zone is de komende honderd jaar en later geassocieerd met het aantal activiteiten: •

Het bouwen en goed functioneren van de Nieuw Veilige Mantel (the New Safe Confinement) en een relevante technisch infrastructuur;

•

Het verwijderen van de brandstof, het uit bedrijf nemen en het demonteren van de Units1, 2 en 3 van de kerncentrale en de Sarcofaag;

•

Het bouwen van de faciliteiten voor de verwerking en beheren van het kernafval, in het bijzonder een diepe geologische depot voor hoogactief materiaal met een lange halveringsperiode;

•

De ontwikkeling van natuurreservaten in de gebieden die bij de bewoonde territoirs aansluiten en

•

De handhaving van de monitoring van het milieu en het wetenschappelijk onderzoek.32

De genoemde activiteiten kunnen uitsluitend worden gerealiseerd in de consequente samenwerking van de drie gelaedeerde staten – Oekraïne, Wit Rusland en de Russische Federatie – met de internationale gemeenschap onder de leiding van de Verenigde Naties. 10. Reflectie en conclusies op grond van de bevindingen van de VN-onderzoek. Het resultaat van het ongeluk op het vierde blok van de Tsjernobyl kerncentrale is de volledig vernietigde reactor en enorme uitstoot van radionucliden in de omgeving. De ramp is de grootste en het meest desastreuze gebeurtenis in de geschiedenis van de nucleaire energie met de meeste dodelijke slachtoffers, mensen die nog steeds leiden aan zeer verscheidende consequenties van de ravage en de omvangrijkste sociaaleconomische schade ooit. Gelukkig is een dergelijke ramp tegenwoordig onmogelijk. De directeur van Ростехнадзор (Rostechnadzor33) Николай Кутьин (Nicolai Koetjin) is verzekerd dan een ramp zoals de ramp van Tsjernobyl zal nooit meer gebeuren: “Na het ongeluk op de Tsjernobyl Kerncentrale waren de maatregelen genomen die de mogelijkheid van een dergelijke ramp uitsluiten. Op alle reactoren van de Tsjernobyl-type zijn er drie onafhankelijke veiligheidssystemen geïnstalleerd. 32Zie noot 14. 33Rostechnadzor – Federale dienst voor ecologisch, technisch en atoomtoezicht van de Russische Federatie. Organisatie die zich bezig houdt het toezicht in de sfeer van onder andere veiligheid tijdens de werkzaamheden die verbonden zijn aan de exploitatie van de grondstoffen, industriële veiligheid, veiligheid met betrekking tot de exploitatie van de kernenergie, elektrische installaties en netwerken en hydratechnische installaties. < http://www.gosnadzor.ru/about/polojenie.htm >.

18

Bij gevaar wordt het functioneren van de reactor geblokkeerd. De interactie tussen de mens en de reactor zoals het op de Tsjernobyl kerncentrale is geweest is onmogelijk.” Het woord “straling” roept bij de meeste mensen paniek op. Men is bang om de plaatsen met wat hoger stralingsniveau te bezichtigen en het voedsel dat “vergiftigd” is door de straling te eten terwijl de wetenschappers bevestigen dat de mensheid slechts een klein deel van de kennis omtrent de kernenergie heeft. Gelijk na de ramp waren er gevallen van mutaties in de biosfeer, inclusief mensen en dieren, maar slechts één jaar na de ramp zijn veel mensen terug naar de verontreinigde plaatsen gekeerd. Ze hielden zich bezig met landbouw en veehouderij. Ze geloofden niet dat het gebied voor hun gezondheid gevaarlijk was. Bij de terugkomst hebben ze in de plaats van de uitgebrande en levenloze woestijn bloei van de natuur omarmd. Het vee dat in de verontreinigde dorpen is gebleven zag er gezond en fit uit. De prominente Oekraïense wetenschapper Professor Геннадий Поликарпов (Gennady Polikarpov34) en zijn collega Виктория Цибулина (Victoria Tsibulina) werkzaam aan het Институт Биологии Южных морей имени Ковалавского (Kovalevskiy Institute of Biology of the Southern Seas) dat deel uitmaakt van de Национальная Академия Наук Украины (National Academie of the Sciences van Oekraïne35) in Sevastopol hebben het gedrag van drie soorten wormen vergeleken. De habitat van de wormen zijn een meer dicht bij Tsjernobyl en een meer op de afstand van ongeveer 20 km van Tsjernobyl. De temperatuur van het water van beide meren is hetzelfde, hun chemische samenstelling is vergelijkbaar. Verbazingwekkend genoeg zijn de twee soorten wormen uit de zeer verontreinigde meer “overgestapt” van de ongeslachtelijke voortplanting naar de geslachtelijke voortplanting. Het derde soort dat niet aan de geslachtelijke voorplanting zich aangepast heeft het tempo van de ongeslachtelijke voortplanting aanzienlijk verhoogd. De wetenschappers zijn geneigd om te concluderen dat de bewoners van het waterbassin op deze manier hebben geprobeerd om bepaalde genen die bescherming tegen de straling bieden bij zichzelf in te “bouwen”. De geslachtelijke manier van voortplanting opent de weg tot natuurlijke selectie. In het proces van de natuurlijke selectie alleen die genen overleven welke de beste bescherming tegen de straling bieden. De weerstand van de populatie neemt op deze manier aanzienlijk toe.

