Pul Turkce

‫ﭘﻮﻟﮭﺎ و واﺣﺪھﺎي ﭘﻮﻟﻲ دوﻟﺘﮭﺎي ﺗﻮرﻛﻲ و آزرﺑﺎﯾﺠﺎﻧﻲ در اﯾﺮان‬

‫ﺳﻜﮫ ھﺎ‪ ،‬ﮔﻮاه دوﻟﺘﻲ ﺑﻮدن زﺑﺎن ﺗﺮﻛﻲ در اﯾﺮان‬ ‫ﺳﻜﮫ ھﺎ و اﺳﻜﻨﺎﺳﮭﺎ ﻓﻘﻂ ارزش ﻣﺒﺎدﻻﺗﻲ و ﭘﻮﻟﻲ ﻧﺪاﺷﺘﮫ ﺑﻠﻜﮫ از ﺟﻨﺒﮫ ھﺎي اﻗﺘﺼﺎدي‪ ،‬اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ‪ ،‬ﺳﯿﺎﺳﻲ‪ ،‬ﺗﺎرﯾﺨﻲ‪ ،‬ھﻨﺮي‪،‬‬ ‫ﺗﺰﺋﯿﻨﻲ‪ ،‬ﻣﻠﻲ‪ ،‬ﺣﻜﻮﻣﺘﻲ‪ ،‬زﺑﺎﻧﺸﻨﺎﺳﻲ‪ ،‬ﺧﻂ ﺷﻨﺎﺳﻲ‪ ،‬دﯾﻨﻲ و ﻣﺬھﺒﻲ ﺟﺎﻣﻌﮫ اي ﻛﮫ در آن ﺿﺮب و ﭼﺎپ ﻣﻲﺷﻮﻧﺪ‪ ،‬ﻧﯿﺰ ﻗﺎﺑﻞ‬ ‫ﺗﺄﻣﻞ و ﺑﺮرﺳﻲ اﻧﺪ‪ .‬ﺳﻜﮫ ﺷﻨﺎﺳﻲ ﺷﺎﺧﮫ ﻣﮭﻤﻲ از ﺑﺎﺳﺘﺎﻧﺸﻨﺎﺳﻲ اﺳﺖ ﻛﮫ ﺗﻮاﻧﺴﺘﮫ اﺳﺖ ﺑﺰرﮔﺘﺮﯾﻦ ﺧﺪﻣﺖ را ﺑﺮاي روﺷﻦ‬ ‫ﺷﺪن ﺗﺎرﯾﺦ ﮔﺬﺷﺘﮫ و اﺑﮭﺎﻣﺎت ﺗﺎرﯾﺨﻲ‪ ،‬ﺗﻤﺪن ھﺎي دﻧﯿﺎي ﻗﺪﯾﻢ و ﻣﻠﻞ ﻣﺨﺘﻠﻒ ﺑﻨﻤﺎﯾﺪ‪ .‬ﺳﻜﮫ ھﺮ دوره ﻧﺸﺎن دھﻨﺪه ﻋﺎدات و‬ ‫آداب‪ ،‬ﺧﻂ و زﺑﺎن‪ ،‬ھﻨﺮ‪ ،‬ﻧﻘﺎﺷﻲ‪ ،‬ﺗﺰﺋﯿﻦ‪ ،‬ﻧﻤﺎﯾﺶ ﭘﻮﺷﺎك ﻣﺮدم و ﭘﺎدﺷﺎھﺎن‪ ،‬ﻣﺬھﺐ و ﺗﻤﺪن آن دوره اﺳﺖ‪ .‬ﺗﺼﻮﯾﺮ‬ ‫ﺷﺎھﺰادﮔﺎن‪ ،‬ﭘﺎدﺷﺎھﺎن و ﻓﺮﻣﺎﻧﺮواﯾﺎن‪ ،‬ﻧﻮع ﻛﻼه‪ ،‬ﻟﺒﺎس‪ ،‬آراﯾﺶ ﻣﻮ و دﯾﮕﺮ ﺗﺰﺋﯿﻨﺎت ﻛﻤﻚ ﺑﺴﯿﺎري ﺑﮫ ﺷﻨﺎﺳﺎﯾﻲ ﻋﺎدات و‬

‫‪PDF created with pdfFactory Pro trial version www.pdffactory.com‬‬

‫آداب و رﺳﻮم ﻣﻠﻞ ﻣﻲ ﻛﻨﺪ‪ .‬ﻣﻄﺎﻟﻌﮫ ﻧﻘﺸﮭﺎي روي ﺳﻜﮫ ارﺗﺒﺎط ﻣﺴﺘﻘﯿﻢ ﺑﺎ ﺗﺎرﯾﺦ ھﻨﺮ دارد‪ .‬ﺳﻜﮫ ﺑﮫ ﻟﺤﺎظ اﺗﻘﺎن ﺗﺎرﯾﺨﻲ و ﺑﮫ‬ ‫ﻋﻨﻮان ﯾﻚ ﺳﻨﺪ ﻣﮭﻢ ﻣﺎﻧﻨﺪ ﺳﻨﮓ ﻗﺒﺮھﺎي ﺑﺎﺳﺘﺎﻧﻲ‪ ،‬ﺑﺎ اﺳﻨﺎد رﺳﻤﻲ ﻗﺎﺑﻞ ﻣﻘﺎﯾﺴﮫ اﺳﺖ‪ ،‬ﺣﺘﻲ ﺑﮫ ﺳﺒﺐ آﻧﻜﮫ از ﺳﻮي دوﻟﺖ و‬ ‫ﻣﻘﺎﻣﺎت رﺳﻤﻲ ﺻﺎدر ﺷﺪه‪ ،‬ﺧﻮد ﻋﻠﯿﺤﺪه ﺳﻨﺪي رﺳﻤﻲ و دوﻟﺘﻲ ﺑﺸﻤﺎر ﻣﻲ آﯾﺪ‪ .‬ﺑﺴﯿﺎري از اﻃﻼﻋﺎت ﺻﺤﯿﺢ و دﻗﯿﻖ روي‬ ‫ﺳﻜﮫھﺎ ﻧﮫ ﺗﻨﮭﺎ ﺑﺮ ﺑﺴﯿﺎري از ﻣﺘﻮن ﺗﺎرﯾﺨﻲ‪ ،‬ﺧﺎﻃﺮات و دﯾﮕﺮ ﻣﻨﺎﺑﻊ ﺗﺎرﯾﺨﻲ ﺗﺮﺟﯿﺢ دارد ﺑﻠﻜﮫ ﺗﻨﮭﺎ ﻣﻨﺒﻊ ﻣﺮﺑﻮط ﺑﮫ ﯾﻚ‬ ‫دوﻟﺖ و ﻣﻠﺖ ﺑﮫ ﺷﻤﺎر ﻣﻲآﯾﺪ‪.‬‬ ‫ﺳﻜﮫ ھﺎ و اﺳﻜﻨﺎﺳﮭﺎي دوﻟﺘﮭﺎي ﺗﻮرﻛﻲ و آزرﺑﺎﯾﺠﺎﻧﻲ ﻧﯿﺰ ﺑﮫ ﻋﻨﻮان اﺳﻨﺎد و ﯾﺎدﮔﺎرھﺎي ﻣﻠﻲ داراي اھﻤﯿﺖ ﻓﻮق اﻟﻌﺎده اي‬ ‫ﺑﺮاي ﺗﺎرﯾﺦ ﺗﻮرك ﺑﻮده‪ ،‬ﺣﺎوي اﻃﻼﻋﺎت ﻗﻄﻌﻲ و ﻏﯿﺮﻗﺎﺑﻞ اﻧﻜﺎر در ﻋﺮﺻﮫ ﺗﺒﯿﯿﻦ ﻣﻮﻟﻔﮫ ھﺎي ھﻮﯾﺖ ﻣﻠﻲ ﺧﻠﻖ ﺗﺮك و‬ ‫آزرﺑﺎﯾﺠﺎن‪ ،‬ﺳﻨﺖ دوﻟﺘﻤﺪاري ﺗﻮرﻛﻲ و آزرﺑﺎﯾﺠﺎﻧﻲ و ﺑﻮﯾﮋه ﺗﺎرﯾﺦ رﺳﻤﯿﺖ و دوﻟﺘﻲ ﺑﻮدن زﺑﺎن ﺗﻮرﻛﻲ در اﯾﺮاﻧﻨﺪ‪ .‬ﻋﻠﻲ‬ ‫رﻏﻢ اﯾﻦ‪ ،‬ﺗﺎﻛﻨﻮن ﻋﺒﺎرات و ﻧﻮﺷﺘﮫ ھﺎي ﺗﻮرﻛﻲ ﺑﻜﺎر رﻓﺘﮫ ﺑﺮ ﺳﻜﮫ ھﺎ و اﺳﻜﻨﺎﺳﮭﺎي دوﻟﺘﮭﺎي ﺗﻮرﻛﻲ و آزرﺑﺎﯾﺠﺎﻧﻲ ﺣﺎﻛﻢ‬ ‫ﺑﺮ اراﺿﻲ اﯾﺮان اﻣﺮوزي ﺑﮫ ﻃﻮر ﻣﺴﺘﻘﻞ و ﺟﺎﻣﻊ ﺑﺮرﺳﻲ ﻧﺸﺪه و اھﻤﯿﺖ ﻛﺎرﺑﺮد زﺑﺎن ﺗﻮرﻛﻲ در ﺳﻜﮫ ھﺎ و اﺳﻜﻨﺎﺳﮭﺎ‪،‬‬ ‫ﺑﺮرﺳﻲ ﻣﻘﺎﯾﺴﮫ اي ﻧﻮﺷﺘﺠﺎت ﺗﻮرﻛﻲ و ﻣﺴﺎﺋﻞ ﺣﻘﻮﻗﻲ ﻣﺮﺑﻮﻃﮫ در دول ﺗﻮرﻛﻲ ﺣﺎﻛﻢ ﺑﺮ اﯾﺮان ﺗﺪﻗﯿﻖ ﻧﮕﺮدﯾﺪه اﻧﺪ‪ .‬اﯾﻦ اﻣﺮ‬ ‫ﺑﺴﯿﺎر ﻣﮭﻢ در ﺗﺎرﯾﺨﺸﻨﺎﺳﻲ رﺳﻤﻲ و دوﻟﺘﻲ ﻓﺎرﺳﻲ ﺑﻠﻜﻞ ﻧﺎدﯾﺪه ﮔﺮﻓﺘﮫ ﺷﺪه اﺳﺖ‪ .‬در اﯾﻦ ﻧﻮﺷﺘﮫ ﺑﮫ ﻧﯿﺖ ﭘﺮ ﻛﺮدن اﯾﻦ ﺧﻼ‪،‬‬ ‫ﻧﮕﺎھﻲ ﮔﺬارا ﺑﮫ ﻛﺎرﺑﺮد زﺑﺎن ﺗﻮرﻛﻲ در ﭘﻮﻟﮭﺎ و ﻧﺎﻣﮭﺎي ﺗﻮرﻛﻲ ﭘﻮﻟﮭﺎ و واﺣﺪھﺎي ﭘﻮﻟﻲ دوﻟﺘﮭﺎي ﺗﻮرﻛﻲ و آزرﺑﺎﯾﺠﺎﻧﻲ در‬ ‫ﺑﺴﺘﺮ رﺳﻤﯿﺖ و دوﻟﺘﻲ ﺑﻮدن زﺑﺎن ﺗﻮرﻛﻲ اﻧﺪاﺧﺘﮫ ﺷﺪه اﺳﺖ‪.‬‬ ‫در ﻟﺰوم راﯾﺞ ﻛﺮدن دوﺑﺎره ﻧﺎﻣﮭﺎي ﺗﻮرﻛﻲ ﭘﻮﻟﮭﺎ و واﺣﺪھﺎي ﭘﻮﻟﻲ ﺗﻮرك‬ ‫راﯾﺞ ﻛﺮدن دوﺑﺎره ﻧﺎﻣﮭﺎي ﺗﻮرﻛﻲ ﭘﻮﻟﮭﺎ و واﺣﺪھﺎي ﭘﻮﻟﻲ ﺗﺎرﯾﺦ ﺗﻮرك و آزرﺑﺎﯾﺠﺎن‪ ،‬از ﻣﻮﺛﺮﺗﺮﯾﻦ روﺷﮭﺎي ﻣﺒﺎرزه ﺑﺎ‬ ‫اﻧﻘﻄﺎع ﺗﺎرﯾﺨﻲ در ﭘﯿﻮﺳﺘﮕﻲ ھﻮﯾﺖ ﻣﻠﻲ ﺧﻠﻖ ﺗﺮك؛ زﻧﺪه ﻧﮕﺎھﺪاﺷﺘﻦ ﺧﺎﻃﺮه ﺳﻨﺖ دوﻟﺘﻤﺪاري آن؛ ھﻤﭽﻨﯿﻦ ﻏﻨﻲ ﺗﺮ ﻧﻤﻮدن‬ ‫زﺑﺎن ﻧﻮﺷﺘﺎري و ﻣﺤﺎوره اي ﺗﺮﻛﻲ ﻣﻌﺎﺻﺮ در اﯾﺮان و آزرﺑﺎﯾﺠﺎن ﻣﻲ ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ﻛﺎرﺑﺮد واﺣﺪھﺎي ﭘﻮﻟﻲ ﺗﻮرك ﺑﺎ ﻧﺎﻣﮭﺎﺋﻲ‬ ‫ﻣﺎﻧﻨﺪ "ﺗﻨﮕﮫ"‪" ،‬ﺳﻮم" و "ﺗﯿﯿﯿﻦ"‪ ،‬ھﻤﭽﻨﯿﻦ ﺑﺎﻋﺚ ﻧﺰدﯾﻜﺘﺮ و ﻣﺤﻜﻤﺘﺮ ﺷﺪن ﭘﯿﻮﻧﺪ ھﻮﯾﺘﻲ و زﺑﺎﻧﻲ ﺗﺮﻛﺎن اﯾﺮان ﺑﺎ ﻣﻠﻞ ﺗﻮرك‬ ‫ﻣﻌﺎﺻﺮ ﻣﻲ ﮔﺮدد‪ .‬در اﯾﻦ اﺳﺘﻘﺎﻣﺖ ﭘﯿﺸﻨﮭﺎد ﻣﻲ ﺷﻮد‪:‬‬ ‫‪ - ١‬از ﻛﺎرﺑﺮد ﻛﻠﻤﺎت ﻓﺎرﺳﻲ و ﻏﯿﺮﺗﺮﻛﻲ ﺑﺮاي ﻧﺎﻣﯿﺪن ﭘﻮل و واﺣﺪھﺎي ﭘﻮل )ﭘﻮل‪ ،‬اﺳﻜﻨﺎس‪ ،‬ﺳﻜﮫ‪ (.... ،‬ﺧﻮدداري ﺷﻮد‪.‬‬ ‫‪ – ٢‬ﺑﮫ ﺟﺎي ﻛﻠﻤﺎت ﻓﺎرﺳﻲ‪ ،‬ﻛﻠﻤﺎت ﺗﺮﻛﻲ ﻣﻮﺟﻮد ﻣﺎﻧﻨﺪ آﻗﭽﺎ‪) Aqça‬ﭘﻮل(‪ ،‬ﯾﺎرﻣﺎق‪) Yarmaq‬ﺳﻜﮫ(‪ ،‬ﭼﺎو‪) Çav‬اﺳﻜﻨﺎس(‪،‬‬ ‫ﺑﯿﭽﮫ ك‪) Biçək‬ﭼﻚ(‪ ،‬ﺗﺎﻧﻘﺎ‪) Tanqa‬ﺣﻮاﻟﮫ‪ ،‬ﺑﺮات(‪ ،‬ﻗﺎﻣﺪو‪) Qamdu‬ﻛﺎرت اﻋﺘﺒﺎري(‪ ،‬ﺗﻮﻣﻦ‪) Tümən‬ﺑﺰرﮔﺘﺮﯾﻦ واﺣﺪ‬ ‫ﭘﻮل(‪ ،‬ﺳﻮم‪) Som‬واﺣﺪ ﭘﻮﻟﻲ ﻣﺘﻮﺳﻂ( و ﺗﯿﯿﯿﻦ‪) Tiyin‬ﻛﻮﭼﻜﺘﺮﯾﻦ واﺣﺪ ﭘﻮل( ﺑﮫ ﻃﻮر ﮔﺴﺘﺮده اي اﺳﺘﻌﻤﺎل ﺷﻮﻧﺪ‪.‬‬ ‫‪ -٣‬از ﻛﺎرﺑﺮد ﻧﺎم ﭘﻮﻟﮭﺎي ﺗﻮرك ﻛﮫ در زﺑﺎن ﻣﻌﺎﺻﺮ ﺗﺮﻛﻲ داراي ﻣﻌﺎﻧﻲ دﯾﮕﺮي اﻧﺪ‪ ،‬ﻣﺎﻧﻨﺪ ﮔ ن‪ ،‬ﭘﺎﺧﯿﺮ‪ ،‬ﯾﺎﺳﺘﯿﻖ‪ ،‬ﺑﺎﺟﺎﻗﻠﻲ‪،‬‬ ‫ﺑﺎش آﭼﯿﻖ و ‪ ...‬ﺑﮫ ﻋﻨﻮان ﻧﺎم ﭘﻮل و واﺣﺪ ﭘﻮﻟﻲ ﺧﻮد داري ﺷﻮد‪.‬‬ ‫ﻋﺒﺎرات ﺗﺮﻛﻲ ﺑﺮ ﺳﻜﮫ ھﺎ و اﺳﻜﻨﺎﺳﮭﺎي دوﻟﺘﮭﺎي ﺗﻮرﻛﻲ و آزرﺑﺎﯾﺠﺎﻧﻲ ﺣﺎﻛﻢ ﺑﺮ اراﺿﻲ اﯾﺮان اﻣﺮوزي‬ ‫ﻧﻮﺷﺘﮫ ھﺎي ﺗﻮرﻛﻲ ﺑﺴﯿﺎر ﭘﯿﺸﺘﺮ از آﻧﻜﮫ ﻧﺨﺴﺘﯿﻦ ﻛﻠﻤﺎت ﻓﺎرﺳﻲ ﺑﺮ ﭘﻮﻟﮭﺎ ﻇﺎھﺮ ﺷﻮﻧﺪ‪ ،‬ﺑﺮ ﭘﻮﻟﮭﺎي دوﻟﺘﮭﺎي ﺗﻮرﻛﻲ و‬ ‫آزرﺑﺎﯾﺠﺎﻧﻲ ﺣﺎﻛﻢ ﺑﺮ اراﺿﻲ اﯾﺮان اﻣﺮوزي ﺑﻜﺎر رﻓﺘﮫ اﻧﺪ‪ .‬ﻛﺎرﺑﺮد زﺑﺎن ﻓﺎرﺳﻲ ﺑﺮ ﺳﻜﮫ ھﺎ در اراﺿﻲ اﯾﺮان اﻣﺮوزي‪،‬‬ ‫ﭘﺪﯾﺪه اي ﻧﺴﺒﺘﺎ ﺟﺪﯾﺪ ﺑﻮده و ﻣﺮﺑﻮط ﺑﮫ ﻗﺮن ﺷﺎﻧﺰده در ﻋﺼﺮ ﺻﻔﻮﯾﺎن و ﺣﻤﻠﮫ اﺷﺮف اﻓﻐﺎن ﺑﮫ ﻓﺎرﺳﺴﺘﺎن آﻧﮭﻢ در ﻓﺮم ﺷﻌﺮ‬ ‫اﺳﺖ‪ .‬ﭘﯿﺸﺘﺮ از آن زﺑﺎن ﻓﺎرﺳﻲ ھﺮﮔﺰ ﺑﺮ ﺳﻜﮫ ھﺎ ﺑﻜﺎر ﻧﺮﻓﺘﮫ ﺑﻮد‪ ،‬در ﺣﺎﻟﯿﻜﮫ زﺑﺎﻧﮭﺎي ﺗﻮرﻛﻲ‪ ،‬ﻋﺮﺑﻲ‪ ،‬ﻣﻮﻧﻘﻮﻟﻲ و ﭼﯿﻨﯿﻮ‬ ‫ﺧﻄﻮط ﻣﺮﺑﻮﻃﮫ در ﺿﺮب ﺳﻜﮫ ھﺎي دوﻟﺖ ھﺎي ﺗﻮرﻛﻲ ﺣﺎﻛﻢ ﺑﺮ اﯾﺮان ﺑﻜﺎر ﻣﻲ رﻓﺘﻨﺪ‪.‬‬ ‫ﻗﺮﯾﺐ ﺑﮫ ﺗﻤﺎم دوﻟﺘﮭﺎي ﺗﻮرﻛﻲ ﺣﺎﻛﻢ ﺑﺮ آزرﺑﺎﯾﺠﺎن و اﯾﺮان اﻣﺮوزي‪ ،‬زﺑﺎن‪ ،‬ﻛﻠﻤﺎت‪ ،‬ﻋﺒﺎرات و ﻧﻮﺷﺘﮫ ھﺎي ﺗﻮرﻛﻲ را در‬ ‫ﭘﻮﻟﮭﺎ )ﺳﻜﮫ ھﺎ‪ ،‬اﺳﻜﻨﺎﺳﮭﺎ(‪ ،‬داﻣﻘﺎھﺎ‪) Damqa‬ﻣﮭﺮھﺎ(‪ ،‬ﻃﻐﺮاھﺎ‪ ،‬ﺗﻮﻗﯿﻌﺎت‪ ،‬ﯾﺎرﻟﯿﻘﮭﺎ‪) Yarlıq‬ﻓﺮﻣﺎﻧﮭﺎ(‪ ،‬ﻧﺎﻣﮫ ھﺎ و دﯾﮕﺮ‬ ‫اﺳﻨﺎد رﺳﻤﻲ دوﻟﺖ ﺧﻮﯾﺶ ﺑﻜﺎر ﺑﺮده اﻧﺪ‪ .‬ﺧﻄﻮط ﺑﻜﺎر ﺑﺮده ﺷﺪه در ﺛﺒﺖ اﯾﻦ ﻧﻮﺷﺘﺠﺎت ﺗﻮرﻛﻲ‪ ،‬ﯾﻚ و ﯾﺎ ﺗﻌﺪادي از ﺧﻄﻮط‬ ‫زﺑﺎن ﺗﻮرﻛﻲ ﻣﺎﻧﻨﺪ ﻋﺮﺑﻲ و اوﯾﻐﻮري‪ ،‬ﭼﯿﻨﻲ ﺣﺘﻲ روﻧﯿﻚ ﮔ ك ﺗﻮرك ﺑﻮده اﺳﺖ‪ .‬ﺑﮫ ﻋﺒﺎرت دﯾﮕﺮ دوﻟﺖھﺎي ﺗﻮرك و‬ ‫آزرﺑﺎﯾﺠﺎﻧﻲ ﺣﺎﻛﻢ ﺑﺮ اﯾﺮان اﻣﺮوزي‪ ،‬ھﻮﯾﺖ ﻣﻠﻲ ﺗﻮرﻛﻲ ﺧﻮد را دﺳﺖ ﻛﻢ ﺑﺎ اﺻﺮار ﺑﺮ ﻧﻘﺶ و ﻧﻘﺮ ﻧﻮﺷﺘﺠﺎت ﺗﻮرﻛﻲ و‬ ‫ﻛﺎرﺑﺮد ﺧﻄﻮط و ﺳﻤﺒﻠﮭﺎي ﺗﻮرﻛﻲ ﺑﺮ روي ﺳﻜﮫھﺎ و اﺳﻜﻨﺎﺳﮭﺎﯾﺸﺎن ﻧﺸﺎن ﻣﻲ داده اﻧﺪ‪ .‬اﯾﻦ اﻣﺮ‪ ،‬اداﻣﮫ ﺳﻨﺖ ﻧﻘﺮ ﻧﻮﺷﺘﮫ‬ ‫ﺟﺎت و ﺳﻤﺒﻠﮭﺎي ﺗﻮرﻛﻲ ﺑﺮ ﺳﻜﮫ ھﺎ‪ ،‬از ﺳﻮي دوﻟﺘﮭﺎي ﺗﻮرﻛﻲ ﺑﺎﺳﺘﺎن اﺳﺖ‪ .‬ﭼﻨﺎﻧﭽﮫ ﺑﺮ روي ﺳﻜﮫ ﺑﺮﻧﺰي ﺧﺎﻗﺎن ﮔ ك‬ ‫ﺗﻮرك ﻏﺮﺑﻲ )اون اوﺧﮭﺎ( )‪ ٥٧٦‬ﻣﯿﻼدي( داﺗﻮ )ﺗﺎردو( ﻧﻮﺷﺘﮫ اي ﺑﮫ ﻣﻌﻨﻲ "ﺗﺮﻛﮭﺎ‪ ،‬ﺧﺎﻗﺎن ﺗﺮك" و ﺑﺮ روي دﯾﮕﺮ آن‬ ‫ﻋﻼﻣﺖ ﻛﻤﺎﻧﻲ دﯾﺪه ﻣﻲ ﺷﻮد‪) .‬ﻗﻠﻤﺮوﺧﺎﻗﺎﻧﺎت ﮔ ك ﺗﻮرك ﺑﮫ ﻣﺮﻛﺰﯾﺖ دره اورﺧﻮن‪ ،‬در ﻗﺮون ﺷﺶ ﺗﺎ ھﺸﺖ ﻣﯿﻼدي از‬ ‫ﻛﺮه ﺗﺎ درﯾﺎي ﺧﺰر و درﯾﺎﭼﮫ ﺑﺎﯾﻜﺎل ﮔﺴﺘﺮده ﺑﻮد(‪.‬‬

‫‪PDF created with pdfFactory Pro trial version www.pdffactory.com‬‬

‫ﻣﻮﻧﻘﻮﻟﮭﺎ‪ ،‬اﯾﻠﺨﺎﻧﯿﺎن )ھﻮﻻﻛﻮﯾﯿﮭﺎ(‪ ،‬ﺟﻼﯾﺮﯾﺎن )اﯾﻠﻜﺎﻧﯿﮭﺎ(‪ ،‬ﭼﻮﭘﺎﻧﯿﺎن‪ ،‬اﯾﻨﺠﻮﯾﯿﺎن )آل ﻣﻈﻔﺮ(‪ ،‬ﺗﯿﻤﻮرﯾﺎن )ﮔﻮرﻛﺎﻧﮭﺎ و‬ ‫ﻣﯿﺮاﻧﺸﺎھﮭﺎ(‪ ،‬ﻗﺎراﻗﻮﯾﻮﻧﻠﻮھﺎ )ﺑﮭﺎرﻟﻮھﺎ(‪ ،‬آغ ﻗﻮﯾﻮﻧﻠﻮھﺎ )ﺑﺎﯾﻨﺪرﯾﺎن(‪ ،‬ﺻﻔﻮﯾﺎن )ﻗﺰﻟﺒﺎﺷﮭﺎ(‪ ،‬اﻓﺸﺎرﯾﮫ و ﻗﺎﺟﺎرﯾﺎن از دوﻟﺘﮭﺎي‬ ‫ﺗﻮرﻛﻲ و آزرﺑﺎﯾﺠﺎﻧﻲ ھﺴﺘﻨﺪ ﻛﮫ اﻗﺪام ﺑﮫ ﺿﺮب ﺳﻜﮫ ﺑﮫ زﺑﺎن ﺗﻮرﻛﻲ ﻧﻤﻮده اﻧﺪ‪ .‬زﺑﺎن ﺗﻤﺎم اﯾﻦ ﺧﺎﻧﺪاﻧﮭﺎ و ﺳﻼﻟﮫ ھﺎ ﺑﮫ ﺟﺰ‬ ‫ﮔﻮرﻛﺎﻧﯿﺎن‪ ،‬ﺗﺮﻛﻲ آزرﺑﺎﯾﺠﺎﻧﻲ ﺑﻮده اﺳﺖ‪ .‬در اﯾﻦ ﻣﯿﺎن ﺟﻤﮭﻮري )ﺣﻜﻮﻣﺖ ﻣﻠﻲ( آزرﺑﺎﯾﺠﺎن ﺗﺎﺳﯿﺲ ﺷﺪه در ﺳﺎﻟﮭﺎي ﺟﻨﮓ‬ ‫ﺟﮭﺎﻧﻲ دوم‪ ،‬ﻧﺨﺴﺘﯿﻦ دوﻟﺖ ﺗﻮرﻛﻲ و آزرﺑﺎﯾﺠﺎﻧﻲ در اﯾﺮان و آزرﺑﺎﯾﺠﺎن ﺟﻨﻮﺑﻲ اﺳﺖ ﻛﮫ اﺳﻜﻨﺎﺳﮭﺎي ﻣﻠﻲ و دﯾﮕﺮ اﺳﻨﺎد‬ ‫دوﻟﺘﻲ ﺧﻮد را‪ ،‬ﻣﻨﺤﺼﺮا ﺑﮫ زﺑﺎن ﺗﺮﻛﻲ ﭼﺎپ و ﻧﺸﺮ داده اﺳﺖ‪.‬‬ ‫ﻧﻮﺷﺘﮫ ھﺎي ﺗﻮرﻛﻲ ﺑﺮ ﺳﻜﮫ ھﺎ و اﺳﻜﻨﺎﺳﮭﺎي دوﻟﺘﮭﺎي ﺗﻮرﻛﻲ‪-‬آزرﺑﺎﯾﺠﺎﻧﻲ ﺣﺎﻛﻢ ﺑﺮ اﯾﺮان ﻓﻌﻠﻲ را ﻣﻲ ﺗﻮان در ﭼﮭﺎر ﮔﺮوه‬ ‫زﯾﺮ دﺳﺘﮫ ﺑﻨﺪي ﻛﺮد‪:‬‬ ‫‪-1‬ﺣﺮوف ﺑﺎ اﻟﻔﺒﺎي ﮔ ك ﺗﺮك‪ :‬دوﻟﺘﮭﺎي ﺗﻮرك و آزرﺑﺎﯾﺠﺎﻧﻲ ﺣﺎﻛﻢ ﺑﺮ اﯾﺮان‪ ،‬در ﻧﻘﺮ ﻧﻮﺷﺘﺠﺎت ﺗﻮرﻛﻲ ﺑﺮ ﺳﻜﮫ‬ ‫ھﺎﯾﺸﺎن‪ ،‬از ﺧﻄﻮط ﺗﻮرﻛﻲ ﻣﺎﻧﻨﺪ ﻋﺮﺑﻲ و اوﯾﻐﻮري اﺳﺘﻔﺎده ﻧﻤﻮده اﻧﺪ‪ .‬اﻣﺎ ﻛﺎرﺑﺮد ﺧﻄﻮط ﺗﻮرﻛﻲ ﺑﺎﺳﺘﺎﻧﻲ ﺑﺮ اﯾﻦ ﺳﻜﮫ‬ ‫ھﺎ ﻧﯿﺰ دﯾﺪه ﺷﺪه اﺳﺖ‪ .‬ﯾﻜﻲ از ﺟﺎﻟﺒﺘﺮﯾﻦ ﻧﻤﻮﻧﮫ ھﺎي ﻛﺎرﺑﺮد ﺧﻂ ﺗﻮرﻛﻲ ﺑﺎﺳﺘﺎﻧﻲ‪ ،‬ﻣﺮﺑﻮط ﺑﮫ دوره دوﻟﺖ ﺗﻮرﻛﻲ‬ ‫آزرﺑﺎﯾﺠﺎﻧﻲ آغ ﻗﻮﯾﻮﻧﻠﻮ و ﯾﺎ ﺑﺎﯾﯿﻨﺪﯾﺮھﺎﺳﺖ‪ .‬آغ ﻗﻮﯾﻮﻧﻠﻮھﺎ و ﯾﺎ ﺑﺎﯾﻨﺪرﯾﮫ ﻣﺎﻧﻨﺪ دﯾﮕﺮ دول ﺗﻮرﻛﻲ‪ ،‬داراي ﯾﻚ ﻋﻼﻣﺖ‬ ‫رﺳﻤﻲ )داﻣﻐﺎ ‪ -‬ﺗﻤﻐﺎ( ﺑﻮدﻧﺪ ﻛﮫ ﺑﺮ ﺧﻼف ﻗﺎراﻗﻮﯾﻮﻧﻠﻮھﺎ آﻧﺮا ﺗﻘﺮﯾﺒﺎ روي ﺗﻤﺎم ﺳﻜﮫ ھﺎﯾﺸﺎن ﻣﻲ ﺗﻮان دﯾﺪ‪ .‬ﺣﺘﻲ از آغ‬ ‫ﻗﻮﯾﻮﻧﻠﻮھﺎ ﺳﻜﮫ اي ﺑﺠﺎ ﻣﺎﻧﺪه ﻛﮫ ﻧﻘﺶ آن ﺻﺮﻓﺎ ﻋﻼﻣﺖ ﺗﻤﻐﺎي ﻣﺬﻛﻮر ﺑﻮده و ﺑﺪون ھﺮ ﮔﻮﻧﮫ ﻧﻮﺷﺘﮫ اي اﺳﺖ‪ .‬اﯾﻦ‬ ‫ﻋﻼﻣﺖ ﻣﺎﺧﻮذ از ﺣﺮف “ﺑﺎ” در اﻟﻔﺒﺎي ﮔ ك ﺗﻮرك ﺑﮫ ﺣﺎﻟﺖ اﻓﻘﻲ اﺳﺖ ﻛﮫ در ﺿﻤﻦ ھﺠﺎي اول ﻛﻠﻤﮫ ﺑﺎﯾﯿﻨﺪﯾﺮ )ﻧﺎم اﯾﻞ‬ ‫ﻣﻮﺳﺲ و ﺣﺎﻛﻢ آغ ﻗﻮﯾﻮﻧﻠﻮھﺎ( ﻣﻲ ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ﻋﻼﻣﺖ ﺑﺪﯾﻦ ﺻﻮرت اﺳﺖ‪:‬‬

‫‪ -٢‬ﻧﺎﻣﮭﺎ‪ ،‬اﻟﻘﺎب و ﻋﻨﺎوﯾﻦ ﺗﻮرﻛﻲ‪ :‬ﺑﺮ ﺳﻜﮫ و اﺳﻜﻨﺎﺳﮭﺎي دول ﺗﻮرﻛﻲ و آزرﺑﺎﯾﺠﺎﻧﻲ‪ ،‬ﻋﻤﻤﻮﻣﺎ ﻧﺎﻣﮭﺎ‪ ،‬اﻟﻘﺎب و ﻋﻨﺎوﯾﻦ‬ ‫ﺳﻼﻃﯿﻦ ﺑﮫ زﺑﺎن ﺗﻮرﻛﻲ )ﺧﺎن‪ ، Xan‬ﺧﺎﻗﺎن‪ ، Xaqan‬ﻗﺎآن‪ ، Qaan‬ﺑﺎھﺎدﯾﺮ‪- Bahadır‬ﺑﮭﺎدر‪ ،‬اﯾﻠﺨﺎن‪، İlxan‬‬ ‫اوﻟﻮق‪- Uluq‬اﻟﻎ‪ ،‬ﺑﮫ ﯾﮓ ‪- Bəyg‬ﺑﯿﮓ‪ (...‬و ﯾﺎ ﻣﻮﻧﻘﻮﻟﻲ )“ﻗﻮرﺧﺎن‪-‬ﮔﻮرﮔﺎن‪ -‬ﻛﻮرﮔﮫ ن‪ -‬ﻛﻮره ﻛﮫ ن”‪“ ،‬اﯾﺮﻣﺌﭽﯿﻦ‬ ‫ﻧﻮرﭼﻲ‪ “ İrmeçin Nurçi‬ﻟﻘﺐ ﮔﯿﺨﺎﺗﻮ ﺑﮫ ﻣﻌﻨﻲ ﺟﻮاھﺮ ﮔﺮاﻧﺒﮭﺎ ﺑﺮ ﭼﺎوھﺎ و ﯾﺎ اﺳﻜﻨﺎﺳﮭﺎي وي( و ﺑﮫ ﯾﻜﻲ از ﺧﻄﻮط‬ ‫ﺗﻮرﻛﻲ اوﯾﻐﻮري‪ ،‬ﻋﺮﺑﻲ )ﻛﻮﻓﻲ‪ ،‬ﻧﺴﺘﻌﻠﯿﻖ‪ (...،‬و ﺣﺘﻲ ﭼﯿﻨﻲ و ﺗﺒﺘﻲ ﻧﮕﺎﺷﺘﮫ ﺷﺪه اﺳﺖ‪.‬‬ ‫‪ -٣‬ﻋﺒﺎرات ﺗﻮرﻛﻲ‪ :‬ﻛﺎرﺑﺮد ﻋﺒﺎرات ﺗﻮرﻛﻲ ﺑﺮ ﭘﻮﻟﮭﺎ اﺻﻠﻲ راﯾﺞ و ﻗﺎﻋﺪه اي دوﻟﺘﻲ ﺑﻮده اﺳﺖ‪ .‬ﺑﮫ ﻋﻨﻮان ﻧﻤﻮﻧﮫ دور‬ ‫ﺗﺎ دور ﻧﺨﺴﺘﯿﻦ اﺳﻜﻨﺎﺳﮭﺎ وﯾﺎ ﭼﺎوھﺎي ﺗﻮرك ﻋﺒﺎراﺗﻲ ﺑﮫ ﺧﻂ ﺗﻮرﻛﻲ ﺧﺘﺎﺋﻲ و ﯾﺎ اوﯾﻐﻮري درج ﺷﺪه اﺳﺖ‪ .‬اﻣﺎ ﻣﮭﻤﺘﺮ‬ ‫از آن‪ ،‬ﻋﺒﺎرت ﻧﻤﺎدﯾﻦ ﺳﺆزوﻣﻮز‪) Sözümüz‬ﺳﻮزﯾﻤﻮز‪ ،‬ﺳﻮزﯾﻤﯿﺰ‪ ،‬ﺳﯿﻮزﻣﺰ ﺑﮫ ﻣﻌﻨﻲ اﻣﺮ ﻣﺎ‪ ،‬ﻓﺮﻣﺎن ﻣﺎ‪ ،‬دﺳﺘﻮر ﻣﺎ(‬ ‫وﯾﺎ ﺑﻌﻀﺎ ﺳﺆزوم )ﺳﻮزوم‪ ،‬ﺳﺰم ﺑﮫ ﻣﻌﻨﻲ اﻣﺮ ﻣﻦ‪ ،‬ﻓﺮﻣﺎن ﻣﻦ‪ ،‬دﺳﺘﻮر ﻣﻦ( اﺳﺖ ﻛﮫ ﺑﺴﯿﺎر ﭘﯿﺸﺘﺮ و ﺑﻌﺪﺗﺮ از ﭼﺎوھﺎ ﺗﺎ‬ ‫دوره اﻓﺸﺎري‪ ،‬و در ﻣﻘﯿﺎﺳﻲ ﺑﺴﯿﺎر ﮔﺴﺘﺮده ﺗﺮ ﺑﺮ اﺳﻨﺎد رﺳﻤﻲ و دوﻟﺘﻲ ﺑﻜﺎر ﻣﻲ رﻓﺘﮫ اﺳﺖ‪ .‬اﯾﻦ ﻋﺒﺎرت‪ ،‬ﻣﻌﺎدل‬ ‫اﺻﻄﻼح ﻣﻮﻧﻘﻮﻟﻲ ‪ Üge Manu‬ﻛﮫ ﺑﺮ ﺳﻜﮫھﺎي ﺑﺮﺧﻲ از ﺳﻼﻃﯿﻦ ﻣﻮﻧﻘﻮل و ﻧﯿﺰ ﺗﻮرك )ﺗﯿﻤﻮر ﻟﻨﮓ( ﻧﻘﺮ ﻣﻲ ﺷﺪ‬ ‫اﺳﺖ‪ ،‬و ﻋﻼوه ﺑﺮ ﯾﺎرﻟﯿﻘﮭﺎ )ﻓﺮاﻣﯿﻦ(‪ ،‬ﺑﺮ ﺑﺴﯿﺎري از ﯾﺎرﻣﺎﻗﮭﺎ )ﺳﻜﮫ ھﺎ(ي دوﻟﺘﮭﺎي ﺗﻮرﻛﻲ و آزرﺑﺎﯾﺠﺎﻧﻲ ﺣﺎﻛﻢ ﺑﺮ‬ ‫اراﺿﻲ اﯾﺮان اﻣﺮوزي ﻧﯿﺰ ﺿﺮب ﺷﺪه اﺳﺖ‪ .‬از ﺟﻤﻠﮫ‪“ :‬ﺳﻮزوﻣﻮز” در ﺑﻌﻀﻲ ﺳﻜﮫ ھﺎي ﻛﻮرﻛﺎﻧﯿﺎن؛ “ﺳﻮزﯾﻤﻮز”‬ ‫در ﺳﻜﮫ اﻣﯿﺮ ﺗﯿﻤﻮر )‪“ :(١٤٠٤-١٣٦٩‬ﺳﻠﻄﺎن اﻻﻋﻈﻢ ﻏﯿﺎث اﻟﺪﯾﻦ اﻣﯿﺮ ﺗﯿﻤﻮر ﻛﻮرﻛﺎن ﺧﻠﺪ اﷲ ﻣﻠﻜﮫ‪ ،‬ﺳﻮزﯾﻤﻮز”؛‬ ‫“ﺳﻮزوم” در ﺳﻜﮫ ھﺎي اﻟﻎ ﺑﯿﻚ ﮔﻮرﻛﺎن ﻛﮫ ﭘﺪرﺑﺰرگ ﺧﻮد اﻣﯿﺮ ﺗﯿﻤﻮر را ﺳﺘﺎﯾﺶ ﻣﻲﻛﺮد و ﻃﺮﻓﺪار ﺳﺮﺳﺨﺖ‬ ‫ﺳﻨﺖھﺎي ﺗﻮرﻛﻲ‪-‬ﻣﻮﻏﻮﻟﻲ ﺑﻮد )‪“ ،(١٤٤٩ -١٤٤٧‬اﻟﻎ ﺑﯿﻚ ﻛﻮرﻛﺎن ﺑﻦ اﻣﯿﺮ ﺗﯿﻤﻮر ﻛﻮرﻛﺎن‪ ،‬ﺳﺰوﻣﻮز‪،‬‬ ‫ﺿﺮب‪" ،”.....‬اﻣﯿﺮ ﺗﯿﻤﻮر ﻛﻮرﮔﺎن ھﯿﻤﻤﺘﯿﺪﯾﻦ‪ ،‬اوﻟﻮغ ﺑﮓ ﻛﻮرﮔﺎن‪ ،‬ﺳ زوم ‪Əmir Timur Kürgən‬‬

