Love

‫ﻓﻀﻴﻠﺖ ﻋﺸﻖ ) اروﺗﻴﻚ(*‬ ‫روﺑﺮت ﺳﺎﻟﻮﻣﻮن‬ ‫ﺗﺮﺟﻤﻪ ي آرش ﻧﺮاﻗﻲ‬ ‫ﻛﺎﻧﺖ در ﻋﺒﺎراﺗﻲ ﻣﺸﻬﻮر‪ -‬ﻳﺎ ﻏﻴﺮ ﻣﺸﻬﻮر‪ -‬ﺑﻪ ﻧﺤﻮي ﺳﺮﺳﺮي ﻳﻜﻲ از ﻣﻬﻤﺘﺮﻳﻦ ﻋﻨﺎﺻﺮ اﺧﻼق را از ﺻﺤﻨﻪ ﺑﻴﺮون ﻣﻲ راﻧﺪ‪" :‬‬ ‫ﻋﺸﻘﻲ ﻛﻪ ازﺳﺮﻣﻴﻞ و ﻫﻮس‪ 1‬اﺳﺖ ﻗﺎﺑﻞ ﺗﻮﺻﻴﻪ ﻧﻴﺴﺖ؛ اﻣﺎ ﻣﺤﺒﺘﻲ ﻛﻪ ازﺳﺮاﻳﻔﺎي وﻇﻴﻔﻪ اﺳﺖ – ﻫﺮﭼﻨﺪ ﻫﻴﭻ ﻣﻴﻠﻲ ﻣﺎ را ﺑﻪ آن‬ ‫واﻧﺪارد‪ ،‬و ﺣﺘﻲ وﻗﺘﻲ ﻛﻪ ﻛﺮاﻫﺘﻲ ذاﺗﻲ و ﻣﻘﺎوﻣﺖ ﻧﺎﭘﺬﻳﺮ ﺑﺮﺳﺮ راه ﻣﺎﺳﺖ‪ -‬ﻋﺸﻘﻲ ﻋﻤﻠﻲ ‪ 2‬اﺳﺖ‪ ،‬و ﻧﻪ ﺑﻴﻤﺎرﮔﻮﻧﻪ‪ ،3‬ﻋﺸﻘﻲ‬ ‫اﺳﺖ ﻛﻪ دراراده رﻳﺸﻪ دارد ﻧﻪ در رﻗّﺖ ﻗﻠﺒﻲ ﻧﺎزﻛﺪﻻﻧﻪ‪ (1) " .4‬از ﺳﻮي دﻳﮕﺮ‪ ،‬در رﺳﺎﻟﻪ ﻣﻴﻬﻤﺎﻧﻲ‪ ،‬ﻓﺎﻳﺪروس ﻳﻜﻲ ازﺟﻤﻠﻪ‬ ‫اﻇﻬﺎر ﻧﻈﺮ ﻫﺎي ﺷﺎذ اﻓﻼﻃﻮن را در ﺳﺘﺎﻳﺶ اروس ﺑﺮاي ﻣﺎ ﻣﻄﺮح ﻣﻲ ﻛﻨﺪ‪ " :‬ﻫﻢ ازاﻳﻨﺮوﺳﺖ ﻛﻪ ﻣﻦ ﻣﻲ ﮔﻮﻳﻢ ﻋﺸﻖ‬ ‫ﻛﻬﻨﺴﺎﻟﺘﺮﻳﻦ و ﻧﻴﻜﻮﺗﺮﻳﻦ ﺧﺪاﻳﺎن اﺳﺖ و ﺑﻬﺘﺮ از ﻫﻤﻪ ي ﺧﺪاﻳﺎن ﻣﻲ ﺗﻮاﻧﺪ آدﻣﻴﺎن را در ﻛﺴﺐ ﻓﻀﻴﻠﺖ و ﻧﻴﻜﺒﺨﺘﻲ‪ ،5‬ﭼﻪ در‬ ‫زﻧﺪﮔﻲ و ﭼﻪ ﭘﺲ از ﻣﺮگ‪ ،‬ﻳﺎري ﻛﻨﺪ‪ (2) ".‬اﻳﻦ ﻣﻘﺎﻟﻪ دو ﻫﺪف را ﺗﻌﻘﻴﺐ ﻣﻲ ﻛﻨﺪ‪ :‬ﺗﺼﺪﻳﻖ اﻳﻨﻜﻪ ﻋﺸﻖ اروﺗﻴﻚ )روﻣﺎﻧﺘﻴﻚ‪،‬‬ ‫"ﺑﻴﻤﺎرﮔﻮﻧﻪ"( ﻓﻲ ﺣﺪ ذاﺗﻪ ﻳﻚ ﻓﻀﻴﻠﺖ اﺳﺖ‪ ،‬و]دوم آﻧﻜﻪ[ دﻳﺪ ﻣﺎ را ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ اﺧﻼق وﺳﻌﺖ ﺑﺨﺸﺪ‪.‬‬ ‫اروس و اﺧﻼق‬ ‫ﻋﺸﻖ ﻫﻴﭻ اﺑﺎﻳﻲ ﻧﺪارد ﻛﻪ ﺑﺎ ﺗﻤﺎم ﺧﺰﻋﺒﻼﺗﺶ از راه ﺑﺮﺳﺪ‪ ...‬ﻋﺸﻖ ﻣﻲ داﻧﺪ ﻛﻪ ﭼﮕﻮﻧﻪ ﻧﺎﻣﻪ ﻫﺎي ﻋﺎﺷﻘﺎﻧﻪ و ﻃﺮه‬ ‫ي زﻟﻔﺶ را ﺣﺘﻲ در اﺳﻨﺎد دﻳﻮاﻧﻲ وﻣﻜﺘﻮﺑﺎت ﻓﻠﺴﻔﻲ ﭘﻨﻬﺎﻧﻲ راه دﻫﺪ‪ .‬ﻋﺸﻖ ﻫﺮ روز زﻣﻴﻨﻪ ﺳﺎز وﻣﻮﺟﺪ‬ ‫ﺷﻨﻴﻌﺘﺮﻳﻦ و ﺣﻴﺮت اﻧﮕﻴﺰﺗﺮﻳﻦ ﻣﻨﺎزﻋﺎت و ﻣﺸﺎﺟﺮه ﻫﺎﺳﺖ‪ ،‬ارزﺷﻤﻨﺪ ﺗﺮﻳﻦ رواﺑﻂ اﻧﺴﺎﻧﻲ را ﻧﺎﺑﻮد ﻣﻲ ﻛﻨﺪ و‬ ‫اﺳﺘﻮارﺗﺮﻳﻦ ﭘﻴﻮﻧﺪﻫﺎ را از ﻫﻢ ﻣﻲ ﮔﺴﻠﺪ‪ ...‬اﻳﻦ ﻫﻤﻪ ﻫﻴﺎﻫﻮ و ﻗﻴﻞ و ﻗﺎل ﺑﺮاي ﭼﻴﺴﺖ؟‪ ...‬اﻳﻦ ﻫﻤﺎن ﻣﺎﺟﺮاي‬ ‫ﻫﻤﻴﺸﮕﻲ ﻣﺠﻨﻮن اﺳﺖ ﻛﻪ ﻟﻴﻼي ﺧﻮد را ﻳﺎﻓﺘﻪ‪) 6.‬ﺧﻮاﻧﻨﺪه ي ﮔﺮاﻣﻲ ﺑﺎﻳﺪ اﻳﻦ ﻋﺒﺎرت را ﺑﻪ زﺑﺎن دﻗﻴﻖ و ﮔﺰﻧﺪه ي‬ ‫آرﻳﺴﺘﻮﻓﺎﻧﺲ ﺗﻌﺒﻴﺮ ﻛﻨﺪ‪ (.‬ﭼﺮا اﻣﺮي ﭼﻨﻴﻦ ﺣﻘﻴﺮ ﻧﻘﺸﻲ ﭼﻨﻴﻦ ﻋﻈﻴﻢ اﻳﻔﺎ ﻣﻲ ﻛﻨﺪ؟‬ ‫آرﺗﻮر ﺷﻮﭘﻨﻬﺎور‪ ،‬ﺟﻬﺎن ﻫﻤﭽﻮن اراده و ﺑﺎزﻧﻤﺎﻳﻲ)‪(3‬‬

‫آﻳﺎ ﻋﺸﻖ ﻓﻀﻴﻠﺖ اﺳﺖ؟ ﭘﺎﺳﺦ ﺑﻪ اﻳﻦ ﭘﺮﺳﺶ آﺳﺎن ﻧﻴﺴﺖ‪ .‬ﺑﺪون ﺗﺮدﻳﺪ ﻋﺸﻖ ﻣﺎدراﻧﻪ ﻓﻀﻴﻠﺖ اﺳﺖ؛ ﻋﺸﻖ ﺑﻪ ﻣﻴﻬﻦ ﻧﻴﺰ ﺷﺎﻳﺪ‬ ‫ﻓﻀﻴﻠﺖ ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ﺑﺪون ﺷﻚ ﻋﺸﻖ ﺑﻪ ﺑﺸﺮﻳﺖ ﻫﻢ ﻓﻀﻴﻠﺖ اﺳﺖ‪ .‬اﻣﺎ ﻋﺸﻖ روﻣﺎﻧﺘﻴﻚ ﭼﻪ؟ ﻋﺸﻖ اروﺗﻴﻚ؟ آﻳﺎ ﺷﻮري ﻛﻪ از ﻣﺎ‬ ‫اﺑﻠﻬﻲ ﻣﻲ ﺳﺎزد‪ ،‬و ﻣﺎﻳﻪ ﺗﺒﺎﻫﻲ آﻧﺘﻮﻧﻲ‪ ،‬ﻛﻠﺌﻮﭘﺎﺗﺮا‪ ،‬روﻣﺌﻮي ﺟﻮان‪ ،‬ژوﻟﻴﺖ‪ ،‬و ﻛﻴﻨﮓ ﻛﻮﻧﮓ ﺷﺪه اﺳﺖ‪ ،‬ﻓﻀﻴﻠﺖ اﺳﺖ؟ ﻋﺸﻖ اﻣﺮ‬ ‫‪1‬‬

‫‪inclination‬‬ ‫‪Practical‬‬ ‫‪3‬‬ ‫‪Pathological‬‬ ‫‪4‬‬ ‫‪melting compassion‬‬ ‫‪5‬‬ ‫‪blessedness‬‬ ‫‪2‬‬

‫‪ 6‬در  در ض » « و »ن«‪» ،‬ﺝ« و »ﺝ«  ا‪) .‬م(‬

‫‪1‬‬

‫ﺧﻮﺷﺎﻳﻨﺪي ﺳﺖ‪ ،‬اﻣﺎ ﻓﻀﻴﻠﺖ ﻧﻴﺴﺖ‪ .‬ﺷﺎﻳﺪ ﺣﺘﻲ ﺧﻮﺷﺎﻳﻨﺪ ﻫﻢ ﻧﺒﺎﺷﺪ‪ .‬ﻫﻴﺴﻲ ﺋﺪ‪ 7‬در ﻣﻨﺸﺄ ﺧﺪاﻳﺎن‪ 8‬اروس را ﻧﻴﺮوﻳﻲ ﺧﻼف‬ ‫ﻋﻘﻞ و در ﺗﻀﺎد ﺑﺎ آن ﺗﻠﻘﻲ ﻣﻲ ﻛﺮد و ﻋﻠﻴﻪ آن ﻫﺸﺪار ﻣﻲ داد‪ .‬ﺳﻮﻓﻜﻠﺲ‪ 9‬و ﻳﻮرﻳﭙﻴﺪﻳﺲ‪ 10‬ﻫﺮدو‪ ،‬ﺑﻪ ﺗﺮﺗﻴﺐ در آﻧﺘﻴﮕﻮن و‬ ‫ﻫﻴﭙﻮﻟﻴﺘﻮس‪ ،‬از اروس ﺗﺒﺮّي ﺟﺴﺘﻨﺪ و ﺣﺘﻲ وﻳﺮژﻳﻞ‪ 11‬ﻫﻢ ﺗﺮدﻳﺪﻫﺎي ﺧﺎص ﺧﻮد را داﺷﺖ‪ .‬در دوره ﻫﺎي ﻣﺘﺄﺧﺮﺗﺮ‪ ،‬ﺷﻮﭘﻨﻬﺎور‬ ‫ﻣﻌﺘﻘﺪ ﺑﻮد ﻛﻪ ﻋﺸﻖ ﺗﻤﺎﻣﺎً اﻣﺮي ﺟﻨﺴﻲ و ﻧﻜﻮﻫﻴﺪه اﺳﺖ‪ ،‬و اﻣﺮوزه ﺑﻪ اﺣﺘﻤﺎل ﺧﻴﻠﻲ زﻳﺎد ﻣﺎ ﺑﺎ ﻇﺮاﻓﺖ ﻃﺒﻊ ﺧﻮدﺧﻮاﻫﺎﻧﻪ ي‬ ‫اﺳﻜﺎر واﻳﻠﺪ‪ 12‬و ﻛﻴﻨﮕﺰﻟﻲ اﻣﻴﺲ‪ 13‬ﺑﻴﺸﺘﺮ اﺣﺴﺎس ﻫﻤﺪﻟﻲ ﻣﻲ ﻛﻨﻴﻢ ﺗﺎ اﺑﺮاز اﺣﺴﺎﺳﺎت آﺑﻜﻲ ﻋﺸﻖ ﺷﻨﺎﺳﺎن دوره ﻫﺎي ﺑﻌﺪﺗﺮ‪ .‬در‬ ‫واﻗﻊ‪ ،‬اﮔﺮ ﺑﻪ ﺗﺎرﻳﺦ اﻧﺪﻳﺸﻪ ﻣﻐﺮب زﻣﻴﻦ ﻧﮕﺎه ﻛﻨﻴﻢ‪ ،‬ﺑﻲ اﺧﺘﻴﺎر از اﺧﺘﻼف آراء در ﺑﺎب اﻳﻦ ﻣﻔﻬﻮم ﻣﻬﻢ و ﭘﺮآوازه ﺷﮕﻔﺖ زده ﻣﻲ‬ ‫ﺷﻮﻳﻢ‪ .‬اﻳﻦ ﻣﻔﻬﻮم ﻫﻢ ﺑﻪ ﻋﻨﻮان اﻣﺮي ﺧﻼف ﻋﻘﻞ و وﻳﺮاﻧﮕﺮ ﻣﻮرد ﻟﻌﻦ واﻗﻊ ﺷﺪه و ﻫﻢ ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﺳﺮﭼﺸﻤﻪ ي ﻛﺎﺋﻨﺎت ﺳﺘﻮده‬ ‫ﺷﺪه اﺳﺖ‪ .‬اروس ﺑﻪ ﺧﺎﻃﺮ ﺑﻼﻫﺘﺶ ﺑﺮ ﺳﺮ زﺑﺎﻧﻬﺎﺳﺖ و در ﻋﻴﻦ ﺣﺎل ﺑﻪ ﻣﺮﺗﺒﻪ ﺧﺪاﻳﺎن ﺑﺮﻛﺸﻴﺪه ﺷﺪه‪ ،‬و ﻫﻤﭽﻮن ﺧﺪاﻳﻲ ﻣﻮرد‬ ‫ﭘﺮﺳﺘﺶ اﺳﺖ )اﻟﺒﺘﻪ در اﺑﺘﺪا ﺑﻴﺸﺘﺮ ﺧﺪاﻳﻲ ﺣﺎﺷﻴﻪ اي و ﻏﻴﺮ ﻣﻬﻢ ﺗﻠﻘﻲ ﻣﻲ ﺷﺪ‪ ،‬اﻣﺎ در دوران ﺻﺪر ﻣﺴﻴﺤﻴﺖ ﭼﻴﺰي ﻓﺮوﺗﺮ از‬ ‫ﺧﺪا ﺑﻪ ﻣﻌﻨﺎي دﻗﻴﻖ ﻛﻠﻤﻪ ﻧﺒﻮد‪(.‬‬ ‫اﻣﺮوزه ﻣﺎ ﺑﺮ ﺳﺮ دوراﻫﻲ ﻣﻼﺣﻈﺎت دﻧﻴﺎﻳﻲ اي ﻫﻤﭽﻮن واﺑﺴﺘﮕﻲ ﻳﺎ اﺳﺘﻘﻼل‪ ،‬اﻣﻨﻴﺖ ﻳﺎ آزادي ِ ﻣﺸﻜﻮك ِ " ﻧﺎ ﻣﺘﻌﻬﺪ"‬ ‫ﻣﺎﻧﺪن‪ ،‬ﮔﺮﻓﺘﺎر ﺷﺪه اﻳﻢ‪ .‬ﺑﻨﺎﺑﺮاﻳﻦ‪ ،‬دﺷﻮار اﺳﺖ ﻛﻪ ﺑﻪ ﻳﺎد ﺧﻮد ﺑﻴﺎورﻳﻢ ﻛﻪ ﺗﺎرﻳﺦ ﻋﺸﻖ ﻫﻤﺎﻧﺎ ﺟﻨﮓ ﻣﻴﺎن ﺣﻴﻮاﻧﻴﺖ‪ 14‬از ﻳﻚ ﺳﻮ‬ ‫و اﻟﻮﻫﻴﺖ از ﺳﻮي دﻳﮕﺮ ﺑﻮده اﺳﺖ‪ .‬واژه ي ﻋﺸﻖ در ﻏﺎﻟﺐ ﻣﻮارد ﺑﻪ ﻣﻌﻨﺎي ﺷﻬﻮت ﺑﻪ ﻛﺎر ﻣﻲ رﻓﺘﻪ اﺳﺖ‪ ،‬و ﺷﻬﻮت را دﺷﻮار‬ ‫ﺑﺘﻮان ﺑﻪ ﻣﻌﻨﺎي واﻗﻌﻲ ﻛﻠﻤﻪ ﻓﻀﻴﻠﺖ ﺷﻤﺮد‪ .‬در ﻋﻴﻦ ﺣﺎل در ﺗﺎرﻳﺨﻲ ﺑﻪ ﻫﻤﺎن ﻗﺪﻣﺖ‪ ،‬ﻋﺸﻖ ﺗﻮﺳﻂ ﺑﺮاي ﻣﺜﺎل ﻛﺴﺎﻧﻲ ﻫﻤﭽﻮن‬ ‫ﭘﺎرﻣﻨﻴﺪس‪ ،15‬اﻣﭙﺪوﻛﻠﺲ‪ ،16‬و ﻓﻠﻮﻃﻴﻦ ﺷﺄﻧﻲ ﺟﻬﺎن ﺷﻨﺎﺧﺘﻲ‪ 17‬ﻳﺎﻓﺘﻪ اﺳﺖ‪ ،‬و ﻟﺬا ﺗﺎ ﺣﺪي ﺗﻨﮓ ﻧﻈﺮاﻧﻪ ﻣﻲ ﻧﻤﺎﻳﺪ ﻛﻪ ﻋﺸﻖ را‬ ‫ﻳﻜﺴﺮه ﺑﻪ ﻋﺎﻣﻞ و ﻣﻨﺸﺄ ﻣﻨﺎﺳﺒﺎت اﻧﺴﺎﻧﻲ ﺗﻘﻠﻴﻞ دﻫﻴﻢ‪ .‬ازﻫﻤﻴﻦ روﺳﺖ ﻛﻪ ﺷﺎﻫﺪﻳﻢ در اﻳﻦ ﻋﺮﺻﻪ ﻓﻴﻠﺴﻮﻓﺎن ﻣﺪرن ﻣﻘﻮﻟﻪ ي‬ ‫ﻋﺸﻖ را ﻧﺎدﻳﺪه ﮔﺮﻓﺘﻪ اﻧﺪ ) در اﻳﻦ ﻣﻴﺎن ﺷﻮﭘﻨﻬﺎور‪ ،‬ﻫﻤﭽﻮن ﭘﺎره اي ﻣﻮارد دﻳﮕﺮ‪ ،‬ﺗﺎ ﺣﺪي اﺳﺘﺜﻨﺎ اﺳﺖ(‪ ،‬اﻣﺎ اﺧﻼﻗﻴﻮن در اﻳﻦ‬ ‫ﻣﻴﺪان ﺳﺮﺧﻮﺷﺎﻧﻪ ﺗﺮﻛﺘﺎزي ﻛﺮده اﻧﺪ و ﻳﻚ وﺟﻪ )ﻳﻌﻨﻲ ﺷﻬﻮت( را ﻋﻠﻴﻪ وﺟﻪ دﻳﮕﺮ ) ﻳﻌﻨﻲ ﻓﻴﺾ اﻟﻬﻲ‪ ،‬ﭘﺎرﺳﺎﻳﻲ‪ ،‬و ﺗﺤﻘﻴﺮ اﻣﻮر‬ ‫ﺟﺴﻤﺎﻧﻲ‪ -‬ﺧﺼﻮﺻﺎً آن دﺳﺘﻪ از اﻣﻮر ﺟﺴﻤﺎﻧﻲ ﻛﻪ در ﺣﻀﻮر اﻧﺴﺎﻧﻲ دﻳﮕﺮ ﺑﻪ اوج ﻣﻲ رﺳﺪ( ﺑﻪ ﻛﺎر ﮔﺮﻓﺘﻪ اﻧﺪ‪.‬‬ ‫در ﺗﻤﺎم ﺑﺤﺜﻬﺎﻳﻲ ﻛﻪ درﺑﺎره ي ﻋﺸﻖ ﺑﻪ ﻣﺜﺎﺑﻪ ي ﻳﻚ ﻓﻀﻴﻠﺖ ﻣﻄﺮح ﻣﻲ ﺷﻮد‪ ،‬ﻻزم )و اﻣﺮوزه ﻣﺮﺳﻮم( اﺳﺖ ﻛﻪ ﺑﻪ "‬ ‫اﻧﻮاع" ﻣﺨﺘﻠﻒ ﻋﺸﻖ اﺷﺎره ﺷﻮد‪).‬ﻣﻔﻬﻮم " اﻧﻮاع" در اﻳﻨﺠﺎ ﭼﻪ ﺑﺴﺎ ﭘﻴﺸﺎﭘﻴﺶ ﻣﺘﻀﻤﻦ ﻧﻮﻋﻲ ﻣﺼﺎدره ﺑﻪ ﻣﻄﻠﻮب ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬زﻳﺮا‬ ‫ﻣﻮﺿﻮع دﺷﻮارﺗﺮ اﺣﺘﻤﺎﻻً اﻳﻦ اﺳﺖ ﻛﻪ ﻛﺪام رﺷﺘﻪ ي اﺗﺼﺎل آن اﻧﻮاع )ﻳﻌﻨﻲ دوﺳﺘﻲ‪ ،‬ﻋﺸﻖ ﺟﻨﺴﻲ‪ ،‬و ﻋﻄﻮﻓﺖ ﻣﺎدراﻧﻪ و ﭘﺪراﻧﻪ(‬ ‫راﺑﻪ ﻳﻜﺪﻳﮕﺮ رﺑﻂ ﻣﻲ دﻫﺪ ﻧﻪ آﻧﻜﻪ وﺟﻪ اﻓﺘﺮاق آﻧﻬﺎ ﭼﻴﺴﺖ‪ (.‬ﺑﻪ ﻃﻮر ﺧﺎص‪ ،‬ﻻزم اﺳﺖ ﻛﻪ ﻣﻴﺎن اروس‪ 18‬و آﮔﺎﭘﻪ‪ 19‬ﺗﻤﺎﻳﺰ‬

‫‪7‬‬

‫‪Hesiod‬‬ ‫‪Theogony‬‬ ‫‪9‬‬ ‫‪Sophocles‬‬ ‫‪10‬‬ ‫‪Euripides‬‬ ‫‪11‬‬ ‫‪Virgil‬‬ ‫‪12‬‬ ‫‪Oscar Wilde‬‬ ‫‪13‬‬ ‫‪Kingsley Amis‬‬ ‫‪14‬‬ ‫‪bestiality‬‬ ‫‪15‬‬ ‫‪Parmenides‬‬ ‫‪16‬‬ ‫‪Empedocles‬‬ ‫‪17‬‬ ‫‪cosmological status‬‬ ‫‪18‬‬ ‫‪eros‬‬ ‫‪19‬‬ ‫‪agape‬‬ ‫‪8‬‬

‫‪2‬‬

‫ﻗﺎﺋﻞ ﺷﻮﻳﻢ‪ ،‬اروس را ﻣﻌﻤﻮﻻ ً ﺑﻪ ﻋﺸﻖ ﺟﻨﺴﻲ ﺗﺮﺟﻤﻪ ﻣﻲ ﻛﻨﻨﺪ‪ ،‬و آﮔﺎﭘﻪ را ﺑﻪ ﻋﺸﻖ ﻏﻴﺮﺧﻮدﺧﻮاﻫﺎﻧﻪ‪ 20‬و ﻗﻄﻌﺎً ﻏﻴﺮ ﺟﻨﺴﻲ‬ ‫ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ ﺑﺸﺮﻳﺖ‪ .‬اﻳﻦ ﺧﻂ ﻛﺸﻲ ﻏﺎﻟﺒﺎ ً ﺑﻪ ﻧﺤﻮي ﻧﺎدرﺳﺖ اﻧﺠﺎم ﻣﻲ ﺷﻮد‪ .‬ﺑﺮاي ﻣﺜﺎل‪ ،‬اروس ﻳﻜﺴﺮه اروﺗﻴﻚ ﺗﻠﻘﻲ ﻣﻲ ﺷﻮد و‬ ‫ﺗﻤﺎﻣﺎ ً ﺑﻪ ﺗﻤﺎﻳﻞ و ﺷﻮر ﺟﻨﺴﻲ ﺗﺤﻮﻳﻞ ﻣﻲ ﺷﻮد ﻛﻪ ﻳﻘﻴﻨﺎ ً ﺧﻄﺎﺳﺖ‪ .‬ﻳﺎ وﺟﻪ ﻣﻤﻴﺰ آﮔﺎﭘﻪ رااﻳﺜﺎر ﻏﻴﺮ ﺧﻮدﺧﻮاﻫﺎﻧﻪ‪ 21‬ﻣﻲ داﻧﻨﺪ و‬ ‫آن را ﻣﻘﺎﺑﻞ اروس ﻓﺮض ﻣﻲ ﻛﻨﻨﺪ ﻛﻪ در ﻧﺘﻴﺠﻪ ي آن اروس ﺑﻪ اﺳﺘﻴﺜﺎري ﺧﻮدﺧﻮاﻫﺎﻧﻪ‪ ) 22‬ﻳﺎ دﺳﺖ ﻛﻢ ﺗﻤﻨﺎﻳﻲ‪ 23‬ﺧﻮد‬ ‫ﻣﺤﻮراﻧﻪ( ﺗﺒﺪﻳﻞ ﻣﻲ ﺷﻮد‪ .‬آﮔﺎﭘﻪ ﭼﻨﺪان آرﻣﺎﻧﻲ ﻣﻲ ﺷﻮد ﻛﻪ ﻧﻬﺎﻳﺘﺎً ﻓﻘﻂ ﻣﻲ ﺗﻮاﻧﺪ وﺻﻒ ﺧﺪا ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬و ﻟﺬا ﻧﻤﻲ ﺗﻮاﻧﺪ ﺑﻪ ﻋﻨﻮان‬ ‫ﻳﻚ ﻓﻀﻴﻠﺖ ﺑﺮ اﺣﺴﺎس ﻫﻤﺪردي ﻣﻴﺎن آدﻣﻴﺎن اﻃﻼق ﺷﻮد‪ .‬در ﻣﻘﺎﺑﻞ اروس ﺑﻪ ﻳﻚ اﻣﺮ دﻧﻴﻮي ﭘﻠﻴﺪ ﺗﻨﺰل ﻣﻲ ﻳﺎﺑﺪ ﻛﻪ ذره اي‬ ‫ﻣﻌﻨﻮﻳﺖ درآن وﺟﻮد ﻧﺪارد‪ .‬ﺑﻨﺎﺑﺮاﻳﻦ‪ ،‬وﻗﺘﻲ ﻋﺸﻖ را ﺑﻪ ﻣﺜﺎﺑﻪ ي ﻳﻚ ﻓﻀﻴﻠﺖ ﺗﻠﻘﻲ ﻣﻲ ﻛﻨﻴﻢ‪ ،‬ﭘﻴﺶ از ﻫﺮ ﭼﻴﺰ )ﺑﺎر دﻳﮕﺮ( ﺣﻮزه‬ ‫ي اروس را ﻓﺮاخ ﻣﻲ ﻛﻨﻴﻢ‪ ) .‬ﺑﻪ اﻋﺘﻘﺎد ﻣﻦ‪ ،‬ﻋﺸﻖ روﻣﺎﻧﺘﻴﻚ ﻳﻚ ﮔﻮﻧﻪ ي ﺗﺎرﻳﺨﻲ دﻳﮕﺮ از اروس اﺳﺖ‪ (.‬ﻻزم ﻧﻴﺴﺖ ﻛﻪ‬ ‫ﺷﺨﺺ ﻣﻄﻠﻮﺑﻴﺖ ) ﻳﺎ اﻣﻜﺎن( آﮔﺎﭘﻪي دﻳﮕﺮدوﺳﺘﺎﻧﻪ‪ 24‬را اﻧﻜﺎر ﻛﻨﺪ ﺗﺎ ﺛﺎﺑﺖ ﻛﻨﺪ ﻛﻪ اروس اروﺗﻴﻚ دﺳﺖ ﻛﻢ از ﭘﺎره اي ﻓﻀﺎﻳﻞ‬ ‫آن ﺑﻬﺮه ﻣﻨﺪ اﺳﺖ‪.‬‬ ‫ﻫﻤﭽﻨﻴﻦ ﺑﺎﻳﺪ اروس و آﻧﭽﻪ رااﻣﺮوزه »ﻋﺸﻖ روﻣﺎﻧﺘﻴﻚ« ﻣﻲ ﻧﺎﻣﻴﻢ‪) ،‬ﺑﻪ دﻗﺖ( از ﺳﺎﻳﺮ اﻧﻮاع اﺣﺴﺎﺳﺎت و ﻋﻮاﻃﻒ‬ ‫ﺧﺎص )ﺑﺮاي ﻣﺜﺎل از ﻋﺸﻖ ﻣﺎدراﻧﻪ‪ ،‬ﭘﺪراﻧﻪ‪ ،‬ﺑﺮادراﻧﻪ‪ ،‬ﻳﺎ ﺧﻮاﻫﺮاﻧﻪ و ﻧﻴﺰ دوﺳﺘﻲ( ﺗﻔﻜﻴﻚ ﻛﻨﻴﻢ‪ .‬ﺑﻪ ﮔﻤﺎن ﻣﻦ ﺷﻮﭘﻨﻬﺎور ﺗﺎ ﺣﺪي‬ ‫ﺣﻖ داﺷﺖ ﻛﻪ ﻣﻲ ﮔﻔﺖ ﺗﻤﺎم ﻋﺸﻘﻬﺎ ﺗﺎ ﺣﺪي ﺟﻨﺴﻲ اﺳﺖ) ادﻋﺎﻳﻲ ﻛﻪ ﺑﻌﺪﻫﺎ ﻓﺮوﻳﺪ ﭘﻲ ﮔﺮﻓﺖ(‪ .‬اﻣﺎ روﺷﻦ اﺳﺖ ﻛﻪ ﻓﺮد ﻧﻤﻲ‬ ‫ﺗﻮاﻧﺪ ﭼﻨﻴﻦ ادﻋﺎﻳﻲ را ﺑﻪ ﻛﺮﺳﻲ ﺑﻨﺸﺎﻧﺪ ﻣﮕﺮ آﻧﻜﻪ ﮔﺸﺎده دﺳﺘﺎﻧﻪ ﻣﻔﻬﻮم ﺳﻜﺲ و ﻣﻴﻞ ﺟﻨﺴﻲ را ﺑﺴﻂ دﻫﺪ‪ ،‬و ﻣﻦ در ﻏﺎﻟﺐ‬ ‫ﻣﻮارد ﻧﮕﺮاﻧﻢ ﻛﻪ ﻣﺒﺎدا اﻧﮕﻴﺰه ي اﻳﻦ ﻧﻜﺘﻪ ﻳﺎﺑﻲ ﺑﻴﺶ از آﻧﻜﻪ ﺗﻮﺿﻴﺢ ﻣﺎﻫﻴﺖ رواﺑﻂ اﻧﺴﺎﻧﻲ ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﺑﻪ ﺧﺎﻃﺮ ﭘﻴﺎﻣﺪﻫﺎي ﺗﺤﺮﻳﻚ‬ ‫ﻛﻨﻨﺪه ي آن ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ﻧﻈﺮﻳﻪ ي ﻣﻌﺘﺪﻟﺘﺮ آن اﺳﺖ ﻛﻪ ﺑﮕﻮﻳﻴﻢ اروس ) و ﻧﻪ ﺳﻜﺲ( ﺗﻘﺮﻳﺒﺎً ﺗﻤﺎم اﺣﺴﺎﺳﺎت و ﻋﻮاﻃﻒ ﺷﺨﺼﻲ و‬ ‫ﺑﺴﻴﺎر ﺻﻤﻴﻤﺎﻧﻪ را درﺑﺮ ﻣﻲ ﮔﻴﺮد‪ .‬ﺑﻨﺎﺑﺮاﻳﻦ‪ ،‬ﻣﻲ ﺗﻮاﻧﻴﻢ ﺑﮕﻮﻳﻴﻢ ﻛﻪ وﺟﻪ ﻣﻤﻴﺰ اروس ﺑﻪ ﻃﻮر ﻛﻠﻲ ﻋﺒﺎرﺗﺴﺖ از ﻧﻮﻋﻲ ﻛﺸﺶ و‬ ‫اﺣﺴﺎس ﺷﺪﻳﺪ ﻧﻴﻤﻪ‪ -‬ﺟﺴﻤﺎﻧﻲ‪ 25‬ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ ﻳﻚ ﻓﺮد ﺧﺎص‪ ،‬ﻳﺎ اﮔﺮ دوﺳﺖ دارﻳﺪ " ﻛﺸﺶ و ﺷﻮق ﺑﻪ در آﻏﻮش ﮔﺮﻓﺘﻦ"‪ 26‬از‬ ‫ﻧﻮع ﺑﻮﺳﻜﺎﮔﻴﻠﻴﺎﻳﻲ‪ ) .27‬اﻓﻼﻃﻮن در ﻫﻨﮕﺎم ﺳﺨﻦ ﮔﻔﺘﻦ از اروس ﻏﺎﻟﺒﺎً از آن ﺑﻪ ﻧﻮﻋﻲ ﺷﻮق ﻳﺎ ﻣﻴﻞ ﺗﻌﺒﻴﺮ ﻣﻲ ﻛﻨﺪ‪ ،‬ﺣﺘﻲ وﻗﺘﻲ ﺑﻪ‬ ‫ﻗﻠﻤﺮو ﺻﻮرﻣﺜﺎﻟﻲ‪ 28‬ﻣﻲ رﺳﺪ‪ (.‬ﺑﺪون ﺗﺮدﻳﺪ ﻣﻴﻞ ﺟﻨﺴﻲ ﺑﺨﺸﻲ اﻧﻜﺎر ﻧﺎﭘﺬﻳﺮ از ﻋﺸﻖ روﻣﺎﻧﺘﻴﻚ اﺳﺖ‪ ،‬ﻫﺮﭼﻨﺪ ﻣﻄﻠﻘﺎً روﺷﻦ‬ ‫ﻧﻴﺴﺖ ﻛﻪ ﻣﻴﻞ ﺟﻨﺴﻲ ﻣﻨﺸﺄ آن ﻋﺎﻃﻔﻪ اﺳﺖ ﻳﺎ ﻣﺤﻤﻞ آن‪ .‬وﺟﻪ ﺗﻤﺎﻳﺰ اروس از آﮔﺎﭘﻪ اﻳﻦ اﺳﺖ ﻛﻪ دراروس ﻓﺮد ﺗﺎ ﺣﺪ‪ ‬ﺑﻴﺸﺘﺮي‬ ‫در ﭘﻲ ﻣﻨﺎﻓﻊ ﺷﺨﺼﻲ ﺧﻮﻳﺶ اﺳﺖ‪ ،‬اﻣﺎ اﻳﻦ ﺑﺪان ﻣﻌﻨﺎ ﻧﻴﺴﺖ ﻛﻪ اروس ﺧﻮدﺧﻮاﻫﺎﻧﻪ اﺳﺖ‪ ،‬و ﭼﻴﺰي ﺟﺰ ﻣﻴﻞ ﺟﻨﺴﻲ ﻧﻴﺴﺖ‪.‬‬ ‫اروس درﻋﻴﻦ ﺣﺎل ﻣﺘﻀﻤﻦ ﺷﻮق ﺟﺴﻤﺎﻧﻲ ﺑﺴﻴﺎرﻋﺎﻣﺘﺮ ِ " ﺑﺎ ﻫﻢ ﺑﻮدن" اﺳﺖ‪ ،‬ﺗﻤﺎﻳﻼﺗﻲ ﺷﺨﺼﻲ ﻧﻈﻴﺮ"ﻣﻮرد ﻗﺪرﺷﻨﺎﺳﻲ واﻗﻊ‬

‫‪20‬‬

‫‪selfless‬‬ ‫‪selfless giving‬‬ ‫‪22‬‬ ‫‪selfish taking‬‬ ‫‪23‬‬ ‫‪craving‬‬ ‫‪24‬‬ ‫‪altruistic‬‬ ‫‪25‬‬ ‫‪quasi-physical‬‬ ‫‪26‬‬ ‫”‪“urge to huge‬‬ ‫‪21‬‬

‫‪27‬‬

‫( '&‪ (١٩٩٨-١٩٢,)#$%#‬ا ‪#‬د داﻥ<;‪9:#5 #‬ﻥ‪ 6#‬ﺝ'‪ 2‬و ﻥی‪#4'# 5 6 7‬ی‪ 2‬ه‪/0‬ن" زی‪ ?< ، 7‬ورزین و > " و‬ ‫" زاد ﺵن '‪9‬ا‪ ?< 6‬ورزین"‪ .‬از ﺝ‪ C$0‬ﺕ‪ E#F‬و‪ 6‬ﺕ<ی? اﻥ‪#7‬ﻥ‪ ?< C' #4‬ورزین و در ‪B‬ش ‪<5‬ن ی&ی;‪' 9‬د‪.‬‬

‫‪Forms‬‬

‫‪3‬‬

‫‪28‬‬

‫ﮔﺸﺘﻦ" و" ﺑﺎ ﻫﻢ ﺧﻮﺷﺒﺨﺖ ﺑﻮدن"‪ ،‬ﺗﻤﺎﻳﻼت اﻟﻬﺎم ﺑﺨﺸﻲ ﭼﻮن "ﺑﺮاي ﺗﻮ ﺑﻬﺘﺮﻳﻦ ﺑﻮدن"‪ ،‬ﺗﻤﺎﻳﻼت "دﻳﮕﺮدوﺳﺘﺎﻧﻪ اي"‪29‬ﻣﺎﻧﻨﺪ‬ ‫" اﻧﺠﺎم دادن ﻫﺮ آﻧﭽﻪ در ﺗﻮان ﻣﻦ اﺳﺖ ﺑﺮاي ﺗﻮ"‪ .‬ﺑﻪ ﻗﻮل ﻻ روﺷﻔﻮﻛﻮ‪ " ، 30‬در روح ‪ ...‬ﻋﻄﺸﻲ ﺑﺮاي ﭼﻴﺮﮔﻲ‪31‬؛ در ذﻫﻦ‬ ‫ﻫﻤﺪﻟﻲ‪32‬؛ در ﺟﺴﻢ‪ ،‬ﻫﻴﭻ ﭼﻴﺰ ﺟﺰ ﺷﻮق ﻟﺬت ﺑﺨﺶ و ﭘﻨﻬﺎن ﺑﻪ ﺗﺼﺎﺣﺐ ﻛﺮدن‪ ،‬ﭘﺲ از ﻫﺰار و ﻳﻚ راز و رﻣﺰ‪(4) ".‬‬ ‫اﻳﻦ ﺗﺼﻮر ﻧﺎدرﺳﺖ و راﻳﺠﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ در ﻣﻨﺎﺳﻴﺎت ﺟﻨﺴﻲ ﻃﺮف ﻣﻘﺎﺑﻞ ﺻﺮﻓﺎً "اﺑﮋه" اي ﺑﺮاي رﻓﻊ ﺧﻮاﻫﺶ و دﻓﻊ ﻫﻮس‬ ‫اﺳﺖ‪ ،‬ﻫﻤﻴﻦ ﺧﻄﺎﺳﺖ ﻛﻪ ﺑﻪ اﻳﻦ ﺗﺼﻮر ﻣﻨﺠﺮ ﺷﺪه اﺳﺖ ﻛﻪ اروس ﻣﺎﻳﻪ ي ﺗﺤﻘﻴﺮاﺳﺖ و ﻓﻘﻂ در ﭘﻲ ارﺿﺎي ﺧﻮد اﺳﺖ‪ .‬ﺑﺒﻴﻨﻴﺪ‬ ‫ﻛﺎﻧﺖ در اﻳﻦ ﺑﺎره ﭼﻪ ﻣﻲ ﮔﻮﻳﺪ‪ " :‬ﺗﻤﺎﻳﻼت ﺟﻨﺴﻲ‬

‫‪33‬‬

‫از زﻣﺮه ﺗﻤﺎﻳﻼﺗﻲ ﻧﻴﺴﺖ ﻛﻪ اﻧﺴﺎن ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ اﻧﺴﺎﻧﻲ دﻳﮕﺮ‪ ،‬از آن ﺣﻴﺚ‬

‫ﻛﻪ اﻧﺴﺎن اﺳﺖ‪ ،‬ﺑﻮرزد‪ ،‬ﺑﻠﻜﻪ ﺻﺮﻓﺎً ﺗﻤﺎﻳﻞ ﺑﻪ ﺑﺮﻗﺮاري راﺑﻄﻪ ي ﺟﻨﺴﻲ ﺑﺎ ﻃﺮف ﻣﻘﺎﺑﻞ اﺳﺖ‪ ،‬و ﻟﺬا ﻣﻨﺸﺎء ﺗﺤﻘﻴﺮ ﻣﺎﻫﻴﺖ آدﻣﻲ‬ ‫اﺳﺖ‪ ،‬ﺗﻤﺎﻳﻼت ﺟﻨﺴﻲ ﻣﻮﺟﺐ ﻣﻲ ﺷﻮد ﻛﻪ ﻳﻚ ﺟﻨﺲ‪ 34‬ﺑﺮ ﺟﻨﺲ دﻳﮕﺮي ﺗﺮﺟﻴﺢ داده ﺷﻮد‪ ،‬و ﺣﺮﻣﺖ آن ﺟﻨﺲ ﺑﻮاﺳﻄﻪ ي‬ ‫ارﺿﺎي ﺧﻮاﻫﺶ و ﻫﻮس زﻳﺮ ﭘﺎ ﻧﻬﺎده ﺷﻮد‪ (5) ".‬اﻣﺎ ﺑﺪون ﺗﺮدﻳﺪ ﭘﺮﺳﺶ اﺻﻠﻲ )ﻫﻤﺎﻧﻄﻮر ﻛﻪ اﻓﻼﻃﻮن ‪ 2300‬ﺳﺎل ﭘﻴﺶ ﻣﻄﺮح‬ ‫ﻛﺮد( اﻳﻦ اﺳﺖ ﻛﻪ وﻗﺘﻲ ﺷﺨﺼﻲ ﺑﻪ ﻟﺤﺎظ ﺟﻨﺴﻲ ﻣﺘﻤﺎﻳﻞ ﺑﻪ دﻳﮕﺮي ﻣﻲ ﺷﻮد در واﻗﻊ ﻣﺘﻤﺎﻳﻞ ﺑﻪ ﭼﻪ ﺷﺪه اﺳﺖ‪ .‬در ﻣﻴﻬﻤﺎﻧﻲ‪،‬‬ ‫آرﻳﺴﺘﻮﻓﺎﻧﺲ ﻣﻲ ﮔﻮﻳﺪ ﻛﻪ ﺷﺨﺺ ﻣﺎﻳﻞ ﺑﻪ ﺳﻜﺲ ﻧﻴﺴﺖ ﺑﻠﻜﻪ ﻃﺎﻟﺐ وﺣﺪت )دوﺑﺎره( ﺑﺎ آن دﻳﮕﺮي اﺳﺖ؛ ﺳﻘﺮاط ﺑﻪ ﺗﺄﻛﻴﺪ ﻣﻲ‬ ‫ﮔﻮﻳﺪ ﻛﻪ ﺷﺨﺺ در واﻗﻊ ﻃﺎﻟﺐ و ﻣﺎﻳﻞ ﺑﻪ ﺻﻮر ﻣﺜﺎﻟﻲ‪ 35‬اﺳﺖ‪ .‬ﺣﺘﻲ اﮔﺮ اﻳﻦ ﻗﺒﻴﻞ ﻏﺎﻳﺎت را ﺑﺮاي اروس ﺑﻴﺶ از ﺣﺪ ﻋﺠﻴﺐ و‬ ‫ﻏﻴﺮ واﻗﻌﻲ ﺑﺪاﻧﻴﻢ‪ ،‬ﺑﺎز ﻫﻢ روﺷﻦ اﺳﺖ ﻛﻪ ﻳﻮﻧﺎﻧﻴﺎن – ﺑﺮﺧﻼف ﻛﺎﻧﺖ و ﺑﺴﻴﺎري از اﻣﺮوزﻳﺎن‪ -‬ﻣﻴﻞ ﺟﻨﺴﻲ را ﺑﺴﻲ ﺑﺴﻲ ﺑﻴﺶ از‬ ‫ﺗﻤﺎﻳﻞ ﻳﻪ ﻋﻤﻞ ﺟﻨﺴﻲ ]ﺳﻜﺲ[ ﻣﻲ داﻧﺴﺘﻨﺪ و ﺑﻪ ﻫﻴﭻ وﺟﻪ آن را ﺗﻤﺎﻳﻠﻲ ﺿﺪ‪ ‬ﻓﻀﻴﻠﺖ ﺗﻠﻘﻲ ﻧﻤﻲ ﻛﺮدﻧﺪ‪ .‬دﺳﺖ ﻛﻢ‪ ،‬روﺷﻦ‬ ‫اﺳﺖ ﻛﻪ ﻣﻴﻞ ﺟﻨﺴﻲ ﻧﻮﻋﻲ ﺗﻤﺎﻳﻞ ﺑﺴﻴﺎر ﻗﻮي اﺳﺖ ﻛﻪ ﻓﺮد از ﻃﺮﻳﻖ ﺳﻜﺲ ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ دﻳﮕﺮي دارد ‪ .‬ﭘﺮﺳﺶ اﻳﻦ اﺳﺖ ‪ :‬ﺗﻤﺎﻳﻞ‬ ‫ﺑﻪ ﭼﻪ؟ و ﺑﻪ ﻫﻴﭻ وﺟﻪ ﻧﺒﺎﻳﺪ از اﺑﺘﺪا ﻓﺮض ﻛﻨﻴﻢ ﻛﻪ ﭘﺎﺳﺦ اﻳﻦ ﭘﺮﺳﺶ ﺑﻪ ﻧﺤﻮي از اﻧﺤﺎء ﺑﻪ "اﺑﮋه ﻫﺎي" ﺟﻨﺴﻲ رﺑﻄﻲ دارد‪ .‬در‬ ‫واﻗﻊ اﮔﺮ ﺳﺮ ﻧﺦ ﺑﺤﺚ را از ﻫﮕﻞ و ﺳﺎرﺗﺮ وام ﺑﮕﻴﺮﻳﻢ‪ ،‬ﻣﻲ ﺗﻮاﻧﻴﻢ ادﻋﺎ ﻛﻨﻴﻢ ﻛﻪ ﭘﺎﺳﺦ آن ﭘﺮﺳﺶ ﻛﺎﻣﻼً ﺑﺎ " ﺳﻮﺑﮋه"‪ 36‬ي ﺟﻨﺴﻲ‬ ‫ﻣﺮﺑﻮط اﺳﺖ‪ ،‬وﺳﻮﺑﮋه ﻫﺎ ﺑﻪ اﻗﺘﻀﺎي ذاﺗﺸﺎن ﻧﻤﻲ ﺗﻮاﻧﻨﺪ ﻳﻜﺴﺮه اﻣﺮي ﺟﻨﺴﻲ ﺑﺎﺷﻨﺪ‪.‬‬ ‫روﺷﻨﺘﺮﻳﻦ ﺗﻔﺎوت ﻣﻴﺎن ﻋﺸﻖ اروﺗﻴﻚ )روﻣﺎﻧﺘﻴﻚ( و ﺳﺎﻳﺮ اﺷﻜﺎل ﺧﺎص ﻋﺸﻖ ﻋﺒﺎرﺗﺴﺖ از ﻣﺮﻛﺰﻳﺖ ﻣﻴﻞ ﺟﻨﺴﻲ‬ ‫)"ﺟﻨﺴﻲ" را "ﺗﻨﺎﺳﻠﻲ"‬

