Logistika(i Parcijalni)

UNIVERZITET U SARAJEVU FAKULTET ZA SAOBRAĆAJ I KOMUNIKACIJE

SKRIPTA IZ PREDMETA:LOGISTIKA U TRANSPORTU I KOMUNIKACIJAMA (I PARCIJALA)

Predmetni nastavnik: Doc.dr. Abidin Deljanin

SARAJEVO,2009

SADRŽAJ RAZVOJ I DEFINICIJA LOGISTIKE.........................................................................................3 Razvoj logistike.............................................................................................................................3 Definicije logistike........................................................................................................................5 Logistitika danas ...........................................................................................................................7 NAUČNE DISCIPLINE KOJE SE KORISTE U LOGISTICI.....................................................8 PODJELA I SADRŽAJ LOGISTIKE PREMA OBLASTIMA U KOJIMA SE KORISTI........11 Industrijska logistika....................................................................................................................12 Ekonomsko-komercijalna logistika .............................................................................................14 Pošta.............................................................................................................................................15 Novinske agencije ,radio i televizija............................................................................................17 Željeznica.....................................................................................................................................18 Avio-prevoznici,auto-prevoznici,brodski prevoznici...................................................................19 Opća tehnička logistika................................................................................................................21 Vojna logistika.............................................................................................................................22 OBEZBJEĐENJE TRANSPORTA I SAOBRAĆAJA................................................................23 STRATEGIJA RAZVOJA LOGISTIKE I INTERMODALNOG TRANSPORTA...................27 SVJETSKI TRENDOVI U OBLASTI LOGISTIKE...................................................................28 LOGISTIČKE STRATEGIJE......................................................................................................29 Strategija centralizacije i strategija decentralizacije....................................................................30 Just in time...................................................................................................................................32 Prednosti i problemi u implementaciji JIT-a................................................................................33 Outsourcing i insourcing..............................................................................................................34 Strategija proizvodnje po narudžbi;strategija proizvodnje za zalihe...........................................34 LOGISTIČKI PROVAJDERI......................................................................................................35 LOGISTIČKO PARTNERSTVO ...............................................................................................37 Make-or-buy ................................................................................................................................38 LOGISTIČKI KONTROLING ...................................................................................................38 CITY LOGISTIKA .....................................................................................................................39 LOGISTIČKE TEHNOLOGIJE .................................................................................................39 INTERMODALNI TRANSPORT ..............................................................................................40 EDUKACIJA U LOGISTICI ......................................................................................................41 LOGISTIKA DRUŠTVA ...........................................................................................................42 OSNOVE PLANIRANJA ...........................................................................................................42 POTEŠKOĆE U PLANIRANJU LOGISTIČKO-DISTRIBUCIJSKIH PROCESA .................43 PLANIRANJE LOGISTIČKO-DISTRIBUCIJSKIH PROCESA U FUNKCIJI VREMENA...44 ZADACI DUGOROČNOG PLANIRANJA ..............................................................................44 Program proizvoda i strateško planiranje prodaje .......................................................................44 STRUKTURA FIZIČKE DISTRIBUCIJE .................................................................................45 Planiranje logističko-distribucijskih procesa u fukciji vremena .................................................45 ZADACI SREDNJOROČNOG PLANIRANJA ........................................................................46 Planiranje srednjoročne prodaje...................................................................................................46 Planiranje distribucije .................................................................................................................46 Planiranje osoblja........................................................................................................................46 ZADACI KRATKOROČNOG PLANIRANJA ........................................................................46 Kratkoročno planiranje prodaje ..................................................................................................46 NADOPUNJAVANJE SKLADIŠTA,PLANIRANJE PREVOZA ............................................47 2

Razvoj i definicija logistike Prva primjena logistike nastala je u vojnim naukama i vojnoj praksi (kao stručni naziv za dio ratne vještine). Logistika se razvijala kroz historiju u različitim vremenskim epohama i na različitim prostorima je dobijala različita značenja.U naučnoj stručnoj literaturi postoje različita mišljenja o porijeklu pojma logistike.Mnogi autori tvrde da je pojam logistika nastao od francuske riječi LOGER koja znači ”nastaniti”,”stanovati”,”privremeni smještaj”,“smjestiti se“,”noćiti pod vedrim nebom”,a u vojnoj terminologiji znači “način prevoza”,”snadbjevanje i smještaj vojske”,”skladištenje i čuvanje vojnih dobara ”. Drugi autori tvrde da pojam logistika potiče od grčke riječi LOGISTIKOS što znači „vještina u rješavanju problema pomoću slova“(umjesto cifara),a koristili su ga atinski činovnici-logisti za vođenje finansija. LOGISTICS(eng.riječ)-nauka o pozadinskoj službi(transport i snadbijevanje).. Porijeklo naziva logistika može se dovesti u vezu sa riječju LOGIKA, jer se logistika bavi logičkom integracijom određenih aktivnosti koji vode ka postizanju nekog cilja. U staroj Atini državni činovnici-logističari bavili su se proračunom državnih potreba u ratu i miru. Za bizantijskog cara Lava VI mudrog(886-912 – period vladavine),logistika je pored strategije i taktike,dio ratne vještine koja se brine o urednom plaćanju vojske,naoružanja,opreme,snadbijevanja i formiranja vojnih formacija koja priprema ratne pohode,proračunava prostor,snagu neprijatelja i prema tim procjenama pokreće oružane snage. Pojam logistika kao znanost u srategiji i taktici prvi je upotrijebio švajcarac,francuski general Baron Antonije Jaomini (Anri Žamini-1799-1869)koji proširuje značaj logistike na sve generalštabne poslove,a za Mehena logistika i vještina kretanja i snadbijevanja oružanih snaga a kao oblast ratne vještine svrstava je između strategije i velike taktike. Početkom 20-tog st.pod logistikom se podrazumijevaju sve vojne djelatnosti koje nisu obuhvaćena strategijom i taktikom kao i doprinos civilnog sektora oružanim snagama. U savremenom smislu termin logistika upotrebljava se od II sv.rata u SAD,ali u zvanična vojna pravila ulazi tek od 1949.godine. Danas je zvanični termin NATO pakta i postepeno ga usvajaju i ostale zemlje koje nisu članice NATO pakta,sa značenjem materijalna i administrativna podrška oružanih snaga. U svim savremenim oružanim snagama opšte prihvaćeno shvatanje je da strategija,operatika,taktika i logistika predstavljaju osnove na kojima se temelji i gradi teorija i praksa ratne vještine. U prve tri oblasti se razrađuju planovi upotrebe oružanih snaga,a putem logistike se

3

vrši njihova materijalizacija.Najintezivniji razvoj logistike desio se u posljednjih 30-tak godina,kada se razvila i oformila više nego u proteklih 300. godina. Danas se vojna logistika postavlja kao dio opšte logistike i pojmovno definiše kao nauka i vještina planiranja i izvođenja pokreta i održavanja snaga sa ciljem osiguranja materijalnih i zdravstvenih preduslova za život,i udarnu moć oružanih snaga. Obezbjeđenje ovih preduslova je uslovljeno njenom tijesnom vezom sa nacionalnom ekonomikom i privredom,odnosno sa ekonomskom moći nacionalne države. Početkom 19-og stoljeća logistika ima snažan prodor u sve privredne djelatnosti radi racionalizacije proizvodnje, trgovine,skladištenja,transporta,distribucije,snadbijevanja potrošača i korisnika različitim proizvodima. Logistika se od 1970-te godine primjenjuje u privredi kao nauka koja se bavi izučavanjem materijalnih i informacionih tokova koji obezbijeđuju racionalnu proizvodnju u sve većoj konkurenciji na tržištu pod motom promjene smjera od potrošača koji traži robu u smjeru robe koja se nudi potrošaču uzimajući u obzir njegove stroge zahtjeve formirane tržišnom ponudom proizvoda. Sve češće se u svakodnevnom razgovoru i u sredstvima javnog informisanja mogu čitati izrazi kao što su „logistika“, „pružamo logističku podršku“, „da li vam je potrebna logistička podrška“ i sl. U našim okolnostima tremin „logistika“ znači novo,drugačija i referentno, pa nije ni čudo što ovaj pojam iako nedovljno poznat počinje da se koristi u svrhu postizanje konkurentnosti, najčešće trenutne, u odnosu na okruženje- bilo da se formira direkcija za logistiku,ili da se da izjava na konferenciji za štampu, gdje se pominju termini u vezi sa logistikom. U cilju ostvarenja što uspješnijeg poslovanja, poodavno je odgovoreno na pitanje: kako proizvesti? I kako prodati? Nakon idustrijskog inšinjerstva koje je imalo glavnu ulogu da odgovori na izazove problema proizvodnje 60-tih godina prošlog vijeka, marketing je preuzeo ulogu u približavanju proizvođača kupcu,odnosno potrošaču,kako bi proizvođač bio u mogućnosti da identifikuje i zadovolji želje i potrebe kupca.Savremeno poslovanje je došlo do visokog stepena razvoja u davanju novih rješenja u cilju uspješnog poslovanja i davanju odgovora na ključno pitanje: kako ostvariti racionalno poslovanje ili proizvodnju i kako postati kokurentan na tržištu? (po cijeni, kvalitetu, asortimanu,rokovima...), kako se približiti potencijalnom kupcu i ostvariti veći profit. U beskompromisnoj borbi sa žestokom konkurencijom, sprovođenjem poslovnih aktivnosti,nije lako postići visoku profitabilnost, s jedne strane, a zadovoljstvo potrošača i zaposlenih, sa druge strane. Visoki nivo uspješnosti poslovanja danas se postiže racionalizacijom poslovnog sistema: nalaženjem i sprovođenjem najboljih koncepata i metoda za poboljšanje i usavršavanje sveukupnog poslovanja poslovnih sistema. Pristup koji u rješavanju problema racionalizacije dominira u razvojnom svijetu logistički pristup. 4

Ključni poslovni problemi Vremenski period Naučne metode

1.kako proizvesti

2.kako prodati

1900 - 1930

1930 - 1980

Idustrijski inžinjering

Marketing

3.kako racionalizirati 1980 - 2000

Logistika

DEFINICIJA LOGISTIKE: U literaturi se susreću mnoge definicije logistike iako ne postoje neke razlike u njihovom definisanju. U nastavku su navedene neke definicije: Def. Prof. Pfohl jedan od najpoznatijih teoretičara logistike u svijetu: „Logistika obuvata sve djelatnosti kojima se planira, upravlja, ostvaruje i kontrolira prostorno-vremenska transformacija dobara i sve transformacije u vezi sa količinom, vrstom, i svojstvom dobara, rukovanja dobara, kao i logističkim određivanjem dobara. Zajedničkim djelovanjem tih djelatnosti pokreću se i tokovi dobara koji po mogućnosti učinkovito povezuju tačku isporuke i tačku primanja. Učinkovito povezivanje tačaka isporuke s tačkama primanja znači da logistika treba osigurati i da je tačka primanja opskrbljena od tačke isporuke pravim proizvodima i/ili uslugama(u količini,vrsti,kvalitetu...) u ispravnom i primjerenom stanju u pravo vrijeme na pravom mjestu, a sve to uz minimalne troškove.“ „Logistika je proces planiranja, ostvarivanja i kontrole učinkovitih troškova efektivnih tokova i skladištenja sirovina, poluproizvoda i gotovih proizvoda i time povezanih informacija od tačke isporuke do tačke primanja, primjereno zahtjevima kupca. (Američko logističko društvo) „Logistika je organizacija, planiranje,provedba i kontrola tokova dobara od razvitka i od kupovine preko proizvodnje i distribucije do krajnjeg kupca sa ciljem da uz minimalne troškove i uz minimalno trošenje kapitala, zadovolji zahtjeve tržišta (Evropske matične organizacije nacionalnih logističkih društava). Međunarodno udruženje logističara(SOLE) definiše logistiku u nešto užem smislu sa stanovišta inžinjersske primjene: “Vještina i nauka upravljanja,inžinjerske uprave i tehničke aktivnosti koje se odnose na tehničke zahtjeve,projektovanje i razvoj,snadbijevanje i obezbjeđivanje 5

