Kelime Bilgisi

KELİME (SÖZCÜK) BİLGİSİ

KONULAR  KELİMEDE YAPI  KELİMEDE ANLAM VE KAVRAM

 ANLAMLARI BAKIMINDAN KELİMELERİN GRUPL  ANLAM İLİŞKİLERİNE GÖRE KELİMELER  KELİMELERDE ANLAM DEĞİŞMELERİ  ÖLÇME VE DEĞERLENDİRME

KELİMEDE YAPI

NELER ÖĞRENECEĞİZ

1. İsim kökleriyle fiil köklerini ayırt edeceğiz. 2. Yapım eklerinin işlevlerini belirleyeceğiz. 3. Yapım eklerini gruplandırıp, özelliklerini açıklayacağız. 4. Yapım eklerinin kelimelerdeki işlevini belirleyeceğiz. 5. Çekim eklerini ve bu eklerin özelliklerini açıklayacağız. 6. Yapıları bakımından kelimeleri birbirinden ayırt edeceğiz. 7. Oluşturulacak metinlerde yapım ve çekim eklerini doğru kullanmayı öğreneceğiz. 8. Yapım ve çekim eklerinin kelimelere ve söz dizimine kattığı anlamları fark edeceğiz.

HAZIRLIK ÇALIŞMALARI • Köklerin kelime için taşıdığı önemi sınıfta tartışınız. • Kök halinde olmayan kelimelerin belli bir sisteme göre oluşturulup oluşturulmadığını düşününüz. • Sizce dilde yeni kelimelere niçin ihtiyaç duyulur? Maddeler halinde sıralayınız.

METİN İNCELEME

ATATÜRK VE DÜNYA BARIŞI Atatürk’ün düşünceleri, millî ve milletlerarası olmak üzere iki yanlıdır:Millî düşünceleri, Türk milletinin kurtuluşu ve yücelişi üzerindedir.Milletlerarası düşünceleri, insanlık ideali ile ilgilidir. Bu anlayışın simgesi, bütün insanlığın barış ve huzur içinde yaşamasını öngören “yurtta barış, dünyada barış” ilkesidir. Buna göre barışın bozulmasından bütün dünya ülkeleri ıstırap duymalıdır. Günün anlaşmazlıkların ortadan kalkması, insanlığın başlıca dileği olmalı,dünyada yalnız ve yalnız sevgi hakim olmalıdır. Atatürk’ün bu doyumsuz sevgi anlayışının nedeni, insana duyduğu saygıdan başka bir şey değildir. Türkiye, devletler ailesinin bir üyesidir. Türkiye’nin bu ailede görevi, kendisi için olduğu kadar, diğer devletlerin de barış içinde mutlu olarak yaşamaları yolunda çalışmaktır. Atatürkçülük, sadece kişilerin düşünce, ahlak ve estetik yönünden gelişmesi ve yücelmesi suretiyle toplumun huzura kavuşması gibi bir çerçeve ile sınırlı değildir; bu insani düşünce, gerçek mutluluk için milletlerin bu seviyeye çıkarılmasına gayret sarfedilmesini de içerir. (Atatürkçülük Düşünce Sistemi)

METİN SORULARI

Soru: Yukarıdaki metinden alınmış aşağıdaki kelimelerin kök ve eklerini gösteriniz. milletlerarası: yanlıdır: İnsanlık: barış: başlıca:

sevgi: devletler: olarak: doyumsuz :

ANLAMA YORUMLAMA

İsimden İsim Yapan Ekler su-cu, vatan-daş

Fiilden İsim Yapan Ekler uç-ak, öl-ü

İsim Yapan Ekler

YAPIM EKLERİ Fiil Yapan Ekler

Fiilden Fiil Yapan Ekler oku-t-, koş-(u)ş-

İsimden Fiil Yapan Ekler iz-le-, deli-r-

GELMEK “Kışın biraz erken bastırması, sevdiklerine erişmesine engel değildi. KaiNatın yaratıcısı emretmiş, mevsimlerin düzenleyicisi sebep olmuş ve beyaz güvercini tabiata buyur etmişti. Her mevsimin yaşanması gereken güzellikleri, bu güzellikleri onurlandıran baş misafiri vardır. Kimi mevsim güneşiyle, kimi mevsim çiçeğiyle, kimi mevsim yağmuru,kimi mevsim de beyaz örtüleriyle sevilir. Beyazın en güzel temsilcisi teşrif etmişti toprağa. Her biri en güzel motiflerle işlenen dantelalar gibi ulaşmıştı zemine. Soğuğun bir göstergesi olarak sökün etmiştiler konaklama yerlerine. Böyle ansızın çıkagelmesi beyaz güvercinin, görünmesi hakim rengiyle yeryüzünün üzerinde, gönül ayrılıklarına engel değildi bir insan için. Yüreğine annesinin hayâli damladı. Gül yüzlü annesi şereflendirdi gönül sinemasını. “Gel.” diyordu. “Varmana az kaldı.” Müjdeler veriyordu aşılması zor iklime sıcak yüreğinden. “Üzülme, gülümseyerek ulaşacaksın bana!”

SORULAR 1. “Gelmek” başlıklı metinden, yapılarına göre farklı beşer kelime bularak yazınız. 2. Yazdığınız bu kelimelerin ek ve köklerini gösteriniz. 3. Kökler ve türetilen kelimeler arasında nasıl bir ilişki vardır? 4. Eklerin kelimeye dolayısıyla metne kattığı anlamı tartışınız. 5. İncelediğiniz kelimelerin yapım ekli ya da çekim ekli kelime olup olmadığını belirtiniz.

