Kimono

CH S

PHÁT TRI N KIMONO NH T B N

1. Trang ph c th i k Jomon và Yayoi Kho ng 1v n n m tr

c ây, do s ki n t o

phân chia ra thành hàng ngàn

o l n nh . Tr

t ph n lãnh th Nh t B n n i li n v i ông B c Á, Nam Trung Hoa, i các lo i

a ch t ã làm cho

c ây, m c n

tn

c Nh t B n b

c bi n th p h n ngày nay do

i l c Châu Á. M t s c ng

ng c dân c x a t

ông Nam Á ã di chuy n sang sinh s ng

ng v t nh : ma mút, h

lên và Nh t B n tách d n kh i l c

Nh t B n cùng

u s ng l n…Sau th i k b ng hà, n

a Châu Á.

o Tsushima v i nh ng

c bi n l i dâng o nh khác trong

vùng bi n Nh t B n ngày nay ã óng vai trò ch y u trong vi c ti p n i dòng ch y v n hóa gi a Nh t B n v i

t li n.

Trang ph c Nh t B n th i k Jomon và Yayoi r t th ng

gi a

chui

u vào g i là Kantoe. C ng nh các c dân nguyên th y khác, ng

dân th i Jomon ã bi t dùng da

i, giúp c th thích nghi v i

i

ng v t, lông chim, v cây…làm ch t li u chính cho trang

ph c. Tuy nhiên khái ni m trang ph c th i k này ng

n gi n. ó ch là m nh v i khoét m t

u ki n môi tr

n gi n ch là v t dùng

qu n quanh

ng thiên nhiên. Lúc này ch a có s phân

bi t rõ r t v gi i tính trong trang ph c. Các nhà chép s Trung Qu c vi t r ng: “Vào gi a th k III, ng dâu, nuôi t m, kéo s i” . Bên c nh ó k thu t d t ã xu t hi n. o Kyushu có niên

i t cu i th i Jomon

i Nh t ã bi t tr ng

nh ng di tích thu c qu n

u th i Yayoi, các nhà kh o c

ã phát hi n

c

t s m nh g m có hoa v n dây th ng g n sóng, m nh g m có v t v i d t, hình nh t a nh ng n l a ang bùng lên, t

ng tr ng cho quy n l c c a tr i

t. Bên c nh ó còn có các v t

ng c a ngh d t nh d i se ch , các m nh khung d t b ng g … Qu n áo ho c b ng v cây t tr

c ó.

Các m nh khung tìm th y trong di ch khung d t g g i là suiheibata. kh v i có kích th

ã giúp các nhà nghiên c u khôi ph c

ây là khung d t

n gi n

c

c lo i

t ngang trên ùi ng

i d t,

c kho ng 30 cm .

Nhìn chung ng t s i dây b n

c d t b ng gai

i dân Yayoi c nam l n n

u m c qu n bó sát,

c bu c

eo b ng

gi l ng qu n và m c áo ng n v i tay áo hình ng. Các áo này có c hình

1

ch “V” ho c c thuy n

c tìm th y n i các b c v trên vách á. Chi c áo

ng cách v hoa v n ho c các s i ch vi n thành Trong khi ó t i các di ch (Shizuoka)… có niên

c trang trí

ng cong.

b c Kyushu thu c t nh Taharamoto (Nara),

i cu i Jomon

u Yayoi, các nhà kh o c

ã phát hi n

Toro

cm ts

nh g m có v t v i d t t s i th c v t. Trong Tam Qu c Chí (kho ng th k th III), ph n Ngu chí ghi v ng

ông Di Truy n có chép: “Ng

i ra còn tìm th y nh ng

n ghi chép khá t m v phong t c c a c dân n

“… Nam gi i không k l n nh qu n quanh

u x m mình…Nam gi i v n tóc, không

u, dùng v i r ng qu n quanh ng

phía sau, áo m c

i Oa bi t tr ng dâu nuôi t m, l y s i…,

n gi n, có l th ng

gi a

i m , dùng v i thô

i, th t nút ch không may. Ph n bu c tóc chui

lúa và gai, tr ng dâu, nuôi t m, d t v i… M i ng

c Yamatai:

i

u vào

c g i là Kantoe. H tr ng

u i chân

t…”.

2. Trang ph c th i k Yamato (n m 300-550) n kho ng th k th III thì trong hàng tr m “n ng qu c t

ng

cu i th k IV

i m nh nh v

u th k V,

ngày nay ã xu t hi n m t v Yamato là m t b

c” t n t i

Nh t, ã xu t hi n nh ng

ng qu c Yamatai c a N v

khu v c Tây Nam ng qu c m i t

ng

ng Himiko. Nh ng

o Honshu (thu c vùng Osaka và Nara) i l n là Yamato. S hình thành nhà n

c ti n quan tr ng trong quá trình phát tri n c a Nh t B n th i c

phân hóa giai c p di n ra khá rõ r t, quy n l c c a chính quy n trung tr ngày càng Osaka còn l i cho

c c ng c . Ng

i ta có th th y

c

c

i. S

ng và giai c p th ng

u này qua các di ch m táng

n ngày nay. C ng trong th i k này, dòng ng

ngày càng ông, chính nh ng ng

n

i t Tri u Tiên

n Nh t

i này ã góp ph n truy n vào Nh t Ph t giáo, Nho giáo, y

c, k thu t d t, luy n kim… n v n hóa Yamato có nh ng ngôi m (kofun) kích th

c r t l n th hi n m c

trung quy n l c và tài s n c a m t s th l nh th t c th i ó. Nh ng ngôi m này ng á cu i, có b c th m, xung quanh là các hào n

ng b ng

c ph

c. Trên các vách thành huy t ng

tìm th y nh ng b c v có tô màu, miêu t c nh sinh ho t là haniwa là nh ng b c t

t p

ng th i.