‫‪37‬‬

‫ﻧﺨﻮاﻧﻴﺪ(‪ ،‬اﻣﺎ دو ﺗﻔﺎوت دﻳﮕﺮ ﻧﻴﺰ در ﻛﺎر اﺳﺖ ﻛﻪ ﺑﻪ ﻟﺤﺎظ ﻓﻠﺴﻔﻲ ﺑﺴﻲ روﺷﻨﮕﺮﺗﺮ اﺳﺖ‪.‬‬ ‫‪38‬‬

‫ﻣﺴﺄﻟﻪ ي ﻧﺨﺴﺖ ﻛﻪ اﻣﺮي ﺑﺴﻴﺎر ﻣﻨﺎﻗﺸﻪ اﻧﮕﻴﺰ ﻧﻴﺰ ﻫﺴﺖ‪ ،‬ﻋﺒﺎرﺗﺴﺖ از ﭘﻴﺶ ﺷﺮط ﺑﺮاﺑﺮي ‪ .‬ﺷﺎﻳﺪ اﻳﻦ اﻣﺮ در ﭘﺮﺗﻮاﺗﻬﺎﻣﺎت‬ ‫ﺟﺪﻳﺪي ﻛﻪ اﻣﺮوزه ﺑﺮ ﻋﺸﻖ وارد ﻣﻲ ﻛﻨﻨﺪ و آن را ﺷﻴﻮه اي ﺑﺮاي ﺗﺤﻘﻴﺮ و ﺳﺮﻛﻮب زﻧﺎن ﻣﻲ اﻧﮕﺎرﻧﺪ)ﺷﻮﻻﻣﻴﺚ ﻓﺎﻳﺮﺳﺘﻮن‪، 39‬‬ ‫ﻣﺮﻟﻴﻦ ﻓﺮﻧﭻ‪ (40‬ﻋﭽﻴﺐ ﺑﻨﻤﺎﻳﺪ‪ ،‬اﻣﺎ اﮔﺮاز ﻣﻨﻈﺮ ﺗﺎرﻳﺨﻲ ﻧﮕﺎه ﻛﻨﻴﻢ ﻣﻌﻠﻮم ﻣﻲ ﺷﻮد ﻛﻪ ﻫﺮﭼﻨﺪ ﻣﺎ از ﺑﺮاﺑﺮي واﻗﻌﻲ ﻓﺎﺻﻠﻪ دارﻳﻢ‪،‬‬ ‫اﻣﺎ ﻋﺸﻖ روﻣﺎﻧﺘﻴﻚ ﻓﻘﻂ وﻗﺘﻲ دﺳﺖ ﻣﻲ دﻫﺪ ﻛﻪ زﻧﺎن ﺗﺎ ﺣﺪي از ﻧﻘﺸﻬﺎي اﻗﺘﺼﺎدي و اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ ﺳﻨﺘﻲ ﻓﺮودﺳﺘﺎﻧﻪ ي ﺧﻮد‬ ‫‪29‬‬

‫”‪“altruistic‬‬ ‫‪la Rochefoucauld‬‬ ‫‪31‬‬ ‫‪mastery‬‬ ‫‪32‬‬ ‫‪sympathy‬‬ ‫‪33‬‬ ‫‪sexuality‬‬ ‫‪34‬‬ ‫‪sex‬‬ ‫‪35‬‬ ‫‪Forms‬‬ ‫‪36‬‬ ‫‪subject‬‬ ‫‪37‬‬ ‫‪genital‬‬ ‫‪38‬‬ ‫‪equality‬‬ ‫‪39‬‬ ‫‪Shulamith Firestone‬‬ ‫‪40‬‬ ‫‪Marilyn French‬‬ ‫‪30‬‬

‫‪4‬‬

‫رﻫﺎﻳﻲ ﻳﺎﻓﺘﻪ ﺑﺎﺷﻨﺪ‪ .‬ﻋﺸﻖ روﻣﺎﻧﺘﻴﻚ ﻓﻘﻂ وﻗﺘﻲ رخ ﻣﻲ دﻫﺪ ﻛﻪ زﻧﺎن ﻣﺠﺎل اﻧﺘﺨﺎب ﺑﻴﺸﺘﺮي درﺑﺎره ي زﻧﺪﮔﻲ ﺧﻮد‪ -‬ودرﺑﺎره‬ ‫ي ﻋﺸﺎق و ﺑﻪ وﻳﮋه ﻫﻤﺴﺮ ﺧﻮد‪ -‬داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﻨﺪ‪ .‬اﻳﻦ ﻧﻜﺘﻪ ﻳﺎدآور آدم ِ ﺟﺎن ﻣﻴﻠﺘﻮن اﺳﺖ‪ ،‬ﺷﺨﺼﻴﺘﻲ ﻛﻪ در اواﻳﻞ دوران ﻋﺸﻖ‬ ‫روﻣﺎﻧﺘﻴﻚ آﻓﺮﻳﺪه ﺷﺪ‪ ،‬و ﻛﺴﻲ ﺑﻮد ﻛﻪ ﺧﺼﻮﺻﺎ ً از ﺧﺪاوﻧﺪ ﺧﻮاﺳﺖ ﻛﻪ ﺑﻪ او ﻧﻪ ﺻﺮﻓﺎ ً ﻳﻚ ﻫﻤﺒﺎزي ﻳﺎ ﻣﻮﻧﺲ ﻳﺎ ﺗﺼﻮﻳﺮي‬ ‫آﻳﻴﻨﻪ اي‪ ،‬ﺑﻠﻜﻪ ﻣﻮﺟﻮدي ﻫﻤﺴﻨﮓ و ﺑﺮاﺑﺮ ﻋﻄﺎ ﻛﻨﺪ‪ ،‬زﻳﺮا " درﻣﻴﺎن ﻧﺎﺑﺮاﺑﺮان ﭼﻪ ﺟﺎﻣﻌﻪ اي ﻣﻲ ﺗﻮان ﺑﻨﺎ ﻛﺮد‪ ،‬ﻛﺪاﻣﻴﻦ ﻧﺸﺎط‬ ‫راﺳﺘﻴﻦ ﻳﺎ ﻫﻤﺴﺎزي را ﻣﻲ ﺗﻮان اﻣﻴﺪ ﺑﺮد؟")‪ (6‬ﻳﺎ‪ ،‬ﺑﻪ ﺗﻌﺒﻴﺮ اﺳﺘﺎﻧﺪال‪ ،‬ﻣﻲ ﺗﻮاﻧﻴﻢ ﺑﮕﻮﻳﻴﻢ ﻛﻪ ﻋﺸﻖ ﻣﺴﺘﻌﺪ آن اﺳﺖ ﻛﻪ ﻃﺮﻓﻴﻦ‬ ‫ﺑﺮاﺑﺮ ﺑﻴﺎﻓﺮﻳﻨﺪ ﺣﺘﻲ آﻧﺠﺎ ﻛﻪ ﭼﻨﺎن ﺑﺮاﺑﺮﻳﻲ وﺟﻮد ﻧﺪارد‪ ،‬زﻳﺮا ﺑﺮاﺑﺮي ﻫﻤﺎﻧﻘﺪر در ﻋﺸﻖ روﻣﺎﻧﺘﻴﻚ ﺿﺮوري اﺳﺖ ﻛﻪ اﻗﺘﺪار در‬ ‫راﺑﻄﻪ ي ﭘﺪر و ﻣﺎدر ﺑﺎ ﻓﺮزﻧﺪ‪ - 41‬ﺧﻮاه ﺣﻖ اﻳﻦ ﺣﻘﻴﻘﺖ را آﻧﭽﻨﺎﻧﻜﻪ ﻣﻲ ﺑﺎﻳﺪ اذﻋﺎن ﻛﻨﻨﺪ و ﺑﺮ وﻓﻖ آن ﻋﻤﻞ ﻧﻤﺎﻳﻨﺪ‪ ،‬ﺧﻮاه ﻧﻪ‪.‬‬ ‫ﺗﻔﺎوت دﻳﮕﺮي ﻛﻪ ﻣﻴﺎن اروس و ﻋﺸﻖ ﻫﺎي دﻳﮕﺮ وﺟﻮد دارد اﻳﻦ اﺳﺖ ﻋﺸﻖ روﻣﺎﻧﺘﻴﻚ‪ ،‬ﺑﺮ ﺧﻼف ﻣﺜﻼ ً ﻋﺸﻖ‬ ‫ﺧﺎﻧﻮادﮔﻲ‪ ،‬از ﭘﻴﺶ ﻣﻌﻠﻮم و ﻣﻘﺮر ﻧﻴﺴﺖ ﺑﻠﻜﻪ در ﻏﺎﻟﺐ ﻣﻮارد ﺧﻮد اﻧﮕﻴﺨﺘﻪ‪ 42‬اﺳﺖ‪ ).‬در اﻳﻦ زﻣﻴﻨﻪ "دوﺳﺘﻲ ﻫﺎي روﻣﺎﻧﺘﻴﻚ"‬ ‫ﺧﺼﻮﺻﺎ ً در ﺧﻮر ذﻛﺮ ﻫﺴﺘﻨﺪ‪ (.‬در ﻋﺸﻖ اروﺗﻴﻚ‪ -‬روﻣﺎﻧﺘﻴﻚ ﻋﻨﺼﺮ اﻧﺘﺨﺎب‪ 43‬ﻧﻘﺶ ﺑﺴﻴﺎر ﻣﻬﻤﻲ اﻳﻔﺎ ﻣﻲ ﻛﻨﺪ‪ .‬ﻋﺸﻖ ﺧﺎﻧﻮادﮔﻲ‬ ‫‪ ،‬ﺑﻪ اﻳﻦ ﻣﻌﻨﺎ‪ ،‬ﻫﻤﻴﺸﻪ از ﭘﻴﺶ ﺗﺠﻮﻳﺰ ﺷﺪه و ﻣﻘﺪر اﺳﺖ‪ .‬ﻋﺸﻖ ﻣﻴﺎن زن و ﺷﻮﻫﺮ‪ ،‬ﻳﺎ آﻧﭽﻪ ﻧﻮﻳﺴﻨﺪه اي ﭼﻮن دوروﮔﻤﻮﻧﺖ‬

‫‪44‬‬

‫"ﻋﺸﻖ زﻧﺎﺷﻮﻳﻲ"‪ 45‬ﻣﻲ ﻧﺎﻣﺪ‪ ،‬از ﺟﻤﻠﻪ راﺑﻄﻪ ي ﺟﻨﺴﻲ ﻣﻴﺎن زوﺟﻴﻦ ﻧﻴﺰ ﭼﻪ ﺑﺴﺎ ﺑﻪ اﻳﻦ ﻣﻌﻨﺎ اﻣﺮي از ﭘﻴﺶ ﺗﺠﻮﻳﺰ ﺷﺪه و ﻣﻘﺪر‬ ‫ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ﺑﺪون ﺗﺮدﻳﺪ اﻳﻦ ﺑﺪان ﻣﻌﻨﺎ ﻧﻴﺴﺖ ﻛﻪ ﻋﺸﻖ زﻧﺎﺷﻮﻳﻲ ﻧﻤﻲ ﺗﻮاﻧﺪ روﻣﺎﻧﺘﻴﻚ ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬و ﺑﻪ اﻳﻦ ﻣﻌﻨﺎ ﻫﻢ ﻧﻴﺴﺖ ﻛﻪ ﺗﻨﻬﺎ‬ ‫ﻣﺸﺨﺼﻪ ي ﻋﺸﻖ روﻣﺎﻧﺘﻴﻚ ﺑﺪاﻋﺖ‪ 46‬ﻳﺎ ﻫﻴﺠﺎن و اﺿﻄﺮاب ﻧﺎﺷﻲ از آن ﺑﺪاﻋﺖ اﺳﺖ‪ .‬اﻳﻦ ﺧﻄﺎي راﻳﺠﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ ﺷﻮر و‬ ‫ﺷﻌﻒ ﻧﺎﺷﻲ از ﻋﺸﻖ را ﺑﺎ ﺧﻮد ﻋﺸﻖ اﺷﺘﺒﺎه ﺑﮕﻴﺮﻳﻢ‪ -‬ﺑﺪون آﻧﻜﻪ از ﺧﻮد ﺑﭙﺮﺳﻴﻢ آن ﺷﻮر و ﺷﻌﻒ ﻣﻌﻄﻮف ﺑﻪ ﭼﻴﺴﺖ‪ .‬در‬ ‫ﻏﺎﻟﺐ ﻣﻮارد ﻋﺸﻖ و ازدواج ﺑﺎ ﻳﻜﺪﻳﮕﺮ آﻏﺎز ﻣﻲ ﺷﻮﻧﺪ ﺣﺘﻲ اﮔﺮ ﺑﺮاي ﻫﻤﻴﺸﻪ در ﻛﻨﺎر ﻫﻢ ﺑﺎﻗﻲ ﻧﻤﺎﻧﻨﺪ‪ ،‬و ﺗﻔﻜﻴﻚ آﻧﻬﺎ ﺻﺮﻓﺎ ً‬ ‫ﺑﺪان ﻣﻌﻨﺎﺳﺖ ﻛﻪ ﻋﺸﻖ ﻣﻲ ﺗﻮاﻧﺪ ﺟﺪاي از ازدواج ﻫﻢ ﺑﺎﺷﺪ درﺳﺖ ﻣﺎﻧﻨﺪ اﺳﺐ ﻛﻪ ﻣﻲ ﺗﻮاﻧﺪ از ﮔﺎري ﺟﺪا ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﻫﺮﭼﻨﺪ در‬ ‫آن ﺣﺎل ﮔﺎري ﺑﻲ ﺣﺮﻛﺖ ﺑﺮﺟﺎي ﺧﻮد ﻣﻲ ﻣﺎﻧﺪ‪.‬‬ ‫ﭼﻪ ﭼﻴﺰي در اروس ﻣﻲ ﺗﻮاﻧﺪ ﻓﻀﻴﻠﺖ آﻣﻴﺰ ﺑﺎﺷﺪ؟ ﺷﺨﺺ ﭼﻪ ﺑﺴﺎ در ﺗﻮﺟﻴﻪ ﻋﺸﻖ ﺟﻨﺴﻲ آن را ﺳﺮاﺷﻴﺒﻲ اي ﺑﺪاﻧﺪ‬ ‫ﻛﻪ ﺑﻪ ازدواج ﻣﻲ اﻧﺠﺎﻣﺪ‪ ،‬اﻣﺎ اﻳﻦ ﺳﺘﺎﻳﺶ آﺑﻜﻲ ﻣﻮﺟﺐ ﻣﻲ ﺷﻮد ﻛﻪ ﻣﺎ ﻋﺸﻖ روﻣﺎﻧﺘﻴﻚ را اﻣﺮي ﻛﻮدﻛﺎﻧﻪ‪ ،‬اﺑﻠﻬﺎﻧﻪ ‪ ،‬و ﻧﻮﻋﻲ‬ ‫ﺗﻮﻃﺌﻪ ي ﻃﺒﻴﻌﺖ ﻳﺎ ﺟﺎﻣﻌﻪ ﺗﺼﻮﻳﺮ ﻛﻨﻴﻢ ﻛﻪ ﻛﺎرش اﻳﻦ اﺳﺖ ﻛﻪ ﻧﻮﺟﻮاﻧﺎن ﻧﻮﺑﺎﻟﻎ را ﻛﻪ ﻋﺎﻣﺪاﻧﻪ ﺳﺮﻛﺸﻲ و ﻃﻐﻴﺎن ﻣﻲ ﻛﻨﻨﺪ‬ ‫ﺑﻔﺮﻳﺒﺪ و رام و ﭘﺨﺘﻪ ﻛﻨﺪ‪ .‬ﺷﺨﺺ ﭼﻪ ﺑﺴﺎ اروس را ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﺳﺮﭼﺸﻤﻪ ي ﻧﺎﺷﻨﺎﺧﺘﻪ ي ﺑﺴﻴﺎري از زﻳﺒﺎﺗﺮﻳﻦ آﻓﺮﻳﻨﺸﮕﺮﻳﻬﺎي‬ ‫ﻣﺎ ‪ ،‬از اﺷﻌﺎر داﻧﺘﻪ ﮔﺮﻓﺘﻪ ﻳﺎ ﺗﺎج ﻣﺤﻞ‪ ،‬ﺑﺴﺘﺎﻳﺪ‪ ،‬اﻣﺎ اﻳﻦ ﻫﻢ ﻋﺸﻖ را ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﻳﻚ ﻓﻀﻴﻠﺖ ﺧﻮار ﻣﻲ دارد و آن را ﺻﺮﻓﺎ ً ﻳﻚ‬ ‫وﺳﻴﻠﻪ ﺗﻠﻘﻲ ﻣﻲ ﻛﻨﺪ‪ ،‬ﻣﺜﻞ ﻓﺮوﻳﺪ ﻛﻪ ﻟﺬت ﻧﺎﺷﻲ از ﺣﺒﺲ ﻣﺪﻓﻮع در دوران ﻛﻮدﻛﻲ‪ 47‬را وﺳﻴﻠﻪ اي ﺑﺮاي آﻓﺮﻳﻨﺶ ﻫﻨﺮ ﻋﺎﻟﻲ ﻣﻲ‬ ‫داﻧﺴﺖ‪ .‬اﻣﺎ ﺑﻪ ﻧﻈﺮ ﻣﻦ اروس را ﺑﻨﺎ ﺑﻪ ﺳﻪ دﺳﺘﻪ ﻛﻠﻲ از دﻻﻳﻞ ﻓﻀﻴﻠﺖ ﻧﻤﻲ ﺷﻤﺎرﻧﺪ‪:‬‬ ‫‪ .1‬اروس ﺑﻪ ﻃﻮر ﻛﺎﻣﻞ ﺑﻪ اﻣﺮي ﺟﻨﺴﻲ ﻓﺮوﻛﺎﺳﺘﻪ ﻣﻲ ﺷﻮد‪ ،‬و ﻓﻴﻠﺴﻮﻓﺎن‪ ،‬ﺗﺎ آﻧﺠﺎ ﻛﻪ ﻟﻄﻒ ﻣﻲ ﻛﻨﻨﺪ واﺳﺎﺳﺎ ً ذﻫﻦ ﺧﻮد‬ ‫را ﺑﻪ ﻣﻘﻮﻟﻪ ﺳﻜﺲ آﻟﻮده ﻣﻲ ﻛﻨﻨﺪ ) اﻟﺒﺘﻪ ﺻﺮﻓﺎ ً از آن ﺟﻬﺖ ﻛﻪ ﻓﻴﻠﺴﻮف اﻧﺪ(‪ ،‬ﻣﺎﻳﻠﻨﺪ ﻛﻪ ﺳﻜﺲ را اﻣﺮي ﺧﻮار وﻗﺒﻴﺢ ﺗﻠﻘﻲ‬ ‫‪41‬‬

‫‪parenthood‬‬ ‫‪spontaneous‬‬ ‫‪43‬‬ ‫‪choice‬‬ ‫‪44‬‬ ‫‪de Rougemont‬‬ ‫‪45‬‬ ‫”‪“conjugal love‬‬ ‫‪46‬‬ ‫‪novelty‬‬ ‫‪47‬‬ ‫‪anal retention‬‬ ‫‪42‬‬

‫‪5‬‬

‫ﻛﻨﻨﺪ ﻛﻪ ﺣﺘﻲ در ﺧﻮر آن ﻧﻴﺴﺖ ﻛﻪ ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﻳﻚ ﻓﻀﻴﻠﺖ در ﻧﻈﺮ ﮔﺮﻓﺘﻪ ﺷﻮد‪ .‬اﻳﻦ ﺗﺼﻮر ﺗﺎ ﺣﺪي ﻧﺎﺷﻲ ازآن اﺳﺖ ﻛﻪ ﺳﻜﺲ‬ ‫را ﻳﺎ ﻧﻮﻋﻲ ﺗﻔﺮﻳﺢ و ﺧﻮﺷﮕﺬراﻧﻲ ﻣﻲ داﻧﻨﺪ ﻳﺎ وﺳﻴﻠﻪ ي ﺑﺮاي ﺗﻮﻟﻴﺪ ﻣﺜﻞ‪ ،‬و در ﻫﺮ ﺣﺎل آن را ﻣﺠﻤﻮﻋﻪ اي از ﺗﻤﺎﻳﻼت ﻣﻲ‬ ‫اﻧﮕﺎرﻧﺪ ﻛﻪ ﺑﺎﻳﺪ ﺑﻪ ﻗﻴﺪ اﺧﻼق ﻣﻘﻴﺪ ﺷﻮد و ﺧﻮد ﻓﻲ ﺣﺪ ذاﺗﻪ ﻫﻴﭻ ارزش اﺧﻼﻗﻲ اي ﻧﺪارد‪.‬‬ ‫‪ .2‬اروس ﻧﻮﻋﻲ ﻋﺎﻃﻔﻪ‪ 48‬اﺳﺖ‪ ،‬و ﻋﻮاﻃﻒ اﻣﻮري ﻧﺎﻣﻌﻘﻮل‪ ،‬ﺑﻴﺮون از ﻛﻨﺘﺮل‪ ،‬ﮔﺬرا و ﻣﻘﻄﻌﻲ ﻣﺤﺴﻮب ﻣﻲ ﺷﻮﻧﺪ ﻧﻪ‬ ‫اﻣﻮري ﻛﻪ ذاﺗﻲ ﺷﺨﺼﻴﺖ اﻧﺪ‪ ،‬ﻋﻮاﻃﻒ ﻣﺤﺼﻮل "ﻏﺮاﻳﺰ" و از ﺟﻤﻠﻪ اﻣﻮري ﺑﺸﻤﺎر ﻣﻲ روﻧﺪ ﻛﻪ ﻣﻄﻠﻘﺎ ً درﺑﺮاﺑﺮ ﻗﺮاﺋﻦ و‬ ‫ﻣﻼﺣﻈﺎت ﻋﻴﻨﻲ ﺗﻦ ﺑﻪ ﺗﺴﻠﻴﻢ ﻧﻤﻲ ﺳﭙﺎرﻧﺪ‪ .‬ﺣﺘﻲ ارﺳﻄﻮ‪ ،‬ﻳﻜﻲ از ﻣﻌﺪود ﻫﻮاداران اﺣﺴﺎﺳﺎت‪ 49‬در ﺗﺎرﻳﺦ ﻓﻠﺴﻔﻪ‪ ،‬ﺗﺄﻛﻴﺪ ﻣﻲ‬ ‫ورزﻳﺪ ﻛﻪ ﻓﻘﻂ وﺿﻊ و ﺣﺎل‪ 50‬ﺷﺨﺼﻴﺖ اﺳﺖ ﻛﻪ ﻣﻲ ﺗﻮاﻧﺪ ﻓﻀﻴﻠﺖ ﺑﺸﻤﺎر آﻳﺪ‪ ،‬ﻧﻪ اﺣﺴﺎﺳﺎت‪.‬‬ ‫‪ .3‬اروس‪ ،‬ﺣﺘﻲ در آﻧﺠﺎ ﻛﻪ اﻣﺮي ﺻﺮﻓﺎ ً ﺟﻨﺴﻲ ﻧﻴﺴﺖ‪ ،‬ﻋﺸﻖ ﺑﻪ ﺧﻮد و ﻣﻴﻠﻲ ﻛﺎﻣﻼ ً ﺧﻮد‪ -‬ﺧﻮاﻫﺎﻧﻪ اﺳﺖ‪ ،‬ﺣﺎل آﻧﻜﻪ‬ ‫ﻳﻜﻲ از ﻣﻬﻤﺘﺮﻳﻦ وﻳﮋﮔﻴﻬﺎي ﻓﻀﺎﺋﻞ‪ ،‬ﺑﻪ ﺗﻌﺒﻴﺮ ﻫﻴﻮم‪ ،‬ﻋﺒﺎرﺗﺴﺖ ازﺳﻮدﻣﻨﺪي آﻧﻬﺎ‪ ،‬ﺧﻮﺷﺎﻳﻨﺪي ﺷﺎن ﺑﺮاي دﻳﮕﺮان‪ ،‬ﻓﻀﻴﻠﺖ ﻣﺒﺘﻨﻲ‬ ‫اﺳﺖ ﺑﺮ اﺣﺴﺎﺳﺎﺗﻲ ﻣﺎﻧﻨﺪ ﻫﻤﺪردي و ﻫﻤﺪﻟﻲ‪ .‬ﻋﺸﻖ روﻣﺎﻧﺘﻴﻚ‪ ،‬ﺑﻪ ﻫﻴﭻ وﺟﻪ ﻣﺎﻳﻪ ي "ﺧﻮﺷﺎﻳﻨﺪ دﻳﮕﺮان" ﻧﻴﺴﺖ‪ ،‬ﺑﻠﻜﻪ ﺑﻴﺸﺘﺮ‬ ‫ﻣﺎﻳﻪ ي آﺷﻔﺘﮕﻲ و ﮔﺎه ﻣﺎﻳﻪ ي آﺳﻴﺐ ﺑﻪ دﻳﮕﺮان و وﻳﺮان ﻛﺮدن ﺧﻮد اﺳﺖ‪ .‬ﻋﺸﻖ روﻣﺎﻧﺘﻴﻚ ﺑﻴﺸﺘﺮ اﻧﺤﺼﺎرﻃﻠﺐ‪ ،‬ﺣﺴﻮد‪،‬‬ ‫وﺳﻮاﺳﻲ‪ ،‬ﺿﺪ اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ‪ ،‬ﺣﺘﻲ "ﺟﻨﻮن آﻣﻴﺰ" اﺳﺖ‪ .‬و از دل اﻳﻦ ﻗﺒﻴﻞ اﻣﻮر ﻓﻀﻴﻠﺖ در ﻧﻤﻲ آﻳﺪ‪.‬‬ ‫روﺷﻦ اﺳﺖ ﻛﻪ ﺑﻪ اﻋﺘﻘﺎد ﻣﻦ ﺗﻤﺎم اﻳﻦ اﻧﺘﻘﺎداﺗﻲ ﻛﻪ ﺑﺮﻓﻀﻴﻠﺖ ﺑﻮدن ﻋﺸﻖ اروﺗﻴﻚ وارد ﻛﺮده اﻧﺪ آﺷﻜﺎرا ﺑﺎﻃﻞ اﺳﺖ‪ ،‬اﻣﺎ‬ ‫ﻣﻦ ﺑﺨﺶ اﻋﻈﻢ اﻳﻦ ﻣﻘﺎﻟﻪ را ﺻﺮف اراﺋﻪ ي دﻳﺪﮔﺎﻫﻲ ﺑﺪﻳﻞ ﺧﻮاﻫﻢ ﻛﺮد‪ .‬ﺑﮕﺬارﻳﺪ ﻓﻌﻼ ً در ﻫﻤﻴﻦ ﺣﺪ ﺑﮕﻮﻳﻢ ﻛﻪ اﻳﻦ اﻧﺘﻘﺎدات‬ ‫ﻣﺎﻫﻴﺖ اﻣﺮ ﺟﻨﺴﻲ‪ ،‬ﻣﺎﻫﻴﺖ ﻋﻮاﻃﻒ‪ ،‬و ﻣﺎﻫﻴﺖ ﻋﺸﻖ ﺑﻪ ﻃﻮرﺧﺎص را ﺑﺪ ﻓﻬﻤﻴﺪه اﻧﺪ و آن را ﺑﻲ ﺟﻬﺖ ﺗﺤﻘﻴﺮ ﻛﺮده اﻧﺪ‪ .‬ﺑﺮاي‬ ‫آﻧﻜﻪ ﻣﻦ در اﻳﻨﺠﺎ زﻳﺎده ﻧﺎ ﻣﻌﻘﻮل و روﻣﺎﻧﺘﻴﻚ ﺑﻪ ﻧﻈﺮ ﻧﻴﺎﻳﻢ‪ ،‬ﺑﮕﺬارﻳﺪ اﻓﻼﻃﻮن را ﻫﻢ ﺑﻪ ﺟﺒﻬﻪ ي ﺧﻮدم درآورم‪ .‬اﻓﻼﻃﻮن‬ ‫آﺷﻜﺎرا اروس را ﻓﻀﻴﻠﺖ ﻣﻲ داﻧﺴﺖ‪ ،‬و ﺗﻤﺎم ﻧﺎﻃﻘﺎن در رﺳﺎﻟﻪ ي ﻣﻴﻤﻬﺎﻧﻲ ﺑﺎ اﻳﻦ اﻧﺪﻳﺸﻪ ﻣﻮاﻓﻖ ﺑﻮدﻧﺪ‪ .‬ﺣﺘﻲ ﺳﻘﺮاط ﻫﻢ ﻛﻪ‬ ‫در ﻣﻴﺎن آن ﻧﺎﻃﻘﺎن از ﻫﻤﻪ ﻛﻢ ذوق و ﺷﻮﻗﺘﺮاﺳﺖ‪ ،‬اروس راﺑﻪ ﻋﻨﻮان "درك" ﻟﺬّت ﺣﺴ‪‬ﺎﻧﻲ‬

‫‪51‬‬

‫ﻣﻲ ﺳﺘﺎﻳﺪ) ﺷﺎﻳﺪ ﺑﻴﺸﺘﺮ ﻟﺬت‬

‫ﺣﺴ‪‬ﺎﻧﻲ ﻣﺮﺑﻮط ﺑﻪ ذﻫﻦ و ﻧﻪ ﺟﺴﻢ‪ ،‬اﻣﺎ ﺑﻪ ﻫﺮﺣﺎل ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﻟﺬﺗﻲ ﻛﻪ اروﺗﻴﻚ اﺳﺖ(‪ ،‬ﻧﻪ ﺑﻪ ﻋﻨﻮان درك ﻓﺎرﻏﺪﻻﻧﻪ ي زﻳﺒﺎﻳﻲ و‬ ‫ﺧﺮد) آﻧﭽﻨﺎن ﻛﻪ ﺑﺴﻴﺎري از ﻣﻔﺴﺮان آﻛﺴﻔﻮردي واﻣﻲ ﻧﻤﺎﻳﻨﺪ(‪) .‬ﭼﺮا او اﻳﻨﻘﺪر ﺑﻪ زﻳﺒﺎﻳﻲ در ﻫﻨﺮ ﺑﺪﮔﻤﺎن ﺑﻮد وﻟﻲ آن را در‬ ‫اروس ﻣﻲ ﺳﺘﻮد؟( در اﻧﺪﻳﺸﻪ ي اﻓﻼﻃﻮن‪ ،‬اروس ﺻﺮﻓﺎ ً از آن رو ﻓﻀﻴﻠﺖ ﺑﻮد ﻛﻪ ) ﺗﺎ ﺣﺪي( ﻧﻮﻋﻲ اﺣﺴﺎس ﺑﻮد‪ ،‬اﺣﺴﺎﺳﻲ‬ ‫ﺳﺮﺷﺎر ازﺷﻮق ‪ ،‬اﺣﺴﺎﺳﻲ ﻛﻪ در ﻋﻴﻦ ﺣﺎل ﻧﻮﻋﻲ اﺷﺘﻐﺎل وﺳﻮاﺳﻲ ﺑﻪ ﺧﻮﻳﺸﺘﻦ ‪ )52‬ﺑﻪ آن ﻣﻌﻨﺎي ﺧﺼﻮﺻﺎ ً ﺷﺮﻳﻒ و ﺑﺮﺟﺴﺘﻪ‬ ‫ي ﺳﻘﺮاﻃﻲ( ﺑﻮد‪.‬‬

‫‪48‬‬

‫‪emotion‬‬ ‫‪passions‬‬ ‫‪50‬‬ ‫‪state‬‬ ‫‪51‬‬ ‫‪sensuality‬‬ ‫‪52‬‬ ‫‪self-obsessed‬‬ ‫‪49‬‬

‫‪6‬‬

‫اﺧﻼق و ذﻫﻨﻴﺖ‬

‫‪53‬‬

‫ﻛﻠﻤﻪ اي دﻳﮕﺮ در ﺑﺎب ﻛﺎﻧﺖ در ﻣﻘﺎم ﻳﻚ اﺧﻼق ﮔﺮا‪ .‬ﻓﻀﻴﻠﺖ ﻣﻲ ﺑﺎﻳﺪ اﺑﺪاع ﺧﻮد ﻣﺎ ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﺿﺮورﻳﺘﺮﻳﻦ‬ ‫ﺗﺮﺟﻤﺎن ﻣﻦ و ﻧﻴﺰ ﻣﺪاﻓﻊ ﻣﻦ ؛ ﻫﺮ ﻧﻮع دﻳﮕﺮي از ﻓﻀﻴﻠﺖ ﺧﻄﺮﻧﺎك اﺳﺖ‪" ...‬ﻓﻀﻴﻠﺖ"‪" ،‬وﻇﻴﻔﻪ"‪" ،‬ﺧﻴﺮ ﻓﻲ‬ ‫ﻧﻔﺴﻪ"‪ ،‬ﺧﻴﺮي ﻛﻪ ﻏﻴﺮ ﺷﺨﺼﻲ اﺳﺖ و ﺑﻪ وﺟﻪ ﻋﺎم ﻣﻌﺘﺒﺮ اﺳﺖ‪ -‬ﻛﺎﺑﻮﺳﻬﺎ و اﺣﺴﺎﺳﺎت ﻧﺎﺷﻲ از زوال‪ ،‬و‬ ‫ﻓﺮوﭘﺎﺷﻲ ﻧﻬﺎﻳﻲ زﻧﺪﮔﻲ‪...‬ﻗﻮاﻧﻴﻦ ﺑﻨﻴﺎدﻳﻦ ﺻﻴﺎﻧﺖ ﻧﻔﺲ و رﺷﺪ ﻣﻘﺘﻀﻲ ﺧﻼف آن اﺳﺖ‪ -‬ﻫﺮﻛﺲ ﻣﻲ ﺑﺎﻳﺪ ﻓﻀﻴﻠﺖ‬ ‫ﺧﻮدش را‪ ،‬اﻣﺮ ﻣﻄﻠﻖ ﺧﻮدش را اﺑﺪاع ﻛﻨﺪ‪.‬‬ ‫ﻓﺮدرﻳﻚ ﻧﻴﭽﻪ‪ ،‬ﺿﺪ ﻣﺴﻴﺢ‪(7) .‬‬ ‫ﭘﺎراداﻳﻤﻲ واﺣﺪ در ﺧﺼﻮص ﻋﻘﻼﻧﻴﺖ ﺳﻴﻄﺮه ي ﺧﻮد را ﺑﺮ ﺣﻮزه ي اﺧﻼق از دوران روﺷﻨﮕﺮي ﺣﻔﻆ ﻛﺮده اﺳﺖ‪ .‬در‬ ‫ﺳﺎﻳﻪ ي اﻳﻦ ﭘﺎراداﻳﻢ‪ ،‬ﻛﺎﻧﺖ ﺑﻴﺶ از آﻧﻜﻪ ﺑﺎ ﻓﺎﻳﺪه ﮔﺮاﻳﺎن ﻓﺮق داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ ﺷﺒﻴﻪ آﻧﻬﺎﺳﺖ‪ :‬ﻓﻠﺴﻔﻪ ي اﺧﻼق اﮔﺮ ﻋﻴﻨﻲ‪ ،‬ﻋﻘﻼﻧﻲ‪،‬‬ ‫ﻣﺒﺘﻨﻲ ﺑﺮ اﺻﻮل‪ ،‬و ﻓﺎرغ از ارﺟﺎﻋﺎت ﺧﺎص ﺑﻪ ﻣﻦ و دﻳﺪﮔﺎﻫﻬﺎي ﺻﺮﻓﺎ ً ﺷﺨﺼﻲ ﻧﺒﺎﺷﺪ‪ ،‬ﻓﺎﻗﺪ ارزش اﺳﺖ‪ .‬آﻧﭽﻪ ﺗﻜﺎن دﻫﻨﺪه‬ ‫اﺳﺖ آن ﭼﻴﺰي اﺳﺖ ﻛﻪ اﻳﻦ ﭘﺎراداﻳﻢ از داﻳﺮه ﺑﻴﺮون ﻣﻲ ﻧﻬﺪ‪ :‬ﺑﻴﺸﺘﺮ ﻋﻮاﻃﻒ و ﺑﺨﺼﻮص ﻋﺸﻖ از داﻳﺮه ي اﻳﻦ ﭘﺎراداﻳﻢ ﺑﻴﺮون‬ ‫ﻣﻲ ﻣﺎﻧﻨﺪ ) ﻣﮕﺮ آﻧﻜﻪ اﻧﮕﻴﺰه ي اﻳﻔﺎي وﻇﺎﻳﻒ ﺷﻮﻧﺪ ﻳﺎ در ﺧﺪﻣﺖ " ﺧﻴﺮ ﺑﻴﺸﺘﺮ ﺑﺮاي ﺷﻤﺎر ﺑﻴﺸﺘﺮ" ﺑﺎﺷﻨﺪ(‪ .‬دوام اﻳﻦ ﭘﺎراداﻳﻢ‬ ‫) ﻛﻪ ﻣﻦ آن را ﭘﺎراداﻳﻢ "ﻛﺎﻧﺘﻲ" ﺧﻮاﻫﻢ ﻧﺎﻣﻴﺪ( ﻣﻮﺟﺐ ﺷﺪه اﺳﺖ ﻛﻪ ﻫﻴﺠﺎن اﻧﮕﻴﺰﺗﺮﻳﻦ ﻣﻮﺿﻮع ﻓﻠﺴﻔﻪ‪ -‬ﻳﺎ ﻫﻴﺠﺎن اﻧﮕﻴﺰﺗﺮﻳﻦ‬ ‫ﻣﻮﺿﻮﻋﻲ ﻛﻪ در رﻣﺎﻧﻬﺎ‪ ،‬روزﻧﺎﻣﻪ ﻫﺎ‪ ،‬ﺳﺮﻳﺎﻟﻬﺎي آﺑﻜﻲ و ﻏﻴﺒﺘﻬﺎي روزﻣﺮه ﺑﻪ ﭼﺸﻢ ﻣﻲ ﺧﻮرد‪ -‬ﺗﺒﺪﻳﻞ ﺑﻪ ﻳﻚ ﺑﺤﺚ ﺧﺸﻚ و‬ ‫ﻛﺴﻞ ﻛﻨﻨﺪه و ﺷﺒﻪ ﻗﺎﻧﻮﻧﻲ ﺷﻮد ﻛﻪ در ﭘﺎره اي ﻣﺠﻼت ﻓﻠﺴﻔﻲ ﻣﻲ ﺑﻴﻨﻴﻢ‪ .‬و ﺑﺪﺗﺮ آﻧﻜﻪ ﺑﺴﻴﺎري از ﻣﺮدم‪ -‬از ﺟﻤﻠﻪ ﺑﺴﻴﺎري از‬ ‫ﻓﻴﻠﺴﻮﻓﺎن‪ -‬ﺑﻪ اﻳﻦ ﺑﺎور رﺳﻴﺪه اﻧﺪ ﻛﻪ اﺧﻼق رﺑﻂ ﭼﻨﺪاﻧﻲ ﺑﻪ واﻗﻌﻴﺘﻬﺎي ﭘﻴﭽﻴﺪه ي رﻓﺘﺎر آدﻣﻲ ﻧﺪارد‪ .‬ﻣﺸﺎﻫﺪات دﻗﻴﻖ و ﺑﺴﻴﺎر‬ ‫ﻇﺮﻳﻒ ﻫﻴﻮم ﺑﻪ ﺳﻮد ﺗﺼﻤﻴﻢ ﮔﻴﺮﻳﻬﺎي ﻣﺒﺘﻨﻲ ﺑﺮ ﺧﻂ ﻣﺸﻲ ﻫﺎي ﻛﻼن‪ 54‬ﻛﻨﺎرﻧﻬﺎده ﺷﺪه اﺳﺖ‪ .‬ﻏﻔﻠﺖ از ﺗﻤﺎﻳﻼت ﺷﺨﺼﻲ ﺑﻪ‬ ‫ﺳﻮد اﺻﻮل ﻗﺎﻧﻮن ﻣ‪Ĥ‬ﺑﺎﻧﻪ‪ 55‬ﮔﻮﻫﺮ اﻣﺮ اﺧﻼﻗﻲ را ﻛﻪ اﺣﺴﺎﺳﺎت اﺳﺖ ﻧﻪ اﺻﻮل‪ ،‬از داﻳﺮه ﺑﻴﺮون ﻣﻲ ﻧﻬﺪ‪ .‬ﺑﺮﻧﺎرد وﻳﻠﻴﺎﻣﺰ‪ 56‬ﻣﻲ‬ ‫ﮔﻮﻳﺪ ﻛﻪ اﻳﻦ "دﻳﻮاﻧﮕﻲ" اﺳﺖ ﻛﻪ ﺷﺨﺺ )آﻧﭽﻨﺎن ﻛﻪ ﻛﺎﻧﺖ ﺗﻮﺻﻴﻪ ﻣﻲ ﻛﻨﺪ( اﻧﺠﺎم ﻓﻌﻞ ﻣﻬﺮﺑﺎﻧﻲ را ﺑﺮاي آن ﺑﺮﮔﺰﻳﻨﺪ ﻛﻪ‬ ‫اﻗﺘﻀﺎي اﺻﻮل اﺳﺖ ﻧﻪ زاﻳﻴﺪه ي ﻋﺎﻃﻔﻪ اي ﺷﺨﺼﻲ‪ (8).‬ﻓﺮض ﻛﻨﻴﻢ ﻛﻪ ﻓﺮد دو ﮔﺰﻳﻨﻪ در ﭘﻴﺶ روي ﺧﻮد دارد‪ :‬ﻳﺎ ﺗﺄﻛﻴﺪ ﻛﻨﺪ‬ ‫ﻛﻪ ﻋﺸﻖ)در ﺑﻬﺘﺮﻳﻦ ﺣﺎﻟﺖ( اﻣﺮي ﻏﻴﺮاﺧﻼﻗﻲ اﺳﺖ‪ ،‬ﻳﺎ ﭘﺎراداﻳﻢ ﻛﺎﻧﺘﻲ را ﺣﻔﻆ ﻛﻨﺪ؛ در اﻳﻦ ﺣﺎﻟﺖ‪ ،‬وﻗﺘﻲ ﺷﺨﺺ ﺑﻪ ﻫﺰار و‬ ‫ﻳﻚ ﻟﺬت‪ ،‬ﻋﺎﻃﻔﻪ‪ ،‬و ﺗﺠﺮﺑﻪ ي دل ﺳﭙﺎري و ﺗﻌﻬﺪي ﻛﻪ ﻣﻼزم ﻋﺸﻖ اﺳﺖ ﻣﻲ اﻧﺪﻳﺸﺪ‪ ،‬واﺣﺴﺎس ﻣﻲ ﻛﻨﺪ ﻛﻪ ﻣﻲ ﺑﺎﻳﺪ دراﻳﻦ‬ ‫ﺑﺎره ﺗﺼﻤﻴﻢ ﺑﮕﻴﺮد‪ ،‬ﻣﻌﻠﻮم اﺳﺖ ﻛﻪ ﻛﺪام ﮔﺰﻳﻨﻪ را ﺑﺮﻣﻲ ﮔﺰﻳﻨﺪ‪ .‬ﻣﺎ ﭘﻴﺸﺘﺮﻋﺒﺎرت ﻛﺎﻧﺖ را از ﻛﺘﺎب ﻣﻘﺪﻣﺎت‪ 57‬درﺑﺎره ي "ﻋﺸﻖ‬ ‫ﺑﻴﻤﺎرﮔﻮﻧﻪ" ﻧﻘﻞ ﻛﺮدﻳﻢ‪ ،‬آن ﻋﺒﺎرت ﺣﺘﻲ در ﺑﻬﺘﺮﻳﻦ ﺗﻔﺴﻴﺮ آن )ﻣﺜﻼ ً "ﺑﻴﻤﺎرﮔﻮﻧﻪ"‪ 58‬را ﺑﻪ ﻣﻌﻨﺎي وﺿﻌﻴﺖ رﻗّﺖ اﻧﮕﻴﺰ‪ 59‬ﺑﮕﻴﺮﻳﻢ‬

‫‪53‬‬

‫‪subjectivity‬‬ ‫‪policy decisions‬‬ ‫‪55‬‬ ‫‪legalistic‬‬ ‫‪56‬‬ ‫‪Bernard Williams‬‬ ‫‪57‬‬ ‫‪Groundwork‬‬ ‫‪58‬‬ ‫‪pathological‬‬ ‫‪59‬‬ ‫‪pathos‬‬ ‫‪54‬‬

‫‪7‬‬

‫ﻧﻪ ﻧﻮﻋﻲ ﻣﺮﻳﻀﻲ‪ ،(60‬ﺑﺎز ﻫﻢ ﻋﺎﻃﻔﻪ ي روﻣﺎﻧﺘﻴﻚ را ﺑﻪ ﻋﻨﻮان اﻣﺮي ﻛﺎﻣﻼ ً ﺑﻲ ارﺗﺒﺎط ﺑﺎ ارزش اﺧﻼﻗﻲ ﻧﺎدﻳﺪه ﻣﻲ ﮔﻴﺮد‪ ،‬و ﺑﺎ اﻳﻦ‬ ‫ﺣﺬف ﺑﺨﺶ ﻋﻤﺪه اي از آﻧﭽﻪ را ﻛﻪ ﻣﺎ‪ -‬و ﻏﺎﻟﺐ ﻫﻤﻜﺎران روﻣﺎﻧﺘﻴﻚ ﺗﺮ ﻛﺎﻧﺖ‪ -‬ﮔﻮﻫﺮ اﺧﻼق ﺗﻠﻘﻲ ﻣﻲ ﻛﻨﻴﻢ‪ ،‬از ﺻﺤﻨﻪ ﺑﻴﺮون‬ ‫ﻣﻲ راﻧﺪ‪.‬‬ ‫‪61‬‬

‫رﻳﭽﺎرد ﺗﻴﻠﻮر ﻧﻮﺷﺖ ﻛﻪ ﺑﻪ اﻋﺘﻘﺎد وي اﺧﻼق ﻛﺎﻧﺘﻲ ﺑﺮﺧﻮرﻧﺪه اﺳﺖ‪ ،‬و ﺗﺎ آﻧﺠﺎ ﭘﻴﺶ رﻓﺖ ﻛﻪ ادﻋﺎ ﻛﺮد ﺑﻪ ﮔﻤﺎن‬ ‫او ﻳﻚ ﭘﻴﺮو راﺳﺘﻴﻦ ﻛﺎﻧﺖ ﻣﺜﻞ ﻛﺴﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ دارد "ﻣﺪام ﻛﻮدﻛﺎن را در آب ﻏﺮق ﻣﻲ ﻛﻨﺪ ﺗﺎ دﺳﺖ و ﭘﺎ زدن آﻧﻬﺎ را ﺑﺒﻴﻨﺪ‪".‬‬ ‫)‪ (9‬اﻳﻦ ادﻋﺎ اﻟﺒﺘﻪ ﻣﺒﺎﻟﻐﻪ آﻣﻴﺰ اﺳﺖ‪ ،‬و ﺑﺴﻴﺎري از ﺗﻼﺷﻬﺎي ﻧﻮﻳﻦ را ﺑﺮاي "اﻧﺴﺎﻧﻲ ﻛﺮدن" ﻛﺎﻧﺖ ﻧﺎدﻳﺪه ﻣﻲ ﮔﻴﺮد‪ (10) ،‬اﻣﺎ‬ ‫ﻣﻮﺿﻊ ﻛﺎﻧﺘﻲ در ﻫﺮ ﺣﺎل ﺑﺮﺧﻮرﻧﺪه اﺳﺖ‪ ،‬و از ﺟﻤﻠﻪ دﻻﻳﻞ آن اﻳﻦ اﺳﺖ ﻛﻪ در ﺑﺮاﺑﺮ ورود ﻫﺮﮔﻮﻧﻪ اﺣﺴﺎس ﺧﺎص و ﺷﺨﺼﻲ‬ ‫در ﻣﻘﺎم ارزﻳﺎﺑﻲ اﺧﻼﻗﻲ ﻣﻘﺎوﻣﺖ ‪ ،‬اﮔﺮ ﻧﮕﻮﻳﻴﻢ ﻣﺨﺎﻟﻔﺖ‪ ،‬ﻣﻲ ورزد‪ .‬ﻣﺎ ﭼﻨﻴﻦ ﻣﻘﺎوﻣﺘﻲ را در ﺑﺴﻴﺎري از ﭘﻴﺮوان اﻣﺮوزﻳﻦ ﻛﺎﻧﺖ‬

