Powerpoint Presentation -nastaran Mollazadeh

‫ﺑﻪ ﻧﺎم ﺧﺪا‬

‫ﻋﻨﻮان ‪:‬ﻣﺮوري ﺑﺮ روﺷﻬﺎي ﻣﺘﺪاول ﭘﺎﻳﺶ زﻳﺴﺘﻲ‬ ‫آﺑﻬﺎ درﺟﻬﺎن‬ ‫اراﺋﻪ دﻫﻨﺪه ‪ :‬ﻧﺴﺘﺮن ﻣﻼزاده‬ ‫اﺳﺘﺎد راﻫﻨﻤﺎ‪:‬دﻛﺘﺮ ﻋﺒﺎس اﺳﻤﺎﻋﻴﻠﻲ‬ ‫زﻣﺴﺘﺎن ‪1383‬‬ ‫‪1‬‬

‫ﻣﻘﺪﻣﻪ‬ ‫ﺷﻨﺎﺧﺖ و ﺑﺮرﺳﻲ ﻛﻤﻲ و ﻛﻴﻔﻲ ﻣﻨﺎﺑﻊ آﺑﻲ از ﻣﻬﻤﺘﺮﻳﻦ ارﻛﺎن ﺑﺮﻧﺎﻣﻪ رﻳﺰي و اﻋﻤﺎل‬ ‫ﻣﺪﻳﺮﻳﺖ ﺑﻬﻴﻨﻪ در ﺟﻬﺖ رﺳﻴﺪن ﺑﻪ ﺗﻮﺳﻌﻪ ﭘﺎﻳﺪار ﻣﻲ ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ﺟﻮاﻣﻊ اﻧﺴﺎﻧﻲ از رودﺧﺎﻧﻪ ﻫﺎ‬ ‫و ﻣﺤﻴﻄﻬﺎي آﺑﻲ اﺳﺘﻔﺎده ﻫﺎي ﻓﺮاواﻧﻲ ﻛﺮده اﻧﺪ‪ .‬اﻛﺜﺮ ﻣﺮاﻛﺰ ﺷﻬﺮي و ﭘﺮ ﺗﻮﻟﻴﺪ ﺗﺮﻳﻦ‬ ‫زﻣﻴﻨﻬﺎي ﻛﺸﺎورزي دﻧﻴﺎ ﺑﻪ رودﺧﺎﻧﻪ ﻫﺎ واﺑﺴﺘﻪ اﻧﺪ‪ .‬آﺑﻬﺎي ﺟﺎري ﺷﺎﻣﻞ رودﺧﺎﻧﻪ ﻫﺎ و ﻧﻬﺮﻫﺎ‬ ‫ﻫﻤﻮاره ﺧﺪﻣﺎت ﻣﺘﻨﻮﻋﻲ را در ﻃﻮل ﺗﺎرﻳﺦ ﺑﺮاي ﺑﺸﺮ ﻣﻬﻴﺎ ﻧﻤﻮده اﻧﺪ ﻛﻪ از آن ﺟﻤﻠﻪ ﻣﻲ‬ ‫ﺗﻮان آﺑﻴﺎري ﻣﺰارع‪،‬ﺗﺎﻣﻴﻦ آب آﺷﺎﻣﻴﺪﻧﻲ‪ ،‬ﺣﻤﻞ و ﻧﻘﻞ و ﺗﺎﻣﻴﻦ اﻧﺮژي را ﻧﺎم ﺑﺮد‪ .‬ﺷﺎﻳﺪ در‬ ‫ﺣﺪود ‪ 25‬ﺳﺎل ﻗﺒﻞ ﺗﺨﻠﻴﻪ ﭘﺴﺎﺑﻬﺎ در رودﺧﺎﻧﻪ ﻫﺎ ﻣﺸﻜﻞ ﺟﺪي ﺑﻪ وﺟﻮد ﻧﻤﻲ آورد و روﻧﺪ‬ ‫ﻃﺒﻴﻌﻲ ﻗﺎدر ﺑﻪ ﭘﺎﻻﻳﺶ آﻟﻮدﮔﻴﻬﺎي وارده ﺑﻮد‪.‬‬ ‫اﻣﺎ ﻫﻢ اﻛﻨﻮن اﻓﺰاﻳﺶ ﺟﻤﻌﻴﺖ ‪ ،‬ﺗﻮﺳﻌﻪ ﺷﻬﺮﻧﺸﻴﻨﻲ ‪ ،‬ﺗﻮﺳﻌﻪ ﻛﺸﺎورزي و ﺻﻨﺎﻳﻊ ﺑﺎﻋﺚ‬ ‫ﺷﺪه ﻛﻪ در اﻛﺜﺮ ﻣﻮارد ﺗﺼﻔﻴﻪ ﻃﺒﻴﻌﻲ ﻗﺎدر ﺑﻪ ﺟﺒﺮان و رﻓﻊ آﻟﻮدﮔﻴﻬﺎ ي ﺗﺤﻤﻴﻞ ﺷﺪه‬ ‫ﻧﺒﺎﺷﺪ‪ .‬اﻣﺮوزه‪ ،‬در ﻛﻨﺎر ﻛﻤﻴﺖ آب ﻛﻪ ﺑﻪ ﺧﺼﻮص ﺑﺮاي ﻛﺸﻮرﻫﺎي ﺧﺸﻜﻲ ﻣﺜﻞ ﻛﺸﻮر ﻣﺎ‬ ‫ﺑﺴﻴﺎر ﻣﻬﻢ اﺳﺖ ‪ ،‬ﻛﻴﻔﻴﺖ آب از اﻫﻤﻴﺖ ﺑﺎﻻﺗﺮي ﺑﺮﺧﻮردار اﺳﺖ‪.‬‬ ‫‪2‬‬

‫ﻣﻄﺎﻟﻌﺎت ﺑﻴﻮﻟﻮژﻳﻚ و اﻛﻮﻟﻮژﻳﻚ ﻣﻨﺎﺑﻊ آب اﺳﺎﺳﻲ ﺗﺮﻳﻦ ﻣﺒﺤﺚ در ﺗﺤﻘﻴﻘﺎت و ﺑﺮرﺳﻴﻬﺎي‬ ‫ﻋﻠﻤﻲ اﻛﻮﺳﻴﺴﺘﻤﻬﺎ ﻣﺤﺴﻮب ﻣﻲ ﺷﻮد‪ .‬ﺷﻨﺎﺳﺎﻳﻲ ﻫﺮ اﻛﻮﺳﻴﺴﺘﻢ‪ ،‬ﻣﻮﺟﻮدات زﻧﺪه و‬ ‫ﻓﺎﻛﺘﻮرﻫﺎي زﻳﺴﺖ ﻣﺤﻴﻄﻲ ﺣﺎﻛﻢ ﺑﺮ آن ﮔﺎم ﻧﺨﺴﺖ اﻳﻦ ﺗﺤﻘﻴﻘﺎت ﻋﻠﻤﻲ اﺳﺖ ‪) .‬اﺣﻤﺪي‬ ‫و ﻣﻮﺳﻮي ﻧﻨﻪ ﻛﺮان‪.(1381،‬اﻛﻮﺳﻴﺴﺘﻤﻬﺎي آﺑﻲ ﻫﻢ از اﻳﻦ ﻗﺎﻋﺪه ﻣﺴﺘﺜﻨﻲ ﻧﻴﺴﺘﻨﺪ‪ .‬ﻣﻄﺎﻟﻌﻪ‬ ‫آﺑﻬﺎ و ﺷﻨﺎﺳﺎﻳﻲ آﻟﻮدﮔﻲ رودﻫﺎ ﺗﻨﻬﺎ ﺑﺎ روﺷﻬﺎي راﻳﺞ ﺳﻨﺠﺶ ﺳﻼﻣﺖ ﻳﺎ آﻟﻮدﮔﻲ آب ﻣﺸﻜﻞ‬ ‫اﺳﺖ زﻳﺮا ﺗﻨﻬﺎ اﻃﻼﻋﺎﺗﻲ را در زﻣﺎن ﻧﻤﻮﻧﻪ ﮔﻴﺮي ﺑﻪ دﺳﺖ ﻣﻲ دﻫﺪ)اﺳﻤﺎﻋﻴﻠﻲ‬ ‫ﺳﺎري‪ .(1381،‬ﺑﻬﺘﺮﻳﻦ روش ﺑﺮاي ﺗﻌﻴﻴﻦ وﺿﻌﻴﺖ ﻳﻚ ﻣﺤﻴﻂ آﺑﻲ ﺗﻌﻴﻴﻦ ﻛﻴﻔﻴﺖ آب ﺑﺎ‬ ‫اﺳﺘﻔﺎده از ﻓﺎﻛﺘﻮرﻫﺎي ﺷﻴﻤﻴﺎﻳﻲ و زﻳﺴﺘﻲ اﺳﺖ ﻃﺒﻘﻪ ﺑﻨﺪي و ﺗﻌﻴﻴﻦ ﻛﻴﻔﻴﺖ آب از‬ ‫ﻃﺮﻳﻖ ﺷﺎﺧﺼﻬﺎي زﻳﺴﺘﻲ ﺑﻪ ﺑﻴﺶ از ﻳﻚ ﻗﺮن ﻣﻲ رﺳﺪ) ‪ (. Moog,1998&Sharma‬در‬ ‫ﻫﻤﻴﻦ ﻣﺪت روﺷﻬﺎي ﻣﺘﻔﺎوﺗﻲ ﺟﻬﺖ ﺗﻌﻴﻴﻦ ﻛﻴﻔﻴﺖ آب ﺑﺮ اﺳﺎس ﺷﺎﺧﺼﻬﺎي زﻳﺴﺘﻲ‬ ‫ﺗﻮﺳﻌﻪ ﻳﺎﻓﺘﻪ اﺳﺖ‪ .‬ﺑﺴﻴﺎري از داﻧﺸﻤﻨﺪان ﺑﺮ اﻳﻦ ﻋﻘﻴﺪه اﻧﺪ ﻛﻪ ﭘﺎﻳﺶ زﻳﺴﺘﻲ از ﻣﺰﻳﺘﻬﺎي‬ ‫زﻳﺎدي ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ روﺷﻬﺎي ﺷﻴﻤﻴﺎﻳﻲ ﺑﺮﺧﻮردار اﺳﺖ ﻛﻪ از ﺟﻤﻠﻪ ﻣﻲ ﺗﻮان ﺑﻪ ﻫﺰﻳﻨﻪ ﻛﻤﺘﺮ‪،‬‬ ‫دﻗﺖ و ﺳﺮﻋﺖ ﺑﻴﺸﺘﺮ در ارزﻳﺎﺑﻲ ﻛﻴﻔﻴﺖ اﻛﻮﺳﻴﺴﺘﻤﻬﺎي آﺑﻲ ﺳﺎﻛﻦ و ﺟﺎري اﺷﺎره‬ ‫ﻧﻤﻮد)‪.(Fox,2004‬‬ ‫‪3‬‬

‫ﺟﺎﻧﺪاران آﺑﺰي ﺣﺴﺎﺳﻴﺖ ﺑﺎﻻﻳﻲ در ﻣﻘﺎﺑﻞ ﺗﻐﻴﻴﺮات ﻓﻴﺰﻳﻜﻲ و ﺷﻴﻤﻴﺎﻳﻲ آب ﻧﺸﺎن ﻣﻲ‬ ‫دﻫﻨﺪ در ﻧﺘﻴﺠﻪ ﻫﺮ ﻧﻮع ﺗﻐﻴﻴﺮي در ﻛﻴﻔﻴﺖ زﻳﺴﺘﮕﺎه و ﻓﺎﻛﺘﻮرﻫﺎي ﺣﻴﺎﺗﻲ آن ﺑﺎﻋﺚ اﻳﺠﺎد‬ ‫ﻋﻜﺲ اﻟﻌﻤﻠﻬﺎي رﻓﺘﺎري ‪ ،‬رﻳﺨﺘﻲ و ﻓﻴﺰﻳﻮﻟﻮژﻳﻜﻲ و ﻧﻴﺰ ﺗﻐﻴﻴﺮ در ﻓﺮاواﻧﻲ‪ ،‬ﺣﻀﻮر و ﻋﺪم‬ ‫ﺣﻀﻮر اﻳﻦ ﺟﺎﻧﻮران در ﻣﺤﻴﻂ آﺑﻲ ﻣﻲ ﺷﻮد)اﺳﻤﺎﻋﻴﻠﻲ ﺳﺎري ‪(1381،‬‬ ‫ﻫﻨﮕﺎﻣﻲ ﻛﻪ آﺑﻬﺎ ﺑﺎ ﻣﻮاد آﻻﻳﻨﺪه ﺑﻪ ﺧﺼﻮص ﻣﻮاد آﻟﻲ آﻟﻮده ﻣﻲ ﺷﻮﻧﺪ ﻫﻤﺰﻳﺴﺘﻲ ﻫﺎي‬ ‫ﺧﺎﺻﻲ در ﺑﻴﻦ ﻣﻮﺟﻮدات آﺑﺰي ﭘﺪﻳﺪ ﻣﻲ آﻳﺪ و ﺟﻮاﻣﻊ ﺧﺎﺻﻲ از ﺟﺎﻧﻮران در آﺑﻬﺎﻳﻲ ﺑﺎ‬ ‫درﺟﺎت ﻣﺨﺘﻠﻒ آﻟﻮدﮔﻲ ﺟﻠﻮه ﻣﻲ ﻛﻨﻨﺪ در ﺣﺎﻟﻲ ﻛﻪ در آﺑﻬﺎي ﺑﺎ ﺷﺪت و ﺑﺎر آﻟﻮدﮔﻲ‬ ‫ﻳﻜﺴﺎن و ﻣﺸﺎﺑﻪ ﺗﺎ ﺣﺪودي ﻣﻲ ﺗﻮان ارﮔﺎﻧﻴﺰﻣﻬﺎي ﻣﺸﺎﺑﻬﻲ را ﻣﺸﺎﻫﺪه ﻛﺮد ‪ .‬ﺑﻨﺎﺑﺮاﻳﻦ‪ ،‬اﻳﻦ‬ ‫ﮔﻮﻧﻪ ﻣﻮﺟﻮدات ﻣﻲ ﺗﻮاﻧﻨﺪ راﻫﻨﻤﺎي ﺧﻮﺑﻲ در ﺗﺸﺨﻴﺺ وﺿﻌﻴﺖ ﺳﻼﻣﺖ ﻳﺎ آﻟﻮدﮔﻲ آﺑﻬﺎ‬

‫ﺑﺎﺷﻨﺪ ‪.‬‬ ‫‪4‬‬

‫ﻣﻄﺎﻟﻌﺎت آﺑﻬﺎ‬ ‫ﻣﻄﺎﻟﻌﺎت آﺑﻬﺎ دو ﻧﻮع ﻫﺴﺘﻨﺪ ﻣﻄﺎﻟﻌﺎت ﻛﻤﻲ و ﻣﻄﺎﻟﻌﺎت ﻛﻴﻔﻲ‪.‬‬ ‫ﻣﻄﺎﻟﻌﺎت ﻛﻤﻲ‪:‬‬ ‫ﻣﻄﺎﻟﻌﺎت ﻛﻤﻲ آب ﺷﺎﻣﻞ ﺗﺠﺰﻳﻪ و ﺗﺤﻠﻴﻞ ﺷﻴﻤﻴﺎﻳﻲ آب ﺑﺮ اﺳﺎس ﻧﻤﻮﻧﻪ ﻫﺎﻳﻲ ﻛﻪ از‬ ‫ﻣﺤﻠﻲ ﺧﺎص و در زﻣﺎﻧﻲ ﺧﺎص ﮔﺮﻓﺘﻪ ﻣﻲ ﺷﻮد‪ ،‬اﺳﺖ و داوري آن ﻫﻤﺎﻧﻨﺪ ﻋﻜﺴﺒﺮداري از‬ ‫ﻳﻚ ﺻﺤﻨﻪ آﻧﻲ اﺳﺖ‪.‬‬ ‫ﻣﻄﺎﻟﻌﺎت ﻛﻴﻔﻲ‪:‬‬ ‫در ﻣﻄﺎﻟﻌﺎت ﻓﻴﺰﻳﻜﻮ ﺷﻴﻤﻴﺎﻳﻲ اﺷﺘﺒﺎﻫﺎت زﻳﺎدي ﺑﻪ وﺟﻮد ﻣﻲ آﻳﺪ و ﻓﺎﻛﺘﻮرﻫﺎي ﻓﻴﺰﻳﻜﻲ‬ ‫ﺷﻴﻤﻴﺎﻳﻲ آب ﺑﺎ ﺗﻐﻴﻴﺮات زﻣﺎن و ﻣﻜﺎن ﺑﻪ ﺳﺮﻋﺖ ﺗﻐﻴﻴﺮ ﻣﻲ ﻳﺎﺑﻨﺪ در ﺣﺎﻟﻲ ﻛﻪ در ﻣﻄﺎﻟﻌﺎت‬ ‫ﺑﻴﻮﻟﻮژﻳﻜﻲ اﺷﺘﺒﺎه و ﺧﻄﺎ ﺑﻪ ﻣﺮاﺗﺐ ﻛﻤﺘﺮ اﺳﺖ و ﻣﻮﺟﻮدات زﻧﺪه وﺿﻌﻴﺖ ﺑﻬﺘﺮي از آب‬ ‫و ﻣﺤﻴﻂ آﺑﻲ را ﺑﻴﺎن ﻣﻲ ﻛﻨﻨﺪ‪ .‬در واﻗﻊ روﺷﻬﺎي ﭘﺎﻳﺶ زﻳﺴﺘﻲ ﺑﺮﺗﺮي ﻫﺎي ﻣﻬﻤﻲ ﻧﺴﺒﺖ‬ ‫ﺑﻪ آﻧﺎﻟﻴﺰﻫﺎي ﺷﻴﻤﻴﺎﻳﻲ دارﻧﺪ‪ .‬ﻣﻮﺟﻮدات زﻧﺪه در اﻏﻠﺐ ﻣﻮاﻗﻊ ﺑﻪ ﺗﻐﻴﻴﺮات در آﻻﻳﻨﺪه ﻫﺎي‬ ‫ﻣﺤﻴﻄﻲ ﭘﺎﺳﺦ ﻣﻲ دﻫﻨﺪ و ﻣﻌﻤﻮﻻ ﺑﺎاﻓﺰاﻳﺶ ﺳﻄﺢ آﻻﻳﻨﺪه ﻫﺎ ﻧﺴﺒﺖ ﻋﻜﺲ دارﻧﺪ ‪ .‬ﭼﻮن‬ ‫ﺟﺎﻣﻌﻪ زﻳﺴﺘﻲ ﺑﻪ ﻫﺮ ﻣﺎده ﻣﻀﺮ ﻣﻮﺟﻮد در ﻣﺤﻴﻂ ﭘﺎﺳﺦ ﺧﻮاﻫﺪ داد ‪ ،‬ﻫﺮ ﮔﻮﻧﻪ ﺗﻐﻴﻴﺮي ﻛﻪ‬ ‫ﺛﺒﺖ ﺷﻮد ﻣﻲ ﺗﻮاﻧﺪ ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﻳﻚ ﻫﺸﺪار ﻋﻤﻞ ﻛﻨﺪ ‪.‬‬ ‫‪5‬‬

‫ﺗﻌﺮﻳﻒ اﻧﺪﻳﻜﺎﺗﻮر‬ ‫در واﻗﻊ اﻧﺪﻳﻜﺎﺗﻮر ﻳﻚ ﻧﺸﺎﻧﻪ ﻳﺎ ﺳﻴﮕﻨﺎل اﺳﺖ ﻛﻪ ﭘﻴﺎم ﭘﻴﭽﻴﺪه اي دارد‪ .‬ﻳﻚ اﻧﺪﻳﻜﺎﺗﻮر‬ ‫ﻣﻤﻜﻦ اﺳﺖ ﻣﻨﻌﻜﺲ ﻛﻨﻨﺪه ﺻﻔﺎت ﻓﻴﺰﻳﻜﻲ و ﻳﺎ ﺷﻴﻤﻴﺎﻳﻲ اوﺿﺎع اﻛﻮﻟﻮژﻳﻚ‬ ‫ﺑﺎﺷﺪ‪).‬اﺳﻤﺎﻋﻴﻠﻲ ﺳﺎري ‪(1381،‬ﻳﺎﺑﻪ ﺗﻌﺒﻴﺮ ‪ RANGEL‬ارﮔﺎﻧﻴﺰﻣﻬﺎي اﻧﺪﻳﻜﺎﺗﻮر ارﮔﺎﻧﻴﺰﻣﻬﺎﻳﻲ‬ ‫ﻫﺴﺘﻨﺪ ﻛﻪ ﺗﺤﺖ ﺷﺮاﻳﻂ ﺧﺎص زﻳﺴﺖ ﻣﺤﻴﻄﻲ‪ ،‬داراي ﺗﻌﺪاد ﻏﺎﻟﺐ‬ ‫ﺑﺎﺷﻨﺪ)‪ .(Rangel,2002‬ﺑﺮاي ﻣﺜﺎل اﻓﺰاﻳﺶ ﻧﺴﺒﺖ ﺧﺮاﺷﻨﺪه ﻫﺎ)‪ (scraper‬ﺑﻴﺎﻧﮕﺮ ورود و‬ ‫ﻏﻠﻈﺖ ﻧﻮﺗﺮﻳﻨﺘﻬﺎ در ﻣﺤﻴﻂ آﺑﻲ اﺳﺖ‪ ،‬زﻳﺮا اﻳﻦ ارﮔﺎﻧﻴﺰﻣﻬﺎ از ﻣﻮاد ﮔﻴﺎﻫﻲ و ﺟﻠﺒﻜﻬﺎ ﺗﻐﺬﻳﻪ‬ ‫ﻣﻲ ﻛﻨﻨﺪ‬ ‫ﭘﺎﻳﺶ زﻳﺴﺘﻲ ﭼﻴﺴﺖ‬ ‫ﭘﺎﻳﺶ زﻳﺴﺘﻲ ﻳﺎ ‪ Biomonitoring‬در واﻗﻊ اﺳﺘﻔﺎده ﺳﻴﺴﺘﻤﺎﺗﻴﻚ از ﻣﻮﺟﻮدات زﻧﺪه ﺑﺮاي‬ ‫ﺗﻌﻴﻴﻦ ﻛﻴﻔﻴﺖ ﻣﺤﻴﻂ زﻳﺴﺖ اﺳﺖ ‪(Biomonitoring report, 2004).‬‬ ‫آﻟﻮدﮔﻲ آﺑﻬﺎ ﻳﻜﻲ از ﻣﺴﺎﺋﻞ ﻣﻬﻢ و ﭘﺎﻳﻪ ﺑﻴﻮﻟﻮژﻳﻚ اﺳﺖ و اﺳﺘﻔﺎده از ﺧﺼﻮﺻﻴﺎت ﺷﻴﻤﻴﺎﻳﻲ‬ ‫آب ﺑﺮاي ﺗﻌﻴﻴﻦ وﺿﻌﻴﺖ ﻣﺤﻴﻂ و اﻛﻮﺳﻴﺴﺘﻢ آﺑﻲ ﺑﻪ ﻣﻨﺰﻟﻪ ﺗﻬﻴﻪ ﻳﻚ ﻋﻜﺲ از ﻣﺤﻴﻂ اﺳﺖ‬ ‫ﻛﻪ ﻓﻘﻂ ﺧﺼﻮﺻﻴﺎت ﻫﻤﺎن ﻟﺤﻈﻪ را ﻧﺸﺎن ﻣﻲ دﻫﺪ در ﺻﻮرﺗﻲ ﻛﻪ ﭘﺎﻳﺶ زﻳﺴﺘﻲ ﻣﺎﻧﻨﺪ‬ ‫ﺗﻬﻴﻪ ﻓﻴﻠﻢ از ﻣﻨﻄﻘﻪ ‪ ،‬ﺗﻤﺎم وﻗﺎﻳﻊ را ﺑﺎ ﺟﺰﺋﻴﺎﺗﺸﺎن ﺛﺒﺖ ﻣﻲ ﻛﻨﺪ‪.‬‬ ‫‪6‬‬