34< http://www.eeiu.org/whoswho/gennadypolikarpov.html >. 35< http://www.ibss.org.ua/Default.aspx?tabid=169 >.

19

Met het standpunt van de Oekraïense onderzoekers is de expert van de Internationale Commissie voor de Radiologische Bescherming36 Prof.Dr.Carmel Mothersill van Dublin Institute of Technology37 het mee eens. Zij noemt het verschijnsel “a plausible mechanism” onder de gegeven omstandigheden.38 De bevolking van de Verboden Zone blijven rustig het locale putwater drinken en gebruiken als basisvoedsel groenten en fruit die zij zelf op eigen “bestraalde” grond verbouwen. Ze leggen voorraden van hout, ze houden vee en verkopen deze bezittingen in de naburige “schone” regio’s. De “buren” kopen dit alles hoewel ze zeker weten: de goederen zijn uit de gevaarlijke zone geleverd. Het feit dat nog onmogelijk is om te weerspreken: de invloed van de straling op de mens is nog veel te weinig bestudeerd. Behalve tijdelijke afwijkingen zijn er positieve verschijnselen vastgesteld: de kinderen die uit de verontreinigde gebieden van bijvoorbeeld Brjansk (Rusland) komen zijn verder in groei dan hun leeftijdsgenoten uit de “schone” gebieden en hun immuunsysteem blijkt sterker te zijn.39 De vragen die door de wetenschappers nog moeten worden beantwoord zijn: •

Heeft de straling in kleine doses een heilzame werking op het menselijk lichaam? en

•

Kunnen mensen en dieren zich efficiënt aanpassen aan de hogere doses van de straling?

Behalve deze zijn er nog veel andere vragen die betrekking hebben tot de kernenergie, de exploitatie van de moderne kerncentrales en de verwerking van het kernafval. De wetenschap staat gelukkig niet stil. De uitdagingen van de atomen als bron van de kernenergie worden door de ambitieuze wetenschappers aanvaard en de antwoorden op steeds meer vragen worden gegeven. De onderzoekers van de University of Texas in Austin40 in de Verenigde Staten beweren een techniek te hebben ontwikkeld waarmee zij extra energie uit het kernafval kunnen halen.41 In 36International Commission on Radiological Protection, < http://www.icrp.org/>. 37. 38Bio-Medicine on-line, < http://news.bio-medicine.org/biology-news-2/Amorous-wormsreveal-effects-of-Chernobyl-5132-1/>. 39< http://www.chernobyl.info/index.php?userhash=&navID=490&lID=3 >, < http://www.chernobyl.info/index.php?userhash=279256&navID=490&lID=2 >. 40< http://www.utexas.edu/ >. 41Technisch weekblad, Meer energie uit kernafval, 28 mei 2009, < http://www.technischweekblad.nl/meer-energie-uit-kernafval.62184.lynkx >.