‫ﻫﻢ ﻣﻲ ﺑﻴﻨﻴﻢ‪ ،‬ﺑﺮاي ﻣﺜﺎل ﺑﺮﻧﺎرد ﮔﺮت‪ 62‬در ﻛﺘﺎب ﺧﻮد ﻗﻮاﻋﺪ اﺧﻼﻗﻲ‬

‫‪63‬‬

‫اﺣﺴﺎﺳﺎت را ﺑﻪ ﻟﺤﺎظ اﺧﻼﻗﻲ ﺑﻲ ارزش ﺗﻠﻘﻲ ﻣﻲ‬

‫ﻛﻨﺪ و در ﻋﻮض ﺗﺄﻛﻴﺪ ﻣﻲ ورزد ﻛﻪ " اﺣﺴﺎﺳﺎت ﺑﻪ ﻟﺤﺎظ اﺧﻼﻗﻲ ﻓﻘﻂ ﺗﺎ آﻧﺠﺎ اﻫﻤﻴﺖ دارد ﻛﻪ ﺑﻪ ﻓﻌﻞ اﺧﻼﻗﻲ ﻧﻴﻚ ﻣﻲ‬ ‫اﻧﺠﺎﻣﺪ‪ (11) ".‬اﻣﺎ ﺑﺮﻋﻜﺲ‪ ،‬ﺑﻪ ﻧﻈﺮ ﻣﻦ در ﻣﻘﺎم ارزﻳﺎﺑﻲ ﻣﻨﺶ اﺧﻼﻗﻲ ﻳﻚ ﻓﺮد ﻫﻴﭻ ﭼﻴﺰ ﻣﻬﻤﺘﺮ از اﺣﺴﺎﺳﺎت ﻧﻴﺴﺖ‪ ،‬و اﻳﻦ‬ ‫ﻓﻘﻂ ازآن ﺟﻬﺖ ﻧﻴﺴﺖ ﻛﻪ ﻣﺎ ﺑﺤﻖ ﻣﻌﺘﻘﺪﻳﻢ ﻛﻪ در ﻏﺎﻟﺐ ﻣﻮارد ﻣﺘﻌﺎﻗﺐ آن اﺣﺴﺎﺳﺎت ﻓﻌﻠﻲ ﻫﻢ ﺻﺎدر ﻣﻲ ﺷﻮد‪ .‬ارزش‬ ‫اﺣﺴﺎﺳﺎت ﻃﻔﻴﻠﻲ ﻣﻄﻠﻮﺑﻴﺖ اﻓﻌﺎل ﻣﺎ ﻧﻴﺴﺖ‪ .‬در ﻣﻘﺎم ﻋﺎﺷﻘﻲ‪ ،‬ارزش ﻛﺎرﻫﺎي ﻣﺎ در ﮔﺮو اﺣﺴﺎﺳﺎﺗﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ آن ﻛﺎرﻫﺎ ﺑﺎزﻣﻲ‬ ‫ﻧﻤﺎﻳﻨﺪ‪ .‬ﻋﺸﻖ ﭼﻪ ﺑﺴﺎ ﺑﻪ ﻛﺎرﻫﺎي ﻛﺮﻳﻤﺎﻧﻪ و ﺣﺘﻲ ﻗﻬﺮﻣﺎﻧﺎﻧﻪ ﺑﻴﻨﺠﺎﻣﺪ‪ ،‬اﻣﺎ ﻓﻀﻴﻠﺖ ﻋﺸﻖ ﻛﺎﻣﻼ ً ﻗﺎﺋﻢ ﺑﻪ ﺧﻮد اﺳﺖ‪] ،‬ﻋﺸﻖ‬ ‫ﻓﻀﻴﻠﺖ اﺳﺖ[ ﺣﺘﻲ اﮔﺮ ﻫﻴﭻ ﻳﻚ از آن ﭘﻴﺎﻣﺪﻫﺎ را ﻫﻢ ﻧﺪاﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ ) اﻧﺘﻘﺎد ﺳﻘﺮاط از ﻓﺎﻳﺪروس در رﺳﺎﻟﻪ ي ﻣﻴﻬﻤﺎﻧﻲ(‪ .‬ﻣﺎ ﭼﻪ‬ ‫ﺑﺴﺎ اﺗﻠﻠﻮ را اﺑﻠﻪ وﻋﺎﻗﺒﺖ او را ﻏﻢ اﻧﮕﻴﺰ ﺑﺪاﻧﻴﻢ‪ ،‬اﻣﺎ ﻫﻤﭽﻨﺎن اﻧﮕﻴﺰه ي اورا ﻣﻲ ﺳﺘﺎﻳﻴﻢ‪ ،‬ﺣﺎل آﻧﻜﻪ ادﺑﻴﺎت ﻋﺼﺮ وﻳﻜﺘﻮرﻳﺎ ﭘﺮاﺳﺖ‬ ‫از آﻗﺎﻳﺎن ﻣﺤﺘﺮم ﻛﺎﻧﺘﻲ ﻣ‪Ĥ‬ﺑﻲ ﻛﻪ ﺑﺮ ﻣﺒﻨﺎي اﺻﻮﻟﺸﺎن رﻓﺘﺎر ﻣﻲ ﻛﻨﻨﺪ‪ ،‬اﻣﺎ ﻛﺎﻣﻼ ً ﻣﺸﻤﺌﺰﻛﻨﻨﺪه اﻧﺪ ) ﻣﺜﻼ ً آﻗﺎي ﻛﻮﻟﻴﻨﺰ‪ 64‬در رﻣﺎن‬ ‫ﻏﺮور و ﺗﻌﺼﺐ ﺟﻴﻦ اﺳﺘﻦ‪ (.‬ﻋﺸﻖ ﻧﻪ ﻓﻘﻂ اﻣﺮي ﺧﻮاﺳﺘﻨﻲ اﺳﺖ‪ ،‬ﺑﻠﻜﻪ آن ﻛﺴﺎﻧﻲ ﻫﻢ ﻛﻪ ﺗﺎﻛﻨﻮن ﻋﺎﺷﻖ ﻧﺸﺪه اﻧﺪ )اﮔﺮ در‬ ‫ﻋﺸﻖ ﺷﻜﺴﺖ ﻧﺨﻮرده ﺑﺎﺷﻨﺪ(‪ ،‬ﻳﺎ ﻧﮕﺮان اﻧﺪ ﻛﻪ ﻣﺒﺎدا از ﻋﺸﻖ ورزﻳﺪن ﻧﺎﺗﻮان ﺑﺎﺷﻨﺪ‪ ،‬ﺑﺤﻖ ﺑﺎﻳﺪ درﺑﺎره ي ﺷﺨﺼﻴﺖ ﺧﻮد و‬ ‫ﻛﻤﺎل اﻧﺴﺎﻧﻲ ﺧﻮﻳﺸﺘﻦ ﻧﮕﺮان ﺑﺎﺷﻨﺪ‪ .‬و اﻳﻦ اﻣﺮ ﻣﺴﺘﻘﻞ از ﻣﻘﻮﻟﻪ ي ﻋﻤﻞ ﻳﺎ رﻓﺘﺎر اﺳﺖ‪ .‬ﻋﺸﻖ ﺑﺨﻮدي ﺧﻮد در ﺧﻮر ﺳﺘﺎﻳﺶ‬ ‫اﺳﺖ‪ ،‬ﺻﺮﻓﻨﻈﺮ از اﺛﺮات و ﭘﻴﺎﻣﺪﻫﺎﻳﺶ‪.‬‬ ‫ﭼﺮا اﻳﻦ ﺳﻨﺖ ﺗﺎ اﻳﻦ ﺣﺪ ﻣﺨﺎﻟﻒ اﺳﺖ ﻛﻪ ﻋﺸﻖ و ﺳﺎﻳﺮ اﺣﺴﺎﺳﺎت را اﻣﺮي ﺿﺮوري‪ ،‬وﺣﺘﻲ از ﻣﻘﻮ‪‬ﻣﺎت اوﻟﻴﻪ ي‬ ‫اﺧﻼق ﺑﺪاﻧﻴﻢ؟ اﻳﻦ ﻣﺨﺎﻟﻔﺖ وﻗﺘﻲ ﺷﮕﻔﺖ اﻧﮕﻴﺰﺗﺮ ﻣﻲ ﺷﻮد ﻛﻪ ﺗﺄﻛﻴﺪ اﻛﻴﺪ ﻋﻬﺪ ﺟﺪﻳﺪ را ﺑﺮ ﻋﺸﻖ )ﻫﺮﭼﻨﺪ آﮔﺎﭘﻪ( ﺑﻪ ﻋﻨﻮان‬ ‫ﻓﻀﻴﻠﺖ ﺑﺮﺗﺮ در ﻧﻈﺮ آورﻳﻢ‪ -‬و ﻛﺎﻧﺖ در ﻋﺒﺎراﺗﻲ ﻛﻪ از او ﻧﻘﻞ ﻛﺮدﻳﻢ ﻣﻲ ﻛﻮﺷﺪ ﺗﺎ دﻗﻴﻘﺎ ً ﻫﻤﻴﻦ ﻏﺮاﺑﺖ را ﺗﻮﺟﻴﻪ ﻛﻨﺪ‪ .‬ﺑﻪ ﻧﻈﺮ‬ ‫ﻣﻲ رﺳﺪ ﻛﻪ ﺿﺪﻳﺖ ﻛﺎﻧﺖ ﺑﺎ اﺣﺴﺎﺳﺎت در ﻣﻘﺎم ارزﻳﺎﺑﻲ اﺧﻼﻗﻲ ﻧﺎﺷﻲ از ﭼﻨﺪﻳﻦ دﻟﻴﻞ اﺳﺖ‪ .‬ﻧﺨﺴﺖ و ﻣﻬﻤﺘﺮ از ﻫﻤﻪ اﻳﻦ ﻛﻪ‬ ‫ﺑﻪ ﻧﻈﺮ ﻣﻲ رﺳﺪ وي ﻣﻌﺘﻘﺪ اﺳﺖ ﺗﻨﻬﺎ آن ﭼﻴﺰي ﻛﻪ ﻗﺎﺑﻞ "ﻓﺮﻣﺎن" اﺳﺖ ﺑﻪ ﻟﺤﺎظ اﺧﻼﻗﻲ اﻟﺰام آور اﺳﺖ‪ .‬اﻳﻦ ادﻋﺎي ﺧﺎص ﺑﻪ‬ ‫ﻧﺤﻮ ﺗﺤﺴﻴﻦ ﺑﺮاﻧﮕﻴﺰي در ﻣﻘﺎﻟﻪ اي ﻛﻪ اد ﺳﻨﻜﻮﻓﺴﻜﻲ‪ 65‬در ﺳﺎل ‪ 1978‬در ﺑﺎره ي "ﻋﺸﻖ و ﺗﻜﻠﻴﻒ اﺧﻼﻗﻲ" ﻧﻮﺷﺖ ﺑﻪ ﭼﺎﻟﺶ‬ ‫ﻛﺸﻴﺪه ﺷﺪه اﺳﺖ‪ ،‬او در آن ﻣﻘﺎﻟﻪ اﺳﺘﺪﻻل ﻣﻲ ﻛﻨﺪ ﻛﻪ ﻣﺎ دﺳﺖ ﻛﻢ آدﻣﻴﺎن را ﺑﺨﺎﻃﺮآﻧﻜﻪ ﺧﻮد را در ﻣﻌﺮض ﺷﺮاﻳﻄﻲ ﻛﻪ ﺑﻪ‬ ‫‪60‬‬

‫‪diseased‬‬ ‫‪Richard Taylor‬‬ ‫‪62‬‬ ‫‪Bernard Gert‬‬ ‫‪63‬‬ ‫‪The Moral Rules‬‬ ‫‪64‬‬ ‫‪Mr. Collins‬‬ ‫‪65‬‬ ‫‪Ed Sankowski‬‬ ‫‪61‬‬

‫‪8‬‬

‫رﺷﺪ و ﺷﻜﻮﻓﺎﻳﻲ ﻋﺸﻖ ﻣﻲ اﻧﺠﺎﻣﺪ‪ ،‬ﻗﺮار ﻣﻲ دﻫﻨﺪ ﻳﺎ از ﻗﺮارﮔﺮﻓﺘﻦ در ﭼﻨﺎن ﺷﺮاﻳﻄﻲ ﻣﻲ ﭘﺮﻫﻴﺰﻧﺪ‪ ،‬ﻣﺴﺌﻮل ﻣﻲ داﻧﻴﻢ‪(12) .‬‬ ‫درﻣﻘﺎﺑﻞ ﻣﻤﻜﻦ اﺳﺖ ﻛﺴﻲ ﻫﻢ ادﻋﺎ ﻛﻨﺪ ﻛﻪ ﻓﻘﻂ آﻧﭽﻪ ﻗﺎﺑﻞ " ﻓﺮﻣﺎن" اﺳﺖ اﺧﻼﻗﻲ اﺳﺖ؛ و ﺑﻴﺸﺘﺮ ِ آﻧﭽﻪ ﺗﺤﺖ ﻋﻨﻮان "ﻣﻨﺶ‬ ‫ﻧﻴﻚ" در ﻣﻲ آﻳﺪ‪ ،‬ﻫﺮﭼﻨﺪ ﻗﺎﺑﻞ ﭘﺮورش اﺳﺖ‪ ،‬اﻣﺎ ﻗﺎﺑﻞ ﻓﺮﻣﺎن ﻧﻴﺴﺖ‪ .‬ﻛﺴﻲ ﻫﻢ ﻣﻤﻜﻦ اﺳﺖ – ﻣﺎﻧﻨﺪ ﻣﻦ ‪ -‬اﺳﺘﺪﻻل ﻛﻨﺪ ﻛﻪ‬ ‫ﻋﻮاﻃﻒ ﺑﺴﻲ ﺑﻴﺶ از آﻧﻜﻪ ﻣﺎ ﻣﻌﻤﻮﻻ ً ﮔﻤﺎن ﻣﻲ ﻛﻨﻴﻢ ارادي و ﺗﺤﺖ ﻛﻨﺘﺮل ﻣﺎ ﻫﺴﺘﻨﺪ) ﻳﻌﻨﻲ ﻣﺎﺟﺮا ﻓﻘﻂ اﻳﻦ ﻧﻴﺴﺖ ﻛﻪ ﻣﺎ ﻣﻲ‬ ‫ﺗﻮاﻧﻴﻢ ﺑﻪ ﭘﻴﺸﻮاز ﺷﺮاﻳﻄﻲ ﻛﻪ آن ﻋﻮاﻃﻒ ﻧﻮﻋﺎً در آن ﺑﺮوز ﻣﻲ ﻛﻨﻨﺪ‪ ،‬ﺑﺮوﻳﻢ ﻳﺎ از ﻗﺮارﮔﺮﻓﺘﻦ در ﭼﻨﺎن ﺷﺮاﻳﻄﻲ ﺑﭙﺮﻫﻴﺰﻳﻢ‪ (.‬اﻳﻦ‬ ‫ﺑﺪان ﻣﻌﻨﺎ ﻧﻴﺴﺖ ﻛﻪ ﻋﺎﻃﻔﻪ اي ﭼﻮن ﻋﺸﻖ را ﻣﻲ ﺗﻮان ﺻﺮﻓﺎ ً ﺑﺎ اِﻋﻤﺎل اﺧﺘﻴﺎرﻳﺎ ﺑﻪ اراده ﺗﻮﻟﻴﺪ ﻛﺮد ) ﻣﺜﻞ وﻗﺘﻲ ﻛﻪ ﺷﺨﺺ‬ ‫اﻧﺪﻳﺸﻪ ﻳﺎ ﺣﺮﻛﺖ اﻧﮕﺸﺘﺶ را ﺗﻮﻟﻴﺪ ﻣﻲ ﻛﻨﺪ(‪ .‬ﭼﻪ ﺑﺴﺎ در آﻧﺠﺎ ﻛﻪ ﻋﺸﻖ ﻣﺪ‪ ‬ﻧﻈﺮ اﺳﺖ‪ ،‬ﺑﻪ ﺗﻌﺒﻴﺮ داﻧﺖ اﺳﻚ‪ ،66‬ﻫﻴﭻ "ﻓﻌﻞ‬ ‫ﭘﺎﻳﻪ"اي در ﻛﺎر ﻧﺒﺎﺷﺪ‪ .‬اﻣﺎ اﻓﻌﺎل ارادي‪ 67‬ﺑﺴﻴﺎري‪ ،‬ﻫﻢ ذﻫﻨﻲ وﻫﻢ ﺟﺴﻤﺎﻧﻲ‪ ،‬وﺟﻮد دارد ﻛﻪ ﭘﺎﻳﻪ ﻧﻴﺴﺖ‪ ،‬واﻳﻨﻜﻪ اﺻﺮار ﺑﻮرزﻳﻢ‬ ‫ﻛﻪ ﻋﺸﻖ را ﻣﻲ ﺗﻮان ﺑﺎ اِﻋﻤﺎل اراده از ﻛﺘﻢ ﻋﺪم ﺑﻪ وﺟﻮد آورد‪ ،‬ﺑﺪون ﺗﺮدﻳﺪ ﺑﺎر ﻧﺎﻣﻌﻘﻮﻟﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ ﺑﺮ دوش ﻓﻀﻴﻠﺖ اﺧﻼﻗﻲ‬ ‫آن ﻣﻲ ﻧﻬﻴﻢ‪.‬‬ ‫دوم‪ ،‬در ﭼﺎرﭼﻮب ﭘﺎراداﻳﻢ ﻛﺎﻧﺘﻲ‪ ،‬ﻫﻤﻴﺸﻪ اﻳﻦ اﻣﺮ ﻛﻠﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ ﻣﻮرد ﺑﺤﺚ و اﺷﺎره اﺳﺖ ﻧﻪ اﻣﺮ ﺟﺰﻳﻲ‪ .‬در اﻳﻨﺠﺎ ﻫﻢ‬ ‫ﻛﺎﻧﺖ ﺑﺎز ﺑﺎ اﺧﻼق ﻋﻬﺪ ﺟﺪﻳﺪ ﻫﻢ آواﺳﺖ‪ ،‬زﻳﺮا ﻣﻲ ﺗﻮان اﺳﺘﺪﻻل ﻛﺮد ﻛﻪ آﮔﺎﭘﻪ ﻋﺸﻖ ﻛﻠﻲ اﺳﺖ ) ﻳﺎ ﺑﻪ ﺗﻌﺒﻴﺮ دﻳﮕﺮ‪ ،‬ﺑﺎ ﻫﻤﻪ‬ ‫ﻧﺴﺒﺖ ﻳﻜﺴﺎن دارد(‪ ،‬ﻋﺸﻖ ﺑﻪ ﻳﻚ ﻓﺮد ﺧﺎص ﻧﻴﺴﺖ ‪ ) .‬ﺷﺎﻳﺎن ذﻛﺮ اﺳﺖ ﻛﻪ رواﻧﺸﻨﺎﺳﻲ ﻣﺴﻴﺤﻲ آدﻣﻴﺎن را در ﺧﺼﻮص‬ ‫اﺣﺴﺎﺳﺎﺗﺸﺎن ﻣﺴﺌﻮل ﻣﻲ داﻧﺴﺖ‪ ،‬و ﻣﻌﺘﻘﺪ ﺑﻮد ﻛﻪ ﻋﺸﻖ ﻗﺎﺑﻞ ﻓﺮﻣﺎن اﺳﺖ‪ ،‬و دﻗﻴﻘﺎ ً در ﻫﻤﺎن ﻋﺒﺎرﺗﻲ ﻛﻪ ﻛﺎﻧﺖ ﻣﻮرد ﺑﺤﺚ و‬ ‫ﺗﺮدﻳﺪ ﻗﺮار داده‪ ،‬ﻋﺸﻖ را ﻣﻄﺎﻟﺒﻪ ﻛﺮده اﺳﺖ‪ (.‬اﻣﺎ ﻣﻄﺎﺑﻖ ﺑﺴﻴﺎري از ﺗﻔﺎﺳﻴﺮ‪ ،‬ﻋﺸﻖ ﻣﺴﻴﺤﻲ) از آن ﺣﻴﺚ ﻛﻪ ﻋﺸﻖ اﺳﺖ(‪ ،‬ﻗﻄﻌﺎ‬ ‫ًﻋﺸﻖ ﺑﻪ اﻓﺮاد ﺧﺎص اﺳﺖ‪ -‬اﻟﺒﺘﻪ ﻣﻲ ﺗﻮاﻧﻴﻢ آن را ﻋﺸﻖ ﺑﻪ ﺗﻤﺎم اﻓﺮاد ﺧﺎص ﺗﻌﺒﻴﺮ ﻛﻨﻴﻢ ‪ ،‬اﻣﺎ ﻧﻪ ﺻﺮﻓﺎ ً ﻋﺸﻖ ﺑﻪ اﻣﻮر ﻛﻠﻲ)ﻣﺜﻞ‬ ‫ﺧﺪا و اﻧﺴﺎﻧﻴﺖ( ‪ ،‬از آن ﺣﻴﺚ ﻛﻪ ﻛﻠﻲ اﺳﺖ‪ .‬ﻋﺸﻖ‪ -‬ﺧﺼﻮﺻﺎ ً ﻋﺸﻖ اروﺗﻴﻚ ﻳﺎ روﻣﺎﻧﺘﻴﻚ‪ -‬ﻛﺎﻣﻼ ً ﺷﺨﺼﻲ و ﻣﻌﻄﻮف ﺑﻪ ﻓﺮد‬ ‫اﺳﺖ‪ .‬اﻳﻦ ﻋﺸﻖ ﻋﺒﺎرت اﺳﺖ از ﺑﺮﻛﺸﻴﺪن ﻳﻚ ﻓﺮد ﻋﺎدي ﺑﻪ ﻣﺮﺗﺒﻪ اي ﻓﻮق ﻋﺎدي ﺑﺎ اﻣﺘﻴﺎزاﺗﻲ ﻓﻮق ﻋﺎدي‪ .‬ﺑﻪ ﻣﻴﺎن آوردن‬ ‫اﻳﺪه ي اﻣﺮ ﻣﻄﻠﻖ‪ 68‬در اﻳﻦ ﻗﺒﻴﻞ ﻣﻮارد ﺧﻨﺪه دار اﺳﺖ‪ .‬ﻣﻄﺎﺑﻖ ﻣﺪل ﻛﺎﻧﺖ‪ ،‬ﺟﺰﺋﻴﺖ ِ ﻋﺸﻖ اﻣﺮي ﻧﺎﻣﻌﻘﻮل ﺑﻪ ﻧﻈﺮ ﻣﻲ رﺳﺪ‪ -‬و‬ ‫از اﻳﻦ ﺣﻴﺚ ﻣﺜﻞ ﺗﻤﺎﻳﻞ ﻣﺎﺳﺖ ﺑﻪ اﻳﻨﻜﻪ ﺑﺮاي ﺧﻮدﻣﺎن‪ ،‬وﻧﻴﺰ ﻓﺮدي ﻛﻪ ﺑﻪ ﻣﺎ ﻧﺰدﻳﻚ اﺳﺖ‪" ،‬اﺳﺘﺜﻨﺎء" ﻗﺎﺋﻞ ﺷﻮﻳﻢ‪ .‬در ﻋﺸﻖ‪ ،‬آن‬ ‫ﻓﺮد ﺧﺎص ﻫﻤﻪ ﭼﻴﺰ اﺳﺖ‪ .‬ﻓﻀﻴﻠﺖ ﻋﺸﻖ ﻛﺎﻣﻼ ً ﻧﺎﺷﻲ از ﺗﻮﺟﻪ وﻳﮋه ي ﻣﺎ ﺑﻪ ﻳﻚ ﻓﺮد ﺧﺎص و ﻣﺒﺘﻨﻲ ﺑﺮ ﻧﻮﻋﻲ ﺗﺒﻌﻴﺾ اﺳﺖ‪،‬‬ ‫و ﻣﻲ ﺑﺎﻳﺪ ﭼﻨﻴﻦ ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ﻋﺎﺷﻘﻲ ﻛﻪ ﺑﻪ ﻣﺤﺒﻮب ﺧﻮد ﻣﻨﺰﻟﺖ وﻳﮋه ﻣﻲ ﺑﺨﺸﺪ و او را ﺑﺮ ﻏﻴﺮ ﺑﺮﺗﺮي ﻣﻲ دﻫﺪ )اﻟﺒﺘﻪ ﻧﻪ در ﻛﺎر‬ ‫اداري ﻳﺎ ﺗﺸﻜﻴﻼﺗﻲ(‪ ،‬ﻓﺮدي ﺻﺎﺣﺐ ﻓﻀﻴﻠﺖ اﺳﺖ‪ .‬ﻋﺎﺷﻘﻲ ﻛﻪ اﺻﺮار دارد ﺑﺎ ﻫﻤﻪ ‪ ،‬از ﺟﻤﻠﻪ ﺑﺎ ﻣﻌﺸﻮق ﺧﻮد‪ ،‬ﻳﻜﺴﺎن رﻓﺘﺎر‬ ‫ﻛﻨﺪ‪ ،‬از ﭼﺸﻢ ﻣﺎ ﻣﻮﺟﻮدي ﻛﺎﻣﻼ ً ﻧﺎﺧﻮﺷﺎﻳﻨﺪ ﺟﻠﻮه ﻣﻲ ﻛﻨﺪ‪.‬‬ ‫ﺳﻮم‪ ،‬ﭼﻮن اﺧﻼق ﻣﻮﺿﻮﻋﻲ ﻋﻘﻠﻲ اﺳﺖ‪ ،‬ﻧﺎﻣﻌﻘﻮﻟﻴﺖ ﻋﻮاﻃﻒ) ﺑﻪ ﻃﻮر ﻛﻠﻲ( ﺑﻪ ﺣﺪ ﻛﺎﻓﻲ دﻟﻴﻞ ﺧﻮﺑﻲ ﺑﺪﺳﺖ ﻣﻲ دﻫﺪ ﻛﻪ‬ ‫آﻧﻬﺎ را از ﻛﺎﻧﻮن اﺧﻼق ﺑﻴﺮون ﻛﻨﻴﻢ‪ .‬ﻧﺎﻣﻌﻘﻮﻟﻴﺖ ﻣﻮرد ادﻋﺎي ﻋﻮاﻃﻒ ﭼﻴﺰي ﻓﺮاﺗﺮ ازﺟﺰﺋﻴﺖ و ﻏﻴﺮ ارادي ﺑﻮدن ﻣﺰﻋﻮم‬ ‫آﻧﻬﺎﺳﺖ‪ .‬ﺑﻪ اﻋﺘﻘﺎد ﺑﺮﻧﺎرد وﻳﻠﻴﺎﻣﺰ‪ ،‬ﻛﺎﻧﺖ ﻋﻮاﻃﻒ را از آن رو ﻧﺎﻣﻌﻘﻮل ﻣﻲ داﻧﺪ ﻛﻪ ﻋﻮاﻃﻒ ﺑﻲ ﺛﺒﺎت‪ 69‬اﻧﺪ‪ .‬و ﻣﻲ ﺗﻮان ﺑﺮآن‬ ‫اﻓﺰود ﻛﻪ ﻋﻮاﻃﻒ‪ ،‬ﻋﻼوه ﺑﺮ آن‪ ،‬ﻣﺰاﺣﻢ‪ ،‬ﻣﺨﺮّب‪ ،‬ﺳﺮﻛﺶ‪ ،‬اﺑﻠﻬﺎﻧﻪ‪ ،‬و ﺑﻴﻬﻮده اﻧﺪ‪ .‬اﻳﻨﻬﺎ اﺗﻬﺎﻣﺎﺗﻲ ﻛﺎﻣﻼ ً ﻣﺘﻔﺎوﺗﻨﺪ‪ ،‬اﻣﺎ ﻏﺎﻟﺒﺎ ً ﺑﻪ‬ ‫ﻫﻤﺮاه ﻫﻢ ﻋﻠﻴﻪ ﻋﻮاﻃﻒ ﺑﻪ ﻃﻮر ﻛﻠﻲ و ﻋﺸﻖ ﺑﻪ ﻃﻮر ﺧﺎص ﺑﻪ ﻛﺎر ﻣﻲ روﻧﺪ‪ .‬ﻏﺎﻟﺒﺎ ً ﮔﻔﺘﻪ ﻣﻲ ﺷﻮد ﻛﻪ ﻋﻮاﻃﻒ‪ ،‬ﻫﻤﭽﻮن‬ ‫‪66‬‬

‫‪Danto-esque‬‬ ‫‪intentional‬‬ ‫‪68‬‬ ‫‪categorical imperative‬‬ ‫‪69‬‬ ‫‪carprious‬‬ ‫‪67‬‬

‫‪9‬‬

‫"اﺣﺴﺎﺳﺎت"‪ ،‬ﺧﻼف ﻋﻘﻞ اﺳﺖ) ﺣﺘﻲ اﻳﻨﻘﺪر ﻫﻮﺷﻤﻨﺪ ﻧﻴﺴﺘﻨﺪ ﻛﻪ ﺑﮕﻮﻳﻨﺪ ﻧﺎﻣﻌﻘﻮل‪ (.‬ﻳﺎ‪،‬ﺣﺘﻲ اﮔﺮﻋﻮاﻃﻒ را از ﻏﺎﻳﺖ و‬ ‫ﺣﻜﻤﺘﻲ ﺑﻬﺮه ﻣﻨﺪ ﺑﺪاﻧﻨﺪ‪ ،‬ﺑﺎز ﻫﻢ ﺗﺄﻛﻴﺪ ﻣﻲ ﻛﻨﻨﺪ ﻛﻪ ﻋﻮاﻃﻒ )ﻓﻲ ﺣﺪ‪ ‬ذاﺗﻪ( ﻏﺎﻳﺎﺗﻲ ﻣﺤﺪود دارﻧﺪ و) درﺑﻬﺘﺮﻳﻦ ﺣﺎﻟﺖ( وﺳﺎﻳﻠﻲ‬ ‫ﻧﺎﻛﺎرآﻣﺪﻧﺪ‪ .‬در ﻣﻘﺎﺑﻞ دﻳﺪﮔﺎﻫﻲ ﻛﻪ ﻋﻮاﻃﻒ را "ﻣﺨﺮّب" ﻣﻲ داﻧﺪ‪ ،‬ﺑﺎﻳﺪ ﮔﻔﺖ ﻛﻪ اﻳﻦ ﻃﻮر ﻧﻴﺴﺖ ﻛﻪ ﻋﻮاﻃﻒ ﻫﻤﻴﺸﻪ در‬ ‫زﻧﺪﮔﻲ اﺧﻼل ﻛﻨﻨﺪ و وﻳﺮاﻧﻲ ﺑﻪ ﺑﺎرآورﻧﺪ‪ ،‬ﺑﻠﻜﻪ در ﻏﺎﻟﺐ ﻣﻮارد )ﻳﺎ ﻫﻤﻴﺸﻪ؟( اﻳﻦ ﻋﻮاﻃﻒ اﻧﺪ ﻛﻪ زﻧﺪﮔﻲ و ﻧﻴﺰ ﻏﺎﻳﺎت ﻧﻬﺎﻳﻲ‬ ‫ﻋﻘﻼﻧﻴﺖ را ﺗﻌﺮﻳﻒ ﻣﻲ ﻛﻨﻨﺪ‪ .‬در ﻣﻘﺎﺑﻞ دﻳﺪﮔﺎﻫﻲ ﻛﻪ ﻋﻮاﻃﻒ را اﺑﻠﻬﺎﻧﻪ ﻣﻲ داﻧﺪ‪ ،‬ﺑﻪ ﺗﻔﺼﻴﻞ ﻣﻲ ﺗﻮان اﺳﺘﺪﻻل ﻛﺮد ﻛﻪ‬ ‫"ﺷﻬﻮدات" ﻋﺎﻃﻔﻲ در ﻏﺎﻟﺐ ﻣﻮارد ﺑﻪ ﻣﺮاﺗﺐ ﺑﺼﻴﺮت ﺑﺨﺶ ﺗﺮ و ﺑﺪون ﺗﺮدﻳﺪ راﻫﺒﺮدي ﺗﺮ از ﺑﺴﻴﺎري از ﻣﻮاﻋﻆ اﻧﺘﺰاﻋﻲ و‬ ‫ﺑﺴﻴﺎر رﻳﺰﻛﺎواﻧﻪ ي ﻋﻘﻠﻲ اﺳﺖ‪ ،‬و در ﻣﻘﺎﺑﻞ دﻳﺪﮔﺎﻫﻲ ﻛﻪ ﻋﻮاﻃﻒ را ﻛﻮر و ﺑﻲ ﻫﺪف ﻣﻲ داﻧﺪ‪ ،‬ﻣﻲ ﺑﺎﻳﺪ ﮔﻔﺖ ﻛﻪ ﺗﻤﺎم ﻋﻮاﻃﻒ‬ ‫اﻫﺪاف ﺧﺎص ﺧﻮد را دارﻧﺪ‪ ،‬ﺣﺘﻲ اﮔﺮ آن اﻫﺪاف ﻧﺎﻣﺘﻌﺎرف و ﮔﺎه ﻣﺤﺪود ﺑﺎﺷﻨﺪ‪ .‬از ﺳﻮي دﻳﮕﺮ‪ ،‬اﻳﻦ را ﻫﻢ ﺑﺎﻳﺪ ﮔﻔﺖ ﻛﻪ‬ ‫ﺑﻌﻀﻲ ﻋﻮاﻃﻒ‪ -‬از ﺟﻤﻠﻪ ﻋﺸﻖ‪ -‬اﻫﺪاﻓﻲ ﺑﻪ ﻏﺎﻳﺖ ﺑﻠﻨﺪﭘﺮوازاﻧﻪ دارﻧﺪ‪ ،‬اﻫﺪاﻓﻲ ﻛﻪ ﺑﺪون ﺗﺮدﻳﺪ ازﺣﺪود ﺗﻤﺎﻳﻼت ﻣﺤﺪود ﺑﺴﻲ‬ ‫ﻓﺮاﺗﺮﻣﻲ رود و ﻟﺬا دﻳﮕﺮ دﺷﻮار ﻣﻲ ﺗﻮان آن ﻋﻮاﻃﻒ را "ﺧﺮدﭘﺴﻨﺪ" ﺧﻮاﻧﺪ‪ .‬ﻫﮕﻞ را ﺑﺒﻴﻨﺪ ﻛﻪ ﭼﻪ ﻣﻲ ﮔﻮﻳﺪ‪ " :‬ﻋﺸﻖ ﻧﻪ ﺣﺪ‬ ‫ﻣﻲ ﮔﺬارد و ﻧﻪ ﺣﺪ ﻣﻲ ﭘﺬﻳﺮد؛ ﻋﺸﻖ ﻣﻄﻠﻘﺎ ً ﻣﺘﻨﺎﻫﻲ ﻧﻴﺴﺖ‪ ...‬ﻋﺸﻖ ﻋﻴﻨﻴﺖ را ﺑﻪ ﻃﻮر ﻛﺎﻣﻞ وﻳﺮان ﻣﻲ ﻛﻨﺪ و ﺑﺪﻳﻨﺴﺎن ﺧﻂ‬ ‫ﺑﻄﻼن ﺑﺮ ﺗﻔﻜﺮ ﻣﻲ ﻛﺸﺪ و آن را اﺳﺘﻌﻼ ﻣﻲ ﺑﺨﺸﺪ‪ ،‬ﻋﺸﻖ آدﻣﻲ را از ﺗﻤﺎﻣﻲ ﺧﺼﻠﺘﻬﺎي ﺑﻴﮕﺎﻧﻪ دور ﻣﻲ ﺳﺎزد‪ ،‬و ﺣﻘﻴﻘﺖ ﺣﻴﺎت‬ ‫را ﺑﺪون ﻫﺮﮔﻮﻧﻪ اﻋﻮﺟﺎﺟﻲ ﺑﺎزﻣﻲ ﻧﻤﺎﻳﺪ‪(13) ".‬‬ ‫ﺷﺎﻳﻌﺘﺮﻳﻦ اﺗﻬﺎﻣﻲ ﻛﻪ ﻋﻠﻴﻪ ﻋﻮاﻃﻒ‪ ،‬و ﺧﺼﻮﺻﺎ ً ﻋﺸﻖ‪ ،‬اﻗﺎﻣﻪ ﻣﻲ ﺷﻮد اﻳﻦ اﺳﺖ ﻛﻪ ﻋﻮاﻃﻒ ﺗﺠﺮﺑﻪ ي ﻣﺎ را ﻣﺨﺪوش ﻳﺎ‬ ‫ﻣﻌﻮج ﻣﻲ ﻛﻨﻨﺪ) ﻻﻳﺐ ﻧﻴﺘﺲ آﻧﻬﺎ را "ادراﻛﺎت ﻣﺨﺪوش" ﻣﻲ ﻧﺎﻣﺪ‪ (.‬ﻧﻜﺘﻪ ي ﻣﻮرد ادﻋﺎ در اﻳﻨﺠﺎ اﻳﻦ اﺳﺖ ﻛﻪ ﻋﻮاﻃﻒ ﺑﻪ ﻧﺤﻮ‬ ‫رﺳﻮاﻳﻲ در ﺑﺮاﺑﺮ ﻗﻮاﻧﻴﻦ ﻣﺮﺑﻮط ﺑﻪ ﺳﺎزﮔﺎري ﻣﻨﻄﻘﻲ و واﻗﻌﻴﺎت ﺑﺪﻳﻬﻲ ﻣﻘﺎوﻣﺖ ﻣﻲ ﻛﻨﻨﺪ‪ ،‬ﻋﻮاﻃﻒ ﺑﻨﺎ ﺑﻪ ادﻋﺎ ﺑﺎ "ﻋﻘﻞ ﺳﻠﻴﻢ"‬ ‫ﺑﻴﮕﺎﻧﻪ اﻧﺪ و ﻣﺎﻳﻪ ي اﻧﺤﺮاف ادراﻛﺎت و داورﻳﻬﺎي ﻣﺎ ﻫﺴﺘﻨﺪ‪ ،‬و آﺷﻜﺎرا ﺑﺎ ﺗﻨﺎﻗﺾ ﺳﺮ ﺳﺎزﮔﺎري دارﻧﺪ) و ﻓﺮوﻳﺪ اﻳﻦ را از‬ ‫ﻣﺸﺨﺼﻪ ﻫﺎي "ﺿﻤﻴﺮ ﻧﺎﺧﻮدآﮔﺎه" ﻣﻲ داﻧﺪ(‪ ،‬و ﻧﻴﺰ ﻋﻮاﻃﻒ از ﺳﺎزﮔﺎري ﺑﺎ اﻗﺘﻀﺎﺋﺎت ﺑﺪﻳﻬﻲ ﻋﻴﻨﻴﺖ ﺳﺮﺑﺎز ﻣﻲ زﻧﻨﺪ‪ .‬اﻳﻦ اﻣﺮ‬ ‫ﺑﻪ ﻧﺤﻮ ﻧﮕﺮان ﻛﻨﻨﺪه اي درﺑﺎره ي ﻋﺸﻖ ﺻﺎدق اﺳﺖ‪ .‬ﻳﻚ ﻋﺎﺷﻖ ﻣﻌﻤﻮﻟﻲ در ﻧﻬﺎﻳﺖ ﺷﻮر و ﺷﻮق ﺑﻪ ﻣﺤﺒﻮﺑﺶ ﻛﻪ ﻓﺮدي ﻛﺎﻣﻼً‬ ‫ﻣﻌﻤﻮﻟﻲ اﺳﺖ‪ ،‬ﻧﮕﺎه ﻣﻲ ﻛﻨﺪ‪ ،‬و ﺑﻪ او ﻣﻲ ﮔﻮﻳﺪ‪ " :‬ﺗﻮ زﻳﺒﺎﺗﺮﻳﻦ زن دﻧﻴﺎ ﻫﺴﺘﻲ‪ ".‬ﻣﺎ ﭼﮕﻮﻧﻪ ﺑﺎﻳﺪ اﻳﻦ اﻣﺮ را ﺗﻠﻘﻲ ﻛﻨﻴﻢ؟ ﺧﻮد‬ ‫ﻓﺮﻳﺒﻲ؟ ﺟﻨﻮن؟ ﺑﻲ ﺗﺮدﻳﺪ‪ ،‬ﻣﺴﺄﻟﻪ رﺑﻄﻲ ﺑﻪ "ﻛﻮري" ﻧﺪارد‪ ،‬زﻳﺮا ﻣﺸﻜﻞ در اﻳﻦ ﻧﻴﺴﺖ ﻛﻪ او ﻃﺮف ﻣﻘﺎﺑﻞ را ﻧﻤﻲ ﺑﻴﻨﺪ)اﮔﺮ ﻣﺎﺟﺮا‬ ‫از اﻳﻦ ﻗﺮار ﺑﻮد‪ ،‬آن ﻓﺮد را ﺑﺎﻳﺪ ﻳﻚ ﺟﺎﻫﻞ ﻣﺴﻠﻢ ﻣﻲ داﻧﺴﺘﻴﻢ(‪ .‬در واﻗﻊ ﭼﻪ ﺑﺴﺎ او ﺑﺪرﺳﺘﻲ ادﻋﺎ ﻛﻨﺪ ﻛﻪ ﺑﺴﻲ ﺑﻴﺸﺘﺮ ﻳﺎ‬ ‫ﻋﻤﻴﻘﺘﺮاز ﻣﺎ ﻣﻲ ﺑﻴﻨﺪ‪ .‬اﮔﺮ ﺧﻴﻠﻲ ﺑﻲ ادﺑﻲ ﻛﻨﻴﻢ و ﺑﺮ ﻣﻮﺿﻊ ﺧﻮد ﭘﺎﺑﻔﺸﺎرﻳﻢ‪ ،‬ﭼﻪ ﺑﺴﺎ ﻋﺎﺷﻖ ﺳﺮﻣﺴﺖ ﻣﺎ ﺑﺎ دﻟﺨﻮري ﺑﻪ ﻧﻜﺘﻪ ي‬ ‫ﻣﻮرد اﺷﺎره ي ﻣﺎ اذﻋﺎن ﻛﻨﺪ‪ ،‬ﺷﺎﻳﺪ ﺑﻪ ﻣﻮﺿﻌﻲ ﭘﺪﻳﺪارﺷﻨﺎﺳﺎﻧﻪ ﻋﻘﺐ ﻧﺸﻴﻨﻲ ﻛﻨﺪ و ﺑﮕﻮﻳﺪ‪" :‬ﺧﺐ‪ ،‬او در ﭼﺸﻢ ﻣﻦ زﻳﺒﺎﺗﺮﻳﻦ زن‬ ‫دﻧﻴﺎﺳﺖ!"‪ ،‬اﻣﺎ ﻣﺎ ﻣﻲ داﻧﻴﻢ ﻛﻪ در ﻓﻠﺴﻔﻪ اﻳﻦ ﻗﻴﺪ و ﺷﺮﻃﻬﺎﭼﮕﻮﻧﻪ ﺗﻠﻘﻲ ﻣﻲ ﺷﻮﻧﺪ‪ -‬ﺑﻪ ﻟﺤﺎظ ﻣﻌﺮﻓﺖ ﺷﻨﺎﺧﺘﻲ ﻛﺎﻣﻼً ﻧﺎﻣﻄﻠﻮب و‬ ‫ﺑﻲ ارزش اﻧﺪ‪ .‬ﻓﺮد در ﻣﻘﺎم ﻋﺎﺷﻘﻲ ادﻋﺎﻳﻲ ﻣﻲ ﻛﻨﺪ ﻛﻪ آﺷﻜﺎرا ﻛﺎذب اﺳﺖ‪ .‬ﺷﺎﻳﺪ زﻳﺒﺎﻳﻲ ﺑﻪ ﭼﺸﻢ ﻧﺎﻇﺮ ﻧﻴﺴﺖ‪ ،‬اﻣﺎ آﻳﺎ اﻳﻦ‬ ‫ﺑﺮﻫﺎﻧﻲ ﻋﻠﻴﻪ ﻋﺸﻖ اﺳﺖ؟‬ ‫در ﻫﻤﻴﻦ ﭘﺮﺗﻮ ﺑﻪ اﺗﻬﺎم "ﺳﺮﻛﺸﻲ" ﻛﻪ ﺑﺮ ﻋﻮاﻃﻒ وارد ﺷﺪه و ﺑﻨﺎ ﺑﺮ ادﻋﺎ آﻧﻬﺎ را از ﻋﻘﻞ و ﻋﻘﻼﻧﻴﺖ ﻣﺘﻤﺎﻳﺰ ﻣﻲ ﻛﻨﺪ‪ ،‬ﻧﻈﺮ‬ ‫ﻛﻨﻴﺪ‪ ).‬ﺑﺮاي ﻣﺜﺎل‪ ،‬اﻣﻠﻲ رورﺗﻲ‪ 70‬در ﻣﻘﺎﻟﻪ ﺧﻮد ﺗﺤﺖ ﻋﻨﻮان " ﺗﺒﻴﻴﻦ ﻋﻮاﻃﻒ" ﺑﻪ ﺗﻔﺼﻴﻞ اﻳﻦ اﺗﻬﺎم را ﭘﺮورده اﺳﺖ‪((14).‬‬ ‫ﺧﻮﺑﺴﺖ ﻳﺎدآور ﺷﻮﻳﻢ ﻛﻪ ﻣﺨﺎﻟﻔﺖ ﻛﺎﻧﺖ ﺑﺎ ﻋﻮاﻃﻒ ﺑﻪ اﻳﻦ ﺟﻬﺖ ﻧﻴﺴﺖ ﻛﻪ ﻋﻮاﻃﻒ ﺳﺮﻛﺶ اﻧﺪ‪ ،‬ﺑﻠﻜﻪ از آن روﺳﺖ ﻛﻪ‬

