સ્વૈરવીહાર, Swairavihar

2008

સરુેશ જની

: 15

Page 1 of 170

- 2008

અપ પ ણ 2008

.

Page 2 of 170

.

ંુ થી . આથી જે કોઈ વયકતી કે આ પસુતક કોઈ જતના આથીીક લાભ કે નામના માટે લખાય ન સસંથાને આમાંના કોઈ લેખ પસીધધ કરવાની ઈચછા હોય; તે આ પસુતક અને લેખકનો ઉલલેખ ં ુરી વીના અને જેમ છે તેમ - કોઈ પણ ફેરફાર વગર - કરી શકે કરીને; કોઈ પણ જતની મજ ં ેખકનો સમપકી ંુ કરવો છે. આખ પ સ ુ , લતકપસીધધકરવહ ોયતો ુ [email protected]

Page 3 of 170

2008

કો પીરા ઈટ

‘

( કોઈ પણ લ ેખ પર જવા તેના

’

.

શીષ પ ક ઉ પર કસ પ ર રાખ ી કનટોલ બટન દબાવ ી ‘કલી ક’ કરો )

..........................................................................................................2 ............................................................................................ ..........3 .................................................................................................4 -1 .................................................................................................7 ંુ ીવદે ન...................................................................................................... ..............8 ે કન ન લખ ે લખક પરીચય.................................................................................................... ................10 . , – . . . .................................10 પસતાવના.................................................................................................................. .......12 , C.M., M.A.................................................................................. ................12 -2 ............................................................................................17 આતશ............................................................................................................ ................18 આિશષ માંકડ...................................................................................... ..............................21 એક અકસમાત - અમેરીકામાં...................................................................... ...............................23 કનોઈગ........................................................................................................................... 26 કારની ચાવી............................................................................................................ ..........31 ઘોડા જોયા – 130 ડોલરમાં .................................................................................... ................32 ચાલ દ –કેનેડામાં ....................................................................................... ............34 ુ ીવસનીસવાર જયની એકલ મસ ુ ાફરી........................................................................................................ ....36 ઝાડીઓમાં એક સાહસ......................................................................................................... ...41 ટીકીટ મળી........................................................................................................ ...............43 નવવાણંુ માકી................................................................................................................ ......47 નસકોરાં માહાતમય........................................................................................... .....................48 પહેલો પગાર..................................................................................................... .................51 પાંજરામાં ‘રોન’....................................................................................... ...........................55 પોંડીચેરીમાં દીવય પકાશ............................................................................................... ...........57 પલમબીંગ કામ કરતાં.................................................................................................... ..........59

Page 4 of 170

2008

અન ુકમ ણી કા

-3 ...................................................................................................119 અમેરીકન હાઈવે પરની તણ ઘટનાઓ........................................................................................ ..120 ઘાસ......................................................................................................... ...................126 જેલ.................................................................................................................... .........129 ઝેર તો પીવડાવયાં જણી જણી................................................................................... ...............134 સાચો પેમ- એક ડોકટરની ડાયરીમાંથી................................................................. ........................137 નાઈટોજન.......................................................................................................... ............139 શીલા........................................................................................................................... .141 સરીતા......................................................................................................... .................146 સય ુ ીમખ ુ ી.......................................................................................... ..............................153 હાઈડોજન................................................................................................... ...................159 -4 ......................................................................................................162 ં રલાલ જગજવનદાસ જની .................................................................. ..............................163 શક સરુેશ ભીખાભાઈ જની............................................................................ .............................167

ે ‘અનક : ઉપર જણાવલ ુ મણીકા’ની લીનક દરેક લેખની નીચે પણ આપવામાં આવેલી છે. તેની ઉપર ‘કનટોલ+કલીક ‘ કરવાથી પાછા અનક ુ મણીકા પર સરળતાથી આવી શકાશે . પયોગ ખાતર ઉપર આમ કરશો; તો અનક ુ મણીકાના પહેલા પાને પહોંચી જશો . જો તમારા વડીના Page 5 of 170

2008

પલેગાઉનડ................................................................................................ ........................62 ફાઈલ અને સાઈટ.................................................................................................. ..............64 બરફીલો પદેશ ............................................................................................................. .......66 બહુમાળી મકાનમાં................................................................................... .............................72 મનની ખીંટી......................................................................................... .............................75 મારી પહેલી અને સૌથી લાંબી અટકયા વગરની મસ ુ ાફરી................................................................... .......76 મારી પહેલી મસ ુ ાફરી............................................................................................. .................84 મબ ું ાઈમાં રાતે ચા!............................................................................................... .................88 લો …. લટકયા................................................................................... ...............................91 વોટરપાકીમાં..................................................................................................................... ..94 સેલસમેન........................................................................................................ ..................97 ં ...................................................................................................... ..................99 શવણ યત સાઈકલ ચલાવતાં................................................................................................. ..............103 સધ ુ ાકરે શું કયીંુ?........................................................................................................... ....106 -1............................................................................................ .......................106 -2 ....................................................................................... .......................109 સલમમાં સફર.......................................................................................... .........................112 સદંુરમ સ મલ ્ ાથેએ ુકાકાત...................................................................................... ..............116

ે ’ ન મ ેપનીસવલતહોયતો વઝીનના ‘વય’ મ ‘ ુ સગવડ ભલામણ છે. ુ ેનટમવાપરવા ુ , ાંતડે ોકયમ આમ કરવાથી તમે બીજ એક બારી( વીનડો)માં અનક ુ મણીકા પણ જોઈ શકશો.

2008 Page 6 of 170

પાસતાવીક

Page 7 of 170

2008

વીભાગ - 1

સાવ કુતહ ુ લમાંથી શર થયેલ બલોગીંગની યાતા કયારે નીજનદં , ‘ગમતાંનો ગલ ુ ાલ’ અને કાવયસજીનમાંથી ગદ્યલેખનમાં પરીણમી તે ખબર જ ન પડી . જો કે, ગદ્ય તો શરઆતથી જ લખતો હતો. પણ વધારે રચી કવીતા પતયે હતી. વાતાીઓ મને ખાસ ગમતી નહીં – સીવાય કે, સતયકથાઓ. ં ે મેકસીકો જતાં અમને એક કાર અકસમાતનો મારા દીકરા સાથે તેના વીસાના કામ અગ અનભ ુ વ થયેલો. એને શબદદેહ આપયો ; તે મારી પહેલી સવાનભ ુ વકથા . મારા બલોગ ‘ ગદ્યસરુ’ ં ેજ પસુતકોના વાંચનમાંથી પર લખતાં લખતાં આવી ઘણી સવાનભ ુ વ કથાઓ લખાતી ગઈ. અગ મળેલ રસપદ સતયકથાઓ પણ અવતરતી ગઈ . અને છેલલી સાવ કલપનાના તરંગે ચઢીને વાતાીઓ પણ લખાણી. આજ સધ ુ ીમાં સજીયેલી સવાનભ ુ વકથાઓ અને કેવળ કાલપનીક વાતાીઓ અહીં પસીધધ કરી ંુ ે , આ સઘળી વાતાીઓ છે. મીતોના અનભ ુ વો પરથી રચાયેલી વાતાીઓ પણ આમાં છે . આશા રાખ ક વાચકને મનોરંજન સાથે પેરણા પણ પરુી પાડશે . મખ ુ પષ ૃ વીશે ..... સીગલ પકી. ‘ Jonathan Livingston Seagull’ આ મને બહુ જ ે ુ તકે મને જવનમાં ઘણી પેરણા આપી છે . ઉડયનમાં સતત વધ ન ુ ેવધુ ંુ .સુતકછ ગમત પ એ પસ ઉતકૃષતા લાવવા માટે પતીબધધ , એક સીગલ પકીની એ વાત કલપનાનો ખરેખર અદભત ુ ે ં શ ‘સવૈરવીહાર’ છ . મારા વડીલબધ ૂ ભાઈએ મને એ પસુતક વાંચવા ખાસ ભલામણ કરી ુ ી, િપયષ હતી. અતયારે જયારે આ બીજું પસુતતક પગટ કરી રહયો છું , તયારે મને એ નખશીશ સદંુ ર પસુતક વાંચવાની પેરણા આપવા માટે તેમનો અહીં ઋણસવીકાર કરં છું . મારી કલપનાની ઉડાનનંુ , પસુતકાકારે આ બીજું ઉડયન છે . આ સવૈરવીહારની યાતા મને કયાં લઈ જશે; તે તો ખબર નથી. વળી એ જણવાની ઉતસક ુ તા, અભીપસા કે મહતવાકાંકા પણ ં અને અભરખો છે , એટલું નથી. માત સવૈરવીહારમાં ઉડવાનો આનદં સૌની સાથે વહેચવાનો ઉમગ જ. કાળજપવુીક આ પસુતકની પસતાવના લખી આપવા માટે કેનેડાના જણીતા લેખક અને ં ઋણી છું . મારો પરીચય પેમપવુીક લખી આપવા સામાજક કાયીકર શી. જય ગજજરનો હંુ અતયત ં માં જે વાચકમીતોએ ‘ માટે મારા માનસપત ુ જેવા શી . ચીરાગ પટેલનો પણ હંુ આભારી છું . અત Page 8 of 170

2008

લેખ કન ુ ં નીવ ે દન

ગદ્યસરુ’ની અવારનવાર મલ ુ ુળ પતીભાવ પરુા પાડીને આ સજીન પકીયામાં ુ ાકાત લઈને , સાનક ંુ ું . મારો ઉતસાહ વધાયોી છે; તે સૌનો હંુ અહીં હૃદયપવુીક આભાર માન છ

Page 9 of 170

2008

આ પસુતક ગજ ુ રાતી સાહીતયમાં એક કાળે , મારો રસ વધારવામાં ઉદીપક બનેલા મારા કાકા ં રલાલ જગજવનદાસ જનીને આ પસુતક અપીણ કયીું છે . પસુતકના અત ં ે તેમનો સવ. શી. શક પરીચય પણ આપેલો છે . આ માટે જરરી વીગતો કાળજપવુીક પરુી પાડવા માટે કુટુમબીજનો ઈલાબેન, સોનલબેન અને મદુાબેનનો હંુ આભારી છું .

2008

લેખક પર ીચય પુત સમા ન શ ી. ચીરાગ પટેલ દારા , પીટ સબગ પ – ય ુ .એસ.એ.

ંુ ે ; તયારે એને સમધૃધ બનાવવા માટે ગજ ુ રાતી બલોગજગત હજ પા-પા પગલી માંડી રહય છ કરોળીયાની જેમ પવતૃત એવા શી સરુેશભાઈ જનીથી કયો ગજ ુ રાતી બલોગર અજણયો હશે ? 'ગરીબકી જોર સબકી ભાભી' કે પછી 'ગલી કા દાદા સબ કા દાદા'એ નયાયે નહીં;પરંત એ ુ ક અનભ ુ વવધૃધ વડીલની ખમુારી ધરાવતાં આ 65 વષીના બાળક, ગજ ુ રાતી બલોગજગતમાં ે વ ં ં 'દાદા'ન વ ીશેષણપામયાછ જેમ પૌતન હ ા લ થીસીંચનકરે અનેતેનેસમ ુ . દાદા ુ રહેવા સકમ કરે ; એ રીતે જ આ સરુેશદાદા કે સુ .દાદા ગજ ુ રાતી ભાષાને એક નવો આયામ આપવા પયતનશીલ રહયાં છે. પાંસઠ વષીની ઉમમરે પણ નવી ટેકનોલોજ અપનાવી , જમાના સાથે કદમ માંડતા સતત પયતનશીલ રહયા છે. સુ .દાદાએ જયારે છનદ અને કાવયોની સવરચનાની લેખનપવતૃતીમાંથી વીરામ લઈને , ગદ્ય પર હાથ અજમાવયો તયારે 'ગદ્યસરુ ' બલોગનો જનમ થયો. આ બલોગ પર સુ .દાદા પોતાના ં અનભ ા થ પ ંુ . ાછ આું વીવીધપકવાનોથીભરે ભાથાંમાં લહ ુ વો મક ુ વન ભ ુ ું ોયછે ુ ે છે . આ અનભ મખ ુ વાસ પણ લાંબો સમય વાગોળવો ગમે એવો - જવનના એક દષીકોણ કે વીચાર રપે - હોય છે. જણે કે, દતતાતય નેટ પર અવતયાીં હોય એમ આ દાદાનાં અનભ ુ વો એક ગર ુ ની જેમ જવનની શીખ આપે તેવા છે ! સુ .દાદાની ગદ્યસરુની શરઆતથી આ ઈ -પસુતક સધ ુ ીની સફરનો હંુ સાકી રહયો છું . મોટેભાગે અતયારસધ ુ ી પગટ દરેક લેખ મે માણયો છે . નાની અમથી ઘટનાની પાછળ, એક ઉપનીષદી શીખ આપનાર, ઋષીસમ, આ દાદા આવનારી પેઢી માટે ઉદાહરણરપ અને એક કાંતીકારી ઘટનાના કાયીકતાી પણ હવે બનયાં છે.

ગજ ુ શાન શોધતી હોય છે . ગજ ુ રાતી વેપારી પજ દરેક બાબતોમાં નફો-નક ુ રાતી બલોગની ંુ ોસટીંગ 'મફત' હોવ એ ં ંુ વધતી સખંયાની પાછળ બલોગન હ જ ર રી . બળતણ પરુવાર થયછ ુ આજના ‘Click- Searc-Get’ ના યગ ુ માં જયાં પયાીવરણની દુહાઈ દેવાઈ રહી હોય ; તયાં ં ંુ જ કાગળ પર છપાઈકામ ધરાવત પ સ -ુ પસ તકપગટકરવાન ગ ુ ુ તક પગટ કરવે બદલ ુ ે ઈરાતી પજને જચે એવી બાબત છે. 100 રપીયા ખચીીને જે પસુતક લેવાનો લહાવો કોઈ ના લે ; એ પસુતક નેટ પરથી 'ફી' ડાઉનલોડ કરવામાં કોઈને હીચકીચાહટ ન જ થાય. અને વળી, ં ોષાય એ છોગામાં ! ભવીષયના લેખકોને પેરકબળ બને , એવી ઘટનામાં અહીં એક વાંચનભખ ુ સત Page 10 of 170

2008

ં ે છે લેખકની નીરાંતે નેટ પર પગટ થાય છે . લેખકનંુ એવ પ જેનાં પકરણ ુ સ;ુ તકઆકારલ વાચકો સાથે કોમેનટરપી તાદાતમય સધાય છે ; અને છેવટે આ પકરણો એક પસુતકરપે નેટ પર જ જનમ લે છે. ભવીષયમાં તે કદાચ છાપકામથી કાગળરપી વાઘા પામે તો પણ નવાઈ નહીં ! શું આ ગજ ુ રાતી સાહીતયમાં એક કાંતીથી કમ ઘટના છે ?

ેલુ ઈ ંુ -હપસ સુ .દાદાન પ ું તક થોડા સમય પહેલાં (3 જુલાઈ, 2008) જ પગટ થયું – ં રની સફરની શરઆત આ અવલોકનોથી થઈ. અને હવે ‘અવલોકન શતદલ!’ સુ .દાદાની અત ં આવે છે – ‘સવૈરવીહાર’ . એકવાર પરુત અ વ લ ો કનકરીલીધાબાદમરજવોજેમ ુ કરે એમ, સુ .દાદાએ હવે તેમનો વીહાર શર કરી દીધો છે . અહીં પસતાવનામાં જે તે પકરણનો સાર કે મારા ગમા /અણગમાને બદલે વાચકને સમગ પસુતક અનભ ુ વી જવાની ભલામણ કરં છું . દરેક વયકતીમાં સલાહ આપવાની જનમજત વતૃતી હોય છે . કદાચ, એ 'અહમ'ની જ એક ં ે લેખનકાયી ઉપ-પેદાશ હોય છે . આ વતૃતીન એ ક બદલાયેલ. સુંલખાણ વરપએટલ ઘણીબધી ુ તરાહથી આપણી સમક ઉપસથીત થાય છે, જેમ કે , કાવય, નીબનધ, હાસયલેખ, ચીંતન, વાતાી, વગેરે. પણ, આ દરેકના મળ ુ માં તો પેલી 'હંુ કંઈક વીશેષ જણ છ ું ું ' વતૃતી જ પેરકબળ બને છે . જયારે, એક અસતીતવ સવૈરવીહારમાં મગન હોય તયારે તે જતને અને આવી વતૃતીને ભલ ુ ીને સમગ ં મહાસાગરમાં મહાલે છે . વાચકને સષ ૃ ીમય બની જય છે . તેનંુ 'સવ' ઓગાળીને પાણના અનત 'સવૈરવીહાર' વાંચતાં લેખકની આવી ભાવદશાનો સકુમ પલટો જરર અનભ ુ વાશે . ચીરાગ પટેલ લેસડેલ , યુ .એસ.એ. [email protected] - http://swaranjali.wordpress.com/

Page 11 of 170

પસત ાવન ા

2008

એક સાિિતય પેમ ીનો પશંસની ય સ ાિિિતયક

અિભગમ

જય ગજજર , C.M., M.A. ં ંુ થી સરુેશ જનીન ન ા મ ગ જ . વયવસાયે િનવતૃતહવેઅજણયન ુ ુ રાતીબલોગજગતમાં એિનજિનયર/ મેનેજર હોવા છતાં; એક પખર સાિહિતયક જવ બની, િનવિૃતત મોજશોખમાં કે ે આળસ બ ન ી વ ડ ફ ીદેવાન;ેબગજ દલ રાતી જ સાિહતયના મનેકારણે ુ ુ ેગ ુ રાતીભાષાનાઅપિતમપે િવકાસ અને પસાર માટે સાચા અથીમાં ભેખ ધારણ કરી આ પયોગશીલ ડોસાએ અમેિરકામાં આવી ં ંુ ે એક કિવતામાં વણીવયા પમાણે) એમની બલોગીંગની ચાર વષીના બનવાન વ લીધછ ુ . (ેણએમની યાતા િનજનદં માટે ‘ગમતાંનો ગલ ુ ાલ’ છે . કોમપયટુર અને ઈનટરનેટ આવતાં, ‘જયાં ન પહોંચે રિવ; તયાં પહોંચે અદનો માનવી’ની જેમ ; જેમને કદી મળયા ન હોઇએ, એવા કેટલાય લોકો સમયના વહેણ સાથે આતમીય સવજન બની ં ોના તત ં ાયાછ ં ધ ં ગ ુ જય છે. ઈ-મેઈલને કારણે ઘણા સાથે સબ ાઢબધ . શી. જુગે લિકશોર વયાસની જેમ જ સરુેશભાઈ મારે મન એમાંના એક સવજન બનયા છે . એમની સાથે એમના બલોગ જગતને ં બધ ં ાઈ ગયો અને મને એમણે એમના આ નવા પસુતક "સવૈરિવહાર" ં ધ કારણે જ આતમીય સબ ં ી કરી. એમના પદાનથી અને ભેખથી પિરિચત માટે પસતાવના લખવા , અચકાતાં અચકાતાં, િવનત હોઈ; હંુ એમને ના ન પાડી શકયો . મારે મન એમની સાિહિતયક સેવાના એક પરૂક બની રહેવાનંુ આ અહોભાગય કહો, કે સદભાગય છે . ‘ઈ-પસુતક’ રપે તેઓ ગજ ુ રાતી સાિહતયમાં એક નવી િદશા ચીંધી રહયા છે . લેખકના કહેવા પમાણે , એમણે આજસધ ુ ીમાં લખાયેલ સવાનભ ુ વકથાઓ અને કાલપિનક વાતાીઓ આ ં હમાં સમાવી લીધી છે. મનોરંજન સાથે પેરણા પરૂી પાડવાનો લેખકનો આશય છે . લેખકે સમગ સગ સમગી તણ િવભાગમાં વહેચી છે . 1. પાસતાિવક 2. સવાનભ ુ વ કથાઓ Page 12 of 170

3.

વાતાીઓ

ૈ ીમાં રજૂ કરવાની લેખકની કુશળતા એમના પતયેક સતય ઘટનાઓને સરળ અને રસપદ શલ ં ોને લેખકે આબેહૂબ રીતે આ પસુતકમાં વણી લીધા લેખમાં દિષગોચર થાય છે . રોજબરોજના પસગ છે. સહૃદયી વાચકને લેખકની આતમકથા વાંચતા હોય એવો આભાસ થાય તો નવાઈ નિહ . લેખકના બહોળા વાચનના પણ દશીન થાય છે . હલેસાં મારતા હોય તયારે શનૂય પાલનપરૂીના ંુ િવહૈયડ ંુ ોલતંુ શબદો યાદ કરે અને લલકારે ‘ ’ તયારે લેખકન ક હોય એવો સાકાતકાર થયા િવના રહેતો નથી . વળી ‘બેફામ’ની પિંકત ‘ , ં ે ’ ટાંકી જવનની િફલસફ ુ ી રજૂ કરે છે . કારની ચાવીની વાતના અત મેિકસકન ભાઈની સલાહના શબદો ટાંકી લેખક બહુ સરળ રીતે જવનમાં ઉતારવા જેવા શબદો ેછે ં ટાંકી; સાવ સામાનય ઘટનાને કેવ મ હાનસવરપઆપ ! ુ

2008

ં પરદેશમાં આવયા પછી પણ લેખક પતનીન ન ા મ બ ોલતાંઅચકાયછેએમમાનીલેવ ુ જરર નથી.‘મારી એ’ શબદો વાપરી ભારતીય પરંપરાના આગહી હોવાની છાપ ઊભી કરે છે. ‘વહેલી સવાર કેનેડામાં’ એ લેખમાં આધિુનક યવુાનની જેમ સાઠ વષીની મહીલામાં સોળ વષીની ં ેછે સદંુ રીનાં દશીન જોઈ હૈયાના પેમન ડ કેનેડંુ ાની રમજ રાવવાસતિવકતા ુ ! ોિકયક ૂ ભરી રીતે આલેખી અહીંની રહેણીકરણીનો સારો િચતાર આપયો છે . ‘જયની એકલ મસ ુ ાફરી’ની વાત હોય કે િટિકટ મળી એ વાત હોય કે ‘નવવાણ મ ’ુ ાકીની વાત હોય; પણ એ સૌમાં કયારેક આપણા પોતાના અનભ ુ વો પણ યાદ આવી જય છે . નવવાણુ ં જેવો જ પસગ ં મારા જવનમાં પણ બનેલો . અમદાવાદની સરસવતી હાઈસકૂલની મારી માકીના પસગ એસ.એસ.સી.ની િપિલિમનરી પરીકામાં મારા ગિણત િશકકે મને નવવાણ મ . ેલમન ા ે ુ ાકીઆપ આશયી થયેલું . પિરણામ આવતાં હંુ એમને મળવા ગયો . મે સવાલ કયોી, "સર, મે આઠને બદલે ઠતપાસો બાર સવાલો કયાી છે. પહેલા પાને મે લખય છ ુ ‘ં ે ક ે ગમેત.’ેઆપછી તમે એક માકી કયાં કાપયો એ બતાવશો?’ એ વખતે મારા િશકકે મને જવાબ આપેલો , "તારે બોડીની પરીકામાં બસોમાંથી બસો નિહ આવે એમ િવચારી મે એક માકી કાપયો છે." મે મકકમતાથી જવાબ આપયો, ે એકમાકીકાપીનશકો ં ુ "એવ ક લ પ ી તમ." એમણે જરા ઉભરો કાઢી સો પરૂા માકી આપયા. જયારે એસ. એસ.સી. બોડીમાં ગિણતશાસતમાં બસોમાંથી બસો માકી આવયા; તયારે માકીશીટ લઈ હંુ એમને મળવા ગયો . એ ખશ ુ થઈ ગયા અને બરડો થાબડી સલાહ આપી, "જવનમાં સદા આવી મકકમતા રાખજો અને ધયેય ઊચ રંુ ાખજો."મારી આ ઘટના ૧૯૫૩ની સાલની છે. એમાં કોઈ અિભમાનનો સવાલ નહોતો. આપણી હોંિશયારીના ગવીનો સવાલ હતો. ં કામ કરતાં ‘ લેખમાં સરસ જવનમાં વાટે ને ઘાટે કેવા કપરા અનભ ુ વો થાય છે એ ‘પલિમબગ ંુ ે . ખરેખર તો લેખક ‘પલેગાઉનડ’માં કહે છે તેમ આ પસુતકમાં ‘મારા આખાય જવનની આલેખાય છ Page 13 of 170

‘વોટર પાકીમાં’ એ લેખમાં કડવા અનભ ુ વો વાગોળવા કોઈ કિવની પિંકતઓ ટાંકી જણે એમનંુ ે કિવશી કૃષણ દવે ના આ શબદો , ંુ ાલવ કિવ હૈય ઠ , જેછ ુઓ , , . તો કિવ શી. ભગવતીકુમાર શમાીના શબદોમાં એ પરમ તતવ સાથે કેવા લીન થઈ જય છે ? "

,

, ."

આમ જ પેરણાના સતોતના આ આગહી કોઇ મહાતમાના કે િફલસફ ૂ ના શબદો ટાંકી એમના મનની કે હૈયાની વાત કહી જય છે . દા.ત. ‘સાઈકલ ચલાવતાં’ માં સવામી િવવેકાનદંના આ ં મ બની જય છે , શબદો કેટલા હૃદયગ " .. . ." પવુાીશમમાં પાવર એનજનીયર હોવાના સબબે લેખક ‘એનજી કાઈસીસ’ના સદંભીમાં સવાનભ ુ વની વાત લખતાં એક મઠૂી ઉચેરા ચાલતા હોવાનો અનભ ુ વ કરે છે . ‘અમેિરકન હાઈવે પરની તણ ઘટનાઓ’ માં એમને બહુજ િપય િવષયની સવપનકથા તેમણે આપી છે . પિરણામે ેછે છંદોબધધ, હૃદયસપશીી, ઊિમીસભર કિવતા પણ ં ુ ંુ ે એ એમન ક િ ;વ અન હૈયઝ બકીઉઠ બાબતમાં જનમાવે છે. આ બાબતમાં ‘શાદૂીલિવિકિડત’ છંદમાં લખેલ કાવયના કેટલાક શબદો માણો , ,

. .

Page 14 of 170

2008

િવિવધ અવસથાઓની એક નાની શી ઝાંખી એક આડછેદ ખડાં થઈ જય છે . આખાયે આયખાની બધીય યાદદાસતો સાગમટે ઉભરી આવે છે ." આ કે કયાંક કોઈના મખ ુ ે સાંભળેલી વાત લેખકે આલેખી છે . કયાંક જત અનભ ુ વની વાત છે , કયાંક હાસયાસપદ ઘટના છે, કયાંક દદીભરી ઘટના છે, કયાંક િશખામણની વાત છે, કયાંક માગીદશીનની વાત છે, કયાંક સલાહરપે છે, તો કયાંક પેરણારપે છે,

! . . !

.

2008

,

લેખક પાસે બહોળા અનભ ુ વોનો એક મોટો પટારો છે . પછી પહેલી મસ ુ ાફરીની વાત હોય કે ં હની કોઈ પણ કૃિત હોય ; એ એક િવદેશી પોફેસરની ભારતની મલ ૂ ાકાતની વાત હોય કે સગ હિકકત સવીત દિષગોચર થાય છે. ‘સલમમાં સફર’ના અનોખા અને સામાિજક, િવષાદમય અનભ ુ વોની વાત પછી ‘સદંુ રમની સાથે મલ ુ ાકાત’માં રજૂ કરેલ એક અનોખા અને િદવય અનભ ુ વની વાત કહી; િવચારધારાના બે િવપરીત ધુવો વચચે સભ ુ ગ સય ુ ોગ સાધયો છે .

ં હને તણ ભાગમાં વહેચીનાખેલ છે . મને આવી કોઈ જરિરયાત જણાતી લેખકે આખા સગ ં કથાઓ કે નથી. કારણ કે, િવભાગ તણ ને ‘વાતાીઓ’ શીષીક આપય છ ું ે ; તે કઠે એમ છે . પસગ ેખકને ટંૂકી વાતાીનાં લકણનો ઝાઝો પિરચય ન હોવાથી , રપકકથાઓ વધ ય ુ ોગયલ. ેખલાય ટંૂકી વાતાીના ઢાંચામાં આ બધી વાતાીઓ બેસે તેમ નથી , લેખકે ચીની કથાનો ઉલલેખ કયાી િવના નય જ સ ી ી મ ા ં એ ક લ લ ી ક ‘ે લ ીલારહેતીહતીએમકહીએવાતાીલ ુ જણી જણી’ એક સરસ લઘક ુ થા બની હોત. એક બે વાતાીઓમાં ટંૂકી વાતાીનાં લકણો દિષગોચર થાય છે. પણ આમ અલગ િવભાગ પાડવાની જરર નથી. આમ છતાં ‘શીલા’, ‘સરીતા’, ‘સય ૂ ીમખ ૂ ી’ , ‘નાઈટોજન’ િવ. િવિશષ પકારની, અનોખી વાતાીઓ બને છે; જેમાં જવન વીશે ંૂ ણી અનેક પાસાંઓને લેખકે સપશયાીં છે . આ વાતાીઓમાં કલપનાશિકત, ભાષા, શૈલી અને કલાગથ છતી થયા િવના રહેતાં નથી . ખરં પછ ૂ ો તો આ આખાય પસુતકમાં અલગ અલગ માહોલમાં િનરપણ કરવા ં અનભ ડ ુ વોન ઊ ુ ં લેખકના બહોળા અનભ ુ વન આ

લેખકે એમના રોિજંદા જવનની િવિવધ ઘટનાઓને પયાસ કયોી છે અને એ બધામાં જવનના િવિવધ ે ા ણ ઉ લ ચ ી એમાં , થીસરળમાગીકાઢીસ હ ૂબ.દશીનઠેરઠેરજોવામળેછે ુ બ ે

એકે એક વાતાી લઈ એની િવિશષતાની અલગ છણાવટ કરી મારી પસતાવના લાંબી કરવાને બદલે વાચકોને એક જ િવનિંત છે કે , ખબ ૂ ધયાનથી એ વાતાીઓ વાંચી, એનો મમી અને એનંુ હાદી સમજવા પયતન કરજો. મને ખાતી છે કે જવન િવશે એક સાવ તરોતાજ દશીન અને દૃિષિબદંુ મળશે , અને તમારં મનડું મલકીને નાચી ઉઠી પોકારશે , ‘વાહ સરુેશભાઈ, વાહ!’. ંૂ ણી પર સારી ફાવટ છે , સરસ િચતો ખડાં કરવાની આવડત અને કળા ં ગથ લેખકને પસગ છે. પળે પળે એમનો સાિહતયપેમ અને લોકાિભમખ ુ થવાની ઉતકંઠા છતી થાય છે . વાચકના Page 15 of 170

2008

મનને હરી એને વાચન તરફ દોરવાની એક અનોખી કળા એમને સાધય છે . આ પસુતકમાં સહૃદયી વાચક એમના કથનમાં શધધા અને ઉતકંઠા કેળવે છે . પિરણામે સૌ કોઈ સાિહતયપેમી શી ં ક બની, સાિહિતયક અિભગમના પેરક બની જય છે. સરુેશભાઈ જનીના પશસ

દુિનયાના ખણ ૂ ે તમારા બલોગ પહોંચી ; ‘જયાં જયાં વસે એક ગજ ૂ ે ખણ ુ રાતી તયાં સદાકાળ ગજ ુ રાત’ એ ઘોષણાનો ઝંડો ફરકાવવામાં તમને સારી સફળતા મળે , અને તમે જવનની ધનયતા અનભ ુ વી કૃતાથી થાઓ . તમારા આ પસુતક માટે તમને મારા ખબ ૂ ખબ ૂ અિભનદંન અને તમારા ં રનીપાથીનાઅન બલોગ સાિહતયને વધ િ સ ા વ ો એ મારાઅત ુ વ ક િશવાસતુ ં ા પથ ઃ : શી સરુેશભાઈ ઊઝા જોડણીના આગહી છે . હંુ એના િવરોધમાં નથી કે , એનો પકકાર ે ભરૂ જે જતે તે શરૂ .’ ભાવસિૃષ જ સવોીચચ છે . ભાષાનંુ ંુ ળગ નથી. ‘ભાષાને શ વ , રણમાં ં ારણ નહીં. બધ

, C.M.; M.A. 41 Palomino Drive, Mississauga, Ontario, Canada, L4Z 3H6 Web: www.jaygajjar.com, email - [email protected]

તેમની જવનઝાંખી વાંચો http://sureshbjani.wordpress.com/2007/02/14/jay_gajjar/

Page 16 of 170

સવાન ુભવ કથ ાઓ

Page 17 of 170

2008

વીભાગ -2

23 નવેમબર - 1978 રાતના અગીયાર વાગયા હતા. હંુ અમારા નવા બનતા પાવરસટેશનના સવીચગીયર ફલોર પર, માથે હાથ દઈને , થાકથી લોથપોથ થઈ, બેઠો હતો. આખો દીવસ માત મોંકાણના જ સમાચાર મારો સટાફ લાવતો રહયો હતો. હંુ ઈલેકટીકલ વીભાગના ચાજીમાં હતો. મારી સાથે અઢાર અલગ અલગ ટીમો કામ કરી રહી હતી. બીજ દીવસે તો અમારી કમપનીના 110 મે.વો. ના પહેલા અને નવા યન ુ ીટનંુ , ંુ ે તચાલ ં ો ંુ ુ કોલસાથી ચાલત બ ઈ લ ર પહ . ેઆખા લી જ વાર પાવર ચાલક રવાનહ ુ હાઉસન ુ કરવાની જટીલ પકીયાન આ ં પહ;ેલઆ સ પહેલો અન ુ ું ોપાનહત ું ે બહુજ અગતયનો માઈલ -સટોન હતો. કેટલાય મહીનાના સતત કામના પરીપાક જેવો આ અવસર હતો . કમપનીના મેનેજંગ ડીરેકટર ખદુ અમારો ઉતસાહ વધારવા પધારવાના હતા; અને તેમના હસતે ચાંપ દબાવી, પહેલવહેલી વખત , ઓઈલ ફાયરીંગ કરવાનો કાયીકમ હતો. અને અહીં તો અમારી ઈલેકટીકલ મશીનરીના ટાયલ-રનમાં અમને બધે જ સરીયામ ં ો ચાલ થ નીષફળતા મળી રહી હતી. કયાંક કોઈ પખ . કયાંક સવીચગીયરની કોઈલ ુ તોનહતો બળી ગઈ હતી. કયાંક પાવર સપલાય જ આવતો ન હતો. કયાંક કનટોલ રમમાંથી ઓઈલ-પમપ ંુ તંુ ચાલ ક રવામાંતકલીફ . એર કોમપે હતી સર ચાલ થ વ ામાંધાં . કયાં ધીયાંકરતહ ક કંટોલ ુ ુ ં ારં હતું . સરકીટનો ફયઝ ુ ટકતો જ ન હતો. કયાંક લાઈટો ચાલ થ ુ તી ન હતી; અને સાવ અધ મારા લીસટ પમાણે અમારી સીસટમમાં એ કણે 26 ફોલટ હતા. આ બધા અવરોધો કયારે દુર થાય ; અને કયારે અમે ઘેર જઈને આરામ કરીએ? અને બીજ દીવસની સવારના આઠ વાગે તો બધી સીસટમો ચેક કરીને ઓપરેટીંગ સટાફને સફળ રીતે બતાવવાની હતી; જેથી દસ વાગયે મોટા સાહેબ આવે ; તયારે સમય બગાડ્યા વીના , માત નાળીયેર વધેરી, ઓઈલ ફાયરીંગ ચાલુ કરી શકાય. ં આવી ગયો. મે મારી આજુબાજુએ બેઠેલા મારા મદદનીશ હવે મારી ધીરજનો અત ં કરી દો. બધાને કાલે સવારે સાત વાગે આવવાન ક ંુ હો. ઓફીસરોને કહયું - ”બધાં કામ બધ ં તાજ થઈને આવીશ એ ટ લેબ.” ધાઉકેલમળીજશે ુ મારા મખુય મદદનીશ ચનદકાંતે મને કહયું ,” સાહેબ ! આટલા બધા ફોલટ શી રીતે એક જ કલાકમાં દુર થશે ? “ Page 18 of 170

2008

આત શ

મે કહયું ,” નહીં થાય તો હંુ જહેર કરીશ કે , બોઈલર લાઈટ અપ નહીં થઈ શકે.”

2008

મારા બધા મદદનીશો સાવ નીરાશ વદને મારી સામે જોઈ રહયા. બધાને મારા માટે બહુ જ ંુ ાય; તે વીચાર માતથી તે સૌ દુખી દુખી થઈ રહયા હતા . પેમ અને આદર હતાં. મારે નીચાજોણ થ તેમના મોં પરના હાવભાવ આ વેદનાની, આ બીરાદરીની, સાકી પરુતા હતા. હંુ તેમની યાતના સમજ શકયો. મને પણ તે સૌ માટે એટલો જ પેમ હતો . એ બધા એમની તાકાતનો છેલલો ટુકડો વાપરી રહયા હતા; અને છતાં નસીબ અમને યારી આપત ન ંુ હત . ંુબધા જણે એક અણકથયા, ં ના તાંતણે બધ ં ાયેલા હતા ; સમદુખીયા હતા . . ં ધ અનોખા સબ મે કહયંુ , “ તમે ચીંતા ન કરો. સવારની મીટીંગમાં હંુ પહોંચી વળીશ .“ ં કયીું . જે ટીમો દુર કામ કરતી હતી , તે બધાનેય હંુ ઉભો થઈ ગયો . બધાએ કામ બધ પાટીયાં પાડી દેવાની આલબેલ અપાઈ ગઈ . બધા મલાન વદને ઘર ભણી રવાના થયા. હંુ મારી રોજની આદત પમાણે, ઘેર જતાં પહેલાં , બે માળ ઉપર આવેલા, કનટોલ રમ તરફ ગયો. તયાંનો રાતનો ઓપરેટીંગ સટાફ પણ મારી વેદના સાથે સમદુખીયો બની ; મારી સામે મલાન-વદને નીહાળી રહયો. તયાંથી હંુ બોઈલરના ફાયરીંગ ફલોરનો આંટો મારી , રોજના કમ પમાણે સીડી વાટે નીચે ઉતરવા ગયો.

અને તયાં જ મને એક લોકલ કનટોલ પેનલની પાછળના ભાગના બારણાંની તરડમાંથી ં ો લ ીને જોયત લાઈટ આવતી દેખાઈ . હંુ તે તરફ વળયો . બારણ ખ ું ો એ સાવ નાનકડી ુ ં જગયામાં ટંુટીય વ ા ળ ી નેય.િતનવાયરોનટ તે જયાં કામંુ ેસકરતો હતો; તે તો ટીંગકરીરહયોહતો ુ ખલુલી જગા હતી. એક બાજુએ 12 મીટર નીચે, અમારા પાવરહાઉસની સરહદની બીજ બાજુએ , સાબરમતી નદી હતી. બીજ બાજુએ , બીજ ટીમોના ટેસટીંગ કામ માટે કુલીંગ ટાવર , ં ીક, એક મોટો પમપ ચાલ હ અને તેને આનષ ુ ગ ુ તા. બને બાજુથી સસ ુ વાટા મારતો ઠંડો પવન ફુંકાઈ ં કરી , અદંર ભરાઈ, કામ રહયો હતો. આ બને ઠંડાગાર પવનથી રકણ મેળવવા તે પેનલ બધ કરી રહયો હતો. ં કરવા મારી આંખો તેની આ કતીવયપરાયણતા જોઈને આદી થઈ ગઈ . મે યિતનને કામ બધ કહયું . સવારે સાત વાગયે આવી કામ ફરી શર કરવાનો આદેશ આપયો . તે પણ નીરાશ વદને ઘર ભણી રવાના થયો. હંુ ઘેર ગયો . પણ કલાક સધ ુ ી ઉઘ ન આવી. કાલે મીટીંગમાં કેવા ફીયાસકાનો મારે સામનો કરવાનો છે; તેનો ખયાલ મનમાં સતત ઘમુરાયા કરતો હતો. પણ શરીરના થાકે મનની વયથા ઉપર વીજય મેળવયો અને હંુ ઘસઘસાટ ઉઘી ગયો . સવારે ચા પીને બરાબર સાત વાગે મારા થડા પર હંુ હાજર થઈ ગયો ! બધા સાથીદારો પણ આવી ગયા હતા. રાત દરમીયાન મળી ગયેલા Page 19 of 170

આરામના પતાપે, બધાના મોં પર નવી તાજગી, અને નવી આશા દેખાતાં હતાં . સૌ સૌના કામે વળગી ગયા.

મે મીટીંગ માટે કનટોલ -રમ તરફ પયાણ કયીું. મારા ઉપરીઓ, પાવર સટેશન સપ ુ ીનટેનડનટ ેતેમ.નાડ શી. બાસ અ ુ ન હષીેપવયટ ાલન ુ ીશીે મારી તકલીફોની ખબર હતી. તેમણે આતરુતાથી ંુ ની! સીંહ કે શીયાળ ? “ મને પછ ુ ્યુ ,” શ જ અને મારા મોંમાંથી અનાયાસે જ શબદો સરી પડ્યા ,” સાહેબ , ભગવાનની કુપાથી આપણે ંુ . “ આજે બોઈલર લાઈટ અપ કરીશ જ બાજુમાં બેઠેલા બીજ ખાતાના અધીકારીઓ પણ અમારા ઈલેકટીકલ વીભાગની ગઈકાલની વયથાઓથી માહીતગાર હતા. બધાએ આકસમીક જ એક સાથે તાળીઓ પાડી, મારા વકતવયને વધાવી લીધું . તયાં જ ઓપરેશનના ઈન ચાજી અધીકારીએ મારં ધયાન બહાર ઉભેલા યિતન તરફ દોયીું. તે મને કાંઈક કહેવા માંગતો હતો . મે તેને અદંર બોલાવયો. તેણે મને કાનમાં ખશ ુ ખબરી આપી. તે જે ઈગનીશન સરકીટ પર કામ કરી રહયો હતો; તે દુરસત થઈ ગઈ હતી . છેલલો અવરોધ પણ દુર થઈ ગયો હતો . મે આ માહીતી મારા ઉપરીઓને આપી. સપ ુ ીનટેનડનટ સાહેબે અને મેનેજંગ ડીરેકટરે તેને અભીનદંન આપયા . હમણાં જ ઓફીસર તરીકે કાયમી થયેલા ંુ હુમાનહત યિતનને માટે તો આટલા મોટા સાહેબોની દાદ મળે એ સવુણીચનદક જેવ બ . ંુ અને દસ વાગે મોટા સાહેબના વરદ હસતે , પહેલી વાર અમારા બોઈલરમાં આતશ પગટ્યો . ંુ ને ં રમાં પગટેલી આશા , આનદં, આતમવીશાસ અને સવમાનની જયોતન અ અમારા અત ં મહેનત અને સવાપીણની ભાવનાન આ ના થ ીવધારે ? સારંશપ ુ ું તીકહોઇશકે

Page 20 of 170

2008

અને નહીં ધારેલી ઘટનાઓ બનવા માંડી. એક પછી એક સારા સમાચાર મળવા માંડ્યા . જે તકલીફો ગઈકાલે કલાકો સધ ુ ી સલ ુ ઝતી ન હતી , તે એક એક કરીને મીનીટોમાં ઉકલવા માંડી. નવ વાગયા અને એક બે નાની બાબતો સીવાય બધા પશો ઉકલી ગયા હતા.

આિશષ મા ં ક ડ

2008

- દીકરા, જરા કાતર લઈ આવને? •

અને નવ વરસનો આિશષ કાતર લઈ આવી પીતાને આપે છે.

તમે મીતો સાત તાળી રમી રહયા છો. •

આિશષ આવે છે અને તમારી સૌની સાથે જોડાઈ જય છે .

નીશાળ ચાલ થ •

ે ઈગઈછ .

ુ

તમારી સાથે આિશષ પણ પાટલી પર બેસી શીકક જે બોલે છે ; તે ધયાનથી સાંભળે છે .

તમે ગીરમાં સીંહ જોવા જઓ છો. - મારે ય આવવંુ છે. મને લઈ જશો?

•

o અને તમે એને તમારી સાથે લઈ જઓ છો. ં

સી.એ. ન છ •

ુ

ે

લલાવીભાગનપંુરીણામજહેરથયું

ં ર પહેલા પચાસમાં છે . આિશષનો નબ

- મારી ઉપર ઈનકમટેકસ ડીપાટીમેનટનો કાગળ આવયો છે અને —– ચોખવટ માટે માંગણી કરી છે . •

માહીતીની

- તમારા બેલેનસ શીટના 50 મા પાને તે છે.

આિશષના ઓફીસની આસીસટનટ તેના ગણ ુ ો જોઈ, તેના પેમમાં પડી જય છે . • અને બને લગન કરી લે છે. તમે ગાંધીનગરના ‘રાજશી’ થીયેટરમાં ફીલમ જોવા જઓ છો. •

આિશષ તમારી બાજુની ખરુશી પર બેઠેલો છે . અને પીકચરને પણ ુ ીતાથી માણે છે . • **

Page 21 of 170

તમે કહેશો : ” આમાં શું ? આવ ત ંુ ોહોય .“ તો નોંધી લો કે -

Page 22 of 170

2008

ં છે . તેનો ઉછેર સારી આંખવાળા રાજકોટમાં જનમેલ આિશષ માંકડ જનમથી અધ બાળકની જેમ જ કરવામાં આવયો છે .

2008

એક અક સમ ાત - અમે રી કામા ં

ં , અને હંુ ટેકસાસના પાટનગર ઓસટીનથી થોડેક આગળ હાઈવે ઉપરથી મારો પત ુ ઉમગ કલાકના 60 માઇલની ઝડપે પરુપાટ પસાર થઈ રહયા હતા. સાંજનો આઠ વાગયાનો સમય ં હતો; અને અમારે હજુ ચારેક કલાકન ડ ા ઇ વ ીંગકરીનેટેકસાસનાછેકનૈરતયછેડ ુ હતંુ . અમારી આગળ બીજ ચાર કારો પણ, રસતા ઉપર પાણીના રેલાની જેમ દોડી રહી હતી. ં અમારી ગાડીના ટેપ રેકોડીરમાંથી મનહર ઉધાસન મ ધ ર ીતોરેે લ આાઈરહયહ ું તું ુ ુ .ં ગઅમ ગીતોને માણતાં, આનદંથી મસ ુ ાફરી કરી રહયા હતા. ં ે અચાનક ગાડીને બેક મારી. હંુ ગલવ કમપાટીમેનટની સાથે અથડાતાં રહી તયાં જ ઉમગ ં બેકની ઉપર લગભગ ચોંટી જ ગયો હતો. આગળવાળી કાર ઘણી જ ઝડપે અમારી ગયો. ઉમગ ં ગાડી બધ ં કર … જલદી… “ . નજક અને નજક આવી રહી હતી. હંુ બોલી ઉઠ્યો , “ ઉમગ પણ ઘડીના છટા ભાગમાં તો અમારી કારનો આગળનો ભાગ, આગળવાળી કાર સાથે અથડાયો ં ી અને અમારી કાર એકદમ થભ ગઈ. મારં ધયાન રસતા ઉપર હત જ ંુ નહીં ; તેથી આમ કેમ બનયું , તેની મને કાંઇ જ ખબર ં ે મને કહયું - “ પપપા, આપણે બચી પડી નહીં. હૃદયના ધડકારા થોડાક શાંત પડ્યા તયારે ઉમગ ગયા. “ મે કહયું - “ અરે! પણ તે આમ કેમ કયીું ?” તેણે જવાબ આપયો – “ એક કાર આપણી કાર કરતાં ઘણી વધારે ઝડપથી, આપણને ઓવરટેક કરીને , આગળ જતી રહી; અને બીજ બધી કારો કરતાં પણ આગળ ે ં નીકળી ગઈ. પછી કાંઇક થય અ ન આગળવાળીકારનાડાઇવરે , તે આપણી ઘણી બેકમારતાં ુ નજક આવવા માંડી, એટલે મે પણ તરત બેક મારી, પણ આ ઝડપે અથડામણ ટાળી શકાય તેમ જ ન હતંુ .” મે કહયંુ -“ ભગવાનનો પાડ માન કે, આપણે સહીસલામત બચી ગયા.” ં ે કાર ચાલ ક ઉમગ ં આપણે કશ જ ુ શકયતા છે.“

ં ! રવાપયતનકયોી , પણ કંઈક વાસ આવવા માંડી . મે કહયું .” ઉમગ ુ .કરવન ચાલંુ થી આપણે કારમાથી બહાર નીકળી જઈએ. આગ લાગવાની

ં કરી બહાર નીકળયા. અમારી કારનો આગળનો ભાગ ખાસસો દબાઈ આથી અમે કાર બધ ગયો હતો અને આગળ ચાર કારો પણ આડી અવળી થઇ ઊભી રહી ગઈ હતી. અમારી Page 23 of 170

તયારે ખબર પડી કે, પેલી કાર કે , જેણે અમને બધાને ઓવરટેક કરીને આગળ જવા પયતન કયોી હતો, તે એક જુવાનીયો ચલાવતો હતો .. તેની કાર અમારી લેનમાં સૌથી આગળ દાખલ તો થઈ. પણ તેની થોડેક જ આગળ બીજ કાર જઈ રહી હતી . તેથી તેણે એકાએક બેક મારવી પડી. આથી બધી કારો એકબીજ સાથે અથડાય તેમ થયંુ . તણેક સેકંડમાં આ બધી ઘટના બની ગઈ અને અમે રસતા પરના એક મોટા અકસમાતના ભાગીદાર બની ગયા. અમારી કારથી આગળની તીજ કાર તો રસતાની સાવ કાટખણ ુ ે થઈ ગઈ હતી. તેમાંથી બહાર નીકળેલી , ંુ તંુ . એક મેકસીકન જેવી લાગતી , બાઇને ગળાના ભાગમાં ઘણી ઈજ થઈ હોય તેમ લાગત હ

2008

પાછળવાળી કાર થોડી આઘે હશે, અને ફંટાઇ શકી હશે ; એટલે અમે પાછળથી માર ખાવામાંથી તો બચી ગયા હતા! અમારી કારના નીચેના ભાગમાંથી પવાહીનો રેલો સપષ રીતે વહેતો દેખાતો હતો. બીજ કારોમાંથી પણ માણસો બહાર આવી ગયા હતા.

ં ર લગાવી પોલીસને ફોન કયોી હશે; અમારામાંથી કોઈકે સેલફોનમાંથી 911 નબ એટલે તણેક મીનીટ પણ નહીં થઈ હોય; અને રંગબેરંગી લાઈટોના ઝબકારા મારતી બે પોલીસકારો પરુઝડપે આવી પહોંચી અને અમારી કારની પાછળ આવીને ઉભી રહી ગઈ. તેમાંની ંુ ે , અમે સલામત છીએ એકમાંથી એક પોલીસમેન બહાર આવયો. તેણે સૌથી પહેલાં અમને પછ ુ ્ય ક કે નહીં ? તયાર બાદ એક પછી એક બધી કારના માણસોને તે પછ ુ ી વળયો કે , કોઇને કાંઈ ઈજ ં ન ે કહયક થઇ છે ખરી ? પેલી મેકસીકન બાઇને તેણે આશાસન આપય અ . ું ેચીંતાનકરે ુ આ દરમયાન તેની સાથેના બીજ પોલીસમેને ટાફીક કનટોલ કરવાનાં પગલાં લઈ લીધાં ં ુ આકારના સાઈન બોડોી લગાવી , હતાં. નારંગી અને સફેદ રંગના પટાવાળા ડઝન જેટલા શક ં કરી દીધી હતી . બેય જણાએ કોઈ ખોટા ઉશકેરાટ વગર તેણે અમારી લેન ઘણી આગળથી બધ ં ંુ તું પોતપોતાન ક ામપતાવીદીધહ . બીજ પોલીસકારે ભાગી રહેલા , પેલા ગન ુ ુ ેગાર, જુવાનીયાને પકડી લીધો હતો અને તેને હાથકડી લગાવી દીધી હતી. આટલી વાત પાચેક મીનીટ માંડ ચાલી હશે , તયાં તો પરુઝડપે ઝબકારા મારતી બે ં ો પણ હતો. પોલીસની બીજ તણ કારો પણ એમબયલ ુ નસ વાનો આવી પહોંચી. સાથે એક લહાયબબ ં ેમાં કોઈ ંુ હતી. એકની ઉપર ‘શેરીફ’ ન ન લહ અમલદાર બેઠેલો ુ .ામતચીતરે ું તમોટો ં ા ઉસનજઉસનખડ હતો..અમારી કારની પાછળ આ બધ હ . ુ ુંથઈગયું પહેલી એમબયલ ુ નસમાંથી પાથમીક સારવારના નીષણાત જણાતા, તણ માણસો પેલી બાઈની પાસે તરત પહોંચી ગયા અને તેને પાથમીક સારવાર આપવાની શરઆત કરી દીધી. હવે પેલા પોલીસ ઓફીસરે આ બનાવ શી રીતે બનયો તેની વીગતવાર તપાસ કરવાની શરઆત કરી. બધાને શાંતીથી સવાલો પછ ુ વા માંડ્યા અને કાગળોમાં લખવા માંડ્યંુ . Page 24 of 170

2008

આટલાંમાં તો ઉપર એક હેલીકોપટર આવી પહોંચયું . અમે ઉભા હતા તેની આજુબાજુ ં તીવર ઉજસ વાળી સચીલાઈટ વડે તેણે અમારા આકાશમાં ચકરાવા લેવા માંડ્યું . તેમાંથી અતયત આખા વીસતાર પર જણે કે, મધરાતે સરુજ ઉગયો હોય તેવો પકાશ પાથરી દીધો. પણ નીચેની ં ીર પેલી એમબયલ ુ નસમાંથી કોઈએ તેને ખબર આપી હશે કે , ઘવાયેલી વયકતીની હાલત ખાસ ગભ નથી; એટલે તે હેલીકોપટર પાછું જત રંુ હયું . પેલી બાઈને સટેચર ઉપર સવુાડી; તેને શાસ લેવામાં તકલીફ ન પડે તેવી , ઓકસીજનના બાટલા અને નાળચાની વયવસથા કરી; તેને એમબયલ ુ નસમાં લઈ ગયા. તેની સાથેના માણસોને પણ સાથે બેસાડી દીધા . તરત જ પરુઝડપે તે એમબયલ ુ નસ હોસપીટલ જવા ઉપડી ગઈ. થોડીક વારમાં તો નક ુ શાન પામેલી કારોને પોલીસ સટેશન લઈ જવા માટે તણેક ટો કરવાની ટકો પણ આવી પહોંચી. તયાર બાદ બીજ બધી કાયદાકીય વીધી પતાવતાં કલાકેક થયો ંુ ે , જેમની હશે. અમને બધાંને વીમા માટેના જરરી કાગળો અપાઇ ગયા . અમને કહેવામાં આવય ક કારો ચાલી શકે તેમ નથી ; તેમને આપેલા કાગળો બતાવતાં, કાર રેનટલ એજંસીમાંથી વીના મલુયે, અને કોઈ તકલીફ વગર અવેજની કારો મળી જશે . ં ના સાળાને અમે ફોન કયોી હતો . તે ઘટના સથળે ઓસટીનના ઉપનગરમાં રહેતા ઉમગ આવી ગયા અને અમને રેનટલ એજનસી સધ ુ ી લઈ ગયા. અમને નવી નકોર કાર દસેક મીનીટની વીધી પતાવયા બાદ મળી ગઈ. ******* સૌને થશે કે સમદ ૃ દેશમાં આવ બ

ં

ુ

ધત -ંુ ોહોય તેમાં શી નવાઈ?