‫‪PDF created with pdfFactory Pro trial version www.pdffactory.com‬‬

‫‪) "himmətidin, Uluğ Bəg Kürgən, Sözüm‬ﺑﺎ ﻋﻨﺎﯾﺖ ﻣﻌﻨﻮي اﻣﯿﺮ ﺗﯿﻤﻮر ﮔﻮرﻛﺎن‪ ،‬ﻓﺮﻣﺎن ﻣﺎ اوﻟﻮغ ﺑﯿﮓ‬ ‫ﮔﻮرﻛﺎن( )ﺗﯿﻤﻮر‪ Timur, Dəmir‬ﺑﮫ ﻣﻌﻨﻲ آھﻦ؛ اوﻟﻮق‪ Uluq, Uluğ‬ﺑﮫ ﻣﻌﻨﻲ اﻋﻈﻢ و ﻛﺒﯿﺮ؛ ﻗﻮرﺧﺎن‪-‬ﮔﻮرﮔﺎن‪-‬‬ ‫ﻛﻮرﮔﮫ ن‪ Kürgən-‬ﺑﮫ ﻣﻌﻨﻲ رھﺒﺮ ﺟﻨﮕﻲ و ﻟﻘﺒﻲ ﻣﺸﺨﺺ ﻛﻨﻨﺪه ﻧﺴﺐ ﻓﺎﻣﯿﻠﻲ و واﺑﺴﺘﮕﻲ ﻗﻮﻣﻲ ﺷﺎھﺰادﮔﺎن – در‬ ‫ﺗﺮﻛﻲ ﻣﻌﺎﺻﺮ ﻛﻮره ﻛﮫ ن ‪ Kürəkən‬داﻣﺎد‪ -‬اﺳﺖ‪ .‬ﻟﻘﺐ ﻛﻮره ﻛﻦ را ﺗﯿﻤﻮر و ﺑﺮﺧﻲ از ﺟﺎﻧﺸﯿﻨﺎن او ﻛﮫ ﺑﮫ ﭘﯿﺮوي از‬ ‫وي‪ ،‬ﺧﻮد را از دودﻣﺎنِ ﭼﻨﮕﯿﺰﺧﺎن ﻣﻲداﻧﺴﺘﻨﺪ ﺑﻜﺎر ﻣﻲﺑﺮدﻧﺪ(؛ “ﺳﯿﻮزوﻣﯿﺰ” در ﺳﻜﮫ ھﺎي ﺣﺴﻦ ﻋﻠﻲ ﻗﺮاﻗﻮﯾﻮﻧﻠﻮ‪،‬‬ ‫اوزون ﺣﺴﻦ آغ ﻗﻮﯾﻮﻧﻠﻮ‪ ،‬ﯾﻌﻘﻮب اﺑﻦ اوزون ﺣﺴﻦ آغ ﻗﻮﯾﻮﻧﻠﻮ‪ ،‬رﺳﺘﻢ ﺑﯿﻚ ﺑﻦ ﻣﻘﺼﻮد ﺑﻦ اوزون ﺣﺴﻦ آغ ﻗﻮﯾﻮﻧﻠﻮ‪،‬‬ ‫ﺷﺎه ﺻﻔﻲ ﺻﻔﻮي‪ ،‬ﻋﺒﺎس ﺛﺎﻧﻲ ﺻﻔﻮي و ‪....‬‬ ‫‪ -٤‬ﺟﻤﻼت ﺗﻮرﻛﻲ‪ :‬در ﺑﻌﻀﻲ از ﭘﻮﻟﮭﺎي دوﻟﺘﮭﺎي ﺗﻮرﻛﻲ و آزرﺑﺎﯾﺠﺎن ﺣﺎﻛﻢ ﺑﺮ اراﺿﻲ ﻓﻌﻠﻲ اﯾﺮان ﻛﺎرﺑﺮد ﺟﻤﻼت‬ ‫ﻛﺎﻣﻞ ﺗﻮرﻛﻲ دﯾﺪه ﻣﻲ ﺷﻮد‪ .‬ﻣﺜﻼ ﺑﺮ ﺳﻜﮫ ھﺎي ﺳﻠﺴﻠﮫ ھﺎي ﻣﻮﻏﻮﻟﻲ ﺗﻮرك‪ ،‬ﻋﺒﺎراﺗﻲ ﺗﻮرﻛﻲ ﻣﺎﻧﻨﺪ “ﻗﻮﺗﻠﻮق‬ ‫ﺑﻮﻟﺴﻮن‪) “ Qutluq Bolsun‬ﺑﮫ ﺗﺮﻛﻲ اﻣﺮوزي “ﻗﻮﺗﻠﻮ اوﻟﺴﻮن‪=“ Qutlu Olsun‬ﻣﺒﺎرك ﺑﺎد( ﭼﺎپ ﺷﺪه اﺳﺖ‪ .‬ﺑﺮ‬ ‫ﺳﻜﮫ ھﺎي ﭼﻨﮕﯿﺰﺧﺎن ﻋﺒﺎرت ﺗﺮﻛﻲ “ﻗﺎآن اﻟﻌﺎدﯾﻞ‪ ،‬ﭼﻨﮕﯿﺰ ﺧﺎن‪′‬ﯾﻨﮓ ﯾﺎرﻟﯿﻐﻲ ‪Qaan əl-adil, Çəngiz Xan’ıñ‬‬ ‫‪) “ Yarlığı‬ﺣﻜﻢ ﺷﺎھﻨﺸﺎه ﻋﺎدل‪ ،‬ﭼﻨﮕﯿﺰ ﺷﺎه( دﯾﺪه ﻣﯿﺸﻮد‪ .‬ﻧﻤﻮﻧﮫ دﯾﮕﺮ ﮔ ن )اﺳﻜﻨﺎس ﭼﺮﻣﻲ( ﻧﺎدرﺷﺎه اﻓﺸﺎر اﺳﺖ‬ ‫ﻛﮫ ﺑﺮ آن ﺟﻤﻠﮫ ﻛﻮﺗﺎه ﺗﻮرﻛﻲ “ﭘﻮﺳﺖ ﺷﺘﺮ‪ ،‬ﺣﻜﻢ ﻧﺎدر‪ ،‬دﺋﻤﮫ ﮔﺆﺗﻮر‪ “ Demə Götür‬ﻧﻮﺷﺘﮫ ﺷﺪه ﺑﻮد‪.‬‬ ‫‪ -٥‬ﻧﺎم واﺣﺪھﺎي ﺗﻮرﻛﻲ ﭘﻮل‪ :‬در ﺗﺎرﯾﺦ دوﻟﺘﮭﺎي ﺗﻮرﻛﻲ و آزرﺑﺎﯾﺠﺎﻧﻲ ﺣﺎﻛﻢ ﺑﺮ اراﺿﻲ ﻓﻌﻠﻲ اﯾﺮان‪ ،‬ﻧﺎم ﺑﺴﯿﺎري از‬ ‫واﺣﺪھﺎي ﭘﻮﻟﻲ ھﻢ در زﺑﺎن ﻣﺮدم و ھﻢ ﺑﮫ ﻃﻮر رﺳﻤﻲ داراي ﻣﻨﺸﺎ ﺗﻮرﻛﻲ ﺑﻮده ﻛﮫ ﺑﺴﯿﺎري از آﻧﮭﺎ ﺑﺮ ﭘﻮﻟﮭﺎ ﻧﯿﺰ ﻧﻘﺶ‬ ‫ﺑﺴﺘﮫ اﻧﺪ‪ .‬ﻣﮭﻤﺘﺮﯾﻦ و ﻧﻤﺎدﯾﻨﺘﺮﯾﻦ ﻧﻤﻮﻧﮫ از اﯾﻦ دﺳﺘﮫ ﻧﺎﻣﮭﺎي رﺳﻤﻲ واﺣﺪھﺎي ﭘﻮﻟﻲ ﺑﮫ زﺑﺎن ﺗﻮرﻛﻲ‪ ،‬واﺣﺪ ﭘﻮل‬ ‫“ﺗﻮﻣﻦ‪ “ Tümən‬اﺳﺖ ﻛﮫ از دوره ﻣﻮﻧﻘﻮﻟﮭﺎ ﺑﺮ ﭘﻮﻟﮭﺎ ﻧﻘﺶ ﺑﺴﺘﮫ و ﺗﺎ ﻗﺮن اﺧﯿﺮ در اﺳﻜﻨﺎﺳﮭﺎي ﻗﺎﺟﺎري و ﭘﺲ از آن‬ ‫ﺗﺎ اﻣﺮوز ﺑﻜﺎر رﻓﺘﮫ اﺳﺖ‪ .‬ھﻤﭽﻨﯿﻦ ﻧﺎم ﺑﺴﯿﺎري از ﭘﻮﻟﮭﺎ و واﺣﺪھﺎي ﭘﻮﻟﻲ دوﻟﺘﮭﺎي ﺗﻮرﻛﻲ آزرﺑﺎﯾﺠﺎﻧﻲ در ﻓﻮﻟﻜﻠﻮر و‬ ‫اﻣﺜﺎل و ﺣﻜﻢ ﺗﺮﻛﻲ ﺗﺎ ﺑﮫ اﻣﺮوز ﺣﻔﻆ ﺷﺪه اﺳﺖ )“اﯾﻜﻲ ﻗﯿﺮان‪“ ،“ İki qıran‬ﺑﺌﺶ ﻗﻮروش‪“ ،“ Beş quruş‬اون‬ ‫ﺷﺎھﻲ‪“ ،“ On şahı‬ﯾﻮز آﻟﺘﯿﻦ‪“ ،“ Yüz altın‬آغ آﻗﭽﺎ‪“ ،“ Ağ aqça‬ﻗﺎراﭘﻮل‪(...“ Qara pul‬‬ ‫ھﻤﺎﻧﮕﻮﻧﮫ ﻛﮫ در زﯾﺮ دﯾﺪه ﺧﻮاھﺪ ﺷﺪ‪ ،‬ﺗﻌﺪادي از ﻧﺎﻣﮭﺎي واﺣﺪھﺎي ﭘﻮﻟﻲ ﺑﻜﺎر رﻓﺘﮫ در زﺑﺎن ﻓﺎرﺳﻲ ﻣﻨﺸﺎ ﺗﻮرﻛﻲ‬ ‫دارﻧﺪ‪ .‬اﻣﺎ ﺑﻘﯿﮫ ﻧﺎﻣﮭﺎي واﺣﺪھﺎي ﭘﻮﻟﻲ راﯾﺞ در اﯾﻦ زﺑﺎن ﻧﯿﺰ ﻓﺎرﺳﻲ ﻧﯿﺴﺘﻨﺪ‪ ،‬ﺑﮫ ﻋﻨﻮان ﻧﻤﻮﻧﮫ "رﯾﺎل" )اﺳﭙﺎﻧﯿﺎﺋﻲ‪ ،‬از‬ ‫رﺋﮕﺎﻟﯿﺲ ﻻﺗﯿﻦ(‪" ،‬ﭘﻮل" )اوﭘﻮﻟﻮس ‪ Obolos‬ﯾﻮﻧﺎﻧﻲ(‪" ،‬اﺳﻜﻨﺎس" )روﺳﻲ‪ ،‬از ‪ Assignat‬ﻓﺮاﻧﺴﻮي(‪" ،‬درھﻢ"‬ ‫)دراﺧﻤﺎ ‪ Drachma‬ﯾﻮﻧﺎﻧﻲ(‪" ،‬دﯾﻨﺎر" )دﺋﻨﺎرﯾﯿﻮس ‪ Dēnārius‬ﻻﺗﯿﻨﻲ(‪" ،‬ﻓﻠﺲ" )ﻋﺮﺑﻲ‪ ،‬از اوﭘﻮﻟﻮس ‪Obolos‬‬ ‫ﯾﻮﻧﺎﻧﻲ(‪" ،‬ﺳﺎﺗﯿﺮ" )ﺳﻐﺪي(‪" ،‬ﻗﺮان" )ﻋﺮﺑﻲ(‪ ...،‬در واﻗﻊ ﻧﺎم ھﯿﭻ واﺣﺪ ﭘﻮﻟﻲ در ﺗﺎرﯾﺦ ﺣﺎﻛﻤﯿﺖ دول ﺗﻮرك و‬ ‫آزرﺑﺎﯾﺠﺎﻧﻲ ﺑﺮ ﺳﺮزﻣﯿﻨﻲ ﻛﮫ اﻣﺮوز اﯾﺮان ﻧﺎﻣﯿﺪه ﻣﻲ ﺷﻮد ‪-‬ﺑﮫ ﺟﺰ ﻣﻮارد اﺳﺘﺜﻨﺎﺋﻲ ﭼﻮن ﺷﺎھﻲ و ﯾﻜﻲ دو ﻧﺎم دﯾﮕﺮ‪-‬‬ ‫ﻓﺎرﺳﻲ ﻧﺒﻮده اﺳﺖ‪ .‬ھﻤﭽﻨﯿﻦ‪ ،‬اﻛﺜﺮﯾﺖ ﻣﻄﻠﻖ ﻧﺎﻣﮭﺎي واﺣﺪھﺎي ﭘﻮﻟﻲ در زﺑﺎن ﻓﺎرﺳﻲ ‪-‬ﭼﮫ ﺗﻮرﻛﻲ و ﭼﮫ ﻏﯿﺮ ﺗﻮرﻛﻲ‪-‬‬ ‫ﻣﺎﻧﻨﺪ ﺗﺎرﯾﺦ ﺧﻮد آﻧﮭﺎ‪ ،‬ﺑﮫ ﻋﻠﺖ ﻧﺒﻮد ﺳﻨﺖ دوﻟﺘﻤﺪاري در ﻣﯿﺎن ﻗﻮم ﻓﺎرس‪ ،‬در راﺑﻄﮫ ﺑﺎ دول ﺗﻮرﻛﻲ ﺣﺎﻛﻢ ﺑﺮ آﻧﮭﺎ در‬ ‫ھﺰار و ﭼﻨﺪ ﺳﺪ ﺳﺎل اﺧﯿﺮ‪ ،‬ﺑﻮﯾﮋه در ارﺗﺒﺎط ﺑﺎ ﻧﺎم ﺳﻼﻃﯿﻦ و ﭘﺎدﺷﺎھﺎن ﺗﻮرك و آزرﺑﺎﯾﺠﺎﻧﻲ )ﻋﺒﺎﺳﻲ‪ ،‬ﻧﺎﺻﺮي‪،‬‬ ‫ﻧﺎدري‪ ،‬اﺷﺮﻓﻲ‪ ،‬ﻏﺎزي‪ ،‬رﺑﻌﻲ‪ (... ،‬و در ﻧﺘﯿﺠﮫ ﺑﺨﺸﻲ از ﺗﺎرﯾﺦ ﭘﻮل دوﻟﺘﮭﺎي ﺗﻮرﻛﻲ و آزرﺑﺎﯾﺠﺎﻧﻲ ﻣﻲ ﺑﺎﺷﻨﺪ‪.‬‬ ‫ﭘﻮﻟﮭﺎ و واﺣﺪھﺎي ﭘﻮﻟﻲ دوﻟﺘﮭﺎي ﺗﻮرﻛﻲ و آزرﺑﺎﯾﺠﺎﻧﻲ در اﯾﺮان‬ ‫ﺗﻮرﻛﺎن ﻧﺨﺴﺖ ﻣﻌﺎﻣﻼت و ﭘﺮداﺧﺘﮭﺎي ﺧﻮد را ﺑﮫ ﺻﻮرت ﺟﻨﺲ ﺑﮫ ﺟﻨﺲ و ﯾﺎ “ﭘﺎﯾﺎﭘﺎی” اﻧﺠﺎم ﻣﯿﺪادﻧﺪ‪ .‬ﺳﭙﺲ ﺑﮫ‬ ‫ﺗﺮﺗﯿﺐ ﭘﻮﻟﮭﺎي “ﻛﺎﻏﺬي” و “ﭼﺮﻣﻲ” و ﭘﺲ از آن ﺿﺮب “ﺳﮑﮫ” ﭘﯿﺶ آﻣﺪ ﺗﺎ اﯾﻨﮑﮫ اوﻟﯿﻦ ﭘﻮل ﮐﺎﻏﺬی ﺑﮫ ﻧﺎم “ﭼﺎو”‬ ‫در ﻗﺮن ھﻔﺘﻢ‪-‬ھﺸﺘﻢ ﻧﮭﻢ ﻣﯿﻼدي در ﭼﯿﻦ ﭼﺎپ و ﻧﺸﺮ ﮔﺮدﯾﺪ‪ .‬در دوره دوﻟﺘﮭﺎي ﺗﻮرﻛﻲ ﭘﺲ از اﺳﻼم واﺣﺪھﺎي ﭘﻮﻟﻲ‬ ‫ﻧﺎﻣﮭﺎﯾﻲ ﺑﺎ رﯾﺸﮫ ﺗﻮرﻛﻲ – ﻣﻮﻧﻘﻮﻟﻲ‪ -‬آﻟﺘﺎﺋﻲ )ﺗﻮﻣﺎن‪ ،‬آﻗﭽﮫ‪ ،‬ﺗﻨﮕﮫ‪ ،(...،‬ھﻨﺪي )ﻣﮭﺮ‪ (...،‬و اروﭘﺎﯾﻲ )ﻣﻨﺎت‪ ،‬رﯾﺎل‪،‬‬ ‫ﻟﯿﺮه‪ (...،‬داﺷﺘﮫ اﻧﺪ‪ .‬در زﯾﺮ ﺑﮫ ﺑﺮﺧﻲ از ﻧﺎم ﭘﻮﻟﮭﺎ و واﺣﺪھﺎي ﭘﻮﻟﻲ دوﻟﺘﮭﺎي ﺗﻮرﻛﻲ آزرﺑﺎﯾﺠﺎﻧﻲ ﺣﺎﻛﻢ ﺑﺮ اﯾﺮان ﻛﮫ‬ ‫داراي ﻣﻨﺸﺎ ﺗﻮرﻛﻲ اﻧﺪ اﺷﺎره ﻣﻲ ﺷﻮد‪:‬‬ ‫ﻣﻌﺎﻣﻼت ﭘﺎﯾﺎﭘﺎي‪:‬‬ ‫ﭘﺎﯾﺎﭘﺎي ‪ Payapay‬ﺗﺮﻛﯿﺒﻲ ﺗﺮﻛﻲ )ﭘﺎي‪+Pay‬ا‪+a‬ﭘﺎي‪ (pay‬ﺑﮫ ﻣﻌﻨﻲ داﻧﮓ در ﻣﻘﺎﺑﻞ داﻧﮓ‪ ،‬ﺳﮭﻢ ﺑﺮاي ﺳﮭﻢ اﺳﺖ‪ .‬در‬ ‫ﻣﻌﺎﻣﻼت ﭘﺎﯾﺎﭘﺎي‪ ،‬در ﻣﻘﺎﺑﻞ ﻣﺎل و ﯾﺎ ﺧﺪﻣﺖ‪ ،‬ﻣﺎل ﭘﺮداﺧﺖ ﻣﻲ ﺷﻮد‪ .‬اﯾﻦ ﻣﺎل در ﻣﯿﺎن ﺗﺮﻛﺎن ﺑﺎﺳﺘﺎن ﻋﻤﺪﺗﺎ ﻣﺤﺼﻮﻻت‬ ‫ﻛﺸﺎورزي ﻛﮫ در ﻋﺼﺮ ﺧﻮد ﻣﮭﻢ و ﺑﺎارزش ﺑﻮده اﻧﺪ‪ ،‬ﻣﺎﻧﻨﺪ ﺗﺎرﯾﻖ‪ ، Tarıq‬اۆر‪) Ür‬اۆﯾﯚر‪ ، Üyür‬اوﮔﻮر‪، Ügür‬‬ ‫ﯾﻮﮔﻮر‪ ( Yügür‬و ﻛﭙﮫ ز‪ Kəpəz‬ﺑﻮده اﺳﺖ‪ .‬اﯾﻦ ﻣﺎﻟﮭﺎ ھﻤﭽﻨﯿﻦ ﺑﺮاي ﭘﺮداﺧﺖ ﺣﻖ ﻛﺮاﯾﮫ زﻣﯿﻦ ﺑﺮاي ﻛﺸﺖ ﺑﻜﺎر ﻣﻲ‬ ‫رﻓﺘﮫ اﻧﺪ‪.‬‬

‫‪PDF created with pdfFactory Pro trial version www.pdffactory.com‬‬

‫اور‪ : Ür‬اور‪ ،‬اوﯾﻮر‪ ، Üyür‬اوﮔﻮر‪ Ügür‬و ﯾﺎ ﯾﻮﮔﻮر‪ Yügür‬ﺑﮫ ﻣﻌﻨﻲ داري‪ .‬از ھﻤﯿﻦ رﯾﺸﮫ اﺳﺖ ﯾﻮﮔﻮرﮔﮫ‬ ‫ن‪) Yügürgən‬ﮔﯿﺎھﻲ ﺑﺎ داﻧﮫ ھﺎي ﺳﺮخ ﻣﺎﻧﻨﺪ داري(‪.‬‬ ‫ﺗﺎرﯾﻖ‪ : Taqrıq‬ﺗﺎرﯾﻖ ﺑﮫ ﻣﻌﻨﻲ ﻛﺸﺖ‪ ،‬ﮔﯿﺎه‪ ،‬داﻧﮫ ﮔﻨﺪم و ﺟﻮ ﺑﻮده اﺳﺖ‪ .‬از ھﻤﯿﻦ رﯾﺸﮫ اﺳﺖ ﺗﺎرﯾﻘﭽﻲ‪، Tarıqçı‬‬ ‫ﺗﺎرﯾﻘﻼق‪ ، Tarıqlaq‬ﺗﺎرﻻ‪ ، Tarla‬ﺗﺎرﯾﻘﻠﯿﻖ‪ ، Tarıqlıq‬ﺗﺎرﯾﻠﻤﺎق‪ ، Tarılmaq‬ﺗﺎرﯾﻤﺎق‪، Tarımaq‬‬ ‫ﺗﺎرﯾﻤﺴﯿﻨﻤﺎق‪ ، Tarımsınmaq‬ﺗﺎرﯾﻨﻤﺎق ‪ ، Tarınmaq‬ﺗﺎرﯾﺮﻗﻲ‪ ، Tarırqı‬ﺗﺎرﯾﺘﻘﻲ‪ ، Tarıtqı‬ﺗﺎرﯾﺘﻘﺎن‪، Tarıtqan‬‬ ‫ﺗﺎرﯾﺘﯿﻘﻠﯿﻖ ‪ ، Tarıtıqlıq‬ﺗﺎرﯾﺘﯿﻘﻠﻲ‪ ، Tarıtıqlı‬ﺗﺎرﯾﺘﯿﻘﺴﺎق‪ ، Tarıtıqsaq‬ﺗﺎرﯾﻢ‪) . Tarım‬ﻣﻌﻨﻲ دﯾﮕﺮ ﺗﺎرﯾﻢ‪ ،‬ﺷﺎﺧﮫ‬ ‫رودي اﺳﺖ ﻛﮫ ﺑﮫ درﯾﺎﭼﮫ و ﯾﺎ ﺷﻨﺰار ﻣﯿﺮﯾﺰد‪ .‬ﻧﺎم ﻣﻨﻄﻘﮫ ﺗﺎرﯾﻢ‪-‬ﻃﺎرم در آزرﺑﺎﯾﺠﺎن ﺟﻨﻮﺑﻲ از اﯾﻦ ﻛﻠﻤﮫ و ﯾﺎ ﺗﺎرﯾﻢ ﺑﮫ‬ ‫ﻣﻌﻨﻲ ﻛﺸﺖ ﮔﺮﻓﺘﮫ ﺷﺪه اﺳﺖ(‪.‬‬ ‫ﻛﭙﮫ ز‪ : Kəpəz‬در دﯾﻮان ﻟﻐﺎت ﺗﺮك دﺳﺘﮫ اي از ﻛﻠﻤﺎت ﺑﮫ ﺷﻜﻞ ﻛﭙﮫ ز‪-‬ﻛﺒﮫ ز ‪ Kəpəz-Kəbəz‬ﺑﮫ ﻣﻌﻨﻲ ﭘﻨﺒﮫ‪ ،‬ﻛﺒﮫ‬ ‫زﻟﻲ ‪Kəbəzli‬ﺑﮫ ﻣﻌﻨﻲ ﭘﻨﺒﮫ دار و ﻛﺒﮫ زﻟﯿﻚ‪ Kəbəzlik‬ﺑﮫ ﻣﻌﻨﻲ ﭘﻨﺒﮫ زار اﺣﺘﻤﺎﻻ ھﻤﺮﯾﺸﮫ ﺑﺎ ﮔﺒﮫ‪-‬ﻛﭙﮫ ذﻛﺮ ﺷﺪه اﺳﺖ‬ ‫)ﭘﻨﺒﮫ‪-‬ﭘﺎﻧﺒﯿﻖ ﻧﯿﺰ ﻛﻠﻤﮫ اي ﺗﻮرﻛﻲ اﺳﺖ(‪ .‬ﻛﻠﻤﮫ ﻛﺮﺑﺎس ﻓﺎرﺳﻲ از ﻛﺒﮫ ره‪-‬ﻛﭙﮫ ز ﺗﻮرﻛﻲ ﮔﺮﻓﺘﮫ ﺷﺪه اﺳﺖ‪.‬‬ ‫ﻧﺎم ﭘﻮﻟﮭﺎي ﭘﺎرﭼﮫ اي ﺗﻮرك‪:‬‬ ‫در ﻣﯿﺎن ﺗﺮﻛﺎن ﺑﺎﺳﺘﺎن ﭘﻮﻟﮭﺎي ﭘﺎرﭼﮫ اي ﻣﺎﻧﻨﺪ ﺑﺰ‪ ، Bez‬ﻗﻮآﻧﭙﻮ‪ Quanpu‬و ﻗﺎﻣﺪو‪ Qamdu‬وﺟﻮد داﺷﺘﮫ اﺳﺖ‪.‬‬ ‫ﺑﺌﺰ ‪) Bez‬ﺑ ز‪ :( Böz‬ﭘﺎرﭼﮫ وﯾﺎ ﻧﻮﻋﻲ ﭘﺎرﭼﮫ زﺑﺮ‪ ،‬ﭘﺎرﭼﮫ اي ﭘﻨﺒﮫ اي ﻛﮫ ﺑﯿﺸﺘﺮ ﺑﺮاي ﻣﺒﺎدﻻت ارﺿﻲ‪ ،‬ﻏﯿﺮﻣﻨﻘﻮﻻت‬ ‫و ﺧﺮﯾﺪ و ﻓﺮوش ﺑﺮده ﺑﻜﺎر ﻣﻲ رﻓﺘﮫ اﺳﺖ‪ .‬ﺑﺮ روي ﭘﻮﻟﮭﺎي ﭘﺎرﭼﮫ اي ﺑﺌﺰ‪ ،‬ﻋﻼوه ﺑﺮ واﺣﺪ و ارزش آﻧﮭﺎ‪ ،‬ﻋﺒﺎراﺗﻲ‬ ‫ﻣﺎﻧﻨﺪ ‪ ....‬ﻛﯿﺪﯾﻨﯿﻨﺘﮫ ﯾﻮرﯾﺮ‪) kidinintə yorir‬در ‪ ...‬ﻣﻨﻄﻘﮫ ﻣﻌﺘﺒﺮ اﺳﺖ( و ﺷﻮوﻟﻮق ﺗﺎﻣﻘﺎﻟﯿﻖ‪) Şuul Tamqalıq‬ﻣﮭﺮ‬ ‫ﺷﺪه و داراي داﻣﻐﺎ( ﻧﻘﺶ ﻣﻲ ﺑﺴﺖ‪ .‬ﻛﻠﻤﮫ ﺗﻮرﻛﻲ ﺑﺌﺰ ﻣﺎﺧﻮذ از ﻓﺮم آﻟﺘﺎﺋﻲ ﺑﺮ‪– Bər‬ﭘﺎر‪) Par‬ﻗﺒﻞ از ﺗﻘﺴﯿﻢ اﯾﻦ زﺑﺎﻧﮭﺎ‬ ‫ﺑﮫ ﻣﻐﻮﻟﻲ و ﺗﻮرﻛﻲ و ﺗﻮﻧﮕﻮزي ‪ (...‬اﺳﺖ ﻛﮫ در ﺗﻮرﻛﻲ ﻋﻤﻮﻣﻲ ﺑﮫ ﺑﺌﺰ‪ Bez‬ﺗﺒﺪﯾﻞ ﺷﺪه اﺳﺖ‪) .‬ﺑﺮﺧﻲ ﻣﻨﺎﺑﻊ ﻛﻠﻤﮫ ﺑﺌﺰ‬ ‫ﺗﺮﻛﻲ را رﯾﺸﮫ ﮔﺮﻓﺘﮫ از وﯾﺴﺴﻮ ‪ Visso‬ﯾﻮﻧﺎﻧﻲ داﻧﺴﺘﮫ اﻧﺪ(‪ .‬ﻓﺮﻣﮭﺎي ﮔﻮﻧﺎﮔﻮن ﺑﺌﺰ در زﺑﺎن و ﻟﮭﺠﮫ ھﺎي ﺗﻮرﻛﻲ ﭼﻨﯿﻦ‬ ‫اﺳﺖ‪ :‬ﺑﺌﺰ‪) Bez‬ﺗﺮﻛﻲ ﺗﺮﻛﯿﮫ‪ ،‬آزرﺑﺎﯾﺠﺎﻧﻲ‪ ،‬ﮔﺎﮔﺎووزي‪ ،‬ﺗﺮﻛﻤﻨﻲ‪ ،‬ﻗﺎراﭼﺎي‪ ،‬ﻛﻮﻣﯿﻖ‪ ،‬ﺗﺎﺗﺎري(‪ ،‬ﺑ ز‪) Böz‬ﺗﻮرﻛﻲ‬ ‫ﻣﯿﺎﻧﮫ‪ ،‬ﻗﺒﭽﺎﻗﻲ ﻗﺪﯾﻢ‪ ،‬ﻗﺎزاق‪ ،‬ﻗﯿﺮﻗﯿﺰ‪ ،‬ﻧﻮﻗﺎي‪ ،‬ﻗﺎراﻗﺎﻟﭙﺎق(‪ ،‬ﻣﺌﺰ‪) Mez‬ازﺑﻚ‪ ،‬اوﯾﻐﻮر(‪ ،‬ﻣ ز‪) Möz‬ﻗﺎراﭼﺎي‪ ،‬ﺑﺎﻟﻜﺎر(‪،‬‬ ‫ﭘ س‪) Pös‬آﻟﺘﺎﺋﻲ ﺟﻨﻮﺑﻲ‪ ،‬ﺗﺌﻠﺌﻮت(‪ ،‬ﺑ س‪) Bös‬ﺗﻮوﯾﻦ(‪ ،‬ﺑﻮز‪) Büz‬ﺗﺎﺗﺎري ﻗﺎزان(‪ ،‬ﭘﯿﺮ‪) Pir‬ﭼﻮواﺷﻲ(‪ .‬ﻣﻌﺎدل‬ ‫ھﻤﺮﯾﺸﮫ اﯾﻦ ﻛﻠﻤﮫ در زﺑﺎن ﻣﻮﻧﻘﻮﻟﻲ ﺑ س‪ Bös‬اﺳﺖ‪ .‬ﺑﺌﺰ ھﻤﺮﯾﺸﮫ ﺑﺎ ﻛﻠﻤﮫ ﺗﻮرﻛﻲ دﯾﮕﺮ ﭘﺎر‪– Par‬ﺑﺌﺮ‪) Ber‬رﯾﺸﮫ‬ ‫ﻛﻠﻤﮫ ﭘﺎره و ﭘﺎرﭼﮫ در زﺑﺎن ﻓﺎرﺳﻲ( اﺳﺖ‪.‬‬ ‫ﻗﻮآﻧﭙﻮ‪) Quanpu, Quanpo‬ﻗﻮﻧﭙﻮ‪ ، Qunpu, Qunpo‬ﻗﺎﻧﭙﻮ‪ :( Qanpu, Qanpo‬ﻗﻮاﻧﭙﻮ ﻣﺎﻧﻨﺪ ﺑﺌﺰ ﺟﻨﺲ ﭘﺎرﭼﮫ اي‬ ‫ﺑﻮد ﻛﮫ ﺗﻮرﻛﺎن از آن ﺑﮫ ﺟﺎي ﭘﻮل و ﺑﺮاي ﭘﺮداﺧﺖ وﺟﻮه اﺳﺘﻔﺎده ﻣﻲ ﻛﺮدﻧﺪ‪ .‬اﯾﻦ ﻛﻠﻤﮫ از رﯾﺸﮫ ﭼﯿﻨﻲ ﻛﻮوون‪-‬‬ ‫ﭘﻮو‪ Kuoun pou‬و ﯾﺎ ﻛﻮاﭘﻮو‪ Kwa pou‬ﺑﮫ ﻣﻌﻨﻲ “ﭘﺎرﭼﮫ در ﻓﺮﻣﺖ رﺳﻤﻲ”‪“ ،‬ﭘﺎرﭼﮫ ﻣﻄﺎﺑﻖ آﺋﯿﻦ ﻧﺎم”‪“ ،‬ﻣﺎﻟﻲ ﻛﮫ‬ ‫ﺑﺮاي داد و ﺳﺘﺪ ﺑﻜﺎر ﻣﻲ رود” اﺳﺖ‪ .‬ﻗﻮآﻧﭙﻮ ﻧﯿﺰ ﻣﺎﻧﻨﺪ ﺑﺌﺰ در ﺧﺮﯾﺪ و ﻓﺮوش اراﺿﻲ‪ ،‬ﺑﺮده‪ ،‬ﻗﺮض ﮔﺮﻓﺘﻦ‪ ،‬ﻛﺮاﯾﮫ‬ ‫زﻣﯿﻦ‪ ،‬وﺻﯿﺘﮭﺎ و داد و ﺳﺘﺪ‪ ...‬ﺑﻜﺎر رﻓﺘﮫ اﺳﺖ‪.‬‬ ‫ﻗﺎﻣﺪو ‪) Qamdu‬ﻗﻤﺪو‪ :( Qəmdu‬اﺷﯿﺎء و اﻣﺎﻧﺖ ﻛﮫ ﺑﮫ ﺟﺎي ﭘﻮل ﺑﻜﺎر ﻣﯿﺮﻓﺖ‪ .‬ﺗﻮرﻛﺎن اوﯾﻐﻮر ﭘﺎرﭼﮫ ھﺎﯾﻰ از‬ ‫ﻛﺮﺑﺎس ﺑﮫ ﻧﺎم ﻗﻤﺪو داﺷﺘﻨﺪ ﻛﮫ ﺑﺎ آن ﺑﮫ ﺟﺎي ﻧﻘﺪﯾﻨﮫ ﻣﻌﺎﻣﻠﮫ ﻣﻰﻛﺮدﻧﺪ‪ .‬ﻧﺎم اﯾﻦ ﭘﻮل ﭘﺎرﭼﮫ اي ﻣﻨﺤﺼﺮا در دﯾﻮان ﻟﻐﺎت‬ ‫ﺗﺮك ذﻛﺮ و ﺑﮫ ﻣﻌﻨﻲ ھﺮ آﻧﭽﮫ ﻛﮫ ﭘﺲ از ﭼﺎپ و ﺿﺮب ﺑﮫ ﺟﺎي ﭘﻮل ﺑﻜﺎر رود ﺗﻌﺮﯾﻒ ﺷﺪه اﺳﺖ‪“ :‬ﻗﻄﻌﮫ اي از‬ ‫ﭘﺎرﭼﮫ ﺑﮫ ﻃﻮل ﭼﮭﺎر آرﺷﯿﻦ‪ ،‬ﺑﮫ ﻋﺮض ﯾﻚ وﺟﺐ ﻛﮫ ﺑﺮ روي آن ﻣﮭﺮ ﺧﺎن اوﯾﻐﻮر زده ﺷﺪه و ﺑﮫ ﻋﻨﻮان ﭘﻮل در داد‬ ‫و ﺳﺘﺪھﺎ ﺑﻜﺎر ﻣﻲ رود‪ .‬اﮔﺮ اﯾﻦ ﭘﺎرﭼﮫ ﻓﺮﺳﻮده ﺷﻮد در ھﺮ ھﻔﺖ ﺳﺎل ﯾﻜﺒﺎر ﺑﺨﯿﮫ دوزي ﻣﻲ ﺷﻮد‪ ،‬ﺳﭙﺲ ﺷﺴﺘﮫ ﺷﺪه و‬ ‫دوﺑﺎره ﺑﺮ آن ﻣﮭﺮ زده ﻣﻲ ﺷﻮد”‪ .‬ﻋﺪه اي ﻛﻠﻤﮫ ﻗﺎﻣﺪو را ﻣﺤﺮف ﻗﻮآﻧﭙﻮ ﭼﯿﻨﻲ داﻧﺴﺘﮫ اﻧﺪ‪ .‬ﺑﺮﺧﻲ ﻧﯿﺰ آﻧﺮا در ارﺗﺒﺎط ﺑﺎ‬ ‫واژه ﺗﻮرﻛﻲ ﻗﺎﻣﻮ ﺑﮫ ﻣﻌﻨﻲ ھﻤﮫ و ﺟﻤﯿﻊ ﺷﻤﺮده اﻧﺪ‪ .‬از ھﻤﯿﻦ رﯾﺸﮫ دوم اﺳﺖ ﻛﻠﻤﺎت زﯾﺮ در ﺗﺮﻛﻲ ﻣﺪرن‪ :‬ﻗﺎﻣﻮ‬ ‫اوﯾﻮ ‪) Qamu oyu‬اﻓﻜﺎر ﻋﻤﻮﻣﻲ(‪ ،‬ﻗﺎﻣﻮﻻﺷﺪﯾﺮﻣﺎق‪) Qamulaşdırmaq‬ﻣﻠﻲ ﻛﺮدن اﻣﻮال(‪ ،‬ﻗﺎﻣﻮ ﻛﺴﯿﻤﻲ ‪Qamu‬‬ ‫‪) Kəsimi‬ﺑﺨﺶ دوﻟﺘﻲ(‪ .‬در ﺗﺮﻛﻲ ﻣﺪرن اﺧﺘﺼﺎص ﻛﻠﻤﮫ ﻗﺎﻣﺪو ﺑﮫ ﺟﺎي ﻛﺎرت اﻋﺘﺒﺎري )ﻛﺮدي ﻛﺎرت( ﭘﯿﺸﻨﮭﺎد ﺷﺪه‬ ‫اﺳﺖ‪.‬‬