‫‪Amelie Rorty‬‬

‫‪10‬‬

‫‪70‬‬

‫ﻋﻮاﻃﻒ ﺑﻲ ﺛﺒﺎت و ﻧﺎﭘﺎﻳﺪارﻧﺪ‪ ،‬ﻫﺮﭼﻨﺪ اﻳﻦ ادﻋﺎ ﺧﻼف ﺑﺪﻳﻬﻲ ﻣﻲ ﻧﻤﺎﻳﺪ‪ -‬ﭼﺮا ﻛﻪ ﻋﻮاﻃﻒ‪ ،‬ﺣﺘﻲ ﻋﻮاﻃﻒ ﺳﺮﻛﺶ و ﭼﻤﻮش‪،‬‬ ‫ﻣﻲ ﺗﻮاﻧﻨﺪ ﭘﺎﻳﺪار و ﭘﺎﺑﺮﺟﺎ ﺑﺎﺷﻨﺪ‪ .‬در ﻋﺸﻖ‪ ،‬ﺧﺼﻮﺻﺎ ً‪ ،‬وﻗﺘﻲ ﻛﻪ ﻓﺮد ﮔﺮﻓﺘﺎر ﻋﺸﻖ ﺷﺪه اﺳﺖ‪ ،‬ﺑﺴﺨﺘﻲ ﻣﻲ ﺗﻮان از ﺷﺮّ آن‬ ‫ﻋﺎﻃﻔﻪ ﺧﻼص ﺷﺪ‪ ،‬ﺣﺘﻲ وﻗﺘﻲ ﻛﻪ اﻳﻦ ﻋﺸﻖ ﺳﺮﭼﺸﻤﻪ ي دردي ﺟﺎﻧﻜﺎه ﺷﺪه‪ ،‬وﻫﻴﭻ ﻟﺬﺗﻲ ﺑﺎ ﺧﻮد ﻧﻤﻲ آورد‪ .‬اﻣﺎ آﻳﺎ اﻳﻦ‬ ‫اﺗﻬﺎﻣﻲ ﻋﻠﻴﻪ ﻋﻮاﻃﻒ اﺳﺖ‪ ،‬ﻳﺎ در واﻗﻊ ﺑﺨﺸﻲ از ﻓﻀﻴﻠﺖ آﻧﻬﺎﺳﺖ؟ آﻧﭽﻪ ﻣﻮرد ﻧﻘﺪﻣﺎﺳﺖ ﭘﻨﺪاري ﮔﺬراﺳﺖ‪ ،‬ﻧﻪ ﻳﻚ‬ ‫ﺳﺮﺳﭙﺮدﮔﻲ ﭘﺎﻳﺪار‪ .‬ﻣﺎ ﺧﺸﻢ ﻧﺎﮔﻬﺎﻧﻲ را ﻧﺎﻣﻌﻘﻮل ﻣﻲ داﻧﻴﻢ‪ ،‬ﻧﻪ ﻳﻚ دﺷﻤﻨﻲ ﻃﻮﻻﻧﻲ و ﻣﺪﻟﻞ را )اﻟﺒﺘﻪ اﻳﻦ ﺑﺪان ﻣﻌﻨﺎ ﻧﻴﺴﺖ ﻛﻪ‬ ‫ﺧﺸﻢ ﻧﺎﮔﻬﺎﻧﻲ ﻫﻤﻴﺸﻪ ﻧﺎﺑﺠﺎ وﻧﺎﺷﺎﻳﺴﺖ اﺳﺖ‪ ،‬ﻳﺎ ﺧﺼﻮﻣﺖ ﻃﻮﻻﻧﻲ ﻫﺮﮔﺰ ﻧﺎﻣﻌﻘﻮل و ﺣﺘﻲ ﺟﻨﻮن آﻣﻴﺰ ﻧﻴﺴﺖ(‪ .‬درﺳﺖ اﺳﺖ‬ ‫ﻛﻪ ﻋﻮاﻃﻒ ﺳﺮﻛﺶ و ﭼﻤﻮش اﻧﺪ‪ ،‬اﻣﺎ اﻳﻦ وﻳﮋﮔﻲ دﻗﻴﻘﺎً ﻫﻤﺎن ﭼﻴﺰي اﺳﺖ ﻛﻪ آﻧﻬﺎ را ﺑﺮاي اﺧﻼق ﻣﻬﻢ و ﺿﺮوري ﻣﻲ ﺳﺎزد‬ ‫)ﺑﺮﺧﻼف اﻓﻌﺎﻟﻲ ﻛﻪ ﻣﻄﺎﺑﻖ اﺻﻮﻟﻨﺪ اﻣﺎ ﭼﻨﺪان در ﺧﻮر اﺗﻜﺎ ﻧﻴﺴﺘﻨﺪ‪ (.‬ﻣﺎ ﺑﻪ آﺳﺎﻧﻲ ﻣﻲ ﺗﻮاﻧﻴﻢ ﺑﺮاي اﺻﻮل دﻟﻴﻞ ﺑﺘﺮاﺷﻴﻢ و آﻧﻬﺎ را‬ ‫ﻣﻮرد ﺗﻔﺴﻴﺮﻣﺠﺪد ﻗﺮار دﻫﻴﻢ‪ .‬ﻣﺎ ﺑﻪ ﺷﺨﺼﻲ ﻛﻪ از ﺳﺮ ﻏﻴﺮت و ﺷﻮرﻣﻨﺪي ﻣﻲ ﺟﻨﮕﺪ ﺑﺴﻲ ﺑﻴﺸﺘﺮ اﻋﺘﻤﺎد ﻣﻲ ﻛﻨﻴﻢ ﺗﺎ ﺑﻪ ﻛﺴﻲ ﻛﻪ‬ ‫ﺑﺮاي اﺻﻮل اﻧﺘﺰاﻋﻲ ﻣﺒﺎرزه ﻣﻲ ﻛﻨﺪ‪ ) .‬ﻧﻜﺘﻪ ي ﺑﺴﻴﺎر ﺟﺎﻟﺐ اﻳﻦ اﺳﺖ ﻛﻪ اﺻﻮل ﻫﻤﻴﺸﻪ ﺗﺼﺤﻴﺤﺎت و ﺗﻮﻗﻌﺎت آﺳﺎن را ﺗﺼﺪﻳﻖ‬ ‫ﻣﻲ ﻛﻨﻨﺪ‪ (.‬ﺳﺮﻛﺸﻲ‪ 71‬ﻓﻀﻴﻠﺖ ﻋﻮاﻃﻒ اﺳﺖ‪ ،‬ﻫﻤﺎن ﻃﻮر ﻛﻪ دﻟﻴﻞ ﺑﺎﻓﻲ رذﻳﻠﺖ ﻋﻘﻞ اﺳﺖ‪ .‬در واﻗﻊ ﺣﺘﻲ ﻣﻲ ﺗﻮاﻧﻴﻢ ﺑﮕﻮﻳﻴﻢ ﻛﻪ‬ ‫"ﺣﻘﻴﻘﺖ ِ"‪ 72‬ﻋﻮاﻃﻒ ﻫﻤﺎﻧﺎ ﺳﺮﻛﺸﻲ آﻧﻬﺎ و ﻣﻘﺎوﻣﺘﺸﺎن در ﺑﺮاﺑﺮ ﺗﻤﺎم ﺗﻼﺷﻬﺎﻳﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ ﺑﺮاي ﺗﻐﻴﻴﺮ آﻧﻬﺎ ﻣﻲ ﺷﻮد‪.‬‬ ‫از ﻣﻨﻈﺮي ﺑﻴﺮوﻧﻲ و ﻋﻴﻨﻲ‪ ،‬ﻣﺸﺎﻫﺪات و ﺗﺼﻮرات ﻓﺮد ﻋﺎﺷﻖ در ﻏﺎﻟﺐ ﻣﻮارد ﺑﻲ ﻣﻌﻨﺎﺳﺖ‪ ،‬و او ﭼﻴﺰﻫﺎﻳﻲ را ﻗﺪر ﻣﻲ‬ ‫ﻧﻬﺪ ﻛﻪ ﻛﺎﻣﻼ ً ﺧﻼف ﺗﻤﺎم ﭼﻴﺰﻫﺎﻳﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ اﺧﻼق ﻓﻠﺴﻔﻲ ﻣﻮرد ﺗﺄﻛﻴﺪ ﻗﺮار ﻣﻲ دﻫﺪ) ﭼﻴﺰﻫﺎﻳﻲ ﻣﺎﻧﻨﺪ ﻋﻴﻨﻴﺖ‪ ،‬ﻏﻴﺮ ﺷﺨﺼﻲ‬ ‫ﺑﻮدن‪ ،‬ﻓﺎرغ اﻟﺒﺎل و ﺑﻲ ﺗﻌﻠﻖ ﺑﻮدن‪ ،‬ﻛﻠﻴﺖ‪ ،‬ﺗﻮﺟﻪ وﻳﮋه ﺑﻪ ﻗﺮاﺋﻦ و ﺑﺮاﻫﻴﻦ‪ ،‬و اﻣﺜﺎل آﻧﻬﺎ‪ (.‬و ﺑﺎ اﻳﻦ ﻫﻤﻪ‪ ،‬ﺑﻪ ﻧﻈﺮ ﻣﻦ اﻳﻦ ﻧﻮع‬ ‫ﻧﺎﻣﻌﻘﻮﻟﻴﺖ از ﺟﻤﻠﻪ ﻣﻬﻤﺘﺮﻳﻦ و دﻟﻨﺸﻴﻦ ﺗﺮﻳﻦ وﻳﮋﮔﻴﻬﺎي ﻣﺎﺳﺖ‪ .‬ﻣﺎ ﭘﻴﺶ از آﻧﻜﻪ ﻗﺮاﺋﻦ ﻳﺎ دﻻﻳﻞ ﻣﺎ را ﺑﻪ ﺗﻮﺟﻪ و دﻟﺴﻮزي‬ ‫ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ ﻛﺴﻲ وادارد‪ ،‬ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ دﻳﮕﺮان ﺷﻔﻘﺖ ﻣﻲ ورزﻳﻢ‪ .‬ﻣﺎ ﻇﺎﻫﺮا ً ﻳﻜﺪﻳﮕﺮ را ﺑﺪون اﺳﺘﻨﺎد ﺑﻪ ﻣﻌﻴﺎرﻫﺎي ﻋﺎم زﻳﺒﺎ‪ ،‬دﻟﻨﺸﻴﻦ‪،‬‬ ‫و ﺧﻮاﺳﺘﻨﻲ ﻣﻲ ﻳﺎﺑﻴﻢ‪ .‬ﻣﺎ ﻋﺎﺷﻘﻲ را ﻛﻪ ﻋﺸﻘﺶ ﺑﻪ اﻧﺪك ﺗﺤﻮﻟﻲ ﺗﻐﻴﻴﺮ ﺑﭙﺬﻳﺮد‪ ،‬ﻳﺎ ﻋﺸﻘﺶ ﺗﺎﺑﻊ رأي و ﻧﻈﺮ دوﺳﺘﺎن ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﺑﻪ‬ ‫ﭼﺸﻢ ﻗﺒﻮل ﻧﮕﺎه ﻧﻤﻲ ﻛﻨﻴﻢ‪ .‬ﻣﺎ ﻣﻌﺘﻘﺪﻳﻢ ﻛﻪ ﻋﺸﻖ ﻣﻲ ﺑﺎﻳﺪ ﺳﺮﻛﺶ و رام ﻧﺎﺷﺪﻧﻲ ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﺣﺘﻲ اﮔﺮ اﻳﻦ ﺳﺮﻛﺸﻲ ﺑﺎ ﭘﺎﻳﺎن ﻳﺎﻓﺘﻦ‬ ‫ﻋﺸﻖ‪ ،‬ﻓﺮد را دﭼﺎر رﻧﺠﻲ ﻋﻈﻴﻢ ﻛﻨﺪ‪ .‬ﻣﺎ ﻛﺎﻣﻼ ً ﮔﺮﻓﺘﺎرﻧﻮﻋﻲ ﺗﻌﺼﺐ‪ ،‬ﻳﺎ اﮔﺮ ﺗﻌﺒﻴﺮ ﺗﻨﺪﺗﺮي ﺑﻪ ﻛﺎر ﺑﺒﺮم‪ ،‬ﮔﺮﻓﺘﺎر ﻧﻮﻋﻲ ﺑﻲ ﻋﻘﻠﻲ‬ ‫ﻣﻲ ﺷﻮﻳﻢ‪ " .‬ﭼﺮا ﻋﺎﺷﻖ اوﺷﺪه اي؟" اﻳﻦ ﭘﺮﺳﺸﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ ﻻزم ﻧﻴﺴﺖ ﭘﺎﺳﺦ داده ﺷﻮد ﻳﺎ ﺣﺘﻲ ﺑﻪ آن اﻋﺘﻨﺎﻳﻲ ﺷﻮد‪ .‬در واﻗﻊ‪،‬‬ ‫ﻣﺎ ﺣﺘﻲ ﻓﻜﺮ ﻣﻲ ﻛﻨﻴﻢ ﻛﻪ ﺧﻮﺑﺴﺖ ﻋﺎﺷﻖ ﻛﺴﻲ ﺷﻮﻳﻢ ﻛﻪ ﺑﻪ ﻫﻴﭻ وﺟﻪ )از ﭼﺸﻢ دﻳﮕﺮان( در ﺧﻮر آن ﻋﺸﻖ ﻧﻴﺴﺖ )وﻟﻮ آﻧﻜﻪ‬ ‫اﻳﻦ ﻛﺎر در ﻋﻴﻦ ﺣﺎل اﺑﻠﻬﺎﻧﻪ ﻫﻢ ﺑﻪ ﻧﻈﺮ ﺑﺮﺳﺪ‪ (.‬ﻋﺸﻖ ﺑﻪ ﺧﻮدي ﺧﻮد ﻳﻚ ﻓﻀﻴﻠﺖ اﺳﺖ‪ ،‬ﻓﻀﻴﻠﺘﻲ ﭼﻨﺪان ﻣﻬﻢ ﻛﻪ ﻋﻘﻼﻧﻴﺖ در‬ ‫ﺳﺎﻳﻪ ي اﻫﻤﻴﺖ آن رﻧﮓ ﻣﻲ ﺑﺎزد‪.‬‬ ‫آﺧﺮﻳﻦ اﺗﻬﺎﻣﻲ ﻛﻪ ﻋﻠﻴﻪ ﻋﻮاﻃﻒ اﻗﺎﻣﻪ ﺷﺪ ﻋﺒﺎرت ﺑﻮد از اﺗﻬﺎم "ذﻫﻨﻲ ﺑﻮدن"‪ .‬درﻓﻠﺴﻔﻪ ذﻫﻨﻴﺖ ﻣﻔﻬﻮﻣﻲ ﺑﺴﻴﺎر ﺳﻮءﻇﻦ‬ ‫ﺑﺮاﻧﮕﻴﺰ اﺳﺖ و در ﻏﺎﻟﺐ ﻣﻮارد آن را ﻣﻔﺎﺑﻞ ﻣﻔﺎﻫﻴﻢ ﻋﻘﻼﻧﻴﺖ و ﻋﻴﻨﻴﺖ ﻣﻲ ﻧﻬﻨﺪ) ﻣﻔﺎﻫﻴﻤﻲ ﻛﻪ ﺑﺮﺧﻼف ذﻫﻨﻴﺖ ﺑﺴﻴﺎر ﻣﺤﺒﻮب‬ ‫ﻓﻼﺳﻔﻪ اﻧﺪ(‪ .‬اﺗﻬﺎم ذﻫﻨﻲ ﺑﻮدن ﻧﻮﻋﺎ ً ﺑﻪ اﺗﻬﺎم اﻧﺤﺮاف آﻓﺮﻳﻨﻲ و ﺧﺮوج از ﺣﻴﻄﻪ ي ﻋﻘﻞ ﻣﻲ اﻧﺠﺎﻣﺪ‪ .‬اﻣﺎ‪ ،‬از ﺳﻮي دﻳﮕﺮ‪،‬‬ ‫ﻣﻔﺎﻫﻴﻤﻲ ﻣﺎﻧﻨﺪ ﻋﻴﻨﻴﺖ‪ ،‬ﻏﻴﺮ ﺷﺨﺼﻲ ﺑﻮدن‪ ،‬و ﻣﻮﺷﻜﺎﻓﻲ ﻫﺎي ﺻﺮﻓﺎ ًاﻧﺘﺰاﻋﻲ ﻫﻢ ﻣﻮرد اﻧﺘﻘﺎدات و اﺗﻬﺎﻣﺎت ﻣﻬﻤﻲ ﺑﻮده اﻧﺪ‪ .‬از‬ ‫ﻧﻈﺮ ﻛﺴﺎﻧﻲ ﻣﺜﻞ ﻛﺎﻣﻮ و ﺗﺎﻣﺲ ﻧﻴﮕﻞ‬

‫‪73‬‬

‫ﻋﻴﻨﻴﺖ ﻳﻌﻨﻲ ﻛﻪ ﻣﺎ ﺟﻤﻠﮕﻲ ﭼﻴﺰي ﻧﻴﺴﺘﻢ ﺟﺰ ذره اي ﺑﺲ ﻧﺎﭼﻴﺰ در اﻳﻦ ﻛﻬﻜﺸﺎن‪،‬‬

‫‪71‬‬

‫‪intractability‬‬ ‫‪truth‬‬ ‫‪73‬‬ ‫‪Thomas Nagel‬‬ ‫‪72‬‬

‫‪11‬‬

‫ﺣﻴﺎت ﻣﺎ ﻣﻄﻠﻘﺎ ً ﻣﻌﻨﺎ و ارزﺷﻲ ﺑﻴﺶ از ﺣﻴﺎت درﺧﺘﺎن و ﭘﻮﻟﻴﭗ‪ 74‬ﻫﺎي درﻳﺎﻳﻲ ﻧﺪارد‪ ،‬ﻛﺎﻟﺒﺪ ﻣﺎ ﭼﻴﺰي ﻧﻴﺴﺖ ﺟﺰ ﻣﺎد‪‬ه اي ﺑﺮاي‬ ‫ﻣﻄﺎﻟﻌﺎت ﻓﻴﺰﻳﻮﻟﻮژﻳﻚ‪ ،‬رواﺑﻂ ﺟﻨﺴﻲ ﻣﺎ ﻫﻢ ﺷﻜﻞ ﻇﺎﻫﺮا ً ﭘﻴﺸﺮﻓﺘﻪ اي اﺳﺖ از ﻓﺮاﻳﻨﺪ ﺗﻮﻟﻴﺪ ﻣﺜﻞ ﺑﺎﻛﺘﺮي ﻫﺎ‪ ،‬ﺳﺨﻦ ﮔﻔﺘﻦ ﻣﺎ‬ ‫ﭼﻴﺰي ﻧﻴﺴﺖ ﺟﺰ ﺗﻮﻟﻴﺪ ﺳﺮوﺻﺪا‪ ،‬و زﻧﺪﮔﻲ ﻣﺎ ﻓﺎﻗﺪ ﻫﺮﮔﻮﻧﻪ ﻣﻌﻨﺎﻳﻲ اﺳﺖ‪ .‬اﻳﻦ ﻫﻤﺎن ﭼﻴﺰي اﺳﺖ ﻛﻪ ﻧﻴﮕﻞ "ﭼﺸﻢ اﻧﺪازي از‬ ‫ﻧﺎﻛﺠﺎ آﺑﺎد"‪ 75‬ﻣﻲ ﺧﻮاﻧﺪ‪ ،‬و اﻳﻦ دﻳﺪﮔﺎه در اﺷﻜﺎل ﺑﺴﻴﺎر ﻣﺒﺎﻟﻐﻪ آﻣﻴﺰش ﻧﻪ ﻣﻄﻠﻮب اﺳﺖ و ﻧﻪ ﻣﻤﻜﻦ‪ .‬اﻣﺎ اﻳﻦ دﻳﺪﮔﺎه ﻣﻲ رود ﺗﺎ‬ ‫ﺑﺮ ﺣﻮزه ي اﺧﻼق و ﻧﻈﺮﻳﻪ ي ارزش ﻏﺎﻟﺐ ﺷﻮد‪ ،‬وﻟﻮ ﺑﻪ ﺻﻮرﺗﻲ اﻧﺴﺎﻧﻲ ﺗﺮ ﻳﺎ اﻧﺴﺎن ﻣﺪاراﻧﻪ ﺗﺮ‪ .‬ﺑﺨﺶ اﻋﻈﻢ اﺧﻼق ﻣﻌﺎﺻﺮ‬ ‫ﻫﻨﻮز در ﻗﺎﻟﺐ ﺧﻂ ﻣﺸﻲ ﻫﺎي ﻛﻼن ﺷﻜﻞ ﮔﺮﻓﺘﻪ اﺳﺖ ﻧﻪ در ﻗﺎﻟﺐ ﻣﻨﺎﺳﺒﺎت ﺷﺨﺼﻲ‪ -‬ﮔﻮﻳﻲ ﺑﻨﺎﺳﺖ ﻳﻚ ﻓﻴﻠﺴﻮف‪ -‬ﺷﺎه آن را‬ ‫ﺑﻪ ﻛﺎر ﮔﻴﺮد‪ .‬آﻧﭽﻪ ﻣﻮرد ﺗﺄﻛﻴﺪ اﺳﺖ "ﻓﺮدي ﻧﻴﻚ ﺑﻮدن" ﻧﻴﺴﺖ‪ ،‬ﺑﻠﻜﻪ ﻣﺪﻳﺮي ﻋﺎدل و ﻣﻨﺼﻒ ﺑﻮدن اﺳﺖ) ﻇﺎﻫﺮا ً ﻓﺮد ﻧﻴﻚ‬ ‫ﺑﻮدن ﭼﻴﺰي ﻧﻴﺴﺖ ﺟﺰ ﭼﻨﺎن ﻣﺪﻳﺮي ﺑﻮدن(‪ .‬ﻣﺪﻟﻲ ﻛﻪ در اﻳﻨﺠﺎ ﺑﻪ ﻛﺎر ﮔﺮﻓﺘﻪ ﻣﻲ ﺷﻮد ) و ﺑﻪ ﻧﺤﻮ ﻇﺮﻳﻔﻲ ﺗﻮﺳﻂ ﻣﻨﻄﻖ‬ ‫دوﭘﻬﻠﻮي "ﻛﻠﻴ‪‬ﺖ ﭘﺬﻳﺮي"‪ 76‬ﺗﻐﻴﻴﺮ ﺷﻜﻞ ﻳﺎﻓﺘﻪ(‪،‬ﻋﺒﺎرﺗﺴﺖ از ﻳﻚ دﻳﻮاﻧﺴﺎﻻر ﻛﻪ ﺑﺎ ﻫﻤﻪ ﻳﻜﺴﺎن رﻓﺘﺎر ﻣﻲ ﻛﻨﺪ و ﻫﻴﭻ ﺗﺸﺨﺼﻲ‬ ‫ﺧﺎص ﺧﻮد ﻧﺪارد‪ .‬ﺑﻨﺎﺑﺮاﻳﻦ ﻋﺸﻖ اﻣﺮي ﻏﻴﺮ اﺧﻼﻗﻲ اﺳﺖ‪ ،‬زﻳﺮا ﺑﺮﺧﻼف ﺗﻤﺎم اﺻﻮل اﺧﻼﻗﻲ‪ ،‬ﻋﺸﻖ واﺟﺪ اﻳﻦ ﺟﺴﺎرت اﺳﺖ‬ ‫ﻛﻪ دﻳﮕﺮي را ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﻓﺮدي ﻛﺎﻣﻼً وﻳﮋه ﺑﺒﻴﻨﺪ و ﺑﺮ ﺧﻼف ﺗﺄﻛﻴﺪ ﻣﻴﻞ‬

‫‪77‬‬

‫" ﻫﻤﮕﺎن را ﻳﻜﺴﺎن و ﺻﺮﻓﺎ ًﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﻓﺮدي واﺣﺪ"‬

‫ﺗﻠﻘﻲ ﻧﻜﻨﺪ‪.‬‬ ‫درﺑﺎره ي ﻓﻀﻴﻠﺖ ﻋﺸﻖ ‪ :‬ﻧﮕﺎﻫﻲ دوﺑﺎره ﺑﻪ ﻣﻴﻬﻤﺎﻧﻲ اﻓﻼﻃﻮن‬ ‫درواﻗﻊ‪ ،‬اﻳﻦ ﭼﻴﺰي ﻧﻴﺴﺖ ﺟﺰ ﻳﻚ داﺳﺘﺎن ﻋﺎﺷﻘﺎﻧﻪ‪ ...‬از آﻟﻜﺒﻴﺎدس ﻣﻲ ﺧﻮاﻫﻨﺪ ﻛﻪ درﺑﺎره ي اروسﺳﺨﻦ ﺑﮕﻮﻳﺪ‪،‬‬ ‫وﻟﻲ او ﻧﻤﻲ ﺗﻮاﻧﺪ اﻳﻦ ﺷﻮرﻣﻨﺪي و ﻣﺘﻌﻠّﻖ آن را در ﻋﺒﺎراﺗﻲ ﻛﻠﻲ ﺗﻮﺻﻴﻒ ﻛﻨﺪ‪ ،‬زﻳﺮا ﺗﺠﺮﺑﻪ ي او از ﻋﺸﻖ ﺗﺠﺮﺑﻪ‬ ‫اي اﺳﺖ ﻛﻪ ﺑﺮاي اوﻓﻘﻂ ﻳﻜﺒﺎر و در راﺑﻄﻪ ﺑﺎ ﻓﺮدي ﺧﺎص رخ داده اﺳﺖ‪ ،‬ﻓﺮدي ﻛﻪ از ﭼﺸﻢ او ﺷﺒﻴﻪ ﻫﻴﭻ ﻛﺲ‬ ‫دﻳﮕﺮي در ﻋﺎﻟﻢ ﻧﻴﺴﺖ‪.‬‬ ‫‪78‬‬

‫ﻣﺎرﺗﺎ ﻧﻮﺳﺒﺎوم "ﺧﻄﺎﺑﻪ ي آﻟﻜﺒﻴﺎدس" )‪(15‬‬ ‫رﺳﺎﻟﻪ ﻣﻴﻬﻤﺎﻧﻲ اﻓﻼﻃﻮن‪ ،‬ﻣﺘﻨﻲ ﻛﻼﺳﻴﻚ درﺑﺎره ي ﻓﻀﻴﻠﺖ ) ﻳﺎ ﻓﻀﻴﻠﺘﻬﺎي( ﻋﺸﻖ اروﺗﻴﻚ اﺳﺖ‪ ،‬و اﻳﻦ اﻓﻼﻃﻮن اﺳﺖ )و ﻧﻪ‬ ‫ﺳﻘﺮاط( ﻛﻪ ﺑﺮاي ﻣﺎ ﺗﺼﻮﻳﺮي از اروس ﺑﻪ ﻣﺜﺎﺑﻪ ي ﻳﻚ ﻓﻀﻴﻠﺖ ﺗﺮﺳﻴﻢ ﻣﻲ ﻛﻨﺪ‪ ،‬ﺗﺼﻮﻳﺮي ﻛﻪ ﻛﺎﻣﻼ ً ﻣﺘﻨﺎﺳﺐ اﺳﺖ ﺑﺎ ﺗﻠﻘﻲ‬ ‫اﻣﺮوزﻳﻦ ﻣﺎ از ﻋﺸﻖ روﻣﺎﻧﺘﻴﻚ‪ .‬ﺑﮕﺬارﻳﺪ در ﻫﻤﻴﻦ اﺑﺘﺪا ﺑﻪ اﺷﺎره ي ﺗﻤﺎم ﺑﮕﻮﻳﻢ ﻛﻪ ﻣﻔﻬﻮم اروس ﻛﻪ در آﻧﺠﺎ ﻣﻮرد ﺑﺤﺚ‬ ‫واﻗﻊ ﺷﺪه ﺑﺎ ﺗﻠﻘﻲ ﻣﺎ از ﻋﺸﻖ روﻣﺎﻧﺘﻴﻚ ﻓﺮق دارد‪ ،‬ﻋﺸﻖ ﻧﺰد ﻳﻮﻧﺎﻧﻴﺎن ﻋﺒﺎرت ﺑﻮد ازﻋﺸﻘﻲ ﻳﻜﺠﺎﻧﺒﻪ ﻣﻴﺎن ﻳﻚ ﻣﺮد ﻛﺎﻣﻞ و ﻳﻚ‬ ‫ﺟﻮان ﻧﻮرﺳﻴﺪه‪ ،‬ﻧﻪ آﻧﭽﻨﺎن ﻛﻪ ﻣﺎ ﻣﻲ اﻧﮕﺎرﻳﻢ ﻋﺸﻘﻲ دوﺟﺎﻧﺒﻪ ﻣﻴﺎن ﻣﺮد و زن‪ ،‬و ﺑﺨﺶ ﻋﻤﺪه ي ﻛﺎري ﻛﻪ اﻓﻼﻃﻮن در اﻳﻦ‬ ‫دﻳﺎﻟﻮگ ﻣﻲ ﻛﻨﺪ ﺑﻪ ﻫﻴﭻ وﺟﻪ ﺑﺮاي ﺧﻮاﻧﻨﺪه ي ﻧﺎ آﺷﻨﺎ ﺑﺎ ادﺑﻴﺎت ﻛﻼﺳﻴﻚ ‪ ،‬روﺷﻦ ﻳﺎ آﺳﺎن ﻳﺎب ﻧﻴﺴﺖ‪ .‬ﺑﺎ در ﻧﻈﺮ داﺷﺘﻦ اﻳﻦ‬ ‫ﻧﻜﺘﻪ ﻣﻲ ﺗﻮاﻧﻴﻢ ﺑﻪ ﺧﻮد ﺑﮕﻮﻳﻴﻢ ﻛﻪ ﻣﻮﺿﻮع اﻳﻦ دﻳﺎﻟﻮگ ﻋﺒﺎرﺗﺴﺖ از ﻣﺎﻫﻴﺖ و ﻓﻀﻴﻠﺖ ﻋﺸﻖ‪ .‬ﻫﺮ ﻳﻚ از آن ﺧﻄﺎﺑﻪ ﻫﺎ را ﻣﻲ‬ ‫‪74‬‬

‫‪polyp:‬‬ ‫ﺝ‪#‬ﻥران دری‪#‬ی‪ C75 2‬ﺕ ‪#‬ﻥ ‪9‬ﺝ‪#‬ن و ﺵ‪#G‬ی? دری‪#‬ی‪) 2‬م(‬ ‫”‪“the view from nowhere‬‬ ‫‪76‬‬ ‫”‪“universalizability‬‬ ‫‪77‬‬ ‫‪Mill‬‬ ‫‪78‬‬ ‫‪Martha Nussbaum‬‬ ‫‪75‬‬

‫‪12‬‬

‫ﺗﻮان ﻧﻈﺮﻳﻪ اي اﻳﺠﺎﺑﻲ در اﻳﻦ ﺑﺎب ﺗﻠﻘﻲ ﻛﺮد‪ .‬ﺷﺎﻳﺎن ذﻛﺮ اﺳﺖ ﻛﻪ ﺳﻘﺮاط ﺧﻄﺎﺑﻪ ي ﻓﺎﻳﺪروس را ﺧﺼﻮﺻﺎ ً از آن ﺟﻬﺖ ﻧﻘﺪ‬ ‫ﻣﻲ ﻛﻨﺪ ﻛﻪ وي ]ﻓﺎﻳﺪروس[ ﺻﺮﻓﺎ ً ﻓﻀﺎﻳﻞ ﻋﺸﻖ) ﻣﻲ ﺗﻮاﻧﻴﻢ ﺑﮕﻮﻳﻴﻢ ﭘﻴﺎﻣﺪﻫﺎي اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ و ﺑﺮﻛﺖ ﺧﻴﺰ ﻋﺸﻖ( را ﻣﻮرد ﺗﺄﻛﻴﺪ‬ ‫ﻗﺮار ﻣﻲ دﻫﺪ ﻧﻪ ﺧﻮد ﻋﺎﻃﻔﻪ را‪ ،‬ﺣﺎل آﻧﻜﻪ آرﻳﺴﺘﻮﻓﺎﻧﺲ ﺗﻔﺴﻴﺮي از ﻣﺎﻫﻴﺖ ﻋﺸﻖ ﺑﻪ ﻣﺎ ﻋﺮﺿﻪ ﻣﻲ ﻛﻨﺪ ﺑﺪون آﻧﻜﻪ ﺗﻔﺴﻴﺮ‬ ‫ﻣﻘﻨﻌﻲ از ﻓﻀﺎﻳﻞ آن ﺑﻪ دﺳﺖ دﻫﺪ‪ .‬ﺑﻪ ﻧﻈﺮ ﻣﻦ در ﻫﺮ دو ﻣﻮرد ﺣﻖ ﺑﺎ ﺳﻘﺮاط اﺳﺖ‪ :‬ﻓﻀﺎﻳﻞ ﺑﻪ ﺻﺮف ﭘﻴﺎﻣﺪﻫﺎﻳﺸﺎن ﻧﻴﺴﺖ ﻛﻪ‬ ‫ﻓﻀﻴﻠﺖ اﻧﺪ) ﺑﺮﺧﻼف آﻧﭽﻪ ﻣﺜﻼ ً ﻫﻴﻮم ﻣﻲ ﮔﻔﺖ(‪ ،‬و ﻫﺮ ﺗﺤﻠﻴﻠﻲ از ﻋﺸﻖ ﻛﻪ درﺑﺎره ي اﻫﻤﻴﺖ ﻋﺸﻖ) وﻧﻪ ﺻﺮﻓﺎً دﻻﻳﻞ اﺷﺘﻐﺎل‬ ‫ﺧﺎﻃﺮ ﻋﻤﻴﻖ ﻣﺎ ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ آن( ﺗﻮﺿﻴﺤﻲ ﺑﻪ ﻣﺎ ﻧﺪﻫﺪ ﻧﺎﻣﻘﻨﻊ اﺳﺖ‪ .‬اﻣﺎ در ﻋﻴﻦ ﺣﺎل ﻣﻲ ﺑﺎﻳﺪ ﺑﻪ اﻳﻦ ﻧﻜﺘﻪ ﻫﻢ ﺗﻮﺟﻪ داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﻴﻢ‬ ‫ﻛﻪ وﻳﮋﮔﻲ ﻇﺎﻫﺮ اﻳﻦ دﻳﺎﻟﻮگ ﮔﻤﺮاه ﻛﻨﻨﺪه اﺳﺖ‪ ،‬ﻳﻌﻨﻲ ﺧﻄﺎﺑﻪ ﻫﺎي ﻧﺴﺒﺘﺎ ً ﻏﻴﺮ ﻗﺎﺑﻞ اﻋﺘﻨﺎ ﮔﻮﻳﻲ ﻣﺜﻞ ﭘﻠﻜﺎن ﻳﻚ ﻧﺮدﺑﺎن ﭘﻴﺶ‬ ‫ﻣﻲ روﻧﺪ ﺗﺎ ﺳﺮاﻧﺠﺎم ﺑﻪ ﻧﻘﻄﻪ ي اوج ﺑﺮﺳﻨﺪ‪ -‬ﻳﻌﻨﻲ ﺑﻪ ﺧﻄﺎﺑﻪ ي ﺳﻘﺮاط ﻛﻪ ﺑﻪ ﻣﺎ دﻗﻴﻘﺎ ً ﻣﻲ ﮔﻮﻳﺪﻋﺸﻖ ﭼﻴﺴﺖ‪ .‬ﻋﻤﻮﻣﺎ ً ﭼﻨﻴﻦ‬ ‫ﻓﺮض ﻣﻲ ﺷﻮد ﻛﻪ ﺳﻘﺮاط در اﻳﻨﺠﺎ ﺳﺨﻨﮕﻮي دﻳﺪﮔﺎه ﺧﻮد اﻓﻼﻃﻮن اﺳﺖ‪ ،‬وﻟﻲ اﻳﻦ ﻓﺮﺿﻲ ﻛﺎﻣﻼ ً ﻧﺎﻣﻮﺛﻖ اﺳﺖ‪ .‬در اﻳﻦ‬ ‫دﻳﺎﻟﻮگ‪ ،‬ﺣﺘﻲ ﺧﻄﺎﺑﻪ ﻫﺎي ﻛﻮﺗﺎه و ﻓﺮﻋﻲ ﻫﻢ ﺟﻨﺒﻪ ﻫﺎي ﻣﻬﻤﻲ از ﻋﺸﻖ را ﺑﻴﺎن ﻣﻲ ﻛﻨﺪ‪ .‬ﺑﺮاي ﻣﺜﺎل‪ ،‬ﺧﻄﺎﺑﻪ ي ﭘﻴﺶ ﭘﺎاﻓﺘﺎده‬ ‫ي ارﻳﻜﺴﻴﻤﺎﺧﻮس ِ ﻃﺒﻴﺐ ﺧﺎﻣﺪﺳﺘﺎﻧﻪ ﻣﺘﻀﻤﻦ ﻫﻤﺎن دﻏﺪﻏﻪ ي ﺧﺎﻃﺮي اﺳﺖ ﻛﻪ اﻣﺮوزﻳﺎن ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ ﻋﺸﻖ ﺑﻪ ﻣﺜﺎﺑﻪ ي ﭘﺪﻳﺪه‬ ‫اي ﻓﻴﺰﻳﻮﻟﻮژﻳﻚ دارﻧﺪ و ﻣﻄﺎﺑﻖ آن ﺳﻼﻣﺘﻲ ﻓﻀﻴﻠﺖ ﺑﺸﻤﺎر ﻣﻲ آﻳﺪ‪ .‬اﻣﺎ ﻣﻬﻤﺘﺮ از ﻫﻤﻪ اﻳﻦ اﺳﺖ ﻛﻪ در اﻳﻦ دﻳﺎﻟﻮگ ﺳﻘﺮاط‬ ‫ﺑﻬﺘﺮﻳﻦ ﻳﺎ آﺧﺮﻳﻦ ﺣﺮف را ﻧﻤﻲ زﻧﺪ‪ .‬ﺑﻪ اﻋﺘﻘﺎد ﻣﻦ‪ ،‬ﻣﺎرﺗﺎ ﻧﻮﺳﺒﺎوم‪ ،‬ﻣﺎﻳﻜﻞ ﮔﺎﮔﺎرﻳﻦ‪ 79‬و دﻳﮕﺮان ﺑﻪ ﻧﺤﻮ ﻗﺎﻧﻊ ﻛﻨﻨﺪه اي ﻧﺸﺎن‬ ‫داده اﻧﺪ ﻛﻪ ﺗﻮﺻﻴﻒ ﺗﺮاژﻳﻚ‪ -‬ﻛﻤﻴﻚ‪ 80‬آﻟﻜﺒﻴﺎدس از ﺳﻘﺮاط در ﭘﺎﻳﺎن دﻳﺎﻟﻮگ ﻧﻘﺸﻲ ﻣﻬﻢ) اﮔﺮ ﻧﮕﻮﻳﻴﻢ ﻛﻠﻴﺪي( در رﺳﺎﻟﻪ ي‬ ‫ﻣﻴﻬﻤﺎﻧﻲ دارد‪ (16) .‬ﺣﺘﻲ ﭼﻪ ﺑﺴﺎ ﺑﺘﻮان ادﻋﺎ ﻛﺮد ﻛﻪ اﻓﻼﻃﻮن ﺗﺎ ﺣﺪي در ﺟﺒﻬﻪ ي ﻣﻘﺎﺑﻞ ﺳﻘﺮاط اﺳﺖ وآﻟﻜﺒﻴﺎدس را ﺑﺮاي‬ ‫ﺑﻴﺎن رأي و اﺳﺘﺪﻻل ﺧﻮد ﺑﻪ ﻛﺎر ﻣﻲ ﮔﻴﺮد‪ .‬ﺧﻄﺎﺑﻪ ي ﺳﻘﺮاط ﻋﺸﻖ را ﻓﻀﻴﻠﺖ آﻣﻴﺰ ﻣﻌﺮﻓﻲ ﻣﻲ ﻛﻨﺪ اﻣﺎ ﺑﻪ ﻫﺰﻳﻨﻪ ﻓﺮوﻧﻬﺎدن ﻳﺎ‬ ‫اﻧﻜﺎر ﻣﻬﻤﺘﺮﻳﻦ وﺟﻪ آن‪ -‬ﻳﻌﻨﻲ ﺷﻮر ﺟﻨﺴﻲ ‪ ،‬راﺑﻄﻪ ي ﻣﻴﺎن اﻓﺮاد‪ ، 81‬ﺗﻔﺮد و ﺟﺰﺋﻴﺖ‪ ، 82‬و ﻧﺎﻣﻌﻘﻮﻟﻴﺖ ﻇﺎﻫﺮي آن‪ .‬ﺑﻪ ﻃﻮر‬ ‫ﺧﻼﺻﻪ‪ ،‬اروس ﺗﺒﺪﻳﻞ ﻣﻲ ﺷﻮد ﺑﻪ ﺷﻮق ﺑﻪ ﻓﻠﺴﻔﻪ‪ .‬و اﻳﻦ اﻣﺮي ﻏﻴﺮ ﺷﺨﺼﻲ‪ ،‬ﺑﻲ ﺗﻔﺎوت ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ ﻫﺮ ﺷﺨﺺ ﺧﺎص‪ ،‬و‬ ‫"ﻓﻮق" ﺗﻤﺎﻳﻼت ﺟﺴﻤﺎﻧﻲ اﺳﺖ‪ .‬درﻣﻘﺎﺑﻞ‪ ،‬آﻟﻜﺒﻴﺎدس ﺑﺮ ﺟﻨﺒﻪ ي ﺟﺴﻤﺎﻧﻲ‪ ،‬ﻧﺎﻣﻌﻘﻮل‪ ،‬ﺷﻮرﻣﻨﺪاﻧﻪ‪ ،‬و ﺑﺴﻴﺎر ﺷﺨﺼﻲ ﻋﺸﻖ‬ ‫ﺗﺄﻛﻴﺪ ﻣﻲ ورزد‪ ،‬ﺑﺮ ﻋﺸﻖ ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ ﻳﻚ اﻧﺴﺎن ﺧﺎص و ﺑﻲ ﺑﺪﻳﻞ‪ ،‬ﻧﻪ ﻋﺸﻖ ﺑﻪ ﻳﻚ اﻣﺮﻛﻠﻲ ِ ﺳﻜﺲ زداﻳﻲ ﺷﺪه‪ .83‬دﻳﺪﮔﺎه‬ ‫دﻳﮕﺮي ﻫﻢ ﻛﻪ درﻣﻘﺎﺑﻞ ﺳﻘﺮاط ﻣﻄﺮح ﻣﻲ ﺷﻮد داﺳﺘﺎن دل اﻧﮕﻴﺰي اﺳﺖ ﻛﻪ آرﻳﺴﺘﻮﻓﺎﻧﺲ‪ ،‬وﻗﺘﻲ ﺑﺮ ﺳﻜﺴﻜﻪ اش ﻓﺎﺋﻖ ﻣﻲ‬ ‫آﻳﺪ‪ ،‬ﻧﻘﻞ ﻣﻲ ﻛﻨﺪ‪ ،‬داﺳﺘﺎﻧﻲ ﻛﻪ ﻣﻄﺎﺑﻖ آن ﻣﺎ ﺟﻤﻠﮕﻲ ازاﺟﺪادي ﭘﺪﻳﺪ آﻣﺪه اﻳﻢ ﻛﻪ ﺧﻮد ﻣﻮﺟﻮدات) ﻛﺮوي( ﻛﺎﻣﻠﻲ ﺑﻮدﻧﺪ اﻣﺎ‬ ‫زﺋﻮس‬

‫‪84‬‬

‫ﻫﺮ ﻳﻚ از آﻧﻬﺎ را ﺑﻪ دو ﻧﻴﻤﻪ ﻛﺮد‪ ،‬و ﻫﺮ ﻧﻴﻤﻪ را ﺑﻪ ﮔﻮﺷﻪ اي ﭘﺮﺗﺎب ﻛﺮد‪ ،‬و اﻛﻨﻮن ﻣﺎ ﻫﺮ ﻳﻚ دﻳﻮاﻧﻪ وار ﺑﻪ دﻧﺒﺎل‬

‫ﻧﻴﻤﻪ ي دﻳﮕﺮ ﺧﻮد ﻣﻲ ﮔﺮدﻳﻢ‪ .‬اﻳﻦ ﺗﺼﻮﻳﺮ ﻋﻠّﺖ "ﺷﻮق ِ ﺑﻲ ﺣﺪ‪‬ي" را ﻛﻪ ﻋﺎﺷﻘﺎن ﻧﻴﻚ ﻣﻲ ﺷﻨﺎﺳﻨﺪ ﺗﻮﺿﻴﺢ ﻣﻲ دﻫﺪ )از‬ ‫ﺟﻤﻠﻪ ﺷﻮق ﺑﻪ وﺻﺎل ﺟﻨﺴﻲ‪ 85‬را ﻛﻪ ﺑﻪ ﻫﻴﭻ وﺟﻪ ارﺿﺎء ﻧﻤﻲ ﺷﻮد ﺟﺰاز ﻃﺮﻳﻖ ﻳﻜﻲ ﺷﺪن ﺑﺎ آن ﻧﻴﻤﻪ ي ﮔﻤﺸﺪه‪(.‬‬ ‫آرﻳﺴﺘﻮﻓﺎﻧﺲ در اواﺧﺮ دﻳﺎﻟﻮگ ﻣﻲ ﺧﻮاﻫﺪ داﺳﺘﺎن ﺧﻮد را اداﻣﻪ دﻫﺪ) و ﺷﺎﻳﺪ ﻣﻲ ﺧﻮاﻫﺪ ﺑﺎ ﻣﺎ ﻧﻜﺎﺗﻲ را درﺑﺎره ي ﻓﻀﻴﻠﺖ‬ ‫ﻋﺸﻖ درﻣﻴﺎن ﻧﻬﺪ و ﺑﻪ اﻳﻦ ﺗﺮﺗﻴﺐ ﺗﻔﺴﻴﺮ ﺧﻮد را ﻛﺎﻣﻞ ﻛﻨﺪ( ﻛﻪ آﻟﻜﺒﻴﺎدس‪ ،‬ﻛﻪ ﻛﺎﻣﻼ ً ﻣﺴﺖ اﺳﺖ‪ ،‬ﺳﺨﻦ او را ﻗﻄﻊ ﻣﻲ ﻛﻨﺪ و‬ ‫‪79‬‬

‫‪Michael Gagarin‬‬ ‫‪tragicomic‬‬ ‫‪81‬‬ ‫‪interpersonality‬‬ ‫‪82‬‬ ‫‪particularity‬‬ ‫‪83‬‬ ‫‪desexed‬‬ ‫‪84‬‬ ‫‪Zeus‬‬ ‫‪85‬‬ ‫‪sexual union‬‬ ‫‪80‬‬