‫در ﭘﺎﻳﺶ زﻳﺴﺘﻲ ‪ ،‬از ﮔﻮﻧﻪ ﻫﺎ ﻳﺎ ﺟﻮاﻣﻊ اﻧﺪﻳﻜﺎﺗﻮر اﺳﺘﻔﺎده ﻣﻲ ﺷﻮد‪ .‬از ﮔﻴﺎﻫﺎن آﺑﺰي‬ ‫ﻣﺸﺨﺼﻲ ﻫﻢ ﺑﺮاي ﺗﻌﻴﻴﻦ آﻟﻮده ﻛﻨﻨﺪه ﻫﺎﻳﻲ ﻧﻈﻴﺮ ﻣﻮاد ﻏﺬاﻳﻲ اﺳﺘﻔﺎده ﻣﻲ ﺷﻮد‪ .‬ﺑﺮﺧﻲ از‬ ‫ارﮔﺎﻧﻴﺰﻣﻬﺎ ﻧﺸﺎن دﻫﻨﺪه ﺗﻐﻴﻴﺮات ﺑﻴﻮﺷﻴﻤﻴﺎﻳﻲ ‪ ،‬ژﻧﺘﻴﻚ‪ ،‬ﻣﻮرﻓﻮﻟﻮژﻳﻚ و ﻓﻴﺰﻳﻮﻟﻮژﻳﻚ‬ ‫ﺑﺎاﺳﺘﺮس زا ﻫﺎي ﻣﺤﻴﻄﻲ ﻫﺴﺘﻨﺪ‪ .‬ﺣﻀﻮر و ﻋﺪم ﺣﻀﻮر ﻳﻚ ﮔﻮﻧﻪ اﻧﺪﻳﻜﺎﺗﻮر ﻣﻨﻌﻜﺲ‬ ‫ﻛﻨﻨﺪه ﺷﺮاﻳﻂ زﻳﺴﺖ ﻣﺤﻴﻄﻲ اﺳﺖ‪ .‬ﻻزم ﺑﻪ ذﻛﺮ اﺳﺖ ﻋﺪم ﺣﻀﻮر ﻳﻚ ﮔﻮﻧﻪ ﻣﻲ ﺗﻮاﻧﺪ‬ ‫دﻟﻴﻠﻲ ﻏﻴﺮ از آﻟﻮدﮔﻲ داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ)ﻃﻌﻤﻪ ﺧﻮاري ‪ ،‬رﻗﺎﺑﺖ ﻳﺎ ﻣﻮاﻧﻊ ﺟﻐﺮاﻓﻴﺎﻳﻲ( ‪.‬‬ ‫ﻏﻴﺒﺖ ﭼﻨﺪﻳﻦ ﮔﻮﻧﻪ از راﺳﺘﻪ ﻫﺎي ﻣﺨﺘﻠﻒ ﻛﻪ داراي ﺑﺮدﺑﺎري ﻫﺎي ﻣﺸﺎﺑﻬﻲ ﻫﺴﺘﻨﺪ و ﻗﺒﻼ‬ ‫در آن ﻣﺤﻞ ﺑﻮده اﻧﺪ‪ ،‬ﻧﺸﺎﻧﻪ ﺑﺎرز ﺗﺮي از آﻟﻮدﮔﻲ اﺳﺖ ﺗﺎﻏﻴﺒﺖ ﻳﻚ ﮔﻮﻧﻪ ﺧﺎص‪ .‬در ﻧﺘﻴﺠﻪ‬ ‫ﺿﺮورت دارد ﻛﻪ ﺑﺪاﻧﻴﻢ ﭼﻪ ﮔﻮﻧﻪ ﻫﺎﻳﻲ ﺑﺎﻳﺪ در ﻳﻚ ﻣﺤﻞ ﻳﺎ اﻛﻮﺳﻴﺴﺘﻢ ﻣﻮﺟﻮد ﺑﺎﺷﺪ ‪.‬‬

‫‪7‬‬

8

‫ﺗﺎرﻳﺨﭽﻪ ﭘﻴﺪاﻳﺶ ﺷﺎﺧﺼﻬﺎي ﺑﻴﻮﻟﻮژﻳﻚ‬ ‫ﺳﺎﺑﻘﻪ ارزﻳﺎﺑﻲ ﻛﻴﻔﻴﺖ آﺑﻬﺎي ﺳﻄﺤﻲ ﺑﺮ اﺳﺎس روﺷﻬﺎ ي ﺑﻴﻮﻟﻮژﻳﻚ ﺑﻪ ﺑﻴﺶ از ﻳﻚ ﻗﺮن ﭘﻴﺶ ﻣﻲ رﺳﺪ‪ .‬در‬ ‫اواﺳﻂ ﻗﺮن ﻧﻮزدﻫﻢ داﻧﺸﻤﻨﺪاﻧﻲ ﻫﻤﭽﻮن ‪ Kolenati‬در‪ 1848‬و‪ 1853، Cohn‬ﺑﻴﺎن ﻛﺮدﻧﺪ ﻛﻪ ﭘﺎره اي‬ ‫از ﻣﻮﺟﻮدات داراي راﺑﻄﻪ ﻣﺸﺨﺺ و ﺗﻨﮕﺎﺗﻨﮕﻲ ﺑﺎ درﺟﻪ ﺧﻠﻮص و ﭘﺎﻛﻲ و ﻫﻤﭽﻨﻴﻦ آﻟﻮدﮔﻲ آب ﻫﺴﺘﻨﺪ‪.‬‬ ‫اوﻟﻴﻦ ﺗﻼﺷﻬﺎ در ﻃﺒﻘﻪ ﺑﻨﺪي ارﮔﺎﻧﻴﺰ ﻣﻬﺎي آﺑﻲ ﺗﺤﺖ ﻋﻨﻮان ) ﻣﻌﺮﻓﻬﺎي ﻛﻴﻔﻲ آب( ﺗﻮﺳﻂ ‪Cohn‬اﻧﺠﺎم‬ ‫ﺷﺪ و ﺑﻌﺪﻫﺎ ﻧﻴﺰ ﺷﺎﮔﺮدش‪ Mez‬در ﺳﺎل ‪ 1898‬اوﻟﻴﻦ ﻛﺘﺎب در زﻣﻴﻨﻪ ﺗﺠﺮﻳﻪ ﻫﺎي ﻣﻴﻜﺮوﺳﻜﻮﭘﻲ را ﻣﻨﺘﺸﺮ‬ ‫ﻛﺮد و ﺳﭙﺲ داﻧﺸﻤﻨﺪان ﺑﺮﺟﺴﺘﻪ اي ﻣﺎﻧﻨﺪ ‪ Kolkwitz‬و ‪ Marsson‬راﺑﻄﻪ ﺑﻴﻦ ارﮔﺎﻧﻴﺰﻣﻬﺎي آﺑﻲ را ﺑﺎ‬ ‫ﺗﻤﻴﺰي و آﻟﻮدﮔﻲ آب ﻣﺸﺨﺺ ﻧﻤﻮدﻧﺪو در واﻗﻊ اﻳﻦ دو داﻧﺸﻤﻨﺪ از ﺑﻨﻴﺎﻧﮕﺬاران ﺳﻴﺴﺘﻢ ﺳﺎﭘﺮوﺑﻲ ﻫﺴﺘﻨﺪ‬ ‫ﻛﻪ ﺑﻴﺎن ﻛﻨﻨﺪه ﺳﻄﻮح آﻟﻮدﮔﻲ و درﺟﻪ ﭘﺎﻛﻴﺰﮔﻲ آب ﻣﻲ ﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬ ‫ارزﻳﺎﺑﻲ ﻛﻴﻔﻲ آﺑﻬﺎي ﺳﻄﺤﻲ ﺗﻮﺳﻂ )‪Kolentai(1898) Hassal(1850),Cohn(1853‬ﺑﺎ اﺳﺘﻔﺎده از‬ ‫روﺷﻬﺎي ﺑﻴﻮﻟﻮژﻳﻚ ﺷﺮوع ﺷﺪ‪ .‬اﻳﻦ داﻧﺸﻤﻨﺪان ﺗﺸﺨﻴﺺ دادﻧﺪ ارﮔﺎﻧﻴﺰﻣﻬﺎﻳﻲ ﻛﻪ در آﺑﻬﺎي آﻟﻮده دﻳﺪه ﻣﻲ‬ ‫ﺷﻮﻧﺪ ﺑﺎ ارﮔﺎﻧﻴﺰﻣﻬﺎي ﻣﻮﺟﻮد در آﺑﻬﺎي ﭘﺎﻛﻴﺰه ﻣﺘﻔﺎوت ﻫﺴﺘﻨﺪ‪ .‬از آن دوره ﺑﻪ ﺑﻌﺪ ﻫﺰاران ﻣﺘﺪ ﺑﺮاي ارزﻳﺎﺑﻲ‬ ‫ﻛﻴﻔﻴﺖ ﺑﻴﻮﻟﻮژﻳﻚ آﺑﻬﺎ ﺗﻮﺳﻌﻪ ﻳﺎﻓﺖ‪.‬‬ ‫ﻳﻜﻲ از اوﻟﻴﻦ ﻣﺪﻟﻬﺎي ﺳﻨﺠﺶ زﻳﺴﺘﻲ‪ ،‬ﻣﺪل ﻛﻴﻔﻴﺖ ﻳﺎ ﺳﻴﺴﺘﻢ ﺳﺎﭘﺮوﺑﻴﻚ ﺑﻮد ‪ .‬در واﻗﻊ اﺻﻮل ﻳﺎ ﭘﺎﻳﻪ ﻫﺎي‬ ‫ﺳﻴﺴﺘﻢ ﺳﺎﭘﺮوﺑﻴﻚ ﺗﻮﺳﻂ دو داﻧﺸﻤﻨﺪ آﻟﻤﺎﻧﻲ ﺑﻪ ﻧﺎﻣﻬﺎي)‪Kolkwitz,Marsson(1902,1908,1909‬‬ ‫و)‪ Kolkwitz(1950,1953‬ﮔﺬاﺷﺘﻪ ﺷﺪ ﻛﻪ ﻣﻔﺎﻫﻴﻢ ﺧﻮد ﭘﺎﻻﻳﻲ ﺑﻴﻮﻟﻮژﻳﻚ را در زوﻧﻬﺎي ﻣﺤﺪود ﺑﺎ اﻓﺰاﻳﺶ‬ ‫ﺑﺎر آﻟﻮدﮔﻲ ﻣﻌﺮﻓﻲ و ﺗﺸﺮﻳﺢ ﻛﺮدﻧﺪ‬ ‫‪9‬‬

10

‫ﺑﻪ ﻃﻮر ﻛﻠﻲ ﺷﺎﺧﺼﻬﺎي ﺑﻴﻮﻟﻮژﻳﻚ ﻳﺎ ﺑﺮ اﺳﺎس ﻓﺮﻣﻮل ﻫﺴﺘﻨﺪ ﻳﺎ ﺑﻪ ﺷﻜﻞ ﺟﺪول ‪ .‬اﻳﺪه اﺳﺘﻔﺎده از ﺷﺎﺧﺼﻬﺎ‬ ‫در ارزﻳﺎﺑﻲ ﺑﻴﻮﻟﻮژﻳﻜﻲ ﺗﻮﺳﻂ )‪ Knopp(1954‬اراﺋﻪ ﺷﺪ‪.‬‬ ‫ﺷﺎﺧﺼﻬﺎﻳﻲ ﻛﻪ ﺑﺮ اﺳﺎس ﻓﺮﻣﻮﻟﻨﺪ در روش ﻣﺤﺎﺳﺒﻪ ﻣﺸﺎﺑﻪ اﻧﺪﻛﺴﻬﺎي ﺳﺎﭘﺮوﺑﻴﻚ ﻫﺴﺘﻨﺪ‪ .‬اﻳﻦ روﺷﻬﺎ ﺷﺎﻣﻞ ‪:‬‬

‫)‪Chatter (1972) ,Hilsenhoff(1977), Gonzalez Del Tanago ,(1977‬‬ ‫)‪ Garcia, Jalon(1984) ,Tolkmapp,Gardeniers,Lang (1989‬ﻛﻪ ﻫﻤﮕﻲ ﺟﺰء اﻧﺪﻛﺴﻬﺎي‬

‫ﻓﺮﻣﻮﻟﻪ ﻫﺴﺘﻨﺪ‪.‬‬ ‫اﻧﺪﻛﺲ زﻳﺴﺘﻲ ﺗﺮﻧﺖ )‪Woodwish (1964‬اﺳﺎﺳﺶ ﺟﺪوﻟﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ ﺑﺮاﺳﺎس اﻧﺪﻛﺴﻬﺎي ﺑﻴﻮﺗﻴﻚ ﻣﻲ‬ ‫ﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬ ‫اﻧﺪﻛﺴﻬﺎﻳﻲ ﻣﺎﻧﻨﺪ اﻧﺪﻛﺲ ﮔﺮاﻫﺎم ‪Flanagen , Graham(1965) Vernaeaux(1968),‬‬ ‫)‪ Toner(1972‬واﻧﺪﻛﺲ ﺑﻴﻮﺗﻴﻚ داﻧﻤﺎرك‪ ،‬اﺻﻼح ﺷﺪه اﻧﺪﻛﺲ ﺑﻴﻮﺗﻴﻚ ﺗﺮﻧﺖ ﻫﺴﺘﻨﺪ‪ .‬اﻧﺪﻛﺲ اﺻﻼح ﺷﺪه‬ ‫اﺳﭙﺎﻧﻴﺎ)‪ (Prat,et al1983‬و اﻧﺪﻛﺲ اﺻﻼح ﺷﺪه اﻳﺘﺎﻟﻴﺎ)‪ ( Chetii 1986‬ﻧﻴﺰ ﺑﺮ اﺳﺎس اﻧﺪﻛﺲ ﺑﻴﻮﺗﻴﻚ‬ ‫ﺗﺮﻧﺖ ﭘﺎﻳﻪ ﮔﺬاري ﺷﺪﻧﺪ‪.‬‬ ‫اﻳﻦ اﻧﺪﻛﺲ ﻫﺎي ﺑﻴﻮﺗﻴﻚ ﺑﺎ اﻧﺪﻛﺲ اﺻﻠﻲ ﺗﺮﻧﺖ ﻣﺘﻔﺎوت ﺑﻮدﻧﺪ ‪ .‬اﮔﺮ ﭼﻪ اﻳﻦ ﺗﻔﺎوﺗﻬﺎ ﺧﻴﻠﻲ ﺑﺎ اﻫﻤﻴﺖ و‬ ‫ﻣﻌﺘﺒﺮ ﻧﺒﻮد ‪ ،‬اﻣﺎ روش ﻣﺤﺎﺳﺒﻪ و اﻣﺘﻴﺎز دﻫﻲ آﻧﻬﺎ ﺑﺎ ﻫﻢ ﺗﻔﺎوﺗﻬﺎﻳﻲ داﺷﺘﻨﺪ‪ .‬اﺻﻞ ﺗﻤﺎم روﺷﻬﺎي اﻣﺘﻴﺎز دﻫﻲ ‪،‬‬ ‫روش اﻣﺘﻴﺎز دﻫﻲ اﻧﺪﻛﺲ ﺑﻴﻮﺗﻴﻚ ‪Chandler‬ﺑﻮد‪.‬‬

‫‪11‬‬

‫اوﻟﻴﻦ اﻧﺪآﺴﻬﺎي ﺑﻴﻮﺗﻴﻚ ﺑﺮ اﺳﺎس ﻓﺮﻣﻮل از اﻧﺪآﺲ ﺳﺎﭘﺮوﺑﻴﻚ ‪ Pantle, Buck‬در ‪ 1995‬ﻣﻨﺸﺎء‬ ‫ﮔﺮﻓﺖ آﻪ ﺧﻮد اﻧﺪآﺲ ﺳﺎﭘﺮوﺑﻴﻚ ﭘﺎﻧﺘﻞ و ﺑﻮك ﺷﻜﻞ ﺗﻜﺎﻣﻞ ﻳﺎﻓﺘﻪ اﻧﺪآﺲ ﺑﻴﻮﺗﻴﻚ ‪ Marsson‬و‬ ‫‪Kolkwitz‬در ‪ 1902‬ﺑﻮد‪ .‬ﺑﻌﺪهﺎ ﺷﺎﺧﺺ هﺎي دﻳﮕﺮي ﻣﺜﻞ روش ﺁﻧﺎﻟﻴﺰ آﻮﭘﻠﻴﻨﮓ در ‪1974‬‬ ‫ﺗﻮﺳﻂ‪ Buck‬ﺷﻜﻞ ﮔﺮﻓﺖ آﻪ روﺷﻲ ﺁﻟﻤﺎﻧﻲ ﺑﻮد ‪ .‬ﺳﻴﺴﺘﻢ دﻳﻦ )‪ (DIN‬در ﺳﺎل ‪ 1990‬ﺗﻮﺳﻂ‪Fredrich‬‬ ‫و ﺳﻴﺴﺘﻢ ﺳﺎﭘﺮوﺑﻴﻚ آﺎﻣﻞ ﺷﺪﻩ در اﺗﺮﻳﺶ ﺗﻮﺳﻂ ‪(Ostrish norm) Onorm‬در ‪ 1995‬از روي‬ ‫ﺳﻴﺴﺘﻢ ﺳﺎﭘﺮوﺑﻴﻚ ﺗﻬﻴﻪ ﮔﺮدﻳﺪﻧﺪ آﻪ روش آﺎر و ﺳﻴﺴﺘﻢ اﻣﺘﻴﺎز دهﻲ ﺁن ﻣﺸﺎﺑﻪ ﺳﻴﺴﺘﻢ ﺳﺎﭘﺮوﺑﻴﻚ ﺑﻮد‪.‬‬ ‫اوﻟﻴﻦ اﻧﺪآﺲ ﺑﻴﻮﺗﻴﻚ در ﺁﻓﺮﻳﻘﺎي ﺟﻨﻮﺑﻲ در ﺳﺎل ‪ 1972‬ﺗﻮﺳﻂ ‪ Chatter‬ﺗﻬﻴﻪ ﺷﺪ و اﻧﺪآﺲ ﺑﻴﻮﺗﻴﻚ‬ ‫ﭼﺎﺗﺮ ﻧﺎم ﮔﺮﻓﺖ و ﺑﻌﺪ از ﺁن ﺷﺎﺧﺺ هﺎي ﺑﻴﻮﻟﻮژﻳﻚ دﻳﮕﺮي ﺑﻪ ﻣﺮور ﺗﻬﻴﻪ ﺷﺪ و روي آﺎر ﺁﻣﺪ ‪.‬‬ ‫از اﻧﺪآﺴﻬﺎي ﺑﻴﻮﺗﻴﻚ ﺑﺮ اﺳﺎس ﺟﺪول اﺳﺘﺎﻧﺪارد ‪ ،‬ﻣﻲ ﺗﻮان ﺑﻪ اﻧﺪآﺲ ﺑﻴﻮﺗﻴﻚ ‪ Trent‬اﺷﺎرﻩ آﺮد آﻪ‬ ‫ﻣﺮﺑﻮط ﺑﻪ اﻧﮕﻠﺴﺘﺎن اﺳﺖ و ﺗﻮﺳﻂ‪ Woodwish‬درﺳﺎل ‪ 1964‬ﺗﻬﻴﻪ ﺷﺪ‪ .‬ﺷﺎﻳﺪ ﺑﺘﻮان ﮔﻔﺖ آﻪ اﻳﻦ روش‬ ‫ﺟﺪول اﺳﺘﺎﻧﺪارد هﺴﺘﻨﺪ ‪.‬‬ ‫روﺷﻬﺎي ﺑﻴﻮﺗﻴﻜﻲ اﺳﺖ آﻪ ﺑﺮ اﺳﺎس‬ ‫ﻣﺎدر ﺗﻤﺎم‬ ‫از ﻣﻬﻤﺘﺮﻳﻦ و ﭘﺮآﺎرﺑﺮد ﺗﺮﻳﻦ روﺷﻬﺎي ارزﻳﺎﺑﻲ و ﭘﺎﻳﺶ زﻳﺴﺘﻲ آﻪ اﻣﺮوزﻩ ﺑﻪ ﻃﻮر ﮔﺴﺘﺮدﻩ اي‬ ‫آﺎرﺑﺮد دارﻧﺪ ﻣﻲ ﺗﻮان ﺑﻪ روش ارزﻳﺎﺑﻲ زﻳﺴﺘﻲ ﺳﺎﭘﺮوﺑﻲ ‪ ،‬روش ارزﻳﺎﺑﻲ ﺳﺮﻳﻊ زﻳﺴﺘﻲ ‪RBP‬‬ ‫‪ ((Rapid bioassessment protocols‬و روش ‪BMWP (Biological Monitoring Working‬‬ ‫)‪Party‬آﻪ ﻳﻚ روش اﻧﮕﻠﻴﺴﻲ اﺳﺖ اﺷﺎرﻩ ﻧﻤﻮد ‪.‬‬ ‫‪12‬‬