ંુ ેમના પણ આખી ટોળીની શીસતબદતા, અને કોઇ જતના ગભરાટ કે ઉશકેરાટ વગરન ત ં ંુ તપહ ંુ ેલાં આવેલા પોલીસમેને બીજું કશું કામોન આ ય ો જનદાદમાગીલ . અને પેલા ેસૌથી તેવહ ુ ં ાત કયાી વગર, અમે સલામત તો છીએ કે નહીં - તે જયારે પછ ં યારેઅમનેએ જણવાની પચ ુ ુ ્ય ત દેવદુત જેવો લાગયો હતો .

Page 25 of 170

આમ તો આને નૌકાવીહાર નામ આપવા વીચાર થતો હતો. પણ કનોઈગનો તેમાં ભાવ ન આવે. આપણી ભાશામાં આને માટે કોઈ શબદ હોય તો મને તેની ખબર નથી .

2008

કનોઈગ

ં અને મારો હમમશ ે નો 2004 નો ઓગસટ મહીનો હતો. હંુ, મારાં પતની, મારો દીકરો ઉમગ સાથીદાર - બાળ ગોઠીયો - અમારી દીકરીનો દીકરો જય - આમ અમે તણ જણ - મારા બીજ દીકરા, િવહગને તયાં થોડા દહાડા રહેવા શીકાગો ગયા હતા . િવહંગે તેના દોસતદારો સાથે ંુ ોઠવયહ ંુ ંુ વીસકોનસીન રાજયમાં આવેલી એક જગયાએ સહકુટુમબ ફરવા જવાન ગ . બંુ ે તદીવસન પયીટન હતું . અહીં પહેલા દીવસનો કનોઈગનો અનભ ુ વ વણીવીશ . *** ં ની, નીચાણવાસની નદીમાં કનોઈગ કરવાનો કાયીકમ અમારે ‘ કનકાકી‘ નદી પરના બધ હતો. ‘કનો’ એ હલેસાંથી ચાલતી, સાવ સાંકડી, લાંબી, અને માત બે જ જણ માટેની હોડી હોય ેવામાંઆવેછે ં ન ોઈગકરવાદ છે. પાણી બહુ ઉડું ન હોય તયાં જ સામાનય જનતાને આવ ક . ુ ં , અને જય અમે બાર જણા હતા, માટે અમે છ કનો ભાડે લીધી હતી . હંુ, મારો દીકરો ઉમગ એક કનોમાં હતા. ( જય ચાર વરસનો જ હતો, માટે અમારી સાથે તેને રાખવા દીધો હતો.) ં ંુ ોયતોફાવે અમે તો બાપુ ! કનો હાંકવા માંડી. બાપ જનમારામાં કોઈ દી’ હલેસ હ ા થમાંપકડ્યહ ુ ં અને મારા હલેસવામાં કાંઈક વીસવંાદીતા ને? ચાર પાંચ હલેસાં નહીં માયાી હોય અને , ઉમગ સજીઈ. કનોને માઠું લાગયું . એ એકબાજુ ઝુકી . અમે સમતોલન જળવવા અણઘડ ફાંફાં માયાી, અને કનો વળી ઉધી! અમે તણે ય પડ્યા પાણીમાં . મારો જવ તો અધધર. જયને બચાવવા મે હવાતીયાં માયાી. તેને તે વખતે તરતાં પણ આવડત ન ું હત . ું પણ પાણી ઉડું ન હોવાના કારણે , અને ‘બધાએ મને કમને પણ લાઈફ જેકેટ પહેરવા જ પડે .’ તેવો નીયમ હતો, એટલે અમે બચી ગયા. બીજ ચારેક સાથીદારો નજકમાં જ હતા; તે ઉતરીને અમારી મદદે આવી ગયા . અમારા ં ીલ પહોંચી ગયો! બચાવકારોમાંના એક ઉવીીશનો તો સેલફોન પણ આમાં અવલમઝ ં ાશણઠોકીદીધ બધાએ અમને લાંબ ભ . થોડી ટેનીંગું પણ આપી. જય શીયાંવીયાં તો થઈ ુ ંુ કે રડ્યો નહીં કે પાછા ફરવાની જદ ગયો હતો, પણ ઈ બાપ ત ુ ોઅમેર. ીકનબચચ તે ગભરાયો પણ ન કરી. અમારી સવારી પાછી ઉપડી. ધીરે ધીરે ચાલ પકડાઈ. હલેસવાનો લય પકડાયો તાનપરુાના તારની જેમ . Page 26 of 170

, , , . -‘

’

ં ! ાદમળીછ અને સાહેબ , શ દ ’શનુય’ેને પણ મશ ુ ુ ાયરામાં નહીં મળી હોય તેવી! અમે બે ય ઉતસાહમાં આવી ગયા. જોરથી હલેસાં મારવા લાગી ગયા, અને આગળ જતી રહેલી કનોને પકડી ંુ ી લોટતી પાડવા કમર કસી. ( કે બાવડાં !) પણ કનો તો ડાબે જય અને જમણે જય; વાંકી ચક ં ંુ કળા ં જય. ધીરે ધીરે દીશાન અ ન ેનીયમનનભ . કનોાનથવામાં હસતગત ડ્યું થવા માંડી. ઉમગ ુ અમારી કનોનો કપતાન નીમાયો, અને હંુ ખલાસી . અને જય મહામલ ુ ો પેસેનજર. હવે તો અમારી જવન-કનો હાલી, બાપુ ! બધા મીતો તો પોતપોતાની જવનસખીઓના સાથમાં એટલા મશગલ ુ બની ગયા હતા કે , અમે તેમનાથી ખાસસા છેટા પડી ગયા . અને ફરી પાછી કાંઈ ગડબડ થઈ. ં લાલાએ કપતાનીની ખમુારીમાં મને કાંઈક સચ ઉમગ ુ ના આપી; અને હંુ કાંઈક બીજું જ સમજયો . ં ંુ ાંઈ!કથય અખાના છપપા - ‘ આંખન ક .‘ જેવેઘક સયું અનંુ ે ફરી પાછી અમારે ુ ાજળગાલ કનો રીસાણી. અમે માંડ સક ુ ાયા હતા; તે ફરી પાછા ભીંજણા. પણ નહીં ડુબવાની આવડત (!) અમારા તણેમાં આવી ગયેલી; તે ટપપાક દઈને ઉભા થઈ ગયા. શ અ ! ( ુરપાણી ી ું મારીબહાદ ંુ રવ તણ ફુટ ઉડું હતંુ તોય, ઉભા થઈ ગયા હોં!) પણ કનોન શ ંુ ક ? ંુ જયને સરી જતા હલેસાં પકડાવયા, અને અમે બે જણ ટેનીંગ મજ ુ બ કનોમાંથી પાણી બહાર કાઢવાના દુશકર કાયીમાં ં ષીમાં મસ પરોવાયા. એક બાજુથી કાઢીએ; તો બીજ બાજુ ફરી પાણી ભરાય. જવન સઘ ુ ીબતો આવે એ રીતે. એક સાંધીએ અને તેર તટુે . અમને આ મસ ુ ીબત વહોરવા માટે સમશાન -વૈરાગય આવવા માંડ્યો . ખેર! જેમ તેમ કરીને થોડાક જ ભરાયેલા(!) પાણી સાથે કનો સીધી તો થઈ. અમે એકબીજને કસમ દીધા કે, પાછા જઈએ તયારે મારાં પતનીને આ કોઈ વાત કરવાની નથી. ( તે શાણી બાઈ તો કનોઈગનંુ ં ુ ધન વણીન સાંભળીને જ, ‘ મને આવ બ . ું ‘ ફાવ તેવાે શાણા નીણીય પર આવી; કાર પાકીીંગની બાજુમાં આવેલા સરસ મજના પાકીમાં ખાસસા દેશી નાસતા અને પીણાં સાથે રહી ગઈ હતી! ). જયને પણ ‘બા’ને આ બધી વાત ન કરવાનંુ , બરાબર ઠસાવયું . કેનડીની લાલચ પણ આપી દીધી! Page 27 of 170

2008

અમે થોડેક આગળ ગયા . પેલા અમારા સહાયકો પણ અમારી કાયીકમતા માટે ખશ ુ જણાયા. અને આપણે તો બાપુ ! તાનમાં આવી ગયા. માંહયલો શાયર જગી ગયો અને ઓલયાઓને શાયરી સણ ુ ાવી દીધી -

2008

હવે અમારી કનો-હલેસણ-કલામાં પખુતતા આવવા માંડી. નહીં સમજયેલા કનો-સતયો ં ી સધાવા માંડી . કેવળજાન સમજવા માંડ્યા ! હલેસાંની પછડાટ સાથે અમારા શાસની જુગલબધ લાધયું . અને અમારી કનો ડાહી ડમરી બની; તીરવેગે ચાલવા માંડી. અડધોએક કલાક તો નીવીીઘને પસાર થઈ ગયો. પણ બધા સાથીઓ તો કયાંના કયાંય આગળ નીકળી ગયા હતા. અમે આખી ‘કનકાકી’માં કાકી વીના એકલા હતા.

તયાં સાવ છીછરો પટ આવી ગયો. કનો ફસાઈ. અમે તેને પવાહમાં પાછી લાવવા મરણીયા પયતનો આદયાી. અને બાપુ ! એ તો ફરી ઉધી વળી. જયને ય ઘટંુ ણ સધ ુ ી જ આવે તેટલ પ . હલુંેસાં અને સામાન અમારાથી કંટાળીને ફારગતી આપવાના મડ ું ાણીહત ુ માં , વારે ં ઘડીએ તણાવાની કોશીશ કરતા હતા. આ બધ સ ા ચવવાનઅ . ંુ વળી નેકનોમાંથીપાણીકાઢવાન ુ ં ંુ તે ંુપાણી ખાલી થાય જ નહીં . આ વખતે તો કનોમાં ખાસસ પ ાણીપણભરાયહ . કેમેય કરીન ુ ંુ ધારે!ભરાણ ઉલટાન વ પટમાંું નજકમાં બીજું કોઈ જ નહીં. ઉપર આકાશ અને નીચે પાણી. જો થઈ છે ! ’

,

. ;

‘

**** !, , -‘

, , ’

.

અમે સાવ હતાશ થઈને, નદીની વચમાં ઉભા હતા. પટ ખાસસો પહોળો હતો. નજકમાં કોઈ કનો દેખાતી ન હતી . પવન પણ સારો એવો હતો, અને અમારાં કપડાં ભીનાં હોવાને કારણે ઠંડી પણ લાગતી હતી. બપોરના બે વાગી ગયા હતા. હલેસાં મારવાનો અને વારંવાર કનોને સીધી કરવાનો શમ કરેલો હતો, એટલે કકડીને ભખ ુ પણ લાગી હતી. જોરદાર થાક પણ લાગેલો હતો. કોઈ તારણહાર મળી જય તેવી મનમાં પાથીના કરતા હતા. ં ી સાંભળી . દુરથી એક કનો આવતી દેખાઈ . અને છેવટે ઉપરવાળાએ અમારી આ વીનત તેના ચાલકો તરવરીયા જુવાનો હતા . તેમની કનો એક બાજુના કીનારાની પાસેથી જતી હતી . અમે બની શકે તેટલી મોટી બમુો પાડી , પણ તેમના સાંભળવામાં ન આવી. અમારી તરફ તેમની નજર પણ ન હતી. એ કનો તો રીસાયેલી રમણીની જેમ જતી રહી . થોડી વારે બીજ દેખાણી . પણ તે ય અમારી પાસે ન ઢંુકી. ! , Page 28 of 170

… .

એ ગીતની જેમ ચાર ચાર કનો આવી પણ … ,

!

જેવ થ ંુ તરંુ .હયઅમ ું ે છેલલા તબકાના વીચારો કરવા લાગયા. હંુ અને જય એક કીનારે ં નદીના પટમાં ચાલતો ચાલતો, કોઈ કનોવાળાને બોલાવી લાવે નદી ઓળંગી બેસીએ; અને ઉમગ - તેવો મહતવનો નીણીય લેવાણો ! જય તો બીચારો રડું રડું , પણ પાકી કાઠીનો; તે ચપુ અને સન ુ મન ુ થઈને ઉભેલો. તેને ખાવા માટે સાથે લાવેલા કુકી તો ફેકી દેવા પડ્યા હતા ; માત પીવાના પાણીની તણ બોટલો જ હતી. અમને જયની એટલી બધી દયા આવે, પણ શ ક ંુ રીશકીએ ? ....

2008

,

અને તયાં બે કનો અમારી થોડી નજકથી પસાર થઈ. તેમાં એક ઉમમરલાયક માણસ, તેની પતની અને બે મોટી ઉમમરનાં બાળકો હતાં . તેમની નજર અમારી ઉપર પડી. એ સજજન અમારાથી થોડે દુર બને કનો પાકી કરી અમારી પાસે આવયા . તેમને આ કનો-શાસતનો ઠીક ઠીક ેતમારીકનોન ેકોઈવજનરાખયા ં અનભ પ ણ વીના કીનારે હડસેલી જવી ુ ુ વ હશે , તે કહય ” આ ં અને તે ભાઈ આ મહાન કામમાં જોડાયા. અમારા હલેસાં, અમારો થેલો અને જયને પડશે.” ઉમગ સાચવવાની કઠણ જવાબદારી મારી ઉપર આવી પડી. અમે બે થરથરતા, માંડ સામાન સાચવતા, નદીની બરાબર વચચે ઉભા રહયા. ં અને પેલા સજજન અમારી કનોને સાચવીને , કીનારે ખેચીને, લઈ ગયા. તયાં ઉમગ ે માથાથીયે ઉપરઉચી ેમણે કનોન ં પહોંચીને, હતું તેટલ જ ો ર વ ા પરીત કરી અને ઉલટાવી. ુ ં ભરાયેલ બ ધપંુ. ાણીનીકળીગય ખાલી અને તૈય ું ાર થયેલી કનોને નીચે ઉતારી , પકડીને પેલા ુ ં અમારી પાસે આવયો અને અમે તણે સાચવીને કનો પાસે પહોંચયા . સજજન ઉભા રહયા. ઉમગ દસેક ફુટ તો જયને તેડવો પણ પડ્યો , કારણકે પાણી તેના માથા જેટલ હ ું તું . છેવટે અમે મઝધારમાંથી કીનારે આવયા, અને કનો-નશીન થયા. પેલા સજજનનો બહુ જ ંુ ે , કનો ચલાવવાની સાથે નદીના તળની ઉડાઈ પણ આભાર માનયો. તેમણે અમને શીખવાડ્ય ક જોતા રહેવંુ , અને કદી છીછરા પાણીમાં કનોને જવા ન દેવી . અમારી નજકમાં તેમણે તેમની બને ંુ ુટુમબ સાકાત્ કનો ઠીક ઠીક સમય માટે ચલાવયે રાખી. અમને તો તે ભાઈ અને તેમન ક ભગવાન જેવા લાગયા. અને છેવટે અમારી ટોળીમાંની છેલલી કનોને અમે પકડી પાડી . તે લોકોએ તો મજ કરતાં કરતાં વીહાર કયોી હતો. નદીસનાન પણ કયીું હતંુ . અમારે તો તણ વાર કમને સનાન કરવંુ ંુ તંુ ! અમે છેલલા મક પડ્ય હ ુ ામે પહોંચયા . કોલમબસને તણ મહીને સાલ સાલવાડોરની જમીન દેખાઈ હશે; તયારે તેને કેવા ભાવ થયા હશે ; તેની આછી ઝાંખી અમને પણ થઈ ગઈ! ઉતરીને સીધા રેતમાં ઢગલો થઈને પડ્યા . અમારો જગરી દોસત કયાંકથી જય માટે ફેચ ફાઈ અને પેપસી લઈ Page 29 of 170

આવયો અને અમારા માટે પણ. એ સાવ ઠંડી ફાય પણ જે મજેદાર લાગી છે બાપુ ! અને પેપસી તો દેવોના સોમરસ જેવી .

આમ સૌ સારાં વાનાં થયાં ……… પણ *** તણ વરસે, ઘરની બધી સવલતોની વચચે, ગરમ મસાલા ચાની ચસુકી લેતાં ; આ લખતાં; સવ-ઉપદેશ સઝ ુ ે છે કે , આ અનભ ુ વ જવનના અનભ ુ વોની એક નાનીશી પતીકૃતી જેવો નહોતો ? જવનનૌકા ં ૌશલયજોઈતહ ચલાવવામાં ય કેવ ક ? એ નૌકાના ુ ું ોયછેબને માલમ એકવાકયતા ન રાખે, સમજુતીથી કામ ન કરે તો ? ં ોગોથી વળી જવનમાં ય છીછરા પાણીની ઘાંચથી, છીછરા લોકોથી, ફસાઈ જવાય તેવા સજ ંુ ીતાવહ નથી? દુર જ રહેવ હ નૌકામાં જેમ પાણી ભરાય અને આપતતી આવી પડે, તેમ કેટકેટલી બીનજરરી બાબતો , આપણી જવનયાતાને ચગડોળે ચડાવતી હોય છે ? એ તો બધ ફ તોેવજ પંુ ડેકનો ુ ં ેક.ીજદ થનગને. જેમ નૌકા મોટી તેમ તેને વધારે ઉડું પાણી જોઈએ . મહાસાગર પાર કરવો હોય તો મોટી મનવાર જોઈએ - કનો ના ચાલે. આપણા મનોરથો તો બહુ મોટા હોય , પણ તે માટેના ગજવાળંુ આતમબળ પણ જોઈએ. અને સૌથી મોટી વાત તો એ કે, મશુકેલીમાં કોઈ તારણહાર , કોઈ હાથ પકડનાર, કોઈ જણકાર, કોઈ હમદદી જોઈએ. કોઈ ના હોય તો અદંર બેઠેલો આતમરામ તો હરહમમેશ આપણી સાથે જ હોય છે ને ?

Page 30 of 170

2008

કનોની કમપનીવાળાની એક વાન આવી અને અમને પાછા અમારા મક ુ ામે લઈ ગઈ . અમારી બીજ ટોળીઓ તો કયારનીય તયાં પહોંચી ગઈ હતી. કાકીને બહુ જ મજ કયાીનો રીપોટી આપયો ! મનની વાત થોડી કહેવાય છે ? મક ુ ામે ગરમાગરમ પીઝા ખાધા. અને સાંજે પાછા મોટલ પર.

સવારના દસેક વાગયા હશે . હંુ એક ભારતીય ગોસરી સટોરના પાકીીંગમાં સટોર ખલ ુ વાની રાહ જોઇને બેઠો હતો. ગાડીમાં બેસીને મારા ગમતા પસુતક ‘વીણેલાં ફુલ’ ના એક ભાગની વાતાી વાંચી રહયો હતો. વાતાી બહુ જ કરણ હતી . સમાજના કહેવાતા ઉજળીયાત અને ઉચચ ંુ ણી.નઅન લોકોની લઘત હતંુ ે સામાજક રીતે સાવ નાના માણસની માણસાઇ ઉજગર થતી ુ ાન વ હતી.

2008

કાર ની ચાવી

ંુ તંુ . તયાં મે સટોરના બારણે બે તણ લોકોની વાતાીના કથાવસતથ ુ ી મન કુબધ બની ગય હ ં હીલચાલ થતી જોઇ. હવે સટોર ખલ ા રણલ ુ શે, એ આશાએ મે ગાડીન બ ુ ું ોકકયીું અને સટોર તરફ જવા નીકળયો. તરત જ ખબર પડી કે, ચાવી તો ગાડીની અદંર જ રહી ગઇ હતી. બધા ં હતાં. મારં રહેઠાણ 26 માઇલ દુર હતંુ . બારણા ખટખટાવી જોયા. પણ બધાં બરાબર બધ હવે? પેલા ઉભેલા ભાઇઓ પાસે પહોંચયો. મારી વીતક સમજવી. તેમાંના એક, મેકસીકન ડેનીયલે કહય ” ચ ાનકરોહંુ તમને મદદ કરી શકીશ .” બાજુના એક નાના ુ ં .ીંતકદાચ સટોરમાં જઇ કપડાં લટકાવવાનંુ , પાતળા વાયરવાળંુ હેનગર અમે લઇ આવયા . દસેક મીનીટની મથામણ બાદ ડેનીયલે ચાવી કાઢી આપી . ંુ થી, પણ ડેનીયલે અમારી વાતચીત દરમીયાન કહેલા કઇ રીતે ચાવી નીકળી તે અગતયન ન શબદો મારા ચીતતમાં વજલેપ થઇ ગયા છે . ડેનીયલે અમેરીકન લશકરમાં કામ કરેલ હ ું તઅ ું ને ે ી હતી . વીયેટનામ યધુધની ભયાનકતાઓ અનભ ુ વલ તેણે કહય ” મ શુકેલ.ીતોજવનમાં પણ એ વખત આવે ે કદી આશા ન છોડવી; અને ધીરજ ુ ં રાખવી. પરીસથીતી જ આપણને ઉકેલ બતાવી દેતી હોય છે - આપણે આંખ અને કાન ખલુલા રાખીએ અને મનને વીકુબધ ન થવા દઇએ તો.“

Page 31 of 170

આ વાત 2001 ની સાલની છે. ં ેનંુ મારે અમેરીકા આવયે છ એક મહીના થયા હશે . અમેરીકા પારકો દેશ હોવા અગ ં ંુ તે ંુધીમે અહીંની જવન પધધતીથી માહેર થતો ગયો શરઆતન વ લણક , અન ધીમ હ ુ ુણપંુ ેડ્ય હતો. મારી દીકરીને બે દીકરા છે. એમની સેવા એ મારી નવી નોકરી! પણ દીકરી અને જમાઈને ંુ ાતો હશે . આથી સતત એમ લાગયા કરે કે, આખી જંદગી ઘરની બહાર રહેલ આ જવ ઘરમાં મઝ હંુ અહીં આવયો કે તરત જ મને એની જુની કાર આપી દીધેલી . નાના દીકરાને એક બેબી સીટરને તયાં મક ુ યો હતો, જેથી મને ચારેક કલાક રાહત મળે . હંુ જ બેબી -સીટરને ઘેર એને મક ુ ી આવંુ ; અને પાછો લઈ આવંુ . દેશમાં હતો તયારે તો મારી ગાડી ચલાવવા કમપનીએ ડાઈવર આપેલો; અહીં તો હંુ જ ડાઈવર ! અને મનેય આ નોકરી બહુ ગમતી . બાબલાને મક ુ ીને થોડું ફરી ંુ ણું આવતો. કો’ક વાર લાયબેરીમાં તો કો’ક વાર ‘મોલ’માં. પગ ઠીક છુટો થતો અને નવ ન ંુ વઘ જણવા પણ મળતંુ . મારી પતની પણ કો’ક વાર મારી સાથે આ સહેલ માણવા આવતી . એક દીવસ એ બેબી-સીટર રહેતી હતી , તેના ઘરથી આગળ જવા મન થયું . અમે રહેતા હતા ં આવી જતો હતો . રસતાની બને બાજુએ મોટાં કમપાઉનડવાળાં મકાનો હતાં. તે શહેરનો તયાં અત થોડેક આગળ તો મોટાં રેનચ આવી ગયાં . અહીં શોખીન માણસોના ઘોડાર હતા. ઘણા બધા ઘોડા હતા. એક બે રેનચમાં અલમસત ગાયો અને ગોધા પણ હતા. મને મજ આવી. મનમાં થયું , ‘કાલે બાબલાને આ બતાવીશ. એને મજ આવશે.’ નહીં તો આ સાફ સધ ુ રા શહેરમાં કારોની વણજર જ જોવા મળે, પાણી એક પણ નહીં. બીજ દીવસે બાબલાને પાછો લઈને , હંુ એને આ વીસતારમાં લઈ ગયો . સાવ સન ુ કાર રસતો હતો. ખાસ અવરજવર ન હતી. મખુય રસતાથી બાજુના રસતે મે ગાડી લીધી , જેથી ઉભી રાખંુ તો વાંધો ન આવે. હવે તો અમે છેક અદંરના ભાગે પહોંચી ગયા હતા . ઘોડા દીવાય બીજું કોઈ માણસ દેખાત ન ંુ હત. ંુ મે ગાડી રસતાની બાજુમાં પાકી કરી, અને બહાર નીકળયો. અને… રોજની આદત પમાણે મે ગાડી લોક કરી દીધી. એક જ સેકનડમાં આ કીયા પતી ગઈ. તરત મને ખયાલ આવયો કે, ગાડીની ચાવી તો અદંર રહી ગઈ છે. જો થઈ છે ! મે બધા દરવાજ ખટખટાવી જોયા. પાછળની ડીકી ં ! બાબલો અદંર પરુાયો અને ગાડી તો જડબેસલાક બધ સમજવવા પયતન કયોી કે, બારી ખોલી દે. પણ એ માત Page 32 of 170

પણ ખોલવા વયથી પયતન કયોી. પણ હંુ બહાર . મે એને ઘણા ઈશારા કરી બે જ વરસનો હતો. એ મને શી મદદ

2008

ઘો ડા જો યા – 130 ડોલરમા ં

કરી શકે? અને એને અહીંના કાયદા મજ ુ બ બેબી-સીટમાં બાંધીને બેસાડેલો હતો . એ જતે છુટી શકે તેમ પણ ન હતંુ . મારી પાસે તો કદી સેલ ફોન હોતો જ નથી. રસતા પર એક ચકલ પ ું ણન ફરકે. ચારે બાજુ મોટાં કમપાઉનડવાળાં રેનચ અને એમાં ઘોડા . પણ એક માણસ નજર ના આવે. મકાન પણ રેનચની અદંર ઘણે દુર હતાં . અને તયાં જવામાંય બીક લાગે. બાબલાને ગાડીમાં ં ુ ? એકલો મક ણશીરીત એ રડે અને કો’ક ખરાબ જણ એને ઉપાડી જય તો ? મારી ુ ીને જવ પ તો બધુધી જ બહેર મારી ગઈ . કશ સ ુ ં ઝ ુ. ેજનહીં

2008

ઉપર આભ અને નીચે ધરતી અને વચચે અમે બે ય છુટા પડી ગયેલા . વચચે એક જ ઈચનંુ ં ર; પણ એ અત ં રપટ શી રીતે ઉતારવો? ખદુ બનાવેલી કેદમાં હંુ કેદી બની ગયો હતો . આમ અત તો બાબલો પરુાયો હતો; પણ હંુ વધારે પરુાયો હતો .ખલુલી હવામાં હતો તો પણ. હંુ તો બાપુ ંુ ું ? ગજબનો હલવાણો. હવે કરવ શ ધ ે તેમમન. ેએકજમાગીદેખાયો અને તયાં મને એક ફળદપ વીચાર આવયો. ડુબતો તરણ શ ુ ં ો અને તે હતો – બારીનો કાચ ફોડી નાંખવાનો. મને રસતાની બાજુએથી એક ઠીક ઠીક મોટો પથથર પણ મળી ગયો. મે જોર કરીને આગળની બારી ઉપર એને ઝીંકયો. બાબલો જે બાજુ હતો એની સામી બાજુએ . જેથી કાચની કરચ એને ન વાગે . પહેલાજ પયતને મે આ જેલ તોડી . આગળની બને સીટ ઉપર તો કાચના ટુકડા છવાઈ ગયા હતા . બાબલાને તો આ નવી જતનો ફટાકડો ફુટેલો જોવાની મજ આવી . એ તો માળો તાળીઓ પાડીને ખીલખીલાટ હસે. મને પણ હવે હસવ આ ંુ વીગય . લો!ું છુટ્યા તો ખરા . ંુ ;ેથએમ યું માની મે બાબલાને બહાર કાઢ્યો અને ઘોડા બતાવયા . પછી જે થવાન હ ુ તત પાછા ઘેર સીધાવયા, અને મારી ઘરવાળીને આ મોંકાણના સમાચાર આપયા. સાંજે બધાં ઘેર પાછા ં ાવી દઈશું . આવયા તયારે મને સધીયારો અપાયો કે, કશો વાંધો નહીં. કારનો કાચ તો નવો નખ ં ા મકરનારકારીગરઆવીગયો તરત જમાઈએ ફોન કયોી અને કલાકમાં તો આવ ક ; અને કાચ ુ બદલાઈ ગયો. કાચની કીમમત 30 ડોલર અને મજુરીના 100 ! મળ ુ ાના પતીકા જેવા કુલ ં 130 ડોલરન મ ા ર ી એકભલ . ુ નાકારણેઆંધણથઈગયું ુ અને બોધપાઠ મળી ગયો કે, ચાવી આપણી પાસે હોવી જ જોઈએ - ગાડીની હોય કે જંદગીની !

Page 33 of 170

2008

ચાલ ુ દ ીવ સની સ વાર – કેન ેડ ામા ં

સવારના સાડા છનો સમુાર હતો.. બેબીને જોબ પર જતાં પહેલાં નાસતો કરવાની ઉતાવળ હતી ( મારી દીકરી સતો!). જમાઈ બીચારા ચીંતામાં હતા, તેમના મોજં જડતાં ન હતા. બાબલાનંુ ંુ તંુ ; તે માટે તે ચીંતાતરુ હતો . બાબલો આ બધી ધમાલથી (બેબીનો જ તો!) રમકડું ખોવાય હ ંુ હેત,ાહતા છટકવાના ઈરાદે બોલયો ” નાના ! તમે પાણાયમન ક તે મને શીખવાડો ને !” હજુ ગઈ કાલે તો મારા રીટાયર થયા બાદ; અમે અમદાવાદથી ઓટાવા બેબીને ઘેર આવયા હતા . મને ં ુ શરુ ચડ્યું . ચાલ બાબાને ભારતીય સસંકૃતીનો પહેલો પાઠ આપવાન આ જ થીજશરકરીદઈએ .

ં મે મારી ‘એ’ ને કહય – “ ચ . ચાલ, ા લ ઘ રનીબહારઓટલાપરપાણાયમકર ુ બાબલા! મઝા પડશે.” બાબલો આ નવા સાહસની શકયતાથી ઉતસાહમાં આવી તૈયાર થઇ ગયો. મારાં પતની પણ બહાર આવી ગયાં. અમે પાણાયમ શર કયાી. થોડી વારે જમાઇ દરવાજમાંથી બહાર આવયા અને બારણું લોક કરીને વીદાય થયા. પાંચ મીનીટમાં બેબી પણ ગેરેજમાંથી ગાડી કાઢીને અમને ‘બાય’ કહીને વીદાય થઈ ગઈ.

ં ીયાર હવામાં નહીં ; પણ બહારની શદ કેનેડીયન ઘરની બધ ુ ્ હવામાં કસરત અને ં ા ર ં ભાષણબાબલોધયાનપવ પાણાયમ કરીએ, તો તબીયત કેવી બને તેવ મ . ુ ુ ીક મારી ચાર મણની કાયાને, અને ખાસ તો તેના શણગાર રપ પેટ જોવાની મઝા માણતો હતો . મારાં પતની એક ચીતતે, તેમની નમણી કાયા પાછલી ઉમમરમા પણ સોળ વષીની કનયા જેવી રહી શકશે ; તેના ઉતસાહમાં , બરાબર કસરત-રસત હતા. “ હવે ચાલો ઘરમાં જઈએ.” થાકેલા સવરે હંુ બોલયો . આખા લશકરે ઘરના બારણાં ભણી ેએ ંુ તંુ ં ો વ ા વીજયયાતા આરંભી. પેલ ખ યેલ; રુંમકડ તે મળી આશાએ ાછુંય ાદઆવયહ ુ ુંહવેપજશ બાબલો સૌથી આગળ. હતો. પણ, બારણ ત ંુ ોબધ !ં વળી ઘરમાં તો કોઈ જ નહીં. આ સાવ અવનવા દેશનાં બારણાં પણ કેવાં ? ઓટોમેટીક તાળંુ વસાઈ જય . કયાં તો અદંરથી ખોલો; અથવા ચાવી હોય તો ખોલીને અદંર જઓ. હવે શીમતીજના સોળ સાલની સદંુ રી થવાના સપનાંઓ પર પાણી રેડાઈ ગયું . ” તમને ંુ શે? “ , તેઓ વદ્યાં . આવા ચાળા સઝ ુ ે છે .હવે શ થ ં ટમાં કદી પડ્યો હંુ તો હતપભ જ થઇ ગયો . નોકરી કરતો હતો તયારે ય, આવા ધમીસક ંુ ? ન હતો. મેડમનો કકળાટ ચાલ જ ુ હતો . હવે કરવ શ ું પાસે ફોન પણ નહીં; અને કોઇ Page 34 of 170

ં . અને સાવ અજણયાના ઘેર જવાય પણ આડોશી પડોશી પણ દેખાય નહીં . બધાનાં બારણાં બધ શી રીતે? અને પાછી ધોળા લોકોની વધારે પડતી શીસત! આપણે તો બાપ જ ! ુ બરાહલવાણા

2008

પણ આ કેનેડામાં ઉછરતી નવી પેઢી સમાટી ઘણી હોં ! પોયરાના તરોતાજ દીમાગમાં ઝબકારો થયો. તે કહે “ મારી બેબી -સીટર સાવ નજકમાં રહે છે . ચાલો નાના! તયાં જઈને મમમીને ફોન કરીએ.” અમારં લશકર તો ઉપડ્યું ; બેબી-સીટરને ઘેર. બાબલો અને નાની તો કંઇક વયવસથીત પોશાકમાં હતા, પણ બદંા તો ચડી– બનીયનધારી! અમે તણે ય ખદુાબકો અમદાવાદી હોલબટુમાં ; ં ાઉસનજઉસનતોચાલય એટલે કે સાવ ખલુલા પગે ! બધ હ . આગળ. આ નવા ું સાહસથી ુ ઉતસાહમાં આવી ગયેલો; અને આટલા મોટા માણસોના ગાઈડ થવાની, અણધારી, બઢતી મળયાની તકથી ઉછળતો, બાબલો; પાછળ ચીંતાગસત વદને, અને થોડા કોભવાળા ચહેરે હંુ ; અને સૌથી પાછળ ફયઝ ુ ઉડી ગયેલી નાની.

રસતામાં સવાસથય માટે બહુ સભાન અને સવારના પહોરમાં ચાલવા નીકળેલા કેનેડીયનો , વીસફારીત નજરે અમને નીહાળી રહયાં હતાં. અમે તો મીંયાની મીંદડીની જેમ નજર નીચી કરીને ં ે અને અમારા આ ધમીસક ં ટ ધસમસતા હતા. કયારે બેબી-સીટર બેનશીન ઘ ર આ વ ુ આવે? ાબલોસૌથીવધારે મડ હતોશીશુ એટલ સ ર ં હ તક રડતો હોત તો, ુ ં ા ુ માંકોઇ ું ે.બજો સાથી, પરોપકારી સજજનની કૃપાથી અમે પોલીસથાણે પણ પહોંચી ગયા હોત – આ અવનવા દેશમાં ! છેવટે અમે તયાં પહોંચયા . પેલાં બહેન તો અમારા દીદાર જોઇને ડઘાઈ જ ગયાં . પણ મામલો સમજવતાં થાળે પડ્યો . દીકરી સાથે વાત થઈ ગઈ; અને પદંરેક મીનીટમાં તે આવી ગઈ, ં ુ અને અમને યથાસથાને પાછા સખ ન ુ રપ ગોઠવી પણ દીધાં. ઘટનાન પ ુ રાવતીન ન થાય તે શભ ુ ાશયથી, સાંજે અમને ચાવીની બીજ કોપી પણ મળી ગઇ! પણ એ અડધોએક કલાકની કેનેડાની પહેલી સવાર જંદગીભર યાદ રહી જશે . [ એક મીતની આપવીતી પર આધારીત સતયકથા ]

Page 35 of 170

મને બહુ જ વહાલો જય તે વખતે ચાર વશીનો હતો. 2003 ની સાલ અને નવેમબર મહીનો. અમે ભારત આવવા નીકળયાં. મારી પતની, જય અને હંુ - ડલાસથી અમદાવાદ વાયા શીકાગો. ંુ તું . એર ઇનડીયાની ફલાઈટ તયાંથી પકડવાની હતી. માટે ઈમીગેશન ચેક શીકાગો થવાન હ ડલાસમાં તો અમે આનદં અને ઉતસાહમાં પલેનમાં ચડ્યાં . કયારે અમદાવાદ આવે અને કયારે બધાંને મળીએ? દેશ પાછા જવાની આતરુતા તો હોય જ ને ? શીકાગોમાં મારો દીકરો વીહંગ અને તેની વહુ જજાસા અમને લેવાં આવયાં હતાં . આખો દીવસ તેમની સાથે આનદંથી વીતાવયો. તેમના લગન બાદ અમે પહેલી જ વાર મળતાં હતાં . આ જ તો અમેરીકાની તાસીર છે . હૈયાં મીલન માટે આતરુ હોય , પણ વો નસીબ કહાં. સાંજે જજાસાએ બનાવેલી સરસ મજની રસોઈ અમે જમયાં અને એરપોટી પહોંચી ગયાં. ઘણાં બધાં દેશી લોકો વતન જવા લાઈનમાં ઉભાં હતાં . જણે શીકાગોના ઓ’હેર એરપોટી પર ં ર આવયો. ચેક કરનાર મહીલાએ અમારા બેના ંુ તંુ . કયારેય અમારો નબ ગજ ુ રાત ખડું થઈ ગય હ પાસપોટી ચેક કયાી . હવે જયનો વારો આવયો. તેના મોંઢા પરના હાવભાવ બદલાવા માંડ્યા . અમારા પેટમાં તેલ રેડાવા માંડ્યું . તેણે છેવટે ધડાકો કયોી . ” જય નહીં જઈ શકે. તેનો પાસપોટી એક મહીના પહેલાં ખલાસ (Expire) થઈ ગયો છે. ” ં ટમાં મક ંુ ે , અમને થોડી ંુ રવંુ? પેલાં બહેનને કહય ક અમે તો મોટા ધમી સક ુ ાઈ ગયાં . હવે શ ક મીનીટો આપો, અમે નીણીય લઈને જણાવીએ છીએ. અમારા બેનો સામાન તો અદંર પહોંચી પણ ગયો હતો. અમારે બહુ જ ઝડપથી નીણીય લેવાનો હતો . ચેક-ઈન કાઉનટરથી થોડે દુર અમારી ં ણા યોજઈ. ડલાસ સાથે કોનફરનસ કોલ! પાંચ દસ મીનીટના, ઉચચ કકાના શીખર મત ંુ ે , મારાં પતની તો ભારત જય જ. મારી ટીકીટના નીણીય વીચાર વીમશી બાદ એમ નકી થય ક માટે બે તણ દીવસની મહેતલ માંગવી . જયને તો પાછા ફયાી વીના છુટકો જ નહોતો . ં ી કરી . સપેશીયલ સજ ં ોગો જોતાં તેમણે મારી ટીકીટ અમે પેલાં બહેનને આ માટે વીનત ‘ઓપન’ કરી આપી. હવે મારી બે મોટી પેટીઓ પાછી લેવાની હતી. બહુ જ માથાકુટ કરીને , વીહંગે તે બેગો અદંરથી કઢાવી . મમમીને વીદાય કરતાં પહેલાં એરપોટી પરની રેસટોરનટમાં ફરી ં ણા. જય તો તેની બાળસલ પાછી લાંબી શીખર મત ુ ભ મસતીમાં મશગલ ુ હતો . તેને માટે તો પાસપોટી Page 36 of 170

2008

જયની એ કલ મ ુસા ફરી

પણ, અમારા બધાના ચહેરા તો……… અઘાયેલી વાણીયણ જેવા ! કાંઈ સઝ , ંુ ુ ત ન ંુ હત હવે આગળ શ ક ું રવંુ .

2008

મરી ગયો; તે એક જવડું મરી જય એવી એક નાનીશી ઘટના જ હતી . બા એકલા અમદાવાદ જય છે; તે તેને ગમય ત ંુ ોનહીં . પણ તેણે તરત સમાધાન કરી લીધું , ’ તેના હમમેશના સાથી દાદા તો છે જ ને ? ‘ અને તેનાં રમકડાંની દુનીયામાં એ તો ફરી ખોવાઈ ગયો .

મારાં પતની તો ભારત જવા ઉપડી ગયાં. અમે વીહંગને ઘેર લીલા તોરણે પાછાં ગયાં . આખી રાત અજંપામાં કાઢી. પણ મારો દીકરો વીહંગ ચાનકવાળો ; તે ઈનટરનેટ પર મચી પડ્યો . હંુ સવારે ઉઠ્યો તયારે તેણે કહયું ; “બાપુ , જય એકલો પાછો ડલાસ જય તો? એરલાઈનવાળા 50 ડોલર વધારાના લે - એ જવાબદારી માટે. અને જયની રીટની ટીકીટ તો છે જ . “ ં ીરીતેમ?’ોકલાય હંુ તો ફફડી જ ગયો . ‘આ ચાર વરસના ફુલને એકલ શ ુ હીમમત કરીને વીહંગે મારી દીકરી અને જમાઈ સાથે ડલાસ વાત કરી . આ નવા જમાનાના લોકો માળાં ભારે ં ેલવી પડે ; તે હીમમતવાળાં હોં! એ બે જણાં તરત જ તૈયાર થઈ ગયાં. મારી ભારતયાતા સક કોઈને પસદં ન હતંુ . હંુ રહયો જુના જમાનાનો માણસ . વળી અમદાવાદ પહોંચંુ ; અને મારી ઘરવાળીના ડોળા કેવા મને ડારશે તેનો ભય પણ ખરો . હંુ ટસનો મસ ન થાઉ . હંુ તો ડલાસ પાછા ં જવાન ન . ેજબેઠોહતો ુ ક ીકરીન

અથાક પયતનો પછી, એ ચારે જણ મને સમજવવામાં સફળ રહયા. આ બધી વાત પાછી ં ટ ેવીહંગ તોએરલાઈનનીઓ જયથી છાની રાખીને જ કરવાની ને? નકી થય એ લ ુ ં ઉપડ્યો . પહોંચયા પછી એકાદ કલાકમાં તેનો ફોન આવયો ; ” બધ ન . સાંજે ંુ ે કીથઈગયછ ુ ેપછીએકકલાકમાં ં ંુ કીકયીું પહેલાં જયને ડલાસ પાછા જવાન અ ન અમદાવાદ જવાન તમારે ન ુ છે. જયની બધી જવાબદારી એર લાઈનવાળા લેશે.” મારી દીકરી અને જમાઈ તયાં એરપોટી પર ંુ તંુ . જયને લેવા આવશે , તે પણ તેણે નકી કરી નાંખય હ હવે સૌથી કઠણ કામ મારે ભાગે આવયું . જયને માનસીક રીતે, એકલા મસ ુ ાફરી કરવા માટે તૈયાર કરવાનો ને ? મે ધીરે ધીરે ભમુીકા ઉભી કરી. ે ે બાની તબીયત અમદાવાદમાં બહુ ંુએટલ મે કહયંુ : ” જય, બેટા! જો આ બધ થ ંુ ,યન ખરાબ થઈ ગઈ છે. આપણા ફલેટમાં એ એકલા જ છે . તેમને દવા કોણ આપે ? કોણ ચા પાણી આપે? ” આ ય બાપુ , નાનો નાનો પણ રાઈનો દાણોને? એ કહે,” કેમ માલતી -માશી તો છે ને ? “

Page 37 of 170

છેવટે તેણે બહમાસત છોડ્યંુ , ” દાદા, ચલો, આપણે બને જઈએ.” ંુ ે ? ” પણ તારો પાસપોટી તો મરી ગયો છે ને ? “ મારં શસત પણ તૈયાર જ હત ન તે કહે, ” દાદા! કોમયટુરમાં નવો બનાવી દો ને ? ! ” (જોયું , કોમપયટુરીયા બાળકો કેવાં હોય છે? ) મે કહયું , ” અરે દીકરા! આ તો બશ ુ કાકા(!)ના માણસોએ જ બનાવવો પડે. તારાં મમમીપપપાએ બશ ુ કાકાવાળાઓની ઓફીસમાં જવંુ પડે - અને સાથે તારે પણ. અને પછી તારો નવો પાસપોટી મળે. આમાં તો એક મહીનો થઈ જય.” મને કમને, બેળે બેળે , એક કલાકની જભાજોડી પછી, ભાઈ માનયા. તેનો ચહેરો તો રડું રડું . અમારા બેયથી તે કદી છુટો પડ્યો ન હતો . તેના નાનકડા દીમાગમાં આ અભત ુ પવુી ઘટના ં ોગો સાથે ઘણી ઝડપથી હતી. પણ બાળક આપણા કરતાં બહુ સરળ હોય છે . તે બદલાતા સજ ે ેને મનાવવ એ ં ટલમ કેલેટલ નથીપું વુીગહોથી તાલમેલ મીલાવી લેત હ - ું શુજ ુ ું .ોય છત ભરેલા આપણા જેવા માટે હોય . તે કહે ,” પણ , મારાં રમકડાં?” બસ હવે જંગ જતાઈ ગયો હતો. ં ક મે સહેજ પણ સમય ગમુાવયા વીના , અમારા આગત ુ વીચછેદની તૈયારીઓ શર કરી દીધી. ચાર પેટીઓમાંથી જયની બે પેટીઓ જુદી અને મારી બે જુદી કરવાની જવાબદારીમાં તેને ેકીંગ.મારાં ં સહભાગી બનાવી દીધો. આ બધ પ મને પકશી તનીએકરે સમજલન ું પડે કે , કયો ુ ં !ડીપાટી ેનટ નહીં સામાન કોને આપવા તેણે પેક કરેલો હતો . આપણ એ ુ જે મરમકડાં સગાંઓનાં અને મીતોનાં છોકરાંઓને આપવા ભયાીં હતાં, તે બધાં તેની પેટીમાં મક ુ વાં પડ્યાં . સદભાગયે આવી ચીજો એ પેટીઓમાં ઓછી હતી; કપડાં, સવેટરો વી, ભેટ આપવાની વસતઓ ુ જ વધારે હતી. આથી બહુ તકલીફ ન પડી . છેવટે સખ ુ રપ ભાગલા પડી ગયા ! ભાઈ તો આટલાં બધાં રમકડાં તેને મળશે , તે ં તંુ ખયાલમાં ખશ તેને એક ગયહ ું નાની ુ ીમાં આવી ગયા હતા. છુટા પડવાન દ ુ ુખ.વીસરાઈ હેનડબેગ પણ બનાવી આપી , જેમાં પલેનની મસ ુ ાફરી માટે થોડો નાસતો , બે ચાર નાનાં રમકડાં Page 38 of 170

2008

આપણે આ બધી દલીલોની તૈયારી રાખી હતી. મે કહયંુ , ” માલતીમાસીના માસા(!) પણ બીમાર છે.” તેને યાદ હતાં તે બીજં બધાં નામો તેણે યાદ કયાીં . મે દરેક માટે જુદંુ જુદંુ બહાનંુ આગળ ધરી દીધું .

ંુ ે , જુનો પાસપોટી ખોવાઈ જશે ; તો નવો અને ખાસ તો તેના ડોકયમુનટ. તેને ખાસ સમજવય ક નહીં મળે. માટે તે સાચવીને રાખે . આ બધી પળોજણમાં સમય કયાં ગયો તે ખબર જ ન પડી. થોડી વારમાં જ અમારો એરપોટી જવાનો સમય આવી પગુયો. ઘડી ઘડી જય કહે,” દાદા, મારો નવો પાસપોટી બનશે ને; પછી હંુ જતે પલેન ઉડાડીને અમદાવાદ આવી જઈશ હોં !” આપણે તો બાપુ ! પાવરફુલ હોંકારો ે પલ ેમ ંુ થી ં ભણતા જ ગયા! ‘આ અમેરીકન લેડોળીય હ ; અનપણ જ સાયકલ ચલાવતન ુ ઉડાડવાના ખવાબ સેવે છે !’

2008

આ છે બાળકની દુનીયા . આશાઓથી, અરમાનોથી સભર. આ કણમાં જ જવવાનંુ . ગયેલી કે આવનારી કાલની કોઈ ચીંતા નહીં . મસતી અને મજ જ મજ. દાદા-દાદીનો આવનાર વીયોગ કયાંય વીસરાઈ ગયો હતો. તેનો ઉતસાહ હવે વધતો જતો હતો. તે બહાદુર થઈ ગયો હતો. ‘બીગ બોય’ બની ગયો હતો. એકલો પલેન ચલાવીને જવાનો છે , એવી કલપનાઓની દુનીયામાં તે ચકચરુ અને મસત હતો . કેટલાંય રમકડાંઓના કાલપનીક પલેનો તેના હાથમાં અને મનોમય જગતમાં ઉડી રહયાં હતાં. તેના આ અમેરીકન સપીરીટ પર વીહંગ , જજાસા અને હંુ તો વારી ગયાં . આપણે ગજ ુ રાતી/ ભારતીય લોકો બાળકોને આવો આતમવીશાસ કેળવવાની તક જ આપતાં નથી . અમે એરપોટી પર પહોંચી ગયાં. અમને એમ કે તયાં પહોંચીને ભાઈ ઠંડા પડી જય તો શું કરવંુ ? પણ તયાં એક એરહોસટેસ ઠીક ઠીક સમય તેની સાથે રહી . ઘડીના છઠા ભાગમાં તો બને દોસત બની ગયાં. હવે અમને શાંતી થઈ. તેના ગળામાં તેના સપેશીયલ ડોકયમુેટ એક પલાસટીકની થેલીમાં મક ું ે , આ થેલી તે શરીરથી જરાયે ુ ી ભરવી દીધા હતા. તેને સમજવય ક અળગી ન કરે. તેણે આ માટેની પણ ુ ી જવાબદારી ઉપાડી લેવા પોમીસ આપયંુ - અમેરીકન સટાઈલમાં ‘હાઈ - ફાઈ’ કરીને !