‫‪13‬‬

‫ﺷﺮوع ﻣﻲ ﻛﻨﺪ ﺑﺎ آب و ﺗﺎب از ﺳﻘﺮاط ﺳﺘﺎﻳﺶ ﻛﺮدن‪ ،‬و ﺗﻤﺎم آﻧﭽﻪ را ﻛﻪ ﺳﻘﺮاط درﺑﺎره آن اﺳﺘﺪﻻل ﻛﺮده‪ ،‬ﻧﻘﺾ ﻣﻲ ﻛﻨﺪ‪.‬‬ ‫ﺳﻘﺮاط ﻣﻴﺎن آرﻳﺴﺘﻮﻓﺎﻧﺲ و آﻟﻜﺒﻴﺎدس ﮔﺮﻓﺘﺎر ﻣﻲ ﺷﻮد‪ ،‬و ﺑﺎﻳﺪ ﮔﻔﺖ ﻛﻪ ﺣﺎﺻﻞ اﻳﻦ ﮔﻔﺖ و ﮔﻮ اﻳﻦ اﺳﺖ ﻛﻪ ﺳﻘﺮاط ﻋﺠﻴﺐ‬ ‫و ﻏﺮﻳﺐ اﺳﺖ‪ .‬ﺳﻘﺮاط ﺷﺎﻳﺪ ﺑﻪ ﻧﺤﻮي ﺳﺘﺎﻳﺶ اﻧﮕﻴﺰ اﻣﺎ ﺑﻲ ﺷﻚ ﻏﻴﺮ اﻧﺴﺎﻧﻲ ﻣﻲ ﻛﻮﺷﺪ ﺗﺎ ﺑﻪ ﻧﻘﻞ از دﻳﻮﺗﻴﻤﺎ‪ 86‬ﺑﻪ ﻣﺎ ﺑﮕﻮﻳﺪ‬ ‫ﻛﻪ ﻋﺸﻖ اﻳﺪه آل ﭼﮕﻮﻧﻪ ﭼﻴﺰي ﻣﻲ ﺑﺎﻳﺪ ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬اﻣﺎ ﺑﻪ اﻋﺘﻘﺎد ﻣﻦ‪ ،‬آﻧﭽﻪ ﺳﻘﺮاط از ﻗﻮل دﻳﻮﺗﻴﻤﺎ ﻣﻲ ﮔﻮﻳﺪ رأي اﻓﻼﻃﻮن ﻧﻴﺴﺖ‪،‬‬ ‫ﺻﺪاي ﺧﻮد اﻓﻼﻃﻮن را ﺑﺎﻳﺪ از وراي آﻟﻜﺒﻴﺎدس ﺷﻨﻴﺪ ﻛﻪ ﻋﺸﻖ را ﺧﻼف آن ﻣﻲ داﻧﺪ‪ .‬ﺑﻪ اﻋﺘﻘﺎد ﻣﻦ‪ ،‬اﻳﻦ ﻧﻜﺘﻪ در راﺑﻄﻪ ﺑﺎ‬ ‫ﺑﺤﺚ ﻣﺎ در اﻳﻨﺠﺎ ﻣﻬﻢ اﺳﺖ‪ ،‬زﻳﺮا ﻣﺸﻜﻠﻲ ﻛﻪ ﺑﺮ ﺳﺮ راه ﻓﻀﻴﻠﺖ داﻧﺴﺘﻦ ﻋﺸﻖ وﺟﻮد دارد ﻓﻘﻂ اﻳﻦ ﻧﻴﺴﺖ ﻛﻪ ﻛﺴﺎﻧﻲ ﻋﺸﻖ را‬ ‫ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﺳﻜﺲ و ﻋﺎﻃﻔﻪ ﺗﺤﻘﻴﺮ ﻣﻲ ﻛﻨﻨﺪ‪ ،‬ﺑﻠﻜﻪ در ﻋﻴﻦ ﺣﺎل آرﻣﺎﻧﻲ ﻛﺮدن ﺑﻴﺶ از ﺣﺪ‪ ‬ﻋﺸﻖ و آن را ﭼﻴﺰي ﻓﺮاﺗﺮ)ﻳﺎ ﺑﻜﻠﻲ‬ ‫ﻣﺘﻔﺎوت( از اﻣﺮ ﺟﻨﺴﻲ و ﺷﻮرو ﺷﻬﻮت ﺷﺨﺼﻲ ﺗﻠﻘﻲ ﻛﺮدن ﻧﻴﺰﻣﺸﻜﻞ آﻓﺮﻳﻦ اﺳﺖ‪ .‬اﮔﺮ ﻣﺎ ﻓﻀﻴﻠﺖ ﻋﺸﻖ را ﻫﻤﺘﺮاز ﻓﻀﺎﻳﻞ‬ ‫اﻣﺮ اﻟﻮﻫﻲ ﺑﺪاﻧﻴﻢ‪ ،‬در آن ﺻﻮرت ﭼﻪ ﺑﺴﺎ ﻋﺸﻖ اﻣﺮي ﻓﻀﻴﻠﺖ آﻣﻴﺰ ﺑﺎﺷﺪ اﻣﺎ دﻳﮕﺮ ﻫﻴﭻ رﺑﻄﻲ ﺑﺎ ﻣﺎ و اﺣﺴﺎﺳﺎت و دﻟﺒﺴﺘﮕﻴﻬﺎي‬ ‫ﺟﺰﻳﻲ و ﻛﻮﭼﻚ ﻣﺎ ﻧﺨﻮاﻫﺪ داﺷﺖ‪ .‬اﮔﺮ ﻋﺸﻖ) ﺑﻪ ﻣﻌﻨﺎﻳﻲ ﻛﻪ ﻣﻦ ﻣﻲ ﺧﻮاﻫﻢ از آن دﻓﺎع ﻛﻨﻢ( ﻓﻀﻴﻠﺖ اﺳﺖ‪ ،‬در آن ﺻﻮرت‬ ‫ﺑﺎﻳﺪ ﻋﻠﻲ ﺳﻮاء ﺑﺮ ﺳﻘﺮاط و آﻟﻜﺒﻴﺎدس‪ ،‬ﻫﺮدو‪ ،‬ﻗﺎﺑﻞ اﻃﻼق ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ﺳﻘﺮاط ﻣﻌﻨﺎﻳﻲ ﺷﺮﻳﻒ از آرﻣﺎﻧﻲ ﺳﺎزي‪ 87‬ﺑﻪ دﺳﺖ ﻣﺎ ﻣﻲ‬ ‫دﻫﺪ ﻛﻪ ﺑﺨﺸﻲ از اروس و ﺟﺰﻳﻲ ﻻﻳﻨﻔﻚ از آن اﺳﺖ اﻣﺎ ﺑﻪ اﻋﺘﻘﺎد ﻣﻦ ﻣﻲ ﺗﻮاﻧﻴﻢ ﺑﺎ اﻃﻤﻴﻨﺎن ﺑﮕﻮﻳﻴﻢ ﻛﻪ او ﺑﺎ ﻧﺎدﻳﺪه ﮔﺮﻓﺘﻦ‬ ‫ﻟﺬت و ﺷﻮر ﺟﻨﺴﻲ‪ 88‬اي ﻛﻪ در اﻣﺮ ﺷﺨﺼﻲ و ﺟﺰﻳﻲ‪ 89‬وﺟﻮد دارد‪ ،‬ﺑﻪ ﺑﻴﺮاﻫﻪ اﻓﻨﺎد‪.‬‬ ‫ﺗﺎرﻳﺦ ﻋﺸﻖ‬ ‫ﭘﺲ از ﺑﻴﺎن اﻳﻦ ﻣﻄﺎﻟﺐ‪ ،‬اﻛﻨﻮن ﻣﻲ ﺗﻮاﻧﻴﻢ ﺗﺼﺪﻳﻖ ﻛﻨﻴﻢ ﻛﻪ ﺗﻠﻘﻲ ﻏﺮﺑﻲ از ﻋﺸﻖ) در ﺷﻜﻞ ﻧﺎﻫﻤﺠﻨﺲ ﮔﺮاﻳﺎﻧﻪ‬ ‫و در اﺷﻜﺎل ﺑﺸﺮي آن( در ﻗﺮن ﺑﻴﺴﺘﻢ‪ -‬اﮔﺮ ﻧﮕﻮﻳﻴﻢ "اﺑﺪاع" ﻳﺎ "ﻛﺸﻒ" ﺷﺪ‪ -‬دﺳﺖ ﻛﻢ ﺑﻪ ﻧﺤﻮي ﭘﺮوراﻧﺪه‬ ‫ﺷﺪ ﻛﻪ ﻛﺎﻣﻼ ً ﺑﻲ ﺳﺎﺑﻘﻪ ﺑﻮد‪ .‬ﻓﻘﻂ در اﻳﻦ اﻳﺎم ﺑﻮد ﻛﻪ ﺑﺸﺮ ﺗﻮاﻧﺴﺖ ﺑﻪ ﻧﺤﻮ ﻣﻨﻈﻢ و ﭘﻴﮕﻴﺮي درﺑﺎره ي ﻧﺤﻮه ي‬ ‫ﻫﻤﺎﻫﻨﮓ ﻛﺮدن ﻛﺸﺸﻬﺎي ﺷﺪﻳﺪ ﺟﻨﺴﻲ و اﻧﮕﻴﺰه ﻫﺎي اﻳﺪه آﻟﻴﺴﺘﻲ ﺑﻴﻨﺪﻳﺸﺪ‪ ،‬و ﺑﺒﻴﻨﺪ ﻛﻪ ﭼﮕﻮﻧﻪ ﻣﻲ ﺗﻮاﻧﺪ از‬ ‫رواﺑﻂ ﻧﺰدﻳﻚ ﺟﻨﺴﻲ ﻧﻪ ﺑﻪ ﻋﻨﻮان راﻫﻲ ﺑﺮاي ﺑﻘﺎي ﻧﻮع‪ ،‬ﻳﺎ ﺗﻜﺮﻳﻢ ﺧﺪاوﻧﺪ‪ ،‬ﻳﺎ ﻧﻴﻞ ﺑﻪ ﻳﻚ ﺳﺮّ ﺧﻔﻲ‬ ‫ﻣﺘﺎﻓﻴﺰﻳﻜﻲ‪ ،‬ﺑﻠﻜﻪ ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﻏﺎﻳﺘﻲ ﻓﻲ ﻧﻔﺴﻪ ﻛﻪ زﻧﺪﮔﻲ را در ﺧﻮر زﻳﺴﺘﻦ ﻣﻲ ﻛﻨﺪ‪ ،‬دﻓﺎع ﻛﻨﺪ‪.‬‬ ‫اﻳﺮوﻳﻨﮓ ﺳﻴﻨﮕﺮ‪ ،90‬ﻣﺎﻫﻴﺖ ﻋﺸﻖ)‪(17‬‬ ‫ﻣﻄﺎﺑﻖ رأي اﻟﺴﺪﻳﺮ ﻣﻚ اﻳﻨﺘﺎﻳﺮ‪ 91‬ﻓﻀﺎﺋﻞ اﻣﻮري ﺗﺎرﻳﺨﻲ ﻫﺴﺘﻨﺪ‪ .‬آﻧﻬﺎ در ﺟﻮاﻣﻊ ﻣﺨﺘﻠﻒ ﻧﻘﺸﻬﺎي ﻣﺨﺘﻠﻔﻲ اﻳﻔﺎ ﻣﻲ ﻛﻨﻨﺪ‪ ،‬و‬ ‫ﻧﺒﺎﻳﺪ اﻧﺘﻈﺎر داﺷﺖ ﻛﻪ ﻓﻀﺎﺋﻞ ﻣﺮﺑﻮط ﺑﻪ ﺳﻠﺤﺸﻮري در ﻳﻮﻧﺎن ﻋﺼﺮ ﻫﻮﻣﺮ ﻣﺸﺎﺑﻪ ﻓﻀﺎﺋﻞ ﻳﻚ ﺟﻨﺘﻠﻤﻦ در اﻧﮕﻠﺴﺘﺎن دوران ﺟﻴﻦ‬ ‫اوﺳﺘﻴﻦ ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ﻋﺸﻖ ﻫﻢ ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﻳﻚ ﻓﻀﻴﻠﺖ اﻣﺮي ﺗﺎرﻳﺨﻲ و ﺗﺎﺑﻊ‪ 92‬اﺳﺖ‪ .‬وﻳﮋﮔﻴﻬﺎ و ﺗﻤﺎﻳﻼت ﺟﻨﺴﻲ ﻫﻢ ﺑﻪ اﻧﺤﺎي‬ ‫‪86‬‬

‫‪Diotima‬‬ ‫‪idealization‬‬ ‫‪88‬‬ ‫‪eroticism‬‬ ‫‪89‬‬ ‫‪the particular‬‬ ‫‪90‬‬ ‫‪Irving Singer‬‬ ‫‪91‬‬ ‫‪Alasdair MacIntyre‬‬ ‫‪92‬‬ ‫‪functional‬‬ ‫‪87‬‬

‫‪14‬‬

‫ﻣﺨﺘﻠﻒ در ﻣﺘﻦ ﺟﻮاﻣﻊ ﻣﺨﺘﻠﻒ "ﺟﺎ ﻣﻲ اﻓﺘﻨﺪ"‪ ،‬و ﺑﻪ ﺗﺒﻊ‪ ،‬ﺗﻠﻘﻲ از ﻋﺸﻖ و ازدواج ﻧﻴﺰ دﺳﺘﺨﻮش ﺗﻐﻴﻴﺮ ﻣﻲ ﺷﻮد‪ .‬ﻫﺮﭼﻨﺪ ﻛﻪ‬ ‫ﻧﻘﺶ ﻛﻠﻲ ﻣﻘﺎرﺑﺖ ﺟﻨﺴﻲ ﻣﻴﺎن دوﺟﻨﺲ ﻣﺨﺎﻟﻒ در ﺑﻘﺎي ﺟﻮاﻣﻊ " ﺑﺪﻳﻬﻲ " ﺑﻪ ﻧﻈﺮ ﻣﻲ رﺳﺪ )ﻧﻘﺸﻲ ﻛﻪ ﺑﻪ ﻃﻮر وﻗﻔﻪ ﻧﺎﭘﺬﻳﺮ‬ ‫ﺟﺎري و ﻣﻌﻤﻮل ﺑﻮده اﺳﺖ(‪ ،‬اﻣﺎ ﺗﻤﺎﻳﻼت ﺟﻨﺴﻲ ﻫﺮﮔﺰ در ﻋﻤﻞ ﺑﻪ اﻳﻦ ﻏﺎﻳﺖ ﻣﺤﺪود ﻧﺒﻮده اﺳﺖ‪ ،‬و آداب و رﺳﻮم‪ ،‬ﻗﻴﻮد‬ ‫اﺧﻼﻗﻲ‪ ،‬و ﻋﻮاﻃﻒ ﻓﺮاواﻧﻲ ﻛﻪ ﻓﺮﻫﻨﮕﻬﺎي ﺑﺸﺮي درﺑﺎره ي دوران ﭘﻴﺶ از ازدواج وﺿﻊ و اﺑﺪاع ﻛﺮده اﻧﺪ ﺣﻜﺎﻳﺖ از آن دارد‬ ‫ﻛﻪ اﻳﻦ ﺷﻬﻮت ﺑﺪوي و ﺑﻨﻴﺎدﻳﻦ را ﻣﻲ ﺗﻮان در ﺧﺪﻣﺖ ﻃﻴﻒ وﺳﻴﻌﻲ از ﻏﺎﻳﺎت ﻗﺮار داد‪ .‬ﺑﻨﺎﺑﺮاﻳﻦ‪ ،‬ﻓﻀﺎﺋﻞ ِﻋﺸﻖ ﻏﺎﻳﺎت ذاﺗﻲ‬ ‫اي اﺳﺖ ﻛﻪ اروسدر ﺧﺪﻣﺖ آﻧﻬﺎ ﻣﻲ ﻛﻮﺷﺪ‪ ،‬و ﭼﻪ ﺑﺴﺎ ﻳﻜﻲ از آﻧﻬﺎ‪ ،‬آﻧﭽﻨﺎﻧﻜﻪ اﺳﺘﺎﻧﺪال اﺳﺘﺪﻻل ﻣﻲ ﻛﺮد‪ ،‬ﻋﺒﺎرت ﺑﺎﺷﺪ از‬ ‫ﻧﻔﺲ وﺟﻮد ﻋﺸﻖ ﺑﺮاي ﻋﺸﻖ‪.‬‬ ‫ﻣﻤﻜﻦ اﺳﺖ ﺗﻤﺎﻳﻞ ﺟﻨﺴﻲ اﻣﺮي ﺛﺎﺑﺖ در ﻃﻮل ﺗﺎرﻳﺦ ﺑﻪ ﻧﻈﺮ ﺑﺮﺳﺪ‪ ،‬اﻣﺎ )آﺷﻜﺎرا( ﻣﻮﺿﻮع اﻳﻦ ﺗﻤﺎﻳﻞ و ﺳﺮﭼﺸﻤﻪ‪،‬‬ ‫ﻣﺎﻫﻴﺖ‪ ،‬و ﻣﻘﻮ‪‬ﻣﺎت آن ﺑﻪ اﻧﺪازه ي ﺟﻮاﻣﻊ و ﻓﻠﺴﻔﻪ ﻫﺎﻳﺸﺎن ﻣﺘﻨﻮع اﺳﺖ‪ .‬ﻋﺸﻖ ﺑﻴﺶ و ﭘﻴﺶ از ﻫﺮ ﭼﻴﺰ ﺑﺮﻣﺒﻨﺎي اﻳﺪه ﻫﺎ‬ ‫ﺗﻌﺮﻳﻒ ﻣﻲ ﺷﻮد ﻧﻪ ﺳﻜﺲ ﻳﺎ ﺷﻮر ﺟﻨﺴﻲ‪ ، 93‬و ﻋﺸﻖ روﻣﺎﻧﺘﻴﻚ ) ﻛﻪ ﻣﻔﻬﻮﻣﻲ ﺑﺴﻴﺎر ﺟﺪﻳﺪ اﺳﺖ و ﺳﺎﺑﻘﻪ آن ﺑﻪ ﻗﺮن ﻫﺠﺪﻫﻢ‬ ‫ﻣﻲ رﺳﺪ( ﻣﺘﻀﻤﻦ ﭘﺎره اي اﻳﺪه ﻫﺎي ﺧﺎص درﺑﺎره ي ﺳﻜﺲ‪ ،‬ﺟﻨﺴﻴﺖ‪ ،‬ازدواج‪ ،‬ﻣﻌﻨﺎي زﻧﺪﮔﻲ و ﻧﻴﺰ ﻣﺤﺮﻛﺎت ﺑﻴﻮﻟﻮژﻳﻚ‬ ‫ﭘﺎﻳﺪار ﻣﻲ ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ﺑﻪ ﺑﻴﺎن دﻗﻴﻖ‪ ،‬در رﺳﺎﻟﻪ ي ﻣﻴﻬﻤﺎﻧﻲ) و ﺗﻤﺎم ﻣﻨﺎﺑﻊ ﺗﺎ ﻗﺒﻞ از ﻗﺮن ﻫﻔﺪﻫﻢ( ﻫﻴﭻ ﭼﻴﺰي درﺑﺎره ي ﻋﺸﻖ‬ ‫روﻣﺎﻧﺘﻴﻚ ﻧﻴﺎﻣﺪه اﺳﺖ‪ .‬ﻋﺸﻖ روﻣﺎﻧﺘﻴﻚ ﺑﺨﺸﻲ ﺟﺪاﻳﻲ ﻧﺎﭘﺬﻳﺮ از ﻧﻬﻀﺖ روﻣﺎﻧﺘﻴﺴﻴﺴﻢ )ﻛﻪ ﻧﻬﻀﺘﻲ ﻛﺎﻣﻼً ﻣﺪرن اﺳﺖ( ﻣﻲ‬ ‫ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬روﻣﺎﻧﺘﻴﺴﻴﺴﻢ اﻋﺘﻘﺎد ﻓﻮق اﻟﻌﺎده اﺳﺘﻮاري ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ ﺣﺮﻳﻢ ﺧﺼﻮﺻﻲ و ﺧﻮدﻣﺨﺘﺎري ﻓﺮدي دارد‪ ،‬و ﺑﻪ ﻧﺤﻮ ﻧﺴﺒﺘﺎ ً ﺑﻲ‬ ‫ﺳﺎﺑﻘﻪ اي ﻋﻮاﻃﻒ را ﺻﺮﻓﺎ ً از آن ﺣﻴﺚ ﻛﻪ ﻋﺎﻃﻔﻪ اﻧﺪ ﺑﺰرگ ﻣﻲ ﺷﻤﺎرد‪ ،‬و ﺑﺮﻣﺘﺎﻓﻴﺰﻳﻜﻲ ﺑﻨﺎ ﺷﺪه اﺳﺖ ﻛﻪ ﺑﻪ ﻧﺤﻮ ﻣﺒﺎﻟﻐﻪ‬ ‫آﻣﻴﺰي وﺣﺪت را ﭘﺎس ﻣﻲ دارد‪ -‬ودر آن‪ ،‬وﺣﺪت و ﻳﻜﻲ ﺷﺪن ﺟﻨﺴﻲ ﺧﺼﻮﺻﺎ ً ﻧﻤﻮﻧﻪ اي ﺷﻮراﻧﮕﻴﺰ و ﻣﻠﻤﻮس ﺗﻠﻘﻲ ﻣﻲ‬ ‫ﺷﻮد‪ ) .‬ﻫﮕﻞ را ﺑﺒﻴﻨﻴﺪ‪ " ،‬در ﻋﺸﻖ اﻣﺮ ﻣﻔﺎرق ﻫﻤﭽﻨﺎن ﺑﺮﺟﺎي اﺳﺖ‪ ،‬اﻣﺎ اﻳﻦ ﺑﺎر ﺑﻪ ﻣﺜﺎﺑﻪ ي اﻣﺮي ﻛﻪ وﺣﺪت ﻳﺎﻓﺘﻪ اﺳﺖ‪ ،‬ﻧﻪ‬ ‫دﻳﮕﺮ ﺑﻪ ﻣﺜﺎﺑﻪ ي اﻣﺮي ﻣﻔﺎرق‪ "،‬ﻳﺎ ﺷﻠﻠﻲ‪ 94‬ﻛﻪ ﻣﻲ ﮔﻮﻳﺪ‪ " ،‬روح واﺣﺪي ﻛﻪ ﺑﻪ ﺷﻌﻠﻪ اي در ﻫﻢ ﺗﻨﻴﺪه ﻣﺘﻌﻠﻖ اﺳﺖ‪(".‬‬ ‫ﺳﺨﻨﻮران در رﺳﺎﻟﻪ ي ﻣﻴﻬﻤﺎﻧﻲ ِاﻓﻼﻃﻮن ﺷﺠﺎﻋﺖ‪ ،‬ﻓﺮﻫﻴﺨﺘﮕﻲ‪ ،‬و ﺣﻜﻤﺖ را ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﻓﻀﺎﺋﻞ ﻋﺸﻖ ﻣﻲ ﺳﺘﺎﻳﻨﺪ‪ ،‬اﻣﺎ ﺳﺨﻦ‬ ‫ﭼﻨﺪاﻧﻲ درﺑﺎره ي ﻓﻀﺎﺋﻞ رواﺑﻂ ﻣﻴﺎن دو ﺟﻨﺲ ﻣﺨﺎﻟﻒ‪ 95‬ﻧﺪارﻧﺪ) اﻟﺒﺘﻪ ﺑﻪ ﺟﺰ ﻧﻘﺶ آن درﺗﻮﻟﻴﺪ آﺗﻨﻲ ﻫﺎي ﺑﻴﺸﺘﺮ(‪.‬‬ ‫ﻧﻴﻜﻮﻛﺎري‪ ،‬اﻳﺜﺎر‪ ،‬و ﭘﺎﻛﺪاﻣﻨﻲ ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﻓﻀﺎﺋﻞ ﻋﺸﻖ ﻣﺴﻴﺤﻲ ﻣﻮرد ﺳﺘﺎﻳﺶ ﺑﻮد‪ ،‬اﻣﺎ ﺳﺨﻦ ﭼﻨﺪاﻧﻲ درﺑﺎره ي ﻟﺬت‬ ‫ﻣﻨﺎﺳﺒﺎت ﺟﻨﺴﻲ در ﻣﻴﺎن ﻧﺒﻮد‪ ) .‬ﺑﻪ اﻳﻦ ﭘﻴﺶ درآﻣﺪ ﻛﻼﺳﻴﻚ در ﻗﺮن ﻫﻔﺪﻫﻢ ﺗﻮﺟﻪ ﻛﻨﻴﺪ‪ " :‬ﺑﮕﺬارﻳﺪ ﻓﻀﻴﻠﺖ ﺗﺤﺴﻴﻦ ﺷﻮد‪ ،‬و‬ ‫رذﻳﻠﺖ ﺗﻘﺒﻴﺢ‪ ،‬و ﭘﺎﻛﺪاﻣﻨﻲ ﺑﺪان ﺳﺎن ﻛﻪ درﺧﻮر آن اﺳﺖ ﻧﮕﺮﻳﺴﺘﻪ ﺷﻮد‪ (".‬از ﺟﻤﻠﻪ ﻓﻀﺎﺋﻞ ﻋﺸﻖ روﻣﺎﻧﺘﻴﻚ ﻋﺒﺎرﺗﺴﺖ‬ ‫ازآﻧﻜﻪ ﺑﻪ ﻟﺤﺎظ ﻣﺘﺎﻓﻴﺰﻳﻜﻲ ﺗﻤﺎﻳﻞ ﺟﻨﺴﻲ را ﻣﺠﺎز ﻣﻲ داﻧﺪ‪ ،‬اﻧﮕﻴﺰه اي ﺑﺮاي ازدواج اﺳﺖ‪ ،‬و زن و ﻣﺮد را ﻫﻤﺴﻨﮓ و ﻫﻤﺘﺮاز‬ ‫ﻳﻜﺪﻳﮕﺮ ﻣﻲ ﻛﻨﺪ‪ ،‬و اﻳﻦ ﺑﺪون ﺗﺮدﻳﺪ ﺑﺨﺸﻲ از ﻋﺸﻖ ﻳﻮﻧﺎﻧﻲ ﻧﺒﻮد و ﺟﺎي ﺗﺮدﻳﺪ اﺳﺖ ﻛﻪ ﭘﺎره اي از ﻋﺸﻖ ﻣﺴﻴﺤﻲ ﺳﻨﺘﻲ ﻧﻴﺰ‬ ‫ﺑﻮده ﺑﺎﺷﺪ‪ ) .‬اﻟﺒﺘﻪ ﺗﻠﻘﻲ اﻣﺮوزﻳﻦ ﻣﺴﻴﺤﻴﺖ از ﻋﺸﻖ ﺑﺨﺶ ﻋﻤﺪه اي از اﻳﺪه ﺋﻮﻟﻮژي روﻣﺎﻧﺘﻴﻚ را ﺑﺮﮔﺮﻓﺘﻪ و در ﺧﻮد ﺟﺬب‬ ‫ﻛﺮده اﺳﺖ‪ (.‬ازﺟﻤﻠﻪ ﻓﻀﺎﺋﻞ ﻋﺸﻖ روﻣﺎﻧﺘﻴﻚ اﻳﻦ اﺳﺖ ﻛﻪ ﻣﻦ ِ ﻓﺮد را ﭼﻨﺪان ﺑﺴﻂ ﻣﻲ دﻫﺪ ﻛﻪ دﻳﮕﺮي را درﺑﺮﮔﻴﺮد‪ ،‬واﻟﺒﺘﻪ‬ ‫اﻳﻦ اﻣﺮي اﺳﺖ ﻛﻪ در ﺟﻮاﻣﻌﻲ ﻛﻪ در آﻧﻬﺎ ﺣﺪاﻛﺜﺮ ﻫﻮﻳﺖ ﻣﺸﺘﺮﻛﻲ ﻛﻪ ﻓﺮد ﻣﻲ ﺗﻮاﻧﺪ ﺑﻪ ﺗﺼﻮرآورد ﻋﺒﺎرﺗﺴﺖ از ﺷﻬﺮوﻧﺪ‬ ‫ﺑﻮدن ﻳﺎ ﻛﺎرﻣﻨﺪ ﺑﻮدن‪ ،‬ﭼﻨﺪان ﺿﺮوري ﻧﻤﻲ ﻧﻤﺎﻳﺪ‪ .‬از ﺟﻤﻠﻪ ﻓﻀﺎﺋﻞ ﻋﺸﻖ روﻣﺎﻧﺘﻴﻚ اﻳﻦ اﺳﺖ ﻛﻪ از آﻧﭽﻪ ﻣﺎ ﻣﺒﻬﻤﺎ ً "ﻣﻦ‬

‫‪93‬‬

‫‪libido‬‬ ‫‪Shelley‬‬ ‫‪95‬‬ ‫‪heterosexuality‬‬ ‫‪94‬‬

‫‪15‬‬

‫دروﻧﻲ" ﻣﻲ ﻧﺎﻣﻴﻢ ﭘﺮده ﺑﺮﻣﻲ دارد‪ ،‬ﻫﺮﭼﻨﺪ اﻳﻦ اﻣﺮ ﻫﻢ در ﻧﮕﺎه ﺟﻮاﻣﻌﻲ ﻛﻪ ﺑﻴﺸﺘﺮ ذﻫﻨﻴﺖ اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ و ﻛﻤﺘﺮ ذﻫﻨﻴﺖ‬ ‫رواﻧﺸﻨﺎﺧﺘﻲ دارﻧﺪ‪ ،‬ﻓﻀﻴﻠﺘﻲ ﺑﺸﻤﺎر ﻧﻤﻲ رود‪ .‬ﻟﺐ‪ ‬ﻣﻄﻠﺐ )ﻓﺎرغ از اﺳﺘﺪﻻل( اﻳﻦ اﺳﺖ ﻛﻪ ﻋﺸﻖ روﻣﺎﻧﺘﻴﻚ ﻣﺤﺼﻮل ﭘﻴﺪاﻳﺶ‬ ‫ﺟﻮاﻣﻊ ﺗﺎزه ﺻﻨﻌﺘﻲ ﺷﺪه اي اﺳﺖ ﻛﻪ ﻣﻮﺟﺐ ﮔﺴﺘﺮش ﺧﺎﻧﻮادﻫﺎﻳﻲ ﺑﻪ ﻟﺤﺎظ اﻗﺘﺼﺎدي ﻣﺴﺘﻘﻞ و ﺑﻪ ﻟﺤﺎظ اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ‬ ‫ﻛﻮﭼﻚ)ﺧﺎﻧﻮاده ﻫﺎي "ﻫﺴﺘﻪ اي"( ﺷﺪ‪ ،‬ﻣﺤﺼﻮل دوراﻧﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ زﻧﺎن ﻧﻴﺰ ﻫﻤﭽﻮن ﻣﺮدان ﺗﺎ ﺣﺪ‪ ‬زﻳﺎدي اﻣﻜﺎن ﻳﺎﻓﺘﻨﺪ ﺷﺮﻳﻚ‬ ‫زﻧﺪﮔﻲ ﺧﻮد را ﺧﻮد ﺑﺮﮔﺰﻳﻨﻨﺪ‪ ،‬ﻣﺤﺼﻮل روزﮔﺎري اﺳﺖ ﻛﻪ روﻣﺎﻧﻬﺎي ﻋﺎﺷﻘﺎﻧﻪ ي روﻣﺎﻧﺘﻴﻚ آن ﺣﻘﻴﻘﺖ]اﻳﺪه ي ﻋﺸﻖ‬ ‫روﻣﺎﻧﺘﻴﻚ[ را در ﻣﻴﺎن ﺧﻴﻞ ﻋﻈﻴﻤﻲ از زﻧﺎن ﻃﺒﻘﻪ ي ﻣﺘﻮﺳﻂ ﭘﺮاﻛﻨﺪ ) ﻧﺒﺎﻳﺪ از ﻳﺎد ﺑﺮد ﻛﻪ ﻋﺸﻖ ﺳﻠﺤﺸﻮراﻧﻪ‪ 96‬اﻣﺘﻴﺎزي ﺑﻮد ﻛﻪ‬ ‫ﻓﻘﻂ ﺷﻤﺎر اﻧﺪﻛﻲ از ﺑﺎﻧﻮان ﻃﺒﻘﻪ ي اﺷﺮاف از آن ﺑﺮﺧﻮردار ﺑﻮدﻧﺪ(‪ ،‬و ﺳﺮاﻧﺠﺎم ﺑﻪ ﻟﺤﺎظ ﻓﻠﺴﻔﻲ ﻣﻬﻤﺘﺮ از ﻫﻤﻪ‪ ،‬ﻋﺸﻖ‬ ‫روﻣﺎﻧﺘﻴﻚ وﻗﺘﻲ ﻣﻤﻜﻦ ﺷﺪ ﻛﻪ ﺗﻘﺎﺑﻞ دﻳﺮﻳﻦ و ﭼﻨﺪ ﺻﺪ ﺳﺎﻟﻪ ﻣﻴﺎن ﻋﺸﻖ ﻣﻘﺪس]ﻳﺎ "ﺣﻘﻴﻘﻲ"[ و دﻧﻴﻮي]ﻳﺎ"ﻣﺠﺎزي"[ درﻫﻢ‬ ‫ﺷﻜﺴﺖ‪ ،‬ودر ﻗﺎﻟﺒﻲ ﻋﺮﻓﻲ ﺗﻠﻔﻴﻖ ﻳﺎﻓﺖ)ﻫﻤﭽﻮن ﺑﺴﻴﺎري از اﻳﺪه ﻫﺎي ﻋﺼﺮ روﺷﻨﮕﺮي(‪ .‬ﻋﺸﻖ روﻣﺎﻧﺘﻴﻚ ﻗﺎﺋﻢ ﺑﻪ آن ﭼﻴﺰي‬ ‫ﺑﻮد ﻛﻪ روﺑﺮت اﺳﺘﻮن‪ " 97‬ﻓﺮدﮔﺮاﻳﻲ ﻋﺎﻃﻔﻲ"‪ 98‬ﻧﺎﻣﻴﺪه اﺳﺖ‪ ،‬ﻳﻌﻨﻲ ﻧﮕﺎﻫﻲ ﺑﻪ ﻓﺮد و اﻫﻤﻴﺖ ﻋﻮاﻃﻒ او ﻛﻪ ﺗﺎ ﻋﺼﺮ ﺟﺪﻳﺪ‬ ‫ﻇﻬﻮر ﻧﻴﺎﻓﺘﻪ ﺑﻮد و ﻧﻤﻲ ﺗﻮاﻧﺴﺖ ﻇﻬﻮرﻳﺎﺑﺪ‪.‬‬ ‫ﺑﺴﻴﺎر ﻣﻬﻢ اﺳﺖ ﻛﻪ ﻣﺎ ﺧﺼﻠﺖ ﺗﺎرﻳﺨﻲ ﻋﺸﻖ را از ﻳﺎد ﻧﺒﺮﻳﻢ‪ ،‬و ﻓﺮﻳﺐ آن ﺗﺼﻮﻳﺮ ﻇﺎﻫﺮاً ﻓﺎرغ از زﻣﺎﻧﻲ را رﺳﺎﻟﻪ ي‬ ‫ﻣﻴﻬﻤﺎﻧﻲ ]ازﻋﺸﻖ[ ﺑﻪ دﺳﺖ ﻣﻲ دﻫﺪ‪ ،‬ﻳﺎ آن دﻳﺪﮔﺎه ﻫﻤﻴﺸﻪ آﺷﻨﺎ) و ﺑﺪﺑﻴﻨﺎﻧﻪ اي( ﻛﻪ ﻋﺸﻖ را ﭼﻴﺰي ﻧﻤﻲ داﻧﺪ ﺟﺰﻏﻠﻴﺎن‬ ‫ﻫﻮرﻣﻮﻧﻬﺎﻫﻤﺮاه ﺑﺎ ﺗﺮدﻳﺪﻫﺎ و ﻧﺎﻛﺎﻣﻴﻬﺎي دوران ﭘﻴﺶ از ازدواج ) ﻳﺎ ﺑﻪ ﺗﻌﺒﻴﺮ ﻓﺮوﻳﺪ‪" ،‬ﺷﻬﻮت ﺑﻌﻼوه ي ﻣﺼﻴﺒﺖ ﻣﺒﺎدي آداب‬ ‫ﺑﻮدن"( ﻧﺨﻮرﻳﻢ‪ .‬ﻣﻄﺎﺑﻖ اﻳﻦ ﺗﻠﻘﻲ ]ﻏﻴﺮ ﺗﺎرﻳﺨﻲ[‪ ،‬ﻋﺸﻖ ﺧﻮد اﻣﺮي ﻓﺎرغ از زﻣﺎن و ﻛﻠﻲ‪ 99‬اﺳﺖ‪ ،‬ﭘﺪﻳﺪه اي واﺣﺪ اﺳﺖ ﻛﻪ‬ ‫ﺻﺮﻓﺎ ً ﺗﻌﺎﺑﻴﺮ و اﺷﻜﺎل ﻓﺮﻫﻨﮕﻲ آن ﻣﺘﻨﻮع اﺳﺖ اﻣﺎ ﻏﻴﺮ از آن ﻫﻤﻪ ﺟﺎ ﻳﻜﻲ اﺳﺖ‪ .‬در واﻗﻊ‪ ،‬ﺣﺘﻲ رﺳﺎﻟﻪ ي ﻣﻴﻬﻤﺎﻧﻲ ﻫﻢ‬ ‫ﭼﻨﺪﻳﻦ ﺗﻠﻘﻲ ﻣﺘﻔﺎوت از ﻋﺸﻖ ﺑﻪ دﺳﺖ ﻣﻲ دﻫﺪ‪ ،‬و روﺷﻦ ﻧﻴﺴﺖ ﻛﻪ اﻳﻦ ﺗﻠﻘﻲ ﻫﺎ ﺗﺎ ﻛﺠﺎ ﻧﺎﺷﻲ از اﺧﺘﻼف آرا درﺑﺎره ي‬ ‫ﻣﺎﻫﻴﺖ اروس اﺳﺖ‪ ،‬و ﺗﺎ ﻛﺠﺎ ﻧﺎﻇﺮ ﺑﻪ اﻧﻮاع ﻣﺨﺘﻠﻒ اروس‪ .‬ﺧﺼﻮﺻﺎ ً ﺳﻘﺮاط ﺑﻲ ﺷﻚ درﻛﻲ ﺗﺎزه از ﻋﺸﻖ ﺑﻪ ﻣﺎ ﻋﺮﺿﻪ ﻣﻲ‬ ‫ﻛﻨﺪ‪ ،‬ﻧﻮﻋﻲ"ﺗﻌﺮﻳﻒ اﻗﻨﺎﻋﻲ"‪ .100‬ﺑﻪ ﻟﺤﺎظ ﺗﺎرﻳﺨﻲ‪ ،‬ﻣﻲ ﺑﻴﻨﻴﻢ ﻛﻪ اﻳﻦ ﻗﺮاﺋﺘﻬﺎ در ﻣﻘﻴﺎﺳﻲ ﻛﻼن ﻣﺎﻧﺪﻧﺪ و ﺑﺴﻂ ﻳﺎﻓﺘﻨﺪ‪ ،‬ﺳﻘﺮاط‬ ‫ﺑﺬر درﻛﻲ آﺳﻤﺎﻧﻲ‪ 101‬از ﻋﺸﻖ را اﻓﺸﺎﻧﺪ ﻛﻪ ﺑﻌﺪﻫﺎ در اﻟﻬﻴﺎت ﻣﺴﻴﺤﻲ ﺑﻪ ﺑﺎر ﻧﺸﺴﺖ‪ ،‬آﻟﻜﺒﻴﺎدس آن "ﺿﻌﻒ و ﻣﻼل"‪ 102‬و‬ ‫اﺷﺎرات و ﻛﻨﺎﻳﺎﺗﻲ را از ﺧﻮد ﺑﺮوز داد ﻛﻪ ﺑﻌﺪﻫﺎ ﻣﺸﺨﺼﻪ ي ﻋﺸﻖ ﺳﻠﺤﺸﻮراﻧﻪ در ﻗﺮون وﺳﻄﻲ ﺷﺪ‪ ،‬و آرﻳﺴﺘﻮﻓﺎﻧﺲ ﻋﺸﻖ‬ ‫روﻣﺎﻧﺘﻴﻚ ﺑﻪ ﻣﻌﻨﺎي ﻣﺪرن آن را ﭘﻴﺶ ﺑﻴﻨﻲ ﻛﺮد‪ .‬اﻣﺎ از ﻣﻨﻈﺮ ﺑﺎورﻫﺎي ﺷﺮك آﻣﻴﺰ‪ 103‬ﺑﻪ ﻫﻴﭻ وﺟﻪ ﻧﻤﻲ ﺗﻮان درك درﺳﺘﻲ از‬ ‫داﻣﻨﻪ و ﭘﻴﭽﻴﺪﮔﻲ ﺗﻠﻘﻲ ﻫﺎي روﻣﺎﻧﺘﻴﻚ از ﻋﺸﻖ در روزﮔﺎر ﻣﺪرن ﭘﻴﺪا ﻛﺮد‪ .‬ﺑﺮاي ﻓﻬﻢ ﻋﺸﻖ آﻧﭽﻨﺎﻧﻜﻪ ﻣﺎ ﻣﻲ ﺷﻨﺎﺳﻴﻢ‪ ،‬ﻻزم‬ ‫اﺳﺖ ﻛﻪ ﻗﻮ‪‬ت و ﻧﻔﻮذ ﺗﺎرﻳﺦ ﺑﻠﻨﺪ ﺗﻠﻘﻲ ﻣﺴﻴﺤﻲ از ﻋﺸﻖ را)وﻟﻮ در ﻣﻘﺎم ﻳﻚ رﻗﻴﺐ( ﺑﺪرﺳﺘﻲ ﺑﺸﻨﺎﺳﻴﻢ و ﺗﺼﺪﻳﻖ ﻛﻨﻴﻢ‪.‬‬ ‫ﺳﺮﻧﻮﺷﺖ ﻋﺸﻖ اروﺗﻴﻚ ﻋﻤﻴﻘﺎ ًازاﻳﻦ واﻗﻌﻴﺖ ﻛﻪ اﻧﺪﻳﺸﻪ ي ﻣﺴﻴﺤﻴﺖ ﻋﺸﻖ ﺟﻨﺴﻲ)ﺑﻪ ﻣﻌﻨﺎي دﻗﻴﻖ ﻛﻠﻤﻪ( را ﺧﻮارﻣﻲ‬ ‫داﺷﺘﻪ ﻣﺘﺄﺛﺮ ﺑﻮده اﺳﺖ‪ ،‬اﻣﺎ ﻋﻼوه ﺑﺮآن ﺗﺄﻛﻴﺪ ﻣﺴﻴﺤﻴﺖ ﺑﺮ روح "دروﻧﻲ" ﻓﺮد و اﻫﻤﻴﺖ ﻋﻮاﻃﻔﻲ ﻫﻤﭽﻮن اﻳﻤﺎن و ﺳﺮﺳﭙﺮدﮔﻲ‬

‫‪96‬‬

‫‪courtly love‬‬ ‫‪Robert Stone‬‬ ‫‪98‬‬ ‫‪affective individualism‬‬ ‫‪99‬‬ ‫‪universal‬‬ ‫‪100‬‬ ‫‪persuasive definition‬‬ ‫‪101‬‬ ‫‪ethereal‬‬ ‫‪102‬‬ ‫”‪“languor‬‬ ‫‪103‬‬ ‫‪paganism‬‬ ‫‪97‬‬

‫‪16‬‬

‫ﻧﻴﺰ در ﺳﺮﻧﻮﺷﺖ آن ﻧﻘﺶ ﺗﻌﻴﻴﻦ ﻛﻨﻨﺪه داﺷﺘﻪ اﺳﺖ‪ .‬ﻧﺒﻮغ ﻣﺴﻴﺤﻴﺖ آن ﺑﻮد ﻛﻪ ﻋﺸﻖ اروﺗﻴﻚ را در ﻗﻔﺲ ﻛﺮد وازآن ﭼﻴﺰ‬ ‫دﻳﮕﺮي ﺳﺎﺧﺖ‪ ،‬اﻳﻦ ﻋﺸﻖ ﻫﻤﭽﻨﺎن ﻋﺸﻖ ﺑﻪ ﻳﻚ اﻧﺴﺎن ﺑﻮد و ﺣﺘﻲ ﭼﻪ ﺑﺴﺎ ﻋﺸﻖ ﺑﻪ ﻫﻤﺴﺮﺑﻮد‪ ،‬اﻣﺎ دﻳﮕﺮ ﺑﻪ ﻃﻮر ﺧﺎص اﻣﺮي‬ ‫ﺟﻨﺴﻲ ﻧﺒﻮد‪ ،‬دﻳﮕﺮ اﻣﺮي ﺷﺨﺼﻲ و ﺻﺮﻓﺎ ً ﺑﺸﺮي ﻧﺒﻮد‪ .‬ﻋﺸﻖ در وﺟﻪ ﻣﺜﺒﺖ آن ﺑﻪ ﻧﻮﻋﻲ آرﻣﺎن ﺳﺎزي‪ ،104‬ﺣﺘﻲ ﻧﻮﻋﻲ‬ ‫ﭘﺮﺳﺘﺶ ﺗﺒﺪﻳﻞ ﺷﺪ‪ ،‬ﺑﻪ ﺗﻼﺷﻲ ﺑﺮاي اﺳﺘﻌﻼ ﺟﺴﺘﻦ از ﺧﻮﻳﺸﺘﻦ و ﻣﻨﺎﻓﻊ ﺷﺨﺼﻲ ﺧﻮد‪ ،‬و ﺑﺎﻻﺗﺮ از آن‪ ،‬ﺑﻪ ﺗﻼﺷﻲ ﺑﺮاي ﻓﺮا‬ ‫رﻓﺘﻦ از ﺗﻌﻠﻘﺎت ﺗﻨﮓ ﻧﻈﺮاﻧﻪ وﺧﻮﻳﺸﺘﻦ ﻣﺪاراﻧﻪ ي ﻳﻚ ﺧﻮدﻣﺤﻮري دوﻧﻔﺮه‪ .105‬ﺗﻠﻘﻲ ﻣﺴﻴﺤﻲ از ﻋﺸﻖ ﺑﻴﺶ از آﻧﻜﻪ در ﻣﻘﺎم‬ ‫ﻧﻔﻲ اﻣﻮر ﺟﻨﺴﻲ ﻳﺎ ﺷﺨﺼﻲ ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﻫﻤﻮاره اﻣﺮ"رﻓﻴﻌﺘﺮ" را ﻫﺪف ﻗﺮار ﻣﻲ داد‪ ،‬و ﺣﺘﻲ ﺑﻴﺶ از آﻧﻜﻪ ﻣﻌﻄﻮف ﺑﻪ ﻓﻀﻴﻠﺖ و‬ ‫ﺳﻌﺎدت ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﻣﻌﻄﻮف ﺑﻪ ﻧﻔﺲ ِ ﻛﻤﺎل ﺑﻮد‪ .‬در وﺟﻪ ﻣﻨﻔﻲ آن‪ ،‬ﻣﻲ ﺑﺎﻳﺪ ﮔﻔﺖ )ﻫﻤﺎﻧﻄﻮر ﻛﻪ ﻏﺎﻟﺒﺎ ً ﮔﻔﺘﻪ اﻧﺪ( ﺗﻠﻘﻲ ﻣﺴﻴﺤﻲ از‬ ‫ﻋﺸﻖ در ﻋﻴﻦ ﺣﺎل ﺳﻨﮕﺪﻻﻧﻪ و ﻏﻴﺮ اﻧﺴﺎﻧﻲ ﺑﻮد‪ ،‬ﻧﻪ ﻓﻘﻂ ﻛﺸﺸﻬﺎي "ﻃﺒﻴﻌﻲ" ﻣﺎ را اﻧﻜﺎر ﻣﻲ ﻛﺮد‪ ،‬ﺑﻠﻜﻪ ﺗﺼﻮر ازدواج ﻣﺒﺘﻨﻲ ﺑﺮ‬ ‫ﻋﺸﻖ)ﺑﻪ ﻣﻌﻨﺎي دﻗﻴﻖ ﻛﻠﻤﻪ( را ﻫﻢ ﻣﺮدود ﻣﻲ داﻧﺴﺖ‪ .‬ﺳﻨﺖ ﭘﻞ ﻣﻲ ﮔﻔﺖ ﻛﻪ "ﺑﻬﺘﺮ اﺳﺖ ازدواج ﻛﺮد ﺗﺎ در آﺗﺶ ﺳﻮﺧﺖ"‪،‬‬ ‫و اﻳﻦ ﺗﺎزه از ﺟﻤﻠﻪ ﻣﻼﻳﻢ ﺗﺮﻳﻦ اﺣﺴﺎﺳﺎﺗﻲ ﺑﻮد ﻛﻪ درﺑﺎره ي آن ﺗﻠﻘﻲ ﺗﺠﺪﻳﺪ ﻧﻈﺮ ﺷﺪه از ﻋﺸﻖ اﺑﺮاز ﻣﻲ ﺷﺪ‪ .‬ﺗﺮﺗﻮﻟﻴﺎن ﺗﻨﻬﺎ‬ ‫ﻛﺴﻲ ﻧﺒﻮد ﻛﻪ ﺑﺠﺪ‪ ‬ﻣﻌﺘﻘﺪ ﺑﻮد ﻓﺮد ﺣﺘﻲ اﮔﺮ ﺑﻪ ﻫﻤﺴﺮ ﺧﻮد از ﺳﺮ ﺷﻬﻮت ﻧﻈﺮ ﻛﻨﺪ ﻣﺮﺗﻜﺐ ﮔﻨﺎه ﺷﺪه اﺳﺖ‪ .‬دراﻳﻨﺠﺎ ﻋﻘﻴﺪه ي‬ ‫آرﻳﺴﺘﻮﻓﺎﻧﺲ ﺑﻪ ﻓﺮاﻣﻮﺷﻲ ﺳﭙﺮده ﺷﺪ؛ او ﺑﺮ اﻳﻦ ﺑﺎور ﺑﻮد ﻛﻪ ﻋﺸﺎق "ﺷﻮﻗﻲ ﺑﻲ ﻧﻬﺎﻳﺖ" را ﻣﻲ آزﻣﺎﻳﻨﺪ‪ ،‬ﺷﻮﻗﻲ ﻛﻪ ﺧﻮﻳﺸﺘﻦ را‬ ‫در راﺑﻄﻪ ي ﺟﻨﺴﻲ ﺟﻠﻮه ﮔﺮ ﻣﻲ ﺳﺎزد و ﻓﻘﻂ ﺑﻪ ﻧﺤﻮ ﻣﻮﻗﺖ در ﭼﻨﺎن راﺑﻄﻪ اي ﺳﻴﺮاب ﻣﻲ ﺷﻮد‪ .‬در واﻗﻊ ﺗﻤﺎم اﻳﻦ ﻗﺒﻴﻞ‬ ‫ﺗﻤﺎﻳﻼت‪ ،‬ﺑﻪ ﺟﺎي آﻧﻜﻪ ﺗﺮﺟﻤﺎن ﻋﺸﻖ ﺑﺎﺷﻨﺪ‪ ،‬ﺑﻪ ﺿﺪ آن ﺗﺒﺪﻳﻞ ﺷﺪﻧﺪ‪ .‬از ﻧﻈﺮ ﻧﻴﭽﻪ ﻣﺴﻴﺤﻴﺖ اﻓﻼﻃﻮن ﮔﺮاﻳﻲ ﺑﺮاي ﺗﻮده‬ ‫ﻫﺎﺳﺖ‪ ،‬و ﻣﻲ ﺗﻮان ﺑﺮآن اﻓﺰود ﻛﻪ ﺑﻪ ﺧﺎﻃﺮ رواﻧﺸﻨﺎﺳﻲ ﻣﺴﻴﺤﻴﺖ اﺳﺖ ﻛﻪ ﻣﺎ اﻛﻨﻮن رواﻧﻜﺎوي دارﻳﻢ‪.‬‬ ‫ﭼﻪ ﺑﺴﺎ اﻟﻬﻴﺎت ﻣﺴﻴﺤﻲ ﻋﺸﻖ را ﺗﺸﻮﻳﻖ ﻣﻲ ﻛﺮد و آن را ﺑﻴﺶ از ﻫﺮ ﭼﻴﺰ دﻳﮕﺮي ﻣﻮردﺗﻜﺮﻳﻢ ﻗﺮار ﻣﻲ داد‪ ،‬اﻣﺎ اﻳﻦ ﻋﺸﻖ‬ ‫اروﺗﻴﻚ ﻧﺒﻮد ﻛﻪ ﺑﺎﻟﻴﺪ و ﺷﻜﻔﺖ‪ .‬ﻧﺎﻣﻬﺎي دﻳﮕﺮ ﻋﺸﻖ‪ "-‬ﻛﺎرﻳﺘﺎس"‪]106‬اﺣﺴﺎن[ و " آﮔﺎﭘﻪ"]اﻳﺜﺎر و ﻛﺮم[‪ -‬ﭼﻪ ﺑﺴﺎ از ﺣﻴﺚ‬ ‫ﭘﮋوﻫﺸﻬﺎي ﻋﺎﻟﻤﺎﻧﻪ روﺷﻨﮕﺮ ﺑﻮد‪ ،‬اﻣﺎ ﻧﻮري ﺑﺮ ﭘﺪﻳﺪار ﺷﻨﺎﺳﻲ آن ﻋﺎﻃﻔﻪ ﻧﻤﻲ اﻓﻜﻨﺪ‪ .‬ﻫﻨﮕﺎﻣﻲ ﻛﻪ ﻛﺴﻲ ﻋﺎﺷﻘﺎﻧﻪ ﺑﻪ دﻳﮕﺮي ﻧﻈﺮ‬ ‫ﻣﻲ ﻛﺮد‪ ،‬ﭼﻪ ﻛﺴﻲ ﻣﻲ ﺗﻮاﻧﺴﺖ ﺑﮕﻮﻳﺪ ﻛﻪ آن اﺣﺴﺎس ﻣﺼﺪاق ﻛﺎرﻳﺘﺎس اﻟﻬﻲ ﺑﻮد ﻳﺎ اروس ﻧﺎﭘﺎك‪ ،‬ﺟﺰ آﻧﻜﻪ ﺷﺨﺺ ﻣﻲ‬ ‫داﻧﺴﺖ ﻛﻪ ﻣﻲ ﺑﺎﻳﺪ ﭼﻴﺰي از ﻧﻮع ﻧﺨﺴﺖ را اﺣﺴﺎس ﻛﻨﺪ‪ .‬ﻛﻞّ ادﺑﻴﺎﺗﻲ ﻛﻪ ﺑﺪﻳﻨﺴﺎن ﭘﺪﻳﺪ آﻣﺪ) و ﭘﺎره اي از دﻳﺎﻟﻮﮔﻬﺎي‬ ‫ﻣﺤﺒﻮب و دﺳﺖ اول ﻣﺎ ﻧﻴﺰ از آن ﻧﺸﺄت ﮔﺮﻓﺘﻪ اﺳﺖ( ﻋﺸﻖ ورزي را از ﺗﻤﺎﻳﻞ ﺟﻨﺴﻲ ﻣﺘﻤﺎﻳﺰ ﻛﺮد‪ ،‬ﮔﻮﻳﻲ اﻳﻦ دو ﻣﻘﻮﻟﻪ‬ ‫ﻫﻤﻮاره ﻣﺠﺰا و ﺣﺘﻲ ﻣﺘﻀﺎد ﺑﻮدﻧﺪ‪ .‬وﻗﺘﻲ ﺑﻪ ﻗﺮن ﭼﻬﺎردﻫﻢ رﺳﻴﺪﻳﻢ‪ ،‬اﻳﻦ ﺧﻄﺎ ﺗﺤﺖ ﻋﻨﻮان ﻋﺸﻖ اﻓﻼﻃﻮﻧﻲ ﺻﻮرﺗﻲ ﻣﻘﺪس‬ ‫ﺑﻪ ﺧﻮد ﮔﺮﻓﺖ‪ ،‬و اﻳﻦ اﻟﺒﺘﻪ اﻣﺮي اﺳﺖ ﻛﻪ ﺑﺎﻳﺪ ﺑﻪ ﺧﺎﻃﺮ آن اﻓﻼﻃﻮن) ﻳﺎ دﺳﺖ ﻛﻢ ﺳﻘﺮاط( را ﻣﻼﻣﺖ ﻛﺮد‪ .‬ﻋﺸﻖ اﻓﻼﻃﻮﻧﻲ‬ ‫آﮔﺎﺗﻮن‪ ،107‬آرﻳﺴﺘﻮﻓﺎﻧﺲ‪ ،‬و دﻳﮕﺮان را ﺑﻪ ﻛﻨﺎري ﻧﻬﺎد‪ ،‬و ﻃﺮف دﻳﻮﺗﻴﻤﺎ را ﮔﺮﻓﺖ ) ﻛﻪ ﻧﺎﻣﺶ ﻫﻢ ﺑﻪ ﻣﻌﻨﺎي "ﺗﻜﺮﻳﻢ ﺧﺪاوﻧﺪ"‬ ‫اﺳﺖ(‪ ،‬و اﻳﻤﺎن ﻣﺴﻴﺤﻲ را ﺑﻪ ﺟﺎي ﺣﻜﻤﺖ ﻣﺸﺮﻛﺎن ﻧﺸﺎﻧﻴﺪ‪ .‬ﻋﺸﻖ ﺣﺘﻲ ﺑﻴﺶ از آﻧﻜﻪ ﺳﻘﺮاط اﺻﺮار ﻣﻲ ورزﻳﺪ آرﻣﺎﻧﻲ ﺷﺪه‬ ‫ﺑﻮد‪ ،‬اﻣﺎ آﻧﭽﻪ از اﻳﻦ ﻃﺮﻳﻖ در ﺳﺎﺣﺖ ﻣﻌﻨﻮﻳﺖ ﺑﻪ دﺳﺖ آورده ﺑﻮد ﺑﻴﺶ ازآن ﭼﻴﺰي ﺑﻮد ﻛﻪ ﺑﻪ واﺳﻄﻪ ي ﻧﻔﻲ ﻫﻴﺠﺎﻧﺎت‬ ‫ﺟﻨﺴﻲ و اﻫﻤﻴﺖ ﻓﻲ ﺣﺪ ذاﺗﻪ ي رواﺑﻂ اﻧﺴﺎﻧﻲ ﻛﺎﻣﻴﺎب از ﻛﻒ داده ﺑﻮد‪.‬‬