‫‪PDF created with pdfFactory Pro trial version www.pdffactory.com‬‬

‫ﻗﺎداق‪ : Qadaq‬ﮔﻔﺘﮫ ﺷﺪه اﺳﺖ ﻛﮫ اﯾﻠﺨﺎﻧﯿﺎن داراي ﭘﻮل ﭘﺎرﭼﮫ اي ﺑﮫ اﺳﻢ ﻗﺎداق ﺑﻮده اﻧﺪ‪ .‬ﻗﺎداق‪– Qadaq‬ﻗﺎﺗﺎق‪Qataq‬‬ ‫)ﻗﺎﺗﯿﻖ ‪ ( Qatıq‬در زﺑﺎن ﺗﻮرﻛﻲ ﺑﮫ ﻣﻌﻨﻲ ﺳﺨﺖ و ﻣﺤﻜﻢ‪ ،‬ﻣﯿﺦ‪ ،‬ارﻣﻐﺎن و ھﺪﯾﮫ ﺑﻜﺎر رﻓﺘﮫ اﺳﺖ‪ .‬در ﺗﺮﻛﻲ ﻣﺪرن ﻓﺮم‬ ‫ﻗﺎﺗﻲ‪ Qatı‬ﺑﮫ ﻣﻌﻨﻲ ﺳﺨﺖ و ﻣﺤﻜﻢ اﺳﺖ‪.‬‬ ‫ﻧﺎم ﭘﻮﻟﮭﺎي ﭼﺮﻣﻲ ﺗﻮرك‪:‬‬ ‫ﺗﺮﻛﺎن ﻗﺪﯾﻢ ﺗﺎ ﻗﺮن دوازدھﻢ ﻣﯿﻼدي ھﻤﭽﻮن ﺑﺴﯿﺎري از اﻗﻮام آوراﺳﯿﺎ و اروﭘﺎی ﺷﺮﻗﯽ‪ ،‬از ﭘﻮﺳﺖ ﺳﻤﻮر و ﺳﻨﺠﺎب و‬ ‫دﯾﮕﺮ ﺣﯿﻮاﻧﺎت ﺑﮫ ﻋﻨﻮان ﭘﻮل و واﺣﺪ ﭘﻮل اﺳﺘﻔﺎده ﻣﻲ ﻛﺮده اﻧﺪ‪“ .‬آﻻﺗﺎق”‪“ ،‬ﺗﯿﯿﯿﻦ”‪“ ،‬ﮔ ن”‪“ ،‬ﺑﻠﮕﮫ” ﻧﻤﻮﻧﮫ اي از‬ ‫ﻧﺎﻣﮭﺎي اﯾﻦ دﺳﺘﮫ ﭘﻮﻟﮭﺎي ﭼﺮﻣﻲ ﺗﻮرﻛﻲ اﻧﺪ‪:‬‬ ‫آﻻﺗﺎق‪ : Alataq‬ﻧﻮﻋﻲ ﭘﻮل ﭼﺮﻣﻲ ﺑﻜﺎر ﺑﺮده ﺷﺪه در ﻣﯿﺎن ﺑﻮﻟﻘﺎرھﺎي اﯾﺪﯾﻞ از ﺗﻮرﻛﺎن ﺑﺎﺳﺘﺎﻧﻲ‪.‬‬ ‫ﺗﯿﯿﯿﻦ ‪ :(Tiyin (Tiin, Tyin, Tijn, Tyiyn, Tiyn, Tien‬ﻧﻮﻋﻲ ﭘﻮل ﭼﺮﻣﻲ از ﭘﻮﺳﺖ ﺳﻤﻮر ﻛﮫ ﺗﻮرﻛﺎن ﺑﺎﺳﺘﺎﻧﻲ‬ ‫و ﺑﻮﻟﻘﺎرھﺎي اﯾﺪﯾﻞ در ﻣﻌﺎﻣﻼت و ﭘﺮداﺧﺖ وﺟﻮه ﺑﻜﺎر ﻣﻲ ﺑﺮده اﻧﺪ‪ .‬در ﮔﺬﺷﺘﮫ ﻧﺰدﯾﻚ اﯾﻦ ﻛﻠﻤﮫ ﺗﻮرﻛﻲ ﺑﮫ ﻣﻌﺎﻧﻲ ﺳﻜﮫ‬ ‫ﺧﺮد‪ ،‬ﻛﻤﺘﺮﯾﻦ واﺣﺪ ﭘﻮل ﻣﻌﺎدل ﻛﻮﭘﺌﻚ روﺳﻲ و ﭘﺌﻨﻲ اﻧﮕﻠﯿﺴﻲ و ﯾﻚ ﺻﺪم ﺗﻨﮕﮫ ﺑﻜﺎر رﻓﺘﮫ اﺳﺖ‪ .‬اﻣﺮوز ﺗﯿﯿﯿﻦ از‬ ‫واﺣﺪھﺎي ﭘﻮﻟﻲ ﺟﻤﮭﻮرﯾﮭﺎي ﺗﻮرك ﻗﺰاﻗﺴﺘﺎن‪ ،‬ﺗﺎﺗﺎرﺳﺘﺎن‪ ،‬ازﺑﻜﺴﺘﺎن و ﻗﯿﺮﻗﯿﺰﺳﺘﺎن ﻣﻲ ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ﻓﺮم ﻗﺪﯾﻤﻲ آن ﺗﺌﮕﯿﻨﮓ‬ ‫‪ Tegiñ‬و ﯾﺎ ﺗﺌﻜﯿﻦ ‪ Tekin‬ﺑﮫ ﻣﻌﻨﻲ ﺳﻤﻮر و ﯾﺎ ﭘﻮﺳﺖ ﺳﻤﻮر اﺳﺖ )ﻛﻠﻤﮫ ﺳﻤﻮر‪ Samur‬ﺧﻮد ﻛﻠﻤﮫ اي ﺗﻮرﻛﻲ ﻣﻲ‬ ‫ﺑﺎﺷﺪ ﻛﮫ وارد زﺑﺎن ﻓﺎرﺳﻲ ﺷﺪه اﺳﺖ(‪.‬‬ ‫ﮔ ن‪ ، Gön‬ﮔﯚﻧﻮ )‪ :(Kun, Kuni, Günü‬واﺣﺪ ﭘﻮﻟﻲ ﭼﺮﻣﻲ ﻗﺪﯾﻢ ﺗﻮرﻛﻲ‪ ،‬ﺳﺎﺧﺘﮫ ﺷﺪه از ﺧﺰ ﺣﯿﻮاﻧﺎت‪ .‬اﯾﻦ ﻛﻠﻤﮫ‬ ‫اﺻﻼ ﺑﮫ ﻣﻌﻨﻲ ﭘﻮﺳﺖ ﺣﯿﻮان‪ ،‬ﭘﻮﺳﺖ دﺑﺎﻏﺖ‪ ،‬ﭼﺮم و ‪ ...‬ﺑﻮده‪ ،‬ﺑﮫ ﻣﻌﻨﻲ ﻧﺸﺎﻧﮫ ھﻢ ﺑﻜﺎر رﻓﺘﮫ اﺳﺖ‪ .‬در ﻗﺮون اﺧﯿﺮ‬ ‫ﻧﺎدرﺷﺎه ﻣﻮﺳﺲ دوﻟﺖ ﺗﻮرﻛﻲ‪-‬آزرﺑﺎﯾﺠﺎﻧﻲ اﻓﺸﺎر اﻗﺪام ﺑﮫ ﭼﺎپ ﭘﻮل ﮔ ن ﺑﺎ ﻋﺒﺎرﺗﻲ ﺗﺮﻛﻲ ﺑﺮ آن ﻛﺮده اﺳﺖ‪ .‬ﺑﺮ‬ ‫اﺳﻜﻨﺎس ﭼﺮﻣﻲ وي ﻋﺒﺎرت “ﭘﻮﺳﺖ ﺷﺘﺮ‪ ،‬ﺣﻜﻢ ﻧﺎدر‪ ،‬دﺋﻤﮫ ﮔﺆﺗﻮر ‪ ”Demə Götür‬ﻧﻮﺷﺘﮫ ﺷﺪه ﺑﻮد‪.‬‬ ‫ﺑﯿﻠﮕﮫ ‪ :Bilge‬از واﺣﺪھﺎي ﭘﻮﻟﻲ ﺗﻮرﻛﺎن ﺑﻮﻟﻐﺎر ﺑﺎﺳﺘﺎن از ﺟﻨﺲ ﺧﺰ ﺳﻤﻮر‪ ،‬اﺻﻼ ﺑﮫ ﻣﻌﻨﻲ ﻋﻼﻣﺖ‪ ،‬آرم‪ ،‬ﺳﻨﺪ‪،‬‬ ‫ﻣﺪرك‪ ،‬ﻧﺸﺎن‪ .‬ﻓﺮم ﻣﻌﺎﺻﺮ اﯾﻦ ﻛﻠﻤﮫ ﺑﻠﮕﮫ‪) Bəlgə‬ﺑﻞ‪ + Bəl‬ﮔﮫ‪ ( gə‬اﺳﺖ ﻛﮫ ﺻﺮﻓﺎ ﺑﮫ ﻣﻌﻨﻲ ﺳﻨﺪ و ﻣﺪرك ﺑﻜﺎر ﻣﻲ‬ ‫رود‪ .‬از ھﻤﯿﻦ رﯾﺸﮫ اﻧﺪ )‪ (Bélyeg‬در ﻣﺠﺎري؛ )‪ (Belgü‬در ﺗﺮﻛﻲ اوﯾﻐﻮري ﺑﮫ ﻣﻌﻨﻲ ﻣﮭﺮ؛ ﺑﯿﻠﮫ و ‪) Bileu‬ﺑﯿﻠﯿﺎو‬ ‫‪ (Biljau‬در ﺗﻮرﻛﻲ ﺑﺎﺳﺘﺎن ﺑﮫ ﻣﻌﻨﻲ ﻧﺎﻣﮫ ارﺟﺤﯿﺖ دار‪ ،‬ﭘﺮواﻧﮫ )در ﺗﺠﺎرت‪ ،‬ﺗﺎرﺧﺎﻧﻠﯿﻖ‪ .(...،‬در ﺗﺮﻛﻲ ﻣﻌﺎﺻﺮ‬ ‫ﻛﻠﻤﺎت ﺑﻠﮕﮫ‪ Bəlgə‬و ﺑﻠﮕﯿﺖ‪) Bəlgit‬ﺳﻨﺪ‪ ،‬ﻣﺪرك‪ ،‬ﻣﺘﺮادف داﯾﺎﻧﺞ‪ ،( Dayanc‬ﺑﻠﮕﮫ ﻟﮫ ﻣﻚ‪) Bəlgələmək‬ﻣﺴﺘﻨﺪ‬ ‫ﻛﺮدن(‪ ،‬ﺑﻠﮕﮫ ﺳﮫ ل‪) Bəlgəsəl‬ﻣﺴﺘﻨﺪ(‪ ...،‬از ﻓﺮم ﻣﻌﺎﺻﺮ اﯾﻦ ﻛﻠﻤﮫ ﺣﺎﺻﻞ ﺷﺪه اﻧﺪ‪ .‬اﺣﺘﻤﺎﻻ ﻛﻠﻤﺎت “ﺑﺮﮔﮫ” و‬ ‫“ﺑﺮگ” در زﺑﺎن ﻓﺎرﺳﻲ ﻧﯿﺰ از ھﻤﯿﻦ ﻛﻠﻤﮫ ﺗﻮرﻛﻲ ﻣﺸﺘﻖ ﺷﺪه اﻧﺪ‪.‬‬ ‫ﻧﺎم ﻓﻠﺰات ﺑﻜﺎر ﺑﺮده ﺷﺪه ﺑﮫ ﻋﻨﻮان ﭘﻮل و واﺣﺪ ﭘﻮل ﺗﻮرﻛﻲ‬ ‫ﭘﻮﻟﮭﺎي ﻣﻌﺪﻧﻲ ﻋﻤﺪه ﺗﻮرﻛﺎن ﺑﺎﺳﺘﺎن ﻋﺒﺎرت اﻧﺪ از آﻟﺘﯿﻦ‪ ،‬ﮔﻮﻣﻮش‪ ،‬ﭘﺎﺧﯿﺮ و ﭼﻮﯾﻮن‪ .‬ﻧﺎم واﺣﺪھﺎي اﯾﻦ ﭘﻮﻟﮭﺎي ﻓﻠﺰي‬ ‫ﯾﺎﺳﺘﻮق‪ ،‬ﺳﺎﺗﯿﺮ‪ ،‬ﭘﺎﺧﯿﺮ‪ ....،‬اﺳﺖ‪.‬‬ ‫آﻟﺘﯿﻦ‪) Altın‬آﻟﺘﻮن‪ ،‬اﻟﺘﻮن(‪ :‬ﻛﻠﻤﮫ اي ﺗﻮرﻛﻲ ﺑﮫ ﻣﻌﻨﻲ ﻃﻼ‪ ،‬ﻃﻼي ﺳﺮخ‪ ،‬زر‪ .‬آﻟﺘﯿﻦ در ﮔﺬﺷﺘﮫ از ﺟﻤﻠﮫ در دوره‬ ‫ﻣﻮﻧﻘﻮل ﺑﮫ ﻋﻨﻮان واﺣﺪ ﭘﻮل‪ ،‬ﺳﻜﮫ ﻃﻼ‪ ،‬ارزﺷﻤﻨﺪﺗﺮﯾﻦ واﺣﺪ ﭘﻮل‪ ،‬ﺑﮫ ﺗﻨﮭﺎﺋﻲ و ﯾﺎ در ﺗﺮﻛﯿﺒﺎﺗﻲ ﻣﺎﻧﻨﺪ آﻟﺘﯿﻦ ﯾﺎﺳﺘﯿﻖ ﺑﻜﺎر‬ ‫رﻓﺘﮫ اﺳﺖ‪ .‬آﻟﺘﯿﻦ ﻣﻌﻤﻮﻻ در ﻣﻮاردي ﻛﮫ ﭘﺮداﺧﺖ ﻣﺒﻠﻐﻲ ﺗﺤﺖ ﺷﺮوط ﺧﺎﺻﻲ ﻗﺮار دارد ﻣﺎﻧﻨﺪ ﺟﺮﯾﻤﮫ و ﺟﺰا‪ ،‬ﭘﺮداﺧﺖ‬ ‫ﻗﺮوض‪ ،‬ﻓﺮوش اراﺿﻲ و ﯾﺎ ﻓﺮوش و ﯾﺎ آزاد ﻛﺮدن ﺑﺮده ھﺎ ﺑﻜﺎر ﻣﯿﺮﻓﺖ‪ .‬ﻛﻠﻤﮫ آﻟﺘﯿﻦ در ﺗﺮﻛﯿﺒﺎت زﯾﺮ اﺳﺘﻌﻤﺎل ﺷﺪه‬ ‫اﺳﺖ‪ :‬آﻗﭽﺎ‪-‬آﻟﺘﯿﻦ‪) Aqça Altın‬درھﻢ و دﯾﻨﺎر(‪ ،‬ﯾﻮز آﻟﺘﯿﻦ‪) Yüz Altın‬ﺻﺪ دﯾﻨﺎر‪ ،‬ده ﺷﺎھﻲ(‪ ،‬ﯾﺌﻨﻲ آﻟﺘﯿﻦ ‪Yeni‬‬ ‫‪) Altın‬ﺳﻜﮫ اي ﻃﻼﺋﻲ ﺿﺮب ﺷﺪه در دوره ﺳﻠﻄﺎن ﻋﺜﻤﺎﻧﻲ ﻣﻮﺻﻄﺎﻓﺎي دوم(‪ .‬آﻟﺘﯿﻦ‪-‬ﮔﻮﻣﻮش‪) Altın- Gümüş‬در‬ ‫ﺗﻮرﻛﻲ ﻗﺪﯾﻢ ﺑﮫ ﻣﻌﻨﻲ ﺛﺮوت و داراﺋﻲ(‪ ،‬آﻟﺘﯿﻦ ﯾﺎﺳﺘﯿﻖ ‪) Altın Yastıq‬ﺷﻤﺶ ﻃﻼ(‪ .‬ﺗﻠﻔﻆ اﯾﻦ ﻛﻠﻤﮫ در ﺗﻮرﻛﻲ‬ ‫ﭼﻮواﺷﻲ اﯾﻠﺘﺎن ‪ Iltan‬اﺳﺖ‪ .‬اﻣﺎ در ﺗﻮرﻛﻲ ﯾﺎﻛﻮت ﻛﻠﻤﮫ آﻟﺘﺎن ﺑﮫ ﻣﻌﻨﻲ ﻣﺲ و ﮔﻮﻣﻮش ﺑﮫ ﻣﻌﻨﻲ ﻃﻼ ﻣﻲ ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬اﯾﻦ‬ ‫ﻛﻠﻤﮫ ﺗﻮرﻛﻲ ﺑﮫ ﺷﻜﻞ آﻟﺘﺎن وارد زﺑﺎن ﻣﻮﻧﻘﻮﻟﻲ ﺷﺪه اﺳﺖ‪ .‬ﺧﺎﻧﺪان ﭼﻨﮕﯿﺰ را آﻟﺘﺎن اوروق‪) Altan Uruq‬ﺧﺎﻧﺪان‬ ‫زرﯾﻦ( ﻣﻲ ﻧﺎﻣﯿﺪه اﻧﺪ‪ .‬آﻟﺘﻮن در ﻣﺘﻮن ﻓﺎرﺳﻲ ﻧﯿﺰ ﺑﻜﺎر رﻓﺘﮫ اﺳﺖ‪ .‬اﯾﻦ ﻛﻠﻤﮫ ﺑﮫ ﻋﻨﻮان ﻧﺎم ﻧﻮﻋﻲ ﭘﻮل‪ ،‬وارد زﺑﺎن‬ ‫روﺳﻲ ﻧﯿﺰ ﺷﺪه اﺳﺖ‪) .‬ﻋﺪه اي آﻟﺘﯿﻦ روﺳﻲ را ﻣﺸﺘﻖ از آﻟﺘﻲ‪ Altı‬ﺗﺎﺗﺎري ﺑﮫ ﻣﻌﻨﻲ ﺷﺶ داﻧﺴﺘﮫ اﻧﺪ‪ .‬زﯾﺮا ﯾﻚ آﻟﺘﯿﻦ‬ ‫روﺳﻲ‪ ،‬ﻣﻌﺎدل ﺷﺶ دﻧﮕﺎ‪ Denga‬ﺑﻮد(‪.‬‬

‫‪PDF created with pdfFactory Pro trial version www.pdffactory.com‬‬

‫ﮔﻮﻣﻮش‪) Gümüş‬ﻛﻮﻣﻮش(‪ :‬ﻛﻠﻤﮫ اي ﺗﻮرﻛﻲ ﺑﮫ ﻣﻌﻨﻲ ﻧﻘﺮه‪ .‬ﺑﮫ ﻋﻨﻮان واﺣﺪ ﭘﻮﻟﻲ و ﺳﻜﮫ ﻧﻘﺮه ﻧﯿﺰ ﺑﻜﺎر رﻓﺘﮫ اﺳﺖ‪.‬‬ ‫در ﻣﯿﺎن ﺗﻮرﻛﺎن ﺑﺎﺳﺘﺎن‪ ،‬ﻋﺮﺻﮫ ﻛﺎرﺑﺮد ﭘﻮل ﮔﻮﻣﻮش وﺳﯿﻌﺘﺮ از آﻟﺘﯿﻦ ﺑﻮده و ﺷﺎﻣﻞ ﺧﺮﯾﺪ و ﻓﺮوش اﻣﻮال ﻧﯿﺰ ﻣﻲ‬ ‫ﺷﺪه اﺳﺖ‪ .‬واﺣﺪھﺎي ﭘﻮل ﮔﻮﻣﻮش؛ ﺳﺎﺗﯿﺮ‪ ،‬ﯾﺎرﻣﺎق و ‪ ...‬ﺑﻮده اﻧﺪ‪ .‬در ﺗﺮﻛﻲ ﻗﺪﯾﻢ ﺗﺮﻛﯿﺐ آﻟﺘﯿﻦ‪-‬ﮔﻮﻣﻮش ﺑﮫ ﻣﻌﻨﻲ ﺛﺮوت‬ ‫و داراﺋﻲ اﺳﺖ‪ .‬ﻛﻠﻤﮫ ﮔﻮﻣﻮش در ﺗﻮرﻛﻲ ﭼﻮواﺷﻲ ﺑﮫ ﺷﻜﻞ ﻛﺌﻤﺌﻞ ‪ Kěměl‬ﺗﻠﻔﻆ ﻣﻲ ﺷﻮد‪ .‬در ﺗﻮرﻛﻲ ﯾﺎﻛﻮت‪،‬‬ ‫ﮔﻮﻣﻮش ﺑﮫ ﻣﻌﻨﻲ ﻃﻼﺳﺖ‪.‬‬ ‫ﭘﺎﺧﯿﺮ ‪) Paxır‬ﺑﺎﻗﯿﺮ(‪ :‬ھﻢ ﻧﻮﻋﻲ ﭘﻮل و ھﻢ واﺣﺪ ﭘﻮل ﻛﮫ ﺑﺮاي ﻣﺒﺎﻟﻎ ﻛﻢ ﺑﻜﺎر ﻣﻲ رﻓﺘﮫ اﺳﺖ‪ .‬اﯾﻦ ﻛﻠﻤﮫ ﺗﻮرﻛﻲ اﺻﻼ ﺑﮫ‬ ‫ﻣﻌﻨﺎي ﻣﺲ و زﻧﮓ ﻣﺲ اﺳﺖ‪ .‬در ﮔﺬﺷﺘﮫ ﺑﮫ ﺷﻜﻞ ﺑﺎﻗﯿﺮ ﺑﮫ ﻋﻨﻮان واﺣﺪي ﺑﺮاي ﭘﻮل ﮔﻮﻣﻮش‪ ،‬ﺳﻜﮫ ﻣﺴﻲ و ﭘﻮل ﭼﯿﻨﻲ‬ ‫)دﯾﻮان ﻟﻐﺎت ﺗﺮك( ﻣﻌﺎدل ﯾﻚ ﭼﯿﯿﺌﻦ‪ Çiyen‬ﭼﯿﻨﻲ‪ ،‬و ﯾﻚ دھﻢ ﻟﯿﯿﺎﻧﮓ ﭼﯿﻨﻲ ﺑﻜﺎر رﻓﺘﮫ اﺳﺖ‪ .‬در زﻣﺎن اﻣﭙﺮاﺗﻮر‬ ‫ﻋﺜﻤﺎﻧﻲ ﺳﻠﻄﺎن ﺳﻠﯿﻤﺎن دوم ﯾﻜﻲ از اﺟﺰاي آﻗﭽﺔ ﻋﺜﻤﺎﻧﯽ ﺳﻜﮫ اي ﻣﺴﻲ ﺑﮫ ﻧﺎم “ﻣﺎﻧﻘﺮ‪) “ Mañar‬ﻣﺎﻧﻘﯿﺮ ‪Mañır,‬‬ ‫‪ ( Mangır‬و ﻣﻌﺎدل ﯾﻚ ﭼﮭﺎرم آﻗﭽﺎ ﺑﻮد ﻛﮫ ﺗﻠﻔﻆ ﻗﺪﯾﻤﻲ ﺑﺎﻗﯿﺮ و ﯾﺎ ﭘﺎﺧﯿﺮ اﻣﺮوزي اﺳﺖ )از اﻧﻮاع آن ﺟﯿﺮﯾﺖ‬ ‫ﻣﺎﻧﻘﯿﺮ‪ .( Cirit mangır‬ﻓﺮم اوﻟﯿﮫ اﯾﻦ ﻛﻠﻤﮫ‪ Baqar‬اﺳﺖ‪ .‬ﺑﮫ ﺗﻮرﻛﻲ ﭼﻮواﺷﻲ ﺑﮫ ﺷﻜﻞ ‪ Pǎxǎr‬ﺗﻠﻔﻆ ﻣﯿﺸﻮد‪.‬‬ ‫ﺟﻮﺟﻦ‪-‬ﺟﻮﮔﻦ‪-‬زوزن ‪ :Djogen‬در ﻣﯿﺎن ﺗﻮرﻛﺎن ﺑﺎﺳﺘﺎن ﺑﻮﻟﻐﺎر ﯾﻚ واﺣﺪ ﭘﻮﻟﻲ ﺑﻨﺎم ﺟﻮﮔﻦ ﺑﮫ ﺑﮫ ﻣﻌﻨﻲ دﺳﺘﮫ اي از‬ ‫ﭘﻮﻟﮭﺎي ﮔ ن )ﺧﺰ و‪ (...‬وھﻤﭽﻨﯿﻦ ﻣﮭﺮ ﺳﺮﺑﻲ وﺟﻮد داﺷﺘﮫ اﺳﺖ‪ .‬ﻓﺮﻣﮭﺎي ﮔﻮﻧﺎﮔﻮن اﯾﻦ ﻛﻠﻤﮫ ﺗﻮرﻛﻲ ﻋﺒﺎرﺗﻨﺪ از ﭼﻮدان‬ ‫)ﺗﺮﻛﻲ ﻣﻌﺎﺻﺮ‪ :‬آھﻦ ﺳﺨﺖ و آﺑﺪﯾﺪه(‪ ،‬ﭼﻮدﯾﻦ‪ ،‬ﭼﻮﯾﯿﻦ )آھﻦ ﻧﺎﭘﺨﺘﮫ(‪ ،‬ﭼﻮزﯾﻦ‪ ،‬ﭼﻮذﯾﻦ )ﭼﺪن‪ ،‬در دﯾﻮان ﻟﻐﺎت ﺗﻮرك‬ ‫ﭼﻮذﯾﻦ آﺷﯿﺞ‪ :‬ﻇﺮف ﭼﺪﻧﻲ(‪ ،‬ﭼﯚﯾﻮن –ﭼﺌﻮﯾﻦ‪-‬ﭼﯿﻨﻘﻮ )در ﻟﮭﺠﮫ ھﺎي ﻣﻌﺎﺻﺮ‪ :‬ﻇﺮوف ﻓﻠﺰي‪ ،‬ﻟﻌﺎﺑﻲ(‪ ،‬ﭼ زﯾﻦ‪،‬‬ ‫ﭼﻮوون‪ ،‬ﭼﻮﯾﻮن‪ ،‬ﭼﻮزون )در ﺗﻮرﻛﻲ ﺑﺎﺳﺘﺎن ﺑﮫ ﻣﻌﻨﻲ ﻣﺲ و ﻣﺲ ﻛﮭﻨﮫ(‪ .‬اﯾﻦ ﻛﻠﻤﮫ ﻛﮫ در دﯾﻮان ﻟﻐﺎت ﺗﺮك ﺑﮫ اﺷﻜﺎل‬ ‫ﭼﻮﻏﯿﻦ ‪ ،Çoğın‬ﭼﻮدﯾﻦ ‪ ،Çodın‬ﭼﻮﺟﻮق ‪Çocuk‬ﻧﯿﺰ ﺿﺒﻂ ﺷﺪه ﺑﮫ زﺑﺎن ﻓﺎرﺳﻲ )ﭼﺪن( و روﺳﻲ )ﭼﻮﻗﻮن( وارد‬ ‫ﺷﺪه اﺳﺖ‪ .‬ھﻤﭽﻨﯿﻦ در زﺑﺎن ﭼﯿﻨﻲ ﻛﻠﻤﮫ اي اﺣﺘﻤﺎﻻ ﻣﺮﺑﻮط ﺑﮫ ﺷﻜﻞ ﭼﯿﯿﺌﻦ‪ Çiyen‬و ﺑﮫ ﻣﻌﻨﻲ ﺳﻜﮫ ﻣﺴﻲ وﺟﻮد دارد‪.‬‬ ‫از ﻃﺮف دﯾﮕﺮ ﺳﺎﺳﺎﻧﯿﺎن ﺑﮫ ﺳﻜﮫ ھﺎي ﻧﻘﺮه ﺟﻮﺟﻦ ﯾﺎ زوزن ﻣﻲﮔﻔﺘﻨﺪ‪ .‬اﺣﺘﻤﺎل داده ﻣﻲ ﺷﻮد ﻛﮫ آﻧﮭﺎ اﯾﻦ ﻛﻠﻤﮫ را از‬ ‫ﺗﻮرﻛﺎن ﺑﺎﺳﺘﺎن و ﻣﺸﺨﺼﺎ ﮔ گ ﺗﻮرﻛﮭﺎ اﺧﺬ ﻛﺮده ﺑﺎﺷﻨﺪ‪ .‬ھﻤﺎﻧﻄﻮر ﻛﮫ ﻣﻌﻠﻮم اﺳﺖ ﺳﺎﺳﺎﻧﯿﺎن ﭘﺲ از ﺗﻤﺎس و آﺷﻨﺎ‬ ‫ﺷﺪن ﺑﺎ ﻣﺪﻧﯿﺖ ﺗﻮرﻛﺎن ﮔ ك ﺗﻮرك و ﺑﻮﯾﮋه ﭘﺲ از ﺟﻠﻮس ھﺮﻣﺰد ﺗﺮﻛﺰاد ﺑﺮ ﺗﺨﺖ ﭘﺎدﺷﺎھﻲ ﺳﺎﺳﺎﻧﻲ‪ ،‬ﺑﺮﺧﻲ از ﻣﺴﺎﺋﻞ‬ ‫ﻣﺮﺑﻮط ﺑﮫ دوﻟﺘﻤﺪاري و از ﺟﻤﻠﮫ ﺿﺮب ﺳﻜﮫ را از آﻧﮭﺎ اﻗﺘﺒﺎس ﻧﻤﻮده اﻧﺪ‪ .‬ﺑﮫ ﻋﻨﻮان ﻧﻤﻮﻧﮫ ﺳﺎﺳﺎﻧﯿﺎن ﺑﺎ اﻟﮭﺎم از ﺳﻜﮫ‬ ‫ھﺎي ﮔ گ ﺗﻮرك‪ ،‬ﺷﺮوع ﺑﮫ ﺿﺮب ھﻼل و ﺳﺘﺎره در ﺳﻜﮫ ھﺎي ﺧﻮد‪ -‬ﻛﮫ ھﺮﮔﺰ ﻗﺒﻞ از آن دوره در ﺳﻜﮫ ھﺎي‬ ‫ﺳﺎﺳﺎﻧﻲ دﯾﺪه ﻧﺸﺪه ﺑﻮد‪ -‬ﻛﺮده اﻧﺪ‪.‬‬ ‫ﭘﻮل ﻛﺎﻏﺬي ﺗﻮرك‪:‬‬ ‫ﭼﺎو ‪) Çav‬ﭼﻮ‪ : ( Çu, Ço‬ﻧﻮﻋﻲ ﭘﻮل ﻛﺎﻏﺬي ﺗﻮرﻛﻲ‪-‬ﻣﻮﻧﻘﻮﻟﻲ‪-‬ﭼﯿﻨﻲ‪ ،‬ﻧﺎم ﻧﺨﺴﺘﯿﻦ و ﻣﮭﻤﺘﺮﯾﻦ ﭘﻮﻟﮭﺎي ﻛﺎﻏﺬي و‬ ‫اﺳﻜﻨﺎﺳﮭﺎي دوﻟﺘﮭﺎي ﺗﻮرك ﺣﺎﻛﻢ ﺑﺮ اراﺿﻲ اﯾﺮان اﻣﺮوزي‪ ،‬ﭘﻮل ﻛﺎﻏﺬي ﯾﺎ ﭼﺮﻣﻲ در دوره دوﻟﺖ ﺗﻮرﻛﻲ‪ -‬ﻣﻮﻏﻮﻟﻲ‬ ‫اﯾﻠﺨﺎﻧﺎن‪ .‬ﻛﻠﻤﮫ ﭼﺎو ﻣﺎﺧﻮذ از رﯾﺸﮫ ﭼﯿﻨﻲ ﭼﺎاو‪ Çau, Çaw, Ç’ao‬ﻣﻲ ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ﮔﺴﺘﺮده ﺗﺮﯾﻦ ﻛﺎرﺑﺮد ﭼﺎو در ﻣﯿﺎن‬ ‫ﺗﺠﺎر ﺗﻮرك اوﯾﻐﻮري ﻣﺸﺎھﺪه ﻣﻲ ﺷﻮد‪ .‬ﺳﯿﺴﺘﻢ ﭘﻮل ﻛﺎﻏﺬي ﭼﺎو ﺑﮫ ھﻤﺮاه ﺗﻮرﻛﺎن اوﯾﻐﻮر در ﺣﯿﺎت ﺗﺠﺎري دوﻟﺘﮭﺎي‬ ‫ﺗﻮرﻛﻲ‪-‬ﻣﻮﻧﻘﻮﻟﻲ ﺗﺴﮭﯿﻼت ﻓﺮاواﻧﻲ اﯾﺠﺎد ﻛﺮده ﺑﺎﻋﺚ ﺷﻜﻮﻓﺎﺋﻲ آن ﺷﺪه اﺳﺖ‪ .‬ﺗﺠﺎر ﺗﻮرك اوﯾﻐﻮر در ﺑﯿﻦ اﻟﻤﻠﻠﻲ ﺷﺪن‬ ‫ﭘﻮل ﻛﺎﻏﺬي و رواج آن در ﺳﻄﺢ ﺟﮭﺎﻧﻲ ﻧﯿﺰ ﻧﻘﺶ اﺳﺎﺳﻲ داﺷﺘﮫ اﻧﺪ‪ .‬ﭘﻮل ﻛﺎﻏﺬي ﺗﻨﮭﺎ در ﻗﺮون ‪ ١٨‬وارد اروﭘﺎ ﺷﺪه‬ ‫اﺳﺖ‪.‬‬ ‫از ‪ ١٤٠‬ﺗﺎ ‪ ٨٠‬ﺳﺎل ﻗﺒﻞ از ﻣﯿﻼد در دوره ﺳﻠﺴﻠﮫ ھﺎن‪ ،‬ﭘﻮل ﻗﺮه در ﭼﯿﻦ ﺑﮫ ﺟﺮﯾﺎن ﮔﺬاﺷﺘﮫ ﺷﺪ‪ .‬اﻣﺎ ﺑﮫ ﻋﻠﺖ ﺳﻜﮫ ھﺎي‬ ‫ﺗﻘﻠﺒﻲ‪ ،‬دوﻟﺖ ﻧﺎﮔﺰﯾﺮ از ﺟﻤﻊ آوري آﻧﮭﺎ ﺷﺪ و در ﻣﻘﺎﺑﻞ‪ ،‬ﺗﻜﮫ ھﺎي ﭼﺮﻣﻲ ﻛﮫ در ﺣﻘﯿﻘﺖ اﺑﺘﺪاﺋﻲ ﺗﺮﯾﻦ اﺳﻜﻨﺎس و ﻣﺎدر‬ ‫ﭘﻮل اﻣﺮوزي اﺳﺖ‪ ،‬ﺑﮫ ﺟﺮﯾﺎن ﮔﺬاﺷﺘﮫ ﺷﺪ‪ .‬وﻟﻲ ﭘﻮل واﻗﻌﻲ ﻛﺎﻏﺬي در ﭼﯿﻦ ﻧﺨﺴﺘﯿﻦ ﺑﺎر در ﻗﺮن ھﻔﺘﻢ ﻣﯿﻼدي در دوره‬ ‫ﺧﺎﻧﺪان ﺗﺎﻧﮓ )‪ (٦١٨-٩٠٦‬ﺑﺎ ﻧﺎم ﻓﻲ‪-‬ﭼﯿﯿﺌﻦ )اوﭼﺎن آﻗﭽﺎ‪-‬ﭘﻮل ﭘﺮﻧﺪه( و ﻧﺨﺴﺘﯿﻦ ﭼﺎو در ﻣﯿﺎن ﺗﻮرﻛﺎن ﺑﮫ ﺷﻜﻞ ﭘﻮﻟﮭﺎي‬ ‫ﻛﺎﻏﺬي ﻛﮫ ﺑﺮ آﻧﮭﺎ ﻣﮭﺮ اﻣﭙﺮاﺗﻮر زده ﺷﺪه ﺑﻮد‪ ،‬در ﻋﮭﺪ ﻣ ﻧﮕﮫ‪ (١٢٥١-١٢٥٩) Mönge‬در ﻗﺎراﻗﻮروم ﺑﻜﺎر رﻓﺘﮫ‬ ‫اﺳﺖ‪ .‬رواج ﭼﺎو در دوره ﺧﺎﻧﺪان ﻣﻮﻧﻘﻮﻟﻲ ﯾﻮآن در ﭼﯿﻦ ﻣﺨﺼﻮﺻﺎ در ﻋﮭﺪ ﻗﻮﺑﯿﻼي ﺧﺎن ﺑﺮادر ھﻮﻟﮫ ﮔﻮﺧﺎن ﺑﮫ اوج‬ ‫ﺧﻮد رﺳﯿﺪ‪ .‬ﻗﻮﺑﯿﻼي ﺧﺎن‪ (١٢٦٠-١٢٩٥) Qubilay Xan‬ﻧﺨﺴﺘﯿﻦ اﻣﭙﺮاﺗﻮر ﻣﻮﻧﻘﻮل اﺳﺖ ﻛﮫ ﺑﺮاي ﺷﻜﻮﻓﺎ و آﺳﺎﻧﺘﺮ‬ ‫ﻧﻤﻮدن ﺗﺠﺎرت در ﭼﯿﻦ‪ ،‬اﻗﺪام ﺑﮫ راﯾﺞ ﺳﺎﺧﺘﻦ ﭼﺎو و ﯾﺎ ﭘﻮل ﻛﺎﻏﺬي ﻛﺮد‪ .‬او ھﻤﮫ ﭘﻮﻟﮭﺎي ﻛﺎﻏﺬي ﭘﯿﺶ از ﺧﻮد را‬ ‫اﺑﻄﺎل و واﺣﺪھﺎي ﺟﺪﯾﺪ ﭘﻮﻟﻲ ﺧﺎص دوره ﺧﻮد را راﯾﺞ ﺳﺎﺧﺖ‪ .‬وي اﻗﺪام ﺑﮫ ﭼﺎپ ﺳﮫ ﻧﻮع ﭼﺎو اﺻﻠﻲ و ﺗﻌﺪادي ﭼﺎو‬ ‫ﻛﻢ اھﻤﯿﺖ ﺗﺮ دﯾﮕﺮ ﻛﺮد‪ .‬در اﯾﻦ دوره واﺣﺪ ﭼﺎو‪ ،‬ﯾﺎﺳﺘﯿﻖ ﺑﻮده ﻛﮫ ﻣﻌﺎدل ‪ ٢٢٧٤‬ﮔﺮم ﻣﻲ ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ﭼﺎو در دوره ﺣﺎﻛﻤﯿﺖ‬ ‫ﺗﻮرﻛﺎن ﻣﻮﻏﻮل اﯾﻠﺨﺎﻧﻲ )ﻣﻮﻧﻘﻮﻟﮭﺎي ﺗﻮرك ﺷﺪه( ﺑﺮ اراﺿﻲ ﻓﻌﻠﻲ اﯾﺮان وارد اﯾﻦ ﺳﺮزﻣﯿﻦ ﺷﺪ و ﻧﺨﺴﺘﯿﻦ ﺑﺎر در ﺳﺎل‬ ‫‪ ١٢٩٤‬در ﻋﮭﺪ ﮔﯿﺨﺎﺗﻮ ﭘﺎدﺷﺎه دوﻟﺖ ﺗﻮرﻛﻲ‪ -‬ﻣﻮﻏﻮﻟﻲ اﯾﻠﺨﺎﻧﻲ ﺑﺎ ﺗﺎﺳﯿﺲ ﭼﺎوﺧﺎﻧﮫ اي در ﺗﺒﺮﯾﺰ‪ ،‬ﭘﺎﯾﺘﺨﺖ آزرﺑﺎﯾﺠﺎن ﺑﮫ‬ ‫ﭼﺎپ رﺳﯿﺪ‪“ :‬ﺗﻮرﻛﻲ ﻋﺰاﻟﺪﯾﻦ ﻣﺤﻤﺪ ﺑﻦ ﻣﻈﻔﺮ ﺑﻦ ﻋﻤﯿﺪ ﻛﮫ در ﭼﯿﻦ زﻧﺪﮔﻲ ﻛﺮده از ﭼﺎپ و اﻧﺘﺸﺎر اﺳﻜﻨﺎس ﺗﻮﺳﻂ‬

‫‪PDF created with pdfFactory Pro trial version www.pdffactory.com‬‬

‫ﻗﺎآن ﭼﯿﻦ اﻃﻼع داﺷﺖ‪ ،‬ﺑﮫ ﺻﺪراﻟﺪﯾﻦ اﺣﻤﺪ ﺧﺎﻟﺪي زﻧﺠﺎﻧﻲ‪ ،‬ﻣﻠﻘﺐ ﺑﮫ ﺻﺪر ﺟﮭﺎن وزﯾﺮ ﮔﯿﺨﺎﺗﻮ راھﻨﻤﺎﺋﻲ ﻧﻤﻮد ﻛﮫ‬ ‫ھﻤﺎﻧﻨﺪ ﻛﺸﻮر ﭼﯿﻦ ﻋﻤﻞ ﻛﻨﻨﺪ‪ .‬اﯾﻦ ﭘﯿﺸﻨﮭﺎد ﻣﻮرد ﺗﻮﺟﮫ ﻗﺮار ﮔﺮﻓﺖ‪ .‬دﺳﺘﮕﺎھﻲ ﺑﺮاي ﺗﮭﯿﮫ “ﭼﺎو‪ “ Çav‬ﺗﮭﯿﮫ ﺷﺪ و اداره‬ ‫“ﭼﺎوﺧﺎﻧﮫ” ﺑﺮاي اوﻟﯿﻦ ﺑﺎر در ﺗﺒﺮﯾﺰ ﭘﺎﯾﺘﺨﺖ آزرﺑﺎﯾﺠﺎن ﺑﮫ ﻛﺎر اﻓﺘﺎد و ﻣﺒﺎدرت ﺑﮫ ﭼﺎپ اﺳﻜﻨﺎس ﻧﻤﻮد‪ .‬ﺑﺎ اﯾﻦ ﻛﮫ‬ ‫ﻣﺠﺎزات اﺷﺨﺎﺻﻲ ﻛﮫ از ﻗﺒﻮل ﭼﺎو ﺧﻮداري ﻣﻲ ﻛﺮدﻧﺪ‪ ،‬ﺑﺴﯿﺎر ﺳﺨﺖ ﺑﻮد‪ ،‬اﻣﺎ ﻣﺮدم از اﯾﻦ اﺳﻜﻨﺎس ﺟﺪﯾﺪ اﺳﺘﻘﺒﺎﻟﻲ ﺑﮫ‬ ‫ﻋﻤﻞ ﻧﯿﺎودﻧﺪ‪ .‬در ﺿﻤﻦ‪ ،‬ﻣﻘﺮر ﺷﺪه ﺑﻮد ﻛﮫ اﮔﺮ اﯾﻦ اﺳﻜﻨﺎﺳﮭﺎ ﻣﻨﺪرس ﺷﻮﻧﺪ‪ ،‬ﻣﺮدم ﺑﺎ ده درﺻﺪ ﺗﻨﺰﯾﻞ ﻗﯿﻤﺖ ﻣﻲ ﺗﻮاﻧﻨﺪ‬ ‫آﻧﮭﺎ را ﺑﺎ ﭼﺎو ﻧﻮ ﻣﺒﺎدﻟﮫ ﻛﻨﻨﺪ‪ .‬در ﻧﺘﯿﺠﮫ ھﯿﭻ ﻛﺲ ﺣﺎﺿﺮ ﻧﺒﻮد ﭼﺎوي را ﻛﮫ ﻛﻤﻲ رو ﺑﮫ ﮔﮭﻨﮕﻲ ﻣﻲ رﻓﺖ‪ ،‬ﺑﭙﺬﯾﺮد‪ .‬از‬ ‫ﻃﺮﻓﻲ ﻧﯿﺰ ﻗﯿﻤﺖ ھﺎ در اﺛﺮ اﻧﺘﺸﺎر ﭘﯿﺶ از ﺣﺪ ﭼﺎو ﺑﮫ ﻃﻮر ﺳﺮﺳﺎم آوري ﺳﯿﺮ ﺻﻌﻮدي ﻣﻲ ﭘﯿﻤﻮد‪ ،‬ﻟﺬا ﻣﺮدم ﺷﻮرش‬ ‫ﻛﺮدﻧﺪ و ﭘﯿﺸﻨﮭﺎد دھﻨﺪه اﯾﻦ ﻃﺮح را در ﻣﺴﺠﺪ ﺗﺒﺮﯾﺰ ﻛﺸﺘﻨﺪ‪ .‬در ﻧﺘﯿﺠﮫ ﺑﺎ ﺻﺪور ﻓﺮﻣﺎﻧﻲ اﺳﻜﻨﺎﺳﮭﺎ ﻛﮫ ﭼﺎو ﻣﺒﺎرك ﻧﺎم‬ ‫داﺷﺘﻨﺪ ﻣﻨﺴﻮخ اﻋﻼم ﺷﺪﻧﺪ و ﺑﮫ ﻧﺎﭼﺎر ﭘﻮل ھﺎي ﻛﺎﻏﺬي از ﻃﺮف دوﻟﺖ از ﺟﺮﯾﺎن ﺧﺎرج ﺷﺪ و در ﻣﻌﺎﻣﻼت ھﻤﺎن ﭘﻮل‬ ‫ﻧﻘﺮه و ﻃﻼ راﯾﺞ ﺷﺪ”‪ .‬ﭘﺲ از ﭼﻨﺪ ﻣﺎه‪ ،‬ﮔﯿﺨﺎﺗﻮ‪ ،‬اﯾﻦ ﺳﻠﻄﺎن ﻧﻮآور ﺗﺮور ﺷﺪ‪ .‬در ﻋﮭﺪ اﯾﻠﺨﺎﻧﻲ واﺣﺪ ﭘﻮل ﭼﺎو ﺗﺮﺟﻤﮫ‬ ‫واﺣﺪ ﭘﻮل ﺗﻮرﻛﻲ “ﯾﺎﺳﺘﯿﻖ” )ﺑﮫ زﺑﺎن ﻓﺎرﺳﻲ ﺑﺎﻟﺶ( ﺑﻮده اﺳﺖ‪.‬‬