ÇEKİM EKLERİ

İSİM ÇEKİM EKLERİ İsmin hal ekleri Çokluk eki İyelik ekleri Vasıta eki

FİİL ÇEKİM EKLERİ Fiil kipleri Şahıs ekleri

FİİL ÇEKİM EKLERİ

Fiil kipleri Haber kipleri

Şahıs ekleri Dilek Kipleri

-ım,-im,-um,-üm,-m -sın,-sin,-sun,-sün,-n

Ö. Geç.Zaman(-mış,-muş)

Gereklilik kipi(-malı,-meli)

G .Geç. Zaman(-dı,-di,-tı,-ti)

Dilek-Şart kipi(-sa,-se)

Ş. Zaman(-yor,-makta,-mekte)

İstek Kipi(-a,-e)

Gel. Zaman(-acak,-ecek)

Emir Kipi(-sın,-sin,sun,-sün)

Gen. Zaman(-r,-ar,-er)

-,-ız, iz,-uz, -üz,-k -sınız,-siniz, -sunuz,-sünüz, -nız,-niz,-nuz,-nüz -ler,-lar

İSİM ÇEKİM EKLERİ İsmin Hal Ekleri Yalın Hali= ---Belirtme Hali=-ı,-i,-u,-ü Yönelme Hali=-a,-e

Çokluk Eki -lar,-ler

İyelik Ekleri

Vasıta Eki

-(ı)m

-la,-le

-(ı)n -(s)ı,-i,-u,-ü

Bulunma Hali=-da,-de,-ta,-te

-(ı)mız,-miz,-muz,-müz

Ayrılma Hali=-dan,-den,-tan,-ten

-(ı)nız,-niz,-nuz,-nüz

İlgi Hali=-ın,-in,-un,-ün Eşitlik Hali=-ca,-ce,-ça,-çe

-leri,-ları

EVİN HALLERİ Evin –i hali, sabah Geciktiniz haydi! Uykuların tatlandığı sularda Bırakacaksınız evi.

Evin –de hali, saadet, Isınmak ocaktaki alevde Sönmüş yıldızlara karşı Işıklar varsa evde.

Evin –e hali gün boyu, Ha gayret emektar deve! Sırtınızda yılların yorgunluğu Akşam erkenden eve.

Evin –den hali, uzaktasınız, Hatta içine, yaşarken Aşıkların, ölümlerin omuzunda Ayrılmak varken evden. Behçet NECATİGİL

METİN SORULARI • “Evin Halleri” şiirinde çekim eklerinden hangilerinin kullanıldığını belirtiniz. • Şiirdeki kelimelerin cümledeki anlam ve görevlerinin nasıl belirlendiğini örnek vererek açıklayınız.

KELİMEDE YAPI

Basit Kelime Yapım eki almamış,kök durumundaki kelimelerdir. Çekim eklerini alır çünkü çekim ekleri yeni kelime

Birleşik Kelime İki kelimenin birleşmesiyle oluşan kelimelerdir. gecekondu, kaybol-

Türemiş Kelime İsimlerin ya da fiillerin kök ya da gövdelerinden yapım ekleriyle türetilmiş yeni anlamlı kelimelerdir. seçkin, sula-, başlık

türetmez. (Kalemlerimiz, geleceğim) Birleşik İsim aslanağzı sivrisinek gecekondu dalgakıran yanardağ gelgit cızbız

Birleşik Fiiller Kurallı Birleşik Fiiller yapabilalıveröleyazbakakalgidedurkoşagel-

Yardımcı Fiillerle Kurulan Birleşik Fiiller İsim+et-,eyle-,ol-,kılaffet-,kaybol-,seyreyle-

Anlamca Kaynaşmış Birleşik Fiiller boy ölçüş-, göz at-

Türkçe'de çekim ekleri yapım eklerinden sonra gelir ancak Türkçe’de çekim ekinin önce, yapım ekinin sonra geldiği istisnai durumlar da vardır. Anne – m – siz kök

Ana sayfa

çekim yapım eki eki

yüz – de – lik kök

çekim yapım eki eki

ev – de – ki kök çekim yapım eki eki

KELİMEDE ANLAM

NELER ÖĞRENECEĞİZ 1. Kelime ve anlam ilişkisini belirleyeceğiz. 2. Kelimede anlamın oluşumunu kavrayacağız. 3. Kelimelerin yazılı ve sözlü iletişimde kazandığı çeşitli anlamları belirleyeceğiz. 4. Anlamlandırmada ses ve anlam kaynaşmasını kavrayacağız. 5. Kavram ve kavramlaştırmanın oluşumunu açıklayacağız.

6. “Kavram”ların kullanıldığı metinlerin ayırıcı özelliklerini belirleyeceğiz. 7. Kelimelerin anlam oluşturmada birbiriyle ilişkisini belirleyeceğiz. 8. Metindeki somut anlamlı kelimeleri bulup, bu kelimelerin işlevlerini tartışacağız. 9. Metindeki soyut anlamlı kelimeleri bulup, bu kelimelerin işlevlerini tartışacağız.

HAZIRLIK ÇALIŞMALARI • “Varlık veya varlığın düşünülmesi, sesleri; sesler ise anlamı çağırır.” sözünden ne anlıyorsunuz. • Kelimelerin yazılı ve sözlü iletişimdeki önemini açıklayınız. • Herhangi bir kelimeyi ele alarak kelimeyi oluşturan seslerle kelime arasındaki ilişkiyi açıklayınız.

