Pensioenrendement Vergeleken, Prof. Dr. Jozef Pacolet & Tom Strengs 20090908_jpacolet_tstrengs
This document was uploaded by user and they confirmed that they have the permission to share it. If you are author or own the copyright of this book, please report to us by using this DMCA report form. Report DMCA
Overview
Download & View Pensioenrendement Vergeleken, Prof. Dr. Jozef Pacolet & Tom Strengs 20090908_jpacolet_tstrengs as PDF for free.
More details
- Words: 6,866
- Pages: 53
Ontmoetingsdag Universiteit – Arbeidersbeweging ACV-HIVA Overijse, Vormingscentrum Ter Nood, 8 september 2009
Pensioenrendement vergeleken
Prof . dr. Joz ef Pac olet en Tom St rengs Hoger i ns tituut voor de arbeid, Katholi ek e Univers it eit Leuven
Pensi oen rendem en t ve rgel eken Joz ef Pacol et & T om S trengs Ho ger Insti tuut voor de A rb ei d, Kathol ieke Uni ver si tei t Leuv en ACV -HIV A ontm oeti ngsda g, Ove rij se , 8 se pt ember 2009
1
Inhoud
2. Probleemstelling •
Internationale evidentie: België in de wereld
•
Impact van de crisis
•
Situatie in België
Pensi oen rendem en t ve rgel eken Joz ef Pacol et & T om S trengs Ho ger Insti tuut voor de A rb ei d, Kathol ieke Uni ver si tei t Leuv en ACV -HIV A ontm oeti ngsda g, Ove rij se , 8 se pt ember 2009
2
1. Probleemstelling
•
•
Biedt aanvullende pensioenvorming via tweede en/of derde pijler een hoger rendement dan een optrekking van de bijdrage voor de eerste pijler? 3 argumenten van voorstanders van een uitbreiding van de tweede en derde pijler:
Impact van de vergrijzing op rendement van de eerste pijler Historisch rendement eerste pijler laag (en dalend) versus hoog historisch rendement op de kapitaalmarkten Theoretisch argument: als kapitaalrendement hoger is dan de som van de loongroei en de bevolkingsgroei (tewerkstellingsgroei) dan is kapitalisatie efficiënter (Aaron, 1966)
Pensi oen rendem en t ve rgel eken Joz ef Pacol et & T om S trengs Ho ger Insti tuut voor de A rb ei d, Kathol ieke Uni ver si tei t Leuv en ACV -HIV A ontm oeti ngsda g, Ove rij se , 8 se pt ember 2009
3
1. Probleemstelling •
Onze invalshoek: – Rendementen op financiële markten in het verleden kunnen niet zomaar geëxtrapoleerd worden naar de toekomst: – Periode van ‘Irrational exuberance’ – mogelijk onder invloed van ‘babyboom’-sparen – Mogelijk negatieve impact van vergrijzing op toekomstige rendementen » Probleem van impact van de vergrijzing op financiële markten is complex – valt buiten bestek van ons onderzoek » Voorzichtige schatting van impact = -0,5%-punt (Holzmann, 2009) » Hoewel sommigen waarschuwen voor mogelijke ‘meltdown’ (Siegel, 2005) » Kern: hoe efficiënt zijn financiële markten? financiële crisis
– Risico in private pensioenregelingen op kapitaalbasis is hoog – Marktrendementen zijn géén toegekende rendementen! – Verschil is ‘intermediatiemarge’ of ‘administratiekost’
– Fiscale uitgaven verhogen rendement in private pensioenregelingen op artificiële wijze – Is de facto een publiek repartitie-element in private pensioenregelingen
– Transitiekost van overschakeling repartitie naar kapitalisatie reduceert effectief rendement van toekomstige generaties aanzienlijk Pensi oen rendem en t ve rgel eken Joz ef Pacol et & T om S trengs Ho ger Insti tuut voor de A rb ei d, Kathol ieke Uni ver si tei t Leuv en ACV -HIV A ontm oeti ngsda g, Ove rij se , 8 se pt ember 2009
4
1. Probleemstelling
FINANCIERING Spaarinspanningen
TOTAAL VERMOGEN Privé vermogen Onroerend vermogen (eigen woning) Individueel financieel vermogen
OVERHEIDSSTEUN Publieke uitgaven Fiscale uitgaven Fiscale uitgaven Pensioenvermogen
Premies
Sociale bijdragen en belastingen
Private uitgaven Belastingen Bijdragen
- Individuele levensverzekeringen - Pensioensparen Collectief financieel vermogen (groepsverzekeringen, bedrijfspensioenfondsen) Sociale zekerheidsvermogen - wettelijk pensioenvermogen - gezondheidszorg - kinderbijslag -… Human capital (onderwijs, permanente vorming, gezondheid)
Derde Pijler
Fiscale uitgaven
Tweede Pijler
Fiscale uitgaven
Publieke uitgaven Eerste Pijler
Publieke uitgaven
Pensi oen rendem en t ve rgel eken Joz ef Pacol et & T om S trengs Ho ger Insti tuut voor de A rb ei d, Kathol ieke Uni ver si tei t Leuv en ACV -HIV A ontm oeti ngsda g, Ove rij se , 8 se pt ember 2009
5
2. Internationale evidentie: België in de wereld
Pensi oen rendem en t ve rgel eken Joz ef Pacol et & T om S trengs Ho ger Insti tuut voor de A rb ei d, Kathol ieke Uni ver si tei t Leuv en ACV -HIV A ontm oeti ngsda g, Ove rij se , 8 se pt ember 2009
6
2.1 Een blik op rendement eerste pijler
Bruto vervangingsratio (gemiddeld inkomen)
Totaal verplicht (wettelijk + privaat) en vrijwillig
Totaal verplicht
Wettelijk
58,7
42,0
42,0
53,3
53,3
43,0
43,0
Italië
67,9
67,9
Nederland
88,3
30,2
58,1
Zweden
61,5
37,8
23,7
België Frankrijk Duitsland
61,3
V.K.
70,0
30,8
30,8
V.S.
78,8
38,7
38,7
verplicht privaat
Vrijwillig DB
Vrijwillig DC 16,6 18,3
38,4
39,2
30,6
40,1
Pensi oen rendem en t ve rgel eken Joz ef Pacol et & T om S trengs Ho ger Insti tuut voor de A rb ei d, Kathol ieke Uni ver si tei t Leuv en ACV -HIV A ontm oeti ngsda g, Ove rij se , 8 se pt ember 2009
7
2.1 Een blik op rendement eerste pijler
Vervangingsratio (bruto)
(2)
(3)
(4)
(1) Bijdragen (% brutoloon)
50% gemiddeld loon
100% gemiddeld loon
150% gemiddeld loon
(2) / (1)
(3) / (1)
(4) / (1)
België
16,4
58,1
42,0
32,5
3,54
2,56
1,98
Duitsland
19,5
43,0
43,0
42,6
2,21
2,21
2,18
Frankrijk
24,0
61,7
53,3
48,5
2,57
2,22
2,02
Italië
32,7
67,9
67,9
67,9
2,08
2,08
2,08
Nederland
31,1
93,4
88,3
86,6
3,00
2,84
2,78
V.S.
12,4
50,3
38,7
34,1
4,06
3,12
2,75
OESO
21,0
71,9
59,0
54,3
3,42
2,81
2,59
Pensi oen rendem en t ve rgel eken Joz ef Pacol et & T om S trengs Ho ger Insti tuut voor de A rb ei d, Kathol ieke Uni ver si tei t Leuv en ACV -HIV A ontm oeti ngsda g, Ove rij se , 8 se pt ember 2009
8
2.1 Een blik op rendement eerste pijler
•
Nederland: Bijdragen (% brutoloon)
Veelvoud gemiddeld loon
(1) AOW
Brutovervangingsratio
(2)
(3)
(4)
(5)
(6)
AOW
2e pijler
Totaal
2e pijler
Totaal
AOW
2e pijler
Totaal
(4)/(1)
(5)/(2)
(6)/(3)
0,5
17,9
7,48
25,38
60,5
32,9
93,4
3,38
4,40
3,68
1
17,9
13,2
31,10
30,2
58,1
88,3
1,69
4,40
2,84
1,5
17,9
15,11
33,01
20,2
66,5
86,6
1,13
4,40
2,62
Pensi oen rendem en t ve rgel eken Joz ef Pacol et & T om S trengs Ho ger Insti tuut voor de A rb ei d, Kathol ieke Uni ver si tei t Leuv en ACV -HIV A ontm oeti ngsda g, Ove rij se , 8 se pt ember 2009
9
2.1 Een blik op rendementen eerste pijler
•
Interne rendementen wettelijke pensioenstelsels in enkele OESO-landen:
hoge inkomens
België
3,26%
2,25%
1,43%
Duitsland
1,77%
1,77%
1,74%
Frankrijk
3,47%
3,02%
2,73%
Italië
1,43%
1,43%
1,43%
V.S.
3,21%
2,39%
1,99%
AOW
2,46%
0,14%
-1,32%
2e pijler
3,29%
3,29%
3,29%
Totaal
2,73%
1,90%
1,64%
Nederland
lage inkomens
gemiddelde inkomens
Pensi oen rendem en t ve rgel eken Joz ef Pacol et & T om S trengs Ho ger Insti tuut voor de A rb ei d, Kathol ieke Uni ver si tei t Leuv en ACV -HIV A ontm oeti ngsda g, Ove rij se , 8 se pt ember 2009
10
2.2 Omvang van private pensioenstelsels • Publieke en private pensioenuitekeringen in enkele OESO-landen, 2006, in % van het BBP
Publiek
Privaat
Privaat/Totaal
12
0,3
2%
Oostenrijk
12,1
0,2
2%
Zwitserland
6,7
5,5
45%
Duitsland
11,7
0,1
1%
Verenigd Koninkrijk
7,5
3,1
29%
Polen
10,4
0
0%
Finland
1,1
9,2
89%
België
8,1
1,3
14%
Nederland
5,4
3,6
40%
Denemarken
4,8
4,2
47%
Zweden
7,7
1,1
13%
Spanje
7,8
0,6
7%
Australië
3,6
3,7
51%
Noorwegen
4,4
1,4
24%
Italië
Pensi oen rendem en t ve rgel eken Joz ef Pacol et & T om S trengs Ho ger Insti tuut voor de A rb ei d, Kathol ieke Uni ver si tei t Leuv en ACV -HIV A ontm oeti ngsda g, Ove rij se , 8 se pt ember 2009
11
2.2 Omvang van private pensioenstelsels • Omvang private pensioenregelingen in termen van opgebouwde reserves in de OESO-landen, 2007, in % BBP Griekenland
0
Turkije
1,9
Italië
3,6
Slowakije
4,2
Ts jechië
4,7 6,9
Frankrijk
7,9
Korea hongarije
10,9
Nieuw-Zeeland
11,1
Spanje
12,1
Polen
12,2
Mexico
12,4 14,4
België Duits land
17,9
Oos tenrijk
18,8 20
Japan
26
Portugal Noorwegen
54,5
Zweden
57,4 78,1
Finland Ierland
93,6
Verenigd Koninkrijk
96,4 103,4
Canada Totaal OESO
111
Aus tralië
119,5
Verenigde Staten
124 140,6
Denem arken Ijs land
147,4
Nederland
149,1 151,9
Zwits erland 0
20
40
60
80
100
120
140
160
Pensi oen rendem en t ve rgel eken Joz ef Pacol et & T om S trengs Ho ger Insti tuut voor de A rb ei d, Kathol ieke Uni ver si tei t Leuv en ACV -HIV A ontm oeti ngsda g, Ove rij se , 8 se pt ember 2009
12
2.2 Omvang van private pensioenstelsels • Omvang van private pensioenfondsen in termen van opgebouwde reserves in de OESO-landen, 2007, in % BBP Griekenland
0
Luxemburg
1
Frankrijk
1,1
Turkije
1,2
Korea
3,1
Italië
3,3
België
4
Duitsland
4,1
Slowakije
4,2
Tsjechië
4,7
Oostenrijk
4,7
Noorwegen
7
Spanje
7,5
Zweden
8,7
Hongarije
10,9
Nieuw-Zeeland
11,1
Mexico
12,1
Polen
12,2
Portugal
13,7
Japan
20
Denemarken
32,4
Ierland
46,6 55,3
Canada Finland
71
VS
74,3
Totaal OESO
75,5
VK
86,1
Australië
105,4
Zwitserland
119,4 132,2
Nederland Ijsland
134 0
20
40
60
80
100
120
140
160
Pensi oen rendem en t ve rgel eken Joz ef Pacol et & T om S trengs Ho ger Insti tuut voor de A rb ei d, Kathol ieke Uni ver si tei t Leuv en ACV -HIV A ontm oeti ngsda g, Ove rij se , 8 se pt ember 2009
13
2.2 Omvang van private pensioenstelsels • Evolutie van de pensioenfondsen in enkele EOSO-landen, 2001-2007, in % BBP
140,0% 120,0%
% BBP
100,0% 2001
80,0%
2004 60,0%
2007
40,0% 20,0%
Ie rla To nd ta al O ES O ¹ Au st ra lië Ne Ve de re rla ni nd gd K on Ve in kr re ijk ni gd e St at en
ar ke n
De ne m
Po le n
lië Ita
an d ts l
Du i
Be lg ië
0,0%
Pensi oen rendem en t ve rgel eken Joz ef Pacol et & T om S trengs Ho ger Insti tuut voor de A rb ei d, Kathol ieke Uni ver si tei t Leuv en ACV -HIV A ontm oeti ngsda g, Ove rij se , 8 se pt ember 2009
14
2.2 Omvang van private pensioenstelsels • Pensioenfondsen groeien aan volgens hun netto-inkomen, d.i. het verschil tussen premies en uitkeringen en netto-beleggingsopbrengst. • Netto-inkomen van pensioenfondsen in enkele OESO-landen, 2001-2007, als % van de totale reserves 25,0
als % van de totale activa
20,0 15,0 10,0 5,0 0,0 2001
2002
2003
2004
2005
2006
2007
-5,0 -10,0 Australië
België
Canada
Denemarken
Nederland
Zwitserland
V.K.
