Plc Ile Elektropnomatik Sistemlerin Kontrolu

T.C. MİLLÎ EĞİTİM BAKANLIĞI

MEGEP (MESLEKÎ EĞİTİM VE ÖĞRETİM SİSTEMİNİN GÜÇLENDİRİLMESİ PROJESİ)

ELEKTRİK ELEKTRONİK TEKNOLOJİSİ

PLC İLE ELEKTROPNOMATİK SİSTEMLERİN KONTROLÜ

ANKARA 2006

Milli Eğitim Bakanlığı tarafından geliştirilen modüller; •

Talim ve Terbiye Kurulu Başkanlığının 02.06.2006 tarih ve 269 sayılı Kararı ile onaylanan, Mesleki ve Teknik Eğitim Okul ve Kurumlarında kademeli olarak yaygınlaştırılan 42 alan ve 192 dala ait çerçeve öğretim programlarında amaçlanan mesleki yeterlikleri kazandırmaya yönelik geliştirilmiş öğretim materyalleridir (Ders Notlarıdır).

•

Modüller, bireylere mesleki yeterlik kazandırmak ve bireysel öğrenmeye rehberlik etmek amacıyla öğrenme materyali olarak hazırlanmış, denenmek ve geliştirilmek üzere Mesleki ve Teknik Eğitim Okul ve Kurumlarında uygulanmaya başlanmıştır.

•

Modüller teknolojik gelişmelere paralel olarak, amaçlanan yeterliği kazandırmak koşulu ile eğitim öğretim sırasında geliştirilebilir ve yapılması önerilen değişiklikler Bakanlıkta ilgili birime bildirilir.

•

Örgün ve yaygın eğitim kurumları, işletmeler ve kendi kendine mesleki yeterlik kazanmak isteyen bireyler modüllere internet üzerinden ulaşılabilirler.

•

Basılmış modüller, eğitim kurumlarında öğrencilere ücretsiz olarak dağıtılır.

•

Modüller hiçbir şekilde ticari amaçla kullanılamaz ve ücret karşılığında satılamaz.

İÇİNDEKİLER AÇIKLAMALAR ....................................................................................................................ii GİRİŞ ....................................................................................................................................... 1 ÖĞRENME FAALİYETİ–1 .................................................................................................... 3 1. PLC KUMANDALI ELEKTROPNOMATİK SİSTEMLERİN AVANTAJLARI ............. 3 ÖLÇME VE DEĞERLENDİRME ...................................................................................... 5 ÖĞRENME FAALİYETİ–2 .................................................................................................... 6 2. PLC İLE ADIMLAYICI (SIRALAYICI) YÖNTEMİ......................................................... 6 2.1. Sistemin Başlangıç Şartlarının Belirlenmesi................................................................. 7 2.2. Temassız Algılama Elemanlarının Konumlandırılması ................................................ 7 2.3. PLC Giriş Çıkış Ünitelerinin Bağlanması..................................................................... 8 ÖLÇME VE DEĞERLENDİRME .................................................................................... 24 PERFORMANS TESTİ (YETERLİK ÖLÇME) ............................................................... 25 ÖĞRENME FAALİYETİ–3 .................................................................................................. 26 3. PLC İLE GRUPLARA AYIRMA (KASKAD) YÖNTEMİ .............................................. 26 3.1. Gruplara Ayırma (Kaskad) Yönteminin Özellikleri ................................................... 26 3.2. Kaskad Çözüm Planı................................................................................................... 26 ÖLÇME VE DEĞERLENDİRME .................................................................................... 40 PERFORMANS TESTİ (YETERLİK ÖLÇME) ............................................................... 41 ÖĞRENME FAALİYETİ–4 .................................................................................................. 42 4. PLC İLE HAFIZALI SIRALAYICI (SET-RESET) YÖNTEMİ....................................... 42 4.1. Hafızalı Sıralayıcı Yönteminin Özellikleri ................................................................. 42 ÖLÇME VE DEĞERLENDİRME .................................................................................... 55 PERFORMANS DEĞERLENDİRME .............................................................................. 56 ÖĞRENMEME FAALİYETİ–5 ............................................................................................ 58 5. PLC PROGRAMINI YAZMAK........................................................................................ 58 PERFORMANS TESTİ (YETERLİK ÖLÇME) ............................................................... 72 MODÜL DEĞERLENDİRME .............................................................................................. 73 CEVAP ANAHTARLARI ..................................................................................................... 76 ÖNERİLEN KAYNAKLAR.................................................................................................. 77 KAYNAKÇA ......................................................................................................................... 78

i

AÇIKLAMALAR AÇIKLAMALAR KOD ALAN DAL/MESLEK MODÜLÜN ADI MODÜLÜN TANIMI SÜRE ÖN KOŞUL YETERLİK

523 EO 0073

Elektrik-Elektronik Teknolojisi Otomasyon Sistemleri PLC ile Elektropnomatik Sistemlerin Kontrolü Elektropnomatik sistemleri, PLC ile kontrol edebilme bilgi ve becerilerinin kazandırıldığı öğrenme materyalidir. 40/32 PLC ile ünite kontrolü modülünü tamamlamış olmak. PLC ile Elektropnomatik sistemlerin kontrolünü yapmak. Genel Amaç Gerekli ortam sağlandığında, PLC ile Elektropnomatik sistemin çalışma şekline uygun PLC programını yapabilecek sistem ile PLC arasındaki bağlantıyı kurup hatasız bir şekilde çalıştırabileceksiniz.

Amaçlar MODÜLÜN AMACI

EĞİTİM ÖĞRETİM ORTAMLARI VE DONANIMLARI

ÖLÇME VE DEĞERLENDİRME

¾ Yapılacak sisteme uygun özellikteki PLC ve Elektropnomatik devre elemanlarını doğru olarak seçebileceksiniz. ¾ Sistemdeki Elektropnomatik devre elemanlarına istenen çalışmayı yaptıran PLC programını hatasız yapabileceksiniz. ¾ Elektropnomatik sistemin çalışmasını sağlayan devre elemanları ve PLC bağlantılarını hatasız yapabileceksiniz. PLC katalogları ve Elektropnomatik devre elemanları katalogları, Elektropnomatik deney seti, PLC cihazı, bilgisayar, PLC haberleşme kablosu, PLC giriş ve çıkış elemanları, el takımları, ölçüm cihazları ve iş güvenliği ile ilgili ekipmanlar, PLC cihazı ve pnomatik devre elemanları satan işletmelere gezi, internet ortamında inceleme ve araştırma yapma Her faaliyet sonrasında, o faaliyetle ilgili ölçme soruları ve çeşitli performans testleri ile kendi kendinizi değerlendireceksiniz. Öğretmeniniz, modül sonunda size ölçme aracı (uygulama, soru-cevap)uygulayarak modül uygulamaları ile kazandığınız bilgi ve becerileri ölçerek değerlendirecektir. ii

GİRİŞ GİRİŞ Sevgili Öğrenci, Günümüzde en iyi, en hızlı ve en verimli üretimi sağlamanın temel çözümü olan endüstriyel otomasyon sistemleri, büyük hızla gelişmekte ve yaygınlaşmaktadır. Bu durum, bu alanda yetişmiş nitelikli insan gücü ihtiyacını da her geçen gün artırmaktadır. Ülkemizde bu alanda yetişmiş insan gücünün eksikliği, gelişen bilim ve teknolojiye çabuk uyum sağlamamızda ne yazık ki en büyük engeldir. Birçok üretim ve hizmet sektörleri, istekleri doğrultusunda makine ve tesislerin bakım gerektirmeyen, uzun ömürlü, ekonomik, sürekli değişen taleplere göre kolay ve çabuk dönüştürülebilir olmasını talep etmektedirler. Bu istekleri karşılayabilenler ise yeni teknolojileri bilen ve iyi kullanan, dalında uzman bireyler olmaktadır. PLC ile Elektropnomatik sistemlerin kontrolü, modern endüstriyel otomasyon sistemlerinde önemli bir yere sahiptir. Otomotiv sanayi, tekstil ve kimya sanayi, robot teknolojisi, ambalaj ve paketleme tesisleri, ürün işleme bant tesisleri ile otomatik dolum üniteleri bu sistemlerin kullanım alanlarından bazılarıdır. Bu modül sonunda edineceğiniz bilgi ve beceriler ile birçok sektörde kullanılan Elektropnomatik sistemlerin PLC cihazı ile kontrol ve kumandasını yapabileceksiniz. Yeni Elektropnomatik devreler tasarlayabilecek ve bu devrelerin PLC programlarını yazabileceksiniz. Böylece kurulu sistemlerde uygun değişiklikler yapabilecek veya arızalarını bulabileceksiniz. Dolayısıyla ekonomik açıdan daha iyi hayat standardına erişebilecek, acımasız teknoloji rekabetini yakalayarak yetişmiş nitelikli meslek elemanı çok az olan bu alanda yerinizi alacaksınız.

1

2

ÖĞRENME FAALİYETİ–1 AMAÇ

ÖĞRENME FAALİYETİ–1

Uygun ortam sağlandığında yapılacak sisteme uygun özellikteki PLC ve Elektropnomatik devre elemanlarını doğru olarak seçebileceksiniz.

ARAŞTIRMA Bu faaliyet öncesinde yapmanız gereken öncelikli araştırmalar şunlardır: ¾ Çeşitli marka PLC cihazları,silindirler,selenoid valfler,temassız algılama elemanları hakkında bilgiler toplayınız. ¾ Yapacağınız sisteme uygun özellikteki PLC ve Elektropnomatik devre elemanlarını seçerken dikkat edilmesi gereken noktaları araştırınız. ¾ Veri iletişim hızı için PLC’yi bilgisayara bağlayan kablo (PC/PPI kablosu) üzerindeki mini anahtarlar ayarları nasıl yapılır? Araştırınız. ¾ PLC cihazı ile kontrol edilen Elektropnomatik sistemin çalışmasını gözlemleyiniz. Araştırma işlemleri için PLC cihazı ve Elektropnomatik devre elemanlarının satıldığı mağazaları geziniz. PLC cihazı ile kontrol edilen Elektropnomatik sistemi kullanan kişilerden ön bilgi edininiz. Ayrıca önerilen kaynaklarda verilen internet adreslerinden araştırma konularınız ile ilgili bilgiler toplayınız.

1. PLC KUMANDALI ELEKTROPNOMATİK SİSTEMLERİN AVANTAJLARI ¾

Sürekli değişiklik gerektiren Elektropnomatik sistemlerde PLC kullanımı hem değişikliğin kolay yapılmasını sağlar hem de zaman kayıplarını en aza indirir.

¾

Üst düzeyde otomasyon sağladığından, üretim işi daha az çaba gerektirir ve maliyeti azaltır.

¾

PLC ile yapılan Elektropnomatik sistemin programlanması, telefon hatları kullanılarak çok uzaktan yapılabilir. Birden fazla Elektropnomatik sistemin tek merkezden kontrol ve kumandasını sağlar. PLC ile yapılan Elektropnomatik sistemin simülasyonu (çalışması) ekran üzerinde incelenebilir. Devre çalıştırılmadan, doğru çalışıp çalışmadığı görülebilir. Böylece güvenli çalışma sağlanmış olur.

¾ ¾

3

¾ ¾

Kumanda edilen Elektropnomatik sistemlerin PLC programları kopyalanıp istenilen yere taşınabilir. Sistemin tasarım, içerik ve çalışma özelliği istenildiğinde evrak üzerine aktarılabilir. PLC kumandalı Elektropnomatik sistemlerin arıza, bakım ve devre takibi kolaydır.

Şekil 1.1: PLC kumandalı Elektropnomatik sistem prensip şeması

( DIP switch ayarı : 0100 = 9600 bit / s )

4

ÖLÇMEVE VEDEĞERLENDİRME DEĞERLENDİRME ÖLÇME OBJEKTİF TESTLER (ÖLÇME SORULARI) Aşağıdaki soruları, doğru ve yanlış (D/Y) olarak değerlendiriniz. 1-(........) PLC ile yapılan Elektropnomatik sistemin tek dezavantajı, sistemde yapılacak değişiklerin zor ve pahalı olmasıdır. 2-(........) PLC kumandalı Elektropnomatik sistemlerin kumanda ve kontrolü tek merkezden yapılabilir. 3-(........) PLC ile yapılan Elektropnomatik sistemin çalışıp çalışmadığı ekran üzerinde incelenebilir. 4-(........) Giriş ve çıkış elemanları sayısı, PLC seçiminde dikkate alınmalıdır. Aşağıda verilen çoktan seçmeli testleri değerlendiriniz. 5. A) 1

6.