METİN İNCELEME

GEZİNTİ İkiz hayaletler gibi yürüdük Puslu aydınlıkta o bahar günü Gece, bir tepeden seyrettik, büyük Yıldızların suya döküldüğünü

Bir alem kurulur gibi yeniden Baştan başa hayal, düşünce, rüya Billur bir kadehe benziyordun sen Uzanan yüzünle bu parıltıya! Ahmet Hamdi TANPINAR

METİN SORULARI  Şiirde altı çizili kelimelerin hangilerinin soyut hangilerinin somut anlamda kullanıldığını belirtiniz.

 Soyut anlamlı kelimeler şiire ne tür bir anlam katmaktadır?  Altı çizili soyut ve somut anlamlı kelimeler birlikte kullanıldığında şiirde nasıl bir anlam bütünlüğü sağlanmaktadır?

ANLAMA YORUMLAMA

Aşağıdaki cümlelerde altı çizili kelimelerin hangi anlamda kullanıldığını belirtiniz.

Kuşun kanadını tedavi ettirdi. Uçağın kanadında arıza çıktı. Kırıldı kanadım kaldım çaresiz. Takımın sağ kanadı bu maçta iyiydi.

ANLAMLARI BAKIMINDAN KELİMELERİN GRUPLANDIRILMASI

NELER ÖĞRENECEĞİZ 1. Kelimelerin sözlü ve yazılı iletişimde kazandığı çeşitli anlamları belirleyeceğiz. 2. Kelimelerin anlamlarından çok, kullanıldıkları yerde kazandıkları değerlerin önemli olduğunu anlayacağız. 3. Kelimenin anlamının, kullanım alanlarına ve diğer kelimelerle ilişkilerine göre farklılık kazandığını belirleyeceğiz. 4. Kelimenin, cümle içindeki diğer kelimelere bağlı olarak zihinde yarattığı kavramları tartışacağız. 5. Verilen bir metindeki ilk anlamda kullanılmış kelimeleri bulacağız.

6. Metne yan anlam kazandıran söz ve söz gruplarını bulacağız. 7. Metinde mecaz anlamda kullanılmış kelimeleri bulup, mecazın oluşma nedenini açıklayacağız. 8. Mecaz anlamda ve ilk anlamda kullanılmış kelimeleri birbirinden ayırt edeceğiz. 9. Terim olan kelimeleri bulacağız. 10. Terimlerin nasıl oluştuğunu kavrayacağız.

 Çevrenizdeki insanların konuşmalarına bakarak ya da bir televizyon programını izleyerek size göre hangi kelimeleri faklı kullandıklarını belirleyen bir ödev hazırlayız.  Kelimelerin farklı anlamlarda kullanılış sebeplerini tartışarak farklı anlamlarda kullanılan kelimelere örnekler veriniz

3. “ Dolabın gözünden para yürüteyim derken gözüme toz kaçtığı gibi annemin de gözünden düştüm.” Cümlesindeki göz kelimesinin kaç farklı anlamda kullanıldığını belirleyiniz. 4. Yukarıdaki cümlede geçen “göz” kelimesinin cümledeki diğer kelimelerle nasıl bir anlam ilişkisi oluşturduğunu ve zihinde nasıl canlandırıldığını açıklayınız.

MERDİVEN Ağır, ağır çıkacaksın bu merdivenlerden, Eteklerinde güneş rengi bir yığın yaprak, Ve bir zaman bakacaksın semaya ağlıyarak… Sular sarardı … Yüzün perde perde solmakta, Kızıl havaları seyret ki akşam olmakta… Eğilmiş arza, kanar, muttasıl kanar güller, Durur alev gibi dallarda kanlı bülbüller, Sular mı yandı? Neden tunca benziyor mermer? Bu bir lisân-ı hafîdir ki rûha dolmakta, Kızıl havaları seyret ki akşam olmakta…

Ahmet HAŞİM

ESKİ MÛSİKÎ Çok insan anlayamaz eski mûsikîmizden Ve ondan anlamayan bir şey anlamaz bizden. Açar bir altın anahtarla rûh ufuklarını, Hemen yayılmaya başlar sadâ ve nûr akını Ve seslenir büyük Itrî, semâyı örten rûh, Peşinde dalgalanır bestesiyle Seyyid Nûh, O mutlu devrede Itrî’ye en yakın bir dost Işıklı danteler bestekârı Hafız Post… Bu neslin ortada dahicedir başardığı iş, Vatan nasıl karışır mûsikîyle, göstermiş. Bu yaz kemençeyi bir dinledinse Kanlıca’da, Baharda bir gece tanbûri dinle Çamlıca’da, Bu sazların duyulur her telinde sâde vatan, Sihirli rüzgâr eser daima bu topraktan

Evet bu eski nesil bir şerefli alem açar, Duyuşta ince zamanlardan inkıraza kadar. Yüz elli yıl, sıra dağlar birer birer yücelir Ve Âkıbet Dede’nin anlı şanlı devri gelir. Bu mûsikîyi O, son kudretiyle parlattı; Ölünce, ülkede bir muhteşem güneş battı. Yahya Kemal BEYATLI

1. Merdiven şiirinde geçen gerçek ve mecaz anlamlı kelimeleri belirleyerek ilk ve yan anlamlarını yazınız. 2. Eski Mûsikî şiirindeki yan anlamlı kelimeleri göstererek bu kelimelerin metne kattıkları anlamı tespit ediniz. 3. Yahya Kemal’in Eski Mûsikî adlı şiirindeki terim anlamlı kelimeleri göstererek bu terimlerin hangi alana ait kelimeler olduğunu yazınız.