resursa za održavanje tehničkih materijalnih sredstava,sa ciljem da se pruži efikasna podrška planovima i operacijama.“ U smislu šireg značenja ovog pojma,mogu se navesti sljedeće definicije: „Logistika je stategijski proces kojim preduzeće organizuje i podržava svoju aktivnost.“ „Logistika je upravljanje svim aktivnostima koje doprinose cirkulaciji proizvoda i koordinaciji ponude i potražnje.“ „Logistika obuhvata aktivnosti kojima se upravlja tokovima proizvoda i koordinacije resursa i tržišta,ostvarujući potrebni nivo usluga sa najmanjim troškovima.“ Britanski logistički institut definiše logistiku kao „vremensko pozicioniranje resursa u okviru lanca snadbijevanja“. Kao jedna vrsta definicije logistike,može se pomenuti i često citirana izjava visokog funkcionera vlade SAD-a Kolina Pauvela iz 2001 godine:“Amateri govore o strategiji,profesionalci o logistici“. „Logistika je proces planiranja, proizvodnje, kontrole, efikasnijeg i efektivnijeg protoka i skladištenja dobara i informacija od izvora do mjesta upotrebe u svrhu zadovoljavanja potrošača. (Vijeće za logističko upravljanje) „Logistiku čini sistem aktivnosti koje omogućavaju oblikovanje, projektovanje, usmjeravanje,uvođenje i regulisanje protoka robe (materijala,proizvoda),energije i informacija unutar i između sistema. Sa aspekta kretanja robe logistika se može definisati kao skup svih djelatnosti kroz koji se u određenom, sistemu vrši oblikovanje, projektovanje, upravljanje i kontrola postupaka na područiju, manipulisanja,skladištenja i transporta robe. Inžinjerska logistika predstavlja vještinu i nauku upravljnja, te inžinjerske usluge i tehničke aktivnosti koje se odnose na tehničke zahtjeve, projektovanje, razvoj, snadbijevanje i obezbjeđivanje resursa za održavanje tehničkih materijalnih sredstava sa ciljem da se pruži efikasna podrška planovima i operacijama. Logistika razmatra upravljanje procesima:  Upravljanje podrazumijeva kontrolisanje logističkih aktivnosti u skladu sa planom ili strategijom.  Kretanje označava tokove ulaznih materijala od dobavljača ka preduzeću,tokove materijala kroz procese rada u preduzeću,tokove gotovih proizvoda ka korisniku.  Skladištenje podrazumijeva da se ulazni materijali skladište prije prerade,a procesni materijali se skladište u fazama procesa(međufazne zalihe)dok se gotovi proizvodi skladište do otpreme korisniku. Na osnovu navedenih definicija moglo bi se reći da je Opća logistika znanost skup interdiscipliniranih i multidiscipliniranih znanja koja izučavaju primjenjujući zakonitosti mnogobrojnih i složenih aktivnosti koje funkcionalno i djelotvorno povezuju sve djelimične procese. Savladavanje prostornih i vremenskih transformacija materijala, repromaterijala, kapitala, znanja ljudi i informacija u 6

sigurne,brze i racionalne jedinstvene logističke procese tokove i protoke materijala,kapitala znanja,informacija od tačke isporuke do tačke primitka,ali s ciljem da se uz minimalne uložene potencijale i resurse maksimalno zadovolje zahtjevi tržišta(tj.kupca,robe,korisnika usluga,potrošača). LOGISTIKA DANAS Danas se logistika u razvijenom svijetu bavi problemima obezbjeđenja svih uslova potrebnih za uspješno funkcionisanje poslovnog, vojnog ili tehničkog sistema,odnosno organizacije tako da izučava sve elemente integralne logističke podrške nužne da bi sistem izvršavao svoju funkciju na propisan i željeni način. Ovo znači da integralna logistička podrška obuhvata elemente tehničkog karaktera (razvoj,proizvodnja,transport,snadbijevanje,održavanje itd.), ali i elemente opšteg ili socialnog(raspoloživost ljudstva, obuka, uslovi okoline), kao i ekonomskog karaktera (troškovi,obrtna sredstva, rentabilnost, profit). Zadatak logistike je integracija materijalnih, informacionih i energetskih tokova u poslovnim, proizvodnim, uslužnim i vojnim organizacijama. Ona je savremena poslovna funkcija kojom se identifikuju, obezbjeđuju, prate i kontrolišu neophodni resursi u najširem značenju te riječi. Logistika konkretno podržava postupak upravljanja, tako što u integralnom obliku obezbjeđuje kvalitativnu (po vrstama), kvantitativnu(po količini) i terminsku (prema rokovima) raspoloživost elemenata sistema kojima se upravlja. Logističkom podrškom se naziva skup elemenata čiji je zajednički zadatak pružanje podrške osnovnoj funkciji sistema. Ako je dejstvo tih elemenata na određeni način koordinirano, pri čemu se postiže efekat sinergije,onda se kaže da se radi o integrisanoj logističkoj podršci. Pod efektom sinergije se podrazumijeva uticaj grupnog djelovanja elemenata kojima se postiže učinak veći od zbira pojedinačnih učinaka istih elemenata. Najjednostavnije rečeno, zadatak logistike u organizaciji je da obezbijedi da „prava stvar bude na pravom mjestu i u pravo vrijeme i u pravoj količini, sa minimalnim troškovima, a na zadovoljstvo svih učesnika“. Iza ove „jednostavne“ definicije slobodno se može reći – krije se sva složenost logistike (kako zadovoljiti suprotstavljene zahtijeve),koja o strane Međunarodnog udruženja logističara definiše i kao vještina i kao nauka. Cilj svih logističkih aktivnosti jeste:  zadovoljenje potreba potrošača sa različitim proizvodima na različitim mjestima potrošnje  smanjenje troškova logističkih procesa.  poboljšanje kvaliteta logističkih procesa, usluga(brzina,pouzdanost i ponuda servisa korisnicima usluga,odnosno kupcima npr.vraćanje ambalaže,elektronske informacije o robama na putu,pakovanje robe za slaganje u regale,elektronski prenos informacija)  zaštita okoline (zrak, voda, humanizacija logističkih operacija,pakovanje materijalom za reciklažu,itd). 7

NAUČNE DISCIPLINE KOJE SE KORISTE U LOGISTICI Značaj i mogućnosti koje pruža poznavanje logistike,prvi su shvatili poslovni ljudi,a danas je njeno izučavanje neophodno za dobre inžinjere,ekonomiste,političare i sve one kadrove koji se bave upravljanjem i rukovođenjem raznim sistema. Logistika je postala sistem vještina i naučnih disciplina koje su utemeljene u fundamentalnim i primijenjenim naučnim saznanjima svakog logističkog sistema. Ona je interdisciplinarna i multidisciplinarna grana nauke vezana za tehničke,medicinske,građevinske,ekonomske,prometne i druge naučne discipline.To je sistem više naučnih disciplina. Zato logistiku ne možemo jednostavno definisati, iako se razvija sa tendencijom da postane jedna od najvažnijih naučnih disciplina u 21 vijeku. Koncepcija logistike je naučno zasnovana,usklađena sa privrednim i civilnim sektorom i obezbijeđuje povezanost nacionalne ekonomske baze(ljudi,resursi,privreda)respektujući i multinacionalnu komponentu. Za realizaciju logistike u svijetu dominantna je koncepcija logistike zasnovana na naučnim postulatima integralnog funkcionalnog koncepta,uvažavajući naučnotehnička dostignuća,tehnička i doktrinarna rješenja sadašnjosti i budućnosti.Da bi se shvatilo da je logistika danas prerasla u posebnu naučnu disciplinu treba istaći da se ona oslanja na već priznate naučne i stručne discipline kao što su:  pouzdanost,  cijena efikasnosti,  terotehnologija,  sistem inžinjeringa,  efikasnost sistema,  integralna logistička podrška,  kibernetika,  razne statističke metode,  račun vjerovatnoće,  operaciona istraživanja,  sistem masovnog opsluživanja. Logistika koristi mogućnosti koje pruža savremena računarska tehnika i u stanju je da detaljno analizira složene procese u raznim sistemima. Ona može i da prognozira razvoj tih procesa i sistema,kao i njihovu cijenu,potrebe i mogućnosti da vrši optimizaciju raznih procesa i sistema sa finansijskog i nekog drugog stanovišta. Navedene discipline iz različitih uglova i sa različitih aspekata bave se

8

problematikom definisanja,projektovanja izrade,analize rada i podrškom rada tehničkih i drugih sistema.Logistika je ugrađena u svaku od tih naučnih disciplina. Pouzdanost je logističko mjerilo kvaliteta nekog sistema,tj.karakteristika sistema kojom se izražava ponašanje komponenata sistema u očekivanim uslovima rada. Pod pouzdanošću podrazumijeva se vjerovatnoća da će neki predmet svoju namjensku funkciju obavljati u datome intervalu i u datim uslovima. Pouzdanost se definiše kao sposobnost nekog proizvoda ili robe da zadovolji u toku primjene uslovljene zahtjevima koji se postavljaju na ponašanje ili održavanje njihovih osobina na period datog vremenskog trajanja. Cijena efektivnosti; kao logistickog mjerila kvaliteta nekog sistema, moze se izraziti na vise nacina,zavisno od tipa sistema i njegovog zadatka, odnosno misije koju treba da ostvari, jer i misija moze biti zadata na vise nacina. Ako se kao zadatak ispunjenja misije uzme efektinost sistema, njen odnos prema cijeni zivotnog ciklusa sistema prestavlja cijena efektivnosti. Efektivnos t sistema

Cijena efektivnosti = Cijena zivotnog ciklusa

Efektivnost sistema; je mjerilo logističke osposobljenosti nekog sistema. On se definiše kao vjerovatnoća da će sistem u zadatom vremenu i u datim uslovima uspješno obaviti postavljeni zadatak. Životni ciklus; za sve periode životnog ciklusa sprovode se operaciona istraživanja u svim oblastima logističke podrške.Sagledavaju se potrebe u stručnom kadru, dokumentaciji, transportu, skladišnom prostoru, informacionom sistemu, kao i organizacijska problematika sistema. Integralna logistička podrška To nije nova naučna disciplina u odnosu na logistiku, već kao nov pravovremeni način pristupa prilikom rješavanja i savladavanja logističke problematike nekog sistema. Javlja se kao posebno logističko mjerilo za izbor nekog projekta odnos cijene i dobiti projekta. Sistem inžinjering; je logistički pristup u iznalaženju optimalnog odnosa između operativnih zahtjeva koje predstavlja korisnik sistema logističke podrške i ekonomskih činilaca. Ovaj pristup ima veoma široku primjenu u analizama i od postavljanja zadataka preko projektovanja , razvoja, izrade i distribucije i eksploatacije. On obuhvata sve bitne činioce kao što su pouzdanost, snadbjevanje,

9

ljudski činilac, sigurnost, mogućnost proizvodnje tj.integralnu logističku podršku i cijenu. Terotehnologija; predstavlja nov multidisciplinarni logistički pristup u pronalaženju optimalne cijene životnog ciklusa u razvoju i eksploataciji opreme. Ona je definisana kao kombinacija menadžerstva, finansija, inžinjerstva i drugih zanimanja primjenjenih na materijalna dobra da bi se radilo po što ekonomičnijoj cijeni njenog životnog ciklusa. Ovdje su prisutni svi logistički elementi kao i u slučaju integralne logističke podrške. Operaciona istraživanja;Cilj operacionih istraživanja u oblasti logistike jeste da se pronađu zakonitosti koje vladaju u raznim logističkim procesima. U tom smislu potrebno je identifikovati postojeće sisteme i utvrđivati kakvi su odnosi između raznih objekata i parametara u tim sistemima.Optimizacija logističkih procesa je glavni cilj operacionih istraživanja. Sistem masovnog opsluživanja; bavi se problemom analize sveobuhvatnih sistema. On se inace sastoji od određenog broja kanala opsluživanja.To su sredstva pomoću kojih se izvodi opsluživanje.Ona su ograničena u pogledu broja,a time i mogućnosti opsluživanja Predmet teorije masovnog opsluživanja je ustanovljenje zavisnosti zavisnosti između karaktera toka trebovanja, broja kanala, produktivnosti kanala pomocu pravila koja važe za sistem masovnog opsluživanja i njegovu efektivnost. Kibernetika; je nauka o zakonima upravljanja složenim dinamičkim sistemima.Pod upravljanjem se u kibernetici podrazumjeva korekciono djelovanje na složeni dinamički sistem,koji se ostvaruje pomoću signala koji nose informaciju pri širokom korištenju složenih logističkih operacija i mehanizama povratne veze. Zadatak kibernetike je da obezbjedi optimalno upravljanje pod kojim podrazumjevamo mnoštvo upravljačkih dejstava u skladu sa ograničenjima postavljenim sistemom,koje obezbeđuje najpovoljniju vrijednost kriterijuma efektivnosti.

10

PODJELA I SADRŽAJ LOGISTIKE PREMA OBLASTIMA U KOJIMA SE KORISTI Logistika kao nauka danas obuhvata čitav spektar oblasti u kojima se koristi. Prema oblastima i djelatnostima na koje se odnosi, logistika se može, globalno, podijeliti na sljedeće potrebe logistike: • Industrijska logistika • Tehnicka logistika • Ekonomsko – komercijalna logistika • Medicinska logistika • Vojna logistika • Ostale vojne logistike • Poslovna logistika - Naučna disciplina - Poslovna funkcija Logistika kao pojam upotrebljava se u dva značenja • U jednom značenju to je naučna disciplina • U drugom značenju to je specifična funkcija u okviru tehnickih organizacionih, društvenih i drugih sistema. Dva značenja termina „ Logistika” u okviru poslovne logistike prisutni su i za druge grane opće logistike. Svaka grana ima i odgovarajući sadržaj i sopstvene naučne discipline, s jedne strane,i dalje rasčlanivanje specificne funkcije u okviru sopstvene organizacione strukture, s druge strane sa aspekta naučne discipline i aspekta specifične funkcije na primjeru poslovne logistike ili logistike preduzeca, mogu se navesti sljedeće karakteristike:  Kao nauka, poslovna logistika predstavlja ekonomsku disciplinu koja proučava tokove i transformacije ekonomskih sadržaja u okviru poslovnog sistema.Ona time stvara naučno uopćena rješenja (modele, metode i tehnike) za prevazilaženje prostorne i vremenske dinamike procesa reprodukcije.  Kao poslovna funkcija, poslovna logistika predstavlja skup aktivnosti u organizaciji koje podrzavaju izvršavanje njegovog osnovnog zadatka (proizvodnja ili pružanje usluga) i omogućavaju nesmetano odvijanje procesa reprodukcije.