i ta

m n i b t c a các gò

t sét nung x p xung quanh gò m . Các t

ng

2

haniwa này g m hình ng nhi u Haniwa

i, nhà c a, v khí, nh ng công c , thú v t,

c tìm th y th hi n hình nh ng

c bi t là ng a. Có r t

i ph n m c b xiêm y ang ch i nh c…

Cùng v i s ti n b c a k thu t d t v i, ch t l

ng c a s n ph m d t và n ng su t nâng

cao. Bên c nh ó, k thu t nhu m c ng xu t hi n b ng vi c l y các màu s c t nhiên t hoa, qu , lá cây…T i di tích Yoshino ã tìm th y m t s l cam,

s m, tím

nhi u ph

, tím,

t

i, xanh lam, xanh lá cây và en. Xã h i

ng h i có ch c n ng liên quan

a nh ng ng

i th cày còn có ph

th thêu. Th m chí có th i k ng u này cho th y ngh d t Hình th c trang ph c

ng l n các m nh d t v i tám màu là da c phân chia thành

n ngành ngh . Bên c nh nh ng ph

ng Tanabe

ng Oribe c a th d t, ph

ng Ayabe c a nh ng ng

ng

c phong t

i

u ph

ng d t còn

c coi tr ng trong xã h i Nh t

i

c hi u quý t c,

ng th i.

u th i k Kofun theo ki u Hoàng thân Shotoku.

ây là lo i áo có

ki u dáng Trung Qu c v i ph n thân trên r ng, v t áo dài xu ng c hai bên, dây ai l ng th t nút và b thõng xu ng phía tr

c

c.

Trang ph c c a ph n trong tri u ình c ng ch u nh h c áo ng n và xiêm dài r xu ng, x tà

phía tr

ng r t l n t Trung Qu c. H

c và xoè ra hai bên hông. Chi c áo c a

ph n th i Kofun có ng tay tròn và g m hai lo i c áo: c áo cao g i là Marukubio hay Aekubi; lo i c th p g i là Tarikubi hay Sagekubi. Ph n ng c áo và ph n eo có bu c hai nút i. S k t h p gi a áo và váy trong trang ph c c a ph n th i k này Càng v sau Kinumo tr nên r ng h n,

c trang trí sinh

c g i là Kinumo.

ng v i h a ti t hoa v n hình c

cây. N u nam gi i m c qu n Hakama thì n gi i có chi c váy x p li t ph n eo tr xu ng còn i là Mo; thân trên m c áo Kinu b ra ngoài. Kh n choàng (hire) th dài xu ng tay áo t o v c bi t thân tr Trung Qu c. Ng

p

y n tính cho ng

c khoác nh trên vai và

i s d ng..

c c a áo có v t trái x p ch ng lên trên v t ph i gi ng nh trang ph c

i Trung Qu c có câu: “Nhân

o d h u vi tôn”, ngh a là “ o

tr ng bên ph i”. Trong khi kinh th l i ghi r ng: “

di t nh m”, ngh a là ng

c ph i

i man di m c

áo “ p v t trái lên trên”. Nh v y, t c m c áo dài có v t trái x p lên trên khác v i vi c m c áo dài chui c th i Jomon và Yayoi. Do nh h

ng v n hóa Trung Qu c v s phân t ng giai

p nên trang ph c th i k này có s phân bi t gi a trang ph c tri u ình và trang ph c th

ng dân.

3

3. Kimono cu i th i k Yamato

n th i k Nara (550-794 )

u công nguyên Nh t B n và Trung Qu c ã có s giao thoa v n hóa. V h th ng v n t c a Trung Qu c c th t s

c ng

c bi t

n

Nh t. Nh ng s vay m

i Nh t ý th c rõ r t t th k th VII, th i k m

n th k th

n v n hoá t

i

u b ng n n v n hóa

Asuka (593-710). n hoá Asuka ra Ngoài nh h

i, nó mang tên m t khu v c n m v phía nam bình nguyên Yamato.

ng y u t v n hóa ngo i lai t Trung Qu c còn nh h

và Hi L p. Kinh ô Nara còn g i là Heijokyo ti n nh ng b

ng y u t v n hóa

c xây d ng vào n m 710, khi ng

n

i Nh t

c dài trong cu c ki n t o v n minh trên x s c a mình, ch m d t th i k “di

ô” nay ây mai ó c a Hoàng gia. c dù v n hóa Trung Qu c ã có nh ng nh h th c s có s c lan to m nh m khi

o Ph t

ng

n Nh t B n t tr

c truy n bá vào Nh t.

n ti p thu có k t qu nh ng thành qu v n hoá Trung Qu c, tr

c nh ng nó ch

ây là th i k Nh t

c h t là v n hoá nhà

ng. Th i k Nara c ng ánh d u s xu t hi n c a nh ng công trình nghiên c u khoa h c a mang tính v n h c v a mang tính s so n vào n m 710 và b Nihon Shoki

u tiên c a ng

i Nh t.

ó là các b Kojiki

c so n vào n m 720.