ૈ ારી અને સીસટમ બેમીસાલ હતાં . આ જ તો એરલાઈનની આવી પરીસથીતી માટેની પવુીતય ંુ ધઆ ંુ ેનબ ંુ યોજનપહેલેથી ં આ લોકોની ખબ ર વત ુ ી છે ને . દરેક જતની પરીસથીતીમાં શ ક ુ તૈયાર જ હોય. કોઈ ગભરાટ, ધમાલ કે અવયવસથા નહીં. અમને છેક પલેનની તેની સીટ સધ ુ ી, ખાસ કેસ તરીકે જવા દેવા માટેનો બોડીીંગ પાસ પણ આપયો . તેમાં ‘ચાઈલડ એસકોટી ‘ એમ છાપેલ ત ું ૈય.ારહતંુ

ે ની મસ અમારા જયભાઈ તો રાજપાઠમાં હતા. ચાર જ વશીની ઉમમરે એકલા પલન ુ ાફરી ં ે કરનાર પથમ (!) બાળક તરીકેન ત ન આ ંુ તમગૌરવઅનેસવાભીમાનચહેરાપ ુ થતાં હતાં. તેનો ચાલવાનો ઠસસો અનેરો હતો. તેની બાજુની સીટ ઉપર કોઈ કમપનીની મેનેજર Page 39 of 170

અમે એરપોટી પર પાછા ફયાી; તેન પ

ં

ુ

2008

બાઈ આવીને બેઠી. અમારો હીરો તો તેને પણ પોતાની ગૌરવ-કહાણી કહેવા માંડ્યો . તે બાઈ પણ બહુ સારી અને મળતાવડી સનારી હતી . તેને બાળમાનસનો સારો પરીચય અને અનભ ુ વ હતો . તે બનેને વાતો કરતાં જોઈ, અને એર હોસટેસની માયાળુતા અને ફરજ માટેની સભાનતા જોઈ અમને હૈયે ટાઢક થઈ . લેન;ટેમેકઓફથય પણ મારીું મસ ુ ાફરી માટે પસથાન

કયીું. ં ંુ શે તયારે બે કલાક પછી જયારે મારં ભારત જવાન પ લ ેન એરબોની , જયભાઇ થયહ ુ ડલાસના એરપોટી પર વીજયના ગૌરવથી ડગ મક ુ ી રહયા હતા. તેને લેનારો કાફલો તો કયારનોય હાજર જ હતો. પછી એક અપવુી ઘટના બની. અઠવાડીયા પછી પેલી મેનેજર બાઈએ જયની મમમીને સરસ મજનો કાગળ લખયો હતો. જયની ચાલાકી, સમયસચ ુ કતા અને બહાદુરીનાં બહુ જ વખાણ કયાીં હતાં . આ અમેરીકન સજજનતા અને વીવેક પર અમે સૌ વારી ગયાં. એની ઈસકોલમાં તો એકલા પલેન મસ ુ ાફરી કરનાર, ચાર વરસના બાળક તરીકે, એનંુ નામ આખો દીવસ ગાજત રુંહયું . ં સાવ નાનો જ છે , પણ જયના ચાર વશીના દીમાગમાં આ અનભ આમ તો આ પસગ ુ વે જે બીજ ં ોમાં તેના રોપયું , તેણે તેને ઘણો નીડર બનાવી દીધો . પછીના અમારા કુટુમબજવનના નાના પસગ ે પ ં ર વયકતીતવમાં આવલ ી વ ત ી નઅમ . ેબહુસપશટરીતેનીહાળીશકયાછીએ ુ આમ છેવટે સૌ સારાં વાનાં થયાં.

Page 40 of 170

ગઈકાલે મારી દીકરી, તેના દીકરાઓ સામાનય અને નાનો પાકી જ હતો. પણ ખલુલી ઝાડીઓ હતી. બધાંને તેની અદંર જવાન મ બાળકોના મનમાં હતંુ.

અને હંુ બધા સાથે પાકીમાં ગયા હતા . આમ તો અને રમવાની જગયાથી થોડે દુર ઠીક ઠીક મોટી ંુ નથય ંુ ુતહ ંુ અજણયા પદેશોમાં પવેશવાન ક . નવા ુ લ

2008

ઝા ડીઓ મા ં એ ક સાિસ

અમે બધાં તે તરફ ઉપડ્યા . અદંર પેસવાનો કોઈ રસતો દેખાતો ન હતો . નરદમ ઝાડી જ હતી. અમે તો આગળ અને આગળ તેની કીનારી પર આવેલા જોગીંગ ટેક પર આગળ ચાલયા . એક જગયાએ છીંડું દેખાણું ! કોઈએ થોડી ઝાડી કાપી એક જણ ચાલી શકે તેવી કેડી બનાવી ં થઈ ગઈ . પણ કાંટાળી હતી. અમે તો અદંર પેઠા. થોડેક આગળ ગયા અને એ કેડી તો બધ ઝાડીઓની વચચે વચચે પેરી ઘાસ ઉગેલ હ ું તંુ . મે હાથથી સાતેક ફુટ લાંબા સક ુ ાયેલા ઘાસની એક સોટીને ખેચી જોઈ. તે તો તરત મારા હાથમાં આવી ગઈ, હવે અમને અમારી પોતાની કેડી બનાવવાની રીત આવડી ગઈ . હવે તો બેય છોકરાંવને પણ સોટીઓ ખેચી કાઢવાની મજ આવવા લાગી. કયાંક ઝાડીની કાંટાળી ડાળીઓ વચચે નડતરરપ હતી. પણ તેને મે સાચવીને વાળી લીધી. અથવા બહુ સક ુ ાયેલી અને પાતળી હોય ; તો તે કાપી પણ શકયો. અથવા થોડા નીચા નમીને અમે તેને પાર કરી શકયાં. બસ, અમારી કેડી અને અમારી ટોળી તો આગળ ધપતી રહી. થોડેક આગળ આમ જવાયંુ . તયાં અમારો નાનકો જય, જે કોલમબસની અદાથી સૌથી આગળ ચાલતો હતો તે બરાડી ઉઠ્યો ,” દાદા! આગળ કીક (વહેળો ) છે.” અમે બેળે બેળે તેને કાંઠે પહોંચી ગયા . ગદંા પાણીની એ તો નાની શી નીક જ હતી. પણ અમને તો તે મોટી નદી જેવી લાગી . હવે આને ઓળંગવી એ અમારો યગ ુ ધમી બની ગયો! એક પડકાર અમારી સામે ઉભો થઈ ગયો હતો.

અમે તો આ નીકને કાંઠે કાંઠે આગળ આગળ ચાલયા . પાછા અમારા નાનકા નેતાજએ ં બાતમી આપી. આગળ એક પલ ો એ ક સક ુ ાયેલઝ ું ાડનીકનીઉપ ુ પણ છે. અમે જોય ત ુ પડેલ હ ું તંુ . ઉપરવાળાએ વચચે બે એક જગાએ પકડવા માટે ઠીક ઠીક જડી ડાળીઓ પણ અમારી પર મહેરબાની કરીને રહેવા દીધી હતી . મારી દીકરી અને હંુ એવા નીશકષી પર આવયા કે , આને ઓળંગવામાં મસ મોટંુ જોખમ છે . નીક આમ તો ચાર પાંચ ફુટ જ પહોળી હતી , અને ખાસ ઉડી ંુ નન પણ ન હતી; પણ પાણી ગદંંુ હતંુ . આથી અમે નેતાજને વાયાી. પણ સાહસન ઝ ુ તેના દીલોદીમાગ પર સવાર હતંુ. ઘેર ટી.વી. પર જોયેલી કાટુીન સીરીયલનો પતાપ જ ગણોને ! Page 41 of 170

એ ભાઈ તો સાવચેતીથી આ મળી આવેલા કુદરતી પલ ુ ઉપર ધીરે ધીરે આગળ વધયા . ઓલયા કોલમબસનેય એટલાંટીક ઓળંગતાં આવી જ અનભ ુ ત ુ ી થઈ હશે– થોડા મોટા પાયા પર ! ંુ ાહસપાર બે તણ મીનીટ, અને નેતાજ નીક ઓળંગી ગયા . એના મખ ુ ઉપર એક નવ સ ં ાઈ ગઈ . બેળે બેળે હવે અમે બાકીના તણ પણ આ પલ પાડ્યાની વીજયી મદુા અક ુ ઓળંગીને પેલે પાર પહોંચી ગયા.

2008

આગળ ખાસ ઝાડી પણ ન હતી. મોટે ભાગે પેરી ઘાસ જ હતંુ . હવે કેડી પાડવી આસાન હતી. થોડેક આગળ ગયા અને પાકીનો છેડો દેખાણો . આગળ રહેઠાણના મકાનો અને પાકો રસતો ં દેખાતાં હતાં . અમે હવે પાછા જવાન શ ર ક ય ી ં અને થોડીકમીનીટોમાં જ પ ુ ુ ગયા. પણ નવી કેડી પાડવાનંુ ; અજણયા અવરોધો પર હાજર તે હથીયાર જેવા પલ ુ ો વાપરવાનંુ ેએકનવીજતાજગીબકીગયું ં અને ધયેય સીધધ કરવાન ગ ૌ ર વ સ ૌ નામનન . ુ

Page 42 of 170

શીયાળાની સવારનો સમય છે. સરુેશ! તમારી અમદાવાદી કાયાને અહીંનો કડકડતો શીયાળો બહુ અનક ુ ુળ નથી . તમારો નાનકડો દોહીત પણ ભલેને જનમે અમેરીકન હોય ; તેની નાનકડી જંદગીનો મોટકડો ભાગ અમદાવાદમાં જ પસાર થયેલો છે . એટલે બને ચીતતવરુતતીએ તો અમદાવાદી જ! આ ઓવરકોટ અને બટુ મોજંનાં ઠઠારા વેઢારવાં બનેને બહુ આકરાં લાગે છે . તમે બાબલાને માંડ મનાવીને ડે-કેરમાં ઉતારી જવા તૈયાર થઈ ગયેલા છો . માલીપા ગલગલીયાંય ખરા જ તો કે, આ બાબલ વ , એટલે તમે તમારી ગઈ કાલે અધરુી મક ું ીદાયથાય ુ ેલી ગજ ુ રાતી ચોપડીમાં ફરી ડુબી જઓ અને ઓલયા દેશી નેટમીતોને ઈમેલીયા સલામ મારી દ્યો . પણ ઓલયો બાબલો? એને શી રીતે ઈસકુલ જવા સમજવી શકાય ? એનેય એનાં મનગમતાં કાટુીન ના જોવાં હોય? માંડ માંડ કેટકેટલી લાલચ આપી તેને તૈયાર કયોી છે . આજે બપોરે તો જરર તમે વહેલા તેને લેવા પહોંચી જવાના છો ; તેવી હૈયાધારણ દસમી વાર આપી ચક ુ યા છો . તયાં તમારી ‘ઈવડી એ’ તમારી વહારે ધાય છે. જમાઈ કાલે જ તેને મનગમતી કેનડી લાવેલા છે ; તેમાંની એક બાબલાના હાથમાં તે પકડાવી દે છે ; અને બાબલાને મસમોટંુ પોમીસ આપી દે છે કે , સકુલેથી આવશે એટલે બીજ મળશે . છેવટે તમારી અને બાબલાની સવારી ઉપડે છે . આમ તો ડે-કેર ઘરથી એક માઈલ દુર જ છે. દેશની ગલીકુંચીના માહેર એવા તમનેય , અમેરીકાની ગલીકુંચી જેવા અહીંના રસતા વધારે ફાવે છે. કોલમબસે અમેરીકા શોધી નાંખયો હતો, એ કકાની તમારી મહાન શોધના પતીક, એવા તમારા આ રોજના રસતે તમે ગાડી હંકારો છો . બાબલાને તો ડેડી ઝાકઝમાળ રસતે ગાડી પરુપાટ ે ે તેનો નવો કકળાટ ચાલ જ લઈ જતા હોય તે વધારે ગમત હ ંુ ;ોયછ એટલ ુ . ‘ દાદા! ય આ

ુ

ર

એબ.ેડ‘બોય

તમે આ રોજની ગાળ સમસમીને ખાળી લો છો; અને તમારા બાળપણમાં તમે કેવા શીયાંવીયાં થઈ, બાપના બધા જુલમો(!) અને આપખદુી ખમી લેતા હતા ; તે વીચારોને હજરમી વાર મમળાવો ે ે . ં છો. અમેરીકન પજને રોજન સ વ સ તીવાચનપણમનમાં . છેવટે સકુલ આવીસરીપડ પગ ુ ુ ેછ ફરી બાબલાનો રડમસ ચહેરો તમારી અદંર દયાભાવ પેરે છે . ફરી દસમી વાર તેને બપોરે વહેલા ં તેડી જવાન ર ડ ીમ. ેડઆમ પોમીસતમ માંડ ેઆ માંડપીદોછો તમને આજના દીવસની તમારી છ ુ ે કલાકની નાનકડી અને મીઠી મધ જેવી મક ુ તીની મહાન ઉપલબધી થાય છે . તમે એજ ગલીકુંચીના રસતે પાછા જવા વળો છો . અને વીચારોનાં ધણ તમને ઘેરી વળે છે . Page 43 of 170

2008

ટી કી ટ મળ ી

2008

‘ દેશમાં આવાં કુમળાં બાળકો પર આવો જુલમ હોય ? (જોકે, હવે તો તયાંય પીે ે જમાઈ ગાડાના ં ંુ છેન નસીરીઓએ મમમીઓન ક ા મ સ રળબનાવીદીધજ ?) તમારી દીકરી અન ુ પૈડા જેવા ડોલર આ ડે -કેર માટે ખચે છે – તમને આ છ કલાક મક ુ તી મળે તે માટે . અમેરીકામાં તમારા જેવાં બીજં ગલઢાં આટલાં ખશ ુ નસીબ નથી . એમનો બરાબર કસ તેમનાં દીકરાદીકરીઓ કાઢી નાંખે છે. આખો દી’ એમને પૌત-પૌતી કે દોહીત -દોહીતી સાથેની મગજમારીમાંથી કયાં કશો સમય જ મળતો હોય છે?’ આવા અનેકમી વાર કરેલ વીચારોથી તમે તમારા વતન-ઝુરાપાને માંડ માંડ ખાળો છો . ‘ દેશમાં બગીચાની પાટલી પર સમવયસક કાકાઓ અને દાદાઓની સાથે દેશના રાજકારણની કેવી ચચાીઓ ચાલતી હોય ? કેવી જાન વીજાનની અને પોતાના નોકરીકાળના અનભ ુ વોની આપલે તેમની સાથે કરતા હો ?’ મન ફરીને ખાટંુ ખાટંુ થઈ જય છે , અને દેશની એ ધળ ુ ીયા ગલીઓ માટે ઝુરવા લાગી જય છે. અને તયાંજ રીયર વય મ , લીલી, લાલ પીળી બતતીઓ ઝબક ુ ીરરમાં ુ તી દેખાવા માંડે છે . તમે સફાળા વાસતવીકતાની ધરતી પર પાછા ફેકાઈ જઓ છો. કોપની ગાડી તમને હવે દશટીગોચર થાય છે. (અહીં પોલીસને કૉપ કહે છે – એક જતનો કોપ જ સમજોને ?! ) કોઈ જતની સાધના વગર તમને એ મહાન સતયની તરત અનભ ુ ત ુ ી થઈ જય છે કે , તમે સટોપ સાઈન આગળ ‘થોભો, જુઓ અને જઓ’ ( Stop, Look and Go) નો સવુણી સીદાંત ચક ુ ી ગયા છો.

ં ર દીવાસવપન તમારી સામે હવે નગન સતય બનીને સાકાર બને છે . તમારી અને એ ભયક ં ં પાસે અહીંન ડ . હજગુ લાયસનસનથી સવગીના પવેશદાર જેવ ગ ુ ીનકાડીપણતમારી ુ ાઈવીં ં પાસે નથી. દેશમાંથી છસો જ રપીયા આપીને મેળવેલ ડ ચા જેવા સરકારી કાગળ પર ુ ુ ઈનટરનેશનલ લાયસનસ પણ તમે ખોઈ બેઠેલા છો . અતયારે તમારા કબજમાં માત તેની ફોટોકોપી જ છે. ભરશીયાળામાં તમે પસીને રેબઝેબ બની જઓ છો. થોડીવારમાં તમારી જ ઉમમરનો, દૈતય જેવો લાગતો પોલીસમેન તમારી પાસે આવી જય છે . તેના હાથમાં જમદુતના હાથમાં પાડાની રાશ હોય , તેવી ટીકીટની ચોપડી છે . તે તમારં લાયસનસ માંગે છે. તમે ધુજતા હાથે પેલી ફોટોકોપી તેને સપ ુ ત કરો છો . તેની ગોટપીટ જેવી ભાશાનો એક પણ અકર તમારી સમજમાં આવતો નથી. અથવા તમે અમદાવાદી ચાલાકીથી સમજયા નથી તેવો ડોળ કરી લો છો! તમે માંડ માંડ તેને સમજવો છો, ‘નો ઈગલીશ, ઈનડીયા.’ તમારા પોણા ભાગના બોડા માથાં પરના, થોડા ઘણા ધોળા વાળની દયા ખાઈને તે તમને ટીકીટ પકડાવી દે છે . પાંચ Page 44 of 170

ં ળાવો છો . પણ તમારા ઘેર જઈ તમે તમારી કરમ કઠણાઈ તમારી ઈવડી એને સભ સદનસીબે તેનાંય હાંજ ગગડી જય છે . તેણે આપેલી ’હશે’ ની હૈયાધારણ તમને મધમીઠી લાગે છે. સવંનન કાળનો તેની પતયેનો પેમ ઉભરાઈ આવે છે . તે આજે દયાની દેવી તમને લાગે છે . તે ં ર ઘટનાનો રીપોટી દીકરીને આપવા કાયીરત બને છે . અને તમે તરત આજની આ ભયક ઓવરકોટનાં આવરણ ફગાવી મક ુ ી, ટેબલ પર પડેલા દેશી ફાફડાના ુ ત બનો છો. પસીનો લછ નાસતાથી તમારા વીકુબધ ચીતતને આશાયેશ આપો છો. આખા ઘરમાં ફરી એક વાર, ખોવાઈ ગયેલા પેલા ઓરીજનલ લાયસનસની વયથી શોધ દસમી વાર આરંભી ; આ દુસવપનને ભલ ુ વા તમે પયતન આદરો છો. પાંચ દીવસ પછી તમારા જમાઈની સાથે તમે કોટીમાં પહોંચી જઓ છો. તમને તો એમ જ કે, પાંચ દસ મીનીટમાં આ અમેરીકન સીસટમ તમને છુટા કરી દેશે . પણ સરકારી દફતર એટલે સરકારી દફતર. બે કલાકે તમારો નમબર લાગે છે . તમારા જમાઈ પેલી કાઉનટર પરની વીદેશી જનતની હુરને માંડ માંડ સમજવી શકે છે કે , તમારી પાસે લાયસનસ કેમ નથી . તે ‘ ઓકે! ઓકે!’ કરીને 111 ડોલરની દંડની રકમ વસલ ુ કરે છે . આ ગાડાના પૈડા જેવી રકમ સાંભળી તમારા તો હાંજં જ ગગડી જય છે. પણ તમારા દરીયાદીલ જમાઈ તરત તમને સાંતવના આપે છે, ંુ ે , એ આ ફોટોકોપી પરથી માની ગઈ. હવે પદંરેક દીવસમાં તમારં ‘બાપુ ! એ તો સારં થય ક ેકઢાવીલેશું ં અહીંન લ ાયસનસઆપણ .‘ ુ સાંજે ઘરનાં બધાંની સાથે આજની બાબત ચચાીય છે . બધા તમને અભીનદંન આપે છે સલામત છુટવા માટે . ે ે!ે ’ તેવી મીઠી કલપના પણ કરી શ ભ, ેગથવા ાથવપંુમળશ ડશેક તમે તો બાપ ‘ દ ુ ંુ ીલ( ડોલરની બેઠેલા હતા ! તમે દીકરીને કહો છો : ” અરે, મન ુ ી! એ મફતલાલને દસ ડોલરન બ ંુ ોત, તો મળ નોટ જ સતો !) પકડાવી દીધ હ ુ ાના પતીકા જેવા આ 111 ડોલર બચી જત. “ તરત મન ુ ેચક ુ ેય ભવીશયમાં ુ ી તમને ચીમકી આપે છે : ” બાપુ ! આ અમદાવાદ નથી. ભલ એમ ન કરતા. પોલીસને કરપટ કરવાનો પયતન કરવા માટે બીજ ટીકીટ મળત ; અને 500 ડોલર વગર પતત નહીં.” તમે વીચારતા થઈ જઓ છો : “આપણી સીસટમ આનાથી વધારે સારી. નહીં વાર ? પાઈમ મીનીસટરથી પટાવાળા સધ ુ ી ચાલે !“ Page 45 of 170

2008

ંુ ે . ઘર તો સાવ ઢંુકડું જ છે , પણ તમને તે જોજન દુર લાગે દીવસ પછી કોરટમાં હાજર થવાન છ છે. ઘેર તમારી ઉપર દાદી કેવી પસતાળ પાડશે ; તેની પવુીધારણા તમારા સમસત હોવાપણાને (!) કમકમાવી દે છે . પેલા કૉપનો કોપ તો એની શ વુંીસાતમાં ?

(જનયઆ ુ રી - 2001 ના સવાનભ ુ વ પર આધારીત)

2008 Page 46 of 170

ં ેજ, સસંકૃત આ હંુ ભણવામાં ઠીક ઠીક હોંશીયાર હતો . ગણીત, વીજાન, ગજ ુ રાતી, અગ વીષયોની પરીકામાં હમમેશ મારા વગીમાં હંુ સૌથી વધારે માકી લઈ આવતો . અમારી શાળામાં દરેક ધોરણમાં ચાર વગી રહેતા . દસમા ધોરણમાં બધા હોંશીયાર વીદ્યાથીીઓને એકઠા કરી એક અલાયદો વગી ‘ક’ બનાવાતો; જેથી અગીયારમા ધોરણની એસ.એસ.સી. બોડીની પરીકામાં ઝળકી શકે તેવા હોંશીયાર વીદ્યાથીીઓ પર શીકકો ધયાન કેનદીત કરી ; તેમને એ મેરેથોન દોડ માટે તૈયાર કરી શકે . આ વાત દસમા ધોરણની વાશીીક પરીકાની છે. હંુ અલબતત ‘ક’ વગીમાં હતો અને કલાસમાં મારો પહેલો નમબર આવયો હતો . ગણીત સીવાય બધા વીશયમાં આખા વગીમાં મારા ંુ હતંુ અને હીનદીમાં પણ મને ં સૌથી વધારે માકી આવયા હતા. આવ ક . સમાજશાસત ુ દીબનયન સૌથી વધારે ગણ ુ મળયા હતા; પણ ગણીતમાં દર વખતે સો લાવનાર મને 99 માકી જ મળયા હતા. આટલા સારા પરીણામ છતાં હંુ ખીન થઈ ગયો . મે 12 માંથી આઠ સવાલ નહીં, પણ તણ કલાકના પેપરમાં બારે બાર સવાલના જવાબ આપયા હતા. છતાં પણ આમ કેમ બનયું ? પરીણામ મળયા બાદ છુટીને હંુ અમારા ગણીતના શીકક શી . ચીતાણીયા સાહેબ પાસે રડમસ ચહેરે ગયો . અને ડરતાં ડરતાં પછ ુ કયા ુ ્યું ,” મને 99 માકી આપયા છે તો મારી ભલ પશમાં થઈ છે, તે મને જણાવશો? ” સાહેબ બોલયા , “ ભાઈ, જો! તે બારે બાર સવાલ સાચા ગણયા, તે વખાણવા લાયક છે. રીત પણ બરાબર છે; અને અકર પણ સારા છે. એક ભમુીતીની સાબીતી તો તે બે રીતે આપી ં છે. આટલ બ ધ ક ા .” મતણકલાકમાંભાગયેજકોઈકરીશકે ુ ુ ં મે કહયંુ , ” તો સાહેબ ! મારો એક માકી કેમ કાપયો ?” સાહેબ બોલયા ,” ત મ મને મળવા જરર આવશે. ”

ુ

ં

ને

મ ળ

વાઆવ . મનેતે ેમખબર ાટેમે આજમકયી હતીું કે તંુ

હવે મારાથી ન રહેવાયું . હંુ લગભગ રડી જ પડ્યો અને બોલયો ,” તો સાહેબ ! મારો વાંક શું ?” સાહેબે છેવટે કહયું ,” જો, ભાઈ! તે ઉતતરવહી ઉપર પહેલા જ પાને લખય છ ંુ ે કે – ગમે તે આઠ જવાબ તપાસો. આ તારં અભીમાન બતાવે છે. એ તારા અભીમાનનો એક માકી મે Page 47 of 170

2008

નવવ ાણ ું મા કપ

2008

કાપયો. એકાદ જવાબમાં તારી ભલ ુ થઈ હોત; અને મે તેના માકી , કુલ માકીમાં ગણયા હોત તો તને દસેક માકીનો ઘાટો પડત. મેટીકમાં બોડીમાં નમબર લાવનારાઓ વચચે એક એક માકી માટે ંુ ાયતો રસાકસી હોય છે. તેમાં આવ થ ? એનાથીય વધારે અગતયની વાત - તારી હોંશીયારી તને જવનમાં કામ લાગશે; તેના કરતાં વધારે આ અભીમાન તને નડશે . ” મે કાનપટી પકડી લીધી અને ચીતાણીયા સાહેબને હરદયપવુીક નમસકાર કયાી . તયાર ં ો આવયા છે ; તયારે તયારે મને એ બાદ જયારે જયારે મારા જવનમાં ગવી લેવા જેવા પસગ ચીતાણીયા સાહેબ અને એ 99 માકી યાદ આવી જય છે.

નસ કોરા ં માિ ાતમય રાતના અગીયારેક વાગયા હશે. તમે નીદાદેવીનો પહેલો પસાદ ચેનથી માણી રહયા છો . ં તયાં તમારી બાજુમાં સત ુ ેલી તમારી પતની તમને ગોદો મારીને બડબડે છે – “ આ નસકોરાં બધ કરો તો સારં.“ અને તમે એ સખ ુ ની દુનીયામાંથી તમારી કઠણાઈ ભરેલી દુનીયામાં પાછા આવી જઓ છો. ફરી તદંાની એ અપતીમ કણો પાછી મેળવવા તમે વયથી પયતનો કરો છો. અડધો કલાકના ફરીથી નીદાદેવીને શરણે જવાના વયથી પયતનોથી કંટાળી , તમે રોજની જેમ ઘરમાં બેચાર આંટા મારી લો છો . બેકયાડીમા ચાંદની કેવીક જમી છે , તેનંુ અવલોકન કરી લો છો. અને છેવટે બધાં દુ :ખોના આધાર જેવા કોમપયટુરના કીબોડી અને મશ ુ કના સહારે આવી પગ ુ ો છો. પાંચેક રમતો રમી, ઇમેલો જોઈ લો છો; મીતોને ‘જય શીકૃષણ’ ે ં ે આવેલા કરી દો છો. તમારં માંડ જ વધત બ ન ક બ ેલ. ેનગઈકાલ સફરીએકવારજોઈલોછો ુ એકાદ નવા નકોર વીચારને અકરદેહ આપો છો . મીતોના બલોગ પર લટાર મારી આવો છો. અને બે એક કલાક રહી ફરી પથારીમાં પાછા ફરો છો. ંુ વણ આંખો ઉઘમાં થોડી ઘેરાય છે તો ખરી , પણ તમારી જવનસખીનાં નસકોરાંન શ ે . તેનેલે ું ં કરતાં તમને બહમજાન લાધે છે કે , નસકોરાંમાં જ નાદબહમન સ ુ ાચસ ું ખ ુ છસમાય ઉઠાડી બદલો વાળવાની ભાવના તો કયારની નષ થયેલી છે ; કારણકે તમે જણો છો કે કોઈની ં ઉઘ ઉડાડવાથી તેન ક તમને થશ ઉઘે કેમળશે તે માનયતા ભલ ુ , લયાણ ુ ભરેલી છે . તેનાં નસકોરાંની વધી રહેલી તીવરતા તમારામાં કણીક ઈષયાીભાવ પણ જગાડી જય છે . ફરી થોડાં પાસાં ફેરવી , જવનની વયથીતા માટે ખરખરો કરી , તમે પાછા ઉઠો છો. ે લછ ેલાંુ સમાચાર ં ગઈકાલે વાંચવાન બ ા ક ીરહ . વાં ર ુ ુંચાપપ ુ ં કરોછોફરી વાંચી જઓ છો. તેના સારા-નરસાપણા માટે તમારાં પોતાનાં આગવાં અને અતી મલુયવાન મલુયાંકનો બાંધી દો છો . Page 48 of 170

અમેરીકાના પેસીડેનટ અને ભારતના વડાપધાન તમારી સલાહ લેતા નથી ; તે માટે દુ :ખ અનભ ુ વો ં શાહ અને સરુેશ દલાલ તમારો અભીપાય લે , તો તેમના લેખો કેટલા વધ ઉુ તકૃષ છો. ગણ ુ વત બને તેવો મીથયા અહંકાર પણ સેવી લો છો . પરુાતતવ અને ઈતીહાસ તમારા પીય વીષયો છે . તે ં ાઈ રહેલી ચાલ ચ વીષયોની તમારી ગઈકાલની વચ ો પ ડ ી નાં થોડાં વધારે પાનાંનીસફ ુ આવો છો. ઇજપતના ‘તત ુ નખામન’ કે નીનીવેના ‘સેનાચરીબ’ની સાથે થોડી વાતચીત કરી લો છો.

2008

‘ या ििशा सव व भूताणाम ् , तसयाम ् जाग ित व संयमी।

‘

ં મી અને જાની અવસથા માટે તમે ગવી એ શલોક દરરોજની જેમ યાદ કરી, તમારી આ સય અનભ ુ વો છો. માથે આવી પડેલી જગતૃાવસથામાં તમારા વધીમાન થઈ ગયેલા બહુશુતપણા માટે તમે ં ોષની લાગણી અનભ ં ીત છે ; સત ુ વો છો. સઈ ુ રહેલા સૌ અજાન પાણીઓ આ લાભથી કેવા વચ તેવો વીચાર રોજની જેમ કરી તમે મન મનાવો છો . તેમના માટે તમે કરણાનો ભાવ પણ રોજની જેમ અનભ ુ વો છો . તેમને જગાડી આ અપતીમ ધમીલાભમાં સહભાગી બનાવવાની દુષ ઈચછાને તમે માંડ માંડ ખાળો છો. હવે તો આંખો બરાબરની ઘેરાયેલી છે . પાંચેક વાગયાના સમુારે તમે પાછા નીદાદેવીને શરણે જઓ છો. પણ છ વાગયા ન વાગયા, અને તમે ઝબકીને જગી જઓ છો. કોઈ મહાન વીચાર તમારા મનમદંીરનાં બારણાં પર ટકોરા મારી રહયો છે . કોઈ નવી કવીતા પાગટ્યની રાહ જોઈ રહી છે. તમે હવે સાવ તરોતાજ થઈ ગયા છો. તમારો આજનો ઉઘનો પરુવઠો અધરુો ં ોષ થઈ જય છે. છતાં આટલી તો આટલી, ઉઘ પણ આજે આપી; તે માટે તમે રહી ગયાનો અસત પરમ કૃપાળુ પરમાતમાનો મનોમન આભાર માની લો છો. નીતયકમી પતાવી, થોડાં આસનો કરી, તમે યોગસાધનામાં ઉતતરોતતર થઈ રહેલી ં ોષ અનભ તમારી પગતી માટે સત ુ વો છો . ઘડીયાળ સામે દષીપાત કરતાં, ચા બનાવવાનો સમય થઈ ગયો છે, તે ખબર પડે છે . અને દેવોને ય દુલીભ એવા એ ગરમાગરમ પીણાંની લીજજત માણવા અને મણાવવા તમે પવતૃત થાવ છો. બપોરની વામકુકી જ હવે તો આગલી આશા છે . એ અડધો કલાકની મહાન પળોની આકાંકામાં, તમે નવા દીવસની તમારી યાતા ફરી એક વાર આરંભો છો. અને બપોરેય નસકોરાં ં બોલે તેટલું , કોઈના ગોદા વીનાન ઉ , તમારી જતને જ શભ ુ ઘીશકોએવી ુ ેચછા પાઠવો છો. ‘ यसया ं जाग ित व भू तािि , सा िीशा

Page 49 of 170

पशयतो म ु िेः । ‘

Page 50 of 170

2008

ેછે અજાન ેસતોલાગ ં .બએટલ ે બધાં વાળો શલોકનો બીજો ભાગ તમને બપોરે ઉઘવામાં વધ બ ધ ુ (!) પાણીઓ જગતાં હોય તયારે; ભલે વામકુકીને બહાને પણ નસકોરાં-સભર એક નાનો શો ં ાવી દો છો! બેક લઈને (કયા બાત હૈ !) તમે પથારીમાં લબ

मेरे गुल शिकी िि जाओम े बहार आ जा ये

2008

પિ ે લો પગ ાર पहली तारीखस े पहल े पगार आ जा ये .

પગારદાર માણસ પહેલી તારીખની કેવી આતરુતાથી રાહ જોતો હોય છે ? પે-સલીપ એ સામાનય માણસના જવનનો સૌથી વધ ગ મ તોકાગળહોયછ . ઓફીસના ટે ેબલ પરના ઇન ુ ે જેમ , તેની બોકસમાં આવતો તે સૌથી વધ ચ ી તતાકશી . પીયતમાના ક કાગળહોયછ પેમપતની ુ આતરુતાપવુીક રાહ જોવાતી હોય છે . પણ પહેલો પગાર તો જવનની સૌથી સખ ુ દ ઘટના હોય છે . અહીં મારા પહેલા પગારની વાત કરવાની છે. મારી બાવીસ વરસની એ ઉમમર સધ ુ ી, મને રપીયા મેળવવાનો ખાસ અનભ ુ વ ન હતો. બેસતા વરસની બહોણી કે , જનમદીને ચાર આઠ આનાની બોણી કે, મામાને ઘેર શાધધનંુ જમવા ગયા હોઈએ તયારે ભાણીયાને દાનમાં અપાતા ચાર આઠ આના.. આ સીવાય પોતાની ે ં આવક શ ક હ વ ા યત. ેનોકોઈપતયકખયાલમનેનહતો ુ હંુ મારા ભણતરના છેલલા વષીની છેલલી પરીકા આપીને મે વેકેશનની આરામદાયક પળોમાં લાયબેરીની ચોપડી વાંચી રહયો હતો; તયાં રાજમનુદીથી મોટાભાઈનો તાર આવયો કે , ’પેપર મીલમાં સરુેશની નોકરી પાકી છે . તેને તરત અહીં મોકલી આપો.’ અને આપણે તો બાપ ઉુપડ્યા . ( એ મસ ુ ાફરીની વાત ‘ મારી પહેલી મસુસાફરી’ નામના લેખમાં કરેલી છે . ) પહેલી નોકરી મેળવવી કેટલી દુષકર હોય છે ? પણ મને તો ભાઈની લાગવગથી, કોઈ અનભ ુ વ ન હોવા છતાં , અને કોઈ અરજ કયાી વીના, નોકરી મળી ગઈ. આપણે તો બાપુ ંુ નહીં ં ા મકરવાનહ નોકરીયાત બની ગયા – અલબતત શીખાઉ તરીકે જ તો ! કશ ક . નવી ંુ તજ ુ મીલ બની રહી હતી, અને હજુ તો સીવીલ કામ ચાલત હ ું ત.ું મીકેનીકલ મશીનરી ગોઠવવાનંુ અમારં કામ તો બે મહીના પછી શર થાય, તેવી વકી હતી. એટલે અમે નવાસવા ચાર પાંચ ં ંુ તંુ શીખાઉઓને ફેકટરી અને મશીનરીના ડોઈગનો અભયાસ કરવાન ક ુ હ.ેવામાં આવયહ ંુ તા ભમરા જેવો ં તની રંગત અને વસત ં માં ગજ નવોસવો, ધસમસતો ઉતસાહ; સરખે સરખાની સગ તરવરાટ અમારા હોવાપણામાં છલકાતો હતો. વળી કંટાળીએ એટલે એકબીજને ભાષા શીખવવાનંુ ંુ તંુ . હંુ આનધવાસીઓને હીનદી શીખવતો , અને એ લોકો મને તેલગ પણ માથે લીધ હ ુ ુ. Page 51 of 170

2008

પણ બધાના દીલમાં ખરેખરી આતરુતા હતી - પહેલો પગાર મેળવવાની . હંુ તો 31 મી મેના દીવસે જોડાયો હતો. એટલે મને તો એમ કે, ‘થોડોજ એક દીવસનો પગાર મળે? આવતા મહીને જ મળશે’. એક બે ‘અનભ ુ વી’ જણ બે તણ મહીનાથી જોડાયેલા હતા. છેવટે મારે માટે નસીબદાર એ સાતમી તારીખ આવી પહોંચી. હવે વાત જણે એમ છે કે , અમારી એ મારવાડી કમપનીમાં પગાર પહેલી તારીખે નહીં પણ પછીના મહીનાની સાતમી તારીખે થતો . એટલે પહેલી તારીખ નહીં પણ સાતમી તારીખનો બધાને ઈતજર રહેતો . બીજ મીતો તો પગાર લેવા ઉપડ્યા . હંુ તો મારી ખરુશી પર બેસી રહયો હતો. તયાં એક અનભ ુ વીએ કહયંુ ,” અલયા, જની! ચાલ તનેય કદાચ પગાર મળશે.” આપણે તો બાપુ ! હરખમાં અને નવીસવી ઉતકંઠાથી તેમની સાથે જોડાયા હોં ! અમારં બધું હાઉસન જઉસન ચીફ કેશીયર શી . લાહોટીજની પનાહમાં પહોંચી ગયું . અમે બધા લાઈનમાં ઉભા રહી ગયા. હવે તયાં એવી સીસટમ કે, બધાને પગાર રોકડો જ મળે. ગમે તેવો મોટો ઓફીસર ના હોય! હા, જનરલ મેનેજર જેવાને લાહોટીજ જતે તેમની ઓફીસમાં જઈને આપી આવે . પણ મારા ભાઈ જેવા ચીફ એનજનીયરને પણ એ લાઈનમાં ઉભા રહેવ પંુડતંુ . ં ા કરતા બધા લાઈનમાં ઉભા હતા. એક જુના જોગી બોલયા,” અરે, લાહોટીજની પશસ ભાઈ, નોકરી ભલે સોમાણીજની કરીએ; પણ લકમી તો લાહોટીજની મહેરબાનીથી જ મળે .” ં ા બહુ જ ગમતી . અને ધીરજના અત ં ે મારો વારો આવયો. કપાળમાં લાહોટીજને પણ આ પશસ ંુ ી મોટો ચાંલલો કરેલા લાહોટીજએ તેમના નાકની છેક કીનારે ઉતરી આવેલા ચશમાની ઉપરથી ચચ આંખે મારી તરફ નજર કરી ; આ નવા નકોર પાણીને ધયાનથી નીહાળયો અને વદ્યા , “वो सीवील ईनजीिीयर जािी सा’बके छोटे भाई होते हो िा?!” મે ગભરાતાં ગભરાતાં ડોકું ધણ ુ ાવી હા પાડી . અને તરત લકમીનારાયણ સોમાણીના એ સેવકે પગાર પતકમાં પહેલાં મારી સહી લીધી , અને પછી એક દીવસના પગારના બરાબર અઢાર રપીયા પકડાવી દીધા. મારો એ પહેલો પગાર હાથમાં આવતાં વીજળીના તારને અડ્યો હોઉ એવી ં માં વયાપી ગઈ. એ નવી નકોર નોટોનો સવંુ ાળો સપશી અને તેની ં પતયગ ઝણઝણાટી મારા અગ ં મનને તરબતર કરી ગઈ. નોટો ગણવા જેવી ધીરજ જ કયાં હતી? હંુ તો લાઈનમાંથી મીઠી સગ ુ ધ બહાર જવા નીકળયો. તરત લાહોટીજએ ટપાયોી, ” एय, लडके! हमेश रपीया गीििा सीख.” બાપાએ શીખવાડેલ એ Page 52 of 170

ુ

ં

અ

મ

દ

ાવાદીજાનલાહોટીજએતાજ . ુંકરાવીદીધું

અને મનમાં નકી કરી રાખય હ ંુ તત ;ંુ ેમપગારની આ માતબર રકમ ખીસસામાં ઘાલીને હંુ તો મીલના કમપાઉનડની બહાર આવેલી પોસટ ઓફીસમાં પહોંચી ગયો. અમદાવાદથી નીકળયો તયારે મારા બાપજ ુ ના આપી હતી કે , પહેલો પગાર આવે તેમાંથી થોડીક રકમ બહેનો માટે ુ એ સચ મોકલજે. મે પદંર રપીયાનો મનીઓડીર મારી આ પહેલી કમાણીમાંથી બહેનોના નામે મોકલી આપયો. બાકી રહેલી રકમ ઘેર જઈ સીધી ભાભીના હાથમાં મક ુ ી દીધી . મને ખીસસાખચી કરવાની ં ે ઘ કોઈ જ ટેવ ન હતી . ઉલટાન હ વ રખચી . ભાભીએ માંભાગીદારથયાનમ ના લીધા ંુ નેગૌરવહતંુ ુ અને કહયું , “આમાંથી બજર જઈ સાંજે આઈસકીમ લઈ આવજો.” અને એ જમાનામાં તણ જણા ખાઈ શકે એટલો આઈસકીમ મળતો પણ ખરો .

2008

તમને થશે કે, ‘લો, વાત પરુી થઈ.’ પણ ખરી મજની વાત તો હવે મારા બીજ (!) પહેલા પગારની કરવાની છે. ં ેજ પેપર મીલમાં છ માસ નોકરી કયાી બાદ મને અમદાવાદમાં જ નોકરી મળી ગઈ - અગ ંુ - અને લટકાના પાંતીસ કમપનીમાં, ઘર આંગણે - કોઈ તાલીમ માટે નહીં , પણ સીધી નીમણક રપીયાના વધારે પગારથી. તયાં પણ હંુ 30 મી નવેમબરે જોડાયો. પણ આ થોડી દેશી મારવાડી ં ેજમાં જ વાત કરે . અને મારા જેવા મગન માધયમમાં ભણેલાને તો પેઢી હતી? બધા ફટાફટ અગ ં ેજમાં બોલતાં ફે બહુ લઘત ુ ા લાગે . કોઈની જોડે વાત કરવાની પણ હીમમત નહીં . એક વાકય અગ ફે થઈ જય. અહીં તો ડીસેમબરની સાતમી તારીખ પસાર થઈ ગઈ; પણ પગારની કોઈ વાત જ નહીં. ંુ ાઉ. મારી નીમણક ંુ કમપનીના મોટા કોઈને પછ ુ ાય પણ શી રીતે ? હંુ તો બાપુ ! મનમાં ને મનમાં મઝ સાહેબો બેસતા હતા તે માળ ઉપર , ટેકનીકલ આસીસટનટ તરીકે થઈ હતી . મારા જેવા નાનાં મગતરાં તયાં કોઈ ન હતાં. મને બહુ જ મઝ ું ારો થતો . હવે તો છેક સતયાવીસમી તારીખ પણ આવી ગઈ . મને મળતી ટપાલમાં સરસ ટાઈપ કરેલી પે-સલીપ આવી ગઈ. પણ પગાર પતકમાં સહી કયારે કરાવશે અને કયારે નવી નકોર નોટો મારા હાથમાં મળશે, તે ઉચાટ. કોને પછ ુ રીની સાતમી તારીખ આવી ગઈ ; પણ ુ ું ? છેક જનયઆ માળા કોઈ પગાર આપવાની વાત ન કરે. મને થયું , ‘આના કરતાં પેલા બાપની ગરજ સારે તેવા, દેશી લાહોટીજ સારા .’ છેવટે હીમમત કરીને અમારી ઓફીસનો પટાવાળો ચા આપવા આવયો હતો , તેને બીતાં બીતાં મારી હરકત જણાવી. એ તો બાપ હ . ્યો ુ સીપડ

Page 53 of 170

હંુ તો આ વાત માની જ ન શકયો . પહેલી તારીખની પહેલાં પગાર પચીસમીએ - પાંચ દીવસ વહેલાં ? મને તો ‘ન ભતૂો ન ભિવષયિત’ અથવા ‘ કહેતા ભી દીવાના ઔર સન ુ તા ભી દીવાના .’ જેવી આ વાત લાગી. જેવી બપોરની રીસેસ પડી કે તરત , ઓફીસની બાજુમાં આવેલી મારી બેનકમાં હંુ તો પહોંચી ેમ ેમબરની પચીસમી તારીખે મારો ગયો. તપાસ કરી તો ખરેખર પટાવાળાએ કહય હ ંુ તત ,ંુ ડીસ પગાર જમા બોલતો હતો. મનમાં થયું , ‘ ભઈ, વીલાયતી ઈ વીલાયતી!’ મને ખશ ુ ી તો થઈ. પણ લાહોટીજના હાથેથી મળેલા એ અઢાર રપીયાનો સપશી કયાં ; એ ં કયાં ; અને એ બાપની મમતા જેવી સલાહ કયાં? પછી તો હજરો રપીયાના પગાર સધ સગ ુ ધ ુ ી પહોંચયો પણ … એ પહેલો પગાર તે પહેલો પગાર . એની કોઈ મીસાલ જ નહીં.

Page 54 of 170

2008

તેણે મને કહયંુ ,” અરે, સાહેબ ! તમે તો ઓફીસર કહેવાઓ . તમને થોડો અમારી જેમ કવરમાં રોકડો પગાર મળે? એ તો ગયા મહીનાની પચીસમી તારીખે તમારી બેનકના ખાતામાં જમા થઈ ગયો હશે.”

ં ‘ ુ . ’ ઘરના ંુ ે . એન ન અમે દોઢેક વરસથી એક બજરીગર પાળય છ ામ છેરોન બેય બાળકોને તે બહુ જ ગમે . અમને મોટાંઓને તો તેને આમ પાંજરામાં કેદી બનાવીને રાખવાનંુ ે જરાયે ન ગમે. પણ બાળકોને ખાતર તેને જળવવ પ ંુ ડ .ે છઅતયારે છે તે પકીની પહેલાં પાંજરામાં બીજું પકી હતંુ . મારી ભલ ુ ને કારણે તે ઉડી ગયેલું . પણ બાળકોની જદને કારણે આને ખરીદી વસાવવ પંુડેલું . તેને ઠીક લાગે તે માટે અમે તેને આખો દીવસ બેકયાડીમાં રાખીએ છીએ . મને ઘણી વાર થાય કે પાંજરાની મયાીદીત જગયામાં તેને કેવ લ હશે? કોઈ સાથી નહીં. કોઈ પવતૃતી નહીં .

2008

પા ં જ રા મા ં ‘રોન ’

ંુ ાગતહ ંુ ીજરાતંુ ?ંુ ત શે કેવ હ

પણ એક વાત અમે જોઈ. તે મોટે ભાગે આનદંમાં રહે છે . વચચેના સળીયા પર તે ઠુમમક ઠુમમક ંુ ોય; દીવસમાં અનેક વાર પોતાના પીંછાં ઠીક કરત હ ંુ ોય; કોઈ પકી કે પડતાં ચાલે ચાલત હ ંુ ોય. કોઈ મોટો અવાજ કે બાજુના મકાનના કુતરાના પાંદડાંને જોઈ ઉતતેજત થઈ ચીં ચીં કરત હ ભસવાથી થોડુંક ગભરાત પ ું ણહોય . કદીક મારી બેદરકારીને કારણે તેના દાણા ખલાસ થઈ ગયા હોય તો પાંજરાની નીચેની સપાટી પર ચાલી ઢોળાયેલા દાણાય ખાવા માંડે . પણ જેવ મંુ ને જુએ કે તરત , ચીં ચીં કરી મારી ફરજની મને યાદ દેવડાવે ! ેસવારે ઘ.રનીબહારકાઢવાન ં ંુ ંુ હાર રોજ રાતે મારે તેને ઘરમાં લઈ આવવાન અ ન જેવ બ ુ કાઢંુ કે તરત તેના હાવભાવ પરથી તેની ખશ ુ ી પારખી શકાય . દસ પદંર દીવસે તેન પંુ ાંજરં મારે સાફ કરવાનંુ. એ કામ પતે તયારે ચોખખા થયેલા પાંજરામાં તેની ખશ ુ ી તરત વરતાય . એક વખત અમે બધા બહાર ગયેલા અને ભલ ુ થી પાંજરં બહાર જ રહી ગયેલું . પછી તો ં ંુ ે બહુ વરસાદ પડ્યો . આ રામ તો પલળીને લોચા જેવા બની ગયેલા. અદંર લીધ અ , ેએમથયક ન ુ તે બચે તો સારં. પણ બીજ દીવસે સક ુ ાઈને ફરી પાછા કડકા જેવા એ તો બની ગયા . પછી તો જેવા વરસાદના છાંટા શર થાય કે વાદળ બહુ ઘેરાયા હોય કે તરત અમે તેને ઘરની અદંર લઈ લઈએ. તેય પરીસથીતી સમજને , ઘરની અદંર મને કમને ચલાવી લે ! બેકયાડીમાં જવાના કાચના બારણા આગળ હંુ તેને મક ુ ું , તેમાંથી તે તેની મનગમતી દુનીયા જોયા કરે . પણ જો તડકો પધારી જય તો તરત ‘ચીં ચીં’ કરી બહાર કાઢવાની આડાઈ કરે ! આવા છે અમારા બજરીગર કુમાર !! ં ઓરડામાં ં તા આપવા વીચાર થયો . એક બધ એક વખત અમને તેને મયાીદીત સવતત ંુ ામ પાંજરાના તણેય દરવાજ ખલુલા મક ુ ી દીધા . દસેક મીનીટ થઈ; પણ તે બહાર નીકળવાન ન Page 55 of 170

પછી અમે એક નવો અખતરો કયોી. અમારા ઘરની એક બાથરમ મોટી છે અને તેમાં પકી ં ાઈ શકે તેવી શકયતા નથી , તયાં આ મહાશયને અમે લઈ ગયા. પાંજરાની નીચેની કયાંય સત ંુ રીદીધ પલાસટીકની ટે, જળી વી. કાઢી નાંખયા; અને પાંજરાને સાવ ઉધ ક . હવું ે તો તેને ઉડ્યા સીવાય છુટકો જ ન હતો. તેણે રમના જુદા જુદા ભાગોની ટંુકી સફર કરી . તેને બહુ ગમતા, પણ મોટા અરીસાઓની મલ ુ ાકાત લીધી. એકાદ કલાક પછી તેને પકડીને પાછું પરુી દીધું . પણ અમારં આ કૃતય તેને પસદં ન આવયું . મને કરડવા પયતન પણ કયોી. ંુ ન બીજ દીવસે ફરી આ પકીયાન પ આ નવખત કયીું ે તો કલાક પછી તેને ખબર ુ .રાવતી પડી ગઈ હોય તેમ; તે જતેજ પલાસટીકની ટેમાં બીરાજને પરુાવા તૈયાર થઈ બેસી ગયું ! કદાચ હંુ તેને પકડીને સવસથાને મક ુ ું એ તેને પસદં ન હતું ! મે ઉપરથી પાંજરં સરકાવયું . તેણે કોઈ અવરોધ કે ગભરાટ વીના એ બદંી અવસથા સહશી સવીકારી લીધી ! ફરી અમારા બજરીગર કુમાર તેમના મનગમતા સવદેશ - બેક યાડીમાં પહોંચી ગયા. *** આપણા જવનની બદંી અવસથા; આપણી બીબાંઢાળ, ન બદલી શકાય તેવી માનયતાઓ; ંુ આપણને કેવંુ માફક આવી ગયંુ હોય છે, નહીં? તેમાં જરા જેટલોય આપણા રીતરીવાજ; બધય ફેર આપણે સાંખી નથી શકતાં . મક ુ ત થવામાં અસલામતી હોય છે; તે આપણે સારી રીતે જણી ગયાં છીએ.

Page 56 of 170

2008

ંુ ે , અમારી હાજરીથી તે ગભરાય છે. અમે બહાર નીકળી ગયા અને જ ન લે. અમને થય ક ં ંુ ોડું.અપણ ઓરડાન બ ા ર ણ થ ધખોલર આું ાખીઅવલોકનકરતારહયા રામ તો સાવ આળસુ . ુ ‘અઠે દારકા’ તેના સળીયાના સીંહાસન પરથી તસય ુ ે ખસયા હોય તો ! અમે કંટાળીને પાછું બધું યથાવત ક ્ રીદીધ . ું

2008

પો ડીચ ે રીમા ં દી વય પકાશ

1955 ની સાલની આ વાત છે. અમારા બાપજ ુ અમને બધાંને પહેલી જ વાર દકીણ ભારતની મલ ુ ાકાતે લઈ ગયા હતા. તેમને શી. અરવીંદ ઘોષ અને માતાજ ઉપર બહુ જ શદા. ંુ ાઈ થોડું ફયાી હતા . દરીયો પણ પહેલી આથી અમે પહેલાં સીધા પોંડીચેરી ગયા હતા . રસતામાં મબ ેલપુંોંડીચેરીમાંજમાણયું વાર તયાં જ જોયો હતો. પણ દરીયાકીનારે રહેવાન ત ં ો પહેલવહ . દરરોજ ુ સાંજે આશમના પલે -ગાઉનડ ઉપર માતાજની હાજરીમાં પાથીના થાય. માતાજ જતે પીયાનો વગાડે. છેલલે ધયાન થાય . ં ારં થઈ ગય હ ઘયાનનો વખત થાય, તયાં સધ ું ોય. માતાજના આધયાતમીક પભાવ ુ ીમાં અધ ેલા દીવસ ે તો વીશે એટલ બ નજછ ! ેએ પહવીમનમાં છાપ ્ ગવ ા ું ધંુ સાંભળેલ ક ું ે , તેઓ સાકાત ભ ં કરેલી . પણ બીજ દીવસે બાળકની સવાભાવીક ચચ ં ળતાને શીસતમાં, ધયાન સમયે આંખો બધ કારણે, અમે બધાં છોકરાંવ છાનામાના આંખો ખોલી લઈએ! આ સમયે મારી ચોરીછુપીથી ખલ ુ ેલી આંખે એક અદ્ ભત ુ દશય જોયંુ . ઉપર આકાશમાં તેજનો એક લાંબો લીસોટો ધીરી ગતીથી ગોળ ફરી રહયો હતો. હવે તો પતીતી થઈ ગઈ કે આ ભગવાનનો જ પકાશ ઉપર ફરી રહયો છે . મગુધ અહોભાવમાં આંખો મીંચી દીધી અને કૃતકૃતયતા અનભ ુ વી . થોડી વારે ફરી આંખ ખોલી- તે પકાશને ફરી જોવા માટે. પણ તે દેખાયો નહીં . આંખો ખોલીને ચોરી કરી, ધયાન તોડ્યંુ , ં કરવા જતો હતો તયાં તો તે તેજનો લીસોટો ફરી તેવી અપરાધની લાગણી થઈ આવી. આંખ બધ ં ર ગતીએ પાછો આવતો દેખાયો . કરેલ પશાતાપને કારણે આ દશીન ફરી લાધયું ; તેવો મથ આતમવીશાસ બેઠો. બહાર નીકળીને તરત જ બાપજ ુ અને બહેનને ( અમારી બાને અમે બહેન કહેતાં .) વાત કરી કે. ” મે તો ભગવાનનો પકાશ જોયો. ” બીજ ભાઈબહેનોએ પણ ટાપશી પરુી અને કહયંુ કે, તેમને પણ તે દેખાયો હતો . બાપજ ુ , બહેન તો વીચારમાં પડી ગયાં . તેમને ન દેખાયો અને આ છોકરાંવને આ અનભ ુ ત ુ ી શી રીતે થઈ? તયાં મારી નાની બહેન બરાડી ઉઠી . ” જો એ પાછો આવયો…… “ આકાશમાં ફરી પાછો એ પકાશનો લાંબો લીસોટો ચકરાવો લેતો આવી રહયો હતો. બહેન અને બાપજ ુ ખડખડાટ હસી પડ્યાં .