11

INDUSTRIJSKA LOGISTIKA To je potrebna grana logistike koja se pojavila prije desetak godina kao posebna disciplina. Obuhvata načelo obuhvata: • Studiju tržišta • Koncipiranje proizvoda • Izbor i kontrola distribucije repromaterijala i proizvoda • Studiju cijene proizvoda • Kontrolu impulsa prodaje • Operacije transporta • Skladištenje itd. Industrijska logistika ima za cilj da uskladi rad u svim navedenim oblastima sa osnovnim ciljem da se osigura snadbjevanje tržišta traženim proizvodima, u određeno vrijeme, potrebnim količinama, uz najmanje ukupne troškove.Industrijska logistika se bavi analizom svih dijelova logistickog procesa u proizvodnom sistemu. Radi toga ona definira industrijski logistički sistem, industrijsku logističku mrežu ,kao i razne unutarnje i spoljašnje veze između objekata tih sistema i mreže.Savremeni prodor kibernetike u sve pore društva uticao je i na industrijsku logistiku.Uvođenje savremenih informacionih sistema uz primjenu elektronskih računara, omogućava industrijskim logističarima da donese brze i tačne analize,kao sto su: a)

analiza tržišta prema količinama - tržišni proizvodi, - raspored kupaca, - oscilacije prema sezonama,

b) analize transporta - utovar, - predviđanje - skladištenje c) analiza kvaliteta usluga - rokovi isporuke - dostavljanje - ambalaža 12

d) analiza optimalnih serija e) analiza mjesta zastoja f) analize organizacijske politike - shema upravljanja poduzećem, - organizacija proizvodnog procesa, - interne logističke podrške proizvodnje, - parametara u logističkom procesu. Na taj način omogućava se pravovremeno donosenje optimalnih odluka u svim sektorim rada industrijskih proizvodnih sistema. Pošto industrijska logistika veoma mnogo utiče na ekonomičnost poslovanja industrijskih proizvodnih organizacija, ona ima veliki društveni značaj.Zbog toga ova grana logistike kao nauke ima puno opravdanja u pogledu daljih operacionih istraživanja. Posto je i kod industrijske logistike glavna preokupacija usklađenje i integracija svih logističkih zavisnih aktivnosti da bi se postigao glavni cilj u industrijskoj proizvodnji, a to je racionalnost i ekonomičnost proizvodnje i poslovanja, to je ona bitna za svaku proizvodnu organizaciju. Pred industrijsku logistiku se kao vrlo značajan zadatak postavlja rješenje problema standardizacije i unifikacije proizvoda. Organiziranje i stalno usavršavanje servisne službe je danas prioritet zadatak logističara koji rade u industriji.

13

DISTRIBUCIJA PLAN I LANSIRANJE

-koncepcija distributivne mreže, -politika prodaje, -statistički podaci, SKLADIŠTENJE

- planiranje proizvodnje, -lansiranje proizvodnje, -ekonomičnost serija proizvodnje NABAVKA

-politicke nabavke, -ekonomične serije za nabavku, -rokovi, -prijem,

Logistika. u industriji

FIZIČKE OPERACIJE

-spoljasnji transport, -istovar-pretovarutovar, -unutrasnji transport, -manipulacija, -odrzavanje tehnike i servisne sluzbe, -investiciono odrzavanje objekata

-nomenklatura, -koncepcija skladištenja, -rokovi snadbjevanja, -manipulacija u skladištu, -ciklus popuna PRIJEM NARUDžBE -pojam zahtjeva, -priprema količina, -kontrola, -isporuka

Šematski prikaz mjesta logistike u industriji

EKONOMSKO – KOMERCIJALNA LOGISTIKA U ovu logističku granu spada logistika korisnika velikih sistema, čija osnovna funkcija ima komercijalno – ekonomski karakter, mada se odnosi na razne djelatnosti tih sistema. Sadržaj ove logističke grane rasčlanjen je prema vrstama njenih korisnika. Pri tome su obuhvaćeni samo najveći korisnici velikih tehničkih i drugih pratećih sistema, koji zahtjevaju snaznu logističku podršku.

14

BANKE I SLIČNE USTANOVE Osnovna misija banaka i sličnih ustanova jeste da pružaju usluge pojedincima, ustanovama i radnim organizacijama. Te usluge su finansijsko-komercijalne prirode,a zasnivaju se na komercijalnim osnovama. Među takve usluge, odnosno osnovne zadatke banaka spadaju: - izrada i obnavljanje novčanica - čuvanje gotovog novca - usluga štedišama - kreditne usluge - isplate, uplate i druge bankarske transakcije - finansiranje određenih projekata - finansijska kontrola poslovanja - finansijske analize i sl.

Brodski - prevoznici

Auto - prevoznici

Korisnici logističke podrške

Avio - prevoznici

Željeznica

Novinske organizacije,radio i TV

EKONOMSKO-KOMERCIJALNA LOGISTIKA

Pošta

Banka i slične ustanove

Da bi izvršavale zadatke svoje osnovne misije, ove ustanove moraju imati podršku logističke prirode koja obuhvata: - snabdjevanje kovnica specijalnim uređajima i alatom - snabdijevanje potrošnim i repromaterijalom - postavljanje kontrole i tehničko održavanje alarmnih i drugih sigurnosnih uređaja

Korisnici ekonomsko – komercijalnih sistema

15

DISTRIBUCIJA PLAN I LANSIRANJE

-koncepcija distributivne mreže, -politika prodaje, -statistički podaci, SKLADIŠTENJE

- planiranje proizvodnje, -lansiranje proizvodnje, -ekonomičnost serija proizvodnje NABAVKA

-politicke nabavke, -ekonomične serije za nabavku, -rokovi, -prijem,

Logistika. u industriji

FIZIČKE OPERACIJE

-spoljasnji transport, -istovar-pretovarutovar, -unutrasnji transport, -manipulacija, -odrzavanje tehnike i servisne sluzbe, -investiciono odrzavanje objekata -

-nomenklatura, -koncepcija skladištenja, -rokovi snadbjevanja, -manipulacija u skladištu, -ciklus popuna PRIJEM NARUDžBE -pojam zahtjeva, -priprema količina, -kontrola, -isporuka

organiziranje, korištenje i tehničko održavanje informacionih sistema, kao i sistema za automatsku obradu podataka postavljanje i kontrola posebnih sistema veza i sl.

Na slici je prikazana shema logističke podrške banaka. Iz nje se vidi da u okviru svih pomoćnih djelatnosti treba obaviti i neke djelatnosti logističke prirode, koje su na shemi nazvane logističkom podrškom.Ovdje je potrebno istaći da se u toj podršci mogu istraživati poboljšanja koja dovode do optimalnog rada cjelokupnog sistema. Na taj način usavršavanjem logističkog procesa omogućuje se sigurniji, racionalniji i efikasniji rad banaka.

16

POŠTA Osnovna misija pošte jeste pružanje poštanskih usluga pojedincima, radnim i drugim organizacijama i administrativnim ustanovama svih nivoa.Sve usluge koje pošta obavlja, zasnovane su na komercijalnoj osnovi. Kao poštanske usluge možemo navesti: - Prijem i dostavljanje pismenih pošiljki - Prijem i dostavljanje telegrama - Prijem, transport i dostavljanje paketa - Organiziranje i davanje telefonskih usluga lokalnog, međugradskog i međudržavnog karaktera - Dostavljanje novčanih pošiljki svih vrsta - Čuvanje novca štedisa i bankarske usluge i sl. Da bi izvršile navedene osnovne zadatke svoje misije, pošte su organizirane na razne načine i mogu da raspolažu velikim brojem specijalnih objekata. Tako raspolažu telekomunikacijskom tehnikom svrstanom u razne sisteme veza. Također, one raspolažu posebno opremljenim radnim organizacijama za potrebe izgradnje objekata i njihovo tehničko održavanje. Za usavršavanje i razvoj sistema pošte imaju posebne naučne i razvojne institucije. Za dostavu, transport i manipulaciju pošiljaka pošte raspolažu posebnim motornim vozilima i drugim tehničkim sredstvima. Zbog specifičnosti poslova pošte imaju posebni školski kadar. Za izvršenje bankarskih usluga imaju istu logističku podršku kao i banke. Međutim, za uspješno izvršenje poštanskih usluga,pošte moraju da osiguraju sljedeću logističku podršku: -

-

-

obrazovanje i usavršavanje poštanskih kadrova, fundamentalna i primjenjena istraživanja u svim područjima poštanske djelatnosti transportnu podršku projektiranje razvoja sistema investicionu gradnju integralnu logističku podršku tehničkih sistema i uređaja kojima raspolažu snabdjevanje investicionom opremom, tehničkim potrošnim materijalom i administrativnim potrebama podršku automatiziranog informacionog sistema sigurnosno – signalne sisteme i fizičko osiguranje elektroenergetsko osiguranje i sl.

17

Industrijska djelatnost Transport

Školovanje kadra Projektovanje Investiciona gradnja

Logistička podrška rada pošte

Snadbjevanje specificnim potrebama

Integralna logistička podrška tehničkih sistema i uređaja Sigurnosno obezbjeđenje Automatizirani informacioni sistem

Šema logističke podrške rada pošte

NOVINSKE AGENCIJE,RADIO I TELEVIZIJA U ovu grupu organizacija uvrstit ćemo zvanične informativne agencije i razne izdavačke organizacije dnevnih i drugih listova kao i radio i televizijske stanice.Prateće aktivnosti koje moraju da obavljaju ove agencije,a koje zahtijevaju posebnu logističku podršku su:  izgradnja objekata i štamparskih postrojenja  distribucije i transport štampe,  organiziranje,postavljanje i nabavka sredstava veze zbog udaljenih agencjskih izvještača,  izgradnja centara veze-radio i relejnih centara,  izgradnja televizijskih studija,centara i objekata,  integralna logistička podrška svih tehničkih sistema i uređaja kojima raspolažu,  snabdijevanje specijalnim priborom i materijalom,  poseban specijalizirani motoriziran vozni park i sl.

18

Transport i distribucija štampe Održavanje veze

Izgradnja objekata i štampanje Izgradnja radio i TV objekata Snabdijevanje

Logistička podrška rada novinskih agencija, radija i TV

Integralna logistička podrška tehničkih sistema i uređaja Prevoz specijalne opreme

Šema logističke podrške rada novinskih agencija i radija i televizije

ŽELJEZNICA Poznato je da je željeznica transportno – uslužna organizacija zasnovana na komercijalnoj osnovi. Njena osnovna misija je transport roba i putnika u unutarnjem i međunarodnom saobraćaju. Da bi ispunila tu svoju misiju, željeznica mora da raspolaže : - specijalno obučenim kadrom; - velikim brojem specijanih objekata; - mnogim specijalnim postrojenjima za manipulaciju i transport van pruga i i za održavanje pruga; - željeznickim prugama; - prirodnim resursima raznih vrsta energija; - željezničkim transportnim uređajima; - automatiziranim transportnim uređajima; - uređajima i instalacijama veze; - automatiziranim informacionim sistemom za prikupljanje i obradu podataka; - signalno – sigurnosnim uređajima itd.