Các phái v Nh t B n Trung Qu c c a th i Asuka (550-710) ã mang Ph t Giáo, Kh ng Giáo và nhi u nét v n hoá c a tri u phân hóa giai c p, m i ng

i

c

c qui

i nhà

n Nh t t t

ng

ng. Th i k Nara xã h i

nh ph i m c trang ph c theo màu, ki u dáng úng

i giai c p c a mình. thu t d t Kojiki, t n m 462

c Kojiki ghi l i g m d t l , d t ngang, d t g m Nishiki. C ng theo h u cung b t

m và thu mua t t m trong n tr ng dâu nuôi t m và qui

nh l

u di n ra các ho t c.

ng liên quan

n ngành d t nh nuôi

n n m 472, tri u ình h l nh cho m t s vùng ph i

ng t l a ph i c ng n p hàng n m.

u này cho th y nhu

u s d ng trang ph c ã t ng cao trong cung ình. th k VI

n th k VIII là th i k các ngh th công phát tri n và

td

tr c a Tri u ình. S phát tri n c a k thu t d t vào th k VIII ch u nhi u nh h Trung Hoa. N m 655 d

i tri u Thiên hoàng Kotoku, m t x

is b o ng c a

ng d t g i là Oribe no tsukasa

4

c thành l p. Các t nh thu c vùng Kinai qu n lý các h chuyên d t Oriki và nhu m Someko do oribe shi.

n n m 712, Nh t B n có r t nhi u lo i v i

Aya (v i hoa), Ra (sa), Kinu (l a), Ashiginu (

i thô) và

Ph i nói r ng k thu t d t, nhu m th i k này th o m c, dùng tro c i…làm ch t c n màu. Ng nh ng s c màu

c dùng ch y u là

c bi t là v i thêu kim tuy n… c c i ti n. Ph m nhu m ch y u l y t

i ta t o ra r t nhi u màu khác nhau, song

, cam, vàng và nâu th m. Ph

Rokechi, Kyokechi, m i ki u nhu m th hi n các hoa v n c r . Có th phân thành các lo i hoa v n hình hoa lá hoa v n có nhi u m u ch u nh h

c d t nh : Nishiki (g m thêu),

ng pháp nhu m có

y màu s c phong phú, a d ng và

ng v t và c nh v t. Trong nhi u m u

ng c a Trung Hoa.

n n m 719 tri u ình Nara chính th c ban s c l nh “Thiên h bách tính h u nh m” (bu c t t c th n dân ph i m c áo v t ph i cài lên trên nh ng th i k tr

c ph ra ngoài váy, nay

i Trung Hoa. Chi c áo Kinu

c d t vào trong, còn c áo Kinu có thêm hai d i l a

bu c bên ngoài vv... Nói chung, trang ph c th i k này ph ng theo chi c áo bào c tròn c a nhà

ng. Chi c áo khoác Kaginu ph bên ngoài váy là hình nh rõ nét nh t c a y u t v n

hóa th i c th t

ng-Trung Qu c. Váy Mo th i k này

c may r ng và x p n p. Someobi s c s

ph n gi a áo và váy r i th dài xu ng.

4. Kimono th i k Heian (792 – 1192 ) Th i Heian b t

u k t khi kinh ô chuy n t Nara

Hoàng Kamu d i ô và ông

a tri u ình

n Kyoto lúc ó m i

Heian-Kyo. Ông mu n ch m d t th i k r i ren nh vi n.. Giai

n

n Heian vào n m 794. Thiên c xây d ng và g i là

Nara, mu n t o l p “hoà bình” và “yên n”

u c a th i k Heian (794-897) và th i Saga (809-823), Nh t B n ti p

c duy trì m i giao h o v i nhà

ng Trung Qu c. Nh ng sau ó, dòng h Fujiwara ã n m

y vi c tri u chính nên th l c c a Thiên Hoàng ngày càng suy y u. Th i k Heian là th i k Nh t B n ã có n l c cao

trong vi c ti p t c h c t p n n

n minh Trung Hoa và phát tri n ý th c dân t c. Xét v m t v n hóa th i k này thành hai giai k và

n:

n hóa

ng phong ( th k VIII-X) t

ng ng v i giai

c chia n chính tr

n hóa Qu c phong, ch y u là v n hóa c a giai c p quý t c trong tri u ình.

ng xã h i th i Heian ã

i

c ph n ánh rõ nét qua hai tác ph m v n h c n i ti ng c a Nh t

5

c sáng tác b ng ch Kana.

ó là tác ph m Genji monogatari c a Murasaki Shibuku và

“Nh ng truy n tâm tình” còn SeiSonagon. Hai truy n này

c g i là “Cu n sách g i

u” (Makuranososhi) c a

c vi t b i hai nhà v n n thu c t ng l p hoàng t c. N i dung

hai cu n sách là ngu n tài li u v cu c s ng sinh ho t c a tri u ình Heian ó ng

i ta có th bi t

tinh t c a h i ho và v cu i th i Kofun t

n trình

c v trang ph c c a ng

i Nh t trong giai

n này,

c bi t là v

p c a trang ph c. n

u th i Heian, k thu t nhu m, d t ã nhanh chóng phát tri n và

cao. Trang ph c th i k này ch u nh h

ng m nh m c a v n hóa Trung Hoa

i nhi u l p váy áo c u k và s ph i h p màu s c, hoa v n ph c t p. ng b t

ng th i. Nh

i s ng trang ph c

u có s phân hóa rõ r t nh :

Th i Heian, gi i quý t c a thích c m, k , thi h a, ng m hoa, ng m tr ng, tr m...

th

ng

i s ng cung ình Heian còn có nh ng y n ti c sang tr ng nh ng không sa vào hoang

phí phóng túng. T ng l p quý t c trong tri u ình m c nh ng áo dài r ng lê thê Sokutai. Tay áo (Osode) r ng và g n nh m ra trong m c m t b

c g i là

cu i c tay. Ki u cách m c áo dài này là bên

lót v i tay áo nh h n g i là Kosode .

