Iliada-b_gumnasiou

Ιλιάδα Ομήρου

ÊÜèå ãíÞóéï áíôßôõðï öÝñåé ôç óöñáãßäá ôùí åêäüóåùí ÂÏËÏÍÁÊÇ

ISBN: 960-381-295-1 © 2006 Åêäüóåéò ÂïëïíÜêç Ìáõñïìé÷Üëç 41

&

Âáëôåôóßïõ, ÁèÞíá,

Ôçë.: 210 3608065, Fax: 210 3608197 www.volonaki.gr, mail: [email protected]

ÅêäïôéêÞ åðéìÝëåéá — ó÷åäéáóìüò: ÄçìÞôñçò Ëïýêáò Äéïñèþóåéò äïêéìßùí: Ìáñßá Ëåðåíéþôç Äçìéïõñãéêü åîùöýëëïõ: Êùíóôáíôßíïò Ðáðáêùíóôáíôßíïõ ÇëåêôñïíéêÞ óåëéäïðïßçóç: akida|design Áóêëçðéïý 23, ÁèÞíá, ôçë.: 210 3623701

ÂÜëéá ËïõôñéáíÜêç

¢ííá Ìïõñïõãêëïý

Ιλιάδα Ομήρου

Β΄ Γυμνασίου

Á

íáìöéóâÞôçôá ç ÉëéÜäá áðïôåëåß Ýíá áðü ôá êïñõöáßá Ýñãá ôçò ðáãêüóìéáò ðïßçóçò· ãé’ áõôü êáé ïé ðéï ìåãÜëïé ðïéçôÝò óôÝêïíôáé ìå óåâáóìü ìðñïóôÜ óôï ìåãáëüðíïï áõôü ðïßçìá êáé ìå èáõìáóìü óôç äåîéïôå÷íßá ôïõ äçìéïõñãïý ôïõ. Óôï ðïßçìá áõôü, ðïõ åßíáé Ýíá ôÝëåéï ðñüôõðï ü÷é ìüíï ôçò ðïéçôéêÞò áëëÜ êáé êÜèå Üëëçò êáëëéôå÷íéêÞò äçìéïõñãßáò, ï ¼ìçñïò ãïçôåýåé ôïí áíáãíþóôç ìå ôçí åíÜñãåéá ôùí óõíáñðáóôéêþí åéêüíùí, ìå ôïí ðëïýôï ôçò åêðëçêôéêÞò êáé êáëðÜæïõóáò öáíôáóßáò, ìå ôç óïâáñüôçôá ôçò èåßáò Ýìðíåõóçò, ìå ôïõò õøçëïýò ðïéçôéêïýò ôüíïõò êáé ìå ôá äéá÷ñïíéêÜ éäåþäç. Ïé ÞñùÝò ôïõ ðáñïõóéÜæïíôáé ùò óýìâïëá áéþíéá åíüò áäéÜêïðïõ áãþíá áëëÜ êáé Ýíôïíùí ðáèþí. Ôï âéâëßï áõôü åõåëðéóôåß üôé ï óôü÷ïò ôïõ íá ðñïóöÝñåé óôï ìáèçôÞ êáé óôïí êáèçãçôÞ ü,ôé áêñéâþò áðáéôåßôáé ãéá ôçí êáôáíüçóç ôùí óôß÷ùí ôçò ÉëéÜäáò, èá ãßíåé ðñáãìáôéêüôçôá. Åêäüóåéò ÂïëïíÜêç

7

Εισαγωγή

15

Ôï çìåñïëüãéï ôçò ÉëéÜäáò

18

Ôßôëïé ñáøùäéþí ÉëéÜäáò êáôÜ ôïõò Áëåîáíäñéíïýò öéëïëüãïõò

Ραψωδία Α: Λοιμός. Μῆνις.

20

22

Ï ëïéìüò – Ç ïñãÞ ôïõ Á÷éëëÝá Ôüðïò – ÷ñüíïò – ðñüóùðá

• óô. 1-53: Ôï ðñïïßìéï – Ç éêåóßá ôïõ ×ñýóç • óô. 54-306: ÓõíÝëåõóç ôùí Á÷áéþí,

23

Ç óýãêñïõóç ôïõ ÁãáìÝìíïíá ìå ôïí Á÷éëëÝá

39

óôçí ðáôñßäá ôçò êáé ç Âñéóçßäá ïäçãåßôáé óôïí ÁãáìÝìíïíá (ÐåñéëçðôéêÞ áíáäéÞãçóç) • óô. 350-431á: Ç óõíÜíôçóç Á÷éëëÝá - ÈÝôéäáò • óô. 431â-493: Ç ×ñõóçßäá ðáñáäßäåôáé óôïí ðáôÝñá ôçò - ÅðéóôñïöÞ ôçò áðïóôïëÞò ìå åðéêåöáëÞò ôïí ÏäõóóÝá óôï óôñáôüðåäï ôùí Á÷áéþí (ÐåñéëçðôéêÞ áíáäéÞãçóç) • óô. 494-612: ÓêçíÝò áðü ôïí ¼ëõìðï

ΡΑΨΩΔΙΑ Β: Ὄνειρος. Διάπειρα. Κατάλογος νεῶν.

63 65

75 77

91

Ç åðßóêåøç ôïõ ïíåßñïõ – Ç äïêéìáóßá ôïõ óôñáôïý – Ï êáôÜëïãïò ôùí ðëïßùí Ôüðïò – ÷ñüíïò – ðñüóùðá – ÂáóéêÜ óçìåßá

ΡΑΨΩΔΙΑ Γ: Ὅρκοι. Τειχοσκοπία. Ἀλεξάνδρου καὶ Μενέλαου Μονομαχία.

93

Περιεχόμενα

• óô. 307-349: Ç ×ñõóçßäá åðéóôñÝöåé

¼ñêïé – ÈÝá áðü ôá ôåß÷ç – Ìïíïìá÷ßá ÁëÝîáíäñïõ êáé ÌåíåëÜïõ Ôüðïò – ÷ñüíïò – ðñüóùðá

9

Περιεχόμενα

• Ðåñßëçøç óô. 1-121 • óô. 121-244: Ç ôåé÷ïóêïðßá • Ðåñßëçøç óô. 245-461

ΡΑΨΩΔΙΑ Δ: Ὁρκίων σύγχυσις. Ἀγαμέμνονος Ἐπιπώλησις.

107

ΡΑΨΩΔΙΑ Ε: Διομήδους ἀριστεία

109

Ïé Ôñþåò ðáñáâáßíïõí ôéò óõìöùíßåò – Ï ÁãáìÝìíïíáò åðéèåùñåß ôï óôñÜôåõìá ðñéí áðü ôç ìÜ÷ç Ôüðïò – ÷ñüíïò – ðñüóùðá – ÂáóéêÜ óçìåßá

Ôá êáôïñèþìáôá ôïõ ÄéïìÞäç Ôüðïò – ÷ñüíïò – ðñüóùðá

• Ðåñßëçøç óô. 1-273 • óô. 274-430: Ï ÄéïìÞäçò óêïôþíåé ôïí ÐÜíäáñï êáé ôñáõìáôßæåé ôçí Áöñïäßôç • Ðåñßëçøç óô. 431-909

ΡΑΨΩΔΙΑ Ζ: Ἕκτορος καὶ Ἀνδρομάχης ὁμιλία Ï ¸êôïñáò óõíáíôÜ ôçí ÁíäñïìÜ÷ç Ôüðïò – ÷ñüíïò – ðñüóùðá

• Ðåñßëçøç óô. 1-368 • óô. 369-529: Ï ¸êôïñáò óôçí Ôñïßá

ΡΑΨΩΔΙΑ Η: Ἕκτορος καὶ Αἴαντος μονομαχία. Νεκρῶν ἀναίρεσις.

Ç ìïíïìá÷ßá ôïõ ¸êôïñá êáé ôïõ Áßáíôá – Ç ôáöÞ ôùí íåêñþí Ôüðïò – ÷ñüíïò – ðñüóùðá • Ðåñßëçøç óô. 1-205 • óô. 206-315: Ìïíïìá÷ßá ¸êôïñá êáé Áßáíôá • Ðåñßëçøç óô. 316-482

110 111 127

129

130 131

147

148 149 157

ΡΑΨΩΔΙΑ Θ: Κόλος μάχη

159

ΡΑΨΩΔΙΑ Ι: Πρεσβεία πρὸς Ἀχιλλέα, Λιταί

160

Ôï óêïôÜäé äéáêüðôåé ôç ìÜ÷ç, ÷ùñßò íá êñéèåß ï íéêçôÞò Ôüðïò – ÷ñüíïò – ðñüóùðá – ÂáóéêÜ óçìåßá

10

94 95 106

ÁðïóôïëÞ ðñåóâåßáò óôïí Á÷éëëÝá - ÐáñáêëÞóåéò Ôüðïò – ÷ñüíïò – ðñüóùðá

Περιεχόμενα • Ðåñßëçøç óô. 1-224 • óô. 225-431: Ï ëüãïò ôïõ ÏäõóóÝá êáé ï áíôßëïãïò ôïõ Á÷éëëÝá • Ðåñßëçøç óô. 432-713

162 163 179

ΡΑΨΩΔΙΑ Κ: Δολώνεια

181

ΡΑΨΩΔΙΑ Λ: Ἀγαμέμνονος ἀριστεία

183

ΡΑΨΩΔΙΑ Μ: Τειχομαχία

185

ΡΑΨΩΔΙΑ Ν: Μάχη ἐπί ταῖς ναυσὶν

187

ΡΑΨΩΔΙΑ Ξ: Διός ἀπάτη

189

ΡΑΨΩΔΙΑ Ο: Παλίωξις παρά τῶν νεῶν

191

Ôï åðåéóüäéï ôïõ Äüëùíá Ôüðïò – ÷ñüíïò – ðñüóùðá – ÂáóéêÜ óçìåßá

Ôá êáôïñèþìáôá ôïõ ÁãáìÝìíïíá Ôüðïò – ÷ñüíïò – ðñüóùðá – ÂáóéêÜ óçìåßá

Ç ìÜ÷ç ãýñù áðü ôï á÷áúêü ôåß÷ïò Ôüðïò – ÷ñüíïò – ðñüóùðá – ÂáóéêÜ óçìåßá

ÌÜ÷ç êïíôÜ óôá ðëïßá Ôüðïò – ÷ñüíïò – ðñüóùðá – ÂáóéêÜ óçìåßá

Ç åîáðÜôçóç ôïõ Äßá Ôüðïò – ÷ñüíïò – ðñüóùðá – ÂáóéêÜ óçìåßá

Ïé Á÷áéïß áðïìáêñýíïõí ôïõò Ôñþåò áðü ôá ðëïßá – Ïé Ôñþåò áðùèïýí êáé ðÜëé ôïõò Á÷áéïýò ìÝóá óôï óôñáôüðåäï Ôüðïò – ÷ñüíïò – ðñüóùðá • óô. 1-79: Ç áöýðíéóç ôïõ Äßá ðÜíù óôçí ºäç åðáíáöÝñåé ôï ìýèï óôçí êïßôç ôïõ • Ðåñßëçøç óô. 80-713

ΡΑΨΩΔΙΑ Π: Πατρόκλεια

Ôá êáôïñèþìáôá êáé ï èÜíáôïò ôïõ ÐÜôñïêëïõ Ôüðïò – ÷ñüíïò – ðñüóùðá • Ðåñßëçøç óôß÷ùí 1-683 • óô. 684-867: Ôï êýêíåéï Üóìá êáé ï èÜíáôïò ôïõ ÐÜôñïêëïõ

193 201

203

204 205

11

Περιεχόμενα

ΡΑΨΩΔΙΑ Ρ: Μενελάου Ἀριστεία

219

ΡΑΨΩΔΙΑ Σ: Ὁπλοποιία

221

Ôá êáôïñèþìáôá ôïõ ÌåíåëÜïõ Ôüðïò – ÷ñüíïò – ðñüóùðá – ÂáóéêÜ óçìåßá

Ôá íÝá üðëá ôïõ Á÷éëëÝá êáôáóêåõÜæïíôáé Ôüðïò – ÷ñüíïò – ðñüóùðá • Ðåñßëçøç óô. 1-478 • óô.478-616: Ï ¹öáéóôïò êáôáóêåõÜæåé ôçí ðáíïðëßá ôïõ Á÷éëëÝá – ÐåñéãñáöÞ ôçò áóðßäáò

ΡΑΨΩΔΙΑ Τ: Μήνιδος Ἀπόρρησις

Ï Á÷éëëÝáò áðïêçñýóóåé ôçí ïñãÞ ôïõ Ôüðïò – ÷ñüíïò – ðñüóùðá • óô. 1-152: Ç óõìöéëßùóç ôïõ Á÷éëëÝá ìå ôïí ÁãáìÝìíïíá