‫ﭼﺎو اﯾﻠﺨﺎﻧﻲ ﻛﮫ در ﻣﺎه ذي اﻟﻘﻌﺪه ﺳﺎل ‪ ٦٩٣‬اول ﺑﺎر ﭼﺎو در ﺗﺒﺮﯾﺰ ﻣﻨﺘﺸﺮ ﮔﺮدﯾﺪ ﭘﻮل ﻛﺎﻏﺬي ﭼﻨﺪ زﺑﺎﻧﮫ و ﺑﮫ ﺷﻜﻞ‬ ‫ﻣﺮﺑﻊ ﻣﺴﺘﻄﯿﻞ ﺑﻮد‪ .‬ﻃﺮح اﯾﻦ ﭘﻮل‪ ،‬ﺗﻘﺮﯾﺒﺎ ﻛﭙﻲ ﭼﺎو ﭼﯿﻨﻲ ﺑﻮد ﻛﮫ ﺑﮫ آن ﻛﻠﻤﮫ ﺷﮭﺎدﺗﯿﻦ اﺿﺎﻓﮫ ﺷﺪه ﺑﻮد‪ .‬در ﺣﺎﺷﯿﮫ آن‬ ‫ﻋﺒﺎراﺗﻲ ﺑﮫ ﭼﯿﻨﻲ‪ ،‬در ﻗﺴﻤﺖ ﻓﻮﻗﺎﻧﻲ آن از دو ﻃﺮف ﻛﻠﻤﮫ ﺷﮭﺎدت ﺑﮫ ﺧﻂ و زﺑﺎن ﻋﺮﺑﻲ و در زﯾﺮ ﻛﻠﻤﮫ ﺷﮭﺎدت‪،‬‬ ‫ﻋﺒﺎرت ﻣﻮﻧﻘﻮﻟﻲ اﯾﺮﻣﺌﭽﯿﻦ ﻧﻮرﭼﻲ‪ İrmeçin Nurçi‬ﻟﻘﺐ ﻣﻮﻧﻘﻮﻟﻲ ﮔﯿﺨﺎﺗﻮ ﺑﮫ ﻣﻌﻨﻲ ﺟﻮاھﺮ ﮔﺮاﻧﺒﮭﺎ و ﺑﺮ ﭘﺎﯾﯿﻦ آن ﻧﺎم‬ ‫رﺳﺎم ﻧﻮﺷﺘﮫ ﺷﺪه ﺑﻮد‪ .‬در وﺳﻂ ﭼﺎو داﯾﺮه اي وﺟﻮد داﺷﺖ ﻛﮫ در ﻣﯿﺎن آن ﻣﺒﻠﻎ اﺳﻜﻨﺎس از ﻧﯿﻢ درھﻢ ﺗﺎ ده دﯾﻨﺎر ﺑﺎ رﻗﻢ‬ ‫ﻧﮕﺎﺷﺘﮫ ﺷﺪه ﺑﻮد‪ .‬دور ﺗﺎ دور ﭼﺎو ﺑﮫ ﺧﻂ و زﺑﺎن ﺗﻮرﻛﻲ ﺧﺘﺎﺋﻲ )اوﯾﻐﻮري( ﻋﺒﺎرﺗﻲ ﻣﺸﺎﺑﮫ ﺑﺎ آﻧﭽﮫ ﻣﻌﻤﻮﻻ ﺑﺮ ﭘﺎﯾﺰه ھﺎ‬ ‫ﺑﻜﺎر ﻣﻲ رﻓﺖ درج ﺷﺪه ﺑﻮد‪ .‬در زﯾﺮ اﯾﻦ داﯾﺮه ﻋﺒﺎرﺗﻲ ﺑﺪﯾﻦ ﻣﻀﻤﻮن ﻧﻘﺶ ﺷﺪه ﺑﻮد‪" :‬ﭘﺎدﺷﺎه ﺟﮭﺎن در ﺗﺎرﯾﺦ ﺳﻨﮫ‬ ‫‪ (١٢٩٤) ٦٩٣‬اﯾﻦ ﭼﺎو ﻣﺒﺎرك را رواﻧﮫ ﮔﺮداﻧﯿﺪ‪ .‬ﺗﻐﯿﯿﺮ و ﺗﺒﺪﯾﻞ ﻛﻨﻨﺪه را ﺑﺎ زن و ﻓﺮزﻧﺪ ﺑﮫ ﯾﺎﺳﺎ رﺳﺎﻧﯿﺪه و ﻣﺎل او را‬ ‫در ﺟﮭﺖ دﯾﻮان ﺑﺮدارﻧﺪ"‪.‬‬ ‫ﺑﯿﺠﮫ ك‪ :(Biçək (Bijak‬ﺗﮫ ﭼﻚ‪ ،‬ﻓﺎﻛﺘﻮر ﻓﺮوش‪ ،‬ﻧﺎم ﻧﻮﻋﻲ اوراق ﺑﮭﺎدار ﻣﮭﺮ و اﻣﻀﺎ ﺷﺪه در دوره دوﻟﺖ ﺗﻮرﻛﻲ‬ ‫آزرﺑﺎﯾﺠﺎﻧﻲ ﻗﺎﺟﺎر در ﻣﯿﺎﻧﮫ ﻗﺮن ﻧﻮزده ﻣﯿﻼدي ﻛﮫ ﭘﯿﺶ از ﭼﺎپ اﺳﻜﻨﺎس از ﻃﺮف ﺗﺠﺎرﺗﺨﺎﻧﮫ ھﺎي ﻣﻌﺘﺒﺮ ﺻﺎدر ﻣﻲ‬ ‫ﺷﺪ و ﻧﻘﺶ اﺳﻜﻨﺎس را ﺑﯿﻦ ﺑﺎزرﮔﺎﻧﺎن و ﺗﺠﺎر ﺑﺎزي ﻣﻲ ﻛﺮد‪ .‬اﯾﻦ ﻛﻠﻤﮫ ﺗﻮرﻛﻲ ھﻤﺮﯾﺸﮫ ﺑﺎ ﺑﯿﭽﯿﻚ‪ Biçik‬در ﺗﺮﻛﻲ ﻗﺪﯾﻢ‬ ‫ﺑﮫ ﻣﻌﻨﻲ ﺳﻨﺪ و ﺣﺮف )اﻟﻔﺒﺎ( اﺳﺖ‪ .‬ﻋﺪه اي ﺑﯿﭽﯿﻚ‪ Biçik‬را ﺗﻠﻔﻆ ﻣﻮﻧﻘﻮﻟﻲ ﻛﻠﻤﮫ ﺑﯿﺘﯿﻚ‪ Bitik‬ﺗﻮرﻛﻲ ﺑﮫ ﻣﻌﻨﻲ ﺳﻨﺪ‪،‬‬ ‫ﻧﻮﺷﺘﮫ‪ ،‬ﻛﺘﺎب‪ ،‬ھﺮ ﻧﻮع داﻧﺶ و ﻓﺮھﻨﮓ‪ ،‬ﻛﺎﻏﺬ دﻋﺎ )دﯾﻮان( ﻛﮫ از ﻣﺼﺪر ﺑﯿﺘﯿﻤﻚ‪ Bitimək‬ﺑﮫ ﻣﻌﻨﻲ ﻧﻮﺷﺘﻦ و ﺗﺎﻟﯿﻒ‬ ‫ﻛﺮدن اﺳﺖ داﻧﺴﺘﮫ اﻧﺪ‪ .‬در ﺗﺮﻛﻲ ﻣﺤﺎوره اي از ھﻤﯿﻦ رﯾﺸﮫ اﻧﺪ ﻛﻠﻤﺎت "ﭘﺘﮫ‪" ،" Pətə‬ﭘﯿﺘﻲ‪ " Piti‬و "ﺑﯿﺘﻲ‪ " Biti‬ﺑﮫ‬ ‫ﻣﻌﺎﻧﻲ ﻧﻮﺷﺘﮫ‪ ،‬ﻛﺎﻏﺬ‪ ،‬ﮔﺬرﻧﺎﻣﮫ‪ ،‬ﻣﺪرك؛ ﺑﯿﺘﯿﻚ‪-‬ﭘﯿﺘﯿﻚ‪ : Bitik Pitik‬ﻛﺎﻏﺬ دﻋﺎ؛ ﭘﺘﮫ‪-‬ﻓﺘﮫ‪ : Pətə Fətə‬ژﺗﻮن؛ ﻓﺘﮫ ﻃﻠﺐ‪:‬‬ ‫در ﻗﺎﻧﻮن ﺗﺠﺎرت ﺳﻨﺪ ﻃﻠﺐ‪ ،‬ﺳﻔﺘﮫ؛ ﭘﯿﺘﯿﻜﭽﻲ‪ : Pitikçi‬دﻋﺎ ﻧﻮﯾﺲ‪ ،‬ﻣﯿﺮزاﺑﻨﻮﯾﺲ‪ ،‬ﺳﻨﺪﻧﻮﯾﺲ؛ ‪ ....‬ﻛﮫ ﺑﮫ زﺑﺎن ﻓﺎرﺳﻲ‬ ‫ﻧﯿﺰ وارد ﺷﺪه اﺳﺖ )در ﻓﺎرﺳﻲ ﭘﺘﮫ ﻛﺴﻲ را ﺑﮫ آب اﻧﺪاﺧﺘﻦ = راز ﻛﺴﻲ را ﻓﺎش ﻛﺮدن(‪ .‬در زﺑﺎن ﻣﻮﻧﻘﻮﻟﻲ از ھﻤﯿﻦ‬ ‫رﯾﺸﮫ واژه ھﺎي ﺑﯿﭽﯿﮕﻮ )ﻧﻮﺷﺘﻦ(‪ ،‬ﺑﯿﭽﯿﻜﭽﻲ )ﻣﻨﺸﻲ( و ﺑﯿﭽﯿﻚ‪-‬اون ﺗﻮﺷﯿﻤﻞ )ﻣﺎﻣﻮر دوﻟﺘﻲ اﯾﻠﭽﻲ( ﯾﺎﻓﺖ ﻣﻲ ﺷﻮﻧﺪ‬ ‫)ﺗﻮﺷﻤﺎل‪ Tuşmal‬ﺑﮫ ﻣﻌﻨﻲ ﻣﺎﻣﻮر‪ ،‬وارد زﺑﺎن ﻓﺎرﺳﻲ و دﯾﮕﺮ زﺑﺎﻧﮭﺎي اﯾﺮاﻧﻲ ﺷﺪه اﺳﺖ(‪ .‬در ﺗﺮﻛﻲ ادﺑﻲ ﻣﺪرن ﺑﯿﭽﮫ‬ ‫ك‪ Biçək‬ﺻﺮﻓﺎ ﺑﮫ ﻣﻌﻨﻲ ﭼﻚ‪ ،‬ﺑﯿﭽﯿﻚ‪ Biçik‬ﺻﺮﻓﺎ ﺑﮫ ﻣﻌﻨﻲ ﺣﺮف اﻟﻔﺒﺎ و ﭘﯿﺘﯿﻚ‪ Pitik‬ﺻﺮﻓﺎ ﺑﮫ ﻣﻌﻨﻲ ﻛﺘﺎب ﺑﻜﺎر ﻣﻲ‬ ‫رود‪ .‬ﺑﯿﭽﮫ ك ھﻤﭽﻨﯿﻦ ﺑﮫ ﻣﻌﻨﻲ ھﺮ ﭼﯿﺰ رﯾﺰ ﺑﻜﺎر رﻓﺘﮫ اﺳﺖ ﻛﮫ اﺣﺘﻤﺎﻻ در اﯾﻦ ﻣﻌﻨﻲ از ﻣﺼﺪر دﯾﮕﺮ ﺗﺮﻛﻲ ﯾﻌﻨﻲ‬ ‫ﺑﯿﭽﻤﻚ ﺑﮫ ﻣﻌﻨﻲ ﺑﺮﯾﺪن و ﻗﻄﻊ ﻛﺮدن ﻣﺸﺘﻖ ﺷﺪه اﺳﺖ‪.‬‬ ‫ﻧﺎم واﺣﺪھﺎي ﭘﻮﻟﻲ دوﻟﺘﮭﺎي ﺗﻮرك و آزرﺑﺎﯾﺠﺎﻧﻲ ﺑﺎ ﻣﻨﺸﺎ ﺗﻮرﻛﻲ‬ ‫آﻗﭽﺎ ‪) Aqça‬آﻗﭽﮫ‪ ،‬اﻗﺠﮫ‪ ،‬آﺧﭽﮫ‪ ،‬آﻏﺠﺎ‪ ،‬اﻗﭽﮫ‪ ،‬اﺧﭽﮫ‪ ،‬اﻏﭽﮫ(‪ :‬ﻛﻠﻤﮫ اي ﺗﻮرﻛﻲ ﺑﮫ ﻣﻌﻨﻲ ﭘﻮل‪ .‬در ﮔﺬﺷﺘﮫ ﺑﮫ ﻣﻌﺎﻧﻲ‬ ‫ﺳﻔﯿﺪه‪ ،‬ﺳﻔﯿﺪ‪ ،‬ﺳﻔﯿﺪﻓﺎم‪ ،‬ﭘﻮل‪ ،‬ﺳﮑﺔ ﻧﻘﺮه ای‪ ،‬ﺛﺮوت‪ ،‬ﻧﻘﺪﯾﻨﮫ‪ ،‬ﭘﻮل ﺳﻔﯿﺪ‪ ،‬ﭘﻮل ﻣﺴﻲ‪ ،‬ﭘﻮل ﻣﺴﻲ ﺧﺮد‪ ،‬ھﺮ ﻧﻮع ﭘﻮل ﻓﻠﺰي‬ ‫و ﻣﺴﮑﻮک‪ ،‬زر ﯾﺎ ﺳﯿﻢ ﻣﺴﻜﻮك‪ ،‬داﻧﮓ‪ ،‬ﺳﮭﻢ )ﯾﻚ روﺳﺘﺎ( و ﺑﮫ ﻣﻔﮭﻮم ﺧﺎص ﻧﺎم ﺳﮑﺔ اي راﯾﺞ در دوﻟﺘﮭﺎي ﺗﺮﻛﻲ‬ ‫اﯾﺮان و اﻣﭙﺮاﺗﻮری ﻋﺜﻤﺎﻧﯽ ﺑﻜﺎر رﻓﺘﮫ اﺳﺖ‪" .‬آﻗﺸﺎ" )‪ (Aqşa‬ﻧﺎم ﭘﻮل ﻣﻠﻲ ﺟﻤﮭﻮري ﺧﻠﻖ ﺗﻮوا از ﺳﺎل ‪ ١٩٢١‬ﺗﺎ‬ ‫‪ ١٩٤١‬زﻣﺎﻧﯿﻜﮫ اﯾﻦ ﺟﻤﮭﻮري ﺑﮫ اﺗﺤﺎد ﺟﻤﺎھﯿﺮ ﺷﻮروي ﭘﯿﻮﺳﺖ‪ ،‬ﺑﻮد‪ .‬آﻗﭽﮫ در اﺷﻌﺎر ﺗﻮرﻛﻲ ﻣﻮﻟﻮي ﺑﻜﺎر رﻓﺘﮫ اﺳﺖ‬ ‫)ﺑﻮﮔﻮن ﺳﺌﻮﯾﻨﯿﺮﺳﯿﻦ ﻣﻨﯿﻢ × وار دﯾﯿﮫ آﻗﭽﺎم‪ ،‬آﻟﺘﯿﻨﯿﻢ(‪ .‬اﯾﻦ ﻛﻠﻤﮫ ﺗﻮرﻛﻲ وارد زﺑﺎن ﻓﺎرﺳﻲ ﻧﯿﺰ ﺷﺪه اﺳﺖ )در ﮔﻠﺴﺘﺎن‬ ‫ﺳﻌﺪي آﻗﭽﮫ ھﻢ در ﻣﻌﻨﻲ ﭘﻮﻟﻲ اﺳﺖ ﻛﮫ ﭘﺪر ﺑﮫ ﭘﺴﺮ ﻣﻲ دھﺪ و ھﻢ در ﻣﻌﻨﺎي ﺷﻜﻮﻓﮫھﺎي درﺧﺖ(‪ .‬ﻣﺼﺮﯾﮭﺎ آن را‬

‫‪PDF created with pdfFactory Pro trial version www.pdffactory.com‬‬

‫“اَﻗﺸﺎء” و در ﯾﻤﻦ “ﺑَﻘْﭽَﮫ” ﮐﮫ ﻣﺨﻔّﻒ “ﺑﺮاَﻗﭽﮫ” ﺗﺮﮐﯿﺒﯽ از »ﺑﯿﺮ« )ﯾﮏ( و اﻗﭽﮫ اﺳﺖ ﻣﯽ ﺧﻮاﻧﻨﺪ و اروﭘﺎﯾﯿﺎن از آن‬ ‫ﺑﮫ ﺻﻮرت آﺳﭙﺮ ﻣﺄﺧﻮذ از آﺳﭙﺮون ﯾﺎد ﻣﯽﮐﻨﻨﺪ‪.‬‬ ‫آﻗﭽﺎ‪-‬آﻏﭽﺎ را ﻣﺮﻛﺐ از آﻏﻲ ‪+Ağı‬ﺟﺎ‪ ca‬داﻧﺴﺘﮫ اﻧﺪ‪ .‬آﻏﻲ‪ -‬آﻗﻲ‪ Aqı‬ﺑﮫ ﺗﺮﻛﻲ ﺑﮫ ﻣﻌﻨﻲ ﺧﺰﯾﻨﮫ‪ ،‬اﺑﺮﯾﺸﻢ و دﻓﯿﻨﮫ اﺳﺖ‪.‬‬ ‫از ھﻤﯿﻦ رﯾﺸﮫ اﺳﺖ “آﻗﯿﻠﯿﻖ ‪) “ Aqılıq‬ﺧﺰاﻧﮫ داري‪ ،‬ﺧﺰاﻧﮫ دوﻟﺘﻲ در دوره اﻣﭙﺮاﺗﻮرﯾﮭﺎي ﺗﻮرﻛﺎن ﮔ ك ﺗﻮرك‪،‬‬ ‫دوﻟﺖ اوﻏﻮزي ﯾﺎﺑﻐﻮ و ﺧﺰه ر‪-‬ﺧﺰر(؛ “اﯾﭽﮕﮫ ري )اﯾﭽﮫ ري( آﻗﯿﻠﯿﻖ‪) “ İçgəri Aqılıq‬ﺧﺰاﻧﮫ درﺑﺎر(‪،‬‬ ‫“آﻗﯿﺠﻲ‪- Aqıcı‬آﻏﯿﺠﯽ” )آﻏﯽ‪+‬ﺟﯽ( )ﺧﺰﯾﻨﮫ دار‪ ،‬ﺧﺎزن دﯾﺒﺎج ﯾﺎ ﻧﮕﺎه دارﻧﺪة ﭘﺎرﭼﮫھﺎی اﺑﺮﯾﺸﻤﯽ‪ -‬ﮐﺎﺷﻐﺮی(‪.‬‬ ‫آﻏﯿﺠﯽ ﻣﻄﻠﻖ ﮔﻨﺠﻮر و ﺧﺰاﻧﮫ دار ﺑﻮده‪ ،‬و از ﺷﺮاﯾﻂ آن آﺷﻨﺎﯾﯽ ﺑﮫ ﻋﻠﻢ ﺣﺴﺎب و ھﻨﺪﺳﮫ و دﻓﺘﺮداری و داﺷﺘﻦ ﺻﻔﺎت‬ ‫اﻣﺎﻧﺖ و ﺗﻘﻮی ﺑﻮده اﺳﺖ‪ .‬ﻋﺪه اي ﻧﯿﺰ ﻛﻠﻤﮫ ﺗﺮﻛﻲ آﻗﭽﺎ را ﻣﺮﻛﺐ از آق‪) Aq‬ﺳﻔﯿﺪ( ‪ +‬ﺟﺎ‪) ca‬اك ﻋﻼﻣﺖ ﻧﺴﺒﺖ ﯾﺎ‬ ‫ﺗﺼﻐﯿﺮ( و ﺑﮫ ﻣﻌﻨﯽ ﻟﻐﻮی ﻣﺎﯾﻞ ﺑﮫ ﺳﻔﯿﺪ ﯾﺎ ﺳﮑﮫ ﺳﻔﯿﺪ )ﭼﻨﺎﻧﭽﮫ ﺑﮫ ﺳﻜﮫ ﻃﻼ‪-‬آﻟﺘﯿﻦ در زﺑﺎن ﺗﺮﻛﻲ‪ ،‬ﺑﮫ ﺳﺒﺐ رﻧﮓ آن‬ ‫ﻗﯿﺰﯾﻞ‪ Qızıl‬و ﺳﺎري‪ Sarı‬ﻧﯿﺰ ﮔﻔﺘﮫ ﻣﻲ ﺷﻮد(‪ ،‬و ﺑﺮﺧﯽ آن را واژه ای اﺻﻼ ﻣﻮﻧﻘﻮﻟﯽ ﻣﯽداﻧﻨﺪ‪ .‬از ھﻤﯿﻦ رﯾﺸﮫ اﺳﺖ‬ ‫“آغ آﻗﭽﺎ‪) “ Ağ Aqça‬ﭘﻮل ﻧﻘﺮه(‪“ ،‬ﭼﯿﻞ آﻗﭽﺎ‪) “ Çil Aqça‬ﺳﻜﮫ اي ﻛﮫ ﺗﺎزه ﺿﺮب ﺷﺪه و داراي ﻋﯿﺎر ﻛﺎﻣﻞ‬ ‫اﺳﺖ(‪“ ،‬ﭼﻮروك آﻗﭽﺎ‪) “ Çürük Aqça‬ﺳﻜﮫ ﻓﻠﺰي ﺑﺎ ﻋﯿﺎر ﭘﺎﺋﯿﻦ(‪“ ،‬ﺳﺎغ آﻗﭽﺎ‪) “ Sağ Aqça‬ﺳﻜﮫ اي ﺑﺎ ﻋﯿﺎر ﺗﺎم و‬ ‫ﺧﺎﻟﺺ‪ ،‬ﺑﺪون اﺧﺘﻼط(‪“ ،‬ﺗﻮﺗﻮق آﻗﭽﺎ‪) “ Tutuq Aqça‬ﻣﻮﻗﻮﻓﺎت در ﻋﺜﻤﺎﻧﻲ‪ ،‬ﭘﻮﻟﻲ ﻛﮫ در ﻣﺎﻟﯿﮫ ﻋﺜﻤﺎﻧﻲ ﺑﺮاي‬ ‫ﻣﺼﺎرف ﻣﻨﻈﻮر‪ ،‬اﻣﺎ ﺧﺮج ﻧﺸﺪه ﺑﻮد(‪" ،‬آﻗﭽﺎ ﺧﻮرﺟﻮن ‪) "Aqça Xurcun‬ﻛﯿﺴﮫ ﭘﻮل(‪ .‬آﻗﭽﺎ اﻣﺮوز ﻣﻨﺤﺼﺮا در‬ ‫ﻣﻌﻨﻲ ﭘﻮل ﺑﻜﺎر ﻣﯿﺮود‪ .‬ﻛﻠﻤﺎت زﯾﺮ در ﺗﺮﻛﻲ ﻣﺪرن ﻧﺎﻇﺮ ﺑﮫ ھﻤﯿﻦ ﻣﻌﻨﻲ اﻧﺪ‪ :‬آﻗﭽﺎل‪) Aqçal‬ﻣﺎﻟﻲ و ﭘﻮﻟﻲ(‪،‬‬ ‫آﻗﭽﺎﻟﻲ‪) Aqçalı‬ﻣﺎﻟﻲ(‪ ،‬آﻗﭽﺎﻟﻲ اﯾﺸﻠﺮ‪) Aqçalı İşlər‬ﻣﺎﻟﯿﮫ‪ ،‬اﻣﻮر ﻣﺎﻟﻲ‪ ،‬ﻓﯿﻨﺎﻧﺲ(‪ ،‬آﻗﭽﺎﻟﻲ اﯾﻨﺎﻧﺠﺎ‪Aqçalı İnanca‬‬ ‫)ﺗﺎﻣﯿﻨﺎت ﻧﻘﺪي‪ ،‬ﺿﻤﺎﻧﺖ ﻧﻘﺪي(‪ ،‬آﻗﭽﺎﻟﻲ ﺗﻜﮫ ل‪) Aqçalı Təkəl‬اﻧﺤﺼﺎر ﻣﺎﻟﻲ(‪ ،‬آﻗﭽﺎﻟﻲ اﯾﻞ‪) Aqçalı İl‬ﺳﺎل ﻣﺎﻟﻲ(‪،‬‬ ‫ﺑ ﻟﻮﻧﮕﮫ ن آﻗﭽﺎ‪) Bölüngən Aqça‬ﭘﻮل ﺧﺮد(‪ .‬در ﻣﺜﻠﻲ ﺗﺮﻛﻲ ﮔﻔﺘﮫ ﻣﯿﺸﻮد‪ :‬آغ آﻏﭽﺎ ﻗﺎرا ﮔﻮن اوﭼﻮﻧﺪور ‪Ağ‬‬ ‫‪) . Aqça qara gün uçündür‬آﻗﭽﺎي ﺳﻔﯿﺪ ﺑﺮاي روز ﺳﯿﺎه اﺳﺖ(‪.‬‬ ‫ﻛﻠﻤﮫ آﻗﭽﺎ اوﻟﯿﻦ ﺑﺎر ﺑﺮ ﺳﻜﮫ ھﺎي ﭼﺎپ ﺷﺪه در ﺳﺎل ‪ ٨٤١‬ﻣﯿﻼدي در آﺳﯿﺎ ﺿﺮب ﺷﺪه اﺳﺖ‪ .‬آﻗﭽﺎ در دوره دوﻟﺘﮭﺎي‬ ‫ﺗﻮرﻛﻲ ﺣﺎﻛﻢ ﺑﺮ اﯾﺮان از ﺟﻤﻠﮫ ﺳﻠﺠﻮﻗﯿﺎن اﯾﺮان‪ ،‬آزرﺑﺎﯾﺠﺎن‪ ،‬روم و اﻣﯿﺮﻧﺸﯿﻨﮭﺎی آﺳﯿﺎی ﺻﻐﯿﺮ راﯾﺞ ﺑﻮده و در‬ ‫ﺑﯿﺸﺘﺮ اﯾﻦ اﯾﺎﻻت ﺿﺮب ﻣﯽ ﺷﺪه اﺳﺖ‪ .‬آﻗﭽﺎ در دوره دوﻟﺖ ﺗﻮرﻛﻲ ﻣﻮﻏﻮﻻن و در زﻣﺎن اﯾﻠﺨﺎﻧﺎن ﻧﺎم ﺳﻜﮫ دﯾﻨﺎر و ﯾﺎ‬ ‫ﺳﻜﮫ ﻧﻘﺮه اي‪ ،‬و در زﻣﺎن ﻛﺮﯾﻢ ﺧﺎن زﻧﺪ ﻧﺎم ﺳﻜﺔ ﻧﻘﺮه اي ﺑﻮده اﺳﺖ‪ .‬ﻋﺜﻤﺎﻧﯿﮭﺎ ﻧﯿﺰ ﭘﺲ از آﻧﻜﮫ واﺣﺪ ﻗﯿﺎﺳﯽ درھﻢ و‬ ‫دﯾﻨﺎر ‪ -‬ﻣﻌﻤﻮل در دوﻟﺘﮭﺎي ﻗﺒﻞ و ﻣﻌﺎﺻﺮ آﻧﮭﺎ – را ﻧﭙﺬﯾﺮﻓﺘﻨﺪ‪ ،‬ﺧﻮد ﺑﮫ ﺿﺮب ﺳﮑﮫ اي ﻧﻘﺮه ای ﻛﺮده آﻧﺮا »آﻗﭽﮫ«‬ ‫ﻧﺎﻣﯿﺪﻧﺪ و ﺑﺮای ﺗﺸﺨﯿﺺ آن از آﻗﭽﮫ ھﺎي دوﻟﺘﮭﺎي دﯾﮕﺮ ﺗﻮرك آن را »آﻗﭽﺔ ﻋﺜﻤﺎﻧﯽ« ﺧﻮاﻧﺪﻧﺪ‪ .‬ﺳﻠﻄﺎن ﻋﺜﻤﺎﻧﻲ ھﺮ‬ ‫ﺳﺎﻟﮫ ﻣﺒﻠﻐﻲ را ﺑﮫ ﻋﻨﻮان “ﭼﯿﺮاق آﻏﺠﺎﺳﻲ” ﺑﮫ اردﺑﯿﻞ ﺑﮫ ﺷﯿﻮخ ﺻﻔﻮي ﻣﻲ ﻓﺮﺳﺘﺎد‪ .‬آﻗﭽﮫ ﻋﺜﻤﺎﻧﻲ ﻛﮫ ﺑﺮاي ﻧﺨﺴﺘﯿﻦ‬ ‫ﺑﺎر در ‪ ١٣٢٩‬در زﻣﺎن ﺣﮑﻮﻣﺖ اورﺧﺎن در ﺷﮭﺮ ﺑﻮرﺳﺎ ﺿﺮب ﺷﺪ‪ ،‬ﺑﻌﺪھﺎ ﺑﮫ »ﻋﺜﻤﺎﻧﯽ« ﻣﻌﺮوف ﮔﺮدﯾﺪ و آن را‬ ‫»ﺷﺎھﯽ« ﻧﯿﺰ ﻧﺎﻣﯿﺪه اﻧﺪ‪ .‬آﻗﭽﮫ )ﺳﮑﮫ ﻧﻘﺮه( ﻣﮭﻤﺘﺮﯾﻦ ﺳﮑﺔ در ﺳﺮاﺳﺮ ﻗﺮون اوﻟﯿﮫ ﺣﮑﻮﻣﺖ ﻋﺜﻤﺎﻧﯽ و ارزش آن در‬ ‫آﻏﺎز ﯾﻚ ﺳﻮم ﭘﺎرا ﺑﻮد‪ .‬از ﺳﺪة ‪١٥‬م ﺑﮫ ﺑﻌﺪ ﻛﻠﻤﮫ آﻗﭽﮫ ﺑﮫ ﻃﻮر ﻋﺎم ﺑﮫ ﭘﻮل راﯾﺞ اﻃﻼق ﺷﺪ‪ .‬ﭘﺲ از اﺻﻼﺣﺎت ﭘﻮﻟﯽ‬ ‫ﺳﻠﻄﺎن ﺳﻠﯿﻤﺎن دوم در ‪ ،١٦٨٨‬و ﺑﺎ ﮐﻤﺘﺮ ﺷﺪن ارزش آﻗﭽﮫ اﺳﺘﻌﻤﺎل آن ﻣﻤﻨﻮع و ﺑﮫ ﺟﺎی آﻗﭽﮫ واﺣﺪ ﻗﯿﺎﺳﯽ ﻗﺮوش‬ ‫)ﻗﻮروش( اﻧﺘﺨﺎب ﮔﺮدﯾﺪ‪.‬‬ ‫ﯾﺎرﻣﺎق ‪) Yarmaq‬ﯾﺎرﺗﻤﺎق‪ ،‬ﯾﺮﻣﺎق‪ ،‬ﯾﺮﻣﻖ(‪ :‬ﻛﻠﻤﮫ اي ﺗﻮرﻛﻲ ﺑﮫ ﻣﻌﻨﻲ ﺳﻜﮫ‪ .‬در ﮔﺬﺷﺘﮫ ﻋﻼوه ﺑﺮ ﺳﻜﮫ‪ ،‬ﺑﮫ ﻣﻌﺎﻧﻲ‬ ‫ﻣﻄﻠﻖ ﭘﻮل‪ ،‬درھﻢ‪ ،‬ﭘﻮل ﻧﻘﺮه‪ ،‬درھﻢ ﺧﺮد و دﯾﻨﺎر‪ ،‬ﭘﻮل ﺧﺮد‪ ،‬ﺳﻜﮫ ﻣﺴﻲ ﻧﯿﺰ ﺑﻜﺎر رﻓﺘﮫ اﺳﺖ‪ .‬ﻣﻌﺎدل ﯾﻚ ﻟﯿﯿﺎﻧﮓ ﭼﯿﻦ و‬ ‫ﯾﺎ ﺳﺎﺗﯿﺮ‪ .‬در دﯾﻮان ﻟﻐﺎت ﺗﻮرك ﯾﺎرﻣﺎق ﺑﮫ ﻣﻌﻨﻲ ﭘﻮل و ﻣﺼﺪر ﯾﺎرﻣﺎﻗﻼﻧﻤﺎق ‪ Yarmaqlanmaq‬ﺑﮫ ﻣﻌﻨﻲ ﭘﻮﻟﺪار ﺷﺪن‬ ‫آﻣﺪه اﺳﺖ‪ .‬از ھﻤﯿﻦ رﯾﺸﮫ اﺳﺖ ﯾﺎپ ﯾﺎرﻣﺎق‪ Yap Yarmaq‬ﺑﮫ ﻣﻌﻨﻲ ﺳﻜﮫ ﮔﺮد و ﻛﺎﻣﻞ‪ .‬ﺑﮫ اﺣﺘﻤﺎل زﯾﺎد ﻣﺸﺘﻖ از‬ ‫رﯾﺸﮫ ﯾﺎرﯾﻤﺎق )ﯾﺎروﻣﺎق(‪ Yarımaq‬ﺑﮫ ﻣﻌﻨﻲ درﺧﺸﯿﺪن‪ ،‬ﺟﻼ ﯾﺎﻓﺘﻦ ﺑﮫ اﻋﺘﺒﺎر درﺧﺸﺶ ﺳﻜﮫ ھﺎي زر ﻗﺪﯾﻤﻲ‪ ،‬ھﻤﺮﯾﺸﮫ‬ ‫ﺑﺎ ﯾﺎرﯾﻦ‪) Yarın‬ﻓﺮدا(‪ ،‬ﯾﺎرﯾﻖ ‪) Yarıq‬ﯾﺎروق‪ ،‬ﯾﺎروغ‪ -‬ﻓﺮوغ( )ﻛﻠﻤﮫ ﯾﺎرﯾﻖ در ﻧﺎم ﺧﺎﻗﺎن ﺗﻮرك ﺑﺮﻛﯿﺎرق‪ -‬ﺑﺮك‬ ‫ﯾﺎرﯾﻖ‪ Bərk Yarıq‬ﺑﮫ ﻣﻌﻨﻲ »ﻓﺮوغ ﻧﺎﻓﺬ«‪ ،‬ﯾﺎ »درﺧﺸﺶ ﻧﯿﺮوﻣﻨﺪ« ﺑﻜﺎر رﻓﺘﮫ اﺳﺖ‪ .‬ﻣﻌﻨﻲ ﻧﻤﻮدن ﻧﺎم اﯾﻦ ﺧﺎﻗﺎن ﺗﺮك‬ ‫ﺑﮫ ﺷﻜﻞ ﺑ رﻛﻮ ﯾﺎرﯾﻖ ﺑﮫ ﻣﻌﻨﻲ ﻛﻼه ﭘﺎره‪ ،‬ﻧﺎدرﺳﺖ و ﻋﻮاﻣﺎﻧﮫ اﺳﺖ(؛ و ﯾﺎ ﯾﺎرﻣﺎق‪ Yarmaq‬ﺑﮫ ﻣﻌﻨﻲ ﺷﻜﺎﻓﺘﻦ‪ ،‬ﺗﻘﺴﯿﻢ‬ ‫ﻛﺮدن‪ .‬ﻛﻼوزن آﻧﺮا از زﺑﺎن ﺗﺨﺎري )از ﻛﻠﻤﮫ ﯾﺎرم ﺑﮫ ﻣﻌﻨﻲ ﻣﻘﯿﺎس( داﻧﺴﺘﮫ اﺳﺖ‪ .‬ﻇﺎھﺮا ﺑﺎ ﻛﻠﻤﮫ ﺗﺮﻛﻲ‬ ‫ﯾﺎرﻣﺎﻗﺎن‪) Yarmaqan‬آرﻣﺎﻏﺎن‪ Armağan‬ﻛﮫ ﺑﮫ ﺷﻜﻞ ارﻣﻐﺎن وارد زﺑﺎن ﻓﺎرﺳﻲ ﻧﯿﺰ ﺷﺪه( ﺑﻲ ارﺗﺒﺎط اﺳﺖ‪ .‬در‬ ‫ﺷﻌﺮ ﻓﺎرﺳﻲ زﯾﺮ ھﺮ دو ﻛﻠﻤﮫ ﯾﺎرﻣﺎق و ﯾﺎرﻣﺎﻏﺎن ﺗﻮرﻛﻲ ﺑﻜﺎر رﻓﺘﮫ اﻧﺪ‪ :‬ھﻢ ﺧﻮاﺳﺘﮫ ﺑﮫ ﺧﻨﺠﺮ ھﻢ ﯾﺎﻓﺘﮫ ﺑﮫ ﺟﻮر * از‬ ‫ﺧﺼﻢ ﺧﻮد ﺗﻮ ﯾﺮﻣﻖ و از ﻣﻦ ﺗﻮ ﯾﺮﻣﻐﺎن‪ /‬رﺷﯿﺪي‪.‬‬ ‫ﯾﺎرﻣﺎق در ﺗﺮﻛﻲ ﻣﺪرن ﺻﺮﻓﺎ ﺑﮫ ﻣﻌﻨﻲ ﺳﻜﮫ اﺳﺖ‪ .‬در ﺳﺎﺧﺖ ﻛﻠﻤﮫ ﯾﺎرﻣﺎق ﻓﺮم ﻣﺼﺪري ﺑﮫ ﻋﻨﻮان اﺳﻢ ﺑﻜﺎر رﻓﺘﮫ‬ ‫اﺳﺖ‪ .‬اﯾﻦ ﻧﻮع ﻛﺎرﺑﺮد ﻧﺎدر در زﺑﺎن ﺗﻮرﻛﻲ در ﻧﻤﻮﻧﮫ ھﺎي زﯾﺮ دﯾﺪه ﻣﻲ ﺷﻮد‪ :‬ﺳﻮﻣﺎق‪ ، Sumaq‬اﯾﻠﻤﻚ‪) İlmək‬ﮔﺮه‬ ‫و ﯾﺎ رﯾﺸﮫ در ﻗﺎﻟﯿﺒﺎﻓﻲ‪ ،‬از ﻣﺼﺪر اﯾﻠﻤﻚ‪ İlmək‬ﺑﮫ ﻣﻌﻨﻲ ﮔﺮه و ﭘﯿﭻ زدن(‪ ،‬ﺗﻮﺧﻤﺎق‪) Toxmaq‬از ﻣﺼﺪر‬