19

Za obavljanje zadataka iz svoje osnovne misije željeznica mora da logički usklađuje više drugih pomoćnih aktivnosti; - fundamentalna i primjenjena istraživanja u oblasti željeznickog transporta; - obrazovanje i školovanje željeznickog kadra; - snabdijevanje izvorima raznih vrsta energije; - projektiranje i investicionu gradnju specijalnih objekata i postrojenja; - investiciono održavanje željeznickih objekata; - integralnu logističku podršku rada svih željeznickih tehničkih sistema i uređaja; - izgradnja i projektiranje posebnog sistema veza; - projektiranje, razvoj i izgradnju automatiziranog signala sigurnosnog sistema i sistema automatiziranog upravljanja željezničkim saobraćajem; - projektiranje, izgradnju i usavršavanje automatiziranog informativnog sistema za prikupljanje i obradu podataka potrebnih za sistem saobraćaja, snabdijevanje, održavanje i eksploataciju. Školovanje Istraživanje Projektiranje

Izgradnja Investiciono održavanje

Snadbjevanje

Log.podr ska rada zeljeznice

Informatika

Veza Integralna logistička podrška tehničkih sistema uređaja Automatizirani signalnosigurnosni upravljacki sistem

Shema logističke podrške rada željeznice

20

AVIO-PREVOZNICI, AUTO-PREVOZNICI, BRODSKI PREVOZNICI Navedeni korisnici sistema logističke podrške svojom osnovnom misijom predodređeni su za pružanje transportnih usluga, prevoz ljudi i raznih roba. Svi spomenuti prevoznici rade na komercijalno – ekonomskim principima, a kao osnovna sredstva koriste razne prevozne uređaje u različitim prirodnim sredinama ( zrak, kopno, more ). Međutim, da bi uspješno obavljali svoju osnovnu dijelatnost, ovi izvršioci transportnih usluga moraju da obavljaju i razne logističke zadatke: - obezbjeđenje potrebnog stručnog kadra; - nabavka osnovnih tehničkih sredstava za svoju djelatnost i prateće opreme i TMS; - obezbjeđenje pogonskog motora; - izgradnja zračnih, lučkih pristaništa i potrebnih skladišta i njihovo investiciono održavanje; - obezbjeđenje prevoznih veza; - kod zračnih i brodskih prevoznika obezbjeđuje radarske i radio – navigacijske službe; - obezbjeđenje informacionog sistema; - integralna logistička podrška svih vrsta tehničkih sistema i TMS, koji se koriste u osnovnoj i pomoćnoj djelatnosti. Radarska i radio-navigaciona služba Veze Obezbjeđenje kadra

Nabavka TMS

Logistička. podrška rada prevoznika

Informacioni sistem za upravljanje i kontrolu održavanja i snabdjevanja

Snabdjevanje pogonskim materijalom Izgradnja objekata

Shema logističke podrške rada prevoznika

21

OPĆA TEHNIČKA LOGISTIKA Kao korisnici ove grane logističke podrške mogu se smatrati velike prirodne organizacije, koje za izvršavanje svoje osnovne misije, koja je i sama logističke prirode, raspolažu i velikim tehničkim postrojenjima, instalacijama, a ne spadaju u industrijska preduzeća (naftovodi, plinovi, vodovodi, elektrodistribucija isl.). Sva ta preduzeca moraju da se bave i određenim pratećim aktivnostima kao što su: - organiziranje veza; - automatika i signalizacija; - informatika sa obradom podataka; - projektiranje i igradnja objekata; - investiciono i tekuće održavanje postrojenja i objekata; - specijalizacija kadrova; - održavanje specijanih tehničkih sistema i uređaja i sl.

Korisnici velikih tehničkih sistema i logističkih usluga

Naftovodna preduzeća

Hidraulička preduzeća

Toplane i toplovodi

Preduzeća za vodovod i kanalizaciju

Opća tehnicka logistika

Preduzeća za gasifikaciju (proizvodna i distributivna)

Elektroenergetska proizvodnja i distributivna preduzeća

Pregled korisnika opće tehničke logistike dat je na slici. Da bi izvršili svoju osnovnu misiju i prateće aktivnosti koje su navedene, korisnici velikih tehničkih sistema moraju da za svoje potrebe organiziraju snažnu logističku podršku.

Korisnici opće tehničke logistike

22

Automatika i signalizacija Veza Gradnja objekata Investiciona održavanja

Kadrovi

Logistička podrška velikih privrednih organizacija

Integralna logistička podrška tehničkih sistema uređaja Informatika

Shema logističke podrške rada velikih privrednih organizacija

VOJNA LOGISTIKA

Upotreba riječi logistika u današnjem značenju vezuje se za vizantijskog cara Lava VI Mudrog koji u svom djelu «Sumarni pregled ratne vještine» vojnu vještinu dijeli na strategiju, logistiku i taktiku.Logistiku definiše kao umješanost snabdijevanja i manevara vojske.Danas se pojam logistike koristi u većini oružanih snaga,pa je dobila status međunarodne riječi. Iako je prvobitno vezana za vojsku ,naglim razvojem nauke i tehnike u drugoj polovini ovog stoljeća,naglo se širi i ulazi u upotrebu i u drugim sferama ljudske djelatnosti,pa se danas govori o i o međunarodnoj,nacionalnoj i poslovnoj logistici ,pa čak i u užem smislu o logistici određenih procesa u privrednim,ekonomskim,socijalnim,uslužnim i drugim oblastima. U ranijem periodu vojna logistika je predstavljala djelatnost u pronalaženju najboljih rješenja i donošenju planova za pokret vojnih jedinica,njihovo snabdijevanje,izbor terena i izradu sistema utvrđivanja. Vojna logistika je postala proces planiranja i obezbjeđenja dobara i službi radi podrške vojnih snaga.Zadatak logistike je obezbjeđenje materijalnih sredstava kojima organizirane snage sprovode silu. U ranijem smisli to je neprekidna podrška borbenih snaga i oružja. Njen cilj je održavanje maksimalne borbene efikasnosti. Ona obuhvata usmjeravanje i koordinaciju onih tehničkih i drugih logitičkih podsistema i funkcija koji uzeti zajedno stvaraju ili podržavaju oružane

23

snage. Vojna logistika je cjelokupan proces planiranja i materijalnog obezbjeđenja oružanih snaga u miru i ratu. Zadaci logistike nisu samo stvar logističara nego cjelokupnog komandnog sistema na svim nivoima komandovanja, kao i civilnih i vojnih institucija. Američki admiral Henri Iklins (Henry E. Eccles)ističe misli Parkera Balantaja „kao veza između fronta i pozadine, logistika je istovremeno vojni element u nacionalnoj privredi i privredni element u vojnim operacijama”.Značenje vojne logistike raste zbog pružanja vojne pomoći u miru, krizama, prirodnim katastrofama i tehničkim akcidentima te za vrijeme vojnih konflikata.Uspjeh ni jedne vojne operacije nije moguće bez efikasne primjene logistike. Zadaci vojne logistike su:  analiza postojećih struktura,procesa i veza u sistemima  predviđanje ponašanja sistema u datom okruženju  organiziranje struktura,procesa i veza u sistemima sa zadatih osnova  stvaranje i obnavljanje zaliha te snabdijevanje jedinica potrebnim sredstvima  održavanje tehničkih materijalnih sredstava na zahtijevnom nivou pouzdanosti i spremnosti  opremanje oružanih snaga potrebnim sredstvima i opremom  obrazovanje kadrova po specijalnostima  osiguranje postrojenja i prostora za rad organa logistike  osiguranje informatičke podrške  izrada dokumentacije za rukovanje i održavanje  transport ljudstva,sredstava i životinja  zaštita i liječenje ljudi i životinja  protivpožarna zaštita. Danas logistika u vojsci ima isti značaj i najčešće se pojmovno definiše kao nauka i vještina planiranja i izvođenja pokreta i održavanja snaga. Ona objedinjava sve aspekte vojnih operacija i aktivnosti koji se, u najvećem broju zemalja, izvršavaju kroz sljedeće procese: oblikovanje i razvoj, nabavku, skladištenje, kretanje, snabdijevanje, distribucije, održavanje, proračune i dopremanje materijala i evakuaciju u funkciji snabdijevanja, nove nabavke ili izgradnju opreme, uređaja i objekata, nabavke i pružanje općih usluga personalu. Logistika je dinamički faktor oružanih snaga.Bez nje je svaka strategija samo papirni plan. Ona najčešće uključuje funkcije snabdijevanja,održavanja, transporta, opće službe, zbrinjavanje i liječenja ljudstva. Ove funkcije se u smislu vojne logistike mogu tretirati kao logistički procesi, a sistemi preko kojih se ovi procesi realizuju kao logistički sistemi. Sve funkcije vojnih aktivnosti koje obuhvata vojna logistika,nalaze se u okviru logističkog procesa u nekom prostoru i vremenu. U tom procesu postoje određene zakonitosti koje je moguće istraživati i optimizirati. Na taj način moguće je pomoću operacionih istraživanja optimizirati i vojnu logistiku odnosno sve njene funkcije.

24

Savremena logistička teorija osloncem na naučnu disciplinu raspolaže metodologijom po kojom se na osnovu definisanih ciljeva i ograničenja, može doći do njene optimalne organizacije. U svim savremenim armijama posebna se pažnja posvećuje izgradnje efikasne logističke operacije. Usavršavanje logistike bit će u perspektivi usmjereno na :  objedinjavanje kroz dalju centralizaciju sistema komandovanja i upravljanja materijalnim rezervama  teritorijalizacija logističke organizacije uz distribuciju u prostoru  efikasan logistički komandno-informacioni sistem o stanju materijalnih i kadrovskih resursa.  poboljšano predviđanje i logistička realizacija  projektovanje logistike za određeni zadatak prema angažovanim snagama  edukaciju kvalitetnih i pouzdanih logističkih kadrova visokoprofesionalnih specijalista za izazov budućeg vremena. Savremeni sistemi vojne logistike trebaju biti dovoljno fleksibilni kako bi se zadovoljile potrebe vlastith snaga određene potrebe savezničkih snaga prilikom mogućih aranžmana međunarodnih mirovnih operacija.Završetak hladnog rata označio je redefiniranje pojma «nacionalne sigurnosti», a time i vojnih zadataka za većinu država u svijetu. Tako se već 1992. g. vojni izdaci na svjetskoj razini u odnosu na 1989. smanjeni za 22 % odnosno 2 1047 mil USD na 811 mil USD(u ciframa iz 1995.).Unatoč činjenici da sve tri četvrtine smanjenja vojnih izdataka se na bivši SSSR , trend smanjenja vojnih izdataka se nastavio tako da su oni na svjetskoj razini 1995. iznosili 720 mil USD , a 1998.g. 677 mil. USD.Tako su se u svega 10. godina vojni izdaci na svjetskoj razini smanjili za više od jedne trećine.Vojni izdaci 1989.činili su 7% svjetskog GDP-a 1998.g. činili su 3% svjetskog GDP-a. Premda se vojni izdaci sve više smanjuju,države u razvoju još uvjek na svaki potrošeni dolar za zdravstveno obrazovanje troše 40 centi za vojne svrhe. Smanjenju vojnih zadataka u tim državama mora se pristupiti vrlo pažljivo kako se ne bi ugrozila nacionalna sigurnost. Povezanost industrije i rata ,o čemu najbolje svjedoče legalna i ilegalna svjetska trgovina oružjem ili podatak da jedan nosač zrakoplova «EISINHOWER» stoji više nego svi vojni proračuni Iraka,Irana,Sirije,Libije,Sjeverne Koreje i Kube,te podatak da samo kopnene oružane snage SAD-a traže iz proračunskih sredstava iz 2007.g. 138 mlrd USD ili 26 mlrd USD više nego u prethodnoj fiskalnoj godini.Samo za popravak i zamjenu tenkova za rat u Iraku,Afganistanu treba izdvojiti iznos od 17.1 mlrd USD. Za popravak i zamjenu vojne opreme u 2008. godini predviđa se iznos od 13. mlrd USD.Potreban iznos za zamjenu i popravak opreme neće se bitno mijenjati ni u narednom petogodišnjem periodu.

25

Shematski prikaz vojne logistike 1.Obezbjeđenje log.kadra 2.Intendansko obezbjeđenje 3.Sanitetsko i veterinarsko obezbjeđenje

Informacije

Skladištenje 4.Vojna proizvodnja

Vojna logistika

Održavanje 5.Građevinsko obezbjeđenje

Snabdijevanje energijom

Tehničko obezbjeđ.

Snadbjevanje municijom i minskim ekspl.sredstvima

Električna Pogonska Ostala

Pješadijska Artiljerijska Raketne Nuklearna Minsko-eksplozivna

Snadbjevanje tehničkim materijalnim sredstvima Snadbjevanje rezervnim dijelovina Održavanje u trupi Održavanje TMS Opravke u zavodima

7.Obezbjeđenje saobraćaja i transporta 8.Obezbjeđenje i obrada informacija 9.Rukovođenje,zapovijedanje,opravljanje i kontrola

Centar za obuku

Logaritamska funkcija 26

OBEZBJEĐENJE TRANSPORTA I SAOBRAĆAJA Ova logistička funkcija je nastala u prvim začecima vojne logistike. Međutim, u savremenoj vojsci ona je dobila druge dimenzije i značaj. Poznato je da se pred vojsku postavlja zadatak prevoženja žive sile i materijala na velika rastojanja, pod otežanim uslovima usljed borbenih dejstava neprijatelja. To je u velikim vojskama već u toku II svjetskog rata dovelo do detaljnih operacionih istraživanja svih uslova da bi se transport obavio što sigurnije. Pri ovome se ne radi samo o poboljšanju transportnih sredstava nego o mnoštvu taktičkih poteza koji su mogli da spriječe dejstvo neprijatelja. Današnje strategijske zamisli velikih vojski svijeta su u tom pogledu pred logistiku postavile ogromne zadatke, kao što su:  fundamentalna i primjenjena istraživanja u oblasti transporta i saobraćaja,  planiranje, razvoj i proizvodnja transportnih sredstava velikih mogućnosti ,  optimizacija transportnih usluga na ratištu,  upravljanje kretanjem transporta,  organizacija zračnog i pomorskog transporta,  transport željeznicom, cestovnim i vodenim putem,  organizacija saobraćaja i njegovo regulisanje u ratnim uslovima,  praćenje robe u tranzitu,  organizacija kontejnerskog transporta(itegralni transport),  transport teške opreme,  organizacija transporta posebno osjetljive tehnike kao što su eksplozivna sredstva, precizna mjerna oprema, zapaljiva hemijska sredstva, municija i nuklearna TMS.  obezbjeđenje veze za vrijeme transporta. Da bi se obavili ovako kompleksni zadaci, u velikim vojskama postoje posebne vojne organizacione cjeline i komande na raznim nivoima komandovanja koje se bave ovom problematikom. Transportne jedinice postoje na nivou vojske, korpusa i divizija. Upravljanje transportnim kretanjima vrlo često zahtjeva punu centralizovanu kontrolu na najvišem nivou. Ovo nameće potrebu za korištenjem sigurnog informacionog sistema, kao i postojanje centara za kontrolu kretanja.Ovi centri moraju da prate kretanja u pozadini i na ratištu. Da bi se omogućilo praćenje robe u tranzitu, logističari treba da znaju lokaciju svoje robe duž kanala dotura kao i mogućnost potrebe primaoca.