223

235

237

ΡΑΨΩΔΙΑ Υ: Θεομαχία

247

ΡΑΨΩΔΙΑ Φ: Μάχη παραποτάμιος

249

ΡΑΨΩΔΙΑ Χ: Ἕκτορος ἀναίρεσις

251

Óõììåôï÷Þ ôùí èåþí óôç ìÜ÷ç Ôüðïò – ÷ñüíïò – ðñüóùðá – ÂáóéêÜ óçìåßá

ÌÜ÷ç óôéò ü÷èåò ôïõ ðïôáìïý ÓêÜìáíäñïõ Ôüðïò – ÷ñüíïò – ðñüóùðá – ÂáóéêÜ óçìåßá

Ï èÜíáôïò ôïõ ¸êôïñá Ôüðïò – ÷ñüíïò – ðñüóùðá

• Ðåñßëçøç óô. 1-246 • óô. 247-394: Ç ìïíïìá÷ßá ¸êôïñá êáé Á÷éëëÝá

252 253

ΡΑΨΩΔΙΑ Ψ: Ἇθλα ἐπὶ Πατρόκλῳ

265

ΡΑΨΩΔΙΑ Ω: Ἕκτορος Λύτρα

267

Áèëçôéêïß áãþíåò ðñïò ôéìÞí ôïõ Ðáôñüêëïõ Ôüðïò – ÷ñüíïò – ðñüóùðá – ÂáóéêÜ óçìåßá

12

222

Ëýôñá ãéá ôïí ¸êôïñá Ôüðïò – ÷ñüíïò – ðñüóùðá

• Ðåñßëçøç óô. 1-467 • óô. 468-677: Ç óõíÜíôçóç ÐñéÜìïõ êáé Á÷éëëÝá • óô. 678-805: Ï èñÞíïò ãéá ôïí ¸êôïñá

ΕΠΙΜΕΤΡΟ • Ç áîéïëüãçóç ôïõ ìáèÞìáôïò • Ðáñáäåßãìáôá ùñéáßùí äéáãùíéóìÜôùí • ÃëùóóÜñé ëïãïôå÷íéêþí üñùí

ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΊΑ

268 269 279

Περιεχόμενα

291 293 294 297

303

13

Βασικά χαρακτηριστικά των ομηρικών επών

• Ç ÉëéÜäá êáé ç Ïäýóóåéá áðïôåëïýí ôá áñ÷áéüôåñá Ýðç ôçò åõñùðáúêÞò ëïãïôå÷íßáò. • Ôïðïèåôïýíôáé ÷ñïíéêÜ óôï â´ ìéóü ôïõ 8ïõ áé. ð.×. • Ç ÉëéÜäá Ý÷åé ðåñßðïõ 3.500 óôß÷ïõò ðáñáðÜíù áðü ôçí Ïäýóóåéá, äçë. 15.693. • Ïé 24 ñáøùäßåò ôçò ÉëéÜäáò äçëþíïíôáé ìå êåöáëáßá ãñÜììáôá.

• ÓõíôÝèçêå ôïí 8ï áé. ð.×., áëëÜ ðåñéãñÜöåé ãåãïíüôá ôïõ 12ïõ áé. ð.×. • Ï ðïéçôÞò ìåôáöÝñåé óôïé÷åßá ôçò äéêÞò ôïõ åðï÷Þò óôçí åðï÷Þ ôïõ Ôñùéêïý ðïëÝìïõ (áíá÷ñïíéóìüò). • Óõ÷íÜ óôçí ÉëéÜäá áíáöÝñïíôáé óôïé÷åßá åíôåëþò öáíôáóôéêÜ êáé åîùðñáãìáôéêÜ. Äåí ðñÝðåé, ëïéðüí, íá áíôéìåôùðßæïõìå ôçí ÉëéÜäá ùò éóôïñéêÞ ðçãÞ. • Óêïðüò ôïõ ÏìÞñïõ Þôáí íá ôÝñøåé ôï êïéíü ôïõ êáé ü÷é íá ôï åíçìåñþóåé ãé ôçí åðï÷Þ ðïõ ðåñéãñÜöåé óôï Ýñãï ôïõ.

Περιεχόμενο, θέμα και δομή της Ιλιάδας

• Ôï èÝìá ôçò ÉëéÜäáò åßíáé ç öïâåñÞ ïñãÞ, ç ìῆíéò, ôïõ Á÷éëëÝá åíáíôßïí ôïõ ÁãáìÝìíïíá. ¹äç áðü ôïí ðñþôï óôß÷ï ôïõ Ýðïõò ôï âáóéêü èÝìá êáé ç áöåôçñßá ãéá ôç óýíèåóç ôïõ Ýðïõò åßíáé óáöÞò. • Ç áöïñìÞ åßíáé ç Üñíçóç ôïõ ÁãáìÝìíïíá íá åðéóôñÝøåé ôçí áé÷ìÜëùôç ×ñõóçßäá óôïí éåñÝá ôïõ Áðüëëùí ×ñýóç, ï ïðïßïò æçôåß áðü ôï èåü íá ôéìùñÞóåé ôïõò Á÷áéïýò. Åêåßíïò áíôáðïêñßíåôáé êáé

Εισαγωγή

Ιλιάδα και Ιστορία

15

Εισαγωγή

óôÝëíåé öïâåñü ëïéìü óôï óôñáôüðåäï ôùí Á÷áéþí. Óôç óõíÝ÷åéá, ï ÁãáìÝìíïíáò áíáãêÜæåôáé íá åðéóôñÝøåé ôç ×ñõóçßäá êáé áðáéôåß íá ðÜñåé óôç èÝóç ôçò ôï ãÝñáò ôïõ Á÷éëëÝá, ôç Âñéóçßäá. Ï Á÷éëëÝáò èåùñåß áõôÞ ôçí áðáßôçóç áôéìùôéêÞ ãéá ôïí ßäéï êáé ôçí áíäñåßá ðïõ Ý÷åé åðéäåßîåé ìåôáîý ôùí Áñãåßùí, ãé’ áõôü êáé öéëïíéêåß ìå ôïí ÁãáìÝìíïíá êáé ôåëéêÜ áðïöáóßæåé íá áðï÷ùñÞóåé áðü ôç ìÜ÷ç. Èá åðáíÝëèåé ðïëý áñãüôåñá, áöïý Ý÷ïõí óêïôùèåß åêáôïíôÜäåò Á÷áéïß, ìüíï ãéá íá åêäéêçèåß ôï èÜíáôï ôïõ ößëïõ ôïõ Ðáôñüêëïõ. Óõìöéëéþíåôáé ìå ôïí ÁãáìÝìíïíá êáé óôñÝöåôáé ïñãéóìÝíïò åíáíôßïí ôïõ ¸êôïñá, ôïí ïðïßï óêïôþíåé. • Ôï èÝìá, ëïéðüí, åßíáé ç ìῆíéò ôïõ Á÷éëëÝá, áëëÜ ôï ðåñéå÷üìåíï åßíáé ï äåêÜ÷ñïíïò ðüëåìïò óôçí ðåäéÜäá ôçò Ôñïßáò. Åßíáé áðáñáßôçôï íá ãßíåôáé äéÜêñéóç áíÜìåóá óå áõôÜ ôá äýï óôïé÷åßá. • Ï ðïéçôÞò ðåñéãñÜöåé ôéò ôåëåõôáßåò 51 çìÝñåò ðñéí áðü ôçí Üëùóç ôçò Ôñïßáò, ç ïðïßá äåí ðåñéëáìâÜíåôáé óôï Ýðïò. Ç ÉëéÜäá ðïõ ôåëåéþíåé ìå ôïí åíôáöéáóìü ôïõ ¸êôïñá, ôïõ ðéï ãåííáßïõ Ôñþá êáé ãéïõ ôïõ âáóéëéÜ ÐñéÜìïõ.

ΔΙΑΦΟΡΕΣ ΙΛΙΑΔΑΣ

ΚΑΙ

ΟΔΥΣΣΕΙΑΣ

• ¾öïò ÉëéÜäá: äñáìáôéêü êáé ðõêíü Ïäýóóåéá: áöçãçìáôéêü êáé ðáñáóôáôéêü • Ðåñéå÷üìåíï ÉëéÜäá: çñùéêü, ðïëåìéêü, óêëçñü êáé óõ÷íÜ ùìü Ïäýóóåéá: Þñåìï, åéñçíéêü, ðáñáìõèéáêü êáé íïóôáëãéêü Åßíáé óáöÝò üôé ï ÷áñáêôÞñáò ôçò Ïäýóóåéáò ðáñáðÝìðåé óå Ýíá ðïéçôÞ þñéìï êáé êáôáóôáëáãìÝíï óôçí êïóìïèåùñßá ôïõ, åíþ ï ÷áñáêôÞñáò ôçò ÉëéÜäáò öáíåñþíåé Ýíáí äçìéïõñãü óôçí áêìÞ ôçò íåáíéêÞò çëéêßáò ôïõ. • Êïéíùíßá êáé ðïëéôéêÞ ÉëéÜäá: Âáóéëåßá – áñéóôïêñáôßá, ìå óõììåôï÷Þ ôïõ óôñáôïý óôç ëÞøç áðïöÜóåùí. Ïäýóóåéá: ÐáñáêìÞ âáóéëåßáò êáé áñéóôïêñáôßáò — ïé êáôþôåñåò ôÜîåéò Ý÷ïõí Üðïøç.

16

• Èåïß êáé Üíèñùðïé Êáé ôá äýï Ýðç ðåñéãñÜöïõí ôïõò èåïýò ìå áíèñùðüìïñöá ÷áñáêôçñéóôéêÜ. ÉëéÜäá: ÅãùéóôÝò êáé Üäéêïé.

Ïé Üíèñùðïé ðáñáäßíïíôáé óôéò äéáèÝóåéò ôïõò. Ïäýóóåéá: Õðáêïýïõí óå êÜðïéïõò êþäéêåò çèéêÞò, åßíáé ðéï áîéïðñåðåßò. Ïé Üíèñùðïé Ý÷ïõí ðéï îåêÜèáñç ôçí ðñïóùðéêÞ åõèýíç ãéá ôéò åðéëïãÝò ðïõ êÜíïõí óôç æùÞ ôïõò êáé êáèïñßæïõí ìå áõôü ôïí ôñüðï åí ìÝñåé ôç ìïßñá ôïõò.

Εισαγωγή

• ÐñùôáãùíéóôÝò ÉëéÜäá: Ï Á÷éëëÝáò åßíáé ðáñïñìçôéêüò êáé ÷Üíåé åýêïëá ôçí øõ÷ñáéìßá ôïõ. Ïäýóóåéá: ï ÏäõóóÝáò åßíáé öñüíéìïò êáé óõíåôüò.

ΤΟ

ΟΜΗΡΙΚΟ ΖΗΤΗΜΑ

Ç ìåëÝôç ôùí ïìçñéêþí åðþí ãÝííçóå åñùôÞìáôá ó÷åôéêÜ ìå ôï áí ï ðïéçôÞò ôçò ÉëéÜäáò êáé ôçò Ïäýóóåéáò åßíáé ï ¼ìçñïò, Þ áí áõôüò óõíÝèåóå ôçí ÉëéÜäá êáé êÜðïéïò Üëëïò, ßóùò ìáèçôÞò ôïõ, óõíÝèåóå ôçí Ïäýóóåéá. Åðßóçò, Ý÷åé ôåèåß ôï åñþôçìá áí ôá äýï áõôÜ Ýðç åßíáé ìéá ïëïêëçñùìÝíç ðïéçôéêÞ äçìéïõñãßá Þ áí ðñïÝêõøáí áðü óõíÝíùóç êïììáôéþí ðïõ ðñïÝñ÷ïíôáé áðü ôç ìõèéêÞ ðáñÜäïóç. ¸÷åé ãßíåé äåêôü ãåíéêÜ üôé ï ¼ìçñïò Üíôëçóå ìåí õëéêü áðü ôçí ðñïöïñéêÞ ðáñÜäïóç, áëëÜ ôï óõíÝèåóå óõíäõÜæïíôÜò ôï ìå óôïé÷åßá ôçò äéêÞò ôïõ åðï÷Þò êáé ôçí åðéêÞ ðáñÜäïóç.

17

ΗΜΕΡΟΛΟΓΙΟ ΤΗΣ ΙΛΙΑΔΑΣ

Εισαγωγή

18

ΤΟ

ÇÌÅÑÅÓ

ÊÕÑÉÁ ÃÅÃÏÍÏÔÁ

1ç

Ï ÁãáìÝìíïíáò áñíåßôáé íá åðéóôñÝøåé óôïí éåñÝá ôïõ Áðüëëùíá ×ñýóç ôçí áé÷ìÜëùôç êüñç ôïõ ×ñõóçßäá. Ï Áðüëëùíáò ðáßñíåé åêäßêçóç óôÝëíïíôáò öïâåñü ëïéìü óôï óôñáôüðåäï ôùí Á÷áéþí.

1ç-9ç

Ï öïâåñüò ëïéìüò áöáíßæåé ôïõò Á÷áéïýò.

10ç

Ï Á÷éëëÝáò óõãêáëåß óõíÝëåõóç. Ï ÁãáìÝìíïíáò áíáãêÜæåôáé íá åðéóôñÝøåé ôç ×ñõóçßäá, ðáßñíïíôáò üìùò ãéá áíôÜëëáãìá ôç ÂñéóéÞäá áðü ôïí Á÷éëëÝá. Áõôüò öåýãåé ïñãéóìÝíïò áðü ôç ìÜ÷ç. ÆçôÜ áðü ôç ìçôÝñá ôïõ, ôç ÈÝôéäá, íá ðáñáêáëÝóåé ôïí Äßá íá ôéìùñÞóåé ôïõò Á÷áéïýò êáé åêåßíç õðüó÷åôáé íá ôï êÜíåé ìüëéò ïé èåïß åðéóôñÝøïõí áðü ôç ÷þñá ôùí Áéèéüðùí.