Page 57 of 170

બધા પકાશ દીવયપકાશ નથી હોતા, અને દીવયપકાશ જોવા માટે તો દીવયચકુ જોઈએ !

Page 58 of 170

2008

એ તો બાજુની દીવાદાંડીનો ફરતો પકાશ હતો! અમને પછી દીવાદાંડી પાસે લઈ જવામાં ંુ ાયી સમજવય ંુ ે…… આવયા અને દીવાદાંડી બતાવી; અને તેન ક . અમન ુ ે કેવળ જાન લાધય ક …

હમણાં મારા મોટા દીકરાને ઘેર મારા બને દીકરા અને હંુ પલમબીંગ કામ કરતા હતા- અમેરીકન પલમબરના મોંઘાદાટ સવીીસ ચાજીના 60 ડોલર બચાવવાના ઉમદા અને શધુધ દેશી હેતથ ુ ી ! બાથરમના કમોડની ઉપરની ફલશ ટાંકીમાં બધા પજ ુ ી બદલી નાંખવાના હતા; જેથી ે સતતગળતર ંુ .ે રોકાઈજય પાણીન જ ુ , લીકેજ થઈ રહય હ અને એક સજગ નાગરીક તત ુ ં ે તરીકે ખોટો બગાડ અટકાવવાનો શભ ણ ખરોજન ! અલબતત પાણીના ટેકસ બીલમાં ુ હેત પ ુ ેપેરણાદાયીહતો રાહત મેળવવાનો ગભીીત હેત વ ધ ા રેપાણવાનઅન ! ુ

2008

પલ મબીગ કા મ કર તા ં

આ માટે ટાંકી નીચે ઉતારવી જરરી હતી . અદંરના બધા ભાગ થોડા કળથી અને થોડા બળથી અમે કાઢી શકયા. ટાંકીને કમોડ સાથે જોડતા બે બોલટમાંથી એક તો બેળે બેળે અમે કાઢી નાંખયો. પણ બીજો બોલટ સહેજ પણ મચક આપતો ન હતો . કાટથી તેના આંટા ખવાયેલા હતા. અમે કાટ ઓગાળવા માટેના પવાહી WD-40 નાંખી આ કાટ ઢીલો કરવા એક કલાક તેને મક ુ ી રાખયો. પછી ફરી પયતનો શર કયાી. ં ુ ા મલેતોતેબોલટ માંડ અડધો આંટો ફયોી હશે અને અમે તો ફરીથી ફસાણા! ચસકવાન ન ં શાનો? અને મશુકેલી તો એવી કે , નટ છેક કમોડની નીચે હતો અને બોલટન મ ુ ાથટંુ ાંકીનાછેક અદંરના ભાગમાં. અમારી પાસે સાધનોમાં એડજસટેબલ પાનંુ ( સપાનર) અને સામાનય પહોળાઈના ફણા વાળંુ પેચકસ ( સકુડાઈવર ). બને સાધન સાવ પાણી વીનાનાં. પાન મંુ ાંડ ંુ ડજસટકરીએ માંડ ચાકીની પહોળાઈને માફક આવે તેવ એ ; એક જણ ઉપરથી બોલટને પરુી ંુ ેરવીએ ; તયાં તો બોલટ અને ચાકી તાકાતથી પકડી રાખે અને બરાબર પકડ આવે અને પાન ફ ં બને ફરવા માંડે. માંડ માંડ ચાકી ઉપર પાન ફ ી ટ કયી. ું હએક ોયતેછ વાર ટકીજય તો આ ુ ેજઘવાણોપણખરો ં છટકામણીથી નીચે પાન પ ક ડ ી બ ેઠેલોમારોદીકરોસહ . ુ અમે કંટાળયા , WD-40 વડે આંટાઓને તરબતર કરીને અમે તો નકી કયીું કે . બીજે દીવસે ગરમાગરમ ગજ ુ નમુા સવારમાં તાજમાજ થઈને આ ભગીરથ ુ રાતી મસાલા ચા પી ખશ પયતન ફરીથી આદરવો. આવો અવીચળ નીધાીર કરી અમે તો બાપુ , સત ુ ા. પણ બીજ દીવસે ફરી એ જ હાલત. કોઈ સધ ુ ારો જ નહી. એ બોલટરામ અને ચાકીરાણી તો એમની મસત ં ીમાં , એમનાં એમ જ મશગલ જુગલબધ ુ હતાં . પવીત હીનદુ લગન જેવી એ જોડી આ જનમે તો છુટી ં મશુકેલીએ પહોંચી શકાય , તેવી નહીં જ પડે; એમ લાગત હ ું ત!ું અને માળંુ નટને એ અતયત જગયાએ કાપવો પણ શી રીતે? અમે તો બાપુ ! ગજબના હલવાણા.

Page 59 of 170

2008

તયાં મને વીચાર સઝ ુ યો. મે મારા દીકરાને કહયું ,”મોટા ફણાવાળંુ ડીસમીસ અને ફીકસ ં ુ ંુ ે , પાન હ ો ય તોકદાચઆજોડીતટ .“ બધાને આ વાત ુ ે વાજબી લાગી. મારા દીકરાઓને લાગય ક ે ક ો ઈકામનોવીચારસઝ યોહતો તો હોંશભેર ઉપડ્યા પહેલી જ વાર ‘બાપ’ન ુ ! આથી બને ુ દીકરા અને ‘હોમ ડીપો’ માંથી ( હાડીવેરનો અમેરીકન સટોર) 28 ડોલરના ખચે બને સાધન લઈ આવયા. ં ટમાંથી મક આ નવી ટેકનોલોજ (!) વાપરી અમારા આ ધમીસક ુ તી મેળવવાના અડગ નીધાીર સાથે, અમે અમારા પયતનો નવા ઉતસાહથી શર કયાી. ‘પહેલો ઘા રાણાનો’ એ નયાયે બોલટ અને ં ી તટુી જ નટ બને ઉપર સરસ મજની પકડ પણ આવી ગઈ. હવે એમની અડગ જુગલબધ ંુ ેર?વયતંુ યાં સમજો! અને જયાં ફીકસ પાન ફ

માળંુ ડીસમીસ ફયીુ , ભાયા! ડીસમીસ ફયીું! મારા દીકરાના પોલાદી હાથની પકડને અવગણીનેય ઈ માળંુ ડીસમીસ જ ફયીું ! અમે ફરી લમણે હાથ મક ુ યો. આટલો ખચી કયાી બાદ ં માં અમારા અમદાવાદી અને મહેનતનો પસીનો વહાવયા બાદ , પલમબરના શરણે જવ એ ુ આતમાઓને નાનમ લાગી. બીજો વીકલપ આ ટાંકી તોડી નાંખીને નવી ટાંકી લાવવાનો હતો. પણ એ મોટા ખાડામાં પડવા શી રીતે જવ થાય?

ં ંુ ેને એ મારો બીજો દીકરો કે, જેણે ડીસમીસ પકડ્ય હ ત ત . કફળદપવીચારઆવ ુ ંુ ોધે એ વાંદરી પાનાંથી નવા ડીસમીસના હાથાને પકડી રાખીએ તો? ડુબતો તરણ શ તેણમે ‘ગદ્યસરુ’ના રોજંદા સવુીચાર જેવા આ મહાન અને કાંતીકારી વીચારને ઝડપી લીધો. ‘ .’ એવો બીજો કોઈ વીકલપ પણ કયાં હતો? ! અને તેણે નવા ડીસમીસને વાંદરી પાનાથી પકડ્યંુ . બીજએ નટના પહેલ ઉપર આતમશધધાના છેવટના ટીપાં ંુ ીલસફ સાથે ફીકસ પાન પંુ રોવયું . હંુ આતરુતાથી આ છેલલા પયતનન ફ અવલોકન’ ુ ’ીથીસભર કરી રહયો! અને બાપ ગ ઈકાલનીસાં અડધોજેઆ બનંટેલો ફરવાની એ અપતીમ ઘટના પછી ુ પહેલી જ વાર એક ચસકારો થયો . જણેકે, બહમનાદ પગટ્યો . અમે માની ન શકયા કે શું ખસયું ? કે પછી અમારં ખસી ગય હ ું તંુ ? નાનાએ વીજયના સમીત સાથે ચીતકાર પાડ્યો ; “ ના, ના, બાપ આ ુ ચાકી તો ચસકી ! “ મે કહયું ,” અલયા, તારી ડાગળી તો ચસકી નથી ને?’

ં કશ બ ો લ ય ા વ ી ન ાતેન . ાહાથનાં અને પાનાંએ બીજોઅડધ ુ ંુ ાલમાંથી નવા પછી તો એ ચેન-રીએકશન ચાલ જ ુ રહી . હવે મોટા દીકરાએ વાંદરી પાનાંની ચગ નકોર, રાવળહથથાવાળા ડીસમીસને મક ુ ત કયીું . વીજયી અદાથી તે તો ડીસમીસના હાથાને ફેરવવા માંડ્યો . Page 60 of 170

‘ગદ્યસરુ’ માં આપેલા એ દીવસના સવુીચારે નવો નકોર અને તરોતાજ જનમ લીધો હતો ” સાચાં સાધનો હોય તો સીધધી સરળતાથી હાથવગી બને છે. ”

Page 61 of 170

2008

જે પાપત કરવા અમે કલાકો ઝઝુમયા હતા ; કેટકેટલી મનોવયથા અને હતાશાના શીકાર ં વર ખચી કયોી હતો ; તે ઉમદા ધયેય પાંચ જ મીનીટમાં હાંસલ થઈ બનયા હતા; કેટકેટલો ગજ ગયું . અમે માની ન શકીએ તે રીતે, ચાકી નાના દીકરાના હાથમાંથી ટપપાક દઈને ફશી ઉપર પડી. અમે વીજયના હશોીદ્ગાર સાથે આ મહાન ઘટનાના સાકી બની રહયા . મળ ુ ાના પતીકા જેવા અઠ્યાવીસ ડોલર, તણ કલાકની સતત મથામણ અને હૈયાવરાળ અને જધામણના ભોગે અમે પલમબરના સાઠ ડોલર બચાવવા કામીયાબ રહયા હતા! એ તો ભાયા ઠીક; પણ એક અમલ ુ ખ અનભ ુ વ મેળવવા અમે સદભાગી બનયા હતા અને …

પાકીમાં બાળકો માટેના પલેગાઉનડમાં એક બાંકડા ઉપર હંુ બેઠો છું .

2008

પલેગા ઉન ડ

મારી પાછળની બાજુએ નાનાં ભલ ુ કાંઓ માટેની સવુીધા છે . તેમાં એક મા પોતાના એકાદ વરસના બાળકને નાનકડી લપસણી ઉપરથી લપસાવી, તેની બીક ભાંગવા પયતન કરી રહી છે . ં બાળકન મ ખ ા .રવીં બાજ દઆવીપડનારપતનનાખયાલથીચીં તાતરુછે ુ ુ ુની બીજ લપસણી ઉપર ંુ ે . બીજું થોડું મોટંુ અને અનભ ુ વી બાળક આ લપસવાના આનદંને મક ુ ત હાસયથી માણી રહય છ તેની સામેના બાંકડા ઉપર બીજ એક ગભીીણી મા પોતાને ફાળે આવનાર પષુપની આશામાં મલકાતી બેઠી છે . તેના પેટમાંય એક નવો ઉછરતો જવ તેના નાનકડા પગથી બહાર આવવા ધમાચકડી મચાવી રહયો છે. મારી સામે મોટાં બાળકો માટેનાં સાધનો છે . અહીં મોટી લપસણી, મોટા હીંચકા, ગોળ ગોળ ફરવાના ચકડોળ, લકમણઝુલા જેવો રોપવે , ફાયરમેન સલાઈડ રોડ, રોક કલાઈમબીંગની નાની પતીકુતી જેવી સગવડ - આમ જતજતનાં આકષીણો છે. અહીં બાળકો મન મક ુ ીને રમી રહયાં છે - અને તેમનાં પરાકમો નીહાળી, માબાપના ચહેરા પર તો હરખ માતો નથી . અહીં કેવળ બાળસલ ુ ભ અને નીભેળ આનદં છે . એનાથી થોડે દુર બાસકેટબોલના મેદાન પર રસાકસી ભરી રમત ચાલી રહી છે . મોટી ઉમમરના કીશોર કીશોરીઓ તયાં હારજતની બાજ રમી રહયાં છે. અહીં જવનના ધયેય જેવો ગોલ છે, જવનની ગતીવીધીની જેમ આમથી તેમ ફંગોળાતો બોલ છે . ટીમ છે. ટીમવકી છે. પતીસપધીીઓ છે. હાર અને જતનો, ખરાખરીનો ખેલ ચાલી રહયો છે . એક રેફરી પણ કાયદાન પંુ ાલન કરાવી, જતજતના ચક ુ ાદાઓ આપી રહયો છે. મારાથી થોડેક દુર એક બાંકડા ઉપર એક યવુતી તેનો પગ તેની બાજુમાં બેઠેલ તેના પીયતમના પગની ઉપર નાંખીને બેઠેલી છે . બને નવા પેમીઓ તેમના પથમ પણયની મગુધ વાતોમાં મશગલ ુ છે . જહેર સથળે માણી શકાય તેવા આ નાનકડા સપશીના રોમાંચનો આનદં બને માણી રહયાં છે. તેમની નાનકડી દુનીયામાં માત ગલ ુ ાબ જ ગલ ુ ાબ છે . હજુ તેમને સહજવનના કાંટા દેખાયા લાગતા નથી ! મારી પાછળથી ચાલવાનો એક રસતો પસાર થાય છે. તેની ઉપર શરીર સૌષવ માટે આતરુ યવુાનો અને યવુતીઓ જોગીંગ કરી , ધસમસતા ચાલી/દોડી રહયાં છે; અને સમુધધીએ આણેલી ચરબી ઓગાળી રહયાં છે ! Page 62 of 170

ં ં ારનીેઠેલછ મારી જમણી બાજુના બાંકડા ઉપર આધેડ ઉમમરન એ કદમપતીબ . સસ ુ ું ે ંુ ાઈ શકે તેવી તસવીર તેમના ખાટી મીઠીની, થોડાક કલહની, જવનની નીભાીનતીની, ન ભસ ં ાયેલી સહજ જ જણાઈ આવે છે . મખ ુ ારવીંદ અક

2008

અને મારા જેવા જવનના આરે આવેલા બે ચાર વડીલો આખા જવનનો થાક ઉતારતા , બાજુના બાંકડે પોરો ખાઈ રહયા છે . તટસથતા અને નીવેદના ભાવથી આ બધ ત ું ેમને માટે ંુ ે . વીતી ગયેલા ભત ુ કાળની સારી નરસી યાદ અપાવી રહય છ અને મારી સામે મારા આખાયે જવનની વીવીધ અવસથાઓની એક નાનીશી ઝાંખી, એક આડછેદ ખડાં થઈ જય છે . આખાયે આયખાની બધીય યાદદાસતો સાગમટે ઉભરી આવે છે .

Page 63 of 170

2008

ફા ઈલ અન ે સાઈટ

મારા મામા વેસટની રેલવમે ાં કોમશીીયલ ઈસપેકટર હતા . દકીણ ગજ ુ રાતમાં તેમણે મોટાભાગે કામ કરેલું . અમે પણ તેમને ઘેર સરુત , બીલીમોરા, વલસાડ વી. જગયાઓએ વેકેશનમાં રહેવા ં ંુ ોવાનેકારણેતેમનેજતજતના જતા. રેલવેના ગાહકો સાથે તેમને સતત સમપકીમાં રહેવ પ ડ તહ ુ અનભ ુ વ થતા. તેમની બહુ જ રમજ ુ વો કહેતા . સાંભળવાની બહુ ુ શૈલીમાં અમને તેઓ આવા અનભ જ મજ આવતી. આવો જ એક અનભ ુ વ આજે યાદ આવી ગયો . વલસાડ સટેશન ઉપર ગાહકોને પડતી કોઈ એક હાલાકી માટે તેમની પાસે લોકો વારંવાર ં ેમનીસતતાબહારનહ ંુ તું રજુઆત કરતા. પણ આ માટે કાંઈ કરી આપવાન ત . આવી સતતા તો ુ ે ી મખુય કચેરીના સાહેબ લોકો જ લઈ શકે . આથી જયારે તેમના ઉપરી અધીકારી એ વે. રેલવન સટેશને આવયા તયારે મામાએ આ બાબત તેમની સમક રજુ કરી અને માંગણીનંુ વાજબીપણું સમજવયું . સાહેબને ગળે પણ વાત તો ઉતરી . પણ સામાનય રીતે નીણીયો લે તો તે સાહેબ શાના ? ! સાહેબ બોલયા , “ रावल! आपकी बात तो सच है , पर ईसके बारे मे सब िाईले बमबई है । आप जब मीटींगके लीये बमबई आये, तब मुझे यह बात बतािा। तब सोचेगे की, ईसके बारे मे कया कर सकते है । “ સાહેબે તો આમ કહી વીદાયગીરી લીધી . ંુ યું . મીટીંગ પતયા બાદ મામાએ પટાવાળા પાસે પદંરેક દીવસ બાદ મામાને મબ ુ ાઈ જવાન થ ં તી યાદ કરતાં મામાએ જરરી ફાઈલ કઢાવી અને ‘ આશા ભયાી તે અમે આવીયા……‘ ; એ પક સાહેબની ઓફીસમાં પવેશ કયોી . સાહેબને આ વાતની યાદ અપાવી . ફાઈલ પણ સામે ધરી દીધી. ં ાવયો . અગાઉ પણ આવી માંગણી થયેલી હતી; તે દશાીવતો તમુાર કાઢીને સાહેબને વચ હવે સાહેબના પેટમાં તેલ રેડાયું . માળંુ આ રાવલ તો નીણીય લેવાની વાત કરે છે ! મનમાં ં ટ શી રીતે ટાળવંુ . અને તેમના ફળદપ ભેજમાંથી મહાન ગડમથલ થયા કરે કે, આ ધમીસક વીચારે અવતરણ કયીું !

Page 64 of 170

સાહેબ ઉવાચ -” रावल! आपकी बात तो यकायक सही है | पर ईस बातका अभयास तो साईट पर ही हो सकता है ि? जब हम अगली बार वहां आये तब ईसका सोच

હવે કરમની કઠણાઈ એ કે, ફાઈલ સાઈટ પર આવી ન શકે , અને સાઈટ તો સાઈટ પર જ ંુ ાઈ આવી શકવાની હતી? આમ નીણીય બહુ સરળતાથી ખોરંભાઈ શકાયો ! રહે ને ! એ થોડી મબ ંુ ામ? તેમણે ફાઈલનો કાગળ કાઢી, તેની ટાઈપ નકલ કરાવી લીધી. ( તે પણ મામા કોન ન જમાનામાં કયાં ઝેરોકની સગવડ હતી?) મામા વીજયી મદુામાં પાછા આવયા. મહીના પછી, સાહેબ સાઈટ પર પધારવાના હતા . મામા તેમની આતરુતાપવુીક રાહ જોઈ રહયા હતા. અને એ શભ ુ ઘડી આવી પગ ુ ી. મબ ું ાઈથી એકસપેસ ટેન આવી પહોંચી. બગલમાં તમુારની કોપી ધારણ કરીને, મામા સફાળા સાહેબના સવાગત માટે દોડ્યા . અને ફસટી કલાસની કેબીનનંુ ંુ ેવટેખ. લુયંુ બારણ છ મામાના આશયી વચચે એક નવો જ ચહેરો નીચે ઉતયોી . સપુરીનટેનડનટ સાહેબની વરદી કાંઈ ંુ ે , પેલા સાહેબની તો બદલી થઈ ગઈ છે ; અને તેમણે થોડી છાની રહે? મામાને ધમીજાન લાધય ક આખો અધયાય એકડે એકથી નવા સાહેબને ભણાવવાનો છે !

Page 65 of 170

2008

करे गे! “

2008

બરફ ીલો પ દેશ

2004 નો જનયઆ ુ રી મહીનો. હંુ અમદાવાદથી પાછાં વળતાં મારા દીકરા વીહંગને ં પણ ડલાસથી રજ તયાં શીકાગો, બે અઠવાડીયા માટે રોકાયો હતો . મારો બીજો દીકરો ઉમગ લઈને આવયો હતો. વીહંગે વીસકોનસીન રાજયમાં સકી -રીઝોટી પર જવાનો કાયીકમ બનાવયો હતો. મે શીકાગોની આ અગાઉ ઘણી મલ ુ ાકાતો લીધી હતી, પણ કદી આવા કડકડતા શીયાળામાં નહીં. વીહંગના ઘરની સામે જ સનોના ઢગલે ઢગલા પડેલા હતા , અને ઓછા થવાને બદલે વધયે જ જતા હતા. આજુબાજુનાં બધાં ઝાડ જટાજુટ જોગી જેવાં , સાવ બોડાં બની ગયેલાં હતાં . ં આખી રાતની સનો-વષાી પછી, સનોથી ભરચક તેમની ડાળીઓન સ ૌ ંદયીપણ મારે માટેએક ુ નવો જ અનભ ુ વ હતો. જો સય ુ ી દેખાતો હોય તો , એ ડાળીઓ પરની હીમકણીકાઓ (આઈસીકલ ) મોતીની જેમ ચમકતી દેખાતી . આપણને અમદાવાદીને માટે તો આ એક નવો જ અનભ ુ વ હતો . શનીવારની સવારે નવેક વાગે અમે શીકાગોથી નીકળયાં. આખે રસતે ચારેકોર ધોળી બખખ ચાદર. બીજો એકેય રંગ જ જોવા ના મળે . કોટ ને સવેટરના ઠઠારા કયાી ં ીત રેલાવતી હોય! બે એક કલાક બાદ અમે સકી હોય તો પણ દાંતની કડકડાટી કોઈ અપવુી સગ રીઝોટી પર પહોંચી ગયા. આવા રીઝોટી ખાસ જગયાએ જ હોય છે. ઠીક ઠીક ઉચી ટેકરીઓથી , નીચેના વીસતાર સધ ુ ી આછો ઢાળ હોય; તયાં જ આવા રીઝોટી બનાવવામાં આવે છે. જોકે, જવાંમદી સકી-વીરો માટે તો અમારો આ રીઝોટી બચચાંના ખેલ જેવો હતો . પણ આપણે તો બાપુ ! આ બધો તાશીરો જોઈને શીયાંવીયાં જ થઈ ગયા. બરફમાં લપસવાના ખયાલે જ અજુીનને થયેલ નીવેદની જેમ , મારાં ગાતો શીથીલ બની ગયાં અને આટલી ઠંડીમાં ય શરીરે પસીનો પસીનો થઈ ગયો! સકીઈગ કરવાની તો મે ના જ પાડી દીધી. કયાંક ઉભા ઉભા આવા ચાળા કરતાં હેઠો પડું , તો તો મારાં ઠાઠાં જ રંગાઈ જય, અને બઢ ુ ાં, બરડ હાડકાંનો શો ભરોસો? એટલે પહેલાં તો અમે બધાં ટ્યબ ુ ીંગ કરવા ગયા . આમ તો આ રમત બાળકો અને મારા જેવા શરુવીરો(!) માટે જ હતી . સાવ સરળ ઢાળ અને ઓછી ઉચાઈવાળી તે જગયા હતી. Page 66 of 170

2008

ંુ તંુ . તેમાં થોડે થોડે અત ં રે મસ મોટા હુક એક બાજુએ એક દોરડું સતત નીચેથી ઉપર જત હ ં કરેલી એક રબરની રાખેલા હતા. અમને દરેકને હવા ભરેલી અને વચચે જડા રેકઝીનથી બધ ં ાવી , આરામખરુશીની જેમ બેસવાનંુ ટ્યબ ુ આપી હતી . અમારે આ ટ્યબ ુ માં બેય પગ બહાર લબ ં ેલહ હતંુ . તેની એક બાજુ એક ગાળીયાવાળંુ નાન દ . બહ આ ગાળીયો ુ ોરડ ું તંુ ુંબાંધ ુ સરળતાથી આપણી નજક આવેલા એકાદ હુકમાં આપણે પરોવી દેવાનો . એટલે આપણને પેલા દોરડાની ગાડીમાં સીટ અરે! ભલુયો, લીફટ (!) મળી જય. દોરડાભાઈ આપણી ટ્યબ ુ ને ધીરે ધીરે પોતાની સાથે ખેચીને ઉપર લઈ જય. ઉપર પહોંચીએ એટલે આપણી ટ્યબ ુ ને એક માણસ દોરડાના સકંજમાંથી છોડાવી દે . આપણે એ નાનકડી ટેકરીની ટોચ ઉપર પહોંચી જઈએ . પછી ટ્યબ ુ ને થોડો હડસેલો મારીએ એટલે સનો/બરફ ઉપર ટ્યબ ુ સરકવા માંડે . ધીરી ધીરે પતનની ગતી વધતી જય! નીચે પહોંચતામાં તો આપણે યદ ુ માં ધસમસતી ટેનક જેવા બની જઈએ .

અમે બધાએ આ મોજ બહુ જ માણી . હંુ ય ગલઢો ગલઢો , દસ પદંર વાર આમ ે સ ંુ રસદશય ચઢઉતર કરી આવયો. છેક ઉપરથી આ રીઝોટીની બાજુમાંથી પસાર થતા હાઈવન ંુ તંુ . નીચે ઉતરાણ બાદ, સૌથી આઘે સધ પણ દેખાત હ ુ ી કોણ પહોંચે છે તેની જુવાનીયાઓએ સપધાીય આયોજ. મારં નાક તો કડકડતી ઠંડીમાં ભરાઈ ગયેલું . હંુ તો કંટાળીને બાજુમાં પાટલી પર બેસી પડ્યો . બધાંને આનદં કરતાં જોવાનો આનદં માણયો! કારમાંથી બહાર આવયે બે એક કલાક વીતી ગયા હતા. સપેશીયલ કપડાંય કેટલી વખત સધ ુ ી આપણને ગરમ રાખી શકે ? ગરમ ગરમ મસાલા ચા પીવાની એવી તો તલપ લાગેલી કે , ન પછ ુ ો વાત ! પણ એ કડક મીઠી, અમદાવાદી ચાની મજ અહીં કયાં?! આ જગયાએથી મળ ુ સકીઈગના સથાનકે જતાં રસતામાં સનોનો એક મોટો ઢગલો જોવા મળયો. સનો પીગળી જય તયારે આ ઢગલામાંથી સનોને ડોઝ કરી, આ ટ્યબ ુ ીગની સહેલ ં ાવી દેવાતી હોય છે. ડોલર કમાવવાના અવનવા નસ એકાદ મહીના માટે લબ ુ ખામાં અહીંના વેપારીઓ ભારે પાવરધા હોં ! પછી અમે તો સકીઈગ કરવાની મખુય જગયાએ ગયા. તયાં તો મોટો માનવ મહેરામણ ં ે જમયો હતો. ઓછામાં ઓછા હજરેક માણસો હશે. સાંજના ચારેક વાગયા હશે. વીહંગ અને ઉમગ ટીકીટ લીધી. હંુ અને વીહંગની પતની જજાસા બધો તાસીરો જોતા , કેનટીનના આગળના ભાગમાં ઠુંઠવાતાં બેઠાં . બને ભાઈઓ અને બીજ શીખાઉઓને એક મહીલાએ થોડી ઘણી તાલીમ અને સચ ુ નાઓ આપી; અને પછી પોતપોતાના નસીબ પર છોડી દીધા. વીહંગ બીજ મહાન સકી ધરોની ચાલના નીરીકણમાં પરોવાયો. Page 67 of 170

2008

ં ઉભો બને પગમાં સકી પહેરીને અને બને હાથમાં ઠેલવા માટેના સળીયા રાખી , ઉમગ થવા ગયો, અને ભફામ્ દઈને પડ્યો . બે તણ વાર આમ થયું . મને ‘થી મસકેટીયસી’ન પંુીકચર યાદ આવી ગયું , જેમાં બખતર પહેરેલો નાયક વારંવાર પડી જય છે ! હંુ તો બાપુ , ધોડ્યો . દીકરાને ટેકો આપીને માંડ ઉભો કયોી . જેવો પહેલો દાવ અજમાવવા ગયો તયાં ફરી પડ્યો . તે ંુ હીં. બેચાર પયતનો અને બીજ જગયાએ સનો તાજો હતો, એટલે બહુ વાગય ન ં ે ઝુકાવયું . મને મારા સકીઈગ નહીં ખમતીધર અનભ ુ વીઓનંુ નીરીકણ કરીને છેવટે ઉમગ કરવાના શાણપણભયાી નીણીય માટે સવમાન જગતૃ થયું ! માર ખાધેલા ડોહલાની જેમ , તે ચાલતો ચાલતો રોપવે પાસે પહોંચયો. તયાં એક ફરતા ં રે સળીયા પરથી રામભરોસે (!) જેવી ખરુશીઓ લટકાવેલી હતી . દોરડા પર થોડા થોડા અત ં રહે . તે દરમીયાન સકી એક ખરુશી બેસવાની જગાએ આવે એટલે બે તણ સેકનડ રોપ બધ ં ીત ખરુશીની રમત જ જોઈ લો ! જો ચક કરનારે ખરુશી-નશીન થવાનંુ . બરાબર સગ ુ યા તો ખરુશી તમારી શરમ રાખયા વગર હાલવા માંડે. અહીં પણ તેણે બે તણ ખરુશી જવા દેવી પડી . પણ છેવટે ખરુશીપેમી અમદાવાદી મેનેજરનો દીકરો ખરોને ! ખરુશી પર ચડ્યો તયારે જ જંપયો . કુ રીન પાછળવાળી એક અમેરીકન બાન ક માં(ે !) હસી રહી હતી. ુ ટાણમુંોંમછ

રોપવે તો દીકરાને લઈને છેક ઉપર ટેકરી પર બહુ જ દુર લઈ ગયો . મને તો એની માને થાય તેવી ચીંતા થવા માંડી. ‘ બચાડો મારો દીકરો ઉપર પડશે, તો તેને કોણ ઉભો કરશે ? ’ હજર હાથવાળાને ‘ ’ થી પાથીના કરીને, હંુ તો ઉચાટભયાી ચીતતે કેનટીન તરફ પાછો વળયો. તયાં તો વીહંગ અને જજાસા ગાયબ . આપણે તો બોસ! હલવાણા. પણ ે તંડેવીી પાથીના કરતાં સમશાન-વૈરાગય કેળવી , આ જુવાનીયાઓને પભ સ દ બ દ ; ઠ ુ ુ ી આપ ઉડાડવા કોફી પીવાના વયથી પયતનમાં પવતૃત થયા. કડવી વખ જેવી અમેરીકન કોફી માંડ ગળે ં ની રાહ જોવા માંડી. ઉતારી, ફરી બહાર આવયો અને ઉમગ તયાં પાછળથી કોઈએ ધબબો માયોી. અહીં કયો જુનો દોસતાર આવી પગુયો તે જોવા મોં ફેરવય ત ું ોઉમગ !ં મોં પર તો હરખ માય નહીં. મને કહે - ” બાપુ ! મને સકી આવડી ગયું . ” અને ખરેખર તેણે પેલા ઠેલવાના સળીયાના સહારે સરકી પણ બતાવયંુ . મને ય હરખ હરખ થઈ ગયો. તે નાનો હતો અને પહેલી વાર બે ડગલાં ચાલયો હતો ; તયારે થયો હતો તેવો હરખ! મે તેનો વાંહો થાબડ્યો .

ભાઈ તો ફરી બીજો રાઉનડ મારવા રોપવે તરફ ઉપડ્યા . પહેલે જ ધડાકે ખરુશી પકડી ે ં ગ જ ુ ર ા ત માં ચટુંણીમાં ઉભોરહેતોદ લીધી. મને થય ક ‘ ુ નહીં આવે! ‘ હંુ હવે નીરાંતના શાસે કેનટીનમાં બેઠો . હવે તો કોફીય માળી મેઠી લાગી હોં! પેલી Page 68 of 170

જુગલજોડીનો કોઈ જ પતતો નહીં. મને થયું , ‘ મેલય ચીંતા, એમના ય ફરવા હરવાના દા’ડા છે, તે મજો માણતાં હશે.’ ંુ તંુ. માંડ છ વાગયા હતા તોય. બધાં સકી-ચાલકો દોડંદોડ , સરકતાં ં ારં થઈ ગય હ અધ નીચે આવતાં જતાં હતાં. આખો વીસતાર મોટી ફલડ-લાઈટોથી ઝળાંહળાં થયેલો હતો. સફેદ બરફ તેમના પકાશમા ઝગમગતો હતો. આ અપતીમ દશય મારી જંદગીમાં હંુ પહેલી જ વાર નીહાળી રહયો હતો. કયાં અમદાવાદની કહેવા પરુતી ઠંડી ; અને કયાં આ ગાતો થીજવી દેતી ંુ વેટરપહ વીસકોનસીનની ઠંડી? તયાં તો ફેશનમાં જ બાવલા જેવ સ . ેરઅહીં તા તો નીચે થમીલ; ં તેની ઉપર ચાલ ક ુ પડાં; તેની ઉપર લાંબી બાંયનંુ જડું ધોખખા જેવ સ ુ વ ેટરઅનેછેકઉપરજડો ઓવરકોટ , ઉનની ટોપી અને ગરમ મફલર. અને છતાં ય ઠંડી તો મહાંલીપા ગરી ગયેલી !

2008

ં ે તો દસ પદંર સકી-આંટા માયાી. જજાસા હવે મારી બાજુમાં આવી બેસી ગઈ હતી . અમે ઉમગ ં ે કહય ” જ ંુ ુઓ ! એ વીહંગ આવે ! “ તણે વીહંગની રાહ જોઈ રહયા . તયાં થોડી વાર પછી ઉમગ એ ભાઈ તો દુરથી બધોય સરંજમ ખભે મક ુ ી સનોમાં ચાલતા આવી રહયા હતા . તેણે તો સકીને ‘જે શી કૃષણ’ કહી દીધા હતા ! અને અમે સકીઈગની કરેલી મજ વાગોળતાં, ખાસસા થાક અને નસનસમાં ભરાયેલી ઠંડી સાથે અમારી મોટલ પર રહેવા ઉપડી ગયાં . *** વીસકોનસીનમાં બીજો દીવસ. અમે ખાસ તો શીયાળાની મજ માણવા જ આવયા હતા, એટલે મેડીસન શહેરમાં જવાનંુ રાખય ન ું હત . આ ું અગાઉ અમે તયાં ઉનાળામાં જઈ આવયા પણ હતા. સકીઈગનો શનીવારી થાક ઉતરતાં વાર તો લાગે જ ને? ખાસસા મોડા ઉઠ્યા . નાસતો કરી, પરવારી પાછા શીકાગો ં ોળંુ ધોળંુ જોઈ જવા નીકળયા. આખે રસતે ફરી પાછી બરફીલી સફેદાઈ . હવે તો આ બધ ધ ુ કંટાળયા હતા . કયારે ઘેર પહોંચી કડક મીઠી, મસાલા વાળી ઘરની ચા પીએ અને આપણું ગજ ુ રાતી ભોજન જમીએ, તેવી જ ખવાહીશ થતી હતી. જજાસાએ બાજરીના રોટલા અને ં ુ ંુ તંુ વડીવાળી કઢી ખવડાવવાન વ ચનપણઆપયહ - પાકું કાઠીયાવાડી ભોજન! પણ એમ સીધા ઘેર પહોંચે , તો જની ભાયડા શાના? મારા દીકરા વીહંગને એક નવો સણકો ઉપડ્યો ! તેણે એક રોડ સાઈન જોઈ અને ગાડી એક એકઝીટ પર લીધી. મને એમ કે પગ થોડા હળવા કરવા તેણે આમ કયીું હશે . પણ બધા સટોર અને ગેસ-સટેશન વટાવી તેણે તો ગાડી કાઉનટીના (તાલક ુ ા) નાના રસતા પર લીધી. હંુ પછ ુ ું તેનો જવાબ જ ન આપે. Page 69 of 170

ંુ તંુ . કાંઈક સરપાઈઝ આકાર લઈ રહય હ

આમ અડધોએક કલાક પસાર થઈ ગયો. એક નાના બરફના મેદાન પાસે તેણે ગાડી રોકી, ંુ ે તે એક તળાવ હતંુ ! શીકાગોમાં મસ મોટંુ મીશીગન લેક અનેક વાર જોય હ ંુ તંુ , અને કહય ક ંુહતંુ ન માર અને સીધો ં અરે અમારં આલીીંગટનન ત ળ ાવપણઆનાથીમોટ . હંુ વીહંગને ‘ગપપાં ુ ં ઘેર પહોંચાડ. ‘ ; એવો વડીલશાહી ઠપકો આપવાન વ ી ચ ા રીરહયોહતોતયાંતોતેણે ગ ુ સીધી લેકની અદંર જ હંકારી !

2008

મારા મોંઢામાંથી ‘ઓય’ કારો નીકળી ગયો. હંુ બરાડી ઉઠ્યો . ” અરે, વીહંગડા ! તારં કાંઈ ં ીલ પહોંચી જઈશું . “, ખસી ગય ત ંુ ોનથીન ? ેહમણાં અવલમઝ ં અને જજાસા તો મછ પણ માળા બીજં બે જણ - ઉમગ ુ માં જે હસે…… જે હસે !( જજાસાય મઈ ુ મછ ુ ોમાં હસે હોં! ) હવે વાત એમ છે કે , શીયાળો બરાબર જમયો હોય તયારે, અહીં મોટાભાગનાં તળાવો થીજ જય છે. જે નાનાં હોય તે વહેલાં થીજ જય અને બહુ ઉડે સધ ુ ી થીજ જય . મોટાંને વાર લાગે. મીશીગન લેક જેવાં મોટાભાગે થીજ ન શકે . જો કે, એમ કહે છે કે , કેનેડાના ઉતતર ભાગમાં ં જઓ તો, તળાવ તો શ દ ર ી યોપણથીજજતોહોયછ - અલબતત ઉતતર ેધુવ પાસે! હવે ુ ંુ ે તે આ જવાનીયાંઓને આ બધી ખબર. તેમણે પલાન કરેલો કે , ‘આ ડોહાને થીજવ શ ંુ ?છ ં લસ કરી દીધેલી ! જો મને પહેલેથી પલાનની વાત કરી હોત; તો બતાવીએ! ‘ એટલે પહેલેથી સત ઝગડો જ થાત અને આ અપતીમ સફર આકાર જ ન લેત! ે કરાવય બધાંએ ઉતતરના પદેશનંુ , બરફના પદેશન આ ં ધમીજાન . મન બાજ ુ ુ ું ેલ , ુમાં મક ેલ માહીતી પમાણે તળાવમાંનો બરફ આઠ ફુટ ં .ાવયજણાવ કામચલાઉ, સરકારી પાટીય પ ંુ ણવચ ું ંુ ોખમ , જડો કે ઉડો હતો ! છતાં અમદાવાદી સવભાવ પમાણે, અમે ગાડી બહુ અદંર લઈ જવાન જ ન લીધું . તળાવની અદંર, કીનારાની નજક જ, ગાડી પાકી કરી. મને થોડો હાશકારો થયો અને શાસ નીચો બેઠો. હવે ભયના ઓથારમાંથી બહાર આવી મે ચારે તરફ નજર ફેરવી . પાંચ છ ગાડીઓ અમારી જેમ તળાવમાં કીનારાની નજક, અમારી જેમ , પાકી કરેલી હતી. બે તણ તો છેક અદંર ! એને ં ેદાનબનીગયહ તળાવ કહેવાય તેમ જ ન હતું . તે તો બરફન મ . અમે આ મું ેદતાન ુ ું પર ચાલવા માંડ્યું . સખત થઈ ગયેલા બરફની ઉપર પોચા સનોની જડી ચાદર પથરાયેલી હતી. અમે સનોના ગોળા ફેકવાની રમત રમયા. થોડા આગળ ગયા; તયાં કોઈ નીશાળના બાળકો આવયા હશે; તેમણે સરસ મજનો કીલલો બનાવયો હતો. અમે ય તેની ઉપર યથાશકતી અમારો ફાળો ઉમેયોી ! ચારે બાજુ બરફના મેદાનની Page 70 of 170

ુ

ં

ે ે ખ રેખ ,ક રતળાવજહશ

વીહંગ તરત અમને બધાને થોડે દુર બેસી , કાંઈક પવતૃતી કરી રહેલા , એક માણસ પાસે લઈ ગયો. નજક ગયા તયારે ખબર પડી કે તેણે એક ખાસ ડીલ વડે આઠેક ઈચ વયાસન એ ંુ કકાણંુ પાડ્ય હ ું તું - છેક નીચેના પાણી સધ ુ ી . તેમાં ફીશીંગ હુક નાંખી , આઠ ફુટ નીચે આવેલ , નહીં થીજેલ પાણીમાંથી માછલી પકડવા તે મથી રહયો હતો . બાજુની ડોલમાં પકડેલી બે તણ માછલીઓ તરતી પણ હતી.

2008

વચચે આ નાનકડો કીલલો શોભતો હતો. મને વીચાર આવયો- ” શ આ ં ો માત બરફથી છવાયેલ ક ઈખેત?” રકેસપાટમેદાન ુ

હવે અમને પતીતી થઈ કે આ ખરેખર તળાવ જ હતંુ ! હવે વીહંગે હીમમત કરી , ગાડી વધારે અદંર લીધી. હવે આપણે ય બાપ ઉ ુ તસાહમાં આવી ગયા હતા. તળાવ પર ગાડી ચલાવવાની મજ માણી, અમે આખરે વીદાય લીધી, કે ઢંુકડું આવે ઘર …. પણ માનસપદેશમાં આ અવણીનીય , અપતીમ, અનનય અનભ ુ વ સથાયી ઘર કરી ગયો.

Page 71 of 170

( એક મીતના અનભ ુ વ ઉપર આધારીત ) ં ત સગાને ઘેર , શીકાગોના એક તમે નવાસવા જ હજુ અમેરીકા આવયા છો . તમારા અગ પરામાં તમારો નીવાસ છે. તમારા આગમનને માત બે એક મહીના જ થયા છે . આટલા મોટા ં યેલા છો . તમારા સદભાગયે તમારા શહેરની ઝળાંહળાં રોશની અને ચહલપહલથી તમે અજ સગાના એક મીત જયાં કામ કરે છે; તે કાનન ુ ી પેઢીમાં તમને કામચલાઉ નોકરી પણ મળી ગઈ છે. તમે કામથી અને શહેરથી થોડા થોડા માહીતગાર પણ થવા માંડ્યા છો . પણ આ અવનવા દેશની અજણી હરકતો તમને અવારનવાર પજવયા કરે છે . એક સલોણી સવારે તમને સોંપાયેલા એક કામ માટે તમે નીકળી પડો છો . પેઢીના એક ઘરાકને તમારે શીકાગો ડાઉનટાઉનમાં આવેલી કોટીમાં લઈ જવાના છે , અને વકીલ પાસે પહોંચાડી દેવાના છે . ઘરાક પણ આવડા મોટા શહેર માટે તમારી જેમ બીનઅનભ ુ વી છે . તમે સીંદબાદની પહેલી સફરની જેમ આ મહાન કાયી પાર પાડવા કૃતનીશય છો . ઘરાકની સાથે ંુ ાઈની ટેનની સાથે તમારા મનમાં આની સરખામણી તમારી જણીતી લોકલ ટેનમાં ચડો છો. મબ ેઠઠભીડ ે કયાં ેવીહકડ ં થતી રહે છે . કયાં તે હૈયા સાથે હૈય ભ ીંસાયત ; અન આ રાજરાણી? ુ ંુ ાઈની એ મશુકેલીઓનો અભાવ (!) તમને તમને વતનની એ કણોની યાદ તાજ થઈ આવે છે. મબ ંુ ;યવસથીતછ ંુ ે સાલે છે પણ ખરો . અહીં બધ વ અને છતાંે ય કાંઈક ખટુે છે . એ ખટુત શ ંુ ;છ તેનો ઉકેલ હજ તમને મળયો નથી . ગાડી પરુપાટ ડાઉનટાઉન તરફ ધસી રહી છે ; તમારા વીચારોના ટોળાની જેમ . છેવટે ે સટેશનની બહાર આવો છો . તોતીંગ ં ે બને ઉતરીન તમારે ઉતરવાન સ નઆવીગય ું ુ ટ.ેશતમ ઈમારતોનો સમહ ુ તમને ઘેરી વળે છે . ‘ વીનડી સીટી ‘ તરીકે કુખયાત શીકાગોની એ કડકડતી ઠંડી ંુ ે હજુ તમારા કોઠાને સદી નથી. તમારં એકમાત લકય છે - તમારે જે મકાનમાં પહોંચવાન છ ંુ ા મગ ંુ ા એ દીશા તરફ લગભગ દોડો છો . ઓવરકોટ અને તેની અદંરની ઉષમા! તમે બને મગ બટુમોજંના ઠઠારા તમને બહુ આકરા લાગે છે . ંુ ે . આઠ છેવટે તમે એ મકાનમાં પહોંચી જઓ છો . તમારે બેતાળીસમા માળે પહોંચવાન છ ં સમાં તમે પહેલી જે લીફટ આવે છે ; દસ લીફટમાંની કઈ લીફટ તમને તયાં પગ ુ ાડશે; તે અસમજ તેમાં ચડી બેસો છો. અદંર ગયા પછી તમને ખબર પડે છે કે , આ તો એકી નમબરના માળોએ પહોંચાડતી લીફટ છે. તમે તો દેશી બદ ુ ી વાપરી એકતાળીસમા માળે ઉતરી જઓ છો . એક જ માળ ચઢવાન છ ંુ ?ે ને તમે દાદર તરફ જવાનો રસતો વીજેતાની મદુાથી શોધી કાઢો છો . પેલા Page 72 of 170

2008

બહ ુ માળી મકાન મા ં

ઘરાક તો તમારા જેટલા પણ જણીતા નથી. તમે બને એક દાદરો ચઢી કોટીવાળા માળના બારણાને હડસેલો છો. ંુ

લ .ંુ થી ુ તન

2008

અને જો થઈ છે … એ બારણ ખ

ં સમાં પડી જઓ છો. તમારા બે સીવાય તયાં કોઈ જ નથી. તમે બારણંુ તમે અસમજ ધમધમાવો છો. પણ બારણાની બીજ તરફ કદાચ કોઈ જ નથી. હવે તમારા હોશકોશ ઉડી જય છે. માત પદંર જ મીનીટ બાકી છે . તમે બીજો એક દાદર ચઢી જઓ છો. પણ તયાં ય મઈ ુ આજ સીસટમ છે. હવે આ કડકડતા શીયાળામાં તમને પસીનો છુટી જય છે . તમે પાછા દાદરા ઉતરીને ફરી બેતાળીસમા માળે આવી જઓ છો . કદાચ તમારા સદનસીબે બારણાને સદબદ ુ ી આવી હોય અને તે ખલ ુ ી જય. પણ પરીસથીતીમાં કશો ફરક પડ્યો નથી . તમે હવે હાંફળા ફાંફળા બની જઓ છો. એક મહાન નીણીય તમારા ચીતતપદેશમાં જનમ લઈ ચક ુ યો છે. છેક નીચે પહોંચી જવાનો . માત માળની ગણતરી ન ભલ ુ ાય તેટલી જ શધ ુ બધ ુ રાખી, મઠ ુ ીઓ વાળી, તમે બને સડસડાટ નીચે ઉતરવા માંડો છો. પતન માટે પણ આટલો પયતન કરવો પડે; તેની સામે તમારા મનમાં આકોશ આકાર લેવા માંડે છે ! આખી સીસટમ અને આજના તમારા મક ુ દર સામે તમારો ગસુસો ઠલવાતો જય છે . ઉતરવાનો પયતન, સમયસર નહીં પહોંચવાનો ડર અને આ નવો જનમેલો કોધ તમારા પસીનાની માતાને ઓર વધારી મક ુ ે છે . અને તમે ં તો લાંબી બાંયનંુ સવેટર, મફલર અને ઉપર ચઢાવેલો ઓવરકોટ કાઢવાન પ ણભલ ! ુ ીગયાછો ુ નીચે ઉતરતાં, કદાચ તમારં નસીબ જોર કરી જય તેમ, તમે બેચાર બારણાં ખોલવા નીષફળ પયતન પણ કરી જુઓ છો. અડધે રસતે માંડ પહોંચો છો, અને પગના ગોટલા ચઢવા માંડે છે . ઉતરવાનો થાક પણ જરવવો કઠણ થતો જય છે. પણ ઈશરકૃપાએ , બેળે બેળે , ં ીમ ચરણરપ, પહેલે માળે આવી પહોંચો છો . મનમાં ડર તો છે જ કે , જો એ તમે પતનના અત ં ધ ં મળયત બારણ બ ! ંુ ોમરાણા ુ ં પણ તમારં રીસાયેલ ન સ ીબઆખરે . એ સવગીયનારીઆપ દ ેછેં ારખલ . તમારા ુ ુ ુ ીજયછે બનેના દીલમાં ‘હાશ! છુટ્યા .’ નો મીઠો મધ જેવો શબદ સરી પડે છે . હવે તમે ‘બહુ ંુ થી.’ : ચોકસાઈપવુીક લીફટ કયા માળે જવાની છે ; તેની ચકાસણી કયાી વીના લીફટમાં ચઢવ ન ં લપ કરી લો છો . તમારી દેશી અગ ં ેજમાં તમે તણ ચાર સહપવાસીઓને પછ તેવો શભ ુ સક ુ ી પણ લો છો. માંડ માંડ એ ગોટપીટમાંથી તમને સધીયારો અને માગીદશીન મળે છે કે , કઈ લીફટ તમારા લકયસથાને તમને પહોંચાડવા સકમ છે . હવે તમને લીફટની અદંર લખાઈને આવતી સચ ુ નાઓ પણ ધીમે ધીમે સમજવા માંડે છે .

Page 73 of 170

અરે બાપલા! કાગડા બધે કાળા જ હોય છે. અને કાળા ડગલા પહેરેલા વકીલો તો કાગડાથી પણ ચઢીયાતા હોય છે! તમને એક દુષ વીચાર પણ આવી જય છે કે , જજ અને વકીલ બનેને ‘ અમ વીતી તજ ુ વીતશે… “ વાળી થાય તો કેવી મજ પડી જય ?!

2008

અને છેવટે તમે એ બેતાળીસમા માળે આવી પગ ુ ો છો . તમે પાંચ મીનીટ મોડા પડ્યા છો ; ં રંજ અને ગન તેનો અતયત ુ ાની લાગણીથી તમે ઘેરાયેલા છો . લોબીમાં તમારા વકીલની શોધ તમે આદરો છો. સદભાગયે તે મહાશય હજુ આવયા લાગતા નથી.

આમ તમારં મહાભીનીષકમણ પાર પડે છે . બપોરે પાછા ઓફીસ પહોંચો છો; તયારે તમારા સહકાયીકરો સહાનભ ુ ત ુ ીથી તમારી કરમ કઠણાઈ સાંભળે છે . પછી તમને જાન આપવામાં આવે છે કે , દરેક માળ પર ગોખલા જેવા ંુ હેલાઈથી ંુ ારણસ કબાટમાં એક સવીચ આપેલી હોય છે ; જેનાથી તમે માળની લોબીમાં ઉઘડત બ ે ં ે ખોલી શકો છો. તમને પણ આવા બેતાળીસ ગોખલા જોયાન હ વ તરતયાદઆવીજયછ ! ુ જવનમાં આવતી મશુકેલીઓની ચાવીઓ ધરાવતા આવા ગોખલા શોધી કાઢવાની પવીણતા પાપત કરવા તમે હવે કૃતનીશય બનો છો . આ વીચીત દેશની અનેક વીચીતતાઓમાં તમારો આ નવો અનભ ુ વ, આ નવી હરકત, એક ઓર વધારો છે. તમારા ઘડતરની એક ઓર પાયાની ઈટ તમને આજે પાપત થઈ છે .