Aşağıdakilerden hangisi 9600 bit/s’lik veri iletişim hızı için PLC’yi bilgisayara bağlayan kablo üzerindeki mini anahtarların doğru konumudur? 2

3

4

B) 1

2

3

4

C) 1

2

3

4

D)

1

2

3

4

Aşağıda verilen devre elemanlarından hangisi çıkış elemanıdır? A) Manyetik algılayıcı B) Buton C) Selenoid valf D) Sınır anahtarı

DEĞERLENDİRME Cevaplarınızı cevap anahtarı ile karşılaştırınız. Doğru cevap sayınızı belirleyerek kendinizi değerlendiriniz. Yanlış cevap verdiğiniz ya da cevap verirken tereddüt yaşadığınız soruları, öğrenme faaliyetinin ilgili bölümlerine dönerek tekrar inceleyiniz. Tüm sorulara doğru cevap verdiyseniz diğer faaliyete geçiniz.

5

ÖĞRENME FAALİYETİ–2 ÖĞRENME FAALİYETİ–2 AMAÇ Sistemdeki Elektropnomatik devre elemanlarına, adımlayıcı (sıralayıcı) yöntemine göre istenen çalışmayı yaptıran PLC programını yazabileceksiniz. Sistemin çalışmasını sağlayan devre elemanları ile PLC bağlantılarını hatasız yapabileceksiniz.

ARAŞTIRMA Bu faaliyet öncesinde yapmanız gereken öncelikli araştırmalar şunlardır: ¾ Daha önce aldığınız PLC’ye giriş, PLC programlama teknikleri ve PLC ile ünite kontrolü modül bilgi kitaplarının PLC cihazına giriş ve çıkış elemanlarının bağlantısı, kontrol programının yazılıp yüklenmesi bölümlerine bakarak hatırlama yapınız. ¾ Sinyal çakışması Elektropnomatik sistemlere ne gibi etkiler yapar? Araştırınız. ¾ Otomasyon sistemlerinin kullanıldığı işletmelere giderek gözlemler yapınız. İlgili kişilerden bilgi alınız. Gözlem ve edindiğiniz bilgileri arkadaşlarınızla paylaşınız. ¾ PLC programlama teknikleri içerisinde en kullanışlı olan programlama tekniğini arkadaşlarınızla tartışınız. Çıkan sonucun nedenleri ile birlikte raporunu hazırlayınız.

2. PLC İLE ADIMLAYICI (SIRALAYICI) YÖNTEMİ Bu yöntemde, set olan her adım, onu takip eden adım tarafından resetlenir. Yani bir adım gerçekleşmeden diğer bir adıma geçiş mümkün olmaz. Start sinyalinin etkili olabilmesi için son adımın aktif olması gerekir. Her çıkış sinyali için bir adım kullanılır. Daha sonra bu adımlar, yan yana gelmek suretiyle kumanda zincirini oluşturur. Çift bobin uyarılı hafızalı impuls valflerin tercih edilmesi durumunda adımlayıcı(sıralayıcı) yöntemi, ”sinyal çakışmasını” önleyen iyi ve güvenilir bir yöntemdir.

Sinyal Çakışması: Basınçlı hava silindirinin her iki girişine de aynı zamanlarda basınçlı hava verilmesi, silindirin hangi yöne doğru çalışacağı noktasında kararsız kalmasıdır. A+B+A-B- veya

A+B+C+A-B-C-

ise sinyal çakışması olmaz.

HATIRLATMA: A+ : A silindirinin dışa hareketini 6

A- : A silindirinin içe hareketini B+ : B silindirinin dışa hareketini B- : B silindirinin içe hareketini temsil etmektedir.

2.1. Sistemin Başlangıç Şartlarının Belirlenmesi PLC kumandalı Elektropnomatik sistemlerin tasarım aşamasına geçilmeden önce çalışma çevriminin sürekli döngü hâlinde olabilmesi için başlangıç şartları oluşturulmalıdır. Yani en son adımın tamamlanması ile çalışma tekrar başa dönmelidir. Bunun için çalışmayı başlatacak kumanda elemanının buton değil, kalıcı tip anahtar olması gerekir. Aksi taktirde sistem, tek çevrim çalışır ve durur. Sistemin başlangıç şartı için anahtara basılmış olmalı ve en son adım tamamlanarak bu adıma ait sinyal verici eleman uyarılmış (A silindiri geri son konumda) olmalıdır.

Şekil 2.1

2.2. Temassız Algılama Elemanlarının Konumlandırılması ¾

Temassız Algılama: Dış ortamdan mekanik tetikleme olmaksızın fiziksel büyüklükleri algılayarak elektrik sinyallerine dönüştürme işidir.

Temassız algılayıcılar veya sınır anahtarlarının konumları, sinyal vermeleri istenen duruma göre yapılmalıdır. Bu yüzden silindir piston kolunun hareket mesafesi (strok boyu) dikkate alınarak konumlandırılırlar ( Şekil 2.2). Bu tip elemanlar, sisteme uygun seçilmeli; darbe ve titreşimden etkilenmemesi için iyi monte edilmelidir.

7

Şekil 2.2

2.3. PLC Giriş Çıkış Ünitelerinin Bağlanması Elektropnomatik sistemlerde giriş elemanı olarak genellikle temassız algılayıcılar veya sınır anahtarları kullanılır. Temassız algılayıcıların genelde üç bağlantı ucu vardır. Bunlardan ikisine, pozitif ve negatif uçlar bağlanır. Diğer uç ise algılama anında pozitif gerilim üreten sinyal ucudur (kahverengi:+, mavi:-, siyah: sinyal ucu). Sinyal ucu, PLC cihazının giriş adreslerinden herhangi birisine bağlanır. Sınır anahtarlarının ise kapalı ya da açık kontakları PLC cihazının giriş adreslerinden herhangi birisine bağlanır (Şekil 2.3). Elektropnomatik sistemlerde çıkış elemanı olarak selenoid valf(ler) ve sinyal lambaları kullanılır. Selenoid valfler ve sinyal lambaları, PLC cihazının çıkış adreslerinden herhangi birisine bağlanır (Şekil 2.3).

8

Endüktif Temassız Algılayıcılar a0

a1

b0

b1

Start

L+ 1M

L1

24V.DC

R Mp

L+ 1M

L1

24V.DC + -

2M

.0 .1 .2 .3 .4 .5 .6 .7 GİRİŞLER PLC ÇIKIŞLAR N .0 .1 .2 .3 .4 .5 PE

R Mp

Y1

Y2

2M

.0 .1 .2 .3 .4 .5 .6 .7 GİRİŞLER PLC ÇIKIŞLAR N .0 .1 .2 .3 .4 .5 PE K1 K1

Şekil 2.3

9

Y1

UYGULAMA–1 A+B+B-A- şeklindeki ardışık kumanda zincirinin PLC programı yapılacaktır.A ve B silindirleri çift etkili, valfler ise 5/2 çift bobin uyarılı hafızalı impuls yönlendirme valfleridir. İstenen çalışmayı sağlayan PLC programını adımlayıcı (sıralayıcı) yöntemiyle yapınız. İşlem Basamakları

Öneriler

¾ Sistemin çalışma şekline göre ihtiyaç ¾ Sistemde kullanılacak giriş elemanları ve çıkış elemanlarının neler olduğunu duyulan giriş-çıkış sayısını tespit ediniz. hatırlayınız. Bu elemanların ¾ Eğer varsa sayıcı ve zamanlayıcı sayısını özelliklerini kataloglardan araştırınız. tespit ediniz. ¾ Çalışma şeklinin gerektirdiği veri işleme ¾ Öğrenme faaliyeti-1’de gösterilen hızını tespit ediniz.. mini anahtar konumlarına bakınız. ¾ Sistemin gerektirdiği PLC ve diğer ¾ PLC cihazının seçiminde, giriş ve donanımları seçiniz. çıkış sayıları ile sayıcı ve zamanlayıcı sayılarının önemini unutmayınız. ¾ Sistemde kullanılacak Elektropnomatik ¾ Seçtiğiniz silindirler, selenoid valfler devre elemanlarını seçiniz. ve temassız algılayıcıların sisteminize uygun olduğundan emin olunuz. Verilen malzeme listesi ile karşılaştırınız. ¾ Verilen kontrol probleminin çalışma şeklini ¾ Sisteme ait taslağın çizimini yaparak, tanımlayınız. iş elemanlarının yerlerini gösteriniz. ¾ Sistemin çalışması için gerekli programı ¾ Sistemin pnomatik ve elektrik belirleyiniz. şemasını çiziniz. “Elektropnomatik Sistemler” modülü kitabından yararlanabilirsiniz. ¾ Akış şeması( yol-adım diyagramı) ile ¾ Akış şemasının iyi okunması, çalışma sistemin çalışırlığını kontrol ediniz. sistemine en uygun çözümü getireceğini unutmayınız. ¾ Elektrik şemasını ladder diyagrama ¾ “PLC Programlama Teknikleri” aktarınız. modül kitabındaki ilgili bölüme bakınız. ¾ Programı yazınız. ¾ PLC Programlama Teknikleri modül kitabındaki ilgili bölüme bakınız. ¾ Sistem elemanlarının bağlantı şemalarını ¾ Kataloglara veya eleman üzerindeki inceleyiniz. şekil ve yazılara bakınız. ¾ Sistem elemanlarının PLC cihazı ve ¾ Kullandığınız Elektropnomatik devre birbirleri ile bağlantı şekillerini tespit ediniz. elemanlarının bağlantı uçları ile PLC cihazı giriş çıkış terminallerini inceleyiniz.

10

aralarındaki ¾ Enerji kontrolünü yaptıktan sonra Elektropnomatik devre elemanlarının bağlantı uçlarını, PLC cihazı giriş çıkış terminallerinin uygun bölümlerine bağlayınız. vermeden önce ¾ İletkenleriniz, ilgili terminallere olduğundan emin doğru ve sağlam bağlanmış mı? Kontrolünü yapınız. Simülasyonunu yaparak devrenizi test ediniz.

¾ Sistem elemanlarının bağlantıları kurunuz.

¾ Devrenize enerji bağlantıların doğru olunuz.

Malzeme Listesi Malzemenin adı Adedi Malzemenin özellikleri 1 PLC cihazı 1 S7 200 2 Silindir 2 Çift etkili 3 5/2 çift bobinli valf 2 Hafızalı impuls 4 Temassız algılayıcı 4 Kapasitif 5 Start butonu 2 Ani temaslı 6 AC güç kaynağı 1 AC 220 V 7 DC güç kaynağı 1 DC 24 V, 1A 8 Kompresör 1 Uygun kapasitede 9 Bağlantı kabloları Değişik uzunlukta Tablo 2.1: Devrede kullanılacak malzeme listesi a0

b0

a1

1.0

b1

2.0

B

A

1.1

4

2

Y1

2.1

Y2

5 3 1

0.1

4

2

Y3

Y4

5 3 1

Şekil 2.4: Pnomatik devre şeması

11

Şekil 2.5: Kumanda sisteminin temassız algılayıcılarla gerçekleştirilmesi

Şekil 2.6: Elektrik devre şeması

¾

SET(Kurma) Butonunun Görevi: Elektrik enerjisinin kesilmesi durumunda, sistemi başlangıç şartlarına getirmektir. Dikkat edilirse 1.adımdaki K1 rölesinin aktif olabilmesi, son adım olan K4 rölesinin enerjili olmasına bağlıdır. Elektrik kesilmesinde K4 rölesinin 1.adımdaki kontağı açılır. SET butonuna basılırsa K4 rölesi enerjilenir ve 1.adımdaki kontağını kapatır. Start butonuna basıldığında sistem tekrar çalışmaya başlar. 12

tdsfvxer Şekil 2.1: Pnomatik devre şeması

e şeması

l Şekil 2.7: Sistem akış ( yol-adım ) diyagramıghıghu9tgf

Kapasitif Temassız Algılayıcılar a0

a1

b0

b1

Start

L+ 1M

L1

24V.DC

R Mp

Set

2M

.0 .1 .2 .3 .4 .5 .6 .7 GİRİŞLER PLC ÇIKIŞLAR N .0 .1 .2 .3 .4 .5 PE

Y1

Y2

Y3

Y4

Şekil 2.8: Giriş ve çıkış elemanlarının PLC cihazına bağlantıları

13

GİRİŞLER Adı Adresi St.