11ç

Ïé Á÷áéïß åðéóôñÝöïõí ôç ×ñõóçßäá óôïí ×ñýóç êáé ôåëïýí èõóßåò ðñïò ôïí Áðüëëùíá, ï ïðïßïò óôáìáôÜ ôï ëïéìü.

11ç-21ç

Ïé èåïß áðïõóéÜæïõí óôïõò Áéèßïðåò.

21ç

Ïé èåïß ãõñßæïõí óôïí ¼ëõìðï êáé ôüôå ç ÈÝôéäá ðåßèåé ôïí Äßá íá ôéìùñÞóåé ôïõò Á÷áéïýò, ôéìþíôáò Ýôóé ôïí Á÷éëëÝá. Ç ¹ñá ðáñåìâáßíåé êáé óõãêñïýåôáé ìå ôïí Äßá. Ï ¹öáéóôïò ìåóïëáâåß ãéá ôç óõìöéëßùóÞ ôïõò.

ÂñÜäõ ðñéí ôçí 22ç

Ï Äßáò ðáñáðëáíåß ôïí ÁãáìÝìíïíá ìå Ýíá üíåéñï, üðïõ ôïí ðñïôñÝðåé íá åðéôåèåß, ãéáôß äÞèåí Ý÷åé Ýëèåé ç þñá íá êáôáëÜâåé ôçí Ôñïßá.

22ç (1ç çìÝñá ôçò ìÜ÷çò)

Ï ÁãáìÝìíïíáò óõãêáëåß óõíÝëåõóç ôïõ óôñáôïý êáé ðñïôåßíåé ôç ëýóç ôçò ðïëéïñêßáò, èÝëïíôáò íá äïêéìÜóåé ôï çèéêü ôùí óôñáôéùôþí. Åêåßíïé åíèïõóéÜæïíôáé êáé ôñÝ÷ïõí ðñïò ôá êáñÜâéá. Ï ÏäõóóÝáò ôïõò ëÝåé íá ãõñßóïõí ðßóù êáé ï ÍÝóôïñáò ôïõò åìøõ÷þíåé. ÔåëéêÜ, ïé Á÷áéïß ðáñáôÜóóïíôáé ãéá ìÜ÷ç. Óôç óõíÝ÷åéá ðáñáôßèåôáé ï êáôÜëïãïò ôùí óôñáôéùôéêþí äõíÜìåùí Á÷áéþí êáé Ôñþùí. ÊáôÜ ôç äéÜñêåéá ôçò ìÜ÷çò ï ÐÜñçò ìïíïìá÷åß ìå ôïí ÌåíÝëáï, åíþ ç ÅëÝíç ðáñáêïëïõèåß áðü ôá ôåß÷ç ìáæß ìå ôïí Ðñßáìï. Óå ìéá êñßóéìç óôéãìÞ åðåìâáßíåé ç Áöñïäßôç, ðïõ ìåôáöÝñåé ôïí ÐÜñç óôï äùìÜôéï ôçò ÅëÝíçò. Ïé Ôñþåò âñßóêïíôáé óå äåéíÞ èÝóç êáé ï ¸êôïñáò Ýñ÷åôáé óôï ðáëÜôé êáé æçôåß áðü ôç ìçôÝñá ôïõ ÅêÜâç íá êÜíåé äÝçóç óôçí ÁèçíÜ. Ï ÄéïìÞäçò, åí ôù ìåôáîý, åôïéìÜæåôáé íá ìïíïìá÷Þóåé ìå ôïí Ãëáýêï. ¼ôáí üìùò áíôéëáìâÜíïíôáé üôé ïé ðñüãïíïß ôïõò Þôáí ößëïé áðü öéëïîåíßá, äåí óõãêñïýïíôáé, áëëÜ áíôáëëÜóóïõí äþñá öéëßáò. Ï ¸êôïñáò äåí ðôïåßôáé áðü ôá ðáñáêÜëéá ôçò ãõíáßêáò ôïõ ÁíäñïìÜ÷çò êáé åðéóôñÝöåé óôç ìÜ÷ç. Ïé Ôñþåò, ìåôÜ áðü ðñüôáóç ôùí Á÷áéþí, óõìöùíïýí íá ãßíåé áíáêù÷Þ êáé åðéóôñïöÞ ôùí êëåììÝíùí èçóáõñþí, åêôüò ôçò ÅëÝíçò.

ÇÌÅÑÅÓ

ÊÕÑÉÁ ÃÅÃÏÍÏÔÁ

23ç

ÔáöÞ ôùí íåêñþí. Ïé Á÷áéïß áðïññßðôïõí ôçí ðñüôáóç ôùí Ôñþùí ãéá óõìâéâáóìü.

24ç

ÁíÝãåñóç ôïõ á÷áúêïý ôåß÷ïõò. Ï Äßáò ðáñáêïëïõèåß ìáæß ìå ôïí Ðïóåéäþíá, ï ïðïßïò äçëþíåé üôé èá êáôáóôñÝøåé ôï ôåß÷ïò ìüëéò öýãïõí ïé Á÷áéïß.

25ç (2ç çìÝñá ôçò ìÜ÷çò)

Ï Äßáò ðçãáßíåé ìå ôï Üñìá ôïõ óôï âïõíü ôçò ºäçò, ãéá íá ðáñáêïëïõèÞóåé ôç ìÜ÷ç. Óôïí ¼ëõìðï óõãêñïýåôáé ìå ôçí ¹ñá êáé ôçò ëÝåé üôé ï ¸êôïñáò äåí èá óôáìáôÞóåé íá ðïëåìÜ ìÝ÷ñé íá óêïôùèåß ï ÐÜôñïêëïò êáé íá åðéóôñÝøåé óôç ìÜ÷ç ï Á÷éëëÝáò. Ïé Ôñþåò óôñáôïðåäåýïõí Ýîù áðü ôá ôåß÷ç ôïõò ãéá ðñþôç öïñÜ. Ïé Á÷áéïß âñßóêïíôáé óå áðåëðéóôéêÞ êáôÜóôáóç êáé ãé’ áõôü óôÝëíïõí óôïí Á÷éëëÝá ôïí Öïßíéêá, ôïí Áßáíôá êáé ôïí ÏäõóóÝá. Ï Á÷éëëÝáò óõíå÷ßæåé íá áñíåßôáé íá åðéóôñÝøåé óôç ìÜ÷ç êáé äåí äÝ÷åôáé ôá ðëïýóéá äþñá êáé ôç ÂñéóéÞäá áðü ôïí ÁãáìÝìíïíá. ËÝåé üôé èá ìðåé óôç ìÜ÷ç üôáí ï ¸êôïñáò öôÜóåé óôá ðëïßá. Ï ÄéïìÞäçò êáé ï ÏäõóóÝáò êáôáóêïðåýïõí ôï óôñáôüðåäï ôùí Ôñþùí êáé ï ðñþôïò óêïôþíåé ôïí Äüëùíá, ðïõ êáôáóêüðåõå ôï óôñáôüðåäï ôùí Á÷áéþí.

26ç (3ç çìÝñá ôçò ìÜ÷çò)

Ïé Ôñþåò åéóâÜëëïõí óôï óôñáôüðåäï ôùí Á÷áéþí, ðïõ ôñÝ÷ïõí ðñïò ôá ðëïßá ôïõò. Ï Áðüëëùíáò ãêñåìßæåé ìÝñïò ôïõ á÷áúêïý ôåß÷ïõò, ãéá íá ðåñÜóïõí ïé Ôñþåò. Ï ÐÜôñïêëïò ìÜôáéá ðáñáêáëåß ôïí Á÷éëëÝá íá åðéóôñÝøåé óôç ìÜ÷ç. Öïñþíôáò ôçí ðáíïðëßá ôïõ ìðáßíåé óôç ìÜ÷ç, áñéóôåýåé, ìïíïìá÷åß ìå ôïí ¸êôïñá êáé óêïôþíåôáé. Ï ¸êôïñáò ðáßñíåé ôá üðëá ôïõ êáé ï ÌåíÝëáïò ìå ôïí Ìçñéüíç ìåôáöÝñïõí ôï ðôþìá ôïõ óôï óôñáôüðåäï. Ï Á÷éëëÝáò, ìüëéò ðëçñïöïñåßôáé ôï èÜíáôï ôïõ ößëïõ ôïõ, áíáêïéíþíåé óôç ìçôÝñá ôïõ üôé èá åêäéêçèåß ôïí ¸êôïñá. Åêåßíç ðñïóðáèåß íá ôïí áðïôñÝøåé ëÝãïíôÜò ôïõ üôé ìåôÜ ôï èÜíáôï ôïõ ¸êôïñá èá ðåèÜíåé êáé ï ßäéïò.

27ç (4ç çìÝñá ôçò ìÜ÷çò)

Ï Á÷éëëÝáò êáé ï ÁãáìÝìíïíáò óõìöéëéþíïíôáé êáé ï ðñþôïò ðáßñíåé ðëïýóéá äþñá êáé ôç ÂñéóéÞäá. Ï ÎÜíèïò, ôï Üëïãï ôïõ Á÷éëëÝá, ôïõ ðñïáíáããÝëëåé üôé èá ðåèÜíåé óýíôïìá. Ï Þñùáò ìðÜéíåé óôç ìÜ÷ç öïñþíôáò ôçí ðáíïðëßá ðïõ ôïõ Ýöôéáîå ï ¹öáéóôïò êáé êáôáäéþêåé ôïí ¸êôïñá. Ìüëéò ïé èåïß áðïöáóßæïõí ôï ôÝëïò ôïõ, ç ÁèçíÜ, ìå ôç ìïñöÞ ôïõ Äçßöïâïõ, ôïí ðåßèåé íá áíôéóôáèåß óôïí Á÷éëëÝá. Ïé äýï Þñùåò ìïíïìá÷ïýí êáé óêïôþíåôáé ï ¸êôïñáò. Ïé Á÷áéïß óêõëåýïõí ôï ðôþìá ôïõ. Ï Á÷éëëÝáò ôï óÝñíåé ãõìíü óôá ÷þìáôá, åíþ ï Ðñßáìïò, ç ÅêÜâç êáé ç ÁíäñïìÜ÷ç èñçíïýí.

28ç

Êáýóç êáé ôáöÞ ôïõ Ðáôñüêëïõ.

29ç

ÏñãÜíùóç áèëçôéêþí áãþíùí ðñïò ôéìÞí ôïõ Ðáôñüêëïõ. Ï Á÷éëëÝáò óÝñíåé ôï ðôþìá ôïõ ¸êôïñá ôñåéò öïñÝò ãýñù áðü ôïí ôÜöï ôïõ Ðáôñüêëïõ.

29ç-40Þ

Ç âåâÞëùóç ôïõ ðôþìáôïò ôïõ ¸êôïñá áðü ôïí Á÷éëëÝá. Ï Áðüëëùíáò äéáìáñôýñåôáé êáé ï Äßáò êáëåß ôç ÈÝôéäá íá ðåßóåé ôï ãéï ôçò íá äå÷ôåß ôá ëýôñá êáé íá ðáñáäþóåé ôïí ¸êôïñá óôïí ðáôÝñá ôïõ.

Εισαγωγή

19

Εισαγωγή

ÇÌÅÑÅÓ

ÊÕÑÉÁ ÃÅÃÏÍÏÔÁ

41ç

Ï Á÷éëëÝáò, ìå ðñïôñïðÞ ôçò ìçôÝñáò ôïõ, äÝ÷åôáé ôá ëýôñá ôïõ ÐñéÜìïõ êáé åðéóôñÝöåé ôïí ¸êôïñá. Óõìöùíåß ãéá áíáêù÷Þ Ýíôåêá çìåñþí ìÝ÷ñé ôçí ôáöÞ ôïõ ¸êôïñá.

42ç

Ï Ðñßáìïò ìåôáöÝñåé ôï ðôþìá ôïõ ¸êôïñá óôçí Ôñïßá. Ç ÁíäñïìÜ÷ç, ç ÅêÜâç êáé ç ÅëÝíç èñçíïýí ôï íåêñü.

42ç-50ç

Ðñïåôïéìáóßá ôçò íåêñéêÞò ðõñÜò.

51ç

ÔáöÞ ôïõ ðôþìáôïò ôïõ ¸êôïñá.