Pensi oen rendem en t ve rgel eken Joz ef Pacol et & T om S trengs Ho ger Insti tuut voor de A rb ei d, Kathol ieke Uni ver si tei t Leuv en ACV -HIV A ontm oeti ngsda g, Ove rij se , 8 se pt ember 2009
15
2.2 Omvang van private pensioenstelsels • Premies versus uitkeringen in Belgische pensioenfondsen, 2001-2007, in miljoenen EUR België 1600
miljoenen EUR
1400 1200 1000 800 600 400 200 0 2001
2002
2003
2004 premies
2005
2006
2007
uitkeringen
Pensi oen rendem en t ve rgel eken Joz ef Pacol et & T om S trengs Ho ger Insti tuut voor de A rb ei d, Kathol ieke Uni ver si tei t Leuv en ACV -HIV A ontm oeti ngsda g, Ove rij se , 8 se pt ember 2009
16
2.2 Omvang van private pensioenstelsels • •
Beleggingscategorieën van pensioenfondsen, 2007 Merk op: Belgische pensioenfondsen beleggen 80% van hun activa in ICB’s (Instellingen voor Collectieve Belegging of ‘mutual funds’) Canada Ierland V.S. Nederland Denemarken Polen Italië Duitsland België Australië 0%
20%
40%
60%
80%
100%
% van totale activa Cash en deposito's
Obligaties
Aandelen
ICB's
Andere
Pensi oen rendem en t ve rgel eken Joz ef Pacol et & T om S trengs Ho ger Insti tuut voor de A rb ei d, Kathol ieke Uni ver si tei t Leuv en ACV -HIV A ontm oeti ngsda g, Ove rij se , 8 se pt ember 2009
17
2.3 Rendement pensioenfondsen •
Gemiddeld jaarlijks (totaal) rendement pensioenfondsen naar type portfolio (Bron: d’Addio et al., 2009)
Portfolio
Obligaties
Defensief
Neutraal
Dynamisch
Aandelen
Aandelen
0%
25%
50%
75%
100%
Obligaties
100%
75%
50%
25%
0%
Canada
6,8
7,7
8,3
8,9
9,2
Frankrijk
4,7
6,3
7,6
8,8
9,7
Duitsland
6,2
8,0
9,6
11,0
12,1
Italië
6,6
6,5
6,2
5,5
4,4
Japan
4,6
5,1
5,3
5,3
5,0
Zweden
6,6
8,8
10,6
12,0
13,0
VK
5,9
7,2
8,3
9,3
10,0
VS
5,0
6,5
7,8
8,9
10,0
Gemiddeld
5,4
6,2
7,0
7,7
8,2
Opm.: Rendementen werden berekend op basis van de respectieve Datastream- indices voor aandelen en overheidsobligaties, de lengte van de reeks verschilt van land tot land beginnende tussen 1980 en 1989 en eindigend in 2006. Pensi oen rendem en t ve rgel eken Joz ef Pacol et & T om S trengs Ho ger Insti tuut voor de A rb ei d, Kathol ieke Uni ver si tei t Leuv en ACV -HIV A ontm oeti ngsda g, Ove rij se , 8 se pt ember 2009
18
2.3 Rendement pensioenfondsen • Gemiddelde jaarlijkse reële (totale) rendementen van pensioenfondsen, sinds oprichting, in percentages (Bron: Tapia, 2008)
volledige periode
t.e.m. 31/12/1995
St. dev.
Gemiddeld rendement
01/01/1996 - 31/12/2000
01/01/200131/12/2005
Data sinds …
St. dev.
Gemiddeld rendement
St. dev.
Gemiddeld rendement
St. dev.
Gemiddeld rendement
Canada
1990
3,2
6,1
3,1
6,0
1,5
9,1
1,7
3,3
VS (DB)
1988
9,6
7,1
9,0
8,9
7,0
10,3
13,9
1,5
VS (DC)
1988
8,7
6,1
5,5
7,7
9,2
9,6
13,1
0,7
Nederland
1986
8,2
6,0
7,4
6,2
5,7
10,1
10,9
1,7
Zweden
1990
9,7
6,2
8,4
3,9
5,8
14,6
10,4
1,0
VK
1982
12,5
8,7
12,4
11,0
7,4
9,5
16,5
1,9
Australië
1990
5,7
8,9
1,4
9,9
4,3
11,9
8,4
4,9
Japan
1990
8,9
3,4
4,3
2,9
8,4
2,4
13,9
4,8
Rekenkundig Gemiddelde
8,3
6,6
6,4
7,1
6,2
9,7
11,1
2,5
Pensi oen rendem en t ve rgel eken Joz ef Pacol et & T om S trengs Ho ger Insti tuut voor de A rb ei d, Kathol ieke Uni ver si tei t Leuv en ACV -HIV A ontm oeti ngsda g, Ove rij se , 8 se pt ember 2009
19
2.4 Risico in (private) pensioenregelingen •
Pensioenregelingen worden geconfronteerd met verschillende soorten risico’s (Blake, 2006): – Beleggingsrisico – Renterisico ‘annuïtisering’
– Langlevenrisico (‘longevity risk’) Markt voor annuïteiten ‘smal’ en duur
– Koopkrachtrisico – Politiek risico Wettelijke pensioenregelingen MAAR ook private pensioenregelingen Fiscaliteit DB-regelingen: discretionair beslissen tot indexeren of welvaartsaanpassing (lijkt erg op politiek risico in eerste pijler)
– Faillissementsrisico (‘Employer solvency risk’) Sectoren en bedrijven komen gaan Pensioenopbouw en –uitkering gaat over een periode van ongeveer 60 jaar
– Overdraagbaarheidsrisico (‘Portability risk’)
Pensi oen rendem en t ve rgel eken Joz ef Pacol et & T om S trengs Ho ger Insti tuut voor de A rb ei d, Kathol ieke Uni ver si tei t Leuv en ACV -HIV A ontm oeti ngsda g, Ove rij se , 8 se pt ember 2009
20
2.4 Risico in (private) pensioenregelingen •
Beleggingsrisico: – Zie standaard deviaties in vorige sectie – D’Addio, Seisdedos en Whitehouse (2009) simuleren de verdeling van toekomstige rendementen voor een vastebijdrageregeling:
Percentielen
10
20
30
40
50
60
70
80
90
5,5
6,1
6,6
7
7,3
7,7
8
8,5
9
54,8
63,7
72,3
80,2
86,9
96,7
104,9
120,4
138,6
3,2
3,8
4,3
4,7
5
5,4
5,7
6,2
6,7
32,2
36,8
41,2
45,2
48,6
53,5
57,6
65,3
74,2
Marktopbrengsten rendement vervangingsratio Herschaald rendement vervangingsratio
– Zelfde risico geldt in vasteprestatieregelingen: in dat geval is niet de vervangingsratio de variabele, maar de bijdragevoet
Pensi oen rendem en t ve rgel eken Joz ef Pacol et & T om S trengs Ho ger Insti tuut voor de A rb ei d, Kathol ieke Uni ver si tei t Leuv en ACV -HIV A ontm oeti ngsda g, Ove rij se , 8 se pt ember 2009
21
2.5 De impact van administratiekosten • ‘Reduction in Yield’ pensioenfondsen, OESO, 2007 1,6
1,4
1,4
1,2
1,2 1,0 0,8
1,2
1,2
1,1
1,1
1,0
0,9
0,9 0,6
0,6 0,4
0,5
0,5
0,4
0,4
0,4 0,2
0,2
0,2
gd an K d on in N kr ie uw ijk * -Z ee la nd Au st ra lië C an ad a Po rtu ga H l on ga ri N ed je er la nd Ko re a Po le O n os te nr ijk D ui ts la nd Fi nl D an en em d ar ke n Ijs la nd
ico
ke nl
M ex
Ve
re ni
G rie
Ts j
ec
hi ë
0,0
Pensi oen rendem en t ve rgel eken Joz ef Pacol et & T om S trengs Ho ger Insti tuut voor de A rb ei d, Kathol ieke Uni ver si tei t Leuv en ACV -HIV A ontm oeti ngsda g, Ove rij se , 8 se pt ember 2009
22
2.5 De impact van administratiekosten •
‘Reduction in yield’ voor pensioenstelsels met verplichte en vaste bijdragen, OESO, 2007 (Bron: Tapia en Yermo, 2008) 2,5 2,0 2,0
2,0 1,8 1,6
1,5
1,5
1,5
1,5
1,4
1,3
1,2 1,0
1,0
1,0
0,9 0,5
0,5
0,5
ol iv ië Zw ed en
B
li U ru gu ay
C hi
er u P
ol en * Le tla nd A rg en tin ië A us tra lië E * l S al va do r
P
C os ta R ic a H on ga r ij e* M ex ic o S lo w ak i je E st la nd
0,0
Pensi oen rendem en t ve rgel eken Joz ef Pacol et & T om S trengs Ho ger Insti tuut voor de A rb ei d, Kathol ieke Uni ver si tei t Leuv en ACV -HIV A ontm oeti ngsda g, Ove rij se , 8 se pt ember 2009
23
2.5 De impact van administratiekosten •
‘Charge Ratio’ in landen met omvangrijke private pensioenregelingen met vaste bijdragen, IOPS, 2008 50,00% 45,00% 40,00% 35,00% 30,00% 25,00% 20,00% 15,00% 10,00% 5,00%
El
Bo S livië al va Ur dor ug Co ua lo y m bi a Is ra ël Ch M ili ex ico Ar Per ge u nt in ië Do Po m in Slo len ic a w an aki se je M Re ac p ed . Co on st ië a Ri c Kr a o Ho a tië ng a Bu r ije Ho lgar ng ije K on Se g r Ts vië je ch i Tu ë rk ije
0,00%
Pensi oen rendem en t ve rgel eken Joz ef Pacol et & T om S trengs Ho ger Insti tuut voor de A rb ei d, Kathol ieke Uni ver si tei t Leuv en ACV -HIV A ontm oeti ngsda g, Ove rij se , 8 se pt ember 2009
24
2.5 De impact van administratiekosten • ‘Reduction in Yield’ in landen met omvangrijke private pensioenregelingen met vaste bijdragen, IOPS, 2007 3,00% 2,50% 2,00% 1,50% 1,00% 0,50%
El
Bo S livi al ë va Ur dor ug Co ua lo y m bi a Is ra ël Ch M ili ex ic o Ar Per ge u nt in ië Do Po m in Slo len ica w an aki se je M Re ac p ed . Co on st ië a Ri c Kr a o Ho a tië ng a Bu r ije Ho lgar ng ije K on Se g r Ts v i ë je ch i Tu ë rk ije
0,00%
Pensi oen rendem en t ve rgel eken Joz ef Pacol et & T om S trengs Ho ger Insti tuut voor de A rb ei d, Kathol ieke Uni ver si tei t Leuv en ACV -HIV A ontm oeti ngsda g, Ove rij se , 8 se pt ember 2009
25
2.6 Fiscale uitgaven in internationaal perspectief • Budgettaire kost voortvloeiend uit de bijdragen in tweedepijler-regelingen in 2000, in % van het BBP (Yoo en de Serres, 2004)
• Levenscyclus-benadering • Helaas ontbreekt België in de analyse Pensi oen rendem en t ve rgel eken Joz ef Pacol et & T om S trengs Ho ger Insti tuut voor de A rb ei d, Kathol ieke Uni ver si tei t Leuv en ACV -HIV A ontm oeti ngsda g, Ove rij se , 8 se pt ember 2009
26
3. Impact van de financiële crisis
Pensi oen rendem en t ve rgel eken Joz ef Pacol et & T om S trengs Ho ger Insti tuut voor de A rb ei d, Kathol ieke Uni ver si tei t Leuv en ACV -HIV A ontm oeti ngsda g, Ove rij se , 8 se pt ember 2009
27
3. Impact van de financiële crisis •
Impact van de financiële crisis op de private pensioensector: Jongeren, actieven
Personen die kort bij de pensionering zitten
Gepensioneerden
Sterk geraakt
Personen in mature DC pensioensystemen die zullen moeten omgezet worden in annuïteiten
DC voor diegenen die hun pensioen niet in annuïteiten was
Matig geraakt
Personen in mature DB systemen, public PAYG systemen met deficits
Gepensioneerden met aanpasbare pensioenen
Personen in pas opgestarte DC
Gepensioneerden met voor de crisis DC dat in annuïteiten was omgezet, DB en PAYG
Minder geraakt
Meesten
Pensi oen rendem en t ve rgel eken Joz ef Pacol et & T om S trengs Ho ger Insti tuut voor de A rb ei d, Kathol ieke Uni ver si tei t Leuv en ACV -HIV A ontm oeti ngsda g, Ove rij se , 8 se pt ember 2009