1) “Ateş, ıslat-, ayak, göz” kelimelerini farklı anlamlara gelecek şekilde cümle içerisinde kullanınız. 2) Aynı “Göz, dünya” kelimelerini terim, yan ve mecaz anlamlarda kullanarak cümleler kurunuz. 3) olayı anlatırken neşeli, karamsar ve ciddi oluşunuzun anlatımınıza etkisini açıklayınız. Ana sayfa

ANLAM İLİŞKİLERİNE GÖRE KELİMELER

1. Verilen bir metindeki eş anlamlı kelimeleri bulacağız. 2. Dilde eş anlamlı kelimelerin bulunma nedenini açıklayacağız. 3. Eş anlamlı kelimelerle yakın anlamlı kelimeleri birbirinden ayırabileceğiz. 4. Kültürler arası etkileşimle eş anlamlılık arasındaki ilişkiyi belirleyeceğiz. 5. Kelimedeki eş anlamlılıkla cümledeki eş anlamlılık arasında ilişki kuracağız.

6. Eş anlamlılığın ifadedeki işlevini belirleyeceğiz. 7. Kelimede çok anlamlılığın nasıl oluştuğunu belirleyeceğiz. 7. Metinlerde çok anlamlı kelimeleri bulacağız. 8. Verilen bir metindeki eş sesli kelimeleri belirleyeceğiz. 9. Eş sesli kelimelerin ifadeye ne kazandırdığını açıklayacağız.

11. Metindeki zıt anlamlı kelimeleri bulup, işlevini belirleyeceğiz. 12. Kelimenin olumsuz anlamıyla zıt anlamlısını ayırt edeceğiz. 13. Aynı cümlede zıt anlamlı kelimelerin kullanılma nedenlerini tartışacağız. 14. Eş anlamlı, zıt anlamlı, eş sesli ve yakın anlamlı kelimelerin metne kazandırdıklarını tartışacağız.

1. “Çok sıkıntılı bir akşam oldu-kasvetli bir akşam oldu” cümlelerinden hareketle bir olayı farklı kelimelerle ifade edip edemeyeceğinizi tartışınız. 2. “kırılmak, incinmek, içerlemek, küsmek, darılmak, gücenmek” kelimelerinin birbirleriyle nasıl bir anlam ilişkisi içerisinde olduklarını tartışınız. 3. İçerisinde zıt anlamlı kelimeler olan bir cümle kurarak zıt anlamlı kelimelerin cümleye nasıl bir anlam kattığını gözlemleyiniz.

BAYRAK Ey mavi göklerin beyaz ve kızıl süsü… Kız kardeşimin gelinliği, şehidimin son örtüsü. Işık ışık, dalga dalga bayrağım, Senin destanını okudum, senin destanını yazacağım. Sana benim gözümle bakmıyanın Mezarını kazacağım. Seni selamlamadan uçan kuşun Yuvasını bozacağım. Dalgalandığın yerde ne korku ne keder… Gölgende bana da, bana da yer ver!... Sabah olmasın, günler doğmasın ne çıkar: Yurda ay-yıldızının ışığı yeter.

Savaş bizi karlı dağlara götürdüğü gün Kızıllığında ısındık. Dağlardan çöllere düşürdüğü gün Gölgene sığındık. Ey şimdi süzgün, rüzgârlarda dalgalı: Barışın güvercini, savaşın kartalı… Yüksek yerlerde açan çiçeğim; Senin dibinde öleceğim. Tarihim, şerefim, şiirim, her şeyim; Yeryüzünde yer beğen: Nereye dikilmek istersen, Söyle, seni oraya dikeyim!

Arif Nihat ASYA

1. Şiirde geçen zıt anlamlı (karşıt) kelimeleri gösteriniz. 2. Şiirdeki “dalga, yuva, bozmak” kelimelerinin eş anlamlarını yazınız. 3. Şiirde altı çizili olan kelimeleri tespit ederek bu kelimelerin eş seslilerini anlamlarıyla birlikte yazınız.

1) “Beyaz, yürümek, sevmek, yatmak” kelimelerinin zıt anlamlısını yazınız.

ÇUKUROVA Çukurova bayramlığın giyerken, Çıplaklığın üzerinden soyarken, Şubat ayı kış yelini kovarken, Cennet dense sana yakışır dağlar.

Ağacımız yapraklarla donanır, Taşlarımız bir birliğe inanır Hep çiçekler bağrınızda gönenir, Pınarınız çağlar, akışır dağlar.

Rüzgâr eser, dallarınız atışır. Kuşlarınız birbiriyle ötüşür, Ören yerler bu bayramdan pek üşür, Sümbül niçin yaslı bakışır dağlar. Karac’oğlan, size bakar sevinir; Sevinirken kalbi yanar, köyünür; Kımıldanır hep dertlerim, devinir; Yas ile sevincim yıkışır dağlar.

Karacaoğlan

1) “Çukurova” şiirinden eş anlamlı, zıt anlamlı, yakın anlamlı kelimeleri bularak bunların metne kattığı anlamları açıklayınız.