Khi nghiên c u trang ph c n Nh t B n, ngay t th i k hình dáng gi ng kimono, nh ng

u trang ph c Nh t b n ã có

n th i Heian m i xu t hi n t Kimono (“ki” t “kiru”

ngh a là “m c”; “mono” ngh a là “ ”). Trong nh ng d p long tr ng, ph n trong tri u ình Heian m c cùng lúc nhi u chi c Kimonoch ng lên nhau, s c màu c a t ng áo n i b t th hi n Ng

c ,

i ta g i là Juni-hitoe g m 12 l p. S c u k c a áo có l làm cho b

rãi và phong thái trông quí phái h n.

u tay áo và v t áo. c i tr nên ch m

ng th i, nh ng l p áo dày c ng giúp cho ng

im c

c m áp h n vào mùa ông l nh giá. Juni-hitoe trang ph c c a ph n cung ình v i các l p áo Kimono th t s c có th ít ho c nhi u h n con s này, có khi lên t i hai m ph n

i l p áo và cân n ng t i 8kg;

t ng l p th p h n tri u ình, thu c các gia ình giàu có hay quan l i

ng m c theo ki u trang ph c c a ph n cung ình nh ng Lo i y ph c này th

c

a ph

ng thì

n gi n h n g i là Karaginu.

ng ch ph i kho ng ba màu, m i màu có th có n m

n b y l p áo.

6

th k XI lo i áo Karaginu ch còn kho ng n m l p nh m giúp ng

i m c có th

i

i d dàng h n, lo i áo có tên là kasane uchiki. Nhìn chung, màu s c trang ph c c a ph n quý t c th

ng có n m màu chính

c ghi trong Eikamonogatari g m: màu tím, màu h ng

nh t c a hoa anh ào, hoa mai, màu Vào cu i th i Heian còn th

ng dân ch

r c c a núi l a và màu vàng cam c a lá momiji.

ng l p th dân m c các ki u áo

c m c váy và áo Kosode tay h p khi lao

Nagasode v i tay áo r ng h n váy

ng dân nhu m màu chàm

chuy n ti p d n

n nh ng bi n

ng, i ch i, h m c áo

c may b ng v i thô nhu m màu…. Mùa hè ng

ch m c m t l p áo váy, còn mùa ông s l p áo ph c th

c thi t k v i ki u tay áo r ng,

c t ng lên theo

i Nh t

l nh. V màu s c, n

n gi n hay các gam màu s m. Có th nói ây là th i k

i m i trong trang ph c c a ng

i Nh t nói chung và ph n

Nh t B n nói riêng.

5. Kimono th i k Kamakura-Muromachi (1192 – 1573)

nh t tr

th i k này, t ng l p quý t c tr nên y u th , vinh quang m t th i c a h b t

um

c làn sóng m i thu c v gi i võ s (Bushi hay Samurai).

kinh

ô các võ s chia làm hai nhóm. M t nhóm

n gi a th k XII,

ng v phía nhà Heike hay Taira và m t nhóm

ng v phía nhà Genji hay Minamoto. Cu c chi n gi a hai th l c Genji và Heike ã

ac

c Nh t lâm vào n i chi n. Ban

u Heike th ng th , n m quy n l c

nh phía Genji là Yoritomo t p h p trong tr n th y chi n c Ph (Bakufu)

Kyoto. Vào mùa xuân n m 1185 nh ng th

c nhi u oàn võ s

Dannoura. Yoritomo tr thành T

Samurai, do Yoritomo t o d ng

ng quân (Shogun) thi t l p ch

ng làm vi c khi vi n chinh) là chính quy n c a

u tiên. Trong khi ó, Hoàng gia v n t i v

không có th c quy n. Tình tr ng hai th ch (T n n m 1868. Th i trung

chia làm 2 giai

ng tiêu di t quân Heike

Kamakura vào n m 1192.

c ph (ngh a en là l u v i, n i ch t

mãi

a ph

i

Nh t B n b t

ng quân và Thiên hoàng) b t u t th k XII

Kyoto, dù u, kéo dài

n th k XVI và

c

n: Th i Kamakura (1192-1333) và Th i Muromachi (1334-1573).

7

i chi n di n ra trên kh p qu n n Heian.

o Nh t B n su t hai th k

ã xoá i n n v n hoá c

u ó không có ngh a là v n hoá Nh t trong th i k này kém phát tri n. Ng

i

ta ghi nh n nh ng y u t v n hóa m i qua s giao l u r ng rãi v i nhà T ng nh s du nh p các tông phái Ph t giáo m i, th i Kamakura ru ng

c bi t là Thi n Tông .

n th i Muromachi trong khi gi i võ s

o ch lo thâu tóm nhi u

t c a nông dân, chú tr ng v nông nghi p thì t ng l p th dân và th

o tr cho các ngành th công và ph

ng nhân

ng ra

ng h i th công. Nh v y, trong th i Kamakura và

Muromachi các ngh th công phát tri n ngày càng chuyên môn hóa cao, trong ó có ngh d t và may trang ph c. Trang ph c th i k này mô ph ng theo ki u tri u ph c c a ph n quí t c th i Heian nh ng

c

n gi n hóa

giúp ng

i m c d di chuy n h n. N u trong th i Kamakura ch

có gi i quý t c m i s d ng trang ph c b ng t l a thì ã ph bi n trong dân chúng. Hình nh ph n th

