Pisanje Naucnih Izvjestaja...

UNIVERZITET U SARAJEVU Fakultet za saobraćaj i komunikacije Semestar: ljetni 2008./2009. Godina studija: II

Seminarski rad iz predmeta:

Metodologija istrazivačkog rada Tema: Pisanje naučnih izvještaja, korištenje izvora i literature

Predmetni nastavnik: Red. prof. dr. Šefkija Čekić Predmetni asistent: Amel Kosovac

Student: Dinar Damir

Pisanje naučnih izvještaja, korištenje izvora i literature Sarajevo, april 2009.

Sadržaj Uvod......................................................................................................................3 Pisanje naučnih dijela.........................................................................................4 Pisanje naučnih izvještaja...................................................................................5 Korištenje izvora i literature.............................................................................8 Zaključak............................................................................................................10 Literatura...........................................................................................................11

2

Pisanje naučnih izvještaja, korištenje izvora i literature

Uvod S obzirom na naziv teme „Pisanje naučnih izvještaja, korištenje izvora i literature“ u uvodnom dijelu ovog seminarskog rada bit će govora o naučnom radu. Bavljenje naukom sa sobom donosi jedno ključno pitanje, a to je pitanje o kriterijumima razlikovanja naučnog i stručnog ili rutinskog rada i djela, u nekoj određenoj oblasti rada. Dakle, nauka predstavlja saznanje do kojeg smo došli sistematskim procesom promatranja i eksperimentiranja, te uopćavanja tako dobivenih rezultata, ona je proizvod organiziranog iskustva, koje je na svakom koraku svog razvoja i konstitucije bilo predmet procjene, za razliku od običnih svakodnevnih znanja, koja mogu biti značajna, u ograničenim uvjetima prakse i u naivnim slikama o prirodi stvari, ali ne i kao osnova nekog stvarnog naučno utemeljenog i sigurnog saznanja. Iz toga proizlazi da su naučni radovi ona djela u kojima je prezentirano znanje postignuto putem sistematski prikupljanih saznanja, kroz organizirano sticanje iskustva i metodološki uređeno promatranje pojava i eksperimentiranje s njima, te egzaktno, matematički, ili veoma precizno verbalno, izloženih nalaza i saznanja o predmetu koji nas intersira. Prvi i osnovni tip naučnog rada, a onje osnovni zbog činjenice da je istraživački i eksperimentalni apsket danas u najvećem broju nauka osnovni i dominirajući aspekt rada, jeste naučni izvještaj.

3

Pisanje naučnih izvještaja, korištenje izvora i literature

Pisanje naučnih dijela Pisanje naučnih djela je jedna posebna vrsta rada, koja ima svoje zahtjeve, principe, procedure i tehnike. Nije isto pisati neki naučni izvještaj, osobito ako je to izvještaj o nekom konkretnom istraživanju, neki esej, traktat, monografiju, ili, pak, neki udžbenik ili neko opće naučno djelo. Pisanje izvještaja zahtijeva veoma veliki stupanj ekonomije pisanja i izražavanja i veliku preciznost definicija, bez obzira na to da li se one daju u verbalnom ili matematičkom izrazu. U takvom radu ne može biti ništa što ostaje nejasno ili neprecizno, ili što bi bilo plod mašte idomišljanja, nego dolaze u obzir samo čiste činjenice i matematička njihova obrada, kao i precizno određenje načina kako se do tih činjenica došlo.1 Odmah je jasno da takav rad zahtijeva i poseban jezik. To je ekonomični i škrti jezik činjenica, uz najjednostavnije oblike kazivanja, kako forma iskaza ne bi omela činjenice da dođu do izraza. Veoma važan aspket pisanja naučnog rada je pitanje referiranja izvora, diskusija stavova drugih naučnika, te pitanje jezika kojim pišemo. Nauka je razvila svoj posebni jezik, kojeg nazivamo naučna terminologija i to su tehnički termini, koje obavezno koristimo kad govorimo o onome što je u nauci definirano, kroz tačno utvrđeno značenje tih termina. Nije moguće riječi korsititi prema sopstvenom nahođenju, te je pisac naučnog djela svagda obavezan da vodi računa o upotrebi naučne terminologije, jer je to uvjet opće čitljivosti i ekvivalencije njegovog izraza svakom drugom izrazu u nekoj određenoj nauci.