Ana sayfa

KELİMELERDE ANLAM DEĞİŞMELERİ

NELER ÖĞRENECEĞİZ 1. Kelimelerdeki anlam genişlemesi ile çok anlamlılığı ayırt edeceğiz. 2. Bir kelimenin zaman içinde anlam daralmasına ve anlam genişlemesine uğrayabileceğini fark edeceğiz. 3. Bir kelimenin geçmişteki anlamından farklı anlamlarda kullanılabileceğini fark edeceğiz. 4. Kelimelerdeki anlam değişmelerinin nedenlerini tartışacağız.

HAZIRLIK ÇALIŞMALARI • Kullandığımız kelimelerin ömrünün olup olmadığını hiç düşündünüz mü? Araştırınız. • ‘’ Dede Korkud Hikâyeleri’’nden örnekler getiriniz. • ‘’Koca’’ ve ‘’karı’’ kelimelerinin geçmişteki ve bugünkü anlamlarını karşılaştırınız.

METİN İNCELEME

Boğaç… Han Dirse Han dişi ehlinin söziyle ulu toy eyledi, hacet diledi. Atdan aygır, deveden buğra, koyundan koç kırdurdu. İç-Oğuz, Taş-Oğuz beglerin üstüne yığnak etdi, aç görse doyurdu, yalın görse donatdı, borçluyu borcundan kurtardı, depe gibi et yığdurdu, göl gibi kımız sağdurdu, el getürdüler, hacet dilediler, bir ağzı dualınun alkışıyıla Allah Taala bir iyal verdi, hatunu hamile oldı. … Dirse Han oğluna beglik verdi, taht verdi. Oğlan tahta çıkıcak babasınun kırk yigidin anmaz oldı. Ol kırk yigit hased edüp ayıtdılar: Bu oğlan zuhur edeli Dirse Hanun nazarı bize eksük oldı. Birbirine ayıtdılar: Gelün bu oğlanı babasına yavuzlayalum, ola kim babası bu oğlanı öldüre; gine bizüm izzetümüz, hürmetümüz, anun babası yanında hoş ola, artuk ola, didiler…

SORULAR • ‘’Buğaç Han’’ adlı metinde geçen altı çizili kelimelerin metin içerisindeki anlamlarını ve bugünkü anlamlarını belirleyiniz. Bu kelimelerin hangilerinin anlam daralmasına, hangilerinin anlam genişlemesine uğradığını belirtiniz. • Kelimelerdeki anlam değişikliklerinin (anlam daralması, anlam genişlemesi, çok anlamlılık) sebeplerini tartışınız. Ulaştığınız sonuçları söyleyiniz.

ANLAMA YORUMLAMA

KUTADGU BİLİG’ den Ne edgü bolur kodkı alçak kişi, Ne körklüg bolur künde iltür işi.

Ne iyidir alçak gönüllü kişi Ne güzel gider onun her bir işi,

Kapugda tirildi kalın aç böri, Al ilig,koyug ked küdezip yorı.

Kapıda toplandı birçok aç kurt, Ey hükümdar, koyunları iyi koru.

İrinçig kışıg sürdi yazkı esin, Yaruk yaz yana kurdı devlet yasın

Sefil kışı sürdü götürdü bahar yeli Aydın bahar yine kurdu saadet yayını

Örün süt bile kirse edgü kılık, Ölüm tutmagınca evürmez yorık

Ananın ak sütü girerse insanın özüne iyi huy O ölünceye kadar yolunu şaşırmaz.

SORULAR  ‘’Kutadgu Bilig’’den alınan beyitlerdeki altı çizili kelimelerde görülen anlam değişikliklerini belirleyerek bu kelimeleri bugünkü anlamlarıyla birer cümlede kullanınız.

Alçak: Kalın: Esin: Kılık: Ana sayfa

KELİME GRUPLARI

NELER ÖĞRENECEĞİZ 1. İkilemelerin oluşumunu belirleyeceğiz. 2. İkilemelerin cümlede kullanılma nedenlerini kavrayacağız. 3. Yansıma sözleri ayırıp, kullanılma nedenlerini belirleyeceğiz.

4. İsim tamlamalarının oluşumunu açıklayacağız. 5. Cümledeki isim tamlamalarını ayırt edebileceğiz.

7. İsim tamlamalarını gruplandırır, işlevlerini belirleyeceğiz. 8. Sıfat tamlamalarının oluşumunu açıklayacağız. 9. Sıfat tamlamasının özelliklerini araştırıp, anlam ve yapı bakımlarından isim tamlamasından farklılıklarını belirleyeceğiz. 10. Bağlaçlarla oluşturulan kelime gruplarının yapısını ve işlevini açıklayacağız. 11. Edatlarla oluşturulan kelime gruplarının yapısını ve işlevini açıklayacağız.

11. Ünlem gruplarının oluşumunu açıklayacağız. 12. Ünlem gruplarına ne zaman baş vurulduğunu belirleyeceğiz. 13. Unvan gruplarının oluşumunu açıklayacağız. 14. Kelime gruplarının cümlede yüklendiği işlevleri belirleyeceğiz. 15. Kelime gruplarının anlatımdaki işlevlerini belirleyeceğiz. 16. Kelime gruplarını yerinde ve doğru kullanmayı öğreneceğiz.

HAZIRLIK ÇALIŞMALARI • Kimseye ihtiyaç duymadan yapabileceğiniz işleri yazınız. • Kelime grubu sözünün sizde uyandırdığı çağrışımları anlatınız. • Kelimelerin neden diğer kelimelerle grup oluşturması gerektiğini söyleyiniz. • Bir kelime grubundan kelime çıkarıldığı ya da değiştirildiği takdirde kelime grubunun anlamının etkilenip etkilenmeyeceğini açıklayınız.