28
3. Impact van de financiële crisis
0,0
Ie rla n d V .S . Ij s la n H d on g A ar us i je tr C ali an ë a O da E S O P ol ge en m id Ja de pa ld n e N ed er B l el a n d gi ë V .K . N oo r F we in ge la n Z nd w its P er la or tu nd g O a os l te n Z r w ed i jk en S pa n D je en e D m a ui ts rk e M l an n ex d ic o S lo w Ita aki l ië je T ur ki je Z ui dT Ko sj ec rea G hi ë ri e ke n la nd
• Reële rendementen van pensioenfondsen in OESO-landen, van januari 2008 tot oktober 2008:
-5,0 -10,0
%
-15,0 -20,0 -25,0 -30,0 -35,0 -40,0
Pensi oen rendem en t ve rgel eken Joz ef Pacol et & T om S trengs Ho ger Insti tuut voor de A rb ei d, Kathol ieke Uni ver si tei t Leuv en ACV -HIV A ontm oeti ngsda g, Ove rij se , 8 se pt ember 2009
29
3. Impact van de financiële crisis •
Impact op pensioenfondsen (cont.): •
Sinds de jaren ’80 reeds een verschuiving van ‘vaste uitkeringen’ naar ‘vaste bijdragen’
•
Toegenomen beleggingsrisico en van lang leven
•
De financiële crisis raakt de pensioenstelsels op verschillende manieren
•
Maar zij raakt de pensioenfondsen en de economie tweemaal
•
•
Via pensioenvermogen en pensioeninkomen: druk op de consumptieve vraag
•
Bij ‘vaste prestaties’ extra kost voor inrichters pensioenfonds
•
Sommige pensioenfondsen waren nog aan het herstellen van de crisis van 2000-2002
Toenemende twijfel over de performantie van de gekapitaliseerde pensioenen •
Marktopbrengsten in het verleden zijn overschat en hebben hun risico
•
Reductie van risico reduceert ook opbrengst
•
Kosten zijn relatief hoog en reduceren pensioenopbrengst aanzienlijk
•
Het gevaar blijft van een ‘melt down’
Pensi oen rendem en t ve rgel eken Joz ef Pacol et & T om S trengs Ho ger Insti tuut voor de A rb ei d, Kathol ieke Uni ver si tei t Leuv en ACV -HIV A ontm oeti ngsda g, Ove rij se , 8 se pt ember 2009
30
3. Impact van de financiële crisis •
Impact financiële crisis op pensioenfondsen (cont.): 2. 3. 4. 5. 6. 7.
Nood aan regulering en controle (gelijkaardig aan rest financiële sector) Nood aan een garantiefonds van de overheid Risico op ‘misselling’ en fraude Illusie van verbeterde financiële geletterdheid ‘There is no free lunch’: omvangrijke spaarinspanningen en premies, afgeroomd door kosten Geen garantie op bijkomend spaarvolume
Pensi oen rendem en t ve rgel eken Joz ef Pacol et & T om S trengs Ho ger Insti tuut voor de A rb ei d, Kathol ieke Uni ver si tei t Leuv en ACV -HIV A ontm oeti ngsda g, Ove rij se , 8 se pt ember 2009
31
3. Impact van de financiële crisis •
De voordelen van een wettelijk repartitiesysteem: 1.
2. 3. 4.
5.
Versterken van de eerste pijler: eerste pijler is niet enkel voor armoedebestrijding (‘Beveridge type’) maar ook om consumptiepatroon te effenen (‘consumption smoothing’) over de levenscyslus (‘Bismarck type’) Aanvullende pensioenen moeten aanvullend zijn: risico dat eerste pijler herleid wordt tot residuair systeem Een repartitiesysteem is beter geschikt om macro-economische risico’s (economische crisis, inflatie) te spreiden over verschillende generaties Èlk pensioenstelsel heeft nood aan een debat omtrent flexibiliteit in het licht van een veranderende economische en demografische omgeving: nood aan een debat omtrent verhoging van de arbeidsmarktparticipatie (zeker bij oudere werknemers). De eerste pijler is gemakkelijker te versterken in een situatie waar nood is aan stimuleren van consumptie en herstellen van vertrouwen (cfr. oprichting ‘Social Security’ in V.S. in jaren ’30)
Pensi oen rendem en t ve rgel eken Joz ef Pacol et & T om S trengs Ho ger Insti tuut voor de A rb ei d, Kathol ieke Uni ver si tei t Leuv en ACV -HIV A ontm oeti ngsda g, Ove rij se , 8 se pt ember 2009
32
4. Situatie in België
Pensi oen rendem en t ve rgel eken Joz ef Pacol et & T om S trengs Ho ger Insti tuut voor de A rb ei d, Kathol ieke Uni ver si tei t Leuv en ACV -HIV A ontm oeti ngsda g, Ove rij se , 8 se pt ember 2009
33
4.1 Het Belgische driepijlersysteem % BBP % BBP mrd EUR mrd EUR 2003 2007 2003 2007 Bijdragen 1e pijler 2e pijler 3e pijler Totaal Uitkeringen 1e pijler Werknemers Zelfstandigen Overheid 2e pijler 3e pijler Totaal
9,20% 1,76% 5,24% 16,20%
8,80% 1,66% 5,56% 16,02%
25,27 4,83 14,83 44,93
29,47 5,56 18,61 53,64
9,20%
8,80% 4,90% 0,70% 3,20% 1,36% 3,14% 13,30%
25,27
29,47 16,41 2,34 10,72 4,56 10,53 44,56
1,48% 1,87% 12,55%
4,07 5,14 34,48
Pensi oen rendem en t ve rgel eken Joz ef Pacol et & T om S trengs Ho ger Insti tuut voor de A rb ei d, Kathol ieke Uni ver si tei t Leuv en ACV -HIV A ontm oeti ngsda g, Ove rij se , 8 se pt ember 2009
34
4.1 Het Belgische driepijlersysteem •
Omvang van de Belgische tweede pijler in termen van opgebouwde reserves (Bron: CBFA) Reserves tweede pijler als % BBP 40,00% 35,00% 30,00% 25,00% 20,00% 15,00% 10,00% 5,00% 0,00%
2000
2001
2002
2003
2004
2005
2006
2007
IBP
5,72%
5,46%
4,95%
3,90%
3,95%
4,38%
4,47%
4,38%
groep 23
0,30%
0,32%
0,25%
0,29%
0,31%
0,54%
0,54%
0,51%
groep 21
9,37%
9,61%
9,87%
10,29%
10,52%
10,72%
10,68%
11,05%
Pensi oen rendem en t ve rgel eken Joz ef Pacol et & T om S trengs Ho ger Insti tuut voor de A rb ei d, Kathol ieke Uni ver si tei t Leuv en ACV -HIV A ontm oeti ngsda g, Ove rij se , 8 se pt ember 2009
35
4.1 Het Belgische driepijlersysteem • Omvang van de Belgische derde pijler in termen van opgebouwde reserves (Bron: CBFA) Reserves derde pijler als % BBP 40,00% 35,00% 30,00% 25,00% 20,00% 15,00% 10,00% 5,00% 0,00%
2000
2001
2002
2003
2004
2005
2006
2007
pensioenspaarfondsen
3,05%
2,87%
2,42%
2,71%
3,01%
3,41%
3,61%
3,52%
individueel 23
4,76%
5,55%
5,56%
5,88%
6,07%
7,57%
7,34%
6,68%
individueel 21
10,77% 11,82% 13,72% 16,85% 19,86% 23,27% 25,17% 27,61%
Pensi oen rendem en t ve rgel eken Joz ef Pacol et & T om S trengs Ho ger Insti tuut voor de A rb ei d, Kathol ieke Uni ver si tei t Leuv en ACV -HIV A ontm oeti ngsda g, Ove rij se , 8 se pt ember 2009
36
4.1 Het Belgische driepijlersysteem •
Omvang van de totale Belgische private pensioensector in termen van opgebouwde reserves (Bron: CBFA) Totale reserves private pensioensector in België als % BBP 60,00% 50,00% 40,00% 30,00% 20,00% 10,00% 0,00%
2000
2001
2002
2003
2004
2005
2006
2007
derde pijler
18,58%
20,24%
21,70%
25,44%
28,94%
34,26%
36,11%
37,81%
tweede pijler
15,39%
15,39%
15,07%
14,48%
14,78%
15,63%
15,68%
15,94%
Pensi oen rendem en t ve rgel eken Joz ef Pacol et & T om S trengs Ho ger Insti tuut voor de A rb ei d, Kathol ieke Uni ver si tei t Leuv en ACV -HIV A ontm oeti ngsda g, Ove rij se , 8 se pt ember 2009
37
4.2 Pensioenvermogen vs. totaal vermogen •
Vermogen van de Belgische huishoudens, 1970-2008, als % van het BBP 600
500 400
300 200
100
Roerend (bruto)
Onroerend
Totaal vermogen (netto)
2007
2005
2003
2001
1999
1997
1997
1995
1993
1991
1989
1987
1985
1983
1981
1979
1977
1975
1973
1971
0
Schulden
Pensi oen rendem en t ve rgel eken Joz ef Pacol et & T om S trengs Ho ger Insti tuut voor de A rb ei d, Kathol ieke Uni ver si tei t Leuv en ACV -HIV A ontm oeti ngsda g, Ove rij se , 8 se pt ember 2009
38
4.3 Rendementen in de drie pijlers • Rendement in de Belgische eerste pijler (de Callataÿ en Wouters, 2005):
Pensi oen rendem en t ve rgel eken Joz ef Pacol et & T om S trengs Ho ger Insti tuut voor de A rb ei d, Kathol ieke Uni ver si tei t Leuv en ACV -HIV A ontm oeti ngsda g, Ove rij se , 8 se pt ember 2009
39
4.3 Rendementen in de drie pijlers •
Rendementen in de Belgische tweede pijler – Gegevens Belgische Vereniging voor Pensioeninstellingen (BVPI): • 2007:
3 jaar (2005-2007) 5 jaar (2005-2007) 10 jaar (2005-2007) Sinds 1985
Reëel gemiddeld jaarlijks Nominaal gemiddeld jaarlijks rendement over de laatste rendement over de laatste x jaar x jaar 8,40% 5,71% 8,68% 6,21% 5,52% 3,43% 7,66% 5,36%
Nominaal gemiddeld jaarlijks rendement
• 2008:
Reëel gemiddeld jaarlijks rendement
Gedurende 20 jaar
5,34%
3,04%
Sinds 1985
6,31%
4,02%
Pensi oen rendem en t ve rgel eken Joz ef Pacol et & T om S trengs Ho ger Insti tuut voor de A rb ei d, Kathol ieke Uni ver si tei t Leuv en ACV -HIV A ontm oeti ngsda g, Ove rij se , 8 se pt ember 2009
40
4.3 Rendementen in de drie pijlers • Rendementen in de Belgische tweede pijler – Gegevens Assuralia (2008): Gemiddelde rendementen over verschillende perioden 10 5 0
%
-5 -10 -15 -20 -25
2008
3 jaar
5 jaar
10 jaar
15 jaar
20 jaar
Groepsverzekeringen
3,92
4,31
4,37
4,5
5,13
6
Pensioenfondsen (IBP)
-20,5
-4,29
1,82
1,42
4,37
5,34
Groepsverzekeringen
Pensioenfondsen (IBP)
Pensi oen rendem en t ve rgel eken Joz ef Pacol et & T om S trengs Ho ger Insti tuut voor de A rb ei d, Kathol ieke Uni ver si tei t Leuv en ACV -HIV A ontm oeti ngsda g, Ove rij se , 8 se pt ember 2009
41
4.3 Rendementen in de drie pijlers •
Rendementen in de Belgische derde pijler – pensioenspaarfondsen:
(Bron: F. Lierman op basis van Tijd Beursmedia, Netto)