ÇIKIŞLAR

Açıklama

Adı

Adresi

Açıklama

I0.0

Start (başlatma) butonu

Y1

Q0.0

Y1 valf bobini (A+)

I0.1

A silindiri geri son konum algılayıcı

Y2

Q0.1

Y2 valf bobini (A-)

a1

I0.2

A silindiri ileri son konum algılayıcı

Y3

Q0.2

Y3 valf bobini (B+)

b0

I0.3

B silindiri geri son konum algılayıcı

Y4

Q0.3

Y4 valf bobini (B-)

b1

I0.4

B silindiri ileri son konum algılayıcı

Set

I0.5

Kurma butonu

a0

Tablo 2.2: Giriş ve çıkış elemanlarının PLC’de bağlandıkları adres tablosu

Sistemin başlangıç şartları; ¾

Start elemanı uyarılmış olmalı (I0.0)

¾

İlgili sinyal verici eleman, uyarılmış olmalı (I0.1)

¾

Bir önceki adım, gerçekleşmiş olmalı (Q0.1)

¾

Bir önceki adım, reset edilmiş olmalı (Q0.1) olduğuna göre;

Sistemin PLC programı ladder (kontak) ve STL (deyim, komut) yöntemiyle aşağıdaki gibi yapılır: NETWORK 1: Çalışmayı başlatma ve A+ hareketi

j

14

NETWORK 2: B+ hareketinin başlatılması ve bir önceki adımın reset edilmesi

NETWORK 3: B- hareketinin başlatılması ve bir önceki adımın reset edilmesi

NETWORK 4: A- hareketinin başlatılması ve bir önceki adımın reset edilmesi

NETWORK 5:Programın bitirilmesi (bu komut MicroWIN 32 programında kullanılmaz)

Programın bitirilmesi (son adım), bütün örneklerde aynı olduğu için sonraki örneklerde kullanılmamıştır. e

15

Hatırlatma: Programı PLC’ye yüklemek için; 1.

PLC’deki konum anahtarı(switch) TERM durumunda iken bu simgeyi

kullanarak STOP konumuna alınız.

2.

Ekranda yer alan bu simgeyi kullanarak programı PLC’ye yükleyiniz.

3.

PLC’deki konum anahtarı(switch) TERM durumunda iken bu simgeyi

kullanarak RUN konumuna alınız.

Programı PLC’ye yükledikten sonra simülasyon yapıp programınızın doğruluğunu test etmeyi unutmayınız.

16

UYGULAMA-2 A+B+B-C+C-A- şeklindeki ardışık kumanda zincirinin PLC programı yapılacaktır.A, B ve C silindirleri çift etkili, valfler ise 5/2 çift bobin uyarılı, hafızalı impuls yönlendirme valfleridir. İstenen çalışmayı sağlayan PLC programını,adımlayıcı (sıralayıcı) yöntemiyle yapınız.

İşlem Basamakları

Öneriler

¾ Sistemin çalışma şekline göre ihtiyaç ¾ Sistemde kullanılacak giriş elemanları duyulan giriş çıkış sayısını tespit ediniz. ve çıkış elemanlarının neler olduğunu ¾ Eğer varsa sayıcı ve zamanlayıcı sayısını hatırlayınız. Bu elemanların tespit ediniz. özelliklerini kataloglardan araştırınız. ¾ Sistemin gerektirdiği PLC ve diğer ¾ PLC cihazının seçiminde, giriş ve çıkış donanımları seçiniz. sayıları ile sayıcı ve zamanlayıcı sayılarının önemini unutmayınız. ¾ Sistemde kullanılacak Elektropnomatik ¾ Seçtiğiniz silindirler, selenoid valfler ve devre elemanlarını seçiniz. temassız algılayıcıların sisteminize uygun olduğundan emin olunuz. Verilen malzeme listesi ile karşılaştırınız. ¾ Verilen kontrol probleminin çalışma ¾ Sisteme ait taslağın çizimini yaparak iş şeklini tanımlayınız. elemanlarının yerlerini gösteriniz. ¾ Sistemin çalışması için gerekli programı ¾ Sistemin pnomatik ve elektrik şemasını belirleyiniz. çiziniz. Elektropnomatik Sistemler modülü kitabından yararlanabilirsiniz. ¾ Akış şeması( yol-adım diyagramı) ile ¾ Akış şemasının iyi okunmasının, sistemin çalışırlığını kontrol ediniz. çalışma sistemine en uygun çözümü getireceğini unutmayınız. ¾ Elektrik şemasını ladder diyagrama ¾ PLC Programlama Teknikleri modül aktarınız. kitabındaki ilgili bölüme bakınız. ¾ Programı yazınız. ¾ PLC Programlama Teknikleri modül kitabındaki ilgili bölüme bakınız. ¾ Sistem elemanlarının bağlantı şemalarını ¾ Kataloglara veya eleman üzerindeki inceleyiniz. şekil ve yazılara bakınız. ¾ Sistem elemanlarının PLC cihazı ve ¾ Kullandığınız Elektropnomatik devre birbirleri ile bağlantı şekillerini tespit elemanlarının bağlantı uçları ile PLC ediniz. cihazı giriş çıkış terminallerini inceleyiniz. ¾ Sistem elemanlarının aralarındaki ¾ Enerji kontrolünü yaptıktan sonra, Elektropnomatik devre elemanlarının bağlantıları kurunuz. bağlantı uçlarını,PLC cihazı giriş çıkış terminallerinin uygun bölümlerine bağlayınız.Sistem besleme gerilimini 17

ilgili yerlere dikkatli olarak bağlayınız.

¾ Devrenize enerji bağlantıların doğru olunuz.

1 2 3 4 5 6 7 8 9

vermeden olduğundan

önce ¾ İletkenleriniz, ilgili terminallere doğru emin ve sağlam bağlanmış mı? Kontrolünü yapınız. Simülasyonunu yaparak devrenizi test ediniz.

Malzeme Listesi Malzemenin adı Adedi Malzemenin özellikleri PLC cihazı 1 S7 200 Silindir 3 Çift etkili 5/2 çift bobinli valf 3 Hafızalı impuls Temassız algılayıcı 6 İndüktif Start butonu 2 Ani temaslı AC güç kaynağı 1 AC 220 V DC güç kaynağı 1 DC 24 V, 1A Kompresör 1 Uygun kapasitede Bağlantı kabloları Değişik uzunlukta Tablo 2.3: Devrede kullanılacak malzeme listesi

Şekil 2.9: Pnomatik devre şeması

18

Şekil 2.10: Kumanda sisteminin temassız algılayıcılarla gerçekleştirilmesi

Şekil 2.11: Elektrik devre şeması

19

2 a1

1

A=1.0

3

4

5

6

7:1 a0

b1

B=2.0

b0 c1

C=3.0

c0

A+

B+

C+ C-

B-

A-

Şekil 2.12: Sistem akış ( yol-adım ) diyagramı Endüktif Temassız Algılayıcılar a0

a1

b0

b1

c0

Start

L+ 1M

L1

24V.DC

c1

2M

.0 .1 .2 .3 .4 .5 .6 .7 GİRİŞLER PLC ÇIKIŞLAR N .0 .1 .2 .3 .4 .5 PE

R Mp Y1

Y2

Y3

Y4

Y5

Y6

Şekil 2.13: Giriş ve çıkış elemanlarının PLC cihazına bağlantıları

20

Set

GİRİŞLER Adı Adresi St.

ÇIKIŞLAR

Açıklama

Adı Adresi

Açıklama

I0.0

Start (başlatma) butonu

Y1

Q0.0

Y1 valf bobini (A+)

I0.1

A silindiri geri son konum algılayıcı

Y2

Q0.1

Y2 valf bobini (A-)

a1

I0.2

A silindiri ileri son konum algılayıcı

Y3

Q0.2

Y3 valf bobini (B+)

b0

I0.3

B silindiri geri son konum algılayıcı

Y4

Q0.3

Y4 valf bobini (B-)

b1

I0.4

B silindiri ileri son konum algılayıcı

Y5

Q0.4

Y5 valf bobini (C+)

c0

I0.5

C silindiri geri son konum algılayıcı

Y6

Q0.5

Y6 valf bobini (C-)

c1

I0.6

C silindiri ileri son konum algılayıcı

Set

I0.7

Kurma butonu

a0

Tablo 2.4: Giriş ve çıkış elemanlarının PLC’de bağlandıkları adres tablosu

Sistemin başlangıç şartları: ¾

Start elemanı, uyarılmış olmalı (I0.0).

¾

Bir önceki adım, gerçekleşmiş olmalı (Q0.1).

¾

İlgili sinyal verici eleman, uyarılmış olmalı (I0.1).

¾

Bir önceki adım reset edilmiş olmalı (Q0.1)

olduğuna göre:

Sistemin PLC programı ladder (kontak) ve STL (deyim,komut) yöntemiyle aşağıdaki gibi yapılır:

21

NETWORK 1: Çalışmayı başlatma ve A+ hareketi

NETWORK 2: B+ hareketinin başlatılması ve bir önceki adımın reset edilmesi

NETWORK 3: B- hareketinin başlatılması ve bir önceki adımın reset edilmesi

NETWORK 4: C+ hareketinin başlatılması ve bir önceki adımın reset edilmesi

22

NETWORK 5: C- hareketinin başlatılması ve bir önceki adımın reset edilmesi

NETWORK 6: A- hareketinin başlatılması ve bir önceki adımın reset edilmesi

Programı PLC’ye yükledikten sonra simülasyon yapıp programınızın doğruluğunu test etmeyi unutmayınız.

23

ÖLÇMEVE VEDEĞERLENDİRME DEĞERLENDİRME ÖLÇME OBJEKTİF TESTLER (ÖLÇME SORULARI) Aşağıdaki soruları, doğru ve yanlış (D/Y) olarak değerlendiriniz. 1-(........) PLC cihazlarının seçiminde, giriş ve çıkış sayıları dikkate alınmalıdır. 2-(........) Aynı silindire kumanda eden iki temassız algılayıcı arasındaki mesafe, silindir strok boyundan fazla olmalıdır. 3-(........) Yol-adım diyagramları, valflerin konumlarını gösteren şemalardır. 4-(........) Adımlayıcı yönteminde bir çalışma adımı set edilirken ondan bir önceki adım reset edilmelidir. 5-(........) Programı PLC cihazına yüklemek için PLC’nin RUN konumunda olması gerekir. Cevalarınızı cevap anahtarı ile karşılaştırınız.

24

PERFORMANSTESTİ TESTİ(YETERLİK ÖLÇME) PERFORMANS Modül ile kazandığınız yeterliği aşağıdaki kriterlere göre değerlendiriniz. Tabloda listelenen davranışları gözlemlediyseniz EVET, gözlemlemediyseniz HAYIR işareti koyunuz. sütununda bulunan kutucuğa

DEĞERLENDİRME KRİTERİ

Evet Hayır

1 Elemanların seçimini doğru yapabildiniz mi? 2 Programı editörde hatasız yazabildiniz mi? 3 Program aktarımını yapabildiniz mi? 4 Simülasyonu gerçekleştirebildiniz mi? 5 Giriş-çıkış elemanlarını hatasız bağlayabildiniz mi? 6 İş güvenliği kurallarına ve çalışma disiplinine uydunuz mu? 7 Verilen sürede çalışmayı gerçekleştirebildiniz mi?

DEĞERLENDİRME Cevaplarınızı cevap anahtarı ile karşılaştırınız. Doğru cevap sayınızı belirleyerek kendinizi değerlendiriniz. Yanlış cevap verdiğiniz ya da cevap verirken tereddüt yaşadığınız soruları, öğrenme faaliyetinin ilgili bölümlerine dönerek tekrar inceleyiniz. Yapılan değerlendirme sonunda, HAYIR şeklindeki cevaplarınızı bir daha gözden geçiriniz. Kendinizi yeterli görmüyorsanız uygulamaları tekrar ediniz. Kendinizi yeterli görüyorsanız diğer faaliyete geçiniz.

25

ÖĞRENME FAALİYETİ–3 AMAÇ

ÖĞRENME FAALİYETİ–3

Sistemdeki Elektropnomatik devre elemanlarına, kaskad (gruplara ayırma) yöntemine göre istenen çalışmayı yaptıran, PLC programını yazabileceksiniz. Sistemin çalışmasını sağlayan devre elemanları ile PLC bağlantılarını hatasız yapabileceksiniz.