27

STRATEGIJA RAZVOJA LOGISTIKE I INTERMODALNOG TRANSPORTA Logistika je jedan od ključnih faktora prestiža- konkurencije na tržištu razvijenih zemalja. Nove strategije i trendovi u logistici su usmjerene ka stvaranju optimalnog odnosa logističkih usluga i logističkih troškova uz ostvarenje ciljeva:  povećanje nivoa kvaliteta logističke usluge, kraći rokovi isporuke, veća frekventnost,veća pouzdanost, veći stepen približavanja kupcu u pogledu njegovih zahtjeva,  smanjenje logističkih troškova, prvenstveno zaliha u logističkim lancima,  koncentraciju i konsolidaciju lanca snabdijevanja,  optimizaciju učešća korisnika i davaoca u kreiranju kompletne usluge,  eliminaciju dupliranih i neprofitnih logističkih sistema,  razvoj i primjena tehnologije u skladu sa zahtjevima ekologije i bezbjednosti. Posljedica postojanja ovih ciljeva je stvaranje i razvoj novih koncepcija i strategija u oblasti logistike.Nove strategije imaju nekoliko ključnih obilježja i integracija,koncentracija,kooperacija,koordinacija i specijalizacija. Stategija razvoja logistike i intermodalnog transporta mora biti zasnovana na svjetskim trendovima,realnim domaćim potencijalima i mogućnostima, u tom smislu treba težiti integraciji i uključivanju u evropski i svjetski sistem.

SVJETSKI TRENDOVI U OBLASTI LOGISTIKE Razvoj logistike i intermodalnog transporta u svijetu karakterišu sljedeći trendovi:uvođenje i primjena novih logističkih strategija, formiranje i izgradnja logističkih centara i mreža,razvoj logističkih tehnologija,edukacija logističkih stručnjaka i osnivanje logističkih društava i udruženja.

LOGISTIČKE STRATEGIJE Logističke strategije i novi trendovi na tržištu privredno razvijenih zemalja direktno utiču na oblikovanje, projektovanje, dizajniranje sistema i tehnologija transporta, skladištenja, pretovara, naručivanja, pakovanja itd. Privredni sistem pod sve jačim dejstvom zahtjeva tržišta u pogledu kvaliteta logističke usluge i u pogledu logističkih troškova podliježe promjenama u pravcu primjene novih strategija. Primjena novih strategija podrazumijeva promjene i prilagođavanja logističkih sistema u pogledu strukture sistema, procedura znanja, sistema vrijednosti i stvaranja stručnjaka koji su sposobni da kreiraju i primjenjuju nove logističke tehnologije. Nove strategije savremene logistike i špedicije javljaju se kao odgovor na nove zahtjeve tržišta, koje postaje sve zahtjevnije u pogledima kvaliteta usluga i proizvoda, organizacije i procesa distribucije, potom okretanja 28

firme ili određene organizacije prema korisniku, što će permanentno uvećati stepen povjerenja između korisnika i komitenta. Samim tim i savremena špedicija je morala iznaći i odabrati načine kako bi se do takvog zadovoljenja potrebe najefikasnijim pristupom došlo. Primjenom logističkih principa, menadžmenta kvaliteta, sistema kvaliteta, kao i ostalih logističkih alata, širenjem logističkih znanja, razvile su se sljedeće strategije uz upotrebu određenih tehnologija u okviru špedicije kao aktivnosti i znanosti:    

strategija proizvodnje po narudžbi – strategija proizvodnje za zalihe, outsourcing strategija – insourcing strategija, MAKE or BUY strategija, i strategija centralizacije – strategija decentralizacije.



STRATEGIJA CENTRALIZACIJE I STRATEGIJA DECENTRALIZACIJE Kada se konkretno govori o strategiji centralizacije, kada su u pitanju velika špediterska preduzeća (međunarodni špediteri) misli se na činjenicu da je njihovo rukovodstvo centralizovano u jednoj određenoj zoni. Zona može biti država iz koje potiče samo preduzeće, potom se može formirati tamo gdje su tržišni uslovi najadekvatniji, koji ujedno pružaju i dobre uslove za razvoj kompanije, a sa druge strane utiču na dostupnost i brzinu usluga prema korisnicima. Znači, sa jednog punkta, informacije i zahtjevi se dalje šalju u svoje podružnice širom svijeta. Danas je ovakav trend naročito prisutan u špediterskim udruženjima jer se prema R. Perišiću jedno uspješno špeditersko udruženje treba probijati na nova tržišta i osnivati tamo svoje kompanije. S druge strane, kada je u pitanju strategija decentralizacije, princip rada je zasnovan na osnivanju više centara, odnosno upravljačkih sistema, koji uz saglasnost vrhovnog vodstva ima mogućnost da donosi, provodi i vrši određene logistiške usluge. Pod decentralizacijom se još podrazumijeva i participacija građana, odnosno njihovo uticanje na izgled i kvalitet pojedinih usluga tj. mogućnost da učestvuju u praćenju i vrednovanju pojedinih usluga. Zaključak je da, kada govorimo o decentralizaciji, mislimo istovremeno na više procesa koji zapravo podrazumjevaju da se u jednom centru ne osmišljaju, ne realizuju i ne finansiraju sve usluge.

29

JUST-IN-TIME Strategija 'Tačno na vrijeme' podrazumijeva integrisan pristup proizvodnim i logističkim procesima sa osnovnim principom cjelokupnog posmatranja toka reprodukcionog procesa i ciljem da se prava roba u pravoj količini i pravom kvalitetu nađu na pravom mjestu u pravo vrijeme. JIT teži eliminaciji svih nepotrebnih procesa i sistema, odnosno zaliha sirovina, poluproizvoda i gotovih proizvoda nepotrebnog sadržavanja materijala u tokovima nabavke, proizvodnje i distribucije, nepotrebnog dupliranja i uopšte postojanje pojedinih skladišnih i transportnih sistema. JIT strategija je svoju primjenu našla u svim industrijskim granama, od poljoprivrede do mašinske industrije, a posebno u automobilskoj industriji. Specifičnost prehrambene industrije Franscuske je takva da 2/3 preduzeća ima potencijal i potrebu za primjenom JIT. Optimizacijom i eliminacijom logističkih lanaca po strategiji JIT ostvaruje višestruki efekat i potencijal konkurentnosti,smanjenje zaliha (80% - 90%), idirektno povećanje produktivnosti (20% -60 %), povećanje kvaliteta proizvoda ( 50% - 55%), itd. JIT je ekonomski pojam koji predstavlja strategiju smanjenja troškova u proizvodnji gdje se proračunom postiže kraće vrijeme skladištenja djelova, repromaterijala, odnosno sirovina ili samo izbjegavanje skladištenja, te stavljanje istih u najkraćem roku u proizvodni proces. Tom prilikom dobija se na skraćenju vremena izrade pojedinih djelova proizvodnje, sinhroniziranja procesa rada, faza proizvodnog procesa i balansiranja kapaciteta. Taj proces se vodi pomoću sistema signala Kanban pomoću kojih se u proizvodnom sistemu određuje sljedeći korak. Kanban su jednostavni vizuelni signali kao što su prisutnost ili odsutnost nekog dijela na polici. Ako se ispravno primjeni JIT koncept dovodi do značajnih poboljšanja u proizvodnoj organizaciji, kroz povrat investicija, kvalitet i efikasnost. Ovu tehniku je prvi koristio Ford Motors Company. Oni su koristili koncept «od luke do proizvodne hale» pri čemu ulazni materijal nisu bili uvijek skladišteni prije nego se nađu u proizvodnji(Ford je koristio JIT kada je ruda dolazila upravo na vrijeme da se pretvori u željezo za karoserije). Ovaj koncept zahtijeva efikasno i tačno vođenje transportnog procesa (Freight Menagment System).JIT koncept je prihvatila i unaprijedila Toyota Motors Company, kao dio Toyota prozvodnog sistema.Japanska kompanijanije mogla da istrpi velike troškove za skladišta gotovih proizvoda i dijelova. Prije 1950- ih godina, to je bio nedostatak koji je smanjio ekonomičnost cijelog lota (ekonomski lot – broj jednakih proizvoda koji bi se mogao prozvesti od troškova uloženih u neki drugi proizvod ili uslugu). Neželjeni rezultat je bio slab povrat investicija u fabriku. Tojotin menadžment je došao do zaključka da kompanija može biti fleksibilnija, snižavanjem ukupnih troškova alata i dužine lota za odgovarajući skladišni prostor. JIT je jedan od sistema poboljšajna kvaliteta koji daje izvrsne rezultate u upravljanju zalihama. Kompanije bi trebale težiti njegovoj primjeni zbog 30

mogućnosti poboljšanja poslovanja i zbog općeg rasta svjesnosti ljudi o razini kvaliteta proizvodnje u kompaniji te novih iskustava koja su se stekla primjenom JIT sistema. Krajnji cilj JIT sistema je uklanjanje zaliha iz skladišta te međuskladištenje sirovina i poluproizvoda u proizvodnji. To je sistem upravljanja kvalitetom koji zahtjeva visoku kvalitetu proizvodnog sistema, reda nekoliko neispravnih proizvoda po seriji i potpunu kontrolu kvaliteta sa otkrivanjem svih neispravnih proizvoda. Takav proizvodni sistem omogućava izradu detaljnih planova prizvodnje koji ukidaju sva nepotrebna čekanja i međuskladištenja jer se te operacije obavljaju upravo na vrijeme, od čega i dolazi naziv ovog sistema. JIT proizvodnja je proizvodna filozofija koja eliminiše gubitke vezane za vrijeme poslova i skladišne prostore. Osnova ove proizvodnje je da kompanija proizvodi samo ono što je potrebno, kada je potrebno i u količinama koje su potrebne. Kompanija proizvodi samo ono što potrošač traži prema povremenom nalogu, a ne prema predviđanjima. JIT bi se mogao definisati i kao proizvodnja potrebnih jedinica traženog kvaliteta u traženim količinama u, za njih, povoljnom momentu. To znači da kompanija upravlja svojim vlastitim izvorima i razmješta ih prema potrebama u određenom periodu. Načelo JIT-a predstavlja jedan od temelja poznatog Toyota sistema. Prema Shiego Shingou to je sistem čiji je zadatak eliminisanje svega nepotrebnog..Da bi JIT metoda bila uspješna moraju se ispuniti zahtjevi: 1. kvaliteta djelova mora biti visoka, 2. bez ili sa minimalnim zalihama, 3. mora postojati pouzdana povezanost i čvrsta kooperacija s dobavljačima, 4. idealno bi bilo kada bi dobavljači bili locirani u blizini kompanije, uz dostupan i pouzdan transport, 5. veličina proizvodnje ovisi o potražnji, 6. traži se timski rad, a zaposlenici su odgovorni za održavanje svoje opreme. Šefovi (menageri) su treneri i mentori koji poštuju svoje zaposlenike i aktivno sudjeluju u procesu proizvodnje. 7. zadovoljstvo kupaca. Pomoću JIT sistema koriste se materijali, dijelovi i sklopovi samo u potrebnoj količini s najmanjim mogućim vremenom protoka. Također se nastoji eliminirati potreba za dvostruke kontrole kvaliteta i to kod proizvođača i prilikom eliminiranja pošiljki kod kupca. Takav proizvodni proces podrazumijeva da svaki zaposlenik mora provjeriti posao koji je obavljen u koraku ispred,jer to je vječno preduslov da svoj posao obavi dobro.