‫‪104‬‬

‫‪idealization‬‬ ‫‪egoisme-a-deux‬‬ ‫‪106‬‬ ‫‪caritas‬‬ ‫‪105‬‬

‫‪Agathon‬‬

‫‪17‬‬

‫‪107‬‬

‫ﻋﺸﻖ ﺳﻠﺤﺸﻮراﻧﻪ در ﻗﺮن دوازدﻫﻢ واﻛﻨﺸﻲ ﺑﻮد ﺑﻪ اﻳﻦ ﺑﻲ اﻋﺘﻨﺎﻳﻲ ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ ﻋﻮاﻃﻒ و ﺗﻤﺎﻳﻼت اﻧﺴﺎﻧﻲ‪ .‬ﺑﻪ ﻟﺤﺎظ‬ ‫ﺗﺎرﻳﺨﻲ ﻏﺎﻟﺒﺎ ً ﻋﺸﻖ روﻣﺎﻧﺘﻴﻚ را ﺑﺎ ﻋﺸﻖ ﺳﻠﺤﺸﻮراﻧﻪ) ﻛﻪ ﺑﺤﻖ آن را ﻧﻴﺎي اﺻﻠﻲ ﻋﺸﻖ روﻣﺎﻧﺘﻴﻚ در اواﺧﺮﻗﺮون وﺳﻄﻲ ﻣﻲ‬ ‫داﻧﻨﺪ( ﻳﻜﻲ ﻣﻲ اﻧﮕﺎرﻧﺪ‪ .‬اﻣﺎ ﻫﻤﺎﻧﻄﻮر ﻛﻪ اﻳﺮوﻳﻨﮓ ﺳﻴﻨﮕﺮ در ﻛﺘﺎب ﺧﻮد ﻣﺎﻫﻴﺖ ﻋﺸﻖ اﺳﺘﺪﻻل ﻛﺮده اﺳﺖ‪ ،‬اﻳﻦ دو ﻛﺎﻣﻼ ً از‬ ‫ﻳﻜﺪﻳﮕﺮ ﻣﺘﻤﺎﻳﺰﻧﺪ‪ (18) .‬اﻳﻦ دو ﻧﻮع ﻋﺸﻖ ﻏﺎﻟﺒﺎ ً ﺑﺎ ﻳﻜﺪﻳﮕﺮ ﺧﻠﻂ ﻣﻲ ﺷﻮﻧﺪ) ﺑﺮاي ﻣﺜﺎل‪ ،‬دﻧﻴﺲ دو روژه ﻣﻮﻧﺖ‪ 108‬در‬ ‫ﭘﮋوﻫﺶ ﻣﺸﻬﻮر اﻣﺎ ﻏﻴﺮ ﻗﺎﺑﻞ اﻋﺘﻤﺎد ﺧﻮد درﺑﺎره ي اﻳﻦ ﻣﻮﺿﻮع ﻣﺮﺗﻜﺐ ﻫﻤﻴﻦ ﺧﻄﺎ ﺷﺪه اﺳﺖ()‪ ،(19‬و ﺧﺼﻮﺻﺎ ً ﻋﺸﻖ‬ ‫ﺳﻠﺤﺸﻮراﻧﻪ ﻳﻜﺴﺮه ﺑﻪ ﺗﺼﻮﻳﺮي ﻣﻀﺤﻚ از ﻳﻚ ﺧﻨﻴﺎﮔﺮ دوره ﮔﺮد‪ 109‬و ﺷﻬﻮت زده ﻓﺮوﻛﺎﺳﺘﻪ ﻣﻲ ﺷﻮد ﻛﻪ ﺑﻪ ﻧﺤﻮ رﻗﺖ‬ ‫ﺑﺎري در ﺑﺮاﺑﺮ ﺑﺮج )ﺑﺴﻴﺎر ﺑﻠﻨﺪ( ﺑﺎﻧﻮﻳﻲ ﻛﺎﻣﻼ ً ﻋﻔﻴﻒ و دور از دﺳﺘﺮس آواز ﻣﻲ ﺧﻮاﻧﺪ‪ .‬ﺑﺎﻳﺪ ﺗﻮﺟﻪ داﺷﺖ ﻛﻪ اﺻﻄﻼح‬ ‫"ﻋﺸﻖ ﺳﻠﺤﺸﻮراﻧﻪ" ﻧﺎﻣﻲ ﻧﺒﻮد ﻛﻪ ﻋﺎﻣﻼن آن ﺧﻮد ﺑﻪ ﻛﺎر ﻣﻲ ﺑﺮدﻧﺪ‪ ،‬ﺑﻠﻜﻪ اﻳﻦ ﻧﺎم ﺑﻌﺪﻫﺎ – در دوره ي روﻣﺎﻧﺘﻴﻚ‪ -‬ﺗﻮﺳﻂ‬ ‫ﮔﺎﺳﺘﻮن ﭘﺎرﻳﺲ‪ 110‬ﺑﻪ ﻛﺎر رﻓﺖ‪ .‬ﮔﺎﺳﺘﻮن اﻳﻦ ﻧﺎم را در ﻣﻮرد ﻻﻧﺴﻠﻮت‪ 111‬و ﮔﻮﻳﻨﻪ وره‪ ،112‬زوج ﺧﺴﺘﮕﻲ ﻧﺎﭘﺬﻳﺮو ﺟﺪا‬ ‫ﻧﺎﺷﺪﻧﻲ‪ ،‬ﺑﻪ ﻛﺎر ﺑﺮد‪ .‬در واﻗﻊ‪ ،‬ﺑﻬﺘﺮﻳﻦ ﻧﻤﻮﻧﻪ ي ﻋﺸﻖ ﺳﻠﺤﺸﻮراﻧﻪ ﻣﻼزم ﺑﺎ ﻋﻔﺖ و ﻧﺎﻛﺎم ﻧﻬﺎدن ﻏﺮاﻳﺰ) وﻟﻮﺑﻪ ﺗﻌﺒﻴﺮ ﺷﺎﻋﺮاﻧﻪ(‬ ‫ﻧﺒﻮد‪ ،‬ﺑﻠﻜﻪ ﻋﺒﺎرت ﺑﻮد از ﻋﺸﻘﻲ ﺳﺮّي‪ ،‬زﻧﺎﻛﺎراﻧﻪ‪ ،‬و ﻛﺎﻣﻼ ً آزاد‪ ) .‬ﺳﻲ‪ .‬اس‪ .‬ﻟﻮﺋﻴﺲ‬

‫‪113‬‬

‫ﺑﻪ ﺧﻮﺑﻲ اﻳﻦ ﭘﺎراداﻳﻢ را ﺗﺎ ﻗﺮن‬

‫ﺣﺎﺿﺮ ﭘﻲ ﻣﻲ ﮔﻴﺮد‪(.‬‬ ‫ﺑﻪ ﻟﺤﺎظ اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ‪ ،‬ﻋﺸﻖ ﺳﻠﺤﺸﻮراﻧﻪ دﺳﺖ ﻣﺎﻳﻪ ي ﺳﺮﮔﺮﻣﻲ ﻃﺒﻘﺎت ﺑﺎﻻ ﺑﻮد‪ .‬ﺑﻴﺸﺘﺮ ﺣﺮف ) و زﻣﺰﻣﻪ( ﺑﻮد ﺗﺎ ﻋﻤﻞ‪ ،‬و‬ ‫ﺷﺎﻳﺪ ﻣﻬﻤﺘﺮ از ﻫﻤﻪ‪ ،‬اﻣﺮي ﻛﺎﻣﻼ ًﻣﺴﺘﻘﻞ ازازدواج‪ ،‬و ﺣﺘﻲ ﻣﺨﺎﻟﻒ آن‪ ،‬ﺑﻮد‪ ) .‬ﻣﺎﻳﻪ ﺗﻌﺠﺐ ﻧﻴﺴﺖ ﻛﻪ ﻣﺘﻮن و ﻧﻈﺮﻳﻪ ﻫﺎﻳﻲ ﻛﻪ‬ ‫در ﺑﺎره ي ﻣﺮدان ﺧﻨﻴﺎﮔﺮ ِ دوره ﮔﺮد ﺑﻮد‪ -‬ﺧﺼﻮﺻﺎ ً آﻧﺪرﻳﺎس ﻛﺎﭘﻼﻧﻮس‪ -114‬ﻧﻮﻋﺎ ً از ﻧﺼﺎﻳﺢ ﻫﻮﺳﺒﺎزاﻧﻪ ي اوﻳﺪ‪ 115‬ﺳﺮﭼﺸﻤﻪ‬ ‫ﻣﻲ ﮔﺮﻓﺖ‪ .‬اﻣﺎ ﻃﺮﻓﻬﺎي ﻣﺆﻧﺚ‪ -‬ﻣﺜﻼ ً اﻟﻨﻮر آﻛﻮﻳﺘﺎﻧﻲ‪ -116‬ﻫﻢ ﻋﺸﻖ و ازدواج را ﭼﻨﺪان ﺟﺪي ﺗﻠﻘﻲ ﻧﻤﻲ ﻛﺮدﻧﺪ‪ ،‬اﻳﻦ اﻣﺮ ﺗﺎ‬ ‫ﺣﺪي ﻧﺎﺷﻲ از آن ﺑﻮد ﻛﻪ ﺗﻘﺮﻳﺒﺎ ً ﻫﻤﻪ ي آﻧﻬﺎ زﻧﺎن ﺷﻮﻫﺮ دار ﺑﻮدﻧﺪ‪ ( .‬ﻏﺎﻟﺒﺎً ادﻋﺎ ﻣﻲ ﺷﻮد ﻛﻪ ﻋﺸﻖ ﺳﻠﺤﺸﻮراﻧﻪ ﺑﻪ ﻧﺪرت ﺑﻪ‬ ‫وﺻﺎل ﻣﻲ اﻧﺠﺎﻣﻴﺪ‪ ،‬اﻣﺎ اﻳﻦ ادﻋﺎ ﻧﺎدرﺳﺖ اﺳﺖ‪ .‬در واﻗﻊ‪ ،‬اﮔﺮ ﻳﻚ ﭼﻴﺰ درﺑﺎره ي ﻋﺸﻖ ﺳﻠﺤﺸﻮراﻧﻪ ﺻﺎدق ﺑﺎﺷﺪ اﻳﻦ اﺳﺖ ﻛﻪ‬ ‫اﻳﻦ ﻋﺸﻖ ﺑﻴﺶ از ﻋﺸﻖ روﻣﺎﻧﺘﻴﻚ در روزﮔﺎر ﻣﺎ ﻣﻌﻄﻮف ﺑﻪ ﺳﻜﺲ ﺑﻮد‪ .‬درﺳﺖ اﺳﺖ ﻛﻪ وﺻﺎل دﻳﺮ و ﭘﺲ از ﻛﻮﺷﺸﻬﺎي‬ ‫ﻓﺮاوان دﺳﺖ ﻣﻲ داد‪ ،‬اﻣﺎ اﻳﻦ اﻣﺮ ﺑﻪ ﻫﻴﭻ وﺟﻪ اﻳﻦ واﻗﻌﻴﺖ را ﺗﺤﺖ ﺷﻌﺎع ﻗﺮار ﻧﻤﻲ دﻫﺪ ﻛﻪ ﻧﻴﻞ ﺑﻪ وﺻﺎل ﻏﺎﻳﺖ آﺷﻜﺎر‪ ،‬و‬ ‫ﮔﺎه ﺗﻨﻬﺎ ﻏﺎﻳﺖ آن ﺗﻼش ﺗﻮاﻧﻔﺮﺳﺎ ﺑﻮد‪.‬‬ ‫درك ﻣﺎ از ﻋﺸﻖ در ﻃﻮل ﺗﺎرﻳﺦ ﺗﺤﻮل ﭘﺬﻳﺮﻓﺘﻪ اﺳﺖ و ﺗﺎرﻳﺦ اﻳﻦ ﺗﺤﻮﻻت ﺗﺎ ﺣﺪ زﻳﺎدي ﺑﺎ ﺗﻼﺷﻬﺎﻳﻲ ﻣﺮﺗﺒﻂ اﺳﺖ ﻛﻪ‬ ‫ﺑﺮاي ﺟﻤﻊ و ﺗﻠﻔﻴﻖ ﻣﻴﺎن دو ﻣﻘﻮﻟﻪ ي ﻣﻬﻢ ﺻﻮرت ﭘﺬﻳﺮﻓﺘﻪ اﺳﺖ‪ :‬اﻳﺪه آل ﺳﺎزي اي ﻛﻪ اﻓﻼﻃﻮن و ﻋﺸﻖ ﻣﺴﻴﺤﻲ ﻣﻄﺮح ﻣﻲ‬ ‫ﻛﺮدﻧﺪ از ﻳﻚ ﺳﻮ‪ ،‬وآن ﺗﻤﻨﺎ و ﻫﻮﺳﻲ ﻛﻪ زوﺟﻬﺎي ﻋﺎﺷﻖ ﺑﻪ واﻗﻊ ﻣﻲ آزﻣﻮده اﻧﺪ از ﺳﻮي دﻳﮕﺮ‪ .‬ﻓﻀﻴﻠﺖ "ﻋﺸﻖ‬ ‫ﺳﻠﺤﺸﻮراﻧﻪ" در اﻳﻦ ﺑﻮد ﻛﻪ ﻣﻲ ﻛﻮﺷﻴﺪ آن ﺟﻤﻊ و ﺗﻠﻔﻴﻖ را ﺑﻪ ﺳﺮاﻧﺠﺎﻣﻲ ﺑﺮﺳﺎﻧﺪ و در ﻋﻴﻦ ﺣﺎل ﻧﻮﻋﻲ ﺣﺲ ارﺿﺎي‬ ‫زﻳﺒﺎﺷﻨﺎﺳﺎﻧﻪ و ﺟﻨﺴﻲ را ﻫﻢ ﺑﻪ ﺟﻬﺎن ازدواﺟﻬﺎي ﻣﺼﻠﺤﺘﻲ وارد ﻛﻨﺪ‪ ،‬ازدواﺟﻬﺎﻳﻲ ﻛﻪ ﻳﻜﺴﺮه ﺑﺮ ﻣﺒﻨﺎي ﻣﻼﺣﻈﺎت اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ‪،‬‬ ‫‪108‬‬

‫‪Denis de Rougemont‬‬ ‫‪troubadour‬‬ ‫‪110‬‬ ‫‪Gaston Paris‬‬ ‫‪111‬‬ ‫‪Lancelot‬‬ ‫‪112‬‬ ‫‪Guinevere‬‬ ‫‪113‬‬ ‫‪C. S. Lewis‬‬ ‫‪114‬‬ ‫‪Andreas Carpellanus‬‬ ‫‪115‬‬ ‫‪Ovid‬‬ ‫‪116‬‬ ‫‪Eleanor of Aquitaine‬‬ ‫‪109‬‬

‫‪18‬‬

‫ﺳﻴﺎﺳﻲ‪ ،‬و اﻗﺘﺼﺎدي ﺑﻮد) و ﺑﻨﺎﺑﺮاﻳﻦ ﻣﻴﺎن ﻋﺸﻖ ﺳﻠﺤﺸﻮراﻧﻪ و ازدواج ﺗﻤﺎﻳﺰي ﺑﻮد‪ -‬اﮔﺮ ﻧﮕﻮﻳﻴﻢ ﺗﻀﺎدي‪ (.‬در ﻋﻴﻦ ﺣﺎل اﻳﻦ‬ ‫ﻋﺸﻖ ﺳﻠﺤﺸﻮراﻧﻪ اﺳﺖ ﻛﻪ اﻳﻦ ﺗﻠﻘﻲ روﻣﺎﻧﺘﻴﻚ و ﻣﻬﻢ را ﻣﻄﺮح ﻣﻲ ﻛﻨﺪ ﻛﻪ ﻋﺸﻖ اروﺗﻴﻚ ﻓﻲ ﺣﺪ ذاﺗﻪ ﺧﻮب اﺳﺖ‪ ،‬اﻳﻦ‬ ‫ﺗﻠﻘﻲ در ﻏﺎﻳﺖ ﺷﻨﺎﺳﻲ رﺳﺎﻟﻪ ي ﻣﻴﻬﻤﺎﻧﻲ و ﺑﺪون ﺷﻚ در درك ﻣﺴﻴﺤﻴﺖ از ﻋﺸﻖ ﻳﺎﻓﺖ ﻧﻤﻲ ﺷﻮد‪ .‬ﺳﻴﻨﮕﺮ در ﻣﻄﺎﻟﻌﺎت‬ ‫ﺧﻮد ﭘﻨﺞ وﻳﮋﮔﻲ ﻛﻠﻲ را ﻛﻪ ﻣﺸﺨﺼﻪ ي ﻋﺸﻖ ﺳﻠﺤﺸﻮراﻧﻪ اﺳﺖ ﺑﺮ ﻣﻲ ﺷﻤﺎرد‪ (1) :‬ﻋﺸﻖ ﺟﻨﺴﻲ ﻣﻴﺎن زﻧﺎن و ﻣﺮدان ﻓﻲ ﺣﺪ‬ ‫ذاﺗﻪ آرﻣﺎﻧﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ ﻛﻮﺷﺶ در راه آن ارزﺷﻤﻨﺪ اﺳﺖ‪ (2) ،‬ﻋﺸﻖ‪ ،‬ﻋﺎﺷﻖ و ﻣﻌﺸﻮق‪ ،‬ﻫﺮ دو‪ ،‬را ﺑﺮ ﻣﻲ ﻛﺸﺪ‪ (3) ،‬ﻋﺸﻖ‬ ‫ﺟﻨﺴﻲ را ﻧﻤﻲ ﺗﻮان ﺑﻪ ﺗﺤﺮﻳﻜﺎت ﺷﻬﻮاﻧﻲ ﻓﺮوﻛﺎﺳﺖ‪ (4) ،‬ﻋﺸﻖ ﺑﺎ ﻣﺼﺎﺣﺒﺖ و ﻣﻐﺎزﻟﻪ ﻧﺴﺒﺘﻲ دارد اﻣﺎ ﻧﻪ ) ﻟﺰوﻣﺎ ً( ﺑﺎ ازدواج‪،‬‬ ‫و )‪ (5‬ﻋﺸﻖ ﻣﺴﺘﻠﺰم ﻧﻮﻋﻲ "وﺣﺪت ﻣﻘﺪس" ﻣﻴﺎن ﻣﺮد و زن اﺳﺖ‪ (20).‬ﻫﻤﺎﻧﻄﻮر ﻛﻪ ﺳﻴﻨﮕﺮ ﺑﻪ ﺗﻔﺼﻴﻞ اﺳﺘﺪﻻل ﻣﻲ ﻛﻨﺪ‪ ،‬اﻳﻦ‬ ‫ﻧﻜﺘﻪ ﺑﺎﻳﺪ روﺷﻦ ﺑﺎﺷﺪ ﻛﻪ ﻋﺸﻖ ﺳﻠﺤﺸﻮراﻧﻪ ﻛﻮﺷﺸﻲ ﺑﻮد ﺑﺮاي ﺗﻠﻔﻴﻖ درك ﺷﺮك آﻣﻴﺰ و ﻣﺴﻴﺤﻲ از ﻋﺸﻖ‪ ،‬ﺗﻼﺷﻲ ﺑﻮد ﺑﺮاي‬ ‫آﺷﺘﻲ دادن و درآﻣﻴﺨﺘﻦ آرﻣﺎﻧﻬﺎي اﺧﻼﻗﻲ و ﺗﻤﺎﻳﻞ ﺟﻨﺴﻲ‪ .‬وﻳﮋﮔﻲ ﻧﺨﺴﺖ اﻋﻼن ﺟﻨﮕﻲ اﺳﺖ ﺑﻪ ﺗﻠﻘﻲ ﺳﻨﺘﻲ ﻣﺴﻴﺤﻴﺖ از‬ ‫ﻋﺸﻖ‪ ،‬و وﻳﮋﮔﻲ ﺳﻮم در رد‪ ‬اﻳﻦ ﺗﻠﻘﻲ ﻋﻮاﻣﺎﻧﻪ اﺳﺖ ﻛﻪ ﻋﺸﻖ ﭼﻴﺰي ﻧﻴﺴﺖ ﺟﺰ ﻏﺮﻳﺰه ي ﺟﻨﺴﻲ‪ .‬ﺷﺎﻳﺎن ذﻛﺮ اﺳﺖ ﻛﻪ‬ ‫آﺧﺮﻳﻦ وﻳﮋﮔﻲ آن ﻓﻬﺮﺳﺖ ﺗﺎ ﺣﺪ زﻳﺎدي ﺑﺎ ﺑﺨﺶ ﻋﻤﺪه اي از اﻟﻬﻴﺎت ﻣﺴﻴﺤﻲ ﺳﺎزﮔﺎر اﺳﺖ‪ ،‬و در واﻗﻊ‪ ،‬ﺗﻠﻘﻲ آرﻳﺴﺘﻮﻓﺎﻧﻲ از‬ ‫ﻋﺸﻖ )ﻳﻌﻨﻲ ﻋﺸﻖ ﺑﻪ ﻣﺜﺎﺑﻪ ي ﻧﻮﻋﻲ "وﺣﺪت"( در ﺗﻤﺎم ﻃﻮل دوران روﻣﺎﻧﺘﻴﻚ ﻫﻤﭽﻨﺎن از ﺟﻤﻠﻪ ﻣﻮﺿﻮﻋﺎت ﻣﺤﻮري‪ -‬ﮔﻴﺮم‬ ‫ﭘﻴﭽﻴﺪه ) و ﺑﻨﺎﺑﺮاﻳﻦ در ﻏﺎﻟﺐ ﻣﻮارد "ﺟﺎدوﻳﻲ" ﻳﺎ "رازآﻣﻴﺰ"( ‪ -‬در ﺑﺎب ﻋﺸﻖ ﺑﺎﻗﻲ ﻣﺎﻧﺪ‪ .‬ﻣﻦ ﻣﻲ ﻛﻮﺷﻢ ﺗﺎ در ﺑﺨﺶ ﺑﻌﺪي‬ ‫اﻳﻦ ﻣﻔﻬﻮم را ﺑﻪ ﻧﺤﻮ ﻏﻴﺮﻣﺠﺎزي ﺗﺮي ﺑﺴﻂ دﻫﻢ‪.‬‬ ‫ﺗﻤﺎﻳﺰ ﻣﻴﺎن ﻋﺸﻖ و ازدواج در ﺗﺎرﻳﺦ ﻋﺸﻖ از اﻫﻤﻴﺖ وﻳﮋه اي ﺑﺮﺧﻮردار ﺑﻮده اﺳﺖ‪ ،‬و ﺷﺎﻳﺎن ذﻛﺮ اﺳﺖ ﻛﻪ اﻳﻦ دو‬ ‫ﻫﻤﻴﺸﻪ ‪ ،‬ﺑﺮﻏﻢ آن ﺗﺮاﻧﻪ ي ﻋﺎﻣﻴﺎﻧﻪ‪ ،‬ﻣﺎﻧﻨﺪ "اﺳﺐ و ﮔﺎري" ﺑﻪ ﻫﻢ ﭘﻴﻮﺳﺘﻪ وﺟﺪاﻳﻲ ﻧﺎﭘﺬﻳﺮ ﻧﺒﻮده اﻧﺪ‪ .‬در آﺛﺎر اﻓﻼﻃﻮن‪ ،‬ﺑﻨﺎﺑﻪ‬ ‫دﻻﻳﻞ ﻛﺎﻣﻼ ً آﺷﻜﺎر‪ ،‬در ﺑﺤﺚ از اروس)دﺳﺖ ﻛﻢ آن ﻧﻮﻋﻲ از اروسﻛﻪ در ﺧﻮر ﺗﺄﻣﻼت ﻓﻠﺴﻔﻲ اﺳﺖ( ﻣﺴﺄﻟﻪ ي ازدواج‬ ‫اﺳﺎﺳﺎ ً ﻣﻄﺮح ﻧﻤﻲ ﺷﻮد‪ .‬اوﻳﺪ ﻋﺸﻖ و ازدواج را ﻣﻐﺎﻳﺮ ﻫﻢ ﻣﻲ داﻧﺴﺖ‪ ،‬ﻫﺮﭼﻨﺪ از ﻣﻨﻈﺮ او ازدواج ﻣﺤﺒﻮب ﻣﻲ ﺗﻮاﻧﺴﺖ‬ ‫ﻣﺎﻧﻌﻲ دﺷﻮار ﭘﺪﻳﺪ آورد و از اﻳﻦ ﻃﺮﻳﻖ ﺑﺮ ﻫﻴﺠﺎن ﻣﺎﺟﺮا ﺑﻴﻔﺰاﻳﺪ‪ .‬ﺗﺎرﻳﺦ ﺑﻠﻨﺪ ازدواج ﺑﻪ ﻋﻨﻮان اﻣﺮي ﻣﻘﺪس ﺳﺨﻦ ﭼﻨﺪاﻧﻲ‬ ‫درﺑﺎره ي ﻋﺸﻖ ﺟﻨﺴﻲ ﻧﺪارد و ﺑﻠﻜﻪ ﮔﺎﻫﻲ اوﻗﺎت ﺳﺨﻨﺎن ﺑﺴﻴﺎري در ﻣﺨﺎﻟﻒ ﺑﺎ آن دارد‪ ،‬و در روزﮔﺎر ﻋﺸﻖ ﺳﻠﺤﺸﻮراﻧﻪ‪،‬‬ ‫ﻣﻐﺎزﻻت ﺧﺎرج از ازدواج ﺑﻪ ﺟﺎي آﻧﻜﻪ ﻣﻘﺪﻣﻪ اي ﺑﺮاي ازدواج ﺑﺎﺷﺪ ﻳﺎ اﺳﺎﺳﺎ ً رﺑﻄﻲ ﺑﻪ ﻣﺤﺘﻮاي ازدواج داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﻧﻮﻋﺎ ً‬ ‫ﻣﻔﺮي ﺑﺮاي ازدواﺟﻬﺎي ﺑﺪون ﻋﺸﻖ ﻓﺮاﻫﻢ ﻣﻲ ﻛﺮد‪ .‬ﺑﺮﺟﺴﺘﻪ ﺗﺮﻳﻦ ﻣﺼﺪاق ﻋﺸﻘﻬﺎي ﺳﻠﺤﺸﻮراﻧﻪ ﻧﺰد ﮔﺎﺳﺘﻮن ﭘﺎرﻳﺲ و ﺳﻲ‪.‬‬ ‫اس‪ .‬ﻟﻮﺋﻴﺲ ﻋﺸﻖ ﻣﻴﺎن ﻻﻧﺴﻠﻮت و ﮔﻮﻳﻨﻪ ور ﺑﻮد‪ ،‬و ﭼﻪ ﺑﺴﺎ اﻳﻦ ﻧﻤﻮﻧﻪ ﺑﻴﺶ از ﺣﺪ راﺑﻄﻪ ي ﻣﻴﺎن ﻋﺸﻖ و ﺗﻤﺎم ﻧﻬﺎدﻫﺎي‬ ‫اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ و دﻳﻨﻲ ‪ ،‬ﺑﻮﻳﮋه ازدواج‪ ،‬را ﺧﺼﻮﻣﺖ آﻣﻴﺰ ﻧﺸﺎن ﻣﻲ داد‪ ،‬اﻣﺎ ﻋﺸﻖ ﺳﻠﺤﺸﻮراﻧﻪ را ﻫﺮ ﭼﻪ ﺑﺪاﻧﻴﻢ‪ ،‬ﻧﻤﻲ ﺗﻮاﻧﻴﻢ آن را‬ ‫ﻣﻘﺪﻣﻪ اي ﺑﺮاي ازدواج ﻳﺎ دﻟﻴﻠﻲ ﻣﻮﺟﻪ ﺑﺮاي آن ﺑﺪاﻧﻴﻢ‪ .‬در واﻗﻊ اﻳﻦ اﻳﺪه ﻛﻪ ازدواج ﻧﻘﻄﻪ ي اوج ﻋﺸﻖ اﺳﺖ‪ ،‬ﺣﺪودا ً در‬ ‫ﻗﺮن ﻫﻔﺪﻫﻢ و در ﻗﺎﻟﺐ ﻧﻤﺎﻳﺸﻨﺎﻣﻪ ﻫﺎي ﺷﻜﺴﭙﻴﺮ و ﺧﺼﻮﺻﺎ ً ﻛﻤﺪﻳﻬﺎي آن ﻋﺼﺮﺷﺎﻳﻊ ﺷﺪ‪ .‬و در ﻗﻴﺎس ﺑﺎ‪ ،‬ﺑﺮاي ﻣﺜﺎل‪ ،‬ﺧﻮي و‬ ‫ﻣﻨﺶ ﺳﺨﺘﮕﻴﺮاﻧﻪ در رﻣﺎﻧﻬﺎي ﺟﻴﻦ آﺳﺘﻴﻦ‪ ،‬ﺑﺎﻳﺪ ﮔﻔﺖ ﻛﻪ درك ﻛﻨﻮﻧﻲ ﻣﺎ از ﻋﺸﻖ و ازدواج ﺑﺴﻴﺎر درﻫﻢ و ﻣﻐﺸﻮش اﺳﺖ‪.‬‬ ‫اﻛﻨﻮن ﻣﻲ ﺗﻮاﻧﻴﻢ ﺑﮕﻮﻳﻴﻢ ﻛﻪ ﻋﺸﻖ روﻣﺎﻧﺘﻴﻚ از ﻣﻨﻈﺮ ﺗﺎرﻳﺨﻲ ﻣﺤﺼﻮل ﺗﻠﻔﻴﻖ دردﻧﺎك و ﻃﻮﻻﻧﻲ ﻋﺸﻖ اروﺗﻴﻚ دوران‬ ‫ﺷﺮك و ﻋﺸﻖ آرﻣﺎﻧﻲ ﻣﺴﻴﺤﻴﺖ اﺳﺖ‪ ،‬ﻳﺎ از ﻣﻨﻈﺮي ﻏﻴﺮ ﺗﺎرﻳﺨﻲ ﺗﻠﻔﻴﻘﻲ اﺳﺖ از آرﻳﺴﺘﻮﻓﺎﻧﺲ و آﻟﻜﺒﻴﺎدس از ﻳﻚ ﺳﻮ و‬ ‫ﺳﻘﺮاط از ﺳﻮي دﻳﮕﺮ‪ .‬ﻋﺸﻖ روﻣﺎﻧﺘﻴﻚ اﻣﺮي ﺻﺮﻓﺎ ً ﺟﻨﺴﻲ‪ ،‬ﻳﺎ ﺣﺘﻲ ﻋﻤﺪﺗﺎ ً ﺟﻨﺴﻲ‪ ،‬ﻧﻴﺴﺖ‪ ،‬ﺑﻠﻜﻪ ﺻﻮرت آرﻣﺎﻧﻲ و ﺑﻪ روز‬

‫‪19‬‬

‫ﺷﺪه اي اﺳﺖ از ﻓﻀﺎﺋﻞ دوران ﺷﺮك ﻳﻌﻨﻲ ﺑﺎروري‪ 117‬و ﻟﺬّات ﺣﺴﻲ‪ 118‬و ﻧﻴﺰ ﺳﺮﺳﭙﺎري و وﻓﺎداري ﻣﺴﻴﺤﻴﺖ‪ ،‬در ﺑﺴﺘﺮ‬ ‫ﻋﺎﻃﻔﻪ‪ ،119‬ﺧﻮدﻣﺨﺘﺎري‪ ،‬و ﺣﺮﻳﻢ ﺧﺼﻮﺻﻲ ﻓﺮدي ِ روزﮔﺎر ﻣﺪرن‪ .‬اﮔﺮ ﻓﻜﺮ ﻛﻨﻴﻢ ﻛﻪ ﻋﺸﻖ روﻣﺎﻧﺘﻴﻚ ﻓﺎﻗﺪ ﻫﺮ ﮔﻮﻧﻪ ﻓﻀﻴﻠﺘﻲ‬ ‫اﺳﺖ‪ ،‬آﺷﻜﺎرا روﻣﺎﻧﺲ را ﺑﺎ ﻋﻴﺎﺷﻲ ﺟﻨﺴﻲ ﻳﺎ ﻧﻮﻋﻲ آرﻣﺎن ﺳﺎزي ﻏﻴﺮ واﻗﻌﻲ اﺷﺘﺒﺎه ﮔﺮﻓﺘﻪ اﻳﻢ و ﺗﻤﺎم ﺑﺴﻂ و ﺗﻜﺎﻣﻞ ﺗﺎرﻳﺨﻲ‬ ‫اي را ﻛﻪ ﺣﺘﻲ در ﭘﺲ اﻣﻮر ﻋﺎﺷﻘﺎﻧﻪ ي ﺑﺴﻴﺎر ﻋﺎدي ﻧﻬﻔﺘﻪ اﺳﺖ ﻧﺎدﻳﺪه ﮔﺮﻓﺘﻪ اﻳﻢ‪ .‬اﻣﺎ اﻛﻨﻮن وﻗﺖ آن ﻓﺮا رﺳﻴﺪه اﺳﺖ ﻛﻪ‬ ‫درﺑﺎره ي ﻣﺎﻫﻴﺖ ﻋﺸﻖ روﻣﺎﻧﺘﻴﻚ‪ ،‬ﺑﻪ ﻃﻮر ﺧﺎص‪ ،‬ﺑﻴﺸﺘﺮ ﺑﺤﺚ ﻛﻨﻴﻢ‪.‬‬ ‫ﻋﺸﻖ روﻣﺎﻧﺘﻴﻚ ﭼﻴﺴﺖ؟‬ ‫ﻋﺸﻖ ﺗﺮﺟﻤﺎن ﻧﻴﺎزي دﻳﺮﻳﻦ اﺳﺖ‪ ،‬ﺑﺸﺮ در اﺑﺘﺪا ﻣﻮﺟﻮدي واﺣﺪ ﺑﻮد‪ ،‬و ﻣﺎ ﻫﻤﻪ ﻛﻠﻲ‪ ‬واﺣﺪ ﺑﻮدﻳﻢ‪ ،‬و ﻫﻤﻮاره‬ ‫آرزو دارﻳﻢ ﻛﻪ ﺑﻪ آن ﺻﻮرت ﻧﺨﺴﺘﻴﻦ ﺑﺎزﮔﺮدﻳﻢ‪ ،‬و اﻳﻦ آرزو ﻫﻤﺎن اﺳﺖ ﻛﻪ ﻋﺸﻖ ﻣﻲ ﺧﻮاﻧﻴﻢ‪.‬‬ ‫آرﻳﺴﺘﻮﻓﺎﻧﺲ‪ ،‬ﻣﻴﻬﻤﺎﻧﻲ)‪(21‬‬ ‫ﺧﻮﺑﺴﺖ ﺑﻪ ﻳﺎد آورﻳﻢ ﻛﻪ ﻋﺸﻖ روﻣﺎﻧﺘﻴﻚ ﻧﻮﻋﻲ ﻋﺎﻃﻔﻪ اﺳﺖ‪ -‬ﻋﺎﻃﻔﻪ اي ﻣﻌﻤﻮﻟﻲ و ﺑﺴﻴﺎر ﺷﺎﻳﻊ‪ ،‬و ﻏﺎﻟﺐ ﻣﺎ دﺳﺖ ﻛﻢ ﻳﻚ ﻳﺎ‬ ‫دو ﺑﺎر در ﻃﻮل ﻋﻤﺮ ﺧﻮد آن را آزﻣﻮده اﻳﻢ‪ .‬اﻳﻦ ﻋﺸﻖ اﻣﺮي "ﻗﻬﺮي" ﻳﺎ ﻧﻮﻋﻲ "راز" ﻧﻴﺴﺖ‪ .‬ﻣﺎﻧﻨﺪ ﻫﻤﻪ ﻋﻮاﻃﻒ‪ ،‬ﻋﺸﻖ‬ ‫روﻣﺎﻧﺘﻴﻚ اﻣﺮي ﻛﺴﺒﻲ و ﻧﻮﻋﺎ ً وﺳﻮاﺳﻲ اﺳﺖ‪ ،‬وﺑﻪ ﻓﺮﻫﻨﮕﻬﺎﻳﻲ ﺧﺎص ﺑﺎ ﻓﻠﺴﻔﻪ ﻫﺎﻳﻲ وﻳﮋه ﻣﻨﺤﺼﺮ اﺳﺖ‪ .‬ﻣﻦ در اﻳﻨﺠﺎ‬ ‫ﺗﺤﻠﻴﻞ ﺧﻮدم را درﺑﺎره ي ﻋﻮاﻃﻒ ﺑﻪ ﻣﺜﺎﺑﻪ ي ﺗﺮﻛﻴﺒﻲ ﭘﻴﭽﻴﺪه از داورﻳﻬﺎ‪ ،‬اﻣﻴﺎل‪ ،‬و ارزﺷﻬﺎ دوﺑﺎره ﺗﻜﺮار ﻧﻤﻲ ﻛﻨﻢ‪ .‬ﺑﮕﺬارﻳﺪ‬ ‫ﺑﺪون ﻫﺮﮔﻮﻧﻪ اﺳﺘﺪﻻﻟﻲ ﻓﻘﻂ اﻳﻦ ادﻋﺎي ﻣﻌﺘﺪﻟﺘﺮرا ﻣﻄﺮح ﻛﻨﻢ ﻛﻪ ﺗﻤﺎم ﻋﻮاﻃﻒ ﭘﻴﺸﺎﭘﻴﺶ ﻣﺠﻤﻮﻋﻪ اي از ﻣﻔﺎﻫﻴﻢ ﻗﺎﺑﻞ ﺗﻌﻴﻴﻦ‬ ‫) ﻣﺜﻼً ﺧﺸﻢ ﻧﺎﺷﻲ از آزردﮔﻲ‪ ،‬اﻧﺪوه ﻧﺎﺷﻲ از ﻓﻘﺪان‪ ،‬ﺣﺴﺎدت ﺑﻪ ﺧﺎﻃﺮ ﺗﺮس از ﺑﺎﺧﺘﻦ( و ﻛﻢ ﻳﺎ ﺑﻴﺶ ارزﺷﻬﺎ و ﺗﻤﺎﻳﻼﺗﻲ‬ ‫وﻳﮋه ﻧﻈﻴﺮ اﻧﺘﻘﺎم دروﻗﺖ ﺧﺸﻢ‪ ،‬دل ﻧﮕﺮاﻧﻲ درﻫﻨﮕﺎم اﻧﺪوه‪ ،‬اﺣﺴﺎس ﺗﻤﻠﻚ در ﻣﻮﻗﻊ ﺣﺴﺎدت را ﻣﻔﺮوض ﻣﻲ ﮔﻴﺮد) ﻳﺎ اﺳﺎﺳﺎ ً‬ ‫ﭼﻴﺰي ﺟﺰ آﻧﻬﺎ ﻧﻴﺴﺖ(‪ .‬ﺑﻨﺎﺑﺮاﻳﻦ‪ ،‬ﻋﺸﻖ ﻣﻲ ﺗﻮاﻧﺪ و ﻣﻲ ﺑﺎﻳﺪ ﺑﺮ ﺣﺴﺐ ﭼﻨﺎن ﻣﺠﻤﻮﻋﻪ اي از ﻣﻔﺎﻫﻴﻢ و ﺗﻤﺎﻳﻼت ﺗﺤﻠﻴﻞ ﺷﻮد؛‬ ‫ﺑﺮﺧﻲ ازاﻳﻦ ﻣﻔﺎﻫﻴﻢ و ﺗﻤﺎﻳﻼت ﻛﺎﻣﻼً ﺑﺪﻳﻬﻲ و آﺷﻜﺎرﻧﺪ‪ ،‬و ﺑﺮﺧﻲ دﻳﮕﺮاز آﻧﻬﺎ) ﻛﻪ اﺣﻴﺎﻧﺎً ﺟﺎﻟﺒﺘﺮﻧﺪ( ﭼﻨﺎن ﻧﻴﺴﺘﻨﺪ‪ .‬ﺑﻪ ﺣﺪ‬ ‫ﻛﺎﻓﻲ روﺷﻦ اﺳﺖ ﻛﻪ ﭘﺎره اي از ﺗﻤﺎﻳﻼﺗﻲ ﻛﻪ در ﻋﺸﻖ روﻣﺎﻧﺘﻴﻚ دﺧﻴﻞ اﺳﺖ ﻋﺒﺎرت اﺳﺖ از ﻣﻴﻞ ﺑﻪ ﺑﺎ ﻫﻢ ﺑﻮدن‪ ،‬ﻣﻴﻞ ﺑﻪ‬ ‫ﻟﻤﺲ ﻛﺮدن ‪ ،‬ﻣﻴﻞ ﺑﻪ ﻧﻮازش ﻛﺮدن‪ ،‬و ﻫﻤﻴﻦ ﺟﺎﺳﺖ ﻛﻪ ﺑﻲ درﻧﮓ ﺗﻌﻠﻴﻢ آرﻳﺴﺘﻮﻓﺎﻧﺲ را ﺑﻪ ﻳﺎد ﻣﻲ آورﻳﻢ ‪ :‬در ﻋﺸﻖ آﻧﭽﻪ‬ ‫ﺧﻮد را ﺑﻪ ﺻﻮرت ﺷﻮق ﺟﻨﺴﻲ ﻧﺸﺎن ﻣﻲ دﻫﺪ در واﻗﻊ ﺑﺴﻴﺎر ﻓﺮاﺗﺮ از آن اﺳﺖ‪ ،‬ﺷﻮق ﺑﻪ ﺑﺎزﭘﻴﻮﺳﺘﻦ ‪ ،‬ﺷﻮق ﺑﻪ ﻳﻜﻲ ﺷﺪن ﺑﺎ‬

‫ﻣﺤﺒﻮب اﺳﺖ‪ .‬ﺑﻪ ﻧﻈﺮ ﻣﻦ ﻣﻬﻤﺘﺮﻳﻦ ﺟﺰء ﻣﻔﻬﻮﻣﻲ ﻋﺸﻖ روﻣﺎﻧﺘﻴﻚ ﭼﻴﺰي ﻧﻴﺴﺖ ﺟﺰ ﻫﻤﻴﻦ ﺷﻮق ﺑﻪ ]ﺳﺎﺧﺘﻦ[ ﻫﻮﻳﺘﻲ‬ ‫ﻣﺸﺘﺮك‪ ،‬ﻧﻮﻋﻲ اﺗﻜﺎي وﺟﻮدي‪ .120‬اﻣﺎ ﻣﻬﻢ آن اﺳﺖ ﻛﻪ از اﻳﻦ اﻳﺪه ي آﺷﻨﺎ) و وﻳﮋﮔﻴﻬﺎي ﻧﻈﻴﺮ آن ﻣﺜﻞ "وﺣﺪت ﻳﺎﻓﺘﻦ"‪،‬‬ ‫"در آﻣﻴﺨﺘﻦ روﺣﻬﺎ" و ﻏﻴﺮه( ﻓﺮاﺗﺮ روﻳﻢ و ﺗﻮﺿﻴﺢ دﻫﻴﻢ ﻛﻪ در اﻳﻨﺠﺎ "ﻳﻜﻲ ﺷﺪن"‪ 121‬ﺑﻪ ﭼﻪ ﻣﻌﻨﺎ ﻣﻲ ﺗﻮاﻧﺪ ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬اﺳﺘﻌﺎره‬ ‫ي ﻓﻮق اﻟﻌﺎده ي آرﻳﺴﺘﻮﻓﺎﻧﺲ ﻫﺮ ﭼﻪ ﺑﺎﺷﺪ اﺳﺘﻌﺎره اﺳﺖ‪ ،‬و اﻳﻨﻜﻪ آﻳﺎ ﻫﻔﺎﻳﺴﺘﻮس‪ 122‬ﺟﺴﻢ و روح دو ﺗﻦ از ﻣﺎ آدﻣﻴﺎن را ﺑﻪ‬ ‫‪117‬‬

‫‪cultivation‬‬ ‫‪sensuousness‬‬ ‫‪119‬‬ ‫‪affectivity‬‬ ‫‪120‬‬ ‫‪ontological dependency‬‬ ‫‪121‬‬ ‫‪identity‬‬ ‫‪122‬‬ ‫>ا‪ 6‬ﺕ‪ J‬و ‪#5H$I‬ر‪ 6‬در یﻥ‪#‬ن '‪# #‬ن‪).‬م( ‪Hephaestus:‬‬ ‫‪118‬‬