20

de Verenigde Staten zelf staan vele kernreactoren die aanzienlijke hoeveelheden van het kernafval produceren. Het transurane kernafval42 is het resultaat van de kernsplijting van uranium in kernreactoren. De wetenschappers hebben ontdekt dat uit afval dat door kernsplijting is ontstaan extra energie kan worden gewonnen. Dit gebeurt met behulp van de kernfusie. De onderzoekers van de University of Texas hebben een “fusiesplijting hybride”ontwikkeld die op een efficiënte manier die kernafval kan verbranden.43 De belangrijkste installatie in deze hybride reactor is een “Compact Fusion Neutron Source” die door de kernfusie grote hoeveelheden neutronen levert die op hun beurt verdere kernsplijtingreacties mogelijk maken. Door de verdere kernsplijting wordt er nog meer energie uit het kernafval geproduceerd, waardoor er steeds minder afval overblijft.44 De wetenschappers hebben een installatie gebouwd (“Super X Diverter”) die dit proces in de Compact Fusion Neutron Source mogelijk maakt. Het complete systeem voor de vernietiging van het kernafval wordt als volgt omschreven: “In de eerste plaats wordt 75 procent van het originele kernafval vernietigd in de reeds bestaande “light water” kernreactoren. Hierbij komt energie vrij, maar er blijven ook sterk radioactieve transurane stoffen over. Deze stoffen worden vervolgens in de fusiesplijting hybride installatie vernietigd”.45 De onderzoekers beweren dat de installatie die zij geconstrueerd hebben de enige is die de gevaarlijke stoffen veilig kan verwerken en dat de verbranding van deze stoffen in de installatie tot een afname van het transurane afval van 99 procent zal leiden. Ten overvloede, beweren de onderzoekers van de University of Texas dat één hybride installatie het transurane afval van tien tot vijftien reactoren zou kunnen vernietigen.46 De Britse wetenschapper Sir David King, the Chief Science Adviser van de Britse regering verleent krachtige steun aan de plannen om meer energie te produceren door middel van verwerking van het kernafval. “We can bury our reactor waist or we can treat it and then use it as free fuel for life.”47 – aldus hij. Indien het functioneren van de fabriek voor de verwerking van 42< http://nl.wikipedia.org/wiki/Transuraan_element >. 43< http://www.utexas.edu/research/news/story.php?src=opa&item=3809>. 44Zie noot 34. 45Zie noot 34. 46Zie noot 34. 47Science & Technology, 12-23-07, < http://www.treehugger.com/files/2007/12/britain_nuclear_waste.php >.

21

het kernafval in Sellafield’s Thorp ongestoord voortgezet was zou 60 000 tonnen van kernafval in de brandstof voor de reactor worden verwerkt. Er zou genoeg brandstof geproduceerd kunnen worden om aan 60 procent van de behoefte van het Verenigd Koninkrijk aan nucleaire brandstof tot 2060 te voldoen.48 Het positivisme van de prominente wetenschapper ten opzichte van het produceren van kernenergie ook met betrekking tot de vragen betreffende “global warming” is opvallend expliciet. Sir David zegt: “If you were an alien arriving from Mars and you saw we had global warming you’d say these people are going to burn their planet. Then they’d say, “It’s all right. They’ve discovered nuclear fission technology, they can cut down their CO2 production”. Sir David King voegt er aan toe: “Chernobyl has created in the minds of many a very negative view of nuclear technology. I don’t think it’s the right view; the number of deaths from coal production vastly exceeds the number from all accidents in nuclear production”.49 Gelet op de feiten, de wetenschappelijke bevindingen en de rapportages van de internationale onafhankelijke gezaghebbende commissies is de houding van sommige regeringen die onder grote druk van de milieuorganisaties zich bevinden ten opzichte van het bouwen van nieuwe kerncentrales onbegrijpelijk en valt niet uit te leggen. Deze houding lijkt in mijn ogen op de houding en gedrag van de Sovjet autoriteiten van Oekraïne, Rusland en Wit Rusland op het moment van de ramp van Tsjernobyl en nog een aantal jaren daarna: het verbergen of het negeren van de feiten, het onder het tapijt schuiven van de informatie en daarmee het zaaien van onzekerheid, onnodige angsten en uiteindelijk de wantrouw in de autoriteiten. Gezien mijn achtergrond, de omstandigheid dat het grootste deel van mijn leven onder de Sovjet regime is verlopen lijkt mij deze vergelijking volkomen rechtmatig. Wat de houding van de Sovjet en post-Sovjet autoriteiten betreft valt nog veel te onderzoeken en te schrijven. Terwijl de echo van de Tsjernobyl ramp weerklonk in alle hoeken van de wereld, terwijl hulp en financiële middelen naar Oekraïne stroomden is de ramp van Tsjernobyl een “heilige” melkkoe geworden waarvoor de autoriteiten met gemak om geld en andere middelen kunnen vragen. 23 jaar na de ramp komt geld van de Sovjet-Unie, daarna van de Oekraïense belastingbetalers en in de laatste jaren ook de Westerse landen die assistentie verlenen in de 48Zie noot 41. 49The Independent: Sir David King.., < http://www.independent.co.uk/news/people/profiles/sir-david-king-chernobyl-created-anegative-view-of-nuclear-technology-i-dont-think-its-the-right-view-487011.html >.