31

PREDNOSTI I PROBLEMI U IMPLEMENTACIJI JIT-a Prednosti koje JIT koncept obezbjeđuje kompaniji su mnogostruke i različite. Neke od njih su:  skraćuju vrijeme skladištenja robe. Kompanije se u ovom slučaju mogu  





          

fokusirati na druge procese koji mogu proisteći; poboljšava protok robe u skladištu. Uposlenici će moći brže da procesiraju robu; višedisciplinarni uposlenici će biti efikasniji- kompanija će moći da koristi radnike u situaciji kada su potrebniji,kada se javlja nedostatak radnika,a povećava se potražnja za pojedinim proizvodima, konzistentan raspored rada i radnih sati. Ako ne postoji potreba za proizvodom u određenom proizvodu,radnici se fokusiraju na druge poslove. To čuva kompaniji novac,jer ne mora da plaća radnike za neizvršeni rad. usklađenost odnosa sa dobavljačima. Imati provjerene odnose sa dobavljačima je veoma važno za kompaniju,jer je potrebno da roba «roba bude tu kad je neophodno». isporuke koje se vrše tačno na vrijeme drže visoku produktivnost kod radnika-radnici će se angažovati da ostvare ciljeve kompanije, veći kvalitet proizvoda i manji proizvodni troškovi, planiranje i projektovanje po narudžbi, efikasna prozvodnja u malim serijama, eliminacija svih oblika gubitaka, neprekidna proizvodnja (vrijeme proizvodnje = vrijeme čekanja + vrijeme izrade + vrijeme transporta), eliminacija slučajnih momenata (velike zalihe,gubici vezani za njihovo održavanje,niskorištena radna snaga,gubici neiskorištenih kapaciteta), održavanje dugoročne i jasne strateške politike, smanjenje priprema za početak proizvodnje do 50%, smanjenje proizvodnog prostora do 60%, smanjenje svih vrsta zaliha do 80%.

Sigurno je da JIT koncept poboljšava poslovne performanse i efikasnost. Ovakvi zaključci ne znače da svaka firma koja implementira JIT ostvaruje poboljšanje u svim oblastima. U sljedećoj tabeli dato je poređenje između tradicionalnog sistema i sistem zasnovanog na JIT-u.

32

Oblast 1.Dužina proizvodnog lota 2.Procesni dizajn

JIT Tradicionalni model Rade se male jedinice,što Rade se velike jedinice sa skraćuje pripremno vrijeme velikim pripremnim vremenom. Koristi se konkretan Proces je dizajniran,pošto je inžinjering dizajniran proizvod

3.Robne liste

Veliki obrt sa minimalnom Mali obrt sa robnom listom robnom listom

velikom

4.Dobavljači

Određeni broj,ali pomagani,informisani zatvoreni u krug

su Dostavljači i distanci

se

drže

5.Uposlenici

Nulti disciplinarni Specijalisti fleksibilni i spremni za discipline timski rad

za

određene

6.Odlučivanje

Od svih radnika se traži brz Centralizovano odgovor upravljačkom nivou

7.Kvalitet

Odgovornost sviju

na

na

Odgovornost,.kontrola kvaliteta

POREĐENJE IZMEĐU TRADICIONALNOG SISTEMA I SISTEMA ZASNOVANOG NA JIT-u. Pored navedenih prednosti postoje i problemi koji se javljaju u implementaciji JIT-a. Jedan od važnijih problema vezanih za JIT je to što se isporučioc i međupotrošač ostavljaju otvorenom udaru,tj. ako isporuke dolaze u određenim periodima,kompanije su podložne prekidu takvog protoka. Iz tog razloga neke kompanije koriste i više dobavljača za isti proizvod. Tu postoje skriveni troškovi koji uključuju sindikalne akcije,probleme sa fleksibilnim sistemom proizvodnje, poteškoće sa isporukom robe po sistemu JIT-a ,kao i povećani troškovi dobave. Ako kompanija želi da primjeni JIT koncept, to ne znači da sve mora biti učinjeno brzo. Za kompaniju je najvažnije da ima dobro organizovan razmještaj proizvodnje. Također menadžment i uposlenici moraju imati na umu da ovaj koncept pomaže kompaniji da riješi mnoge probleme u logistici. Implementacija i razvoj JIT koncepta je dugotrajan i skup proces, ali ako se kompanija može nositi sa tim teškoćama,dostići će visok nivo radnih tokova JIT koncept je samo jedan dio lanca koji doprinosi zadovoljstvu potrošača. To znači da JIT ne može riješiti postojeće probleme u drugim procesima. Sve u

33

preduzeću treba biti zdravo,od hijerarhije uposlenika do procesa u toku rada. Usklađenost je jedna od stvari koja može poboljšati rezultate poslovanja. Prema tome JIT koncept je samo jedna ,ali veoma važna karika cijelog lanca. Promjena ka boljem kod firmi treba da osiguraju zaposlenici i menadžment.Zato je osnovna crta JIT-a motivacija i uključivanje svih zaposlenih u ostvarivanju ciljeva kompanije. JIT zahtijeva timski rad uključujući i najniže nivoe. Uspješna implementacija ovog koncepta,vodeći računa o svim potrebnim aktivnostima dovodi do povećanje produktivnosti ,povećanje kvaliteta proizvoda,bolje poslovne performanse,zadovoljstvo kupca uz značajno smanjenje troškova.

OUTSOURCING I INSOURCING Ovaj koncept podrazumjeva rasčlanjivanje profilnih i neprofilnih sistema i procesa sa ciljem da se izmjeste neprofilni sistemi (čest slučaj za logističke sisteme, transport i skladistenje...) od profilnih sistema (industrijski proizvod osnovnih djelatnosti). Outsuorcing daje prioritet strateškom razvoju i finansiranju podsistema osnovnih djelatnosti u preduzećima. Izmještanjem neprofilnih sistema u ekonomskom, financijskom i prostornom smislu dolazi do njihovog uključivanja i transformacije u profilni logistički sistem. Nosioci logističkih usluga idu u pravcu formiranja kompletne logističke usluge i specijalizacije za određene klase logističkih zahtjeva. Kao osnovne aktivnosti vođene ovim strategijama mogu se izdvojiti:  kompanije se fokusiraju na osnovnu djelatnost  logističke zadatke prepuštaju profesionalnim provajderima  korisnici zahtjevaju kompletnu logističku uslugu (sve na jednom mjestu odnosno kod jednog provajdera)

Strategija proizvodnje po narudžbi i strategija proizvodnje za zalihe Osnovne aktivnosti su fokusirane na:  vučeni tokovi umjesto guranih tokova robe  nabavka proizvoda prema zahtjevima tržišta  finalizacija proizvoda seli se iz klasičnih fabrika u logističke sisteme (logističke centre) Ove strategije se u određenom kontekstu oslanjaju na strateški nivo partnerstva između pružaoca i korisnika špeditersko-logističkih usluga. Sami logistički centri su tako koncipirani da u sebi integrišu robne, transportne i informacione tokove, obezbijeđeni punom tehničko-tehnološkom podrškom,pretovarnom mehanizacijom kao i podsistemima za doradu i finalizaciju proizvoda i 34

poluproizvoda koji se koncentrišu u određenim centrima..Logistički centari (logističko-distributivni centar) u principu predstavlja centralni elemenat u izgradnji i razvoju transportne logističke infrastrukture.Oni su povezani osnovnim transportnim koridorima i pravcima. Jedan logistički centar podrazumijeva jedinstvenu tehnološku,prostornu, ekonomsku, organizacionu cjelinu koju obezbjeđuje različite nosioce i korisnike logističkih usluga. Sa druge strane gledajući postoje i dijelom integrisani elementi JIT koncepta koji omogućava da se prava roba,pravog kvaliteta u pravo vrijem nađe na pravom mjestu. Roba se neće trajno koncentrisati u određenim skladišnim magacinima, gdje vremenom može doći do opadanja tržišne vrijednosti, gdje su prisutni troškovi skladištenja i održavanja, a sa druge strane i nepotrebno gomilanje robe(proizvoda).

LOGISTIČKI PROVAJDERI Kao specijalizovani nosioci logističkih usluga zauzimaju sve veće učešće na logističkom tržištu. Tako npr. u Sjevernoj Americi (SAD i Kanada) 78% kompanija koristi usluge logističkih provajdera,u Zapadnoj Evropi (EU) 79%,a u Azijskoj i Pacifičkoj zoni oko 58% kompanija. U EU u 2003.godini 65% logističkih procesa preusmjereno je na provajdere logističkih usluga, dok je taj procenat u Americi i Aziji značajno manji i iznosi oko 50%. U narednih pet godina očekuje se značajan porast. Istraživanja su pokazala da su korisnici uglavnom zadovoljni uslugama logističkih provajdera. 90% korisnika se izjasnilo kao «veoma zadovoljni» ili «zadovoljni». Međutim, korisnici očekuju da se ponuda logističkih usluga poboljša kroz integrisanje različitih učesnika u sistemu pružanja kompletne logističke usluge. Tako se navodi pet oblasti na koje provajderi posebno trebaju fokusirati pažnju: moraju imati ponudu osnovnih usluga (transport, skladištenje, pakovanje, itd.), potrebno je da teže kompletnoj logističkoj usluzi, da budu orijentisani na određene privredne grane i oblasti, da imaju geografsku pokrivenost i uspostavljanje poslovne infrastrukture. Isto tako potrebno je da raspolažu savremenim logističkim tehnologijama koje se vrlo lako mogu integrisati u korisnikov privredni i poslovni sistem. Korisnici očekuju stalno unapređenje logističkih usluga, te se mijenja odnos prema logističkim provajderima, koji su u početku posmatrani kao “provajderi resursa” i “menadžeri resursa”, da bi danas više od polovine korisnika provajdere posmatralo kao «logističke strategije» (distributivne strategije, transporte strategije). Ovakva orijentacija na korisnike i na potencijalno zadovoljenje njihovih želja, zahtjeva i potreba predstavlja primjene novog koncepta logističkog poslovanja. Koje su to karakteristike špediterskih kompanija o ovom prelazu?

35

Danas špedicije predstavljaju savremene logističke provajdere (3PL, 4PL provajderi) koji su sposobni da ponude i pruže kompletnu lčgističku uslugu. Razvija se sve češće logističko partnerstvo između špedicija i korisnika logističkih usluga. Trend je da špediterske kompanije kao specijalizovani nosioci logističkih usluga, preuzimaju sve više logističkih aktivnosti od korisnika(outsuorcing partnerstvo). Na koji je način tekao razvoj samog logističkog provajdera je trajao i razvijao se kroz nekoliko faza. Sam razvoj je u sebi prepoznao više tipova kocepta logističkog provajdera gdje možemo razlikovati:1PL, 2PL, 3PL, 4PL. 1PL- « Logistika kući» korisnika, sistem za sopstvene potrebe uz minimalno angažovanje drugih. 2PL-Određene logističke usluge transporta, otpreme, skladištenja, provjerene specijalizovanim nosiocima. 3PL- 3PL provajder kao outsourcing partner preuzima najveći dio logističkih zadataka korisnika. 4PL- 4PL provajder podrazumijeva integrisano upravljanje i realizaciju kompletne logističke usluge. Hijerargijski razvoj (Top-Down) je moguće vidjeti na sljedećem grafiku: RAZVOJ SAVREMENIH LOGISTIČKIH PROVAJDERA

1st Party logistics 3PL

2PL

2nd Party logistics

3PL

3th Party logistics

4PL 4th Party logistics

36

LOGISTIČKO PARTNERSTVO Podrazumjeva poslovnu saradnju logističkih sistema i korisnika. Umjesto starog pristupa, gdje su korisnik i nosilac usluge u principu imali suprostavljene ciljeve (sa dvije strane u sukobu), sve više se koriste nove forme, saradnje i patnerstva. Prvo su to bili niži oblici partnerstava, koji podrazumjevaju poslovne odnose,odnose zasnovane na ugovorima o poslovnoj saradnji (za izvršenje određenih logističkih zadataka i aktivnosti), gdje su partneri prvenstveno usredsređeni na postizanje sopstvenih ciljeva. Viši stepen partnerstva podrazumjeva poslovnu saradnju koju karakterišu zajednički interesi partnera i ostvarenje zajedničkih ciljeva poslovanja. Istraživanja logističkog partnerstva u 188 zemalja organizacija iz različitih industrijskih sektora, sa različitim godišnjim obrtom kapitala iz mnogih evropskih zemalja, pokazala su da je glavni cilj proizvodnih organizacija pri sklapanju logističkog partnerstva da obezbjedi:  isporuka prave robe u odgovarajućem stanju u pravo vrijeme i na pravo

mjesto;  smanjenje vremena izvršenja logističkih operacija;  povećanje fleksibilnosti logističkih sistema, itd. Logisticko partnerstvo se odvija na tri nivoa:  operativnom;  taktičkom;  strateškom. Na operativnom nivou, partnerstvo obično obuhvata transport, distribuciju i skladištenje. Navedena istraživanja pokazuju, da je 85% korisnika ustupilo realizaciju međunarodnog transporta logističkim kompanijama, a više od 50% je ustupilo izvršenje skladištenja i distribucije. Zatim slijede procesi pakovanja, naručivanja, logističkih povratnih materijala i sl. Na taktičkom nivou 20–25% korisnika je ustupilo izvršenje logističkih poslova (npr. izbor vida transporta, upravljanje zalihama, izbor lokacije skladišta i financijske transakcije u vezi sa robom i dr.). U budućnosti bilo je predviđeno da ovaj procenat iznosi 40%-50%. Na strateškom nivou je prisutan znatno manji obim logističkog partnerstva, koji se uglavnom odnose na odloženu “finalizaciju”proizvodnje odnosno pakovanje proizvoda što bliže vremenu i mjestu proizvodnje,odnosno pakovanje proizvoda što bliže vremenu kupovine i potrošnje proizvoda. U 2000. godini, većina korisnika u Evropi imala je partnerstvo organizovano na nivou svoje zemlje i na nivou regiona. Velike promjene se dešavaju na polju pokrivenosti tržišta partnerstvom, s tendencijom da se državna i regionalna pokrivenost zemlje zamjeni pan-evropskim i globalnim pokrivanjima.