13

14

‫ارﮔﺎﻧﻴﺰﻣﻬﺎي ﻣﺘﺪاول ﺑﺮاي ﭘﺎﻳﺶ زﻳﺴﺘﻲ‬ ‫ﺑﺮاي ﭘﺎﻳﺶ زﻳﺴﺘﻲ آﺑﻬﺎ از ﮔﺮوﻫﻬﺎي ﻣﺨﺘﻠﻒ ﻣﻮﺟﻮدات زﻧﺪه آﺑﺰي ﻣﺜﻞ ﻣﺎﻫﻴﻬﺎ ‪،‬ﮔﻴﺎﻫﺎن آﺑﺰي ﻣﺜﻞ‬ ‫ﻣﺎﻛﺮوﻓﻴﺘﻬﺎ و ﻓﻴﺘﻮ ﭘﻼﻧﻜﺘﻮﻧﻬﺎ ‪،‬ﭘﺮﻳﻔﻴﺘﻮﻧﻬﺎ ‪،‬ﺟﻠﺒﻜﻬﺎ ‪ ،‬دﻳﺎﺗﻮﻣﻪ ﻫﺎ ‪ ،‬ﺑﺰرگ ﺑﻲ ﻣﻬﺮﮔﺎن ﻛﻔﺰي ﻣﻲ ﺗﻮان اﺳﺘﻔﺎده‬ ‫ﻛﺮد ﻛﻪ ﻫﺮﻛﺪام ﻣﺰاﻳﺎ و ﻣﻌﺎﻳﺐ ﺧﺎص ﺧﻮد را دارا ﻫﺴﺘﻨﺪ‪ .‬ﻳﻜﻲ از ﻣﻬﻤﺘﺮﻳﻦ و ﭘﺮ ﻛﺎرﺑﺮد ﺗﺮﻳﻦ ارﮔﺎﻧﻴﺰﻣﻬﺎ در‬ ‫ﭘﺎﻳﺶ زﻳﺴﺘﻲ و ﺗﻌﻴﻴﻦ وﺿﻌﻴﺖ و ﻛﻴﻔﻴﺖ رودﻫﺎ و ﺳﺎﻳﺮ اﻛﻮﺳﻴﺴﺘﻢ ﻫﺎي آﺑﻲ ﻛﻪ ﺑﺴﻴﺎر ﻣﻨﺎﺳﺐ و ﻛﺎرا ﻋﻤﻞ‬ ‫ﻣﻲ ﻛﻨﺪ ﺑﺰرگ ﺑﻲ ﻣﻬﺮﮔﺎن ﻛﻔﺰي ﺑﻮﻳﮋه ﺣﺸﺮات آﺑﺰي ﻫﺴﺘﻨﺪ ﻛﻪ ﺣﺪاﻗﻞ ﻳﻜﻲ از ﻣﺮاﺣﻞ زﻧﺪﮔﻲ ﺧﻮد را در‬ ‫ﻣﺤﻴﻄﻬﺎي آﺑﻲ ﺳﭙﺮي ﻣﻲ ﻛﻨﻨﺪ‪.‬‬ ‫از آﻧﺠﺎﻳﻲ ﻛﻪ ﮔﻮﻧﻪ ﻫﺎي ﺑﺰرگ ﺑﻲ ﻣﻬﺮﮔﺎن ﻛﻔﺰي از ﻧﻈﺮ ﺣﺴﺎﺳﻴﺖ ﺑﻪ ﻓﺎﻛﺘﻮر ﻫﺎي زﻳﺴﺘﻲ و ﻏﻴﺮ زﻳﺴﺘﻲ در‬ ‫ﻣﺤﻴﻂ ﺑﺴﻴﺎر ﻣﺘﻔﺎوﺗﻨﺪ‪ ،‬ﺑﻨﺎﺑﺮاﻳﻦ ﺳﺎﺧﺘﺎر ﺟﺎﻣﻌﻪ ﺑﺰرگ ﺑﻲ ﻣﻬﺮﮔﺎن ﻛﻔﺰي ﺑﻪ ﻃﻮر ﻣﻌﻤﻮل ﺑﻪ ﻋﻨﻮان اﻧﺪﻳﻜﺎﺗﻮر‬ ‫ﺑﺮاي ﺑﻴﺎن ﺷﺮاﻳﻂ اﻛﻮﺳﻴﺴﺘﻢ آﺑﻲ اﺳﺘﻔﺎده ﻣﻲ ﺷﻮد )اﺳﻤﺎﻋﻴﻠﻲ ﺳﺎري‪.(1381،‬‬ ‫ﭼﻨﻴﻦ ارﮔﺎﻧﻴﺰﻣﻬﺎﻳﻲ ﻧﻴﺎزﻫﺎي ﺑﺨﺼﻮﺻﻲ ﺑﻪ ﺷﺮاﻳﻂ ﻓﻴﺰﻳﻜﻲ و ﺷﻴﻤﻴﺎﻳﻲ ﺧﺎص دارﻧﺪ ‪ .‬ﺗﻐﻴﻴﺮ در ﺣﻀﻮر‪/‬ﻋﺪم‬ ‫ﺣﻀﻮر و ﻓﺮاواﻧﻲ اﻳﻦ ارﮔﺎﻧﻴﺰﻣﻬﺎ ﺑﻴﺎن ﻣﻲ ﻛﻨﺪ ﻛﻪ آﻳﺎ ﺷﺮاﻳﻂ ﻓﻴﺰﻳﻜﻲ و ﺷﻴﻤﻴﺎﻳﻲ ﺧﺎرج از ﻣﺤﺪوده ﺗﺮﺟﻴﺤﻲ‬ ‫آﻧﻬﺎﺳﺖ ﻳﺎ ﺧﻴﺮ ) ‪Armitage et al, 1983‬ﺑﻪ ﻧﻘﻞ از ‪.( Anonymous,2000‬‬ ‫ﺣﻀﻮر ارﮔﺎﻧﻴﺰﻣﻬﺎي ﺧﺎﻧﻮاده ﻫﺎي ﭘﺮ ﺗﺤﻤﻞ ﻣﻌﻤﻮﻻ ﺑﻴﺎﻧﮕﺮ ﻓﻘﺮ ﻛﻴﻔﻲ آب اﺳﺖ )‪ Hynes, 1998‬ﺑﻪ ﻧﻘﻞ از‬ ‫‪.(Anonymous,2000‬‬

‫اﻛﺜﺮ ﺑﺰرگ ﺑﻲ ﻣﻬﺮﮔﺎن ﻛﻔﺰي ﺑﻪ دﻟﻴﻞ داﺷﺘﻦ ﺗﺤﺮك ﺑﺴﻴﺎر ﻧﺎﭼﻴﺰ )ﻧﺰدﻳﻚ ﺑﻪ ﺻﻔﺮ( و اﻣﻜﺎن ﻧﻤﻮﻧﻪ ﺑﺮداري و‬ ‫دﺳﺘﺮﺳﻲ ﺑﻬﺘﺮ‪ ،‬وﺿﻌﻴﺖ ﻣﻨﺎﺳﺒﺘﺮي از آﻟﻮدﮔﻲ آب را ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ ﺳﺎﻳﺮﺷﺎﺧﺺ ﻫﺎ ﻧﺸﺎن ﻣﻲ دﻫﻨﺪ )اﺳﻤﺎﻋﻴﻠﻲ‬ ‫ﺳﺎري‪.(1381،‬‬ ‫‪15‬‬

‫در ﻃﺮح ارزﻳﺎﺑﻲ زﻳﺴﺘﻲ ﺳﺮﻳﻊ ‪ EPA‬آﻣﺮﻳﻜﺎ در ﻧﻬﺮﻫﺎ و رودﺧﺎﻧﻪ ﻫﺎ از ﺗﻨﻮع ﺟﺎﻣﻌﻪ در ارزﻳﺎﺑﻲ ﻛﻴﻔﻴﺖ آب‬ ‫اﺳﺘﻔﺎده ﻣﻲ ﻛﻨﺪ‪.‬ﻋﺪم ﺣﻀﻮر ﮔﺮوﻫﻬﺎي ﺑﺰرگ ﺑﻲ ﻣﻬﺮﮔﺎن ﻛﻔﺰي ﺣﺴﺎس ﺑﻪ آﻟﻮدﮔﻲ‬ ‫)‪Ephemeroptera , Pelecoptera (EPT‬و ‪Tricoptera‬وﻏﺎﻟﺐ ﺑﻮدن ﮔﺮوﻫﻬﺎي ﺑﺮدﺑﺎر ﺑﻪ آﻟﻮدﮔﻲ )‬ ‫‪ ( Oligocheata,Chironomidea‬ﻧﺸﺎن دﻫﻨﺪه آﻟﻮدﮔﻲ اﺳﺖ‪ .‬در ﻛﻞ ﻏﻨﺎي اﻧﺪك ﺑﺰرگ ﺑﻲ ﻣﻬﺮﻛﺎن‬ ‫ﻛﻔﺰي ﻧﺸﺎن دﻫﻨﺪه آﺳﻴﺐ وارد آﻣﺪه ﺑﻪ ﻣﺤﻴﻂ زﻳﺴﺖ ﻣﻲ ﺑﺎﺷﺪ)اﺳﻤﺎﻋﻴﻠﻲ ﺳﺎري‪.(1381،‬‬ ‫ﺑﻌﺪ از ﺑﺰرگ ﺑﻲ ﻣﻬﺮﮔﺎن ﻛﻔﺰي ﺟﻮاﻣﻊ ﻣﺎﻫﻴﻬﺎ و ﺟﻠﺒﻜﻬﺎ ﺑﻴﺸﺘﺮﻳﻦ اﺳﺘﻔﺎده را در ارزﻳﺎﺑﻲ زﻳﺴﺘﻲ دارﻧﺪ‪.‬‬ ‫ارزﻳﺎﺑﻲ ﺑﺎ اﺳﺘﻔﺎده از ﺟﻠﺒﻜﻬﺎ ﺷﺎﻣﻞ ارزﻳﺎﺑﻲ ﻣﻮاد ﺳﻤﻲ و ﻣﻮاد ﻏﻴﺮ ﺳﻤﻲ ﻣﻲ ﺷﻮد‪ .‬آﻧﺎﻟﻴﺰﻫﺎي ﺳﻤﻴﺖ ﺷﺎﻣﻞ‬ ‫ﺷﺎﺧﺺ ﻫﺎي ﺗﻨﻮع ‪ ،‬ﻏﻨﺎي ﺗﺎﻛﺴﻮﻧﻬﺎ و ﮔﻮﻧﻪ ﻫﺎي اﻧﺪﻳﻜﺎﺗﻮر ﻣﻲ ﺷﻮد‪ .‬روﺷﻬﺎي ارزﻳﺎﺑﻲ ﻣﻮاد ﻏﻴﺮ ﺳﻤﻲ ﺷﺎﻣﻞ‬ ‫اﻧﺪازه ﮔﻴﺮي ﺑﻴﻮﻣﺲ و ﻛﻠﺮوﻓﻴﻞ ‪ 2‬اﺳﺖ‪ .‬ﻣﺎﻧﻨﺪ اﺳﺘﻔﺎده از ﺑﺰرگ ﺑﻲ ﻣﻬﺮﮔﺎن ﻛﻔﺰي ‪ ،‬اﺳﺘﻔﺎده از ﺟﻠﺒﻜﻬﺎ و‬ ‫ﻣﺎﻫﻴﻬﺎ ﻫﻤﺎن ﻣﺰاﻳﺎ و ﻣﻌﺎﻳﺐ ﺧﺎص ﺧﻮد را دارد‪.‬‬

‫‪16‬‬

‫از ﻣﻬﻤﺘﺮﻳﻦ ﻣﺰاﻳﺎ ي ﺑﺰرگ ﺑﻲ ﻣﻬﺮﮔﺎن ﻛﻒ زي در ﭘﺎﻳﺶ زﻳﺴﺘﻲ ﻣﻲ ﺗﻮان ﺑﻪ ﻣﻮارد زﻳﺮ اﺷﺎره ﻧﻤﻮد‪:‬‬ ‫‪-1‬ﺑﺰرگ ﺑﻲ ﻣﻬﺮﮔﺎن آﺑﺰي در اﻛﺜﺮ اﻛﻮﺳﻴﺴﺘﻢ ﻫﺎي آﺑﻲ ﻳﺎﻓﺖ ﻣﻲ ﺷﻮﻧﺪ‪.‬‬ ‫‪-2‬ﮔﻮﻧﻪ ﻫﺎي زﻳﺎدي دارﻧﺪ و اﺳﺘﺮﺳﻬﺎي ﻣﺨﺘﻠﻒ‪ ،‬ﺟﻮاﻣﻊ ﻣﺘﻨﻮع و ﻣﺘﻔﺎوﺗﻲ از ﺑﺰرگ ﺑﻲ ﻣﻬﺮﮔﺎن ﻛﻔﺰي را ﺑﻪ‬ ‫وﺟﻮد ﻣﻲ آورد‪.‬‬ ‫‪-3‬ﻧﻬﺮﻫﺎي ﻛﻮﭼﻚ اﻏﻠﺐ ﺑﺪون ﻣﺎﻫﻲ اﺳﺖ اﻣﺎ ﻣﻲ ﺗﻮاﻧﺪ ﺟﻮاﻣﻊ وﺳﻴﻌﻲ از ﺑﺰرگ ﺑﻲ ﻣﻬﺮﮔﺎن و ﻛﻔﺰﻳﺎن را‬ ‫در ﺧﻮد ﻧﮕﻪ دارد‪.‬‬ ‫‪-4‬اﻳﻦ ﻣﻮﺟﻮدات ﺟﺎ ﺑﻪ ﺟﺎﻳﻲ ﻛﻤﻲ دارﻧﺪ و اﻧﺪﻳﻜﺎﺗﻮرﻫﺎي زﻳﺴﺖ ﻣﺤﻴﻄﻲ ﻳﻚ ﻣﺤﻞ ﻫﺴﺘﻨﺪ‪.‬‬ ‫‪-5‬ﺑﻪ ﻋﻠﺖ ﺗﺠﻤﻊ ﻣﻮاد ﺳﻤﻲ در ﺑﺰرگ ﺑﻲ ﻣﻬﺮﮔﺎن آﺑﺰي ﺑﻴﺎﻧﮕﺮ ﺧﻮﺑﻲ از ﺳﻄﻮح آﻟﻮدﮔﻲ ﻫﺴﺘﻨﺪ‪.‬‬ ‫‪-6‬در ﺻﻮرت ﺗﺒﺤﺮ در ﺷﻨﺎﺳﺎﻳﻲ ﺑﻲ ﻣﻬﺮﮔﺎن آ ﺑﺰي ﺑﻪ ﺳﺮﻋﺖ ﺑﺎ ﺗﻌﻴﻴﻦ ﺳﺎﺧﺘﺎر ﺟﻤﻌﻴﺖ ﻛﻔﺰي ﺳﻄﻮح‬ ‫ﺗﺨﺮﻳﺐ ﻣﺸﺨﺺ ﻣﻲ ﺷﻮد‪.‬‬ ‫‪-7‬ﺑﺰرگ ﺑﻲ ﻣﻬﺮﮔﺎن آﺑﺰي آﻧﻘﺪر ﻛﻮﭼﻜﻨﺪ ﻛﻪ ﻣﻲ ﺗﻮان آﻧﻬﺎ را ﺑﻪ ﺳﺮﻋﺖ ﺟﻤﻊ آوري و ﺷﻨﺎﺳﺎﻳﻲ ﻧﻤﻮد‪.‬‬ ‫‪-8‬ﻧﻤﻮﻧﻪ ﺑﺮداري از آﻧﻬﺎ ﺑﻪ اﻓﺮاد و اﻣﻜﺎﻧﺎت ﺧﺎﺻﻲ ﻧﻴﺎز ﻧﺪارد و اﺛﺮ ﻣﻨﻔﻲ ﺑﺮ ﺳﺎﻳﺮ ارﮔﺎﻧﻴﺰﻣﻬﺎ ﻧﻤﻲ ﮔﺬارد‪.‬‬ ‫‪-9‬ﺑﺰرگ ﺑﻲ ﻣﻬﺮﮔﺎن آﺑﺰي ﻣﻨﺒﻊ ﻏﺬاﻳﻲ اوﻟﻴﻪ ﻣﻬﻤﻲ ﺑﺮاي ﻣﺎﻫﻴﺎن ﻣﻬﻢ ﺗﺠﺎري و اﻗﺘﺼﺎدي ﻫﺴﺘﻨﺪ‪ .‬ﻛﺎﻫﺶ‬ ‫آﻧﻬﺎ ﺑﺮ ﺷﺒﻜﻪ ﻏﺬاﻳﻲ اﺛﺮ ﻧﺎﻣﻄﻠﻮب ﻣﻲ ﮔﺬارد‪.‬‬

‫‪17‬‬

‫ﻣﻌﺎﻳﺐ‪:‬‬ ‫ﺑﺰرگ ﺑﻲ ﻣﻬﺮﮔﺎن آﺑﺰي ﺑﻪ ﺗﻤﺎﻣﻲ اﺛﺮات ﭘﺎﺳﺦ ﻧﻤﻲ دﻫﻨﺪ‪.‬‬ ‫ﺗﻐﻴﻴﺮات ﻓﺼﻠﻲ ﻣﻤﻜﻦ اﺳﺖ اﻧﺠﺎم ﻣﻘﺎﻳﺴﺎت ﺑﺮ روي ﻧﻤﻮﻧﻪ ﻫﺎي ﻓﺼﻮل ﻣﺨﺘﻠﻒ را ﻣﺸﻜﻞ‬ ‫ﺳﺎزد‪.‬‬ ‫ﺷﻨﺎور ﺷﺪن اﻳﻦ ﻣﻮﺟﻮدات آﻧﻬﺎ را در ﺳﺘﻮن آب ﻗﺮار ﻣﻲ دﻫﺪ ﻛﻪ ﺑﻪ ﻃﻮر ﻣﻌﻤﻮل وﺟﻮد‬ ‫ﻧﺪارﻧﺪ‪) .‬داﺷﺘﻦ داﻧﺶ در ﻣﻮرد ﺷﻨﺎوري ﮔﻮﻧﻪ ﻫﺎي ﺧﺎص ﻣﻲ ﺗﻮاﻧﺪ اﻳﻦ ﻣﺸﻜﻞ را ﺑﺮﻃﺮف‬ ‫ﻛﻨﺪ‪(.‬‬ ‫ﺷﻨﺎﺳﺎﻳﻲ ﺑﺮﺧﻲ از ﮔﺮوﻫﻬﺎ ﺗﺎ ﺣﺪ ﮔﻮﻧﻪ ﺑﺴﻴﺎر ﻣﺸﻜﻞ اﺳﺖ‪.‬‬

‫‪18‬‬

19

‫روﺷﻬﺎي ﻋﻤﺪه و ﻣﺘﺪاول ارزﻳﺎﺑﻲ زﻳﺴﺘﻲ‬ ‫روش ﻃﺒﻘﻪ ﺑﻨﺪي ﻛﻴﻔﻲ آب از ﻃﺮﻳﻖ ارﮔﺎﻧﻴﺰﻣﻬﺎي ﻣﻌﺮف)ﺷﺎﺧﺺ زﻳﺴﺘﻲ ﺳﺎﭘﺮوﺑﻲ(‪:‬‬

‫اﻳﻦ ﻃﺒﻘﻪ ﺑﻨﺪي ﻛﻴﻔﻲ ﺑﺎ ارﮔﺎﻧﻴﺰﻣﻬﺎي ﻣﻌﺮف ﻳﺎ ﺳﻴﺴﺘﻢ ﺳﺎﭘﺮوﺑﻲ ﺻﻮرت ﻣﻲ ﮔﻴﺮد ﻛﻪ‬ ‫راﺑﻄﻪ ﺑﻴﻦ ارﮔﺎﻧﻴﺰﻣﻬﺎ و ﻣﺤﻴﻂ زﻳﺴﺖ آﻧﻬﺎ را ﺑﺎ ﺳﺮﻋﺖ و دﻗﺖ ارزﻳﺎﺑﻲ ﻣﻲ ﻛﻨﺪ‪ .‬ﺳﻴﺴﺘﻢ‬ ‫ﺳﺎﭘﺮوﺑﻲ ﺑﺮ ﻣﺒﻨﺎي ﻃﺒﻘﻪ ﺑﻨﺪي ارﮔﺎﻧﻴﺰﻣﻬﺎي آﺑﻲ ﻛﻪ ﻣﻘﺎوﻣﺖ ﻣﺘﻔﺎوﺗﻲ در ﻣﻘﺎﺑﻞ آﻟﻮدﮔﻲ‬ ‫ﻫﺎﻳﻲ ﻣﺎﻧﻨﺪ ﻣﻮاد آﻟﻲ ‪ ،‬ﻛﻤﺒﻮد اﻛﺴﻴﮋن‪ ،‬ﻫﻴﺪروژن ﺳﻮﻟﻔﻮره و ﻏﻴﺮه دارﻧﺪ ﺗﻨﻈﻴﻢ ﺷﺪه‬ ‫اﺳﺖ‪.‬‬ ‫اﻳﻦ روش ﺑﺮ اﺳﺎس ﺷﻨﺎﺳﺎﻳﻲ دﻗﻴﻖ ﻣﻮﺟﻮدات آﺑﺰي ﻛﻪ ﺑﻴﺎﻧﮕﺮ ﻧﺎﺣﻴﻪ ﺑﻨﺪي آﺑﻬﺎ ﻣﻲ ﺑﺎﺷﻨﺪ‬ ‫اﺳﺘﻮار اﺳﺖ ‪ .‬ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﻣﺜﺎل ﺣﺸﺮات راﺳﺘﻪ‪ Ephemeroptera‬ﻧﺸﺎن دﻫﻨﺪه ﻛﻴﻔﻴﺖ‬ ‫ﺑﺎﻻي آب وﺣﺸﺮات ‪ Chironomideae‬ﺑﻴﺎﻧﮕﺮ وﺟﻮد آﻟﻮدﮔﻲ آﻟﻲ در ﻣﺤﻴﻂ آﺑﻲ ﻫﺴﺘﻨﺪ ‪.‬‬

‫‪20‬‬

‫ﺷﺎﺧﺺ زﻳﺴﺘﻲ ﺳﺎﭘﺮوﺑﻲ‬ ‫در اﻳﻦ روش ارزش ﺷﺎﺧﺺ ﻫﺎي زﻳﺴﺘﻲ ﻣﻨﻔﺮد ﺑﻪ ﺻﻮرت ﻳﻚ ارزش ﻋﺪدي ﺑﻴﺎن ﻣﻲ ﺷﻮد‪ .‬ارزﺷﻬﺎي ﻋﺪدي‬ ‫ﻣﺠﻤﻮع ﮔﻮﻧﻪ ﻫﺎ ي ﺷﺎﺧﺺ در ﻳﻚ ﻣﺤﻴﻂ ﻧﻤﻮﻧﻪ‪ ،‬ﺑﻴﺎن ﻛﻨﻨﺪه ﻳﻚ ارزش ﺷﺎﺧﺺ ﺑﺮاي آﻻﻳﻨﺪه ﻫﺎ در آن‬ ‫ﻣﺤﻴﻂ ﺧﻮاﻫﺪ ﺑﻮد ﻛﻪ ﻣﻲ ﺗﻮاﻧﺪ اﻧﻮاع ﻣﺨﺘﻠﻔﻲ داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬اﻳﻦ روش ﺑﻪ ﻃﻮر ﮔﺴﺘﺮده اي در ﻗﺎره اروﭘﺎ ﺑﺮاي‬ ‫ﭘﺎﻳﺶ و ﻃﺒﻘﻪ ﺑﻨﺪي ﺗﺎﺛﻴﺮات ﻣﻮاد ارﮔﺎﻧﻴﻚ در رودﺧﺎﻧﻪ ﻫﺎ اﺳﺘﻔﺎده ﻣﻲ ﺷﺪه اﺳﺖ‪.‬‬ ‫ﺳﻴﺴﺘﻢ ﺳﺎﭘﺮوﺑﻴﻚ اﺑﺘﺪاﻳﻲ‪ ،‬ﺑﺎرﻫﺎ ﻣﻮرد ﺑﺎزﻧﮕﺮي ﻗﺮار ﮔﺮﻓﺖ ﺗﺎ اﻳﻨﻜﻪ ﺷﺎﺧﺺ ﺳﺎﭘﺮوﺑﻴﻚ ﺑﻪ وﺟﻮد آﻣﺪ‪ .‬ﺑﺎ‬ ‫ﻣﺤﺎﺳﺒﻪ ﺗﻮاﺗﺮ ﻇﻬﻮر ﺷﺎﺧﺼﻬﺎي زﻳﺴﺘﻲ و ﺑﺮﺗﺮي ﻫﺎي ﺑﻮﻣﻲ و ﻣﻨﻄﻘﻪ اي آﻧﻬﺎ ﻣﻲ ﺗﻮان ﻳﻚ ارزش ﺳﺎﭘﺮوﺑﻴﻚ‬ ‫ﺑﺮاي ﻫﺮ ﻛﺪام از آﻧﻬﺎ ﺑﻪ دﺳﺖ آورد‪ .‬از ﻣﺠﻤﻮع ارزﺷﻬﺎي ﺳﺎﭘﺮوﺑﻴﻚ ﻳﻚ ﻣﺤﻞ ﺗﻘﺴﻴﻢ ﺑﺮ ﻣﺠﻤﻮع ارزﺷﻬﺎي‬ ‫ﺗﻮاﺗﺮ آﻧﻬﺎ ﺷﺎﺧﺺ ﺳﺎﭘﺮوﺑﻴﻚ ﻫﺮ ﻣﺤﻞ ﻣﺸﺨﺺ ﺧﻮاﻫﺪ ﺷﺪ‪.‬‬ ‫)‪S=Σ(s.h)/Σ( h‬‬ ‫ﻛﻪ در آن‪:‬‬

‫‪=S‬ﺷﺎﺧﺺ ﺳﺎﭘﺮوﺑﻴﻚ ﻣﺤﻞ‬ ‫‪ =s‬ارزش ﺳﺎﭘﺮوﺑﻴﻚ اﻧﻔﺮادي ﻫﺮ ﮔﻮﻧﻪ‬ ‫‪=h‬ﻓﺮاواﻧﻲ ﻇﻬﻮر ﻫﺮ ﮔﻮﻧﻪ‬ ‫در اﻳﻦ ﺳﻴﺴﺘﻢ ﭼﻬﺎر ﻧﺎﺣﻴﻪ ﺑﺮ اﺳﺎس ﻣﻌﻴﺎر ﺳﻨﺠﺶ زﻳﺮ ﺻﻮرت ﮔﺮﻓﺘﻪ اﺳﺖ‪:‬‬ ‫‪ 1=S‬ﺗﺎ ‪ 1.5‬ﻧﺎﺣﻴﻪ ﺑﺪون آﻟﻮدﮔﻲ‬ ‫‪ 1.5=S‬ﺗﺎ ‪2.5‬ﻧﺎﺣﻴﻪ ﺑﺎ آﻟﻮدﮔﻲ ﺿﻌﻴﻒ‬ ‫‪ 2.5=S‬ﺗﺎ ‪ 3.5‬ﻧﺎﺣﻴﻪ ﺑﺎ آﻟﻮدﮔﻲ زﻳﺎد‬ ‫‪ 3.5=S‬ﺗﺎ‪ 4‬ﻧﺎﺣﻴﻪ ﺑﺎ آﻟﻮدﮔﻲ ﺷﺪﻳﺪ‬ ‫‪21‬‬