‫‪20‬‬

‫ﻫﻢ ﺟﻮش ﻣﻲ دﻫﺪ ﻳﺎ ﻧﻪ ﻛﻤﻜﻲ ﺑﻪ ارﺗﻘﺎي ﻓﻬﻢ ﻣﺎ از ﻣﻮﺿﻮع ﻧﻤﻲ ﻛﻨﺪ‪ .‬آرﻳﺴﺘﻮﻓﺎﻧﺲ ﻣﺪﻋﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ ﻣﺎ ﻃﺎﻟﺐ اﻣﺮ ﻣﺤﺎل‪ ،‬در‬ ‫واﻗﻊ ﻏﻴﺮ ﻗﺎﺑﻞ ﺗﺼﻮر‪ ،‬ﻫﺴﺘﻴﻢ؛ او ﻫﻴﭻ ﻗﺮﻳﻨﻪ اي ﺑﻪ دﺳﺖ ﻧﻤﻲ دﻫﺪ ﻛﻪ ﻣﺎ ﭼﮕﻮﻧﻪ ﻣﻲ ﺗﻮاﻧﻴﻢ‪ ،‬ﺑﻪ ﻏﻴﺮ از اﺗﺤﺎد ﺗﻦ ﻫﺎﻳﻤﺎن ﻛﻪ‬ ‫ﻣﺪﺗﻲ ﻛﻮﺗﺎه ﻣﻲ ﭘﺎﻳﺪ و ﻫﻤﻴﺸﻪ درﻫﻤﺎﻫﻨﮕﻲ ﻛﺎﻣﻞ ﻫﻢ ﻧﻴﺴﺖ‪ ،‬در واﻗﻊ ﻫﻮﻳﺖ ﻣﺸﺘﺮﻛﻲ ﺑﻴﺎﺑﻴﻢ‪.‬‬ ‫ﺑﺮاي ﺗﻮﺿﻴﺢ ﺑﻴﺸﺘﺮ اﻳﻦ ﻧﻜﺘﻪ‪ ،‬ﺷﺎﻳﺪ ﺑﺘﻮان ﺑﻪ ﻧﻘﻄﻪ ي اوج ﺷﻬﻮد ﻣﻜﺎﺷﻔﻪ آﻣﻴﺰ ﻛﺘﻲ‪ 123‬در روﻣﺎن ﺑﻠﻨﺪﻳﻬﺎي ﺑﺎدﮔﻴﺮ اﺷﺎره‬ ‫ﻛﺮد‪" :‬ﻣﻦ ﻫﻴﺚ ﻛﻠﻴﻒ ﻫﺴﺘﻢ‪ -‬او ﻫﻤﻮاره ‪ ،‬ﻫﻤﻮاره در ﺧﺎﻃﺮ ﻣﻦ اﺳﺖ‪ -‬ﻧﻪ ﺑﻪ ﻋﻨﻮان اﻣﺮي ﻛﻪ ﺣﺘﻲ ﺑﻴﺶ از ﻣﻦ ﺧﻮﺷﺎﻳﻨﺪ ﻣﻦ‬ ‫اﺳﺖ‪ -‬ﺑﻠﻜﻪ او ﻫﻤﺎﻧﺎ ﻋﻴﻦ وﺟﻮد ﻣﻦ اﺳﺖ‪ ".‬در اﻳﻨﺠﺎ ﻣﺎ ﺑﺎ ﭼﻴﺰي ﺑﻴﺶ از اﺷﺎرات ﺿﻤﻨﻲ ﺑﻪ ﻣﻘﺘﻀﻴﺎت ﻫﻮﻳﺘﻲ ﻣﺸﺘﺮك‬ ‫ﺳﺮوﻛﺎر دارﻳﻢ‪ ،‬اﻳﻦ اﻣﺮ ﻧﻮﻋﻲ اﺗﺤﺎد رازآﻣﻴﺰ ﻳﺎ ﺗﻤﻨﻴﺎت ﺟﺴﻤﺎﻧﻲ ﺑﺮﻧﻴﺎﻣﺪه ﻧﻴﺴﺖ‪ ،‬ﻧﻮﻋﻲ ﺣﺲ ﺣﻀﻮر ﻫﻤﻴﺸﮕﻲ "در ﺧﺎﻃﺮ"‬ ‫اﺳﺖ‪ ،‬درك ﺧﻮد را از ﺧﻮﻳﺸﺘﻦ ﺑﺮاي ﺧﻮﻳﺸﺘﻦ ﺧﻮد ﺗﻌﺮﻳﻒ ﻛﺮدن اﺳﺖ‪ .‬ﻋﺸﻖ ﭼﻴﺰي ﻧﻴﺴﺖ ﺟﺰ ﻫﻤﻴﻦ ﻫﻮﻳﺖ ﻣﺸﺘﺮك‪ .‬و‬ ‫ﺷﻮق ﺑﻪ ﻋﺸﻖ ورزي )و از ﺟﻤﻠﻪ ﺑﻮﻳﮋه ﺷﻮق ﻏﻴﺮ ﻓﻴﺰﻳﻮﻟﻮژﻳﻚ ﻧﻴﺮوﻣﻨﺪ ﺑﻪ دﺧﻮل ﺟﻨﺴﻲ( را ﻣﻲ ﺗﻮان ﺑﻪ ﺑﻬﺘﺮﻳﻦ وﺟﻬﻲ ﺑﺮ‬ ‫ﻣﺒﻨﺎي اﻳﻦ ﻣﻔﻬﻮم ﻏﺮﻳﺐ اﻣﺎ ﻛﺎﻣﻼ ً آﺷﻨﺎ ﻓﻬﻤﻴﺪ‪ .‬ﻣﻦ در اﻳﻨﺠﺎ ﻧﻤﻲ ﺗﻮاﻧﻢ ﺣﻖّ اﻳﻦ ﻣﻄﻠﺐ را ادا ﻛﻨﻢ‪ ،‬اﻣﺎ ﺑﮕﺬارﻳﺪ دﺳﺖ ﻛﻢ اﻳﻦ‬ ‫ادﻋﺎ را ﻣﻄﺮح ﻛﻨﻢ‪ :‬ﻫﻮﻳﺖ ﻣﺸﺘﺮك ﻏﺎﻳﺖ و ﻏﺮض ﻋﺸﻖ اﺳﺖ‪ ،‬و ﻓﻀﺎﻳﻞ ﻋﺸﻖ اﺳﺎﺳﺎ ً ﭼﻴﺰي ﻧﻴﺴﺖ ﺟﺰ ﻓﻀﺎﻳﻞ ﻫﻤﻴﻦ ﻫﻮﻳﺖ‬ ‫ﻣﻄﻠﻮب‪ .‬اﻳﻦ ﺑﻪ ﻣﻌﻨﺎي اﻧﻜﺎر ﻳﺎ ﻧﺎدﻳﺪه ﮔﺮﻓﺘﻦ ﺳﻜﺲ ﻧﻴﺴﺖ ﺑﻠﻜﻪ ﺑﻪ ﻣﻌﻨﺎي ﻣﻼﺣﻈﻪ ي آن در ﻳﻚ زﻣﻴﻨﻪ ي ﺧﺎص اﺳﺖ‪ .‬اﻳﻦ‬ ‫ﺗﺤﻠﻴﻞ ﺗﺄﻛﻴﺪ زﻳﺎده از ﺣﺪي ﺑﺮ ازدواج )ﻛﻪ ﻫﻮﻳﺘﻲ ﻗﺎﻧﻮﻧﻲ اﺳﺖ( ﻧﺪارد‪ ،‬اﻣﺎ ﺗﻮﺿﻴﺢ ﻣﻲ دﻫﺪ ﻛﻪ ﭼﮕﻮﻧﻪ ﻋﺸﻖ روﻣﺎﻧﺘﻴﻚ و‬ ‫ازدواج ﺗﺎ اﻳﻦ ﺣﺪ دوﺷﺎدوش ﻫﻢ اﻧﺪ‪ ،‬ﻣﻄﺎﺑﻖ اﻳﻦ ﺗﺼﻮﻳﺮ ازدواج ﻧﻘﻄﻪ ي اوج ﻋﺸﻖ روﻣﺎﻧﺘﻴﻚ ﺑﺸﻤﺎر ﻣﻲ رود‪.‬‬ ‫ﭘﻴﺶ از اﻳﻨﻜﻪ دراﻳﻦ ﺑﺎره ﭼﻴﺰ ﺑﻴﺸﺘﺮي ﺑﮕﻮﻳﻢ‪ ،‬ﺑﮕﺬارﻳﺪ ﻫﺸﺪاري ﺳﻘﺮاط ﻣ‪Ĥ‬ﺑﺎﻧﻪ ﺑﺪﻫﻢ‪ :‬ﺑﻪ ﮔﻤﺎﻧﻢ ﺿﺮوري اﺳﺖ ﻛﻪ ﻋﺸﻖ‬ ‫را ﻫﻤﺎﻧﻄﻮر ﻛﻪ ﺑﻪ واﻗﻊ ﻫﺴﺖ ﺑﺎزﻧﻤﺎﻳﻴﻢ‪ ،‬و آن را ﺑﺎ ﺗﻤﺎم ﭼﻴﺰﻫﺎي ﺧﻮب دﻳﮕﺮي ﻛﻪ دوﺳﺖ ﻣﻲ دارﻳﻢ و ﻣﻼزم ﺑﺎ آن ﻣﻲ داﻧﻴﻢ‬ ‫اﺷﺘﺒﺎه ﻧﮕﻴﺮﻳﻢ‪ -‬ﭼﻴﺰﻫﺎﻳﻲ ﻣﺜﻞ ﻫﻤﺪﻣﻲ‪ ،‬ﺳﻜﺲ ﺧﻮب‪ ،‬دوﺳﺘﻲ‪ ،‬داﺷﺘﻦ ﻳﻚ ﻫﻤﺴﻔﺮ‪ ،‬داﺷﺘﻦ ﻛﺴﻲ ﻛﻪ ﺣﻘﻴﻘﺘﺎ ً ﺑﺮاي ﻣﺎ دل‬ ‫ﻧﮕﺮان اﺳﺖ و ﻧﻬﺎﻳﺘﺎ ً ازدواج‪ .‬اﻟﺒﺘﻪ ﻣﺎ ﻃﺎﻟﺐ اﻳﻦ ﭼﻴﺰﻫﺎ ﻫﺴﺘﻴﻢ‪ ،‬و ﺗﺮﺟﻴﺤﺎ ً ﻫﻤﻪ ي آﻧﻬﺎ را ﻫﻢ ﻳﻜﺠﺎ ﻣﻲ ﺧﻮاﻫﻴﻢ‪ ،‬اﻣﺎ ﻋﺸﻖ‬ ‫را ﻣﻲ ﺗﻮان و ﻣﻲ ﺑﺎﻳﺪ ﻣﺴﺘﻘﻞ از ﻫﻤﻪ ي اﻳﻨﻬﺎ دﻳﺪ‪ .‬ﺑﮕﺬارﻳﺪ ﺑﺪون آﻧﻜﻪ دﭼﺎر اﻓﺴﺮدﮔﻲ ﺷﻮﻳﻢ ﺑﻪ ﻳﺎد ﺧﻮد ﺑﻴﺎورﻳﻢ ﻛﻪ ﻋﺸﻖ‬ ‫در ﻏﺎﻟﺐ ﻣﻮارد ﺑﻪ ﺑﻴﺮاﻫﻪ ﻣﻲ رود‪ ،‬ﻋﺸﻖ ﻣﻲ ﺗﻮاﻧﺪ ﻳﻜﺠﺎﻧﺒﻪ ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﻋﺸﻖ ﻣﻲ ﺗﻮاﻧﺪ ﻣﺎﻧﻊ ﺳﻜﺲ ﺧﻮب ﺷﻮد ﻳﺎ دﺳﺖ ﻛﻢ‬ ‫ﻋﺎﺷﻘﻲ ﺿﺎﻣﻦ زﻧﺪﮔﻲ ﺟﻨﺴﻲ ارﺿﺎء ﻛﻨﻨﺪه ﻧﻴﺴﺖ‪ ،‬ﻋﺸﻖ و دوﺳﺘﻲ ﮔﺎﻫﻲ ﺧﻼف ﻳﻜﺪﻳﮕﺮﻧﺪ‪ ،‬ﻋﺸﻖ ﻣﻲ ﺗﻮاﻧﺪ اﺣﺴﺎس دﻟﺘﻨﮕﻲ‬ ‫ﻋﻤﻴﻘﻲ ﺑﺮاﻧﮕﻴﺰد‪ ،‬ﻋﺸﻖ ﻣﻲ ﺗﻮاﻧﺪ وﺳﻮاس آﻣﻴﺰ و ﺣﺘﻲ ﺟﻨﻮن آﻣﻴﺰ ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ﻋﺸﻖ ﻟﺰوﻣﺎ ً ﻳﺎ در ﻏﺎﻟﺐ ﻣﻮارد ﻣﻼزم اﻳﻦ ﻗﺒﻴﻞ‬ ‫دﺷﻮارﻳﻬﺎ ﻧﻴﺴﺖ‪ ،‬اﻣﺎ ﻣﻲ ﺗﻮاﻧﺪ اﻳﻨﻄﻮر ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬و ﻟﺬا ﺑﻬﺘﺮ اﺳﺖ‪ ،‬ﻫﻤﺎﻧﻄﻮرﻛﻪ ﺳﻘﺮاط ﺗﺄﻛﻴﺪ ورزﻳﺪ‪ ،‬ﺑﻪ ﻓﻀﺎﺋﻞ ﺧﻮد ﻋﺸﻖ ﻧﻈﺮ‬ ‫ﻛﻨﻴﻢ‪ ،‬ﻧﻪ ﺑﻪ ﭘﻴﺎﻣﺪﻫﺎي آن ﻳﺎ ﺑﻪ زﻳﻮر وآراﻳﻪ ﻫﺎي ﻓﻮق اﻟﻌﺎده ﺧﻮاﺳﺘﻨﻲ آن‪.‬‬ ‫ﻣﺎﻫﻴﺖ ﻳﻜﻲ ﺷﺪن در ﻋﺸﻖ ﺑﻪ ﺗﻮﺿﻴﺢ ﻣﺨﺘﺼﺮ از اﻳﻦ ﻗﺮار اﺳﺖ‪ ).‬ﺑﺪون ﺷﻚ ﻣﻼﺣﻈﻪ ﺧﻮاﻫﻴﺪ ﻛﺮد ﻛﻪ ﺑﺤﺚ زﻳﺮ‬ ‫ﺗﺎﺣﺪي واﻣﺪار ﻫﮕﻞ و ﺳﺎرﺗﺮ اﺳﺖ‪ (.‬ﻣﺎ ﺧﻮد را) ﺑﺮﺧﻼف ادﻋﺎي اﮔﺰﻳﺴﺘﺎﻧﺴﻴﺎﻟﻴﺴﺘﻬﺎي ﺗﺎزه ﺑﺎﻟﻎ ﻳﺎ رواﻧﺸﻨﺎﺳﺎن ﺳﺎﻟﺨﻮرده( ﻧﻪ‬ ‫ﺑﺮﻣﺒﻨﺎي ﺧﻮدﻣﺎن ﻛﻪ ﺑﺮ ﻣﺒﻨﺎي ﻳﻜﺪﻳﮕﺮ ﺗﻌﺮﻳﻒ ﻣﻲ ﻛﻨﻴﻢ‪ .‬در ﺟﺎﻣﻌﻪ اي ﻫﻤﭽﻮن ﺟﺎﻣﻌﻪ ي روزﮔﺎر ارﺳﻄﻮ‪ ،‬ﻓﻀﺎﺋﻞ ﺑﻪ‬ ‫ﻧﺤﻮﺟﻤﻌﻲ ﻳﺎ اﺷﺘﺮاﻛﻲ‪ 124‬ﺗﻌﺮﻳﻒ ﻣﻲ ﺷﻮد و ﻧﺴﺒﺖ داده ﻣﻲ ﺷﻮد؛ اﻳﺪه ي ﻓﻀﻴﻠﺖ ِ "ﻓﺮدي ﻳﺎ ﺧﺼﻮﺻﻲ"‪ 125‬ﻏﻴﺮ ﻗﺎﺑﻞ ﻓﻬﻢ‬ ‫اﺳﺖ‪ .‬اﻣﺎ ﻣﺎ ﻗﺎﻃﻌﺎﻧﻪ ﻣﻴﺎن اﻣﺮ ﺧﺼﻮﺻﻲ و ﻋﻤﻮﻣﻲ ﺗﻔﻜﻴﻚ ﻗﺎﺋﻞ ﻣﻲ ﺷﻮﻳﻢ‪ ،‬و ﻧﻮﻋﺎ ً ﺧﺼﺎﻳﺺ ﺷﺨﺼﻲ و ﺧﺼﻮﺻﻲ ﺧﻮد را‬

‫‪123‬‬

‫‪Cathy‬‬ ‫‪communally‬‬ ‫‪125‬‬ ‫‪private‬‬ ‫‪124‬‬

‫‪21‬‬

‫ﺑﻴﺶ از ﭼﻬﺮه ي ﻋﻤﻮﻣﻲ ﺧﻮد ) ﻛﻪ ﮔﺎه آن را ﺳﻄﺤﻲ‪ ،‬ﻏﻴﺮ ﺷﺨﺼﻲ‪" ،‬ﻣﺼﻨﻮﻋﻲ"‪ ،‬و ﺻﺮﻓﺎ ً ﻣﺰوراﻧﻪ و اﺑﺰاري ﻣﻲ اﻧﮕﺎرﻳﻢ(‬ ‫ﻣﻬﻢ و ارزﺷﻤﻨﺪ ﻣﻲ ﺷﻤﺎرﻳﻢ‪ .‬ﺷﺨﺼﻴﺖ ﻓﺮد را آن ﻛﺴﺎﻧﻲ ﺑﻬﺘﺮ درﻣﻲ ﻳﺎﺑﻨﺪ ﻛﻪ "او را واﻗﻌﺎ ً ﻣﻲ ﺷﻨﺎﺳﻨﺪ‪ "،‬و ﺑﺮاي ﻣﺎ ﻫﻴﭻ‬ ‫ﻋﺠﻴﺐ ﻧﻴﺴﺖ ﻛﻪ ﻓﺮدي ﻛﻪ ﻋﻤﻮﻣﺎ ً ﺑﻪ ﻧﺎﺑﻜﺎري ﻣﺸﻬﻮر اﺳﺖ‪ ،‬ﺻﺮﻓﺎ ً ﺑﻪ ﮔﻮاﻫﻲ ﻫﻤﺴﺮ ﻳﺎ ﻳﻜﻲ از دوﺳﺘﺎن ﻧﺰدﻳﻜﺶ ﻓﺮدي ﻧﻴﻚ‬ ‫ﺗﻠﻘﻲ ﺷﻮد‪ ") .‬اﻣﺎ اﮔﺮ ﺗﻮ ﻓﻼﻧﻲ را آﻧﻄﻮر ﻛﻪ ﻣﻦ ﻣﻲ ﺷﻨﺎﺳﻢ ﻣﻲ ﺷﻨﺎﺧﺘﻲ‪ ،‬ﻣﻲ دﻳﺪي ﻛﻪ ‪ ("...‬در اﻳﻦ ﺟﻬﺎن ﭼﻨﺪﭘﺎره ﻛﻪ ﺑﺮ‬ ‫ﻣﺒﻨﺎي ﺣﺮﻳﻤﻬﺎي ﺧﺼﻮﺻﻲ ﺑﺴﻴﺎر ﺷﺨﺼﻲ ﺑﻨﺎ ﺷﺪه‪ ،‬ﻋﺸﻖ ﺣﺘﻲ ﺑﻴﺶ از ﺧﺎﻧﻮاده و ﻣﻨﺎﺳﺒﺎت دوﺳﺘﺎﻧﻪ ﻫﻮﻳﺖ وﺧﻮﻳﺸﺘﻦ ﻣﺎ‬ ‫راﻣﻌﻴﻦ ﻣﻲ ﻛﻨﺪ‪ .‬وﻗﺘﻲ ﻣﺎ درﺑﺎره ي "ﺧﻮد واﻗﻌﻲ" ﻳﺎ " ﺻﺎدق ﺑﻮدن ﺑﺎ ﺧﻮد" ﺳﺨﻦ ﻣﻲ ﮔﻮﻳﻴﻢ‪ ،‬ﻏﺎﻟﺒﺎ ً ﻣﻘﺼﻮدﻣﺎن ﺻﺎدق‬ ‫ﺑﻮدن ﺑﺎ آن ﺗﺼﻮﻳﺮي از ﺧﻮدﻣﺎن اﺳﺖ ﻛﻪ ﺑﺎ آﻧﺎن ﻛﻪ ﺑﻴﺶ از ﻫﻤﻪ دوﺳﺖ ﻣﻲ دارﻳﻢ در ﻣﻴﺎن ﻣﻲ ﻧﻬﻴﻢ‪ .‬ﻣﺎ ﻣﻲ ﮔﻮﻳﻴﻢ )وﺧﻼف‬ ‫اﻧﺘﻈﺎر ﻫﻢ ﻧﻴﺴﺖ ﻛﻪ ﺑﮕﻮﻳﻴﻢ( آن ﺧﻮدي ﻛﻪ در ﺻﺤﻨﻪ ي ﻋﻤﻮﻣﻲ ﻧﻤﺎﻳﺶ ﻣﻲ دﻫﻴﻢ‪ ،‬آن ﺧﻮدي ﻛﻪ در ﻣﺤﻴﻂ ﻛﺎر ﻋﺮﺿﻪ ﻣﻲ‬ ‫ﻛﻨﻴﻢ‪ ،‬آن ﺧﻮدي ﻛﻪ ﺑﻪ آﺷﻨﺎﻳﺎن ﻧﺸﺎن ﻣﻲ دﻫﻴﻢ‪ ،‬ﺧﻮد واﻗﻌﻲ ﻧﻴﺴﺖ‪ .‬ﮔﺎﻫﻲ اوﻗﺎت ﻣﺎ رﻧﺞ ﺑﺴﻴﺎر ﻣﻲ ﺑﺮﻳﻢ ﺗﺎ ﺛﺎﺑﺖ ﻛﻨﻴﻢ ﺧﻮدي‬ ‫ﻛﻪ ﻣﺎ در ﺧﺎﻧﻮاده ﻧﺸﺎن ﻣﻲ دادﻳﻢ )ﻧﻮﻋﻲ ﺗﺎرﻳﺨﻲ از ﻋﺸﻖ( دﻳﮕﺮ آن ﺧﻮدي ﻛﻪ واﻗﻌﻴﺶ ﻣﻲ اﻧﮕﺎرﻳﻢ‪ ،‬ﻧﻴﺴﺖ‪ .‬و ﺑﻪ ﻫﻴﭻ وﺟﻪ‬ ‫ﻣﺎﻳﻪ ﺗﻌﺠﺐ ﻧﻴﺴﺖ ﻛﻪ آن ﺧﻮدي را ﻛﻪ ﻣﺎﻳﻠﻴﻢ واﻗﻌﻴﺘﺮﻳﻦ ﺧﻮد ﺧﻮﻳﺸﺘﻦ ﺗﻠﻘﻲ ﻛﻨﻴﻢ‪ ،‬آن ﺧﻮدي اﺳﺖ ﻛﻪ در ﻣﻘﺎم ﻣﺤﺮﻣﻴﺖ‬ ‫ﭘﺪﻳﺪار ﻣﻲ ﺷﻮد‪ ،‬و ﻓﻀﺎﺋﻞ آن ﻧﻮﻋﺎ ً ﻓﻀﺎﺋﻞ ﻣﺮﺑﻮط ﺑﻪ ﻋﺮﺻﻪ ي ﺧﺼﻮﺻﻲ اﺳﺖ‪ ،‬ﻓﻀﺎﺋﻠﻲ ﻫﻤﭽﻮن ﺻﺪاﻗﺖ در ﻣﻘﺎم اﺣﺴﺎس‬ ‫و ﺑﻴﺎن‪ ،‬ﺷﻮرﻣﻨﺪي در ﻣﻨﺎﺳﺒﺎت ﺑﻴﻨﺎﺷﺨﺼﻲ‪ ،‬ﻣﻬﺮﺑﺎﻧﻲ‪ ،‬و ﺣﺴﺎﺳﻴﺖ‪.‬‬ ‫اﻳﺪه ي اﺗﺤﺎد آرﻳﺴﺘﻮﻓﺎﻧﻲ‪ -‬اﺗﺤﺎد ﻣﺠﺪد دو ﻧﻴﻤﻪ اي ﻛﻪ روزﮔﺎري ﺑﻪ ﻳﻜﺪﻳﮕﺮ ﺗﻌﻠﻖ داﺷﺘﻪ اﻧﺪ‪ -‬اﻳﺪه اي ﺟﺬاب و ﺗﺄﻣﻞ‬ ‫اﻧﮕﻴﺰ اﺳﺖ‪ ،‬اﻣﺎ اﻳﻦ ﻓﻘﻂ ﻧﻴﻤﻲ از ﻣﺎﺟﺮا ﺳﺖ‪ .‬ﻧﻴﻤﻪ ي دﻳﮕﺮﻣﺎﺟﺮا از اﺧﺘﻼﻓﺎت و ﻟﺠﺎﺟﺘﻬﺎي ﻣﺎ آﻏﺎز ﻣﻲ ﺷﻮد‪ ،‬از اﻳﻦ واﻗﻌﻴﺖ‬ ‫ﻛﻪ ﺣﺘﻲ ﭘﺲ از ﮔﺬﺷﺖ ﺳﺎﻟﻬﺎ ﻣﺼﺎﻟﺤﻪ و زﻧﺪﮔﻲ ﻣﺸﺘﺮك ﭼﻪ ﺑﺴﺎ ﻫﻨﻮز ﺑﺎ ﻳﻜﺪﻳﮕﺮ ﺟﻔﺖ و ﺟﻮر ﻧﻴﺴﺘﻴﻢ‪ .‬آزادي اﻧﺘﺨﺎب‬ ‫ﻋﺮﺻﻪ ي ﺗﻘﺮﻳﺒﺎ ً ﻧﺎﻣﺤﺪودي ﺑﺮاي ﺗﻤﻨﻴﺎت روﻣﺎﻧﺘﻴﻚ ﻣﺎ ﻣﻲ ﮔﺸﺎﻳﺪ‪ ،‬اﻣﺎ در ﻋﻴﻦ ﺣﺎل اﻳﻦ اﻣﺮ در ﻏﺎﻟﺐ ﻣﻮارد ﮔﺰﻳﻨﺶ ﻣﺎ را‬ ‫دﺷﻮار‪ ،‬اﮔﺮ ﻧﮕﻮﻳﻴﻢ ﺑﻪ ﻟﺤﺎظ اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ ﻧﺎﻣﻤﻜﻦ‪ ،‬ﻣﻲ ﻛﻨﺪ‪ -‬اﻳﻦ ﻧﻜﺘﻪ از ﺟﻤﻠﻪ ﻣﻔﺮوﺿﺎت ﻋﺸﻖ ﺳﻠﺤﺸﻮراﻧﻪ ﻧﻴﺰ ﺑﻮد‪ ) .‬ﻛﺪام‬ ‫دﺧﺘﺮي در وروﻧﺎ ﺑﻮد ﻛﻪ روﻣﺌﻮي ﺟﻮان ﻧﻤﻲ ﺑﺎﻳﺴﺖ ﺑﺮﻣﻲ ﮔﺰﻳﺪ؟ و ﻛﺪام زﻧﻲ ﺑﻮد ﻛﻪ ]اﺧﺘﻴﺎر ﻛﺮدن آن[ ﺑﺮاي ﻻﻧﺴﻠﻮت‬ ‫ﻣﻤﻨﻮع ﺑﻮد؟( ﻓﺮآﻳﻨﺪي ﻛﻪ در آن ﻃﺮﻓﻴﻦ ﻫﻮﻳﺖ ﺧﻮﻳﺸﺘﻦ را ﺑﺎ ﻫﻢ ﻳﻜﻲ ﻣﻲ ﻛﻨﻨﺪ‪ 126‬ﺑﺎ ﻳﻜﻲ از ﭘﻴﺶ ﻓﺮﺿﻬﺎي ﺧﻮد ﺑﻪ ﺗﻌﺎرض‬ ‫ﻣﻲ اﻓﺘﺪ‪ -‬ﻳﻌﻨﻲ ﺑﺎ آرﻣﺎن ﻓﺮدﮔﺮاﻳﻲ ﻣﺒﺘﻨﻲ ﺑﺮ ﺧﻮدﻣﺨﺘﺎري‪ .‬ﺧﻮدﻫﺎﻳﻲ ﻛﻪ ﺑﻨﺎﺳﺖ درﻫﻢ ﺑﻴﺎﻣﻴﺰﻧﺪ از اﻳﻦ ﻣﺰﻳﺖ ﻣﺤﺮوﻣﻨﺪ ﻛﻪ‬ ‫ﺧﻮد را‪ ،‬ﭘﻴﺶ از آﻧﻜﻪ اﻧﻌﻄﺎف ﻧﺎﭘﺬﻳﺮ و ﻛﺎﻣﻼ ً ﺷﻜﻞ ﮔﺮﻓﺘﻪ ﺷﻮﻧﺪ‪ ،‬ﺑﺎ ﻳﻜﺪﻳﮕﺮ ﺗﻨﻈﻴﻢ و ﺗﻜﻤﻴﻞ ﻛﻨﻨﺪ‪ -‬در ﺟﻮاﻣﻌﻲ ﻛﻪ ﺧﺎﻧﻮاده‬ ‫ﻫﺎ ازدواج را ﻣﻴﺎن ﻓﺮزﻧﺪاﻧﻲ ﻛﻪ ﺑﺎ ﻳﻜﺪﻳﮕﺮ ﺑﺰرگ ﺷﺪه اﻧﺪ ﺗﺮﺗﻴﺐ ﻣﻲ دﻫﻨﺪ‪ ،‬اﻳﻦ ﻣﺰﻳﺖ وﺟﻮد دارد‪ .‬و ﻫﺮﭼﻨﺪ ﻛﻪ ﻫﻤﮕﺎن ﺑﺎ‬ ‫ﺣﺴﺮت از "ﻋﺸﻖ اول" و ﻧﻤﻮﻧﻪ ي ﻣﺜﺎﻟﻲ روﻣﺌﻮ و ژوﻟﻴﺖ ﻳﺎد ﻣﻲ ﻛﻨﻨﺪ‪ ،‬وﻟﻲ ﺣﻘﻴﻘﺖ اﻳﻦ اﺳﺖ ﻛﻪ ﻏﺎﻟﺐ ﻣﺎ وﻗﺘﻲ ﻋﺎﺷﻖ ﻣﻲ‬ ‫ﺷﻮﻳﻢ ﻛﻪ در ﺳﻴﺮ ﺗﻜﺎﻣﻞ زﻧﺪﮔﻲ ﺧﻮد ﻛﺎﻣﻼ ً ﭘﻴﺶ رﻓﺘﻪ اﻳﻢ‪ ،‬و ﺣﺘﻲ ﺑﻪ ﻣﺮﺣﻠﻪ ي ﺳﺎﻟﻤﻨﺪي رﺳﻴﺪه اﻳﻢ‪ ،‬ﻳﻌﻨﻲ وﻗﺘﻲ ﻛﻪ ﺧﻮد‬ ‫ﻛﺎﻣﻼ ً ﺷﻜﻞ ﮔﺮﻓﺘﻪ اﺳﺖ و ]در اﻳﻨﺠﺎ[ ﻳﻜﺪﻳﮕﺮ را ﺗﻜﻤﻴﻞ ﻛﺮدن در ﻏﺎﻟﺐ ﻣﻮارد در واﻗﻊ ﺗﻤﺮﻳﻦ ﺑﺎ ﻳﻜﺪﻳﮕﺮ ﻛﻨﺎر آﻣﺪن اﺳﺖ‪.‬‬ ‫ﺑﻨﺎﺑﺮاﻳﻦ‪ ،‬ﺑﺴﻂ و ﺗﻜﺎﻣﻞ ﻋﺸﻖ ﺑﺮ ﻣﺒﻨﺎي ﻧﻮﻋﻲ راﺑﻄﻪ ي دﻳﺎﻟﻜﺘﻴﻜﻲ ﺗﻌﺮﻳﻒ ﻣﻲ ﺷﻮد‪ ،‬راﺑﻄﻪ اي ﻛﻪ در ﻏﺎﻟﺐ ﻣﻮارد ﻧﺮم و‬ ‫ﻣﻼﻃﻔﺖ آﻣﻴﺰ اﺳﺖ اﻣﺎ ﮔﺎه از ﺣﻴﺚ وﺟﻮدي رذﻳﻼﻧﻪ ﻣﻲ ﺷﻮد‪ ،‬راﺑﻄﻪ اي ﻛﻪ در آن ﻫﺮ ﻳﻚ از ﻃﺮﻓﻴﻦ راﺑﻄﻪ ي ﻋﺸﻘﻲ ﻣﻲ‬ ‫ﻛﻮﺷﺪ ﺗﺎ ﺳﻠﻄﻪ ي ﺧﻮد را ﺑﺮ ﺗﺼﻮﻳﺮﻣﺸﺘﺮﻛﻲ ﻛﻪ ﻃﺮﻓﻴﻦ از ﺧﻮﻳﺸﺘﻦ دارﻧﺪ ﺗﺤﻤﻴﻞ ﻛﻨﺪ‪ ،‬در ﺑﺮاﺑﺮ آن ﻣﻘﺎوﻣﺖ ورزد‪ ،‬آن را‬ ‫ﻣﻮرد ﺑﺎزﺑﻴﻨﻲ ﻗﺮار دﻫﺪ‪ ،‬ﻳﺎ آن را رد ﻛﻨﺪ‪ .‬از ﻫﻤﻴﻦ روﺳﺖ ﻛﻪ ﻋﺸﻖ‪ ،‬ﺑﺮﺧﻼف ﻋﻮاﻃﻒ دﻳﮕﺮ‪ ،‬وﻗﺖ ﻣﻲ ﺑﺮد‪ .‬ﺑﻲ ﻣﻌﻨﺎﺳﺖ ﻛﻪ‬

‫‪mutual self-identification‬‬

‫‪22‬‬

‫‪126‬‬

‫درﺑﺎره ي ﻋﺸﻖ ﺑﮕﻮﻳﻴﻢ ﻓﻼﻧﻲ ﭘﺎﻧﺰده دﻗﻴﻘﻪ ﻋﺎﺷﻖ ﺑﻮد اﻣﺎ ﺑﻌﺪ ﻋﺸﻘﺶ رﻓﻊ ﺷﺪ) ﺳﺨﻨﻲ ﻛﻪ ﻣﻲ ﺗﻮان درﺑﺎره ي ﺧﺸﻢ ﮔﻔﺖ‪(.‬‬ ‫اﻣﺎ ﻫﻴﭻ ﻳﻚ از اﻳﻦ ﺳﺨﻨﺎن ﺑﺪان ﻣﻌﻨﺎ ﻧﻴﺴﺖ ﻛﻪ ﭼﻴﺰي ﺑﻪ اﺳﻢ ﻋﺸﻖ ﻳﻜﻄﺮﻓﻪ وﺟﻮد ﻧﺪارد‪ ،‬ﻳﺎ ﻋﺸﻖ ﻳﻜﻄﺮﻓﻪ ﻋﺸﻖ ﻧﻴﺴﺖ‪ ،‬ﭼﺮا‬ ‫ﻛﻪ آن راﺑﻄﻪ ي دﻳﺎﻟﻜﺘﻴﻜﻲ‪ ،‬ﺑﺎ ﺗﻤﺎم ﻣﻘﺎوﻣﺘﻬﺎ و ﺗﻌﺎرﺿﻬﺎﻳﺶ‪ ،‬ﻣﻲ ﺗﻮاﻧﺪ دﻗﻴﻘﺎ ً ﺑﻪ ﻫﻤﺎن ﻧﺤﻮ ﻛﻪ در دو روح ﺟﺎري اﺳﺖ در‬ ‫ﻳﻚ روح ﻫﻢ واﻗﻊ ﺷﻮد‪ .‬درﺳﺖ اﺳﺖ ﻛﻪ ﺑﻪ اﻳﻦ ﺗﺮﺗﻴﺐ ﻣﻤﻜﻦ اﺳﺖ از ﻗﻮ‪‬ت و ﻏﻨﺎي ﻣﺎﺟﺮا ﻛﺎﺳﺘﻪ ﺷﻮد‪ ،‬اﻣﺎ ﻫﻤﺎﻧﻄﻮر ﻛﻪ‬ ‫اﺳﺘﺎﻧﺪال ﻏﺎﻟﺒﺎ ً ادﻋﺎ ﻣﻲ ﻛﺮد‪ ،‬ﺷﺎﻳﺪ از اﻳﻦ رﻫﮕﺬر ﻗﻮ‪‬ه ي ﺗﺨﻴﻞ ﻏﻨﺎي ﺑﻴﺸﺘﺮي ﻳﺎﺑﺪ‪ .‬ﻳﺎ ﺑﻪ ﺗﻌﺒﻴﺮ ﮔﻮﺗﻪ ‪ " ،‬ﻓﺮض ﻛﻦ ﻛﻪ ﻣﻦ‬ ‫ﻋﺎﺷﻖ ﺗﻮ ﻫﺴﺘﻢ‪ ،‬اﻳﻦ ﺑﻪ ﺗﻮ ﭼﻪ ﻣﺮﺑﻮط اﺳﺖ؟"‬ ‫در ﺟﺴﺘﺠﻮي ﻧﻮﻋﻲ ﺷﻮرﻣﻨﺪي )ﻧﺘﻴﺠﻪ ﮔﻴﺮي(‬ ‫ﻋﺸﻖ راﺳﺘﻴﻦ‪ ،‬ﻫﺮﭼﻪ ﻫﻢ ﻛﻪ درﺑﺎره اش ﺑﮕﻮﻳﻴﻢ‪ ،‬ﻫﻤﻮاره ﻧﺰد آدﻣﻴﺎن ﮔﺮاﻣﻲ ﺧﻮاﻫﺪ ﺑﻮد؛ زﻳﺮا ﻫﺮﭼﻨﺪ‬ ‫ﻋﺎﺷﻘﻲ ﻣﺎ را ﺑﻪ ﺑﻴﺮاﻫﻪ ﻣﻲ ﻛﺸﺎﻧﺪ‪ ،‬و ﻫﺮﭼﻨﺪ اوﺻﺎف رذﻳﻼﻧﻪ را از دل ﻋﺎﺷﻖ ﻧﻤﻲ ﭘﻴﺮاﻳﺪ‪ -‬ﺣﺘﻲ ﺧﻮد ﻣﺎﻳﻪ‬ ‫ي ﭼﻨﺎن اوﺻﺎﻓﻲ اﺳﺖ‪ -‬اﻣﺎ ﺑﺎ اﻳﻦ ﻫﻤﻪ ﻫﻤﻮاره ﻣﺴﺘﻠﺰم اوﺻﺎف ﺣﻤﻴﺪه اي اﺳﺖ ﻛﻪ ﺷﺨﺺ ﺑﺪون آﻧﻜﻪ‬ ‫واﺟﺪ آﻧﻬﺎ ﺑﺎﺷﺪ در ﺷﺮاﻳﻄﻲ ﻛﻪ آن ﻋﺸﻖ را ﺑﻴﺎزﻣﺎﻳﺪ واﻗﻊ ﻧﺨﻮاﻫﺪ ﺷﺪ‪.‬‬ ‫ژان ژاك روﺳﻮ‪ ،‬اﻣﻴﻞ )‪(22‬‬ ‫ﺑﻪ ﻃﻮر ﺧﻼﺻﻪ‪ ،‬ﻋﺸﻖ ﻓﺮآﻳﻨﺪي دﻳﺎﻟﻜﺘﻴﻜﻲ و دوﺳﻮﻳﻪ اﺳﺖ ﻛﻪ در ﻃﻮل ﺗﺎرﻳﺨﻲ ﺑﻠﻨﺪ و ﭘﺮﻧﻮﺳﺎن ﺑﻪ ﺗﺠﺪﻳﺪ ﺗﻠﻘﻲ ﻣﺎ از‬ ‫ﺧﻮﻳﺸﺘﻦ ﺧﻮﻳﺶ ﻣﻲ اﻧﺠﺎﻣﺪ‪ .‬ﺑﻪ اﻳﻦ ﻣﻌﻨﺎ‪ ،‬ﻋﺸﻖ ﺑﺴﻲ ﺑﻴﺶ از ﻳﻚ اﺣﺴﺎس اﺳﺖ و ﺑﻪ ﻫﻴﭻ وﺟﻪ ﻟﺰوﻣﻲ ﻧﺪارد ﻛﻪ اﻣﺮي‬ ‫ﻫﻮﺳﺒﺎزاﻧﻪ ﻳﺎ ﻧﺎﻣﻌﻘﻮل ﻳﺎ وﻳﺮاﻧﮕﺮ ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬اﻣﺎ از اﻳﻦ ﻧﻜﺘﻪ ﻛﻪ ﻋﺸﻖ ﻣﻌﻄﻮف ﺑﻪ ﺧﻮﻳﺸﺘﻦ ﺧﻮﻳﺶ اﺳﺖ ﻣﻤﻜﻦ اﺳﺖ ﻧﺘﻴﺠﻪ‬ ‫ﺑﮕﻴﺮﻳﻢ ﻛﻪ ﻋﺸﻖ اﺳﺎﺳﺎ ً ﻋﺸﻖ ﺑﻪ ﺧﻮﻳﺸﺘﻦ اﺳﺖ‪ ،‬ﻳﻌﻨﻲ ﻋﺸﻖ را در ﻧﻘﺶ ﻳﻚ رذﻳﻠﺖ ﻗﺮار دﻫﻴﻢ ﻧﻪ ﻓﻀﻴﻠﺖ‪ .‬و اﻳﻦ ﻧﻜﺘﻪ ﻫﻢ‬ ‫ﻛﻪ ﻋﺸﻖ اﺳﺎﺳﺎ ً ﻋﺒﺎرت اﺳﺖ از ﺗﺠﺪﻳﺪ ﻧﻈﺮ و ﺷﻜﻞ ﺑﺨﺸﻴﺪن ﺑﻪ ﺧﻮﻳﺸﺘﻦ از وراي ﻧﮕﺎﻫﻬﺎي دﻳﮕﺮي ﺑﻪ ﻧﺤﻮ ﻣﺨﺎﻃﺮه آﻣﻴﺰي‬ ‫ﺑﻪ ﭘﺎره اي از ﺗﻌﺎرﻳﻒ ﻣﺘﺪاول از ﺧﻮدﺷﻴﻔﺘﮕﻲ‪ 127‬ﺷﺒﻴﻪ اﺳﺖ‪ .‬اﻣﺎ اﻳﻦ ﺗﻮﺟﻪ و ارﺟﺎع ﺑﻪ ﺧﻮﻳﺸﺘﻦ ﻣﺴﺘﻠﺰم ﻛﻠﺒﻲ ﻣﺬﻫﺒﻲ ﻳﺎ‬ ‫ﺧﻮدﺷﻴﻔﺘﮕﻲ ﻧﻴﺴﺖ‪ .‬درﺳﺖ اﺳﺖ ﻛﻪ ﻣﻄﺎﺑﻖ اﻳﻦ ﺗﻠﻘﻲ ﺷﺨﺺ ﺧﻮﻳﺸﺘﻦ را از وراي دﻳﮕﺮي ﻣﻲ ﺑﻴﻨﺪ‪ ،‬و درﺳﺖ اﺳﺖ ﻛﻪ در‬ ‫اﻳﻨﺠﺎ ﻫﻢ ﻫﻤﭽﻮن ﻣﻮرد ﺧﻮدﺷﻴﻔﺘﮕﻲ " ﺗﻤﺎﻳﺰﻣﻴﺎن ﺳﻮژه و اﺑﮋه" ﺑﻪ ﻏﺎﻳﺖ ﻣﺒﻬﻢ اﺳﺖ‪ ،‬اﻣﺎ ﻋﺸﻖ‪ ،‬ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ژرف ﻧﮕﺮي اي ﻛﻪ‬ ‫ﺑﻪ ﺗﻌﻴﻴﻦ ﺣﺪود ﻃﺮﻓﻴﻦ از ﺧﻮﻳﺸﺘﻦ ﻣﻲ اﻧﺠﺎﻣﺪ‪ ،‬ﺑﻪ ﻓﺮﺟﺎﻣﻲ ﻛﻠﺒﻲ ﻣﺸﺮﺑﺎﻧﻪ ﻳﺎ رذﻳﻠﺖ آﻣﻴﺰ داﻣﻦ ﻧﻤﻲ زﻧﺪ‪ .‬ﻋﺸﻖ‪ ،‬ﺑﺮﺧﻼف‬ ‫ﺧﻮدﺷﻴﻔﺘﮕﻲ‪ ،‬آن دﻳﮕﺮي را ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﻣﻌﻴﺎر واﺳﺘﺎﻧﺪارد ﺧﻮد ﺑﺮ ﻣﻲ ﮔﻴﺮد ﻧﻪ ﺻﺮﻓﺎ ً ﺑﻪ ﻋﻨﻮان آﻳﻨﻪ ي ﺧﻮﻳﺶ‪ ،‬و از ﻫﻤﻴﻦ‬ ‫روﺳﺖ ﻛﻪ ﻋﺎﻣﻼن ﻋﺸﻖ ﺳﻠﺤﺸﻮراﻧﻪ آن را "ﺳﺮﺳﭙﺮدﮔﻲ" ‪ 128‬ﻧﺎﻣﻴﺪﻧﺪ )ﺑﺮﻗﻴﺎس ﺳﺮﺳﭙﺎري ﺷﺨﺺ ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ ﺧﺪاوﻧﺪ( و از‬ ‫ﻫﻤﻴﻦ روﺳﺖ ﻛﻪ اﺳﺘﺎﻧﺪال‪ -‬ﻛﻪ ﻧﺎﻣﺶ ﻣﻼزم ﺧﻮد ﺷﻴﻔﺘﮕﻲ اﺳﺖ‪" -‬ﻋﺸﻖ ﺷﻮرﻣﻨﺪاﻧﻪ"‪ 129‬را ﺗﺠﺮﺑﻪ اي ﻳﻜﺴﺮه‬ ‫ﻏﻴﺮﺧﻮدﺧﻮاﻫﺎﻧﻪ ﻧﺎﻣﻴﺪ‪ .‬ﻋﺸﻖ ﻓﺎرغ از ﺧﻮد‪ 130‬ﻧﻴﺴﺖ‪ ،‬اﻣﺎ ﺑﺎ اﻳﻦ ﻫﻤﻪ درﺗﻘﺎﺑﻞ ﺑﺎ ﺧﻮﻳﺸﺘﻦ ﻣﺪاري‪ 131‬اﺳﺖ‪ .‬ﻋﺸﻖ ﻣﺎﻳﻪ ي‬ ‫ﺑﺴﻂ ﺧﻮﻳﺸﺘﻦ اﺳﺖ‪ ،‬ﺷﺎﻳﺪ داﻣﻨﻪ ي اﻳﻦ ﺑﺴﻂ ﭼﻨﺪان ﻓﺮاخ ﻧﺒﺎﺷﺪ‪ ،‬اﻣﺎ ﻫﻤﻴﻦ ﻣﻘﺪار اﻧﺪك ﺑﺴﻴﺎر اﻧﮕﻴﺰاﻧﻨﺪه اﺳﺖ‪.‬‬ ‫‪127‬‬

‫‪narcissism‬‬ ‫‪devotion‬‬ ‫‪129‬‬ ‫”‪“passion-love‬‬ ‫‪130‬‬ ‫‪selfless‬‬ ‫‪131‬‬ ‫‪selfishness‬‬ ‫‪128‬‬