‫‪PDF created with pdfFactory Pro trial version www.pdffactory.com‬‬

‫ﺗﻮﻗﻮﻣﺎق‪ Toqumaq‬ﺑﮫ ﻣﻌﻨﻲ زدن‪ ،‬ﻛﻮﺑﯿﺪن‪ .‬ﻣﺼﺪر ﺗﻮﻗﻘﻮﺷﻤﺎق‪ Toqquşmaq‬ﻧﯿﺰ از ھﻤﯿﻦ رﯾﺸﮫ اﺳﺖ‪ .‬ﺑﮫ ﺷﻜﻞ‬ ‫ﺗﺨﻤﺎق ﺑﮫ زﺑﺎن ﻓﺎرﺳﻲ وارد ﺷﺪه اﺳﺖ(‪ ،‬ﭼﺎﺧﻤﺎق‪) Çaxmaq‬ﺑﮫ ﺷﻜﻞ ﭼﺨﻤﺎق وارد زﺑﺎن ﻓﺎرﺳﻲ ﺷﺪه اﺳﺖ(‪،‬‬ ‫ﯾﺌﻤﻚ‪) Yemək‬ﻏﺬا( و ‪.....‬‬ ‫ﺗﻮﻣﻦ ‪) Tümən‬ﺗﻮﻣﺎن‪ ،‬ﺗﻤﺎن‪ ،‬ﺗﻤﻦ‪ ،‬ﺗﻮﻣﺎﻧﮫ‪ ،‬ﻃﻮﻣﺎن(‪ :‬ﻛﻠﻤﮫ اي ﺗﻮرﻛﻲ‪-‬آﻟﺘﺎﺋﻲ ﺑﮫ ﻣﻌﻨﻲ ده ھﺰار‪ ،‬واﺣﺪ ﺷﻤﺎرش ﻣﻌﺎدل‬ ‫ده ھﺰار‪ ،‬واﺣﺪ ﭘﻮل‪ ،‬واﺣﺪ ﭘﻮﻟﻲ ﺑﺰرگ در دوﻟﺘﮭﺎي ﺗﻮرﻛﻲ‪-‬آزرﺑﺎﯾﺠﺎﻧﻲ ﺣﺎﻛﻢ ﺑﺮ اﯾﺮان اﻣﺮوز‪ ،‬اﯾﺎﻟﺖ و ﺗﻮده ﺑﺰرگ‬ ‫اﻧﺒﺎﺷﺘﮫ ﺷﺪه‪ ،‬ﺗﻌﺪاد زﯾﺎد‪ ،‬ﺑﯿﺸﻤﺎر‪ ،‬ﻗﺼﺒﮫ ای ﻣﺸﺘﻤﻞ ﺑﺮ ﺻﺪ ده‪ ،‬واﺣﺪ ﻧﻈﺎﻣﻲ ﻣﺮﻛﺐ از ده ھﺰار ﺳﺮﺑﺎز‪ ،‬ﻗﺸﻮﻧﯽ‬ ‫ﻣﺘﺸﮑﻞ از ده ھﺰار ﺳﭙﺎھﯽ )از ھﻤﯿﻨﺠﺎ رﺗﺒﮫ اﻣﯿﺮ ﺗﻮﻣﺎن ﺑﮫ ﻣﻌﻨﻲ ﻓﺮﻣﺎﻧﺪه ده ھﺰار‪ ،‬ﺳﺮﻟﺸﻜﺮ( اﺳﺖ‪ .‬ﺗﻮﻣﺎن در اﺻﻞ‬ ‫ﺑﺮ رﻗﻤﮭﺎی ﮐﻼن دﻻﻟﺖ ﻣﯽ ﮐﺮده اﺳﺖ‪ .‬ﻣﺼﺪر ﺗﻮﻣﮫ ﻧﻤﻚ‪ Tümənmək‬در زﺑﺎن ﺗﺮﻛﻲ ﺑﮫ ﻣﻌﻨﺎی ﺛﺮوﺗﻤﻨﺪ ﮔﺸﺘﻦ و‬ ‫زﯾﺎد ﺷﺪن از ھﻤﯿﻦ ﮐﻠﻤﮫ ﻣﺸﺘﻖ ﺷﺪه اﺳﺖ‪ .‬ﺗﻮﻣﻦ در ﺷﻌﺮ ﺗﺮﻛﻲ ﻗﺪﯾﻢ ﻧﯿﺰ ﺑﮫ ھﻤﯿﻦ ﻣﻌﻨﻲ ﺑﻜﺎر ﺑﺮده ﺷﺪه اﺳﺖ )اٶﻛﻮش‬ ‫اٶودو اﯾﻠﮫ‪ ،‬ﺗﻮﻣﻦ ﻣﯿﻦ ﺛﻨﺎ × اوﻏﺎن ﺑﯿﺮ ﺑﺎﯾﺎﺗﺎ اوﻧﺎ ﯾﻮخ ﻓﻨﺎ ‪ /‬ﻋﺘﺒﮫ اﻟﺤﻘﺎﯾﻖ ‪Öküş övdü ilə Tümən min səna/‬‬ ‫‪ Uğan bir bayata, ona yox fəna‬ﺗﺮﺟﻤﮫ‪ :‬ﺑﺎ ﺳﭙﺎس ﺑﺴﯿﺎر‪ ،‬و ھﺰاران ھﺰار ﺛﻨﺎ‪ ،‬ﺑﮫ ﺧﺪاي ﻗﺎدري ﻛﮫ ﺑﺮ او ﻓﻨﺎﺋﻲ‬ ‫ﻧﯿﺴﺖ(‪ .‬ﮐﺎرﺑﺮد ﺗﻮﻣﺎن در ﺳﻨﮓ ﻧﻮﺷﺘﮫ ھﺎی ﺗﺮﮐﯽ ﺣﮑﺎﯾﺖ از ﭘﯿﺸﯿﻨﺔ ﮐﮭﻦ اﯾﻦ واژه دارد‪ .‬رﯾﺸﺔ واژة ﺗﻮﻣﺎن را‬ ‫ﻣﻮﻧﻘﻮﻟﯽ‪ ،‬ﺗﻮرﮐﯽ و ﺑﺮﺧﻲ ﻧﯿﺰ ﭼﯿﻨﻲ داﻧﺴﺘﮫ اﻧﺪ‪ .‬ﺗﻮﻣﻦ زﺑﺎن در ﺗﺨﺎری ﮐﮭﻦ ﺑﺎ ﺿﺒﻂ ﺗﻤﺎن‪ -‬ﺗﯿﻤﻦ و در ﺗﺨﺎری ﻣﺘﺄﺧﺮ‬ ‫ﺑﮫ ﺷﮑﻞ ﺗﻮﻣﺎﻧﮫ در ﻣﻌﻨﺎی ده ھﺰار ﺑﮫ ﮐﺎر رﻓﺘﮫ اﺳﺖ‪ .‬ﺑﻌﻀﯽ ﺑﺮ آن اﻧﻨﺪ ﮐﮫ اﯾﻦ واژه از زﺑﺎن ﭼﯿﻨﯽ ﮐﮭﻦ ﯾﺎ ﭘﯿﺶ از‬ ‫ﭼﯿﻨﯽ ﺑﮫ زﺑﺎن ﺗﺨﺎری راه ﯾﺎﻓﺘﮫ اﺳﺖ‪.‬‬ ‫اﯾﻦ ﻛﻠﻤﮫ ﺗﻮرﻛﻲ ﺑﮫ ﺷﻜﻞ ﺗﻮﻣﺎن ‪ Tuman‬وارد زﺑﺎن ﻓﺎرﺳﻲ ﺷﺪه اﺳﺖ‪ .‬ﻟﻔﻆ ﺗﻮﻣﺎن ﻧﺨﺴﺘﯿﻦ ﺑﺎر در زﻣﺎن ﺳﻼﻃﯿﻦ‬ ‫ﺗﻮرﻛﻲ‪-‬ﻣﻮﻏﻮﻟﻲ در ﭘﻮﻟﮭﺎي دوﻟﺘﮭﺎي ﺗﻮرﻛﻲ ﺣﺎﻛﻢ ﺑﺮ اراﺿﻲ ﻓﻌﻠﻲ اﯾﺮان درآﻣﺪه اﺳﺖ‪ .‬ﻧﺨﺴﺘﯿﻦ ﺷﻮاھﺪ ﮐﺎرﺑﺮد ﺗﻮﻣﺎن‬ ‫در زﺑﺎن ﻓﺎرﺳﯽ ﻧﯿﺰ ﺑﮫ ﻣﺘﻮن ﺗﺎرﯾﺨﯽ دورة ﻣﻐﻮل ﺑﺎز ﻣﯽ ﮔﺮدد‪ .‬در اﯾﻦ دوره ﺗﻮﻣﺎن ﻣﻌﺎدل ده ھﺰار دﯾﻨﺎر زر راﯾﺞ‬ ‫ﺑﻮده و ﮔﺎه ﺑﺮای ﺷﻤﺎرش آﻗﭽﮫ‪ ،‬ﻣﺎل‪ ،‬ﯾﺎﺳﺘﯿﻖ )ﻧﻮﻋﻲ ﭘﻮل ﺗﺮﻛﻲ‪ ،‬ﺑﮫ ﻓﺎرﺳﻲ ﺑﺎﻟﺶ(‪ ،‬ﺣﻘﻮق دﯾﻮاﻧﯽ و ﺧﺮاج ﻣﻤﺎﻟﮏ ﺑﮫ‬ ‫ﮐﺎر ﻣﯽ رﻓﺘﮫ اﺳﺖ‪ .‬ﺗﻮﻣﺎن ﺑﮫ ﻣﺮور زﻣﺎن ﺑﮫ واﺣﺪ ﭘﻮﻟﻲ دوﻟﺘﮭﺎي ﺗﻮرﻛﻲ ﺣﺎﻛﻢ ﺑﺮ اراﺿﻲ اﯾﺮان اﻣﺮوزي ﺗﺒﺪﯾﻞ ﺷﺪه‬ ‫اﺳﺖ‪ .‬ﭘﺲ از ﻓﺮﻣﺎن ﯾﮑﺴﺎن ﮐﺮدن اوزان و ﻣﻘﯿﺎﺳﮭﺎ در دورة اﻣﭙﺮاﺗﻮر ﺗﻮرك‪-‬ﻣﻮﻏﻮل ﻏﺎزان ﺧﺎن‪ ،‬اﺻﻄﻼح »ﺗﻮﻣﺎن‬ ‫ﻏﺎزاﻧﯽ )ﻗﺎزان ﺗﻮﻣﮫ ﻧﻲ‪ ،«( Qazan Tüməni‬ﺑﻌﺪھﺎ »ﺗﻮﻣﺎن ﺗﺒﺮﯾﺰی )ﺗﺒﺮﯾﺰ ﺗﻮﻣﮫ ﻧﻲ‪ «( Təbriz Tüməni‬و‬ ‫»ﺗﻮﻣﺎن دﯾﻮاﻧﯽ )دﯾﻮان ﺗﻮﻣﮫ ﻧﻲ‪ «( Divan Tüməni‬و در دورة دوﻟﺖ ﺗﻮرﻛﻲ ﺗﯿﻤﻮری ﺑﻮﯾﮋه در ﺧﺮاﺳﺎن و ھﺮات‬ ‫»ﺗﻮﻣﺎن ﮐﭙﮑﯽ )ﻛﺒﯿﻚ ﺗﻮﻣﮫ ﻧﻲ‪ «( Kəbik Tüməni‬رواج ﯾﺎﻓﺖ‪ .‬در دوره ھﺎی دوﻟﺘﮭﺎي ﺗﻮرﻛﻲ آزرﺑﺎﯾﺠﺎﻧﻲ آق‬ ‫ﻗﻮﯾﻮﻧﻠﻮ‪ ،‬ﻗﺎراﻗﻮﯾﻮﻧﻠﻮ‪ ،‬ﺻﻔﻮﯾﮫ و اﻓﺸﺎرﯾﮫ و ﻧﯿﺰ دوﻟﺖ ﻟﻚ زﻧﺪﯾﮫ‪ ،‬ﻋﻼوه ﺑﺮ ﺗﻮﻣﺎن اﺻﻄﻼح »ﺗﻮﻣﺎن ﺗﺒﺮﯾﺰی« ﺑﺎر‬ ‫دﯾﮕﺮ در ﻓﺮﻣﺎﻧﮭﺎی ﺣﮑﻮﻣﺘﯽ و ﻣﺤﺎورة ﻋﺎﻣﮫ راﯾﺞ ﺷﺪ‪ .‬در اﯾﻦ دوره ھﺎ ﯾﻚ ﺗﻮﻣﺎن واﺣﺪ ﭘﻮﻟﻲ و ﻣﺤﺎﺳﺒﺎﺗﻲ ﺑﺰرگ و‬ ‫ﺑﺮاﺑﺮ ﺑﺎ ده ھﺰار دﯾﻨﺎر ﺑﻮد‪ ،‬اﻣﺎ ﻧﺎم ﭘﻮل ﺧﺎﺻﻲ ﻧﺒﻮد‪ .‬در دوره ﺗﯿﻤﻮري‪ ،‬ھﺮ ‪ ١٥٠٠‬ﺗﻮﻣﺎن ﮐﭙﮑﯽ ﻣﻌﺎدل ‪٩٠٠٠‬‬ ‫ﺗﻮﻣﺎن ﻋﺮاﻗﯽ )ﻋﺮاق ﺗﻮﻣﮫ ﻧﻲ‪ ،( İraq Tüməni‬در دوره آغ ﻗﻮﯾﻮﻧﻠﻮ ﻣﻌﺎدك ‪ ٢٠‬دوﻛﺎت‪ ،‬در دورة ﺻﻔﻮﯾﮫ ﯾﮏ‬ ‫ﺗﻮﻣﺎن ﻣﻌﺎدل ﭘﻨﺠﺎه ﻋﺒﺎﺳﯽ و در دورة اﻓﺸﺎرﯾﮫ ﻣﻌﺎدل ﺑﯿﺴﺖ ﻧﺎدری ﺑﻮده اﺳﺖ‪.‬‬ ‫ﻧﺨﺴﺘﯿﻦ ﺑﺎر در ﺗﺎرﯾﺦ دوﻟﺘﮭﺎي ﺗﻮرك و آزرﺑﺎﯾﺠﺎﻧﻲ ﻓﺘﺤﻌﻠﯽ ﺷﺎه ﻗﺎﺟﺎر ﺑﮫ ﺿﺮب ﭘﻮل و ﺳﮑﮫ ﻃﻼ ﺑﺎ ﻧﺎم ﺗﻮﻣﺎن اﻗﺪام‬ ‫ﻛﺮده اﺳﺖ‪ .‬ﭘﯿﺶ از اﯾﻦ ﺗﺎرﯾﺦ‪ ،‬ﻣﺴﮑﻮﮐﯽ ﺑﮫ ﻧﺎم ﺗﻮﻣﺎن وﺟﻮد ﻧﺪاﺷﺖ‪ ،‬ﺑﻠﮑﮫ اﺻﻄﻼح ﺗﻮﻣﺎن در ﻣﺤﺎﺳﺒﺎت ﺑﮫ ﻋﻨﻮان‬ ‫واﺣﺪ ﺷﻤﺎرش ﺑﮫ ﮐﺎر ﻣﯽ رﻓﺖ‪ .‬در دوره دوﻟﺖ ﺗﻮرﻛﻲ آزرﺑﺎﯾﺠﺎﻧﻲ ﻗﺎﺟﺎر واژة ﺗﻮﻣﺎن ﺑﺮ روی ﺳﮑﮫ ھﺎی دورة‬ ‫ﻧﺎﺻﺮاﻟﺪﯾﻦ ﺷﺎه‪ ،‬ﻣﻈﻔﺮاﻟﺪﯾﻦ ﺷﺎه‪ ،‬ﻣﺤﻤﺪﻋﻠﯽ ﺷﺎه و اﺣﻤﺪﺷﺎه ﺑﻜﺎر رﻓﺘﮫ اﺳﺖ‪ .‬در اﯾﻦ دوره ﺳﻜﮫ ﻃﻼي ﯾﻚ ﺗﻮﻣﺎﻧﻲ‪ ،‬ﻧﯿﻢ‬ ‫ﺗﻮﻣﺎﻧﻲ )ﭘﻨﺞ ﻗﺮاﻧﻲ( و ﯾﻚ رﺑﻊ ﺗﻮﻣﺎن ﻣﻌﻤﻮل ﺑﻮده اﺳﺖ‪ .‬ﺳﮑﺔ ھﺎي ﺗﻮﻣﺎن ﻣﺘﻌﻠﻖ ﺑﮫ دورة ﻧﺎﺻﺮی و ﺳﮑﺔ ھﺎي ده‬ ‫ﺗﻮﻣﺎﻧﯽ ﻃﻼ ھﻤﺮاه ﺑﺎ ﺗﺼﻮﯾﺮ ﻣﻈﻔﺮاﻟﺪﯾﻦ ﺷﺎه ﺑﮫ ﻋﻨﻮان ﯾﺎدﮔﺎری در دﺳﺖ اﺳﺖ‪ .‬در آﻏﺎز دوره ﺣﺎﻛﻤﯿﺖ دوﻟﺖ ﺗﻮرﻛﻲ‬ ‫آزرﺑﺎﯾﺠﺎﻧﻲ ﻗﺎﺟﺎر ﺑﯿﻦ ﺳﺎﻟﮭﺎي ‪ ١٧٩٨‬ﺗﺎ ‪ ١٨٢٥‬ﻣﯿﻼدي ﯾﻚ ﺗﻮﻣﺎن ﻣﻌﺎدل ‪ ٨‬رﯾﺎل‪) ،‬ھﺮ رﯾﺎل ‪ ١٢٥٠‬دﯾﻨﺎر( و ﭘﺲ از‬ ‫‪ ١٨٢٥‬در اواﺧﺮ دوره ﻓﺘﺤﻌﻠﯿﺸﺎه ﻗﺎﺟﺎر ﻛﮫ ﻗﺮان ﻣﻌﺮﻓﻲ ﺷﺪ‪ ،‬ﯾﻚ ﺗﻮﻣﺎن ﻣﻌﺎدل ده ﻗﺮان و ھﺮ ﻗﺮان ﻣﻌﺎدل ‪١٠٠٠‬‬ ‫دﯾﻨﺎر ﺷﺪ‪.‬‬ ‫ﭘﺲ از ﺗﺎﺳﯿﺲ دوﻟﺖ ﭘﮭﻠﻮي‪ ،‬ﺗﻮﻣﺎن ھﻤﭽﻨﺎن واﺣﺪ ﭘﻮل اﯾﻦ دوﻟﺖ ﺑﻮد‪ ،‬ﭼﻨﺎﻧﭽﮫ در آﻏﺎز ﺳﮑﮫ ای ﯾﮏ ﺗﻮﻣﺎﻧﯽ ﺑﺎ وزن‬ ‫ﭘﺎﻧﺰده ﻧﺨﻮد ﺿﺮب ﺷﺪ‪ .‬اﻣﺎ در ‪ ٢٧‬اﺳﻔﻨﺪ ‪ ١٣٠٧‬ﺷﻤﺴﻲ در راﺳﺘﺎي ﺗﺮﻛﻲ ﺳﺘﯿﺰي‪ ،‬ﭘﺎﻛﺴﺎزي ﻣﯿﺮاث اداري و دﯾﻮاﻧﻲ‬ ‫ﺑﺎﻗﯿﻤﺎﻧﺪه از دوﻟﺘﮭﺎي ﺗﺮك و آزرﺑﺎﯾﺠﺎﻧﻲ و ﺣﺬف ﻧﺎﻣﮭﺎي ﺗﺮﻛﻲ‪ ،‬ﺑﺎ ﺗﺼﻮﯾﺐ ﻗﺎﻧﻮن اﺣﺎد در ﻣﺠﻠﺲ ﺷﻮرای ﻣﻠﯽ در ﻧﺎم‬ ‫ﺳﮑﮫ ھﺎ ﺗﻐﯿﯿﺮاﺗﯽ داده ﺷﺪ‪ .‬واﺣﺪ ﭘﻮل اﯾﺮان ﺗﻐﯿﯿﺮ ﯾﺎﻓﺖ و ﺑﮫ رﯾﺎل ﺗﺒﺪﯾﻞ ﮔﺮدﯾﺪ‪ .‬از آن ﭘﺲ واﺣﺪ ﭘﻮل در اﺳﻨﺎد رﺳﻤﯽ‬ ‫و دوﻟﺘﯽ رﯾﺎل ﻣﻌﺎدل ﺻﺪ دﯾﻨﺎر اﺳﺖ و ھﻤﯿﻦ واﺣﺪ ﺑﺮ روی ﺳﮑﮫ ھﺎ و اﺳﮑﻨﺎﺳﮭﺎ ﺛﺒﺖ ﻣﯽ ﺷﻮد‪ .‬ﺑﺎ اﯾﻨﮭﻤﮫ ھﻨﻮز ﮐﻠﻤﮫ‬ ‫ﺗﺮﻛﻲ ﺗﻮﻣﺎن ﺑﮫ ﻗﻮت ﺧﻮد ﺑﺎﻗﯿﺴﺖ و ﺑﮫ ﻣﻌﻨﯽ ده رﯾﺎل ﺑﮑﺎر ﺑﺮده ﻣﯿﺸﻮد‪ .‬در واﻗﻊ در اﯾﺮان اﻣﺮوز‪ ،‬ﺗﻮﻣﺎن واﺣﺪ‬ ‫ﻏﯿﺮرﺳﻤﻲ ﭘﻮل ﺑﺸﻤﺎر رﻓﺘﮫ و در ﻣﺤﺎﺳﺒﺎت ﻏﯿﺮرﺳﻤﯽ ﮐﺎرﺑﺮد ﺗﻮﻣﺎن ﺑﺴﯿﺎر راﯾﺠﺘﺮ از رﯾﺎل اﺳﺖ‪ .‬در دھﮫ ھﺎي اﺧﯿﺮ‬

‫‪PDF created with pdfFactory Pro trial version www.pdffactory.com‬‬

‫و ﭘﺲ از ﺳﯿﺮ ﻧﺰوﻟﻲ ﺷﺪﯾﺪ ارزش ﭘﻮل اﯾﺮان و ﺗﻮرم ﺑﺎﻻ‪ ،‬در ﺗﺪاول ﻋﺎﻣﮫ و ﻣﺤﺎﺳﺒﺎت ﻟﻔﻈﯽ ﺑﻮﯾﮋه در ﻣﯿﺎن اھﻞ ﮐﺴﺐ‬ ‫و ﮐﺎر اﻣﺮوزه ﺑﮫ ھﺮ ھﺰار ﺗﻮﻣﺎن و ﮔﺎه ﺑﮫ ھﺮ ﯾﮏ ﻣﯿﻠﯿﻮن ﺗﻮﻣﺎن ﯾﮏ ﺗﻮﻣﺎن اﻃﻼق ﻣﯽ ﺷﻮد‪.‬‬ ‫ﺗﻨﮕﮫ ‪ :(Təngə (Danga, Dınqır, Tanka, Tenga, Te[ñ]ge, Tınqa, Tingə‬ﻛﻠﻤﮫ اي ﺗﻮرﻛﻲ ﺑﮫ ﻣﻌﻨﻲ واﺣﺪ‬ ‫ﭘﻮل و وزن‪ ،‬ﻧﺎم ﺳﻜﮫ اي ﻃﻼ در اراﺿﻲ اﯾﺮان ﻛﻨﻮﻧﻲ ﺑﮫ دوره دوﻟﺘﮭﺎي ﺗﻮرﻛﻲ‪ ،‬ﻣﺠﻤﻮﻋﮫ اي از واﺣﺪھﺎ‪ ،‬ﻣﻌﺎدل‬ ‫روﺑﻞ در روﺳﯿﮫ‪ ،‬واﺣﺪ ﭘﻮل در ﻗﺰاﻗﺴﺘﺎن )دوﻟﺖ ﻗﺰاﻗﺴﺘﺎن ﺑﺮاي ﺳﻤﺒﻞ ﺗﻨﮕﮫ‪ ، Tenge‬ﺣﺮف اول ﻛﻠﻤﮫ ﺗﻨﮕﺮي در‬ ‫اﻟﻔﺒﺎي ﺗﻮرﻛﻲ ﺑﺎﺳﺘﺎن را 〒ﺑﺮﮔﺰﯾﺪه اﺳﺖ(‪ ،‬ازﺑﻜﺴﺘﺎن )‪ ،(Tenga‬ﺗﺮﻛﻤﻨﺴﺘﺎن )‪ (Tenne‬و ﺗﺎﺟﯿﻜﺴﺘﺎن )‪.(Tanga‬‬ ‫ﺗﻨﻜﮫ از ﻣﺸﮭﻮرﺗﺮﯾﻦ ﺳﮑﮫ ھﺎی ﻧﻘﺮه اي دوره ﺗﯿﻤﻮري ﺑﻮد ﮐﮫ اﻣﯿﺮﺗﯿﻤﻮر آن را ﺿﺮب ﮐﺮد‪ .‬ﻧﺎم و واﺣﺪ ﭘﻮل ﺗﻨﮕﮫ ﺗﺎ‬ ‫ﻗﺮﻧﮭﺎ ﭘﺲ از ﺗﯿﻤﻮرﯾﺎن و ﺑﮫ دوره دوﻟﺘﮭﺎي ﺗﻮرﻛﻲ آزرﺑﺎﯾﺠﺎﻧﻲ ﺟﻼﯾﺮي‪ ،‬آغ ﻗﻮﯾﻮﻧﻠﻮ‪ ،‬ﻗﺎراﻗﻮﯾﻮﻧﻠﻮ‪ ،‬ﻣﻈﻔﺮي‪،‬‬ ‫ﺷﯿﺮواﻧﺸﺎھﺎن و‪ ...‬در ﺳﺮاﺳﺮ ﺗﺮﻛﻤﻨﺴﺘﺎن‪ ،‬ﺷﺮق اﯾﺮان )ﺧﺮاﺳﺎن(‪ ،‬ﻏﺮب اﯾﺮان اﻣﺮوزي‪ ،‬ﻗﻔﻘﺎز و آزرﺑﺎﯾﺠﺎن رواج‬ ‫داﺷﺖ‪" .‬ﺗﻨﺨﻮاه" در زﺑﺎن ﻓﺎرﺳﻲ و ھﻤﭽﻨﯿﻦ ﻛﻠﻤﮫ روﺳﻲ ﺑﺮاي ﭘﻮل ﯾﻌﻨﻲ دﺋﻨﮕﻲ‪ Деньги, Den'gi, Denqa‬و ﻧﯿﺰ‬ ‫ﻛﻠﻤﮫ ﻣﻮﻧﻘﻮﻟﻲ ﺗﻨﺨﮫ‪ Tenxe, Tenkhe‬ﻣﺎﺧﻮذ از ﺗﻨﮕﮫ ﺗﻮرﻛﻲ؛ و واﺣﺪھﺎي ﭘﻮﻟﻲ ﺗﺎﻧﻜﺎه‪ Tankah‬در ھﻨﺪ ﻗﺪﯾﻢ‬ ‫)ﺳﺎﻧﺴﻜﺮﯾﺖ(‪ ،‬ﺗﺎﻧﮕﻜﺎ‪ Tangka‬در ﺗﺒﺖ‪ ،‬ﺗﺎﻛﺎ‪ Taka‬در ﺑﻨﮕﻼدش از ھﻤﯿﻦ رﯾﺸﮫ ﺗﻨﮕﮫ‪ Tenge‬ﺗﻮرﻛﻲ و ﯾﺎ از ﻛﻠﻤﮫ‬ ‫دﯾﮕﺮ ﺗﻮرﻛﻲ ﺗﺎﻣﻘﺎ‪– Tamqa‬داﻣﻘﺎ‪ Damqa‬ﻣﺸﺘﻖ ﺷﺪه اﻧﺪ‪ .‬رﯾﺸﮫ ﺗﻨﮕﮫ‪ ،‬ﻛﻠﻤﮫ ﺗﻮرﻛﻲ ﺗﻨﮓ‪ ، Təñ‬دﻧﮓ‪، Dəñ‬‬ ‫ﺗﻦ‪ ، Tən‬دن‪ - Dən‬ﺑﮫ ﻣﻌﻨﻲ ﻣﻘﯿﺎس‪ ،‬ﺗﺮازو‪ ،‬ﻧﺴﺒﺖ‪ ،‬ﻣﻌﺎدل‪ ،‬ﺑﺮاﺑﺮ‪ ،‬ﺗﺎ‪ ،‬ھﻤﺘﺎ‪ ،‬ﻟﻨﮕﮫ‪ ،‬ﻟﻨﮓ ﺑﺎر‪ ،‬ھﻢ ارز‪ ،‬ﻣﻮازﻧﮫ و‬ ‫‪ ......‬اﺳﺖ‪ .‬ﻋﺪه اي آﻧﺮا ﻣﺸﺘﻖ از ﺗﻨﮕﺴﮫ ﭼﯿﻨﻲ )‪ (Tengse, Teñse‬ﺑﮫ ﻣﻌﻨﻲ ﻣﻮازﻧﮫ داﻧﺴﺘﮫ اﻧﺪ‪ .‬از ھﻤﯿﻦ رﯾﺸﮫ اﻧﺪ‬ ‫ﻛﻠﻤﺎت ﺗﻮرﻛﻲ‪) Tən‬ﺗﻦ ﮔﻠﻤﻚ‪= Tən Gəlmək‬ﻣﻌﺎدل ھﻢ ﺷﺪن‪ ،‬ﺑﺎ ھﻢ ﺑﺮاﺑﺮي ﻛﺮدن‪ :‬ﯾﺎر ﯾﺎرا ﺗﻦ ﮔﺮه ك‪ ،‬ﺗﻦ‬ ‫اوﻟﻤﺎزﺳﺎ ﮔﺌﻦ ﮔﺮه ك(؛ دﻧﻚ‪) Dənk‬ﻣﻌﺎدل‪ ،‬ﻣﺘﻨﺎﻇﺮ‪ ،‬واﺣﺪ وزن ﻗﺪﯾﻤﻲ ﻣﻌﺎدل ﯾﻚ ﭼﮭﺎرم ﻣﺜﻘﺎل )‪ ٤٨٧٥‬ﮔﺮم(‪ ،‬اﻣﻮال‬ ‫ﺗﺠﺎرﺗﻲ ﻛﮫ ﺑﺎ ﺳﯿﻤﮭﺎي داﯾﺮه اي ﻓﻠﺰي ﺑﺴﺘﮫ ﺷﺪه اﻧﺪ‪ ،(.... ،‬ﻣﺼﺪر ﺗﻨﮕﻤﻚ ‪ ،Təñmək‬دﻧﮕﮫ‪) Dəngə‬ﺗﻌﺎدل‪ ،‬اﺳﺘﻘﺮار‪،‬‬ ‫ﻣﻮازﻧﮫ(‪ ،‬دﻧﻜﻠﮫ م‪) Dənkləm‬ﻣﻌﺎدﻟﮫ(‪ ،‬دﻧﻠﻲ‪) Dənli‬ﺑﮫ اﻧﺪازه‪ ،‬ﻣﺘﻨﺎﺳﺐ‪ ،‬ﺑﺠﺎ(‪ ،‬دﻧﺴﯿﺰ‪) Dənsiz‬ﻧﺎﻣﺘﻨﺎﺳﺐ‪ ،‬ﺑﯿﺠﺎ( و‬ ‫‪ . ...‬در زﺑﺎن ﺗﻮرﻛﻲ ھﻤﭽﻨﯿﻦ ﻛﻠﻤﮫ اي ﺑﮫ ﺷﻜﻞ دﯾﻨﮓ ‪ Ting, Dıng‬ﺑﮫ ﻣﻌﺎﻧﻲ ﺑﺴﯿﺎر ﻗﻮي و ﻧﯿﺮوﻣﻨﺪ‪ ،‬ﺳﺎﻟﻢ‪ ،‬ﻗﺪرت؛‬ ‫ﺧﺎك ﻓﺸﺮده ﺷﺪه و ﻏﻠﯿﻆ و ﺑﺎﻛﺮ و ‪ ...‬وﺟﻮد دارد ﻛﮫ ﺑﮫ ﻧﻈﺮ ﻋﺪه اي ﻣﺤﺘﻤﻼ ﻣﺮﺑﻮط ﺑﺎ ﺗﻨﮕﮫ ﻓﻮق اﻟﺬﻛﺮ اﺳﺖ‪ .‬اﯾﻦ ﻛﻠﻤﮫ‬ ‫رﯾﺸﮫ ﻛﻠﻤﮫ ﺗﻨﮕﮫ در زﺑﺎن ﻓﺎرﺳﻲ )در ﺗﻨﮕﮫ ھﺮﻣﺰ‪ ،‬ﺑﻲ ارﺗﺒﺎط ﺑﺎ ﺗﻨﮓ ﻓﺎرﺳﻲ( اﺳﺖ‪ .‬ﻋﺪه اي ﻧﯿﺰ ﻛﻠﻤﮫ ﺗﻮرﻛﻲ ﺗﻨﮕﮫ را‬ ‫از رﯾﺸﮫ ﺳﺎﻧﺴﻜﺮﯾﺖ ﺗﺎﻧﻜﺎ ‪ ,Tanğka Ťañkaĥ, Danake‬ﺑﮫ ﻣﻌﻨﻲ ﺳﻜﮫ ﻣﮭﺮ ﺷﺪه و ﯾﺎ داﻧﯿﻚ ﻓﺎرﺳﻲ ﺑﮫ ﻣﻌﻨﻲ ﺣﺒﮫ و‬ ‫داﻧﮫ و واﺣﺪ وزن داﻧﺴﺘﮫ اﻧﺪ ﻛﮫ ﻧﺎدرﺳﺖ اﺳﺖ‪ .‬زﯾﺮا ﻛﻠﻤﮫ ﺳﺎﻧﺴﻜﺮﯾﺖ ﺗﺎﻧﻜﺎ ﺧﻮد ﻣﺸﺘﻖ از ﺗﻨﮕﮫ و ﯾﺎ ﺗﺎﻣﻐﺎي ﺗﻮرﻛﻲ‬ ‫اﺳﺖ‪) .‬ﻛﻠﻤﮫ ﺗﻨﯿﻜﮫ‪ Tənikə‬در زﺑﺎن ﺗﺮﻛﻲ ﺑﮫ ﻣﻌﻨﻲ ﺣﻠﺒﻲ ﺑﺎ ﺗﻨﮕﮫ ﺑﻲ ارﺗﺒﺎط ﺑﻮده و ﻣﺤﺘﻤﻼ ﻣﺘﺮك ﻛﻠﻤﮫ ﺗﺌﻨﺌﻜﻮس‬ ‫ﯾﻮﻧﺎﻧﻲ ﺑﮫ ﻣﻌﻨﻲ ﺳﺎج و ﺣﻠﺒﻲ اﺳﺖ(‪.‬‬ ‫"داﻧﻚ"‪"-‬داﻧﮓ ‪ "Dañ, Tañ‬ﻛﻠﻤﮫ ﺗﻮرﻛﻲ دﯾﮕﺮي ھﻤﺮﯾﺸﮫ ﺑﺎ ﺗﻨﮕﮫ ﻣﻲ ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ﻧﺎم واﺣﺪ ﭘﻮل ﻧﻘﺮه اي ﻣﻮﻧﻘﻮل‪،‬‬ ‫دﯾﻨﮓ‪ ، Ding‬ھﻤﭽﻨﯿﻦ داﻧﮕﻲ‪ Dangi‬از ھﻤﯿﻦ رﯾﺸﮫ ﺗﻮرﻛﻲ اﺳﺖ‪ .‬ﻛﻠﻤﮫ ﺗﺎي‪ Tay‬ﺑﮫ ﻣﻌﻨﻲ ﻟﻨﮕﮫ ﻛﯿﺴﮫ ھﺎي ھﻤﻮزﻧﻲ‬ ‫ﻛﮫ ﺑﺮ دو ﻃﺮف ﺣﯿﻮان ﺑﺎرﻛﺶ آوﯾﺨﺘﮫ ﻣﻲ ﺷﻮد ﻧﯿﺰ ﻣﺸﺘﻖ از ھﻤﯿﻦ رﯾﺸﮫ اﺳﺖ )ﻧﻮن ﻏﻨﮫ‪ Ññ‬در ﺑﻌﻀﻲ ﻣﻮارد ﺑﮫ‬ ‫ي‪ Yy‬ﺗﺒﺪﯾﻞ ﻣﻲ ﺷﻮد‪ .‬ﻣﺎﻧﻨﺪ ﻛ ﻧﮕﻮل‪– Köñül‬ﮔ ﯾﻮل‪ ، Göyül‬ﺗﺎﻧﮓ‪ – Tañ‬ﺗﺎي‪ .( Tay‬اﯾﻦ ﻛﻠﻤﮫ ﺑﮫ ﺷﻜﻞ داﻧﮓ‬ ‫)ﺷﺶ داﻧﮓ( وارد زﺑﺎن ﻓﺎرﺳﻲ ﺷﺪه اﺳﺖ‪ .‬ﻣﻌﺮب آن داﻧﻖ ﺑﮫ ﻛﺴﺮ ﯾﺎ ﻓﺘﺢ ﻧﻮن اﺳﺖ )ﯾﻜﻰ از اوزان‪ ،‬ﯾﻚ ﺷﺸﻢ درھﻢ‪،‬‬ ‫ﯾﻚ ﺷﺸﻢ از ھﺮ ﭼﯿﺰ(‪ .‬در ﺗﺮﻛﻲ ﻣﻌﺎﺻﺮ ﻛﻠﻤﮫ داﻧﻖ ‪– Danq‬دﻧﻚ‪ Dənk‬ﺑﺮاي ارز )ﭘﻮل ﺧﺎرﺟﻲ( ﭘﯿﺸﻨﮭﺎد ﺷﺪه اﺳﺖ‪.‬‬ ‫ﻛﻠﻤﮫ ﺗﻮرﻛﻲ “داﻧﮓ” و ﻣﺸﺘﻘﺎت آن در ﺑﺴﯿﺎري از ﻧﻘﺎط آزرﺑﺎﯾﺠﺎن )“داﻧﮓ” در ﻧﻰ ﺷﮭﺮ ھﻤﺪان‪“ ،‬داﻧﮕﻰ” در ﺑﺮﺧﻰ‬ ‫روﺳﺘﺎھﺎي ﻣﻼﯾﺮ‪“ ،‬دﻧﮓ” در ﺑﺮﺧﻰ روﺳﺘﺎھﺎي رزن ھﻤﺪان‪“ ،‬دﻧﮕﻰ” در رﺑﺎط اﺳﻠﻚ اراك( و ﻓﺎرﺳﺴﺘﺎن )“داﻧﮓ”‬ ‫در ﻓﺮزﯾﺎن اﻟﯿﮕﻮدرز‪ ،‬ﮔﺮوﻧﺪﺷﺖ‪ ،‬ﺧﺎﻟﺼﺔ ﺑﺎﻓﺖ‪ ،‬ﻓﺮﻧﻖ و ﻧﺎزي ﺧﻤﯿﻦ‪ ،‬ﻋﺒﺪاﷲآﺑﺎد و رﺣﻤﺖآﺑﺎد رﻓﺴﻨﺠﺎن؛ “دوﻧﮓ”‬ ‫در ﺣﺎﺟﻰآﺑﺎد ﺑﻨﺪرﻋﺒﺎس( ﺑﮫ ﺷﻜﻞ ﻣﻌﺎدل ﻛﻠﻤﮫ “ﺑﻨﮫ” ﺑﻜﺎر ﻣﻲ رود‪.‬‬ ‫ﺧﻮد ﻛﻠﻤﮫ “ﺑﻨﮫ” )ﺳﺎزﻣﺎن روﺳﺘﺎﯾﻰ زراﻋﺖ ﺟﻤﻌﻰ و اﺷﺘﺮاﻛﻰ( و ﻣﺸﺘﻘﺎت آن )ﺑُﻨﻚ در ﺳﻰﺳﺨﺖ ﯾﺎﺳﻮج‪-‬ﻗﺎﺷﻘﺎي‬ ‫ﯾﻮرد؛ “ﺑُﻨﻜﻮ” در دزﻓﻮل‪ ،‬و ﻓﯿﺮوزآﺑﺎد ﻓﺎرس‪-‬ﻗﺎﺷﻘﺎي ﯾﻮرد(‪ ،‬و ﻧﯿﺰ ﻛﻠﻤﮫ “ﺑﻨﯿﭽﮫ” )ﻧﻈﺎﻣﻰ ﺧﺎص ﺑﺮاي اﺧﺬ ﻣﺎﻟﯿﺎت‬ ‫ﻛﻠﻰ و دﺳﺘﮫﺟﻤﻌﻰ ﯾﻚ روﺳﺘﺎ و ﺳﮭﻤﯿﺔ ﺳﺮﺑﺎز دھﻲ آن ﻛﮫ از ﻋﺼﺮ اﯾﻠﺨﺎﻧﯿﺎن ﺗﺎ آﺧﺮ دورة ﻗﺎﺟﺎرﯾﮫ در دﺳﺘﮕﺎه دﯾﻮاﻧﻰ‬ ‫ﺑﺮﻗﺮار ﺑﻮده( ﻣﺸﺘﻖ از ﻛﻠﻤﮫ دﯾﮕﺮ ﺗﻮرﻛﻲ “ﺑﻮﻧﭽﺎق‪) ” Bonçaq‬ﻗﺒﺎﻟﮫ ﻣﻠﮏ‪ ،‬اﻋﻢ از اوراق و اﺳﻨﺎد رﺳﻤﻲ ﯾﺎ ﻋﺎدي‬ ‫دال ﺑﺮ ﻣﺎﻟﻜﯿﺖ ﻣﺎﻟﻚ ﻣﻠﻚ ﻗﺒﻞ از آﺧﺮﯾﻦ ﻣﺪرك( ﻣﻲ ﺑﺎﺷﻨﺪ‪) .‬ﺑﻨﻜﻮ” در ﻗﺎﺷﻘﺎي ﯾﻮرد ﺟﻨﻮب اﯾﺮان ﺑﮫ ﮔﺮوھﻰ از ﻣﺮدم‬ ‫اﯾﻞ ﮔﻔﺘﮫ ﻣﻰﺷﻮد ﻛﮫ در ﺑﺮﺧﻰ ﭼﯿﺰھﺎ‪ ،‬ﻣﺎﻧﻨﺪ زﻣﯿﻦ و ﻣﺮﺗﻊ ﺑﺎ ھﻢ ﻣﺸﺘﺮﻛﻨﺪ و ﻣﻌﻤﻮﻻً ﺧﻮﯾﺸﺎوﻧﺪ ﯾﻜﺪﯾﮕﺮ ھﻢ ھﺴﺘﻨﺪ(‪.‬‬ ‫ھﻤﭽﻨﯿﻦ در دوره ﻋﺜﻤﺎﻧﻲ ﻣﺠﻤﻮﻋﮫ ﻣﻜﻠﻒ ﻣﺎﻟﯿﺎﺗﻲ ﺑﮫ ﻋﻼوه ﭘﺴﺮان ﻣﺘﺎھﻠﺶ "ﺑﻨﻨﺎك ‪ "Bennâk‬ﻧﺎﻣﯿﺪه ﻣﻲ ﺷﺪﻧﺪ ﻛﮫ‬ ‫اﺣﺘﻤﺎﻻ ﺑﺎ ﻛﻠﻤﮫ ﺑﻨﮫ ﻣﺮﺗﺒﻂ اﺳﺖ‪.‬‬ ‫ﺑﻌﻀﻲ دﯾﮕﺮ از ﻛﻠﻤﺎﺗﻲ ﻛﮫ در اﯾﺮان و آزرﺑﺎﯾﺠﺎن ﺑﺮاي ﻧﺎﻣﯿﺪن “داﻧﮓ” و “ﺑﻨﮫ” ﺑﻜﺎر ﻣﻲ روﻧﺪ ﻧﯿﺰ ﺗﺮﻛﻲ اﻧﺪ‪ .‬از‬ ‫ﻗﺒﯿﻞ “ﺑﺠﻮغ” در ﻛﺮدﺳﺘﺎن؛ “ﺑﻠﻮك” در اﺳﺪآﺑﺎد ﺑﺎدﺧﻮرة ھﻤﺪان‪ -‬آزرﺑﺎﯾﺠﺎن؛ “ﯾﺎزو” در ﺷﻤﺎل ﺧﺮاﺳﺎن‪ -‬اﻓﺸﺎرﯾﻮرد؛‬