Pensi oen rendem en t ve rgel eken Joz ef Pacol et & T om S trengs Ho ger Insti tuut voor de A rb ei d, Kathol ieke Uni ver si tei t Leuv en ACV -HIV A ontm oeti ngsda g, Ove rij se , 8 se pt ember 2009
42
4.4 Administratiekosten in België •
Strategisch Rapport Pensioenen België 2005, administratiekosten tweede en derde pijler in % van de bijdragen
2001
2002
2003
2004
Pensioenfondsen
1,65%
1,60%
2,26%
2,15%
Groepsverzekering tak 21
8,29%
8,37%
7,57%
6,86%
Groepsverzekering tak 23
2,33%
4,42%
4,27%
2,00%
12,58%
9,01%
7,10%
6,25%
3,65%
3,38%
3,54%
4,39%
Tweede pijler
Derde pijler Levensverzekering tak 21,22,26 Levensverzekering tak 23
Pensi oen rendem en t ve rgel eken Joz ef Pacol et & T om S trengs Ho ger Insti tuut voor de A rb ei d, Kathol ieke Uni ver si tei t Leuv en ACV -HIV A ontm oeti ngsda g, Ove rij se , 8 se pt ember 2009
43
4.4 Administratiekosten in België • Administratiekosten tweede en derde pijler in % van de bijdragen, op basis van gegevens CBFA:
2003
2004
2005
2006
2007
2008
Groepsverzekering tak 21,22
8,13%
7,38%
7,99%
8,05%
8,25%
8,03%
Groepsverzekering tak 23
4,62%
4,64%
3,85%
4,52%
4,10%
2,91%
Levensverzekering tak 21,22,26
7,43%
7,05%
6,67%
8,62%
8,37%
9,81%
Levensverzekering tak 23
5,39%
4,40%
2,84%
5,06%
6,38%
8,78%
Tweede pijler
Derde pijler
Pensi oen rendem en t ve rgel eken Joz ef Pacol et & T om S trengs Ho ger Insti tuut voor de A rb ei d, Kathol ieke Uni ver si tei t Leuv en ACV -HIV A ontm oeti ngsda g, Ove rij se , 8 se pt ember 2009
44
4.4 Administratiekosten in België • Gemiddelde boekhoudkundige administratiekosten in de tweede en derde pijler in termen van bijdragen en in termen van uitkeringen, 2000-2008:
In percentage bijdragen
In percentage uitkeringen
Pensioenfondsen
1,92%
2,11%
Groepsverzekering tak 21,22
8,13%
10,48%
Groepsverzekering tak 23
4,94%
7,10%
Levensverzekering tak 21,22,26
9,03%
25,32%
Levensverzekering tak 23
4,31%
6,63%
Tweede pijler
Derde pijler
• Opm.: gemiddelde pensioenfondsen over periode 2001-2004 (Strategisch Rapport Pensioenen) Pensi oen rendem en t ve rgel eken Joz ef Pacol et & T om S trengs Ho ger Insti tuut voor de A rb ei d, Kathol ieke Uni ver si tei t Leuv en ACV -HIV A ontm oeti ngsda g, Ove rij se , 8 se pt ember 2009
45
4.4 Administratiekosten in België •
Administratiekost in de Belgische eerste pijler: Totale administratiekosten voor de sector Totale uitkeringen pensioenen (in sector pensioenen EUR) (in EUR) 94.469.637
• •
• •
9.562.319.094
Administratiekosten voor de sector pensioenen (in % van de uitkeringen)
Kosten verbonden aan uitkering (in % uitkeringen)
Kosten verbonden aan inning (in % uitkeringen)
0,99%
0,76%
0,23%
Dit cijfer kan rechtstreeks vergeleken worden met cijfer voor tweede en derde pijler Het cijfer voor de tweede en derde pijler laat ons echter niet toe uitspraken te doen over de finale impact van administratiekosten op de pensioenopbouw, daarvoor zijn gegevens nodig over de aard en de structuur van de kosten. Bovendien betreft het hier een ‘snapshot’ in een specifiek jaar – berekening over levenscysclus is echter belangrijk Merk op dat het hier om ‘boekhoudkundige’ administratiekosten gaat, de effectieve ‘intermediatiemarge’ kan echter groter zijn
Pensi oen rendem en t ve rgel eken Joz ef Pacol et & T om S trengs Ho ger Insti tuut voor de A rb ei d, Kathol ieke Uni ver si tei t Leuv en ACV -HIV A ontm oeti ngsda g, Ove rij se , 8 se pt ember 2009
46
4.5 Fiscale uitgaven in België •
Fiscale uitgaven in België: cijfers van de ‘inventaris van fiscale uitgaven 2006’, toegevoegd bij de rijksmiddelenbegroting 2007:
In miljoenen EUR
In percentage BBP
Levensverzekeringpremies en kapitaalaflossingen
238,13
0,08%
Pensioensparen
326,9
0,11%
Persoonlijke bijdragen voor groepsverzekering of pensioenfonds
87,04
0,03%
Verhoogde belastingvemindering voor bouwsparen
894,25
0,30%
Verzaking van de inning van de roerende voorheffing in het kader van het stelsel van het pensioensparen
29,12
0,01%
Vrijstelling van de verzekeringstaks
X
X
Vrijstelling van de winstdeelneming op bepaalde spaarverzekeringen
X
X
1575,44
0,52%
Totale fiscale uitgaven
11.555,98
3,83%
Totale belastingaftrekken, -vrijstellingen, -verminderingen die geen fiscale uitgaven zijn
44.484,18
14,72%
Totale fiscale ontvangsten
84.270,60
27,89%
Totaal kwantificeerbare fiscale uitgaven aanvullende pensioenvorming Ter vergelijking
Pensi oen rendem en t ve rgel eken Joz ef Pacol et & T om S trengs Ho ger Insti tuut voor de A rb ei d, Kathol ieke Uni ver si tei t Leuv en ACV -HIV A ontm oeti ngsda g, Ove rij se , 8 se pt ember 2009
47
4.5 Fiscale uitgaven in België
•
• • •
De Studiecommissie voor de Vergrijzing (2003) raamde de impact op de fiscale uitgaven van een verdere ‘democratisering’ van de tweede pijler (WAP) Daarbij werden scenario’s gebruikt waarin de huidige participatie in bedrijfspensioenen zou toenemen met 15 à 30% Een dergelijke toename zou resulteren in een stijging van de bijdragen met zo’n 0,2 tot 0,6% van het BBP tegen 2030 En bijkomende fiscale uitgaven tegen 2030 van 0,09 tot 0,26% van het BBP
Pensi oen rendem en t ve rgel eken Joz ef Pacol et & T om S trengs Ho ger Insti tuut voor de A rb ei d, Kathol ieke Uni ver si tei t Leuv en ACV -HIV A ontm oeti ngsda g, Ove rij se , 8 se pt ember 2009
48
4.6 Een vergelijking België - Nederland •
België: % BBP % BBP mrd EUR mrd EUR 2003 2007 2003 2007 Bijdragen 1e pijler 2e pijler 3e pijler Totaal Uitkeringen 1e pijler Werknemers Zelfstandigen Overheid 2e pijler 3e pijler Totaal
9,20% 1,76% 5,24% 16,20%
8,80% 1,66% 5,56% 16,02%
25,27 4,83 14,83 44,93
29,47 5,56 18,61 53,64
9,20%
8,80% 4,90% 0,70% 3,20% 1,36% 3,14% 13,30%
25,27
29,47 16,41 2,34 10,72 4,56 10,53 44,56
1,48% 1,87% 12,55%
4,07 5,14 34,48
Pensi oen rendem en t ve rgel eken Joz ef Pacol et & T om S trengs Ho ger Insti tuut voor de A rb ei d, Kathol ieke Uni ver si tei t Leuv en ACV -HIV A ontm oeti ngsda g, Ove rij se , 8 se pt ember 2009
49
4.6 Een vergelijking België - Nederland • Nederland:
% BBP % BBP mrd EUR mrd EUR 2003 2007 2003 2007 Bijdragen 1e pijler 2e pijler 3e pijler Totaal
6,10% 4,28% 5,21% 15,58%
5,57% 4,47% 4,66% 14,70%
29,07 20,40 24,84 74,31
31,59 25,35 26,44 83,38
Uitkeringen 1e pijler 2e pijler 3e pijler Totaal
6,10% 3,21% 3,61% 12,92%
5,57% 3,61% 3,93% 13,11%
29,07 15,29 17,24 61,60
31,59 20,49 22,27 74,35
Pensi oen rendem en t ve rgel eken Joz ef Pacol et & T om S trengs Ho ger Insti tuut voor de A rb ei d, Kathol ieke Uni ver si tei t Leuv en ACV -HIV A ontm oeti ngsda g, Ove rij se , 8 se pt ember 2009
50
4.6 Een vergelijking België - Nederland •
Beleggingsopbrengsten in de tweede en derde pijler in België en Nederland % BBP % BBP mrd EUR mrd EUR 2003 2007 2003 2007 België Pensioenfondsen Levensverzekeraars Pensioenspaarfondsen Totaal Nederland Pensioenfondsen Levensverzekeraars Totaal
0,31% 2,07% 0,35% 2,74%
0,07% 2,06% 0,09% 2,22%
0,86 5,7 0,97 7,53
0,22 6,9 0,31 7,43
9,65% 3,21% 12,85%
4,32% 2,65% 6,97%
46,01 15,3 61,31
24,5 15 39,5
(Bron: NBB en De Nederlandsche Bank)
Pensi oen rendem en t ve rgel eken Joz ef Pacol et & T om S trengs Ho ger Insti tuut voor de A rb ei d, Kathol ieke Uni ver si tei t Leuv en ACV -HIV A ontm oeti ngsda g, Ove rij se , 8 se pt ember 2009
51
4.6 Een vergelijking België - Nederland •
Totale vermogen van huishoudens in België en Nederland, 2008, % BBP:
België
Nederland
Financieel vermogen
228,4 met inbegrip van derde pijler
113
Pensioenvermogen (2e pijler)
15
110,4
Onroerend vermogen
261,8
196,7 (2006)
Schulden
50,7
110,7
Netto vermogen
454,5
309,3
Impliciete bruto schuld voor wettelijke pensioenverplichtingen (2005): Aan 5% discontovoet Aan 3% discontovoet
165 208
118 149
Overheidsschuld
89,6
58,2
Pensi oen rendem en t ve rgel eken Joz ef Pacol et & T om S trengs Ho ger Insti tuut voor de A rb ei d, Kathol ieke Uni ver si tei t Leuv en ACV -HIV A ontm oeti ngsda g, Ove rij se , 8 se pt ember 2009
52
‘It is extraordinarily expensive to fund an annuity that pays a reasonable pension annuity for 15-20 retirement years (and perhaps even longer, as life expectancies continue to rise)’ (O.S.Mitchell, 2000, p. 883)
Pensi oen rendem en t ve rgel eken Joz ef Pacol et & T om S trengs Ho ger Insti tuut voor de A rb ei d, Kathol ieke Uni ver si tei t Leuv en ACV -HIV A ontm oeti ngsda g, Ove rij se , 8 se pt ember 2009
53
Pensioenrendement vergeleken
Prof . dr. Joz ef Pac olet en Tom St rengs Hoger i ns tituut voor de arbeid, Katholi ek e Univers it eit Leuven
Pensi oen rendem en t ve rgel eken Joz ef Pacol et & T om S trengs Ho ger Insti tuut voor de A rb ei d, Kathol ieke Uni ver si tei t Leuv en ACV -HIV A ontm oeti ngsda g, Ove rij se , 8 se pt ember 2009
1
Inhoud
2. Probleemstelling •
Internationale evidentie: België in de wereld
•
Impact van de crisis
•
Situatie in België
Pensi oen rendem en t ve rgel eken Joz ef Pacol et & T om S trengs Ho ger Insti tuut voor de A rb ei d, Kathol ieke Uni ver si tei t Leuv en ACV -HIV A ontm oeti ngsda g, Ove rij se , 8 se pt ember 2009
2
1. Probleemstelling
•
•