‫روش ﭘﺎﻳﺶ زﻳﺴﺘﻲ ‪(Biological Monitoring Working Party ) BMWP‬‬ ‫ﭘﺎﻳﺶ زﻳﺴﺘﻲ ﻛﻴﻔﻴﺖ آب رودﺧﺎﻧﻪ ﻫﺎ ي ﺑﺮﻳﺘﺎﻧﻴﺎ ‪ ،‬ﺗﻮﺳﻂ ﺑﻴﻮﻟﻮژﻳﺴﺘﻬﺎ در ﻣﻨﺎﻃﻖ ﻣﺨﺘﻠﻒ‪ ،‬ﭘﻲ ﮔﻴﺮي ﺷﺪ‪.‬‬ ‫اوﻟﻴﻦ اﺳﺘﻔﺎده رﺳﻤﻲ از ﻣﺘﺪﻫﺎي ﺑﻴﻮﻟﻮژﻳﻚ‪ ،‬در ﺳﺎل ‪ 1970‬ﺗﻮﺳﻂ ﺳﺎزﻣﺎن ﻣﺤﻴﻂ زﻳﺴﺖ ﺑﺮﻳﺘﺎﻧﻴﺎ‪ ،‬ﺑﺮاي‬ ‫ﺑﺮرﺳﻲ وﺿﻌﻴﺖ رودﺧﺎﻧﻪ ﻫﺎي ﻣﻠﻲ ﺑﺮﻳﺘﺎﻧﻴﺎ اﻧﺠﺎم ﮔﺮﻓﺖ ‪ .‬اﻧﺘﻘﺎدات وارده ﺑﻪ اﻳﻦ روش ﺑﺎﻋﺚ ﺑﺎﻻ رﻓﺘﻦ دﻗﺖ‬ ‫ﻣﺘﺪ ﻣﺬﻛﻮر ﺷﺪ‪ .‬ﺳﺎزﻣﺎن‪ ،‬ﮔﺮوه ﻛﺎري ﭘﺎﻳﺶ زﻳﺴﺘﻲ)‪ (BMWP‬را ﺑﺮاي ﻣﻌﺮﻓﻲ ﻳﻚ ﺳﻴﺴﺘﻢ ﻣﻨﺎﺳﺐ ﺑﻪ‬ ‫ﻣﻨﻈﻮر ارزﻳﺎﺑﻲ وﺿﻌﻴﺖ آﻟﻮدﮔﻴﻬﺎ در رودﺧﺎﻧﻪ ﻫﺎي ﻣﻬﻢ ﺑﺮﻳﺘﺎﻧﻴﺎ ﺑﻪ وﺟﻮد آورد‪ .‬ﮔﺮوه ﻣﻮرد ﻧﻈﺮ ﻳﻚ ﺳﻴﺴﺘﻢ‬ ‫اﻣﺘﻴﺎز دﻫﻲ را ﺑﻪ ﺳﺎزﻣﺎن ﻣﻌﺮﻓﻲ ﻛﺮد ﻛﻪ اﺳﺎس آن اﺳﺘﻔﺎده از ﺑﺰرگ ﺑﻲ ﻣﻬﺮﮔﺎن ﻛﻔﺰي ﺑﻮد‪ .‬ﺧﺮوﺟﻲ ﮔﺮوه‬ ‫‪ BMWP‬راﺟﻊ ﺑﻪ ﺳﻨﺠﺶ ﺳﻄﻮح ﻣﺨﺘﻠﻒ ﺗﺸﺨﻴﺺ ‪ ،‬ﻓﺮاواﻧﻲ ‪ ،‬وﺿﻌﻴﺖ اﻧﺘﺸﺎر ﺟﻐﺮاﻓﻴﺎﻳﻲ ﻣﻮﺟﻮدات و‬ ‫روﺷﻬﺎي ﻧﻤﻮﻧﻪ ﺑﺮداري ﺑﻮد ﻛﻪ ﻫﻤﮕﻲ ﺛﺒﺖ ﺷﺪﻧﺪ‪ .‬ﻗﻮاﻧﻴﻦ و ﻗﻮاﻋﺪي ﻛﻪ ﺑﺮ اﺳﺎس آﻧﻬﺎ ﺧﺎﻧﻮاده ﻫﺎي ﻣﺨﺘﻠﻒ‬ ‫اﻣﺘﻴﺎزات ﻣﺘﻔﺎوﺗﻲ درﻳﺎﻓﺖ ﻣﻲ ﻛﺮدﻧﺪ و ﻧﻴﺰ دﻟﻴﻞ اﻳﻦ ﻧﻮع اﻣﺘﻴﺎز دﻫﻲ ﺑﻪ ﻃﻮر ﻛﺎﻣﻞ ﺗﻮﺿﻴﺢ داده ﺷﺪ‪ .‬روش‬ ‫و اﻣﺘﻴﺎزات ﻣﺬﻛﻮر ﻣﺮﺗﺒﺎ ﻣﻮرد ارزﻳﺎﺑﻲ و ﺗﺼﺤﻴﺢ ﻗﺮار ﮔﺮﻓﺖ و در ﺳﺎل ‪ 1980‬اﻳﻦ ﺳﻴﺴﺘﻢ اﻣﺘﻴﺎز دﻫﻲ ﺑﺮاي‬ ‫ارزﻳﺎﺑﻲ ﻛﻴﻔﻲ رودﺧﺎﻧﻪ ﻫﺎ اﺳﺘﻔﺎده ﺷﺪ و ﺳﭙﺲ در ﮔﺰارش ﻧﻬﺎﻳﻲ ‪ BMWP‬اﻳﻦ روش ﻣﻌﺮﻓﻲ و ﻣﻨﺘﺸﺮ‬ ‫ﺷﺪ‪(. Hawkes،2002 ) .‬‬ ‫در ﺣﺎل ﺣﺎﺿﺮ ﻣﺘﺪاوﻟﺘﺮﻳﻦ ﺳﻴﺴﺘﻢ در اﻧﮕﻠﺴﺘﺎن ﺳﻴﺴﺘﻢ اﻣﺘﻴﺎز دﻫﻲ ‪ BMWP‬اﺳﺖ ‪).‬اﺳﻤﺎﻋﻴﻠﻲ ﺳﺎري‬ ‫‪( 1381،‬‬ ‫‪22‬‬

‫در اﻳﻦ روش ﺑﺴﺘﺮ رودﺧﺎﻧﻪ را ﺑﺎ ﺿﺮﺑﺎﺗﻲ ﻛﻪ در ﻓﻮاﺻﻞ ‪ 3‬دﻗﻴﻘﻪ اي وارد ﻣﻲ ﺷﻮد ﻣﺘﻼﻃﻢ ﻣﻲ ﻛﻨﻨﺪ و‬ ‫ﻣﻨﻄﻘﻪ را ﺑﺎ ﺗﻮرﻫﺎي اﺳﺘﺎﻧﺪارد ﻣﻲ ﻛﺎوﻧﺪ ﺗﺎ ﻫﻤﻪ ﺑﻲ ﻣﻬﺮﮔﺎن ﺑﺰرگ را ﺟﻤﻊ آوري ﻛﻨﻨﺪ‪ .‬ﻫﻤﻪ ﮔﻮﻧﻪ ﻫﺎي‬ ‫ﺟﻤﻊ آوري ﺷﺪه ﺗﻨﻬﺎ ﺑﺮ اﺳﺎس ﺳﻄﺢ ﺧﺎﻧﻮاده ﻣﻮرد ارزﻳﺎﺑﻲ ﻗﺮار ﻣﻲ ﮔﻴﺮﻧﺪ ﺗﺎ ﺑﺘﻮان آﻧﻬﺎ را ﺑﺮاي اﺳﺘﻔﺎده در‬ ‫ﮔﺴﺘﺮه ﺑﻴﺸﺘﺮي ﻣﻨﻄﺒﻖ ﻛﺮد و ﻣﺸﻜﻼت ﻧﺎﺷﻲ از ﺷﻨﺎﺳﺎﻳﻲ ﻧﺎدرﺳﺖ ﮔﻮ ﻧﻪ ﻫﺎ را ﺑﺮ ﻃﺮف ﻧﻤﻮد‪ .‬ﺳﭙﺲ ﺑﻪ ﻫﺮ‬ ‫ﺧﺎﻧﻮاده اﻣﺘﻴﺎزي ﻧﺴﺒﺖ داده ﻣﻲ ﺷﻮد ﺑﻪ ﻃﻮري ﻛﻪ ﻫﺮ ﺧﺎﻧﻮاده اي ﻛﻪ ﻛﻪ ﻛﻤﺘﺮﻳﻦ ﻣﻘﺎوﻣﺖ را در ﺑﺮاﺑﺮ‬ ‫آﻟﻮدﮔﻲ دارد ﺑﻴﺸﺘﺮﻳﻦ اﻣﺘﻴﺎز را ﺑﻪ ﺧﻮد اﺧﺘﺼﺎص ﻣﻲ دﻫﺪ‪ .‬ﻧﻤﺮات ﻫﺮ ﺧﺎﻧﻮاده ﺑﺎ ﻫﻢ ﺟﻤﻊ ﻣﻲ ﺷﻮﻧﺪ ﺗﺎ‬ ‫اﻣﺘﻴﺎز ‪ BMWP‬ﺑﻪ دﺳﺖ آﻳﺪ‪.‬‬ ‫‪English nature buffer zone project ,1996‬‬

‫ﻛﻴﻔﻴﺖ‬ ‫ﻋﺎﻟﻲ‬ ‫ﺧﻴﻠﻲ ﺧﻮب‬ ‫ﺧﻮب‬ ‫‪23‬‬

‫‪BMWP score‬‬

‫ﻃﺒﻘﻪ‬ ‫‪7‬‬

‫‪+121‬‬

‫‪6‬‬ ‫‪5‬‬

‫‪101-121‬‬ ‫‪81-100‬‬

‫‪24‬‬

‫ﻣﺘﻮﺳﻂ‬

‫‪4‬‬

‫‪51-80‬‬

‫ﻣﺘﻮﺳﻂ ﺿﻌﻴﻒ‬

‫‪3‬‬

‫‪25-50‬‬

‫ﺑﺪ‬

‫‪2‬‬

‫‪10-24‬‬

‫ﺧﻴﻠﻲ ﺑﺪ‬

‫‪1‬‬

‫‪0-9‬‬

‫ﻣﻴﺎﻧﮕﻴﻦ اﻣﺘﻴﺎز در ﻫﺮ ﺗﺎﻛﺴﻮن )‪:(ASPT‬‬ ‫)‪ ASPT(average score per taxon‬از راه ﺗﻘﺴﻴﻢ ﻛﺮدن اﻣﺘﻴﺎز ‪ BMWP‬ﺑﺮ ﺗﻌﺪاد ﺗﻴﺮه ﻫﺎي ﺷﺎﺧﺺ‬ ‫ﺣﺎﺿﺮ در ﻧﻤﻮﻧﻪ ﺑﺪﺳﺖ ﻣﻲ آﻳﺪ‪ .‬ﺑﺮ ﺧﻼف اﻣﺘﻴﺎز ‪ BMWP‬ﻣﺰﻳﺖ اﻳﻦ اﻣﺘﻴﺎز اﻳﻦ اﺳﺖ ﻛﻪ ﺗﻘﺮﻳﺒﺎ " ﺑﻪ اﻧﺪازه‬ ‫ﻧﻤﻮﻧﻪ‪ ،‬ﻓﺼﻞ ﺳﺎل و ﺣﺘﻲ روش ﻧﻤﻮﻧﻪ ﮔﻴﺮي واﺑﺴﺘﻪ ﻧﻴﺴﺖ ‪ .‬ﻋﻴﺐ ﻫﻤﻪ اﻳﻦ ﺷﺎﺧﺼﻬﺎ اﻳﻦ اﺳﺖ ﻛﻪ اﺳﺘﻔﺎده‬ ‫از آﻧﻬﺎ ﺗﻨﻬﺎ ﺑﻪ آﺑﻬﺎي ﺟﺎري و ﮔﺎﻫﻲ ﺣﺘﻲ ﺑﻪ ﻣﻨﺎﻃﻖ ﺧﺎص از اﻳﻦ آﺑﻬﺎ ﻣﺤﺪود ﻣﻲ ﺷﻮد ﻛﻪ ﻛﻢ ﻋﻤﻖ‬ ‫ﻫﺴﺘﻨﺪ و ﺟﺮﻳﺎن ﺳﺮﻳﻊ آب از روي ﺑﺴﺘﺮي ﺳﻨﮕﺮﻳﺰه اي ﻳﺎ ﻣﺎﺳﻪ اي ﻋﺒﻮر ﻣﻲ ﻛﻨﺪ ‪.‬‬ ‫ﻋﻤﻠﻜﺮد ﻫﺮ دو ﺳﻴﺴﺘﻢ در راﺑﻄﻪ ﺑﺎ ﻣﻮارد ﻓﻴﺰﻳﻜﻲ و ﺷﻴﻤﻴﺎﻳﻲ ﻣﻨﺎﻃﻖ ﻣﻮرد ﻣﻄﺎﻟﻌﻪ ﺑﻮﺳﻴﻠﻪ‪ Armitage‬و‬ ‫ﻫﻤﻜﺎراﻧﺶ ﺑﺮرﺳﻲ ﺷﺪ و درﻳﺎﻓﺘﻨﺪ ﻛﻪ اﻣﺘﻴﺎز ‪ ،ASPT‬درﺻﺪ ﺑﺎﻻﺗﺮي از ﺗﻨﻮع را ﻧﺸﺎن ﻣﻲ دﻫﺪ‪ .‬در‬ ‫ﺳﺎل‪ Armitage 1983‬و ﻫﻤﻜﺎران ﺑﺎ اﺳﺘﻔﺎده از روش ‪ 3‬دﻗﻴﻘﻪ اي اﻳﺠﺎد آﺷﻔﺘﮕﻲ و ﺟﻤﻊ آوري ارﮔﺎﻧﻴﺰﻣﻬﺎ‬ ‫)ﺳﺎﻳﺰ اﻟﻚ ‪ 900‬ﻣﻴﻜﺮوﻣﺘﺮ( در ﻫﺮ ﻣﻨﻄﻘﻪ‪ ،‬از ﻣﻮﺟﻮدات ﻛﻔﺰي ﺑﺮاي ارزﻳﺎﺑﻲ اﺳﺘﻔﺎده ﻛﺮدﻧﺪ )‪ 3‬ﺑﺎر در ﺳﺎل‪،‬‬ ‫ﺑﻬﺎر‪ ،‬ﺗﺎﺑﺴﺘﺎن و ﭘﺎﻳﻴﺰ(‪.‬‬

‫‪25‬‬

‫ﺗﻤﺎﻣﻲ ﺣﻴﻮاﻧﺎت و ﺟﺎﻧﻮران ﺗﺎ ﺣﺪ اﻣﻜﺎن در ﺳﻄﺢ ﮔﻮﻧﻪ ﺷﻨﺎﺳﺎﻳﻲ و رده ﺑﻨﺪي ﻣﻲ ﺷﻮﻧﺪ‪ ،‬اﻣﺎ ﺷﻨﺎﺳﺎﻳﻲ ﺗﻨﻬﺎ‬ ‫در ﺣﺪ ﺗﻴﺮه‪ ،‬ﺷﺮط ﻻزم ﺑﺮاي ﺳﻴﺴﺘﻢ ‪ BMWP‬و ‪ ASPT‬ﻣﻲ ﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬ ‫ﻃﺒﻘﻪ ﺑﻨﺪي ﻛﻴﻔﻲ آب ﺑﺮ اﺳﺎس ‪ASPT‬‬

‫آب ﭘﺎﻛﻴﺰه ﺑﻴﺸﺘﺮ از ‪6‬‬ ‫ﻛﻴﻔﻴﺖ ﻣﺸﻜﻮك‪5 -6‬‬ ‫آﻟﻮدﮔﻲ ﻣﺘﻮﺳﻂ‪4- 5‬‬ ‫ﺷﺪﻳﺪاً آﻟﻮده ﻛﻤﺘﺮ از‪4‬‬ ‫ﺳﻴﺴﺘﻢ ‪SIGNAL‬ﻧﻴﺰ ﺷﻜﻞ ﺗﻐﻴﻴﺮ ﻳﺎﻓﺘﻪ ﺳﻴﺴﺘﻢ اﻣﺘﻴﺎز دﻫﻲ ﺑﺮﻳﺘﺎﻧﻴﺎﻳﻲ ‪ BMWP ،‬اﺳﺖ ﻛﻪ ﺑﺮاي اﺳﺘﻔﺎده‬ ‫در رودﺧﺎﻧﻪ ﻫﺎي اﺳﺘﺮاﻟﻴﺎ ﭘﺬﻳﺮﻓﺘﻪ ﺷﺪه اﺳﺖ‪ .‬ﺗﻤﺎﻣﻲ ﻧﻤﻮﻧﻪ ﻫﺎ ﺗﻨﻬﺎ در ﺳﻄﺢ ﺗﻴﺮه ﺷﻨﺎﺳﺎﻳﻲ ﻣﻲ ﺷﻮﻧﺪ‪.‬‬ ‫ارزﻳﺎﺑﻲ ﻛﻴﻔﻴﺖ آب ﺑﺮ ﻣﺒﻨﺎي ﻫﻤﺎن ﻣﻌﻴﺎر ﺑﻜﺎر رﻓﺘﻪ ﻗﺒﻠﻲ ﺑﺮاي ﺷﺎﺧﺺ ‪ ASPT‬اﺳﺖ‪ .‬ﻣﻌﻴﺎرﻫﺎ ﻣﺒﺘﻨﻲ ﺑﺮ‬ ‫ﻧﻤﻮﻧﻪ ﻫﺎﻳﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ از ﻣﻨﺎﻃﻖ ﻣﺮﺟﻊ ﻏﻴﺮآﻟﻮده ﮔﺮﻓﺘﻪ ﺷﺪه اﻧﺪ‪ .‬ﻣﻨﺎﻃﻘﻲ ﺑﺎ آﻟﻮدﮔﻲ ﺧﻔﻴﻒ ﺗﺎ آﻟﻮدﮔﻲ‬ ‫ﺷﺪﻳﺪ)ﻛﻪ از ﺧﺮوﺟﻲ ﻓﺎﺿﻼب ﺷﻬﺮي و ﺳﻴﻼبﻫﺎي ﺷﻬﺮي ﮔﺮﻓﺘﻪ ﺷﺪه اﻧﺪ( در ﺗﻘﺴﻴﻢ ﺑﻨﺪي ﺟﺎي ﻣﻲ ﮔﻴﺮﻧﺪ‬ ‫‪.‬‬ ‫‪26‬‬

‫روﺷﻬﺎي ارزﻳﺎﺑﻲ ﺳﺮﻳﻊ زﻳﺴﺘﻲ)‪(RBPs‬‬ ‫از ﺳﺎﺧﺘﺎر ﺟﻮاﻣﻊ ﺑﺰرگ ﺑﻲ ﻣﻬﺮﮔﺎن ﻛﻔﺰي ﻣﻌﻤﻮﻻ ﺑﻪ ﻋﻨﻮان اﻧﺪﻳﻜﺎﺗﻮر ﺑﺮاي ﺑﻴﺎن ﺷﺮاﻳﻂ ﺳﻴﺴﺘﻢ ﻫﺎي آﺑﻲ‬ ‫اﺳﺘﻔﺎده ﻣﻲ ﺷﻮﻧﺪ) ‪ Armitage‬و ﻫﻤﻜﺎران ‪، 1983،‬ﮔﺰارش ﻣﻨﺘﺸﺮ ﻧﺸﺪه و ‪ Rosenberg‬و ‪، Resh‬‬ ‫‪ .( 1993‬ﺗﻌﺪاد ﺷﺎﺧﺼﻬﺎﻳﻲ ﻛﻪ ﺑﺮ اﺳﺎس ﺟﻮاﻣﻊ ﺑﺰرگ ﺑﻲ ﻣﻬﺮﮔﺎن ﻛﻔﺰي ﺗﻬﻴﻪ ﺷﺪه اﻧﺪ و وﺟﻮد دارﻧﺪ‬ ‫ﺗﻘﺮﻳﺒﺎ ‪ 5‬ﺑﺮاﺑﺮ ﺳﺎﻳﺮ ﮔﺮوﻫﻬﺎ اﺳﺖ ‪ .‬در ﺣﺎل ﺣﺎﺿﺮ ﺣﺪود ‪ 50‬ﺷﺎﺧﺺ ﺑﺮ اﺳﺎس ﺑﺰرگ ﺑﻲ ﻣﻬﺮﮔﺎن ﻛﻔﺰي‬ ‫وﺟﻮد دارد‪ .‬ﺑﻌﻀﻲ از اﻧﺪﻛﺴﻬﺎ ﺑﺮ اﺳﺎس ﺗﺸﺨﻴﺺ ارﮔﺎﻧﻴﺰﻣﻬﺎ در ﺣﺪ ﮔﻮﻧﻪ ﺗﻬﻴﻪ ﺷﺪه اﻧﺪ‪ .‬ﮔﻮﻧﻪ ﻫﺎي ﺟﻤﻊ‬ ‫آوري ﺷﺪه ﺑﻪ وﺳﻴﻠﻪ ﺗﻌﺪادي از ﻣﺪﻟﻬﺎي رﻳﺎﺿﻲ آﻧﺎﻟﻴﺰ ﻣﻲ ﺷﻮﻧﺪ روﺷﻬﺎي ارزﻳﺎﺑﻲ زﻳﺴﺘﻲ ﺑﺮ اﺳﺎس ﻧﻤﻮﻧﻪ‬ ‫ﺑﺮداري ﻫﺎي ﻛﻤﻲ و ﺗﻌﺪاد ﻧﻤﻮﻧﻪ ﻫﺎ ﻣﻲ ﺑﺎﺷﻨﺪ‪).‬ﻧﻤﻮﻧﻪ ﺑﺮدارﻳﻬﺎ ﻣﻌﻤﻮﻻ ﺑﻪ وﺳﻴﻠﻪ اﻛﻤﻦ ﮔﺮاپ ‪ ،‬ﻧﻤﻮﻧﻪ ﺑﺮدار‬ ‫ﺗﻲ ‪ ،‬ﻧﻤﻮﻧﻪ ﺑﺮدار ﺳﻮرﺑﺮ و ‪ ...‬ﺻﻮرت ﻣﻲ ﮔﻴﺮد( ‪.‬ﺟﺪاﺳﺎزي و ﺗﺸﺨﻴﺺ ﺗﻤﺎم ﻧﻤﻮﻧﻪ ﻫﺎي ﺻﻴﺪ ﺷﺪه ﻛﺎري‬ ‫ﺑﺴﻴﺎر ﻣﺸﻜﻞ و وﻗﺖ ﮔﻴﺮ اﺳﺖ و ﻫﺰﻳﻨﻪ ﺑﺴﻴﺎر ﺑﺎﻻﻳﻲ ﻫﻢ ﻣﻲ ﺧﻮاﻫﺪ‪.‬‬ ‫ﺑﻨﺎﺑﺮاﻳﻦ روﺷﻬﺎي ارزﻳﺎﺑﻲ ﺳﺮﻳﻊ زﻳﺴﺘﻲ ﺑﻪ ﺟﺎي روﺷﻬﺎي وﻗﺖ ﮔﻴﺮ و ﻫﺰﻳﻨﻪ ﺑﺮ اﺳﺘﻔﺎده ﻣﻲ ﺷﻮد ‪ ،‬ﻣﺜﻞ‬ ‫روﺷﻬﺎي ﺟﻤﻊ آوري و ﻧﻤﻮﻧﻪ ﺑﺮداري ﻧﻴﻤﻪ ﻛﻤﻲ و ﺑﻌﺪ ‪ 100‬ارﮔﺎﻧﻴﺰم ﺑﻪ ﻃﻮر ﻛﺎﻣﻼ ﺗﺼﺎدﻓﻲ از ﺑﻴﻦ‬ ‫ارﮔﺎﻧﻴﺰﻣﻬﺎي ﺻﻴﺪ ﺷﺪه )ﻧﻤﻮﻧﻪ( اﻧﺘﺨﺎب و ﺷﻨﺎﺳﺎﻳﻲ ﻣﻲ ﺷﻮﻧﺪ ‪ .‬ﺑﺮاي اﻃﻤﻴﻨﺎن از اﻳﻨﻜﻪ ارﮔﺎﻧﻴﺰﻣﻬﺎ ﻛﺎﻣﻼ‬ ‫ﺗﺼﺎدﻓﻲ و ﻏﻴﺮ ﻣﻐﺮﺿﺎﻧﻪ اﻧﺘﺨﺎب ﻣﻲ ﺷﻮﻧﺪ ﻣﻲ ﺗﻮان از روش ﻧﻤﻮﻧﻪ ﺑﺮداري ﻣﺠﺪد اﺳﺘﻔﺎده ﻛﺮد‪ .‬ﻛﻞ ﻧﻤﻮﻧﻪ‬ ‫ﺻﻴﺪ ﺷﺪه را در ﻳﻚ ﺳﻴﻨﻲ ﺑﺎ ﻛﻒ روﺷﻦ )ﺳﻴﻨﻲ ﺗﺸﺮﻳﺢ ( ﻣﻲ رﻳﺰﻧﺪ ‪ .‬ﺑﻌﺪ ارﮔﺎﻧﻴﺰﻣﻬﺎ ي داﺧﻞ ﺳﻴﻨﻲ را از‬ ‫ﮔﻴﺎﻫﺎن و رﺳﻮﺑﺎت ﺟﺪا ﻣﻲ ﻛﻨﻴﻢ ﺗﺎ ﻛﻞ ﻧﻤﻮﻧﻪ ﻫﺎي ﺟﺪا ﺷﺪه ﺑﻪ ‪ 100‬ﻋﺪد ﺑﺮﺳﺪ‪ .‬ﺑﻌﺪ از آن رﻓﺘﺎر ﺗﻐﺬﻳﻪ اي‬ ‫ﻛﺎرﻛﺮدي ﺗﻤﺎم ﮔﻮﻧﻪ ﻫﺎ را از روي ﺟﺪول ﺗﺸﺨﻴﺺ داده ﻣﻲ ﺷﻮد‪.‬‬ ‫‪27‬‬