22

handen van de zakenlieden die in de “nucleaire veiligheid” handelen. Niemand in de door de ramp getroffen landen twijfelt dat de zich “voortzettende” nucleaire catastrofe van Tsjernobyl in de mogelijkheid veranderde om enorme financiële middelen toe te eigenen.50 Op basis van de betrouwbare documenten vinden er regelmatig heftige interpellaties plaats in het Oekraïense Parlement. Steeds meer gevallen van corruptie en misbruik van het geld dat van alle kanten van de wereld is ontvangen komen aan het licht. Het moet eindelijk de regeringen van de donorlanden en belangenorganisaties in het Westen duidelijk worden waarom de hoge kringen van de ambtenaren en zakenlieden in de getroffen landen, vooral Oekraïne, belang bij hebben om het schrikbeeld van Tsjernobyl voort te zetten. 11. De radiofobie. In de kernindustrie wereldwijd vóór Tsjernobyl zijn er 28 sterfgevallen geconstateerd die gerelateerd zijn aan de consequenties van de straling. Dit cijfer is te verwaarlozen in vergelijking met het aantal doden door de werkzaamheden in bijvoorbeeld de kolenmijnen. In Tsjernobyl waren er twee groepen mensen die hoge doses van de straling hebben gekregen. 28 liquidatoren van de consequenties van de ramp die zeer hoge stralingsdoses hebben gekregen zijn gedurende vier maanden na de ramp overleden. 19 meer mensen zijn later aan de consequentie van de straling dood gegaan. Kinderen die het meest gevoelig zijn voor de straling een hoge schildklier dosis door de concentratie van de radioactieve iodine hebben gekregen. Tot het jaar 2000 zijn ongeveer 4000 gevallen van schildklieranker bij de kinderen vastgesteld van welke slechts 9 gevallen aan de straling van Tsjernobyl zijn gerelateerd. Schildklierkanker is meestal niet fataal indien het diagnose en de behandeling tijdig plaatsvinden. In totaal zijn er 56 sterfgevallen in verband met de hoge doses van de straling van Tsjernobyl tot 2004 plaatsgevonden.51 Behalve deze gevallen met zeer hoge doses van de straling hebben veel burgers lage doses van de straling gekregen door de verontreiniging van het milieu door de radioactieve isotopen van Tsjernobyl. Er is geen enkel bewijs van de toeneming van het aantal gevallen leukemie of anderen vormen van kanker in dit enorm laag van de bevolking.52 Ongelukkigerwijze zij er 1250 suïcides door de spreiding van de radiatiefobie vastgesteld en 100 000 tot 200 000 electieve abortussen uitgevoerd 50Van der Plas, B., Katastrofa. Milieu in Rusland 20 jaar na Tsjernobyl, Berichten uit de voormalige Sovjet-Unie deel 4, Stichting Uitgeverij Papieren Tijger, 2006, blz.47. 51Chernobyl Forum Report 2005, in paper on Chernobyl Accident, World Nuclear Association, < www.world-nuclear.org/info/chernobyl/inf07.htm >. 52Walinder, G., Has radiation become a Health Hazard?Copublished by Medical Physics Publishing Madison WI 53705, ISBN0944838960 (USA), blz.124, < www.mediaphysics.org >.