‫‪PDF created with pdfFactory Pro trial version www.pdffactory.com‬‬

‫“ﺟﻮغ” در ﺳﻨﻨﺪج؛ “ﭘﺸﻚ” در اﻗﻠﯿﺪ ﻓﺎرس‪ -‬ﻗﺎﺷﻘﺎي ﯾﻮرد؛ “ﭘﯿﻜﺎل” در دره ﮔﺰ‪ -‬اﻓﺸﺎرﯾﻮرد‪”) .‬ﯾﺎزو” در اﻓﺸﺎر ﯾﻮرد‬ ‫در ﺷﻤﺎل ﺧﺮاﺳﺎن ﯾﻚ ﻧﻈﺎم ﻛﮭﻦ دﺳﺘﮫ ﺟﻤﻌﻰ در ﺑﮭﺮهﺑﺮداري از آب و ﺧﺎك اﺳﺖ ﻛﮫ ﺷﻤﺎري ﻛﺸﺎورز ﺑﺎ ﺳﻤﺘﻰ ﯾﻜﺴﺎن‬ ‫و ﺑﺮاﺳﺎس ﺗﻘﺴﯿﻢ ﻛﺎر ﺗﺤﺖ ﺳﺮﭘﺮﺳﺘﻰ و ﻧﻈﺎرت ﯾﻚ ﻓﺮد ﺑﺎﺗﺠﺮﺑﮫ در ﻗﻠﻤﺮو روﺳﺘﺎ ﺑﮫ ﻛﺸﺖ و زرع ﻣﻰﭘﺮدازﻧﺪ(‪.‬‬ ‫ﺳﻮم ‪ :(Som (So‘m, Soum, Sum‬ﻛﻠﻤﮫ اي ﺗﻮرﻛﻲ ﺑﮫ ﻣﻌﺎﻧﻲ واﺣﺪ ﻣﺤﺎﺳﺒﺎﺗﻲ و ﭘﻮﻟﻲ‪ ،‬ﺳﻜﮫ ﻃﻼﺋﻲ‪ ،‬ﻧﻘﺮه اي و ﯾﺎ‬ ‫ﻣﺴﻲ‪ ،‬ﻃﻼي ﺧﺎﻟﺺ‪ ،‬واﺣﺪ ﭘﻮل دوﻟﺘﮭﺎي ﺗﻮرﻛﻲ ازﺑﻜﺴﺘﺎن‪ ،‬ﻗﯿﺮﻗﯿﺰﺳﺘﺎن‪ ،‬ﻗﺎزاﻗﺴﺘﺎن و ﺗﺎﺗﺎرﺳﺘﺎن؛ ﻣﻌﺎدل روﺑﻞ در‬ ‫زﺑﺎﻧﮭﺎي ﺗﻮرﻛﻲ ﻗﺰاﻗﻲ‪ ،‬ﻗﯿﺮﻗﯿﺰي و اوزﺑﻜﻲ در اﺗﺤﺎد ﺟﻤﺎھﯿﺮ ﺷﻮروي‪ .‬اﯾﻦ ﻛﻠﻤﮫ در ﺗﻮرﻛﻲ ﻗﺪﯾﻢ و ﻣﻌﺎﺻﺮ ) ﻗﺰاﻗﻲ‪،‬‬ ‫ﻗﯿﺮﻗﯿﺰي‪ ،‬اوﯾﻐﻮري‪ ،‬اوزﺑﻜﻲ‪ (.... ،‬اﺻﻼ ﺑﮫ ﻣﻌﻨﻲ ﺗﺎم‪ ،‬ﻛﺎﻣﻞ‪ ،‬ﺑﺪون ﻧﻘﺺ‪ ،‬ﻧﺎب‪ ،‬ﻓﺎﻗﺪ ﺧﻠﻞ‪ ،‬ﭘﺮ‪ ،‬ﺗﻤﺎم‪ ،‬ﺧﺎﻟﺺ‪ ،‬ﺗﻮﭘﺮ و‬ ‫ﺑﺪون روﻛﺎري ﻣﻲ ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ﺳﻮم ‪ Som‬ﺑﮫ ﻋﻨﻮان واﺣﺪ ﭘﻮﻟﻲ را از ھﻤﯿﻦ رﯾﺸﮫ‪ ،‬و ﮔﺮوھﻲ دﯾﮕﺮ از رﯾﺸﮫ ﺳﻮم )‪(Som‬‬ ‫ﺗﻮرﻛﻲ ﭼﻮواﺷﻲ ﺑﮫ ﻣﻌﻨﻲ ﻣﺰد و ﭘﺮداﺧﺖ و ﯾﺎ از رﯾﺸﮫ ﺳﺎن ‪ San‬ﺗﻮرﻛﻲ ﻋﻤﻮﻣﻲ ﺑﮫ ﻣﻌﻨﻲ ﻋﺪد داﻧﺴﺘﮫ اﻧﺪ‪ .‬از ھﻤﯿﻦ‬ ‫رﯾﺸﮫ اﺳﺖ ﻛﻠﻤﮫ و ﺗﺮﻛﯿﺒﺎت ﺳﻮﻣﻮت‪) Somut‬ﺳﻮم‪+‬وت( در ﺗﺮﻛﻲ ﻣﺪرن )ﻋﯿﻨﻲ‪ ،‬ﻣﺎدي(‪ ،‬ﺳﻮﻣﻮن‪) Somun‬ﻛﺎﻣﻞ و‬ ‫ﺗﻤﺎم(‪ ،‬ﺳﻮن ﻛﯿﺸﻲ‪) Som Kişi‬اﻧﺴﺎن ﺧﻮش ﻗﻠﺐ و ﺑﻲ ﻋﯿﺐ(‪ ،‬ﺳﻮم ﮔﻮﻣﻮش‪) Som Gümüş‬ﻧﻘﺮه ﭘﺮ(‪ ،‬ﺳﻮم‬ ‫آﻟﺘﯿﻦ‪) Som Altın‬ﻃﻼي ﭘﺮ‪ ،‬ﺷﻤﺶ و ﻧﺎب‪ ،‬دﯾﻮان(‪ ،‬ﺳﻮم ار‪) Som Ər‬اﻧﺴﺎن ﻗﻮي و ﺑﻲ ﻋﯿﺐ(‪ ،‬ﺳﻮﻣﻮ‪Somu‬‬ ‫)ﮔﻨﺪم ﺟﻮاﻧﮫ زده‪ ...،‬اﺣﺘﻤﺎﻻ ﻣﺮﺗﺒﻂ ﺑﺎ ﺳﻮﻣﻮن‪ Somun‬ﺑﮫ ﻣﻌﻨﻲ ﻧﻮﻋﻲ ﻧﺎن ﺗﻮ ﭘﺮ‪ ،‬ﻋﺪه اي ﺳﻮﻣﻮن ﺑﮫ اﯾﻦ ﻣﻌﻨﻲ را‬ ‫ﯾﻮﻧﺎﻧﻲ داﻧﺴﺘﮫ اﻧﺪ(‪ ،‬زوﻣﺎر‪ ... ، Zomar‬ﻋﺪه اي ﻧﺎم ﻗﻮم و ﺗﻤﺪن ﺑﺎﺳﺘﺎﻧﻲ ﭘﺮوﺗﻮرك ﺳﻮﻣﺮ‪ Somər-Sümer‬را ﻛﮫ‬ ‫‪ ٧٠٠٠‬ﺳﺎل ﭘﯿﺶ در ﻧﻮاﺣﻲ ﺑﯿﻦ آزرﺑﺎﯾﺠﺎن ﺗﺎ ﺑﯿﻦ اﻟﻨﮭﺮﯾﻦ ﺣﻜﻮﻣﺖ ﻣﻲ ﻛﺮده اﻧﺪ را ﻧﯿﺰ از ھﻤﯿﻦ رﯾﺸﮫ داﻧﺴﺘﮫ اﻧﺪ‬ ‫)ﺳﻮم‪+ Som‬ﭘﺴﻮﻧﺪ ار‪ Ər‬ﺑﮫ ﻣﻌﻨﻲ اﻧﺴﺎن و ﻣﺮدم(‪.‬‬ ‫ﻛﺒﯿﻜﻲ ‪) Kəbiki‬ﻛﺒﻜﻲ‪ ، Kebeki‬ﻛﭙﻜﻲ(‪ :‬ﺳﻜﮫ ﻧﻘﺮه اي‪ ،‬دﯾﻨﺎر دوره دوﻟﺖ ﺗﻮرﻛﻲ ﺗﯿﻤﻮري‪ ،‬ﻧﺨﺴﺘﯿﻦ ﭘﻮل رﺳﻤﻲ‬ ‫دوﻟﺖ ﺟﻐﺘﺎﺋﻲ )ﺧﺎﻧﺎت ﭼﺎﻏﺎﺗﺎي( در دوره ﺣﺎﻛﻢ ﺟﻐﺘﺎﺋﻲ ﺳﻮﯾﻮرﻗﺎﺗﻤﯿﺶ‪ .‬اﯾﻦ ﺳﻜﮫ ﺗﻮرﻛﻲ در اﯾﺮان ﻧﯿﺰ )ﺧﺮاﺳﺎن‪،‬‬ ‫اﺳﺘﺮآﺑﺎد( ﺿﺮب ﺷﺪه اﺳﺖ‪ .‬ﻧﺎم ﺳﻜﮫ ﻛﺒﯿﻜﻲ از ﻧﺎم ﺧﺎن ﭼﺎﻏﺎﺗﺎي ﻛﺒﻚ )ﻛﺒﯿﻚ( )‪ (١٣١٨-١٣٢٥‬ﮔﺮﻓﺘﮫ ﺷﺪه اﺳﺖ‪ .‬وي‬ ‫ﺳﯿﺴﺘﻢ واﺣﺪ وزن ﺳﻜﮫ ھﺎ را ﻛﮫ ﻋﻼوه ﺑﺮ ﺧﺎﻧﺎت ﭼﺎﻏﺎﺗﺎي ﺗﺎﺛﯿﺮ ﺑﺴﯿﺎر ﺑﺰرﮔﻲ ﺑﺮ دﯾﮕﺮ دوﻟﺘﮭﺎي ﺗﻮرﻛﻲ از ﺟﻤﻠﮫ‬ ‫اﯾﻠﺨﺎﻧﻲ و آﻟﺘﯿﻦ اوردا ﻧﯿﺰ داﺷﺖ اﯾﺠﺎد ﻛﺮد‪ .‬ﻗﺒﻞ از آن در ﻗﻠﻤﺮو ﭼﺎﻏﺎﺗﺎي‪ ،‬ﻓﻘﻂ ﺳﻜﮫ ھﺎي ﺿﺮب ﺷﺪه در ﺷﮭﺮھﺎي‬ ‫ﮔﻮﻧﺎﮔﻮن و ﯾﺎ ﺗﻮﺳﻂ ﺣﻜﺎم ﻣﺤﻠﻲ وﺟﻮد داﺷﺘﮫ اﻧﺪ‪ .‬ﻛﺒﻚ‪ Kəbik‬و ﯾﺎ ﻛﺎﺑﻮك‪ Kabuk‬ﻛﻠﻤﮫ اي ﺗﻮرﻛﻲ ﺑﮫ ﻣﻌﻨﻲ ﭘﻮﺳﺖ‬ ‫)ﻓﺮم ﻣﻌﺎﺻﺮ آن ‪ (Qabıq‬ﻣﻲ ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬اﯾﻦ ﻛﻠﻤﮫ از رﯾﺸﮫ ﻛﭗ‪– Kəp‬ﻛﭙﻲ‪ Kəpi‬ﺑﮫ ﻣﻌﻨﻲ ﺧﺸﻚ ﺷﺪن‪ ،‬ﻣﻨﻘﺮض و ﻧﺎﭘﺪﯾﺪ‬ ‫ﺷﺪن اﺳﺖ‪ .‬اﯾﻦ ﻛﻠﻤﮫ ﺑﺎ ﻛﻠﻤﮫ ﻣﺸﺎﺑﮫ دﯾﮕﺮي ﺑﮫ ﺷﻜﻞ ﻛﺒﻲ‪ Kəbi‬و ﯾﺎ ﻛﺒﮫ ك‪ Kəbək‬در ﺗﻮرﻛﻲ ﻗﺪﯾﻢ و ﻣﯿﺎﻧﮫ ﻛﮫ ﻣﻌﺎدل‬ ‫ﻛﯿﻤﻲ‪ Kimi‬و ﮔﯿﺒﻲ‪ Gibi‬اﻣﺮوزي ﺑﮫ ﻣﻌﻨﻲ ﻣﺎﻧﻨﺪ اﺳﺖ ﺑﻲ ارﺗﺒﺎط ﻣﻲ ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬در دورة دوﻟﺖ ﺗﻮرﻛﻲ ﺗﯿﻤﻮری ﺑﻮﯾﮋه در‬ ‫ﺧﺮاﺳﺎن و ھﺮات »ﺗﻮﻣﺎن ﮐﭙﮑﯽ )ﻛﺒﯿﻚ ﺗﻮﻣﮫ ﻧﻲ‪ «( Kəbik Tüməni‬رواج ﯾﺎﻓﺖ‪ .‬ھﺮ ‪ ١٥٠٠‬ﺗﻮﻣﺎن ﮐﭙﮑﯽ ﻣﻌﺎدل‬ ‫‪ ٩٠٠٠‬ﺗﻮﻣﺎن ﻋﺮاﻗﯽ )ﻋﺮاق ﺗﻮﻣﮫ ﻧﻲ( ﺑﻮد‪ .‬ﻣﻘﺒﻮﻟﯿﺖ ﻧﺎم واﺣﺪ ﭘﻮل روﺳﻲ ﻗﭙﯿﻚ در ﺟﻤﮭﻮرﯾﮭﺎي ﺗﻮرك آﺳﯿﺎﻧﮫ ﻣﯿﺎﻧﮫ و‬ ‫ﻗﻔﻘﺎز‪ ،‬ﺑﺨﺸﻲ ﺑﮫ ﺳﺒﺐ ﺗﺸﺎﺑﮫ آن ﺑﮫ واﺣﺪ ﭘﻮ ﻛﺒﯿﻜﻲ ﺗﻮرﻛﻲ راﯾﺞ در ﺳﺪه ھﺎي ﭘﯿﺸﯿﻦ اﺳﺖ‪.‬‬ ‫اوروﻗﻠﻮق‪ : Uruqluq‬اوروﻗﻠﻮق‪ Uruqluq‬و ﯾﺎ اوروﻗﻠﻮق آﻟﺘﻮن‪ Uruqluq Altun‬ﺑﮫ ﻣﻌﻨﻲ ﺳﻜﮫ ﻃﻼﺋﻲ و ﯾﺎ ﻃﻼي‬ ‫ﺿﺮب ﺷﺪه‪ .‬ﺗﻠﻔﻆ اﻣﺮوزي آن ووروﻟﻮ آﻟﺘﯿﻦ‪ Vurulu Altın‬اﺳﺖ‪) .‬از ﻣﺼﺪر اورﻣﺎق‪-‬وورﻣﺎق ﺑﮫ ﻣﻌﻨﻲ زدن‪،‬‬ ‫ﺿﺮب ﻛﺮدن(‬ ‫ﺑﺎﺟﺎﻗﻠﻲ‪) Bacaqlı‬ﺑﺎﺟﺎﻗﻠﻮ‪ ،‬ﺑﺎﺟﻘﻠﻮ‪ ،‬ﺑﺠﺎﻗﻠﻲ‪ ،‬ﺑﺎﺟﻘﻠﻮ(‪ :‬ﻧﺎم ﺳﻜﮫ اي ﻃﻼﺋﻲ در آزرﺑﺎﯾﺠﺎن ﺑﮫ دوره دوﻟﺖ ﺗﻮرﻛﻲ‬ ‫آزرﺑﺎﯾﺠﺎﻧﻲ آغ ﻗﻮﯾﻮﻧﻠﻮ‪ ،‬ﻧﺎﻣﻲ ﻛﮫ ﺑﮫ ﺳﻜﮫ ھﺎي ﻓﻠﻤﻨﮓ در زﺑﺎن ﺗﺮﻛﻲ داده ﺷﺪه اﺳﺖ‪ .‬ﺑﺎﺟﺎﻗﻠﻲ ﺑﮫ ﺗﻮرﻛﻲ ﺑﮫ ﻣﻌﻨﻲ‬ ‫ﭘﺎدار‪ ،‬داراي ﭘﺎ و ﯾﺎ ﻗﺪ ﺑﻠﻨﺪ اﺳﺖ‪ .‬ﻧﺎم ﺳﻜﮫ ﺑﺎﺟﺎﻗﻠﻲ ﮔﻮﯾﺎ اﻟﮭﺎم ﮔﺮﻓﺘﮫ ﺷﺪه از ﺳﻜﮫ ﻃﻼي دوﻛﺎي ﺟﻤﮭﻮرﯾﮭﺎي اﯾﺘﺎﻟﯿﺎ‪،‬‬ ‫وﻧﯿﺰ‪ ،‬ﻧﺎﭘﻞ و ﯾﺎ ﻓﻠﻮراﻧﺲ اﺳﺖ ﻛﮫ در روي آﻧﮭﺎ ﺗﺼﻮﯾﺮ ﺷﺨﺼﻲ ﺑﻠﻨﺪ ﻗﺪ دﯾﺪه ﻣﯿﺸﻮد‪ .‬اﯾﻦ ﻣﺴﮑﻮﮐﺎت در ﻣﯿﺎن‬ ‫ﻣﺴﮑﻮﮐﺎت ﻃﻼی دول‪ ،‬ﺑﮫ ﭘﺎﮐﯽ ﻃﻼ ﻣﻌﺮوف و ﻣﻤﺘﺎز ﺑﻮده اﻧﺪ‪ .‬ﺳﻜﮫ ﺑﺎﺟﺎﻗﻠﻲ ﻛﮫ ﻣﻌﺎدل ﯾﻚ آﻟﺘﯿﻦ ﻋﺜﻤﺎﻧﻲ ﺑﻮد‪ ،‬در‬ ‫زﻣﺎن ﭘﺎدﺷﺎھﺎن دوﻟﺖ ﺗﻮرﻛﻲ آزرﺑﺎﯾﺠﺎﻧﻲ آق ﻗﻮﯾﻮﻧﻠﻮ ﻛﮫ ﺑﺎ ﺟﻤﮭﻮرﯾﮭﺎي اﯾﺘﺎﻟﯿﺎ رواﺑﻂ ﺑﺎزرﮔﺎﻧﻲ و ﺳﯿﺎﺳﻲ ﺑﺴﯿﺎر‬ ‫داﺷﺖ از ﻃﺮﯾﻖ ﻋﺜﻤﺎﻧﻲ ﺑﮫ اﯾﺮان ﻣﯿﺂﻣﺪه اﺳﺖ‪ .‬در آﻏﺎز دوره دوﻟﺖ ﺗﻮرﻛﻲ آزرﺑﺎﯾﺠﺎﻧﻲ ﻗﺎﺟﺎر‪ ،‬در ﻗﻔﻘﺎز و آزرﺑﺎﯾﺠﺎن‬ ‫ﻧﯿﺰ ﺑﮫ ﺳﻜﮫ ﻃﻼي اﺷﺮﻓﻲ ﺑﺎﺟﺎﻗﻠﻮ ﯾﺎ ﺑﺎﺟﻘﻠﻮ ﮔﻔﺘﮫ ﻣﻲ ﺷﺪ‪ .‬ﮔﻔﺘﮫ ﺷﺪه ﻛﮫ ﻛﻠﻤﮫ ﺑﺎﺟﺎق ﺗﺮﻛﻲ ﻣﺎﺧﻮذ از ﺑﺎﭼﺎ‪-‬ﺑﺎﺟﺎق‪-‬ﭘﺎﭼﺎ‬ ‫ﻓﺎرﺳﻲ ﺑﮫ ﻣﻌﻨﻲ ﭘﺎي ﺣﯿﻮاﻧﺎت )ﮔﻮﺳﻔﻨﺪ‪ (...،‬اﺳﺖ‪ .‬ﻣﻌﺎدل ﭘﺎﭼﮫ ﻓﺎرﺳﻲ در زﺑﺎن ﺗﺮﻛﻲ ﻛﻠﻤﮫ "ﺑﻮت‪" But‬اﺳﺖ‪.‬‬ ‫ﺑﺎﺳﯿﻖ‪ : Basıq‬ﻛﻠﻤﮫ اي ﺗﻮرﻛﻲ ﺑﮫ ﻣﻌﻨﻲ ﺿﺮب ﺷﺪه‪ ،‬ﻣﺎﻟﯿﺎت‪ ،‬ﻣﻀﺮوﺑﮫ‪ ،‬ﻧﻮﻋﻲ ﺳﻜﮫ‪ .‬ﺗﺮﻛﯿﺐ ﺑﺎﺳﯿﻖ اﺋﻮي ‪Basıq‬‬ ‫‪ Evi‬ﺑﮫ ﻣﻌﻨﻲ ﺿﺮاﺑﺨﺎﻧﮫ اﺳﺖ‪ .‬در ﺗﻮرﻛﻲ ﻗﺪﯾﻢ ﺑﺎﺳﻲ‪ ، Bası‬در ﺗﺎﺗﺎري ﺑﮫ ﺷﻜﻞ ﺑﺎس‪ ، Bas‬ﭘﺎس‪ ، Pas‬ﺑﮫ ﻣﻌﻨﻲ ﻗﯿﻤﺖ‬ ‫و ﺑﮭﺎ‪) ،‬ﭘﺎﺳﻠﻲ‪ = Paslı‬ﺑﺎارزش(‪ ،‬در ﭼﻮواﺷﻲ ﭘﻮس‪) Pus‬ﻣﻌﺎدل ﻛﻮﭘﺌﻚ‪ ،‬ﺳﻜﮫ(‪.‬‬

‫‪PDF created with pdfFactory Pro trial version www.pdffactory.com‬‬

‫ﯾﺎﺳﺘﯿﻖ ‪) Yastıq‬ﯾﺎﺳﺘﻮق ‪ :(Yastuq‬ﺑﮫ ﻣﻌﻨﻲ ﺷﻤﺶ و ﻧﻮﻋﻲ واﺣﺪ ﭘﻮل‪ ،‬واﺣﺪ ﭘﻮل ﺳﻜﮫ ﻃﻼ و ﻣﻘﯿﺎس زر و ﺳﯿﻢ در‬ ‫اﻣﭙﺮاﺗﻮري ﻣﻮﻏﻮل و اﯾﻠﺨﺎﻧﯿﺎن‪ .‬در آﺛﺎر ﻋﮭﺪ دوﻟﺖ ﺗﻮرﻛﻲ‪-‬ﻣﻮﻏﻮﻟﻲ اﯾﻠﺨﺎﻧﺎن ﺑﺎرھﺎ از اﯾﻦ واﺣﺪ ﭘﻮﻟﯽ ﯾﺎد ﺷﺪه اﺳﺖ‪.‬‬ ‫اﯾﻦ ﭘﻮل ﻣﻘﯿﺎس ﻛﮫ از ﻃﻼ و ﻧﻘﺮه ﺿﺮب ﻣﯽ ﺷﺪه ﺑﯿﺸﺘﺮ در ﺑﺨﺶ ﺷﺮﻗﯽ ﻗﻠﻤﺮو ﺣﮑﻮﻣﺘﯽ اﯾﻦ دوﻟﺖ ﺗﻮرﻛﻲ راﯾﺞ ﺑﻮده‬ ‫اﺳﺖ‪ .‬در ﻣﻨﺎﺑﻊ ﭼﯿﻨﻲ ﺑﮫ ﺷﻜﻞ‪ İastoc‬ﻧﻮﺷﺘﮫ ﺷﺪه اﺳﺖ‪ .‬ﯾﺎﺳﺘﯿﻖ در زﺑﺎن ﺗﻮرﻛﻲ اﺻﻼ ﺑﮫ ﻣﻌﻨﻲ ﺑﺎﻟﺶ ﺑﻮده ﻛﮫ ﺑﮫ ﻣﺮور‬ ‫زﻣﺎن ﻣﻌﻨﻲ ﺷﻤﺶ را ﻧﯿﺰ ﻛﺴﺐ ﻛﺮده اﺳﺖ )اﻣﺮوز ﺑﮫ ﺷﻤﺶ در زﺑﺎن ﺗﺮﻛﻲ ﻛﻮﻟﭽﮫ‪ Külçə‬ﮔﻔﺘﮫ ﻣﻲ ﺷﻮد(‪ .‬ﻋﺪه اي‬ ‫ادﻋﺎ ﻧﻤﻮده اﻧﺪ ﻛﮫ وﺟﮫ ﺗﺴﻤﯿﮫ آن ﺷﺒﺎھﺖ ﺷﻤﺶ ﺑﮫ ﺑﺎﻟﺶ اﺳﺖ‪) .‬ﻛﻠﻤﮫ ﺑﺎﻟﺶ ﻣﺴﺘﻌﻤﻞ در ﻣﺘﻮن ﻓﺎرﺳﻲ ﺑﮫ ﻣﻌﻨﻲ ﺷﻤﺶ‪،‬‬ ‫ﺧﻮد ﻛﻠﻤﮫ اي ﺗﻮرﻛﻲ و ﺑﮫ ﻣﻌﻨﻲ درﺧﺸﻨﺪه اﺳﺖ(‪ .‬ﯾﺎﺳﺘﯿﻖ ﺑﮫ ﻣﻌﻨﺎی ﻣﺒﻠﻎ ﻣﻌﯿﻨﯽ ﭘﻮل ﻧﺒﻮده ﺑﻠﮑﮫ ﺑﮫ ﻣﺒﻠﻎ ﻣﻌﺘﻨﺎﺑﮭﯽ ﭘﻮل‬ ‫اﻃﻼق ﻣﯽ ﺷﺪه اﺳﺖ‪ .‬ﯾﺎﺳﺘﯿﻖ ﺑﮫ ﻣﻌﻨﻲ واﺣﺪ ﭘﻮل ﻋﻼوه ﺑﺮ ﭘﻮﻟﮭﺎي ﻓﻠﺰي در ﻣﻮرد ﭘﻮﻟﮭﺎي ﻛﺎﻏﺬي ﻧﯿﺰ ﺑﻜﺎر رﻓﺘﮫ اﺳﺖ‪.‬‬ ‫ﭼﻨﺎﻧﭽﮫ ﯾﺎﺳﺘﯿﻖ‪ ،‬واﺣﺪ ﭘﻮل ﻛﺎﻏﺬي ﭼﺎو در دوره ﺧﺎﻧﺪان ﻣﻮﻧﻘﻮﻟﻲ ﯾﻮآن در ﭼﯿﻦ و ﻣﻌﺎدل ﺗﯿﻨﮓ‪ Ting‬ﭼﯿﻨﻲ ﺑﮫ ﻣﻌﻨﻲ‬ ‫ﺷﻤﺶ ﻃﻼ و ﯾﺎ ﻧﻘﺮه ﺑﻮده و ﺗﺎ ﻗﺮن ﻧﮭﻢ رواج داﺷﺘﮫ اﺳﺖ‪ .‬در اﻧﺪازه ﮔﯿﺮﯾﮭﺎ ﯾﻚ ﯾﺎﺳﺘﯿﻖ ﺑﺮاﺑﺮ ﺑﺎ ‪ ٥٠‬ﺳﺎﺗﯿﺮ و ﯾﻚ ﺳﺎﺗﯿﺮ‬ ‫ﺑﺮاﺑﺮ ﺑﺎ ‪ ١٠‬ﭘﺎﺧﯿﺮ ﺑﻮده اﺳﺖ‪ .‬ﮔﻔﺘﮫ ﻣﻲ ﺷﻮد ھﻼﻛﻮ ﭘﺲ از ﺗﺒﺪﯾﻞ ﺧﺰﯾﻨﮫ ﺧﻮد ﺑﮫ ﯾﺎﺳﺘﯿﻖ‪ ،‬آﻧﺮا در ﻗﻠﻌﮫ اي در درﯾﺎﭼﮫ‬ ‫اورﻣﯿﮫ ﻣﺨﻔﻲ ﻛﺮده اﺳﺖ‪.‬‬ ‫ﺑﺎﻟﯿﺶ‪) Balış‬ﺑﺎﻟﯿﻨﺞ‪ :( Balınc‬ﻛﻠﻤﮫ ﺑﺎﻟﺶ‪ ،‬ﺑﺎﻟﯿﺸﺖ‪ ،‬ﺑﯿﻠﯿﺸﺖ ﻛﮫ در ﻋﮭﺪ ﻣﻮﻏﻮﻻن و ﺗﺎﺗﺎران در ﻣﺘﻮن ﺗﺎرﯾﺨﻲ ﻓﺎرﺳﻲ‬ ‫ﺑﮫ ﻋﻨﻮان واﺣﺪ ﭘﻮل و ﺷﻤﺶ ﺑﻜﺎر رﻓﺘﮫ اﺳﺖ‪ ،‬ﺻﺮﻓﺎ ﺗﺮﺟﻤﮫ واﺣﺪ ﭘﻮل ﺗﻮرﻛﻲ ﯾﺎﺳﺘﯿﻖ ﻓﻮق اﻟﺬﻛﺮ اﺳﺖ )ﺑﮫ ﺣﻀﺮت او‬ ‫آﻣﺪ و دوﯾﺴﺖ ﺑﺎﻟﺶ زر اﻟﺘﻤﺎس ﻛﺮد ﺑﮫ ارﺗﺎﻏﻲ‪/‬ﺟﮭﺎﻧﮕﺸﺎي ﺟﻮﯾﻨﻲ(‪ .‬ﻛﻠﻤﮫ ﺑﺎﻟﺶ ﺑﮫ ﻣﻌﻨﻲ واﺣﺪ ﭘﻮﻟﻲ ﻣﺬﻛﻮر در زﺑﺎن‬ ‫ﻓﺎرﺳﻲ ﺧﻮد واﻣﻮاژه اي ﺗﻮرﻛﻲ و ﺑﮫ ﻣﻌﻨﻲ درﺧﺸﻨﺪه اﺳﺖ )ﻛﻠﻤﮫ ﺑﺎﻟﺶ‪ ،‬ﺑﮫ ﻣﻌﻨﻲ آﻧﭽﮫ ھﻨﮕﺎم ﺧﻮاب زﯾﺮ ﺳﺮ ﮔﺬارﻧﺪ‪،‬‬ ‫ﻛﻠﻤﮫ اي ﻓﺎرﺳﻲ اﺳﺖ(‪ .‬در زﺑﺎن ﺗﺮﻛﻲ اﯾﻦ ﻛﻠﻤﮫ ﺑﮫ ﺷﻜﻞ ﺑﺎﻟﯿﻨﺞ‪ Balınc‬ﺗﻠﻔﻆ ﻣﻲ ﺷﻮد‪ .‬ﺟﺴﺘﺠﻮ ﺑﺮاي وﺟﮫ ﺗﺴﻤﯿﮫ اي‬ ‫دﯾﮕﺮي ﺑﺮاي ﻛﻠﻤﮫ ﺑﺎﻟﺶ ﺑﮫ ﻣﻌﻨﻲ واﺣﺪ ﭘﻮل و ﺷﻤﺶ از ﺟﻤﻠﮫ رﯾﺸﮫ ﺷﻨﺎﺳﻲ اش ﺑﺎ ﻛﻠﻤﺎت ﯾﻮﻧﺎﻧﻲ و ﻻﺗﯿﻨﻲ ﺑﻮﻟﻮس و‬ ‫ﻓﻮﻟﯿﺲ و ‪ ...‬ﻧﺎدرﺳﺖ اﺳﺖ‪ .‬از ھﻤﯿﻦ رﯾﺸﮫ اﺳﺖ ﻛﻠﻤﺎت ﺗﻮرﻛﻲ ﺑﺎﻟﻘﯿﺮﻣﺎق‪) Balqırmaq‬درﺧﺸﯿﺪن(‪ ،‬ﺑﺎﻟﻘﯿﻦ‪Balqın‬‬ ‫)درﺧﺸﻨﺪه‪ ،‬ﭼﺸﻤﮕﯿﺮ(؛ ﺑﺎﻟﻘﯿﺮ‪) Balqır‬آﻓﺘﺎﺑﻲ ﻛﮫ در ﺣﯿﻦ ﺑﺎران‪ ،‬و ﯾﺎ ﻓﻮرا ﭘﺲ از آن ﺑﺘﺎﺑﺪ(‪ ،‬و اﺣﺘﻤﺎﻻ ﻛﻠﻤﺎت‬ ‫ﭘﻠﻦ‪) Pələn‬ﺧﻮب(‪ ،‬ﺑﺎﻻﻧﺪي‪) Balandı‬ﺑﺰرگ ﺟﺜﮫ‪ ،‬ﻣﺤﺘﺸﻢ(؛ ﺑﺎﻟﻲ‪) Balı‬ﺑﺎارزش‪ ،‬ﻋﺎﻟﻲ‪ ،‬ﻣﻘﺎم ﻋﺎﻟﯿﺮﺗﺒﮫ(‪ .‬ﻋﺪه اي ﻧﺎم‬ ‫واﺣﺪ ﭘﻮﻟﻲ ﺑﺎﻟﯿﺶ را ﻣﺎﺧﻮذ از ﻛﻠﻤﮫ ﺑﺎﻟﯿﻖ ‪ Balıq‬ﺗﻮرﻛﻲ ﺗﺎﺗﺎري ﺑﮫ ﻣﻌﻨﻲ ﻧﻮﻋﻲ ﻛﻔﺶ و دﻣﭙﺎﺋﻲ داﻧﺴﺘﮫ و وﺟﻮد ﺳﻜﮫ‬ ‫اي ﻧﻘﺮه اي در ﻣﯿﺎن ﺗﺎﺗﺎران ﻛﮫ ﺑﺮ روي آن اﯾﻦ ﻛﻔﺶ ﺗﺎﺗﺎري ﻧﻘﺶ ﺑﺴﺘﮫ ﺑﻮد را ﻣﻮﯾﺪ اﯾﻦ ﻧﻈﺮ ﻣﻲ داﻧﻨﺪ‪.‬‬ ‫ﺑﻨﮫ ك‪ : Bənək‬ﻛﻠﻤﮫ اي ﺗﻮرﻛﻲ‪ .‬در دﯾﻮان ﻟﻐﺎت ﺗﻮرك ﺑﮫ ﻣﻌﺎﻧﻲ ﺳﻜﮫ ﻣﺴﻲ‪ ،‬ﺑﺮﺟﺴﺘﮫ‪ ،‬ﺣﺒﮫ و داﻧﮫ‪ ،‬ارﻣﻐﺎن و ھﺪﯾﮫ‪،‬‬ ‫ﻗﻤﺎش دﺳﺘﺪوزي ﺷﺪه آﻣﺪه اﺳﺖ‪ .‬از دﯾﮕﺮ ﻣﻌﺎﻧﻲ آن ﻧﻘﻄﮫ‪ ،‬ﺧﺎل‪ ،‬ﺧﺎﻟﺪار‪ ،‬ﺗﻚ و ﺗﻮك‪ ،‬اﯾﻨﺠﺎ و آﻧﺠﺎ و‪ ...‬ﻣﯿﺒﺎﺷﺪ‪ .‬از‬ ‫رﯾﺸﮫ ﺑﻦ‪ Bən‬ﺗﺮﻛﻲ ﺑﮫ ﻣﻌﻨﻲ ﺧﺎل‪ .‬ﻓﺮﻣﮭﺎي ﮔﻮﻧﺎﮔﻮن اﯾﻦ ﻛﻠﻤﮫ در زﺑﺎن و ﻟﮭﺠﮫ ھﺎي ﺗﻮرﻛﻲ ﭼﻨﯿﻦ اﺳﺖ‪ :‬ﻣﻨﮓ‪Məñ‬‬ ‫)ﺗﺮﻛﻲ ﻋﺜﻤﺎﻧﻲ ﻗﺪﯾﻢ‪ ،‬ﺗﺮﻛﻤﻨﻲ‪ ،‬ﻧﻮﻗﺎي‪ ،‬ﻗﺎراﻗﺎﻟﭙﺎق‪ ،‬ﻗﯿﺮﻗﯿﺰ‪ ،‬آﻟﺘﺎﺋﻲ‪ ،‬ﺗﺌﻠﺌﻮت‪ ،‬ﺷﻮر‪،‬ﺗﺎراﻧﭽﻲ‪ ،‬ﺗﻮوﯾﻦ‪ ،‬ﻗﭙﭽﺎﻗﻲ ﻗﺪﯾﻢ (‪،‬‬ ‫ﻣﯿﻨﮓ‪) Miñ‬ﺗﺎﺗﺎري(‪ ،‬ﻣ ﻧﮓ‪) Möñ‬آﻟﺘﺎﺋﻲ(‪ .‬اﯾﻦ ﻛﻠﻤﮫ ﺑﮫ زﺑﺎن ﺑﻠﻐﺎري )ﺑﻨﻜﺎ( و ﻣﻮﻧﻘﻮﻟﻲ )ﻣﻨﮕﮕﮫ( ﻧﯿﺰ وارد ﺷﺪه‬ ‫اﺳﺖ‪ .‬ﻛﻼوزن آﻧﺮا از ﺑﺎﻧﺎك ﻓﺎرﺳﻲ )داﻧﮫ ھﺎي رﯾﺰ‪ ،‬ﺧﺎل( داﻧﺴﺘﮫ ﻛﮫ ﻧﺎدرﺳﺖ اﺳﺖ‪ .‬ﻋﺪه اي رﯾﺸﮫ واﺣﺪ ﭘﻮل‬ ‫ﭘﻨﻲ‪ Penny‬را از ﻛﻠﻤﮫ ﭘﻨﮓ‪-‬ﺑﻨﮫ ك ﺗﻮرﻛﻲ داﻧﺴﺘﮫ اﻧﺪ‪.‬‬ ‫آرﭘﺎ ‪) Arpa‬آرﭘَﮫ(‪ :‬ﺳﻜﮫ ﻣﺴﻲ‪ ،‬واﺣﺪ ﻛﻮﭼﻚ وزن ﻣﻌﺎدل داﻧﮫ ﻓﺎرﺳﻲ و ﺣﺒﮫ ﻋﺮﺑﻲ‪ .‬واژهای اﺳﺖ ﺗﻮرﮐﯽ اﺻﻼ ﺑﮫ‬ ‫ﻣﻌﻨﻲ ﺟﻮ‪ ،‬داﻧﮫ ﺟﻮ‪ .‬از ھﻤﯿﻦ رﯾﺸﮫ اﺳﺖ آرﭘﺎﻟﯿﻖ )آرﭘﺎ‪+‬ﻟﯿﻖ( ﺑﮫ ﻣﻌﻨﻲ ﭘﻮل و ﯾﺎ ﭘﻮﺷﺎك‪-‬ﺧﻮراﻛﻲ ﻛﮫ ﺑﮫ ﺟﺎي ﺣﻘﻮق ﺑﮫ‬ ‫ﺧﺎدﻣﺎن دﯾﻦ )ﻣﻔﺘﻲ‪ ،‬ﻗﺎزﺳﻜﺮ( داده ﻣﻲ ﺷﻮد‪ .‬رﯾﺸﮫ آرﭘﺎﺟﯿﻖ‪ ،‬آرﭘﺎﻏﺎن )ﺟﻮي وﺣﺸﻲ(‪ ،‬آرﺑﺎ )آﻟﺘﺎﺋﻲ‪ ،‬ﺋﻠﺌﻮت‪ ،(.... ،‬آرﻣﺎ‬ ‫)ﺗﻮﺑﺎ(‪ ،‬اورﭘﺎ )ﭼﻮواش(‪ .‬ﺑﮫ زﺑﺎﻧﮭﺎي ﻣﻮﻧﻘﻮل )آرﺑﺎاي(‪ ،‬ﺳﻮﯾﻮت )آرﺑﺎي(‪ ،‬زﺑﺎﻧﮭﺎي ﺑﺎﻟﻜﺎن‪ .‬ﻛﻼوزن آﻧﺮا ﺗﺨﺎري داﻧﺴﺘﮫ‬ ‫اﺳﺖ‪.‬‬ ‫آرﭘﺎﻟﯿﻖ ‪– Arpalıq‬ﺑﺎﺷﻤﺎﻗﻠﯿﻖ ‪ : Başmaqlıq‬آرﭘﺎﻟﯿﻖ ﯾﺎ آرﭘﺎﻟﻖ ﻧﻮﻋﯽ ﺧﺎص از ﻣﻘﺮری و درآﻣﺪ ﻧﻘﺪی ﯾﺎ ﺟﻨﺴﯽ در‬ ‫ﻧﻈﺎم اداری و ﻣﺎﻟﯽ دوﻟﺖ ﻋﺜﻤﺎﻧﯽ ﮐﮫ ﺑﮫ ﻃﺮق و ﺻﻮر ﮔﻮﻧﺎﮔﻮن ﻧﺴﺒﺖ ﺑﮫ دورهھﺎی ﻣﺨﺘﻠﻒ‪ ،‬ﺑﮫ ﻋﻨﻮان اﺿﺎﻓﮫ ﺣﻘﻮق‬ ‫در ھﻨﮕﺎم اﺷﺘﻐﺎل ﺑﮫ ﺧﺪﻣﺖ‪ ،‬ﯾﺎ ﭘﺲ از ﺑﺎزﻧﺸﺴﺘﮕﯽ ﯾﺎ ﻣﻌﺰوﻟﯿﺖ و ﮐﻨﺎرهﮔﯿﺮی از ﮐﺎر‪ ،‬ﺑﮫ ﻋﻨﻮان ﺣﻖ ﺑﺎزﻧﺸﺴﺘﮕﯽ و‬ ‫ﺑﺮای ﺗﺄﻣﯿﻦ زﻧﺪﮔﯽ ﺑﮫ ﻣﺄﻣﻮران ﻋﺎﻟﯽرﺗﺒﮥ اداری‪ ،‬ﻣﺄﻣﻮران ﺷﺎﻏﻞ در اﻣﻮر ﻧﻈﺎﻣﯽ و ﻋﻠﻤﺎی ﻃﺮاز اول ﮐﮫ در ﺳﻤَﺖ‬ ‫ﻗﻀﺎﺋﯽ و ﻧﻈﺎﯾﺮ آن اﻧﺠﺎم وﻇﯿﻔﮫ ﻣﯽﮐﺮدﻧﺪ ﭘﺮداﺧﺖ ﻣﯽﮔﺮدﯾﺪ‪ .‬ھﺪف از ﺑﺮﻗﺮاری آرﭘﺎﻟﯿﻖ‪ ،‬ﮔﺬﺷﺘﮫ از ﻣﻮارد ﻣﺬﮐﻮر‪،‬‬ ‫ﺗﺄﻣﯿﻦ ﻣﺨﺎرج اﺿﺎﻓﯽ ﺻﺎﺣﺒﺎن آن ﺑﻮده اﺳﺖ‪ .‬آرﭘﺎﻟﯿﻖ در آﻏﺎز ﺑﮫ ارﮐﺎن ﻧﻈﺎﻣﯽ ﻣﺎﻧﻨﺪ ﯾﺌﻨﯽﭼﺌﺮی آﻏﺎﺳﯽ‪ ،‬ﻓﺮﻣﺎﻧﺪھﺎن‬ ‫ﻧﻈﺎﻣﯽ و ﻣﻠﺘﺰﻣﯿﻦ رﮐﺎب ھﻤﺎﯾﻮن؛ ﺳﻮاره ﻧﻈﺎم و ﯾﺎ ﮐﺴﺎﻧﯽ ﮐﮫ ھﻤﯿﺸﮫ ﻧﯿﺮوی ﺳﻮاره ﺑﺮای ﮔﺴﯿﻞ ﺑﮫ ﺧﺪﻣﺖ ﺷﺎه آﻣﺎده‬ ‫داﺷﺘﻨﺪ و ﯾﺎ ﺑﮫ آﻧﺎﻧﯽ ﮐﮫ ﺑﮫ ھﺮ ﺗﺮﺗﯿﺐ ﻧﺎﮔﺰﯾﺮ از ﻧﮕﮭﺪاری اﺳﺐ ﺑﻮدﻧﺪ ﺟﮭﺖ ﺗﺄﻣﯿﻦ ھﺰﯾﻨﮥ ﺗﻌﻠﯿﻒ و ﻧﮕﺎھﺪاری اﺳﺒﺎن‬ ‫ﺗﻌﻠﻖ ﻣﯽﮔﺮﻓﺖ ﭘﺮداﺧﺖ ﻣﯽﺷﺪ‪ .‬ﺑﻌﺪھﺎ ﺷﺎﻣﻞ رﺟﺎل ﻋﻠﻤﯽ‪ ،‬ﻣﺸﺘﻤﻞ ﺑﺮ ﻣﻌﻠﻢ ﭘﺎدﺷﺎه‪ ،‬ﺷﯿﺦاﻻﺳﻼم و ﻗﺎﺿﯽ ﻋﺴﮑﺮھﺎ ﻧﯿﺰ‬ ‫ﮔﺮدﯾﺪ‪ .‬از ﻧﯿﻤﮥ ﺳﺪۀ ‪ ١٦‬م ﺑﮫ ﭘﺎس ﻧﺸﺎن دادن ﺷﺠﺎﻋﺖ در ﺟﻨﮓ ﯾﺎ ﻓﻌﺎﻟﯿﺖ در ﺗﺄﻣﯿﻦ ﺻﻠﺢ و آﺳﺎﯾﺶ‪ ،‬ﺣﻔﻆ و ﻣﺮاﻗﺒﺖ‬ ‫از ﻧﻮاﺣﯽ ﺳﺮﺣﺪی‪ ،‬ﮐﻮﺷﺶ در ﻋﻤﺮان و آﺑﺎدی ﻗﻼع و ﻧﻈﺎﯾﺮ آن ﺑﮫ وزرا‪ ،‬اﻣﺮا‪ ،‬ﺑﯿﮕﻠﺮﺑﯿﮕﯿﮭﺎ‪ ،‬دﻓﺘﺮداران و ﻧﺸﺎﻧﭽﯿﮭﺎ‬