ΚΑΤΑ Á

20

ΤΙΤΛΟΙ ΡΑΨΩΔΙΏΝ ΙΛΙΑΔΑΣ ΤΟΥΣ ΑΛΕΞΑΝΔΡΙΝΟΥΣ ΦΙΛΟΛΟΓΟΥΣ

Ëïéìüò – Ìῆíéò

Â

Ὄíåéñïò – ÄéÜðåéñá – Âïéùôßá Þ êáôÜëïãïò íåῶí

Ã

Ὅñêïé – Ôåé÷ïóêïðßá - ἈëåîÜíäñïõ êáß ÌåíåëÜïõ ìïíïìá÷ßá

Ä

Ὁñêßùí óýã÷õóéò - ἈãáìÝìíïíïò ἐðéðþëçóéò

Å

ÄéïìÞäïõò ἀñéóôåßá

Æ

Ἕêôïñïò êáß ἈíäñïìÜ÷çò ὁìéëßá

Ç

Ἕêôïñïò êáß Áἴáíôïò ìïíïìá÷ßá – Íåêñῶí ἀíáßñåóéò

È

Êüëïò ìÜ÷ç

É

Ðñåóâåßá ðñüò Ἀ÷éëëÝá – Ëéôáß

Ê

Äïëþíåéá

Ë

ἈãáìÝìíïíïò ἀñéóôåßá

Ì

Ôåé÷ïìá÷ßá

Í

ÌÜ÷ç ἐðß ôáῖò íáõóß

Î

Äéüò ἀðÜôç

Ï

Ðáëßùîéò ðáñÜ ôῶí íåῶí

Ð

Ðáôñüêëåéá

Ñ

ÌåíåëÜïõ ἀñéóôåßá

Ó

Ὁðëïðïéßá

Ô

ÌÞíéäïò ἀðüññçóéò

Õ

Èåïìá÷ßá

Ö

ÌÜ÷ç ðáñáðïôÜìéïò

×

Ἕêôïñïò ἀíáßñåóéò

Ø

Ἇèëá ἐðß Ðáôñüêëῳ

Ù

Ἕêôïñïò ëýôñá

Λοιμός - Μῆνις

ΤΟΠΟΣ: το στρατόπεδο των Αχαιών στην Τροία, τα ανάκτορα των θεών στον Όλυμπο ΧΡΟΝΟΣ: από τη 1 η ημέρα μέχρι την 21 η ημέρα ΠΡΟΣΩΠΑ: Αγαμέμνονας, Αχιλλέας, Κάλχας, Οδυσσέας, Ταλθύβιος και Ευρυβάτης, Πάτροκλος (Αχαιοί) – Χρύσης (Τρώας) – Δίας, Απόλλωνας, Αθηνά, Θέτιδα, Ήρα, Ήφαιστος και οι Μούσες (θεοί)

Ραψωδία Α

Ο λοιμός – Η οργή του Αχιλλέα

21

Ραψωδία

Ραψωδία Α 1-53

Α

στ. 1-53

Το προοίμιο – Η ικεσία του Χρύση

Τόπος

Χρόνος

Ôï óôñáôüðåäï ôùí Á÷áéþí óôçí Ôñïßá Ç áêñïãéáëéÜ

1ç çìÝñá ôçò ÉëéÜäáò

Πρόσωπα ÁãáìÝìíïíáò, ×ñýóçò

ΠΕΡΙΛΗΠΤΙΚΉ ΑΝΑΔΙΉΓΗΣΗ

Ï

ðïéçôÞò óôï ðñïïßìéï æçôÜ áðü ôç Ìïýóá íá øÜëëåé ôï èõìü ôïõ Á÷éëëÝá, ðïõ Ýöåñå óôïõò Á÷áéïýò ðïëëÝò ðßêñåò êáé èáíÜôïõò. Ï Áðüëëùíáò åßíáé ï õðåýèõíïò ãéá áõôü ôï èõìü, áöïý Ýóðåéñå ôç äé÷üíïéá áíÜìåóá óôïí Á÷éëëÝá êáé óôïí ÁãáìÝìíïíá, åðåéäÞ ï ôåëåõôáßïò äå óåâÜóôçêå ôïí éåñÝá ôïõ èåïý, ôïí ×ñýóç. Ï ×ñýóçò æÞôçóå íá åëåõèåñþóïõí ôçí êüñç ôïõ ðñïóöÝñïíôáò ëýôñá. Ï ÁãáìÝìíïíáò, üìùò, áñíÞèçêå íá ôçí åëåõèåñþóåé, óõìðåñéöÝñèçêå ìå áóÝâåéá óôïí ×ñýóç êáé åêåßíïò ðáñáêÜëåóå ôïí Áðüëëùíá íá ôéìùñÞóåé ôïõò Á÷áéïýò. Ï èåüò áíôáðïêñßèçêå óôÝëíïíôáò óôï óôñáôüðåäï ôùí Á÷áéþí öïâåñü ëïéìü.

Υποενότητες – Πλαγιότιτλοι α) στ. 1-11: Επίκληση στη Μούσα – Το θέμα της Ιλιάδας θα είναι ο θυμός του Αχιλλέα – Η οργή του Απόλλωνα. β) στ. 12-24: Ο ιερέας του Απόλλωνα Χρύσης ζητά από τον Αγαμέμνονα την κόρη του, Χρυσηίδα.

γ) στ. 25-43: Ο Αγαμέμνονας αρνείται να δώσει τη Χρυσηίδα στον πατέρα της, τον οποίο διώχνει με πολύ αγενή τρόπο. δ) στ. 44-53: Ο Χρύσης ζητά από τον Απόλλωνα να εκδικηθεί για την άρνηση του Αγαμέμνονα και ο θεός στέλνει λοιμό στους Αχαιούς.

23

ΛΕΞΙΛΟΓΙΚΑ

Ραψωδία

Α

στ. 1-53

1*

2

3

4-5

24

–

ΠΡΑΓΜΑΤΟΛΟΓΙΚΑ

θεά:

Ðñüêåéôáé ãéá ôç Ìïýóá ôçò åðéêÞò ðïßçóçò Êáëëéüðç. Ï ðïéçôÞò åäþ äåí ôçí ïíïìáôßæåé, êáèþò ï êáôÜëïãïò ôùí Ìïõóþí äéáìïñöþèçêå ìåôÜ ôïí ¼ìçñï. Ïé Ìïýóåò, èõãáôÝñåò ôïõ Äßá êáé ôçò Ìíçìïóýíçò, Þôáí èåüôçôåò ðïõ ðñïóôÜôåõáí ôéò ôÝ÷íåò: ç Êëåéþ ôçò éóôïñßáò, ç ÅõôÝñðç ôçò ìïõóéêÞò, ç ÈÜëåéá ôçò êùìùäßáò, ç ÌåëðïìÝíç ôçò ôñáãùäßáò, ç Åñáôþ ôçò åñùôéêÞò ðïßçóçò, ç Ðïëýìíéá ôçò èñçóêåõôéêÞò ðïßçóçò, ç Ôåñøé÷üñç ôïõ ÷ïñïý, ç Ïõñáíßá ôçò áóôñïíïìßáò, ç Êáëëéüðç ôçò åðéêÞò ðïßçóçò. Óýìöùíá ìå ôéò èñçóêåõôéêÝò äïîáóßåò ôùí áñ÷áßùí, ïé èåüôçôåò áõôÝò ãíþñéæáí ôéò ðñÜîåéò ôïõ ðáñåëèüíôïò êáé ôéò åíÝðíåáí óôïõò ðïéçôÝò. τον τρομερόν θυμόν: «Ìῆíéò» åßíáé ç ðñùôüôõðç ïìçñéêÞ ëÝîç ðïõ ðñïóäéïñßæåôáé ìÜëéóôá ìå ôï åðßèåôï «ïὐëïìÝíç», ðïõ óçìáßíåé «êáôáñáìÝíç», Ýíáò äçëáäÞ èõìüò ðïõ êÜèå Üíèñùðïò èá åõ÷üôáí íá áðïöýãåé. Αχιλλέως: Ãéïò ôïõ ÐçëÝá êáé ôçò ÈÝôéäáò êáé åããïíüò ôïõ Áéáêïý. Óýìöùíá ìå ôïí ¼ìçñï, áíáôñÜöçêå áðü ôïí Öïßíéêá, ï ïðïßïò óõììåôåß÷å êáé óôçí ÔñùéêÞ åêóôñáôåßá. ¹ôáí âáóéëéÜò ôùí Ìõñìéäüíùí óôç Öèßá ôçò Èåóóáëßáò. Ï Á÷éëëÝáò Þôáí åðéêåöáëÞò ôïõò óôçí Ôñïßá êáé åßíáé ï ðéï ãåííáßïò ðïëåìéóôÞò ôïõ åëëçíéêïý åêóôñáôåõôéêïý óþìáôïò. Αχαιούς: «Á÷áéïß» åßíáé ç ðéï óõíçèéóìÝíç ïíïìáóßá ôùí ÅëëÞíùí áðü ôïí ¼ìçñï. Åðßóçò, ôïõò áðïêáëåß «Äáíáïýò», áðü ôïí Äáíáü, éäñõôÞ ôïõ ¢ñãïõò, êáé «Áñãåßïõò», áðü ôï ¢ñãïò, ôçí Ýäñá ôùí Ìõêçíþí. ÊáôÜ ôïí ¼ìçñï, «¸ëëçíåò» ïíïìÜæïíôáí ôüôå ïé êÜôïéêïé ôçò ðåñéï÷Þò áíÜìåóá óôïí ÅíéðÝá êáé ôïí ðïôáìü Áóùðü, äçëáäÞ ïé êÜôïéêïé ôçò ÈåóóáëéêÞò Öèßáò. ροβόλησε: Ýóôåéëå, Ýóðñùîå ðñïò ôá êÜôù, Ýóôåéëå ôéò øõ÷Ýò ðïëëþí çñþùí óôïí ÊÜôù êüóìï. στον Άδην: ¸íáò áðü ôïõò ôñåéò ãéïõò ôïõ Êñüíïõ êáé ôçò ÑÝáò. Ìáæß ìå ôïõò áäåñöïýò ôïõ Äßá êáé ôïõ Ðïóåéäþíá ìïéñÜóôçêáí ôï âáóßëåéï ôïõ ðáôÝñá ôïõò. ÊáôÜ ôç ìïéñáóéÜ ï ¢äçò, ðïõ ïíïìÜæåôáé êáé Ðëïýôùíáò, ðÞñå ôïí ÊÜôù Êüóìï. Óõ÷íÜ ôï üíïìÜ ôïõ ôáõôßæåôáé ìå ôïí ÊÜôù Êüóìï. κι έδωκεν αυτούς... και των ορνέων: Ïé øõ÷Ýò ôùí çñþùí ðÞãáí óôïí ¢äç, åíþ ôá íåêñÜ êïñìéÜ ôïõò Ýãéíáí âïñÜ ôùí óêýëùí êáé ôùí üñíåùí. του Κρονίδη: Ãéïò ôïõ Êñüíïõ, åííïåß ôïí Äßá. Ï Äßáò Þôáí ãéïò ôïõ Êñüíïõ êáé ôçò ÑÝáò êáé ï áíþôåñïò èåüò ôïõ äùäå-

* Οι αριθμοί παραπέμπουν στους στίχους του κειμένου.

7

9

10

11

12

13 14

êÜèåïõ. Ôçí åîïõóßá ôçí ðÞñå, áöïý åêèñüíéóå ôïí ðáôÝñá ôïõ, Êñüíï, áðü ôïí ¼ëõìðï. Ατρείδης: Ï ãéïò ôïõ ÁôñÝá. Ðñüêåéôáé ãéá ôïí ÁãáìÝìíïíá êáé ü÷é ãéá ôïí ÌåíÝëáï. Ï ÁãáìÝìíïíáò Þôáí âáóéëéÜò ôùí Ìõêçíþí êáé áñ÷çãüò ôùí ÅëëÞíùí óôçí åêóôñáôåßá ôçò Ôñïßáò. θείος: èåúêüò, áõôüò ðïõ êáôÜãåôáé áðü ôïõò èåïýò. Óôï ðñùôüôõðï áðïäßäåôáé ùò «äßïò», ï êáôáãüìåíïò áðü ôïí Äßá. Ï ¼ìçñïò ÷ñçóéìïðïéåß ðïëëÝò öïñÝò ôï åðßèåôï áõôü ùò ðñþôï óõíèåôéêü, ãéá íá ó÷çìáôßóåé âáóéëéêïýò ÷áñáêôçñéóìïýò, üðùò: «äéïãÝíçò», «äéüèñåðôïò». Απόλλων: Ãéïò ôïõ Äßá êáé ôçò Ëçôþò, áäåñöüò ôçò ¢ñôåìçò. Èåùñïýíôáí èåüò ôïõ öùôüò, ôçò ìïõóéêÞò, ôçò ðïßçóçò, ôïõ ÷ïñïý, ðñïóôÜôçò ôùí åííÝá Ìïõóþí êáé ôçò ìáíôéêÞò. Óôï ìáíôåßï ôùí Äåëöþí åãêáôáóôÜèçêå áöïý óêüôùóå ôïí äñÜêï Ðýèùíá, ôï öýëáêá ôïõ ìáíôåßïõ, ãé’ áõôü ìßá áðü ôéò ïíïìáóßåò ôïõ Þôáí Ðýèéïò. Ï Áðüëëùíáò åßíáé ï óçìáíôéêüôåñïò ðñïóôÜôçò èåüò ôçò Ôñïßáò. λώβαν: ÌåôáäïôéêÞ áóèÝíåéá ðïõ áðïäåêÜôéæå ôï óôñáôü, ëïéìüò, ðáíïýêëá. Óôï óôß÷ï 39 ï Áðüëëùíáò ëÝãåôáé ÓìéíèÝáò (<óìßíèïò = ðïíôßêé). Óôçí ÔñùÜäá êáé óôá íçóéÜ ëáôñåõüôáí ùò ï èåüò ðïõ, áíÜëïãá ìå ôç äéÜèåóÞ ôïõ, ðüôå ðñïêáëïýóå ôçí åðéäñïìÞ ðïíôéêþí ó’ Ýíá ìÝñïò êáé ðüôå ôïõò åîïëüèñåõå. Ôï ëïéìü ôïí ìåôÝäéäáí ôá ðïíôßêéá, ðïõ Ýóôåëíå ï Áðüëëùíáò ÓìéíèÝáò. τον Χρύσην ιερέα: ÉåñÝáò ôïõ Áðüëëùíá, ðáôÝñáò ôçò ×ñõóçßäáò, ôçí ïðïßá áé÷ìáëþôéóáí ïé Á÷áéïß êáé êñÜôçóå ùò ôñüðáéï ï ÁãáìÝìíïíáò. Ï ×ñýóçò õðçñåôïýóå ôïí Áðüëëùíá êïíôÜ óôï áêñùôÞñéï Óßãåéï, óôï íáü ôïõ ÓìéíèÝá Áðüëëùíá. γρήγορα: Óôáèåñü ðáñáäïóéáêü åðßèåôï êáñáâéþí, êïóìçôéêü· áõôü èá ðåé ðùò äåí åßíáé áðáñáßôçôï ãéá ôï íüçìá, âïçèÜ üìùò íá ìçí ðåñÜóïõí ôá êáñÜâéá áðáñáôÞñçôá, áëëÜ íá óôáìáôÞóïõìå ìéá óôéãìÞ êáé íá ôá ÷áñïýìå áõôÜ êáèáõôÜ, Üó÷åôá áí ôá êáñÜâéá ôùí Á÷áéþí åßíáé åäþ êáé åííÝá ÷ñüíéá ôñáâçãìÝíá óôç óôåñéÜ. να λύσει: íá åëåõèåñþóåé. χρυσό σκήπτρο: ¹ôáí Ýíá øçëü ñáâäß ðïõ óôï ðÜíù ìÝñïò ôïõ åß÷å ÷ñõóÜ óôïëßäéá êáé áðïôåëïýóå óýìâïëï åîïõóßáò Þ äçìüóéïõ áîéþìáôïò. Ôï êñáôïýóáí ïé âáóéëéÜäåò, éåñåßò, ìÜíôåéò, êÞñõêåò êáé äéêáóôÝò. Åäþ ôï óêÞðôñï Þôáí éåñáôéêü. το στεφάνι: Öáßíåôáé ðùò Þôáí ïé ÷áëáñÝò Üêñåò áðü ìéá ôáéíßá áðü ìáëëß, ìå èñçóêåõôéêÞ óçìáóßá, ðïõ Þôáí ôõëéãìÝíç óôçí êïñõöÞ ôïõ óêÞðôñïõ ðïõ êñáôïýóå ï éåñÝáò. Ï ×ñýóçò åßíáé åäþ êáé éêÝôçò êáé éåñÝáò êáé ãé’ áõôü áîßæåé íá ôïí óåâá-