Biedt aanvullende pensioenvorming via tweede en/of derde pijler een hoger rendement dan een optrekking van de bijdrage voor de eerste pijler? 3 argumenten van voorstanders van een uitbreiding van de tweede en derde pijler:
Impact van de vergrijzing op rendement van de eerste pijler Historisch rendement eerste pijler laag (en dalend) versus hoog historisch rendement op de kapitaalmarkten Theoretisch argument: als kapitaalrendement hoger is dan de som van de loongroei en de bevolkingsgroei (tewerkstellingsgroei) dan is kapitalisatie efficiënter (Aaron, 1966)
Pensi oen rendem en t ve rgel eken Joz ef Pacol et & T om S trengs Ho ger Insti tuut voor de A rb ei d, Kathol ieke Uni ver si tei t Leuv en ACV -HIV A ontm oeti ngsda g, Ove rij se , 8 se pt ember 2009
3
1. Probleemstelling •
Onze invalshoek: – Rendementen op financiële markten in het verleden kunnen niet zomaar geëxtrapoleerd worden naar de toekomst: – Periode van ‘Irrational exuberance’ – mogelijk onder invloed van ‘babyboom’-sparen – Mogelijk negatieve impact van vergrijzing op toekomstige rendementen » Probleem van impact van de vergrijzing op financiële markten is complex – valt buiten bestek van ons onderzoek » Voorzichtige schatting van impact = -0,5%-punt (Holzmann, 2009) » Hoewel sommigen waarschuwen voor mogelijke ‘meltdown’ (Siegel, 2005) » Kern: hoe efficiënt zijn financiële markten? financiële crisis
– Risico in private pensioenregelingen op kapitaalbasis is hoog – Marktrendementen zijn géén toegekende rendementen! – Verschil is ‘intermediatiemarge’ of ‘administratiekost’
– Fiscale uitgaven verhogen rendement in private pensioenregelingen op artificiële wijze – Is de facto een publiek repartitie-element in private pensioenregelingen
– Transitiekost van overschakeling repartitie naar kapitalisatie reduceert effectief rendement van toekomstige generaties aanzienlijk Pensi oen rendem en t ve rgel eken Joz ef Pacol et & T om S trengs Ho ger Insti tuut voor de A rb ei d, Kathol ieke Uni ver si tei t Leuv en ACV -HIV A ontm oeti ngsda g, Ove rij se , 8 se pt ember 2009
4
1. Probleemstelling
FINANCIERING Spaarinspanningen
TOTAAL VERMOGEN Privé vermogen Onroerend vermogen (eigen woning) Individueel financieel vermogen
OVERHEIDSSTEUN Publieke uitgaven Fiscale uitgaven Fiscale uitgaven Pensioenvermogen
Premies
Sociale bijdragen en belastingen
Private uitgaven Belastingen Bijdragen
- Individuele levensverzekeringen - Pensioensparen Collectief financieel vermogen (groepsverzekeringen, bedrijfspensioenfondsen) Sociale zekerheidsvermogen - wettelijk pensioenvermogen - gezondheidszorg - kinderbijslag -… Human capital (onderwijs, permanente vorming, gezondheid)
Derde Pijler
Fiscale uitgaven
Tweede Pijler
Fiscale uitgaven
Publieke uitgaven Eerste Pijler
Publieke uitgaven
Pensi oen rendem en t ve rgel eken Joz ef Pacol et & T om S trengs Ho ger Insti tuut voor de A rb ei d, Kathol ieke Uni ver si tei t Leuv en ACV -HIV A ontm oeti ngsda g, Ove rij se , 8 se pt ember 2009
5
2. Internationale evidentie: België in de wereld
Pensi oen rendem en t ve rgel eken Joz ef Pacol et & T om S trengs Ho ger Insti tuut voor de A rb ei d, Kathol ieke Uni ver si tei t Leuv en ACV -HIV A ontm oeti ngsda g, Ove rij se , 8 se pt ember 2009
6
2.1 Een blik op rendement eerste pijler
Bruto vervangingsratio (gemiddeld inkomen)
Totaal verplicht (wettelijk + privaat) en vrijwillig
Totaal verplicht
Wettelijk
58,7
42,0
42,0
53,3
53,3
43,0
43,0
Italië
67,9
67,9
Nederland
88,3
30,2
58,1
Zweden
61,5
37,8
23,7
België Frankrijk Duitsland
61,3
V.K.
70,0
30,8
30,8
V.S.
78,8
38,7
38,7
verplicht privaat
Vrijwillig DB
Vrijwillig DC 16,6 18,3
38,4
39,2
30,6
40,1
Pensi oen rendem en t ve rgel eken Joz ef Pacol et & T om S trengs Ho ger Insti tuut voor de A rb ei d, Kathol ieke Uni ver si tei t Leuv en ACV -HIV A ontm oeti ngsda g, Ove rij se , 8 se pt ember 2009
7
2.1 Een blik op rendement eerste pijler
Vervangingsratio (bruto)
(2)
(3)
(4)
(1) Bijdragen (% brutoloon)
50% gemiddeld loon
100% gemiddeld loon
150% gemiddeld loon
(2) / (1)
(3) / (1)
(4) / (1)
België
16,4
58,1
42,0
32,5
3,54
2,56
1,98
Duitsland
19,5
43,0
43,0
42,6
2,21
2,21
2,18
Frankrijk
24,0
61,7
53,3
48,5
2,57
2,22
2,02
Italië
32,7
67,9
67,9
67,9
2,08
2,08
2,08
Nederland
31,1
93,4
88,3
86,6
3,00
2,84
2,78
V.S.
12,4
50,3
38,7
34,1
4,06
3,12
2,75
OESO
21,0
71,9
59,0
54,3
3,42
2,81
2,59
Pensi oen rendem en t ve rgel eken Joz ef Pacol et & T om S trengs Ho ger Insti tuut voor de A rb ei d, Kathol ieke Uni ver si tei t Leuv en ACV -HIV A ontm oeti ngsda g, Ove rij se , 8 se pt ember 2009
8
2.1 Een blik op rendement eerste pijler
•
Nederland: Bijdragen (% brutoloon)
Veelvoud gemiddeld loon
(1) AOW
Brutovervangingsratio
(2)
(3)
(4)
(5)
(6)
AOW
2e pijler
Totaal
2e pijler
Totaal
AOW
2e pijler
Totaal
(4)/(1)
(5)/(2)
(6)/(3)
0,5
17,9
7,48
25,38
60,5
32,9
93,4
3,38
4,40
3,68
1
17,9
13,2
31,10
30,2
58,1
88,3
1,69
4,40
2,84
1,5
17,9
15,11
33,01
20,2
66,5
86,6
1,13
4,40
2,62
Pensi oen rendem en t ve rgel eken Joz ef Pacol et & T om S trengs Ho ger Insti tuut voor de A rb ei d, Kathol ieke Uni ver si tei t Leuv en ACV -HIV A ontm oeti ngsda g, Ove rij se , 8 se pt ember 2009
9
2.1 Een blik op rendementen eerste pijler
•
Interne rendementen wettelijke pensioenstelsels in enkele OESO-landen:
hoge inkomens
België
3,26%
2,25%
1,43%
Duitsland
1,77%
1,77%
1,74%
Frankrijk
3,47%
3,02%
2,73%
Italië
1,43%
1,43%
1,43%
V.S.
3,21%
2,39%
1,99%
AOW
2,46%
0,14%
-1,32%
2e pijler
3,29%
3,29%
3,29%
Totaal
2,73%
1,90%
1,64%
Nederland
lage inkomens
gemiddelde inkomens
Pensi oen rendem en t ve rgel eken Joz ef Pacol et & T om S trengs Ho ger Insti tuut voor de A rb ei d, Kathol ieke Uni ver si tei t Leuv en ACV -HIV A ontm oeti ngsda g, Ove rij se , 8 se pt ember 2009
10
2.2 Omvang van private pensioenstelsels • Publieke en private pensioenuitekeringen in enkele OESO-landen, 2006, in % van het BBP
Publiek
Privaat
Privaat/Totaal
12
0,3
2%
Oostenrijk
12,1
0,2
2%
Zwitserland
6,7
5,5
45%
Duitsland
11,7
0,1
1%
Verenigd Koninkrijk
7,5
3,1
29%
Polen
10,4
0
0%
Finland
1,1
9,2
89%
België
8,1
1,3
14%
Nederland
5,4
3,6
40%
Denemarken
4,8
4,2
47%
Zweden
7,7
1,1
13%
Spanje
7,8
0,6
7%
Australië
3,6
3,7
51%
Noorwegen
4,4
1,4
24%
Italië
Pensi oen rendem en t ve rgel eken Joz ef Pacol et & T om S trengs Ho ger Insti tuut voor de A rb ei d, Kathol ieke Uni ver si tei t Leuv en ACV -HIV A ontm oeti ngsda g, Ove rij se , 8 se pt ember 2009
11
2.2 Omvang van private pensioenstelsels • Omvang private pensioenregelingen in termen van opgebouwde reserves in de OESO-landen, 2007, in % BBP Griekenland
0
Turkije
1,9
Italië
3,6
Slowakije
4,2
Ts jechië
4,7 6,9
Frankrijk
7,9
Korea hongarije
10,9
Nieuw-Zeeland
11,1
Spanje
12,1
Polen
12,2
Mexico
12,4 14,4
België Duits land
17,9
Oos tenrijk
18,8 20
Japan
26
Portugal Noorwegen
54,5
Zweden
57,4 78,1
Finland Ierland
93,6
Verenigd Koninkrijk
96,4 103,4
Canada Totaal OESO
111
Aus tralië
119,5
Verenigde Staten
124 140,6
Denem arken Ijs land
147,4
Nederland
149,1 151,9
Zwits erland 0
20
40
60
80
100
120
140
160
Pensi oen rendem en t ve rgel eken Joz ef Pacol et & T om S trengs Ho ger Insti tuut voor de A rb ei d, Kathol ieke Uni ver si tei t Leuv en ACV -HIV A ontm oeti ngsda g, Ove rij se , 8 se pt ember 2009
12
2.2 Omvang van private pensioenstelsels • Omvang van private pensioenfondsen in termen van opgebouwde reserves in de OESO-landen, 2007, in % BBP Griekenland
0
Luxemburg
1
Frankrijk
1,1
Turkije
1,2
Korea
3,1
Italië
3,3
België
4
Duitsland
4,1
Slowakije
4,2
Tsjechië
4,7
Oostenrijk
4,7
Noorwegen
7
Spanje
7,5
Zweden
8,7
Hongarije
10,9
Nieuw-Zeeland
11,1
Mexico
12,1
Polen
12,2
Portugal
13,7
Japan
20
Denemarken
32,4
Ierland
46,6 55,3
Canada Finland
71
VS
74,3
Totaal OESO
75,5
VK
86,1
Australië
105,4
Zwitserland
119,4 132,2
Nederland Ijsland
134 0
20
40
60
80
100
120
140
160
Pensi oen rendem en t ve rgel eken Joz ef Pacol et & T om S trengs Ho ger Insti tuut voor de A rb ei d, Kathol ieke Uni ver si tei t Leuv en ACV -HIV A ontm oeti ngsda g, Ove rij se , 8 se pt ember 2009
13
2.2 Omvang van private pensioenstelsels • Evolutie van de pensioenfondsen in enkele EOSO-landen, 2001-2007, in % BBP
140,0% 120,0%
% BBP
100,0% 2001
80,0%
2004 60,0%
2007
40,0% 20,0%
Ie rla To nd ta al O ES O ¹ Au st ra lië Ne Ve de re rla ni nd gd K on Ve in kr re ijk ni gd e St at en
ar ke n
De ne m
Po le n
lië Ita
an d ts l
Du i
Be lg ië
0,0%
Pensi oen rendem en t ve rgel eken Joz ef Pacol et & T om S trengs Ho ger Insti tuut voor de A rb ei d, Kathol ieke Uni ver si tei t Leuv en ACV -HIV A ontm oeti ngsda g, Ove rij se , 8 se pt ember 2009
14
2.2 Omvang van private pensioenstelsels • Pensioenfondsen groeien aan volgens hun netto-inkomen, d.i. het verschil tussen premies en uitkeringen en netto-beleggingsopbrengst. • Netto-inkomen van pensioenfondsen in enkele OESO-landen, 2001-2007, als % van de totale reserves 25,0
als % van de totale activa
20,0 15,0 10,0 5,0 0,0 2001
2002
2003
2004
2005
2006
2007
-5,0 -10,0 Australië
België
Canada
Denemarken
Nederland
Zwitserland
V.K.