‫‪PDF created with pdfFactory Pro trial version www.pdffactory.com‬‬

‫اﻋﻄﺎ ﺷﺪ‪ .‬ﻧﻮﻋﻲ از آرﭘﺎﻟﯿﻖ‪ ،‬ﺑﺎﺷﻤﺎﻗﻠﯿﻖ‪ Başmaqlıq‬ﻧﺎم داﺷﺖ‪ .‬ﺑﺎﺷﻤﺎﻗﻠﻖ‪ ،‬ﯾﺎ ﭘﺎﺷﻤﺎﻗﻠﻖ )ﻣﺮﻛﺐ از »ﺑﺎﺷﻤﺎق« ﺑﮫ ﻣﻌﻨﻰ‬ ‫ﻛﻔﺶ و ﭘﺴﻮﻧﺪ ﻧﺴﺒﺖ و اﺳﻢ ﻣﺼﺪرﺳﺎز »ﻟﯿﻖ«(‪ ،‬در ﺗﺸﻜﯿﻼت درﺑﺎر ﻋﺜﻤﺎﻧﻰ ﻣﺴﺘﻤﺮي و ﺣﻘﻮق وﯾﮋة ﻣﺎدر ﺳﻠﻄﺎن‪،‬‬ ‫ھﻤﺴﺮان‪ ،‬ﺧﻮاھﺮان‪ ،‬دﺧﺘﺮان و ﻧﺰدﯾﻜﺎن ﭘﺎدﺷﺎه ﺑﻮد ﻛﮫ ﺑﺮاي ﺗﮭﯿﺔ ﻟﻮازم ﺷﺨﺼﻰ ﻣﺎﻧﻨﺪ ﻛﻔﺶ‪ ،‬ﻟﺒﺎس و ﺳﺎﯾﺮ اﺣﺘﯿﺎﺟﺎت‬ ‫آﻧﮭﺎ از ﻣﺤﻞ درآﻣﺪ اﻣﻼك ﺧﺎﻟﺼﮫ )ﺧﻮاص ھﻤﺎﯾﻮن( ﭘﺮداﺧﺖ ﻣﻰﺷﺪ‪ .‬ﭘﺎدﺷﺎھﺎن ﻋﺜﻤﺎﻧﻰ در آﻏﺎز ﺑﺮﻗﺮاري اﯾﻦ‬ ‫ﻣﺴﺘﻤﺮي ﯾﻚ دھﻜﺪه از اﻣﻼك ﺧﺎﻟﺼﮫ را ﺑﮫ ﻣﺎﻟﻜﯿﺖ ﻣﺎدر ﺳﻠﻄﺎن و دﯾﮕﺮ ﻛﺴﺎﻧﻰ ﻛﮫ ﻣﺸﻤﻮل اﯾﻦ ﻣﻘﺮري ﺑﻮدﻧﺪ‪ ،‬واﮔﺬار‬ ‫ﻣﻰﻛﺮدﻧﺪ و ﯾﺎ ﭼﻨﺪ روﺳﺘﺎ را ﺑﮫ ﻋﻨﻮان ﺗﯿﻮل ﺑﮫ »ﺗﯿﻤﺎر« و »زﻋﺎﻣﺖ« آﻧﮭﺎ ﻣﻰدادﻧﺪ ‪.‬از آﻧﺠﺎ ﻛﮫ ﺷﺎھﺰاده ﺧﺎﻧﻤﮭﺎ‬ ‫ھﯿﭻﮔﻮﻧﮫ ﻣﻘﺎم دوﻟﺘﻰ و رﺳﻤﻰ ﻧﺪاﺷﺘﻨﺪ‪ ،‬اﯾﻦ ﻣﺴﺘﻤﺮي ﻣﺎداماﻟﻌﻤﺮ ﺑﮫ آﻧﮭﺎ داده ﻣﻰﺷﺪ‪ .‬در ﺑﺮﺧﻰ از ادوار ﺗﺎرﯾﺦ ﻋﺜﻤﺎﻧﻰ‬ ‫اﯾﻦ ﻣﻘﺮري را ﺑﮫ ﻛﺴﺎﻧﻰ ﺧﺎرج از ﺧﺎﻧﻮادة ﺳﻠﻄﻨﺘﻰ ﻧﯿﺰ ﻣﻰدادﻧﺪ‪ .‬ﺑﺎ ﺷﺮوع ﻋﺼﺮ ﺗﻨﻈﯿﻤﺎت و اﺻﻼﺣﺎت اﯾﻦ ﻧﻮع‬ ‫ﻣﺴﺘﻤﺮﯾﮭﺎ ﻟﻐﻮ‪ ،‬و ﺑﮫ ﺟﺎي آﻧﮭﺎ ﺣﻘﻮق ﻣﻨﻈﻢ ﺗﻌﯿﯿﻦ ﮔﺮدﯾﺪ و ﭘﺲ از اﻋﻼن ﻣﺸﺮوﻃﯿﺖ اﺳﺘﻔﺎده از اﻣﺘﯿﺎز آرﭘﺎﻟﯿﻖ ﻣﻠﻐﯽ و‬ ‫ﺑﮫ ﺟﺎی آن ﺣﻘﻮق ﺑﺎزﻧﺸﺴﺘﮕﯽ ﺑﺮﻗﺮار ﺷﺪ‪.‬‬ ‫ﭘﺎرا‪ : Para‬آﻗﭽﺎ‪ ،‬ﻧﻘﺪ‪ ،‬ﭘﻮل‪ ،‬ﺳﻜﮫ‪ ،‬واﺣﺪ ﭘﻮﻟﻲ در دوره ﻋﺜﻤﺎﻧﻲ ﻣﻌﺎدل ﯾﻚ ﭼﮭﻠﻢ ﯾﻚ ﻗﺮوش‪ .‬اﺣﺘﻤﺎﻻ ھﺮ دو ﻛﻠﻤﮫ “ﭘﺎرا”‬ ‫و "ﺑﺌﺰ" از ﯾﻚ رﯾﺸﮫ ﻣﺸﺘﺮك ﺑﺎﺳﺘﺎﻧﻲ اورال آﻟﺘﺎﺋﯿﻚ ﻣﺸﺘﻖ ﺷﺪه اﻧﺪ‪ .‬در ﺗﺮﻛﯿﮫ اﻣﺮوز‪ ،‬ﭘﺎرا ﺑﮫ ﻣﻌﻨﻲ اﻋﻢ ﭘﻮل و در‬ ‫آزرﺑﺎﯾﺠﺎن ﺟﻨﻮﺑﻲ ﻣﻌﺎدل ‪ ٢٥٫١‬دﯾﻨﺎر اﺳﺖ‪.‬‬ ‫ﺗﮕﯿﺮﻣﮫ‪ : Təgirmə‬ﻛﻠﻤﮫ ﺗﮕﯿﺮﻣﮫ ﺑﮫ ﻣﻌﻨﻲ ﭘﻮل‪ ،‬ﻣﺤﺘﻤﻼ ﺑﺎ ﯾﻜﻲ از ﻛﻠﻤﺎت اﻣﺮوزي "ده ﯾﮫ ر ‪ "Dəyər‬ﺑﮫ ﻣﻌﻨﻲ‬ ‫ارزش و ﻗﯿﻤﺖ و ﺑﮭﺎ و ﯾﺎ "ده ﯾﯿﺮﻣﻲ ‪ "Dəyirmi‬ﺑﮫ ﻣﻌﻨﻲ ﮔﺮد و ﻣﺪور ھﻤﺮﯾﺸﮫ اﺳﺖ )ﻛﻠﻤﮫ ده ﯾﯿﺮﻣﻲ‪ Dəyirmi‬در‬ ‫ﺗﺮﻛﻲ آزرﺑﺎﯾﺠﺎﻧﻲ در اﺻﻞ ده ﯾﯿﺮﻣﮫ اﺳﺖ‪ .‬ده ﯾﯿﺮﻣﻲ ﻣﺎﺳﺎ‪ :‬ﻣﯿﺰﮔﺮد(‪ .‬ﭼﻨﺎﻧﭽﮫ در دﯾﻮان ﻟﻐﺎت ﺗﻮرك ﻧﯿﺰ ‪Tegirme‬‬ ‫ﺑﮫ ﻣﻌﺎﻧﻲ ﭘﻮل‪ ،‬ﻧﺎن‪ ،‬ھﺮ ﭼﯿﺰ ﮔﺮد و ﻣﺪور ﻣﺎﻧﻨﺪ ﺳﻨﮓ آﺳﯿﺎب؛ و ﺗﮕﯿﺮ ‪ Tegir‬ﺑﮫ ﻣﻌﻨﻲ ارزش و ﻗﯿﻤﺖ آﻣﺪه اﺳﺖ‪.‬‬ ‫ﻛﻠﻤﮫ ﻧﺨﺴﺖ ﺧﻮد ھﻤﺮﯾﺸﮫ ﺑﺎ "ﺗﻜﮫ ر‪ -‬ﺗﮕﯿﺮ‪-‬ﺗﮕﮫ ر‪-‬ﺗﻜﺮ‪-‬ﺗﮫ ﯾﮫ ر‪) " Təkər‬ﭼﺮخ و ﻣﺪور(‪" ،‬ﺗﯿﮕﯿﺮﻣﻚ‪" Tigirmək‬‬ ‫)ﭼﺮﺧﯿﺪن(‪" ،‬ده ﯾﯿﺮﻣﮫ ن‪ ،‬دﮔﯿﺮﻣﺎن‪" ،" Dəyirmən‬ﺗﻜﮫ رﻟﮫ ك‪– Təkərlək‬دﯾﻐﯿﺮﻻق‪" Dığırlaq‬‬ ‫)دﯾﻐﯿﻠﺪوو‪" ،( Dığıldov‬دﯾﻐﯿﺮﻻﻧﻤﺎق‪ " Dığırlanmaq‬ﻣﻲ ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬واﺣﺪ ﭘﻮل ﻣﻮﻏﻮﻟﺴﺘﺎن ﺑﻨﺎم ﺗﻮﮔﺮﯾﻚ‪- Tugrik‬‬ ‫ﺗ ﮔﺮٶك‪ (Tögrök (Togrok, Togtik‬ﻧﯿﺰ از ھﻤﯿﻦ رﯾﺸﮫ و ﺑﮫ ﻣﻌﻨﻲ ﮔﺮد و ﻣﺪور ﻣﻲ ﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬ ‫ﻗﺎزي ﺑﻚ‪) Qazıbək‬ﻏﺎزي ﺑﯿﮕﻲ‪ ،‬ﻗﺎزﺑﮫ ﯾﻲ‪ ،‬ﻗﺎزﺑﯿﮕﻲ‪ ،‬ﻗﺎزﺑﯿﮕﻲ‪ ،‬ﻗﺎزﺑﯿﻲ‪ ،‬ﻏﺰﺑﯿﮕﯽ‪ ،‬ﺑﯿﮓ ﻏﺎز‪ ،‬ﻗﺎزﺑﮑﯽ‪ ،‬ﻗﺎز‪ ،‬ﻏﺎز‪،‬‬ ‫ﻏﺎزي(‪ :‬ﺳﻜﮫ اي ﻣﺴﻲ ﻣﺘﺪاول در آزرﺑﺎﯾﺠﺎن و اﯾﺮان در ﻗﺮون ﻧﮭﻢ و ﯾﺎزدھﻢ ه‪ .‬ق‪ ،‬ﻛﮫ ﺑﮫ ﻧﺎم “ﻏﺎزي ﺑﻚ ‪Qazı‬‬ ‫‪ ،”Bək‬ﯾﻜﻲ از اﻣﯿﺮان ﺳﻠﺴﻠﮫ ﺗﻮرﻛﻲ آزرﺑﺎﯾﺠﺎﻧﻲ ﭼﻮﭘﺎﻧﯿﺎن در آزرﺑﺎﯾﺠﺎن زده ﺷﺪه ﺑﻮد و ﺑﮫ ھﻤﯿﻦ ﺟﮭﺖ ﺑﮫ آن‬ ‫“ﻏﺎزي ﺑﯿﮕﻲ” ﻣﯿﮕﻔﺘﻨﺪ‪ .‬در دوره دوﻟﺖ ﺗﻮرﻛﻲ آزرﺑﺎﯾﺠﺎﻧﻲ ﺻﻔﻮﯾﺎن در ﻛﻨﺎر دﯾﻨﺎر ﻋﺮاق و ﺗﺒﺮﯾﺰ‪ ،‬ﺳﮑﮫ ھﺎﯾﯽ ﻣﺴﯽ‬ ‫ﺑﺎ ﻧﺎم "ﻗﺎز" ﯾﺎ "ﻗﺎزﺑﮑﯽ" ﻧﯿﺰ ﺿﺮب ﻣﯽ ﺷﺪه اﺳﺖ‪ .‬اﯾﻦ ﺳﮑﮫ ﻛﮫ ارزش ﮐﻤﯽ داﺷﺖ ﺗﺎ آﻏﺎز دوره ﻓﺘﺤﻌﻠﻲ ﺷﺎه ﻗﺎﺟﺎر‬ ‫ﻛﮫ ﺳﻜﮫ ﻗﺮان راﯾﺞ ﮔﺮدﯾﺪ ﻛﺎرﺑﺮد داﺷﺖ‪ .‬ﻧﯿﺰ از آﻧﺠﺎﺋﯿﻜﮫ ﻏﺎزي ﻟﻘﺐ ﻣﺤﻤﺪﺷﺎه ﻗﺎﺟﺎر ﺑﻮد‪ ،‬ﭘﻮل او "ﻏﺎز" ﻧﺎم ﮔﺮﻓﺘﮫ‬ ‫اﺳﺖ‪ .‬ﻧﺎم اﯾﻦ ﺳﻜﮫ ﺑﮫ ﺷﻜﻞ ﻗﺎز‪ ،‬ﻏﺎزی ﯾﺎ ﻏﺎز ﺑﮫ زﺑﺎن ﻓﺎرﺳﻲ وارد و در ﻓﺮھﻨﮓ ﻋﺎﻣﮫ ﻓﺎرﺳﻲ در ﻋﺒﺎراﺗﻲ ﻣﺎﻧﻨﺪ‬ ‫»ﯾﮏ ﻏﺎز‪ ،‬ﭼﻨﺪرﻏﺎز‪ ،‬ﺷﻨﺪرﻏﺎز‪ ،‬ﭼﻨﺪر ﻏﺎز‪ ،‬ﺷﻨﺪر ﻗﺎز‪ ،‬ﭼﻨﺪرﻗﺎز« ﺑﮫ ﻋﻨﻮان ﭼﯿﺰ ﮐﻢ ارزش دوام‪ ،‬ﻧﺎﭼﯿﺰ و ﺑﯽ ﻣﻘﺪار‬ ‫ﺣﻔﻆ ﺷﺪه اﺳﺖ‪.‬‬ ‫ﻛﻠﻤﮫ ﻗﺎزي در زﺑﺎن ﺗﺮﻛﻲ‪ ،‬ﻣﺘﺮك ﻏﺎزي اﺳﺖ‪ .‬ﻏﺎزي ﻛﻠﻤﮫ اي ﻋﺮﺑﻲ ﺑﮫ ﻣﻌﻨﻲ ﻛﺴﻲ ﻛﮫ ﺑﺎ دﺷﻤﻨﺎن اﺳﻼم ﻣﻲ ﺟﻨﮕﻨﺪ‪،‬‬ ‫ﻛﺴﻲ ﻛﮫ در راه ﻣﻘﺪس ﺑﮫ ﺟﻨﮓ و ﻏﺰا ﻣﻲ رود‪ ،‬ﻣﺠﺎھﺪ‪ ،‬رزﻣﻨﺪه و ‪ ...‬اﺳﺖ‪ .‬در ﺗﺎرﯾﺦ ﻧﻈﺎﻣﻲ ﺗﻮرك ﻗﺎزي ﺑﮫ ﻣﻌﻨﻲ‬ ‫ﺷﺨﺼﻲ اﺳﺖ ﻛﮫ از ﺟﻨﮓ ﺑﺎ ﭘﯿﺮوزي و ﻇﻔﺮ ﺑﺎز ﻣﯿﮕﺮدد و ھﻤﭽﻨﯿﻦ ﻋﻨﻮاﻧﻲ اﻓﺘﺨﺎري اﺳﺖ ﻛﮫ از ﻃﺮف دوﻟﺖ ﺗﻮرك‬ ‫ﺑﮫ ﻓﺮﻣﺎﻧﺪھﺎن و ﯾﺎ ﺷﮭﺮھﺎﺋﻲ ﻛﮫ ﺑﺎ ﺟﺎﻧﺒﺎزﯾﮭﺎي ﻓﺮاوان دﺷﻤﻨﺎن را ﺷﻜﺴﺖ داده اﻧﺪ اﻋﻄﺎ ﻣﻲ ﺷﻮد )ﻣﺎﻧﻨﺪ ﻗﺎزي ﻣﻮﺻﻄﻔﺎ‬ ‫ﻛﻤﺎل ﭘﺎﺷﺎ آﺗﺎﺗﻮرك(‪ .‬ﻟﻘﺐ ﻗﺎزي در ﺗﺎرﯾﺦ ﺗﻮرﻛﺎن ﻣﺴﻠﻤﺎن ھﻤﺮاه ﺑﺎ واژة آﻟﭗ ‪) Alp‬اﻟﺐ‪ ،‬ﻟﻘﺐ و ﺻﻔﺖ دﻻوران و‬ ‫ﻗﮭﺮﻣﺎﻧﺎن و ﺷﺎھﺰادﮔﺎن ﺗﻮرك ﺑﮫ ﻣﻌﻨﻰ ﭘﮭﻠﻮان‪ ،‬ﺟﻨﮕﺎور‪ ،‬دﻟﯿﺮ و ﺑﮭﺎدر( ﻧﯿﺰ ﺑﮫ ﻛﺎر ﺑﺮده ﺷﺪه اﺳﺖ‪ ،‬ﭼﻨﺎﻧﻜﮫ واﻟﻰ‬ ‫ﻏﻮرﯾﺎن در ھﺮات‪ ،‬ﻣﻠﻚ ﻧﺎﺻﺮاﻟﺪﯾﻦ اﻟﺐ ﻏﺎزي ﻧﺎم داﺷﺖ و اﺗﺎﺑﻚ زﻧﮕﻰ اﺑﻦ آق ﺳﻨﻘﺮ را ﻧﯿﺰ اﻟﺐ ﻏﺎزي ﻣﻰﺧﻮاﻧﺪﻧﺪ‪.‬‬ ‫ﻋﺪه اي اﯾﻦ ﻛﻠﻤﮫ را ﺑﺎ ﻛﻠﻤﮫ ﻏﺎزي‪ ،‬ﻗﺎزي در زﺑﺎن ﭘﺮوﺗﻮرك ﺳﻮﻣﺮي ﺑﮫ ﻣﻌﻨﻲ ﺷﻜﺴﺖ دھﻨﺪه‪ ،‬ﺧﺮد ﻛﻨﻨﺪه‪ ،‬و ﻛﺸﻨﺪه‬ ‫ﻣﺮﺗﺒﻂ داﻧﺴﺘﮫ اﻧﺪ‪ .‬از ﻃﺮف دﯾﮕﺮ اﺣﺘﻤﺎﻻ اﯾﻦ ﻛﻠﻤﮫ ﺑﺎ ﻛﻠﻤﺎت ﺗﺮﻛﻲ ﻣﻌﺎﺻﺮ "ﻗﺎزي‪ " Qazı‬ﺑﮫ ﻣﻌﻨﻲ آدم ﺑﺎد در دﻣﺎغ‬ ‫و "ﻗﺎزﯾﻼﻧﻤﺎق‪ " Qazılanmaq‬ﺑﮫ ﻣﻌﻨﻲ ﺑﺎد در دﻣﺎغ داﺷﺘﻦ و ﻧﻔﺲ ﻛﺶ ﺧﻮاﺳﺘﻦ ﻣﺮﺗﺒﻂ اﺳﺖ‪.‬‬ ‫ﺑﺎش)ي( آﭼﯿﻖ‪ : Baş(ı) Açıq‬ﻧﺎﻣﻲ ﻛﮫ ﻣﺮدم ﺑﮫ ﺳﻜﮫھﺎي روﺳﻲ و اﻧﮕﻠﯿﺴﻲ ﻛﮫ ﺗﺼﻮﯾﺮ ﺗﺰار روﺳﯿﮫ و ﺟﺮج ﭘﻨﺠﻢ‪،‬‬ ‫ﭘﺎدﺷﺎه اﻧﮕﻠﺴﺘﺎن روي آﻧﮭﺎ ﺑﻮد‪ ،‬داده ﺑﻮدﻧﺪ‪ .‬ﺑﺎﺷﻲ آﭼﯿﻖ ﺑﮫ ﻣﻌﻨﻲ "ﻛﻠﮫ ﺑﺮھﻨﮫ" اﺳﺖ‪.‬‬

‫‪PDF created with pdfFactory Pro trial version www.pdffactory.com‬‬

‫ﻗﺎراﭘﻮل ‪ Qara Pul:‬ﻗﺮه ﭘﻮل ﺑﮫ ﻣﻌﻨﯽ ﭘﻮل ﺧﺮد‪ .‬ﻗﺎرا‪-‬ﻗﺮه در زﺑﺎن ﺗﺮﮐﯽ ﺑﮫ ﻣﻌﻨﺎی ﮐﺜﺮت و ﻓﺮاواﻧﯽ آﻣﺪه اﺳﺖ‪ .‬در‬ ‫دوره دوﻟﺖ ﺗﺮﻛﻲ آزرﺑﺎﯾﺠﺎﻧﻲ آغ ﻗﻮﯾﻮﻧﻠﻮ ﻗﺎراﭘﻮل ﻛﻢ ارزﺷﺘﺮﯾﻦ واﺣﺪ ﭘﻮل‪ ،‬ﻣﻌﺎدل ﺑﯿﺴﺖ و ﭘﻨﺞ دﯾﻨﺎر ﯾﺎ ﻧﯿﻢ ﺷﺎھﯽ و‬ ‫اﺷﺮﻓﻲ ﭘﺮﺑﮭﺎﺗﺮﯾﻦ آن ﺑﻮده اﺳﺖ‪ .‬ﺟﻨﺲ ﻗﺎراﭘﻮل از ﺑﺮﻧﺰ ﺑﻮده اﺳﺖ‪.‬‬ ‫ﯾﺎرﯾﻢ ﻋﺎﺑﺒﺎﺳﻲ‪ Yarım Abbası:‬ﺑﮫ ﻣﻌﻨﻲ ﻧﯿﻢ ﻋﺒﺎﺳﻲ‪ ،‬ﻣﻌﺎدل ده دﯾﻨﺎر‬ ‫ﭼﻨﺪ ﻛﻠﻤﮫ ﻣﺮﺑﻮط دﯾﮕﺮ‬ ‫ﺗﺮ‪ : Tər‬ﻋﺮق ﺑﺪن‪ ،‬ﻣﺰد و اﺟﺮﺗﻲ ﻛﮫ ﺑﮫ ﻛﺎرﮔﺮان داده ﻣﻲ ﺷﻮد‪) .‬ﻋﺪه اي از ﻣﺤﻘّﻘﯿﻦ ﻣﺎﻧﻨﺪ س‪ .‬ﭼﻮﻛﮫ‪ ،‬ﻛﻠﻤﮫ "ﻣﺰد"‬ ‫ﻣﺼﻄﻠﺢ در ﻓﺎرﺳﻲ را از زﺑﺎن ﭘﺮوﺗﻮرك ﺳﻮﻣﺮي داﻧﺴﺘﮫ اﻧﺪ(‪ .‬ﻓﺮﻣﮭﺎي ﮔﻮﻧﺎﮔﻮن اﯾﻦ ﻛﻠﻤﮫ در زﺑﺎن و ﻟﮭﺠﮫ ھﺎي‬ ‫ﺗﻮرﻛﻲ ﭼﻨﯿﻦ اﺳﺖ‪ :‬ﺗﺮ‪) Tər‬ﻧﻮﻗﺎي‪ ،‬ﻗﺰاق‪ ،‬ﻗﺎراﻗﺎﻟﭙﺎق‪ ،‬ﻗﯿﺮﻗﯿﺰ‪ ،‬اٶزﺑﻚ‪ ،‬آﻟﺘﺎﺋﻲ‪ ،‬ﺷﻮر‪ ،‬آزرﺑﺎﯾﺠﺎﻧﻲ‪ ،(...،‬ﺗﯿﺮ‪Tir‬‬ ‫)ﺗﺎﺗﺎري‪ ،‬ﺑﺎﺷﻘﯿﺮ(‪ ،‬در‪) Dər‬ﺗﺮﻛﻤﻨﻲ(‪ ،‬ﺗﺎر‪) Tar‬ﭼﻮواﺷﻲ(‪ .‬از ھﻤﯿﻦ رﯾﺸﮫ اﺳﺖ ﺗﺮﭼﻲ‪) Tərçi‬ﻛﺎرﮔﺮي ﻛﮫ ﺑﺎ ﻋﺮق‬ ‫ﺟﺒﯿﻦ ﻛﺎر ﻣﻲ ﻛﻨﺪ(‪ .‬در زﺑﺎن ﻣﻮﻧﻘﻮﻟﻲ ﻧﯿﺰ ﺑﺮاي ﻋﺮق ﺑﺪن و اﺟﺮت ﯾﻚ ﻛﻠﻤﮫ واﺣﺪ )ﻛ ﻟﮫ ﺳﻮن( ﺑﻜﺎر ﻣﻲ رود‪.‬‬ ‫ﺗﺎﻧﻘﺎ‪ ،‬ﺗﺎﻧﺨﺎ )ﺗﻨﺨﻮاه(‪ : Tanxa, Tanqa‬در ﻣﯿﺎن اﺻﻄﻼﺣﺎت دﯾﻮاﻧﻲ دول ﻣﻮﻏﻮﻟﻲ‪-‬ﺗﻮرﻛﻲ ﻛﻠﻤﮫ اي وﺟﻮد دارد ﻛﮫ‬ ‫در ﻣﺘﻮن ﻓﺎرﺳﻲ ﺑﮫ ﻏﻠﻂ و ﺑﮫ ﺷﻜﻞ "ﺗﻨﺨﻮاه" ﺛﺒﺖ ﺷﺪه اﺳﺖ‪ .‬ﺑﺮﺧﻲ اﯾﻦ ﻛﻠﻤﮫ را ﻛﮫ ﺑﮫ ﻣﻌﻨﻲ »ﭘﻮل ﮔﻤﺮك و ﻣﮭﺮ‬ ‫ﻣﺮﺑﻮط ﺑﮫ آن« ﻣﻲ ﺑﺎﺷﺪ ﻣﺎﺧﻮذ از ﻛﻠﻤﮫ ﺗﺎﻣﻘﺎ‪-‬ﺗﻤﻐﺎي ﺗﺮﻛﻲ ﮔﺮﻓﺘﮫ اﻧﺪ‪ .‬اﻣﺎ ﺑﮫ ﻧﻈﺮ ﻣﻲ رﺳﺪ ﻛﮫ ﻛﻠﻤﮫ ﺗﻨﺨﻮاه ﻣﺤﺮف‬ ‫ﺗﻨﮕﮫ‪- Təngə‬ﺗﺎﻧﮕﺎ‪ Tanqa‬ﺗﻮرﻛﻲ اﺳﺖ‪ .‬ﺗﺎﻧﻘﺎ ﺗﻠﻔﻆ ﺗﻮرﻛﻲ و ﺗﺎﻧﺨﺎ ﺗﻠﻔﻆ ﻣﻮﻧﻘﻮﻟﻲ اﯾﻦ ﻛﻠﻤﮫ اﺳﺖ‪ .‬ﺑﮫ ھﻤﮫ ﺣﺎل‪ ،‬ﻧﻈﺮ‬ ‫ﺑﺮﺧﻲ از ﻣﺤﻘﻘﯿﻦ ﻓﺎرس ﻛﮫ ﻛﻠﻤﮫ ﺗﻨﺨﺎه را ﻛﻠﻤﮫ اي ﻓﺎرﺳﻲ و ﻣﺸﺘﻖ از ﺗﻦ‪+‬ﺧﻮاه داﻧﺴﺘﮫ اﻧﺪ از اﺳﺎس ﻧﺎدرﺳﺖ اﺳﺖ‪.‬‬ ‫)ﻣﺎﻧﻨﺪ ﻛﻠﻤﮫ ﺧﺮﮔﮫ‪ Xərəgə‬ﺗﻮرﻛﻲ ﻛﮫ از رﯾﺸﮫ ﺑﺎﺳﺘﺎﻧﻲ ﻛﺮه ﮔﻮ ‪ Kərəgü‬و ﺑﮫ ﻣﻌﻨﻲ ﭼﺎدر اﺳﺘﻮاﻧﮫ اي و ﻗﺒﮫ دار ﻣﻲ‬ ‫ﺑﺎﺷﺪ‪ ..‬اﻣﺎ در ﻓﺎرﺳﻲ ﺑﮫ ﻏﻠﻂ آﻧﺮا ﺑﮫ ﺻﻮرت ﺧﺮﮔﮫ‪ Xərgəh‬ﺗﻠﻔﻆ و ﻣﺮﻛﺐ از ﺧﺮ‪+ Xər‬ﮔﮫ‪ Gəh‬ﮔﻤﺎن ﻛﺮده اﻧﺪ‪.‬‬ ‫ﻛﺮه ﮔﻮ ﺗﻠﻔﻆ ﺗﻮرﻛﻲ و ﺧﺮه ﮔﮫ ﺗﻠﻔﻆ ﻣﻮﻧﻘﻮﻟﻲ اﯾﻦ ﻛﻠﻤﮫ اﺳﺖ(‪.‬‬ ‫اﺻﻄﻼح ﺗﻨﺨﻮاه در ﻧﮭﺎدھﺎی ﻣﺎﻟﯽ دوﻟﺘﮭﺎي ﺗﻮرﻛﻲ ﭘﯿﺶ از ﻣﻐﻮل‪ ،‬ﻣﻐﻮل‪ ،‬ﺗﯿﻤﻮری‪ ،‬آق ﻗﻮﯾﻮﻧﻠﻮ‪ ،‬ﻗﺎراﻗﻮﯾﻮﻧﻠﻮ‪ ،‬اﻓﺸﺎرﯾﮫ‬ ‫و زﻧﺪﯾﮫ وﺟﻮد داﺷﺘﮫ اﺳﺖ‪ .‬اﺻﻄﻼح ﺗﻨﺨﻮاه در دورة ھﺎي ﺻﻔﻮی و ﻗﺎﺟﺎر ﮐﺎرﺑﺮد ﺑﺴﯿﺎر ﯾﺎﻓﺘﮫ و در ﻏﺎﻟﺐ ﻣﻨﺎﺑﻊ اﯾﻦ‬ ‫دوره ﺑﮫ ﮐﺎر رﻓﺘﮫ اﺳﺖ‪ .‬در اﯾﻦ دوره ﺗﻨﺨﻮاه در ﻣﻌﻨﺎی ﺑﺮات‪ ،‬ﻣﻮاﺟﺐ‪ ،‬ﻣﺎل ﻧﻘﺪ‪ ،‬ﺑﺨﺸﯽ از ﻣﻮاﺟﺐ ﯾﺎ ھﻤﺔ ﻣﻮاﺟﺐ‪،‬‬ ‫ﺣﻮاﻟﺔ ﺳﺎل ﺑﮫ ﺳﺎل‪ ،‬ﺣﻮاﻟﮫ ﺻﺎدر ﮐﺮدن‪ ،‬ﺑﺮات ﯾﮑﺴﺎﻟﮫ‪ ،‬ھﻤﮫ ﺳﺎﻟﮫ‪ ،‬ﻣﺒﻠﻎ‪ ،‬ﭘﺮداﺧﺖ ﺳﺎل ﺑﮫ ﺳﺎل‪ ،‬ﻣﺎل‪ ،‬ﻣﻮاﺟﺐ ﺳﺎل ﺑﮫ‬ ‫ﺳﺎل‪ ،‬ﻃﻠﺐ ﻣﺎﻟﯽ ﮐﺎرﮔﺰاران دوﻟﺘﯽ از ﺣﮑﻮﻣﺖ‪ ....،‬ﺑﮫ ﮐﺎر رﻓﺘﮫ اﺳﺖ‪ .‬ﻣﺼﺎرف دﯾﮕﺮ ﺗﻨﺨﻮاه ھﺰﯾﻨﮫ ھﺎی ﺿﺮوری‬ ‫ﻧﮭﺎدھﺎی اداری‪ ،‬ﭘﺮداﺧﺖ ﻏﺮاﻣﺘﮭﺎی ﺟﻨﮕﯽ و ﭘﻮل ﯾﺎ ﻣﺎﻟﯽ ﮐﮫ ﺣﮑﻮﻣﺖ ﺑﺮای ھﺰﯾﻨﮫ ھﺎی ﺿﺮوری در اﺧﺘﯿﺎر‬ ‫ﺳﺎزﻣﺎﻧﮭﺎی اداری و ﮐﺎرﮔﺰاران ﺣﮑﻮﻣﺘﯽ ﻗﺮار ﻣﯽ داد ﺑﻮد‪ .‬اﻣﺮوزه ﺗﻨﺨﻮاه در دﺳﺘﮕﺎه ﻣﺎﻟﯽ ﮐﺎرﺑﺮد ﺑﺴﯿﺎر دارد و در‬ ‫زﺑﺎن ﻓﺎرﺳﻲ ﺑﮫ ﻣﻌﻨﻲ اﻋﺘﺒﺎر دوﻟﺘﯽ ﺑﺮای ﺗﺄﻣﯿﻦ ھﺰﯾﻨﮫ ھﺎی ﺟﺎری و ﻓﻮری ﻣﺆﺳﺴﺎت و ﻣﻘﺎﻣﺎت دوﻟﺘﯽ‪ ،‬ﻧﯿﺰ ﺣﻮاﻟﺔ‬ ‫ﻣﺎﻟﯽ و ﭘﻮل ﻧﻘﺪ‪ ،‬ﺳﺮﻣﺎﯾﺔ ﻧﻘﺪی‪ ،‬ﻣﺎل و ﻣﺘﺎع و ﺑﺮات‪ ،‬اﻋﺘﺒﺎر ﻣﺘﺤﺮک ﻣﺴﺎﻋﺪه و ﭘﯿﺶ ﭘﺮداﺧﺖ ﻣﻌﻨﺎ ﺷﺪه اﺳﺖ‪" .‬ﺗﻨﺨﻮاه‬ ‫ﮔﺮدان" ﭘﻮﻟﯽ اﺳﺖ ﮐﮫ در ﺻﻨﺪوق اداره ﯾﺎ ﻣﺆﺳﺴﮫ ای ﮔﺬارده ﻣﯽ ﺷﻮد ﺗﺎ در ﻣﻮاﻗﻊ ﺿﺮوری و ﻓﻮری ﺑﮫ ﻣﺼﺮف‬ ‫ﺑﺮﺳﺪ‪.‬‬ ‫ﺗﻌﺒﯿﺮ ﺗﻨﺨﻮاه در ھﻨﺪ ﻧﯿﺰ ﻣﺘﺪاول ﺑﻮده و در ﻓﺮھﻨﮕﻨﺎﻣﮫ ھﺎی اردو ﺣﻘﻮق ﻣﺎھﺎﻧﮫ ﻣﺸﺎھﺮه وﻇﯿﻔﮫ )ﺣﻘﻮق ﻣﺎھﺎﻧﮫ( و‬ ‫ﻣﻮاﺟﺐ ﻣﻌﻨﺎ ﺷﺪه اﺳﺖ‪ .‬در اﯾﻦ ﻓﺮھﻨﮕﻨﺎﻣﮫ ھﺎ ھﻤﭽﻨﯿﻦ ﺑﮫ »دﯾﻮان ﺗﻦ« )ﻣﺨﻔﻒ دﯾﻮان ﺗﻨﺨﻮاه( اﺷﺎره ﺷﺪه اﺳﺖ‪ .‬ﺗﻨﺨﻮاه‬ ‫در ﻓﺮھﻨﮓ اﺻﻄﻼﺣﺎت ﺣﻘﻮﻗﯽ و ﻣﺎﻟﯽ ھﻨﺪ در ﺳﺪة ﺑﯿﺴﺘﻢ ﺑﮫ ﻣﻌﻨﺎی ﺑﺮات و ﺳﻨﺪ ﻣﺎﻟﯽ‪» ،‬ﺗﻨﺨﻮاه دار« ﮐﺴﯽ ﮐﮫ ﺣﻘﻮق‬ ‫ﻣﺎھﺎﻧﮫ ﻣﯽ ﮔﯿﺮد‪» ،‬ﺗﻨﺨﻮاه دھﻨﺪه« ﺑﮫ ﻣﻌﻨﺎی وزﯾﺮ و »ﺗﻨﺨﻮاه رﻗﻤﯽ« ﺑﮫ ﻣﻌﻨﺎی ﺳﻨﺪ ﻣﺎﻟﯽ و ﺑﺮات ﺑﮫ ﮐﺎر رﻓﺘﮫ اﺳﺖ‪.‬‬ ‫ﯾﺎرﻟﯿﻖ ‪) Yarlıq‬ﯾﺮﻟﯿﻎ‪ ،‬ﯾﺎرﻟﯿﻎ(‪ :‬ﺑﮫ ﻣﻌﻨﻲ "ﺑﻮﯾﺮوق‪ " Buyruq‬و ﻣﻌﺎدل "ﻓﺮﻣﺎن ﺣﻜﻮﻣﺘﻲ" ﻓﺎرﺳﻲ و "اﻣﺮ" ﻋﺮﺑﻲ‪،‬‬ ‫اﻋﻼم‪ ،‬ﺳﺮاﻧﺠﺎم‪ ،‬ﺣﻜﻢ‪ ،‬ﻗﻄﻌﻨﺎﻣﮫ و ﺣﻜﻢ ﭘﺎدﺷﺎھﻲ اﺳﺖ‪.‬‬ ‫ﺗﻮﻏﺮا ‪) Tuğra‬ﻃُﻐﺮاء‪ ،‬ﻃﻮُرﻏﺎي‪ ،‬ﻃﻮُرﻗﺎ‪ ،‬ﺗﻮﻏﺮاق‪ ، Tuğraq‬ﻃﻐﺮا‪ ،‬ﺗﻮﻏﺮا‪ ، ,Toğra‬ﺗﻮﻏﺮاي‪ ،‬ﺗﻮرا ‪.(Tura‬‬ ‫ﻣﮭﺮي ﻛﮫ ﺑﺮ ﻓﺮﻣﺎﻧﮭﺎي ﭘﺎدﺷﺎھﺎن ﺗﻮرك زده ﻣﯿﺸﺪ و ﺑﺪان رﺳﻤﯿﺖ ﻣﯿﺪاد‪ ،‬ﺳﻤﺒﻞ ﺳﻼﻃﯿﻦ ﺗﻮرك ﻛﮫ ﺑﮫ ﺟﺎي اﻣﻀﺎي‬ ‫رﺳﻤﻲ آﻧﮭﺎ ﺑﻜﺎر ﻣﻲ رﻓﺖ‪ ،‬ﺣﻜﻢ رﺳﻤﻲ‪ ،‬ﻣُﮭﺮ ﻗﻮﺳﻲ رﺳﻤﻲ ﺳﻼﻃﯿﻦ ﺗﻮرك در ﺑﺎﻻي ﻓﺮﻣﺎﻧﮭﺎي ﺣﻜﻮﻣﺘﻲ‪ ،‬ﺣﻼﻟﻲ و‬ ‫ﻗﻮﺳﻲ‪ ،‬ﻣﻌﻮج‪ ،‬روﯾﮫ ﺗﺼﻮﯾﺮدار ﺳﻜﮫ ھﺎي ﻓﻠﺰي‪ .‬ﺑﮫ ﺧﻂ ﻧﺴﺘﻌﻠﯿﻖ ﻧﯿﺰ از ﺑﺎﺑﺖ ﻗﻮﺳﺪار ﺑﻮدﻧﺶ ﻃﻐﺮا ﮔﻔﺘﮫ ﺷﺪه اﺳﺖ‪.‬‬ ‫)ﯾﻜﻲ دﯾﮕﺮ از ﻣﻌﺎﻧﻲ ﺗﻮﻏﺮا‪ ،‬ﭘﺎرﭼﮫ اي اﺳﺖ ﻛﮫ ﺑﮫ ﯾﻚ ﺳﺮ آن ﮔﺮه زده ﺷﺪه و در ﺑﻌﻀﻲ از ﺑﺎزﯾﮭﺎ ﺑﺮاي ﻣﺠﺎزات و‬ ‫ﺗﻨﺒﯿﮫ ﺑﺎزﻧﺪه اﺳﺘﻔﺎده ﻣﻲ ﺷﻮد‪ .‬در ﺑﺮﺧﻲ از ﻧﻘﺎط آزرﺑﺎﯾﺠﺎن ﺑﮫ ﻧﻮﻋﻲ از اﯾﻦ ﺑﺎزي ﺗﻮﻏﺮا ووردو‪- Tuğra Vurdu‬ﺑﮫ‬ ‫اﺷﺘﺒﺎه دورﻧﺎ ووردو‪ -‬ﮔﻔﺘﮫ ﻣﻲ ﺷﻮد(‪ .‬در ﺗﺮﻛﯿﮫ اﯾﻦ ﻛﻠﻤﮫ ﺑﮫ ﺷﻜﻞ ﺗﻮرا‪ Tura‬ﺗﻠﻔﻆ ﻣﯿﺸﻮد‪ .‬از ھﻤﯿﻦ رﯾﺸﮫ اﺳﺖ ﻛﻠﻤﮫ‬