Ραψωδία

Α

στ. 1-53

25

Ραψωδία

Α

στ. 1-53

18

19 20 22

23 25 27

29 30 31 36

26

37

óôïýí äéðëÜ. Åßíáé ðïëý ðéèáíü ôï óôåöÜíé áõôü íá Þôáí óôçí ðñáãìáôéêüôçôá ôïõ Áðüëëùíá, íá óôüëéæå äçëáäÞ ôï ÜãáëìÜ ôïõ ìÝóá óôï íáü êáé ï ×ñýóçò íá ôï Ýöåñå ìáæß ôïõ ãéá íá áðïäåßîåé ôç ó÷Ýóç ôïõ ìå ôï èåü. του Φοίβου: ¢ëëç ïíïìáóßá ôïõ Áðüëëùíá. ÐñïÝñ÷åôáé áðü ôï åðßèåôï «öïῖâïò, -ç, -ïí», ðïõ óçìáßíåé «áãíüò, êáèáñüò, ëáìðñüò». Ìéá Üëëç åêäï÷Þ èÝëåé ôï åðßèåôï íá äüèçêå óôï èåü áðü ôç ãéáãéÜ ôïõ, Öïßâç. του Ολύμπου οι θεοί: ¹ôáí ï Äßáò, ç ¹ñá, ç ÁèçíÜ, ï Áðüëëùíáò, ç ¢ñôåìéò, ï ÅñìÞò, ï ¢ñçò, ç Áöñïäßôç, ï Ðïóåéäþíáò, ç ÄÞìçôñá, ï ¹öáéóôïò êáé ç Åóôßá. την πόλη του Πριάμου: Ç ðüëç ôïõ ÐñéÜìïõ åßíáé ôï ºëéï. ÏíïìÜóôçêå Ýôóé áðü ôïí âáóéëéÜ ºëéï êáé Þôáí ç ðñùôåýïõóá ôçò ÔñùÜäáò. αφού πορθήσετ’: áöïý êõñéÝøåôå. αποδώσετε σ’ εμέ: äþóôå ìïõ ðßóù. ποθητήν κόρη: áãáðçìÝíç êüñç. τον μακροβόλον τοξευτήν: Ï Áðüëëùíáò åßíáé ï èåüò ðïõ ÷ôõðÜ ìå ôï ôüîï ôïõ áðü ìáêñéÜ êáé ðåôõ÷áßíåé ôï óôü÷ï ôïõ. Ôïí èåùñïýóáí õðåýèõíï ãéá ôïí áéöíßäéï èÜíáôï ôùí áíäñþí, åíþ ï îáöíéêüò èÜíáôïò ìéáò ãõíáßêáò áðïäéäüôáí óôçí ¢ñôåìç. ευλαβείσθε: óÝâåóôå, öïâÜóôå. αλαλάξαν: öþíáîáí äõíáôÜ. δεν το ‘στεργεν: äåí ôï Þèåëå, ôï áñíÞèçêå («óôÝñãù» = áãáðþ, äÝ÷ïìáé). μη σ’ απαντήσω: íá ìç óå óõíáíôÞóù. σιμά: êïíôÜ. κοίλα πλοία: Ôá ïìçñéêÜ ðëïßá äåí åß÷áí ðëÞñåò êáôÜóôñùìá, ìüíï óôçí ðñýìíç êáé ôçí ðëþñç åß÷áí óáíéäþìáôá. ¸ôóé, ôï êïßëùìá ôïõ óêÜöïõò Þôáí åìöáíÝò ãéá üðïéïí êïéôïýóå ôá ðëïßá ôùí Á÷áéþí. Ôï åðßèåôï «êïßëï» åßíáé óôáèåñü ðáñáäïóéáêü åðßèåôï ôùí êáñáâéþí. μη θαρρεύεις στου θεού το σκήπτρο και το στέμμα: ìç óïõ äßíåé èÜññïò ç äýíáìç ôïõ èåïý (ôï óêÞðôñï êáé ôï óôÝììá), ðïõ õðçñåôåßò. δεν θα απολύσω: äåí èá åëåõèåñþóù. το γήρας: ôá ãçñáôåéÜ. Άργος: Ç åõñýôåñç ðåñéï÷Þ ôçò Áñãïëßäáò, ôçò ïðïßáò âáóéëéÜò Þôáí ï ÁãáìÝìíïíáò. ανάμερα: áðüìåñá, óå áðïìïíùìÝíï óçìåßï ôçò ðáñáëßáò. τον γόνον: ðáéäß. Λητώ: Êüñç ôùí ôéôÜíùí Öïßâçò êáé Êïßïõ, ìçôÝñá ôïõ Áðüëëùíá êáé ôçò ¢ñôåìçò, áðü ôï óìßîéìü ôçò ìå ôïí Äßá.

38

38-39

42 43

46 48

49 50 52

αργυρότοξος:

áõôüò ðïõ Ý÷åé áñãõñü ôüîï· ßóùò ôï åðßèåôï íá ïöåßëåôáé óôï ÷ñþìá ôùí çëéáêþí áêôßíùí. της Χρύσης: Ç ×ñýóç Þôáí ðáôñßäá ôïõ éåñÝá ×ñýóç. Âñéóêüôáí êïíôÜ óôçí Êßëëá, áðÝíáíôé áðü ôçí ÔÝíåäï. της θείας Κίλλας: Ðüëç ôçò ÔñùÜäáò óôïí Áäñáìýôôéï êüëðï. Åêåß õðÞñ÷å óçìáíôéêüò íáüò ôïõ Áðüëëùíá. στην Τένεδο: Íçóß ôïõ Áéãáßïõ ðïõ ðÞñå ôï üíïìÜ ôïõ áðü ôïí ÔÝííç. Ï ÔÝííçò êáôÝâçêå áðü ôç ÈñÜêç êáé Ýêôéóå ðüëç óôï íçóß. Ôéìïýíôáí ùò Þñùáò óå üëç ôçí ÔÝíåäï. ερίφων: êáôóéêéþí («ï, ç Ýñéöïò» = ôï êáôóßêé). τον πόθον τελείωσέ μου: åêðëÞñùóå ôçí åðéèõìßá ìïõ. στους Δαναούς: Ïíïìáóßá ôùí Áñãåßùí, áðü ôïí éäñõôÞ ôïõ ¢ñãïõò, Äáíáü. Ï ¼ìçñïò ïíïìÜæåé «Äáíáïýò», üðùò êáé «Áñãåßïõò» êáé «Á÷áéïýò» üëïõò ôïõò ¸ëëçíåò ðïõ åêóôñÜôåõóáí óôçí Ôñïßá. φαρέτραν: ç èÞêç ãéá ôá âÝëç· Þôáí Ýíáò äåñìÜôéíïò Þ îýëéíïò êýëéíäñïò, ìáêñýò, ðïõ ôïí êñåìïýóáí óôçí ðëÜôç ìå ëïõñß. χολωμένος: åîïñãéóìÝíïò. όμοιαζε την νύκτα: Ýìïéáæå ìå ôç íýêôá, äçë. Þôáí óêïôåéíüò óôçí üøç· ï ¼ìçñïò ðáñïìïéÜæåé ôïí Áðüëëùíá ìå ôç íýêôá, ãéáôß èÝëåé íá ðñïåéäïðïéÞóåé ãéá ôï êáêü ðïõ ðñüêåéôáé íá ðñïêáëÝóåé ï èåüò óôï óôñáôüðåäï ôùí Á÷áéþí. των πλοίων κάθισε αντίκρυ: óôÜèçêå áðÝíáíôé áðü ôá ðëïßá. αχός: Þ÷ïò. τα πικροφόρ’ ακόντια: áêüíôéá ðïõ èá öÝñïõí ðüíï, ðßêñá· ç áé÷ìÞ ôùí áêïíôßùí Þôáí öôéáãìÝíç áðü ÷áëêü Þ ðÝôñá êáé óõ÷íÜ ôçí Üëåéöáí ìå äçëçôÞñéï.

ΕΡΜΗΝΕΥΤΙΚΑ 1

– ΙΔΕΟΛΟΓΙΚΑ

Ραψωδία

Α

στ. 1-53

ΣΧΟΛΙΑ

ψάλλε, θεὰ

Ç åðßêëçóç óôç Ìïýóá Þôáí óýìöùíç ìå ôéò áíôéëÞøåéò ôçò åðï÷Þò, áëëÜ êáôåß÷å êáé Ýíáí óçìáíôéêü ëåéôïõñãéêü ñüëï: ï ðïéçôÞò ãéá íá îåêéíÞóåé ôï Ýñãï ôïõ, ÷ñåéáæüôáí íá æçôÞóåé Ýìðíåõóç êáé âïÞèåéá áðü ôç èåÜ. ¸ôóé, üôáí áñãüôåñá èá ðåñéãñÜøåé óêçíÝò áðü ôïí ¼ëõìðï, äå èá ðñïêáëÝóåé ôçí áðïñßá, ðþò åßíáé äõíáôüí íá ãíùñßæåé ôé ãßíåôáé óôçí êáôïéêßá ôùí èåþí.

τον τρομερόν θυμόν

Óôïí ðñþôï êéüëáò óôß÷ï ôïðïèåôåßôáé ôï âáóéêü èÝìá ôïõ Ýðïõò, ç ïñãÞ ôïõ Á÷éëëÝá. ÁõôÞ åßíáé ç áðþôåñç áéôßá üëùí ôùí

27

Ραψωδία

äåéíþí ôùí Á÷áéþí. Ï ¼ìçñïò äåí ðåñéãñÜöåé ôá ãåãïíüôá ìå âÜóç ôç ÷ñïíïëïãéêÞ óåéñÜ, áëëÜ ðáßñíåé ùò êÝíôñï ôçò ðëïêÞò Ýíá ãåãïíüò (ôç óýãêñïõóç ôïõ Á÷éëëÝá êáé ôïõ ÁãáìÝìíïíá êáé ôï èõìü ôïõ ðñþôïõ) êáé ìáò ðáñïõóéÜæåé üëï ôïí ðüëåìï ìÝóá áðü ôï ðñßóìá áõôïý ôïõ ãåãïíüôïò.

Α

στ. 1-53 3

5

9

14

19

28

22

που ανδράγαθες ροβόλησε πολλές ψυχές στον Άδη

Ç áíäñåßá åßíáé ôï âáóéêüôåñï ÷áñáêôçñéóôéêü ôïõ ïìçñéêïý Þñùá. Óå ìéá åðï÷Þ óêëçñÞ, ç áíäñåßá, ç óùìáôéêÞ äýíáìç, ç ôüëìç, ç åéëéêñßíåéá êáé ç áõôïèõóßá Þôáí êÜðïéåò áðü ôéò óçìáíôéêüôåñåò áîßåò ôùí ïìçñéêþí ðñïôýðùí.

και η βουλή γενόνταν του Κρονίδη

ÊÜôù áðü ôçí åîïõóßá ôïõ Äßá ôßèåíôáé üëåò ïé ðñÜîåéò ôùí èíçôþí. Ãéá íá êáôïñèþóåé êÜôé êÜðïéïò, ÷ñåéÜæåôáé ïðùóäÞðïôå ôç âïÞèåéá ôïõ Äßá, ï ïðïßïò êéíåß ôá íÞìáôá óôçí ÉëéÜäá.