Pensi oen rendem en t ve rgel eken Joz ef Pacol et & T om S trengs Ho ger Insti tuut voor de A rb ei d, Kathol ieke Uni ver si tei t Leuv en ACV -HIV A ontm oeti ngsda g, Ove rij se , 8 se pt ember 2009
15
2.2 Omvang van private pensioenstelsels • Premies versus uitkeringen in Belgische pensioenfondsen, 2001-2007, in miljoenen EUR België 1600
miljoenen EUR
1400 1200 1000 800 600 400 200 0 2001
2002
2003
2004 premies
2005
2006
2007
uitkeringen
Pensi oen rendem en t ve rgel eken Joz ef Pacol et & T om S trengs Ho ger Insti tuut voor de A rb ei d, Kathol ieke Uni ver si tei t Leuv en ACV -HIV A ontm oeti ngsda g, Ove rij se , 8 se pt ember 2009
16
2.2 Omvang van private pensioenstelsels • •
Beleggingscategorieën van pensioenfondsen, 2007 Merk op: Belgische pensioenfondsen beleggen 80% van hun activa in ICB’s (Instellingen voor Collectieve Belegging of ‘mutual funds’) Canada Ierland V.S. Nederland Denemarken Polen Italië Duitsland België Australië 0%
20%
40%
60%
80%
100%
% van totale activa Cash en deposito's
Obligaties
Aandelen
ICB's
Andere
Pensi oen rendem en t ve rgel eken Joz ef Pacol et & T om S trengs Ho ger Insti tuut voor de A rb ei d, Kathol ieke Uni ver si tei t Leuv en ACV -HIV A ontm oeti ngsda g, Ove rij se , 8 se pt ember 2009
17
2.3 Rendement pensioenfondsen •
Gemiddeld jaarlijks (totaal) rendement pensioenfondsen naar type portfolio (Bron: d’Addio et al., 2009)
Portfolio
Obligaties
Defensief
Neutraal
Dynamisch
Aandelen
Aandelen
0%
25%
50%
75%
100%
Obligaties
100%
75%
50%
25%
0%
Canada
6,8
7,7
8,3
8,9
9,2
Frankrijk
4,7
6,3
7,6
8,8
9,7
Duitsland
6,2
8,0
9,6
11,0
12,1
Italië
6,6
6,5
6,2
5,5
4,4
Japan
4,6
5,1
5,3
5,3
5,0
Zweden
6,6
8,8
10,6
12,0
13,0
VK
5,9
7,2
8,3
9,3
10,0
VS
5,0
6,5
7,8
8,9
10,0
Gemiddeld
5,4
6,2
7,0
7,7
8,2
Opm.: Rendementen werden berekend op basis van de respectieve Datastream- indices voor aandelen en overheidsobligaties, de lengte van de reeks verschilt van land tot land beginnende tussen 1980 en 1989 en eindigend in 2006. Pensi oen rendem en t ve rgel eken Joz ef Pacol et & T om S trengs Ho ger Insti tuut voor de A rb ei d, Kathol ieke Uni ver si tei t Leuv en ACV -HIV A ontm oeti ngsda g, Ove rij se , 8 se pt ember 2009
18
2.3 Rendement pensioenfondsen • Gemiddelde jaarlijkse reële (totale) rendementen van pensioenfondsen, sinds oprichting, in percentages (Bron: Tapia, 2008)
volledige periode
t.e.m. 31/12/1995
St. dev.
Gemiddeld rendement
01/01/1996 - 31/12/2000
01/01/200131/12/2005
Data sinds …
St. dev.
Gemiddeld rendement
St. dev.
Gemiddeld rendement
St. dev.
Gemiddeld rendement
Canada
1990
3,2
6,1
3,1
6,0
1,5
9,1
1,7
3,3
VS (DB)
1988
9,6
7,1
9,0
8,9
7,0
10,3
13,9
1,5
VS (DC)
1988
8,7
6,1
5,5
7,7
9,2
9,6
13,1
0,7
Nederland
1986
8,2
6,0
7,4
6,2
5,7
10,1
10,9
1,7
Zweden
1990
9,7
6,2
8,4
3,9
5,8
14,6
10,4
1,0
VK
1982
12,5
8,7
12,4
11,0
7,4
9,5
16,5
1,9
Australië
1990
5,7
8,9
1,4
9,9
4,3
11,9
8,4
4,9
Japan
1990
8,9
3,4
4,3
2,9
8,4
2,4
13,9
4,8
Rekenkundig Gemiddelde
8,3
6,6
6,4
7,1
6,2
9,7
11,1
2,5
Pensi oen rendem en t ve rgel eken Joz ef Pacol et & T om S trengs Ho ger Insti tuut voor de A rb ei d, Kathol ieke Uni ver si tei t Leuv en ACV -HIV A ontm oeti ngsda g, Ove rij se , 8 se pt ember 2009
19
2.4 Risico in (private) pensioenregelingen •
Pensioenregelingen worden geconfronteerd met verschillende soorten risico’s (Blake, 2006): – Beleggingsrisico – Renterisico ‘annuïtisering’
– Langlevenrisico (‘longevity risk’) Markt voor annuïteiten ‘smal’ en duur
– Koopkrachtrisico – Politiek risico Wettelijke pensioenregelingen MAAR ook private pensioenregelingen Fiscaliteit DB-regelingen: discretionair beslissen tot indexeren of welvaartsaanpassing (lijkt erg op politiek risico in eerste pijler)
– Faillissementsrisico (‘Employer solvency risk’) Sectoren en bedrijven komen gaan Pensioenopbouw en –uitkering gaat over een periode van ongeveer 60 jaar
– Overdraagbaarheidsrisico (‘Portability risk’)
Pensi oen rendem en t ve rgel eken Joz ef Pacol et & T om S trengs Ho ger Insti tuut voor de A rb ei d, Kathol ieke Uni ver si tei t Leuv en ACV -HIV A ontm oeti ngsda g, Ove rij se , 8 se pt ember 2009
20
2.4 Risico in (private) pensioenregelingen •
Beleggingsrisico: – Zie standaard deviaties in vorige sectie – D’Addio, Seisdedos en Whitehouse (2009) simuleren de verdeling van toekomstige rendementen voor een vastebijdrageregeling:
Percentielen
10
20
30
40
50
60
70
80
90
5,5
6,1
6,6
7
7,3
7,7
8
8,5
9
54,8
63,7
72,3
80,2
86,9
96,7
104,9
120,4
138,6
3,2
3,8
4,3
4,7
5
5,4
5,7
6,2
6,7
32,2
36,8
41,2
45,2
48,6
53,5
57,6
65,3
74,2
Marktopbrengsten rendement vervangingsratio Herschaald rendement vervangingsratio
– Zelfde risico geldt in vasteprestatieregelingen: in dat geval is niet de vervangingsratio de variabele, maar de bijdragevoet
Pensi oen rendem en t ve rgel eken Joz ef Pacol et & T om S trengs Ho ger Insti tuut voor de A rb ei d, Kathol ieke Uni ver si tei t Leuv en ACV -HIV A ontm oeti ngsda g, Ove rij se , 8 se pt ember 2009
21
2.5 De impact van administratiekosten • ‘Reduction in Yield’ pensioenfondsen, OESO, 2007 1,6
1,4
1,4
1,2
1,2 1,0 0,8
1,2
1,2
1,1
1,1
1,0
0,9
0,9 0,6
0,6 0,4
0,5
0,5
0,4
0,4
0,4 0,2
0,2
0,2
gd an K d on in N kr ie uw ijk * -Z ee la nd Au st ra lië C an ad a Po rtu ga H l on ga ri N ed je er la nd Ko re a Po le O n os te nr ijk D ui ts la nd Fi nl D an en em d ar ke n Ijs la nd
ico
ke nl
M ex
Ve
re ni
G rie
Ts j
ec
hi ë
0,0
Pensi oen rendem en t ve rgel eken Joz ef Pacol et & T om S trengs Ho ger Insti tuut voor de A rb ei d, Kathol ieke Uni ver si tei t Leuv en ACV -HIV A ontm oeti ngsda g, Ove rij se , 8 se pt ember 2009
22
2.5 De impact van administratiekosten •
‘Reduction in yield’ voor pensioenstelsels met verplichte en vaste bijdragen, OESO, 2007 (Bron: Tapia en Yermo, 2008) 2,5 2,0 2,0
2,0 1,8 1,6
1,5
1,5
1,5
1,5
1,4
1,3
1,2 1,0
1,0
1,0
0,9 0,5
0,5
0,5
ol iv ië Zw ed en
B
li U ru gu ay
C hi
er u P
ol en * Le tla nd A rg en tin ië A us tra lië E * l S al va do r
P
C os ta R ic a H on ga r ij e* M ex ic o S lo w ak i je E st la nd
0,0
Pensi oen rendem en t ve rgel eken Joz ef Pacol et & T om S trengs Ho ger Insti tuut voor de A rb ei d, Kathol ieke Uni ver si tei t Leuv en ACV -HIV A ontm oeti ngsda g, Ove rij se , 8 se pt ember 2009
23
2.5 De impact van administratiekosten •
‘Charge Ratio’ in landen met omvangrijke private pensioenregelingen met vaste bijdragen, IOPS, 2008 50,00% 45,00% 40,00% 35,00% 30,00% 25,00% 20,00% 15,00% 10,00% 5,00%
El
Bo S livië al va Ur dor ug Co ua lo y m bi a Is ra ël Ch M ili ex ico Ar Per ge u nt in ië Do Po m in Slo len ic a w an aki se je M Re ac p ed . Co on st ië a Ri c Kr a o Ho a tië ng a Bu r ije Ho lgar ng ije K on Se g r Ts vië je ch i Tu ë rk ije
0,00%
Pensi oen rendem en t ve rgel eken Joz ef Pacol et & T om S trengs Ho ger Insti tuut voor de A rb ei d, Kathol ieke Uni ver si tei t Leuv en ACV -HIV A ontm oeti ngsda g, Ove rij se , 8 se pt ember 2009
24
2.5 De impact van administratiekosten • ‘Reduction in Yield’ in landen met omvangrijke private pensioenregelingen met vaste bijdragen, IOPS, 2007 3,00% 2,50% 2,00% 1,50% 1,00% 0,50%
El
Bo S livi al ë va Ur dor ug Co ua lo y m bi a Is ra ël Ch M ili ex ic o Ar Per ge u nt in ië Do Po m in Slo len ica w an aki se je M Re ac p ed . Co on st ië a Ri c Kr a o Ho a tië ng a Bu r ije Ho lgar ng ije K on Se g r Ts v i ë je ch i Tu ë rk ije
0,00%
Pensi oen rendem en t ve rgel eken Joz ef Pacol et & T om S trengs Ho ger Insti tuut voor de A rb ei d, Kathol ieke Uni ver si tei t Leuv en ACV -HIV A ontm oeti ngsda g, Ove rij se , 8 se pt ember 2009
25
2.6 Fiscale uitgaven in internationaal perspectief • Budgettaire kost voortvloeiend uit de bijdragen in tweedepijler-regelingen in 2000, in % van het BBP (Yoo en de Serres, 2004)
• Levenscyclus-benadering • Helaas ontbreekt België in de analyse Pensi oen rendem en t ve rgel eken Joz ef Pacol et & T om S trengs Ho ger Insti tuut voor de A rb ei d, Kathol ieke Uni ver si tei t Leuv en ACV -HIV A ontm oeti ngsda g, Ove rij se , 8 se pt ember 2009
26
3. Impact van de financiële crisis
Pensi oen rendem en t ve rgel eken Joz ef Pacol et & T om S trengs Ho ger Insti tuut voor de A rb ei d, Kathol ieke Uni ver si tei t Leuv en ACV -HIV A ontm oeti ngsda g, Ove rij se , 8 se pt ember 2009
27
3. Impact van de financiële crisis •
Impact van de financiële crisis op de private pensioensector: Jongeren, actieven
Personen die kort bij de pensionering zitten
Gepensioneerden
Sterk geraakt
Personen in mature DC pensioensystemen die zullen moeten omgezet worden in annuïteiten
DC voor diegenen die hun pensioen niet in annuïteiten was
Matig geraakt
Personen in mature DB systemen, public PAYG systemen met deficits
Gepensioneerden met aanpasbare pensioenen
Personen in pas opgestarte DC