‫ﺑﻌﻀﻲ از روﺷﻬﺎي ارزﻳﺎﺑﻲ ﺳﺮﻳﻊ زﻳﺴﺘﻲ ﺑﺮاي ﻣﻘﺎﻳﺴﻪ ﻛﻴﻔﻴﺖ آب ﺗﻬﻴﻪ و اﺳﺘﺎﻧﺪارد ﺷﺪه اﻧﺪ و ﻣﻌﻤﻮﻻ ﺑﻪ‬ ‫ﻣﻨﻈﻮر ﻣﻘﺎﻳﺴﻪ ﺑﻴﻦ رودﺧﺎﻧﻪ ﻫﺎ و درﻳﺎﭼﻪ ﻫﺎ اﺳﺘﻔﺎده ﻣﻲ ﺷﻮﻧﺪ‪ .‬اﻳﻦ روﺷﻬﺎي اﺳﺘﺎﻧﺪارد اﻣﺮوزه و ﺑﻪ ﻃﻮر‬ ‫ﻣﻌﻤﻮل ‪ RBPs‬ﻧﺎﻣﻴﺪه ﻣﻲ ﺷﻮﻧﺪ ‪ EPA.‬آﻣﺮﻳﻜﺎ ‪ RBPs 5‬ﺗﻬﻴﻪ ﻛﺮد و اراﺋﻪ داد ﻛﻪ ‪ 3‬ﻣﻮرد اول ﺑﺮ اﺳﺎس‬ ‫اﺳﺘﻔﺎده از ﺑﺰرگ ﺑﻲ ﻣﻬﺮﮔﺎن ﻛﻔﺰي ‪ ،‬ﭼﻬﺎرﻣﻲ و ﭘﻨﺠﻤﻲ ﺑﺮ ﻃﺒﻖ ﻧﻤﻮﻧﻪ ﻫﺎ و ﺟﻮاﻣﻊ ﻣﺎﻫﻲ ﺗﻬﻴﻪ ﺷﺪه اﻧﺪ‪.‬‬ ‫ﭘﻴﭽﻴﺪﮔﻲ ﭘﺮوﺗﻜﻞ ﻫﺎ ﺑﺎ اﻓﺰاﻳﺶ ﺷﻤﺎره ‪ RBPs‬اﻓﺰاﻳﺶ ﻣﻲ ﻳﺎﺑﺪ‪ .‬ﻳﻌﻨﻲ ‪ RBP‬ﺷﻤﺎره ﻳﻚ ﺧﻴﻠﻲ ﺳﺎده ﺗﺮ‬ ‫از ﺷﻤﺎره ‪ 2‬آن اﺳﺖ و اﻟﻲ آﺧﺮ‪ .‬ﻣﻌﻤﻮﻻ ‪1 RBP‬ﺑﻪ ﻃﻮر ﻛﺎﻣﻼ واﺿﺢ‪ ،‬ﻣﻨﺎﻃﻖ آﺷﻔﺘﻪ ﺷﺪه و ﻏﻴﺮ آﺷﻔﺘﻪ‬ ‫و ﻫﻤﭽﻨﻴﻦ ﻣﻨﺎﻃﻘﻲ ﻛﻪ ﭘﺘﺎﻧﺴﻴﻞ ﺗﺨﺮﻳﺐ ﺷﺪن و ﺗﻐﻴﻴﺮ ﻳﺎﻓﺘﻦ را دارﻧﺪ از ﻫﻢ ﺗﻔﻜﻴﻚ ﻣﻲ ﻛﻨﺪ ‪ .‬ﺑﺮاي دﻗﺖ‬ ‫ﺑﻴﺸﺘﺮ ﻣﻨﺎﻃﻘﻲ ﻛﻪ ﺷﻨﺎﺳﺎﻳﻲ و ﺗﻌﻴﻴﻦ وﺿﻌﻴﺖ ﺷﺪه اﻧﺪ را ﻣﻲ ﺗﻮان ﺑﺎ ‪ RBP2‬ﻳﺎ ‪ RBP 3‬ﻧﻴﺰ ارزﻳﺎﺑﻲ ﻛﺮد‬ ‫‪ .‬در‪ RBP2‬اﺳﺎس ﻣﻄﺎﻟﻌﻪ روي ﺷﻨﺎﺳﺎﻳﻲ ارﮔﺎﻧﻴﺰﻣﻬﺎ در ﺣﺪ ﺧﺎﻧﻮاده اﺳﺖ در ﺣﺎﻟﻴﻜﻪ ‪ RBP3‬ﺟﺎﻧﻮران را‬ ‫در ﺣﺪ ﮔﻮﻧﻪ ﺷﻨﺎﺳﺎﻳﻲ ﻣﻲ ﻛﻨﺪ‪ .‬در اﻳﻦ روش ﺑﻪ ﺧﺼﻮﺻﻴﺎت اﻛﻮﻟﻮژﻳﻜﻲ و وﻳﮋﮔﻴﻬﺎي رﻓﺘﺎري ارﮔﺎﻧﻴﺰﻣﻬﺎ ﺑﻪ‬ ‫وﻳﮋه ﺑﻪ ﺣﺸﺮات آﺑﺰي ﺗﻮﺟﻪ ﺷﺪه اﺳﺖ‪ .‬ﻳﻜﻲ از ﺧﺼﻮﺻﻴﺎت ﻣﻬﻢ و ﻣﻮرد ﺗﻮﺟﻪ در ﺣﺸﺮات آﺑﺰي ﻋﺎدات و‬ ‫اﺳﺘﺮاﺗﮋﻳﻬﺎي ﻏﺬاﻳﻲ ﺧﺎص اﻳﻦ ﻣﻮﺟﻮدات اﺳﺖ و واﺑﺴﺘﻪ ﺑﻪ ﻧﻮع ﺗﺎﻛﺴﻮن ﻧﻤﻲ ﺑﺎﺷﺪ ‪ . .‬ﺑﻬﺘﺮﻳﻦ زﻣﺎن ﺑﺮاي‬ ‫ﻧﻤﻮﻧﻪ ﺑﺮداري از ﺟﻮاﻣﻊ ﺑﺰرگ ﺑﻲ ﻣﻬﺮﮔﺎن ﻛﻒ زي در ﺑﻬﺎر و ﺑﻌﺪ از دوره ﻳﺨﺒﻨﺪان اﺳﺖ ﻳﻌﻨﻲ زﻣﺎﻧﻲ ﻛﻪ‬ ‫ﻻروﻫﺎ در آﺧﺮﻳﻦ ﻣﺮﺣﻠﻪ از دوره ﻻروي ﺧﻮد ﻫﺴﺘﻨﺪ اﻣﺎ ﻫﻨﻮز ﺑﻪ ﺑﻠﻮغ ﻧﻬﺎﻳﻲ ﻧﺮﺳﻴﺪه اﻧﺪ ﻳﺎ در اواﺧﺮ ﭘﺎﻳﻴﺰ‬ ‫ﺑﻌﺪ از اﻳﻨﻜﻪ ﺑﻴﺸﺘﺮ ﮔﻮﻧﻪ ﻫﺎ ﺟﻔﺖ ﮔﻴﺮي ﻛﺮده اﻧﺪ و ﻧﺎﺑﺎﻟﻐﻴﻦ ﺷﺎﻧﺴﻲ ﺑﺮاي رﺷﺪ در ﺗﺎﺑﺴﺘﺎن و ﺗﺪارك و‬ ‫آﻣﺎدﮔﻲ ﺑﻌﺪ از زﻣﺴﺘﺎن داﺷﺘﻪ اﻧﺪ‪.‬‬ ‫‪28‬‬

‫در ﻃﻮل ﻣﻄﺎﻟﻌﻪ و ﻳﺎﻳﺶ زﻳﺴﺘﻲ رودﺧﺎﻧﻪ ﻫﺎ ‪ ،‬اﻟﮕﻮﻫﺎي ﻏﺎﻟﺐ ﻏﺬاﻳﻲ ﮔﺮوﻫﻬﺎي ﺣﺎﺿﺮ ﺑﺰرگ ﺑﻲ ﻣﻬﺮﮔﺎن‬ ‫ﻛﻔﺰي ﻣﻮرد ﺑﺮرﺳﻲ ﻗﺮار ﻣﻲ ﮔﻴﺮد‪ ،Williams & Feltmate ,1992 ) . .‬و ‪Merritt and‬‬ ‫‪ (Cummins, 1996‬ﺑﺮاي ﻣﺜﺎل ‪ ،‬اﻓﺰاﻳﺶ ﻧﺴﺒﺖ ﺧﺮاﺷﻨﺪه ﻫﺎ )ﻟﻴﺴﻪ ﻫﺎ( ﺷﺴﺘﺸﻮ و از دﺳﺖ رﻓﺘﻦ ﻣﻮاد‬ ‫آاﻟﻲ را ﺑﻴﺎن ﻣﻲ ﻛﻨﺪ در ﺻﻮرﺗﻲ ﻛﻪ اﻓﺰاﻳﺶ ﺟﻤﻊ ﻛﻨﻨﺪه ﻫﺎ ﻏﻨﺎي آﻟﻲ را ﻧﺸﺎن ﻣﻲ دﻫﺪ‪ .‬اﻳﻦ ﺗﻜﻨﻴﻚ ﺑﺰرگ‬ ‫ﺑﻲ ﻣﻬﺮﮔﺎن ﻛﻔﺰي رودﺧﺎﻧﻪ ﻫﺎ را ﺑﻪ ‪ 4‬ﮔﺮوه اﺻﻠﻲ ﭘﺎره ﭘﺎره ﻛﻨﻨﺪه ﻫﺎ ‪ ،‬ﺟﻤﻊ ﻛﻨﻨﺪه ﻫﺎ ‪ ،‬ﺧﺮاﺷﻨﺪه ﻫﺎ و‬ ‫ﺷﻜﺎرﭼﻴﺎن ﺗﻘﺴﻴﻢ ﻣﻲ ﻛﻨﺪ‪.‬‬ ‫ﭘﺎره ﭘﺎره ﻛﻨﻨﺪه ﻫﺎ ﻳﺎ‪ : Shredders‬از ﻣﻮاد آﻟﻲ درﺷﺖ ﻣﺎﻧﻨﺪ ﺑﺮﮔﻬﺎ ﺟﻠﺒﻜﻬﺎ و ﮔﻴﺎﻫﺎن آﺑﺰي ﺗﻐﺬﻳﻪ ﻣﻲ‬ ‫ﻛﻨﻨﺪ ‪ .‬اﻳﻦ ارﮔﺎﻧﻴﺰﻣﻬﺎ ﻧﻘﺶ ﻣﻬﻤﻲ را در ﺷﻜﺴﺘﻦ و ﺗﺠﺰﻳﻪ ﺑﺮﮔﻬﺎ و ﻗﻄﻌﺎت ﺑﺰرگ ﻣﻮاد آﻟﻲ ﺑﻪ اﻧﺪازه ﻫﺎﻳﻲ‬ ‫ﻛﻪ ﺳﺎﻳﺮ ﺑﺰرگ ﺑﻲ ﻣﻬﺮﮔﺎن ﻛﻔﺰي ﺑﺘﻮاﻧﻨﺪ از آﻧﻬﺎ اﺳﺘﻔﺎده ﻛﻨﻨﺪ دارﻧﺪ‪.‬از ﭘﺎره ﭘﺎره ﻛﻨﻨﺪه ﻫﺎ ﻣﻲ ﺗﻮان ﺑﻪ‬ ‫ﺗﺮﻳﻜﻮﭘﺘﺮا و ﭘﻠﻜﻮﭘﺘﺮاﻫﺎ اﺷﺎره ﻧﻤﻮد‪.‬‬ ‫ﺟﻤﻊ ﻛﻨﻨﺪه ﻫﺎﻳﺎ ‪ :collectors‬از ذرات رﻳﺰ آﻟﻲ ﻣﺜﻞ ﺑﺮﮔﻬﺎي ﺧﺮد ﺷﺪه و در ﺣﺎل ﻓﺴﺎد ‪ ،‬ﺑﺎﻛﺘﺮﻳﻬﺎ ‪ ،‬ﻣﻮاد‬ ‫در ﺣﺎل ﻓﺴﺎد ﻛﻒ رودﺧﺎﻧﻪ ﻫﺎ و ﺿﺎﻳﻌﺎت ﺳﺎﻳﺮ ارﮔﺎﻧﻴﺰﻣﻬﺎ ﺗﻐﺬﻳﻪ ﻣﻲ ﻛﻨﻨﺪ‪ .‬ﺟﻤﻊ ﻛﻨﻨﺪه ﻫﺎ اﻏﻠﺐ ﺑﻪ ﺟﻤﻊ‬ ‫ﻛﻨﻨﺪه ﻫﺎي ﻓﻴﻠﺘﺮ ﻛﻨﻨﺪه و ﺟﻤﻊ ﻛﻨﻨﺪه ﻫﺎي ﻣﺠﺘﻤﻊ ﻣﺜﻞ ﻻروﻫﺎي ﺑﺴﻴﺎري از اﻓﻤﺮوﭘﺘﺮا ﻫﺎ و ﺗﺮي ﻛﻮﭘﺘﺮاﻫﺎ‬ ‫ﺗﻘﺴﻴﻢ ﻣﻲ ﺷﻮﻧﺪ‬ ‫ﺧﺮاﺷﻨﺪه ﻫﺎ ﻳﺎ ‪ :scrapers‬از ﺟﻠﺒﻜﻬﺎي ﭼﺴﺒﻴﺪه ﺑﻪ ﺳﻨﮕﻬﺎ و ﺳﺎﻳﺮ ﺳﻄﻮح اﺳﺘﻔﺎده ﻣﻲ ﻛﻨﻨﺪ‪ .‬ﺑﺴﻴﺎري از‬ ‫اﻳﻦ ارﮔﺎﻧﻴﺰﻣﻬﺎ ﭘﻬﻦ و ﭘﺨﺶ ﻫﺴﺘﻨﺪ ﺗﺎ ﺑﺘﻮاﻧﻨﺪ در ﺣﻴﻦ ﺗﻐﺬﻳﻪ ﺑﻪ ﺳﻄﻮح ﺑﭽﺴﺒﻨﺪ و آﻧﻬﺎ را ﻧﮕﻪ دارﻧﺪ‪ .‬از‬ ‫ﺧﺮاﺷﻨﺪه ﻫﺎ ﻣﻲ ﺗﻮان ﺑﻪ ﺣﻠﺰوﻧﻬﺎ ‪ ،‬ﻻرو ﺳﻮﺳﻜﻬﺎ وﻻرو اﻓﻤﺮوﭘﺘﺮا و‪ ...‬اﺷﺎره ﻧﻤﻮد ‪ .‬ﺷﻜﺎرﭼﻴﺎن ﻳﺎ‬ ‫‪ :predators‬ﺑﻪ ﻃﻮر ﻣﺴﺘﻘﻴﻢ از ﺳﺎﻳﺮ ﺟﺎﻧﺪاران آﺑﺰي ﻣﺜﻞ ﻣﺎﻫﻲ ﻫﺎ و ﺑﻨﺘﻮزﻫﺎ ﺗﻐﺬﻳﻪ ﻣﻲ ﻛﻨﻨﺪ ﻣﺎﻧﻨﺪ‬ ‫ﻻرو ﻣﺎﻫﻲ ﭘﺮﻧﺪه‬ ‫‪29‬‬ ‫‪29‬‬

‫روﺷﻬﺎي ﻧﻤﻮﻧﻪ ﺑﺮداري در ‪RBPs‬‬ ‫اﻣﺮوزه روش ارزﻳﺎﺑﻲ ﺳﺮﻳﻊ زﻳﺴﺘﻲ‪ ،‬ﻛﻪ از ﻣﻮﺟﻮدات ﻛﻔﺰي ﻣﺜﻞ ﮔﺮوﻫﻬﺎي ﺑﺰرگ ﺑﻲ ﻣﻬﺮﮔﺎن ﺑﺮاي ارزﻳﺎﺑﻲ‬ ‫اﺳﺘﻔﺎده ﻣﻲ ﻛﻨﺪ‪ ،‬ﺑﻄﻮر ﮔﺴﺘﺮده اي اﺳﺘﻔﺎده ﻣﻲ ﺷﻮد‪ .‬در ارزﻳﺎﺑﻲ ﺳﺮﻳﻊ زﻳﺴﺘﻲ ‪،‬ﺟﻤﻊ آوري ﺑﻨﺘﻮزﻫﺎ ﻋﻤﻮﻣﺎً‬ ‫از ﺗﻤﺎم ﻣﻨﻄﻘﻪ ﺗﺤﺖ ﻣﻄﺎﻟﻌﻪ اﻧﺠﺎم ﻣﻲ ﺷﻮد‪.‬‬ ‫اﺳﺘﻔﺎده از ﺑﻨﺘﻴﻚ و ارزﻳﺎﺑﻲ ﺳﺮﻳﻊ و ﺻﺤﻴﺢ آﻧﻬﺎ ‪ ،‬ﻣﻌﻤﻮﻻ ﺗﺤﺖ ﭘﻮﺷﺶ ‪ 3RBP‬و‪ 2‬ﻗﺮار ﻣﻲ ﮔﻴﺮد‪ .‬در اﻳﻦ‬ ‫ﭘﺮﺗﻮﻛﻞ ﻛﺎﻧﻮن اﺻﻠﻲ ﺗﻮﺟﻪ ‪ ،‬روي ﺗﻔﺎوت در ﺧﺼﻮﺻﻴﺎت ﻓﻴﺰﻳﻜﻲ ﺟﺮﻳﺎن آب اﺳﺖ‪ .‬و اﻳﻦ ﺟﺮﻳﺎن داﺷﺘﻦ و‬ ‫ﺣﺮﻛﺎت داﺋﻤﻲ آب اﺳﺖ ﻛﻪ ﺑﺎﻋﺚ ﻣﻲ ﺷﻮد ﺑﻨﺘﻴﻚ ﻫﺎ زﻧﺪه ﺑﻤﺎﻧﻨﺪ و رﺷﺪ وﭘﻴﺸﺮﻓﺖ ﻧﻤﺎﻳﻨﺪ‪.‬‬ ‫ﭘﺮﻛﺎرﺑﺮد ﺗﺮﻳﻦ روﺷﻬﺎ و وﺳﺎﻳﻠﻲ ﻛﻪ در ارزﻳﺎﺑﻲ ﺳﺮﻳﻊ زﻳﺴﺘﻲ ‪ EPA‬آﻣﺮﻳﻜﺎ اﺳﺘﻔﺎده ﻣﻲ ﺷﻮد ﺷﺎﻣﻞ ﻣﻮارد‬ ‫زﻳﺮ اﺳﺖ‪.‬‬ ‫روﺷﻬﺎي ﻧﻤﻮﻧﻪ ﺑﺮداري ﻓﻴﻠﺪي ﺑﺮاي ﻳﻚ زﻳﺴﺘﮕﺎه ﺳﺎده‬ ‫‪ .1‬ﺑﺎﻳﺪ ﻳﻚ ﻣﻨﻄﻘﻪ ‪ 100‬ﻣﺘﺮي ﻛﻪ ﻧﻤﺎﻳﻨﺪه و ﺷﺎﺧﺼﻲ از ﺧﺼﻮﺻﻴﺎت رودﺧﺎﻧﻪ ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬اﻧﺘﺨﺎب ﮔﺮدد‪ .‬اﮔﺮ اﻣﻜﺎن داﺷﺘﻪ‬ ‫ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﻣﻨﻄﻘﻪ ﺑﺎﻳﺪ ﺣﺪاﻗﻞ ‪ 100‬ﻣﺘﺮ ﺑﺎﻻﺗﺮ از ﻣﺤﻞ ﺗﻘﺎﻃﻊ ﺟﺎده و ﻳﺎ ﭘﻞ ﺑﻪ رودﺧﺎﻧﻪ ﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬ ‫‪ .2‬ﻗﺒﻞ از ﻧﻤﻮﻧﻪ ﺑﺮداري‪ ،‬ﺻﻔﺤﺎت ﻓﻴﻠﺪي ﻓﻴﺰﻳﻜﻲ‪ /‬ﺷﻴﻤﻴﺎﻳﻲ را ﺑﺮاي ﺛﺒﺖ ﺗﻮﺿﻴﺤﺎت ﻣﻨﻄﻘﻪ اي‪ ،‬اوﺿﺎع آب و ﻫﻮاﻳﻲ و‬ ‫اﺳﺘﻔﺎده از زﻣﻴﻦ ﻣﺮﺑﻮﻃﻪ ﭘﺮﻛﻨﻨﺪ‪.‬‬ ‫‪ .3‬از ﻣﻨﻄﻘﻪ ﻧﻤﻮﻧﻪ ﺑﺮداري ﻳﻚ ﻧﻘﺸﻪ ﺗﻬﻴﻪ ﻛﻨﻴﺪ‪ ..‬اﮔﺮ اﻣﻜﺎن داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬از )‪ (GPS‬ﻗﺎﺑﻞ ﺣﻤﻞ ﺑﺮاي ﺗﻌﻴﻴﻦ ﻋﺮض و‬ ‫ﻃﻮل ﺟﻐﺮاﻓﻴﺎﻳﻲ در ﻣﻨﻄﻘﻪ ﻧﻤﻮﻧﻪ ﺑﺮداري رودﺧﺎﻧﻪ اﺳﺘﻔﺎده ﻛﻨﻴﺪ‪.‬‬ ‫‪ .4‬ﻛﻠﻴﻪ ﻣﻨﺎﻃﻖ ﺗﻨﮕﺎب و رواﻧﺎب در ﻣﺤﺪوده ‪ 100‬ﻣﺘﺮي‪ ،‬ﻛﺎﻧﺪﻳﺪﻫﺎي ﺧﻮﺑﻲ ﺑﺮاي ﻧﻤﻮﻧﻪ ﺑﺮداري ﺑﺰرگ ﺑﻲ ﻣﻬﺮﮔﺎن‬ ‫ﻫﺴﺘﻨﺪ‪.‬‬ ‫‪30‬‬