‫‪23‬‬

‫ﻓﻀﺎﻳﻞ ﻋﺸﻖ را ﻣﻲ ﺗﻮان ﺑﺮ ﻣﺒﻨﺎي ﻫﻤﻴﻦ ﻣﻌﻨﺎ‪ ،‬ﻳﻌﻨﻲ ﺑﺴﻂ ﻣﺤﺪود اﻣﺎ ﺷﻮرﻣﻨﺪاﻧﻪ ي ﺧﻮﻳﺸﺘﻦ ﻓﻬﻤﻴﺪ‪ .‬در ﻳﻚ ﺟﺎﻣﻌﻪ ي‬ ‫ﭼﻨﺪ ﭘﺎره و ﭘﺮﺗﺤﺮك‪ ،‬ﻋﺸﻖ روﻣﺎﻧﺘﻴﻚ ﺑﺮاي ﻣﺎ اﻳﻦ ﻓﺮﺻﺖ را ﻓﺮاﻫﻢ ﻣﻲ آورد ﻛﻪ ﭘﻴﻮﻧﺪي اﺳﺘﻮار و ﻋﻤﻴﻖ ﺑﺎ دﻳﮕﺮان ﺑﺮﻗﺮار‬ ‫ﻛﻨﻴﻢ‪ ،‬ﺣﺘﻲ ﺑﺎ ﺑﻴﮕﺎﻧﮕﺎن‪ .‬اﻣﺮوزه در ﺣﻮزه ي اﺧﻼق ﺑﺤﺜﻬﺎي زﻳﺎدي درﺑﺎره ي ﻧﻈﺎﻣﻬﺎي "ﺟﻤﻊ ﮔﺮاﻳﺎﻧﻪ" در ﻣﻘﺎﺑﻞ ﻓﺮدﮔﺮاﻳﺎﻧﻪ‬ ‫در ﺟﺮﻳﺎن اﺳﺖ‪ ،‬اﻣﺎ واﻗﻌﻴﺖ اﻳﻦ اﺳﺖ ﻛﻪ ﻣﺎ ﻏﺎﻟﺒﺎ ًوﺟﻮد ﺟﻤﺎﻋﺘﻲ را ﻛﻪ ﺷﻮرﻣﻨﺪاﻧﻪ ﺑﻪ ﻳﻜﺪﻳﮕﺮ ﭘﻴﻮﺳﺘﻪ اﻧﺪ و از ﺣﺪ‪ ‬ﺣﻠﻘﻪ ي‬ ‫ﻛﻮﭼﻜﻲ از دوﺳﺘﺎن ﻛﻪ ﺑﺪﻗﺖ ﮔﻠﭽﻴﻦ ﺷﺪه اﻧﺪ ﻓﺮاﺗﺮ ﻣﻲ روﻧﺪ‪ ،‬ﻧﮕﺮان ﻛﻨﻨﺪه‪ ،‬اﮔﺮ ﻧﮕﻮﻳﻴﻢ ﺧﻄﺮﻧﺎك‪ ،‬ﻣﻲ ﻳﺎﺑﻴﻢ‪ .‬ﻣﻤﻜﻦ اﺳﺖ‬ ‫ﻛﺴﺎﻧﻲ در ﺳﻮگ ﻓﻘﺪان ﻓﻀﺎﻳﻞ ﻋﻤﻮﻣﻲ ﻳﺎ ﺗﻘﺪم ﻓﻀﺎﻳﻞ ﻋﺮﺻﻪ ي ﺧﺼﻮﺻﻲ ﺑﻪ ﻣﺎﺗﻢ ﻧﺸﺴﺘﻪ ﺑﺎﺷﻨﺪ‪ ،‬اﻣﺎ واﻗﻌﻴﺖ اﻳﻦ اﺳﺖ ﻛﻪ‬ ‫اﻣﺮوزه ﻣﻘﺪم داﺷﺘﻦ ﻋﺮﺻﻪ ي ﺧﺼﻮﺻﻲ آن ﻣﺒﺪاﻳﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ ﻻﺟﺮم ﻣﻲ ﺑﺎﻳﺪ از آن آﻏﺎز ﻛﻨﻴﻢ‪ .‬ﻧﺒﺎﻳﺪ ﭼﻨﺪان در ﺷﻴﺪاﻳﻲ ﻛﺎﻧﺘﻲ‬ ‫ﻣ‪Ĥ‬ﺑﺎﻧﻪ ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ ﻛﻠﻴﺎت ﻣﺴﺘﻐﺮق ﺷﺪ ﻛﻪ از اﻫﻤﻴﺖ ﭼﺸﻤﮕﻴﺮ ﺣﺮﻛﺖ ﻛﻮﭼﻜﻲ ﻛﻪ ازﻣﺒﺪأ"ﺧﻮﻳﺸﺘﻦ ﺧﻮاﻫﻲ ِ ﺻﺮف" ﺑﻪ ﺳﻮي‬ ‫" ﻋﻄﻮﻓﺖ ورزي ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ دﻳﮕﺮي" اﻧﺠﺎم ﻣﻲ ﭘﺬﻳﺮد‪ ،‬ﻏﺎﻓﻞ ﺷﺪ‪ .‬ﻣﻤﻜﻦ اﺳﺖ ﺑﺴﻂ ﺧﻮﻳﺸﺘﻦ در ﺗﺠﺮﺑﻪ ي ﻋﺸﻘﻲ اﻣﺮي ﻛﻢ‬ ‫داﻣﻨﻪ ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬اﻣﺎ‪ ،‬درروزﮔﺎر ﻣﺎ ﻛﻪ ﻓﻀﺎي ﻏﺎﻟﺐ ﺣﺮص زدن ﺑﺮاي ﺧﻮد و "ارﺿﺎي ﺧﻮﻳﺸﺘﻦ" اﺳﺖ‪ ،‬ﺑﺮاي ﺑﺴﻴﺎري از‬ ‫ﺷﻬﺮوﻧﺪان ﺻﺎﺣﺐ ﺗﻮﻓﻴﻖ روزﮔﺎر ﻣﺎ‪ ،‬اﻳﻦ اﻣﺮ ﻫﻨﻮز از ﺟﻤﻠﻪ آﺧﺮﻳﻦ ﻓﻀﺎﻳﻠﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ ﺑﺮ ﺟﺎي ﻣﺎﻧﺪه اﺳﺖ‪.‬‬ ‫ﺑﺮاي درﻫﻢ ﺷﻜﺴﺘﻦ ﻓﺮدﮔﺮاﻳﻲ اﻧﺰوا آوري ﻛﻪ وارث ﺷﺒﻬﻪ ﻧﺎك ﭘﺎره اي از ارزﺷﻬﺎي ﺳﻨﺘﻲ ﻣﺤﺒﻮب ﻣﺎ ﺷﺪه‪ ،‬ﻋﺸﻖ‬ ‫روﻣﺎﻧﺘﻴﻚ رﻓﻴﻘﻲ ﺑﻪ ﻣﺮاﺗﺐ ﺷﻔﻴﻖ ﺗﺮ از اﺣﺴﺎس اﻧﺰﺟﺎرﺟﻤﻌﻲ ﻳﺎ ﻧﻔﺮت ﻣﺸﺘﺮك اﺳﺖ‪ .‬اﻣﺎ ﻣﺎ ﻓﺮدﮔﺮاﻳﺎن وﻓﺎدار ﺑﺎﻗﻲ ﻣﻲ ﻣﺎﻧﻴﻢ‪،‬‬ ‫و ﺑﻮاﻗﻊ ﻓﻘﻂ ﺗﺎ ﺣﺪ‪ ‬ﺑﺴﻴﺎر ﻣﺤﺪودي اﺟﺎزه ﻣﻲ دﻫﻴﻢ ﻛﻪ ﻓﻀﺎﺋﻠﻤﺎن ﺑﻪ ﻧﺤﻮﻋﻤﻮﻣﻲ ﺗﻌﻴﻴﻦ ﺷﻮد‪ .‬اﻣﺎ ﺑﺴﻴﺎري از ﻣﺆﻟﻔﺎن در‬ ‫ﺳﺎﻟﻬﺎي اﺧﻴﺮ ﻣﺤﺮﻣﻴﺘﻬﺎﻳﻲ ﻧﻈﻴﺮ ﻋﺎﺷﻘﻲ را ﻣﻄﻠﻘﺎ ً واﺟﺪ ﻓﻀﻴﻠﺘﻲ ﻧﻤﻲ داﻧﻨﺪ‪ ،‬وﻟﻲ داوران ﻣﻨﺼﻒ ﺗﺮ ﺗﺼﺪﻳﻖ ﻣﻲ ﻛﻨﻨﺪ ﻛﻪ‬ ‫ﺧﺼﻮﺻﺎً ﻋﺸﻖ ﻓﻀﻴﻠﺘﻲ اﺳﺖ ﻣﺘﻨﺎﺳﺐ و درﺧﻮر ﺟﺎﻣﻌﻪ اي ﻧﻈﻴﺮ ﺟﺎﻣﻌﻪ ي ﻣﺎ‪ .‬اﮔﺮ اﻳﻦ ﻧﻜﺘﻪ را ﺗﺼﺪﻳﻖ ﻛﻨﻴﻢ‪ ،‬آﻧﮕﺎه ﻻﺟﺮم‬ ‫ﺑﺎﻳﺪ درك ﺧﻮد را از ﻣﻔﻬﻮم ﻓﻀﻴﻠﺖ ﻣﻮرد ﺑﺎزﺑﻴﻨﻲ ﻗﺮار دﻫﻴﻢ‪ .‬ﭘﺎره اي از ﻓﻀﺎﺋﻞ ﻣﻬﻢ‪ ،‬ﻓﻀﺎﺋﻞ ]ﺳﭙﻬﺮ[ ﻋﻤﻮﻣﻲ ﻧﻴﺴﺖ‪ ،‬ﺑﻨﺎﺑﺮاﻳﻦ‬ ‫دﻳﮕﺮ ﻧﻤﻲ ﺗﻮاﻧﻴﻢ ارﺳﻄﻮ‪ ،‬ﻳﺎ ﺣﺘﻲ ﻫﻴﻮم‪ ،‬را راﻫﻨﻤﺎي ﺧﻮد ﻗﺮار دﻫﻴﻢ‪ .‬ﻣﻌﻨﺎي ﻓﻀﻴﻠﺖ ﻣﻨﺪ ﺑﻮدن ﻧﺰد ﻣﺎ "ﮔﻨﺠﻴﺪن در ﻣﺘﻦ"‬ ‫ﺟﻤﺎﻋﺖ ﻧﻴﺴﺖ؛ ﻣﻨﺶ ﻧﻴﻚ ﺑﻴﺸﺘﺮ در ﺳﭙﻬﺮ ﺧﺼﻮﺻﻲ و از راه ﻋﺸﻖ ورزﻳﺪن و ﻣﻮرد ﻋﺸﻖ واﻗﻊ ﺷﺪن ﺷﻜﻞ ﻣﻲ ﮔﻴﺮد‪ .‬ﭼﻪ‬ ‫ﺑﺴﺎ اﻳﻦ اﻣﺮ )ﭘﺎره اي از( ﻓﻀﺎﺋﻞ را ذﻫﻨﻲ ﻛﻨﺪ‪ ،‬اﻣﺎ در اﻳﻨﺠﺎ ذﻫﻨﻲ ﺑﻮدن ﺑﻪ ﻣﻌﻨﺎي ﻫﺮ ﻟﺤﻈﻪ ﺑﻪ رﻧﮕﻲ درآﻣﺪن‪ ،‬ﻏﻴﺮ ﻗﺎﺑﻞ ﻓﻬﻢ‬ ‫ﺑﻮدن‪ ،‬ﻋﺠﻴﺐ و ﻏﺮﻳﺐ ﺑﻮدن‪ ،‬ﻳﺎ "ﺻﺮﻓﺎ ً اﺣﺴﺎﺳﺎﺗﻲ ﺑﻮدن" ﻧﻴﺴﺖ؛ ﺑﻠﻜﻪ ﺑﻪ ﻣﻌﻨﺎي ﺧﺼﻮﺻﻲ و ﺷﺨﺼﻲ ﺑﻮدن اﺳﺖ‪ .‬ﭘﻴﺶ‬ ‫ﻓﺮض ﻣﺎ در اﻳﻨﺠﺎ اﻳﻦ اﺳﺖ ﻛﻪ ﻓﺮد ﻧﻴﻚ ﭼﻬﺮه اي ﻋﻤﻮﻣﻲ ﻧﻴﺴﺖ‪ ،‬ﺧﺼﻮﺻﻲ اﺳﺖ‪ .‬ﺷﺎﻳﺪ ﻛﺴﺎﻧﻲ ﺑﻪ ﻃﻮر ﺿﻤﻨﻲ ﻓﺮض ﻣﻲ‬ ‫ﻛﻨﻨﺪ ﻛﻪ اﮔﺮﻛﺴﻲ در ﻋﺮﺻﻪ ي ﺧﺼﻮﺻﻲ ﺧﻮب ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬در ﻋﺮﺻﻪ ي ﻋﻤﻮﻣﻲ ﻫﻢ ﺧﻮب ﺧﻮاﻫﺪ ﺑﻮد‪ .‬اﻣﺎ اﻳﻦ ﻓﺮض ﺑﺪون‬ ‫ﺗﺮدﻳﺪ ﺑﺎﻃﻞ اﺳﺖ‪.‬‬ ‫ﻋﺸﻖ ﻓﻀﺎﺋﻞ دﻳﮕﺮي ﻫﻢ ﻓﺮاﺗﺮ از اﻳﻦ "ﺑﺴﻂ ﺣﺪاﻗﻠﻲ ﺧﻮﻳﺸﺘﻦ" دارد‪ .‬ﺑﺮاي ﻣﺜﺎل‪ ،‬ﻣﻲ ﺗﻮان ﺑﻪ اﺣﺴﺎس ﺧﻮدآﮔﺎﻫﻲ اي‬ ‫اﺷﺎره ﻛﺮد ﻛﻪ ﺑﺎ ﺑﻪ ﺟﻠﻮه در آوردن ﺧﻮﻳﺸﺘﻦ ﻫﻤﺮاه اﺳﺖ و آن ﺧﻮد آﮔﺎﻫﻲ ﺑﻪ ﻧﻮﺑﻪ ي ﺧﻮد ﻏﺎﻟﺒﺎً ﺑﻪ اﺣﺴﺎﺳﻲ ﻣﻲ اﻧﺠﺎﻣﺪ ﻛﻪ‬ ‫از آن ﺑﻪ "ارﺗﻘﺎء و ﺗﻜﺎﻣﻞ ﺣﻮﻳﺸﺘﻦ" ﺗﻌﺒﻴﺮ ﻣﻲ ﻛﻨﻨﺪ ) اﻳﻦ ﻧﻜﺘﻪ اي اﺳﺖ ﻛﻪ ﺧﻄﻴﺒﺎن ﻧﺨﺴﺘﻴﻦ در رﺳﺎﻟﻪ ي ﻣﻴﻬﻤﺎﻧﻲ از آن‬ ‫ﺳﺨﻦ ﮔﻔﺘﻨﺪ و ﺧﻨﻴﺎﮔﺮان دوره ﮔﺮد دوران ﺳﻠﺤﺸﻮري ﻏﺎﻟﺒﺎ ً ﻣﻄﺮح ﻣﻲ ﻛﺮدﻧﺪ‪ (.‬ﻋﺸﻖ ورزﻳﺪن ﻋﺒﺎرﺗﺴﺖ ازآﮔﺎﻫﻲ ﻋﻤﻴﻘﻲ‬ ‫ﻛﻪ ﻓﺮد ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ "ارزش" ﺧﻮﻳﺸﺘﻦ ﻣﻲ ﻳﺎﺑﺪ و ﺗﻮﺟﻪ زﻳﺎدي ﻛﻪ ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ ﻓﻀﺎﻳﻞ ﺧﻮد )و ﻧﻪ ﺻﺮﻓﺎً ﻇﻮاﻫﺮش( ﻣﻲ ورزد – و‬ ‫در اﻳﻨﺠﺎ ﻋﺎﺷﻖ ﺷﺪن ﻧﺨﺴﺘﻴﻦ ﻗﺪﻣﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ ﻓﺮد ﺑﺮاي ﺗﺤﻘﻖ ﺑﺨﺸﻴﺪن ﺑﻪ ﺧﻮﻳﺸﺘﻦ ﺧﻮﻳﺶ ﺑﺮ ﻣﻲ دارد‪ ") .‬ﻣﺮا ﻫﻤﺎﻧﻄﻮر ﻛﻪ‬ ‫ﻫﺴﺘﻢ دوﺳﺖ ﺑﺪار" اﺑﺮاز ﻋﺸﻖ ﻳﺎ دﺳﺘﻮراﻟﻌﻤﻠﻲ ﺑﺮاي ﻧﺤﻮه ي ﻋﺸﻖ ورزﻳﺪن ﻧﻴﺴﺖ‪ ،‬ﺑﻠﻜﻪ ﻧﻮﻋﻲ واﻛﻨﺶ دﻓﺎﻋﻲ اﺳﺖ‪(.‬‬ ‫ﻫﻤﭽﻨﻴﻦ ﻋﺸﻖ ﺑﺎ ﻧﮕﺎﻫﻲ ﺳﺎﻟﻢ و ﻣﺜﺒﺖ ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ ﺟﻬﺎن ﻣﻼزم اﺳﺖ ﻛﻪ ﺻﻮرﺗﻲ از ﻳﻚ اﻳﺪه آل ﺳﺎزي ﺗﻌﻤﻴﻢ ﻳﺎﻓﺘﻪ اﺳﺖ )اﻟﺒﺘﻪ‬

‫‪24‬‬

‫ﻟﺰوﻣﻲ ﻧﺪارد ﻛﻪ اﻳﻦ اﻳﺪه آل ﺳﺎزي آن اﺷﻜﺎل ﻛﻴﻬﺎﻧﻲ اي را ﺑﻪ ﺧﻮد ﺑﮕﻴﺮد ﻛﻪ در ﻧﻮﺷﺘﻪ ﻫﺎي اوﻟﻴﻪ ي ﻫﮕﻞ آﻣﺪه اﺳﺖ(‪ .‬اﻳﻦ‬ ‫ﻧﮕﺎه ﺳﺎﻟﻢ و ﻣﺜﺒﺖ ﻛﺎﻣﻼ ً ﺧﻼف ﺑﺪﺑﻴﻨﻲ ﻛﻠﺒﻲ ﻣ‪Ĥ‬ﺑﺎﻧﻪ و ﺑﺪﮔﻤﺎﻧﻲ اي اﺳﺖ ﻛﻪ ﻣﺸﺨﺼﻪ ي ﺣﻜﻤﺖ در ﺟﺎﻣﻌﻪ ي ﻣﺎ ﺷﺪه اﺳﺖ‪.‬‬ ‫ﻫﻤﭽﻨﻴﻦ ﻣﻲ ﺗﻮاﻧﻴﻢ ﺑﻪ اﻳﻦ واﻗﻌﻴﺖ ﻫﻢ اﺷﺎره ﻛﻨﻴﻢ ﻛﻪ ﻋﺸﻖ ﻋﺎﻃﻔﻪ اي ﺑﻐﺎﻳﺖ اﻟﻬﺎم ﺑﺨﺶ و ﺧﻼﻗﻴﺖ آﻓﺮﻳﻦ اﺳﺖ‪-‬‬ ‫ﻫﺮﭼﻨﺪ ﻣﻤﻜﻦ اﺳﺖ ﻛﺴﻲ ﺑﺪﺑﻴﻨﺎﻧﻪ ﺗﺼﻮر ﻛﻨﺪ ﻛﻪ در اﻳﻨﺠﺎ اﺣﺴﺎس ﺣﺴﺎدت و آزردﮔﻲ اﻫﻤﻴﺖ ﺑﺎرزﺗﺮي دارد‪ ) .‬اﻳﻦ ﻓﻘﻂ‬ ‫ﻫﻮش و ﺧﺮد اﻳﺎﮔﻮ‪ 132‬ﻧﺒﻮد ﻛﻪ او را رﻗﻴﺐ اوﺗﻠﻠﻮ ﻣﻲ ﻛﺮد؛ ﺣﺲ ﺣﺴﺎدت او ﻫﻢ ﻣﺤﺮك وي ﺑﻮد‪ (.‬اﻟﺒﺘﻪ اﻟﻬﺎم ﺑﺨﺸﻲ ﻋﺸﻖ‬ ‫و ﺷﻮﻗﻲ ﻛﻪ ﺑﻪ آﻓﺮﻳﻨﺶ ﮔﺮي ﺑﺮﻣﻲ اﻧﮕﻴﺰد ﺑﻪ ﻫﻴﭻ وﺟﻪ ﻣﻨﺤﺼﺮ ﺑﻪ اﻓﺮاد ﻣﺴﺘﻌﺪ و ﺧﻮش ﻗﺮﻳﺤﻪ ﻧﻴﺴﺖ‪ ،‬زﻳﺮا ﺣﺘﻲ در ﻣﻴﺎن‬ ‫ﻏﺎﻟﺐ ﻋﺸﺎق ﻧﺎﻓﺮﻫﻴﺨﺘﻪ ﻫﻢ ﻣﻲ ﺗﻮان دﺳﺖ ﻛﻢ ﺗﻼش ﺑﺮاي ﺑﻴﺎن ﺷﺎﻋﺮاﻧﻪ ﺧﻮﻳﺸﺘﻦ را دﻳﺪ‪ .‬در واﻗﻊ‪ ،‬ﺻﺮﻓﻨﻈﺮ از ﻛﻴﻔﻴﺖ‬ ‫ﻣﺤﺼﻮﻻت اﻳﻦ ﻗﺒﻴﻞ اﻟﻬﺎﻣﺎت‪ ،‬ﻓﺮد ﻣﻲ ﺗﻮاﻧﺪ‪ ،‬ﺑﻪ ﺗﺒﻊ اﺳﺘﺎﻧﺪال‪ ،‬ادﻋﺎ ﻛﻨﺪ ﻛﻪ وﺟﺪ و اﻟﻬﺎﻣﻲ ﻛﻪ از ﻋﺸﻖ ﻧﺎﺷﻲ ﻣﻲ ﺷﻮد‪ ،‬ﻓﻲ ﺣﺪ‪‬‬ ‫ذاﺗﻪ ﻋﺎﻟﻴﺘﺮﻳﻦ ﻓﻀﻴﻠﺖ ﻋﺸﻖ اﺳﺖ‪ ،‬ﻓﻀﻴﻠﺘﻲ ﻛﻪ ﻏﺎﻟﺒﺎ ً ﺑﻮاﺳﻄﻪ ي ﺳﺘﺎﻳﺶ ﻣﺒﺎﻟﻐﻪ آﻣﻴﺰ و ﺑﺴﻴﺎر ﻛﻬﻦ از ﺑﻲ اﺣﺴﺎﺳﻲ ‪ 133‬ﻓﻠﺴﻔﻲ‬ ‫ﻣﻮرد ﻏﻔﻠﺖ واﻗﻊ ﺷﺪه اﺳﺖ‪ .‬در ﻋﻴﻦ ﺣﺎل ﻣﺎﻳﻠﻢ اﻳﻦ ﻧﻜﺘﻪ را ﻫﻢ ﻣﻄﺮح ﻛﻨﻢ ﻛﻪ ﻋﺸﻖ روﻣﺎﻧﺘﻴﻚ ﺻﺮﻓﺎ ً ﺑﺨﺎﻃﺮآﻧﻜﻪ اﻣﺮي‬ ‫ﻫﻴﺠﺎن آﻓﺮﻳﻦ اﺳﺖ‪ ،‬ﻓﻀﻴﻠﺖ اﺳﺖ‪ .‬ﺑﻨﺪرت ﻣﻲ ﺗﻮان ﻓﻴﻠﺴﻮﻓﻲ را ﻳﺎﻓﺖ ﻛﻪ ﺷﻮر و ﻫﻴﺠﺎن را ﻓﻀﻴﻠﺖ ﺑﻴﻨﮕﺎرد) ﻧﻴﭽﻪ ﺑﺎرزﺗﺮﻳﻦ‬ ‫ﻣﻮرد اﺳﺘﺜﻨﺎ اﺳﺖ(‪ ،‬اﻣﺎ ﺑﻪ ﮔﻤﺎن ﻣﻦ ﺑﺴﻴﺎري از ﻣﺎ ﺣﻘﻴﻘﺘﺎ ً اﻧﺮژي ﻳﺎﻓﺘﻦ‪ ،‬ﺳﺮزﻧﺪﮔﻲ‪" ،‬ﺑﺮاﻧﮕﻴﺨﺘﮕﻲ" را ﻓﻀﻴﻠﺖ ﻣﻲ داﻧﻴﻢ‪،‬‬ ‫ﺻﺮﻓﻨﻈﺮ از آﻧﻜﻪ ﻧﺘﻴﺠﻪ آن ﭼﻪ ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬و ﺻﺮﻓﻨﻈﺮ از آﻧﻜﻪ آن ﺣﺎل ﺗﺎ ﭼﻪ اﻧﺪازه ﻓﺮﺳﺎﻳﻨﺪه ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ﻏﺎﻟﺒﺎ ً ﺑﺮ اﻳﻦ ﻧﻜﺘﻪ‪ ،‬وﻟﻮ ﺑﻪ ﻧﺤﻮ‬ ‫ﺧﻔﻲ‪ ،‬ﺗﺄﻛﻴﺪ ﻣﻲ ﺷﺪه اﺳﺖ ﻛﻪ ﺳﻴﻤﺎي ﻓﻀﻴﻠﺖ ﻋﺒﻮس اﺳﺖ‪ ،‬ﺑﻪ ﮔﻤﺎن ﻣﻦ‪ ،‬ﻣﺎ ﺑﺎﻳﺪ در ﺣﻜﻤﺖ اﻳﻦ ادﻋﺎ ﺗﺮدﻳﺪ ﻛﻨﻴﻢ‪.‬‬ ‫ﻫﻤﭽﻨﻴﻦ ﻧﺒﺎﻳﺪ ﻓﺮاﻣﻮش ﻛﻨﻴﻢ ﻛﻪ در ﻣﺒﺎﺣﺚ ﻣﺮﺑﻮط ﺑﻪ ﻋﺸﻖ ﻧﻘﺶ ﻣﻨﺎﺳﺒﺎت ﺟﻨﺴﻲ دﺳﺖ ﻛﻢ ﮔﺮﻓﺘﻪ ﻣﻲ ﺷﺪه اﺳﺖ‪.‬‬ ‫ﻋﺸﻖ روﻣﺎﻧﺘﻴﻚ ﻋﺸﻘﻲ ﺟﻨﺴﻲ اﺳﺖ‪ ،‬و در اﻳﻨﺠﺎ ﻧﻴﺰ ﻣﻲ ﺗﻮاﻧﻴﻢ ﺑﻪ ﻧﻴﻜﻲ ﻣﻘﺎوﻣﺖ ﻓﻴﻠﺴﻮﻓﺎن اﺧﻼق ﺳﻨﺘﻲ و ﻣﺤﺎﻓﻈﻪ ﻛﺎر را‬ ‫ﺑﺒﻴﻨﻴﻢ‪ .‬در ﻃﻮل ﺗﺎرﻳﺦ اﺧﻼق‪ ،‬ﺳﻜﺲ ﻧﻴﺎزي ﺑﻴﻮﻟﻮژﻳﻚ ﺗﻠﻘﻲ ﻣﻲ ﺷﺪه اﺳﺖ‪ ،‬ﻧﻴﺮوﻳﻲ )ﻏﺎﻟﺒﺎ ً ﺣﻴﻮاﻧﻲ( ﻛﻪ ﻣﻲ ﺑﺎﻳﺴﺖ ﺗﺤﺖ‬ ‫ﺿﺒﻂ و ﻣﻬﺎر درآﻳﺪ‪ .‬وﻗﺘﻲ ﺑﺎ ﺳﻜﺲ اﻳﻨﮕﻮﻧﻪ ﺑﺮﺧﻮرد ﺷﻮد‪ ،‬دﺷﻮار ﺑﺘﻮان ﻓﻀﻴﻠﺘﻲ در آن ﻳﺎﻓﺖ‪ .‬ﭘﺮﺳﺸﻬﺎي اﺧﻼﻗﻲ درﺑﺎره ي‬ ‫ﺳﻜﺲ ﻋﻤﺪﺗﺎ ً ﺑﺮﻣﺤﻮر ﻣﺤﺪودﻳﺘﻬﺎي آن ﻣﺘﻤﺮﻛﺰ اﺳﺖ‪ ،‬و ﻋﺸﻖ ﺟﻨﺴﻲ‪ ،‬در ﺑﻬﺘﺮﻳﻦ ﺣﺎﻟﺖ‪ ،‬ﺟﻮازي ﺑﺮاي ﺳﻜﺲ ﺑﺪﺳﺖ ﻣﻲ‬ ‫دﻫﺪ اﻣﺎ ﺑﺎز ﻫﻢ دﺷﻮار ﺑﺘﻮان آن را ﻓﻀﻴﻠﺖ ﺧﻮاﻧﺪ‪ .‬ﻫﻤﭽﻨﻴﻦ ﺗﺼﻮﻳﺮ دﻳﮕﺮي ﻫﻢ از ﺳﻜﺲ وﺟﻮد دارد ﻛﻪ آﺷﻜﺎرا ﻣﻘﺒﻮل ﻛﺎﻧﺖ‬ ‫ﭘﺎﻛﺪاﻣﻦ ﺑﻮد‪ ،‬ﻣﻄﺎﺑﻖ اﻳﻦ ﺗﺼﻮﻳﺮ دﺧﻮل ﺟﻨﺴﻲ ﻳﺎ ﻧﻮﻋﻲ ﻋﻤﻞ ﺑﻴﻮﻟﻮژﻳﻜﻲ اﺳﺖ ) ﺑﺮاي ﺗﻮﻟﻴﺪ ﻣﺜﻞ ﻳﺎ "زﻧﺪ و زاﻳﻲ" ﻛﻪ ﺧﺪاوﻧﺪ‬ ‫ﺑﺪان ﻓﺮﻣﺎن داده(‪ ،‬ﻳﺎ ﺻﺮﻓﺎ ً ﻧﻮﻋﻲ ﺗﻔﺮﻳﺢ و ﺧﻮﺷﮕﺬراﻧﻲ اﺳﺖ ) ﻛﺎﻧﺖ اﻳﻦ ﺷﻖّ دوم را ﻧﻮﻋﻲ اﺳﺘﻨﻤﺎء دوﻃﺮﻓﻪ‪ 134‬ﻣﻲ داﻧﺪ‪(.‬‬ ‫اﻳﻦ ﺗﺼﻮﻳﺮ از ﺳﻜﺲ را ﻧﻴﺰ ﺑﺎﻳﺪ ﺑﻘﻮ‪‬ت ﻣﺮدود ﺑﺪاﻧﻴﻢ‪ .‬در ﻫﺮ دو ﺣﺎل‪ ،‬ﺳﻜﺲ ﻫﻴﭻ ﺟﺎﻳﻲ در اﺧﻼق ﻧﺨﻮاﻫﺪ داﺷﺖ‪ ،‬و‬ ‫ﻋﺠﻴﺒﺘﺮ آﻧﻜﻪ ارﺗﺒﺎط ﻣﺴﺘﻘﻴﻢ ﺧﻮد را ﻫﻢ ﺑﺎ ﻋﺸﻖ از دﺳﺖ ﻣﻲ دﻫﺪ ) اﻳﻦ ﻫﻤﺎن ﻣﺸﻜﻞ ﻣﻔﻬﻮﻣﻲ اي اﺳﺖ ﻛﻪ ﻋﺸﻖ‬ ‫ﺳﻠﺤﺸﻮراﻧﻪ ﻧﻴﺰ ﺑﺎ آن روﺑﺮوﺳﺖ‪ (.‬اﻣﺎ ﺑﻪ اﻋﺘﻘﺎد ﻣﻦ‪ ،‬ﺳﻜﺲ را ﻧﺒﺎﻳﺪ ﻧﻴﺎز ﻳﺎ ﻋﻤﻠﻲ ﺑﺮاي ﺗﻮﻟﻴﺪ ﻣﺜﻞ ﻳﺎ ﺧﻮﺷﮕﺬراﻧﻲ داﻧﺴﺖ‪،‬‬ ‫ﺑﻠﻜﻪ ﺳﻜﺲ ﻧﻮﻋﻲ ﺑﻴﺎن اﺳﺖ‪ ،‬اﻣﺎ ﺑﻴﺎن ِ ﻟﺬت ﻳﺎ ﺗﺮﺟﻤﺎن ﻧﻴﺎزي ﻓﻴﺰﻳﻮﻟﻮژﻳﻚ ﻧﻴﺴﺖ‪ ،‬ﺑﻴﺎﻧﻲ اﺳﺖ ﻣﺤﺎط و ﻣﺤﻔﻮف ﺑﻪ اﻳﺪه ﻫﺎ و‬ ‫ﻣﺤﺘﻮاﻳﻲ ﻛﻪ ﺑﻴﺎن ﻣﻲ دارد‪ .‬ﺳﻜﺲ ﺧﺼﻮﺻﺎ ً ﺑﻴﺎن و ﺗﺮﺟﻤﺎن ﻋﺸﻖ اﺳﺖ) ﻳﺎ ﻣﻲ ﺗﻮاﻧﺪ ﺑﺎﺷﺪ(‪ ،‬اﻟﺒﺘﻪ اﻳﻦ)ﻫﻤﺎﻧﻄﻮر ﻛﻪ ﺧﺼﻮﺻﺎ ً‬ ‫ﺳﺎرﺗﺮﺑﻪ ﻧﺤﻮ ﺗﻜﺎن دﻫﻨﺪه اي اﺳﺘﺪﻻل ﻛﺮده اﺳﺖ( ﻓﻘﻂ ﺑﺨﺸﻲ از ﻣﺎﺟﺮاﺳﺖ‪ .‬اﻣﺎ ﻧﻜﺘﻪ اي ﻛﻪ ﺑﺎﻳﺪ در اﻳﻨﺠﺎ روﺷﻦ ﺷﻮد اﻳﻦ‬ ‫اﺳﺖ ﻛﻪ ﻋﺸﻖ ﻓﻀﻴﻠﺖ اﺳﺖ )ﺗﺎ ﺣﺪ‪‬ي( ﺑﻪ ﺧﺎﻃﺮ ﺗﻤﺎﻳﻼت ﺟﻨﺴﻲ و ﻧﻪ ﺑﺮﻏﻢ آن ﺗﻤﺎﻳﻼت‪ .‬ﻣﻘﺪﻣﻪ ي ﻧﻴﭽﻪ اي ﻣﻦ اﻳﻦ اﺳﺖ‬

‫‪132‬‬

‫‪Iago‬‬ ‫‪apatheia‬‬ ‫‪134‬‬ ‫‪mutual masturbation‬‬ ‫‪133‬‬

‫‪25‬‬

‫ﻛﻪ ﻓﻀﺎﺋﻞ ﻣﻲ ﺗﻮاﻧﺪ وﺟﺪاﻧﮕﻴﺰ ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬و )ﺗﺎ ﺣﺪ‪‬ي( ﻫﻤﻴﻦ اﺳﺖ ﻛﻪ آﻧﻬﺎ را ﻓﻀﻴﻠﺖ ﻣﻲ ﻛﻨﺪ)ﺷﻜﻞ ﺗﻠﻄﻴﻒ ﺷﺪه اي از اﻳﻦ‬ ‫ﻣﻘﺪﻣﻪ را در اﺳﭙﻴﻨﻮزا ﻫﻢ ﻣﻲ ﺗﻮان ﻳﺎﻓﺖ‪(.‬‬ ‫اﮔﺮ ﻓﻜﺮ ﻛﻨﻴﻢ ﻛﻪ ﻧﻜﺎت ﻳﺎد ﺷﺪه ﺑﻪ اﻳﻦ ﻣﻌﻨﺎﺳﺖ ﻛﻪ ﻋﺸﻖ اروﺗﻴﻚ ﻧﻮﻋﻲ ﻓﻀﻴﻠﺖ "ﺗﻚ ﺧﺎل" و ﻣﻬﻤﺘﺮ از ﺳﺎﻳﺮ ﻓﻀﺎﺋﻞ‬ ‫اﺳﺖ‪ ،‬ﻛﺎﻣﻼ ً ﺑﻪ ﺧﻄﺎ رﻓﺘﻪ اﻳﻢ‪ .‬ﻓﻀﺎﺋﻞ ﻣﻲ ﺗﻮاﻧﻨﺪ ﺑﺎ ﻳﻜﺪﻳﮕﺮ ﺗﻌﺎرض ﻳﺎﺑﻨﺪ‪ ،‬و ﻳﻚ ﺷﺨﺼﻴﺖ ﻛﺎﻣﻼ ً ﻓﺎﺳﺪ ﻳﺎ ﺑﻴﻤﺎر ﻫﻢ ﻣﻤﻜﻦ‬ ‫اﺳﺖ ﺑﻪ ﻧﺤﻮي ﻛﺎﻣﻼ ً اﺳﺘﺜﻨﺎﻳﻲ واﺟﺪ ﻓﻀﻴﻠﺘﻲ ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬اﮔﺮ واﻧﻤﻮد ﻛﻨﻴﻢ ﻛﻪ وﺳﻮاﺳﻬﺎ و ﻟﺬﺗﻬﺎي ﺷﺨﺼﻲ ﻧﺎﺷﻲ از ﻋﺸﻖ در‬ ‫ﺳﻄﺢ درﮔﻴﺮي ﻫﺎ و اﺷﺘﻐﺎﻻت ﻋﻤﻮﻣﻲ ﻫﻴﭻ ﻣﺸﻜﻠﻲ ﺑﻪ وﺟﻮد ﻧﻤﻲ آورد‪ ،‬اﮔﺮ از اﻳﻦ اﻧﺘﻘﺎد ﻛﻪ ﻋﺸﻖ در ﻗﻠﻤﺮو اﺧﻼق ﻣﻮرد ﺑﻲ‬ ‫ﻣﻬﺮي و ﻏﻔﻠﺖ واﻗﻊ ﺷﺪه ﺑﻪ اﻳﻦ ﻧﺘﻴﺠﻪ ﺑﺮﺳﻴﻢ ﻛﻪ اﻳﻦ ﻗﺒﻴﻞ ﻋﻮاﻃﻒ ﻓﺮدي ﺑﺎﻳﺪ در ﺳﭙﻬﺮ ﻋﻤﻮﻣﻲ ﺟﺎي ﺗﺼﻤﻴﻢ ﮔﻴﺮﻳﻬﺎي‬ ‫ﺟﻤﻌﻲ را ﺑﮕﻴﺮﻧﺪ‪ ،‬ﻛﺎري ﻏﻴﺮﻣﺴﺌﻮﻻﻧﻪ ﻛﺮده اﻳﻢ‪ .‬اﻣﺎ ﻣﻮرد ﻋﺸﻖ اﻳﻦ ﻧﻜﺘﻪ را ﺑﺨﻮﺑﻲ روﺷﻦ ﻣﻲ ﻛﻨﺪ ﻛﻪ اﻧﺘﻘﺎدات ﺳﻨﺘﻲ ﻧﺴﺒﺖ‬ ‫ﺑﻪ ذﻫﻨﻴﺖ ﮔﺮاﻳﻲ در اﺧﻼق‪ ،‬ﻳﺎ اﻳﻦ ادﻋﺎ ﻛﻪ ﺗﻤﺴﻚ ﺑﻪ ﻋﻮاﻃﻒ ﻛﺎري ﻣﻌﻘﻮل‪ ،‬ﺟﺪي و ﻗﺎﺑﻞ ﻧﻘﺪ و ﺳﻨﺠﺶ ﻧﻴﺴﺖ‪ ،‬از ﻛﻮره ي‬ ‫ﻣﺪاﻗﻪ و ﻣﻮﺷﻜﺎﻓﻲ ﺳﺮﺑﻠﻨﺪ ﺑﻪ در ﻧﻤﻲ آﻳﺪ‪ .‬و ﺑﻪ ﻧﻈﺮ ﻣﻲ رﺳﺪ ﻛﻪ ﺑﺮﺧﻼف ﺣﺠﻢ ﻋﻤﺪه ي ادﻋﺎﻫﺎي اﺧﻴﺮ در ﺣﻮزه ي‬ ‫"اﺧﻼق ﻓﻀﻴﻠﺖ ﮔﺮا"‪ ،135‬ﻋﺸﻖ ﻧﺸﺎن ﻣﻲ دﻫﺪ ﻛﻪ ﻓﻀﺎﺋﻞ را ﻧﺒﺎﻳﺪ ﺻﺮﻓﺎ ً ﻳﻚ ﺧﺼﻠﺖ ﺗﻠﻘﻲ ﻛﺮد) زﻳﺮا ﻣﻬﻢ ﻧﻴﺴﺖ ﻛﻪ ﻓﺮد ﺗﺎ‬ ‫ﭼﻪ ﺣﺪ از ﺧﺼﻠﺖ "ﻣﻬﺮﺑﺎﻧﻲ" ﺑﻬﺮه ﻣﻨﺪ اﺳﺖ‪ ،‬ﻓﻀﻴﻠﺖ ﻋﺸﻖ در اﻳﻦ اﺳﺖ ﻛﻪ ﻓﺮد ﺑﻪ واﻗﻊ ﻣﻬﺮ ﺑﻮرزد‪ ،(.‬ﻫﻤﭽﻨﻴﻦ ﻋﺸﻖ ﻧﺸﺎن‬ ‫ﻣﻲ دﻫﺪ ﻛﻪ )ﺑﺮﺧﻼف ادﻋﺎي ﻣﺜﻼ ً ﻓﺮاﻧﻜﻨﺎ‪ (23)(136‬ﻫﻤﻪ ي ﻓﻀﺎﺋﻞ ﻣﺼﺪاق اﺻﻮل ﻛﻠﻲ ﻧﻴﺴﺘﻨﺪ‪ .‬ﻣﺪﺗﻬﺎي ﻣﺪﻳﺪ ﻛﺴﺎﻧﻲ ﺑﺪون‬ ‫ﻫﻴﭻ ﮔﻮﻧﻪ اﺳﺘﺪﻻﻟﻲ ادﻋﺎ ﻣﻲ ﻛﺮده اﻧﺪ ﻛﻪ ذﻫﻨﻴﺖ ﮔﺮاﻳﻲ و ﻋﺎﻃﻔﻪ در ﻗﻠﻤﺮو اﺧﻼق ﻻﺟﺮم ﺑﻪ ﻣﻌﻨﺎي ﺧﻮدﺧﻮاﻫﻲ‪ ،‬ﺗﻌﺼﺐ‪،‬‬ ‫ﻫﺮج و ﻣﺮج‪ ،‬ﺧﺸﻮﻧﺖ‪ ،‬و وﻳﺮاﻧﮕﺮي اﺳﺖ‪ ،‬اﻣﺎ ﺣﻘﻴﻘﺖ اﻳﻦ اﺳﺖ ﻛﻪ دﺳﺖ ﻛﻢ ﻣﺎﻫﻴﺖ ﻋﺸﻖ ﻛﺎﻣﻼ ً ﺧﻼف اﻳﻦ اﻣﻮر اﺳﺖ‪،‬‬ ‫ﻋﺸﻖ ﺑﻪ ﻫﻴﭻ وﺟﻪ ﺧﻮدﺧﻮاﻫﺎﻧﻪ ﻧﻴﺴﺖ‪ ،‬ﺑﻠﻜﻪ در ﻏﺎﻟﺐ ﻣﻮارد ﻟﻄﻴﻒ و ﺧﻼق اﺳﺖ‪ .‬در واﻗﻊ‪ ،‬ﺑﺮﺧﻼف ﺗﺄﻛﻴﺪ وﺳﻮاس ﮔﻮﻧﻪ‬ ‫اي ﻛﻪ در اﺧﻼق ﺑﺮ ﻋﻴﻨﻴﺖ و ﺑﺮاﺑﺮي ِ ﻓﺎرغ از ﺟﻨﺒﻪ ﻫﺎي ﺷﺨﺼﻲ‪ 137‬ﻣﻲ رود‪ ،‬ﻫﺪف ﻋﺸﻖ اﻳﻦ اﺳﺖ ﻛﻪ ﻋﺎﺷﻖ ﻳﻚ ﺷﺨﺺ‬ ‫ﺧﺎص را ﺑﺮﻣﺴﻨﺪي ﻓﻮق اﻟﻌﺎده رﻓﻴﻊ ﺑﻨﺸﺎﻧﺪ و ﺧﻮﻳﺸﺘﻦ را ﺑﺮ ﻣﺒﻨﺎي آن ﺷﺨﺺ دوﺑﺎره ﻣﻔﻬﻮم ﺳﺎزد‪ ،‬ﺑﺮون ﺷﻮﻳﻲ از ﮔﻤﻨﺎﻣﻲ‬ ‫ﺟﻬﺎن اﺧﻼﻗﻲ ﻛﺎﻧﺘﻲ ﺑﻴﺎﻓﺮﻳﻨﺪ و در ﺟﻬﺎﻧﻲ ﻛﻪ ﻫﺮدوﺑﺎﻫﻢ ﺳﺎﺧﺘﻪ اﻧﺪ ﺑﺒﺎﻟﺪ‪ .‬اﻟﺒﺘﻪ ﺑﻪ ﮔﻮاﻫﻲ دﻫﻬﺎ ﻫﺰار روﻣﺎن ﻋﺎﺷﻘﺎﻧﻪ‪ ،‬ﺑﻪ ﻫﻴﭻ‬ ‫وﺟﻪ ﻧﺒﺎﻳﺪ اﻧﻜﺎر ﻛﺮد ﻛﻪ ﻋﺸﻖ ﻣﻲ ﺗﻮاﻧﺪ ﺑﻪ ﺑﻴﺮاﻫﻪ رود‪ .‬ﻋﺸﻖ در ﺣﻮزه ي ﻣﻨﺎﺳﺒﺎت اﻧﺴﺎﻧﻲ ﻫﻢ ﻣﻲ ﺗﻮاﻧﺪ ﻣﺎﻳﻪ وﺻﻞ ﺑﺎﺷﺪ و‬ ‫ﻫﻢ ﻣﺎﻳﻪ ي ﻓﺼﻞ‪ ،‬ﻫﻢ ﻣﻲ ﺗﻮاﻧﺪ ﺑﺮ ﻏﻨﺎي زﻧﺪﮔﻲ ﺑﻴﻔﺰاﻳﺪ ﻫﻢ ﻣﻲ ﺗﻮاﻧﺪ آن را وﻳﺮان ﻛﻨﺪ‪ .‬آري‪ ،‬ﻋﺸﻖ ﻣﻲ ﺗﻮاﻧﺪ ﺧﻄﺮﻧﺎك ﺑﺎﺷﺪ‪،‬‬ ‫اﻣﺎ ﭼﺮاﺳﺖ ﻛﻪ ﻣﺎ دﻳﺮي اﺳﺖ ﻛﻪ ﻓﻜﺮﻣﻲ ﻛﻨﻴﻢ زﻧﺪﮔﻲ ﻓﻀﻴﻠﺖ آﻣﻴﺰ زﻧﺪﮔﻲ اي ﺳﺎده و ﻓﺎرغ ازﭘﻴﭽﻴﺪﮔﻲ اﺳﺖ‪ ،‬و ﻧﻪ آﻧﭽﻨﺎﻧﻜﻪ‬ ‫ﻧﻴﭽﻪ ﻣﻲ ﮔﻔﺖ‪ ،‬اﺛﺮ ﻫﻨﺮي اي روﻣﺎﻧﺘﻴﻚ؟ زﻳﺮا ﻋﺸﻖ ﻫﻤﺎﻧﻘﺪر ﻛﻪ ﻓﻀﻴﻠﺘﻲ ﻣﺮﺑﻮط ﺑﻪ اﺧﻼﻗﻴﺎت اﺳﺖ‪ ،‬ﻓﻀﻴﻠﺘﻲ ﻣﺘﻌﻠﻖ ﺑﻪ ﺳﭙﻬﺮ‬ ‫ﺗﺨﻴﻞ ﻧﻴﺰ ﻫﺴﺖ‪.‬‬

‫‪135‬‬

‫”‪“virtue ethics‬‬ ‫‪Frankena‬‬ ‫‪137‬‬ ‫‪impersonal eqiality‬‬ ‫‪136‬‬

‫‪26‬‬

‫ﻳﺎدداﺷﺘﻬﺎ‬ :‫*ﺑﺮﮔﺮﻓﺘﻪ از‬ Ethical Theory: Character and Virtue, Midwest Studies in Philosophy 13, pp. 12-31. 1. I. Kant, The Groundwork of the Metaphysics of Morals, trans. H. J. Paton (New York: Harper & Row, 1964),p. 67(p. 13 of the standard German edition). 2. Plato, The Symposium, trans. W. Hamilton (London: Penguin Classics, 1951), p. 43 3. A. Schopenhauer, The world as Will and Representation, trans., E. Payne(New York, 1958), quoted in Sexual Love and Western Morality, ed. D. Verene (New York: Harper & Row, 1972), p. 175. 4. La Rochefoucauld, Maxims, trans. J. Heayd ( Boston and New York: Houghton Mifflin, 1917), no.68. 5. I. Kant, Lectures on Ethics, trans. L. Infield (Indianapolis, 1963),p. 164. 6. J. Milton, Paradise Lost (New York: Random House, 1969), bk. 8, lines 383-85. 7. F. Nietzsche, The Antichrist, trans. H. Kaufmann (New York, 1954), sect.11. 8. Bernard Williams, :Morality and the Emotions,” in Problems of the Self (Cambridge: Cambridge University Press, 1973). 9. Richard Taylor, Good and Evil ( New York: Macmillan, 1970), p. xii. 10. Barbara Herman, “The Practice of Moral Judgment,” Journal of Philosophy 82, no. 8 (1985). 11. Bernard Gert, The Moral Rules (New York: Harper & Row, 1973), p. 143. 12. Edward Sankowski, “Love and Moral Obligation” and “Responsibility of Persons for Their Emotions,” in Canadian Journal of Philosophy 7 (1977): 829-40. 13. G. W. F. Hegel, Early Theological Manuscripts, trans. T. Knox (Philadelphia: University of Pennsylvania Press, 1971), p. 305. 14. Amelia Rorty, “Explaining Emotions,” in Explaining Emotions (Berkeley: University of California Press, 1980). 15. M. Nussbaum, “The Speech of Alcibiades,” Philosophy and Literature 3, no. 2(1979). 16. Ibid., and Michael Gagarin, “Socrates’ Hubris and Alcibiades’ Failure,” Phoenix 31(1977). 17. I. Singer, The Nature of Love, Vol. 2 (Chicago: University of Chicago Press, 1986), pp. 35-36. 18. Ibid. 19. Denis de Rougemont, Love in the Western World (New York: Harper & Row, 1974). 20. Singer, Nature of Love, pp. 22-23. 21. Symposium, 64. 22. J. J. Rousseau, Emile, trans. A. Bloom (New York: Basic Books, 1979), p. 214. 23. William Frankena, Ethics (Englewood Cliffs, N. J.: Prentice-Hall, 1973), and in a newsletter to University of Michigan Philosophy Department alumni.

27