Page 74 of 170

2008

મનની ખીટી અમારાં ઘરમાં રીપેરકામ માટે એક સથ ુ ારને બોલાવેલો . એના કામના પહેલા દીવસની આ વાત છે. ં ચર થયું . એમાં એનો એક કલાક બગડ્યો . કામ શર કામ પર આવતાં રસતામાં ટાયર પક કયાી પછી અધવચચે એની ઈલેકટીક કરવત બગડી ગઈ. દીવસ પરુો થયા પછી, ઘરે પાછા જતી વખતે, એની નાની ટક ચાલી નહીં. હંુ એને મારી ગાડીમાં એના ઘેર મક ુ વા ગયો . રસતામાં એ એક પણ શબદ બોલયો નહીં. અમે એના ઘેર પહોંચયા તયારે એણે કહયું : ‘ઘરમાં થોડી વાર આવો ને ! મારાં પતની અને બાળકોને તમને મળીને આનદં થશે .’ ઘરમાં દાખલ થતાં પહેલાં નાના ઝાડ પાસે એ રોકાયો . બને હાથ એણે ઝાડ પર મક ૂ યા. બારણામાં દાખલ થતી વખતે મે એનામાં અજબનો ફેરફાર થતો જોયો . એના થાકેલા ચહેરા પર સમીત ફરી વળયું . એનાં બે બાળકોને વહાલથી ભેટ્યો અને પતનીને ચમુી આપી . મને એ કાર સધ ુ ી મક ુ વા આવયો. અમે પેલા ઝાડ પાસેથી પસાર થયા ; તયારે મારં કુતહ ુ લ હંુ રોકી શકયો નહીં . મે એને પછ ુ ્યું : ‘ઘરમાં દાખલ થતાં પહેલાં તમે ઝાડને શા માટે અડ્યા ?’

‘અરે, હા. આ ઝાડ તો મારા મનની ખીંટી છે. હંુ કામે જઉ તયાં કોઈ ને કોઈ તકલીફ તો ંુ ેવાદેવા ? આવવાની; પણ એક વાત નકી કે, ઘરે મારાં પતની અને બાળકોને એની સાથે શ લ ત ય ારે તકલીફોઆઝાડપરલ એટલે, જયારે સાંજે કામ પરથી ઘરે પાછો આવ છ ં ુ ુ ં ઘરમાં દાખલ થાઉ છું. સવારે કામ પર જતાં આ ઝાડ પરથી તકલીફો પાછી લઈ લઉ છું. પણ નવાઈની વાત તો એ છે કે , રાતે મક ુ ેલી તકલીફોમાંથી ઘણીખરી સવારે તયાં હોતી નથી . - દોહા, કતારના ઓડીટર શી. િનલેપ ભટનો આ પેરણાદાયી વાતાી લખીને મોકલવા માટે ખબ ુ ખબ ુ આભાર.

Page 75 of 170

શ ું તમે અવલ મજ ં લની ધારી ? !! ુ ાફરી તો કરી િતી પણ 40 કલાક સધ ુ ી દરીયામા ં અડધો એક કલાકની મસ જમીન પર ઉતયાપ વીના મેકસીકોના એક બે સથળોએ

જવાની કઝનો આ

ુ વ અજોડ િતો. ટેનમા ં પણ 36 કલાકથી વધારે સળંગ મસ ુ ાફરી કરી નથી, અનભ ુ ા વીના! અમદાવાદથી કલકતા જતા ં પણ અને તે પણ જમીન પર પગ મક વચચે ઘણા સટેશનો પર ચા પાણી કરવા, કે કંઇ નિી તો પગ છટો કરવાય નીચે ઉતયાપ િોઇશું.

ુ ીક આ જિાજમા ં પગ મક ુ તા ં જ આશકંીત હદયને ‘ટાઇટેનીક’ અતી આધન યાદ આવી ગઇ! અને “િાજ કાસમ ! તારી વીજળી…“ પણ !

Page 76 of 170

2008

મા રી પિ ે લી અન ે સૌથી લા ં બી અટ કા વગર ની મુસા ફરી

2008 રોજ બે તણ કલાક બાળકો સાથે ગરમ અને ઠંડા પાણી ભરે લા સપા અને ુ મા ં નિાવાનો અનભ ુ વ, અને આતરરાષટીય મસ ુ ાફરો સાથે 40 કલાક સાથે પલ ુ વ કંઇક ઓર જ િતો. જિાજની વીશાળતાને કારણે અને રિીને જવવાનો અનભ ુ -ભલ ુ ામણી મા ં અથડાવાની, જુદા જુદા માળોએ જતી અનેક લીફટોને કારણે ભલ ‘Comedy of errors’ ની પણ, લીજજત કિો તો લીજજત, અને અકળામણ કિો તો ુ વ પણ લઇ જોયો! અકળામણનો અનભ

Page 77 of 170

નીકળયા તયારે જ આગાિી થયા પમાણે, વાવાઝોડા જોડે ટકર ઝીલવી પડશે તે ભયનો ઓથાર તો િતો જ. પણ તે ભાઇ તો કાક ં બીજ જ તોફાન આપી િતી કે, તેમનો સટાફ સતત િવામાનના વતાપરા અને શીમાન વાવાઝોડાની ચોકીમા ં છે અને જરુર પડે તો અમારો કાયક પ મ બદલી બીજ કોઇ સલામત જગયાએ ફરવા લઇ જશે. પણ આપણા અમદાવાદી િૈયામા ં થોડો ફફડાટ અને ખચેલા

ુ ાના મળ

પતીકા

જવા

ડોલર

માટેનો

વલવલાટ

તો

રહા

જ

કયો! ુ ાકાત િતી. ઉતરતા ં જ મેકસીકોના કાઠ ં ે પોગેસો બીચ પર પિલ ે ી મલ અમેરીકા સાથે સરખામણી થઇ ગઇ. કાઠ ં ેથી વીસેક માઇલ દુર આવેલા યકુાતાન પાત ં ના પાટનગર ‘મેરીડા’ શિર ે મા ં લઇ ગયા; તયારે આપણા દીવ કે દમણ યાદ આવી ગયા. વસતી પણ ભારતની જમ ઘણી બધી – 10 લાખ!

Page 78 of 170

2008

કરવા ફંટાઇ ગયા; એટલે અમે બચી ગયા! કેપટને લાઉડ સપીકર પર િૈયાધારણ

1642 ની સાલમા ં સપેનના લોકોએ મેકસીકોને જતી લીધ ું તે પિલ ે ાન ં ી માયા સસંકૃતી તો નષટ થઇ ગઇ છે , પણ તેના થોડા ઘણા અવશેષો અને એક પીરામીડોને જમીનદોસત કરી તેના પતથરોમાથ ં ી બનાવેલ ું દે વળ પણ જોયું. અને તયારે મિમમદ ઘોરી, સોમનાથન ુ ં મદ ં ીર, ભીમદે વ સોલકંી અને ચૌલાદે વી યાદ આવી ગયાં. આમ છતા ં પજ જવનમા ં જુની સસંકૃતીના રીત-રીવાજો અને ુ ને િસતકલા ધરબાઈને રિી ગયા તો છે જ. ખરીદી કરવા માટે આતરુ બાનઓ દોકડાના ભાવની ચીજો મસ-મોઘા ડોલરમા ં િોશે િોશે ખરીદતી પણ જોઈ! ગામીણ કકાના રમકડાઓ ં થી અજઇ ગયેલાં, અને માબાપોને ખરીદવા મજબરુ ુ કાઓ કરતા ં લેટેસટ વીડીયો ગેમ રમવા ટેવાયેલા ં ભલ ં પણ જોયા! ુ ાકાત કોઝમલ નામના એક મસ-મોટા ટાપ ુ પર િતી. અમારી આ પછીની મલ તયા ં જનબાજ અમેરીકનો તો સનોકે લીગ અને સકુબા ડાઇવીગની જજ ં ળમા ં રત િતા, જયારે આપણે સલામતી શોધતી પજના પતીનીધીઓ, મીની સબમરીનની મોજ લેવા ઉપડયા. આ તો નામની જ સબમરીન િતી! મોટરબોટના તળીયામાં દસેક ફટ નીચે 25-30 માણસોને બેસવાની સગવડ કરે લીિતી અને તેની દીવાલો ુ પણ પારદશપક કાચથી જડેલી િતી. આથી દરીયાની નીચેની સપાટી મજબત પરની રીફ અને માછલીઓ જોઈ શકાય - આફીકાના સફારી પાકપની જમ. આપણે માછલી ઘરમા ં અને માછલીઓને આપણને જોવાનો લિાવો! અમને આશા િતી કે ું ર મઝાની કોરલ( પરવાળા) જોવા મળશે. પણ સમ ખાવા જટલી એક પણ સદ કોરલ ન દે ખાઇ. પદુષણને કારણે બધી નષટપાય થઈ ગયેલી િતી. મન વાળય ું કે નસીબમા ં િશે તો ઓસટેલીયા/ નય ુ ઝીલેનડ જઇશ ું અને ગેટ કોરલ રીફની મઝા માણીશ ું ! Page 79 of 170

2008

કલાતમક સમારક જોવા મળયા. જતી લીધેલી આ સસંકૃતીના પવીત સથળ સમા

પણ ખરી મઝા તો સકુબા ડાઇવીગ કરતા પેલા જનબાજોને જોવાની આવી. મદ ં ગતીના સમાચારમા ં જોવા મળે તેવી તેમની િીલચાલ જોવાની બાળકોને લીધો. વળી પાછા વિાણમા ં અને વિાણવટી જીદગી શર; ફરી 40 કલાકની સોનેરી જલ અને પાછા અમેરીકા. અિી તો કસટમ અને ઇમીગેશન માટે જડબેસલાક ચેકીગ. એ પતાવી બિાર નીકળયા અને અમેરીકન ચિલ પિલની દુનીયા. પાછો પાચ ં કલાકનો ડાઇવ અને રસતામા ં જુન ુ ં અને જણીત ું જક-ઇન-ધ-બોક અને ફાસટ ફડ અને પથૃવીનો છે ડો ઘર!

મુસા ફરી ની વીગ તો 26 ઓગસટ 2006 સવારે 8-00 વાગે • આલીનગટનથી ગેલવેસટન જવા પયાણ 26 ઓગસટ 2006 સાજ ં 4-00 વાગે • ગેલવેસટનથી વિાણમા ં પયાણ 28 ઓગસટ 2006 સવારે 8-00 વાગે •

ુ ાકાત પોગેસો બીચ – મેકસીકોમા ં ઉતરાણ , મેરીડા શિર ે ની મલ

28 ઓગસટ 2006 સાજ ં 5-00 વાગે • વિાણમા ં પયાણ Page 80 of 170

2008

બહુ જ મઝા આવી.આવતા જનમે આવા ઠેકડા પણ મારશ ું એવો સકંલપ કરી

29 ઓગસટ 2006 સવારે 8-00 વાગે

અવલોકન 29 ઓગસટ 2006 સાજ ં 5-00 વાગે •

વિાણમા ં પાછા પયાણ

31 ઓગસટ 2006 સવારે 8-00 વાગે • ગેલવેસટન િકનારે પરત 31 ઓગસટ 2006 બપોરે 3-00 વાગે •

આલીનગટન પરત

———————————————–

વિ ાણની વ ીગતો • બનાવટની સાલ - 1991 · બનાવટન ુ ં સથળ – િલ ે સીનકી- ફીનલેનડ •

લબ ં ાઈ

•

કીલથી ઉચાઈ - 203 ફીટ

•

કુલ વજન

•

ુ ાફરોના વપરાશ માટેના માળ – 11 મસ

•

ુ ાફરોની સખંયા – આશરે 2000 અમારી સાથેના મસ

Page 81 of 170

- 855 ફીટ - 70,367 ટન

2008

• કોઝમલ ટાપ ુ પર ઉતરાણ અને મીની સબમરીનમા ં દિરયાના તળીયાનુ ં

•

ુ જજ રમો – આશરે 800 સસ

• આખ ું વિાણ વાતાનકુુલીત

2008

•

અન ય સવલતો · વીશાળ રે સટોરનટો –

· ટેબલ ટેનીસ

3 · ચાઈનીઝ રે સટોરનટ –

· વીડીયો ગેમ સેનટર

1 · લીકર બાર – 4 ુ ક · તત

પર

· સન

ચોવીસ

કલાક ગીલ અને કાફે · સાઇબર કાફે · ઠંડા/ગરમ

પાણીના

ુ –7 પલ · બયટુી

પાલર પ

અને

સપા · સેમીનાર િોલ · થીયેટરો – 2

· લાયબેરી · કેસીનો · કાડપ રુમ

· મીની ગોલફ · જોગીગ ટેક · બાસકેટ બોલ પેકટીસ નેટ Page 82 of 170

· પીયાનો રુમ

બેધીગ

માટે

વયવસથા · શોપીગ સેનટર

· આટપ ગેલેરી · નાના ં

બાળકો

માટે

ડે– કેર વયવસથા · ટીનેજસપ

માટે ડાનસ

રુમ · અતયત ં

ુ ીક આધન

લીફટો – 12 ુ ોભીત · એટીયમમા ં સશ મીની ઓપન લીફટ –2 · લાઇફ બોટ – 12 ુ ીક · આધન

ઓશન

રડાર, િવામાન રડાર ુ ીકેશનની અને કોમયન સગવડો

2008 Page 83 of 170

આમ તો મારા બાપજ ુ રેલવેમાં નોકરી કરતા, એટલે ફસટી કલાસનો પાસ તેમને મળતો. આથી તેમણે અમને ઘણી બધી મસ ુ ાફરીઓ કરાવેલી, પણ તે બધી તો બાદશાહી. મારા બાપજ ુ જુના જમાનાના અને ઘણા ચીવટવાળા, એટલે ઘેરથી નીકળીએ તયારથી જ પાછા આવવાનંુ રીઝવેશન થઈ ગયેલ હ ું ોય.આખી મસ ુ ાફરી નીવીીઘને અને તેમની છતછાયામાં પસાર થાય. પણ આજે વાત કરવાની છે તે મારા જવનમાં , મે પોતે કરેલ પહેલી મસ ુ ાફરીની… *** મે મહીનાની આનદંભરી બપોર હતી. ભણતરના છેલલા વષીની ં ાતી પરીકા હમણાં જ પતી હતી. લાયબેરીમાંથી સવારે લાવેલી ચોપડી વચ હતી. તયાંજ બોંબધડાકા જેવો એ તાર( ટેલીગામ ) આવયો. મોટાભાઈ ( પીયષ ુ ભાઈ) મને રાજમનુદી ( આનધપદેશ ) બોલાવતા હતા. તે તયાંની ં ે પેપર મીલમાં ચીફ એનજનીયર હતા અને નોકરીન ન , તેવી ુ કીથઈજશ હૈયાધારણ આપી હતી . અતયારના યવુાનો જેવી કેરીયરની કોઈ કલપના કે ંુ તંુ . કોઈ અરજઓ પણ હજુ કરી ન ચીંતા ન હતી. મસતીમાં જ ભણાઈ ગય હ હતી. આ તો સામે ચાલીને લાડુ મોંમાં આવી ગયો હતો . બાપજ ુ તરત સટેશને જઈ મારી ટીકીટ કઢાવી આવયા . બહેને ( અમારી બાને અમે બહેન કહેતાં . ) થોડો નાસતો બનાવી આપયો અને તણેક કલાકમાં તો બદંા ઉપડ્યા . છેલલી ઘડીએ ખરીદેલ ટીકીટમાં રીઝવેશન તો કયાંથી હોય? પણ બાપજ ુ અમદાવાદ સટેશને કામ કરે ; એટલે તેમની લાગવગથી કુલીએ બારી પાસેની સારી સીટ પર જગયા કરી આપી. સરુત ઉતયોી. તયાંથી જ ઉપડતી ટાપટી લાઇનની ગાડી હજુ મક ુ ાઈ ન હતી . એટલે જેવી ગાડી મક ુ ાઈ કે તરત ચઢી ગયો , અને સારી જગયા મળી ગઇ. ભસ ુ ાવળ સધ ુ ીની તો શાંતી થઈ. બદંા તો રાજપાઠમાં! Page 84 of 170

2008

મા રી પિ ે લી મુસ ાફ રી

2008

ભસ તેનતોા શંુ ુ ાવળ રાતે બે વાગે આવે . સટેશન જત ર ુ ં ; હેશ ઉચાટમાં જગતો જ રહયો. ચીકાર ગીરદીમાંથી માંડ રસતો કરી ભસ ુ ાવળ ંુ ાઇ–હાવરા વચચેની કો’ક મેલ ગાડી સટેશને ઉતયોી . રાતે તણ વાગે મબ પકડવાની હતી. ગાડી આવી. ચીકાર ડબબો. માંડ માંડ અદંર ચઢ્યો. ઉભા રહેવાની જગયા માંડ મળી . બીજ દીવસે બપોરે બાર વાગે વધાી. મારી હાલત તો બેવડો પીધો હોય તેવી. દાતણ પણ કરેલ નહીં અને ઉતરતાં લાગેલા ઝટકાથી પેટીનંુ હેનડલ પણ તટુી ગયું . ઉતરીને દોરી બાંધી. પાછી અઢી વાગે ચોથી ગાડી પકડવાની હતી, અને તે પણ કઇ? ગાનડ ટનક એકસપેસ - દીલહી–મદાસ મેન લાઈન પર! આ વખતે તો નકી કયીું કે , રીઝવેશનવાળા ડબામાં જ ંુ ે. ઇશરકૃપા કે , ટી.ટી.ઈ. ના હૃદયમાં રામ વસયા, અને મને ચઢવ છ ં બેસવાની એક સીટ આપી. રાજસીંહાસન મળય હ ોયત . ેવપણ ોઆનદંથયો ુ તીજ દીવસની આગળની મસ ુ ાફરીનો કાલપનીક ઓથાર માથા પર સવાર હતો, એટલે મસ ું હીં ! ઉચાટથી બેઠો રહયો. ુ ાફરીમાં કાંઈ જમય ન તીજ દીવસની વહેલી સવાર ! પાંચ વાગે વીજયવાડા સટેશન પર ઉતયોી. ‘ગડુ ગડુ’ ભાષા(તેલગ ુ ુ ) માં જ બધા બોલે! આપણને ઉચાટવાળી મસ ુ ાફરીમાં ઊઘ તો શી રીતે આવી હોય? કડવી વખ જેવી અને સમ ખાવા માત જ દુધ નાંખેલી કોફી પીધી , પણ તે તો અમતૃ જેવી લાગી ! ઘેરાયેલી આંખો, વીખરાયેલા વાળ, અને તણ દીવસથી નહીં નહાયેલા શરીરમાંથી પસરતી, મહેનતના પસીનાની સોડમ ! કાળા સીસમ જેવા લોકો, આ પરદેશી જેવા લાગતા ગોરાવાનના છોકરા સામે જોયા જ કરે.

ં ા-કુશક ં ાઓનાં વાવાઝોડાંનાં ધણનાં ધણ ધસી મારા મનમાં તો બોસ! શક ંુ ાયકલોન . અશોકવાટીકામાં સીતાજને કેવંુ આવે. જણે કે ફલોરીડાન સ ં ેતેન. ોખયાલઆવીગયો લાગત હ શ મારી ઉમમર આમ તો બાવીસ વષીની, ુ પણ એકવડીયા બાંધાને કારણે સાવ નાનો લાગતો. મનમાં તો હંુ ખરેખર ધુજું. આ રાકસ જેવા દેખાતા લોકોના દેશમાં કયારે ભાઈ -ભાભીને મળંુ; એ જ તે કણનંુ એક માત જવનલકય હતંુ ! દૌપદી સવયવંરમાં અજુીને કરેલા મતસયવેધ જેવંુ ! પણ મારી દૌપદી કયાં?! અને જો મારી ઈવડી-ઈએ મને એ વખતે જોયો હોત તો? આપણે તો બાપ ‘ર ’ ુ ી જેકટથઈગયાહોત ં ાર આંધમાં જ કોઈ શયામસદંુ રી સાથે જોડાયો હોત ! અને આપણો સસ Page 85 of 170

ઈશર કેટલો દયાળુ હોય છે , તેની સાકાત પતીતી થઈ ગઈ! બપોરના બારેક વાગયાના સમુારે રાજમનુદી સટેશન આવશે , તેના સહ ુ ાના દીવાસવપનો જોતાં સમય પસાર થતો ગયો. ખલુલા બારણામાંથી ં મ દૃશયોય મનને કોઇ શાતા કૃષણા–ગોદાવરી વચચેના ફળદપ પદેશના હૃદયગ આપતા ન હતા. ગોદાવરી નદીના મહાન અને અતીશય લાંબા પલ ુ પરથી ગાડી પસાર થઈ રહી હતી; તયાં જ ઝબકારો થયો! મોટાભાઈ જયારે છેલલી વાર અમદાવાદ આવેલા, તયારે એમ કહેતા હતા કે ; તે ‘ગોદાવરી’ સટેશને ઉતરે છે. ગાડી ગોદાવરી સટેશનનો સીગનલ વટાવી પલેટફોમી પર ઉભી રહેવાની તૈયારી કરી રહી હતી , તયારે જ આ કેવળ -જાન લાધયું ! અભત ુ પવુી સામથયી દાખવી, આગળવાળાને હડસેલી, બદંાએ ખરેખર યાહોમ કરીને બારણાં તરફ મરણીયો પયાસ કરીને ઝંપલાવયંુ ! એક છલાંગ ે ંુ ાતાં બચીન અને અડબડીય ખ , ગોદાવરી સટેશન પર મારં પતયક અવતરણ થયું ! ભાઈ હાજર હતા. તેમણે મારા દીદાર જોઇને એક જ પશ કયોી : “કેમ તને કોઇએ માયોી હતો ?” તમે નહીં માનો – હંુ રીતસર રડી પડ્યો . ભાઈએ આશાસન આપયું , કે “ એ તો એમ જ હોય! - પોતાના પગ પર ઉભા રહીએ તયારે આમ પણ બને, એવ પ ંુ ણબન ! “ે

Page 86 of 170

2008

છ કે સાડા છ વાગે ગાડી આવી . કઇ? મદાસ-હાવરા મેલ. ચીકાર ગીરદી. રીઝવેશનનો ડબબો ઘણો દુર હતો . તયાં સધ ુ ી જવાની માનસીક હીમમત અને શારીરીક તાકાત હોય; તો તયાં સધ ુ ી જઉ ને ? હીમમત કરી, વીર નમીદને યાદ કરી, યાહોમ કરીને ઝંપલાવયું . માંડ ડબબામાં પેઠો. મારામાં એ અભત ુ પવુી સામથયી કયાંથી આવયંુ ; એ પણ એક મોટંુ રહસય છે ; જેનો ઉકેલ હજુ સધ ુ ી મને મળયો નથી . પેટી મક ુ વાની જગા તો હોય જ કયાંથી? પેટી ખભે ઝાલીને કલાકેક સધ ુ ી માત એક જ પગ પર કઈ રીતે ઉભો રહયો હોઈશ, તે કલપી જોજો. થોડી વારે કોઈના દીલમાં રામ વસયા, અને મને ઉપરની બથી પર પેટી મક ુ વાની જગા કરી આપી. ધીરે ધીરે બે પગ મક ુ વાની જગા પણ થઈ ગઈ!

કાલે શ ખ , ું તતેયું મને યાદ રહેત ન ું ાધહ ું થી . પણ મે-1965 માં કરેલી આ મસ ુ ાફરી, ગઈકાલે જ જણે બની હોય, તેવી યાદ છે . તયાર બાદ તો ઘણી બધી મસ ુ ાફરીઓ કરી – જત જતના વાહનોમાં - પણ આનો તો રંગ જ નયારો હતો! વો ભલ ુ ી દાસતાં ફીર યાદ આ ગયી……

Page 87 of 170

2008

અમે ઘર તરફ પયાણ આદયીું. તયાં ગરમા-ગરમ પાણીથી નહાવાની જે મજ આવી છે . ભાભીએ બનાવેલી ગજ ુ રાતી, મસાલાવાળી ચાની સાથે ગરમા ગરમ વઘારેલી ઈડલી આરોગવાની જે લીજજત આવી હતી, તે પછી ફાઇવસટાર હોટલમાં પણ કોઈ દીવસ આવી નથી!

ે , તમે મબ ંુ ાઈના તારદેવ વીસતારમાં રહો છો . દરરોજ સાંજે તમારા જયશ બીજ બે દીલોજન મીતો સાથે મળવાની તમને આદત છે . તમે તણે મીતો ન મળો તો એકેયને ચેન ન પડે ; એવી ગાઢી એ બીરાદરી છે. બસસટેનડ ઉપર ં દુકાનના ઓટલા ઉપર , તમારી તણેની જુગલબધ ં ી રોજ જમતી કે, કોઈ બધ હોય છે. અલકમલકની વાતો અને ગપાટામાં કયાં સમય પસાર થઈ જય છે; તેની એકેયને ખબર પડતી નથી . ં ી કે રાજયના મખુય મત ં ી કારભાર ચલાવવામાં શું ભારતના પધાનમત ં ીરતાથી ચચોી છો . અથવા કીકેટની ભલ ુ કરી રહયા છે ; એ તમે બહુ ગભ ટેસટમેચમાં કોને કેપટન બનાવવામાં આવે ; તો ભારતની ટીમ કાંઈક ઉકાળી ં મ શકે; તે તમારા એ લબ ી તન . ે બરાબર વળી કોખબર ’ક છે ુ વાર ‘મીનાકુમારી , શમીીલા ટાગોર અને હેમા માલીની એ તણમાંથી વધારે સૌનદયીવાન કોણ?’ એ બાબતમાં તમારા તણેના પોતપોતાના ખયાલો હોય છે! પણ કદી આ મતભેદોએ તમારી મીતતાને ઉની આંચ આવવા દીધી નથી . બધી બાબતમાં અચક ુ મતભેદ હોવા છતાં, મીતતા ટકાવવાની આ બાબતમાં તમે તણે હમમેશ એકમત હો છો! અને તે દીવસે આવી જ કોઈ ચચાીમાં ગળાડુબ તમે તણેએ બસ સટેનડ ં ીર ચચાી પર આવતી છેલલી બસને વીદાય આપી દીધી છે. પણ તમારી ગભ એક એવા અગતયના તીભેટે કે ચાર રસતે આવીને ઉભેલી છે કે , તેના ં ે એકવાકયતા સાધવાનો છેલલો પયતન કરવાનંુ મહતવના નીણીય અગ ં જરરી બની ગયેલ છ અતયત ું ે . આમ ન થાય તો વીશશાંતી જોખમમાં મક ુ ાઈ શકે છે ! કદાચ આવતીકાલ સવારે અણય ુ ધુધ પણ છેડાઈ જય એવી આ ગહન બાબત છે! રોજના નીયમ પમાણે તણમાંથી એક પણ, ‘ જવા દો ને યાર, હવે કાલે વાત.’ એમ આળસ મરડીને બોલવા તૈયાર નથી. ખરેખર ં ીર બીના ઘટવાની છે. કોઈ ગભ અને એમ જ બને છે !!! હવે રાતના એક વાગી ગયો છે. આ ગહન પશનો ઉકેલ લાવવા ; ચાનો કપ તમને તણેય જણને બહુ જરરી લાગે છે . તમે સામેની ફુટપાથ પરની Page 88 of 170

2008

મુબ ં ાઈમા ં રાતે ચા !

ંુ ડધપુંાડેલું અને તમને આવતા જોઈ એ શાણો હોટલમાલીક દુકાનન અ શટર પાછું ખોલી દે છે . માત કાઉનટર પરની એક જ લાઈટ ચાલતી હતી, એની જગયાએ આ તણ મહાનભ ુ ાવો પાસેથી છેલલો વકરો કરી લેવાની લાલચમાં બીજ તણ લાઈટો ચાલ ક ુ રી; એ તમારો ભાવભીનો સતકાર કરે છે. ચા બનાવવાનો પાયમસ કયારનોય ઠંડો પડી ગયેલો છે . ચા બનાવવાનંુ ે ંુ ે . ભજયાની તપેલ પ ું ણઉડકાઈન ચકચકાટ અભરાઈને શોભાવી રહય છ કઢાઈ પણ કયારનીય ઠંડી પડી ; કાલ સવાર સધ ુ ીની નીંદરમાં ટંુટીયું ં બારણે વાળીને સત ુ ી છે . બીસકુટના પડીકાં અને પાંઉ કાચની પેટીમાં બધ આરામ ફરમાવી રહયાં છે. અને તમે તણ ‘આશા ભયાીં તે અમે આવીયાં .‘ - એ મડ ુ માં, હરખભેર, હોટલની પાટલી પર સામસામા બીરાજો છો. માલીક મહાશય આંખો ચોળતા રસોઈયાને સાબદો કરે છે; અને થડા પરથી ઓડીર લેનાર હોટલ-બોયને હાક મારી બોલાવે છે; અને તમારી પાટલી તરફ મહાન આશા સાથે મોકલે છે. એક મહાન પશની ચચાી કરનાર અતી-મહાન વયકતીઓની ટોળીના મખ ુ ીયા તરીકે ઓડીર આપવાની તમારી જવાબદારી અદા કરવા તમે પવરુતત બનો છો. અને જયેશ! તમારા મખ ુ માંથી વાણી સરી પડે છે , ” તણ કટીંગ…” અને એક કટીંગના દસીયા લેખે તીસ પૈસા તમારા ખીસસામાં છે કે નહીં તેની ખાતરી તમે કરી લો છો . અને તયાંજ વીશશાંતી તો નહીં, પણ રાતના એક વાગે એ સમુસામ હોટલની શાંતી તો જરર જોખમાય છે. બોમબ ધડાકો થવાનો હોય એમ હોટલમાલીકના મખ ુ માંથી એક નોન-પાલાીમેનટરી ગાળ સરી પડવાની તૈયારીમાં છે . પણ કાયમ માટે આ બહુ મલુયવાન ઘરાક ન ગમુાવવાની લાલચ અને ગરજમાં, શાણા વેપારી તરીકે તે તમને ‘ તીસ પૈસાની , તણ કટીંગ ચા રાતના એક વાગે’ બનાવવાની તેની અશકતી સમજવે છે ; અને આવતીકાલે ં સવારે જરર પધારવાન પ ે.મભયીુંઈજનઆપેછે ુ Page 89 of 170

2008

ં એક દેશી હોટલના સહારે જવાન સ વાી. નકમ મુતેન સેકીકરોછો કમ આ ુ એક બાબતમાં તમારી તણે જણની વચચે એકવાકયતા સધાઈ ગઈ છે ! તમે ં થાય તે પહેલાં , ચાનો ઓડીર આપવા ઝડપથી તણેય મીતો એ દુકાન બધ એ તરફ પગલાં માંડો છો.

અને વશોી વીતી ગયા બાદ પણ, જયારે તમે તણે મીતો મળો છો; તયારે એક વાગયાની એ તણ કટીંગ ચાના ઓડીરને યાદ કરી મક ુ ત મને હસી લો ં તારક હોટલમાં રાતે એક તો શંુ ? બે કે તણ વાગે પણ તમે કોફી છો. પચ શોપમાં ચા-કોફી પીવા હવે શકતીમાન છો. પણ એ કટીંગ ચાની મસતી એમાં કયાં? એ હોટલમાંથી એક વાગે માનભેર વીદાયમાન પામવાની યાદ તાજ કરીને તમારા મખ ુ સરી પડે છે … . ’ ગાલીયાં ખાકર ુ માંથી શેર અચક ભી બેમજ ન હુઆ . ‘

Page 90 of 170

2008

ં ીરતા સમજ, ચા મેળવવાની લાલચ રોકી, આ તમે તણે પરીસથીતીની ગભ બાબતમાં આગળ ચચાી કરવાન ક ં જભાજોડીમાંસાથે ુ ે હોટલમાલીક ઉતરવાન ટંુ ાળી, દુકાનનાં પગથીયાં ઉતરી જઓ છો . ‘ કરં કયા, આશ નીરાશ ભયી. ’ એમ મનમાં ગણગણતાં તમે ઘર ભણી પયાણ આદરો છો.

તે દીવસે એક વીશીષ અનભ ુ વ થયો. અમે અમારા શહેરના પાકીમાં ગયા હતા. મને એમ કે, હવે હંુ બાંકડે બેસીશ અને બને બાળ ગોપાળ પલેગાઉનડમાં રમશે . સાથે લાયબેરીમાંથી લાવેલી, મને બહુ ગમતી , પદંરમી સદીના સાગરખેડુઓની , ચોપડી હંુ વાંચીશ . પણ મારા દોહીતોનો પલાન કાંઈક અલગ જ હતો. એમના ડેડી જોડે અગાઉ આવેલા ; તયારે તેમણે કરેલ ં હતો! હંુ જે વાંચવા માંગતો હતો , એ પરાકમ મને બતાવવાનો તેમને ઉમગ ં સાહસ તો ભત આ તો ંુ ઠોસ તંુ વતીમાનના, ુ કાળન અ ુ ’ન ે બ.ીજકોકનહ નીજ સવાનભ ુ વની, રસસમાધી મળવાની હતી! મારી અનીચછા એ ચઢતા લોહીના ધસમસતા પવાહની આગળ કયાં સફળ થવાની હતી?

2008

લો … . લટક ા

એ બાળહઠ આગળ નમત જ ને હંુ તો એ બે જણાની સાથે ુ ં ો ખ ી પાકીના ટેઈલ પર નીકળી પડ્યો. પેલા બે તો ધસમસતા ઉતસાહથી આગળ ં ઉછળતા અને કુદતા જય . પાછળ મારં રગશીય ગ –ુ ાડુંપાંસઠવરહની ં ર ગતીએ, હાહ લેતું , ખેચાત જ ઝુકતી, લબડતી ચાલમાં, મથ ું ય. પેલી એકસપેસ ટેન વારે વારે મને ઝડપ વધારવા ટકોરતી જય. ‘ કમ ઓન દાદા! ‘. રસતે ચાલનાર બીજં પણ આ ગલઢા ટાયડા અને પેલા તરવરીયા તોખાર વચચેનો મીઠો ગજગાહ જોતાં જય અને મછ ુ માં મલકાતાં જય. છેવટે અમારં હાઉસન જઉસન એ મહાન જગયાએ પહોંચી ગયું . ‘સમગ વીશમાં આનાથી વધારે ચમતકૃતી અને સનસનાટીવાળી બીજ કોઈ જગા હોઈ જ ન શકે.‘ ; એવો પરમ વીશાસ એ ટુકડીને હતો ! મને આખી પરીસથીતીનો ઝડપથી ચીતાર આપવામાં આવયો; અને જે નવીન સાહસનો હંુ ં સાકી બનવાનો હતો તેન વ ીહંગાવલોકનમન . આમ તો ે કરાવવામાં આવયું ુ આ ટેઈલ પર આ જગયાએથી અમે ઘણી વાર પસાર થયા હતા. પણ આજની વાત જુદી હતી. હંુ વીસફારીત નેતો સાથે આ મહાન દુસસાહસની શકયતા, અશકયતા, જોખમ (રીસક ફેકટર !) વીગેરે વીશે વીચારતો થઈ ગયો. મારા ગણતરીબાજ અમદાવાદી મગજે આ બાલીશ ગાંડપણને તરત ં આગળ વધત ર ો કીલેવ . ાનોનીધાીરકરવામાંડ્યો ુ

Page 91 of 170

લયો, તમે કહેશો : “ વાતમાં મોણ કાં નાંખો? જલદી કહો ને, વાત શી હતી? “

અમારો નાનકડો વીર તો એ વેલો ઝાલીને પેલી પાટલીની ઉપર ચઢી ગયો. લગભગ દસેક ફુટ દુર એ વેલાનો છેડો ખેચાયો હશે . હંુ તેને વારં તે પહેલાં તો તેણે એ વેલો પકડીને પાટલી પરથી ઝુકાવયું . ટારઝનની યાદ અપાવે તેવી અદાથી તે તો વીસેક ફુટ દુર ફંગોળાયો . જેવો એ વેલો બીજ તરફ પહોંચયો અને તેની વળતી યાતા ચાલ થ ય તે પહેલાં તરતઅમારા ુ ા શરુવીરે તેને છોડી દીધો અને પોતાની ગતીની સાથે તાલ મીલાવી થોડુંક દોડીને તે સફળતાપવુીક ખાસસો દુર જઈ અટકી ગયો . મારી તરફ વીજયી મદુાથી તેણે નીહાળયું . હવે મારા જનમાં જન આવયો. પેલા અમદાવાદી નીધાીરને દબાવી મે તેને આ નવા આવીષકાર અને સાહસ માટે બીરદાવયો . પછી તો એ ભાઈ કયાંય ઝાલયા રહે? હંુ ‘ના -ના’ કરતો રહયો અને તેણે આ નવી રમત પાંચ છ વખત મને કરી બતાવી; અને મને પણ એ પરમ અને અવણીનીય અનભ ુ ત ુ ીનો દીવય આસવાદ માણવા દબાણ કરવા માંડ્યું . અને ખરી વાત તો હવે આવે છે; ભાય ન ંુ ેબેન!યું બધી ગણતરીઓ, ભય, ઉમમરની અશકતીઓ અને મજબરુીઓ બાજુએ મેલીને હંુ પણ એ પાટલી પર આરઢ થયો અને વેલો પકડી લટકયો અને સફળતાપવુીક બીજ Page 92 of 170

2008

તો ચાલો મળ ુ મદુા ઉપર આવંુ . આ જગયાએ રસતાની બાજુમાં બેસીને ં ની એક પાટલી (બેનચ) હતી. તેની પાછળ દસેક પીકનીક કરવાની લોખડ ફુટ દુર એક ઉચ ઝ ું ાડહત . લગભગ ચાળીસેક ફુટ ઉચ ત ુ ં . ોહશ આ ેજ ું એક વીશીષ ઝાડ હતંુ . આપણા દેશી વડની યાદ અપાવે તેવંુ ; પણ ઘણંુ ં .ધારે ંુ તંુ જુદંુ . વડ કરતાં એ ઘણ વ એની ઉચહ ઉપરથી કો’ક જગયાએ ુ વડવાઈઓ જેવા વેલા લબડતા હતા . બાજુના આવા બીજ ઝાડ પરથી લબડતા આવા વેલાઓએ તો જમીનમાં મળ ુ નાંખીને પોતાની અલગ વીકાસયાતા પણ શર કરી દીધેલી હતી. પણ આ વેલાને કોઈએ નીચેથી કાપી નાંખેલો હતો. આથી તે જમીનથી એકાદ ફુટ ઉપર રહે તેમ ઝુલતો હતો. અને તેનો બીજો છેડો ઝાડની છેક ઉપરની મજબત ુ ડાળી પરથી લટકી રહયો હતો. ઝાડ આપણા વડ જેટલ ઘ પણ નઆહતવંુ ેલો ુ ં .ટાદાર ખાસસો જડો હતો, એનો વયાસ ઓછામાં ઓછો દોઢેક ઈચ તો હશે જ . તે બરડ નહીં, પણ ચીકાશવાળો અને મજબત ુ હતો. તીસેક ફુટ ઉચેથી ંુ તંુ . લબડતા આ મજબત ુ વેલાએ એક નવા જ સાહસને શકય બનાવય હ

2008

બાજુ પગ ુ ી પણ ગયો – પડ્યા કયાી વીના હોં ! અને પછી આ નાનકડા સાહસના રંગ અને રસમાં લીન બની તણેક વખત મે આ ટારઝની પરાકમની લીજજત માણી હોં! દીકરાઓ મારી ઉપર ઓવારી ગયા. મે પણ મારો પોતાનો બરડો થાબડી લીધો.

ક.મા. મન ુ શીને યાદ કરી લીધા - ‘વાહ, રે મે વાહ!’ હવે આખા ં ંુ ને કુટુમબના મોટા ઓડીયનસ સમક આ સરકસન ક યારે પદશીન કરવઅ ુ તેની વીડીયો બનાવી ટી.વી.વાળાઓને આપવી કે કેમ , એની યોજનાઓ ઘડતા અમે પલેગાઉનડ તરફ પાછા જવા નીકળયા ! આમ આ ડોહા જવનમાં પહેલી વાર ટારઝનની કની અમેરીકી વેલા પરથી લટકયા!

Page 93 of 170

રવીવારે અમારા કુટુમબના પાંચ જણા અને નાના જયનો એક હબસી દોસત, એમ છ જણા, ફોટીવથીની ઉતતરે આવેલા એક વોટર પાકીમાં ગયા હતા. છેલલા ચાર વષીથી મારી દીકરી ઓગસટ મહીનામાં અચક ુ , ભાવપવુીક અમારા બધા માટે તેની ટીકીટ લાવે છે ; અને અમને બધાને બહુ જ મજ અપાવે છે. તયાં એક ‘ઓશનવવે ઝ’ નામની રાઈડ છે, જે નાનાં મોટાં બધાંને બહુ જ ગમે છે. ‘ ટ્યબ ુ -રાઈડ ‘ની જેમ તેમાં પેટમાં બહુ આંટી પડવાનો ભય નહીં. આશરે 100 ફુટ લાંબા અને 50 ફુટ પહોળા હોજમાં પાણી ભરેલું હોય છે. ઉડાઈ શનુયથી શર કરી છેક અદંર છ ફુટની હોય છે . તેમાં તરનારા તરી પણ શકે અને બીજઓ માટે ઘણી સખંયામાં , લગભગ ચાર ફુટ વયાસવાળી અને બે મજબત ુ ો પણ રાખેલી ુ હેનડલવાળી , પલાસટીકની ટ્યબ ંુ ાગે . હોય છે. ખાસસો મોટો સવીમીંગપલ ુ હોય તેવ લ પણ ખરી મજ તો એ કે તેની છેવાડાની દીવાલની પાછળ , કદાચ ચાર કે પાંચ બહુ જ મજબત ુ , રબરની મોટી ધમણો રાખેલી હોય છે . (આપણને એ તો કાંઈ દેખાય નહીં - આ તો મારા ઈજનેરી ભેજનંુ પથ ૃ કરણ છે !) આ ધમણોને ઈલેકટીક મોટર વડે કે બીજ કોઈ રીતે , ધીરે ંુ ાણીપણ ં ોચવામાં આવે . આ ધકાથી હોજન પ ધીરે ફુલાવવામાં અને સક ઉલાળે ચડે . લગભગ તણ ચાર ફુટ ઉચા મોજં પેદા થાય . આમાં બધી પબલીક પણ ઉલાળા લેવાની મજ માણે . કોઈ કીનારે આવતાં નાનાં મોજંની, તો કો’ક જણ દીવાલ પાસે, જમીનને પગ પણ ન અડે તેવી જગયાએ , મસ મોટાં મોજંની મજ માણે. જેની જેવી તાકાત અને હીમમત . જુવાનીયાઓ, બીકીનીધારી રપસદુંરીઓ, મારા જેવા ગલઢાં , અને બાળબચચાં બધાં મજ માણે. કોઈ નાતજત, રંગરપ, ધરમ, જતી, ઉમમરના ભેદ નહીં . બધાંય બાળકો જ બાળકો. દસેક મીનીટ ઉલાળા ખાવાના. પછી વીરામ. ફરી દર અડધા કલાકે ખેલ ચાલુ . આપણે ય બાપ આ ુ માંતો પડીએ હોં !

Page 94 of 170

2008

વો ટર પાક પ મા ં

છોકરાંવ તો ધરાઈ ધરાઈને અનેક વાર ઉલાળા ખાવા જય. મારો જય ભારે હીમમતવાળો. હંુ રાડ્ય પ ા ડ ત ોરહંુઅને એ બાપત ુ ં ુ ની ુ ોટ્યબ એસી-તેસી કરી, ડુબકીઓ મારીને તરી લે . પાછો નીચેથી ટ્યબ ુ માં ઘસ ુ ીય જય. અને એની ઉમેદ હોય, છેક દીવાલને અડી આવવાની - જણે કે કોઈ ેરીકનજ ઈડરીયો ગઢ જતવાનો ના હોય! એ બાપ ત ુ ોનેચરલઅમ , અહીં જનમેલો!!

2008

આપણે તો એક વાર મજ માણી, કીનારે આવીને બેઠા અને બધાંનો ંુ ણુયકાયીકયી સામાન સાચવવાન પ ! બાકીનાંું બધાં ટ્યબ ુ ની મજ માણવા ં ાવી , પેપસીના ઘટંુ પીતો અને ચીપસ ગયાં. હંુ તો લાંબી ખરુશીમાં પગ લબ ં વાળતો હાહ ખાતો બેઠો. દરીયાઈ પલ ચગ ુ ની પાછળના આકાશમાં સધંયાદેવી રતમુડા શણગાર સજ સોળે કળાએ ખીલયાં હતાં . સરુજદેવ તો દેખાતા નહોતા. પણ દશય બહુ મનહર હતંુ . *** મન પણ હીલલોળે ચડ્યું . પદંરેક દહાડા પહેલાં ગેલવેસટનના ંુ તંુ ; તે યાદ દરીયાકીનારાની સહેલગાહ અને સમદુસનાન દીકરાએ કરાવય હ ંુ ાબોચીયહ આવી ગયંુ . આ તો માનવસજીત દરીયાન ખ . પેલો ંુ તોતંુ ગલફનો અખાત, એટલાંટીક મહાસાગરનો વછેરો ! કયાં રાજ ભોજ ને કયાં ગાંગો તેલી! આ તો અડધા કલાકમાં દસ જ મીનીટ હીલોળા લે. ઓલયો તો લાખો વશી સતત હાલયા ને ડોલયા જ કરે….. નહીં થાક, નહીં વીરામ મહેરામણ તે મહેરામણ … . પણ વધારે લાંબી વીચાર-તરંગમાળા ચાલી. આ દરીયાના ખાબોચીયાનો સજીક મારા જેવો કે મારાથી થોડો ચડીયાતો , એક માનવજંતુ . અને ઓલયાનો તો … સષ ૃ ીનો નાથ. પણ એનીય આંખ સહેજ ઝોલે ચડે તો ? ંુ ાયબ; અને બીજ નવા વીશનો ચાકડો પાછો ચાલુ . આ આ વીશ આખ ગ ં થાય. ઓલયાની એક એક ખાબોચીયાની મોટર દસ મીનીટ પછી બધ ં . પણ એ ય કોક’દી બધ ં તો પડવાની જ ને? યગ ુ ાંતરે બધ જેમાં દસ મીનીટમાંય સો જેટલા સહેલાણીઓ આનદંથી કીલલોલે છે ; એવા આ નાનકડા સાગર જેવો ભલેને હંુ નથી . ભલે ને મારં સમગ જવન એક પરપોટા સમાન છે - આ જનમયો.. અને આ ફુટ્યો . પણ એટલા Page 95 of 170

ગાળામાંય તેમાંથી પરાવતીીત થતો પકાશ એક નીદોીશ બાળકને ખીલખીલાટ હસાવી શકે; તો મારા આ પરપોટા જેવા જવનની સાથીકતા છે . ઓલયા વીશના નાથની અપાર કરણાનો, તેના પેમનો, તેના સતય, ચૈતનય અને ે ં પણમારાજવનમાં પરાવતીીત થાયત આનદંનો એક પરમાણ જ ટ લ ો અ શ ુ હંુ અને તે સરખા . બસ મારા નાનાશા જવનને આટલો વળાંક તો આપંુ …

2008

અને તો? ં ોટોભાઈને હંુ અલયા એ ય ઉપરવાળા… આપણ બેઉ તો ભેર . ત મ ુ નાનો… ચાલને આ ફરી હીલોળો શર થયો છે, તેમાં જરા છબછબીયાં કરી લઈએ, ઉલળી લઈએ ….. હાલને મજ આવશે. ”

, , .” ,

,

, !

અને બાપુ ! આપણે તો પસનચીતતે, બધી લઘત ુ ા ઓગાળીને , ઓલયા ભેરને હૈયાની માલી’ પા રાખીને, ફરીથી હીલલોળાની મજ લેવા ધોડી જયા.

Page 96 of 170

અમારી ઓફીસનો પટાવાળો એક વીઝીટીંગ કાડી મારા ટેબલ પર મક ુ ી ં ુ ાસમનનથય ગયો. ‘ . . ’. મને તેને મળવાન ખ . મારે બીજં ું ંુ ાઈથી આવેલો હતો . મે ઘણાં કામ તે દીવસે હતાં. પણ તે છેક મબ ‘રચીપ’ને(!) મારી ઓફીસમાં બોલાવયો. તે એક માઈકો-પોસેસર વાળા, ટેસટીંગ સાધન બનાવતી કમપનીનો સેલસમેન હતો . તે સાધન નવી જ ંુ તંુ. અમને સમારકામના કામમાં તે બહુ કામમાં લાગે તેમ સવલતો આપત હ હતંુ . આ વીષયના ઘણા પશો મે તેને પછ ુ ્યા . તેણે બહુ સરસ રીતે મારી ંુ માધાનકયી ં ાઓન સ બધી શક . હવે આું બાબતનો હંુ નીષણાત તો નહીં ; પણ મારા હાથ નીચે કામ કરતા એનજનીયરો પાસેથી શીખેલી કેટલીક બાબતો વીશે મે તેને વધારાના પશો પછ ુ ્યા . તેના પણ રચીપે બહુ સરસ જવાબ આપયા. ંુ ાધનલાગેછે આ ત ો .બહ હવે મને થય ક ‘ુ ં ે લાવ અમારા ુ કામનસ આ બાબતના નીષણાતને બોલાવંુ’ . મે અમારા ઈનસટુમેનટ ખાતાના ઉપરી મેનેજરને બોલાવયા. તેમણે તો આવીને ઘણી જટીલ અને વીષદ માહીતી માંગી. મને તો એ અરબી, ગીક અને લેટીન જેવી લાગે ! તે બધાંયના પણ ં ોષકારક જવાબ આપયા . અમને બનેને થય ક તેણે બહુ જ સરસ અને સત ું ે , ંુ ે . આ સાધન તો જરર ખરીદવા જેવ છ પણ ખરી રસ પડે તેવી વાત તો હવે આવે છે … . ં ત સવાલ પછ રચીપ ગજ ુ રાતી હતો એટલે મને જરા અગ ુ વાન મંુ ન થયું . મે રચીપને પછ ુ ્યું ,” અરે, રચીપ! તમે આ વીશયના સનાતક કયાંથી થયા?’ રચીપ ,” સાહેબ ! હંુ તો બી .કોમ. જ છું.” મને અને મારા મેનેજરને એકદમ આંચકો લાગયો અને સાનદંાશયી થયું . કોમસી ગેજયએ ુ ટ હોવા છતાં તેની આ વીષયની જણકારી એક નીષણાતને પણ શરમાવે તેવી હતી. વધારે વાતો કરતાં ખબર પડી કે,

Page 97 of 170

2008

સેલસમ ેન

ઈજનેરીની માસટરની પદવી ધરાવતા બીજ સેલસમેનો કરતાં તે વધ વુ ેચાણ કરતો હતો અને તેની કમપનીમાં તેને બહુ ઝડપથી પમોશનો મળતાં હતાં . ંુ ?” હસયશું

રચીપનો જવાબ આંચકો આપી દે તેવો હતો ,” સાહેબ ! શરાબ! “ . હંુ ચમકી ગયો . તેણે ફોડ પાડ્યો .“ સાહેબ ! કાંઈ ખોટંુ ધારી ન લેતા . મારી જવાદોરી ંુ કામ મારે માટે શરાબ છે . તેમાં હંુ ડુબી જઉ છું . આ સાધન અને જેવ આ તેના વીજાનને લગતી, મારે જરરી, બધી માહીતી, મે તેના નીષણાતો પાસેથી મેળવીને મોંઢે કરી લીધી છે . જયારે કોઈ નવી પોડકટ અમારી કમપની બજરમાં મક ુ ે છે ; તે પહેલાં હંુ તેનો આવો અભયાસ કરી લઉ છું. તમને જણીને આનદં થશે કે , અમારા માલીકે મને તેમના એક બીજ સાહસમાં ં ણ પણ આપય છ ંુ ે . ” ભાગીદાર બનાવવા મને આમત મનોમન મે આ ‘શરાબી’ને નમન કરી લીધા.

Page 98 of 170

2008

મે તેને છેલલો સવાલ કયોી ,” તમારી સફળતાન ર

એક બથપડે પાટીની વાત છે . પાટીનો છે વટનો ભાગ િતો. કેક તો કારનીય કપાઈ ગઈ િતી. જમવાન ુ ં પણ સમાપતીમાં ુ મા ં વાતોમા ં મશગલ ુ િતા. અમે િત ું. બધા પોતપોતાના ગપ ચાર પાચ ં ઘડ ૈ ીયાઓ ડાઈનીગ ટેબલ પર બધ ું પતાવીને ગપાટા મારતા બેઠા િતા. એક જુવાનીયો પણ િતો. મને તેન ુ ં નામ અતયારે યાદ નથી. પણ તેણે કાઈ ં ક વાત કિી અને તેની બાજુના એક કાકા ખડખડાટ િસી પડયા. મને સમજય ું નિી કે, એ કેમ િસયા અને વાત શી િતી. એટલે મે કહું,” અરે , ભાઈ! થોડું મોટેથી બોલો, તો અમારા જવા સાભ ં ળવાની તકલીફવાળા પણ લાભ લઈ શકે. “ મારી બાજુમા ં બેઠેલા મારા જવા બીજ કાકાએ મારી વાતમા ં ટાપશી પરુાવી. િવે નરિરીભાઈ કુદી પડયા. તેમણે કહું,” એમની વાત પછી. જુઓ, મે બહુ રીસચપ કરીને એક સાભ ં ળવાન ુ ં યત ં બનાવયું છે . આપણા જવાની બધી તકલીફ દુર થઈ જય. અને ખચપ ુ ી. વેસટ જવી વસતઓ ુ માથ પણ સાવ મામલ ં ી બનાવાય. “

Page 99 of 170

2008

શવણ ય ંત

બધા તરત બોલી ઉઠયા,” અરે , િા! િા! મારે ય તે જોઈએ. જ ખચપ થાય, પણ અમને તે બનાવી આપો.”