Ο Απόλλων όπου οργίσθηκε του Ατρείδη βασιλέως

Åßíáé áíáìåíüìåíï ðßóù áðü Ýíá ôüóï óçìáíôéêü ãåãïíüò íá âñßóêåôáé Ýíáò èåüò. Ç èåúêÞ ðñïÝëåõóç ôçò äéáìÜ÷çò ðñïúäåÜæåé ôïí áêñïáôÞ êáé ãéá ôéò öïâåñÝò óõíÝðåéåò ðïõ áõôÞ ìðïñåß íá Ý÷åé. Ç åéêüíá ôïõ áñ÷áßïõ èåïý ðïõ ìáò ðáñïõóéÜæåé ï ¼ìçñïò åßíáé ìéá åéêüíá áíèñþðéíç. Ï Áðüëëùíáò èõìþíåé êáé îåóðÜ åíáíôßïí ôùí èíçôþí. Ïé áñ÷áßïé ¸ëëçíåò Ýäéíáí óôïõò èåïýò ü÷é ìüíï áíèñþðéíç ìïñöÞ áëëÜ êáé ðñïóùðéêüôçôá áíèñþðïõ (áíèñùðïìïñöéóìüò).

στο χρυσό σκήπτρο του Φοίβου το στεφάνι

ÐåñéãñÜöïíôáé ôá óýìâïëá ôïõ éåñÝá óå Ýíáí ïëüêëçñï óôß÷ï, õðïãñáììßæïíôáò ôç óôåíÞ ó÷Ýóç ôïõ ãÝñïíôá éêÝôç ìå ôï èåü. Ç éêåóßá ôßèåôáé ðÜíôá êÜôù áðü ôç èåúêÞ ðñïóôáóßá, åíþ ï éêÝôçò Ýðñåðå íá åßíáé óåâáóôü ðñüóùðï.

ευτυχείς να πάτε στην πατρίδα

Ï ×ñýóçò, ðñïóðáèþíôáò íá êáëïðéÜóåé ôïõò Áñãåßïõò, ôïõò åý÷åôáé íá ãõñßóïõí åõôõ÷åßò óôçí ðáôñßäá ôïõò, ðïõ Þôáí ßóùò ç ðéï ìåãÜëç åõ÷Þ ãéá ôïõò áñ÷áßïõò ¸ëëçíåò. Ôéìïýóáí ôçí ðáôñßäá ôïõò ìå ôïí ßäéï ôñüðï ðïõ õðåñáóðßæïíôáí ôïí åáõôü ôïõò. Åßíáé ãíùóôÞ, Üëëùóôå, ç áõôïèõóßá ôùí áñ÷áßùí ÅëëÞíùí óôï üíïìá ôçò ðáôñßäáò ôïõò.

ευλαβείσθε

Ôï ñÞìá åõëáâïýìáé óçìáßíåé «óÝâïìáé» áëëÜ êáé «öïâÜìáé». Ôï

ãåãïíüò üôé ï éåñÝáò áíáöÝñåôáé óôçí åõëÜâåéá åðéôåßíåé ôçí øõ÷ïëïãéêÞ ðßåóç ôùí óôñáôéùôþí, ðïõ ëßãï ðñéí Üêïõóáí ôïí éåñÝá íá áíáöÝñåôáé óôï «ìáêñïâüëï ôïîåõôÞ» Áðüëëùíá. Ìå áõôüí ôïí ôñüðï, ï éåñÝáò ðåôõ÷áßíåé íá áðïäþóåé ìéá åéêüíá ôïõ Öïßâïõ áðåéëçôéêÞ êáé Üñá ìéá éêåóßá Üîéá ðñïóï÷Þò. Ìå ôï óôß÷ï áõôü ï éåñÝáò ðåñéãñÜöåé ôï ãéáôß ïé Á÷áéïß ðñÝðåé íá äå÷ôïýí ôçí éêåóßá ôïõ: ãéáôß óå áíôßèåôç ðåñßðôùóç, èá ðñÝðåé íá áíôéìåôùðßóïõí ôá âÝëç áðü ôï ôüîï ôïõ Áðüëëùíá.

23-25

Ραψωδία

Α

στ. 1-53

όλοι αλαλάξαν οι Αχαιοί και είπαν τον ιερέα / να σεβαστούν… μόνος ο Αγαμέμνονας δεν το ‘στεργεν

¼ëïò ï óôñáôüò ôùí Á÷áéþí áðïäÝ÷ôçêå ôçí éêåóßá ôïõ ×ñýóç êáé óåâÜóôçêå ôï ãÝñï éåñÝá ôïõ Áðüëëùíá. Áíôßèåôá, ï ÁãáìÝìíïíáò ôïõ óõìðåñéöÝñåôáé ìå áãÝíåéá êáé ðåñéöñüíçóç. Ïé áðëïß Üíèñùðïé, óå áíôßèåóç ìå üóïõò êáôÝ÷ïõí åîïõóßá, óÝâïíôáé ðåñéóóüôåñï ôïõò èåïýò êáé ôéò çèéêÝò áîßåò ðïõ áðïññÝïõí áðü ôïõò èåúêïýò íüìïõò áð’ ü,ôé ïé Üñ÷ïíôåò. ºóùò ãéáôß ïé äåýôåñïé äåí Ý÷ïõí ôçí áßóèçóç ôïõ öüâïõ áëëÜ ôçò ðáíôïäõíáìßáò ðïõ ðçãÜæåé áðü ôçí êïóìéêÞ åîïõóßá.

27

32

μη σ’ απαντήσω γέροντα σιμά στα κοίλα πλοία

Ï ÁãáìÝìíïíáò, ü÷é ìüíï áñíåßôáé íá åðéóôñÝøåé ôçí êüñç ôïõ ×ñýóç, áëëÜ êáé áðåéëåß ôïí éåñÝá, ôïí âñßæåé êáé ôïí äéþ÷íåé áðü ôï óôñáôüðåäü ôïõ ìå ìåãÜëç áãÝíåéá. Ùò ëåéôïõñãüò ôïõ èåïý, ï ×ñýóçò Ýðñåðå íá áðïëáìâÜíåé ôï óåâáóìü êáé ôçí õðáêïÞ üëùí ôùí èíçôþí. Ðáñáôçñïýìå ôç óýãêñïõóç ìåôáîý äýï êüóìùí, åêåßíïí ôçò óôñáôéùôéêÞò çãåóßáò, ðïõ åêðñïóùðåß ï ÁãáìÝìíïíáò, êáé åêåßíïí ôçò èñçóêåõôéêÞò, ôïõ ×ñýóç, ìå íéêçôÞ ðñïò ôï ðáñüí ôïí ÁãáìÝìíïíá. Ï ÁãáìÝìíïíáò, ôáðåéíþíïíôáò ôïí ×ñýóç, åðéäåéêíýåé ðáñÜëëçëá êáé áóÝâåéá ðñïò ôïí ßäéï ôïí Áðüëëùíá, ôïí ïðïßï åêðñïóùðåß ï éåñÝáò. ¸ôóé, îåðåñíÜ ôá üñéá ôçò áíèñþðéíçò äéêáéïäïóßáò ôïõ êáé öôÜíåé óôçí ýâñç, äçëáäÞ óôçí áóåâÞ óõìðåñéöïñÜ ðñïò ôï èåü, ç ïðïßá, öõóéêÜ, äå èá ìåßíåé áôéìþñçôç áðü ôïí Áðüëëùíá. Åðßóçò, óå áõôü ôï óçìåßï äéáöáßíåôáé êáé ç ó÷Ýóç çãÝôç – õðçêüùí êáôÜ ôçí ïìçñéêÞ åðï÷Þ, êáèþò ï ðñþôïò åðéâÜëëåé ðÜíôá ôç èÝëçóÞ ôïõ, Üó÷åôá ìå ôç ãíþìç üëïõ ôïõ ëáïý.

να υφαίνει αυτού και σύντροφον της κλίνης να την έχω

Ï ÁãáìÝìíïíáò áðåéëåß üôé èá ðÜñåé ôç ×ñõóçßäá ìáæß ôïõ óôçí ðáôñßäá, ùò áé÷ìÜëùôç, êáé, óõíåðþò, èá ãßíåé ç åðßóçìç åñùìÝíç ôïõ, ìÝóá óôï óðßôé üðïõ æåé ìå ôç íüìéìç óýæõãü ôïõ, ôçí

29

Ραψωδία

Α

στ. 1-53

ÊëõôáéìíÞóôñá. Ðñüêåéôáé ãéá ôï èåóìü ôçò ðáëëáêåßáò óôçí áñ÷áßá ÅëëÜäá.

35

την άκραν πήρε σιωπηλός της ηχερής θαλάσσης

Óôï óçìåßï áõôü åêöñÜæåôáé ç Ýíôïíç áíôßèåóç ôïõ èïñýâïõ ôçò èÜëáóóáò ìå ôï âïõâü ðüíï ôïõ éåñÝá. Ìå ôçí áíôßèåóç áõôÞ õðïãñáììßæåôáé ç ìïíáîéÜ ôïõ ãÝñïíôá êáé ç áãùíßá ãéá ôçí ôý÷ç ôçò êüñçò ôïõ, ôç óôéãìÞ ðïõ üëá ãýñù ôïõ åßíáé áðåéëçôéêÜ ÷ùñßò ç öýóç íá óõììåôÝ÷åé óôç èëßøç ôïõ.

40-42 εάν σου έκτισα ναόν… ταύρων κι ερίφων

Ìéá ðñïóåõ÷Þ áðïôåëïýíôáí óõíÞèùò áðü ôá åîÞò âáóéêÜ ìÝñç: ôçí åðßêëçóç êáé ôçí ðñïóöþíçóç óôï èåü (óô. 38-39), ôçí õðåíèýìéóç ôùí ðñïóöïñþí (óô. 40-42) êáé ôï æçôïýìåíï ôçò ðñïóåõ÷Þò, ôï áßôçìá ôïõ éêÝôç, ìéá åõ÷Þ Þ ìéá êáôÜñá. Ï ×ñýóçò õðåíèõìßæåé óôï èåü Áðüëëùíá ôéò ðñïóöïñÝò ôïõ. Áðáñáßôçôï äïìéêü ìÝñïò ìéáò ðñïóåõ÷Þò Þôáí ç áíáöïñÜ ôïõ ðñïóåõ÷üìåíïõ óôá Ýñãá ðïõ åêôÝëåóå ãéá íá ôéìÞóåé ôï èåü, óôïí ïðïßï áðåõèýíåôáé. Ãéá íá ìðïñÝóïõí, ëïéðüí, ïé ðéóôïß íá æçôÞóïõí ÷Üñç Þ âïÞèåéá áðü ôï èåü, Ýðñåðå ïðùóäÞðïôå íá åß÷áí ðñïçãïõìÝíùò êáé ïé ßäéïé ðñïóöÝñåé êÜôé óôï èåü. Ç áñ÷Þ «äïýíáé êáé ëáâåßí» ßó÷õå óôéò ó÷Ýóåéò èåþí êáé áñ÷áßùí ÅëëÞíùí (âë. êáé ðáñáêÜôù ôçí áðÜíôçóç óôçí åñþô. 4).

43

45

53

30

τα δάκρυά μου ας πλερώσουν

Åßíáé ç êáôÜñá ôïõ ×ñýóç åíáíôßïí ôùí Á÷áéþí. ÆçôÜ áðü ôï èåü íá ôïõò ôéìùñÞóåé ìå óêëçñüôçôá ãéá ôï êáêü êáé ôçí ðñïóâïëÞ ðïõ õðÝóôç.

κατέβη από τες κορυφές του Ολύμπου θυμωμένος

Ïé èåïß ìðáßíïõí óôïí áíèñþðéíï ÷þñï, Üëëïôå êáôåâáßíïíôáò áðü ôïí ¼ëõìðï, Üëëïôå áðü ôïí ïõñáíü êáé Üëëïôå áðü êÜðïéïí ÷þñï, üðïõ õðÞñ÷å íáüò áöéåñùìÝíïò ó’ áõôïýò. Ç åìöÜíéóç êáé ç äñÜóç ôïõ èåïý ðïõ áêïëïõèåß áðïôåëåß «èáõìáóôü» óôïé÷åßï.

και των νεκρών παντού πυρές εκαίαν

Óôçí åðï÷Þ ôïõ ÏìÞñïõ, ïé Üíèñùðïé Ýêáéãáí ôïõò íåêñïýò, äåí óõíÝâáéíå üìùò ôï ßäéï êáé êáôÜ ôá ÷ñüíéá ôçò ÔñùéêÞò åêóôñáôåßáò (1180 ð.×. - õóôåñïìõêçíáúêÞ åðï÷Þ), áöïý îÝñïõìå üôé åß÷áí Þäç áñ÷ßóåé íá èÜâïíôáé ïé íåêñïß. Ðñüêåéôáé ãéá áíá÷ñïíéóìü ôïõ ÏìÞñïõ, ï ïðïßïò ìåôáöÝñåé ìéá ôáöéêÞ óõíÞèåéá ôçò åðï÷Þò ôïõ óå ìéá ðáëéüôåñç åðï÷Þ.