METİN İNCELEME

Çapanoğlu Rivayet ederler ki Engürü ile Çengürü arasında Yozgat mı derler, Tozgat mı derler bir kent varmış. Bu kent, toprağı cevher, suyu kevser, havası misk u amber; hasılı cennet misali bir yermiş… Hele kentin ortasına öyle bir konak kuruluymuş ki görenlerin parmağı ağzında kalırmış. İşte bu konakta Çapanoğlu derler bir derebeyi otururmuş. Sözüm ona, bu bey kendini dev aynasında gördüğü için gözünü daldan budaktan, sözünü vezirden vüzeradan sakınmazmış. Padişah bile onunla başa çıkamamış da suyuna giderek avucunun içine almış. Padişahın ne zaman başı darda kalsa Çapanoğlu’na başvurur, kime gözdağı vermek isterse başlarına onu musallat edermiş. Çapanoğlu da sırtını padişaha dayadığı için ayaklarını istediği gibi uzatır, her işe burnunu sokar, hangi taşı kaldırsan altından hep o çıkarmış. Eflatun Cem Güney

SORULAR • ‘’Çapanoğlu’ adlı metindeki kelime gruplarını bularak bunların hangi kavram ve nesneleri karşıladığını belirtiniz. • Metinde kelime gruplarını belirlerken nelere dikkat ettiniz? • ‘’Çapanoğlu’’ metninde geçen deyimleri bulunuz. Bulduğunuz deyimlerin metne anlam bakımından nasıl bir zenginlik kattığını açıklayınız.

ECİR VE SABIR …. - Vah Cemalim. Ah yavrum! Bu sene büyük tövbenin on sekizine kadar yaşasaydı, beşini bitirip altısına basacaktı… ne oldu bilmem ki. Kimlerin nazarı değdi? İlahî gözleri çıksın… Yavrucağım bir haftalığına uğradı. Bir ateş, bir nöbet, hekim, ilaç… Hoca,nefes deyinceye kadar a dostlar, uçtu elimizden gitti. Hüseyin Rahmi Gürpınar

SORULAR • Metinde geçen deyimlerin kelimelerinden birini çıkardığınızda ya da değiştirdiğinizde deyimin ifade ettiği anlamda bir değişiklik olup olmadığını açıklayınız. • Metinde geçen deyimlerin yerine başka kelime ve kelime grubu kullandığınızda aynı anlamı verip vermediğini belirtiniz. • ‘’Başa çıkama-, avucunun içine al-, kendini dev aynasında gör-, gözünü daldan budaktan sakınma-, ismi var cismi yok, yükte hafif pahada ağır ol-’’ deyimleri en az kaç kelimeden oluşmaktadır? • Deyimleri oluşturan kelimelerin gerçek anlamlarıyla kullanılıp kullanılmadığını belirtiniz. • Bu dört soruya verdiğiniz cevaplardan hareketle deyimlerin özelikleri maddeler halinde yazınız. • Deyimlerin günlük hayatımızdaki önemini anlatan bir yazı yazınız.

Püf Noktası Vaktiyle testi ve çanak imal edilen kasabalardan birinde, uzun yıllar bu meslekte çalışan bir çırak kalfa olup artık kendi başına bir dükkan açmayı arzu eder olmuş. Ne yazık ki her defasında ustası ona : -Sen ,demiş, daha bu işin püf noktasını bilmiyorsun, biraz daha emek vermen gerekiyor. Ustanın bu sonu gelmez nasihatlerinden sıkılan kalfa, artık dayanamaz ve gidip bir dükkan açar. Açar açmasına da yeni dükkanında güzel güzel yaptığı testiler, küpler, vazolar, sürahiler onca titizliğe ve emeğe rağmen orasından burasından yarılmaya, yer yer çatlamaya başlar. Kalfa bir türlü bu çatlamaların önüne geçemez. Nihayet ustasına gider ve durumu anlatır . Ustası, -Sana demedim mi evladım; sen daha bu işin püf noktasını henüz öğrenmedin. Bu sanatın bir püf noktası vardır. Usta bunun üzerine tezgaha bir miktar çamur koyar ve:

-Haydi, der, geç bakalım tezgahın başına da bir testi çıkar. Ben de sana püf noktasını göstereyim.eski çırak ayağıyla merdaneyi döndürüp çamura şekil vermeye başladığında usta önünde dönen çanağa arada sırada ‘’püf!’’ diye üfleyerek zamanla testiyi çatlatacak olan bazı küçük hava kabarcıklarını patlatıp giderir. Böylelikle çırak da bu sanatın püf denilen noktasını öğrenmiş olur. Her sanatın incelik gereken nazik kısmına da o günden sonra püf noktası denilmeye başlanır.

Derleyen İSKENDER PALA

SORULAR • ‘’Püf Noktası’’ deyiminin ortaya çıkış hikayesini okudunuz. Siz de herhangi bir deyimin ortaya çıkışı ile ilgili bir hikaye yazınız.O deyimin hikayesini araştırıp kendi hikayenizle karşılaştırınız,ortak noktaları tespit ediniz..