છો. મારે આમા ં કાઈ ં ખાનગી રાખવાની જરુર નથી. મારી આખી ફોમયલ પ ુ ા જ તમને કિી દઉ. સૌ પોતપોતાની રીતે બનાવી લે. “ અમે નરિરીભાઈની ખાનદાની ઉપર ઓવારી ગયા.

મે

આતરુતાથી કહું,” જરુર, જલદી કિો.” નરિરીભાઈએ બહુ જ ગભ ં ીરતાથી આગળ ચલાવય ું ,” જુઓ આટલી સામગી જોઈએ. એક દીવાસળીન ુ ં બાકસ, બે વાપરી ન િોય તેવી દીવાસળી, અને એક રબરબેનડ.” મારી આખો આશયપથી પિોળી થઈ ગઈ. મનમા ં થયું; ‘નરિરીભાઈન ુ ં દીમાગ ઠેકાણે તો છે ને?! કાઈ ં પીધ ું નથી, તો પણ આમને તો ચઢી િોય તેમ લાગે છે !’ મારા િાવભાવ તે સમજ ગયા, “ તમે નિી માનો, પણ આ યત ં ખરે ખર કામ કરશે. નીવડેલ ું અને ચકાસણી કરે લ ું છે .” મારી બાજુએ બેઠેલા બીજ કાકાએ તો ખીસસામાથ ં ી ડાયરી અને પેન કાઢીને લખવાની તૈયારી પણ કરી લીધી. તે આતરુતાથી બોલયા,” અરે નરિરીભાઈ, જલદી કિોને.” િવે નરિરીભાઈ આગળ વધયા,” જુઓ. બાકસની એક બાજુએ એક દીવાસળી લગાવવાની - તેન ુ ં કાળં ટપકું અડધો Page 100 of 170

2008

નરિરીભાઈ કિે,” જુઓને, તમે બધા સમદુખીયા મીતો જ

ઈચ ઉપર રિ ે તે રીતે. પછી તેની સામેની બાજુ બીજ દીવાસળી આ જ રીતે લગાડવાની. પણ તે થોડી ઉચી રિ ે તેમ. ઓછં સભ ં ળાત ું િોય તે કાનની ઉપર બરાબર ફીટ થાય, તેમ લગાડી દે વાનુ ં. જો બેય કાનમા ં તકલીફ િોય, તો આવ ું બીજુ ં મશીન બનાવીને બીજ કાન પર લગાવી દે વાનુ ં.” િવે મારાથી ન રિવ ે ાયું, “ અરે નરિરીભાઈ, તમને ુ ે છે ? આ તે કાઈ અતયારે આવી મજક સઝ ં કામ કરત ું િશે?” નરિરી ભાઈ બોલયા,” જુઓ, જણે વાત એમ છે કે , તમને વધારે સભ ં ળાય કે ન પણ સભ ં ળાય. એની કોઈ ગેરનટી નિી; પણ સામેની વયકતીને ખબર પડી જશે કે , આમને સાભ ં ળવાની તકલીફ છે , એટલે તમારા કહા વગર તે મોટેથી બોલવા માડ ં શે. તમારું કામ બોલયા વગર બની જશે .! “ અને વીજયી મદુાથી નરિરીભાઈ સમીત કરી રહા. અને અમે બધાં? િસી િસીને ગોટપોટ… (નરિરીભાઈ પટેલ અમદાવાદમા ં ડેપયટુી પોલીસ કમીશર ૃ થયા બાદ, ડલાસમા ં તેમની દીકરી અને િતા, અને નીવત જમાઈ સાથે સથાયી થયેલા છે . તેઓ સરસ ચીતો પણ દોરે છે .)

Page 101 of 170

2008

પછી રબર બેનડ બાકસની ઉપર લગાડવાનુ ં, અને જ કાનમાં

2008 Page 102 of 170

સાઈકલ ચલ ાવતા ં

2008

“ . . .”. ———————————————————————— —દીકરો સાયકલ ચલાવતાં શીખી ગયો છે. તણ વષી પહેલાં તે નાની સાઈકલ સરસ ચલાવતો હતો . પણ એક દીવસ પાકીમાં કોનકીટના રસતા પર પડી ગયો હતો. નાકમાંથી લોહી ંુ ત;ંુ અને હાથપગ પણ છોલાયા હતા. તયારથી તેના મનમાં નીકળય હ સાઈકલ ચલાવવા માટે ભય પેસી ગયો હતો . કેટકેટલ સ , તે ું મજવવાછતાં સાઈકલને હાથ લગાવવા તૈયાર જ ન હતો. એ ભય તો તેણે પોતે જ કાઢવાનો હતો. પણ તણેક દીવસ પહેલાં શેરીના બીજ છોકરાંઓને સાઈકલ અને સકુટર ચલાવતાં જોઈ તેને પણ મન થયંુ . તેણે સકુટર પર હાથ અજમાવવાનંુ નકી કયીું. બે પાંચ મીનીટમાં તો તે રમરમાટ ચલાવતો થઈ ગયો. પછી તો બીજં છોકરાંવ સાથે રેસ શર થઈ ગઈ; કોણ ઝડપી ચલાવે છે? સકુટરવાળા સાથે હોડ બકતો હતો તયાં સધ ુ ી તો ઠીક હતંુ . એ છોકરો તેનાથી નાનો હતો, એટલે અમારો દીકરો તેનાથી આગળ નીકળી શકતો. પણ બે દીવસ પર તો તેણે સાઈકલવાળા ‘એરીયન’ સાથે હોડ બકી . એરીયન લગભગ તેની જ ઉમમરનો હતો. તેની સાઈકલ હોટવહીલની હતી (અમેરીકાના બાળકોની હોટ ફેવરીટ !) એટલે એરીયન જ આગળ નીકળી જય ને? ભાઈ તો મારી પાસે મોંઢંુ વકાસીને આવયા . Page 103 of 170

મને કહે, “ હુ એરીયનને હંફાવી શકતો નથી . હમમેશ તે જ આગળ નીકળી જય છે.”

2008

મે કહયું ,” તારે એની બરાબરી કરવી હોય તો, તારે પણ સાઈકલ જ હાથમાં લેવી જોઈએ.” તે કહે,” પણ હંુ પડી જઉ , અને મને વાગે તો? “

મે કહયંુ ,” લે, કર વાત ! હવે તો ત ‘બ ી .ગબોયથઈગયોછે ુ ’ ં સાઈકલ પર ત ચ તારા પગ આરામથી જમીનને અડશે. અને હંુ ુ ં . ઢીતોજો તને બચાવવા તારી પાછળ જ દોડતો રહીશ.” મે એને પોલીટીકલ પોમીસ આપી દીધું .

ં ા અને કુશક ં ા સાથે સવાર થયા . પણ હવે તેના ભાઈ અનેક આશક પગ ખરેખર જમીન પર લબડતા હતા! હવે તેને શધધા પડી. તેણે પહેલું ે જુનીયાદતાજ કરીલીધી ં પેડલ લગાવય અ ન ે ન ા ના મગજ . ભાઈની ુ સાયકલ તો રમરમાટ ચાલી. મને તો કયાંય પાછો પાડી દીધો. અને સીધો એરીયન સાથે મક ુ ાબલો. હવે તે એરીયનની થોડીક જ પાછળ રહી તેનો પીછો કરી શકતો હતો. બે ચાર રાઉનડ મારી તે મારી પાસે પાછો આવયો. મે તેની સાઈકલની સીટ બને તેટલી ઉચી કરી આપી . હવે તો તેને ચલાવવાનંુ વધારે સારં ફાવયંુ . તે એરીયનને પાછો તો ન પાડી શકયો, પણ તેનો આતમવીશાસ પન ુ ઃઃ સથાપીત થયો હતો. આજે હંુ તેને પાકીમાં લઈ આવયો છું . બે તણ કસોટી નકી કરી. તેણે ડરતાં ડરતાં તે પસાર કરવાનો નીધાીર કયોી. તેના ગઈકાલના દેખાવના પમાણમાં આ કસોટીઓ થોડીક આકરી હતી. પણ હવે તેના વીકાસનો આલેખ ઉધવીગામી હતો. તેણે અડધા કલાકમાં તો બધી કસોટીઓ પાર કરી નાંખી છે. હંુ બાંકડા પર બેસી તેને બીનધાસત સાઈકલ ચલાવતો જોઈ રહયો છું. દીકરાનો પન ુ Page 104 of 170

આતમવીશાસ

ઃઃ સથાપીત થયેલો જોઈ મારં મન આનદંમાં ગરકાવ છે અને મારા પોતાના કીશોરાવસથાના કાળમાં ડુબકી મારી દે છે . અને મારો હાલનો આતમવીશાસ પણ પન ુ ઃ ઃ જગતૃ થઈ ગયો છે .

2008

Page 105 of 170

2008

સુધાકર ે શ ું કયુ ? ભાગ -1

પોફેસર હેનીચે નીરાંતનો દમ લીધો . ંુ ાઈની …… યન સવીટ્ઝરલેનડથી મબ ુ ી .માં એકાદ મહીના પહેલાં એ વીઝીટીંગ પોફેસર તરીકે આવયા હતા . એક જ વીષયના અભયાસી હોવાના નાતે અને સવભાવનો મેળ પડવાને કારણે , આટલા ટંુકા ગાળામાંજ પોફેસર સધ ુ ાકર સાથે તેમની ગાઢ મીતતા થઈ ગઈ હતી . બને ઘણી વખત સાથે ફરવા જતા. પોતે એક સારા અને સાચા ખીસતી હોવાનો હેનીચને ગવી હતો . મધર ટેરેસાએ દરીદનારાયણની કરેલી સેવાથી તેઓ ઘણા પભાવીત હતા . ંુ ે આ બાબતમાં ભારતમાં ગરીબોની હાલત જોઈ, તેમને ઘણ દ ંુ ુખ.થત પોત ેતેનાવીચારહમમ ેશતેમનેઆવયાકરતા ં શક ર ી શ ક . ુ

અને એક દીવસ તેમને આ બાબતમાં આગળ ધપવાનો મોકો મળી ગયો. તે દીવસે સધ ુ ાકર સાથે તેઓ મબ ું ાઈના … .. વીસતારમાં ચાલવા ં અને ઝાકઝમાળ વીસતારોની પાછળ આવેલી, એક નીકળયા હતા. શીમત ઝુંપડપટી તરફ બનેના પગ ઉપડ્યા . ગદંકીના ઢગલે ઢગલા ચારે બાજુ ં દેખાતા હતા . માથ ફ ા ડ ી ન ા ંખેતેવીબદબથ ુ ુ ીબચવાબનેએ નાકેહા દીધા હતા. ં ળાયો . મરાઠીમાં તે પોતાની તયાં એક બાઈનો ઉચા સાદે અવાજ સભ ં ંુ ે દીકરીને વઢી રહી હતી. હેનીચને જણવાન મ શી બાબત હતી. ુ , નથયક ંુ ે , છોકરીથી પાણીની બાલદી તેણે સધ ુ ાકરને પછ ુ ાકરે તેને જણાવય ક ુ ્યું . સધ ઢોળાઈ ગઈ હતી; માટે તે ગસુસે થઈ હતી . હેનીચે કહયું :” એમાં શું ? દીકરી હવે ઉમમર લાયક છે. નળ ઉપર જઈને ભરી આવે.” સધ ુ ાકર : “ અરે! હેનીચ . અહીં કયાં કોઈ નળ જ છે?” હેનીચ : “ અરે! આટલી બધી વસતી અને પાણીનો નળ જ નહીં?” Page 106 of 170

સધ ુ ાકર : “ આ બધી વસતી ગેરકાયદેસર છે . જમીનના માલીકને જ ે તે ે પણ મોટી રકમ આગોતરી ચક ંુ ન.ેકઅન પાણીન ક શનમળ ુ વે તો. ”

હેનીચ : “દોસત, સધ ુ ાકર! ચાલ આ માટે હંુ રકમની વયવસથા કરીશ. થોડા હંુ આપીશ અને બાકીના સવીટ્ઝરલેનડના મારા જેવા વીચારો ધરાવતા મીતો પાસેથી એકઠા કરીને તને આપીશ. પણ આટલી બધી ં ા ં વસતીને પરુત થ ા ય એ ટ લપું ાણી અને એટલી સખંયામાં નળ નખ ુ જોઈએ. આ બાઈ અને તેની દીકરી જેવી બધી દુખીયારીઓ માટે આટલું ં નાન ક થશ .”ેતોમનેટાઢકથશે ુ ા મ

2008

સધ ુ ાકર તો તેના આ ઉદાતત વીચાર ઉપર ફીદા થઈ ગયો.

બીજ દીવસે સધ ુ ાકર એક પલમબરને તયાં લઈ ગયો; અને મયન ુ ીસીપાલીટીની મેઈન લાઈનથી પાણીનો પાઈપ અને તણ ચાર ઠેકાણે નળ નાંખવા માટેના ખચીનો અદંાજ આપવા કહયંુ . પલમબરભાઈ તો મચી પડ્યા . ં ુ ક ેમનત ંુ ોમોંપહોળંુ થઈગ ં આટલ મ ો ટ ા મમળવાનીઆશામાંત . બધે ુ ફરીને સાંજે તેમણે સધ ુ ાકરને ઘેર જઈ , 50,000 રપીયાનો અદંાજ પણ આપી દીધો. બીજ દીવસે સવારે કોલેજમાં હેનીચને આ માહીતી આપશે તયારે ં હેનીચ કેટલો ખશ ુ થઈ જશે ; એ ખયાલથી સધ ુ ાકરન મ ુ નપફુલલીતબની ગયું . તેણે પોતાની પતનીને આ વાત કરી. પણ એ બાઈને આ વાત કાંઈ જમી નહીં. સતીની છઠી ઈનદીય કોને કહેવાય ? એ કહે, ” તમે બને પોફેસર છો , પોફેસર . આમાં તમારં કામ નહીં. કોંગેસ, શીવસેના કે ભાજપના કાયીકરનંુ આ તો કામ. તમે એ કરી રહયા.” સધ ુ ાકરને પતની પર ગસુસો આવયો. અને તયાં જ ફોનની ઘટંડી રણકી. સધ ુ ાકરે ફોન ઉઠાવયો. સામેથી તોછડી ભાષામાં કોઈ બોલયું ,” અબે, પોફેસર ! અપન ુ ા હૈ કી તમુ ચાલીમે પાનીકા પાઈપ લાવણેવાળા હૈ . ુ ને સન કયા યે બાત સચ હૈ?” સધ ુ ાકર તો ખશ ુ ીમાં કુદી પડ્યો . વાહ! પબલીકને પણ આ મહાન ંુ વયઅ ંુ ને કામની ખબર પડી ગઈ. તેને પતનીની મખ ુ ીતા પર હસવ આ પોતાની મસુતાકી પર ગવી. તેણે તો ખશ ુ ીના માયાી હા પાડી. Page 107 of 170

અને તયાં સામેથી બોમબ ધડાકો થયો.“ તેરી સાન ઠીકાને હૈ કી , નહીં? યે સબ ફાલત બ , ઔરં કર તેરી ચોપડી સમાલકે બેઠ .” ુ કવાસબદ

2008

ંુ ોઈએ. “ સધ ુ ાકર ,” અરે , તમે કોણ છો? તમારે તો ખશ ુ થવ જ

સામેથી ,” દેખ , પોફેસર ! મૈ …... દાદા હંુ. વો સારી ચાલી મેરે ે ટેનકરકા પાની પીતી હૈ . અગર ત ય ુ પ ા ઈ પલાયાતોમેરાટેનકરબદં કરવાનેકા તેરા ઈરાદા હૈ કયા ? તેરા થોબડા તડ ુ વાનેકી ઉમમીદ રખતા હૈ ? યા ફીર તેરે શાહજદેકી ટાંગ તડ ુ વાની હૈ ? ” ંુ ોલે ? માત તેને પોતાની પતનીની સઝ સધ ુ ાકર શ બ ુ પર અનહદ માન ેહેનીચમાટેદયા ં ઉપજય અ . ન ે ચ ાલીવાળીપબલીકઅન ુ ……………….. ટમપા-ફલોરીડા પાસે આવેલા ગેઈનસવીલેના ડો. િદનેશ શાહે આપણા ચીતતને હતપભ કરી નાંખે તેવી આ સતયકથા પકાશીત કરં છું . ડો. િદનેશભાઈ શાહ મોલેકયલ ુ ર બાયોલોજ ના તજજ તો છે જ . પણ માનવતાથી, કરણાથી છલકાતા નખશીશ સજજન પણ છે. આ વાત તેમણે મને બહુ હરદયદાવક એક સદંેશામાં જણાવી હતી . આવી અગણીત કથાઓ ભારતમાં દરરોજની ઘટના છે, તે આપણે જણીએ છીએ? અને જો ં ંુ થી જણતાં હોઈએ તો કેમ આપણા પેટન પ ? ુ ાણીયહાલતન હવે તમે જ કહો. સધ ુ ાકરે શ ક

Page 108 of 170

ંુ યી?ુંહશે

સધ ુ ાકર નીચેનાંમાંથી એક, વધારે, અથવા અનય કોઈ પગલાં લઈ શકયો હોત

2008

ભાગ -2

• ખરેખર તપાસ કરવી કે એ ફોન કોણે કયોી હતો . • પોલીસને જણ કરવી અને પોલીસ રકણ હેઠળ યોજનામાં આગળ વધવંુ . •

ટેનકરવાળા વેપારી અથવા આવા અનેક દાદાઓને આવી કામગીરી આગળ ધપાવવા પોતસાહન આપી; ટેનકરથી પાણી આપવાનંુ ેવ અ ંુ ન.ેપાણીનાભાવનીચાલાવવા મક વ ા દ ુ ં ુ ત બજર ઉભ થ

•

ં ાવવા એ દાદાને ટેનકરની જગયાએ પાઈપલાઈન અને નળ નખ સમજવવો; જેથી તેનો ખચી ઓછો થઈ જય અને તે સસતા દરે ચાલીવાળાને પાણી આપવા માંડે.

•

ગાંધીચીધયા માગે સતયાગહનો આશરો ંુ સતઅજમાવવ અસહકારન શ . ંુ

લેવો.

ઉપવાસનંુ,

• એ ચાલીના લોકોને જગતૃ કરવા અને પોતાના જવનની પાયાની ં ષી આદરવા પેરવા . જરરીયાતો માટે સઘ • તેની પતનીની સલાહ માનીને આખો પશ રાજકારણની કોઈ કાબેલ વયકતીને સોંપી દેવો . •

ંુ ળતર એ જમીનના માલીક અને એ દાદાને મોં માંગય વ , આપી આખી ચાલીનો વીસતાર ડેવલપરોને આપી દેવો . તયાં બહુ ં ાવી , નાના આવાસો સવલતવાળા, આધન ુ ીક, બહુમાળી મકાનો બધ ઝુંપડાવાળાને આપી , વધેલી જમીનમાં ઉપરના અને મધયમવગીના આવાસો બનાવી, આખા વીસતારમાં આમલ ુ પરીવતીન લાવવંુ . છતાં વધેલી જમીનમાં બાગ બગીચા, આનદં પમોદનાં સાધનો, વયાપારી ધોરણે વસાવી, એક નવો જ યગ ુ શર કરવો.

Page 109 of 170

સધ ુ ાકર કાંઈ કરે કે ન કરે ; આપણે પણ આ સમસયામાં તટુી પડવંુ , ટાંટીયા તોડાવવા કે માર ખાવો અને ભખુયાં તરસયાંની વહારે ધાવંુ .

•

અને બીજ અનેક શકય ઉકેલ… ..

2008

•

હવે આપણે સધ ય ીું તે જણીએ એ પહેલાં ુ ાકરે ખરેખર શ ક ુ ં વાતાીની છેલલી લીટીમાં તેનો ઈશારો આપી દીધો હતો તે તરફ ધયાન દોરં … ંુ ોલે ? માત તેને પોતાની પતનીની સઝ “ સધ ુ ાકર શ બ ુ પર અનહદ માન ેહેનીચમાટેદયા ં ઉપજય અ .” ન ે ચ ાલીવાળીપબલીકઅન ુ વાસતવીકતાની ભમુી પરની વાત. સધ ુ ાકર મારા જેવો, તમારા જેવો, 99% ટકા લોકો હોય છે, તેવો સામાનય માણસ હતો. તે પોતાનો આકોશ મનમાં જ સમાવી, કડવી દવાની જેમ આ કુરપ વાસતવીકતાનો ઘટંુ ડો ગળી ગયો અને પોતાની પોફેસરીમાં , ંુ ેટલું પોતાના નીજનદંમાં ડુબી ગયો . હેનીચ પણ ‘મધર ટેરેસા’ બનવ ક દુષકર છે , એ સમજ સવીટ્ઝરલેનડ પાછો સીધાવી ગયો .

… રખે માની લેતા કે , આ સતયકથા માત અસસંકારી, અભણ, તોછડી ભાષા બોલતા … દાદા પરુતી જ મયાીદીત છે . આવા અનેક માફીયા સમાજના દરેક કેતમાં અડો જમાવીને બેઠા છે . એ એકદમ સશ ુ ીકીત પણ ં ીત, રાજયકતાી કે ધમીગર હોઈ શકે છે . ડોકટર, વૈજાનીક, ઉદ્યોગપતી, પડ ુ પણ હોઈ શકે છે . આ સૌની સામાનય ઓળખ છે- કેવળ સવાથીવતૃતી , અમયાીદીત મહતવાકાંકા, જવનના ઉદાતત મલુયો પતયે ઉદાસીનતા અને પરપીડનનો દાનવી આનદં. સધ ુ ાકરને, હેનીચને , તમને, મને, સૌ સમજદાર વયકતીઓને કાંઈક ંુ તંુ , ખટકતંુ , ચથ ંુ ાત અ ં ંુ ે સધ ખચ દં?રરહીગયન બસ! જયાં ુ ી આ તડફડાટ ુ છે; આ વલવલાટ છે; આ આકોશ છે..... તયાં સધ ુ ી આશા જરર છે.

Page 110 of 170

”જયાં સધ ુ ી ભણેલા અને સમધૃધ લોકોની સવંેદનશીલતા ટંુટીયું વાળીને સઈ ુ ગઈ છે ; જયાં સધ ુ ી કેવળ નીજનદંમાં મહાલતો સમાજનો ઉપલો ં કરીને સમાજની કોઈ કુરપતાન અ ં ુ સતીતવજનથી વગી આંખો બધ ; એમ બહુ સરળતા અને સલામતીપવુીક માની લે છે – તયાં સધ ુ ી , આ એકવીસમી સદી જ નહીં પણ આવનારી અનેક સદીઓ સધ ુ ી - ગાંધી પસતત ુ છે ; અને રહેશે .” જરર એક દી’ કોઈ નવો ગાંધી જગશે; અને આપણા ચીતતના એ આકોશને વાચા આપશે. અને આવા કરોડ કરોડ આકોશ ભેગા કરી એવી ં ન પગટાવશે ; જેમાં આવી અનેક આંધી, એવો વડવાનળ, એવો પભજ સામાજક નીમનતાઓ ભસમીભત ુ બની જશે . સદીઓથી સમાજના દરેક કેતના ઉપલા સતરની ચાંચીયાગીરીથી અનયાયી વયવસથાઓ, સીમીત વાડાઓ, કુરઢીઓ , પોકળ માનયતાઓ અને અથીહીન પરંપરાઓ કાયમી બનયાં છે. આ સૌ મોભીઓ સમાજની સખ ુ ાકારી, સરળતા, નયાય અને જવન જવવાના પાયાના હકોને ગળે ટંુપો દઈને , ખરેખર કામ કરનારની પીઠ ઉપર સવાર થઈને પોતાની મગરરીમાં મહાલે છે - સમાજની ંુ ળાવી રહયાં છે . એ લાગણીઓને , વાચાને, ભાષાને, અભીવયકતીને ગગ શભ દીવસે આ સૌ મોભીઓ, તેમનાં સામાજયો અને તેમની બધી ુ શયામલતાઓ અને કુરપતાઓ કડડભસ ુ થઈને તટુી પડશે . જરર છે - માત આપણી અદંર રહેલા આતશની એ ચીનગારીને ઠીંગરાવા નહીં દેવાની . જરર છે - એ નવા ગાંધીના અવતરણની આતરુતાથી પતીકા કરવાની - પીયતમ કે પીયતમાના આગમનની કરીએ ે ં એવી. આપણે કમ સે કમ આટલ ત ુ ો જ રરકરીશકીએછીએન ?

Page 111 of 170

2008

આજની તારીખમાં જે ગણયા ગાંઠ્યા લોકોએ એ પોતડીધારી ગાંધી , એ ં ર મહારાજ, એ ઠકરબાપા, એ જુગતરામ દવે , એ મધર ટેરેસા વી . રવીશક ેમાંના ટકાવી ં ો જેવ જ ં સત વ ન અન ; તે કવન એક રાખયછ એવા,ું ે ુ આદરણીય શી. નારાયણભાઈ દેસાઈએ તેમની બહુ જ લોકપીય થયેલી ગાંધીકથામાં કહેલા અને મે સાંભળેલા શબદોમાં -

સલમમા ં સફ ર

આવા ઝોનમાં તો જતજતના અને ભાતભાતના કામો હોય. એક ંુ ને નાનકડી કમપની જ જોઈ લો. વીજળીની ચોરી પકડવાન અ અટકાવવાનંુ કામ પણ આના એક ભાગ રપે; બહુ જ ગદંંુ અને મશુકેલ ં જરરી આ કામ. પણ અતયત એક દીવસ અમારા મીટર રીડીંગ ખાતાના અધીકારીએ ચચાી દરમીયાન એવો રીપોટી આપયો કે, શહેરની છેવાડે આવેલા એક ગામ પાસે આવેલ … ..નગર નામના સલમ વીસતારમાં વયાપક પમાણમાં ચોરીઓ થાય ંુ કી છે. મે મનોમન તયાં ધાડ પાડવાન ન . કયી અમું ે આવા નીણીયો અગાઉથી જહેર નથી કરતા હોતા . બધી તૈયારીઓ પતે પછી, છેલલી ઘડીએ ંુ ામ જહેર કરીએ ; જ, જગાથી એકાદ માઈલ દુર હોઈએ તયારે , સથળન ન જેથી ગપુતતા જળવાય અને ગન ુ ેગારોને માહીતી પહોંચી ન જય . એ બહુ મોટો વીસતાર હતો, અને મને પણ સલમ વીસતાર જોવાની ઈચછા હતી, માટે હંુ પણ આ ધાડની કામગીરીમાં જોડાયો . અમારી ફોજ બહુ મોટી હતી. બીજ બે ખાતાંઓનો સહકાર પણ લીધેલો હતો. મારી સાથે સોએક માણસોનો સટાફ, વાહનો, બદંુકધારી સીકયોરીટી ગાડી અને બીજ ંુ ાઉસનજઉસન સામગી હતાં. મારી સરદારી નીચે બધ હ તયાં પહોંચયંુ . અમે કામગીરી શર કરી. આમ તો એ ઝુંપડપટી ન હતી. સરકારી ખાતાએ બાંધેલાં પાકાં મકાનો હતાં. પણ એક રમ અને રસોડાનાં એ મકાનો, ઝુપડપટીને પણ શરમાવે તેવાં હતાં . મકાનોની દરીદતાની સાકી પરુતાં બધાં ચીહનો ચારે બાજુ દષીગોચર થતાં હતાં. દરેક મકાનને એક કેબલ વડે પાવર આપવામાં ંુ ે , મોટા ભાગના મકાનોમાં આવા કેબલ પર એક જગયાએ હતો. અમે જોય ક Page 112 of 170

2008

1999 ની સાલની આ વાત છે. હંુ તે વખતે ઈલેકટીસીટી કમપનીના એક ઝોનમાં કામ કરતો હતો. મોટા શહેરોમાં વીજળીના વીતરણના કામને પહોંચી વળવા, શહેરના જુદા જુદા વીસતારોના નાના ઝોન અથવા વીભાગ બનાવવામાં આવે છે. મારા ઝોનના ચાજીમાં હંુ હતો એટલે , બધા મને રીપોટી કરતા હતા. મારો ઝોન અમારી કમપનીમાં સૌથી મોટો; એટલે બધી જતના ઘરાકો અમારા વીસતારમાં હતા.

2008

કાળી ટેપ મારેલી હતી , અને તેમાંથી એક પાતળો વાયર ઘરમાં જતો હતો. અમે ટેપ ખોલીને જોયું , તો તેમાં બે પાતળી ખીલીઓ ઠોકેલી હતી , અને તે ખીલીઓ સાથે પેલો પાતળો વાયર જોડેલો હતો . આમ મીટરની આગળથી જ, સાવ અણઘડ રીતે, પાવર ચોરી લેવામાં આવતો હતો. અમે તે બધી સામગી કાઢી નાંખી, અને તે મકાનને સપલાય આપતી ં ેની કાયદાકીય નોટીસ પણ તે સવીચમાંથી ફયઝ ુ કાઢી નાંખયા. આ અગ મકાનમાં હાજર બાઈને આપી દીધી. તે બાઈ તો ઓશીયાળી નજરે અમારી સામે જોઈ રહી. રડું રડું થતી તેની આંખ કાંઈક કહી રહી હતી . મને જરા ઉતકંઠા થઈ . ંુ ે ?” મે તે બાઈને પછ ુ ્યું -” તમારે કાંઈ કહેવ છ ડુમાથી રંધાયેલા અવાજે તે બોલી .” સાયેબ! હો રપીયા દાદાને આપવાના ચયાંથી લાઈશું ?” મને થયું -’ આ કોની વાત કરે છે?’ મારી સાથેના આ વીસતારના જણકાર ઈલેકટીશીયને મને કહયું - ” આ વીસતારના નામચીન ….દાદાની તે વાત કરે છે. આપણે જઈએ પછી, સો રપીયા લઈને ‘દાદા’નો માણસ ફરી પાછો સપલાય આપી દેશે ! જેની પાસે રપીયા હોય તે જલસા કરે. દર મહીને પચાસ રપીયા ‘દાદા’ને આપવાના. આપણી કમપનીને ડીકો !” ે ં અમારા ં હંુ તો હેબત જ ખાઈ ગયો . આખ સ ! તઅન રતત ચાલે ુ માં પાવરના જોરે ‘દાદા’ નો પાવર વધતો જય. ( એ વખતે મને કોઈ ‘દાદા’ ંુ હેતંુ - મોટો સાયેબ મઓ નહોત ક ુ ‘તો ને ! )

હવે મને અમારા આખા ઓપરેશનની વયથીતા સમજઈ. કશો અથી જ ં નહોતો. ઉલટાન અ ી ધાડથી તો દાદાને બીજ વધારાની આવ ુ ‘મ ’ા ર થવાની હતી! વધારે દુષણો પોષાવાનાં હતાં . વયગ ચીતતે હંુ તે મકાનથી આગળ જવા નીકળયો . બાજુના ઘરની બહાર, એક ખાટલા પર, ધોમધખતા તડકામાં, એક દમીયલ ડોસો ખાંસતો પડ્યો હતો . ઘરમાં તેના તટુેલા ફુટેલા ખાટલા માટે કોઈ જગા ન હતી . આ ‘એરકંડીશન’ (!) જગા તેને ફાવી ગઈ લાગતી હતી. સત ુ ાં સત ુ ાં જ તે Page 113 of 170

ંુ તો હતો. બાજુમાં જ બે સાવ નાગાંપગ આજુબાજુ ગળફા થક ુ ાં બાળકો ધળ ુ માં મજથી રમતાં હતાં .

2008

થોડેક આગળ ગયા . દુરથી બીહામણા દેખાવવાળા , લખુખા જેવા બે તણ ંુ ે , માણસો અમારી પવતૃતી નીહાળી રહયા હતા. મે પેલા જણકારને પછ ુ ્ય ક તે કોણ હતા. તેણે કહયું - ” ‘દાદા’ના માણસો છે. આપણા જવાની રાહ જોઈ રહયા છે. આપણે જઈએ પછી તેમની ઉઘરાણી અને રીપેરની(!) કાયીવાહી શર. આપણા પર એ લોકો વારી ગયેલા છે - વધારાની આવક થવાની ને! ”

થોડેક આગળ ગયા . તયાં એક મકાનના બારણામાં આવા બીજ બે લખુખાઓ બેઠેલા હતા . મને કહેવામાં આવય ક ‘ં ’ે તેઓ બેવડાનવંુ ેચાણ ુ કરે છે. તેમણે મને પણ કહયું ,”સાયેબ! દેશીનો ‘ટેસ’ કરવો સ ? વીલાયતીય સ - તમને મફતમાં ‘ટેસ’ કરાવહંુ .” ં ીન વંુ રવંુ ંુ ાંધીજના ગજ આ હત ગ ુ રાતના મખુય શહેરમાં દારબધ ચીત ! વળી આગળ ગયા. એક મકાનના બારણાંમાં આંખોના નીલીજજ ઈશારા કરતી, સોળેક વરસની બે છોકરીઓ ઉભેલી હતી . અડધી ખલુલી ે લચકીરહયહ ેમણે સાવ ં ો છાતીમાંથી ખીલત જ બ નલટ . ું તાવામાટ નાની ું તું ુ ચદી પહેરેલી હતી , અને તેમનો એક હાથ પોતાની ખલુલી સાથળ ઉપર સચ ુ ક રીતે ફરી રહયો હતો. ં આવી ગયો. હંુ મારી જતને બહુ જ હવે તો મારી ધીરજનો અત અસહાય અને અકાયીકમ થયેલી જોઈ શકયો. હંુ મોટેથી મારા ં . આ અધીકારીઓને બરાડીને બોલયો ” ચાલો પાછા. ઓપરેશન બધ ધાડનો કોઈ અથી જ નથી.” અમે બધા વયગ ચીતતે ઓફીસે પાછા ફયાી. પણ તણ દીવસ સધ ુ ી મે જોયેલાં એ વરવાં દશયો સમતૃીપટલને કોરતાં , આકોશતાં રહયાં. ચીસો પાડી પાડીને સલમની એ દુનીયા મારી સભયતાને પડકારી રહી હતી. આખા સમાજને પડકારી રહી હતી. સફ ુ ીયાણી Page 114 of 170

ં ીતાઈની, સવપનીલ, રડી અને રપકડી આલમની હાંસી કરી રહી હતી. પડ મારા દંભના પડદા વીદારી રહી હતી .

2008 Page 115 of 170

6 ડીસેમબર 1969 ની સવાર. મારા ં પતની અને હુ ં પોડીચેરી ુ ાકાત માટે લાઇનમા ં ઉભાં આશમમા ં માતાજની ખાસ મલ છીએ. અમારા લગનની આ પિલ ે ી જયત ં ી છે . માતાજના આશીવાપદ લેવાની તીવ ઇચછા છે . જણે આ ઘટના િજુ િમણાં જ બની િોય, તેટલી માનસપટ પર હુબહુ અકાયેલી છે . ુ તા ં એક અજબ જ તે દીવસે માતાજના પગમા ં માથ ું મક ુ વ થયો; જન ુ ં વણપન જ ન કરી શકાય. અમે બને સાવ અનભ િળવા ં ફલ જવા ં બની ગયાં. ુ ે વભાઈ બિાર આવયા તયારે , અમારા એક જણીતા વાસદ ુ ાકાત ગોઠવી આપી િતી. તેમણે મળયા; જમણે આ ખાસ મલ ું રમ ્ ના કહ ું ,” તમે બહુ નસીબવાળા છો. આજ સાજ ં શી. સદ ઘર ે તેમનો ‘સાિવતી’ વાચ ં નનો કાયપકમ છે . તમે જરુર આવજો.” અમે તો સાજ ં તયા ં પિોચી ગયા. લગભગ તીસેક ુ રાતીઓ આવેલા િતા. શી. સદ ું રમ ્ નો નીવાસ દરીયા ગજ ુ વાટો, મદ કીનારે િતો. શાત ં સથાન, દરીયાનો શાત ં ઘઘ ં મદ ં વાતો પવન અને સાવ સાદા ઓરડાની ગરીમા. જવનમા ં આવું દીવય વાતાવરણ ફરી કારે ય માણય ું નથી. Page 116 of 170

2008

સુદ ં રમ ્ સાથ ે એ ક મુલા કાત

‘આનદ ં મયી, ચૈતનયમયી, સતયમયી’-

ુ ીના એ સતત

ુ ગાન પછી, શી. સદ ું રમ ્ ન ુ ં વયાખયાન શરુ થયું. મીઠો, સમિ ધીમો,

પણ

ુ ‘સાિવતી’માથ ં ી મળ

સપષટ

અવાજ.

શી.

અરિવંદની

અગેજમા ં બે તણ પકંતીઓ બોલે; અને

ુ રાતીમા ં સમજવે. થોડીક પોતાના અનવ ુ ાદની પછી તે ગજ પકંતીઓ પણ આવતી જય. સષૃટીમા ં જયારે પથમ સજવ તતવ પગટ થય ું િશે; તે સમયની

શી. અરિવંદની

પરીકલપના

િતી. અને

પછી

ઉતકાત ં ીની પકીયાની કાવયાતમક અને આધીભૌતીક રજુઆત. (Evolution)

શબદ

તો

વીજાનમા ં

ભણયા

િતા;

પણ

ુ રાતી (Involution) શબદ જણવા મળયો. આનો યથાથપ ગજ પયાપય પણ તેઓ બોલતા િતા; પણ મને તે યાદ નથી. પરમ તતવ કઈ રીતે આ સજવ સષૃટીની ઉતકાનતીની સાથે સાથે અદર ઉતરત ું ગય ું છે ; અને ચેતના નવા નવા સતરોમા ં કઈ રીતે પાગ ં રતી ગઈ છે ; તે તેમના કંઠે સાભ ં ળયું; તયારે ખબર પડી કે, શી. અરિવંદની આ કવીતામા ં કેટલી કાવયાતમકતા, ું રમે તે કેટલ ું સતય અને કેટલ ું વીચાર-ગામભીયપ છે ; અને શી સદ સતય કેટલ ું આતમસાત ્ કય ુ છે . ુ ાકાતના આધીભૌતીક સવારના માતાજની સાથેની મલ ુ વ પછી, અમારા માનસ ઉપર આ બીજો અમી-છટ અનભ ં કાવ ું રમ ્ સાથે થોડીક થયો. વયાખયાન પતી ગયા પછી, શી. સદ ઔપચારીક વાતો થઈ; તયારે Page 117 of 170

પણ તેમના વયકતીતવની

2008

સસંકારી,

માદપવતા, સરળતા અને વાણીની મીઠાશ અગત રીતે માણવાં મળયાં.

ુ વોમાથ અનભ ં ી અને તડકી છાય ં ડીમાથ ં ી પસાર થયા છીએ; પણ આ અમી છાટ ં ણા ં િજુ કાલે જ થયા િોય; તેમ લાગે છે . આવો િતો આપણા આ મિાકવી સાથેનો અમારો મેળાપ.

Page 118 of 170

2008

ુ વ પછી, આ 37 વષપમા ં જવનના અનેક આ અનભ

વાતા પ ઓ

Page 119 of 170

2008

વીભાગ -3

ડલાસ અને ફોટપવથપના મિાનગરોને વીધીને સોસરવા જતા, એટલેનટીક અને પેસીફીક મિાસાગરોને જોડતા, રાષટની અથપવયવસથાની ધોરી નસ જવા, ઈનટરસટેટ િાઈવે (આઈ-20 ) ઉપરથી મારી ગાડી કલાકના 60 માઈલની ઝડપે પરુપાટ પસાર થઈ રિી છે . આ રશ-અવર છે . મારી આજુબાજુ રસતાની ચાર લેનો મારા જવી જ અસખંય ગાડીઓ, વાનો અને ખટારાઓથી ભરચક ભરે લી છે . વાિનોની વચચે બહુ જ ઓછી જગયા છે . ગાડીઓનો સતત પવાિ ધસમસી રહો છે . સામેની દીશાની ચાર લેનોની પણ આ જ પરીસથીતી છે . મને એમ પતીતી થઈ રિી છે કે , હુ ં દે શની ધોરી નસ જવા આ િાઈવેમાથ ં ી વિી રિલ ે ા, અને દે શના આથીક વયવિારને ધમધમત ું રાખતા, કરોડો રકતકણો જવો એક રકતકણ છં. ગતીનો પાણવાય ુ અને પેટોલન ુ ં ઈધણ મને ફલાવીને ટેટા જવો બનાવી રહા ં છે . સતત ધસમસતા મારા જવા આ બધા રકતકણો, તેમજ ટેનો, જટપલેનો અને મિાકાય સટીમરોમાં વિી રિલ ે ા, આવા જ અનેક રકતકણો રાષટની આથીક ુ વયવસથાને ધમધમતી રાખી રહા ં છે . વીશના આ સૌથી સમદ દે શ જવા તગડા બનવા; દુનીયાના પતયેક રાષટે િોડ બકી છે .

Page 120 of 170

2008

અમે રી કન િા ઈવે પર ની તણ ઘટના ઓ

આખ ું માનવજગત એક ન અટકાવી શકાય તેવી દોડમાં ુ છે ; અને પતયેક કણે આ દોડ જટની ઝડપે, સતત પવત દે ખાતો નથી. બધા ં વીનાશની, સવપનાશની, દુગપમ ખીણ તરફ પચડં ગતીએ, એકશાસે, ધસમસી રહા ં છે . કોઈને બેક લગાવવાની ફરસદ, ઈચછા કે સમય નથી. તયા ં જ આવી વીચારધારામા ં મારા ખીન માનસમાં સતયનો એક ઝબકારો થાય છે કે, હુ ં એક એકઝીટ ચકુી ગયો ુ પ(!) દીશામા ં જવાને બદલે છં; અને ખોટો એકઝીટ લઈ પવ પશીમ(!) તરફ ધસી રહો છં! *** મારા આખા શરીરે પરસેવો વળી ગયો છે . હુ ં મારી પથારીમા ં સાવ શબવત ્ પડેલો છં. એક બીભીષણ દુઃસવપન િમણા ં જ પસાર થઈ ગય ું છે . એ સવપન ચાલીસ વરસ પછીના આ જ આઈ-20 િાઈવેન ુ ં િતું. આખો રસતો સવારના આઠ વાગે ભેકાર, ખાલી પડેલો િતો. એની ઉપરથી સમ ખાવા બરાબર, એક પણ વાિન ચાલી રહ ું નિોતું. એની ઉપર ઠેકઠેકાણે વનરાજએ સામાજય જમાવી દીધ ું િતું. વીતેલી અથવપ યવસથાના મિાઅજગર જવો આ િાઈવે શબની જમ સડતો પડેલો જણાતો િતો. દુદપશાની અસખંય કીડીઓ તેના દે િન ુ ં ભકણ કરી રિી િતી.

Page 121 of 170

2008

ુ કદોડનો કોઈ અત નજર સમક વધપમાન થતી રિ ે છે . આ મષ

બધી જ રે લવે લાઈનો, બધાજ મિાસાગરો અને સમસત આકાશમા ં કાય ં એક પણ વાિન સરકી રહ ું ન િતું. આખી ટુકડો વપરાઈ ગયાને પણ પાચ ં વષપ વીતી ગયા ં િતાં. બોમબ વડે તોડી નાખ ં વામા ં આવેલા બધ ં ોને કારણે, બધા ં જળાશયો પણ ખાલી પડેલા ં િતાં. થોડા વરસો પિલ ે ાં, પાણી અને ુ મા ં નેવ ું ટકાથીય શકતીસોતો માટે ખેલાયેલા, તીજ વીશયદ ુ દ ુ ના કારણે વધારે માનવજત નાશ પામી ચકુી િતી. અણય ુ ીય બરફે વીશના ં બધા ં જ પેદા થયેલી ગરમીથી પીગળે લા ધવ બદ ં રોને પાણી નીચે ગરકાવ કરી દીધા ં િતાં. બધી સલતનતો તિસનિસ બની ચકુી િતી. જગતની બધી અથપવયવસથા, અરે ! ુ ો બની ગયા ં િતાં. આખ ું સમાજજવન ભાગ ં ીને ભક મારા જવા ં ગણયાગ ં ાઠ ં યા ં કોક’જ દુભાપગી માનવજવો આમતેમ ખોરાક અને પાણી માટે જગ ં લોમા ં વલવલતાં, આથડતા ં િતાં. જુના શિર ે ના બહુમાળી મકાનોના બધા ં ખડંેરો ભયાવિ વનરાજમા ં અરણયરુદન કરી રહા ં િતાં. સમસત ુ ાજવન તરફ માનવજવન ખોડગ ં ાત ું, કણસતું, આકંદત ું ગફ મથ ં ર ગતીએ, કીડીવેગે સરકી રહ ું િતું. આજુબાજુના જગ ં લનો ુ યો ને તરસયો, નીવીયપ ભાગ બની ચકુેલા આઈ-20 ઉપર હુ ં ભખ ને નીષપાણ, િતપભ ને િતાશ ઉભેલો િતો. કઈ ઘડીએ, કોઈ રાની જનવર આવીને મારો કોળીયો કરી જશે, તેના ભયથી હુ ં થરથરી રહો િતો. મારું આખ ું શરીર આ ભરશીયાળામા ં પણ પસીને રે બઝેબ બની ગયેલ ું િતું. Page 122 of 170

2008

દુનીયામાથ ં ી પેટોલીયમન ુ ં છે લલ ું ટીપ ું અને કોલસાનો છે લલો

અને મારા ખોટા એકઝીટે (!) મને, માનવજતને કાથ ં ી ુ ાં; તેની મરણપોક પાડીને હુ ં ઝબકીને જગી કા ં લાવી મક

2008

જઉ છં. *** ુ બાથરુમમાથ ં ી પાછો આવી હુ ં પથારીમા ં સઈ ગયો છં. પેલી દુદપમ દશા તો એક સવપન જ િત ું;

તેની પતીતી

થતા ં હુ ં ફરી પાછો નીદાદે વીને શરણે જઉ છં. ઘસઘસાટ ઉઘની વચચે એક નવ ું પરોઢ ઉગી નીકળે છે . હુ ં ફરી પાછો એવા જ રશ-અવરમાં, એ જ આઈ-20 િાઈવે પરથી, મારી િાઈપાવર બેટરીથી સચ ં ાલીત નાનકડી ગાડીમા ં પરુપાટ પસાર થઈ રહો છં. પણ િવે પિલ ે ા ં જવો ધમધમાટ નથી. િવે શિર ે મા ં ગણીગાઠ ં ી અને નાનકડી ઓફીસો જ છે . સૌ પોતાના ઘર ે થી જ ઈનટરનેટ પર કામ કરી લે છે . જવનજરુરી ુ બધી વસતઓ િવે તેમને ઈ-ઓડપર પમાણે ઘર ે પિોચાડવામાં ુ માટે જ લોકો માકે ટમા ં જય છે . આવે છે . માત શોખની વસતઓ અથવા આનદ ં પમોદ માટે કે મીતો અને સબ ં ધ ં ીઓને મળવા જવા, મારી જમ ગાડીઓ વાપરે છે . અને તે ગાડીઓ પણ સવયસ ં ચ ં ાલીત વીજળીના રે લ સટેશનો પર જ પાકપ કરવામાં આવેલી િોય છે . ુ ીક મોટા ભાગની યાતાયાત, સવયસ ં ચ ં ાલીત, અતયાધન ુ ેટ ટેનથી પણ વધારે ઝડપી ટેનો વડે જ અસખંય સખંયામા ં બલ થાય છે . બધા ં કારખાના ં રોબોટોથી ચાલે છે . બધા સામાનની Page 123 of 170

આપલે પણ સવયસ ં ચ ં ાલીત સટોરોમા ં રોબોટો જ સભ ં ાળે છે . િાઈવે પર ચાલી રિલ ે ા મોટા ભાગના ં વાિનોમા ં પણ આવા ઈલેકટોનીક સાધનો, મિાકાય પાવરિાઉસો કે કારખાનાઓ ં ના તાતકાલીક મરામતકામ માટે જતા ં સીપરુુષો જ ગાડીઓમાં બેઠેલા ં છે . બાકીન ુ ં બધ ું રોજીદું ઉતપાદન અને મરામતકામ તો રોબોટો જ સભ ં ાળે છે . આખા વીશની શકતીની જરુરીયાતો માટે િવે લાખો ‘ટોકોમેકો’( થમોનયકુલીયર પાવર

પેદા કરવાન ુ ં સાધન)

વપરાઈ રહા ં છે . તેમા ં પેદા થતી વીજળી, આખા વીશની ુ ન િજરો વશોની જરુરીયાત માટે પયાપપત છે . સય પ ા નાનકડા સત ં ાન જવા આ આદીતયોએ આખાય વીશની રુખ બદલી નાખ ં ી છે . બધો વયવિાર તેમના થકી પેદા થતી વીજળી વડે જ ચાલે છે . સમદુના પાણીમાથ ં ી આ જ વીજળી અમયાપદીત ુ પાણી પણ બનાવી દે છે . સટીમરો અને વીમાનો જથથામા ં શદ પણ આવા ટોકોમેકો વડે જ ગતી કરી રહા ં છે . પદુષણ એ ુ કાળની, અને બીનજરુરી ઘટના બની ચકુી છે . પાણી અને ભત ુ ો, શકતીસોતો માટેના દે શ દે શ વચચેના ઝગડા અને ભીષણ યદ ુ કાળની ઘટનાઓ બની ચકુી છે . એક જ ઝડંા નીચે સમસત ભત ુ ું છે . વીશમા ં માનવજતન ુ ં એક જ રાષટ બની ચક હુ ં ‘શાદુપલવીકીડીત’ મા ં ગણગણી રહો છં -

Page 124 of 170

2008

રોબોટ ચાલકો જ છે ! મારા જવા ં કો’ક જ સિલ ે ાણીઓ અથવા

આશ ા એક જ એ ર િી જગ તને અસ તીતવન ી દો ટમા ં . વિાલા સ ુરજદ ેવ ! આજ જગવો વ ીસ ફોટ ન ાના કણ ે .

આ ગાડી ચાલી રિી છે . માનવજતની બધી દુવત પ ુ ીઓ, દપપ, ુ કાળની ઈષયાપ, સામથયપ માટેની દોડ અને ખેચાખેચી પણ ભત બાબતો બની ચકુી છે . મારી ગાડીના રે ડીયો પરથી મગ ં ળના ુ રાતી ગઝલોની ગિ પરથી પસારીત થઈ રિલ ે ી, મધરુી ગજ સરુાવલીઓ મારા ચીતને દીવય આનદ ં આપી રિી છે . આ નવા એકઝીટે(!) તો મને નવી મિામાનવ જતીનો એક અશ બનાવયો છે . *** ુ ભાતમાં, હુ ં આળસ મરડીને, અને નવી આશાના સપ પસનચીતે, આઈ-20 િાઈવે પરની પિલ ે ી સતય ઘટના અને પછીના ં બે સવપનોને મારા નોટબકુ કોમપયટુરમા ં ‘ફોનટબદ’ કરવા માઉસની પિલ ે ી ‘કલીક’ લગાવવાનો એકઝીટ લેવા પયાણ કરું છં !

Page 125 of 170

2008

અને એ આશાભયાપ વીસફોટના પતાપે તો અતયારે મારી

ંુ નોહારીદશય સામે દુર , આંખોને ઠંડક આપતંુ , લીલીછમમ ધરતીન મ છે. તમે કલપનાની પાંખે ઉડીને તેની નજક ને નજક જતા જઓ છો . પતીકણ તે લીલો પટો મોટો ને મોટો થતો જય છે . તમારં કીતીજ આ લીલી ઝાંયથી ઘેરાવા માંડે છે . હવે તમારી ચારે બાજુ આ લીલો રંગ છવાઈ જય છે. જેમ જેમ આ લીલાશ નજક આવતી જય છે ; તેમ તેમ તમે નાના ને ં ોચાતા નાના થતા જઓ છો. એ હરીયાળીની ઠંડકમાં તમને તમારા સક કદનો ખયાલ જ આવતો નથી.

2008

ઘાસ

હવે તમે ચારે બાજુ આ હરીયાળીની વચચે ઘેરાઈ ગયા છો . તમને હવે લીલા સીવાય બીજો કોઈ રંગ દેખાતો નથી . ઘાસનાં તણખલાં હવે વીશાળ નારીયેળીનાં પાન જેવાં લાગી રહયાં છે . તમે એક જંતન ુ ી જેમ , તેની ઉપર બેસી, તેની ઠંડકનો સપશી માણી રહયા છો . તમારં જગત હવે લીલછ ું મમ ંુ ે . પરીકથામાં જ માણેલા મધરુ વીશની અદંર તમે મહાલી રહયા બની ગય છ છો. ઈડનનો બગીચો તમારી ચારેપાસ હેલલારા મારી રહયો છે . આ લીલા સાગરના લીલલોળે હીલલોળે તમારા દીલમાંય અપરંપાર આનદંનો ે ં ના સાગરમાં ડુબી ે આ આનદ મહાસાગર ઘુ -ઘ ક ર તોઘઘ . તમ ુ ુ વીરહયોછ જવા, તેની સાથે એકાકાર બની જવા, લાલાયીત બની ગયા છો. તમારા ઉતસાહને પતીધવનીત કરતો, મદં મદં સમીર આ લીલા સાગરને હીંચોળી રહયો છે. અને તમે એક ઠેકડો ભરીને એ લીલાંછમમ પાનની અદંર કુદકો મારો છો. બાજુમાં એક વીશાળ નળીમાંથી પાનના કણકણને જવન સીંચતા પાણીની નદી વહી રહી છે. લીલાં અને ફુટબોલ જેવાં વીશાળ , અસખંય કણ ં ોચાઈ રહયાં છે : શસી રહયાં સય ુ ીના કીરણોથી તપત બની, ફુલી ને સક છે. હરેક શાસે નળીમાંથી પાણી તેમની અદંર પવેશે છે . અને હરેક ઉછ્વાસે ં તે કણે બનાવેલ મ ી ષ પ કવાનપાણીનીસાથ . તમે પાનના ે પાછુંજયછે ુ હરેક શાસની સાથે તાદાતમય અનભ ુ વી રહયા છો. જવનનો એ ધડકતો, ફરકતો રાસ તમારા જવનતાલની સાથે એકતાલ બનવા માંડે છે .