3. PLC İLE GRUPLARA AYIRMA (KASKAD) YÖNTEMİ Herhangi bir anda sadece tek bir çıkış hattında enerji olup, diğer hatların enerjisiz kalması istenilen Elektropnomatik sistemlerde kullanılan yöntemdir. Böylece sinyal çakışması ihtimali ortadan kalkar.

3.1. Gruplara Ayırma (Kaskad) Yönteminin Özellikleri Silindirler hareket sıralarına göre gruplara ayrılırlar. Gruplara ayırırken bir grup içerisinde aynı silindirin iki hareketinin olmamasına dikkat edilmelidir. Kumanda zincirinde sürekli olarak sadece bir grup aktiftir. Bir çalışma grubu ‘set’ yapıldığında, ondan önceki grup ‘reset’ yapılmalıdır. Her grup, bir yardımcı (ayırıcı) röle ile kumanda edilir. Sistemdeki hat sayısı, grup sayısına eşittir. Çalışma denkleminden yardımcı röle sayısı tespit edilir. Yardımcı (ayırıcı) röle sayısı = Grup sayısı A+B+B-A- şeklindeki çalışma,gruplara ayrılırsa:

I.Grup II.Grup A+B+ / B-A-

(2 adet yardımcı röle) A+B+B-C+C-A- şeklindeki çalışma,gruplara ayrılırsa:

I.Grup II.Grup III.Grup A+B+ / B-C+ / C-A-

(3 adet yardımcı röle)

3.2. Kaskad Çözüm Planı Çözüm planları, oluşturulan gruplar dikkate alınarak çıkartılır. Planda sistemin başlangıç şartları, bir grubun çalışmasından, diğer bir gruba ait çalışmaya geçişi sağlayan temassız algılayıcılar( ilgili grubun çalışmasını sona erdiren ve bir sonraki grubu çalıştıran sinyal verici elemanlar) ,kullanılacak yardımcı röleler ve selenoid valflerin durumları gösterilir. Bu planın oluşturulması programın yazımında kolaylık sağlayacaktır. Kaskad çözüm plan örneği, uygulamalarda gösterilmiştir. 26

UYGULAMA–1 A+B+B-A- şeklindeki ardışık kumanda zincirinin PLC programı yapılacaktır. A ve B silindirleri çift etkili, valfler ise 5/2 çift bobin uyarılı, hafızalı impuls yönlendirme valfleridir. İstenen çalışmayı sağlayan PLC programını, gruplara ayırma (kaskad) yöntemiyle yapınız.

İşlem Basamakları

Öneriler

¾ Sistemin çalışma şekline göre ihtiyaç ¾ Sistemde kullanılacak giriş elemanları ve çıkış elemanlarının neler olduğunu duyulan giriş çıkış sayısını tespit ediniz. hatırlayınız. Bu elemanların ¾ Eğer varsa sayıcı ve zamanlayıcı sayısını özelliklerini kataloglardan araştırınız. tespit ediniz. ¾ Sistemin gerektirdiği PLC ve diğer ¾ PLC cihazının seçiminde, giriş ve çıkış donanımları seçiniz. sayıları ile sayıcı ve zamanlayıcı sayılarının önemini unutmayınız. ¾ Sistemde kullanılacak Elektropnomatik ¾ Seçtiğiniz silindirler, selenoid valfler devre elemanlarını seçiniz. ve temassız algılayıcıların sisteminize uygun olduğundan emin olunuz. Verilen malzeme listesi ile karşılaştırınız. ¾ Verilen kontrol probleminin çalışma ¾ Sisteme ait taslağın çizimini yaparak, şeklini tanımlayınız. iş elemanlarının yerlerini gösteriniz. ¾ Sistemin çalışması için gerekli programı ¾ Sistemin pnomatik ve elektrik şemasını belirleyiniz. çiziniz. Elektropnomatik Sistemler modülü kitabından yararlanabilirsiniz. ¾ Akış şeması( yol-adım diyagramı) ile ¾ Akış şemasının iyi okunmasının, sistemin çalışırlığını kontrol ediniz. çalışma sistemine en uygun çözümü getireceğini unutmayınız. ¾ Elektrik şemasını ladder diyagrama ¾ PLC Programlama Teknikleri modül aktarınız. kitabındaki ilgili bölüme bakınız. ¾ Programı yazınız. ¾ PLC Programlama Teknikleri modül kitabındaki ilgili bölüme bakınız. ¾ Sistem elemanlarının bağlantı şemalarını ¾ Kataloglara veya eleman üzerindeki inceleyiniz. şekil ve yazılara bakınız. ¾ Sistem elemanlarının PLC cihazı ve ¾ Kullandığınız Elektropnomatik devre birbirleri ile bağlantı şekillerini tespit elemanlarının bağlantı uçları ile PLC ediniz. cihazı giriş-çıkış terminallerini inceleyiniz. ¾ Sistem elemanlarının aralarındaki ¾ Enerji kontrolünü yaptıktan sonra Elektropnomatik devre elemanlarının bağlantıları kurunuz. bağlantı uçlarını, PLC cihazı giriş çıkış terminallerinin uygun bölümlerine bağlayınız. Sistem besleme gerilimini ilgili yerlere dikkatli olarak bağlayınız. 27

¾ Devrenize enerji bağlantıların doğru olunuz.

1 2 3 4 5 6 7 8 9

vermeden olduğundan

önce ¾ İletkenleriniz, ilgili terminallere doğru emin ve sağlam bağlanmış mı? Kontrolünü yapınız. Simülasyonunu yaparak devrenizi test ediniz.

Malzeme Listesi Malzemenin adı Adedi Malzemenin özellikleri PLC cihazı 1 S7 200 Silindir 2 Çift etkili 5/2 çift bobinli valf 2 Hafızalı impuls Temassız algılayıcı 4 Manyetik(reed kontak) Start butonu 1 Ani temaslı AC güç kaynağı 1 AC 220 V DC güç kaynağı 1 DC 24 V, 1A Kompresör 1 Uygun kapasitede Bağlantı kabloları Değişik uzunlukta Tablo 3.1: Devrede kullanılacak malzeme listesi

Şekil 3.1: Pnomatik devre şeması

Şekil 3.2: Kumanda sisteminin temassız algılayıcılarla gerçekleştirilmesi

28

Şekil 3.3: Elektrik devre şeması

Şekil 3.4: Sistem akış ( yol-adım ) diyagramı

29

Manyetik Temassız Algılayıcılar a0

a1

b0

b1

Start

L+ 1M

L1

2M

.0 .1 .2 .3 .4 .5 .6 .7 GİRİŞLER PLC ÇIKIŞLAR N .0 .1 .2 .3 .4 .5 PE

R Mp

24V.DC

Y1

Y2

Y3

Y4

Şekil 3.5: Giriş ve çıkış elemanlarının PLC cihazına bağlantıları

GİRİŞLER Adı Adresi St.

ÇIKIŞLAR

Açıklama

I0.0

Start (başlatma) butonu

I0.1

A silindiri algılayıcı

geri

a1

I0.2

A silindiri algılayıcı

b0

I0.3

b1

I0.4

a0

Adı Adresi

Açıklama

Y1

Q0.0

Y1 valf bobini (A+)

son

konum Y2

Q0.1

Y2 valf bobini (A-)

ileri

son

konum Y3

Q0.2

Y3 valf bobini (B+)

B silindiri algılayıcı

geri

son

konum Y4

Q0.3

Y4 valf bobini (B-)

B silindiri algılayıcı

ileri

son

konum

Tablo 3.2: Giriş ve çıkış elemanlarının PLC’de bağlandıkları adres tablosu

30

A+B+B-A- şeklindeki çalışma,gruplara ayrılırsa:

I.Grup II.Grup

A+B+ / B-A(2 adet yardımcı röle) Çalışma için gerekli kaskad çözüm planı şöyledir:

Start M0.2 a0

Y1

Y3

Y4

Y2

A+

B+

B-

A-

a1

b1

b0

M0.1

a0

M0.2

M0.1 = A+B+ çalışma grubuna kumanda eder. M0.2 = B-A- çalışma grubuna kumanda eder. Çözüm planından da görüldüğü gibi 2 çalışma grubu vardır.Bir grup çalışmasından,diğer bir gruba ait çalışmaya geçişi sağlayan temassız algılayıcılar,çözüm planında kalın ve altı çizili olarak yazılmıştır.Bunlar ilgili grubun çalışmasını sona erdiren ve bir sonraki grubu çalıştıran sinyal verici elemanlardır. Sistemin başlangıç şartı için start butonu uyarılmış,bir önceki (B-A-)adım sinyali mevcut (M0.2) ve en son adımı bitiren sinyal verici eleman uyarılmışsa (a0) başlangıç şartları sağlanmış olacaktır. Sistemin PLC programı ladder (kontak) ve STL (deyim, komut) yöntemiyle aşağıdaki gibi yapılır: NETWORK 1: Birinci grup ayırıcı yardımcı rölenin SET,bir önceki grubun RESET edilmesi. I0.0

M0.2

I0.1

M0.1 S 1 M0.2 R 1

31

LD I0.0 A M0.2 A I0.1 S M0.1, 1 R M0.2, 1

NETWORK 2: Birinci grup içindeki A+ hareketinin gerçekleştirilmesi

NETWORK 3: Birinci grup içindeki B+ hareketinin gerçekleştirilmesi

NETWORK 4: İkinci grubun SET, birinci grubun RESET edilmesi

NETWORK 5: İkinci grup içindeki B- hareketinin gerçekleştirilmesi

NETWORK 6: İkinci grup içindeki A- hareketinin gerçekleştirilmesi

M0.2

I0.3

Q0.1

LD M0.2 A I0.3 = Q0.1

Programı PLC’ye yükledikten sonra simülasyon yapıp, programınızın doğruluğunu test etmeyi unutmayınız.

32

UYGULAMA–2 A+B+B-C+C-A- şeklindeki ardışık kumanda zincirinin PLC programı yapılacaktır.A ve B silindirleri çift etkili , valfler ise 5/2 çift bobin uyarılı, hafızalı impuls yönlendirme valfleridir.İstenen çalışmayı sağlayan PLC programını,gruplara ayırma (kaskad) yöntemiyle yapınız.

İşlem Basamakları

Öneriler

¾ Sistemin çalışma şekline göre ihtiyaç ¾ Sistemde kullanılacak giriş elemanları ve çıkış elemanlarının neler olduğunu duyulan giriş çıkış sayısını tespit ediniz. hatırlayınız.Bu elemanların özelliklerini ¾ Eğer varsa sayıcı ve zamanlayıcı sayısını kataloglardan araştırınız. tespit ediniz. ¾ Sistemin gerektirdiği PLC ve diğer ¾ PLC cihazının seçiminde, giriş ve çıkış donanımları seçiniz. sayıları ile sayıcı ve zamanlayıcı sayılarının önemini unutmayınız. ¾ Sistemde kullanılacak Elektropnomatik ¾ Seçtiğiniz silindirler,selenoid valfler ve devre elemanlarını seçiniz. temassız algılayıcıların sisteminize uygun olduğundan emin olunuz.Verilen malzeme listesi ile karşılaştırınız. ¾ Verilen kontrol probleminin çalışma ¾ Sisteme ait taslağın çizimini yaparak, iş şeklini tanımlayınız. elemanlarının yerlerini gösteriniz. ¾ Sistemin çalışması için gerekli programı ¾ Sistemin pnomatik ve elektrik şemasını belirleyiniz. çiziniz. Elektropnomatik Sistemler modülü kitabından yararlanabilirsiniz. ¾ Akış şeması( yol-adım diyagramı) ile ¾ Akış şemasının iyi okunması, çalışma sistemin çalışırlığını kontrol ediniz. sistemine en uygun çözümü getireceğini unutmayınız. ¾ Elektrik şemasını ladder diyagrama ¾ PLC Programlama Teknikleri modül aktarınız. kitabındaki ilgili bölüme bakınız. ¾ Programı yazınız. ¾ PLC Programlama Teknikleri modül kitabındaki ilgili bölüme bakınız. ¾ Sistem elemanlarının bağlantı şemalarını ¾ Kataloglara veya eleman üzerindeki inceleyiniz. şekil ve yazılara bakınız. ¾ Sistem elemanlarının PLC cihazı ve ¾ Kullandığınız Elektropnomatik devre birbirleri ile bağlantı şekillerini tespit elemanlarının bağlantı uçları ile PLC ediniz. cihazı giriş çıkış terminallerini inceleyiniz. ¾ Sistem elemanlarının aralarındaki ¾ Enerji kontrolünü yaptıktan sonra, Elektropnomatik devre elemanlarının bağlantıları kurunuz. bağlantı uçlarını, PLC cihazı giriş çıkış terminallerinin uygun bölümlerine bağlayınız. Sistem besleme gerilimini ilgili yerlere dikkatli olarak bağlayınız. 33

¾ Devrenize enerji bağlantıların doğru olunuz.