31

‫‪ .5‬ﻧﻤﻮﻧﻪ ﺑﺮداري از ﭘﺎﻳﻴﻦ دﺳﺖ رودﺧﺎﻧﻪ ﻣﻮرد ﺑﺮرﺳﻲ ﺷﺮوع ﻣﻲ ﺷﻮد و ﺑﻪ ﺳﻤﺖ ﺑﺎﻻ دﺳﺖ رودﺧﺎﻧﻪ اداﻣﻪ ﻣﻲ ﻳﺎﺑﺪ‪.‬‬ ‫‪.6‬ﺑﺮاي ﺑﺪﺳﺖ آوردن ﻳﻚ ﻧﻤﻮﻧﻪ ﻫﻤﮕﻦ‪ ،‬ﻧﻤﻮﻧﻪ ﻫﺎ و ﻳﺎ ﻛﻴﻜﻬﺎﻳﻲ ﻛﻪ از ﻣﻨﺎﻃﻖ ﻣﺨﺘﻠﻒ ﺑﺴﺘﺮ ﺳﻨﮕﻲ ﺟﻤﻊ آوري ﺷﺪه اﻧﺪ‬ ‫ﺑﺎﻳﺪ ﺑﺎ ﻫﻢ ﻣﺨﻠﻮط ﺷﻮﻧﺪ‪ .‬ﺑﻌﺪ از ﻫﺮ ﺗﻮرﻛﺸﻲ ﻣﻮاد ﺟﻤﻊ ﺷﺪه در روي ﺗﻮر را ﺑﺎ آب ﺗﻤﻴﺰ رودﺧﺎﻧﻪ‪ 2 ،‬ﺗﺎ ‪ 3‬ﺑﺎر ﺷﺴﺘﺸﻮ‬ ‫دﻫﻴﺪ‬ ‫‪.7‬ﻧﻤﻮﻧﻪ را از ﺗﻮر ﺑﻪ ﻇﺮوف ﻧﻤﻮﻧﻪ ﺑﺮداري اﻧﺘﻘﺎل دﻫﻴﺪ و آﻧﻬﺎ را ﺑﻪ ﻣﻨﻈﻮر ﻓﻴﻜﺲ ﻛﺮدن در اﺗﺎﻧﻮل ‪ 95‬درﺻﺪ ﺑﺮﻳﺰﻳﺪ‬ ‫ﻃﻮرﻳﻜﻪ ﻓﻴﻜﺴﺎﺗﻮر روي ﻧﻤﻮﻧﻪ ﻫﺎ را ﺑﭙﻮﺷﺎﻧﺪ‪ .‬ﻳﻚ ﺑﺮﭼﺴﺐ ﻛﻪ ﻧﺸﺎن دﻫﻨﺪة ﻣﺸﺨﺼﺎت ﻧﻤﻮﻧﻪ ﺑﺮداري و ﺷﻤﺎره ﻛﺪ‪ ،‬ﺗﺎرﻳﺦ‪،‬‬ ‫ﻧﺎم رودﺧﺎﻧﻪ‪ ،‬ﻣﺤﻞ ﻧﻤﻮﻧﻪ ﺑﺮداري و ﺟﻤﻊ آورﻧﺪه اﺳﺖ ﺑﻪ ﻇﺮف ﻧﻤﻮﻧﻪ زده ﻣﻲ ﺷﻮد‪ .‬ﺑﻴﺮون ﻇﺮف ﺑﺎﻳﺪ ﻛﻠﻴﻪ اﻃﻼﻋﺎت را دارا‬ ‫ﺑﻮده و ﻛﻠﻤﻪ ﻓﻴﻜﺲ ﺷﺪه ﺑﺎ اﺗﺎﻧﻮل ‪ %95‬ﺑﺮ روي آن ﻧﻮﺷﺘﻪ ﺷﻮد ‪.‬اﻳﻦ اﻃﻼﻋﺎت ﺑﺎﻳﺪ در دﻓﺘﺮ ﺛﺒﺖ ﻧﻤﻮﻧﻪ ﻫﺎ در آزﻣﺎﻳﺸﮕﺎه‬ ‫زﻳﺴﺖ ﺷﻨﺎﺳﻲ‪ ،‬ﮔﺰارش ﺷﻮﻧﺪ ‪.‬‬ ‫‪ .8‬ﺻﻔﺤﻪ اﻃﻼﻋﺎت ﻣﺮﺑﻮط ﺑﻪ ﻣﻨﻄﻘﻪ ﻧﻤﻮﻧﻪ ﺑﺮداري ﺑﻲ ﻣﻬﺮﮔﺎن ﻛﻔﺰي را ﭘﺮﻛﻨﻴﺪ ﻛﻪ در آن ﻣﻮارد ﺑﺎﻻ‪ ،‬ﺑﺎﻳﺪ در ﺻﻔﺤﺎت‬ ‫ﺛﺒﺖ اﻃﻼﻋﺎت ﻓﻴﺰﻳﻜﻲ‪ /‬ﺷﻴﻤﻴﺎﻳﻲ ﺛﺒﺖ ﺷﻮد‪.‬‬ ‫‪.9‬درﺻﺪ ﻫﺮ ﻧﻮع زﻳﺴﺘﮕﺎه را در ﻣﻨﻄﻘﻪ ﻣﻮرد ﺑﺮرﺳﻲ ﮔﺰارش ﻛﻨﻴﺪ‪ .‬ﺑﻪ وﺳﻴﻠﻪ ﻧﻤﻮﻧﻪ ﺑﺮداري ﻣﻮرد اﺳﺘﻔﺎده ‪ ،‬ﺗﻮﺻﻴﻪ ﻫﺎي‬ ‫ﻣﺮﺑﻮط ﺑﻪ ﻧﻤﻮﻧﻪ ﺑﺮداري از ﺟﻤﻠﻪ ﺟﺮﻳﺎﻧﻬﺎي ﺷﺪﻳﺪ‪ ،‬ﺻﺨﺮه ﻫﺎي ﻓﺮﻳﺐ دﻫﻨﺪه‪ ،‬دﺳﺘﺮﺳﻲ ﺳﺨﺖ ﺑﻪ رودﺧﺎﻧﻪ ﻳﺎ ﻫﺮ ﭼﻴﺰي‬ ‫ﻛﻪ اوﺿﺎع ﻣﺨﺘﻠﻔﻲ از ﻧﻤﻮﻧﻪ ﺑﺮداري را ﻧﺸﺎن ﻣﻲ دﻫﺪ‪ ،‬ﺗﻮﺟﻪ ﻛﻨﻴﺪ‪.‬‬ ‫‪.10‬ﻣﺸﺎﻫﺪات ﮔﻴﺎﻫﺎن و ﺟﺎﻧﻮران آﺑﺰي را ﻣﺴﺘﻨﺪ ﻛﻨﻴﺪ‪.‬‬ ‫‪.11‬ارزﻳﺎﺑﻲ زﻳﺴﺘﮕﺎﻫﻲ ﺑﻌﺪ از ﻛﺎﻣﻞ ﺷﺪن ﻧﻤﻮﻧﻪ ﺑﺮدارﻳﻬﺎ اﻧﺠﺎم دﻫﻴﺪ ‪،‬ﻗﺪم زدن در ﻃﻮل ﻣﻨﻄﻘﻪ‪ ،‬اﻣﻜﺎن ﺑﺮرﺳﻲ دﻗﻴﻖ‬ ‫ﺗﺮي را ﻓﺮاﻫﻢ ﻣﻲ ﻛﻨﺪ‪.‬‬ ‫‪.12‬ﻧﻤﻮﻧﻪ ﻫﺎ را ﺑﻪ آزﻣﺎﻳﺸﮕﺎه ﺑﺮده و ﻓﺮم ﻫﺎي ﺛﺒﺖ ﺷﺪه را ﻛﺎﻣﻞ ﻛﻨﻴﺪ‪.‬‬ ‫‪32‬‬

‫روﺷﻬﺎي ﻧﻤﻮﻧﻪ ﺑﺮداري ﻣﻴﺪاﻧﻲ ﺑﺮاي زﻳﺴﺘﮕﺎﻫﻬﺎي ﻣﺮﻛﺐ‬ ‫‪ 100‬ﻣﺘﺮ از ﻃﻮل رودﺧﺎﻧﻪ ﻛﻪ ﻧﺸﺎن دﻫﻨﺪة وﻳﮋﮔﻴﻬﺎﻳﻲ ﻛﻠﻲ رودﺧﺎﻧﻪ اﺳﺖ ﺑﺎﻳﺪ اﻧﺘﺨﺎب ﺷﻮد‪ .‬ﺗﺎ ﺟﺎﻳﻴﻜﻪ‬ ‫ﻣﻤﻜﻦ اﺳﺖ‪ ،‬ﻣﻨﻄﻘﻪ ﺑﺎﻳﺪ ﺣﺪاﻗﻞ ﺑﺎ ‪ 100‬ﻣﺘﺮ ﻓﺎﺻﻠﻪ از ﺑﺎﻻدﺳﺖ رود ‪ ،‬ﺟﺎده ﻳﺎ ﭘﻞ ﻋﺒﻮري در ﻧﻈﺮ ﮔﺮﻓﺘﻪ ﺷﻮد‬ ‫ﺗﺎ ﺑﺎﻋﺚ ﻛﺎﻫﺶ ﺳﺮﻋﺖ‪ ،‬ﻋﻤﻖ و ﻛﻴﻔﻴﺖ ﻛﻠﻲ زﻳﺴﺘﮕﺎه ﻧﺸﻮد‪ .‬در ﻣﻨﻄﻘﻪ ﻣﻄﺎﻟﻌﻪ ﺷﺎﺧﺔﻫﺎي ﻓﺮﻋﻲ رود ﻧﺒﺎﻳﺪ ﺑﻪ‬ ‫رودﺧﺎﻧﻪ رﻳﺨﺘﻪ ﺷﻮد و ﻳﺎ اﻳﺴﺘﮕﺎﻫﻬﺎ در ﭼﻨﻴﻦ ﻣﻨﺎﻃﻘﻲ ﻧﺒﺎﻳﺪ اﻧﺘﺨﺎب ﺷﻮﻧﺪ‪.‬‬ ‫ﻗﺒﻞ از ﻧﻤﻮﻧﻪ ﺑﺮداري‪ ،‬ﻣﺸﺨﺼﺎت ﻣﻴﺪاﻧﻲ ﻓﻴﺰﻳﻜﻲ و ﺷﻴﻤﻴﺎﻳﻲ را ﻛﺎﻣﻞ ﻛﻨﻴﺪ ‪.‬ﺑﺮاي ﻣﺴﺘﻨﺪ ﻛﺮدن ﺗﻮﺻﻴﻒ‬ ‫ﻣﺤﻞ‪ ،‬ﺷﺮاﻳﻂ ﺟﻮي‪ ،‬و اﺳﺘﻔﺎده زﻣﻴﻦ‪ ،‬ﺑﻌﺪ از ﻧﻤﻮﻧﻪ ﺑﺮداري‪ ،‬اﻳﻦ اﻃﻼﻋﺎت را ﺟﻬﺖ ﺻﺤﺖ و ﻛﺎﻣﻞ ﺑﻮدن‬ ‫ﺑﺮرﺳﻲ ﻛﻨﻴﺪ‪.‬‬ ‫ﻳﻚ ﻧﻘﺸﻪ ﺑﺮاي دﺳﺘﺮﺳﻲ ﺑﻪ ﻧﻤﻮﻧﻪ ﻫﺎ ﻃﺮاﺣﻲ ﻛﻨﻴﺪ‪ .‬اﻳﻦ ﻧﻘﺸﻪ ﺑﺎﻳﺪ ﺷﺎﻣﻞ وﻳﮋﮔﻴﻬﺎي رودﺧﺎﻧﻪ ﺑﺎﺷﺪ‪) .‬ﻣﺜﻼً‪:‬‬ ‫ﻟﺮز آب ﻫﺎ ﻳﺎ ﻣﻨﺎﻃﻖ ﮔﻴﺮ رودﺧﺎﻧﻪ ‪ ،‬ﮔﻮداﻟﻬﺎ‪ ،‬درﺧﺘﺎن اﻓﺘﺎده‪ ،‬ﻣﻨﺎﻃﻖ آرام و ژرف رود‪ ،‬ﭘﻴﭻ ﻫﺎ و‪ (...‬و‬ ‫ﺳﺎﺧﺘﺎرﻫﺎي ﻣﻬﻢ‪ ،‬ﮔﻴﺎﻫﺎن و ﻣﺸﺨﺼﺎت ﺳﻮاﺣﻞ ﻧﺰدﻳﻚ ﻣﻨﺎﻃﻖ رودﺧﺎﻧﻪ اي‪ .‬ﻣﺴﻴﺮ ﺟﺮﻳﺎن را ﺑﺎ ﻓﻠﺶ ﻧﺸﺎن‬ ‫دﻫﻴﺪ‪ .‬ﻣﻨﺎﻃﻘﻲ ﻛﻪ ﺑﺮاي ﻧﻤﻮﻧﻪ ﺑﺮداري ﺑﺰرگ ﺑﻲ ﻣﻬﺮﮔﺎن اﺳﺘﻔﺎده ﺷﺪه‪ ،‬را روي ﻧﻘﺸﻪ ﻧﺸﺎن دﻫﻴﺪ‪.‬‬ ‫ﻣﺴﺎﻓﺖ رودﺧﺎﻧﻪ و ﺗﻌﺪاد و ﮔﺴﺘﺮش ﻧﻤﻮﻧﻪ ﺑﺮداري و اﺳﺘﻔﺎدة اﺣﺘﻤﺎﻟﻲ از داده ﻫﺎي ﻣﻨﺎﺑﻊ آﺑﻲ را ﺑﻪ ﻣﻨﻈﻮر‬ ‫ﻣﺪﻳﺮﻳﺖ ‪ ،‬ﺗﺨﻤﻴﻦ ﺑﺰﻧﻴﺪ‪ .‬اﮔﺮ ﻣﻤﻜﻦ ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬از ‪ GPS‬دﺳﺘﻲ ﺑﺮاي ﺗﻌﻴﻴﻦ ﻃﻮل و ﻋﺮض ﺟﻐﺮاﻓﻴﺎﻳﻲ در دورﺗﺮﻳﻦ‬ ‫ﻧﻘﻄﺔ ﭘﺎﻳﻴﻦ رود و ﺗﻌﻴﻴﻦ ﻣﺤﻞ ﻧﻤﻮﻧﻪ ﺑﺮداري اﺳﺘﻔﺎده ﻛﻨﻴﺪ‪.‬‬ ‫‪33‬‬

‫اﻧﻮاع ﻣﺨﺘﻠﻒ زﻳﺴﺘﮕﺎه ﺑﺮاي ﻧﻤﻮﻧﻪ ﺑﺮداري وﺟﻮد دارﻧﺪ ﻛﻪ ﺑﺎﻳﺪ ﺑﻪ ﻧﺴﺒﺖ ﺗﻘﺮﻳﺒﻲ آﻧﻬﺎ از ﻣﻨﺎﻃﻖ ﺳﻄﺤﻲ ﻛﻞ‬ ‫زﻳﺴﺘﮕﺎه ﺑﺰرگ ﺑﻲ ﻣﻬﺮﮔﺎن ﻧﻤﻮﻧﻪ ﺑﺮداري ﺷﻮﻧﺪ‪.‬‬ ‫ﺑﺮاي ﻣﺜﺎل اﮔﺮ ﻻﺷﻪ ﻫﺎي درﺧﺘﺎن ‪ %50‬ﻳﻚ زﻳﺴﺘﮕﺎه را ﺗﺸﻜﻴﻞ دﻫﻨﺪ و ﻟﺮز آب ﻫﺎ ‪ %20‬ﭘﺲ ‪ 10‬اﻳﺴﺘﮕﺎه در‬ ‫ﻣﻮاد ﻻﺷﻪ اي درﺧﺘﺎن و ‪ 4‬اﻳﺴﺘﮕﺎه ﺑﺮاي ﻣﻨﺎﻃﻖ ﻟﺮز آﺑﻬﺎ ﺑﺎﻳﺪ اﻧﺘﺨﺎب ﺷﻮد‪ 6 .‬اﻳﺴﺘﮕﺎه ﺑﺎﻗﻴﻤﺎﻧﺪة ﺑﺎﻳﺪ در ﻫﺮ‬ ‫ﻧﻮع زﻳﺴﺘﮕﺎﻫﻲ ﻛﻪ ﺑﺎﻗﻲ ﻣﺎﻧﺪه‪ ،‬اﻧﺠﺎم ﺷﻮد‪ .‬زﻳﺴﺘﮕﺎﻫﻬﺎﻳﻲ ﻛﻪ ﻛﻤﺘﺮ از ‪ %5‬ﻛﻞ زﻳﺴﺘﮕﺎه را ﺷﺎﻣﻞ ﻣﻲ ﺷﻮﻧﺪ‬ ‫ﻳﺎ ﺑﺮ ﻏﻨﺎي رودﺧﺎﻧﻪ ﻛﻤﺘﺮ از ‪ %5‬اﺛﺮ دارﻧﺪ‪ ،‬ﻧﺒﺎﻳﺪ ﻧﻤﻮﻧﻪ ﺑﺮداري ﺷﻮﻧﺪ‪.‬‬ ‫درﭼﻨﻴﻦ ﻣﻮاردي‪ ،‬اﻳﺴﺘﮕﺎه ﻫﺎي ﺑﺎﻗﻴﻤﺎﻧﺪه را ﻣﺘﻨﺎﺳﺐ ﺑﺎ ﺑﺴﺘﺮ ﭼﻴﺮه ﺗﺮ )اﺻﻠﻲ(‪ ،‬اﻧﺘﺨﺎب ﻛﻨﻴﺪ‪ .‬ﺗﻌﺪاد‬ ‫اﻳﺴﺘﮕﺎﻫﻬﺎ در ﻫﺮ ﻛﺪام از اﻧﻮاع زﻳﺴﺘﮕﺎه ﺑﺎﻳﺪ درﻓﺎﻳﻞ اﻃﻼﻋﺎت ﻣﻴﺪاﻧﻲ ﺛﺒﺖ ﺷﻮد‪.‬‬ ‫ﻧﻤﻮﻧﻪ ﺑﺮداري در اﻧﺘﻬﺎي ﭘﺎﻳﻴﻦ دﺳﺖ رود اﻧﺠﺎم ﻣﻲ ﺷﻮد و ﺗﺎ ﺳﻤﺖ ﺑﺎﻻي رودﺧﺎﻧﻪ اداﻣﻪ ﻣﻲ ﻳﺎﺑﺪ‪.‬‬ ‫ﻧﻤﻮﻧﻪ ﻫﺎي ﺟﻤﻊ آوري ﺷﺪه در زﻳﺴﺘﮕﺎﻫﻬﺎي ﭼﻨﺪﮔﺎﻧﻪ ﺑﺮاي ﺑﻪ دﺳﺖ آوردن ﻳﻚ ﻧﻤﻮﻧﻪ ﻳﻚ ﺟﻮر و ﻳﻚ‬ ‫دﺳﺖ ﺑﺎ ﻫﻢ ﺗﺮﻛﻴﺐ ﻣﻲ ﺷﻮﻧﺪ‪ .‬اﮔﺮ ﺿﺮوري ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﻣﻮاد ﺟﻤﻊ آوري ﺷﺪه را ﺑﺎ ﺟﺎري ﻛﺮدن آب ﺗﻤﻴﺰ رودﺧﺎﻧﻪ‬ ‫روي ﺗﻮر دو ﺗﺎ ﺳﻪ ﺑﺎر ﺑﺸﻮﺋﻴﺪ‪.‬‬ ‫اﮔﺮ ﺗﻮر ﻣﺴﺪود ﺷﺪه ﺑﺎﺷﺪ ﺑﻄﻮرﻳﻜﻪ ﻣﺎﻧﻊ ﺻﻴﺪ ﻧﻤﻮﻧﻪ ﻣﻨﺎﺳﺐ ﺷﻮد‪ ،‬ﻣﻮاد داﺧﻞ ﺗﻮر را دور رﻳﺨﺘﻪ و آن ﺑﺨﺶ‬ ‫از ﻧﻤﻮﻧﻪ ﺑﺮداري را دوﺑﺎره در ﻫﻤﺎن ﻧﻮع زﻳﺴﺘﮕﺎه اﻣﺎ در ﻣﻜﺎﻧﻲ ﻣﺘﻔﺎوت اﻧﺠﺎم دﻫﻴﺪ‪.‬‬ ‫آﺷﻐﺎﻟﻬﺎ و ﻣﻮاد زاﺋﺪ ﺑﺰرگ را ﭘﺲ از ﺷﺴﺘﺸﻮ و ﺑﺮرﺳﻲ ﺑﺮاي ﭘﻴﺪا ﻛﺮدن ﻣﻮﺟﻮدات زﻧﺪه ‪ ،‬ﺑﻴﺮون ﺑﻴﻨﺪازﻳﺪ‪.‬‬ ‫ﻫﺮ ﻣﻮﺟﻮد ﻳﺎﻓﺘﻪ ﺷﺪه را در ﺟﻌﺒﺔ ﻧﻤﻮﻧﻪ ﻫﺎ ﻗﺮار دﻫﻴﺪ‪ .‬وﻗﺖ را ﺑﻪ ﺟﺴﺘﺠﻮي ﻻﺷﻪ ﻫﺎي ﻛﻮﭼﻚ در ﻣﺤﻴﻂ‬ ‫ﻛﺎر اﺧﺘﺼﺎص ﻧﺪﻫﻴﺪ‪.‬‬ ‫‪34‬‬