Gepensioneerden met voor de crisis DC dat in annuïteiten was omgezet, DB en PAYG
Minder geraakt
Meesten
Pensi oen rendem en t ve rgel eken Joz ef Pacol et & T om S trengs Ho ger Insti tuut voor de A rb ei d, Kathol ieke Uni ver si tei t Leuv en ACV -HIV A ontm oeti ngsda g, Ove rij se , 8 se pt ember 2009
28
3. Impact van de financiële crisis
0,0
Ie rla n d V .S . Ij s la n H d on g A ar us i je tr C ali an ë a O da E S O P ol ge en m id Ja de pa ld n e N ed er B l el a n d gi ë V .K . N oo r F we in ge la n Z nd w its P er la or tu nd g O a os l te n Z r w ed i jk en S pa n D je en e D m a ui ts rk e M l an n ex d ic o S lo w Ita aki l ië je T ur ki je Z ui dT Ko sj ec rea G hi ë ri e ke n la nd
• Reële rendementen van pensioenfondsen in OESO-landen, van januari 2008 tot oktober 2008:
-5,0 -10,0
%
-15,0 -20,0 -25,0 -30,0 -35,0 -40,0
Pensi oen rendem en t ve rgel eken Joz ef Pacol et & T om S trengs Ho ger Insti tuut voor de A rb ei d, Kathol ieke Uni ver si tei t Leuv en ACV -HIV A ontm oeti ngsda g, Ove rij se , 8 se pt ember 2009
29
3. Impact van de financiële crisis •
Impact op pensioenfondsen (cont.): •
Sinds de jaren ’80 reeds een verschuiving van ‘vaste uitkeringen’ naar ‘vaste bijdragen’
•
Toegenomen beleggingsrisico en van lang leven
•
De financiële crisis raakt de pensioenstelsels op verschillende manieren
•
Maar zij raakt de pensioenfondsen en de economie tweemaal
•
•
Via pensioenvermogen en pensioeninkomen: druk op de consumptieve vraag
•
Bij ‘vaste prestaties’ extra kost voor inrichters pensioenfonds
•
Sommige pensioenfondsen waren nog aan het herstellen van de crisis van 2000-2002
Toenemende twijfel over de performantie van de gekapitaliseerde pensioenen •
Marktopbrengsten in het verleden zijn overschat en hebben hun risico
•
Reductie van risico reduceert ook opbrengst
•
Kosten zijn relatief hoog en reduceren pensioenopbrengst aanzienlijk
•
Het gevaar blijft van een ‘melt down’
Pensi oen rendem en t ve rgel eken Joz ef Pacol et & T om S trengs Ho ger Insti tuut voor de A rb ei d, Kathol ieke Uni ver si tei t Leuv en ACV -HIV A ontm oeti ngsda g, Ove rij se , 8 se pt ember 2009
30
3. Impact van de financiële crisis •
Impact financiële crisis op pensioenfondsen (cont.): 2. 3. 4. 5. 6. 7.
Nood aan regulering en controle (gelijkaardig aan rest financiële sector) Nood aan een garantiefonds van de overheid Risico op ‘misselling’ en fraude Illusie van verbeterde financiële geletterdheid ‘There is no free lunch’: omvangrijke spaarinspanningen en premies, afgeroomd door kosten Geen garantie op bijkomend spaarvolume
Pensi oen rendem en t ve rgel eken Joz ef Pacol et & T om S trengs Ho ger Insti tuut voor de A rb ei d, Kathol ieke Uni ver si tei t Leuv en ACV -HIV A ontm oeti ngsda g, Ove rij se , 8 se pt ember 2009
31
3. Impact van de financiële crisis •
De voordelen van een wettelijk repartitiesysteem: 1.
2. 3. 4.
5.
Versterken van de eerste pijler: eerste pijler is niet enkel voor armoedebestrijding (‘Beveridge type’) maar ook om consumptiepatroon te effenen (‘consumption smoothing’) over de levenscyslus (‘Bismarck type’) Aanvullende pensioenen moeten aanvullend zijn: risico dat eerste pijler herleid wordt tot residuair systeem Een repartitiesysteem is beter geschikt om macro-economische risico’s (economische crisis, inflatie) te spreiden over verschillende generaties Èlk pensioenstelsel heeft nood aan een debat omtrent flexibiliteit in het licht van een veranderende economische en demografische omgeving: nood aan een debat omtrent verhoging van de arbeidsmarktparticipatie (zeker bij oudere werknemers). De eerste pijler is gemakkelijker te versterken in een situatie waar nood is aan stimuleren van consumptie en herstellen van vertrouwen (cfr. oprichting ‘Social Security’ in V.S. in jaren ’30)
Pensi oen rendem en t ve rgel eken Joz ef Pacol et & T om S trengs Ho ger Insti tuut voor de A rb ei d, Kathol ieke Uni ver si tei t Leuv en ACV -HIV A ontm oeti ngsda g, Ove rij se , 8 se pt ember 2009
32
4. Situatie in België
Pensi oen rendem en t ve rgel eken Joz ef Pacol et & T om S trengs Ho ger Insti tuut voor de A rb ei d, Kathol ieke Uni ver si tei t Leuv en ACV -HIV A ontm oeti ngsda g, Ove rij se , 8 se pt ember 2009
33
4.1 Het Belgische driepijlersysteem % BBP % BBP mrd EUR mrd EUR 2003 2007 2003 2007 Bijdragen 1e pijler 2e pijler 3e pijler Totaal Uitkeringen 1e pijler Werknemers Zelfstandigen Overheid 2e pijler 3e pijler Totaal
9,20% 1,76% 5,24% 16,20%
8,80% 1,66% 5,56% 16,02%
25,27 4,83 14,83 44,93
29,47 5,56 18,61 53,64
9,20%
8,80% 4,90% 0,70% 3,20% 1,36% 3,14% 13,30%
25,27
29,47 16,41 2,34 10,72 4,56 10,53 44,56
1,48% 1,87% 12,55%
4,07 5,14 34,48
Pensi oen rendem en t ve rgel eken Joz ef Pacol et & T om S trengs Ho ger Insti tuut voor de A rb ei d, Kathol ieke Uni ver si tei t Leuv en ACV -HIV A ontm oeti ngsda g, Ove rij se , 8 se pt ember 2009
34
4.1 Het Belgische driepijlersysteem •
Omvang van de Belgische tweede pijler in termen van opgebouwde reserves (Bron: CBFA) Reserves tweede pijler als % BBP 40,00% 35,00% 30,00% 25,00% 20,00% 15,00% 10,00% 5,00% 0,00%
2000
2001
2002
2003
2004
2005
2006
2007
IBP
5,72%
5,46%
4,95%
3,90%
3,95%
4,38%
4,47%
4,38%
groep 23
0,30%
0,32%
0,25%
0,29%
0,31%
0,54%
0,54%
0,51%
groep 21
9,37%
9,61%
9,87%
10,29%
10,52%
10,72%
10,68%
11,05%
Pensi oen rendem en t ve rgel eken Joz ef Pacol et & T om S trengs Ho ger Insti tuut voor de A rb ei d, Kathol ieke Uni ver si tei t Leuv en ACV -HIV A ontm oeti ngsda g, Ove rij se , 8 se pt ember 2009
35
4.1 Het Belgische driepijlersysteem • Omvang van de Belgische derde pijler in termen van opgebouwde reserves (Bron: CBFA) Reserves derde pijler als % BBP 40,00% 35,00% 30,00% 25,00% 20,00% 15,00% 10,00% 5,00% 0,00%
2000
2001
2002
2003
2004
2005
2006
2007
pensioenspaarfondsen
3,05%
2,87%
2,42%
2,71%
3,01%
3,41%
3,61%
3,52%
individueel 23
4,76%
5,55%
5,56%
5,88%
6,07%
7,57%
7,34%
6,68%
individueel 21
10,77% 11,82% 13,72% 16,85% 19,86% 23,27% 25,17% 27,61%
Pensi oen rendem en t ve rgel eken Joz ef Pacol et & T om S trengs Ho ger Insti tuut voor de A rb ei d, Kathol ieke Uni ver si tei t Leuv en ACV -HIV A ontm oeti ngsda g, Ove rij se , 8 se pt ember 2009
36
4.1 Het Belgische driepijlersysteem •
Omvang van de totale Belgische private pensioensector in termen van opgebouwde reserves (Bron: CBFA) Totale reserves private pensioensector in België als % BBP 60,00% 50,00% 40,00% 30,00% 20,00% 10,00% 0,00%
2000
2001
2002
2003
2004
2005
2006
2007
derde pijler
18,58%
20,24%
21,70%
25,44%
28,94%
34,26%
36,11%
37,81%
tweede pijler
15,39%
15,39%
15,07%
14,48%
14,78%
15,63%
15,68%
15,94%
Pensi oen rendem en t ve rgel eken Joz ef Pacol et & T om S trengs Ho ger Insti tuut voor de A rb ei d, Kathol ieke Uni ver si tei t Leuv en ACV -HIV A ontm oeti ngsda g, Ove rij se , 8 se pt ember 2009
37
4.2 Pensioenvermogen vs. totaal vermogen •
Vermogen van de Belgische huishoudens, 1970-2008, als % van het BBP 600
500 400
300 200
100
Roerend (bruto)
Onroerend
Totaal vermogen (netto)
2007
2005
2003
2001
1999
1997
1997
1995
1993
1991
1989
1987
1985
1983
1981
1979
1977
1975
1973
1971
0
Schulden
Pensi oen rendem en t ve rgel eken Joz ef Pacol et & T om S trengs Ho ger Insti tuut voor de A rb ei d, Kathol ieke Uni ver si tei t Leuv en ACV -HIV A ontm oeti ngsda g, Ove rij se , 8 se pt ember 2009
38
4.3 Rendementen in de drie pijlers • Rendement in de Belgische eerste pijler (de Callataÿ en Wouters, 2005):
Pensi oen rendem en t ve rgel eken Joz ef Pacol et & T om S trengs Ho ger Insti tuut voor de A rb ei d, Kathol ieke Uni ver si tei t Leuv en ACV -HIV A ontm oeti ngsda g, Ove rij se , 8 se pt ember 2009
39
4.3 Rendementen in de drie pijlers •
Rendementen in de Belgische tweede pijler – Gegevens Belgische Vereniging voor Pensioeninstellingen (BVPI): • 2007:
3 jaar (2005-2007) 5 jaar (2005-2007) 10 jaar (2005-2007) Sinds 1985
Reëel gemiddeld jaarlijks Nominaal gemiddeld jaarlijks rendement over de laatste rendement over de laatste x jaar x jaar 8,40% 5,71% 8,68% 6,21% 5,52% 3,43% 7,66% 5,36%
Nominaal gemiddeld jaarlijks rendement
• 2008:
Reëel gemiddeld jaarlijks rendement
Gedurende 20 jaar
5,34%
3,04%
Sinds 1985
6,31%
4,02%
Pensi oen rendem en t ve rgel eken Joz ef Pacol et & T om S trengs Ho ger Insti tuut voor de A rb ei d, Kathol ieke Uni ver si tei t Leuv en ACV -HIV A ontm oeti ngsda g, Ove rij se , 8 se pt ember 2009
40
4.3 Rendementen in de drie pijlers • Rendementen in de Belgische tweede pijler – Gegevens Assuralia (2008): Gemiddelde rendementen over verschillende perioden 10 5 0
%
-5 -10 -15 -20 -25
2008
3 jaar
5 jaar
10 jaar
15 jaar
20 jaar
Groepsverzekeringen
3,92
4,31
4,37
4,5
5,13
6
Pensioenfondsen (IBP)
-20,5
-4,29
1,82
1,42
4,37
5,34
Groepsverzekeringen
Pensioenfondsen (IBP)