n th i Muromachi vi c dùng t l a

ng dân m c Kosode hay Kazuki b ng t

a trong các phiên ch hay l h i ngày càng ph bi n. Kosode và Kazuki c a th c d t b ng l a v i hoa v n nhi u lo i nh hoa v n s c, caro, hoa c ,

ng dân

c bi t là hoa v n có

hình kh i… Th i này ph n m c Ichimega và Tsubori p, th t l ng

ng v i bông thô, thân áo r ng, tay áo may

c bu c g n b ng obi m nh, tóc dài

c bu c l i

sau gáy,

u

i nón,

chân i dép c zori. Ngoài ra, trang ph c còn qu t, ng

i bán cá, ng

c phân lo i theo ngh nghi p nh : trang ph c c a ng

i bán obi…Nh ng ng

i dân bình th

ng b t

i bán

u m c trang ph c

Dobuku, m t lo i áo khoác ng n gi ng nh Haori. Trang ph c Dobuku b t ngu n t y ph c a ng

i bán d o, nh ng vào cu i th i Muromachi,

c các t ng l p cao h n m c

nhà.

6. Kimono th i k Aizuchi Momoyama (1574 -1600)

8

Th i k Aizuchi Momoyama là th i 30 n m t cu i th k XVI nh t

tn

n

i ng n nh t trong l ch s Nh t B n ch kéo dài kho ng

u th k XVII. Ng

i có công m

u cho quá trình th ng

c là Oda Nobunaga (1534-1582).

Sau khi Nobunaga qua

i, t

ng Toyotomi Hideyosi (1536-1598) v n là tr th thân c n c a

ông ã ti p t c s nghi p mà Nobunaga còn ang dang d và ông là ng

i ã h p nh t Nh t

n. M c dù chi n tranh di n ra liên miên nh ng Aizuchi Momoyama là th i k mà n n kinh Nh t b n có nh ng b h u ru ng

c phát tri n áng k . Các thành ph

t c a nông dân

c xác nh n và ki m soát ch t ch .

ra s phân hóa xã h i gi a các t ng l p -nông-công- th trong v n hóa,

ô th hóa nhanh chóng, quy n

ng.

ây c ng là th i k di n

u này

c ph n ánh rõ nét

c bi t trong y u t trang ph c Nh t B n.

m 1540, ng gi a Nh t B n v i Ph

iB

ào Nha

n

o Tanegashima

buôn bán, m

ng Tây. Qua s ti p xúc ó, Nh t B n ã bi t t i

u s giao l u

o Thiên chúa, súng

n bác, k thu t hàng h i và nh ng m u trang ph c m i. Tuy nhiên trong th i Aizuchi Momoyama trang ph c c a ph n Nh t ch a nh h may mà ch m i nh h

ng

ng nhi u c a Ph

ch t li u v i.

Trong th i k này trang ph c Nh t có hai khuynh h

ng: m t bên là s l ng l y c a gi i

quý t c cung ình và m t bên là s

n gi n, ti n d ng c a gi i võ s . Lúc

gi i quí t c

i v i t ng l p th

gi i th

ng Tây v k thu t

c coi là chu n m c

ng dân c ng ã có s c thu hút, tác

u trang ph c c a

ng dân, nh ng d n d n trang ph c c a

ng, nh h

Muromachi, trang ph c kosode c a ph n Nh t B n ã

ng tr l i gi i quí t c. c hình thành.

c bi t th i

n th k XVI,

kosode tr thành trang ph c ph bi n

i v i ph n thu c m i t ng l p. Vào nh ng d p long

tr ng hay trong các nghi l , ph n th

ng l u th

và v n

ng khoác áo uchikake bên ngoài áo kosode

l b vai cùng c áo kosode. Kosode b ng l a thêu dành cho ph n trong các gia

ình võ s , quí t c và lo i kosode b ng v i bông hay l a thô dành cho ph n th Trang ph c ph trong th i k này a v xã h i c a ng

n vào

c phân bi t v lo i hình, ch t li u và hoa v n theo

i m c. Tu theo ph m t

kazuki có nh ng ki u khác nhau.

ng dân.

c c a ph n quý t c mà áo uchikake hay

u này ã kích thích s phát tri n trong ngh d t

u th k XVI, ch y u là ph

ng pháp d t hoa v n n i.

i v i kosode c a th

Nh t ng

9

dân thì vi c s d ng v i nhu m màu

c a chu ng h n. Nhi u lo i màu n n khác nhau nh :

xanh nh t, h ng, h ng mai, m nh t, h t d , da cam, en… k t h p v i nhu m hoa. Các ch t li u may trang ph c c ng a d ng nh aya (v i hoa), g m th i Th i

ng, g m ki u Nh t, l a

ng, l a thô, kim sa, v i thêu kim tuy n…và còn có nhi u cách th c th hi n khác

nhau nh : khâu, l

c, v , thêu…

Có th nói k thu t d t th i này ã t o nên nh ng tác ph m trang ph c kì di u. giai

n này là trang ph c dùng trong k ch No,

n hình cho

c s d ng t b n lo i hàng d t là: karaori,

aitsuitsu, nuihaku và surihaku. trí hoa v n trên trang ph c th i k này có nhi u lo i khác nhau nh himoyo (hoa v n p trung t ng kh i), katasuno moyo (hoa v n t p trung