I

II

Ağır ağır çıkacaksın bu merdivenlerden Eteklerinde güneş rengi bir yığın yaprak Ahmet Haşim

Delicesine daha dün Kitaplara düşkündü. Almış yürümüş serserilikte Akıl bu, evi barkı bırak da sen Eğri büğrü sokaklara dal Geceyle birlikte Behçet Necatigil

III Sen Şişli’de dans ederken her gece gündüz Biz ötede ne ovalar,çaylar, ne dümdüz Yaylaları geçtik,karlı dağları aştık; Siz solonda dans ederken bizler savaştık. Hüseyin Atsız

SORULAR  I,II,III metinlerinde geçen tekrar gruplarını

inceleyerek aralarındaki yapılış farklılıklarını belirtiniz.  Tekrar grubu oluşturan yansıma sözler

genellikle tek başlarına anlamlı değillerdir. Siz de ‘’lıkır lıkır’’ tekrar grubuna benzeyen örnekler söyleyiniz.Yansıma kelimelerin kullanılma nedenlerini belirtiniz.

Ömer …Sonbahara doğru kasabamızın sabahları pek pek güzelleşir. Güneş , daha ta uzaklarda, ovanın doğu sınırını pembe bir şerit gibi çizen Emir Dağlarını aşmadan uyanırız. Kasabanın omzunda yükselen dağlar hafifçe morarmıştır ve gökyüzü gümüş rengindedir. Yüzümü yıkamak için bahçedeki çeşmeye gittiğim zaman göğsüm genişler , güçlenirim. Ayva ağacına bakarak üç beş defa derin derin nefes alır veririm. Sonra içimden belli belirsiz bir karartı geçiverir ve ben :’’Niçin biraz daha önce kalkmadım?’’ diye üzülürüm. Tarık Buğra

• Ömer adlı metinde geçen isim tamlamalarını şemadaki uygun yerlere yazınız. Tamlayan

Tamlayan

+

Tamlayan eki

+

Tamlanan

+

Tamlanan

+

+

Tamlanan eki

Tamlanan eki

=

=

Belirtili isim tamlaması

Belirtisiz isim tamlaması

Deniz Ufkunda Deniz ufkunda batan güneş Ve keskin çığlığı kuşların; Rabbim bu uğultu, bu ateş Ve ümitsiz uçuşların Doldurduğu akşam havası, Akşamın mercan dallar gibi Suda olgunlaşan rüyası… Ahmet Hamdi Tanpınar

SORULAR • Şiirde altı çizili kelime gruplarının türünü söyleyiniz. • ‘’Deniz Ufkunda’’ adlı şiirde geçen sıfat tamlamalarını şiire anlam yönünden katkılarını belirtiniz. • Şiirde geçen sıfat tamlamalarını aşağıdaki şemaya uygun şekilde yerleştiriniz. Sıfat

+ İsim

= Sıfat tamlaması

Mutluluk Özlemi Arayışı Zaten doğum ile ölüm arası dediğimiz yaşam bilinçli ya da bilinçsiz bir şekilde bir yığın olay ve eylemlerin akışı içinde başlayan ve biten bir akış değil mi? Çekilen acıların ve ızdırapların kişinin düşüncesinde bıraktığı ve onun beklentisinin yarattığı korku, insanın ister fiziksel ister düşünsel yolla olsun bir çeşit korunma direnişidir.Ulaşılamayan ya da ulaşılmakta zorlanılan arzular hep acı ve ızdırap verici olurlar.Tabi beklentileri de korku doludur. Bu madde dünyasında da mana dünyasında da hep böyledir. Hanri Bezanus

SORULAR • Metinde geçen bağlama grubunu şemaya uygun şekilde yerleştiriniz… İsim

+ Bağlaç + İsim = Bağlama unsuru grubu

ANLAMA YORUMLAMA

Bingöl Çobanları Daha deniz görmemiş bir çoban çocuğuyum. Bu dağların eskiden aşinasıdır soyum. Bekçileri gibiyiz ebenced buraların, Bu tenha derelerin, bu vahşi kayaların Görmediği gün yoktur sürü peşinde bizi. Her gün aynı pınardan doldurup testimizi Kırlara açılırız çıngıraklarımızla. Okuma yok, yazma yok, bilmeyiz eski, yeni, Kuzular bize söyler yılların geçtiğini, Arzu,başlarımızdan yıldızlar gibi yüksek ; Önümüzde bir sürü, yanımızda bir köpek, Dolaştırıp dururuz aynı daüssılayı, Her adım uyandırır acı bir hatırayı.

Anam bir yaz gecesi doğurmuş beni burda. Bu çamlıkta söylemiş son sözlerini babam; Şu karşı ki bayırda verdim kuzuyu kurda, ‘’Suna’’mın başka köye gelin gittiği akşam. Gün biter,sürü yatar ve sararan bir ayla, Çoban hicranlarını basar bağrına yayla -Kuru bir yaprak gibi kalbini eline al, Diye hıçkırır kaval: Bir çoban parçasısın,olmasan bile koyun, Daima eğeceksin başkalarına boyun; Hülyana karışmasın ne şehir ne de çarşı, Yamaçlarda her akşam batan güneşe karşı

Uçan kuşları düşün,geçen kervanları an, Madem ki kara bahtın adını koydu çoban! Nasıl yaşadığından , ne içip yediğinden, Çıngırak seslerinin dağlara dediğinden Anlattı uzun uzun. Şehrin uğultusundan usanmış ruhumuzun Nadir duyabildiği taze bir heyecanla, Karıştım o gün bugün bu zavallı çobanla Bingöl yaylalarının mavi dumanlarına, Gönlümü yayla yaptım Bingöl çobanlarına. Kemalettin Kamu

SORULAR • ‘’Bingöl çobanları’’adlı şiirde geçen kelime gruplarını bularak bu kelime gruplarının çeşitlerini belirleyiniz. • Şiirdeki kelime gruplarının aynı anlama gelen diğer dil birliklerine tercih edilmesinin sebeplerini açıklayınız.