37

Najvažniji faktori uspjeha logističkog partnerstva su: povećanje kvaliteta usluga i produktivnosti, podrška i posvećenost vrhovnog menadžerstva novoj poslovnoj strategiji, troškovi poslovanja i odgovornosti za izvršenje pojedinih aktivnosti kao i smjernice za izvršenje ugovornih obaveza, zajedničke utvrđene performanse poslovanja odnosno radnog učinka.

Make-or-buy Strategija odlučivanja „praviti ili kupiti” zasniva se na sabiranju dinamičkih i često stohastičkih zahtjeva (pakovanja,ukrupnjivanja,transporta) u vremenu i prostoru u logističkim lancima s ciljem da se poveća kvalitet logističke usluge i minimziraju troškovi i neprofitna ulaganja kapitala. U sebi jasno definira dva pojma kada je u pitanju vršenje određenih logističkih aktivnosti, odnosno pružanje usluga vođenih na bazi logističkih principa. Napraviti (eng Make) podrazumijeva niz jasno određenih aktivnosti,kao što su: Razvoj i izgradnja sopstvenih logističkih podsistema: 1. vozni parkovi 2. skladišni kapacitet 3. pretovarna mehanizacija. Proizvodnja logističkih usluga za sopstvene potrebe Razvoj sopstvenih logističkih sistema, integrira unutar sebe svu onu infrastrukturu kao i transportna sredstva, određene skladišne kapacitete koji će se direktno koristiti za potrebe određene kompanije. Međutim, ovakvi poduhvati su često različiti, ukoliko se npr. radi o preduzeću koje nema jasnu i stabilnu studiju tržišta, definisanu potražnju za njihovim uslugama, dobre odnose i čvrsto partnerstvo sa komintentima, iz razloga što se u ovim slučajevima izgradnje javljaju veliki fiksni troškovi, koji će egzistirati bez obzira na njihovu upotrebu, mada se racionalno mogu kompenzovati sa prihodima uspješnog poslovanja. Kada je u pitanju kupovina, posudba (eng Buy), firma je uglavnom vođena sljedećim konceptima.  korištenje „tuđih” logističkih resursa  kupovina logistčkih usluga od profesionalnih nosioca (logističkih provajdera)

LOGISTIČKI KONTROLING Predstavlja integrisanu podršku sistemu informiranja, planiranje, upravljanje i kontrole logističkih procesa u industriji, trgovini, logističkim preduzećima, city logistici, lancima snadbjevanja, logističkim centrima, multimodalnom transportu i dr. Ključni elementi ovog koncepta su modeli za utvrđivanje i praćenje kvaliteta 38

logističke usluge, logističkih troškova i drugih performansi po svim procesima, aktivnostima, nosiocima, mjestima i uzrocima nastanka u logističkim lancima. Utvrđivanje koncepta logističkog kontrolinga u privredi razvijenih zemalja Europe, SAD-a i Japana ostvareni su značajni efekti. Preduzeća koja su sistemski uvela kontroling, ostvarila su prosjećne uštede od 15%-30% u logističkim troškovima i iskorištenju logističkih resursa.

CITY LOGISTIKA Negativne posljedice saobraćaja u gradovima sve češće dovode do situacije da se svjetske metropole proglašavaju “zabranjenim gradovima”za saobraćaj i transport. Potencijal racionalizacije robnog drumskog,teretnog transporta je izuzetno veliki na šta ukazuje nekoliko sljedećih podataka : ako se za 4% smanji drumski teretni transport u gradu, posljedice na stvaranje buke su iste kao da se prevoz putničkim automobilima smanjio za 50%, učešće drumskog transporta na realizaciju prevoza robe do 50 km je 83% od ukupnog drumskog transporta, a od toga se u gradovima sa 5% broja pokretanja prevozi 85% ukupne količine robe,a ostalih 55% pokretanja prevozi samo 15% ukupne količine robe. Ova disproporcija je posljedica neadekvatnog pristupa optimizacije logističkih zahtjeva u gradovima. Strategije, koncepcije i rješenje city logistike u Evropi i svijetu postaju toliko značajne i aktuelne, da su stotine pilot projekata u realizaciji, a finansirani su od nadležnih ministarstava i privrednih komora. Koncepcija i rješenja city logistike su različite i kreću se u pravcu koncentracije robnih i informacionih tokova,izgradnja city logističkih centara, primjena tehnologija inteligentnih transportnih sistema, stvaranje specijalizovanih organizacija koje se bave city vozilima na elektro pogon i sve to u funkciji kvalitetne isporuke, ekonomije, bezbijednosti, što je najvažnije u funkciji očuvanja životne sredine.

LOGISTIČKE TEHNOLOGIJE Razvoj tehnologija u oblasti logistike odnose na :logističke jedinice, transportna sredstva, pretovarno skladišne sisteme i terminale.U domenu logističih jedinica prisutna je tendencija ka potpunoj tehničkoj kompatibilnosti kojom se olakšava samo formiranje zbirne jedinice i otpornosti na njeno rasturanje bez primjene konvencionalnih metoda ( vezivanja, folije i dr. ). U Evropi su zadnje decenije izuzetno razvijeni sistemi zasnovani na primjeni malih plastičnih kontejnera izvedenih na bazi modula 400 x 600 mm. Pojedine firme ( posebno iz autoindustrije ) koriste i po više miliona ovih jedinica u realizaciji aktivnosti u okviru logističkih mreža. Kod nas ovi sistemi ne 39

da nisu uvedeni već nisu dovoljno priznati, ni u uže stručnim krugovima koji se bave ovom problematikom. Razvoj transportnih sredstava je pod izuzetnim utjecajem međunarodnih normi koje poštivaju zahtjeve iz oblasti pouzdanosti elemenata sistema, bezbjednosti, ekološke zaštite, ekonomičnosti, i dr. Pored toga, savremena vozila se sve više prilagođavaju promjenama karakteristika tereta, prije svega povećanjem volumena tovarnog prostora.Ugradnjom savremenih elektronskih elemenata (bord kompjutura, procesora, senzora, i dr.) omogućava se On – line regulacija realizacije logističkih zadataka. Kod pretovarno skladišnih sistema stalno je prisutan ternd razvoja tehnologija koje obezbjeđuju formiranje logističkih podsistema, velikih gustina (uz maksimalno korištenje prostora, prije svega visine ), sa brzom realizacijom zadataka, uz malo angažovanje saobraćajnica i eliminaciju učešća manuelnog rada. U savremenim rješenjima iz ove oblasti se danas susreću npr. Skladišni sistemi sa velikim visinama slaganja kontejnera (u tzv. Silosima) sa potpuno automatizovanim skladišno-pretovarnim procesima. Razvoj u ovim oblastima danas je nerazdvojiv od adekvatnog razvoja informacionih tehnologija. Rješenja iz oblasti informacionih tehnologija su danas sve više inkorporirana u logističkim aktivnostima i to od prenosa i obrade informacija pa sve do primjene inteligentnih sistema pri realizaciji pojedinih procesa.

INTERMODALNI TRANSPORT Razvoj intermodalnog transporta u Evropi, odvija se u okviru intermodalnih logističkih mreža, koje pokrivaju sve članice EU. Mrežu trenutno čine 94 intermodalna koridora i 398 terminala(231 kopneni, 31 kopneni-riječni i 136 pomorskih intermodalnih terminala). Obim i kvalitet usluga intermodalnog transporta varira od regiona do regiona,od zemlje do zemlje, od koridora do koridora i od terminala do terminala. Trenutno se nedjeljno ostvari 1821 kontejnerska veza u mreži pri čemu samo 40 terminala čini preko 80 % ukupnog obima intermodalnog transporta. Isto tako postoji vrlo velika koncentracija tokova na manjem broju koridora. Najvažniji koridori u oba smjera su: Njemačka-Austrija (oko 400 vozova sedmično), Njemačka-Italija (300 vozova sedmično), i Španija-Francuska(140 vozova sedmično). Na desetak najvećih koridora odvijaju se ¾ ukupnog obima intermodalnog transporta. Smatra se 500 km minimalno rastojanje na kome je opravdano uvoditi linije intermodalnog transporta. Izuzetak čine transalpske veze koje su znatno kraće i značajno učestvuju u intermodalnim robnim tokovima,kao i kontejnerski tokovi u gravitacionim zonama terminala. Po pitanju intermodalne kohezije i pristupnosti

40

evropsko tržište intermodalnog transporta čine 3 karakteristična segmenta. Prvi, predstavlja „centralno jezgro”koje čine veliki privredni centri i regionalni centri evropskih zemalja, zajedno sa regionima na koridoru Benelux/Njemačka/Sjeverna Italija. Ovi tržišni segmenti se opslužuju intermodalnim shuttle i blok vozovima, riječnim i priobalnim transportom. Drugi segmet obuhvata susjedne regione koje okružuju jezgro kao što su: Francuska/Danska/Švedska koji imaju mreže sa manjim brojem terminala ali raspolažu sa dobrim sistemom GATEWAY i HUB centara koji su lako dostupni korisnicima. Treći segment čine periferni regioni poput Grčke,Italije,Španije,Portugala koji su povezani preko niskofrekventnih veza GATEWAY sistema. Scenariji budućeg razvoja intermodalnog transporta zasnovani su na različitim prostornim, organizacionim, tehnološkim rješenjima, različitim politikama i ciljnim tržnim segmentima. U Evropi su prisutna 3 razvoja scenarija koji se razlikuju po obuhvatnosti i intezitetu razvoja intermodalnog transporta. Scenario „koridora” kao najniži nivo razvoja vezuje usluge intermodalnog transporta za izolovane koridore tamo gdje su već primjenjene određene tehnologije. Scenario „jezgro mreže” predviđa usluge intermodalnog transporta u centralnoj logističkoj mreži koja obuhvata 30 strateških evropskih terminala. Scenario „Evropske mreže” predviđa visok nivo rasprostranjenosti usluga intermodalnog transporta u čitavoj evropskoj multimodlanoj mreži, tj. u svim dijelovima mreže i svim regionima.

EDUKACIJA U LOGISTICI Edukacija stručnjaka za logistiku u svijetu se odvija kroz kompleksne programe dodiplomskih i poslijediplomskih studija na univerzitetima i naučnim univerzitetima. Preko 200 programa različitog A karaktera i nivoa prisutno je u obrazovnim institucijima. Cilj je stvaranje vrhunskih stručnjaka za logističke sisteme koji će biti sposobni da istražuju probleme,da teoretski i praktično rješavaju kompleksne logističke zadatke i primjenjuju metodologijske alate i tehnike za optimizaciju logističkih procesa i aktivnosti. Danas nema kompanije u razvijenom svijetu sa preko 100 zaposlenih, da nema logističkih inžinjera ili logističku organizacionu jedinicu. Stručnjaci logističari danas rješavaju probleme u privrednim i vanprirednim djelatnostima,industrijskim kompanijama,trgovačkim i transportnim preduzećima, medicini, vojnim sistemima.

41

LOGISTIČKA DRUŠTVA U oblasti logistike i intermodalnog transporta dolazi do integracije i do stvaranja nacionalnih i međunarodnih udruženja. Ta udruženja imaju zadatak da pripremaju i sprovode sve mjere iz oblasti standardizacije, koordinacije, edukacije, mjera pospješivanja razvoja, promociju novih tehnologija i dr. Struktura ovih udruženja se po pravilu formira na nacionalnom nivou uz obavezno povezivanje na međunarodnom planu (neka su formirana i na nivou UN) a što proizilazi iz međunarodnog karaktera logističkih procesa. Subjekti koji čine ova udruženja mogu da budu logistički operateri,preduzeća, robno transportni centri, terminali, naučnoistraživačke institucije, a posebno je aktuelno formiranje logističkog društva i heterogenog sastava koji obezbjeđuju davaoce i korisnike usluga i naučnoistraživačke institucije koje se bave projektovanjem,razvojem novih tehnologija i obrazovanjem. Tako se na nivou Evrope nacionalna društva i institucije za logistiku udružuju u ELA udruženja, odnosno međunarodno udruženje za logistiku SOLE. U oblasti intermodalnog transporta takođe dolazi do udruživanja nacionalnih društavaoperatera UIRR- internacionalna unija za kombinovani drumsko-željeznički transport. Udruženja iz oblasti robno transportnih centara je Evropsko udruženje transportnih i logističkih centara EUROPLATFORMS, EEIG, koje je definisalo kriterijume i principe kao što su: otvorenost, zajednička sredstva i oprema, organizacioni sastav, nacionalnost, koncept kombinovanog transporta, lojalnost. Samo nacionalna udruženja transposrtnih centara mogu postati članovi EUROPLATFORMS-a.