ΗΘΟΓΡΑΦΗΣΗ ΧΑΡΑΚΤΗΡΩΝ ΑΧΙΛΛEΑΣ

Áðü ôçí áñ÷Þ ôïõ Ýðïõò ï ðïéçôÞò áöÞíåé íá åííïçèåß üôé ï ìåãáëýôåñïò ðñùôáãùíéóôÞò ôïõ Ýðïõò èá åßíáé ï Á÷éëëÝáò. Ç öéëïíéêßá ôïõ ìå ôïí ÁãáìÝìíïíá èá åßíáé ôï âáóéêü èÝìá ôïõ Ýðïõò, êáèþò ïé Á÷áéïß èá õðïóôïýí ðïëëÝò êáôáóôñïöÝò áðü ôï èõìü ôïõ Á÷éëëÝá. ÐáñïõóéÜæåôáé, ëïéðüí, ï áñ÷çãüò ôùí Ìõñìéäüíùí ùò Ýíáò Üíèñùðïò ãåìÜôïò ðÜèïò, ðïõ ðáñáóýñåôáé áðü ôï Ýíôïíï óõíáßóèçìÜ ôïõ, ðáñïñìçôéêüò, áêüìá êé áí áõôÞ ç óôÜóç ôïõ ïäçãÞóåé ôï óôñáôü ôïõ óå êáôáóôñïöÞ. Äéåõêñéíßæåôáé, âÝâáéá, áðü ôïí ðïéçôÞ üôé áßôéïò ôçò äé÷üíïéáò åßíáé ï èåüò Áðüëëùíáò, áöïý åêðëÞñùóå ôç èÝëçóç ôïõ Äßá, åðïìÝíùò êáé ïé äýï Þñùåò èåùñïýíôáé öåñÝöùíá ôçò èåúêÞò âïýëçóçò êáé åêôåëåóôéêÜ üñãáíá åíüò èåúêïý ó÷åäßïõ.

Ραψωδία

Α

στ. 1-53

ΑΓΑΜΈΜΝΟΝΑΣ

Óôï óô. 7 ï ÁãáìÝìíïíáò ÷áñáêôçñßæåôáé «Üñ÷ùí ôùí áíäñþí», åíþ óôï óô. 6 ï ðïéçôÞò ãíùóôïðïéåß ôï ãåãïíüò ôçò öéëïíéêßáò áíÜìåóá óôïí ÁãáìÝìíïíá êáé ôïí Á÷éëëÝá. Óôï óôß÷ï 11 ðëçñïöïñïýìáóôå üôé ï ÁãáìÝìíïíáò «åêáôáöñüíçóå» ôïí éåñÝá ×ñýóç, ìå áðïôÝëåóìá íá ðÝóåé èáíáôéêü óôï óôñáôüðåäï ôùí Á÷áéþí. ¼ëá áõôÜ ôá óôïé÷åßá ìÜò åðéôñÝðïõí íá ÷áñáêôçñßóïõìå ôïí ÁãáìÝìíïíá óêëçñü êáé áíõðï÷þñçôï çãÝôç ôïõ á÷áúêïý óôñáôïý, ðïõ ôïëìÜ íá èÝóåé óå êßíäõíï áêüìá êáé ôç æùÞ ôùí óôñáôéùôþí ôïõ, ðñïêåéìÝíïõ íá éêáíïðïéÞóåé ôïí åãùéóìü ôïõ. Ðáñüëï ðïõ ï Áðüëëùíáò Ýóðåéñå ôçí Ý÷èñá áíÜìåóá óôïõò äýï Á÷áéïýò, ï ÁãáìÝìíïíáò åßíáé ï âáóéëéÜò, ï áñ÷éóôñÜôçãïò åíüò ðáíßó÷õñïõ óôñáôïý, ãé’ áõôü ïöåßëåé íá åðéâÜëëåé ôéò áðïöÜóåéò ôïõ êáé íá ìçí åðéôñÝðåé óå êáôþôåñïõò óôñáôçãïýò íá ôïí áìöéóâçôïýí. Åßíáé ãé’ áõôü ßóùò äéêáéïëïãçìÝíç ç óôÜóç ôïõ áðÝíáíôé óôïí Á÷éëëÝá. Åêåßíï ðïõ åßíáé äýóêïëï íá êáôáíïÞóïõìå åßíáé ç èåúêÞ ðñïóâïëÞ óôçí ïðïßá õðïêýðôåé óôï óôß÷ï 28, üôáí åîõâñßæåé ôï ×ñýóç êáé áìöéóâçôåß áêüìá êáé ôç äýíáìç ôïõ èåïý Áðüëëùíá, ðïõ åêðñïóùðåßôáé óôï ðñüóùðï ôïõ éåñÝá. Ï éåñÝáò åßíáé ðáñÜëëçëá êáé éêÝôçò êáé, óýìöùíá ìå ôïõò Üãñáöïõò íüìïõò, Ýðñåðå íá ðñïóôáôåõèåß êáé íá áíôéìåôùðéóôåß ìå êáôáíüçóç êáé çñåìßá. Ï ÁãáìÝìíïíáò åìöáíßæåôáé, üìùò, éäéáßôåñá áóåâÞò êáé áñíçôéêüò áðÝíáíôé óôïí éêÝôç-éåñÝá ×ñýóç. ×ñçóéìïðïéåß ôçí êïóìéêÞ åîïõóßá ôïõ, ãéá íá áìöéóâçôÞóåé ôç èåúêÞ. ÁõôÞ ôïõ ç óôÜóç èá áðïâåß ìïéñáßá ãéá ôïí ßäéï êáé ãéá ôï óôñáôü ôïõ, áöïý ï èåüò Áðüëëùíáò èá ôïí ôéìùñÞóåé ãéá áõôÞ ôïõ ôçí õâñéóôéêÞ óõìðåñéöïñÜ.

31

Ραψωδία

Α

στ. 1-53

32

ΧΡΎΣΗΣ

Ï ×ñýóçò óôïõò óô. 17-22 ìå áîéïðñÝðåéá êáé ðåñçöÜíéá ðáñáêáëåß ôïõò å÷èñïýò ôïõ íá ôïõ åðéóôñÝøïõí ôçí êüñç ôïõ êáé íá äå÷èïýí ôçí éêåóßá ôïõ. ×ñçóéìïðïéåß ëüãéá åõãåíéêÜ êáé, ìÜëéóôá, åý÷åôáé óôïõò å÷èñïýò ôïõ íá íéêÞóïõí ôïõò Ôñþåò (óô. 17-19) êáé íá åðéóôñÝøïõí óôçí ðáôñßäá ôïõò åõôõ÷åßò. Ôüóï ìåãÜëïò åßíáé ï ðüíïò ôïõ ôñáãéêïý áõôïý ðáôÝñá, ðïõ èÝôåé ôï óõìöÝñïí ôçò ðáôñßäáò ôïõ êÜôù áðü ôï ðñïóùðéêü ôïõ óõìöÝñïí, ôçí åðéóôñïöÞ, äçëáäÞ, ôçò êüñçò ôïõ. Ï ãÝñïíôáò éåñÝáò êáé éêÝôçò êåñäßæåé áìÝóùò ôç óõìðÜèåéá ôïõ á÷áúêïý ëáïý ìå ôçí åõóÝâåéá ðïõ ôïí äéáêñßíåé, áëëÜ êáé ìå ôá ðëïýóéá äþñá ðïõ ðñïôßèåôáé íá ðñïóöÝñåé óôïõò Á÷áéïýò ùò áíôÜëëáãìá. ÌåôÜ ôçí Üñíçóç ôïõ ÁãáìÝìíïíá, üìùò, êáé ôçí ðñïóâïëÞ ðñïò ôï ðñüóùðü ôïõ, ï éåñÝáò åêäçëþíåé ìéá ôåëåßùò äéáöïñåôéêÞ óõìðåñéöïñÜ: áðïóýñåôáé óôçí áêñïèáëáóóéÜ êáé ðñïóåý÷åôáé óôï èåü Áðüëëùíá, æçôþíôáò ôïõ ôçí ðáñáäåéãìáôéêÞ ôéìùñßá ôùí Á÷áéþí. Ï ðëçãùìÝíïò ðáôÝñáò êáé ðñïóâåâëçìÝíïò åêðñüóùðïò ôçò èåúêÞò åîïõóßáò îåóðÜ óå êáôÜñåò êáé æçôÜ åêäßêçóç áðü ôïí Áðüëëùíá. Åìöáíßæåôáé åãùéóôÞò êáé åêäéêçôéêüò óôïõò óô. 38-43. Åêìåôáëëåõüìåíïò ôçí éäéüôçôÜ ôïõ ùò éåñÝá ôïõ èåïý Áðüëëùíá, éêåôåýåé ôïí ðñïóôÜôç èåü ôçò Ôñïßáò íá åîïíôþóåé ôïõò Á÷áéïýò, áõôïýò ðïõ íùñßôåñá èåñìïðáñáêáëïýóå ìå çñåìßá êáé êïóìéüôçôá íá ôïõ åðéóôñÝøïõí ôçí êüñç ôïõ. Äåí èá ðñÝðåé, üìùò, íá ìáò åêðëÞóóåé áõôÞ ç áíôßöáóç óôç óõìðåñéöïñÜ ôïõ ãÝñïíôá, êáèþò óôçí ðñþôç óêçíÞ öÝñèçêå ùò ðáôÝñáò, åíþ óôç äåýôåñç ùò éåñÝáò ôùí Ôñþùí ðïõ ðëçãþèçêå êáé ôáðåéíþèçêå áðü ôïõò å÷èñïýò ôïõ.

3

4-5

13

14

ΠΟΛΙΤΙΣΜΙΚΑ ΣΤΟΙΧΕΙΑ

Ραψωδία

Ï ¢äçò Þôáí áäåñöüò ôïõ Äßá êáé óýæõãïò ôçò Ðåñóåöüíçò. Âáóßëåõå óôá âÜèç ôçò ãçò, óôïí ôüðï üðïõ ðÞãáéíáí ïé øõ÷Ýò ìåôÜ ôï èÜíáôï. Ç åßóïäïò ôïõ ¢äç ðéóôåõüôáí üôé âñßóêåôáé óôï áêñùôÞñéï Ôáßíáñï. Ï ¢äçò äéáó÷éæüôáí áðü ìáýñá ðïôÜìéá üðùò ï Êùêõôüò, ï Á÷Ýñïíôáò êáé ï ÐåñéöëåãÝèïíôáò. Ï ðéï éåñüò ðïôáìüò Þôáí ç Óôýãá. Åðßóçò, õðÞñ÷áí ôá íåñÜ ôçò ËÞèçò· ðßíïíôáò ïé íåêñïß íåñü áðü ôç ËÞèç, îå÷íïýóáí ôçí ãÞéíç æùÞ ôïõò. Áñãüôåñá, óýìöùíá ìå ìéá ìåôáãåíÝóôåñç ðáñÜäïóç, åéóÜãåôáé êáé ï ×Üñïíôáò ðïõ ðåñíïýóå ôïõò íåêñïýò ìå ôç âÜñêá ôïõ óôçí «Üëëç ü÷èç». Ãéá ôçí ðáñÜäïóç áõôÞ ðáßñíïõìå óôïé÷åßá áðü ôïí ¼ìçñï, ôïí Ëïõêéáíü, ôïí Âéñãßëéï áëëÜ êáé áðü ôá äçìïôéêÜ ôñáãïýäéá.

στ. 1-53

στον Άδη

Α

αρπάγματα των σκύλων και των ορνέων

Ç ôáöÞ ôùí íåêñþí Þôáí éåñÞ êáé áðáñáßôçôç, ðñïêåéìÝíïõ íá áíáðáõèåß ç øõ÷Þ ôïõ íåêñïý. ¹ôáí èñçóêåõôéêü êáèÞêïí ôùí æùíôáíþí ç ôáöÞ ôùí íåêñþí ôïõò. Óõ÷íÜ, ìåôÜ áðü ìéá áéìáôçñÞ ìÜ÷ç, ãéíüôáí áíáêù÷Þ, ãéá íá óõëëÝîïõí êáé ïé äýï áíôßðáëåò ðáñáôÜîåéò ôïõò íåêñïýò ôïõò êáé íá ôïõò èÜøïõí. Ï Îåíïöþí áíáöÝñåé ðùò ìåôÜ ôç íáõìá÷ßá ôùí Áñãéíïõóþí ïé Áèçíáßïé êáôáäßêáóáí ôïõò óôñáôçãïýò ôïõò, áí êáé åß÷áí íéêÞóåé, åðåéäÞ äåí êáôüñèùóáí íá óõëëÝîïõí ôá ðôþìáôá ôùí óêïôùìÝíùí ðïëåìéóôþí ôïõò. ÁëëÜ êáé ï ÓïöïêëÞò ðáñïõóéÜæåé ôçí ôïëìçñÞ Áíôéãüíç íá áøçöÜ ôéò áðåéëÝò ôïõ Üñ÷ïíôá ÊñÝïíôá êáé íá èÜâåé ìüíç ôçò ôïí áãáðçìÝíï ôçò áäåñöü Ðïëõíåßêç.

με λύτρα πλουσιοπάροχα

Ôá ëýôñá Þ «Üðïéíá», ÷ñçóéìïðïéïýíôáí ãéá ôçí åîáãïñÜ êáé ôçí áðåëåõèÝñùóç áé÷ìáëþôùí. Ï áé÷ìÜëùôïò áíôáëëáóóüôáí ìå ðïëýôéìá áíôéêåßìåíá, äçë. óêåýç Þ êïóìÞìáôá áîßáò, æþá, üðëá Þ äïýëïõò.