1

Prof. dr. Muhamed Filipović, “Metodologija znanosti i znanstvenog rada” ,I.P. „Svijetlost“, Sarajevo 2004.

4

Pisanje naučnih izvještaja, korištenje izvora i literature

Pisanje naučnih izvještaja Jedan od najvažnijih aspekata naučnoistraživačkog rada je njegovo dovršavanje i stavljanje u formu komunikabiinu za sve potencijalne konzumente tog istraživanja i njegovih rezultata. Nauka nije lična zabava i istraživanja se ne vrše za ličnu zabavu i ispunjenje nekih ličnih ciljeva nego najčešće zbog neke opće svrhe ili napretka nauke kao cjeline. Zbog toga su rezultati nauke ono što je u njoj bitno, tj. istraživački napori se ulažu da bi se proširilo naše saznanje o pojavama i unaprijedila praksa koja se temelji na datim saznanjima, pa je, prema tome, bitno da se ti rezultati obznane i da svi ljudi, koje to interesira, budu u poziciji da se njima koriste. Ako smo za naš predmet interesovanja odabrali odgovarajući problem, koji ima validnost u nekoj nauci, ako smo za saznanje o tom predmetu primijenili najbolje i najefikasnije metode istraživanja, one koje daju najbolje informacije o njemu, ako smo lege artis, tj. propisno i u naučnoj praksi ovjerovljeno proveli sva planirana istraživanja, prodiskutirali dobivene rezultate i izveli odgovarajuće zaključke, koji imaju potvrdu u eksperimentalnom ili promatranom istraživanom i raspravljanom materijalu, tada pisanje naučnog izvješataj a, koji treba da sadrži prikaz predmeta, primijenjenih metoda i rezultata, koje smo dobili u određenom istraživanju, predstavlja ključni završni i veoma bitni moment našeg rada.2 Pisanje naučnog izvještaja je posljednja faza naučnog istraživanja. Kroz naučni izvještaj javnosti se prezentiraju rezultati istraživanja, dakle ono ima informativnu funkciju. Njegov cilj je da informira čitatelje što i kako se u naučnom istraživanju radilo, do kojih se rezultata došlo te kako su se rezultati obrađivali i interpretirali. Mora biti jasno i sažeto. To znači da se sa što manje riječi mora kazati što više toga. Također mora biti i razumljivo budući da nerazumljiv naučni izvještaj ne može pomoći napretku nauke. Zahtjev za razumljivošću ne znači da svatko može razumjeti naučni izvještaj. Svaka nauka ima svoj jezik koji nije uvijek lako prevesti na svakodnevni jezik pa naučnik mora biti jasan i razumljiv odgovarajućoj naučnoj javnosti. Komunikabilnost je jedan od osnovnih zahtjeva u naučnom izvještaju, ali vrlo često naučni izvještaji se pišu takvim jezikom i stilom da postaju nerazumljivi. Tome najviše pridonose oni koji izvještaje pišu, a ne materija o kojoj se piše. Što je istraživanje bolje to će biti lakše napisati izvještaj, a ako je istraživanje loše onda će biti vrlo teško pisati o njemu. Dvije najveće slabosti naučnog izvještaja su kada se pisac rukovodi statusnim i financijskim kriterijem. Ako se pisac rukovodi statusnim kriterijem to znači da želi usmjeriti pozornost na sebe, a ne na istraživanje. Ako se u pisanju naučnog izvještaja pojavljuje financijski kriterij to znači da pisac namjerno rasteže tekst da bi što više zaradio jer se autorski rad honorira dužinom teksta. Kao rezultat takvog rada pojavljuju se tekstovi s mnogo riječi, a malo misli. Sintagma naučnog izvještaja se koristi za prvu verziju teksta, a simtagma naučni rad za izvještaj koji je pozitivno ocijenjeno i prihvaćeno za novine ili javnoobjavljeno. Najčešći oblici naučnog izvještaja su naučni članak, magistarski rad i doktorski rad. Naučni članak je prvo objavljivanje originalnih rezultata naučnih istraživanja (opažanja) u publikaciji koja je lako dostupna međunarodnoj naučnoj javnosti, a napisan je tako da se istraživanja mogu ponoviti i zaključci provjeriti. 2

Prof. dr. Muhamed Filipović, “Metodologija znanosti i znanstvenog rada” ,I.P. „Svijetlost“, Sarajevo 2004.