vai áo và g u áo), Chirashi moyo

(hoa v n r i trên trang ph c) katamikaeri moyo (hoa v n t p trung m t bên thân áo), dan moyo (hoa v n x p thành các d i n m ngang) Trang ph c th i k này th hi n màu s c v i nh ng gam màu m dành cho nam gi i và màu s c thanh nhã, d u dành cho ph n . Kosode ã tr thành trang ph c c b n cm c cho c nam l n n gi i. Kosode có ngh a là “cánh tay nh ”, ch ra r ng nó có cánh tay h p, thân áo r ng, chùng c a v t áo nhi u h n và chi u cao c a c áo l rõ h n. Ngoài ra dài a c áo, r ng c a t ng v t áo c ng l n h n. Khi m c kosode, ng i ta th ng l c tay và m t ph n ng c áo m c bên trong. Th t l ng c ng là m t m khác bi t. Obi th i Momoyama có b n nh nh m t dây v i nh, c qu n quanh hông hai vòng. Tuy nhiên ng i Nh t còn có cách th t trang trí obi thành nhi u nút hình hoa g i là hanamusubi. Hai mép c a obi (th t l ng) r xu ng m t cách m m i t nhiên ch không gi u vào trong nh ngày nay. Trong nh ng d p l h i ng i ph n có th m c nh ng áo y m Hakoseko nh gi a ph n áo tr c ng c. Các b l ph c Kosode và Uchikake (áo nghi l mùa ông có t th i ó) nay tr thành trang ph c truy n th ng c a cô dâu.

7. Kimono th i Edo (1603 – 1867) Sau tr n chi n Sekigahara, Tokugawa Ieyatsu (1542-1616) ã th ng nh t thành ng

i n m quy n th ng tr cao nh t

Tokugawa Ieyasu khai sáng m t th i

i m i,

Nh t b n. Th i ó nhà lãnh

tn

c và tr

o ki t xu t

c g i là th i Tokugawa hay th i Edo. Th i

10

này n n hoà bình kéo dài tri n c a ch

c g n ba th k (t 1600

n 1868)

c ánh giá là th i k phát

phong ki n Nh t B n v i nh ng chính sách chính tr xã h i quan tr ng nh

Bakuhan Taisei, Sakoku, Mibun Seido (Ch Trong th i k này Edo

phân bi t t ng l p s - nông-công-th

ng).

c ch n làm th ph , tr thành m t trung tâm v n hoá m i. Tuy

nhiên, c ng nh chính sách c a nhi u qu c gia Châu Á

ng th i, Nh t B n c ng t khép

mình theo chính sách b quan to c ng g i là Sakoku. Do có s va ch m v i Ph

ng Tây nên chính quy n Tokugawa ph i ban hành l nh “to

qu c”. H s khi m c ng s không còn ki m soát n i các lãnh chúa phía Nam, c ng nh s nh ng ng

i theo

o Kito n i lo n...

Phong trào nghiên c u Qu c h c, C h c, Nho h c, S h c là nh ng s ki n v n hoá c chú tr ng. Nh ng v chính tr thì ng Ban Nha, B

M c ph không còn

có ngh a là tình c m c a m i ng (1868) ch

in

c ngoài (Tây

ào Nha) b tr c xu t. Các tàu thuy n ngo i qu c (M , Nga, Hà Lan) lúc thì

c c p b n và buôn bán, lúc thì b Ch

i Thiên chúa b tàn sát, ng

M c ph b t

i i. c lòng dân. Ng

ih

i ta mu n ph c h i Th n

ng v Thiên hoàng. Vào

iT

o và

u ó

ng quân th m

il m

u k t thúc.

m t v n hóa, th i k Edo

c coi là th i k h ng th nh c a v n hóa th

bi t là v n hóa th dân trong nh ng n m Genroku (1688-1704). Trong ây là th i k trang ph c c a ng

i Nh t có nh ng bi n

ng dân,

c

i s ng trang ph c,

i a d ng, phong phú v i nh ng qui

nh t m v t ng l p, ngh nghi p, tu i tác… Trong giai có tay ã c

n này nh ng ng

c gi i lao

i võ s samurai ã thay

i trang ph c. M t lo i áo không

ng r t thích trong th i k Muromachi và Momoyama.

n th i Edo

i thành trang ph c Kamishimo, m c khoác bên ngoài áo Kimono và cùng v i áo

Hakama thành m t b nghi l c a các Samurai h ng cao. Trong các nghi th c chính th c thì t áo Hakama

c

xoè ra trên sàn nhà. Vào nh ng ngày th

ng thì v t áo này

c may

sát vào hông. B l ph c bao g m áo kimono, kamishimo và hakama, l ph c này v sau

c

các h c gi và ng

i

i giàu có m c. Nói chung vi c m c trang ph c kosode ã

c m i ng

11

nhanh chóng ch p nh n vào cu i tri u

i Edo, qua các cung n , các cô gái h u r

u và các

ngh s trên sân kh u kabuki. Ki u trang ph c này th hi n s k t h p trang ph c có tay áo hình ng c a ng

i nông dân và kosode c a giai c p th

ng l u.

