Presentatie Lierman[1]

“Vertel me niet hoe rijk je bent, ik zie de kleren die je draagt” Disputant Frank Lierman, Hoofdeconoom Studiedag CoViVE, Brussel, 5 maart 2009

“Vertel me niet hoe rijk je bent, ik zie de kleren die je draagt” Inhoud

1. België, het aardsparadijs voor ouderen? 2. Pensioenen bedreigd door financiële crisis? 3. Vierde pijler onontbeerlijk?

2

“Vertel me niet hoe rijk je bent, ik zie de kleren die je draagt” Inhoud

1. België, het aards paradijs voor ouderen? 2. Pensioenen bedreigd door financiële crisis? 3. Vierde pijler onontbeerlijk?

3

België, het aards paradijs voor ouderen? Koppositie voor België, terecht?

Welvaartsrangschikking landen (cumul van scores)

65 jarigen (5 invalshoeken)

BE CH FR NL ZW

4

10 13 16 17 18

Levensnut (verschillende leeftijden) BE 5

NL FR CH ZW

10 10 21 25

België, het aards paradijs voor ouderen? Meer vragen dan antwoorden.

 Ligt “de” oudere wakker van • levenscyclus versus buffervoorraad? • levensvermogen versus levensnut?  Is de focus op - consumptie te eng? - inkomen - financieel vermogen  Is “de” oudere echt zo rationeel?  In hoeverre is de foto van het financieel vermogen in 2003 betrouwbaar? Waarom niet gemiddelde van enkele jaren?  Waarom werd Groot-Brittannië niet in de studie opgenomen? Waarom wel Zwitserland?  Moet “sparen voor zijn pensioen” worden aangemoedigd?  Welke aanbevelingen voor Vlaamse en federale regeringen?

5

België, het aards paradijs voor ouderen? Armoederisico volgens leeftijd en geslacht (2005-Eurostat).

 België scoort met 15% slechter dan buurlanden (N 10%, F 13%, D 13%).  Maar iets beter dan EU-15 gemiddelde van 16%.  Bij 65+ wordt kloof nog groter (B23%, N 6%, F16%, D 13%, EU-15 20%).  Enkel in N ligt armoederisico bij vrouwen 65+ lager dan bij mannen 65+ (AOW + sterke 2e pijler). 6

België, het aards paradijs voor ouderen? Armoederisico volgens status (2005-Eurostat).

 In België bedraagt armoederisico bij gepensioneerden (inclusief jonger dan 65) 20%, boven de buurlanden en het EU-15 gemiddelde.  In België doet 15% van de gepensioneerde werknemers en 70% van de gepensioneerde zelfstandigen een beroep op het minimumpensioen.  Dit minimumpensioen lag in 2005 ongeeer 14% beneden de armoedegrens voor een koppel en 4% voor alleenstaande. 7

België, het aards paradijs voor ouderen? Belgische pensioen een van de laagste. Gemiddelde vervangingsgraad

Brutoinkomen % Laag 62 België

Nettoinkomen

Gemi dd. 41

Hoo g 26

Laa g 83

Gemi dd. 63

Ho og 43

Nederland 69

68

69

83

84

84

Frankrijk

84

53

47

98

69

59

Duitsland

47

46

38

62

72

67

73

57

48

84

69

59

OESO

Bron: OESO, Europese Commissie, 2005 8

“Vertel me niet hoe rijk je bent, ik zie de kleren die je draagt” Inhoud

1. België, het aardsparadijs voor ouderen? 2. Pensioenen bedreigd door financiële crisis? 3. Vierde pijler onontbeerlijk?

9

Pensioenen bedreigd door financiële crisis? Performance aandelen en staatsleningen 2003-2008 (dec/dec) (in%).

Aandelen

2003 2004 2005 2006 2007 2008

Eurostoxx 50

+ 15,7 + 6,9 + 21,3 + 15,1 + 6,8 - 43,5

Bel 20

+ 10,8 + 30,7 + 21,0 + 23,6 - 5,9 - 53,6

Bron: Berekeningen Dexia Bank. 10

Staatsleningen Inflatiev 10J oet (JP Morgan)

Duitsla nd

+ 3,9 + 7,4 + 5,2 - 0,2 + 2,0 + 12,4

België

+ 4,2 + 7,6 + 5,0 - 0,2 + 1,6 + 9,2

+ + + + + +

1,6 2,1 2,8 1,8 1,8 4,5

Pensioenen bedreigd door financiële crisis? Ineenstorting aandelenmarkten. 550 500 450 400 350 300

DOW JONES INDUSTRI ALS

250 200 150

DJ EURO STOXX 50

100 50

11

90

91

92

93

94

95 96

97

98

99

00

01

02 03

04

05

06

07

08

Pensioenen bedreigd door financiële crisis? Vrije val langetermijnrentevoeten. 6.50

Eurozone: IRS-rente op 10 jaar en evolutie van de conjunctuurbarometer

6.00

10

CONJUNCTUURBARO METER

5.50

20

0 5.00

IRS 10 JAAR

4.50

-10

-20 4.00 -30

3.50

3.00

12

97

98

99

00

01

02

03

04

05

06

07

08

-40

Pensioenen bedreigd door financiële crisis? Spectaculaire versoepeling monetair beleid. ECB-reporente(%) en evolutie van de conjunctuurbarometer van de eurozone 5.00 20 CONJUNCTU URBAROMETE R