‫ﻧﻤﻮﻧﻪ را از ﺗﻮر ﺑﻪ ﺟﻌﺒﺔ ﻧﻤﻮﻧﻪ اﻧﺘﻘﺎل دﻫﻴﺪ و در ﻣﻘﺪار ﻛﺎﻓﻲ اﺗﺎﻧﻮل ‪ %95‬ﺑﺮاي ﻧﮕﻬﺪاري ﻧﻤﻮﻧﻪ‪ ،‬ﻗﺮار دﻫﻴﺪ‪ .‬ﻣﻤﻜﻦ اﺳﺖ‬ ‫ﺑﺮاي اﻧﺘﻘﺎل ﻧﻤﻮﻧﻪ ﻫﺎ از ﺗﻮر ﭘﻨﺲ ﻻزم ﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬ ‫ﺑﺮﭼﺴﺐ ﺷﺎﻣﻞ ﻛﺪ ﺷﻨﺎﺳﺎﻳﻲ ﻧﻤﻮﻧﻪ ﻳﺎ ﺗﻌﺪاد ﻣﺠﻮﻋﻪ‪ ،‬اﻃﻼﻋﺎت‪ ،‬ﻧﺎم رودﺧﺎﻧﻪ‪ ،‬ﻣﻜﺎن ﻧﻤﻮﻧﻪ ﺑﺮداري و ﻧﺎم ﻧﻤﻮﻧﻪ ﺑﺮدار را در‬ ‫ﺟﻌﺒﺔ ﻧﻤﻮﻧﻪ ﻗﺮار دﻫﻴﺪ‪ .‬ﺳﻤﺖ ﺑﻴﺮوﻧﻲ ﺟﻌﺒﻪ ﺑﺎﻳﺪ ﺷﺎﻣﻞ اﻃﻼﻋﺎت ﻣﺸﺎﺑﻪ وﻛﻠﻤﻪ )ﻣﺎده ﻧﮕﻬﺪارﻧﺪه‪ %95 :‬اﺗﺎﻧﻮل( ﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬ ‫اﮔﺮ ﺑﻴﺸﺘﺮ از ﻳﻚ ﺟﻌﺒﻪ ﺑﺮاي ﻧﻤﻮﻧﻪ ﻻزم ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﻫﺮ ﺑﺮﭼﺴﺐ ﺟﻌﺒﻪ ﺑﺎﻳﺪ ﺣﺎوي ﻫﻤﻪ اﻃﻼﻋﺎت ﻧﻤﻮﻧﻪ ﺑﺎﺷﺪ و ﻳﺎ ﺷﻤﺎره ﮔﺬاري‬ ‫ﺷﺪه ﺑﺎﺷﺪ )ﺑﺮاي ﻣﺜﺎل‪ 1 :‬از ‪ 2 ،2‬از ‪ 2‬و‪ (...‬اﻳﻦ اﻃﻼﻋﺎت در ﻛﺎﺗﺎﻟﻮگ ‪9‬‬ ‫ﻧﻤﻮﻧﻪ در آزﻣﺎﻳﺸﮕﺎه زﻳﺴﺖ ﺷﻨﺎﺳﻲ ﺛﺒﺖ ﺧﻮاﻫﺪ ﺷﺪ‪.‬‬ ‫ﺑﺨﺶ ﺑﺎﻻﻳﻲ ﺛﻴﺖ اﻃﻼﻋﺎت ﻣﻴﺪاﻧﻲ ﺑﺰرگ ﺑﻲ ﻣﻬﺮﮔﺎن ﻛﻔﺰي را ﻛﻪ اﻃﻼﻋﺎت اﺻﻠﻲ را در ﺛﻴﺖ ﻣﻴﺪاﻧﻲ ﻓﻴﺰﻳﻜﻲ و ﺷﻴﻤﻴﺎﻳﻲ‬ ‫ﺗﻜﺮارﻣﻲ ﻛﻨﺪ ﻛﺎﻣﻞ ﻛﻨﻴﺪ‪.‬‬ ‫درﺻﺪ ﻫﺮ ﻛﺪام از اﻧﻮاع زﻳﺴﺘﮕﺎه را در ﻧﻤﻮﻧﻪ ﺛﺒﺖ ﻛﻨﻴﺪ‪ .‬وﺳﺎﻳﻞ اﺳﺘﻔﺎده ﺷﺪه در ﻧﻤﻮﻧﻪ ﺑﺮداري را ﻳﺎدداﺷﺖ ﻛﻨﻴﺪ و ﺷﺮاﻳﻂ‬ ‫ﻧﻤﻮﻧﻪ ﺑﺮداري را ﺗﻔﺴﻴﺮ ﻛﻨﻴﺪ ﻣﺜﻼً‪ :‬ﺟﺮﻳﺎن ﺑﺎﻻ‪ ،‬ﺗﺨﺘﻪ ﺳﻨﮓ ﻫﺎي ﺧﻄﺮﻧﺎك‪ ،‬دﺳﺘﺮﺳﻲ ﺳﺨﺖ ﺑﻪ رودﺧﺎﻧﻪ‪ ،‬ﻳﺎ ﻫﺮ ﭼﻴﺰي ﻛﻪ‬ ‫ﺷﺮاﻳﻂ ﻧﺎﻣﺴﺎﻋﺪ ﻧﻤﻮﻧﻪ ﺑﺮداري را ﻧﺸﺎن دﻫﺪ‪.‬‬ ‫‪ ( 10‬ﻣﺸﺎﻫﺪات ﻓﻠﻮر و ﻓﻮن آﺑﻲ را ﻣﺴﺘﻨﺪ ﻛﻨﻴﺪ‪ .‬ﺗﺨﻤﻴﻦ ﻫﺎي ﻛﻴﻔﻲ از ﺗﺮﻛﻴﺒﺎت ﺑﺰرگ ﺑﻲ ﻣﻬﺮﮔﺎن و ﻓﺮاواﻧﻲ ﻧﺴﺒﻲ را‬ ‫ﺑﻌﻨﻮان ﺗﺨﻴﻤﻦ ﺳﻄﺤﻲ از ﺳﻼﻣﺖ اﻛﻮﺳﻴﺴﺘﻢ و ﺑﺮاي ﺑﺮرﺳﻲ ﻛﻔﺎﻳﺖ ﻧﻤﻮﻧﻪ ﺑﺮداري‪ ،‬اﻧﺠﺎم دﻫﻴﺪ‪.‬‬ ‫‪ (11‬زﻳﺴﺘﮕﺎه را ارزﻳﺎﺑﻲ ﻛﻨﻴﺪ‪ .‬ﭘﺲ از ﻛﺎﻣﻞ ﺷﺪن ﻧﻤﻮﻧﻪ ﺑﺮداري‪ ،‬زﻳﺴﺘﮕﺎﻫﻬﺎي ﻛﻮﭼﻚ ﻣﻮرد ﻧﻤﻮﻧﻪ ﺑﺮداري و ﺑﺮرﺳﻲ ﺷﺪه‬ ‫در ﻃﻮل رودﺧﺎﻧﻪ ﺑﻪ ﻓﺮاﻫﻢ ﺷﺪن ﻳﻚ ارزﻳﺎﺑﻲ دﻗﻴﻖ ﻛﻤﻚ ﻣﻲ ﻛﻨﺪ‪ .‬اﮔﺮ ﻣﻤﻜﻦ ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ارزﻳﺎﺑﻲ زﻳﺴﺘﮕﺎه را ﺑﻪ اﻋﻀﺎي ﺗﻴﻢ‬ ‫دﻳﮕﺮ ي واﮔﺬار ﻛﻨﻴﺪ‪.‬‬ ‫‪ (12‬ﻧﻤﻮﻧﻪ ﻫﺎ را ﺑﻪ آزﻣﺎﻳﺸﮕﺎه ﺑﺮده و اﻃﻼﻋﺎت ﻛﺎﺗﻮﻟﻮگ را ﻛﺎﻣﻞ ﻛﻨﻴﺪ ‪.‬‬ ‫‪35‬‬

36

‫ﻣﺘﺮﻳﻚ ﭼﻴﺴﺖ‬ ‫ﻣﺘﺮﻳﻜﻬﺎ داده ﻫﺎي ﻛﻤﻲ ﺧﻼﺻﻪ ﺷﺪه ﻫﺴﺘﻨﺪ ﻛﻪ از داده ﻫﺎ ي ﻛﻴﻔﻲ ﻣﺸﺘﻖ ﻣﻲ ﺷﻮﻧﺪ‪(Fox,2004) .‬‬ ‫ﻣﺘﺮﻳﻜﻬﺎ ﻳﺎ ﺷﺎﺧﺼﻬﺎ ﺑﻪ ﻣﺤﻘﻖ اﺟﺎزه ﻣﻲ دﻫﻨﺪ ﻛﻪ از ﺻﻔﺎت ﺷﺎﺧﺺ و ﻣﻌﻨﻲ دار ﻣﺠﻤﻮﻋﻪ ﻳﺎ ﺟﻮاﻣﻊ‬ ‫ﻣﻮﺟﻮدات زﻧﺪه ﺑﺎ اﺳﺘﻔﺎده از ﭘﺎﺳﺦ اﻳﻦ ارﮔﺎﻧﻴﺰﻣﻬﺎ ﺑﻪ اﻏﺘﺸﺎش و اﺧﺘﻼل ﺑﺮاي ارزﻳﺎﺑﻲ ﻣﻨﻄﻘﻪ اﺳﺘﻔﺎده ﻛﻨﻨﺪ‪.‬‬ ‫ا)‪Barbour‬و ﻫﻤﻜﺎران‪( 1998،‬‬ ‫ﺑﺮاي اﻳﻨﻜﻪ ﻳﻚ ﻣﺘﺮﻳﻚ ﻣﻔﻴﺪ وﻗﺎﺑﻞ اﺳﺘﻔﺎده ﺑﺎﺷﺪ ﺑﺎﻳﺪ ‪ 2‬وﻳﮋﮔﻲ اﺳﺎﺳﻲ زﻳﺮ را داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ ‪.‬‬ ‫از ﻧﻈﺮ اﻛﻮﻟﻮژﻳﻜﻲ ﺑﺎ ﻣﺠﻤﻮﻋﻪ ﺑﻴﻮﻟﻮژﻳﻚ ﻳﺎ ﺟﺎﻣﻌﻪ ﻣﻮرد ﻣﻄﺎﻟﻌﻪ و اﻫﺪاف ﻣﻄﺎﻟﻌﻪ ارﺗﺒﺎط و ﻫﻤﺨﻮاﻧﻲ داﺷﺘﻪ‬ ‫ﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬ ‫ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ ﺗﻨﺶ زا ﻫﺎ ﺣﺴﺎس ﺑﻮده و واﻛﻨﺸﻲ ﻧﺸﺎن دﻫﺪ ﻛﻪ ﺑﺘﻮان آن را ازﺗﻐﻴﻴﺮات ﻃﺒﻴﻌﻲ ﺗﺸﺨﻴﺺ داد‬ ‫‪.‬‬ ‫در واﻗﻊ ﻫﺪف اﺳﺘﻔﺎده از ﺗﺮﻛﻴﺐ ﻣﺘﺮﻳﻜﻬﺎ ‪ ،‬ﺑﺮاي ارزﻳﺎﺑﻲ ﺷﺮاﻳﻂ ﺑﻴﻮﻟﻮژﻳﻚ ‪ ،‬ﮔﺮد آوري ‪ ،‬اﻧﺘﺸﺎر و اﻧﺘﻘﺎل‬ ‫اﻃﻼﻋﺎت ﻣﺮﺑﻮط ﺑﻪ ﻋﻨﺎﺻﺮ و ﻓﺮآﻳﻨﺪﻫﺎي اﺟﺘﻤﺎﻋﺎت آﺑﺰﻳﺎن اﺳﺖ‪ .‬ﻻزم ﺑﻪ ذﻛﺮ اﺳﺖ ﻛﻪ ﺗﻤﺎم ﻣﺘﺮﻳﻜﻬﺎي‬ ‫ﻣﻨﺘﺸﺮ ﺷﺪه ﻛﻪ در اﻳﻦ ﻗﺴﻤﺖ ﺑﺤﺚ ﻣﻲ ﺷﻮﻧﺪ ﺑﺎ اﺳﺘﻔﺎده از اﻃﻼﻋﺎت ﻧﺴﺒﺘﺎ ﮔﺴﺘﺮده ﻓﻴﻠﺪي در ﻣﻮرد‬ ‫رودﺧﺎﻧﻪ ﻫﺎ و ﻧﻪ درﻳﺎﭼﻪ ﻫﺎ ﺑﻪ وﺟﻮد آﻣﺪه اﻧﺪ ﺑﻨﺎﺑﺮاﻳﻦ ﻣﻤﻜﻦ اﺳﺖ ﻗﺎﺑﻞ اﺳﺘﻔﺎده در ﻣﻮرد درﻳﺎﭼﻪ ﻫﺎ ﺑﻪ‬ ‫وﻳﮋه درﻳﺎﭼﻪ ﻫﺎي ﺧﻴﻠﻲ ﺑﺰرگ و ﻋﻤﻴﻖ ﻧﺒﺎﺷﻨﺪ ‪ .‬در ﻧﺘﻴﺠﻪ ﺑﺮاي اﺳﺘﻔﺎده از اﻳﻦ ﻣﺘﺮﻳﻜﻬﺎ ﺑﻪ ﻣﻨﻈﻮر ارزﻳﺎﺑﻲ‬ ‫وﺿﻌﻴﺖ درﻳﺎﭼﻪ ﻫﺎ‪ ،‬ﺣﺘﻤﺎ ﺑﺎﻳﺪ آزﻣﺎﻳﺸﺎت ﺷﻴﻤﻴﺎﻳﻲ آب‪ ،‬ﺑﺮاي ﺟﻤﻊ آوري داده ﻫﺎي ﭘﺸﺘﻮاﻧﻪ و اﺻﻠﻲ ﻧﻴﺰ‬ ‫‪ 37‬اﻳﻦ درﻳﺎﭼﻪ ﻫﺎ ﺻﻮرت ﺑﮕﻴﺮد ‪.‬‬ ‫در‬

‫ﺑﺴﻴﺎري از ﺷﺎﺧﺺ ﻫﺎ در ارزﻳﺎﺑﻲ ﺳﺮﻳﻊ زﻳﺴﺘﻲ از اﻣﺘﻴﺎز ﻳﺎ ﻋﺪد ﺗﺤﻤﻞ ﮔﺮوﻫﻬﺎ و ﺗﺎﻛﺴﻮﻧﻬﺎي ﻣﻬﻢ‬ ‫ﺟﺎﻧﻮران ﺣﺎﺻﻞ از ﭘﺎﻳﮕﺎﻫﻬﺎي ﺗﺤﻘﻴﻘﺎﺗﻲ و اﻃﻼﻋﺎت اﻧﺘﺸﺎر ﻳﺎﻓﺘﻪ و اﻧﺘﺸﺎر ﻧﻴﺎﻓﺘﻪ ﻣﺘﺨﺼﺼﻴﻦ اﺳﺘﻔﺎده ﻣﻲ‬ ‫ﻛﻨﻨﺪ‪.‬‬ ‫ﺑﻌﻀﻲ از ﻣﻬﻤﺘﺮﻳﻦ ﻣﺘﺮﻳﻜﻬﺎﻳﻲ ﻛﻪ در ارزﻳﺎﺑﻲ وﺿﻌﻴﺖ ﻛﻴﻔﻲ رودﻫﺎ اﺳﺘﻔﺎده ﻣﻲ ﺷﻮﻧﺪ ﺷﺎﻣﻞ ﻣﻮارد زﻳﺮ ﻣﻲ‬ ‫ﺑﺎﺷﺪ‪.‬ﻻزم ﺑﻪ ذﻛﺮ اﺳﺖ اﻳﻦ ﻣﺘﺮﻳﻜﻬﺎدر ﭘﻴﺶ ﻧﻮﻳﺲ ﺳﻨﺪ ﻳﺎ ﺳﻨﺪ ارزﻳﺎﺑﻲ ﺳﺮﻳﻊ )‪ EPA (RBPs‬آﻣﺮﻳﻜﺎ‬ ‫ﺗﺎﻳﻴﺪ و ﺗﺼﻮﻳﺐ ﺷﺪﻧﺪ‪.‬‬ ‫‪-1‬ﻏﻨﺎي ﺗﺎﻛﺴﻮﻧﻬﺎ )‪(Palfkin et al,1989‬‬ ‫‪ -2‬اﺻﻼح ﺷﺪه اﻧﺪﻛﺲ زﻳﺴﺘﻲ ﺧﺎﻧﻮاده ﻳﺎ اﻧﺪﻛﺲ ﻫﻴﻠﺴﻨﻬﻮف )‪ (Palfkin et al,1989‬ارزش ﻣﻘﺎوﻣﺖ ﺑﺮاي ﺧﺎﻧﻮاده‬ ‫ﻫﺎ ﺑﻴﻦ ‪ 0‬ﺗﺎ ‪ 10‬رﺗﺒﻪ ﺑﻨﺪي ﺷﺪه و ﺑﺎ ﻛﺎﻫﺶ ﻛﻴﻔﻴﺖ آب اﻓﺰاﻳﺶ ﻣﻲ ﻳﺎﺑﺪ‪.‬‬ ‫(‪ .‬ارزﻳﺎﺑﻲ ﺳﺮﻳﻊ زﻳﺴﺘﻲ ﺑﻪ روش ﻫﻴﻠﺴﻨﻬﻮف )‪ (HFBI‬از ﺑﻬﺘﺮﻳﻦ و ﻛﻢ ﻫﺰﻳﻨﻪ ﺗﺮﻳﻦ روﺷﻬﺎﻳﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ اﻣﺮوزه در آﻣﺮﻳﻜﺎ‬ ‫و اروﭘﺎ راﻳﺞ ﻣﻲ ﺑﺎﺷﺪ و ﻣﻮرد ﺗﺎﻳﻴﺪ ‪ EPA‬آﻣﺮﻳﻜﺎﺳﺖ ﻛﻪ ﺑﺎ ﺷﻨﺎﺳﺎﻳﻲ ﺑﺰرگ ﺑﻲ ﻣﻬﺮﮔﺎن آﺑﺰي در ﺣﺪ ﺧﺎﻧﻮاده و ﺗﻌﻴﻴﻦ‬ ‫ﺑﺮدﺑﺎري آﻧﻬﺎ ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ آﻟﻮدﮔﻲ آب رودﺧﺎﻧﻪ ) از ﻧﻈﺮ ﺑﺎر آﻟﻮدﮔﻲ ﻣﻮاد آﻟﻲ ( اﻣﺘﻴﺎزي ﺑﻴﻦ )‪ (0-1 0‬ﺑﻪ ﻫﺮ ﺧﺎﻧﻮاده ﻣﻲ‬ ‫دﻫﺪ ‪ .‬ﺷﺎﺧﺺ زﻳﺴﺘﻲ ﻫﻴﻠﺴﻨﻬﻮف ﺑﻮﺳﻴﻠﻪ ﺿﺮب ﺗﻌﺪاد اﻓﺮاد ﮔﻮﻧﻪ در ارزش )ﻣﻘﺪار( ﺑﺮدﺑﺎري اﺧﺘﺼﺎﺻﻲ آﻧﻬﺎ ﺗﻘﺴﻴﻢ ﺑﺮ‬ ‫ﻛﻞ ﺗﻌﺪاد اﻓﺮاد ﻣﺤﺎﺳﺒﻪ ﻣﻲ ﺷﻮد )‪.(0-10‬‬ ‫داﻣﻨﻪ ارزش ﺑﺮدﺑﺎري‪ ،‬از ﻏﻴﺮ ﺑﺮدﺑﺎر )‪ (0‬ﺻﻔﺮ ﺗﺎ ﺑﺮدﺑﺎر )‪ (10‬ﻣﻲ ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ارزش ﻫﺎي ﺑﺮدﺑﺎري ﻟﻴﺴﺖ ﺷﺪه در ﻟﻴﺴﺖ ﮔﻮﻧﻪ اي‬ ‫)‪ (Bode 1996‬اﻛﺜﺮاً از ﻫﻠﻴﺴﻨﻬﻮف )‪ (1987‬ﻣﻲ ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ﻣﻘﺎدﻳﺮ ﺑﺎﻻي ﺷﺎﺧﺺ زﻳﺴﺘﻲ ﻫﻴﻠﺴﻨﻬﻮف ﺑﻴﺎﻧﮕﺮ آﻟﻮدﮔﻲ‬ ‫آﺑﻬﺎ ﺳﺖ‪ ،‬در ﺣﺎﻟﻴﻜﻪ ﻣﻘﺎدﻳﺮ ﻛﻢ آن ﺷﺎﺧﺺ وﺿﻌﻴﺖ آب ﺗﻤﻴﺰ ﻣﻲ ﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬ ‫ﻋﺪد ﺻﻔﺮ ﺑﻴﺎﻧﮕﺮ ﻋﺪم ﻣﻘﺎوﻣﺖ ﺧﺎﻧﻮاده ﺑﻪ آﻟﻮدﮔﻲ آﻟﻲ و در ﻧﺘﻴﺠﻪ ﭘﺎﻛﻴﺰﮔﻲ آب اﺳﺖ و اﻣﺘﻴﺎز ‪ 10‬ﻣﻘﺎوﻣﺖ ﺑﺎﻻي ﺧﺎﻧﻮاده‬ ‫را ﺑﻪ آﻟﻮدﮔﻲ ﻧﺸﺎن ﻣﻲ دﻫﺪ ‪ .‬ﺑﺎ اﺳﺘﻔﺎده از ﻓﺮﻣﻮل زﻳﺮ و ﺟﺪول ﺗﻌﻴﻴﻦ ﻛﻼﺳﻪ ﻛﻴﻔﻲ آب‪ ،‬ﻛﻼﺳﻪ ﻛﻴﻔﻲ آب را در ‪ 7‬ﻃﺒﻘﻪ‬ ‫)ﻋﺎﻟﻲ ﺗﺎ ﺧﻴﻠﻲ ﺑﺪ( ﺗﻌﻴﻴﻦ ﻣﻲ ﻛﻨﺪ)‪.(Fox,2004‬‬ ‫‪38‬‬

‫‪HFIB=∑nVT/N‬‬ ‫‪ =N‬ﺗﻌﺪاد ﻛﻞ ﻧﻤﻮﻧﻪ ﻫﺎ در ﺗﻤﺎم ﺧﺎﻧﻮاده ﻫﺎ‬ ‫‪ =n‬ﺗﻌﺪاد ﻧﻤﻮﻧﻪ ﻫﺎ در ﻫﺮ ﺧﺎﻧﻮاده‬ ‫‪ =VT‬ارزش ﺗﺤﻤﻞ ﻳﺎ ﻫﺮ ﺧﺎﻧﻮاده‬

‫درﺟﻪ آﻟﻮدﮔﻲ‬ ‫ﺑﺪون آﻟﻮدﮔﻲ آﻟﻲ‬ ‫آﻟﻮدﮔﻲ آﻟﻲ ﺑﺴﻴﺎر‬ ‫ﻧﺎﭼﻴﺰ‬ ‫آﻟﻮدﮔﻲ آﻟﻲ ﻛﻢ‬ ‫‪39‬‬