5

Pisanje naučnih izvještaja, korištenje izvora i literature Objavljuje se u naučnim časopisima. Prije nego li se objavi mora proći postupak recenzije (ocjenjivanja) i selekcije. Osnovna svrha recenziranja je sprječavanje objavljivanja neoriginalnih, odnosno nenaučnih članaka i poboljšavanje stila pisanja, načina izricanja misli i prikazivanja rezultata. To je vrlo dugotrajan postupak pa informacije koje članak sadrži mogu zastarjeti u trenutku objavljivanja. Najprikladnije je da autor objavi članak u časopisu koji može osigurati objektivnu i strogu recenziju rukopisa što će autoru pomoći da mu članak bude što bolji i koji može osigurati da članak pročita što više kolega.3 Ove dvije osobine uglavnom imaju međunarodni časopisi. Naučni izvještaj mora da se sastoji od slijedećih dijelova ili elemenata: •

tačnog i preciznog određenja teme izvještaja i njene lokacije u nekoj određenoj nauci u širem i užem smislu riječi, odnosno značenja pojma te nauke;

•

preciznog referiranja ciljeva i razloga zbog kojihje poduzeto istraživanje o kojem referiramo;

•

obrazloženje o tome kakvi su stavovi nauke koji se ondose na to pitanje, na temelju poznavanja literature o njemu i na osnovu referiranja o tekućim istraživanjima o tom predmetu u svjetskoj nauci;

•

obrazlaganje izabranih metoda istraživanja i načina njihove primjene u konkretnom naučnom istraživanju o kojem se referira;

•

formuliranje hipoteza koje su bile polazne za istraživanje;

•

izlaganje načina testiraja hipoteza i diksusija rezultata koje smo dobili;

•

sumiranje ukupnih rezultata istraživanja i diksusija njihove naučne ili praktičke vrijednosti u datoj nauci.

Naučni članak ima ustaljene dijelove, a to su: naslov, autor(i), sažetak, uvod, metode, rezultati, diskusija, popis literature. Vrlo često autor se zahvaljuje svima koji su mu pomogli pri pisanju u posebnoj zahvali. Ako se u tekstu nalazi mnogo kratica tada ih se obično navodi i objašnjava u popisu kratica. Naslov je najočevidniji i najčitaniji dio članka. Cilj naslova je da sa što manje riječi opiše sadržaj članka. Kratkoća naslova je bitna jer se time štedi prostor i vrijeme. U naslovu se ne smiju upotrebljavati kratice, kemijske formule, žargon i zaštićeni nazivi jer može doći do problema pri računalnoj obradi podataka. Naslov je vrlo bitan zbog toga što iz naslova potencijalni čitatelj vidi o čemu se u članku radi i da li ga uopće zanima. Nakon naslova navodi se ime i prezime jednog ili više autora. Sažetak ima vrlo važnu ulogu i dolazi na početku članka. Omogućuje čitatelju da vrlo brzo otkrije najbitnije dijelove članka te da donese odluku hoće li članak čitati ili neće. Mora biti napisan jezikom kojim je pisan članak. Ima obično oko 250 riječi, a sadrži problem i cilj istraživanja, metode koje su primijenjene, dobivene rezultate i glavne zaključke. Sažetak treba pisati u jednom odlomku, u trećem licu i pasivu radi lakše računalne obrade za razliku od ostatka članka. U sažetku ne smije biti napisano ništa što nije napisano u članku, tako se npr. ne smiju izvoditi zaključci koji nisu spomenuti u članku. 3