Page 126 of 170

અને આ આનદંનો તીવરતમ અનભ ુ વ કરવા તમે હવે બીજો ઠેકડો મારીને એક કણની અદંર પવેશો છો. અને આ શું ?

2008

અહીં તો કોઈ ઠંડક જ નથી , બધી શીતળતા વીદાય લઈ ચક ુ ી છે. ગરમ ગરમ ભઠીની અદંર તમે શેકાઈ રહયા છો. અહીં તો બાળી નાંખે તેવા જલદ તેજબ ધખધખી રહયા છે . તમારા સમગ હોવાપણાને ગસીને ઓહીયાં કરે તેવી, પાનના એ કણની હોવાપણાની ચીરંતન ભખ ુ , તમારો કોળીયો કરવા આતરુતાથી તમારી તરફ ધસી રહી છે . એ તેજબના સાગરની મધયમાંથી ં કોઈક અજણય જ વ ન પ ોતાના અસતીતવ સીવાયના બીજ કોઈ ખ ુ ંુ ે . સીવાય, તમારા સમગ હોવાપણાને ઝબબે કરવા આદેશો આપી રહય છ તમે એકદમ ગભરાઈને પારોઠનાં પગલાં ભરવા માંડો છો. પણ તમે હવે સાવ અસહાય છો. નાના બનવાની આ પકીયા અપરીવતીનશીલ છે. તમે હવે પાછા તમારા અસલી રપમાં નથી આવી શકતા. તમે આ કેદમાંથી ભાગવાનો મરણીયો પયતન કરો છો. પણ બહારથી કુમળી અને હરીત લાગતી એ કણની કુર દીવાલ હવે પોલાદ જેવી બની ગઈ છે . તમે આ કેદમાં , થોડીક ં ની નજક ને નજક ખસી રહયા છો અને એ જ સેકંડો દુર રહેલા તમારા અત કાળઝાળ તેજબ તમને ઘેરી વળે છે . એક જ કણ અને તમે પણ ંુ રીતદવય) બની જવાના છો. ‘કલોરોફીલ’ ( પાનન હ *** અને તમે પસીને રેબઝેબ , આ દીવાસવપનમાંથી સફાળા ઝબકીને જગી જઓ છો. સામે દુર એ જ હરીયાળી ફરી પાછી વીલસી રહી છે . ે હવ ં ુ જવનન સ ૌ દ યી ;શ એઅ નેજવનનીકુ સતયો તમન રતાશ ું બધાં ું ે સાવ નગન રીતે સમજઈ ગયાં છે. ; ; - એ સતય સમજ ‘તમારા સતયશોધનના ધખારા પર પણ ુ ી વીરામ મક ુ વ ક ંુ ેકે?મ’ એવંુ તમે વીચારતા થઈ જઓ છો. અને ….

આ મામલામાં વધ ઉ ડા ઉતરવા ‘ કરતાં ુ ’ ના તમને મળેલાં મહામલુય રતન જેવાં જવનસત ુ અને જવનશૈલીમાં તમારો વીશાસ હવે દઢ બની ગયો છે . Page 127 of 170

2008 Page 128 of 170

2008

જલ

પહેલી જનયઆ ુ રીના સવારના આઠ વાગયા હતા . દીપક તેના નવા અભીયાનના ઉતસાહમાં, તેની જેલમાં હસતે મખ ુ ે પવેશયો . આગલો મહીનો કેવો રહેશે તેની અનેક કલપનાઓ તેના મગજમાં આકાર લઈ રહી હતી . તેની કોટડીમાં ચાર દીવાલો હતી અને બે બારણાં . એક પણ બારી આ ં ઓરડામાં ન હતી. એક બારણ બ ધ ીસવ . ુ ીધાવાળીબાથરમમાં ખલ ુ તહ ુ ું તું આ બાથરમને પણ કોઈ બારી ન હતી. તે જયાંથી આવયો હતો, તે બીજું ં ંુ તબહારનો ંુ બારણ એ કલોબીમાં . લોબીમાં ખલ તહ પકાશ ન પવેશે ુ પણ ુ તેની કાળજ લેવામાં આવી હતી. તેના ઓરડામાં ટેબલ , ખરુશી અને સવુાની સરસ પથારી હતાં. એક ફીજ પણ હતું . પીવા માટેનાં તેનાં મનગમતાં પીણાં પણ ફીજમાં રાખેલાં હતાં. ટેબલ પરના બે તણ ડબબામાં તેને મનભાવતાં નાસતા પણ હતા . અરે, તેને ગમતા મખ ુ વાસની બે તણ ચીજો પણ ટેબલ પર મોજુદ હતી ! આ ઉપરાંત ટેબલ પર તેની પસદંગીનાં પસુતકો , એક ટેપ રેકોડીર , તેને મનગમતાં ગીતોની સીડીઓ અને એક ઘડીયાળ હતાં . દીવાલ ઉપર સરસ કુદરતી દશય વાળંુ એક કેલેનડર હતંુ . એક સરસ પકાશ આપતી લાઈટ અને નાઈટ લેમપ પણ હતાં . ટંુકમાં તેને જવન જરરીયાતની બધી ચીજો તયાં હાજર હતી. ંુ વીગય દીપકને હસવ આ . અહીં ું તેણે પોતે જ પોતાનો દીવસ અને ં કરે પોતાની રાત સજીવાનાં હતાં. લાઈટ ચાલ ક ુ ર ે એ ટલેદીવસઅનેબધ ં ારઘેરી રાત. ઘડીયાળમાં સમય જોઈ, કેલેનડરની તારીખમાં એટલે અધ નીશાની કરી, તેણે પોતાનો નવો દીવસ ચાલ ક . ુ રવાનોહતો હમણાં જ તેણે તીવેદી સાહેબ સાથે ગરમાગરમ નાસતો અને ચા લીધાં હતાં. સાથે તીવેદી સાહેબના બે આસીસટનટો પણ હતા . તેને આ નવા પયોગની બધી શરતો સમજવવામાં આવી હતી. તે આ પયોગમાં પોતાની ં ેવક તરીકે જોડાયો હતો . તેણે 25 દીવસ આ જેલમાં રાજખશ ુ ીથી સવયસ ંુ તંુ . તેને બધી જ સવુીધાઓ તયાં પરુી પાડવામાં આવશે તેમ રહેવાન હ ંુ તંુ . બહારની દુનીયા સાથે તેનો કોઈ સમપકી રહેવાનો ન કહેવામાં આવય હ Page 129 of 170

હતો. કોઈ ટી.વી., રેડીયો કે છાપાં તેને મળવાનાં ન હતાં . તેણે કોઈની સાથે મળવાન ન ંુ હત . ંુ એક નોકર આવીને, દરરોજ ચાર વખત, તેને ચા, નાસતો અને જમણ આપી જવાનો હતો. તેનાં વાસી કપડાં લઈ જઈ નવાં કપડાં પણ તે જ આપી જવાનો હતો. તેને ખાસ કહેવામાં આવય હ ત ક ુ ં ું ે તેણે આ નોકરસાથે કોઈ વાત કરવાની ન હતી. અને જો કરે તો પણ નોકર કોઈ વાત તેની સાથે કરવાનો ન હતો. તેને કોઈ ખટુતી ચીજ હોય તો તેની ચીઠી તેણે ંુ ેને નોકરને આપવાની હતી, અને તે તેને પરુી પાડવામાં આવશે તેવ ત ંુ તંુ . તેનો સેલ -ફોન તીવેદી સાહેબે માંગી લીધો હતો . કહેવામાં આવય હ ંુ તંુ . જેલની મદુત પરુી થયે તે તેને પાછો મળશે ; તેમ તેને કહેવામાં આવય હ

2008

આ પયોગનો ઉદેશય તેનાથી ગોપીત રાખવામાં આવયો હતો. પણ ંુ ેની ં ે, આ બધ ત તીવેદી સાહેબે તેને હૈયાધારણ આપી કે , પયોગના અત સાથે મક ુ ત મને ચચીવામાં આવશે . આ ગોપનીયતા પયોગની સફળતા માટે બહુ જરરી છે; તેમ પણ તેને કહેવામાં આવયું . વીજાનના એક વીદ્યાથીી તરીકે આ વાત તેણે શીસતભેર સવીકારી લીધી . આ પચીસ દીવસ તો કયાંય પસાર થઈ જશે; એવી આશામાં દીપકે ં તેના પહેલા દીવસની શરઆત કરી . સમયન ભ ુ ા ન રહેતે માટેતેણે કેલેનડરમાં 1 લી જનયઆ ુ રીના દીવસ પર ‘ટીક’ કરી. તે એક આધન ુ ીક યવુાન હતો. વળી હતો વીજાનનો વીદ્યાથીી અને લગભગ નાસતીક કહી શકાય તેવી ધમીભાવનાવાળો. તે કદી મદંીરમાં જતો નહીં , કે પાથીના કે ભજન પણ ન કરતો. તેને આ પયોગમાં એક વીજાની તરીકે રસ જગયો હતો. આથી જ તે આમાં સવેચછાએ જોડાયો હતો. તેને જણવાની બહુ જ ં . ારવવામાંગેછે ઉતકંઠા હતી કે , તીવેદી સાહેબ આ પયોગથી શ ત ુ *** આજે સાતમો દીવસ હતો. તેણે જતે નકી કરેલી દીનચયાી પમાણે, ં ીત, અને દીવસમાં તેણે આ અઠવાડીયામાં કસરત, પસુતક વાંચન, સગ અનેક વાર ઓરડાની એક બાજુથી બીજ બાજુ વીસ વીસ આંટા મારવાનો ં ાઈ ગઈ હતી. બીજ નવી તણ કમ જળવી રાખયો હતો. તણ ચોપડીઓ વચ તેની ફરમાઈશ પમાણે આવી ગઈ હતી. તેની સાથેની ગઝલો અને Page 130 of 170

કવીતાની ચોપડીઓમાંથી તેણે છ નવી ગઝલો અને ગીતો મોંઢે કરી લીધાં હતાં.

2008

પણ કંટાળો તેને ધીમે ધીમે ઘેરવા માંડ્યો હતો . સવજનો અને મીતોની ખોટ તેને બરુી રીતે સાલવા માંડી હતી . અરે કોઈક સાવ અજણયું ં જણ પણ કાંઈક વાત કરવા મળી જય, તે માટે તેન દ ુ .ીલતરસતહ ું તું ભાતભાતનાં ભોજન હવે તેને અકારાં લાગવાં માંડ્યાં હતાં . ઓરડો તેને ંુ તંુ . ખાવા ધાતો હોય તેમ તેને લાગવા માંડ્ય હ *** આજે બે અઠવાડીયાં પસાર થઈ ગયાં હતાં. હવે તે જવ ઉપર આવી ગયો હતો. આ જેલની બધી સવુીધાઓ તેને અકારી લાગવા માંડી હતી. બે દીવસથી કોઈ ચોપડી તેણે વાંચી ન હતી. હવે મનગમતાં ગીતો પણ અકારાં લાગતા હતાં. હજુ ગઈકાલે જ તેણે નોકર સાથે વાત કરવા નીષફળ ં ુ ઈન પયતન કયોી હતો. તેણે નકી કયીું કે , આજે ખાવાન લ ; ે તે આવે તયારે તેની સાથે જબરદસતી કરીને પણ તેન મ ંુ ોંખોલાવવ . ંુ અને તે આવી પહોંચયો. ફરી દીપકે તેની સાથે વાત કરવા પયતન કયોી. પણ એ રામ તો એના એ. દીપકે તેને ધકો મારીને નીચે પાડી નાંખયો. તેની ઉપર તે ચઢી ગયો અને તેન ગ ંુ ળંુભ,ીંસતીે નહીં બોલે તો તેનો શાસ ઘટંુ ી નાંખવાની ધમકી આપી . પણ ઈશારાથી નોકરે સમજવયું કે તે બહેરો અને મગ ું ો હતો . દીપકે હતાશાથી તેને છોડી દીધો . તેને આ ં ેવક થવાની પોતાની મખ પયોગમાં સવયસ ુ ાીમી પર અફસોસ થવા માંડ્યો . ગસુસાના આવેશમાં તેણે ટેપ રેકોડીર અને ચોપડીઓ છુટા ઘા કરીને ફેકી દીધાં. હજુ દસ કાળઝાળ દીવસો તેણે આ કાજળ કોટડીમાં પસાર કરવાના હતા.

તે રાતે તે સત ુ ો અને બે એક કલાક પછી ઝબકીને જગી ગયો. એરકનડીશન ચાલ હ ો વ ા છ ત ાં તે .પસીન એકે રેબેઝેબ થઈ ગયો હતો ુ દુ ઃ ંુ તંુ. તેની ભયાનક યાદ હજુ તાજ હતી . સવપન હમણાં જ પસાર થઈ ગય હ તેણે નોકર પર કરેલા આકમણ માટે કોટીમાં તેની સામે કેસ ચલાવવામાં Page 131 of 170

આવયો હતો; અને તેને દસ વરસની કેદ આ જ ઓરડામાં કરવામાં આવી હતી. તેણે આ સવપન જ હતંુ ; તે માનયતા મનમાં સતત દોહરાવયા કરી.

2008

*** બીજ દીવસે તે નોકર ફરી આવયો, પણ તેના ચહેરા પર ભય અને ં ા થવા માંડી કે , રાતની અવીશાસ ડોકીયાં કરતાં તેને જણાયા. તેને શક વાત સવપન હતી કે સતય . પણ આ ભમણા તેને દરરોજ પીડવા લાગી. ***

આજે વીસમી જનયઆ ુ રીનો દીવસ ઉગયો - કેલેનડરમાં ! દીપકને ે ં સ થયો, ‘તે એક દીવસ ટીક કરવાન ભ ં ુ અસમજ લ ?!’. ુ ીતોનથીગયોન તેને સય ુ ી અને ચદંની ખોટ , પોતાનાં સવજનો અને મીતો કરતાં પણ વધારે સાલવા લાગી. કેલેનડરના બારે બાર પાનાનાં દશયો તે અનેક વાર નીહાળી ં ચક ક ત ણ ખ લપું ણ જોવા મળે તે માટેદીપક ુ યો હતો. હવે ઘાસન એ ુ ં રથી પાથીના કરવા માંડી, ‘એ લાલાયીત બની ગયો હતો. તેણે હવે અત સવપન સવપન જ રહે; અને એ આશાભરી પચીસમી તારીખ આવી જય! કયારે માણસનો અવાજ તેને સાંભળવા મળે ? ‘ તે લગભગ ગાંડા જેવો બની ગયો હતો. અઠવાડીયાથી તેણે દાઢી ં પણ કયાં કરી હતી? અને છેલલ સ ન ા નકયાી . ને આજે તીજોદીવસહતો ુ આવા અમાનવીય પયોગો કરવા માટે તીવેદી સાહેબનો ટોટો પીસી નાંખવાની રાકસી ઈચછા પણ તેને થઈ આવી. દસ વરસની જેલની ભમણા હવે ભમણા રહી ન હતી; પણ તેના મનમાં એક કુર અને નકર વાસતવીકતા બની ચક ુ ી હતી. કોટીના જજની સાથે પણ તેને એક નવી અદાવત ઉભી થઈ ં ગઈ હતી. આખા જગતમાં હવે કોઈ આશાન ચ ીહનતેનેદષીગોચરથતંુ ુ ન હતંુ . અસહાયતાની લાગણી તેને ઘેરી વળી હતી. તેના દુદૈીવ માટે તે પોતાને કોસી રહયો હતો. *** અને તે સભ ુ ગ દીવસ આવી પગુયો. દીપકે લાઈટ ચાલ ક ુ રીઅને કેલેનડરમાં પચીસમી વાર તેણે નીરસ ભાવે ‘ટીક’ કરી . આ પવતૃી તેને હવે સાવ નકામી લાગવા માંડી હતી. તેને બહાર લઈ જવામાં આવે તેવી કોઈ આશા તેના ચીતતમાં હવે રહી ન હતી. રોજની જેમ તે નીરસ રીતે સામેની Page 132 of 170

દીવાલ તરફ અથીહીન રીતે તાકી રહયો હતો. સવારના આઠ વાગયા અને ંુ લુયું . બારણ ખ

તેમણે દીપકને કહયંુ , ” ચાલ, દીપક! પજસતતાક દીને તને આ જેલમાંથી મક ુ તી આપતાં મને આનદં થાય છે .” દીપક વીચારમાં પડ્યો . તેને સમજ ન પડી.તે માંડ માંડ બોલી શકયો, ” ંુ ું ? ” સાહેબ ! મારી સજન શ તીવેદી સાહેબ બોલયા , ” શેની સજ? તારં મગજ ઠેકાણે લાગતંુ નથી.” દીપકને જંદગીમાં પહેલી વાર ભગવાન જેવ ક તીવેદી સાહેબ તો ભગવાનનો અવતાર જ તેને જણાયા .

ં ુ

ંઈકછે.તેમ લાગયું

કેલેનડર સામે જોઈ તે બોલયો , ” પણ આજે તો પચીસમી તારીખ જ થઈ છે ને ?“ તીવેદી સાહેબ બોલયા , ” ના, આજે છવવીસમી થઈ છે . લે, આ તારા સેલફોનમાં જોઈને ખાતરી કરી લે . તારા ઓરડાની ઘડીયાળમાં થોડી જ તારીખ આવે છે? તારો દીવસ તો તે જ નકી કરેલો છે. આ ઓરડાનો દીવસ! “ તયારે મોડા મોડા દીપકને ખબર પડી કે ‘સમય સાપેક હોય છે .‘ તે સાબીત કરવા માટે તેની અને તેને સેવા આપતા નોકરની ઘડીયાળો દરરોજ એક કલાક મોડી પડે તેમ સેટ કરેલી હતી! તેના જવનમાંથી આખખો એક દીવસ, સાવ વપરાયા વગર વીતી ચક ુ યો હતો. એકલતાને ં ીક તેના વતીનની છુપી કારણે તેના મનોભાવોમાં થયેલા ફેરફારોને આનષ ુ ગ વીડીયો ફીલમ પણ તીવેદી સાહેબને મળી ગઈ હતી . આ ફીલમ તેને પણ બતાવવામાં આવી; અને તે પોતે પોતાના વતીન માટે વીચારતો થઈ ગયો . જેલ લેગના (!) ગીનીપીગ બનયાન ગ

Page 133 of 170

અને એકલતાના આ નવતર પયોગના પથમ ં ુ ૌ ર વહવ . ેતેઅનભ ુ વીરહયોહતો

2008

તીવેદી સાહેબ જતે તેમના મદદનીશો સાથે તેની કોટડીમાં પવશે યા .

ઘણા સમય પહેલાં ચીનના એક શહેરમાં લી -લી રહેતી હતી . તેના લગન થયાં અને તે સાસરે રહેવા ગઈ . તેને તરત જ ખબર પડી કે , તેની સાસુ શીસતની અને વયવસથીતતાની બહુ આગહી છે . તેણીની ટેવો પણ લી -લી માટે ંુ હીં . અસહય હતી. તેને તો સાસમુા સાથે સહેજ પણ ફાવય ન દીવસો અને અઠવાડીયાંઓ પસાર થઈ ગયાં. લી-લી અને સાસમુા વચચે ઝગડાઓ દીન પતીદીન વધવા માંડ્યા . લી-લીનો પતી આનાથી બહુ વયથીત રહેતો . એ જમાનામાં ચીનના કુટુમબોમાં માતાની આમનયા જળવી રાખવી પડતી હતી. આથી લી-લી કે તેનો વર આ બાબતમાં કશ ક ુ ં રીતેમ ન હતાં. લી-લીના પતીએ તેને મદદ કરવાની ધરાર ના પાડી દીધી. હવે લી-લી એક દીવસ પણ આ પરીસથીતી સાંખી શકે તેમ ન હતી . સાસજ ુ ની સરમખ ુ તયારશાહીથી તે વાજ આવી ગઈ હતી. તેને એક વીચાર આવયો. તેના પીતાના એક મીત શી. હુઆંગ સારા વૈદ હતા . લી-લી તેમની પાસે ગઈ. આખી પરીસથીતી સમજવી અને કહયું ,” તમે મને અકસીર ઝેર આપી દો. હંુ સાસમુાને તે પીવડાવીશ . એક જ ઝાટકે આ વાતનો નીકાલ આવી જય. “ હુઆંગ મહાશયે બે ઘડી વીચાર કયોી અને કહયું ,” લી-લી , હંુ તને ે ં જરર મદદ કરીશ. ત ત ુ ો મ ારીદીકરીજ . પણ આ ઝેવેરીજછ ને કામીયાબ બનાવવા તારે મારી સચ ુ નાનો બરાબર અમલ કરવો પડશે . “ લી-લીએ કહયું , ” કાકા, હંુ ચોકસ તમે કહેશો તેમ કરીશ .” હુઆંગ તેમના બીજ ઓરડામાં ગયા અને કોઈક મળ ુ ીયાં લઈ ંુ ેર આવયા. લી-લીને તે આપતાં તેમણે કહયું ,” જો. આ મળ ુ ીયામાં ધીમ ઝ ેતેણ;ીતરતગજ ં છે. જો હંુ તને હળાહળ ઝેર આપ અ ન તો તારી ુ ુ રીજય ેગીથઈજય ં ે.લભ ં ા થાય; અને ત જ ઉપર તરત બધાંને શક એના કરતાં ુ ે ે ાશરીરમાંવયાપતજ ં ંુ શે આ મળ ર ધ ીરેધીરેત ; અનેન તેણી છ ુ ુ ીયાન ઝ ં ીલ પહોંચી જશે . તારે રોજ સરસ અને સવાદીષ જમણ મહીનામાં અવલ મઝ Page 134 of 170

2008

ઝે ર તો પીવ ડા વયા ં જ ણી જણ ી

ે ત ે ેળવીદેવાનો ં દરરોજ બનાવવાન અ માંઆ.મળ સાસન ુ ન ુ ે ુ નોરસકાઢીભ ં ા ન પડે તે માટે તારે તેમની સાથેનો વયવહાર પણ એકદમ સહેજ પણ શક બદલી નાંખવાનો. તે કહે તેવો તેનો બોલ ઝીલી લેવાનો . જણે કે તેણી એક ેણીપવાન ંુ ં રાણી હોય, તેવ મ મરી જય તયારે , કોઈને પણ ુ ાનતારેત. ેનતેઆ ંુ રવાનંુ . અને માત છ મહીના જ તારે આ ં ા જ ન જય તેવ ક તારા માટે શક ં મ પાળવાનો છે ને ? પછી તો ત આ ંુ ઝાદ.” સય

2008

લી-લીને ગળે આ વાત ઉતરી ગઈ . તે તો હુઆંગનો આભાર માની , આ મળ ુ ીયા લઈ ઘેર પાછી ગઈ. તેણે તો પહેલા દીવસથી જ હુઆંગનાં ં ે સરસ ખાવાનંુ સચ . તેણે તે દીવસ ુ નોનો અમલ કરવાન શ ુ રકરીદીધ ું ં ોનાંખતાં બનાવયું ; અને સાસ પ ી મ ાજહોયત , ેવાપેમથીતેમનેપખ ુ ો ત ા ન ં આ જમણ જમાડ્યું . સાસજ પરીવતીન જોઈનવાઈ ુ તો વહુમાં આવેલ આ ુ પામી ગયાં. તયારથી તે પણ લી-લીને પેમપવુીક બોલાવવાં લાગયાં . તણ ચાર દીવસમાં જ બનેની વચમાં ઉભી થયેલી દીવાલ તટુી ગઈ. બને મા-દીકરી જ હોય તેમ રહેવાં લાગયાં . લી-લી નો પતી તો ઘરના વાતાવરણમાં આવેલું આ પરીવતીન જોઈ ખબ ુ ખશ ુ થયો. આમ કરતાં છ મહીના તો કયાંય પસાર થઈ ગયા. લી-લીના સગાં ં ીઓ પણ લી-લીનાં વખાણ એક આદશી વહુ હોય તેમ કરવાં લાગયાં . ં ધ સબ લી-લી ને હવે ચટપટી થવા માંડી. ‘અરેરે! મારી આવી સારી ને સગગી મા ે થ જેવી, સાસ હ ુ વ ો ડાદીવસોમાં ? અરેરજ ે! સવધામપહોં મે આ શું ચીજશે કયીું?’ તે તો તરત હુઆંગ પાસે પહોંચી ગઈ . આંખમાં આંસ સ ુ ાથે તેણરે કહયું .”તમે કાંઈ પણ કરો, પણ આ ઝેર નીકળી જય તેમ કરો . મારી મા મરી જશે તો હંુ શ ક ું રીશ ?” હુઆંગ હસીને બોલયા ;” લી-લી ! ઝેર તો કયારન ય ગય છ ું ે .”

ં

ુ

લી-લી - ” હંુ સમજ નહીં .” હુઆંગ : ” તારી સાસમુાની તબીયત કેવી રહે છે ? હવે તેનો વયવહાર તારી સાથે કેવો છે ? “ Page 135 of 170

નીકળીજ

લી-લી : ” અરે પહેલાં કરતાં તો હવે સરસ રહે છે . મને તો તે મારી મા જેવાં જ લાગે છે . “

ંુ શ લી-લી :” તમારી વાત તો સાચી; પણ દવાના ઝેરન શ ંુ થ ?”ે હુઆંગ ;” એમાં તો ઝેર હત જ ંુ દવા હતી.”

નહીં . એ તો આરોગય સધ ુ ારવાની

લી-લી ની આંખો હષાીશુ અને હુઆંગ માટે કૃતજતાના ભાવથી ચમકી ઉઠી.

Page 136 of 170

2008

હુઆંગે ખલ ુ ાસો કયોી :” ઝેર તો તારી નજરમાં હતંુ . તારા બદલાયેલા અભીગમથી તે નીકળી ગયું . “

સવારના આઠેક વાગયા હતા . એક વદ ૃ ગહૃસથ તેમને થયેલ ઘાની સારવાર માટે મારા દવાખાનામાં આવયા હતા . તેમણે મને જરા ઉતાવળમાં ં ી કરી. તેમણે મને કહય ક ંુ ે , નવ વાગે તેમને તેમની સારવાર કરવા વીનત બીજ એપોઈનટમેનટ હતી. અગાઉ તેમને થયેલ ઘા પર ટાંકા લીધેલા હતા . મે મારા મદદનીશને બોલાવી તેમનો ઘા અને ટાંકા તપાસવા કહયું . ેકહયક ેમનો ઘા ં , તપાસીન ંુ ે ગયો હતો. હવે ટાંકા મદદનીશે બધ ત રઝાઈ ુ તોડી શકાય તેમ હતા. ટાંકા તોડવા માટેની સામગી લેવા મારો મદદનીશ ગયો તે દરમીયાન અમે વાતોએ વળગયા. મે તેમને પછ ુ ્યું ,” તમારે બીજ કોઈ ડોકટરની એપોઈનટમેનટ છે ?” તેમણે કહયું , ” હા! મારી પતનીની; તેને દાખલ કરી છે , તે નસીીંગ હોમમાં.” મે પછ ુ ્યું , ” તેમને શ દ

ંુ ?” દીછે

તેમણે કહયું ,” અલઝાઈમર” મે સવાભાવીક તેણીની ખબર પછ ુ ી. જો તેઓ મોડા પડે તો તેણી નારાજ થાય તેમ હતંુ ? મને તેમનો જવાબ સાંભળી આઘાત લાગયો. ” ના રે ના. છેલલા પાંચ વરસથી તે મને ઓળખી પણ શકતી નથી .” મે કહયું , ” જો તે તમને ઓળખી પણ શકતી નથી, તો તમે થોડા મોડા ં ?”રકપડવાનોછે પડો તો શ ફ ુ તેમણે કહયું ,’ ભલે તે મને ઓળખતી નથી, હંુ તો તેને જણ છ ંુ ું? ને જો તે સાજ સમી હોત અને હંુ મોડો પડ્યો હોત , તો તે કેટલી નારાજ થાત ? “ ં ર તેને નમી પડ્યું . આ વદ ૃ નો પેમ નીહાળી મારં અત Page 137 of 170

2008

સાચો પ ેમ - એક ડો કટ રન ી ડા યર ીમા ં થ ી

***

”આને કહેવાય સાચો પેમ .“

Page 138 of 170

2008

ઈનટરનેટ પર જતજતની રમજ ુ , પેમની કવીતાઓ અને મનોરંજનના ંુ ે સદંેશા આવતા હોય છે . આ સતયકથા મને કોઈકે મોકલાવી અને મને થય ક ….

ઘનઘોર કાળાં વાદળ ઘેરાયેલાં હતાં. આભ જણે હમણાં જ તટુી પડશે; તેવો માહોલ સજીયો હતો. કાંઈક અવનવ આ ંુ જેબનવાન છે,ંુ તેવો ભયજનક ઓથાર વાતાવરણમાં ઝળંુબી રહયો હતો. નાઈટોજન મહાશય પાણીની થયેલી દુદીશા જોઈ મખ ુ માં મલકાતા હતા.‘કેવ એ ંુ કુ!દ સહેજ તાપ અડ્યો અને બાશપીભવન થઈ જય . વાયરો તેને કયાંયથી કયાંય ખેચી જય. બીચારં પાણી! જો ને, પુથવીના ચબ ું કતવની પણ તેની ઉપર અસર થઈ જય અને સાથે વીજભાર વેઢારવો પડે. ધળ ુ ય ુ ના રજકણ પણ તેને ચોંટીને મલીન બનાવી દે . બીજ વાયઓ ં પાણીમાં ભાડવાત તરીકે રહી જય . શ વ સવાયાં ?’જેવીપાણીનીજંદગી ુ વાતાવરણમાં નાઈટોજન મહાશયની બહુમતી હતી . બીજ બધા તો દસ પદંર ટકામાં! કોઈ તેમને અવીચળ કરી શકે તેમ ન હતું . એ તો બધાથી અળગા અને અતડા રહેતા . કોઈ વીજભાર તેમની નજક ફરકી શકે તેમ ન હતંુ . કોઈની પણ સાથે તેમના જેવા ઉચચ ખાનદાનવાળાથી કાંઈ ભળાય ? ‘અમે તો જો આ કોલર ઉચા રાખીને ફરીએ!’ નાઈટોજન મહાશય આમ પોતાની મગરરીમાં મહાલી રહયા હતા. તયાં જ કાન ફાડી નાંખે તેવો કડાકો અને ભડાકો થયો. બે વાદળાં ં કડાકો કણાધીમાં પગટી ગયો ટકરાઈ ગયાં હતાં અને વીદ્યત ુ નો પચડ હતો. પાણીની બધી નીમાીલયતાઓમાંથી તડીતની તલવાર વીંઝાઈ ચક ુ ી હતી. ઘડીના છઠા ભાગમાં એક પાતળી રેખામાં સપડાયેલા બધા વાયઓ ુ લાખો ં આગમાં શેકાવા માંડ્યા હતા . અશ નાઈટોજન મહાશયે પણ આ બળબળતા અગની સામે ઝુકી જવંુ પડ્યું . ઓરમાયા ઓકસીજન સાથે ભળી જવ પંુ ડ્યું. અને એજ કુદ પાણીનાં ટીપાંઓમાં ઓગળી જવ પંુડ્યું . બળબળતા નાઈટીક એસીડનો હવે ંુ ગગનમાંથી તે તો સીધા ભોંય પર ં માત બની ગયા હતા. ઉતતગ તે એક અશ ં ોજયા . પટકાયા. ચન ુ ા અને માટી જેવા બીજ કુદ જવો સાથે સય Page 139 of 170

2008

નાઈ ટોજન

બેકટેરીયા , અમીબા, લીલ, શેવાળ, કદરપા જવજંતન ુ ા કોશે કોશમાં બીચારા ભરાઈ ગયા. અને એક જવમાંથી બીજ જવમાં ભકાતા રહયા.

2008

ં ન હતો . એક નાઈટોજન મહાશયની આ દુગીતીનો કોઈ અત પોટીનમાંથી બીજ પોટીનમાં બદલાતા રહેવાનંુ . એક જવમાંથી બીજ જવમાં. ં જેલ . બધી ગગનયાતાઓ ભત કોઈ છુટકારો જ નહીં . અનત ુ કાળની ઘટના બની ચક ુ ી હતી. હવે તે કદી પાછી આવવાની ન હતી.

ં આજ તો હવે તેન જ વનબનીગયહ . પહેલાં તોંુ અકડ બનીને તંુ ુ ઉડતા હતા. પણ જે કુદ જવોનો પહેલાં તીરસકાર કરતાં હતાં તેમનો જ તે આધાર બની બેઠા હતા. જે જવનની (પાણી) હાંસી ઉડાવતા હતા; તે જ ં ંુ તંુ ા ય ા નત બનવાનમંુ હાતમય તેમને સાંપડ્યહ જવનન પ .ંુ તવ મોકની ુ દશામાંથી હવે તે અનેકાનેક જનમોની ભરમાળમાં ફસાયા હતા. હવે નાઈટોજનને મોકની કોઈ ખેવના રહી ન હતી. હવે જ તો ં ંુ તંુ નાઈટોજનન જ વનસાથી . કબનયહ ુ

Page 140 of 170

ંુ શીખર ઉપર તે પોતાના ગવીમાં મસુતાક મલકી રહી પવીતના ઉતતગ હતી. ભમુી પરનાં બધાં તતવો દુર તળેટીમાં સાવ વામણા લાગતાં હતાં . સૌથી ં ુદમ વરુકો પણ નાના છોડવા જેવા , ઘણે દુર , નીચે, નજકના લીલાં શક મગતરાં જેવાં લાગતાં હતાં . એ કાળમીંઢ ચટાન આખા જગતની મહારાણી છતપતી જેવો ભાવ ધારણ કરી, પોતાની એકલતાના સામાજયમાં રમમાણ હતી. તેને કશાનો ડર ન હતો. કોઈ તેની પાસે ઢંુકી શકે તેમ ન હતંુ . એક મહાન ઈશર જેવા તેના હોવાપણાના ગવીમાં તે શીલા મહાલી રહી હતી . કોની મગદુર છે ; તેના એક કણને પણ ચળાવી શકે ? ઓતરાદા પવન હોય કે દખણાદા; ધવલ બરફના વાઘા તે હમમેશ ધારણ કરી રાખતી. કોઈ ઉષમાની, સય ુ ીના કોઈ કીરણની મગદુર ન હતી ; કે તેના આ વાઘાને લવલેશ ંુ વોીચચ ઉતારી શકે. ધવલગીરીન આ ં સૌથી શીખરઉચસસ ુ ું ં ારન સ બીનદુ હત ત . ેનેદપીહતો ુ ં ેવોત ં ળમાં કાળાં ડીબાંગ વાદળો એક કાજળકાળી, ઘનઘોર રાતે નભોમડ આ શીખરથી ઘણે ઉચે ઘેરાયેલાં હતાં . શીલા તેની એકલતામાં એક નાનો શો ભય દીલમાં ધારણ કરીને બેઠી હતી. કાંઈક છુપો અણસાર તેના દપીને પડકારી રહયો હતો. આ પોચાં, ગાભાં જેવાં, વાદળ તેનાથી ઘણે ઉપર જણે તેની હાંસી ઉડાવી રહયાં હોય; તેવો તેને આભાસ થતો હતો . તે ઘણે ઉચે હતાં અને તેનાથી ઘણાં મોટાં હતાં . પણ વાયરો તેમને હમણાં તાણી જશે; તેની તેને ખાતરી હતી . હમમેશ આમ જ બનત આ . ું વાદળો તું ું વયહ વીખેરાઈ જતાં ; અને શીલા પોતાની મગરરીમાં પાછી મહાલવા માંડતી. પણ આજની રાત વીલકણ હતી. કાંઈક અણધાયીું બનવાન છ ં ુ ે તેવાભયનો ઓથાર તેના ચીતતને ઘેરી રહયો હતો. અને એ વાદળાં ટકરાયાં. વીદ્યત ો એકકડાકોથયો . પહેલાં ુ ન ્ પણ આમ ઘણી વાર બનત હ ું તું; અને શીલા થરથરી ઉઠતી. એ વીજળીની કોધભરી નજર અચક ુ પેલાં વામણાં વરુકો ઉપર પડતી અને તે સળગી ઉઠતાં. બસ એવા સમયે શીલાને તેમના માટે ઘડી બે ઘડી કરણા ઉપજતી . પણ આજે આ વીજળીબાઈના મગજમાં શ થ ું ,યક ું તે ેણે પોતાનો ગસુસો ઠાલવવા આ શીલાને લકય બનાવી. આજે એ કડાકો શીલાના મસતક ઉપર Page 141 of 170

2008

શીલ ા

તાટકયો. પણ એ કાંઈ થોડી જ પેલાં નીમાીલય વરુકો જેવી હતી ? એક કણ ંુ ેમ ં .તત ંુ ેમનત એ થથરી અને પછી બધ હ ુ

‘ ઠીક, હશે! આ કુદ જવડાં જેવ પ હતંુ ?’ – શીલાએ વીચાયીું.

ં

ુ

ા

2008

બધાં તોફાન શાંત થઈ ગયાં. બીજ દીવસના સવારના ઉજસમાં ંુ શીલાએ પોતાના દેહ પર નજર કરી . એક નાનીશી તરડ તેના ઉતતગ શીખરની એક કીનારી ઉપર સજીઈ હતી. કણ બે કણ માટે પોતાની ં ેરી નાંખયો . ં ા પેદા થઈ . પણ તેણે તે વીચાર ખખ અજેયતા ઉપર શીલાને શક પણ ગઈ રાતના તોફાની વરસાદે એ તરડમાં થોડું પાણી જમા કરી દીધું હતું .

ંુ ગાડીદેવાનંુ ણીમારંશબ

ં આવયઅ ં હવે દીવસમાં પાછું ઠંડીન મ ો જ ુ ું ને બરફવષાીશરથઈ ુ ગઈ. પાણીનાં એ થોડાં ટીપાં પણ બરફ બની ગયાં. શીલાને અકળામણ થઈ. આ કુદ જંતઓ ુ તેને દબાવી રહયાં હતાં . ‘છટ્. આવાની તો એસી તેસી.’ પણ તેણે જોય ક ું ે , પેલી તરડ તો થોડી લાંબી બની હતી. બીજો વરસાદ અને ‘ માન ન માન, પણ હંુ તારો મહેમાન ‘ કરીને થોડું વધારે પાણી આ તરડમાં ઘસ ુ ી ગયું . ફરી બરફ અને ફરી એ અકળામણ. તરડ તો મોટી ને મોટી અને લાંબી ને લાંબી થતી જતી હતી. ં પારંભ થઈ ચક અજેય , અવીચળ એ શીલાનો દપીભગ ુ યો હતો. ફરી વાદળ ઘેરાયાં અને ફરી વીજળી તાટકી. આ વખતે તેની ટોચના બીજ પડખે બીજ તરાડ ઉભરી આવી. અને કાળકમે તે પણ વધતી ચાલી. ંુ શીલાને પહેલી વાર ઘડપણ આવયું ચાર પાંચ વરસ વીતી ગયાં અને ઉતતગ હોય તેમ લાગવા માંડ્યું . તેના દેહ પર પાંચ છ તરાડો હવે ઘર કરી બેઠી હતી; અને દીન પતીદીન તે વધતી જતી હતી. તેના દપીને સથાને હવે એક ં ળ બનવાન છ ંુ ે ; તેવી ધાસતી ંુ અમગ અજાત ભય ઘર ઘાલી બેઠો હતો. કશક તેને લાગી રહી હતી. ં ળ દીવસે ધવલગીરી ધણહણી ઉઠ્યો . આખી અને એવા જ એક અમગ ધરતી કંપી રહી હતી . એ કંપનો એક ઉલાળો અને શીલા તહસ નહસ થઈને ધવલગીરીથી છુટી પડી ગઈ . પવીતના ઢોળાવ પર તે ગબડવા લાગી. કોઈ તેને બચાવી શકે તેમ ન હતંુ . પવીતની કોર આગળ આવીને તે ઉભી. પેલાં Page 142 of 170

કુદ વરુકોએ તેને ટેકો આપયો અને તેની અધ ઃઃ પતનની ગતી રોકાણી. તે વરુકોને ચગદી શીલા અટકી ગઈ હતી.

2008

ં થયેલી તેની આંખો ખલ ં ભય તેના સમગ ભયમાં બધ ુ ી . અને એક પચડ ં હોવાપણાને થરથરાવી ગયો. જેન ઉ ા ણકળીનશકાયતેવીભયાનક ુ ડ ખીણની ઉપર, પવીતની એક કોર ઉપર, તેનો નવો મક ુ ામ હવે થયો હતો. જે તળેટીઓની તે હાંસી ઉડાવતી આવી હતી , તે તળેટીઓ તેને નીચે આવવા ં ણ આપી રહી હતી. આમત ંુ તાના મહાન દીવસો યાદ કરી શીલા પોશ પોશ પોતાના વીતેલી ઉતતગ આંસડ ુ ાં સારી રહી હતી . કંઈ કેટલાય વષોી વીતી ગયાં - આમ પવીતની કોરે લટકતા રહીને. શીલાને આધાર આપી, પોતાના પાણની આહુતી આપનારાં વક ૃ ો તો કયારનાંય નામશેષ થઈ ગયાં હતાં . શીખર પર બીરાજેલી શીલા પવીતની જે કોરને તચુછકારથી મગતરા જેવી ગણતી હતી ; તે જ કોર આજે તેના અસતીતવનો આધાર બની રહી હતી. પણ તેની નીચેની ધરતી દર સાલ વરસાદને કારણે ધોવાતી રહી. જે આધાર પર શીલા ટેકવાઈને બેઠી હતી ; તે આધાર પણ હવે નીબીળ થવા માંડ્યો . અને કોક દુભાીગી પળે એ ધરતીના કણ સરકવા માંડ્યા . મોટંુ પોલાણ થઈ ગયંુ . શીલાના વજનને અધાર આપી રહેલી માટી જ ન રહી . રહીસહી ંુ મતલ ંુ ં માટી સાગમટે ધસી પડી . શીલાએ પોતાન સ એક ુ .નગમ ુ ાવયપચડ ધડાકા સાથે શીલા હજરો ફુટ ઉડી ખીણમાં ફંગોળાઈ ગઈ . હર કણ તેના પતનનો, વીનીપાતનો વેગ વધવા માંડ્યો . છેવટે જયારે તે ખીણના દુગીમ પાતાળ સાથે અફળાઈ; તયારે તેના સહસત ટુકડા થઈ ગયા . એક ટુકડો આમ પડ્યો તો બીજો તેમ . ં ંુ ૌરવનામશેષથઈગયું તેન શ ી ખ ર પરનભ . એંુ ત કાળનગ ુ ુ સલતનત ં ેલાઈ ગઈ . એ દપી સમયના વહેણમાં કયાંય ઓગળી ગયો . એ સક ઉનમતતતાનો કોઈ અવશેષ ન બચયો. તેનો કોઈ ઈતીહાસ ન લખાયો.

Page 143 of 170

‘

,

2008

હવે તો તેના વારસ જેવી ભેખડો પરથી ખળખળ વહી રહેલાં પવીતનાં ં પપાત બનીને અફળાતી રહી . ઝરણાંથી પષ ુ બનેલી જલધારાઓ પચડ શીલાના ફરજંદ નાના મોટા પથથરો આ પપાતમાં ઘસાતા રહયા, આમથી તેમ અફળાતા રહયા. જે કોઈ નાના ટુકડાઓ હતા ; તે પાણીના પવેગમાં ખેચાઈ આગળ ધકેલાતા ગયા . હડસેલા ખાઈ ખાઈને તેમની તીવર ધારો ઘસાતી રહી. તેના મળ ુ પતાપના બધા અવશેષો નામશેષ થતા રહયા . લાખો ં ુ વષીની આ સતત પકીયાએ મોટાભાગના ટુકડાઓન ર પજજણે બદલી નાંખયુ . એ સૌ ધવલગીરીના શીખરે બેઠા હતા તે યાદો પણ ભલ ુ ાવા માંડી . ં ળાતો નહતો; તયાં પવનના સસ ુ વાટા સીવાય જયાં કોઈ અવાજ શીલાને સભ સતત જલપપાતનો ઘોર રવ દીનરાત તેના શવણને બધીર બનાવતો રહયો. કુર વતીમાનની થાપટો ખાતાં ખાતાં દુદીશા જ તેમની દશા બનતી રહી . .‘

ં ાનો નદીના પવાહની સાથે તણાતાં મેદાનો જયારે શીલાના આ સત સધ ુ ી આવી પગુયાં ; તયારે તે સૌ માંહોમાંહે બાખડીને ચળકતી રેતીના સાવ નાનાં કણ જ બની ગયાં હતાં. હવે તેનો પતાપ ઓસરી ગયો હતો, જે ેસીીયતકરીશકતન ં ણ ઉ ગ વાનીહ શીલાની ઉપર એક તરણ પ , તન ું હતું ુ અદંર ભાતભાતની વનસપતી ઉગવા લાગી. વીવીધ કીટકો તેમાં પોતાનો ં ીઓ આવાસ બનાવી રહયા. તેમના રેશમ જેવા નાજુક પોતમાં પશ પુ ખ કીલલોલ કરવા માંડ્યા . બાળકો રેતીના કીલલા બનાવી મોજ માણવા લાગયા. તેના ઢગલાઓમાં માટી કે ચન ુ ો ભેળવી માણસો પોતાના નીવાસો બનાવવા ંુ શીખરે પોતાના એકલવાયા , એકદંડીયા મહેલમાં લાગયા. જે શીલા ઉતતગ મદમાં ચકચરુ બની મહાલતી હતી; તેના વારસોની વચચે માનવજવન ધબકવા લાગયું . સસંકૃતીના પાયાની ઈટો શીલાના આ શત શત વીનયાસ પર ચણાવા લાગી. અને કોઈ સભ ુ ગ પળે , નદીના ઉપરવાસમાં રખડતા કોઈ માનવને હાથે, હજુ મેદાન સધ ુ ી ન પહોંચેલો , શીલાનો એક ટુકડો આવી ગયો . તેની હેરતભરી આંખો આ ચળકતા , લીસસા પથથરને જોઈ રહી. તેણે એ ટુકડાને ઉઠાવયો; અને વસતીમાં પોતાના મીતોને બતાવવા લઈ ગયો. અણીશધુધ ં ાકાર, ચમકતા, અને નખશીશ કાળા આ પથથર માટે સૌને અહોભાવ અડ ઉપજયો. કદી કોઈએ આટલો મોટો અને અણીશધુધ ગોળાકાર અને ચળકતા રંગનો પથથર જોયો ન હતો. Page 144 of 170

અને એ ગોળમટોળ પથથર દેવ બનીને ગામના મદંીરમાં બીરાજયો . ં ળ ગીત ગવાણાં. તેની આગળ દીપ, ધપુ, પસાદ, નતીન અને મગ ં ળ મગ પભાતીયાં ગવાવાં લાગયાં. આબાલવધૃધ સૌ અહોભાવથી ઈશરના આ અવતારને નમી રહયા.

2008

વસતીના મખ ુ ીયા જેવા વયોવધૃધ વયકતીએ કહયું , ‘અરે! આ તો ં .પ ઉપરવાળાની મહેરબાની છે . આ તો સાકાત પભ સ ચાલો, ્યા ુ વયભ ુ ગટ ંુ ભીવાદનકરીએ આપણે તેમન અ .’

ંુ ૌરવ શીલાનો આ નવો અવતાર મનોમન વીચારી રહયો,’ કય ગ ે આસીં સતય? પવીતની ટોચ પરનંુ , રેતીન ક ં ુ ? હ‘ ાસનેબીરાજેલાદેવનંુ અને ઉપરવાળો શીલાની, આ ગોળ પથથરની, રેતીના કણોની અને માણસોની આ બાલીશતા પર મદં મદં સમીત કરી રહયો.

Page 145 of 170

મારં નામ સરીતા. મારા સવરપ ઉપર ભલભલા ફીદા છે. કેટકેટલી કવીતાઓ મારા વીશે લખાઈ છે. મારી નજક આવતાં જ કોઈના પણ મનમાં શીતળતા અને અવણીનીય આનદં છવાઈ જય છે. કેટકેટલાં જવો મારી ઉપર નભે છે . મારાથી પોષાય છે. તેમના જવનનો આધાર મારા થકી છે . ં ?મમરધારોછો પણ હંુ બહુ વધૃધ છું હોં ! તમે મારી શ ઉ જો કે, સાચું ુ કહંુ? મને પણ ખબર નથી! જો જો, હોં, સતીની સાહજકતાથી હંુ ઉમમર છુપાવવા નથી માંગતી . ખરેખર, મને મારી ઉમમર યાદ નથી. હા, પણ અદંાજે લાખેક વરસ તો હશે જ ! કેમ , ચોંકી ગયા? એમ સમજયા કે આ બાઈ પાગલ છે ? ના, હંુ તો છું સરીતા… નદી… અરે, ખરેખરી નદી. પાણીના શાંત જળ એ મારી દેહયષી છે. સામાનય સતીને તો બે જ યૌવન કુંભો હોય ; અને થોડોક જ સમય ં ાન માટે ધાવણ ઝરે . મારા તો કણ કણમાં એ સતનની સદુંરતા છે એમાંથી સત અને એમાંથી સતત પોષણનો ઝરો વહે છે . કેટકેટલાય જવ મારી અદંર જનમ લે છે અને એ ધાવણથી પોષાય છે . મારં સમગ હોવાપણ પ ંુ ણ ુ ી નારીતવથી છલકાય છે. એટલે જ તો બધા મારા સૌંદયી પર આટલા બધા ફીદા છે. પણ મારા ઉદ્-ગમ સથળ પાસે તો હંુ હજય સાવ નાનકડી બાલીકા જ છું હોં ! પવીતાળ પદેશની વરસાદની હેલીઓ મારી જનેતા છે . ખડકોની ઉપરથી એ બધીઓ ટપકી ટપકીને એક ઉડા ખાડામાં ભેગી થાય છે ; એ સરોવર મારં જનમ સથાન. તયાંથી મારો સતત પસવ થતો જ રહે છે ! માંડ ખાલી થવા આવે તયાં બીજ હેલીઓ તેને ભરવા તૈયાર જ હોય છે ને ? પણ ં ીડાં અને તયાં મને નીહાળવા કયાં કોઈ આવે જ છે? બસ નીદોીષ પખ રમતીયાળ ખીસકોલીઓ જ મારાં બાલસાથી હોય છે ને ? તમારં દુભાીગય કે તમે મને તયાં જોવા કદી આવતાં નથી . નહીં તો મારી બાળસલ ુ ભ ચેષાઓ પર તમે આફરીન થઈ જઓ. એ પવીતાળ અને દુગીમ Page 146 of 170

2008

સર ીતા

2008

સથાનમાં તો મારં નામેય બદલાઈ જય છે ને ? મને ય એ ‘ઝરણા’ નામ બહુ ગમે છે, હોં! બસ સતત ખડકો ઉપર કુદતા રહેવાની , મને બહુ જ મજ આવે છે. અને તયાં મને દુષીત કરવાય કોણ આવે છે ? તયાં તો તળીય દુંેખાય ં એવ પ ા રદશી , વાર. ક મારં અન રે પહોયછ કયાંય ે ને કયાંયથી મારી ુ સહેલીઓ પણ મારી સાથે રમવા આવી જય છે . અમે બધાં લીસા પથથરના પાંચીકા ઉછાળતાં રહીએ છીએ.