1 2 3 4 5 6 7 8 9

vermeden olduğundan

önce ¾ İletkenleriniz ilgili terminallere doğru emin ve sağlam bağlanmış mı? Kontrolünü yapınız. Simülasyonunu yaparak devrenizi test ediniz.

Malzeme Listesi Malzemenin adı Adedi Malzemenin özellikleri PLC cihazı 1 S7 200 Silindir 3 Çift etkili 5/2 çift bobinli valf 3 Hafızalı impuls Temassız algılayıcı 6 İndüktif Start butonu 2 Ani temaslı AC güç kaynağı 1 AC 220 V DC güç kaynağı 1 DC 24 V, 1A Kompresör 1 Uygun kapasitede Bağlantı kabloları Değişik uzunlukta Tablo 3. 3: Devrede kullanılacak malzeme listesi

Şekil 3.6: Pnomatik devre şeması

34

Şekil 3.7: Kumanda sisteminin temassız algılayıcılarla gerçekleştirilmesi

Şekil 3.8: Elektrik devre şeması

35

Şekil 3.9: Sistem akış ( yol-adım ) diyagramı Endüktif Temassız Algılayıcılar a0

a1

b0

b1

c0

Start

L+ 1M

L1

24V.DC

c1

2M

.0 .1 .2 .3 .4 .5 .6 .7 GİRİŞLER PLC ÇIKIŞLAR N .0 .1 .2 .3 .4 .5 PE

R Mp Y1

Y2

Y3

Y4

Y5

Y6

Şekil 3.10: Giriş ve çıkış elemanlarının PLC cihazına bağlantıları

36

Set

GİRİŞLER Adı Adresi St.

ÇIKIŞLAR

Açıklama

I0.0

Start (başlatma) butonu

I0.1

A silindiri algılayıcı

geri

a1

I0.2

A silindiri algılayıcı

b0

I0.3

b1

Adı Adresi

Açıklama

Y1

Q0.0

Y1 valf bobini (A+)

son

konum Y2

Q0.1

Y2 valf bobini (A-)

ileri

son

konum Y3

Q0.2

Y3 valf bobini (B+)

B silindiri algılayıcı

geri

son

konum Y4

Q0.3

Y4 valf bobini (B-)

I0.4

B silindiri algılayıcı

ileri

son

konum Y5

Q0.4

Y5 valf bobini (C+)

c0

I0.5

C silindiri algılayıcı

geri

son

konum Y6

Q0.5

Y6 valf bobini (C-)

c1

I0.6

C silindiri algılayıcı

ileri

son

konum

Set

I0.7

Kurma butonu

a0

Tablo 3.4: Giriş ve çıkış elemanlarının PLC’de bağlandıkları adres tablosu

A+B+B-C+C-A- şeklindeki çalışma, gruplara ayrılırsa;

I.Grup II.Grup III.Grup A+B+ / B-C+ / C-A-

(3 adet yardımcı röle) Çalışma için gerekli kaskad çözüm planını:

Start M0.3 a0

Y1

Y3

Y4

Y5

Y6

Y2

A+

B+

B-

C+

C-

A-

a1

b1

b0

c1

c0

a0

M0.1

M0.2

, M0.1 = A+B+ çalışma grubuna kumanda eder. M0.2 = B-C+ çalışma grubuna kumanda eder. 37

M0.3

M0.3 = C-A- çalışma grubuna kumanda eder. Çözüm planından da görüldüğü gibi 3 çalışma grubu vardır.Bir grup çalışmasından,diğer bir gruba ait çalışmaya geçişi sağlayan temassız algılayıcılar,çözüm planında kalın ve altı çizili olarak yazılmıştır. Bunlar, ilgili grubun çalışmasını sona erdiren ve bir sonraki grubu çalıştıran sinyal verici elemanlardır. Sistemin başlangıç şartı için start butonu uyarılmış,bir önceki (C-A-)adım sinyali mevcut (M0.3) ve en son adımı bitiren sinyal verici eleman uyarılmışsa (a0) başlangıç şartları sağlanmış olacaktır. Sistemin PLC programı ladder (kontak) ve STL (deyim, komut) yöntemiyle aşağıdaki gibi yapılır: NETWORK 1: Birinci grup ayırıcı yardımcı rölenin SET,bir önceki grubun RESET edilmesi.

NETWORK 2: Birinci grup içindeki A+ hareketinin gerçekleştirilmesi

NETWORK 3: Birinci grup içindeki B+ hareketinin gerçekleştirilmesi

NETWORK 4: İkinci grubun SET, birinci grubun RESET edilmesi

38

NETWORK 5: İkinci grup içindeki B- hareketinin gerçekleştirilmesi

NETWORK 6: İkinci grup içindeki C+ hareketinin gerçekleştirilmesi

NETWORK 7: Üçüncü grubun SET, ikinci grubun RESET edilmesi

NETWORK 8: Üçüncü grup içindeki C- hareketinin gerçekleştirilmesi

NETWORK 9: Üçüncü grup içindeki A- hareketinin gerçekleştirilmesi

Programı PLC’ye yükledikten sonra simülasyon yapıp, programınızın doğruluğunu test etmeyi unutmayınız.

39

ÖLÇME VE DEĞERLENDİRME ÖLÇME VE DEĞERLENDİRME Aşağıdaki soruları, doğru ve yanlış (D/Y) olarak değerlendiriniz. 1-(........) Bir devrede sinyal çakışması olmaması için silindirler mutlaka çıktıkları sıra ile içeri girmelidirler. 2-(........) Kaskad yöntemine göre gruplandırma yapılırken, bir grup içersinde bir silindire ait iki farklı hareket bulunabilir. 3-(........) Kaskad yöntemi, herhangi bir anda tek bir çıkış hattında enerji olup, diğer hatların enerjisiz kalması istenilen Elektropnomatik sistemlerde kullanılan yöntemdir. 4-(........) Kaskad yönteminde yardımcı röle sayısı, grup sayısından bir fazladır. 5-(........) A+A-B+C+C-B- şeklindeki çalışmanın grupları, A+ / A- / B+,C+ / C-,B- dir.

40

PERFORMANS PERFORMANS TESTİTESTİ (YETERLİK ÖLÇME) Modül ile kazandığınız yeterliği aşağıdaki kriterlere göre değerlendiriniz. Tabloda listelenen davranışları gözlemlediyseniz EVET, gözlemlemediyseniz HAYIR işareti koyunuz. sütununda bulunan kutucuğa DEĞERLENDİRME KRİTERLERİ 1

Elemanların seçimini doğru yapabildiniz mi?

2

Programı editörde hatasız yazabildiniz mi?

3

Program aktarımını yapabildiniz mi?

4

Simülasyonu gerçekleştirebildiniz mi?

5

Giriş-çıkış elemanlarını hatasız bağlayabildiniz mi?

6

İş güvenliği kurallarına ve çalışma disiplinine uydunuz mu?

7

Verilen sürede çalışmayı gerçekleştirebildiniz mi?

Evet

Hayir

DEĞERLENDİRME Cevaplarınızı cevap anahtarı ile karşılaştırınız. Doğru cevap sayınızı belirleyerek kendinizi değerlendiriniz. Yanlış cevap verdiğiniz ya da cevap verirken tereddüt yaşadığınız soruları, öğrenme faaliyetinin ilgili bölümlerine dönerek tekrar inceleyiniz. Yapılan değerlendirme sonunda, HAYIR şeklindeki cevaplarınızı bir daha gözden geçiriniz. Kendinizi yeterli görmüyorsanız uygulamaları tekrar ediniz. Kendinizi yeterli görüyorsanız diğer faaliyete geçiniz.

41

ÖĞRENME FAALİYETİ–4 ÖĞRENME FAALİYETİ–4 AMAÇ Sistemdeki Elektropnomatik devre elemanlarına, hafızalı sıralayıcı yöntemine göre istenen çalışmayı yaptıran PLC programını yazabileceksiniz. Sistemin çalışmasını sağlayan devre elemanları ile PLC bağlantılarını hatasız yapabileceksiniz.

ARAŞTIRMA ¾ PLC ile hafıza işlemleri hakkında internet ortamından bilg toplayınız. ¾ Edindiğiniz bilgileri arkadaşlarınızla tartışnız.

4. PLC İLE HAFIZALI SIRALAYICI (SETRESET) YÖNTEMİ İşlem devam ettiği sürece her kademe devrede kalır ve işlem bittiğinde resetlenir(sıfırlanır).Start (başlangıç) sinyalinin hafızaya alınması gereken Elektropnomatik devrelerde kullanılır. Örneğin ilk çıkan silindir en son olarak geri gelecekse, son adıma kadar ilgili valf bobinin aktif kalması gereklidir. Sinyal çakışmasının önlendiği yöntemlerden biridir.

4.1. Hafızalı Sıralayıcı Yönteminin Özellikleri Bu yöntemde, her bir silindir hareketine karşılık bir yardımcı röle kullanılmalıdır. Yardımcı röle sayısı, adım sayısına eşittir. Örneğin (A+ B+ B- A-) şeklindeki ardışık kumanda zincirinde 4 adım olduğundan, kumanda devresinde 4 adet röle kullanılır. Bir adımdan diğer bir adıma geçişte bir önceki adımın gerçekleştirilip gerçekleşmediği sorgulanmalıdır. Tüm röleler, en son adımla birlikte reset edilir. Röle sayısı, adım sayısına eşittir. Yardımcı röle sayısı = Adım sayısı

42

UYGULAMA–1 A+B+B-A- şeklindeki ardışık kumanda zincirinin PLC programı yapılacaktır.A ve B silindirleri çift etkili , valfler ise 5/2 tek bobin uyarılı, yay geri dönüşlü yönlendirme valfleridir.İstenen çalışmayı sağlayan PLC programını, hafızalı sıralayıcı (set-reset) yöntemiyle yapınız.

İşlem Basamakları

Öneriler

¾ Sistemin çalışma şekline göre ihtiyaç ¾ Sistemde kullanılacak giriş elemanları duyulan giriş çıkış sayısını tespit ediniz. ve çıkış elemanlarının neler olduğunu ¾ Eğer varsa sayıcı ve zamanlayıcı sayısını hatırlayınız. Bu elemanların tespit ediniz. özelliklerini kataloglardan araştırınız. ¾ Sistemin gerektirdiği PLC ve diğer ¾ PLC cihazının seçiminde, giriş ve çıkış donanımları seçiniz. sayıları ile sayıcı ve zamanlayıcı sayılarının önemini unutmayınız. ¾ Sistemde kullanılacak Elektropnomatik ¾ Seçtiğiniz silindirler, selenoid valfler devre elemanlarını seçiniz. ve temassız algılayıcıların sisteminize uygun olduğundan emin olunuz. Verilen malzeme listesi ile karşılaştırınız. ¾ Verilen kontrol probleminin çalışma ¾ Sisteme ait taslağın çizimini yaparak, şeklini tanımlayınız. iş elemanlarının yerlerini gösteriniz. ¾ Sistemin çalışması için gerekli programı ¾ Sistemin pnomatik ve elektrik şemasını belirleyiniz. çiziniz. Elektropnomatik Sistemler modülü kitabından yararlanabilirsiniz. ¾ Akış şeması( yol-adım diyagramı) ile ¾ Akış şemasının, silindirlerin ne zaman sistemin çalışırlığını kontrol ediniz. ve hangi algılayıcılar tarafından uyarılarak, durumlarını belirlediğini unutmayınız. ¾ Elektrik şemasını ladder diyagrama ¾ PLC Programlama Teknikleri modül aktarınız. kitabındaki ilgili bölüme bakınız. ¾ Programı yazınız. ¾ PLC Programlama Teknikleri modül kitabındaki ilgili bölüme bakınız. ¾ Sistem elemanlarının bağlantı şemalarını ¾ Kataloglara veya eleman üzerindeki inceleyiniz. şekil ve yazılara bakınız. ¾ Sistem elemanlarının PLC cihazı ve ¾ Kullandığınız Elektropnomatik devre birbirleri ile bağlantı şekillerini tespit elemanlarının bağlantı uçları ile PLC ediniz. cihazı giriş çıkış terminallerini inceleyiniz. ¾ Sistem elemanlarının aralarındaki ¾ Enerji kontrolünü yaptıktan sonra, bağlantıları kurunuz. Elektropnomatik devre elemanlarının bağlantı uçlarını, PLC cihazı giriş çıkış terminallerinin uygun bölümlerine bağlayınız. Sistem besleme gerilimini 43

ilgili yerlere dikkatli olarak bağlayınız.