infoz.ffzg.hr/Afric/VjekoBZ/CITABAZU

6

Pisanje naučnih izvještaja, korištenje izvora i literature U uvodu se opisuje i obrazlaže problem istraživanja, definiraju se ključni pojmovi, navode se najvažnija dosadašnja istraživanja problema, definira se cilj (ciljevi) istraživanja i hipoteza (hipoteze). Ponekad se na kraju uvoda navodi i kratak zaključak istraživanja. U uvodu autor obrazlaže zašto je istraživao baš taj problem. U poglavlju pod nazivom metode opisuje se uzorak (uzorci) ispitanika, mjerni instrumenti, način na koji je mjerenje izvršeno i metode obrade podataka. To omogućuje drugim znanstvenicima da ponavljajući postupke dobiju slične rezultate. Važno je da ovo poglavlje bude napisano stručnim jezikom jer je ono namijenjeno čitatelju – stručnjaku. Nakon toga dolazi poglavlje rezultati u kojemu se dobiveni rezultati prikazuju ilustracijama i ukratko se vrši interpretacija rezultata. Dovodi ih se u vezu s hipotezama koje su se istraživanjem provjeravale. Poglavlje o rezultatima je najvažniji dio članka jer su rezultati glavna nova informacija koja se kroz članak prikazuje. Diskusija je poglavlje o značenju rezultata. U diskusiji ne treba ponavljati rezultate ili pojedinačne zaključke već je potrebno sve zaključke logički povezati u jedan konačni. Pri kraju poglavlja treba navesti nedostatke istraživanja i preporuke za buduća istraživanja. Nakon diskusije još se jednom navodi sažetak, ali ovaj put na nekom od svjetskih jezika. Na kraju članka prije popisa literature neki autori dodaju zahvalu u kojoj se prije svega zahvaljuju kolegama koji su im pomagali pri pisanju rada. Potrebno je navesti za što se točno zahvaljujemo da čitatelji ne steknu dojam da se nekome zahvaljujemo više nego što je ta osoba pridonijela našem radu. Postoji više sustava citiranja literature, a tri osnovna su abecedni ili harvardski sustav, numerički sustav i abecedno-numerički sustav. Prema harvardskom sustavu navodi se prezime autora i u zagradi godina izdanja djela. Numerički sustav citiranja je prema redu pojavljivanja djela u tekstu, a abecedno-numerički sustav je kombinacija prva dva sustava. Bez obzira koji se sustav od ova tri koristi potrebno je navesti ustaljene podatke o citiranim djelima. • • •

Za članak se navodi: autor(i), godina objavljivanja, naslov članka, naziv časopisa, volumen (broj), stranice (od do). Za knjigu se navodi: autor(i), godina objavljivanja, naslov knjige, grad, izdavač. Za poglavlje u knjizi navodi se: autor(i), godina objavljivanja, naslov knjige, urednik (urednici), stranice (od do), grad, izdavač.

Ako se dio teksta doslovno citira tada se taj dio teksta stavlja pod navodnike, a na kraju citata se uz prezime autora i godinu može staviti i broj stranice na kojoj se nalazi citat. Ilustracije su svi prilozi koji tekst ilustriraju. Dvije osnovne vrste ilustracija su tablice i slike. U slike se ubrajaju fotografije i crteži (sheme, histogrami, grafikoni, karte). U tablice se unose samo bitni rezultati. Važno je da naslov tablice bude kratak i jasan tako da lako prepoznamo cilj tablice. Kad se sve ovo izloži lijepim jezikom i diskursivnim razumljivim stilom i kad se pokaže da je naučno istraživanje bilo opravdano, ili ako nije zbog čega nije, tada imamo naučni izvještaj. To je osnovni vid naučnog izvještaja, ali mogu postojati i brojne varijante izvještavanja o naučnim rezultatima, ali se svagda moraju u njima vidjeti šta se istražuje, zbog čega i s kojim namjerama, kako se u istraživanju postupalo i kakve je rezultate ono postiglo.