4.50

4.00

10

0

3.50 -10 3.00 -20 2.50

ECB -30

2.00

1.50

13

1999

2000

2001

2002

2003

2004

2005

2006

2007

2008

-40

Pensioenen bedreigd door financiële crisis? Recessie in eurozone . 5

De economische sentimentindicator kondigt nog geen trendommekeer aan

4

120

110

ECON. SENTIMENT (RS)

3

100

2 90 1 80 0

GROEI BBP

70

-1

-2

14

2000

2001

2002

2003

2004

2005

2006

2007

2008

60

Pensioenen bedreigd door financiële crisis? Consumenten in staking.. Detailhandelsverkopen (driemaandgemiddelde, % groei op 1 jaar) consumentenvertrouwen (index) 4 5 0

3

CONSUMENTENVERTROUWEN

2

-5

-10 1 -15 0

DETAILHANDELS -VERKOPEN -1

-2

15

-20

-25

2000

2001

2002

2003

2004

2005

2006

2007

2008

-30

Pensioenen bedreigd door financiële crisis? Tweede pensioenpijler in gevarenzone? Jaarlijks rendement

Over laatste 2008

3 jaar 5 jaar

10 jaar

15 jaar

20 jaar

groepsverzekeringen3,92%*4,31% 4,37% 4,50% 5,13% 6,00%

ensioenfondsen

-20,50% -4,29% 1,82% 1,42% 4,3% 5,34%

(*) schatting

Bron: Assurinfo nr6 – 12 februari 2009 16

Pensioenen bedreigd door financiële crisis? Derde pensioenpijler krijgt rake klappen. Pensioensparen rendabel op lange termijn?

Jaarlijkse return (in %)

Gemiddeld Beste Slechtste

04/02/0 9

10 jaar

- 23,4 - 13,1 - 33,3

- 0,6 + 0,5 - 2,0

(*) Enkel fondsen die langer dan 15 jaar bestaan. Bron: Tijd Beursmedia, Netto, 14/02/09. 17

Sinds oprichting +(*)6,3

+ 8,3 + 4,6

“vertel me niet hoe rijk je bent, ik zie de kleren die je draagt” Inhoud

1. België, het aardsparadijs voor ouderen? 2. Pensioenen bedreigd door financiële crisis? 3. Vierde pijler onontbeerlijk?

18

Vierde pijler onontbeerlijk? Procentuele verdeling bevolking naar eigendomsstatus en leeftijd (2005-Eurostat).

 Indien er een rente zou toegewezen worden voor eigen woningbezit dan zou de Belgische score relatief verbeteren, want het percentage woningbezit ligt er hoger (ook al zou dit de armoededrempel verhogen)

19

Vierde pijler onontbeerlijk? Vastgoed versus roerende waarden.

75 % van de Belgen zijn vastgoedeigenaar Indien pensioen ontoereikend :  verkopen huis / appartement  kopen / bouwen: - kleiner huis / appartement - service flat  gaan inwonen bij kinderen  naar rusthuis gaan  terugschroeven levensstandaard

20

Vierde pijler onontbeerlijk? Het omgekeerd woonkrediet” voor binnenkort?

Waar? VS, Canada, VK, Ierland, Frankrijk, Nederland, … Wat? Lening met woning in onderpand  geen verband met inkomen  geen maandelijkse terugbetaling Doel? Verkrijgen lening Eigenaar ontvangt éénmalige uitkering of maandelijkse rente tot overlijden of vervaldag

21

Vierde pijler onontbeerlijk? Het omgekeerd woonkrediet” voor binnenkort? (2)

Bij vervaldag of overlijden, keuze tussen:    

22

Terugbetaling ontvangen rente (+ intrest) Afgifte woning als betaling van de schuld Overschot naar erfgenamen Tekort gedekt door verzekering

Vierde pijler onontbeerlijk? Ommekeer dalende spaarneiging?

21 20 19 18 17 16 15 14 13 12 11 10 9 95 96 97 98 99 00 01 02 03 04 05 60 07 08 09 Spaarquote gezinnen (in % beschikbaar inkomen) 23Bron: Federaal Planbureau

Vierde pijler onontbeerlijk? Consumptie, beschikbaar inkomen en spaarquote van de particulieren.

Consumptie

linkerschaal

Beschikbaar inkomen Spaarquote (in % van het beschikbare inkomen) (rechterschaal)

Bron: NBB, jaarverslag 2008 24

Vierde pijler onontbeerlijk? Waarom sparen?

Minder  American way of life  Dalende (tot einde 2005) en lage rentevoeten  Lage inflatie (tot midden 2007)  Belastingverlagingen  Begrotingsdiscipline  Dalende werkloosheid  Dalende koopkracht (?)  Bescherming spaargeld bedreigd?  Tegenvallende returns beleggingen  Vastgoedexpansie

25

Meer  End of American Dream?         

Vrees belastingstijging Begrotingsontsporing Stijgende werkloosheid Depositowaarborg verhoogd Dalende vastgoedprijzen

“Vertel me niet hoe rijk je bent, ik zie de kleren die je draagt” Disputant Frank Lierman, Hoofdeconoom Studiedag CoViVE, Brussel, 5 maart 2009