Ana sayfa

ÖLÇME VE DEĞERLENDİRME

1- Aşağıdaki cümlelerin hangisinde ikileme cümleye “zorlukla” anlamı katmıştır? A) Gece gündüz demeden çalışıyordu. B) Çamurlara bata çıka ilerliyorduk. C) Yaptığı yanlışı er geç anlayacak. D) Bu işte onun da az çok payı var. E) Olan oldu, artık üzülme. öss 1995

CEVAP:B

2- Aşağıdaki cümlelerden hangisinde “çekmek” kelimesi “tükenmek” anlamında kullanılmıştır? A) Pilav, suyunu iyice çekmiş. B) Bankadan bir miktar para çekti. C) Ceketin astarı çekmiş. D) Uyumak için yorganı başına çekti. E) Balıkçı bütün gün kürek çekti. öss 1997

CEVAP:A

3- “Aile” sözcüğünün aşağıdaki açıklamalarından hangisi birlikte verilen örnek cümleye uygun değildir? A) Erkeğin karısı ve çocukları: Ev tutunca ailemi de getireceğim. B) Birlikte çalışan kimselerin tümü: Milli Eğitim ailesinin çalışanıdır. C) Aynı soydan gelen kimseler zinciri: Damadımız, İzmirlidir. D) Kişinin ana babası: Ailem kampa gitmeme izin vermiyor. E) Anne, baba ve çocuklardan oluşan topluluk:Ailesi ölünce bir daha evlenmedi. Öss 1995

CEVAP:C

4-

I- Onun böyle davranmasına önce anlam veremedim. II- Bir zamanlar ben de seyahati severdim. III- Bu işe yıllarca emek vermiş bir insandı. IV- Çoktandır böyle güzel bir film izlememiştim. V- Eskiden burada yemyeşil bir orman vardı.

Bu cümlelerin hangilerindeki altı çizili sözler birbirine yakın anlamlıdır? A) I-IV B) II-III C) II-V D) III-V E) IV-V

CEVAP:C

5-Aşağıdaki cümlelerin hangisinde “hafif ” kelimesi “Kurşun ağır bir madendir.”cümlesindeki “ağır” kelimesinin anlamca karşıtıdır? A) Kaç gündür midemde hafif bir ağrı var. B) Hastalığı geçene kadar hafif bir işte çalışması gerekiyormuş. C) Eline alınca hangisinin daha hafif olduğunu anlarsın. D) Savaşta hafif bir yara almıştı. E) Araba harekete geçerken hafif bir sarsıntı hissediliyor. öss 1985

CEVAP:C

6-Aşağıdaki cümlelerin hangisinde farklı bir kelime grubu vardır? C) D) E) F) G)

Okula yaklaşırken de kolumdan ayrılmadı. Güneş gökyüzüne yükseldikçe sıcağı artıyordu. Sabahleyin uyandığım zaman odam gün ışığıyla doluydu. Okulun önüne gelince yavaşladım. O akşam Saniye’den söz açarsın diye bekledim.

CEVAP:A

7- Aşağıdaki cümlelerin hangisinde kelime grubu yoktur? C) D) E) F) G)

İstanbul bin dört yüz elli üç yılında fethedildi. Yavaş yavaş yürüyerek ağacın altında durduk. Şaşkınlığını iki kaşı arasına düğümledi. O yıl güneşli ve sıcak yaz uzun sürmedi. Sabahleyin erken kalktım.

CEVAP:E

8- Aşağıdaki cümlelerde geçen deyimlerden hangisi ötekilerden farklı anlamdadır? D) E) F) G) H)

Acele hazırlanıp yola koyuldu. Haberi alınca yağmur kar demeden yola düştü. Sıcağa kalmamak için erkenden yola çıktı. Birkaç yıl sonra gerçekleri görerek yola geldi. İşini gücünü bırakıp yola düzüldü. öss 1987

CEVAP:D

9- Aşağıdaki cümlelerin hangisinde, cümlede kullanılan deyimin açıklaması yoktur? D) E) F) G) H)

Onu birden karşımda görünce çok şaşırdım, gözlerime inanamadım. Hazırlanan taslağı henüz iyice incelemedim, ona şöyle bir göz attım. İşe başlamadan önce deneyimli kişilerin görüşlerini sormalı,onların fikrini almalısın. Bu konu üzerinde günlerce çalıştı,sonunda işin üstesinden geldi. Konuşmasında, dinleyicilerin ilgisini çekmeyen, konu dışı gereksiz şeyler söyledi, ağız kalabalığı etti. öss 1992

CEVAP:D

10-

I- Hasta sabaha kadar gözünü kırpmamıştı. II- Dün akşam geç yattığından uykusunu alamamıştı. III- Uykum gelmesin diye sık sık yüzümü yıkadım. IV- Uykusunun ağır olduğunu herkes bilirdi. V- Dünkü tartışma yüzünden bütün gece gözüme uyku girmedi.

Yukarıdaki cümlelerden hangilerindeki deyimler anlamca birbirine yakındır? A) I-V

B) II-III

C) II-IV

D) III-IV

E) IV-V Öss 1999

CEVAP:A