Th i k này t ng l p th dân không mu n n m c nh nh ng quy t c võ s mà h thích t o ra nh ng ki u m t m i. Ph n thu c gi i bình dân nh h

o Samurai

ng trang ph c c a

các Geisha (các v n ) ó là nh ng b Kimono r c r v i các ai Obi to b n

c th t m t

cách l i l ng theo m t Darai-musubi. B Furisode này thêu ch kim tuy n toàn thân, có tay áo dài, r t r ng, là trang ph c th

ng dành cho thi u n

c thân. Trong cu n sách Shukoku

Manku (Ch qu c v n cú, XVII) ã nh n xét: “Kim vàng

c dùng m t cách phù phi m, dát

y trên các t m áo kosode…” n d n có xu h

ng ph n Nh t

u m c m t ki u trang ph c g n gi ng nhau. B

Uchikake v i ki u r t c u k không còn dành riêng cho ph n thu c dòng dõi quý t c mà cho i t ng l p xã h i. Th i k này k thu t nhu m Yuzen phát tri n, nhà in qu t n i ti ng

c phát minh b i Miyazaki Yuzen, m t

Kyoto trong th i Genroku (1688-1704) c a th i

Miyazaki Yuzen là dùng h b t g o nh là thu c c m màu, dùng

i Edo. K thu t c a

in các hình nh nh cành

bông nh , chim mu ng, lá c , mùa xuân, mùa thu và nh ng chi ti t khác. Trang ph c nhu m b ng k thu t Yuzen v i nh ng m u trang trí th công r t

c

c ph n th i k này a

chu ng. n c

trên m t s

Ishikawa, n i ây ông b t

ghi chép thì Miyazaki Yuzen

ã chuy n t i Kaga t i qu n

u cho s n xu t các ki u Yuzen màu mang s c thái

ng quê không nh các s n ph m t i Kyoto. Các m u mã

Kaga (kaga yuzen)

nhi u b i các tông màu r t hòa h p và các m u hoa v n ch t l c t

a ph

ng

c chú ý

i s ng th c t .

trang ph c trong th i k này các Shogun ã ban hành m t s quy lu t v trang ph c nh sau: 1. Quy

nh v trang ph c thích h p theo

th i k này ã có s thay

i r t rõ nét,

a v và t ng l p c a ng

i dân. Trang ph c ph n

c phân ra thành các lo i trang ph c nh : trang

ph c ph n trong gia ình võ s (Uchikake-lo i áo khoác dài r ng, Koshikake-lo i áo khoác

12

ng

c th t

hông, c áo tr vai, tay áo có khi th phía sau l ng, l ph n c và ng c);

trang ph c c a ph n nông thôn (Shigotogi- lo i áo Kosode không tay ho c có ng tay h p); trang ph c c a ph n thành th (Kosode l ng l y ho c Kimono r ng và có dây ai obi). 2. Quy

nh nh ng trang ph c

3. Quy

nh m c trang ph c ph i d a trên tu i tác và gi i tính.

4. Nh ng ng

c bi t dành cho nh ng d p l h i.

i nông dân không th m c

l a ( h không

5. Nh ng áo Kimono mùa hè màu sáng ch

kh n ng mua áo).

c m c vào kho ng th i gian gi a 15/5 và 31/8

hàng n m. 7. Hoàng

m c áo choàng nghi l v i cánh tay r ng và m t Hakama. M t khác ông ta m c

màu vàng có hoa v n, còn màu xanh lá cây không có hoa v n. 8. Khi Hoàng ng

thoái v thì m c áo choàng màu vàng cam th o pha tr n màu qu h nh mà

i ta g i là Tsurabami.

9. Nh ng ng

i lãnh

8. Kimono th i Meiji

o Nhà N

c m c trang ph c màu trà v i nh ng hoa v n

n nay

Nh t B n ã ti p xúc v i v n minh Tây ph gián

n gi n.

ng t gi a th k XVI. M i quan h này b

n k t sau khi Nh t B n th c hi n chính sách b quan to c ng và mãi cho

th k XIX khi n n v n minh Tây Âu tràn vào. Tr Nga liên t c òi Nh t m các h i c ng i, cu i cùng Nh t c ng ph i Ch

M c ph T

Meiji, lên ngôi khi còn

c ó, các c

m r ng vi c giao th

n gi a

ng qu c nh M , Anh và ng. Sau m t th i gian ch ng

ng ý ch m d t chính sách “t a qu c”.

ng quân tan rã. Quy n l c ph c h i v m t Thiên Hoàng m i là tu i thi u niên (15 tu i). N m 1868, th i

tên là Tokyo và tr thành m t kinh ô m i. Ng

i Meiji

t

u. Edo

i

i dân Nh t liên k t l i, lao vào công cu c duy

tân. Tr

c làn sóng Âu hoá

ph c cho quân

t, ng

i ta ch n trang ph c theo ki u ph

i, c nh sát và nhân viên b u

n.

tn

ng Tây làm

ng

c tràn ng p b i nhi u ki u áo qu n

13

a ph áo

ng Tây,

c bi t là chi c váy dài và qu n dài; các n sinh th

ng m c nh ng b qu n

c may theo ki u k t h p gi a trang ph c truy n th ng c a Nh t v i ki u trang ph c

Ph

ng Tây. Trang ph c Kimono c a ph n th i k này d a vào chi u cao c a ng

i

ph n eo v i m t dây ai n . V t áo

i m c,

c c t cao lên, tay áo ng n l i. Ng

c th t

i ph n có

th m c Kimono v i m t b Hakama và mang gi y cao gót. Dây ai Obi ng n l i và cách th t Obi

n gi n h n. M t trong nh ng m t Obi thông

ng nh t là Obi Taiko Musubi hay còn g i là “vòng tr ng”. ng vòng tr ng này Taiko-Bashi và

c l yýt

ng t nh ng cây c u cong có d ng nh m t cái tr ng

n Tenji, vùng Kameido, Tokyo. Ki u này

c thi t k vào cu i th i k Edo

c các Geisha (v n ) c a th i Tokugawa m c trong các nghi th c khai tr m 1926 t th i

i Showa trang ph c c a ng

i Nh t nh h

ng m nh c a ph

Tây, ó là Âu ph c. Nhi u ph n Nh t r t a thích Âu ph c vì g n nh , sau khi chi n tranh th gi i th hai k t thúc (8/1945), ng ph c n n kinh t

t n

c g n nh hoàn toàn s p

ng c u m i.