7

Pisanje naučnih izvještaja, korištenje izvora i literature

Korištenje izvora i literature Sve ono što nam omogućava da bolje upoznamo neku nauku, ili da razumijemo šta ona želi saznati i zbog čega to želi, ili da shvatimo štaje njen predmet i kakvih je osobina taj predmet, ili koje su metode istraživanja obavezne, koje plauzibilne i korisne, kao i koje su moguće, ali nebitne za razvoj saznanja u nekoj naučnoj oblasti, a osobito najznačajnije rezultate određene nauke u polju njenih istraživanja, morao bi saznati svako ko želi da se bavi naukom i da postane istraživač u nekoj od njenih oblasti. Sve što je potrebno i moguće saznati, osim onog što još i nije uopće saznato i još ne predstavlja dio fonda dostignutih saznanja neke nauke ili nauke u cjelini, nalazi se u pisanim djelima, usmenim informacijama, ili je sadržano u u vidu u predvidljive mogućnosti istraživanja predmeta neke nauke. Prvo je informiranje o dostignućima nauke, drugo je informiranje o najefikansijim i najplodnijim metodama istraživanja u nauci, a treće se odnosi na strategiju razvoja nauke, na heuristički moment, kojeg sadrži svaka nauka, a koji je u nauci nužan, da bi ona izbjegla lutanja po za nju neproduktivnim poljima istraživanja i da bi se koncentrirala na ona istraživanja, koja cijelu nauku vuku naprijed. Svi ti izvori i saznanja, koja se iz njih mogu dobiti, dakle, nalaze se kao gotova saznanja dana u pisanoj formi u djelima raznih vrsta. Ona su data u formi tekućih informacija o stanju određene nauke, zatim informacija o naučnim istraživanjima, koja su u toku i o istraživačkim metodama, koje se u tim istraživanjima primjenjuju. Ona mogu da se pojavljuju kao informacije o prospektima istraživanja u nekoj oblasti, date u raspravama i dijalozima naučnika. Sve ove vrste informacija predstavljaju izvore saznanja o nekoj određenoj nauci i njenom predmetu, kao i metodama, koje je u njoj moguće primijeniti i koje će najvjerojatnije dati pozitivne rezultate u istraživanjima. Najvažniji izvor informacija o nekoj nauci i njenom predmetu, kao i metodama koje su efikasne u istraživanju tog predmeta, je, dakle, napisana literatura i drugi pisani izvori, koji govore o njoj i to u sva tri navedena aspekta, tj. koji govore o gotovim saznanjima koja su u nekoj nauci dostignuta i verificirana, zatim o tekućim istraživanjima i njihovim preliminarnim ili očekivanim rezultatima, kao i informacije o tome koja istraživanja i koje metode obećavaju nova saznanja u datoj oblasti. A što se tiče strategije istraživanja, u cilju postizanja najboljih i najprogrsivnijih rezultata, a to su oni rezultati nauke koji vuku cijelu naučnu oblast naprijed, bilo u otkrivanju novih oblasti i novih metoda saznanja, ili u sumiranju ukupnog stanja nauke, da bi se moglo ocijeniti do kojeg je stepena neka nauka stigla i kuda bi bilo najoptimalnije da se dalje kreće, o njoj možemo dobiti informacije iz djela koja se bave cjelinom stanja u nekoj nauci i procjenjuju njen razvoj i dominantni pravac istraživanja. Danas su izvori za saznanja o stanju neke nauke i istraživanja koja su u toku u njenom domenu, mnogo dostupniji nego su to ikada bili. Zasluga za to pripada nastanku globalnog orbitaInog svjetskog sistema komunkacije, koji je nastao primjenom elektronskih komunikacija utemeljenih na specifičnom jeziku koji se temelji na logičko-matematičkim principima, kojim se ti mediji služe, univerzalnosti tog jezika i njegovoj tehnološkoj jednostavnosti, kad se radi o upotrebi elektronskih sredstava komunikacija. Nastanak ovih oblika komuniciranja, posebno interneta, omogućio je neposredno i u roku od sekunde ili dvije, da se postigne kontakt s bilo kojim izvorom informacija, koji je apsorbovan samim tim sistemom i koji ima svoju bazu podataka uključenu u određene programe. Tako možemo dobiti informacije o literaturi, ma gdje u svijetu ona nastala, možemo, isto tako, dobiti informacije o tekućim istraživanjima, njihovim autorima i institucijama i dobiti promptno one informacije koje su otvorene za naučnu javnost, kakvih je danas preko 99 % u ukupnoj naučnoj produkciji.