23

in West Europa uit de angst voor de consequenties van de Tsjernobyl-ramp.53 De werkelijke tragedie van Tsjernobyl is dat zo veel ellende is veroorzaakt niet door de straling maar door de irrationele angst – een fobie - voor de straling.54 Fobie is een psychische aandoening waarbij iemand, om doorgaans onduidelijke redenen, een ziekelijke angst ontwikkelt voor specifieke zaken of situaties. De angst staat niet in verhouding tot de reële bedreiging die van de situatie of het object uitgaat en de lijder is zich hiervan goed bewust.55 Fobie als irrationele angst kan tot paniek lijden. Paniek leidt op haar beurt tot irrationele conclusies en onredelijke daden. De strijd tussen de zuivere wetenschap en gezond verstand met mythes en fobieën is nog niet gewonnen. Het aanblazen van de vlammen van de radiatiefobie, bewust of onbewust, is van weinig hulp als je denkt aan de voordelen of risico’s van de uraniumwinning, de verwerking van het radioactieve afval of kernenergiegeneratie. De voordelen en risico’s van de productie van de kernenergie moet met alle andere alternatieve bronnen worden vergeleken inclusief kolenwinning. Kolenmijnen hebben namelijk uitermate slechte reputatie wat de veiligheid van het proces betreft, vooral in de landen zoals China, Oekraïne en Zuid Afrika.56 De verwijdering en verwerking van het radioactieve afval is een kwestie van de publieke belangstelling. Men moet onthouden dat uranium en producten van zijn radioactieve verval hebben altijd bestaan vanaf het moment van ontstaan van het planeet Aarde. Het lijkt logisch dat relatief geringe hoeveelheden van hoog radioactief afval terug zou gaan naar stabiele steenformaties waar het vandaan kwam.57 Er is een evidente behoefte om laagactief afval in een beperkt aantal depots te stoppen in de plaats over de wereld en verschillende instituties kleinere hoeveelheden te verspreiden. De overdreven angst voor de straling heeft het debat over deze belangrijke onderwerpen nadelig beïnvloed. De voordelen van de radiatie-industrie zijn ontelbaar: meer dan de helft van alle kankerpatiënten moeten op een bepaald stadium van de therapie bestraald worden, de straling wordt gebruikt bij 53Zie noot 46, blz.128. 54David Wigg, Radiation: Facts, Fallacies and Phobias, blz.6. . 55Wikipedia, < http://nl.wikipedia.org/wiki/Fobie >. 56Zie noot 48. 57Zie noot 48.

24

het stellen van de diagnose, veel medische behandelingen en wetenschappelijke en industriële toepassingen zijn dagelijkse praktijk. Het veilig omgaan met hoge en lage doses van de radioactieve bronnen in de ziekenhuizen, universiteiten en industrie is routine geworden en werkt in belang en profijt van miljoenen mensen. Dit belang en profijt moeten niet door de onredelijke houding ten opzichte van de effecten van de straling verlamd worden. Gedurende ongeveer laatste 100 jaar is de groei van het begrijpen en het accepteren van de radiobiologie, radiatie in het kader van natuurkunde en andere wetenschappen die geassocieerd zijn met de aard en de effecten van de straling intenser geworden. Een van de voorbeelden is de publieke aanvaarding van de lage stralingdoses die vooral voor het brede publiek en mensen die tijdens hun werkzaamheden in aanraking met radiatie komen van belang is. De weigering van de verschillende instituties en de media om het feit van de positieve effecten te accepteren heeft reeds tot veel ongelukkige consequenties geleid, onder andere breed verspreide radiofobie en haar consequenties. 12. Slot. In dit werkstuk heb ik een poging gedaan om in het kader van een aantal aspecten – volksgezondheid, milieu, sociaaleconomische omgeving - in de context van de Tsjernobylramp te laten zien hoe de maatschappij in de baan van de ongegronde beweringen en mythen kan raken. De bevindingen van de gezaghebbende instanties als de Scientific Committee on the Effects of Atomic Radiation van de Verenigde Naties, de Tsjernobyl Forum en een aantal VN Commissies behoeven nauwelijks interpretatie. De conclusie die volgt is dat er geen wetenschappelijke en ondubbelzinnige aanwijzingen zijn dat kernenergie direct gevaar voor de menselijke gezondheid oplevert. De maatschappij in het geheel en de politici in het bijzonder lijken zich nog steeds in de shocktoestand van de eerste dagen na Tsjernobyl te bevinden. Daarbij hebben de meerdere factoren een rol gespeeld. Factoren zoals het ontbreken van transparantie omtrent de gebeurtenis, de geheimzinnigheid van de Sovjet autoriteiten, de leugen van de Oekraïense en Russische autoriteiten en later corruptie en het overdrijven van de regering en de zakenlieden van onafhankelijke Oekraïne in de poging om meer geld van de internationale gemeenschap te krijgen worden in het werkstuk kort behandeld maar vormen niet het belangrijkste onderwerp van dit werkstuk.