n gi n.

ng

c bi t

i dân Nh t B n lao vào vi c khôi

do chi n tranh, do ó ph n ít m c

nh ng b qu n áo c u k , ph c t p nh Kimono mà b t

u m c các lo i Âu ph c. B i ph n

Nh t B n ngày càng t t b t v i công vi c, luôn ph i ch y ua v i th i gian. H ph i b t k p chuy n tàu

n k ti p cho k p gi

siêu t c Shinkansen, ph i ng

i

n công s , c quan. Bu i chi u vào gi tan s tàu

ng ti n giao thông chính c a Nh t B n hi n nay

u b lôi cu n vào dòng xoáy làm vi c,

y ngh t ng

phát tri n kinh t nên ng

n i.

i Nh t

không còn nhi u th i gian dành cho vi c may, m c và b o qu n Kimono. Trong cái t t b t c a cu c s ng hi n

i, nh ng phi n toái c a vi c m c Kimono càng tr nên n i tr i vì v y

Kimono ã và ang d n d n b lãng quên. Ngày nay, ph n Nh t th t O-Shogatsu, nhi u ng

ng m c Kimono vào nh ng d p l quan tr ng.

i Nh t m c Kimono

n vi ng chùa,

m m i là m t ngày l quan tr ng, r t nhi u ph n th t

n

u tiên là d p

n Shinto. Ngày ón

m i l a tu i m c nh ng b Kimono

p v i các ki u hoa v n và màu s c s c s .

14

Vào ngày l Thành nhân Seijinshiki, ngày 15 tháng 01 hàng n m là l dành cho các chàng trai, cô gái Kimono

n tu i 20. T i bu i l này hình nh t ng nhóm các cô gái tr trong nh ng b s c màu.

Ngày 15 tháng 11 d

ng l ch là ngày l c a các bé gái lên ba và lên b y tu i, các bé trai

lên n m tu i. Vào ngày này các bé

c m c Kimono

y màu s c r c r và

cd n

n

n

th làm l c u nguy n. Kimono là m t v t quý giá th gìn chi c áo Kimono tr ng. Trong su t cu c không h thay

ng

c truy n t th h này sang th h khác. Vi c gi

truy n l i cho con cháu i c a ng

n tu i tr

ng thành r t

c ng

i Nh t coi

i ph n Nh t B n hình dáng c a chi c Obi và b Kimono

i, ch có màu s c và ch t li u v i là thay

i theo th i gian.

Theo chúng tôi có r t nhi u nguyên nhân khi n ph n Nh t b n ít m c kimono: -Th nh t, vì tính n ng truy n th ng không th giúp ng

ng trong xã h i hi n

i, xã h i công nghi p, m t b kimono

i m c d dàng hoà nh p v i l i s ng công nghi p, hi n

i.

-Th hai, vi c m c và b o qu n kimono r t khó. B i chúng không th gi t nh Âu ph c c mà ph i b o qu n theo cách truy n th ng r t ph c t p: dùng bàn ch i m n, ch i th t nh nhàng nh ng n i d b n nh c áo, ng tay áo…Mu n gi t ph i tháo r i t ng m nh v i, k c ph n ch n i, m i m t m nh v i ph i ph i trên m t t m ván. Sau ó ng chúng l i cùng v i nh ng l p gi y ph i áo kimono ra n ng

i ta ph i ráp và x p

c bi t, r i c t vào t . Tuy nhiên th nh tho ng ph i em

tránh b m, m c.

ng theo k t qu th ng kê c a chúng tôi t i Nh t B n vào tháng 8 n m 2003, v i s ng 40 n thanh niên và 30 ph n (tu i t 30 tu i tr lên) có k t qu nh sau: 73% là không thích m c kimono vì mu n m c

c kimono h ph i qua m t khóa h c. N u không

c, m i l n m c kimono ph i tr m t s ti n không nh ; M c kimono m t nhi u th i gian (kho ng 2 ti ng) và t n ti n làm tóc; M c kimono vì quá ch t n n r t khó c c m t chi c kimono ng ý r t kimono vì theo h

ng;

mua

t; 27% (ch y u là nh ng ph n tu i t 50 ) thích m c

ó là trang ph c trang tr ng, l ch s nh t. H n n a, do h

u ã tr i qua

t khóa h c m c kimono t lúc tr , nên không m t ti n i ti m m c. c dù, ng

i Nh t ít m c trang ph c truy n th ng Kimono, nh ng

ngh a là Kimono ã m t h n vai trò

u ó không có

i v i v n hoá truy n th ng c a dân t c Nh t. Kimono

15

n có giá tr , không nh ng th nó còn có giá tr r t l n trong nh n th c c a ng gi i thích v chi c áo c a dân t c mình, nhà v n Tanizaki cho r ng: “ ng

i Nh t.

tiên chúng tôi coi

i ph n nh m t sinh v t không th tách r i kh i bóng t i, gi ng nh nh ng v t b ng

n mài có b t vàng ho c c n xà c và h c làm cho ng i. Vì v y m i có tay áo, uôi áo th t dài che kín chân tay, i b t lên…’’.

i ph n chìm

cho ph n duy nh t là

ó chính là nét h p d n k l c a Kimono mà bình th

thoáng qua khó có th c m nh n

c. Nhi u ng

in

m h n vào bóng u, c

ng n u ch nhìn

c ngoài còn c m ngh : kimono kín áo

nh g i bên trong m t cái gì ó mu n tìm hi u và g i cho ta th t nhi u t

ng t

ng.

16