OSNOVE PLANIRANJA Planiranje logističko-distributivnih centara treba shvatiti ozbiljno ukoliko se želi održati konkurentnost na tržištu. Da bi se to omogućilo neophodno je sustavno planiranje logističko-distribucijskih procesa, što podrazumjeva kreiranje modela i definiranje metoda planiranja. Planiranje predstavlja podršku donošenja odluka identificirajući alternative budućih aktivnosti i odabirući dobre i optimalne. Logističko-distribucijski procesi su vrlo kompleksni, sastoje se od mnoštva detalja,koji se u stvarnosti pojavljuju, ali ne mogu utjecati na donošenje plana. Upravo zbog toga neophodno realne probleme rješavati pojednostavljenim kopijama tih problema, te tzv. modelima, kao bazom za donošenje plana. Predstavljanje realnog problema najjednostavnije moguće, ali sa svim potrebnim detaljima, bez ignoriranja nekih ozbiljnih stvarnih čimbenika, nazivamo modeliranjem (umjetnost stvaranja modela). Simulacijski modeli i modeli predviđanja pokušavaju predvidjeti buduće stanje i objasniti veze između ulaza i 42

izlaza sistema. Pa ipak,oni ne podržavaju odabir jednog ili više rješenja koja se dobra u uslovima određenih kriterija i mogućih aktivnosti. To je svrha optimizacijskih modela koji se razlikuju od navednih po dodatnoj «funkciji cilja» koja mora biti minimizirana ili maksimizirana. Jednostavan način planiranja logističko-distribucijskih procesa može se definirati kao pronalaženje alternativnih rješenja, uspostavlja uspoređivanje sa datim kriterijama,te odabir najboljeg ,nažalost, u većini slučajeva ovaj način nailazi na mnoštvo poteškoća.

POTEŠKOĆE U PLANIRANJU LOGISTIČKO-DISTRIBUCIJSKIH PROCESA Postoji nekoliko kriterija koji impliciraju proturječnost ciljeva i dvosmislenost odrednica između alternativnih rješenja. Na primjer, ako želimo postaviti uslugu na što veću razinu u isto vrijeme minimiziramo zalihe. U ovom slučaju nema optimalnog rješenja nego se postiže te oba cilja dosegnu najvišu moguću razinu. Uobičajen način postupanja s ovakvim višekriterijskim problemima jest postavljanje minimuma za sve ciljeve osim onog kojeg želimo optimizirati. U navedenom primjeru može se težiti minimizaciji zaliha garantirajući minimalnu razinu usluga. Drugi koristan način rješavanja višekriterijskih rješenja sastoji se od formiranja cijena svih ciljeva, prihoda ili troškova i maksimizirajući dobit. Ipak nije moguće svaki cilj izraziti u novčanoj vrijednosti odnosno razini usluga. Općenitiji način je definirati mjerilo vrijednosti za sve ciljeve i skupiti ih u mjerljivu sumu. Druga poteškoća je uzrokovana velikim brojem alternativnih rješenja koja su nadmoćna u planiranju logističko – distributivnih procesa. U slučaju neprekidnih odluka veličine narudžbi, vrijeme rada, broj alternativnih rješenja je u biti beskonačan. Ali za diskretne odluke broj alternativnih rješenja nije beskonačan, već ovisno o procesima može biti manji ili veći. U ovakvim slučajevima nemoguće je pronaći optimalno rješenje specificiranjem svih rješenja tako da je izvedivo rješenje teško pronaći. Tu nam mogu pomoći matematičke metode operacijskih istraživanja.Neke od tih metoda mogu tačno definirati optimalno rješenje npr.linearno programiranje ili algoritmi mreža. Za većinu ovakvih problema najbolja rješenja dobivaju se heurističkim metodama. Uspjeh ovih metoda uveliko ovisi o načinu na koji je probelm modeliran. Treća i najvjerovatnije najveća poteškoća je vođenje (bavljenje) promjenljivosti. Planiranje logističko-distribucijskih procesa predviđa buduće aktivnosti, te se temelji na podacima o budućim događajima. Ti podaci mogu biti procjenjeni metodama predviđanja, ali će nedvojbeno doći do veće ili manje pogreške u procjeni. Upravo ove pogreške smanjuju dostupnost proizvoda i stoga smanjuje razinu usluge koje preduzeće nudi.

43

Upravo iz ovih razloga planiranje logističko-distribucijskih procesa treba shvatit ozbiljno ukoliko se želi održati konkurentnost na tržištu. Da bi se to omogućilo neophodno je sistemsko planiranje logstičko-distribucijskih procesa, što podrazumijeva kreiranje modela i definiranje metoda planiranja.

PLANIRANJE LOGISTIČKO-DISTRIBUCIJSKIH PROCESA U FUNKCIJI VREMENA Čitava se mreža logističko-distribucijskih procesa može podijeiti na interne opskrbe lanaca za svakoga partnera u mreži, od kojih se svaki sastoji od tri glavna postupka opskrbnog lanca sa znatno različitim zadacima planiranja. Ograničen kapacitet rasursa je ulaz odnosno INPUT u proizvodnim proces koji se može sastojati od različitih podprocesa. Distribucija premošćuje razdaljinu između lokacije proizvodnje i kupca,bilo prodavača na malo ili drugih tvrtki koje dalje obrađuju proizvod. Svi se gore navedeni logistički postupci ravnaju prema predviđanju potražnje ili brojkama narudžbe koje su određene procesom prodaje.

ZADACI DUGOROČNOG PLANIRANJA Program proizvoda i strateško planiranje prodaje Odluka o programu proizvoda koji želi ponuditi tvrtka mora se temeljiti na dugoročnoj prognozi koja pokazuje moguću prodaju čitavog asortimana proizvoda. Takva prognoza obuhvaća ovisnost između postojećih proizvodnih linija i budućeg razvoja proizvoda, a također i potencijal novih prodajnih područja. Dugoročne prognoze razmatraju informacije o životnom vijeku proizvoda i ekonomskim političkim i konkurentnim čimbenicama. Budući da nije moguće procijeniti brojke (statistiku) dugoročne prodaje za svaki proizvod,proizvode valja spojiti u grupe proizvoda koji imaju zajedničke karakteristike prodaje i proizvodnje. Marginalni profiti potencijalne prodaje i fiksni troškovi za imovinu moraju se uzeti u obzir u funkciji cilja u problemu optimizacije programa proizvoda.

44

STRAKTURA FIZIČKE DISTRIBUCIJE Kako sve više preduzeća koncentrira svoje proizvodne kapacitete zbog velikih ulaganja u mašine, povećava se udaljenost između postrojenja i kupaca kao i odgovarajućih poslova distribucije. PROZVODNJA DISTRIBUCIJA PRODAJA

DUGOROČNO PLANIRANJE

SREDNJOROČNO PLANIRANJE

KRATKOROČNO PLANIRANJE

-LOKACIJA TVORNICE -PROIZVODNI SUSTAV

-PLANIRANJE PROIZVODNJE -PLANIRANJE KAPACITETA

-PLANIRANJE RADA STROJEVA

-STRUKTURA FIZIČKE DISTRIBUCIJE

-PLANIRANJE DISRIBUCIJE

-PLANIRANJE KAPACITETA -OBNOVA ZALIHA

-PROIZVODNI PROGRAM -STRATEŠKO PLANIRANJE PRODAJE

-SREDNJEROČNO PLANIRANJE PRODAJE

-KRATKOROČNO PLANIRANJE PRODAJE

Planiranje logističko-distribucijskih procesa u funkciji vremena Takvi trendovi i promjenljiva okolina zahtijevaju reorganizaciju distribucijskog sistema. Fizička struktura obuhvata broj i veličine skladišta, te kross-doking tačke uključujući i potrbne transportne veze. Tipični ulazni podaci (input) za odluku jesu program proizvoda i prognoza prodaje, plan proizvodnog kapaciteta u svakom postrojenje i odgovarajuča struktura troškova. Cilj je smanjiti dugoročne troškove prevoza, zaliha, rukovanja, i ulaganja u imovinu (npr. skladišta, oprema za manipulaciju i sl.). Pitanje, hoće li se prevoz obavljati vozilima vlastitog voznog parka ili prevoznika treće strane vrlo je usko povezano sa odlukom o fizičkom distribucijskom sistemu. Zbog toga se ova dva tipa obuke moraju integrirati u jedan model.

45

ZADACI SREDNJOROČNOG PLANIRANJA Planiranje srednjoročne prodaje Osnovni zadatak u srednjoročnom planiranju prodaje je prognoziranje potencijalne prodaje za grupe proizvoda u specifičnim područjima. Budući da su prognoze ulazni podaci planiranja glavne proizvodnje proizvodi se grupiraju prema svojim proizvodnim karakteristikama (npr. referentni resursi, vrijeme promjene itd.). Prognoza se obično izračunava na sedmičnoj ili mjesečnoj bazi za jednu godinu ili manje. Ona obuhbata učinke srednjeročnih marketingških događaja i reklamne prodaje. Potrebne sigurnosne zalihe za gotove proizvode uglavnom se određuje kvalitetom prognoze. Stoga je dobro odrediti ih na temelju pogreške prognoze koju valja izračunati u postupku prognoziranja.

Planiranje distribucije Srednjoročno planiranje distribucije obuhvata planiranje transporta između skladišta i određivanja potrebnih razina zaliha. Izvodljiv plan ispunjva procijenjenu potražnju i razmatra raspoložive kapacitete prevoza i skladištenja, istovremeno smanjujući relevantne troškove. Držanje zaliha i troškovi prevoza elementi su funkcije cilja. Plansko se razdoblje sastoji od sedmičnih i mjesečnih perioda. Stoga temeljni model samo razmatra spojene kapacitete.

Planiranje osoblja Planiranje kapaciteta daje grubi pogled potrebnog radnog vremena za gotove proizvode. Planiranje osoblja mora izračunati kapacitet osoblja za komponente i ostale faze proizvodnje koje valja proći prije konačnog sklapanja proizvoda. Ovaj korak planiranje uzima u obzir specifični know-how grupe osoblja i njihove raspoloživosti s obzirom na ugovor o radu. Ako nema dovoljno raspoloživih djelatnika koji bi izvršili radno opterećenje, planiranje osoblja pokazuje potreban broj dodatnih honorarnih djelatnika.

ZADACI KRATKOROČNOG PLANIRANJA Kratkoročno planiranje prodaje U make- to-stock okolini kratkoročnog planiranja proizvodnje obuhvata ispunjavanje kupčeve narudžbe iz zaliha. Stoga se zaliha pri ruci može razdvojiti u angažirane zalihe avable-to-promise (ATP-a raspoloživa po obećanju) količinu. Ako kupac zahtijeva proizvod, prodavatelj provjerava u ONLINE može li se količina ispuniti iz ATP-a i pretvara zatraženu količinu u angažiranu zalihu. Na

46

kupčeve upite o raspoloživosti proizvoda u budućnosti količina ATP-a se izračunava tako da se doda zaliha na raspolaganju i planirane proizvodne količine. Funkcionalnost capable-to-promise (CTP- sposobna po obećanju) produžetak je tradicionalnog zadatka ATP-a koji ima dodatnu mogućnost stvaranja novih proizvodnih narudžbi.

NADOPUNJAVANJE SKLADIŠTA, PLANIRANJE PREVOZA Dok srednjoročno planiranje distribucije predlaže sedmičnu ili mjesečne transportne količine za obitelji proizvoda, kratkoročno nadopunjavanje skladišta specificira ovaj plan u dnevnim količinama, za pojedine proizvode. Takav plan fazne provedbe razmatra detaljne transportne kapacitete npr.raspoložive kamione i stvarne narudže kupaca ili kratkoročne prognoze. Planiranje ili stvarne proizvodne količine predstavljaju okvir za transportni plan i također ograničavaju mogući stepen usluge kupcu. Svaki se dan planiraju kamionski tereti i prevoze do kupčevih lokacija rutama za ispunjenej troškova. Transport se ne javlja samo u procesu distribucije nego također kao dio nabavke i može se kontrolisati bilo od strane dobavljača ili primatelja. U slučaju primatelja, potrebno je planiranje prevoza i na stranu nabave, a transportni postupci se moraju razmatrati i na srednjeročnim i dugoročnim razinamaplaniranja nabavke.

Priredio:HADŽIĆ HARIS 47