‫‪PDF created with pdfFactory Pro trial version www.pdffactory.com‬‬

‫ﺗﻮﻏﺮاﻟﻲ‪ Tuğralı‬ﺑﮫ ﻣﻌﻨﻲ رﺳﻤﻲ‪ ،‬ﺗﻮﻏﺮاﻟﯿﻖ‪ Tuğralıq‬ﺑﮫ ﻣﻌﻨﻲ رﺳﻤﯿﺖ و ﺗﻮﻏﺮاﺳﯿﺰ‪ Tuğrasız‬ﺑﮫ ﻣﻌﻨﻲ‬ ‫ﻏﯿﺮرﺳﻤﻲ در ﺗﺮﻛﻲ ﻣﺪرن‪.‬‬ ‫ﺗﻤﺒﺮ‪ -‬ﻛﻠﻤﮫ ﺗﻤﺒﺮ ﯾﻚ ﻛﻠﻤﮫ ﻓﺮاﻧﺴﻮی ﺑﺎ رﯾﺸﮫ ﻻﺗﯿﻨﯽ ﺑﮫ ﻣﻌﻨﯽ زﻧﮓ و ﻃﻨﯿﻦ ﺻﻮت اﺳﺖ‪ .‬ادﻋﺎ ﺷﺪه ﻛﮫ ﺗﻤﺒﺮ از ﻛﻠﻤﮫ‬ ‫ﺗﻮرﻛﻲ‪-‬ﻣﻮﻧﻐﻮﻟﯽ »ﺗﻤﻐﺎ« ﺑﮫ ﻣﻌﻨﯽ ﻣﮭﺮ ﮔﺮﻓﺘﮫ ﺷﺪه اﺳﺖ‪" :‬زﻣﺎﻧﯽ ﻛﮫ ﻣﻮﻧﻘﻮﻟﮭﺎ و ﺗﻮرﻛﺎن ﻣﻮﻏﻮل از ﻃﺮﯾﻖ اﯾﺮان‬ ‫ارﺗﺒﺎﻃﺸﺎن ﺑﺎ اروﭘﺎ ﺑﺮﻗﺮار ﻣﯽﺷﻮد‪ ،‬ﺗﻌﺪادی از ﻛﻠﻤﺎت ﺗﻮرﻛﻲ‪-‬ﻣﻮﻏﻮﻟﯽ و از ﺟﻤﻠﮫ ﺗﻤﻐﺎ ﻛﮫ ﻋﺒﺎرت ﺑﻮد از ﻣﮭﺮی ﻛﮫ‬ ‫ﺑﺮ ﻧﺎﻣﮫ ﻣﯽزدﻧﺪ ﯾﺎ ﺑﺎ آن ﭘﺸﺖ اﺳﺒﺎن را داغ ﻧﺸﺎن ﻣﯽﮔﺬاﺷﺘﻨﺪ ﺑﮫ زﺑﺎن ﻓﺮاﻧﺴﻮی رﻓﺖ اﻣﺎ ﭼﻮن ﻛﮫ در ﻓﺮاﻧﺴﻮی » غ«‬ ‫وﺟﻮد ﻧﺪارد‪ ،‬ﺑﮫ ﺟﺎی آن »ر« ﮔﺬاﺷﺘﻨﺪ‪ .‬ﺑﺪﯾﻨﺴﺎن ﻛﻠﻤﮫ ﺗﻤﺒﺮ اﯾﺠﺎد و ﻣﻮرد اﺳﺘﻔﺎده ﻗﺮار ﮔﺮﻓﺖ و از ﻃﺮﯾﻖ اﯾﻦ زﺑﺎن ﺑﮫ‬ ‫ﺳﺎﯾﺮ زﺑﺎنھﺎ رﻓﺖ"‪) .‬ﻧﻈﺮﯾﮫ ﺗﻮرﻛﻲ ﺑﻮدن ﻛﻠﻤﮫ ﺗﻤﺒﺮ‪ ،‬ﻣﻘﺒﻮﻟﯿﺖ ﻧﯿﺎﻓﺘﮫ اﺳﺖ(‪.‬‬ ‫داﻣﻐﺎ )ﺗُﻤﻐﺎ‪ ،‬ﺗﻤﻐﺎ‪ ،‬ﺗﻮﻣﻐﺎ‪ ،‬ﻃﻤﻐﺎ‪ ،‬ﻃﻤﻐﮫ‪ ،‬ﺗﺎﻣﻘﺎ‪ ،‬ﺗﺎﻣﻐﺎ‪ ،‬ﺗﻤﻐﮫ‪ ،‬ﺗﻤﻘﺎ و داﻣﻐﮫ(‪ :‬واژه ای ﺗﻮرﮐﯽ ـ ﻣﻮﻧﻘﻮﻟﯽ ﺑﮫ ﻣﻌﻨﺎی داغ‬ ‫ﻣﮭﺮ و ﻧﺸﺎن‪ ،‬ﻣﮭﺮھﺎي ﺷﺎھﺎﻧﺔ ﻗﺪﯾﻤﻲ‪ ،‬ﻣﮭﺮي ﻛﮫ ﻓﺮﻣﺎﻧﮭﺎ را ﻻزم اﻻﺟﺮا ﻣﯽ ﮐﺮد‪ ،‬ﮔﻮﻧﮫ ای ﻣﺎﻟﯿﺎت‪ .‬ﺑﺮﺧﻲ رﯾﺸﮫ اﯾﻦ‬ ‫ﻛﻠﻤﮫ را از ﻣﺼﺪر داﻣﻤﺎق‪ Dammaq‬ﺗﺮﻛﻲ ﺑﮫ ﻣﻌﻨﻲ ﭼﻜﺎﻧﺪن ﻗﻄﺮه داﻧﺴﺘﮫ اﻧﺪ‪ .‬اﻣﺎ ﺑﮫ ﻧﻈﺮ ﻣﻲ رﺳﺪ ﻛﮫ ﻛﻠﻤﮫ داﻣﻘﺎ ﻛﮫ‬ ‫اﺻﻼ ﺑﮫ ﻣﻌﻨﻲ داغ ﺑﻮده اﺳﺖ‪ ،‬ﺑﺎ ﻛﻠﻤﮫ ﺗﺎﻣﻮ‪ ، Tamu‬داﻣﻮ ‪ Damu‬ﺗﻮرﻛﻲ ﺑﮫ ﻣﻌﻨﻲ ﺟﮭﻨﻢ و آﺗﺶ ﺳﻮزان ﻣﺮﺗﺒﻂ ﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬ ‫در دﯾﻮان ﻟﻐﺎت ﺗﻮرك ﻧﯿﺰ ﻣﺼﺪري ﺑﮫ ﺷﻜﻞ ﺗﺎﻣﺘﻮرﻣﺎق‪) Tamturmaq‬داﻣﺪﯾﺮﻣﺎق‪ ( Damdırmaq‬و ﺑﮫ ﻣﻌﻨﻲ‬ ‫ﺳﻮزاﻧﺪن ذﻛﺮ ﺷﺪه اﺳﺖ‪.‬‬ ‫ﺗﻮرﻛﺎن اوﯾﻐﻮردر ﻗﺮن ﭘﻨﺠﻢ ﻣﯿﻼدی و اﻗﻮام اﻏﻮز‪/‬ﻏﺰ در ﻗﺮن ﯾﺎزدھﻢ ﺑﺮای ﺷﻨﺎﺳﺎﯾﯽ اﺣﺸﺎم ﺧﻮد و اﺛﺒﺎت ﻣﺎﻟﮑﯿﺘﺸﺎن‬ ‫ﺑﺮ ﮔﻮش ﯾﺎ ﮐﻔﻞ ﭼﮭﺎرﭘﺎﯾﺎن ﻗﺒﯿﻠﺔ ﺧﻮد داغ ﻣﯽ زدﻧﺪ و آن را ﺗﻤﻐﺎ ﻣﯽ ﻧﺎﻣﯿﺪﻧﺪ‪ .‬ﻗﺪﯾﻤﺘﺮﯾﻦ ﺳﻨﺪ ﺑﮫ ﺟﺎ ﻣﺎﻧﺪه از ﺗﻤﻐﺎ ﻧﺸﺎﻧﮫ‬ ‫ھﺎﯾﯽ ﺑﺮ ﺳﻨﮓ ﻗﺒﺮھﺎی ﺳﻼﻃﯿﻦ دوﻟﺖ ﮔﻮک ﺗﺮک ﻣﺘﻌﻠﻖ ﺑﮫ ﻗﺮن ھﺸﺘﻢ اﺳﺖ‪ .‬در ﻣﺘﻮن اوﯾﻐﻮری ﻗﺮن ھﺸﺘﻢ و ﻧﮭﻢ ﻧﯿﺰ‬ ‫ﻟﻔﻆ ﺗﻤﻐﺎ و ﺗﻤﻐﺎﻻﻣﺎق ﺑﮫ ﮐﺎر رﻓﺘﮫ اﺳﺖ‪ .‬ﺗﻮرﮐﮭﺎ ﺑﺮ ﺗﻤﻐﺎھﺎ ﻧﻘﻮش و ﻋﻼﺋﻤﯽ ﺣﮏ ﻣﯽ ﮐﺮدﻧﺪ ﮐﮫ ﻧﻤﺎد ﺗﻮﺗﻢ ﻗﺒﯿﻠﮫ‬ ‫)اوﻧﻘﻮن‪ ( Onqun‬و ﻧﺸﺎن ﭼﮭﺎرﭘﺎﯾﺎن و ﻣﺎﻟﮑﯿﺖ ھﺮ ﻗﺒﯿﻠﮫ ﺑﻮد‪ .‬ﺗﻤﻐﺎ ﺑﺮای اﻓﺮاد ﻗﺒﯿﻠﮫ ﻧﻮﻋﯽ ﺗﻘﺪس داﺷﺖ‪ .‬اﯾﻦ ﻧﻘﻮش‬ ‫اﺑﺘﺪاﯾﯽ ﺑﺘﺪرﯾﺞ ﺑﮫ ﻋﺒﺎرات و ﮐﻠﻤﺎت و اﺷﮑﺎل ﭘﯿﺸﺮﻓﺘﮫ ﺑﺪل ﺷﺪﻧﺪ‪ .‬ھﺮ ﻗﺒﯿﻠﮫ ای ﮐﮫ از ﻗﺒﯿﻠﺔ اﺻﻠﯽ ﻣﻨﺸﻌﺐ ﻣﯽ ﺷﺪ ﻧﻘﻮش‬ ‫ﺗﻤﻐﺎی ﻗﺒﯿﻠﺔ ﻣﺎدر را ﺑﺎ اﻧﺪﮐﯽ ﺗﻐﯿﯿﺮ ﺑﮫ ﮐﺎر ﻣﯽ ﺑﺮد‪ .‬اﻣﺮوزه ﻣﺮدم ﺷﻨﺎﺳﺎن و ﻗﻮم ﺷﻨﺎﺳﺎن از اﯾﻦ ﺷﺒﺎھﺘﮭﺎ ﺑﮫ ﻣﻨﺎﺳﺒﺎت‬ ‫ﻗﺒﯿﻠﮫ ھﺎ ﭘﯽ ﻣﯽ ﺑﺮﻧﺪ‪ .‬در ﺟﺮﯾﺎن ﺗﺒﺪﯾﻞ روش زﻧﺪﮔﯽ ﺗﺮﮐﮭﺎ از داﻣﺪاری ﺑﮫ ﮐﺸﺎورزی ﻣﻔﮭﻮم ﺗﻤﻐﺎ از ﻧﺸﺎن و داغ ﺑﮫ‬ ‫ﻣﮭﺮ ﺗﻐﯿﯿﺮ ﯾﺎﻓﺖ و ﺳﭙﺲ ﺑﮫ ﻋﻨﻮان ﻣﮭﺮ ﻣﺨﺼﻮص ﺧﺎن ﯾﺎ ﺣﺎﮐﻢ ﻗﺒﯿﻠﮫ ﺑﮫ ﮐﺎر رﻓﺖ‪ .‬ﺗﻤﻐﺎ در دوره ھﺎی ﻣﺨﺘﻠﻒ ﮔﺎه‬ ‫ﻣﺘﺮادف ﻣﮭﺮ‪ ،‬ﺗﻮﻗﯿﻊ‪ ،‬اﻣﻀﺎ ﻧﺸﺎن و ﺣﺘﯽ ﻃﻐﺮا ﺷﺪه اﺳﺖ‪ .‬ﺗﻤﻐﺎ را ﺑﮫ ﻋﻨﻮان ﻣﮭﺮ و اﻣﻀﺎ ﺑﺮ اﻧﻮاع ﯾﺮﻟﯿﻐﮭﺎ )ﻓﺮﻣﺎﻧﮭﺎ(‬ ‫از ﺟﻤﻠﮫ ﺑﺮ ﻓﺮﻣﺎن ﺳﭙﺮدن ﺣﮑﻮﻣﺖ ﻧﺎﺣﯿﮫ ای ﺑﮫ ﮐﺴﯽ ﯾﺎ ﻓﺮﻣﺎن ﺑﻌﻀﯽ ﻣﺸﺎﻏﻞ و ﻧﯿﺰ ﺑﺮ ﻋﮭﺪﻧﺎﻣﮫ ھﺎ و ﻓﺘﺤﻨﺎﻣﮫ ھﺎ و‬ ‫ﺑﺮاﺗﮭﺎ‪ ،‬ﺳﮑﮫ ھﺎ و ﭼﺎوھﺎ و ﻧﺎﻣﮫ ھﺎ و اﺳﻨﺎد دوﻟﺘﯽ و ﺣﺘﯽ اﺟﻨﺎس ﻣﯽ زدﻧﺪ‪ .‬ﺗﺎﻣﻐﺎ ﺑﺮ روی ﻧﻮﺷﺘﺔ ﮐﻮﺗﺎھﯽ ﺑﮫ ﺧﻂ‬ ‫ﻣﻐﻮﻟﯽ ﺑﺮ رو و ﯾﺎ ﺑﺮ ﻇﮭﺮ اﺳﻨﺎد زده ﻣﯿﺸﺪ‪.‬‬ ‫ﺗﻤﻐﺎ از ﻃﺮﯾﻖ ﮐﺸﻮرﮔﺸﺎﯾﺎن ﻣﻮﻧﻘﻮل در اراﺿﻲ اﯾﺮان اﻣﺮوزي و ﺳﺎﯾﺮ ﻣﻤﺎﻟﮏ اﺳﻼﻣﯽ رواج ﭘﯿﺪا ﮐﺮد‪ .‬ﻗﺪﯾﻤﺘﺮﯾﻦ‬ ‫ﻣﻨﺒﻊ ﻓﺎرﺳﻲ ﮐﮫ در آن ﻟﻔﻆ ﺗﻤﻐﺎ آﻣﺪه ﺗﺎرﯾﺦ ﺑﯿﮭﻘﯽ در ذﻛﺮ ﻣﮭﺮی اﺳﺖ ﮐﮫ روی ﻧﺎﻣﮫ ھﺎی ﺑﻐﺮاﺧﺎن از ﻓﺮﻣﺎﻧﺮواﯾﺎن‬ ‫ﺳﻠﺴﻠﺔ اﯾﻠﮏ ﺧﺎﻧﯽ ﺗﺮﮐﺴﺘﺎن زده ﺷﺪه اﺳﺖ‪ .‬ﻗﺪﯾﻤﺘﺮﯾﻦ ﺗﻤﻐﺎی ﺑﮫ ﺟﺎ ﻣﺎﻧﺪه در ﺗﺎرﯾﺦ اﯾﺮان ﺗﻤﻐﺎی ارﻏﻮن در ﻧﺎﻣﺔ او ﺑﮫ‬ ‫ﻓﯿﻠﯿﭗ ﻟﻮﺑﻞ ﭘﺎدﺷﺎه ﻓﺮاﻧﺴﮫ اﺳﺖ‪) .‬ﺑﺎﯾﮕﺎﻧﯽ ﻣﻠﯽ ﭘﺎرﯾﺲ(‪ .‬در ﺳﺎزﻣﺎن اﺳﻨﺎد ﻣﻠﯽ اﯾﺮان‪ ،‬ﺳﻨﺪی ﺑﺎ ﺗﻤﻐﺎی ھﺸﺖ ﺿﻠﻌﯽ و‬ ‫دو ﺗﻤﻐﺎی ﻣﺮﺑﻊ ﺑﮫ ﺧﻂ ﮐﻮﻓﯽ ﮐﺘﯿﺒﮫ ای از دورة دوﻟﺘﮭﺎي ﺗﻮرﻛﻲ آزرﺑﺎﯾﺠﺎﻧﻲ آغ ﻗﻮﯾﻮﻧﻠﻮ و ﻗﺎراﻗﻮﯾﻨﻠﻮ وﺟﻮد دارد‪ .‬در‬ ‫ﺳﮑﮫ ھﺎی ﺑﮫ ﺟﺎی ﻣﺎﻧﺪه از دورة ﺟﮭﺎﻧﺸﺎه ﻗﺎراﻗﻮﯾﻮﻧﻠﻮ‪ ،‬دو ﺗﻤﻐﺎی ﺷﺶ ﺿﻠﻌﯽ و ﻣﺮﺑﻊ ﺑﺎ ﺧﻂ ﻋﺮﺑﯽ ﺑﮫ دﺳﺖ آﻣﺪه ﮐﮫ‬ ‫ﺑﺮ روی ﯾﮑﯽ از آﻧﮭﺎ ﻋﺒﺎرت »ﻋﺪل ﺳﻠﻄﺎن ﺟﮭﺎﻧﺸﺎه« ﺿﺮب ﺷﺪه اﺳﺖ‪ .‬در دورة دوﻟﺖ ﺗﻮرﻛﻲ آزرﺑﺎﯾﺠﺎﻧﻲ ﺻﻔﻮی‬ ‫ﺗﻤﻐﺎ ﺑﺮ روی ﺳﮑﮫ ھﺎی ﺷﺎه اﺳﻤﺎﻋﯿﻞ اول و ﺷﺎه ﻃﮭﻤﺎﺳﺐ اول ﺑﻜﺎر رﻓﺘﮫ اﺳﺖ‪ .‬اﯾﻦ ﺗﻤﻐﺎھﺎ ﮔﺎه ﺗﺼﻮﯾﺮ و ﮔﺎه ﻧﻮﺷﺘﮫ‬ ‫ﺑﻮده اﺳﺖ‪ .‬در دورة دوﻟﺖ ﺗﻮرﻛﻲ ﻣﻤﺎﻟﯿﮏ در ﻣﺼﺮ ﻧﯿﺰ ﺗﻤﻐﺎھﺎی ﻣﺘﻌﺪد از ﻃﻼ و ﺣﺎوی اﻟﻘﺎب ﺳﻠﻄﺎن ﺳﺎﺧﺘﮫ ﻣﯽ ﺷﺪه‬ ‫اﺳﺖ‪ .‬در ھﻨﺪ دورة دوﻟﺖ ﺗﻮرﻛﻲ ﮔﻮرﮐﺎﻧﯿﺎن از ﺗﻤﻐﺎ ﺑﮫ ﻣﻌﻨﺎی ﻣﮭﺮ ﻧﺸﺎن و داغ و ﻣﺎﻟﯿﺎت و از ﺗﻤﻐﺎﭼﯽ ﺑﮫ ﻋﻨﻮان‬ ‫ﻣﺘﻮﻟﯽ ﻣﺎﻟﯿﺎت ﮔﯿﺮی ﯾﺎد ﺷﺪه اﺳﺖ‪ .‬در اﻣﭙﺮاﺗﻮري ﻋﺜﻤﺎﻧﯽ ﮐﻠﯿﺔ اﺳﻨﺎد اوراق ﺑﮭﺎدار ﺑﮫ اﺳﺘﺜﻨﺎی ﻋﺮﯾﻀﮫ ھﺎ و ﮔﺰارﺷﮭﺎ‬ ‫و ﺗﺬﮐﺮه ھﺎ ﺑﺎ ﺗﻤﻐﺎھﺎﯾﯽ ﺑﮫ ﻧﺎم ﻃﻐﺮای ھﻤﺎﯾﻮﻧﯽ ﻣﮭﺮ ﻣﯽ ﺷﺪ‪ .‬ﻧﯿﺰ در اﯾﻦ دوره ﺑﮫ ﺗﻤﻐﺎﺧﺎﻧﮫ )ﺑﯿﺖ اﻟﺘﻤﻐﺎ( ﯾﺎ ﺧﺰاﻧﺔ ﺗﻤﻐﺎ‬ ‫اﺷﺎره ﺷﺪه ﮐﮫ در آﻧﺠﺎ از ﺗﻤﻐﺎھﺎ ﻧﮕﮭﺪاری ﻣﯽ ﺷﺪ و ﻣﺘﻮﻟﯽ آن را ﻣﺄﻣﻮر ﺗﻤﻐﺎ و ﺗﻤﻐﺎﭼﯽ ﻣﯽ ﻧﺎﻣﯿﺪﻧﺪ‪.‬‬ ‫ﺑﺮﺧﯽ اﺳﻨﺎد ﺣﺎوی ﭼﻨﺪ ﺗﻤﻐﺎ ﺑﻮد ﭼﻨﺎﻧﮑﮫ ﺑﺮ روی ﮐﮭﻨﺘﺮﯾﻦ ﺳﻨﺪ ﺳﺎزﻣﺎن اﺳﻨﺎد ﻣﻠﯽ اﯾﺮان )ﺑﮫ ﺗﺎرﯾﺦ ‪ (726‬دو آل ﺗﻤﻐﺎ‬ ‫)ﺑﮫ ﺧﻂ ﭘﺎﮔﺰﭘﺎ و ﻋﺮﺑﯽ( و ﯾﮏ ﻗﺮاﺗﻤﻐﺎ ﺑﮫ ﺧﻂ اوﯾﻐﻮری و ﺑﺮ ﭘﺸﺖ آن ﺷﺶ ﺗﺎﻣﻐﺎي ﮐﻮﭼﮏ اوﯾﻐﻮری ﺑﮫ ﺷﮑﻠﮭﺎی‬ ‫ﻣﺮﺑﻊ ﺑﯿﻀﯽ و ﻣﺴﺘﻄﯿﻞ در ﮐﻨﺎر ھﻢ زده ﺷﺪه اﺳﺖ‪ .‬ﺗﻤﻐﺎ ﺷﮑﻠﮭﺎی ﮔﻮﻧﺎﮔﻮﻧﯽ داﺷﺖ‪ .‬ﺗﻤﻐﺎی ارﻏﻮن و اﻟﺠﺎﯾﺘﻮ و‬ ‫ﺟﻼﯾﺮﯾﺎن ﻣﺮﺑﻊ‪ ،‬و ﺗﻤﻐﺎی ﺗﯿﻤﻮر ﺳﮫ داﯾﺮة ﮐﻮﭼﮏ ﺑﻮد‪ .‬ﻋﺒﺎرات ﺗﻤﻐﺎھﺎی ﺧﺎﻧﮭﺎی ﻣﻮﻧﻘﻮل در آﻏﺎز ﺑﮫ ﺧﻂ ﭼﯿﻨﻲ و‬ ‫ﺗﻮرﻛﻲ اوﯾﻐﻮری و ﻟﭙﭽﺎ )اوﯾﻐﻮری زاوﯾﮫ دار( ﺑﻮد‪ .‬ﺳﺠﻊ ﺗﻤﻐﺎی ارﻏﻮن ﺑﮫ ﺧﻂ ﭼﯿﻨﯽ و ﻣﻔﮭﻮم آن »ﻣﮭﺮ ﻣﻌﯿﻦ اﻟﻤﻠﮏ‬

‫‪PDF created with pdfFactory Pro trial version www.pdffactory.com‬‬

‫و ﻣﺼﻠﺢ اﻟﻤﻠﺔ« ﺑﻮد‪ .‬در دورة ارﻏﻮن و اﻟﺠﺎﯾﺘﻮ ﺗﻤﻐﺎھﺎﯾﯽ ﺑﺎ ﺧﻂ اوﯾﻐﻮري ﻧﯿﺰ دﯾﺪه ﻣﯽ ﺷﻮد‪ .‬از اواﺧﺮ دورة ﻣﻐﻮل‬ ‫ﺧﻂ ﺗﻤﻐﺎھﺎ ﺑﮫ ﺧﻂ ﻋﺮﺑﯽ ﺗﻐﯿﯿﺮ ﯾﺎﻓﺖ‪ .‬ھﻤﭽﻨﯿﻦ ﺗﻤﻐﺎھﺎﯾﯽ آﻣﯿﺨﺘﮫ از ﺧﻂ ﭘﺎﮔﺰﭘﺎ )اوﯾﻐﻮری زاوﯾﮫ دار( و ﻋﺮﺑﯽ و ﮐﻮﻓﯽ‬ ‫ﻣﻮﺟﻮد اﺳﺖ‪ .‬ﺗﻤﻐﺎھﺎ ﺑﺮ ﺣﺴﺐ رﻧﮓ ﻣﺮﮐﺐ و ﻣﻮﺿﻮع ﻓﺮﻣﺎﻧﮭﺎ ﻣﺘﻔﺎوت ﺑﻮدﻧﺪ‪ :‬آﻟﺘﻮن ﺗﻤﻐﺎي ﺑﺰرگ )ﺑﺮای ﻓﺮﻣﺎﻧﮭﺎی‬ ‫راﺟﻊ ﺑﮫ اﻣﻮر ﮐﻢ اھﻤﯿﺖ ﻣﺎﻟﯽ‪ ،‬ﮔﺎه راﺟﻊ ﺑﮫ اﺳﺐ و ﭼﮭﺎرﭘﺎﯾﺎن ﺑﺎرﮐﺶ(‪ ،‬آﻟﺘﻮن ﺗﻤﻐﺎی ﮐﻮﭼﮏ )ﺑﺮاﺗﮭﺎی ﺧﺰاﻧﮫ و‬ ‫وﻻﯾﺎت‪ ،‬اﺳﻨﺎد ﻣﺎﻟﯽ و ﻣﻌﺎﻣﻼت و آب و زﻣﯿﻦ(‪ ،‬آل ﺗﻤﻐﺎ )روی ﻧﺎﻣﮫ ھﺎی ﻗﻮﺑﯿﻼی اﯾﻠﺨﺎن ﺧﺎن ﺑﺎﻟﯿﻎ )ﭘﮑﻦ(‪ ،‬ﺑﺮ‬ ‫ﻓﺮﻣﺎﻧﮭﺎی ﻣﺘﻨﻮع ﻣﺎﻧﻨﺪ ﺳﭙﺮدن ﺣﮑﻮﻣﺖ ﻧﺎﺣﯿﮫ ای ﺑﮫ ﮐﺴﯽ‪ ،‬اﻧﺘﺼﺎب ﮐﺴﯽ ﺑﮫ ﻣﻘﺎﻣﯽ دﯾﻮاﻧﯽ‪ ،‬ﻋﮭﺪﻧﺎﻣﮫ ھﺎ و ﻓﺘﺤﻨﺎﻣﮫ ھﺎ‪،‬‬ ‫ﺑﺮات و ﻓﺮﻣﺎن ﮔﺮﻓﺘﻦ ﺧﺮاج از زﻣﯿﻦ(‪ ،‬ﻗﺮاﺗﻤﻐﺎ )ﮐﻮﭼﮑﺘﺮ‪ ،‬ﺑﺮ ﻇﮭﺮ ﺑﺮﺧﯽ اﺳﻨﺎد دﯾﻮاﻧﯽ ﮐﻢ اھﻤﯿﺖ(‪ ،‬ﮔﻮک ﺗﻤﻐﺎ )در‬ ‫دورة اﯾﻠﺨﺎﻧﺎن(‪ ،‬ﺗﻤﻐﺎی ﯾﺸﻢ ﮐﻮﭼﮏ )ﻣﺸﺎﯾﺦ و ﻗﻀﺎت(‪ ،‬ﺗﻤﻐﺎی ﯾﺸﻢ ﺑﺰرگ )اﻣﻮر ﻣﮭﻢ ﺣﮑﻮﻣﺘﯽ(‪.‬‬ ‫ﺑﮫ ﻣﺴﺌﻮل ﻧﮕﮭﺪاری ﻣﮭﺮھﺎی ﺳﻠﻄﻨﺘﯽ آﻟﺠﯽ‪ ،‬آﻟﭽﯽ ﺑﯿﺘﮑﭽﯽ‪ ،‬ﯾﺎ ﺗﻤﻐﺎﭼﯽ ﻣﯽ ﮔﻔﺘﻨﺪ‪» .‬اوﻟﻎ ﺑﯿﺘﮑﭽﯽ« رﺋﯿﺲ دﯾﻮان ﺗﻤﻐﺎ‬ ‫ﺑﻮد ﮐﮫ آﻟﺠﯿﺎن و ﺗﻤﻐﺎﭼﯿﺎن زﯾﺮ ﻧﻈﺮ او ﺧﺪﻣﺖ ﻣﯽ ﮐﺮدﻧﺪ‪ .‬ﺗﻤﻐﺎﭼﯿﺎن ﻣﻌﻤﻮﻻ ﺑﺎﺳﻮاد و اھﻞ ﻋﻠﻢ و ﻣﺴﻠﻂ ﺑﮫ زﺑﺎن‬ ‫ﺗﻮرﻛﻲ ﺑﻮدﻧﺪ‪ .‬اﺑﻦ ﺑﻄﻮﻃﮫ ﻧﻮﺷﺘﮫ اﺳﺖ ﮐﮫ ﺗﻤﻐﺎﭼﯽ درﺑﺎر ﻋﻼءاﻟﺪﯾﻦ ﺗﺮﻣﺎﺷﯿﺮﯾﻦ ﺣﺎﮐﻢ ﻣﺎوراءاﻟﻨﮭﺮ ﻣﯿﺎن او و ﺳﻠﻄﺎن‬ ‫ﺗﺮک زﺑﺎن ﻣﺘﺮﺟﻢ ﺑﻮد‪ .‬ﻣﺘﻮﻟﯽ ﺗﻤﻐﺎ زدن در اﯾﻦ دوره ﺑﺘﮑﭽﯽ ﺑﻮده اﺳﺖ‪ .‬ﺗﻤﻐﺎ ﺑﮫ ﻣﻌﻨﺎی ﻣﺎﻟﯿﺎت‪ ،‬زﻣﯿﻦ ﺣﺎﺻﻠﺨﯿﺰی ﮐﮫ‬ ‫ﺣﺎﮐﻤﺎن ﺑﮫ ﺻﻮرت اﻗﻄﺎع ﺑﮫ ﻧﺰدﯾﮑﺎن ﺧﻮد ﻣﯽ ﺑﺨﺸﯿﺪﻧﺪ‪ ،‬ﺟﺰﯾﮫ و زﮐﺎت و ﺑﺎج ﻧﯿﺰ ﺑﻜﺎر رﻓﺘﮫ اﺳﺖ‪ .‬ﭼﻮن ﻣﺄﻣﻮران‬ ‫دوﻟﺘﯽ )ﺗﻤﻐﺎﭼﯿﺎن( ﭘﺲ از درﯾﺎﻓﺖ ﻣﺎﻟﯿﺎت ﺑﺮ ﻗﺒﻀﮭﺎی ﻣﺎﻟﯿﺎﺗﯽ و رﺳﯿﺪھﺎ ﻣﮭﺮ ﻣﯽ زدﻧﺪ ﺑﺘﺪرﯾﺞ اﻧﻮاع ﻣﺎﻟﯿﺎت و‬ ‫ﻋﻮارض ﺗﻤﻐﺎ ﻧﺎﻣﯿﺪه ﺷﺪ‪ .‬ﺗﻤﻐﺎﭼﯽ در ھﻤﯿﻦ دوره ﺑﮫ ﻣﻌﻨﻲ ﻣﺴﺌﻮل ﻣﺎﻟﯿﺎت ﮔﯿﺮی و وﺻﻮل ﻋﻮارض از ﻣﺎل اﻟﺘﺠﺎره ﯾﺎ‬ ‫ﮔﻤﺮﮔﭽﯽ ﺑﻮد‪ .‬در روﺳﯽ ﺑﮫ ﮔﻤﺮک »ﺗﺎﻣﻮ ﯾﻨﯽ« ﻣﯽ ﮔﻮﯾﻨﺪ ﮐﮫ اﺣﺘﻤﺎﻻ از ﺗﻤﻐﺎ ﮔﺮﻓﺘﮫ ﺷﺪه اﺳﺖ‪ .‬ﻣﻘﺪار ﺗﻤﻐﺎ و ﻣﯿﺰان و‬ ‫ﻣﻮرد ﻣﺼﺮف آن را در دﻓﺘﺮھﺎی ﻣﺨﺼﻮص ﺛﺒﺖ ﻣﯽ ﮐﺮدﻧﺪ و ﺑﮫ ﮐﺴﯽ ﮐﮫ اﯾﻦ ﮐﺎر را ﺑﺮﻋﮭﺪه داﺷﺖ ﮐﺎﺗﺐ ﺗﻤﻐﺎ‬ ‫)ﺟﻤﻊ آن‪ :‬ﮐﺘﺎب ﺗﻤﻐﺎوات( ﻣﯽ ﮔﻔﺘﻨﺪ‪.‬‬ ‫ﭘﺎﯾﺰا‪) : Payza‬ﭘﺎﯾﺰه‪ ،‬ﺑﺎﺋﺰه‪ ،‬ﺑﺎﯾﺰه ﭘﺎﯾﯿﺰه‪ ،‬ﭘﺎﺋﺰه(‪ ،‬ﻟﻮﺣﮫ ای ﻓﻠﺰی از ﻃﻼ‪ ،‬ﻧﻘﺮه‪ ،‬ﻣﺲ ﯾﺎ ﭼﻮﺑﯽ و ﺑﻨﺪرت از ﻋﺎج و ﯾﺸﻢ‬ ‫و ﺑﺎﻣﺒﻮ در ﺣﮑﻢ ﻧﺸﺎن اﻓﺘﺨﺎر‪ ،‬اﺑﻼغ ﻣﺄﻣﻮرﯾﺖ‪ ،‬ﻣﻌﺮﻓﯽ ﻧﺎﻣﺔ ﺷﻐﻠﯽ‪ ،‬ﻣﻌﺎف ﻧﺎﻣﮫ و اﻣﺘﯿﺎزات دﯾﮕﺮ‪ .‬ﺑﺮﺧﯽ ﺑﺮآن اﻧﺪ ﮐﮫ‬ ‫ﭘﺎﺋﯿﺰه‪ ،‬ﭘﺌﺰ‪ ،‬ﭘﯽ ـ ﺗﺴﺌﻮ‪ ،‬ﭘﺌﯽ ـ ﺗﺰو ﺑﮫ ﻣﻌﻨﺎی ﻟﻮﺣﮫ در اﺻﻞ واژه ای ﭼﯿﻨﯽ اﺳﺖ ﮐﮫ از ﻃﺮﯾﻖ زﺑﺎن ﻣﻮﻧﻘﻮﻟﯽ ﺑﮫ ﺳﺎﯾﺮ‬ ‫زﺑﺎﻧﮭﺎ راه ﯾﺎﻓﺘﮫ اﺳﺖ‪ .‬ﻋﺪه ای دﯾﮕﺮ ﻧﯿﺰ ﭘﺎﯾﺰه را ھﻤﺎن ﺑﺎﺳﻤﺎ‪ - Basma‬ﺑﺼﻤﮫ )واژه ای ﺗﺮﮐﯽ ﮐﮫ در زﺑﺎن ﻋﺮﺑﯽ ﺑﮫ‬ ‫ﻣﻌﻨﺎی اﺛﺮ اﻧﮕﺸﺖ و ﻣﮭﺮ اﺳﺖ( ﻣﯽ داﻧﻨﺪ‪.‬‬ ‫ﺳﺎﺑﻘﺔ ﮐﺎرﺑﺮد ﭘﺎﯾﺰه ﺑﮫ دورة ﺣﮑﻮﻣﺖ ﺧﺘﺎﺋﯿﺎن و دودﻣﺎن ﮐﯿﻦ در ﺳﺪة ﯾﺎزدھﻢ ﺑﺎزﻣﯽ ﮔﺮدد‪ .‬ﭘﺲ از ﺣﻤﻠﺔ ﻣﻮﻧﻘﻮل‬ ‫ﺑﺴﯿﺎری از ﻋﻨﺎﺻﺮ ﻓﺮھﻨﮕﯽ ﭼﯿﻦ از ﻃﺮﯾﻖ اﻗﻮام اوﯾﻐﻮری و ﺧﺘﺎﯾﯽ ﺑﮫ ﺗﺸﮑﯿﻼت دﯾﻮاﻧﯽ ﻣﻮﻧﻘﻮﻻن راه ﯾﺎﻓﺖ‪ .‬ﭘﺲ از‬ ‫ﺳﻘﻮط دوﻟﺖ اﯾﻠﺨﺎﻧﺎن و دودﻣﺎن ﯾﻮان ﭼﯿﻦ‪ ،‬ﺷﻮاھﺪ ﮐﺎرﺑﺮد ﭘﺎﯾﺰه در ﻣﺘﻮن ﻋﮭﺪ ﺗﯿﻤﻮری وﺟﻮد دارد‪ .‬در ﻣﯿﺎن ﺳﻼﺟﻘﺔ‬ ‫روم ﻧﯿﺰ ﺑﺎرھﺎ ﺑﮫ ﭘﺎﯾﺰا )ﭘﺎﯾﺰه( و ﯾﺎرﻟﯿﻖ ‪) Yarlıq‬ﯾﺮﻟﯿﻎ( اﺷﺎره ﺷﺪه اﺳﺖ‪ .‬ﻣﻌﻤﻮﻻ ﺧﺎن ﺑﺰرگ ﭘﺎﯾﺰه را ﺑﮫ ﺣﮑﻤﺮاﻧﺎن‪،‬‬ ‫ﮐﺎرﮔﺰاران و ﻧﻤﺎﯾﻨﺪﮔﺎن ﺣﮑﻮﻣﺖ‪ ،‬وزرا‪ ،‬اﺷﺮاف ﻣﻤﺎﻟﮏ در ﻣﻮارد ﻣﺨﺘﻠﻔﯽ ﭼﻮن ﺧﺪﻣﺎت ﺻﺎدﻗﺎﻧﺔ اﻓﺮاد ﺑﮫ ﻣﺜﺎﺑﺔ ﻧﺸﺎن‬ ‫اﻓﺘﺨﺎر و ﻣﻘﺎم اﻋﻄﺎ ﻣﯽ ﮐﺮد و ﮔﺎه ھﻤﺮاه ﺑﺎ اﯾﻦ ﭘﺎﯾﺰه »ﯾﺮﻟﯿﻐ ﯽ« )ﻓﺮﻣﺎن( ﻧﯿﺰ ﺻﺎدر ﻣﯽ ﺷﺪ‪ .‬ﺷﺎھﺰادﮔﺎن و ﺧﺎﺗﻮﻧﮭﺎ‬ ‫ﻧﯿﺰ ﮔﺎه ﺧﻮدﺳﺮاﻧﮫ ﺑﮫ ﺻﺪور ﭘﺎﯾﺰه دﺳﺖ ﻣﯽ ﯾﺎزﯾﺪﻧﺪ‪ .‬ﭘﺎﯾﺰه ھﻤﭽﻨﯿﻦ ﺑﮫ ﻋﻨﻮان ﺣﮑﻢ ﻣﺄﻣﻮرﯾﺖ در اﺧﺘﯿﺎر ﺑﺮﺧﯽ از‬ ‫ﺑﺰرﮔﺎن و ﮐﺎرﮔﺰاران‪ ،‬ﺣﺎﮐﻤﺎن‪ ،‬اﯾﻠﭽﯿﺎن‪) Elçi‬ﺳﻔﯿﺮان( ﺧﺎن و ﺑﺮﺧﯽ از ﺑﺎزرﮔﺎﻧﺎن )ارﺗﺎق‪ ( Ortaq‬ﻣﮭﻢ ﺣﮑﻮﻣﺘﯽ‬ ‫ﻗﺮار ﻣﻲ ﮔﺮﻓﺖ‪.‬‬ ‫ﺑﺮ روی ﭘﺎﯾﺰه ﻧﺎم ﺣﺎﻣﻞ ﻟﻮﺣﮫ ﻧﻮﺷﺘﮫ و در دﻓﺘﺮ ﺛﺒﺖ ﻣﯽ ﺷﺪ‪ .‬اداره ای ﺑﮫ ﻧﺎم »ﺳﻨﻮﯾﺸﮫ« ﻣﺘﺼﺪی رﺳﯿﺪﮔﯽ ﺑﮫ ﺻﺪور‬ ‫ﯾﺮﻟﯿﻎ و ﭘﺎﯾﺰه ھﺎ ﺑﻮد‪ .‬ﺑﺮ روی ﻏﺎﻟﺐ ﭘﺎﯾﺰه ھﺎ ﻧﻮﺷﺘﮫ ھﺎ ﺑﮫ زﺑﺎن ﭼﯿﻨﯽ و ﻣﻐﻮﻟﯽ ﺑﺎ ﺧﻄﻮط ﭼﯿﻨﯽ‪ ،‬ﺗﻮرﻛﻲ اوﯾﻐﻮری و‬ ‫ﯾﺎ ﭘﺎﮐﺰﭘﺎ )ﭼﮭﺎرﮔﻮش( ﺑﻮد و ﺑﺮ روی آن ﻣﮭﺮ ﺻﺎدرﮐﻨﻨﺪه زده ﻣﯽ ﺷﺪ‪ .‬ﻣﻌﻤﻮﻻ ﺑﺮ روی ﭘﺎﯾﺰه ھﺎ ﻋﺒﺎراﺗﯽ ﺑﺪﯾﻦ‬ ‫ﻣﻀﻤﻮن ﻧﻮﺷﺘﮫ ﻣﯽ ﺷﺪ‪» :‬ﺑﮫ ﻧﺎم ﺧﺪاوﻧﺪ ﺑﺰرگ و ﺗﻮاﻧﺎ ﮐﮫ اﻟﻄﺎﻓﺶ را ﺑﮫ ﺳﺮاﺳﺮ اﻣﭙﺮاﺗﻮری ﻣﺎ ﻋﻄﺎ ﻓﺮﻣﻮده‪ .‬ﺟﺎوﯾﺪ‬ ‫ﺑﺎد ﻧﺎم ﺧﺎن ﻣﻘﺪس‪ ،‬ﻣﺮگ ﺑﺮ ﮐﺴﺎﻧﯽ ﮐﮫ ﺳﺮ از ﻓﺮﻣﺎن او ﺑﭙﯿﭽﻨﺪ« و ﯾﺎ »ﺑﮫ ﻗﺪرت ﺧﺪاوﻧﺪ اﺑﺪی‪ ،‬ﻧﺎم ﺧﺎﻗﺎن ﻣﺒﺎرک ﺑﺎد‪،‬‬ ‫ﮐﺴﯽ ﮐﮫ ﺑﮫ او اﺣﺘﺮام ﻧﮕﺬارد ﺑﺎﯾﺪ ﮐﺸﺘﮫ ﺷﻮد و ﺑﻤﯿﺮد«‪ .‬اﯾﻦ ﻋﺒﺎرات ﺗﺎ ﺣﺪودی ﺑﺎ ﺷﻌﺎرھﺎی ﻣﻐﻮﻻن ﺑﺮ روی »ﭼﺎو«‬ ‫)ﭘﻮل ﮐﺎﻏﺬی( ﺷﺒﺎھﺖ دارد‪ .‬در ﻣﻮزه ھﺎي ارﯾﺎن از ﺟﻤﻠﮫ در ﻣﻮزة ﻣﻠﯽ اﯾﺮان ﭘﺎﯾﺰاھﺎﯾﻲ از ﺳﻠﻄﺎن اﺑﻮﺳﻌﯿﺪ اﯾﻠﺨﺎن و‬ ‫‪ ...‬ﻧﮕﺎھﺪاري ﻣﻲ ﺷﻮﻧﺪ‪.‬‬ ‫اٶرون‪ : Örün‬ﭘﻮل و ﯾﺎ ﻣﺰدي ﻛﮫ ﺑﮫ آرﭘﺎﺟﻲ داده ﻣﻲ ﺷﻮد‪.‬‬ ‫اٶﻛﻮن‪ ، Ökün‬اٶﻛﻮم ‪ :Öküm‬ﺗﻮده ﭘﻮل )ﮔﻞ و ﭼﯿﺰھﺎي ﻣﺸﺎﺑﮫ(‬ ‫ﯾﺎﻧﺠﯿﻖ‪ ،‬ﯾﺎﻧﭽﻮق ‪ :Yancıq‬ﻛﯿﺴﮫ و ﺗﻮﺑﺮه ﭘﻮل و ﺗﻮﺗﻮن‬ ‫ﭼﻨﺪ ﻛﻠﻤﮫ ﺗﺮﻛﻲ در ﺑﺎره ﭘﻮل و ﻣﺎﻟﯿﮫ‬

‫‪PDF created with pdfFactory Pro trial version www.pdffactory.com‬‬

‫اﺳﻜﻨﺎس‪ :‬ﭼﺎو‪Çav‬‬ ‫اﻗﺘﺼﺎد‪ :‬ﺗﻮﺗﻮم‪Tutum‬‬ ‫اﻣﻀﺎ‪ :‬اﯾﺰﺑﺎس‪İzbas‬‬ ‫ﭘﻮل ﺧﺮد‪ :‬ﺑ ﻟﻮﻧﮕﮫ ن آﻗﭽﺎ‪Bölüngən Aqça‬‬ ‫ﭘﻮل‪ :‬آﻗﭽﺎ‪Aqça‬‬ ‫ﺗﺎﺟﺮ‪ :‬ﺗﺠﯿﻤﮫ ن‪Təcimən‬‬ ‫ﺗﺠﺎرت‪ :‬ﺗﺠﯿﻢ‪Təcim‬‬ ‫ﺗﻮﺗﻢ‪ :‬اوﻧﻘﻮن‪Onqun‬‬ ‫ﺗﻮﺷﯿﺢ رﺳﻤﻲ‪ :‬ﺗﻮﻏﺮا‪Tuğra‬‬ ‫ﺛﺮوﺗﻤﻨﺪ ﺷﺪن‪ :‬ﺗﻮﻣﮫ ﻧﻤﻚ‪ ، Tümənmək‬ﯾﺎرﻣﺎﻗﻼﻧﻤﺎق‪Yarmaqlanmaq‬‬ ‫ﭼﻚ‪ :‬ﺑﯿﭽﮫ ك‪Biçək‬‬ ‫ﺣﺮف )اﻟﻔﺒﺎ(‪ :‬ﺑﯿﭽﮫ ك‪Biçək‬‬ ‫ﺣﻜﻢ دوﻟﺘﻲ‪ :‬ﯾﺎرﻟﯿﻖ‪Yarlıq‬‬ ‫ﺣﻮاﻟﮫ‪ ،‬ﺑﺮات‪ :‬ﺗﺎﻧﻘﺎ‪Tanqa‬‬ ‫ﺧﺰاﻧﮫ داري‪ :‬آﻏﯿﭽﻲ‪Aqıçı‬‬ ‫ﺧﺰاﻧﮫ‪ :‬آﻏﻲ‪Aqı‬‬ ‫دوﻟﺖ‪ :‬ارﻛﻠﮫ ت ‪Ərklət‬‬ ‫رﺳﻤﻲ‪ :‬ﺗﻮﻏﺮاﻟﻲ‪) Tuğralı‬ﺳﻨﺪ رﺳﻤﻲ= ﺗﻮﻏﺮاﻟﻲ ﺑﻠﮕﮫ‪( Tuğralı Bəlgə‬‬ ‫رﺳﯿﺪ‪ :‬آﻟﯿﻨﺪي‪Alındı‬‬ ‫ژﺗﻮن‪ :‬ده ﯾﯿﺮﻣﮫ‪ ، Dəyirmə‬آﺗﺎچ‪) Ataç‬آت‪+.‬آچ‪(.‬‬ ‫ﺳﻜﮫ‪ :‬ﯾﺎرﻣﺎق‪Yarmaq‬‬ ‫ﺳﻨﺪ‪ :‬ﺑﻠﮕﮫ‪Bəlgə‬‬ ‫ﺷﻤﺶ‪ :‬ﺑﺎﻟﯿﻨﺞ‪ ، Balınc‬ﻛﻮﻟﭽﮫ‪Külçə‬‬ ‫ﺿﺮاﺑﺨﺎﻧﮫ‪ :‬ﺑﺎﺳﯿﻖ اﺋﻮي‪Basıqevi‬‬ ‫ﻋﻠﻢ اﻗﺘﺼﺎد‪ :‬ﺗﻮﺗﻮم ﺑﯿﻠﯿﻢ‪Tutumbilim‬‬ ‫ﻛﺎرت اﻋﺘﺒﺎري‪ :‬ﻗﺎﻣﺪو‪Qamdu‬‬ ‫ﻛﺎرﻣﻨﺪ‪ :‬ﺗﻮﺷﻤﺎل‪Tuşmal‬‬ ‫ﻟﻮح ﺗﻘﺪﯾﺮ‪ ،‬ﻧﺸﺎن اﻓﺘﺨﺎر‪ :‬ﭘﺎﯾﺰا‪Payza‬‬ ‫ﻣﺎﻟﻲ‪ :‬آﻗﭽﺎل‪Aqçal‬‬ ‫ﻣﺎﻟﯿﺎت‪ :‬وﺋﺮﮔﻲ‪Vergi‬‬ ‫ﻣﺎﻟﯿﮫ‪ :‬آﻗﭽﺎﻟﻲ اﯾﺸﻠﺮ‪Aqçalı İşlər‬‬ ‫ﻣﻘﺘﺼﺪ‪ :‬ﺗﻮﺗﻮﻣﻠﻮ‪Tutumlu‬‬ ‫ﻣﮭﺮ‪ :‬داﻣﻘﺎ‪Damqa‬‬ ‫واﺣﺪھﺎي ﭘﻮل ﺗﻮرﻛﻲ )ﺑﮫ ﺗﺮﺗﯿﺐ ﻧﺰوﻟﻲ(‪ :‬ﺗﻮﻣﮫ ن‪ ، Tümən‬ﺳﻮم‪ ، Som‬ﺗﻨﮕﮫ‪ ، Təngə‬ﺗﯿﯿﯿﻦ‪ ، Tiyin‬ﺑﺎﺳﯿﻖ ‪Basıq‬‬ ‫‪ ،‬ﺑﻨﮫ ك‪Bənək‬‬ ‫‪Qaynaq: http://turkoloji-iran.blogspot.com/2008/02/blog-post.html‬‬ ‫‪PDF ləşdirən: http://www.urmuli.azeriblog.com‬‬

‫‪PDF created with pdfFactory Pro trial version www.pdffactory.com‬‬