8

Pisanje naučnih izvještaja, korištenje izvora i literature Znači da nam suvremeni sistem informacija i komunikacija omogućava da budemo učesnici svih značajnih događanja u nekoj naučnoj oblasti, do veoma visokog stupnja informiranosti. Sva dostignuća nauke su nam promptno na raspolaganju, a to nam omogućava da prebrodimo donedavno najveću granicu u pogledu mogućnosti razvoja i rada u nauci, a to je granica lokalnosti našeg položaja, u odnosu na velike centre nauke. Danas je sasvim svejedno gdje živite, sve relevantne naučne informacije su vam dostupne, osim ako ne želite da radite u nekoj eksperimentalnoj istraživačkoj laboratoriji i da neposredno učestvujete u složenim i skupim istraživanjima koja se u njima vrše, što je vezano za tehnologiju i nije transportabiIno putem medija. Takva nauka je skupa i nedostupna, te je za razvoj naučnih istraživanja veoma važno da čovjek radi u institucijama i na univerzitetima u kojima može da se bavi naukom, koja je zadnja riječ naučno-istraživačke i studijske prakse. Stoga je bitno da se mladi ljudi, koji žele da se bave naukom, obrazuju na institucijama koje im mogu dati i opća i teorijska, ali i metodološka znanja i osnovna iskustva o pitanjima određene nauke. Kad se radi o naukama, čija tehnologijska osnova istraživanja pretpostavlja veoma složene sisteme, tada je bitno da takav mladi čovjek ima mogućnost da učestvuje u radu takvih institucija, ili da se upozna sa njima. Ali, sva ostala pitanja, a posebno praćenje razvoja u nekoj nauci i informiranost o njoj,je danas dostupna i otvorena za svakog, naravno, uz mogućnost korištenja modernih elektronskih komunikacija.

9

Pisanje naučnih izvještaja, korištenje izvora i literature

Zaključak Naučni izvještaj je takav tip naučnog rada, u kojem se izlaže proces koji smo prošli do postizanja određenog rezultata u istraživanjima. On podrazumijeva ispravnu formulaciju problema kojim se bavimo i osnovne dokaze daje taj problem relevantan za određenu nauku, zatim metodlogiju, koju mislimo primjenjivati u istraživanju tog predmeta, osnovne hipoteze koje želimo testirati, proces testiranja hipoteza i matematičke rezultate testiranja, konačne nalaze koji se tiču ispitivanog problema i njihovo tumačenje, kroz verbalni i matematički izraz tih nalaza. Najvažniji izvor informacija o nekoj nauci i njenom predmetu, kao i metodama koje su efikasne u istraživanju tog predmeta, je, dakle, napisana literatura i drugi pisani izvori, koji govore o njoj i to u sva tri navedena aspekta, tj. koji govore o gotovim saznanjima koja su u nekoj nauci dostignuta i verificirana, zatim o tekućim istraživanjima i njihovim preliminarnim ili očekivanim rezultatima, kao i informacije o tome koja istraživanja i koje metode obećavaju nova saznanja u datoj oblasti. Postoje nauke koje vole i kojima više odgovara jasan diskursivan stil racionalne izgradnje, a postoje i oblasti nauke kojima više odgovara sintetički način izražavanja i tzv. teški sintetički stil. Sve to ovisi o školi i literaturi koju smo studirali, jer ona najviše utječe na naš način izražavanja.

10

Pisanje naučnih izvještaja, korištenje izvora i literature

Literatura : 1. Prof. dr. Muhamed Filipović, “Metodologija znanosti i znanstvenog rada” ,I.P. „Svijetlost“, Sarajevo 2004. 2. Prof. dr. Šefkija Čekić, „Osnovi metodologije i tehnologije izrade znanstvenog i stručnog djela“, Sarajevo, 1999. 3. www.cms.mef.hr/meddb/slike/pisac26/file292p26.doc 4. hr.wikipedia.org 5. http://infoz.ffzg.hr/Afric

11