¾ Devrenize enerji bağlantıların doğru olunuz.

vermeden olduğundan

önce ¾ İletkenleriniz, ilgili terminallere doğru emin ve sağlam bağlanmış mı? Kontrolünü yapınız. Simülasyonunu yaparak devrenizi test ediniz.

Malzeme Listesi Malzemenin adı Adedi Malzemenin özellikleri 1 PLC cihazı 1 S7 200 2 Silindir 2 Çift etkili 3 5/2 tek bobinli valf 2 Yay geri dönüşlü 4 Temassız algılayıcı 4 İndüktif 5 Start butonu 1 Ani temaslı 6 AC güç kaynağı 1 AC 220 V 7 DC güç kaynağı 1 DC 24 V, 1A 8 Kompresör 1 Uygun kapasitede 9 Bağlantı kabloları Değişik uzunlukta Tablo 4.1: Devrede kullanılacak malzeme listesi

Şekil 4.1: Pnomatik devre şeması

44

Şekil 4.2: Kumanda sisteminin temassız algılayıcılarla gerçekleştirilmesi

Şekil 4.3: Elektrik devre şeması

Şekil 4.4: Sistem akış ( yol-adım ) diyagramı

45

Endüktif Temassız Algılayıcılar a0

a1

b0

b1

Start

2M

L+ 1M

.0 .1 .2 .3 .4 .5 .6 .7 GİRİŞLER PLC ÇIKIŞLAR N .0 .1 .2 .3 .4 .5 PE

L1

R Mp

24V.DC

Y1

Y2

Şekil 4.5: Giriş ve çıkış elemanlarının PLC cihazına bağlantıları

GİRİŞLER Adı Adresi St.

ÇIKIŞLAR

Açıklama

I0.0

Start (başlatma) butonu

I0.1

A silindiri algılayıcı

geri

a1

I0.2

A silindiri algılayıcı

b0

I0.3

b1

I0.4

a0

Adı Adresi

Açıklama

Y1

Q0.0

Y1 valf bobini

son

konum Y2

Q0.1

Y2 valf bobini

ileri

son

konum

B silindiri algılayıcı

geri

son

konum

B silindiri algılayıcı

ileri

son

konum

Tablo 4.2: Giriş ve çıkış elemanlarının PLC’de bağlandıkları adres tablosu

46

Sistemin PLC programı, ladder (kontak) ve STL (deyim,komut) yöntemiyle aşağıdaki gibi yapılır: NETWORK 1: A+ hareketinin gerçekleştirilmesi

NETWORK 2: B+ hareketinin gerçekleştirilmesi

NETWORK 3: B- hareketinin gerçekleştirilmesi

NETWORK 4: A- hareketinin gerçekleştirilmesi

Dikkat edilirse yardımcı röleler ayrı ayrı reset edilmemiştir.4.adımda “R“ komutunun altına yazılan 4 rakamı ile M0.1’den M0.4’e kadar olan bütün yardımcı röleler, aynı anda reset edilmiştir.Bu pratik çözüm, S7-200 PLC cihazları için geçerlidir.Diğer marka PLC cihazlarında ayrı ayrı resetleme yapılmalıdır. NETWORK 5: A+ A- hareketinin gerçekleştirilmesi

47

NETWORK 6: B+ B- hareketinin gerçekleştirilmesi

Programı PLC’ye yükledikten sonra simülasyon yapıp, programınızın doğruluğunu test etmeyi unutmayınız.

48

UYGULAMA-2 A+B+A-C+B-C- şeklindeki ardışık kumanda zincirinin PLC programı yapılacaktır.A ve B silindirleri çift etkili , valfler ise 5/2 tek bobin uyarılı, yay geri dönüşlü yönlendirme valfleridir.İstenen çalışmayı sağlayan PLC programını, hafızalı sıralayıcı(set-reset) yöntemiyle yapınız.

İşlem Basamakları

Öneriler

¾ Sistemin çalışma şekline göre ihtiyaç duyulan giriş çıkış sayısını tespit ediniz. ¾ Eğer varsa sayıcı ve zamanlayıcı sayısını tespit ediniz. ¾ Sistemin gerektirdiği PLC ve diğer donanımları seçiniz.

¾ Sistemde kullanılacak giriş elemanları ve çıkış elemanlarının neler olduğunu hatırlayınız. Bu elemanların özelliklerini kataloglardan araştırınız. ¾ PLC cihazının seçiminde, giriş ve çıkış sayıları ile sayıcı ve zamanlayıcı sayılarının önemini unutmayınız. ¾ Seçtiğiniz silindirler, selenoid valfler ve temassız algılayıcıların sisteminize uygun olduğundan emin olunuz. Verilen malzeme listesi ile karşılaştırınız.

¾ Sistemde kullanılacak Elektropnomatik devre elemanlarını seçiniz. ¾ Verilen kontrol probleminin çalışma şeklini tanımlayınız. ¾ Sistemin çalışması için gerekli programı belirleyiniz. ¾ Akış şeması( yol-adım diyagramı) ile sistemin çalışırlığını kontrol ediniz. ¾ Elektrik şemasını ladder diyagrama aktarınız. ¾ Programı yazınız. ¾ Sistem elemanlarının bağlantı şemalarını inceleyiniz. ¾ Sistem elemanlarının PLC cihazı ve birbirleri ile bağlantı şekillerini tespit ediniz. ¾ Sistem elemanlarının aralarındaki bağlantıları kurunuz.

¾ Sisteme ait taslağın çizimini yaparak, iş elemanlarının yerlerini gösteriniz. ¾ Sistemin pnomatik ve elektrik şemasını çiziniz. Elektropnomatik Sistemler modülü kitabından yararlanabilirsiniz. ¾ Akış şemasının, silindirlerin ne zaman ve hangi algılayıcılar tarafından uyarılarak, durumlarını belirlediğini unutmayınız. ¾ PLC Programlama Teknikleri modül kitabındaki ilgili bölüme bakınız. ¾ PLC Programlama Teknikleri modül kitabındaki ilgili bölüme bakınız. ¾ Kataloglara veya eleman üzerindeki şekil ve yazılara bakınız. ¾ Kullandığınız Elektropnomatik devre elemanlarının bağlantı uçları ile PLC cihazı giriş-çıkış terminallerini inceleyiniz. ¾ Enerji kontrolünü yaptıktan sonra, Elektropnomatik devre elemanlarının bağlantı uçlarını, PLC cihazı giriş-çıkış terminallerinin uygun bölümlerine bağlayınız. Sistem besleme gerilimini 49

ilgili yerlere dikkatli olarak bağlayınız. ¾ Devrenize enerji vermeden önce bağlantıların doğru olduğundan emin olunuz.

1 2 3 4 5 6 7 8 9

¾ İletkenleriniz, ilgili terminallere doğru ve sağlam bağlanmış mı? Kontrolünü yapınız. Simülasyonunu yaparak devrenizi test ediniz.

Malzeme Listesi Malzemenin adı Adedi Malzemenin özellikleri PLC cihazı 1 S7 200 Silindir 3 Çift etkili 5/2 tek bobinli valf 3 Yay geri dönüşlü Temassız algılayıcı 6 Kapasitif Start butonu 1 Ani temaslı AC güç kaynağı 1 AC 220 V DC güç kaynağı 1 DC 24 V, 1A Kompresör 1 Uygun kapasitede Bağlantı kabloları Değişik uzunlukta Tablo 4.3: Devrede kullanılacak malzeme listesi

Şekil 4.6: Pnomatik devre şeması

50

Şekil 4.7: Kumanda sisteminin temassız algılayıcılarla gerçekleştirilmesi

Şekil 4.8: Elektrik devre şeması

51

Şekil 4.9: Sistem akış ( yol-adım ) diyagramı Kapasitif Temassız Algılayıcılar

a0

a1

b0

b1

Start

L+ 1M

L1

24V.DC

c0

2M

.0 .1 .2 .3 .4 .5 .6 .7 GİRİŞLER PLC ÇIKIŞLAR N .0 .1 .2 .3 .4 .5 PE

R Mp Y1

Y2

Y3

Şekil 4.10: Giriş ve çıkış elemanlarının PLC cihazına bağlantıları

52

c1

GİRİŞLER Adı

Adresi

St.

I0.0

a0

ÇIKIŞLAR

Açıklama

Adı

Adresi

Açıklama

Start (başlatma) butonu

Y1

Q0.0

Y1 valf bobini

I0.1

A silindiri geri son konum algılayıcı

Y2

Q0.1

Y2 valf bobini

a1

I0.2

A silindiri ileri son konum algılayıcı

Y3

Q0.2

Y3 valf bobini

b0

I0.3

B silindiri geri son konum algılayıcı

b1

I0.4

B silindiri ileri son konum algılayıcı

c0

I0.5

C silindiri geri son konum algılayıcı

c1

I0.6

C silindiri ileri son konumalgılayıcı

Tablo 4.4: Giriş ve çıkış elemanlarının PLC’de bağlandıkları adres tablosu

Sistemin PLC programı Ladder (kontak) ve STL (deyim, komut) yöntemiyle, aşağıdaki gibi yapılır: NETWORK 1: A+ hareketinin gerçekleştirilmesi

NETWORK 2: B+ hareketinin gerçekleştirilmesi

NETWORK 3: A- hareketinin gerçekleştirilmesi

53

NETWORK 4: C+ hareketinin gerçekleştirilmesi

NETWORK 5: B- hareketinin gerçekleştirilmesi

NETWORK 6: C- hareketinin gerçekleştirilmesi

NETWORK 7: A+ A- hareketinin gerçekleştirilmesi

NETWORK 8: B+ B- hareketinin gerçekleştirilmesi

NETWORK 8: C+ C- hareketinin gerçekleştirilmesi

Programı PLC’ye yükledikten sonra simülasyon yapıp, programınızın doğruluğunu test etmeyi unutmayınız. 54

ÖLÇMEVE VEDEĞERLENDİRME DEĞERLENDİRME ÖLÇME OBJEKTİF TESTLER (ÖLÇME SORULARI) Aşağıdaki soruları, doğru ve yanlış (D/Y) olarak değerlendiriniz. 1-(........) Hafızalı sıralayıcı yönteminde, yardımcı röle sayısı adım sayısına eşittir. 2-(........) Hafızalı sıralayıcı yöntemi sadece sinyal çakışmasının olmadığı devrelerde kullanılır. 3-(........) Simülasyon, devreye enerji vermeden devreyi kontrol etmemize yarar. 4-(........) Başlangıç sinyalinin hafızaya alındığı yöntem, hafızalı sıralayıcı yöntemidir. 5-(........) S7–200 PLC cihazında giriş adresi I0.0,çıkış adresi Q0.0 şeklindedir.

55

PERFORMANSDEĞERLENDİRME DEĞERLENDİRME PERFORMANS Modül ile kazandığınız yeterliği, aşağıdaki kriterlere göre değerlendiriniz. Tabloda listelenen davranışları gözlemlediyseniz EVET, gözlemlemediyseniz HAYIR işareti koyunuz. sütununda bulunan kutucuğa DEĞERLENDİRME KRİTERLERİ 1

Elemanların seçimini doğru yapabildiniz mi?

2

Programı editörde hatasız yazabildiniz mi?

3

Program aktarımını yapabildiniz mi?

4

Simülasyonu gerçekleştirebildiniz mi?

5

Giriş-çıkış elemanlarını hatasız bağlayabildiniz mi?

6

İş güvenliği kurallarına ve çalışma disiplinine uydunuz mu?

7

Verilen sürede çalışmayı gerçekleştirebildiniz mi?

Evet

Hayır

DEĞERLENDİRME Cevaplarınızı cevap anahtarı ile karşılaştırınız. Doğru cevap sayınızı belirleyerek kendinizi değerlendiriniz. Yanlış cevap verdiğiniz ya da cevap verirken tereddüt yaşadığınız soruları, öğrenme faaliyetinin ilgili bölümlerine dönerek tekrar inceleyiniz. Yapılan değerlendirme sonunda, HAYIR şeklindeki cevaplarınızı bir daha gözden geçiriniz. Kendinizi yeterli görmüyorsanız uygulamaları tekrar ediniz. Kendinizi yeterli görüyorsanız diğer faaliyete geçiniz.