‫ﻛﻴﻔﻴﺖ آب‬

‫‪HFBI‬‬

‫ﻋﺎﻟﻲ‬

‫‪.-3.5‬‬

‫ﺧﻴﻠﻲ ﺧﻮب‬

‫‪3.5-4.5‬‬

‫ﺧﻮب‬

‫‪4.51-5.5‬‬

‫آﻟﻮدﮔﻲ آﻟﻲ در ﺣﺪ ﻧﺴﺒﺘﺎ‬ ‫ﻗﺎﺑﻞ ﻣﻼﺣﻈﻪ‬

‫ﻣﺘﻮﺳﻂ‬

‫‪5.51-6.5‬‬

‫آﻟﻮدﮔﻲ آﻟﻲ ﻗﺎﺑﻞ ﻣﻼﺣﻈﻪ‬

‫ﻣﺘﻮﺳﻂ ﺿﻌﻴﻒ‬

‫‪6.51-7.5‬‬

‫آﻟﻮدﮔﻲ آﻟﻲ ﺧﻴﻠﻲ زﻳﺎد‬

‫ﺑﺪ‬

‫‪7.51-8.5‬‬

‫ﺧﻴﻠﻲ ﺑﺪ‬

‫‪8.51-10‬‬

‫آﻟﻮدﮔﻲ آﻟﻲ ﺷﺪﻳﺪ‬

‫‪40‬‬

‫‪-3‬ﻧﺴﺒﺖ ﺧﺮاﺷﻨﺪه ﻫﺎ و ﺟﻤﻊ آوري ﻛﻨﻨﺪه ﻫﺎي ﻓﻴﻠﺘﺮ ﻛﻨﻨﺪه)‪(Palfkin et al,1989‬‬ ‫‪ -4‬ﻧﺴﺒﺖ ﻓﺮاواﻧﻲ ‪ EPT‬و ﺷﻴﺮوﻧﻮﻣﻴﺪه) ‪(Plafkin et al,1989‬‬ ‫‪ -5‬درﺻﺪ ﺳﻬﻢ ﻳﺎ اﺷﺘﺮاك ﺧﺎﻧﻮاده ﻫﺎي ﭼﻴﺮه) ‪(Plafkin et al,1989‬‬ ‫‪ -6‬اﻧﺪﻛﺲ ‪(Plafkin et al,1989 )EPT‬‬ ‫‪ -7‬اﻧﺪﻛﺴﻬﺎي ﺗﺸﺎﺑﻪ ﺟﻮاﻣﻊ ) ‪(Plafkin et al,1989‬‬ ‫اﻳﻦ اﺗﺪﻛﺴﻬﺎ در ﻣﻮاﻗﻌﻲ اﺳﺘﻔﺎده ﻣﻲ ﺷﻮﻧﺪ ﻛﻪ ﻳﻚ ﺟﺎﻣﻌﻪ رﻓﺮﻧﺲ در ﻃﻮل ﻧﻤﻮﻧﻪ ﺑﺮداري ﻳﺎ در ﺣﻴﻦ‬ ‫ﭘﻴﺸﮕﻮﻳﻲ وﺿﻌﻴﺖ ﻳﻚ ﻧﺎﺣﻴﻪ وﺟﻮد دارد‪ .‬ﻣﺘﺒﻊ اﻃﻼﻋﺎت ﻳﺎ ﻓﺎﻳﻠﻬﺎي داده ﻫﺎي اﻛﻮﻟﻮژﻳﻚ‪ ،‬ﻣﻤﻜﻦ اﺳﺖ‬ ‫ﺑﺮاي ﭘﻴﺸﮕﻮﻳﻲ ﻳﻚ ﺟﺎﻣﻌﻪ رﻓﺮﻧﺲ و ﺑﺮاي ﻣﻘﺎﻳﺴﻪ اﺳﺘﻔﺎده ﺷﻮد ‪ .‬اﻳﻦ اﻧﺪﻛﺴﻬﺎ ﺑﺮاي اﺳﺘﻔﺎده وﺗﺸﺨﻴﺺ در‬ ‫ﺳﻄﺢ ﮔﻮﻧﻪ ﻳﺎ ﺳﻄﻮح ﺑﺎﻻﺗﺮ ﺗﺎﻛﺴﻮﻧﻮﻣﻴﻚ ﻃﺮاﺣﻲ ﺷﺪﻧﺪ ﺳﻪ اﻧﺪﻛﺲ ار ﺑﻴﻦ ﺗﻤﺎم اﻧﺪﻛﺴﻬﺎي ﺗﺸﺎﺑﻪ در ﺟﻮاﻣﻊ‬ ‫در زﻳﺮ ﺗﻮﺿﻴﺢ داده ﺷﺪه اﺳﺖ‪.‬‬ ‫ﻧﻤﻮﻧﻪ ‪ =A‬اﻳﺴﺘﮕﺎه رﻓﺮﻧﺲ ﻳﺎ ﻣﺮﺟﻊ‬ ‫ﻧﻤﻮﻧﻪ ‪ =B‬اﻳﺴﺘﮕﺎﻫﻲ ﻛﻪ ﺑﺎﻳﺪ ﻣﻘﺎﻳﺴﻪ ﺷﻮد‬ ‫‪-1‬اﻧﺪﻛﺲ ﻓﻘﺪان ﺟﺎﻣﻌﻪ‬ ‫‪ =b-a/e‬ﻓﻘﺪان ﺟﻮاﻣﻊ‬

‫‪41‬‬

‫‪ = a‬ﺗﻌﺪاد ﺗﺎﻛﺴﻮﻧﻬﺎي ﻣﻌﻤﻮل در دو ﻧﻤﻮﻧﻪ‬ ‫‪ = b‬ﺗﻌﺪاد ﻛﻞ ﺗﺎﻛﺴﻮﻧﻬﺎي ﻣﻮﺟﻮد در ﻧﻤﻮﻧﻪ ‪A‬‬ ‫‪ = e‬ﺗﻌﺪاد ﻛﻞ ﺗﺎﻛﺴﻮﻧﻬﺎي ﻣﻮﺟﻮد در ﻧﻤﻮﻧﻪ ‪B‬‬

‫‪-2‬ﺿﺮﻳﺐ ﺗﺸﺎﺑﻪ ﺟﻮاﻣﻊ ﺟﺎﻛﺎرد‬ ‫‪= a‬ﺗﻌﺪاد ﺗﺎﻛﺴﻮﻧﻬﺎي ﻣﻌﻤﻮل در ﻫﺮ دو ﻧﻤﻮﻧﻪ‬ ‫‪= b‬ﺗﻌﺪاد ﺗﺎﻛﺴﻮﻧﻬﺎﻳﻲ ﻛﻪ ﻓﻘﻂ در ﻧﻤﻮﻧﻪ ‪ B‬وﺟﻮد دارﻧﺪ و ﻧﻪ در ﻧﻤﻮﻧﻪ ‪A‬‬ ‫‪ = c‬ﺗﻌﺪاد ﺗﺎﻛﺴﻮﻧﻬﺎﻳﻲ ﻛﻪ ﻓﻘﻂ در ﻧﻤﻮﻧﻪ ‪A‬وﺟﻮد دارﻧﺪ و ﻧﻪ در ﻧﻤﻮﻧﻪ‬

‫‪=a/a+b+c‬ﺿﺮﻳﺐ ﺗﺸﺎﺑﻪ ﺟﺎﻛﺎرد‬

‫‪B‬‬

‫‪-3‬اﻧﺪﻛﺲ ﺗﺸﺎﺑﻪ ﺟﻮاﻣﻊ ‪Pinkham, Pearson‬‬

‫⎤ ‪min( xia , xib ) ⎡ xia xib‬‬ ‫∑= ‪S.I .ab‬‬ ‫⎥‪⎢ ⋅ ÷ 2‬‬ ‫‪max( xia , xib ) ⎣ xa xb‬‬ ‫⎦‬ ‫‪ =xia, xib‬ﺗﻌﺪاد اﻓﺮاد در ﺗﺎﻛﺴﻮن ‪ i‬ام در ﻧﻤﻮﻧﻪ ‪ A‬ﻳﺎ ‪B‬‬ ‫‪42‬‬

‫‪-8‬ﻧﺴﺒﺖ ﮔﺮوه ﻏﺬاﻳﻲ ﻛﺎرﻛﺮدي ﺧﺮد ﻛﻨﻨﺪه )ﺧﺮاﺷﻨﺪه ﻫﺎ ( و ﻛﻞ اﻓﺮاد ﺟﻤﻊ آوري ﺷﺪه‪(Plafkin et ) :‬‬ ‫‪al,1989‬‬

‫اﺳﺎس اﻳﻦ ﻣﺘﺮﻳﻚ ﻫﻢ ﺑﺮ ﻣﻔﻬﻮم ﮔﺮوﻫﻬﺎي ﻏﺬاﻳﻲ ﻛﺎرﻛﺮدي اﺳﺖ ‪ ،‬ﻓﺮاواﻧﻲ ﮔﺮوه ﻏﺬاﻳﻲ ﺧﺮاﺷﻨﺪه ﻫﺎ ﺑﺎ‬ ‫ﻓﺮاواﻧﻲ ﺗﻤﺎم ﮔﺮوﻫﻬﺎي ﻏﺬاﻳﻲ ﻛﺎرﻛﺮدي راﺑﻄﻪ دارد ﻛﻪ ﺑﻪ ﻋﻨﻮان اﻧﺪﻳﻜﺎﺗﻮر اﻣﻜﺎن ارزﻳﺎﺑﻲ ﭘﺘﺎﻧﺴﻴﻞ‬ ‫ﺗﺨﺮﻳﺐ )‪ CPOM( coarse particulate organic material‬را ﺑﺮ اﺳﺎس ﺟﻮاﻣﻊ ﺧﺮاﺷﻨﺪه ﻓﺮاﻫﻢ ﻣﻲ‬ ‫آورد‪.‬‬ ‫ﺑﻌﻀﻲ از ﺷﺎﺧﺼﻬﺎي ارزﻳﺎﺑﻲ ﻛﻴﻔﻲ ﻛﻪ در ارزﻳﺎﺑﻲ ﺳﺮﻳﻊ زﻳﺴﺘﻲ ﺑﻴﺸﺘﺮ ﻗﺎﺑﻞ ﺗﻮﺟﻪ ﻫﺴﺘﻨﺪ‪ Somers ).‬و‬ ‫ﻫﻤﻜﺎران ‪(1998‬‬

‫ﺗﻌﺪاد ﮔﺮوه ﻫﺎي رده ﺑﻨﺪي ﺷﺪه‬ ‫درﺻﺪ اوﻟﻴﮕﻮﺧﺖ )ﻛﻢ ﺗﺎران(‬ ‫درﺻﺪ آﻣﻔﻲ ﭘﻮدﻫﺎ )ﻧﺎﺟﻮر ﭘﺎﻳﺎن(‬ ‫درﺻﺪ ‪(Ephemeroptera, Plecoptera, Tricoptera)EPT‬‬ ‫درﺻﺪ ﺣﺸﺮات ‪) Non-diptera‬ﺣﺸﺮات ﻏﻴﺮدوﺑﺎﻻن(‬ ‫درﺻﺪ ﺣﺸﺮات‬ ‫درﺻﺪ دﻳﭙﺘﺮا ﻫﺎ )دوﺑﺎﻻن(‬ ‫درﺻﺪ ﺷﻜﻢ ﭘﺎﻳﺎن‬ ‫ﻧﺴﺒﺖ ‪ EPT‬ﺑﻪ ﺷﻴﺮوﻧﻮﻣﻴﺪه‬ ‫درﺻﺪ ﻏﺎﻟﺒﻴﺖ‬ ‫‪43‬‬

‫‪ Beak‬ﺷﺎﺧﺺ ﺣﻴﺎﺗﻲ‬ ‫ﻳﻚ ﺗﻜﻨﻴﻚ ارزﻳﺎﺑﻲ زﻳﺴﺘﻲ اﺳﺖ‪ ،‬ﻛﻪ از ﮔﺮوﻫﻬﺎي آراﻳﻪ اي و ﮔﻮﻧﻪ ﻫﺎ‪ ،‬ﻫﻢ ﺑﺮاي ارزﻳﺎﺑﻲ ‪Beak‬ﺷﺎﺧﺺ‬ ‫ﻛﻴﻔﻴﺖ آب رودﺧﺎﻧﻪ و ﻫﻢ ﺑﺮاي ﻗﺎﺑﻠﻴﺖ ﺻﻴﺪ ﻣﺎﻫﻲ در رودﺧﺎﻧﻪ ﻫﺎي آﻣﺮﻳﻜﺎي ﺷﻤﺎﻟﻲ اﺳﺘﻔﺎده ﻣﻲ ﻛﻨﺪ‪.‬‬ ‫ﺷﺎﺧﺺ ﻣﺬﻛﻮر داراي ﮔﺴﺘﺮه اي ﺑﻴﻦ ﺻﻔﺮ ﺑﺮاي آﻟﻮدﮔﻲ ﺷﺪﻳﺪ )ﻣﻌﻤﻮﻻً ﺳﻤﻲ( و ‪ 12‬ﺑﺮاي ﺟﺮﻳﺎﻧﻬﺎي‬ ‫ﻏﻴﺮآﻟﻮده اﺳﺖ‪ .‬ﻛﻪ ﺷﺎﺧﺺ را ﻣﻲ ﺗﻮان از ﻧﻤﻮﻧﻪ ﻫﺎي ﺣﺎﺻﻠﻪ از ﻫﺮ روش )ﻛﻪ اﺟﺎزه دﻫﺪ ﺗﺨﻤﻴﻦ ﻣﻨﺎﺳﺒﻲ از‬ ‫داﻧﺴﻴﺘﻪ ﺟﻤﻌﻴﺖ اﻧﺠﺎم ﺷﻮد( ﺑﺪﺳﺖ آورد‪ .‬ﺗﻮﺻﻴﻪ ﺷﺪه اﺳﺖ ﻛﻪ ﻧﻤﻮﻧﻪ ﻫﺎي ﻛﻨﺘﺮل ﺑﺮاي ﻣﻘﺎﻳﺴﻪ از ﻳﻚ‬ ‫ﻣﻨﻄﻘﻪ ﻏﻴﺮآﻟﻮده ﮔﺮﻓﺘﻪ ﺷﻮد‪.‬‬ ‫ﺗﺸﺨﻴﺺ دﻗﻴﻖ ﮔﻮﻧﻪ ﻫﺎ ﺑﺮاي ارزﻳﺎﺑﻲ ﻣﻬﻢ اﺳﺖ وﻟﻲ ﻧﺘﻴﺠﻪ ﺗﻘﺮﻳﺒﻲ ﻣﻲ ﺗﻮاﻧﺪ ﺑﻮﺳﻴﻠﻪ دﺳﺘﻪ ﺑﻨﺪي و ﺷﻤﺎرش‬ ‫ﺗﻴﺮه ﻫﺎ ﺑﺪﺳﺖ آﻳﺪ‪ .‬ﻣﺤﻘﻘﻴﻦ ﺑﺮاي اﺳﺘﻔﺎده ﺑﻬﺘﺮ از ﺷﺎﺧﺺ‪ ،‬ﻧﻴﺎز ﺑﻪ داﻧﺴﺘﻦ ﻓﺮاواﻧﻲ ﻧﺴﺒﻲ ﮔﻮﻧﻪ ﻫﺎ و‬ ‫ﻫﻤﭽﻨﻴﻦ رﻓﺘﺎرﻫﺎي ﺗﻐﺬﻳﻪ اي آﻧﻬﺎ ‪) ،‬ﻳﻌﻨﻲ ﺗﻐﺬﻳﻪ ﻛﻨﻨﺪﮔﺎن ﻓﻴﻠﺘﺮي‪ ،‬ﺻﻴﺎدي آﻧﻬﺎ و ﻏﻴﺮه( و ﻫﻤﭽﻨﻴﻦ ﻗﺎﺑﻠﻴﺖ‬ ‫در ﺑﻴﻦ ﺷﺎﺧﺼﻬﺎي ﺗﻨﻮع در ﮔﻮﻧﻪ ﻫﺎﻳﻲ ‪Beak‬ﺗﺤﻤﻞ اﻛﻮﻟﻮژﻳﻜﻲ و ﻣﻠﺰوﻣﺎت اﻛﻮﻟﻮژﻳﻜﻲ آﻧﻬﺎ دارﻧﺪ‪ .‬ﺷﺎﺧﺺ‬ ‫ﻛﻪ ﺑﻪ آﻟﻮدﮔﻲ ﺣﺴﺎس ﻫﺴﺘﻨﺪ ﭘﻴﺸﺮﻓﺘﻲ را ﻧﺸﺎن ﻣﻲ دﻫﺪ‪ .‬ﺑﺎ اﻳﻦ وﺻﻒ‪ ،‬ﻇﺮﻓﻴﺖ ﺑﻴﺸﺘﺮ ﺗﺤﻤﻞ و ﻣﻠﺰوﻣﺎت‬ ‫اﻛﻮﻟﻮژﻳﻜﻲ ﻗﺴﻤﺘﻲ از ﻧﻈﺮﻳﻪ ﻫﺴﺘﻨﺪ و ارزش ﺷﺎﺧﺺ را اﻏﻠﺐ ﻓﺮﺿﻲ ﻣﻲ داﻧﻨﺪ‪ .‬ﺷﺎﺧﺺ ﻣﺬﻛﻮر ﺑﺮاي اﻓﺮادي‬ ‫ﻛﻪ ﺗﺠﺮﺑﻪ اي در ﺷﻨﺎﺳﺎﻳﻲ ارﮔﺎﻧﻴﺴﻤﻬﺎ ﻧﺪارﻧﺪ ﺗﻜﻤﻴﻞ ﺷﺪه ﺑﻮد‪ .‬در ﺣﻘﻴﻘﺖ دﻗﺖ ﺷﺎﺧﺺ ﺑﺎ اﻓﺰاﻳﺶ ﺗﺠﺮﺑﻪ‬ ‫ﺷﺨﺺ در اﻣﺮ ﺷﻨﺎﺧﺖ ﻣﻮﺟﻮدات ﻛﻔﺰي‪ ،‬ﻛﺎﻫﺶ ﻣﻲ ﻳﺎﺑﺪ‪ .‬اﻳﻦ ﺷﺎﺧﺺ ﺑﺮاي ﻛﻔﺰي ﺷﻨﺎﺳﺎن ﻣﻨﺎﺳﺐ ﻧﻴﺴﺖ‬ ‫ﭼﺮا ﻛﻪ آﻧﻬﺎ ﻣﺮاﺣﻞ ﻣﺨﺘﻠﻒ ﻻروي ﻳﻚ ﮔﻮﻧﻪ را ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﻳﻚ ﺗﺎﻛﺴﻮن ﻃﺒﻘﻪ ﺑﻨﺪي ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ‪ ،‬در ﺣﺎﻟﻴﻜﻪ ﻳﻚ‬ ‫ﺷﺨﺺ ﺑﻲ ﺗﺠﺮﺑﻪ آﻧﻬﺎ را ﺗﺎﻛﺴﻮﻧﻬﺎي ﻣﺨﺘﻠﻔﻲ در ﻧﻈﺮ ﻣﻲ ﮔﻴﺮد‪ ،‬ﻳﺎﻳﻚ ﻛﻔﺰي ﺷﻨﺎس دو ارﮔﺎﻧﻴﺴﻢ را ﺑﺎ‬ ‫ﺳﺎﻳﺰﻫﺎي ﻣﺨﺘﻠﻒ را ﻣﻤﻜﻦ اﺳﺖ ﻣﺜﻞ ﻫﻢ در ﻧﻈﺮ ﺑﮕﻴﺮد‪ ،‬اﻣﺎ ﺗﺎزه ﻛﺎران آﻧﻬﺎ را ﺟﺪاﮔﺎﻧﻪ در ﻧﻈﺮ ﻣﻲ ﮔﻴﺮﻧﺪ‪.‬‬

‫‪.‬‬

‫ﻻزم اﺳﺖ ﻛﻪ رده ﺑﻨﺪي ﺑﺼﻮرت ﺗﺼﺎدﻓﻲ ﺻﻮرت ﮔﻴﺮد‪.‬‬ ‫‪44‬‬

‫‪44‬‬

‫ﻣﺜﻼً اﮔﺮ ﺗﻤﺎم ﺣﻴﻮاﻧﺎت ﺑﺰرگ اﺑﺘﺪا رده ﺑﻨﺪي ﺷﻮﻧﺪ و ﺑﻌﺪ از آن ﺣﻴﻮاﻧﺎت ﻛﻮﭼﻚ رده ﺑﻨﺪي ﺷﻮﻧﺪ‪ ،‬ﻧﻤﻮﻧﻪ‬ ‫اﺣﺘﻤﺎﻻً در رده ﺑﻨﺪي ﺗﺎﻛﺴﻮن دﭼﺎر ﺧﻄﺎ ﻣﻲ ﮔﺮدد و ﺑﺎﻋﺚ ﻛﻮﭼﻚ ﺷﺪن ﻣﻴﺰان ﺷﺎﺧﺺ ﻣﻲ ﮔﺮدد‪ .‬ﺷﺎﺧﺺ‬ ‫اﺣﺘﻤﺎﻻً ﺑﺮاي اﺷﺨﺎص ﻣﺒﺘﺪي‪ ،‬ﻣﺎﻫﻴﮕﻴﺮان ﺗﻔﻨﻨﻲ و ﻏﻴﺮه ﻣﻨﺎﺳﺐ و ﻗﺎﺑﻞ اﺳﺘﻔﺎده اﺳﺖ‪ .‬ﺷﺎﺧﺺ ﻣﺒﺘﻨﻲ ﺑﺮ‬ ‫آزﻣﻮن ﻋﻼﻣﺖ اﺳﺖ و ﻫﻤﭽﻨﻴﻦ )ﺗﺌﻮري ‪ (run‬ﻛﻪ ﺑﺴﺘﮕﻲ ﺑﻪ ﻗﺎﺑﻠﻴﺖ اﺑﺘﺪاﻳﻲ ﻓﺮد اﺳﺘﻔﺎده ﻛﻨﻨﺪه در اﻣﺮ‬ ‫ﺷﻨﺎﺧﺖ و ﺗﺸﺨﻴﺺ ﺳﺎﻳﺰﻫﺎي ﻣﺨﺘﻠﻒ‪ ،‬ﺷﻜﻞ و ﻋﻼﺋﻢ رﻧﮓ ارﮔﺎﻧﻴﺴﻤﻬﺎ دارد‪ .‬ﺗﻨﻬﺎ دو ﮔﻮﻧﻪ ﺑﻄﻮر ﻫﻤﺰﻣﺎن ﻗﺎﺑﻞ‬ ‫ﻣﻘﺎﻳﺴﻪ ﻫﺴﺘﻨﺪ‪ .‬اﮔﺮ ﮔﻮﻧﻪ اي ﻣﺸﺎﺑﻪ ﮔﻮﻧﻪ دﻳﮕﺮ ﺑﻨﻈﺮ ﺑﺮﺳﺪ اﺣﺘﻤﺎﻻً ﻗﺴﻤﺘﻲ از آن )‪(run‬اﺳﺖ‪ ،‬اﮔﺮ ﻧﻪ‬ ‫ﻗﺴﻤﺘﻲ از ﻳﻚ ‪run‬ﺟﺪﻳﺪ اﺳﺖ‪ ،‬ﻫﺮﭼﻪ ﺗﻌﺪاد ‪ run‬ﻫﺎ ﺑﻴﺸﺘﺮ ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﺗﻨﻮع ﻫﻢ ﺑﻴﺸﺘﺮ ﺧﻮاﻫﺪ ﺑﻮد‪.‬‬ ‫ارﮔﺎﻧﻴﺰﻣﻬﺎﻳﻲ ﺑﺎ ﻇﺎﻫﺮ ﻣﺸﺎﺑﻪ‪ ،‬ﺑﻪ ﻫﻤﺎن ﺗﺎﻛﺴﻮن اﺧﺘﺼﺎص ﻣﻲ ﻳﺎﺑﻨﺪ‪ .‬ﺗﻌﺪاد ﻋﻼﻣﺎت ﻣﺸﺎﺑﻪ ﻣﺨﺘﻠﻒ‪ ،‬ﺑﻴﺎﻧﮕﺮ‬ ‫ﺗﺎﻛﺴﻮﻧﻬﺎي ﻣﺨﺘﻠﻒ اﺳﺖ‪.‬‬ ‫ﺗﻌﺪاد ﻛﻞ ارﮔﺎﻧﻴﺰﻣﻬﺎ‪/‬ﺗﻌﺪاد ﺗﺎﻛﺴﻮن*ﺗﻌﺪاد ران=ﺷﺎﺧﺺ ﺑﻴﻚ‬ ‫☺‬

‫☺‬

‫☺☺☺‬

‫** ﻳﻚ ‪ run‬ﻋﺒﺎرﺗﺴﺖ از‪ :‬ارﮔﺎﻧﻴﺰﻣﻬﺎﻳﻲ ﻛﻪ ﺷﺒﻴﻪ ﺑﻪ ﻧﻈﺮ ﻣﻲ رﺳﻨﺪ‪.‬‬ ‫** ﻳﻚ ﺗﺎﻛﺴﻮن ﻳﻚ ارﮔﺎﻧﻴﺴﻢ اﺳﺖ ﻛﻪ ﻣﺘﻔﺎوت ﺑﻨﻈﺮ ﻣﻲ رﺳﺪ‪.‬‬

‫‪45‬‬

‫ﻣﻌﻴﺎر ارزﻳﺎﺑﻲ ﻛﻴﻔﻴﺖ آب ﺑﻪ ﺷﺮح زﻳﺮ اﺳﺖ‪:‬‬

‫‪46‬‬

‫ﻛﻴﻔﻴﺖ آب‬

‫ﻣﻘﺪار‪SCI‬‬

‫آﻟﻮده‬

‫‪8‬‬

‫آﻟﻮدﮔﻲ ﻣﺘﻮﺳﻂ‬

‫‪12-8.1‬‬

‫ﭘﺎﻛﻴﺰه‬

‫ﺑﻴﺸﺘﺮ از ‪12‬‬