25

Is kernenergie veilig? Volgens het Planbureau voor de leefomgeving is de kans om in Nederland slachtoffer te worden van een kernramp ergens in Europa bedraagt jaarlijks ongeveer 1 op de 8,5 miljoen.58 Of er in Nederland acute noodzaak aanwezig is om nieuwe kerncentrales te bouwen is de andere vraag. Het rapport van de UN SCEAR en de bevindingen van de prominente wetenschappers is een overtuigend antwoord op de mythes van de voorstanders van voorzorg. Hopelijk komt er meer openheid ten aanzien van acceptatie van de conclusies gebaseerd op de empirische bevindingen van de meest gezaghebbende instantie van de moderne wereld.

58

26

Literatuurlijst: 1. Van der Plas, B., Katastrofa. Milieu in Rusland 20 jaar na Tsjernobyl, Berichten uit de voormalige Sovjet-Unie, deel 4, Stichting Uitgeverij Papieren Tijger, 2006 2. Pieterman, R., De voorzorgcultuur. Streven naar veiligheid in een wereld vol risico en onzekerheid, Boom Juridische uitgevers 2008. 3. Technisch weekblad, Meer energie uit kernafval, 28 mei 2009 4. United Nations General Assembly, Optimizing the international effort to study, mitigate and minimize the consequences of the Chernobyl disaster, 2005. 5. UN SCEAR on the Effects of Atomic Radiation, Report to the General Assembly, with scientific annexes, vol.1, deel A, no.23, 2006. 6.

Walinder, G., Has radiation become a Health Hazard? Copublished by Medical Physics Publishing Madison, 1995.

7.

Wigg, D., Radiation: Facts, Fallacies and Phobia, 2007.

8. World Nuclear Association, Chernobyl Forum Report 2005, in paper on Chernobyl Accident. Internet bronnen: 1. < http://ru.wikipedia.org/wiki/%D0%A0%D0%91%D0%9C%D0%9A >. 2. < http://www.duurzameenergie.org/nieuws/scherpere-eisen-aan-kerncentrales.html >. 3.

.

4.

< http://www.who.int/ionizing_radiation/chernobyl/who_chernobyl_report_2006.pdf) >.

5. < http://www.unscear.org/unscear/en/publications/2000_1.html>. 6. < http://www.unscear.org/unscear/en/publications/2006_1.html>. 7.

< http://demoscope.ru/weekly/2006/0269/index.php>.

8.

< www.reliefweb.int/library/documents/2002/undp_rus_25jan.pdf >

9. < http://un.by/pdf/HighlightsRecommendations+Figs-rev-acc.pdf >. 10. < http://un.by/pdf/HighlightsRecommendations+Figs-rev-acc.pdf >. 11. < http://un.by/pdf/HighlightsRecommendations+Figs-rev-acc.pdf >. 12. <

http://un.by/pdf/HighlightsRecommendations+Figs-rev-acc.pdf >.

13. <

www.un.org.ua/files/ICRIN_Report-2004.pdf>.

14. < http://www.unscear.org/unscear/en/publications/2006_1.html> 27

15. < http://www.gosnadzor.ru/about/polojenie.htm >. 16. < http://www.eeiu.org/whoswho/gennadypolikarpov.html >. 17. < http://www.ibss.org.ua/Default.aspx?tabid=169 >. 18. < http://www.icrp.org/>. 19. . 20. <

http://news.bio-medicine.org/biology-news-2/Amorous-worms-reveal-effects-of-

Chernobyl-5132-1/>. 21. http://www.chernobyl.info/index.php?userhash=&navID=490&lID=3 22. <

>

http://www.chernobyl.info/index.php?userhash=279256&navID=490&lID=2 >.

23. < http://www.utexas.edu/ >. 24. ,

< http://www.technischweekblad.nl/meer-energie-uit-kernafval.62184.lynkx >.

25. < http://nl.wikipedia.org/wiki/Transuraan_element >. 26. < http://www.utexas.edu/research/news/story.php?src=opa&item=3809>. 27. < http://www.treehugger.com/files/2007/12/britain_nuclear_waste.php >. 28. <

http://www.independent.co.uk/news/people/profiles/sir-david-king-chernobyl-created-

a-negative-view-of-nuclear-technology-i-dont-think-its-the-right-view-487011.html >. 29. <

www.world-nuclear.org/info/chernobyl/inf07.htm >.

30. < www.mediaphysics.org >. 31.
nterprise.com.au%2Fbio%2FBIGBANG_old.pdf&images=yes >. 32. <

http://nl.wikipedia.org/wiki/Fobie >.

33.
x.html?vraag=12&title=Is%20het%20gebruik%20van%20kernenergie%20veilig%3F#12 >.

28