56

57

ÖĞRENME FAALİYETİ–5 AMAÇ

ÖĞRENMEME FAALİYETİ–5

Teknolojik şeması verilen bir Elektropnomatik sisteme, istenen çalışmayı yaptıran PLC programını yazabileceksiniz. Sistemin çalışmasını sağlayan devre elemanları ile PLC bağlantılarını hatasız yapabileceksiniz.

ARAŞTIRMA Bu faaliyet öncesinde yapmanız gereken öncelikli araştırmalar şunlardır: ¾ Teknolojik şemaların çiziminde dikkat edilmesi gereken noktalar nelerdir? Araştırınız. ¾ PLC kontrollü Elektropnomatik sistemle çalışan bir makinenin çalışmasını gözlemleyerek teknolojik şemasını çiziniz. ¾ Uygulamada en çok kullanılan yöntemi araştırınız. Nedenlerinin raporunu hazırlayınız. ¾ Otomasyon sistemlerinin kullanıldığı işletmelere giderek gözlemler yapınız. İlgili kişilerden bilgi alınız. Gözlem ve edindiğiniz bilgileri arkadaşlarınızla paylaşınız.

5. PLC PROGRAMINI YAZMAK UYGULAMA–1 Eşit çapta iki delik bir iş parçası üzerine az bir mesafe ile delinecektir. A silindiri, magazinde bulunan parçayı delme alanına dayama hareketini, B silindiri delme motorunun yukarı ve aşağı hareketlerini yapmaktadır. C silindirinin görevi ise iş parçasını ikinci delik merkezine kadar itme hareketidir. Sistemin çalışması şu şekildedir: Start butonuna basıldığında, A silindiri magazinde bulunan iş parçasını delme alanına dayayacak, A silindirinin ileri son konuma ulaşması ile, B silindiri ileri çıkarak iş parçasını delecektir. Delme, B silindirinin ileri son konuma ulaşması ile bitecek ve B silindiri geri gelecektir. C silindiri ileri çıkarak, iş parçasını ikinci delik merkezine kadar itecektir. Bundan sonra B silindiri tekrar ikinci bir delik delmeli ve geri gelmelidir. B silindirinin geri gelmesi ile önce C silindiri, ardından A silindiri geri gelmelidir. Silindirlerin ileri ve geri hızları yavaş olmalıdır.

58

Şekil 5.1: Sistemin teknolojik şeması

İşlem Basamakları

Öneriler

¾ Sistemin çalışma şekline göre ihtiyaç ¾ Sistemde kullanılacak giriş elemanları duyulan giriş-çıkış sayısını tespit ediniz. ve çıkış elemanlarının neler olduğunu ¾ Eğer varsa sayıcı ve zamanlayıcı sayısını hatırlayınız.Bu elemanların özelliklerini tespit ediniz. kataloglardan araştırınız. ¾ Sistemin gerektirdiği PLC ve diğer ¾ PLC cihazının seçiminde, giriş ve çıkış donanımları seçiniz. sayıları ile sayıcı ve zamanlayıcı sayılarının önemini unutmayınız. ¾ Sistemde kullanılacak Elektropnomatik ¾ Seçtiğiniz silindirler,selenoid valfler ve devre elemanlarını seçiniz. temassız algılayıcıların sisteminize uygun olduğundan emin olunuz. Verilen malzeme listesi ile karşılaştırınız. ¾ Verilen kontrol probleminin çalışma ¾ Sisteme ait teknolojik şemayı iyi analiz şeklini tanımlayınız. ederek,çalışma şartlarını belirleyiniz. ¾ Sistemin çalışması için gerekli programı ¾ Sistemin pnomatik şemasını çiziniz. belirleyiniz. Elektropnomatik Sistemler modülü kitabından yararlanabilirsiniz. ¾ Akış şeması( yol-adım diyagramı) ile ¾ Akış şemasının, silindirlerin ne zaman sistemin çalışırlığını kontrol ediniz. ve hangi algılayıcılar tarafından uyarılarak,durumlarını belirlediğini unutmayınız. ¾ Ladder programı çiziniz. ¾ PLC Programlama Teknikleri modül kitabındaki ilgili bölüme bakınız. ¾ Liste programı yazınız. ¾ PLC Programlama Teknikleri modül 59

kitabındaki ilgili bölüme bakınız. ¾ Sistem elemanlarının bağlantı şemalarını ¾ Kataloglara veya eleman üzerindeki inceleyiniz. şekil ve yazılara bakınız. ¾ Sistem elemanlarının PLC cihazı ve ¾ Kullandığınız Elektropnomatik devre birbirleri ile bağlantı şekillerini tespit elemanlarının bağlantı uçları ile PLC ediniz. cihazı giriş-çıkış terminallerini inceleyiniz. ¾ Sistem elemanlarının aralarındaki ¾ Enerji kontrolünü yaptıktan sonra, bağlantıları kurunuz. Elektropnomatik devre elemanlarının bağlantı uçlarını,PLC cihazı giriş çıkış terminallerinin uygun bölümlerine bağlayınız. Sistem besleme gerilimini ilgili yerlere dikkatli olarak bağlayınız. ¾ Devrenize enerji vermeden önce ¾ İletkenleriniz, ilgili terminallere doğru bağlantıların doğru olduğundan emin ve sağlam bağlanmış mı? Kontrolünü olunuz. yapınız. Simülasyonunu yaparak devrenizi test ediniz.

60

Malzeme Listesi Malzemenin adı Adedi Malzemenin özellikleri PLC cihazı 1 S7 200 1 Silindir 3 Çift etkili 2 5/2 çift bobinli valf 3 Yay geri dönüşlü 3 Akış kontrol valfi 6 Ayarlanabilir 4 Temassız algılayıcı 6 Manyetik(reed kontak) 5 Start butonu 1 Ani temaslı 6 AC güç kaynağı 1 AC 220 V 7 DC güç kaynağı 1 DC 24V, 1A 8 Kompresör 1 Uygun kapasitede 9 Değişik uzunlukta 10 Bağlantı kabloları Tablo 5.1: Devrede kullanılacak malzeme listesi

Şekil 5.2: Pnomatik devre şeması

Şekil 5.3: Sistem akış ( yol-adım ) diyagramı

61

Sistemdeki gruplandırma;

I.Grup II.Grup III.Grup IV.Grup A+B+ / B-C+ / B+ / B-C-A-

şeklinde

olur. Grup sayısı 4 olduğundan yardımcı (ayırıcı) röle sayısı da 4’tür. Çalışma için gerekli kaskad çözüm planı ise;

Start M0.4 a0

Y1

Y3

Y4

Y5

Y3

Y4 Y6

A+

B+

B-

C+

B+

B-

C-

A-

a1

b1

b0

c1

b1

b0

c0

a0

M0.1

M0.1 M0.2 M0.3 M0.4

M0.3

M0.2

M0.4

Y2

şeklindedir.

= A+B+ çalışma grubuna kumanda eder. = B-C+ çalışma grubuna kumanda eder. = B+ hareketine kumanda eder. = B-C-A- çalışma grubuna kumanda eder.

Çözüm planından da görüldüğü gibi 4 çalışma grubu vardır.Bir grup çalışmasından, diğer bir gruba ait çalışmaya geçişi sağlayan temassız algılayıcılar,çözüm planında kalın ve altı çizili olarak yazılmıştır.Bunlar ilgili grubun çalışmasını sona erdiren ve bir sonraki grubu çalıştıran sinyal verici elemanlardır. Sistemin başlangıç şartı için ,start butonu uyarılmış,bir önceki (B-C-A-)adım sinyali mevcut (M0.4) ve en son adımı bitiren sinyal verici eleman uyarılmışsa (a0) başlangıç şartları sağlanmış olacaktır.

62

Manyetik Temassız Algılayıcılar a0

a1

b0

b1

c0

Start

L+ 1M

L1

24V.DC

c1

Set

2M

.0 .1 .2 .3 .4 .5 .6 .7 GİRİŞLER PLC ÇIKIŞLAR N .0 .1 .2 .3 .4 .5 PE

R Mp Y1

Y2

Y3

Şekil 5.4: Giriş ve çıkış elemanlarının PLC cihazına bağlantıları

GİRİŞLER Adı

Adresi

St.

I0.0

a0

ÇIKIŞLAR

Açıklama

Adı

Adresi

Açıklama

Start (başlatma) butonu

Y1

Q0.0

Y1 valf bobini

I0.1

A silindiri geri son konum algılayıcı

Y2

Q0.1

Y2 valf bobini

a1

I0.2

A silindiri ileri son konum algılayıcı

Y3

Q0.2

Y3 valf bobini

b0

I0.3

B silindiri geri son konum algılayıcı

b1

I0.4

B silindiri ileri son konum algılayıcı

c0

I0.5

C silindiri geri son konum algılayıcı

c1

I0.6

C silindiri ileri son konumalgılayıcı

Set

I0.7

Kurma butonu

Tablo 5.2: Giriş ve çıkış elemanlarının PLC’de bağlandıkları adres tablosu

Sistemin PLC programı, ladder (kontak) ve STL (deyim, komut) yöntemiyle aşağıdaki gibi yapılır: 63

NETWORK 1: Birinci grup ayırıcı yardımcı rölenin SET, bir önceki grubun RESET edilmesi.

NETWORK 2: İkinci grubun SET, birinci grubun RESET edilmesi

NETWORK 3: Üçüncü grubun SET, ikinci grubun RESET edilmesi

NETWORK 4: Dördüncü grubun SET, üçüncü grubun RESET edilmesi

NETWORK 5: Birinci grup içindeki A+B+ hareketlerinin gerçekleştirilmesi

64

NETWORK 6: İkinci grup içindeki B-C+ hareketlerinin gerçekleştirilmesi

NETWORK 7: Üçüncü grup içindeki B+ hareketinin gerçekleştirilmesi

NETWORK 8: Dördüncü grup içindeki B-C-A- hareketlerinin gerçekleştirilmesi(B-)

NETWORK 9: Dördüncü grup içindeki B-C-A- hareketlerinin gerçekleştirilmesi(C-)

NETWORK 10: Dördüncü grup içindeki B-C-A- hareketlerinin gerçekleştirilmesi(A-)

Programı PLC’ye yükledikten sonra simülasyon yapıp, programınızın doğruluğunu test etmeyi unutmayınız.

65

UYGULAMA-2

Şekil 5.5: Sistemin teknolojik şeması

Bir sepet içerisine konulan iş parçaları, temizleme sıvısının içine 3 defa batırılacaktır. Sistemin çalışması şu şekildedir: Start butonuna basıldığında, sepet sıvı içerisine 3 defa batırılıp çıkarılacak, işlem bittiğinde silindir geri son konuma gelip duracaktır. Acil bir durumda silindirin geri son konuma gelip durması için stop butonu kullanılacaktır. Yeni bir çevrimi başlatmak için, silindirin geri konuma gelerek daha önceki işlemi tamamlaması gerekir. Silindirin sadece ileri hareket hızı yavaş olacaktır.