રમતાં રમતાં અમે કયાં એકબીજમાં ભળી જઈએ છીએ; એની અમને ખબર પણ કયાં પડે છે ? એ બધીય સહેલીઓ મારામાં ભળી જય છે . કોઈ ડાબેથી આવે છે તો કોઈ જમણેથી . પણ હંુ એમની મોટી બહેન ખરીને ; ં એટલે માન આપી પોતાન સ ગ અ સ તીતવએબધીઓમનેસમપીીત કરીદ ુ મ છે. ખરેખર જુઓને તો; અમે અલગ હોઈએ છીએ એટલ જ ું . કયાં અમારાં અલગ અલગ નામ તમે આપો છો? બધીય ઝરણાં જ તો! અમને અમારા ં અલગ અસતીતવન ક . બસ રમતાં રહેવાનંુ , ઉછળતા અને ુ ોઈગમ ુ ાનનથી ં કુદતા રહેવાન અ નેએકમ . ેક સાચચ માંભળીજવાન ક ુ ું હંુ? મનંુ ે તો મારી એ અવસથા જ સૌથી વધારે ગમે છે હોં ! ે છ અને પષ ું ું . મારં રપ બને કાંઠે ખીલતું ુ બનેલી હંુ યૌવનમાં પવશ જય છે. મારી કુદંકુદી હવે કયાં ? પણ ઢોળાવવાળા માગે તીવર ગતીથી હંુ ંુ ું. હવે તો મારી બઈ, જુવાનીના મદમાં હંુ આગળ અને આગળ ધસમસ છ ઉછાંછળી અને ગાંડીતરુ બની જઉ છું હોં ! મારા ધસમસતા પવાહની કોઈ મીસાલ નથી. મારા એ નાચથી ભલભલા ખડક ઘસાઈ જય છે! તેમના દેહ કયાંક લીસસા તો કયાંક લચકીલા તો કયાંક લીસોટેદાર બની જય છે . કયાંક તો હંુ તેમના ભાંગીને ભક ુ ા બોલાવી દઉ છું . ં ાત? મને કયાં નવરાશ છે; એમની જોડે પણ મારે એમની શી પચ ગપસપ કરવાની? હંુ તો યૌવનના મદમાં ગાંડીતરુ બનીને દોડતી જ રહંુ છું . પાગલ બનેલા એમાંના કોક જુવાનીયા મારી સાથે જોડાય છે ય ખરા . ભલે ને આવતા. પણ મારી ચાલે એમનાથી ના દોડાય હોં! એમને તો અથડાતા, ં રગતીએ જ ઘસડાવ પંુડે . જેવ જ ંુ ેન.પંુોત કુટાતા , હાંફતાં મારી પાછળ મથ કઠણ અને જડ રહે; તો એમ જ બને ને! મારી જેમ તરલ અને પારદશીક હોય તો કાંઈ મેળ પડે ! નહીં તો એ ઘસાતા જ રહે, અફળાતા જ રહે. અહીં ં ં ?ેમારારપમાંપાગલબનો કોણે કહય‘ત ુ ક ુ Page 147 of 170

ં મ પણ એવો જ આવે ને ? મારી પણ મારા આ ગવીનો પછી અજ ધસમસતી એ દોડમાં કયાં હંુ એક દુગીમ અને ઉડી ખીણના નાકે આવીને ઉભી ં છું તેન મ . અને પછીેતંુ બીજું શ થ ુ ન ેભાનજનથીરહ ું ાય? વીનીપાત જ ં પપાતના ઘ ઘ ુ ઘ ુ અનીવાયી હોય ને? એ પચડ ો શમાં મારી ચીસ કયાં ં ળાય છે ? એ પછડાટ, એ ફીણ, એ ઘમુરીઓ, એ અસખંય કોઈનેય સભ છંટકાવની હેલીઓ , એ મારા શત શત ટુકડાઓ . સદીઓથી આ પતન ચાલયા જ કરે છે; ચાલયા જ કરે છે. બીજ તણ ચાર જગયાએથી મારા જેવી બીજયો ય અહીં ભલ ુ ી પડેલી છે . અને એય આ પતનમાં મારી ભાગીદાર છે. ઉચી નજરે અમારા શૈશવની એ પવીતાળ ભમુીને યાદ કરી કરીને અમે શોકમગન બની ગયેલાં છીએ. અમારા એ પાગલપનની, અમારી એ મસતીની ગૌરવગાથાઓ યાદ કરતાં કરતાં, અમે સમદુખીયાં ખીણમાં પડ્યાં પડ્યાં , ે પોશ પોશ આંસ વ . એકમેકનાં આંસ લ . ેછ પણ ીય… ુ હાવીએછીએ ુ છ ુ ીય …

2008

ते िह ि ििवस ो गताः । પણ કયાં કોઈને ય ઠરીઠામ થઈને બેસવાનો સમય છે . પડ્યાં નથી ને ં ીયાર પાછાં હેડ મારા રામ. ફરી ચાલતી પકડવી જ પડે. બેસી રહેવાનંુ , બધ ં રહેવાનંુ , રડતાં રહેવાન મ . ભલે ને જપાણીનો નથી અખટુ ુ ારાસવભાવમાં ં ાર મારી પાસે હોય ને . આંસ સ ેબીજ ભડ પહાડ જેવા ુ ં ારતાં!રહેંુતતો સીપાઈની બચચી! હવે હંુ સરીતા બની . હવે તો મને તમે કોઈ રપાળંુ નામેય આપયંુ . લપસણા અને ઢોળાવવાળા પદેશો બધા પાછળ રહી ગયા . ે છ હવે સપાટ મેદાનોમાં હંુ પવશ ું ું . અહીં મને ફાલવા ફુલવાની બહુ મોકળાશ છે. મારી દોડવાની એ રમતીયાળ ગતી હવે ધીમી પડી છે. મારં ં ુ ક ો રઘરબહ નવ ન ! ઉપર,ુમપવી ોટુંછતેહોંબાપાના ઘેરથી લાવેલી, બધી સપંદા અહીં હંુ ઠાલવવા માંડું છું . બેય બાજુ કયાંક મે તોડી તોડીને એકઠી કરેલી રક શીલાઓ, કે કયાંક પાંચીકા જેવા ગોળમટોળ અને લીસસાલસ પથથર, તો કયાંક સવંુ ાળી રેતી. બસ ઢગલા ને ઢગલા હંુ ખડકયે જ જઉ છું. ખાલી થવામાં જ ખરી મજ છે ને ? અને આ ખાલી થવાની પકીયા મારા ચીતતને અતીતમાં ખેચી, ઢસડી જય છે. Page 148 of 170

2008

ં માં જવનની ઉતપતતી અને ઉતકાનતી થતી નીહાળી અહીં જ મે મારા અક છે. અહીં જ મે મહાકાય ડીનોસોરને ધરતીને ધમરોળતાં જોયાં છે . અહીં જ ં ઉલકાપાત, વાવાઝોડાં અને ધરતીકંપો થતાં જોયાં છે . આ મે પચડ પરીબળોએ મારા પવાહને ઘણીય વાર કુતરાની માફક આમથી તેમ ફંગોળયો છે. મે એમના આ પકોપ એક હરફ પણ ઉચચાયાી વગર વેઠ્યા છે . અહીં જ મે વાનરને બધુધીશાળી થતો, અને ખોરાક માટે પથથર અને ંુ દીમાનવમાં ઝાડની ડાળીઓ વાપરતો જોયો છે. અહીં જ મે એન આ રપાંતર થત જ ગફ ું ુે ામાંથી મારા તટે , ઘાસના મેદાનોમાં બહાર ું .ોયછ આવી, મે તેને અહીં જ ગોવાળીયો અને ખેડુ થતો જોયો છે . અહીં જ, મારા ખોળામાં તેનાં ગામ, શહેર અને સસંકૃતીને મે પોષયાં છે . અહીં જ, મારી શીતળ પનાહમાં એનાં કળા અને સાહીતય, વીજાન અને ફીલસફ ુ ી પાંગયાીં છે. અહીં ઋષીઓ પણીકુટી બનાવીને રહયા છે ; અને વેદોની ઋચાઓ અને ં ોના દષાઓ બનયા છે. મારા પાણીમાં જ મે ભાવવીભોર બનેલા જનોને મત ંુ ણસવીકારકરી ં ત વડવાઓન ઋ પોતાના દીવગ , અઘયી આપતા જોયા છે.

ં અને અહીં જ મારા તટે સમપતીન ન ગનપદશીન કરતાધનીકો ુ અને રાજઓના પાસાદોને માનવ મલુયોની હાંસી ઉડાવતા જોયા છે . અહીં જ મે સતતાની સાઠમારી થતી નીહાળી છે. અહીં જ મે નરને નરાધમ થતો નીહાળયો છે. અહીં જ મે માનવની મહતવાકાંકા, વાસના, અને સતતાલાલસાને અમયાીદ જલલાદ બની કુરતમ અતયાચારો આચરતી; વયથીત હરદયે જોઈ છે. અહીં જ, આ જ કીનારે, અને ઠેર ઠેર , બીભીષણ ં ાનો જેવાં વહાલાં નીદોીષ માનવીઓનાં યધુધોમાં મારા જળને , મારાં સત શોણીતથી લાલચોળ થતાં અનભ ુ વયાં છે . અહીં જ, મે આકાશનાં વાદળોની જેમ સામાજયો અને સલતનતોને ઉગતાં, પાંગરતાં અને તહસ નહસ થતાં જોયાં છે. ંુ ઈશ પણ કયાં છે ? મારં સમગ પોત અને મારી પાસે અશુ સારવાની ગજ જ એ આંસન ુ ો સાગર તો છે . અને હંુ સફાળી આ દીવાસવપનમાંથી જગી જઉ છું . આ શું ? મારા પવાહને આ શ થ ું યું ? કેમ તે સાવ કીણ બની ગયો ? ઉપરવાસમાં વરસાદ તો સારો એવો પડ્યો હતો . Page 149 of 170

પણ માળંુ આ માનવસજીત સરોવર લાગે છે તો રડું હોં ! મારા પાણીના ંુ કેટકેટલા ફાયદા તેણે ઉઠાવયા છે ? તેણે કરેલા ઘણાં સતકાયોીમાંન આ પણ એક છે. અને પરીતોષનો એક ઉડો શાસ ભરી હંુ મેદાનોમાં પાછી ફરં છું આગળ અને આગળ, જયાં સધ ુ ી મારો પવાહ વીસતરતો જય તયાં સધ ુ ી. અને બધે આ માનવજતની આ જ કહાણી સજીતી હંુ જોઈ રહંુ છું . હવે મને માનવજતનો આ વયવહાર, તેની આ પધધતી ઉબકાવી નાંખે છે . તેની બધી મલીનતા હંુ મારામાં સમાવી લઉ છું . મને મળેલ સ ું સંકૃતીની જનેતાનંુ બીરદ મને હવે અકારં લાગત જ ું .યછે ં ીમ મળ હવે તો મારં એક જ લકય છે. મારા અત ુ માં મારં સમપીણ .. અને મારા મળ ુ માં જવાના એ લકયની પાપતી માટે હંુ પયાણ આદરં છું . પણ હવે કયાં હંુ પાછી વળી શકું તેમ જ છું ? મારી નીયતી મને વધ ન ુ ેવધુ નીચે લઈ જઈ રહી છે. મારો જવનપથ એટલે - સતત વીનીપાત, સતત અધોગમન. , ,

? .

અને મારા જેવા જ અનભ ુ વવાળી, બીજ લોકમાતાઓ, આ જવનપથમાં મને સાથ આપવા દોડતી આવીને મળે છે . અમે સખ ુ -દુખની વાતો કરીને એકબીજમાં મળી જઈએ છીએ; એકરપ બની જઈએ છીએ. ં પણ પાછા ફરવાન મ ારાનસીબમાં ? હંુ ફરી ઝરણાં કયાં છેનથી થઈ ુ શકતી. પસવકાળની નજક આવી પહોંચેલી નારીની જેમ મારો પટ હવે Page 150 of 170

2008

અને હંુ જરા મારા એ પપાત ભણી પાશીદષી કરી લઉ છું . અને એ ગજીના કરતો, આજનબ ુ ાહુ, ભડવીર - બાપડો, મીયાંની મીંદડી જેવો, દદુડી કેમ બની ગયો ? હંુ હજુ પાછળ નજર કરં છું . તોતીંગ પાષાણોને પણ મચક ન આપનાર મારા મદમસત પવાહને આ કાળા માથાના, માનવીએ નાથી દીધો ં બનાવી દીધો છે , અને છે. એ જ પથથરો વાપરીને તેણે તોતીંગ આડબધ મારાં પાતળી પરમાર જેવા કુંવારકા રપને જોજનો ફેલાયેલા સરોવરમાં ંુ ે . રપાંતરીત કરી દીધ છ

ે છે અને મારા એ તીકોણીય પદેશમાં સૌથી વધ હ રીયાળીમહાલ . એ ુ ફળદપ પદેશ મારી સૌથી મોટી દેણ બની રહે છે . મારો ફરીથી નીમીળ બનેલો દેહ ગજગતીએ આ નવા ભવીતવયને અનભ ુ વવા આગળ વધે છે – આગળ ને આગળ – જયાં ચરણ અટકે તયાં સધ ુ ી. અને એક નવો જ રવ, એક નત ુ ન નીનાદ, હળુ હળુ , જગતો જય છે. ં જળરાશી દુરથી પોતાનો નજરો કદી ન નીહાળયો હોય તેવો, એક પચડ ખડો કરે છે. અને એ અગાધ અને ઘઘ ુ વાટ કરતા દરીયાને જોઈ હંુ ડરી જઉ છું. આટલી બધી સરીતાઓ? આટલ બ ું ધપું?ાણીઆ જ મારો સોત? આની જ હંુ દીકરી ? કે પછી ઓલયા આભને અડતા ગીરીવરની ? કે પછી ંુ ાઈ જય છે . આ અસમજ ં સમાં હંુ આ મારો કંથ , મારો સવામી? મારી મતી મઝ સાવ તકીહીન, વીચારવીહીન બની જઉ છું. અને એ વીચારશનુયતામાં આંધળુકીયાં કરીને , મારા આ નવા ભવીતવયને, શરણાગતીની ભાવનાથી હંુ સવીકારી લઉ છું . મારા સમગ હોવાપણાને સમેટી લઈને હંુ એ મહોદધીમાં સમાઈ જઉ છું ; એની સાથે એકાકાર બની જઉ છું. એના તરંગે તરંગમાં, એનાં ઉછળતાં મોજંઓમાં, ઐકયના એ પરમ આનદંની તુપતીની ભાવસમાધીમાં હંુ લીન બની જઉ છું . ં . ગળીજયછ એના ઉછાળે ઉછાળે મારં સમગ હોવાપણ ઓ એ હંુ છું ે ુ ં વીત જ નથી. બધ એ ંુ કાકાર. અગણીત કે, હંુ એ છે ? કશો દૈત હવે સભ ં નાદબહમ અને અવીરત રાસમાં રમમાણ કણોમાંનો પતયેક કણ, અનત ં નો રાસ – યગ ં બની જય છે – અનત ુ ોથી ચાલી આવતો રાસ . પચડ ઘઘ ુ વાટ. હીલલોળે હીલલોળા . , , . . Page 151 of 170

2008

ં ર બની ગઈ છે. મારામાં વીશાળ બની ગયો છે. મારી ગતી હવે સાવ મથ ભળેલાં બધાં તતવો હવે છુટાં પડતાં જય છે . પસવતાં જય છે. બધો કાદવ, ં બધી મલીનતા, નીચે ને નીચે બેસતાં જય છે . અને એ નીચે કેલાયેલો પક મારા પટને છીન-વીચછીન કરી નાંખે છે. હંુ અનેક ફાંટાંઓમાં વહેચાઈ જઉ છું. સદ્યપસત ુ ાના ચીમળાયેલા પેટની જેમ .

, ,

’

, .

મહાકાળનો તોફાની વાયરો મને કયાંનો કયાં ખેચી ગયો? મેઘમલહારની ં કડાકો; તડીતની તોળાયેલી તાતી તલવાર; એક મહાન ગજીના; એક પચડ અને મારો પસવ એ ગીરીવરની એ ટોચ ઉપર. ફરી જનમ. ફરી મતૃયુ . ફરી એ જ બધી ઘટમાળ. સતત ચાલતો આ જવનનો ચરખો; અને તેમાં ઘડાતાં , વીકસતાં, પીસાતાં, આથડતાં, પસવતાં અનેક જવન. હંુ કોણ ? બીંદુ? વાદળ? સરીતા? સમદુ? ના ના. હંુ જ તો એ સમગ જવન . કે પછી હંુ કશ જ ંુ નહીં ? બધો એક ખેલ? એક ચીરંતન ચાલતંુ સવપન? એક ભમ? એકમાત વાસતવીકતા ઓલયો અકળ, અમાપ, જવનજળરાશી? કે એ પણ કશ ન ? શન બધો ું હીં? બધ ક ુય ું ેવળ આભાસ? *** અને.............. જવન શ છ ું ે ? જવવ શ ંુ ?છ ું ે ંુ ે બનવ શ ંુ ?છ ંુ ે બદલવ શ ંુ ?છ ંુ ે હોવાપણ શ ંુ ?છ ંુ ે ? એ પરીણામ શ છ ંુ ે ? એ શોધ શ છ એ પથ શ છ ું ે ? એ પથીક શ છ ું ે ? ંુ ે ? એ મળ ંુ ે ? એ લકય શ છ ુ શછ

Page 152 of 170

2008

અને તયાં જ એક પરુાતન સમતૃી જગુત થાય છે . મારા જનમની વેળાની ં સમતૃી. હંુ તો આ ઉદધીમાંથી ઉભરી આવેલ એ ક બીં.દુમએક ાતતોહતી ુ સાવ નાનકડું બીંદુ . કયાં એ અકળ-જળ-રાશી અને કયાં હંુ?

2008

સુયપ મ ુખી

હજુ થોડા દીવસ પહેલાં તો મારો જનમ થયો હતો. એક પગાઢ નીદામાં ં ાર ન હતો. ંુ સળવળત ન ંુ હત હંુ પોઢેલી હતી . મારામાં કશય . ંુકોઈ સચ ં નીદામાં મારં સમગ હોવાપણ પંુ યાીપત કોઈ વીચાર ન હતો. બસ એક અનત ં રતમ ખણ હતું . એ પગાઢ નીદામાં સષ ુ પુત હોવાપણાના અત ુ ે કોઈ , પચછન ેસત ં ાળીન અભીપસા ટંુટીય વ . તે અભીપસાન ુ ુ ેલીહતી ે કોઈ દેહ ન હતો ; પણ ંુ બનીને મહાલવાની, વીસતરવાની, વીકસવાની એક કલપના માત કશક ે ે શ બ ંુઅન ંુ ે ી હતી. એ તો એક ખયાલ જ હતો. શ થ ું ,વછ તેન ું ,નવછ કયાં મને કશીય જણ જ હતી? એક લાંબા, સનીગધ, ઉડા બોગદાના તળીયે ેસત ં ોડવાળીન ધરબાઈને, લપાઈને મારં સકુમાતીસકુમ હોવાપણ સ . ુ ેલહ ું તંુ ુ મારી બાજુમાં મારા જેવી ઘણીય સખીઓ પણ મારી જેમ જ સત ુ ેલી હતી . અમારી નીચે મીષ જવનરસનો ઝરો વીલસી રહયો હતો; અને અમને પેમથી તરબતર કરીને એકમેક સાથે તે ચીપકાવી રહેલો હતો . એ મીશટ જળની સવુંાળી પથારીમાં અમે બધાં એકમેકની હંુફમાં આમ પોઢેલાં હતાં . અને તયાં તો એ બધા આવી પહોંચયા. અમારાથીય અતી સકુમ એ બધા હતા. પણ તેમનો સવભાવ અમારાથી સાવ વીપરીત હતો. એ સૌ ં ળ હતા. ં ચચ તરવરાટથી ભરપરુ હતા. સાવ નાનકડા હતા પણ અતયત ંુ ોનામ એક ઘડી શાંત બેસી રહે એવા એ ન હતા . સવુાન ક ં ુ ે આરામનત જ નહીં. ચીકણા બોગદામાંથી સડસડાટ લપસીને, નીચે આવીને એ બધા ંુ ન મારી ંુ જ અમને ઘેરીને ઘોંઘાટ કરવા લાગયા. એમના તરવરાટન ગ અગાધ શાંતીના શાંત સરવરજળમાં વમળો પેદા કરવા લાગયું . મારી એ પગાઢ નીદામાં કોઈના સવાગતનો ઢોલ જણે પીટાઈ રહયો હતો. એક વીપલવ સજીઈ ગયો. અને એ ઢોલના ધબક ુ પુત હોવાપણામાં કોઈક અજણી ુ ે મારા સષ ંુ સળવળાટ કરવા લાગયંુ . જગુતી આવી ગઈ. આળસ મરડીને મારામાં કશક એ બધા ઘોંઘાટીયાઓએ કોઈકને મળવાની, તેની સાથે એકાકાર બની ંુ બનવાની, વીસતરવાની, મહાલવાની, મારામાં સત જવાની, કશક ુ ેલી અભીપસાને જગાડી દીધી. એમાંનો એક તો ભારે બળુકો નીકળયો. મારી દીવાલને તેણે ભેદી નાંખી. આળસ મરડીને બેઠેલા મારા હોવાપણાના સકુમાતીસકુમ કણના Page 153 of 170

ં ંુ ેવ. ક ંુ આ ંુ અને કદી નહોત બ ન યત રાસના ાંઈકબનવાલાગય ુ ં ાર થયો. ધીમે ધીમે મારા હોવાપણાએ પભાવે મારામાં નત ુ ન જવનનો સચ વીસતરવાની શરઆત કરી દીધી. મારી એ પચછન અભીપસા હવે જગી ચક ુ ી હતી. કોઈક નવા ભવીતવયની એક રપરેખા મારામાં ઘડાવા લાગી. કોઈક નવા જ સવરપવાળા જવનો આકાર મારા કણકણમાં ઘડાવા લાગયો. બીજો કોઈ આવો તોફાની આ વીસતરણમાં ખલેલ ન પહોંચાડે ; એ માટે મારી દીવાલ હવે સખત થવા માંડી. મારં કદ પણ સાથે સાથે વધવા લાગયું . મારા નીવાસસથાન એ બોગદાના તળીયેથી આવી રહેલા જવનરસના ઝરાના જળને હંુ તરસયા હરણાંની જેમ ઘટક ઘટક પીવા લાગી . મારી એ તષૃાનો ંુ ે , મારી બાજુની સખીઓના પણ ં જ ન હતો. મે જોય ક જણે કે, કોઈ અત આ જ હાલ હતા. અમે બધીઓ આ રાસમાં રમમાણ હતી. અને એ રાસની પતયેક હીંચે અમે વધ ન ુ ે વ ધ પુષ ુ .થતાંજતાંહતાં બધાંની સતત વધીમાન એવી આ તરસ થકી પેલો ઝરો તો ધીમે ધીમે સક ુ ાવા લાગયો. અને કાળકમે અમે એટલાં બધાં વધી ગયાં અને અમારી ં ોષી શકે તરસ પણ એટલી બધી વધી ગઈ કે, એ ઝરો અમારી તરસને સત ં ોષાઈ શકે એવી પયાસ માટે તેમ ન રહયું . અને તે સક ુ ાઈ ગયો. અમારી ન સત ં ુ ંુ સક એ ઝરાન જ ળ હવ . ેપઅન યાીપે તનહત અમે બધાં ુ ાં અને ફરી પાછાં સષ ુ પુત બની ગયાં . એક નવી નીદામાં અમે પાછાં સમેટાઈ ગયાં . અમારં ં બનીને ખરી પડ્યું . અને પવનના નીવાસસથાન એ બોગદંુ પણ સક ુ ું ભઠ એક ઝપાટે અમે સૌ ફંગોળાઈ ગયાં . અથડાતાં, કુટાતાં અમે ધરતીની ધળ ુ માં ઢબોરાઈ ગયાં. વીખરાઈ ગયાં. બધી સખીઓ છુટી પડી ગઈ . વાયરાએ અમને કયાંના કયાંય ફંગોળી દીધાં . એ ગદંી, ગોબરી નવીન વસતી હવે ંુ ીવાસસથાનબની મારં નવ ન . પણ મને કયાં આની કશી ખબર જ હતી? એક નવી નીદામાં મારં ંુ ોવાપણંુ , નવી પચછન અભીપસાઓને લઈને, ફરી ટંુટીય વંુ ાળીને , પોઢી નવ હ Page 154 of 170

2008

ં ન જેમ પાંદડાને ઉડાડી મક ં ોમાં તે તો ફરી વળયો. એક પભજ બધાયે અશ ુે તેમ, મારો પતયેક કણ જગી ઉઠ્યો . અને એ શભ ુ પળે એ તોફાની ં રાસની એક સાવ નાચણીયાની સાથે હંુ એકાકાર બની ગઈ . વીશના અનત નાનકડી પતીકુતી મારી અદંર જગી ગઈ. મારી સત ુ ેલી ઇચછા આળસ ં ીઓને આ રાસના તાલે તાલે નતીન કરાવી રહી. ં ભગ મરડીને, પોતાની અગ ંુ બનવાનો એ ખયાલ હવે મત કશક ુ યો હતો . ુ ી સવરપ ધારણ કરી ચક

2008

ંુ તંુ . નવા હોવાપણાના, નવા જવનના નવા અધયાય પહેલાંની આ એક ગય હ નવીન રાતી હતી. પણ હવે મારી અદંર કોઈ અમત ુ ી ખયાલ ન હતો. હવે તો એક અતી મહાન હોવાપણાની બલયુ -પીનટ મારી અદંર છપાઈને આકાર લઈ ચક ુ ી હતી.

ં ારંઅસતીતવટંુટીયું ધરતીની ગોદમાં, માટીની ચાદરમાં વીંટળાયેલ મ ુ વાળીને સત ુ ેલ હ ું તંુ . સવચછ આકાશમાં સય ુ ીનો કાળઝાળ તાપ સોળે કળાએ ંુ થાવતહ વીલસી રહયો હતો. બધ ય . કોઈ્ તફંુ ેરફાર નહીં . કશ જ ંુ નવંુ ં ાર નહીં. અને તયાં ધીમે ધીમે વાતાવરણમાં કાંઈક નત ુ ન આગમનના સચ થવા લાગયા. નૈઋતયના પવન ઘટાટોપ, ઘનઘોર વાદળોને ખેચી લાવયા. આકરો સરુજ આ ઘટામાં ઘેરાઈ ગયો. મોરની ગહેક મેઘરાજને સતકારતી ં ાર ભરીને ગાજવા લાગી. કાળાં ડીબાંગ, નભમાં વાદળો પાણીના જળભડ આવી પગુયા. વીજળીના ચમકારા કોઈ નત ુ ન ઘટનાના આગમનના અણસાર આપવા લાગયા. અને બારે મેઘ ખાંગા બનીને તટુી પડ્યા . તપત ધરતીનો પાલવ ભીંજઈ ગયો. કાળઝાળ ગરમીથી તપેલી ધરતી શીતળતાનો આસવાદ કરી ેવીદાયથઈગયા ે સરુજના ં રહી. મેઘરાજ ફરી આવવાન વ ચ નદઈન . અન ુ કીરણ ફરી સળવળી ઉઠ્યા . ભીની ધરતીની સોડમ અને આ ઉષમાએ મારી ં નીદામાં ખલેલ પાડી. હંુ તો સફાળી આળસ મરડીને બેઠી થઈ ગઈ . અનત મારા રોમે રોમમાં જવન જગી ઉઠ્યું . મારે અદંર સત ુ ેલી બલયુ -પીનટનાં પાનાં ફરફરવા લાગયાં. અને આ સળવળાટના પથમ ચરણમાં, એક નાનકડો ં ુર મારા નાનાશા અસતીતવના આવરણને ભેદીને ટપપાક દઈ કુદી અક ં પયાસ ફરી જગુત બની ગઈ. અને ધરતીના પડમાંથી આવયો. મારી અનત ં ુર ઘટાક ઘટાક પાણી પીવા માંડ્યો . એ જળ મારી અદંરના સક આ અક ુ ા પાશીભમુાં ફરી વળયું , અને મારી અદંર ધરબાયેલા કણે કણ આ જળમાં ં ક ઓગળી ઓગળીને પેલા નવા આગત ુ ને પોષણ દેવા માંડ્યા . એ મઓ ુ તો આ બેય ધાવણ ધાવતો જય અને વધતો જય. દીવસે ન વધે એટલો રાતે વધે. ં ુર ફુટ્યો અને એણે તો સીધી આકાશ એની અદંરથી વળી બીજો અક ભણી દોટ મેલી. પેલા તોફાનીનો વારસદાર ખરો ને ! એ તો ધરતીની કુખને ફાડીને ખશ ુ બદુાર હવાની લહેરખીમાં આમતેમ ઝુલવા માંડ્યો . મારં ધાવણ અને હવાનો પાણ બનેના પતાપે એ લીલોછમમ બની ગયો. એના કણે કણ Page 155 of 170

2008

એ હવાને શસવા લાગયા. સરુજની ઉષમા, મારં ધાવણ અને હવાના પાણ, આ તીપટુીના પતાપે હવે એ તો માળો કમાતો થઈ ગયો! નવા કણોના ઢગલે ં ારમાં ઉમેરાવા લાગયા . આ બે અક ં ુરોની વચચે ઢગલા મારા કુટુમબના ભડ જવનરસ વહી જતી એક નાનકડી નદી વહેવા લાગી . હવામાં ફેલાયેલા મારા લીલા અને કથથાઈ ફરજંદો અને ધરતીમાં ં ાનો આ નદીના કાંઠે વસવા લાગયા , વીલસવા કેલાયેલા મારા સફેદ સત ં વગ ે ે, વધીમાન થતી લાગયા, વધવા લાગયા. અને આ પકીયા દીનરાત, પચડ રહી. નવાં લીલાં પણોી અને નવાં સફેદ મળ ુ ો નવી નદીઓને વહેવડાવતા ં ી વણજર ધરતીની અદંર અને કાંઠા સજીતા ગયા. વીકાસની આ વણથભ ઉપર મક ુ ત હવામાં વધતી જ રહી; વધતી જ રહી. પોઠોની પોઠો ભરીને નવા ફરજંદો સજીવા લાગયા. મારં કુટુમબ હજરો અને લાખો કણોમાં ફેલાતું ગયું . પણ હવે હંુ કયાં ? મારં શ અ ું સતીતવ? મારો કયો દેહ ? અરે! હંુ ં અસતીતવ જ હવે કયાં હતંુ ? હંુ તો ફેલાઈ ગઈ . એ કોણ? મારં કોઈ સવતત કણેકણમાં પથરાઈ ગઈ. મારામાં લખાયેલી એ બલય પ

ુ

ી

ંુ ીષી.ક ંુ ય ‘ ંટનશ ’ હતસ ુ ીમખ ુ ી

હવે મારો વડલો પાંગયોી હતો. ધરતીમાં દબાયેલ અ ું ને બીજના ંુ ભને અડવા આંબતહ ંુ તંુ ં કોચલાની બહાર વીસતરેલ મ ા ર ં હોવાપણઆ . ુ સય ુ ીના કીરણોમાંથી જમણ જમતાં જમતાં અને મળ ુ ી ુ ીયાંએ છેક ઉપર સધ પહોંચાડેલો જવનરસ પીતાં પીતાં , લીલાં પાંદડાં લહેરમાં મસત બની વાયરાની હારે હીંચોળતાં હતાં. આ ભોજન અને પીણાંથી પષ ુ બનેલી ડાળીઓએ ં આખા કુટુમબને આધાર આપવાન ક ામ .ઉપાડી એ લીધહ તો ું તું ુ જવનરસનો હાઈવે બની ગયાં હતાં. પણ એ બધાંને જવનની વાસતવીકતાની શી ખબર હતી? એ તો માત વતીમાનમાં જ જવનારાં મોજલા જવ હતા. મારા હૈયે ઉચાટ ઉભરતો હતો . કુર જલલાદ જેવા શીયાળાના ઓતરાદા વાયરા એક ‘દી વાશે અને આ હયાીભયાી ઘરને તહસ નહસ કરી નાંખશે. મારો વડલો ધરાશાયી બની ં ં દા હતી ે ળ ળીજશ જશે. મારં બધ ક ય ીું ક.ારવયધ આ ંુ બધી ન ુ માં મસપ ુ હતી થઈ જશે. હવે પાશીભમુાં રહયે પાલવશે નહીં . મારે કાંઈક કરવંુ પડશે – નેપથયમાં રહીને પણ. Page 156 of 170

એ તો મોટાં ને મોટાં થવાં લાગયાં – ઠોસ સામગીથી ભરપરુ. મારં બધું યે માતુતવ હવે એમની સેવા ચાકરીમાં , એમના સવંધીનમાં સમપીીત બની ગયું . મારી નવી અભીપસાઓને આ બાળુડાંઓ કાયાીનવીત કરવાનાં હતાં ં વ ેએકનવીજકીતીજમાં ને? મારં હોવાપણ હ , નવા પરીમાણ અને નવા ુ પરીવેશમાં એક નવા જ કાફલાને રવાના કરવા લાલાયીત બનય હ ું તું . મારી બધી જ ઉમીીઓ ઘનીભત ુ બનીને , આ અભીયાનમાં પરોવાઈ ગઈ. મારા કબીલાનો પતયેક સભય આ નવાંકુરના સવંધીનના કામમાં લાગી ગયો . ં ઘટ અને પૌષીક બનીને આ કબીલાની નસ નસમાં વહેતો રસ , અતયત ં ુરને બળવાન બનાવવા પતીબધધ બનવા લાગયો . અક અને એક દી’ સય ુ ીના પહેલા કીરણની ઉષમાના કોમળ સપશે , આ ં ઉપાંગ મહોરી ઉઠ્યા . તેની નવાંકુર આળસ મરડીને જગી ગયંુ . તેનાં અગ આછા રંગની પાંદડીઓ મરોડ ખાઈને ધીમે ધીમે ઉઘડવા માંડી. સોનેરી રંગની અનેક પાંદડીઓની વચચે , મખમલ જેવાં મલ ુ ાયમ, નવજત શીશુ જેવાં, અને મીષ મધની પમરાટવાળાં, શયામસદંુ ર, એ બાળુડાં આ જનમ ં કેદમાંથી બહાર આવીને , નવા વીશન દ કરી રહયાં ુ શી.‘નસર ુ જમખ ુ ી’ નામને સાથીક કરી રહયાં. અને આ શંુ ? આ નવજત પષુપના સાવ તળીયાના ભાગમાં , હંુ તો પાછી હતી તયાં ને તયાં મારી જતને ભાળી રહી. એ જ જુન ન ંુ ેજણીત , ંુ સનીગધ બોગદંુ. અને તેની નીચે મીઠા જવનરસમાં ફરીથી સત ુ ેલી હંુ . ફરક માત એટલો જ હતો કે હવે હંુ એક ન હતી . અનેક રપ ધારી હંુ મારી પોતાની દીકરીઓ બની ગઈ હતી. અને એ મખમલી માહોલની ટોચ ઉપર ં ીમ પેલા તોફાની દીકરાઓમાં પણ હંુ જ તો હતી ! મારા નવવીકાસના આ અત Page 157 of 170

2008

ં ી વાયરા વાયા. મારી અને મારી મનોકામનાને વાચા આપતા વાસત ં ુર ફુટવા મનોકામના મહોરી ઉઠી. અને ડાળીઓ પર નવી જ જતના અક ંુ લેવર લાગયા. આ બધા મારી આવતીકાલની પજના જનકો હતાં. તેમન ક ં ુર વીસતરવા લાગયા . પાંદડાંની જેમ તે જ કાંઈ ઓર હતંુ . ધીરે ધીરે આ અક માત એક સપાટી પર જ વીકસતા જવ ન હતા, કે ડાળીઓની જેમ લાંબા લસ પણ ન હતા. એ તો પષ ુ અને ધીંગાં હતાં . તેમનામાં કુટુમબના ં ાવનાને એ ઉજગર વીસતરણની કમતા હતી. એક નવા ભવીષયની સભ કરવાના હતા. મારી નવી અભીપસાઓના, મારા નવા શમણાંઓના, નવી રંગભમુી પરના એ કસબીઓ હતા.

તબકે, એક અજબોગરીબ વયવસથાની- ઉતકાનતી અને નવસજીનની પકીયાની – મધયમાં હંુ મારી જતને અનેક સવરપે નીહાળી રહી .

ંુ પણ આ દરેક વતીુળની સાથે મારં કતીુતવ વીસતરત જ ંુ તહ .ંુ તઆ ં કાર અને અકમીણયતા સામેના મારા કલપો દરેક વરુતતની સાથે જડતા, અધ ં ષીમાં હુ વીજેતા બનીને આગળ વધતી હતી . પરુાણા સઘ

Page 158 of 170

2008

ં ંુ તંુ એક નવ ભ વ ીષય . આકાર જવનનાલઈસાતતયની ચક ુ ુ યહ ં ાવનાની આ નવી શકયતાના આનદંના પરીપેકયમાં મારં નવ હ ંુ ોવાપણંુ સભ ઝુમી રહય હ ું તું . એજ જુના રાસમાં હંુ હીંચ લઈ રહી હતી . ફરી જનમ, ફરી વીકાસ, ફરી મતૃયુ . બીજમાંથી સરુજમખ ુ ી અને સરુજમખ ુ ીમાંથી બીજ . વરસો ંુ ાતતય. મારા હોવાપણાન સ ંુ ાતતય. વરસ આ જ કમ. જવનન સ

ં ઉષણતામાનવાળો, સય લાખો અશ ુ ીમાંથી છુટો પડેલો ગોળો ધીરે ધીરે ઠંડો પડી રહયો હતો. ઉજજવળ સફેદમાંથી પીળો , પછી નારંગી, પછી તપત લાલ અને હવે એ ધીમે ધીમે આછા રતમુડા રંગનો ગોળો બની ગયો હતો. બધા ભારે પદાથોી ધીમે ધીમે તેના મધય ભાગમાં ઉતરી ગયા હતા. તેના બહારના ભાગમાં માત વાયઓ ુ જ રહયા હતા. નાઈટોજન, કાબીન ડાયોકસાઈડ, ંુ ામ હીલીયમ, હાઈડોજન અને બીજ ઘણા બધા વાયરાઓ હેઠા બેસવાન ન ંુ ામ! બીજ બધા તરવરીયા કલોરીન, જ ન લેતા હતા. વાયરા જેન ન ફલોરીન વી. તો કયારનાય મસમોટી વજનવાળી ધાતઓ ુ સાથે ઘર માંડીને બેસી ગયા હતા. ઓકસીજનભાઈ પણ આમ તો આવા જ તરવરીયા હતા; અને તેમણે ય ઘણા સાથે સહચાર કરી લીધો હતો . પણ તેમની વસતી ઝાઝી ં અકબધ ં જળવી રાખયો હતો . ં ધ એટલે હજુ વાતાવરણ જોડેય પોતાનો સબ આ હંધાય વાયરાઓમાં સૌથી નાના બચોળીયા જેવો હાઈડોજન હતો , ેવંુાની ે ે પડતન ં ોઈનીયજોડ હત પણ એન ઠ ક ાણક .ંુ આવા હલકા ફુલંુ જ ુ હારે કોણ ઘર માંડે? બચાડો આ નાનકડો જવ હીજરાતો રહયો. ખણ ુ ે બેસીને આંસડ ુ ાં સારતો રહયો . એવામાં પાણથી ભરેલા ઓકસીજનને થોડી દયા આવી. એમાંના થોડાક, આ નાનકાની પાસે ગયા. અને બાપુ ! જો ં ાણી છે. જેવી ગરમી ઓછી થઈ કે તરત ફટાફટ આમની જોડીઓ પીતડી બધ ં ાવા લાગી. હાઈડોજન અને ઓકસીજનની જોડી બની અને પાણીમાં બધ ફેરવાઈ ગઈ . અને લો! બધી ગરમી શોષાવા લાગી. પેલો લાલચોળ ગોળો તો ઠંડોગાર થવા માંડ્યો . પેમમાંથી પગટેલા પાણીનો આ તે કેવો નવીનતમ સવભાવ કે જયાં જય તયાં સૌની ગરમી શોષી લે , અને ઠંડક જ ઠંડક ફેલાવે . અને બાપ એ ુ ગરમાગરમ ધરતીના ગોળા પર પહેલવહેલો વરસાદ તટુી પડ્યો. મશ ુ ળધાર કે સાંબેલાધાર શબદ તો એને માટે ઓછો પડે . હાઈડોજન અને ઓકસીજનની અનેલી આ અસખંય જોડીઓએ તો વરસવા જ માંડ્યું . વરસયા વરસયા તે એટલ વું રસયાં; કે ન ગણાય એટલાં વરહ વરસયાં. ધરતીમા હાથ જોડીને વીનવે, ‘બાપુ ! હવે ખમૈયા કરો.’ પણ આ નાનકો તો જબરો લોંઠકો નીકળયો. પેલી બધીય ભારેખમ ધાતઓ ુ ના બધાંજ Page 159 of 170

2008

િાઈ ડોજન

દશે દીશાય પ . નાનો પણ રહી ા ણીના આ તાંનાનો ડવથી નહાતી ુ ં હાઈડોજનનો દાણો! બધાંય વાયન ુ ાં વાદળાં વીખેરાયાં અને સરુજદાદા પોતાના આ બચોળીયાના નવા નવલા, નીલવણાી રપને ભાળી હરખાણા. ં ળ જવ-પાછો એમના હરખનો તાપ જેવો પાણીને અડકયો; તીં એ તો ચચ ં ાણાં, ને વાયરે પોતાના પીયર, ગગન તરફ હેડવા માંડ્યો . પાછાં વાદળ બધ ખેચાણા, ને પહાડ પર ભટકાણા, ને બને ધુવ પર વીંઝાણા. ં નયએ ંુ વહાલો, નયું અને લે કર વાત! કદીય નો’ત બ . ંુ મારો વબ ુ ઠંડોગાર પાણીડો ઝગમગવા લાગયો . ઈનાં નાનાં નાનાં ફોરાં ઠરીને રપાળાં ધોળાં ફુલ બની ગયાં . જતજતનાં ફુલડાં . ઝરતાં જ જય ને ઠરતાં જ જય. ને ઈ ફુલડાં બને ધુવ પર જે વરસયાં , જે વરસયાં તે ધરતીમાને બને ંુ ઢાડી ંુ ાંઈ નાની કોર ધોળીબખખ ટોપીય ઓ . અન દીધીે ઈ ટોપીય ક અમથી નહીં હોં! જોજનોના જોજન ફેલાયેલી મોટી મસ અને આભને અડે એવડી. અને નીલા સાગરના નીર ઓસયાીં. થોડી થોડી ધરતી ખલુલી થઈ. ં ંુ . વનશરથય અને લો! પાણીન ન વજ સરુજ તાપે ું તપી આભે ચડવાનંુ . ુ ધરતી પર ઠંડા પડી વરસવાનંુ . અને સરુજતાપે તપેલી ધરતીને ભીંજવતા , ંુ ામ. એ તો વહેત જ ું રહ શાતા આપતા રહેવાનંુ . પાણી જેન ન . ે ધરતીનો બધો કચરો પોતાનામાં ભેળવી પાછા એ તો પોતાના સવસથાન ભણી વહેતા જ ે નદીયવ ં ંુ હેવકા લાગી રહયા. રસતામાં તેમની જતરાની નદીય ન ુ . કયાં ધરતીના ખાડાઓમાંય પાણી ભેરવાણાં અને મસ મોટાં , નાના નીલ સાગર ંુ ાં બધાં નીર પાછા સાગરમાં સમાઈ જેવાં સરોવરોય સરજણાં . નદીયન ગયા. અને બસ આ જ ચકર. દીનરાત ધરતીને પખાળતા રહેવાનંુ . તેની લાખો વરસથી તપી તપીને ભેગી થયેલી પયાસને બઝ ુ ાવતા રહેવાનંુ . અને ફરી પાછા સાગરમાં સમાઈ જવાનંુ. અને લો! ધીમે ધીમે સાગર તો ખારો થવા માંડ્યો . ધરતીમાંથી લાવેલા અને વીજળીની ચાબક ુ ે સજીયેલા જતજતના પદાથોી એમાં સમમેલનો ભરવા ં ોજવા લાગયા! અને કો’ક પળે આ બધાયથી અળગા રહેતા લાગયા, સય Page 160 of 170

2008

ઘર ડુબડુબાં ! આખી ધરતી ડુબાણી , એટલી આ નાનકાની જોડીઓ ં ાણી. લાલચોળ ધરતી હવે પાણીની નીલા રંગની ચાદર ઓઢી, ઠંડીગાર બધ બનીને મલપતી રહી. અવકાશમાં મોટો મસ ભરુા રંગનો જણે લખોટો.

ંુ વન, નવા અને નવા જવોને પોષત રંુ હયું , પાળતંુ અને આમ પાણીન જ રહયું . માટે તો તે પોતે જવન કહેવાયું !

Page 161 of 170

2008

ચૈતય તતવનેય મન થઈ ગયંુ - આમની સાથે દોસતી કરવાનંુ . ચપટીક ં ક ચીકાશ અને પાણી અને આ નવા આગત ુ . અને માળંુ કૌતક ુ તો જુઓ ! એ ં ્યો . મોટો થવા માંડ્યો . એટલો મોટો થયો કે જવ તો હાલવા ચાલવા મડ પોતાની મોટાઈ ન જરવાણી અને એકમાંથી બે અને બેમાંથી ચાર , અને આઠ અને એમ એ તો વધવા જ માંડ્યા . પાણીના ઘરમાં નવા ભાડવાત ંુ ામ. આમને ય વહાલ જ વહાલ. આ નવા મહેમાનને આવી પગુયા. પાણી જેન ન પાણી તો જતજતના પકવાન જમાડે. એ તો બાપુ ! વકયાી. અવનવાં રપ ધારણ કરવા માંડ્યા . અને પાણીના ઘરમાં અવનવી સજવ સષ ૃ ી સજીવા લાગી.

પરીચય

Page 162 of 170

2008

વીભાગ -4

“ હંુ તો નથી જાન િવશાળ આંબલો , છાયા ધરંતો, ફળ િમષ આપતો; તથાિપ ઉગયો ઉર ઊિમી છોડવો ધરી કૂણાં પણી િવિવધ કંૂપળો . હંુ માનવી અલપ ધરી મહેચછા , ં મહેકવા, યતનો કરં ભાવ સગ ુ ધ વીણી ફૂલો સૌ ઉરછોડ પાંગયાીં , પરોવી સત ૂ ે ધરં પેમેમાળ આ. “

•

માચી - 1892; અમદાવાદ

•

મે – 1975, અમદાવાદ

•

- જગજવનદાસ;

- જડીબા

- 1) લલીતાબેન 2) શારદાબેન 3) શાનતાબેન

• •

શારદાબેનથી – - ભાલચનદ( એનેસથેટીક ડોકટર); સવ. જયેનદPage 163 of 170

2008

શંકરલ ાલ જગજ વનદ ાસ જન ી

વયવસાય

– - િદલીપ(ફીઝીશીયન/સજીન- યુ .કે./યુ .એસ.એ,); સવ.ગૌતમ – સીવીલ એનજનીયર); નીિતન – સેફટી કનસલટીંગનો વયવસાય(યુ .એસ.એ,) – ઈલાબેન (સામાજક કાયીકર)

Page 164 of 170

2008

બોરીંગનો શાનતાબેનથી

•

ઈલેકટીકલ સટીીફીકેટ કોસી ( આર.સી. ટેકનીકલ ઈસટીટ્યટુ )

2008 ં ટેકસાઈલ મીલ અને નય ટુેકસાઈલ • ચીફ એનજનીયર- ભરતખડ મીલ

• અનભ ુ વથી વયવસાયમાં કુશળ અને ચીવટવાળા એનજનીયર • કારકીદીી દરમયાન બીલીમોરાની મીલમાં નીષણાત તરીકે સેવા . • જયારે અમદાવાદની મીલો ઈલેકટીસીટી કમપની પાસેથી વીજળી ખરીદવા તૈયાર ન હતી; તયારે તેમણે વીજળીથી મીલો ચલાવવાના ફાયદા વીગતવાર અભયાસ કરી દૈનીકોમાં છપાવયા હતા અને મીલ માલીકોને સમજવયા હતા. • વયવસાય ઉપરાંત ગજ ુ રાતી સાહીતયમાં ઉડો રસ - નહાનાલાલ કવી ં પીય હતા. એમને અતયત • એમના ખાસ મીત - કવીશી, જયિંતલાલ આચાયી ંુ ોઈએ, તેમ તે દઢપણે માનતા • ગજ ુ રાતીમાં તકનીકી સાહીતય હોવ જ ં ામકયી ંુ ુ તકો છપાવવા માટેની અને તે માટે ઘણ ક . અનુંહેકતપસ ુ હસતપતો જતે તૈયાર કરી હતી. • પોતાની જાતી( ઔદીચય સહસત) ના ઈતીહાસન વ ં ોધન કરી ગંથ છપાવયો હતો. સશ

ંુ ીગતેઉડું

• જાતીને હાનીકારક પેતજમણ જેવા કુરીવાજોના વીરોધી અને શીકણનો પસાર કરવાના હીમાયતી. અનય આગેવાનો સાથે , આ બાબત આગળ પડતો ભાગ લઈ, જાતીસેવાનાં અનેક કામો કયાીં હતાં. Page 165 of 170

– વીશની લોકમાતાઓ (દુનીયાની નદીઓ વીશે અનષ ુ ુપ છંદમાં મહાકાવય) – ઔદીચય સમતૃીગંથ

•

- ઈલા દવે,

•

જની

Page 166 of 170

- સોનલ જની, મદુા

2008

•

“ બાસઠના આ ડોસાજને ચાર સાલના થાવંુ છે. ં ાકુકડી , છુક છુક ગાડી , લખોટીમાં સત ંુ ે . ” લલચાવ છ

આ કણમાં જવો. ” Live this moment powerfully. ” _______________________________________________

•

5 – માચી , 1943 , અમદાવાદ

•

– ભીખાભાઈ - રેલવે વાયરલેસ ઈનસપેકટર; 1989 માં અવસાન, શી અરિવદં ઘોષ અને માતાજના અનય ુ ાયી ે ં ધામીીક – શારદાગૌરી - ચાર ચોપડી ભણલાં પણ અતયત અને સાહીતય વાંચનનાં રસીયાં, 1998 માં અવસાન ( ) – િપયષ ૂ ( રીટાયડી સીવીલ એનજનીયર) , ડો. ે ભરત ( રીટાયડી પોફસર – સટેટીસટીકસ ) ( ) – ડો. દકા ( એમ.ડી. - ગાયનેક ડોકટર) , ે રાજશરી ( એમ.એસ.સી., એમ. એડ. - રીટાયડી સકુલ શીકક ) – જયોિત ( સજ ુ તા ) B.A. ( Economics): - 1968 – ઋચા , એમ.બી.એ. ( જવા પોગામર) : – ધમેનદ ( પલાસટીક એનજનીયર); - નીલ અને જય

• • • • •

Page 167 of 170

2008

સુરેશ ભીખાભ ાઈ જન ી

•

• •

• •

• • • • •

• • •

•

( જોડીયા ) 1) િવહંગ – એમ .એસ. ; પોગામર, - િજજાસા ં – એમ.બી.એ.; મેનેજર 2) ઉમગ ઇશરની કૃપાથી બધા ડલાસ / ફોટીવથીમાં જ રહે છે અને મહીને દહાડે બધા ભેગા મળીએ તયારે 9 જણ કુલ થઈએ છીએ . એસ.એસ.સી. ( દીવાન બલલભ ુ ાઇ માધયમીક શાળા , અમદાવાદ ) બી.ઈ. (મીકે. અને ઈલે.) એલ. ડી. એનજનીયરીંગ કોલેજ, અમદાવાદ

ે ટીસીટી કું .માં ટેકનીકલ આસીસટનટ 1965 – અમદાવાદ ઈલક તરીકે નોકરીની શરઆત . 2000 – સાબરમતી પાવર સટેશનમાંથી જન . મેનેજર તરીકે નીવરુતત ,

શાળા જવનમાં બધી ભાષાઓ, વીજાન અને ગણીતમાં ઉડો રસ. નોકરી દરમીયાન પાવર એનજ. ના વીવીધ કેતોમાં કામ કયીું તણ પાવર સટેશનોના બાંધકામના પોજેકટોમાં સકીય કામગીરી બે વષી વીજ ચોરી પકડવાની કામગીરી બે વષી અમદાવાદના સીટી ઝોનના મેનેજર તરીકે સવીગાહી મેનેજમેનટની કાયીવાહી ; વયાવસાયીક કામગીરીનો સૌથી યાદગાર અનભ ુ વ ે છલલા વષે સાબરમતી પાવર હાઉસમાં જનરલ મેનેજર તરીકે ઘણાં કામો કયાી. નીવરુતત થયા બાદ અમેરીકા સથળાંતર અમેરીકામાં જવનમાં પરીવતીન ; ‘ચાર વષીના ડોસાજ ‘ એ હાલના ં જવનન ચ ી ત ણઆપતીમારીસૌથીપીયરચના ુ

માનવધમી

Page 168 of 170

2008

•

• •

ગજ ુ રાતી સાહીતય ( ખાસ કરીને ગદ્ય ) ં ીત ગજ ુ મ સગ ુ રાતી સગ ઇતીહાસ, ભગ ુ ોળ, વીજાન, પરુાતતવ, અધયાતમ (

)

•

ઓરીગામી, ટેનગામ , સાથીયા, સડ ુ ોકુ, લેગો અને કે’ નેકસ મોડેલીનગ , કોયડા, જોકસ , ગજ ુ રાતી બલોગીનગ , વી.બી.માં હોબી પોગામીનગ, કોઈ પણ જતની પઝલ

•

તરવાનંુ , ફીટનેસની કસરત, યોગાસન, કેરમ , ચેકસી

ગજ ુ રાતી સારસવત પરીચય http://sureshbjani.wordpress.com/ ગજ ુ રાતી પતીભા પરીચય http://gujpratibha.wordpress.com/ ગજ ુ રાતી મહાજન પરીચય http://mahajanparichay.wordpress.com/

ં રની વાણી અત http://antarnivani.wordpress.com/antar_va ni/ Page 169 of 170

2008

•

કાવયસરુ http://kaavyasoor.wordpress.com/

http://gadyasoor.wordpress.com/ હાસય દરબાર http://dhavalrajgeera.wordpress.com/

Page 170 of 170

2008

ગદ્યસરુ