Pensi oen rendem en t ve rgel eken Joz ef Pacol et & T om S trengs Ho ger Insti tuut voor de A rb ei d, Kathol ieke Uni ver si tei t Leuv en ACV -HIV A ontm oeti ngsda g, Ove rij se , 8 se pt ember 2009
41
4.3 Rendementen in de drie pijlers •
Rendementen in de Belgische derde pijler – pensioenspaarfondsen:
(Bron: F. Lierman op basis van Tijd Beursmedia, Netto)
Pensi oen rendem en t ve rgel eken Joz ef Pacol et & T om S trengs Ho ger Insti tuut voor de A rb ei d, Kathol ieke Uni ver si tei t Leuv en ACV -HIV A ontm oeti ngsda g, Ove rij se , 8 se pt ember 2009
42
4.4 Administratiekosten in België •
Strategisch Rapport Pensioenen België 2005, administratiekosten tweede en derde pijler in % van de bijdragen
2001
2002
2003
2004
Pensioenfondsen
1,65%
1,60%
2,26%
2,15%
Groepsverzekering tak 21
8,29%
8,37%
7,57%
6,86%
Groepsverzekering tak 23
2,33%
4,42%
4,27%
2,00%
12,58%
9,01%
7,10%
6,25%
3,65%
3,38%
3,54%
4,39%
Tweede pijler
Derde pijler Levensverzekering tak 21,22,26 Levensverzekering tak 23
Pensi oen rendem en t ve rgel eken Joz ef Pacol et & T om S trengs Ho ger Insti tuut voor de A rb ei d, Kathol ieke Uni ver si tei t Leuv en ACV -HIV A ontm oeti ngsda g, Ove rij se , 8 se pt ember 2009
43
4.4 Administratiekosten in België • Administratiekosten tweede en derde pijler in % van de bijdragen, op basis van gegevens CBFA:
2003
2004
2005
2006
2007
2008
Groepsverzekering tak 21,22
8,13%
7,38%
7,99%
8,05%
8,25%
8,03%
Groepsverzekering tak 23
4,62%
4,64%
3,85%
4,52%
4,10%
2,91%
Levensverzekering tak 21,22,26
7,43%
7,05%
6,67%
8,62%
8,37%
9,81%
Levensverzekering tak 23
5,39%
4,40%
2,84%
5,06%
6,38%
8,78%
Tweede pijler
Derde pijler
Pensi oen rendem en t ve rgel eken Joz ef Pacol et & T om S trengs Ho ger Insti tuut voor de A rb ei d, Kathol ieke Uni ver si tei t Leuv en ACV -HIV A ontm oeti ngsda g, Ove rij se , 8 se pt ember 2009
44
4.4 Administratiekosten in België • Gemiddelde boekhoudkundige administratiekosten in de tweede en derde pijler in termen van bijdragen en in termen van uitkeringen, 2000-2008:
In percentage bijdragen
In percentage uitkeringen
Pensioenfondsen
1,92%
2,11%
Groepsverzekering tak 21,22
8,13%
10,48%
Groepsverzekering tak 23
4,94%
7,10%
Levensverzekering tak 21,22,26
9,03%
25,32%
Levensverzekering tak 23
4,31%
6,63%
Tweede pijler
Derde pijler
• Opm.: gemiddelde pensioenfondsen over periode 2001-2004 (Strategisch Rapport Pensioenen) Pensi oen rendem en t ve rgel eken Joz ef Pacol et & T om S trengs Ho ger Insti tuut voor de A rb ei d, Kathol ieke Uni ver si tei t Leuv en ACV -HIV A ontm oeti ngsda g, Ove rij se , 8 se pt ember 2009
45
4.4 Administratiekosten in België •
Administratiekost in de Belgische eerste pijler: Totale administratiekosten voor de sector Totale uitkeringen pensioenen (in sector pensioenen EUR) (in EUR) 94.469.637
• •
• •
9.562.319.094
Administratiekosten voor de sector pensioenen (in % van de uitkeringen)
Kosten verbonden aan uitkering (in % uitkeringen)
Kosten verbonden aan inning (in % uitkeringen)
0,99%
0,76%
0,23%
Dit cijfer kan rechtstreeks vergeleken worden met cijfer voor tweede en derde pijler Het cijfer voor de tweede en derde pijler laat ons echter niet toe uitspraken te doen over de finale impact van administratiekosten op de pensioenopbouw, daarvoor zijn gegevens nodig over de aard en de structuur van de kosten. Bovendien betreft het hier een ‘snapshot’ in een specifiek jaar – berekening over levenscysclus is echter belangrijk Merk op dat het hier om ‘boekhoudkundige’ administratiekosten gaat, de effectieve ‘intermediatiemarge’ kan echter groter zijn
Pensi oen rendem en t ve rgel eken Joz ef Pacol et & T om S trengs Ho ger Insti tuut voor de A rb ei d, Kathol ieke Uni ver si tei t Leuv en ACV -HIV A ontm oeti ngsda g, Ove rij se , 8 se pt ember 2009
46
4.5 Fiscale uitgaven in België •
Fiscale uitgaven in België: cijfers van de ‘inventaris van fiscale uitgaven 2006’, toegevoegd bij de rijksmiddelenbegroting 2007:
In miljoenen EUR
In percentage BBP
Levensverzekeringpremies en kapitaalaflossingen
238,13
0,08%
Pensioensparen
326,9
0,11%
Persoonlijke bijdragen voor groepsverzekering of pensioenfonds
87,04
0,03%
Verhoogde belastingvemindering voor bouwsparen
894,25
0,30%
Verzaking van de inning van de roerende voorheffing in het kader van het stelsel van het pensioensparen
29,12
0,01%
Vrijstelling van de verzekeringstaks
X
X
Vrijstelling van de winstdeelneming op bepaalde spaarverzekeringen
X
X
1575,44
0,52%
Totale fiscale uitgaven
11.555,98
3,83%
Totale belastingaftrekken, -vrijstellingen, -verminderingen die geen fiscale uitgaven zijn
44.484,18
14,72%
Totale fiscale ontvangsten
84.270,60
27,89%
Totaal kwantificeerbare fiscale uitgaven aanvullende pensioenvorming Ter vergelijking
Pensi oen rendem en t ve rgel eken Joz ef Pacol et & T om S trengs Ho ger Insti tuut voor de A rb ei d, Kathol ieke Uni ver si tei t Leuv en ACV -HIV A ontm oeti ngsda g, Ove rij se , 8 se pt ember 2009
47
4.5 Fiscale uitgaven in België
•
• • •
De Studiecommissie voor de Vergrijzing (2003) raamde de impact op de fiscale uitgaven van een verdere ‘democratisering’ van de tweede pijler (WAP) Daarbij werden scenario’s gebruikt waarin de huidige participatie in bedrijfspensioenen zou toenemen met 15 à 30% Een dergelijke toename zou resulteren in een stijging van de bijdragen met zo’n 0,2 tot 0,6% van het BBP tegen 2030 En bijkomende fiscale uitgaven tegen 2030 van 0,09 tot 0,26% van het BBP
Pensi oen rendem en t ve rgel eken Joz ef Pacol et & T om S trengs Ho ger Insti tuut voor de A rb ei d, Kathol ieke Uni ver si tei t Leuv en ACV -HIV A ontm oeti ngsda g, Ove rij se , 8 se pt ember 2009
48
4.6 Een vergelijking België - Nederland •
België: % BBP % BBP mrd EUR mrd EUR 2003 2007 2003 2007 Bijdragen 1e pijler 2e pijler 3e pijler Totaal Uitkeringen 1e pijler Werknemers Zelfstandigen Overheid 2e pijler 3e pijler Totaal
9,20% 1,76% 5,24% 16,20%
8,80% 1,66% 5,56% 16,02%
25,27 4,83 14,83 44,93
29,47 5,56 18,61 53,64
9,20%
8,80% 4,90% 0,70% 3,20% 1,36% 3,14% 13,30%
25,27
29,47 16,41 2,34 10,72 4,56 10,53 44,56
1,48% 1,87% 12,55%
4,07 5,14 34,48
Pensi oen rendem en t ve rgel eken Joz ef Pacol et & T om S trengs Ho ger Insti tuut voor de A rb ei d, Kathol ieke Uni ver si tei t Leuv en ACV -HIV A ontm oeti ngsda g, Ove rij se , 8 se pt ember 2009
49
4.6 Een vergelijking België - Nederland • Nederland:
% BBP % BBP mrd EUR mrd EUR 2003 2007 2003 2007 Bijdragen 1e pijler 2e pijler 3e pijler Totaal
6,10% 4,28% 5,21% 15,58%
5,57% 4,47% 4,66% 14,70%
29,07 20,40 24,84 74,31
31,59 25,35 26,44 83,38
Uitkeringen 1e pijler 2e pijler 3e pijler Totaal
6,10% 3,21% 3,61% 12,92%
5,57% 3,61% 3,93% 13,11%
29,07 15,29 17,24 61,60
31,59 20,49 22,27 74,35
Pensi oen rendem en t ve rgel eken Joz ef Pacol et & T om S trengs Ho ger Insti tuut voor de A rb ei d, Kathol ieke Uni ver si tei t Leuv en ACV -HIV A ontm oeti ngsda g, Ove rij se , 8 se pt ember 2009
50
4.6 Een vergelijking België - Nederland •
Beleggingsopbrengsten in de tweede en derde pijler in België en Nederland % BBP % BBP mrd EUR mrd EUR 2003 2007 2003 2007 België Pensioenfondsen Levensverzekeraars Pensioenspaarfondsen Totaal Nederland Pensioenfondsen Levensverzekeraars Totaal
0,31% 2,07% 0,35% 2,74%
0,07% 2,06% 0,09% 2,22%
0,86 5,7 0,97 7,53
0,22 6,9 0,31 7,43
9,65% 3,21% 12,85%
4,32% 2,65% 6,97%
46,01 15,3 61,31
24,5 15 39,5
(Bron: NBB en De Nederlandsche Bank)
Pensi oen rendem en t ve rgel eken Joz ef Pacol et & T om S trengs Ho ger Insti tuut voor de A rb ei d, Kathol ieke Uni ver si tei t Leuv en ACV -HIV A ontm oeti ngsda g, Ove rij se , 8 se pt ember 2009
51
4.6 Een vergelijking België - Nederland •
Totale vermogen van huishoudens in België en Nederland, 2008, % BBP:
België
Nederland
Financieel vermogen
228,4 met inbegrip van derde pijler
113
Pensioenvermogen (2e pijler)
15
110,4
Onroerend vermogen
261,8
196,7 (2006)
Schulden
50,7
110,7
Netto vermogen
454,5
309,3
Impliciete bruto schuld voor wettelijke pensioenverplichtingen (2005): Aan 5% discontovoet Aan 3% discontovoet
165 208
118 149
Overheidsschuld
89,6
58,2
Pensi oen rendem en t ve rgel eken Joz ef Pacol et & T om S trengs Ho ger Insti tuut voor de A rb ei d, Kathol ieke Uni ver si tei t Leuv en ACV -HIV A ontm oeti ngsda g, Ove rij se , 8 se pt ember 2009
52
‘It is extraordinarily expensive to fund an annuity that pays a reasonable pension annuity for 15-20 retirement years (and perhaps even longer, as life expectancies continue to rise)’ (O.S.Mitchell, 2000, p. 883)
Pensi oen rendem en t ve rgel eken Joz ef Pacol et & T om S trengs Ho ger Insti tuut voor de A rb ei d, Kathol ieke Uni ver si tei t Leuv en ACV -HIV A ontm oeti ngsda g, Ove rij se , 8 se pt ember 2009
53
Related Documents
Pensioenrendement Vergeleken
May 2020 3
Openingstoespraak-pensioenrendement
June 2020 1