66

İşlem Basamakları

Öneriler

¾ Sistemin çalışma şekline göre ihtiyaç ¾ Sistemde kullanılacak giriş elemanları duyulan giriş-çıkış sayısını tespit ediniz. ve çıkış elemanlarının neler olduğunu ¾ Eğer varsa sayıcı ve zamanlayıcı sayısını hatırlayınız. Bu elemanların tespit ediniz. özelliklerini kataloglardan araştırınız. ¾ Sistemin gerektirdiği PLC ve diğer ¾ PLC cihazının seçiminde, giriş ve çıkış donanımları seçiniz. sayıları ile sayıcı ve zamanlayıcı sayılarının önemini unutmayınız. ¾ Sistemde kullanılacak Elektropnomatik ¾ Seçtiğiniz silindirler,selenoid valfler ve devre elemanlarını seçiniz. temassız algılayıcıların sisteminize uygun olduğundan emin olunuz. Verilen malzeme listesi ile karşılaştırınız. ¾ Verilen kontrol probleminin çalışma ¾ Sisteme ait teknolojik şemayı iyi analiz şeklini tanımlayınız. ederek, çalışma şartlarını belirleyiniz. ¾ Sistemin çalışması için gerekli programı ¾ Sistemin pnomatik şemasını çiziniz. belirleyiniz. Elektropnomatik Sistemler modülü kitabından yararlanabilirsiniz. ¾ Akış şeması( yol-adım diyagramı) ile ¾ Akış şemasının, silindirlerin ne zaman sistemin çalışırlığını kontrol ediniz. ve hangi algılayıcılar tarafından uyarılarak, durumlarını belirlediğini unutmayınız. ¾ Ladder programı çiziniz. ¾ PLC Programlama Teknikleri modül kitabındaki ilgili bölüme bakınız. ¾ Liste programı yazınız. ¾ PLC Programlama Teknikleri modül kitabındaki ilgili bölüme bakınız. ¾ Sistem elemanlarının bağlantı şemalarını ¾ Kataloglara veya eleman üzerindeki inceleyiniz. şekil ve yazılara bakınız. ¾ Sistem elemanlarının PLC cihazı ve ¾ Kullandığınız Elektropnomatik devre birbirleri ile bağlantı şekillerini tespit elemanlarının bağlantı uçları ile PLC ediniz. cihazı giriş-çıkış terminallerini inceleyiniz. ¾ Sistem elemanlarının aralarındaki ¾ Enerji kontrolünü yaptıktan sonra Elektropnomatik devre elemanlarının bağlantıları kurunuz. bağlantı uçlarını, PLC cihazı giriş çıkış terminallerinin uygun bölümlerine bağlayınız. Sistem besleme gerilimini, ilgili yerlere dikkatli olarak bağlayınız. ¾ Devrenize enerji vermeden önce ¾ İletkenleriniz, ilgili terminallere doğru bağlantıların doğru olduğundan emin ve sağlam bağlanmış mı? Kontrolünü olunuz. yapınız. Simülasyonunu yaparak devrenizi test ediniz. 67

1 2 3 4 5 6 7 8 9 10

Malzeme Listesi Malzemenin adı Adedi Malzemenin özellikleri PLC cihazı 1 S7 200 Silindir 1 Çift etkili 5/2 çift bobinli valf 1 Hafızalı impuls Akış kontrol valfi 1 Ayarlanabilir Temassız algılayıcı 2 Manyetik(reed kontak) Start butonu 2 Ani temaslı AC güç kaynağı 1 AC 220 V DC güç kaynağı 1 DC 24 V, 1A Kompresör 1 Uygun kapasitede Bağlantı kabloları Değişik uzunlukta Tablo 5.3: Devrede kullanılacak malzeme listesi

Şekil 5,6: Pnomatik devre şeması

Şekil 5.7: Sistem akış ( yol-adım ) diyagramı

68

+24V S tart

3 4

13

S to p

5

4

3

2

1

C

3

13

K1 14

4

6

S a y ıcı

14

a0

a1

41

23

K2

K1 24

42

K1

K3

K2

K4

0V 7

+24V

K3

9

8

13

13

13

K4

14

K2 14

Y1

14

Y2

0V

Şekil 5.8: Elektrik devre şeması Manyetik Temassız Algılayıcılar a0

a1

Start

Stop

L+ 1M

L1

24V.DC

2M

.0 .1 .2 .3 .4 .5 .6 .7 GİRİŞLER PLC ÇIKIŞLAR N .0 .1 .2 .3 .4 .5 PE

R Mp Y1

Y2

Şekil 5.9: Giriş ve çıkış elemanlarının PLC cihazına bağlantıları

69

GİRİŞLER Adı Adresi St.

ÇIKIŞLAR

Açıklama

Adı Adresi

Açıklama

I0.0

Start (başlatma) butonu

Y1

Q0.0

Y1 valf bobini

I0.1

A silindiri geri son konum algılayıcı

Y2

Q0.1

Y2 valf bobini

a1

I0.2

A silindiri ileri son konum algılayıcı

Sto

I0.3

Stop (durdurma) butonu

a0

Tablo 5.4: Giriş ve çıkış elemanlarının PLC’de bağlandıkları adres tablosu

Sistemin PLC programı, ladder (kontak) ve STL (deyim, komut) yöntemiyle aşağıdaki gibi yapılır: NETWORK 1

NETWORK 2

NETWORK 3

70

NETWORK 4

NETWORK 5

NETWORK 6

NETWORK 7

Programı PLC’ye yükledikten sonra simülasyon yapıp, programınızın doğruluğunu test etmeyi unutmayınız.

71

ÖLÇME VE DEĞERLENDİRME PERFORMANS TESTİ (YETERLİK ÖLÇME) Modül ile kazandığınız yeterliği aşağıdaki kriterlere göre değerlendiriniz. Tabloda listelenen davranışları gözlemlediyseniz EVET, gözlemlemediyseniz HAYIR sütununda bulunan kutucuğa işareti koyunuz. DEĞERLENDİRME KRİTERLERİ 1

Elemanların seçimini doğru yapabildiniz mi?

2

Sisteme ait teknolojik şemayı iyi analiz edebildiniz mi?

3

Programı editörde hatasız yazabildiniz mi?

4

Program aktarımını yapabildiniz mi?

5

Simülasyonu gerçekleştirebildiniz mi?

6

Giriş-çıkış elemanlarını hatasız bağlayabildiniz mi?

7

İş güvenliği kurallarına ve çalışma disiplinine uydunuz mu?

8

Verilen sürede çalışmayı gerçekleştirebildiniz mi?

Evet

Hayir

Yapılan değerlendirme sonunda, HAYIR şeklindeki cevaplarınızı bir daha gözden geçiriniz. Kendinizi yeterli görmüyorsanız uygulamaları tekrar ediniz. Modülü tamamladınız, tebrik ederiz. Öğretmeniniz, size çeşitli ölçme araçları uygulayacaktır. Öğretmeninizle iletişime geçiniz.

72

MODÜL DEĞERLENDİRME

MODÜL DEĞERLENDİRME Aşağıda teknolojik şeması verilen sistemin kurulması ve PLC programının yapılmasını, işlem basamaklarını takip ederek ve önerileri dikkate alarak yapınız.

1

A=1.0 B=2.0

2 3 a1

4

5

6

7:1

a0 b1 b0 c1

C=3.0

c0

A+ B+ B- A- C+ CSistemin teknolojik şeması

Sistem akış ( yol-adım ) diyagramı

Parçaların etiketlenmesi işi için: • A silindiri, magazindeki parçayı alıp mekanik durdurucuya kadar itecek ve sıkıştıracaktır. •

B silindiri etiketi basacak,

•

C silindiri ise parçayı sepete atacaktır.

•

Magazinde parça olmaması durumunda sistem çalışmamalıdır.

•

Acil durdurmaya basılırsa tüm silindirler, başlangıç konumlarına döneceklerdir.

•

Silindirler çift etkili, yönlendirme valfleri ise 5/2 tek bobinli, yay geri dönüşlüdür.

•

Silindirlerin ileri ve geri hızları yavaş olacaktır.

73

İşlem Basamakları

Öneriler

¾ Sistemin pnomatik devre şemasını çiziniz.

¾ Silindir ve valf çeşitleri ile silindir hızlarını dikkate alınız. ¾ Kaskad yöntemine göre gruplandırmayı ¾ Bir grup içerisinde aynı silindirin iki yapınız. hareketinin olmamasına dikkat ediniz. ¾ Çalışma için gerekli kaskad çözüm planını ¾ Çalışma grupları ve temassız çıkartınız. algılayıcıların işlevlerini analiz ediniz. ¾ Sistemin başlangıç (set-reset) şartlarını ¾ Sürekli çevrim için tüm belirleyiniz. sağlanmış olması gerekir.

şartların

¾ Giriş ve çıkış elemanlarının PLC’de ¾ Adres tablolarının doğruluğu, giriş ve bağlandıkları adres tablosunu oluşturunuz. çıkış elemanlarının bağlantılarını hatasız yapmanızı sağlayacaktır. ¾ PLC programını yapınız. ¾ Komut ve sembollerde hata yapmayınız. ¾ Programı, PLC cihazına yükleyiniz.

¾ PLC üzerindeki konum anahtarını (switch) TERM konumuna almayı unutmayınız. ¾ Simülasyon yaparak programınızı test ¾ Simülasyonun sizi, yaralanma ve maddi ediniz. hasardan koruyacağını unutmayınız. ¾ PLC giriş ve çıkış ünitelerini bağlayarak ¾ Sistemde enerji olmadığından emin sistemi çalıştırınız. olunuz. Devre elemanlarını ilgili yerlere dikkatli ve hatasız bağladıktan sonra sitemi çalıştırınız.

74

DERECELENDİRME ÖLÇEĞİ

Modülün Adı

Öğrencinin PLC İLE ELEKTROPNOMATİK Adı SİSTEMLERİN KONTROLÜ Soyadı Sınıfı Nu

AÇIKLAMA: Aşağıda listelenen davranışların her birini, öğrencide gözleyemedi iseniz (0), zayıf nitelikte gözlemlediyseniz (1), orta düzeyde gözlemlediyseniz (2), iyi nitelikte işareti gözlemlediyseniz (3), çok iyi seviyede gözlemlediyseniz (4) nulu kutucuğa koyunuz. Değer Düzeyi

İŞLEM BASAMAKLARI 0

1.Yapılacak işe uygun devre elemanlarını temin etmek a. Giriş çıkış sayılarına göre PLC cihazını seçmek b. Sistem için gerekli Elektropnomatik elemanları seçmek 2. İstenen çalışmayı yaptıran PLC programını yazmak a. PLC programlama yazılımını kullanmak b. PC ve PLC arasındaki iletişimi yapmak c. PLC programını PLC cihazına aktarmak d.Programlama tekniklerinin tamamını kullanmak e.Simülasyonu gerçekleştirerek,parametre kontrolünü yapmak 3. Devre elamanlarının bağlantısını yapmak a. PLC cihazındaki giriş,çıkış ve besleme bağlantılarını yapmak b. Elektropnomatik devre elemanlarının bağlantılarını yapmak 4. Bağlantı kontrolü ve düzen a. Kontrolleri, tekniğine uygun yapmak b. Gerekli uzunlukta kablo kullanmak c. Devre bağlantısının genel tertip ve düzeni 5. İş güvenliği a. Gerekli kontrolleri yaparak devreye enerji vermek b. Çalışmayı tamamladıktan sonra enerjiyi keserek bağlantıyı sökmek 6. Süre a. Devreyi, öğretmen tarafından verilen sürede kurmak ve çalıştırmak 7.Tavır ve davranış a. Çalışma süresince gerekli tutum ve davranışları sergilemek PUAN TOPLAMI

75

1 2 3 4

CEVAP ANAHTARLARI

CEVAP ANAHTARLARI ÖĞRENME FAALİYETİ 1’İN CEVAP ANAHTARI 1 Y 2 D 3 D 4 D 5 B 6 C ÖĞRENME FAALİYETİ-2’NİN CEVAP ANAHTARI 1 D 2 Y 3 Y 4 D 5 Y ÖĞRENME FAALİYETİ-3’ÜN CEVAP ANAHTARI 1 D 2 Y 3 D 4 Y 5 D ÖĞRENME FAALİYETİ-4’ÜN CEVAP ANAHTARI 1 D 2 Y 3 D 4 D 5 D

76

ÖNERİLEN KAYNAKLAR

ÖNERİLEN KAYNAKLAR ¾

Elektropnomatik Devre Elemanları Katalogları.

¾

Çeşitli Marka ve Model PLC Cihazı Katalogları.

¾

Elektropnomatik Devre Elemanları ve PLC Cihazları Satan veya Üreten Firmaların İnternet Siteleri.

¾

Elektropnomatik Sistemler Modül Kitabı

¾

PLC Programlama Teknikleri Modül Kitabı

77

KAYNAKÇA

KAYNAKÇA ¾

KARTAL Faruk, Elektropnomatik ve Otomasyon Sistemleri, Manisa 1999.

¾

ÜSTÜN Behçet, İleri Kumanda Teknikleri-2, Bursa 2001.

¾

Sıemens Simatic, PLC S7-200 Öğretim Kitabı, İstanbul 2000.

¾

Festo Didactic, Elektropnomatik Temel Seviye Öğretim Kitabı, İstanbul 1993.

¾

Uygulamalı Elektropnomatik Sistemler, Hizmet İçi Eğitim Notları, Bursa 1997.

¾

Uygulamalı Otomasyon Sistemleri, Hizmet İçi Eğitim Notları, Ankara 1999.

¾

Otomasyon Sistemlerinde Sensörler ve Uygulamaları, Hizmet İçi Eğitim Notları, İstanbul 2005.

¾

ZEREN Macit, PLC ve Elektropnomatik Ders Notları, Bursa 2004.

78