στο χρυσό σκήπτρο τυλικτό του Φοίβου το στεφάνι

×ñõóü ñáâäß (óêÞðôñï) êáé óôåöÜíéá, äçëáäÞ óôÝììáôá, êñáôïýóáí ïé éåñåßò. ¹ôáí éåñáôéêÜ óýìâïëá, éåñÜ êáé óåâáóôÜ áêüìá êé áðü ôïõò å÷èñïýò.

27, 49 κοίλα πλοία / των πλοίων

Óôá ïìçñéêÜ ÷ñüíéá ç íáõðçãéêÞ ôÝ÷íç Þôáí ðïëý åîåëéãìÝíç.

33

Ραψωδία

Ôá åßäç ðëïßùí ðïõ áíáöÝñïíôáé áðü ôïí ¼ìçñï åßíáé äýï: ôá öïñôçãÜ Þ êïßëá êáé ôá ðïëåìéêÜ. Ôá ðëïßá åß÷áí ó÷Þìá äñåðáíéïý. Ôï êáôÜñôé ôïõò Þôáí áðü îýëï åëÜôïõ, ôá ó÷ïéíéÜ áðü óôñéììÝíï äÝñìá âïäéþí êáé ôá ðáíéÜ ôïõò åß÷áí ôåôñÜãùíï ó÷Þìá êáé ìáæåýïíôáí ìå óõóôïëÝá. Ôá êïõðéÜ óôåñåþíïíôáí óå äåñìÜôéíåò èçëéÝò. ×ùñïýóáí ðåñßðïõ ðåíÞíôá Üôïìá.

Α

στ. 1-53

38

40

51

αργυρότοξε

Ï Áðüëëùíáò ÷áñáêôçñßæåôáé ùò «áóçìüôïîïò». ÓõíÞèùò ïé èåïß ðáñïõóéÜæïíôáé íá Ý÷ïõí ùò óýìâïëÜ ôïõò ðïëýôéìá áíôéêåßìåíá. ÔÝôïéá êáôáóêåõÜæïíôáé óôç ìõêçíáúêÞ åðï÷Þ êáôÜ êüñïí, üðùò Üëëùóôå öáíÝñùóáí ïé áíáóêáöÝò ìõêçíáúêþí ôÜöùí. Ôï ôüîï, åîÜëëïõ, åßíáé áðü ôá ðáëáéüôåñá üðëá ðïõ ÷ñçóéìïðïéÞèçêáí óôçí ïìçñéêÞ åðï÷Þ.

αν σου έκτισα ναό

Ðñüêåéôáé ãéá áíá÷ñïíéóìü. Óôá ÷ñüíéá ôïõ Ôñùéêïý ðïëÝìïõ (õóôåñïìõêçíáúêÞ åðï÷Þ) äå ëáôñåýïíôáí óå íáïýò ïé èåïß. Ùò ôüðïé ëáôñåßáò ÷ñçóéìïðïéïýíôáí ôåìÝíç êáé Üëóç, üðïõ õðÞñ÷å êáé âùìüò ôïõ èåïý.

και αφού τους σκύλους έπληξε και τα μουλάρια πρώτα

Óôï óôñáôüðåäï ÷ñçóéìïðïéïýóáí óêõëéÜ ãéá áíß÷íåõóç èçñáìÜôùí êáé ìïõëÜñéá ãéá ìåôáöïñÜ ðïëåìïöïäßùí.

ΑΙΣΘΗΤΙΚΗ ΑΝΑΛΥΣΗ (αφηγηματικές τεχνικές – εκφραστικά μέσα) • Ï èõìüò ôïõ Á÷éëëÝá åßíáé ï óõíäåôéêüò êñßêïò ãéá üëá ôá ãåãïíüôá ðïõ èá áêïëïõèÞóïõí. Ïé óôß÷ïé áõôïß ðñïúäåÜæïõí ãéá ôçí åîÝëéîç ôçò õðüèåóçò, ÷ùñßò üìùò íá ìåéþíïõí êáèüëïõ ôï åíäéáöÝñïí ôïõ áêñïáôÞ Þ ôïõ áíáãíþóôç. Ç äïìÞ êáé ç ôå÷íéêÞ ôçò óýíèåóçò èá êåíôñßóïõí óå üëç ôç äéÜñêåéá ôïõ Ýðïõò ôçí áãùíßá ôïõò. • Ç ðñïóùðïðïßçóç ôïõ ôñïìåñïý èõìïý ôïõ Á÷éëëÝá (óô. 1) êáé ç ôñáãéêÞ åéêüíá óôïõò óô. 3, 4 êáé 5 äçìéïõñãïýí ôçí áðáéôïýìåíç áôìüóöáéñá ãéá ôç óõíÝ÷éóç ôçò áíÜãíùóçò. • Ï ðïéçôÞò åßíáé Ýíáò ðáíôïãíþóôçò áöçãçôÞò: ãíùñßæåé ôá ðÜíôá êáé âñßóêåôáé ðáíôïý. Ç áöÞãçóç åßíáé ôñéôïðñüóùðç (äéÞãçóç). • Ç åðßêëçóç ôçò Ìïýóáò ãßíåôáé óå åõèý ëüãï, åíþ óôç óõíÝ÷åéá åíáëëÜóóåôáé ìå ðëÜãéï.

34

• Ï äéÜëïãïò ÷ñçóéìïðïéåßôáé åðßóçò áðü ôïí ðïéçôÞ, ãéá íá ðñïóäþóåé

æùíôÜíéá óôï ëüãï êáé íá åíôåßíåé ôç äñáìáôéêÞ áôìüóöáéñá. • Åðßóçò, ç áöÞãçóç äéáêüðôåôáé áðü ôçí ðåñéãñáöÞ (ð.÷. óô. 3-4, 45 ê.åî.) ãéá íá áíáäåé÷èïýí êáëýôåñá ï ÷áñáêôÞñáò êáé ç óêÝøç ôùí çñþùí. • Óôïõò óô. 2, 22 ÷ñçóéìïðïéåßôáé êáé ç ðñïïéêïíïìßá üóùí ðñüêåéôáé íá áêïëïõèÞóïõí.

Ραψωδία

Α

στ. 1-53

• Óçìáíôéêü åßíáé ôï êëéìáêùôü ó÷Þìá ôçò áõîáíüìåíçò äñáìáôéêüôçôáò, ðïõ âáóßæåôáé óôï «íüìï ôùí ôñéþí» (ãíùóôü êáé áðü ôá äçìïôéêÜ ôñáãïýäéá), ôï ïðïßï åíôïðßæåôáé óôïõò ôñåéò ëüãïõò ôïõ ×ñýóç êáé ôïõ ÁãáìÝìíïíá, êáèþò êáé óôéò ôñåéò åéêüíåò ôïõ ×ñýóç (éêÝôçò, ôáðåéíùìÝíïò, éêáíïðïéçìÝíïò), áëëÜ êáé óôá èýìáôá ôïõ Áðüëëùíá (óêýëïé, ìïõëÜñéá, Üíèñùðïé) (âë. ðáñáêÜôù ôçí áðÜíôçóç óôçí åñþô. 5).

Παρομοιώσεις:

(óô. 48) «êáé üìïéáæå ôçí íý÷ôá».

Μεταφορές: (óô. 8) «Ðïéïò Üíáøå ôçí Ý÷èñá ìåôáîý ôïõò;» / (óô. 26) «âáñýí ëüãïí» / (óô. 35) «ðÞñå… ôçí Üêñáí» / (óô. 43) «ôá äÜêñõÜ ìïõ áò ðëåñþóïõí». Υπερβολές:

(óô. 53) «êáé ôùí íåêñþí ðáíôïý ðõñÝò åêáßáí».

Επίθετα:

(óô. 1) «ôïí ôñïìåñüí èõìüí» / (óô. 3) «áíäñÜãáèåò øõ÷Ýò» / (óô. 7) «ï èåßïò Á÷éëëÝáò» / (óô. 12) «ãñÞãïñá êáñÜâéá» / (óô. 13) «ëýôñá ðëïõóéïðÜñï÷á» / (óô. 14) «÷ñõóü óêÞðôñï ôõëéêôü» / (óô. 17) «ãåííáéüêáñäïé Á÷áéïß» / (óô. 20) «ðïèçôÞí ìïõ êüñçí» / (óô. 24) «ëáìðñÜ ëýôñá» / (óô. 26) «âáñýí ëüãïí» / (óô. 27) «êïßëá ðëïßá» / (óô. 35) «ç÷åñÞò èáëÜóóçò» / (óô. 36-37) «ùñáßáò Ëçôïýò» / (óô. 38) «áñãõñüôïîå (åíí. Áðüëëùíá)» / (óô. 38-39) «èåßáò Êßëëáò» / (óô. 50) «á÷üò ôñïìåñüò» / (óô. 50) «áóçìÝíéï ôüîï» / (óô. 52) «ôá ðéêñïöüñá áêüíôéá».

Εικόνες: (óô. 4-5) «êé Ýäùêåí áõôïýò áñðÜãìáôá ôùí óêýëùí» / (óô. 7-8) «ï Áôñåßäçò… ìåôáîý ôïõò» / (óô. 12-16) «Óôùí Á÷áéþí ôá ãñÞãïñá êáñÜâéá… ôïõò ãéïõò ôïõ ÁôñÝá» / (óô. 23-24) «¼ëïé áëÜëáîáí ïé Á÷áéïß… ãßíïõí» / (óô. 25-26) «ìüíïí ï ÁãáìÝìíïíáò… âáñýí ëüãïí åßðå» / (óô. 3435) «Ôïí ëüãïí ôïõ åöïâÞèçêå… ç÷åñÞò èáëÜóóçò» / (óô. 45) «êáôÝâçêå áðü ôåò êïñõöÝò ôïõ Ïëýìðïõ èõìùìÝíïò» / (óô. 51-53) «êé áöïý ôïõò óêýëïõò Ýðëçîå… áäéÜêïðá». Αντιθέσεις: (óô. 23-25) «¼ëïé áëáëÜîáí ïé Á÷áéïß… ìüíïò ï ÁãáìÝìíïíáò äåí ôï ’óôåñãåí» / (óô. 35) «ôçí Üêñáí ðÞñå / óéùðçëüò ôçò ç÷åñÞò èáëÜóóçò».

35

ΑΠΑΝΤΗΣΕΙΣ

Ραψωδία

Α

στ. 1-53

στις ερωτήσεις – θέματα για συζήτηση του σχολικού βιβλίου 1. Ποιο είναι το θέμα της Ιλιάδας και πώς το οριοθετεί χρονικά ο ποιητής; Áöåíüò ç åðßêëçóç ôçò Ìïýóáò óôï óô. 1 íá øÜëëåé ôçí «ìῆíéí» ôïõ Á÷éëëÝá êáé áöåôÝñïõ ïé óõíÝðåéåò áõôïý ôïõ èõìïý, ðïõ áíáöÝñïíôáé óôïõò óô. 2-5, öáíåñþíïõí üôé ôï êåíôñéêü èÝìá ôïõ Ýðïõò åßíáé ï èõìüò ôïõ Á÷éëëÝá. Ôá ìüíá óôïé÷åßá ðïõ äßíïíôáé óôï ðñïïßìéï ó÷åôéêÜ ìå ôï èÝìá åßíáé üôé ï Áðüëëùíáò ðñïêÜëåóå ôç öéëïíéêßá ÁãáìÝìíïíá-Á÷éëëÝá êáé ëüãù ôçò Üó÷çìçò óõìðåñéöïñÜò ôïõ ðñþôïõ ðñïò ôïí éåñÝá ×ñýóç, Ýóôåéëå ëïéìü óôïõò Á÷áéïýò. Ç ïñéïèÝôçóç ôïõ èÝìáôïò ìðïñåß íá õðïëïãéóôåß ùò åîÞò: ï ðïéçôÞò åóôéÜæåé ôçí ðñïóï÷Þ ôïõ óôéò ôåëåõôáßåò 51 ìÝñåò ðñéí áðü ôçí Üëùóç ôçò Ôñïßáò. Ç ìῆíéò ôïõ Á÷éëëÝá ôïðïèåôåßôáé óôçí 11ç çìÝñá ìåôÜ ôïí åñ÷ïìü ôïõ ×ñýóç óôï óôñáôüðåäï ôùí Á÷áéþí êáé, åðïìÝíùò, 40 çìÝñåò ðñéí áðü ôï ôÝëïò ôïõ Ýðïõò.

2. Ποιοι είναι οι πρωταγωνιστές της ενότητας (άνθρωποι και θεοί) και ποιος είναι ο ρόλος τους; Ïé ðñùôáãùíéóôÝò ôçò åíüôçôáò åßíáé ïé åîÞò: • Ìïýóá: Äßíåé Ýìðíåõóç óôïí ðïéçôÞ. ×ùñßò ôç âïÞèåéÜ ôçò ï ðïéçôÞò äåí èá ìðïñïýóå íá ãíùñßæåé üëá üóá óõìâáßíïõí ìåôáîý èåþí êáé áíèñþðùí. • Äßáò: «ç âïõëÞ ãåíüíôáí ôïõ Êñïíßäç» (óô. 5), åðïìÝíùò üëá óõìâáßíïõí, åðåéäÞ åêåßíïò ôï áðïöÜóéóå. • Áðüëëùíáò: Èá öñïíôßóåé íá ðñáãìáôïðïéçèåß ç åðéèõìßá ôïõ Äßá. ÓôÝëíåé ôï ëïéìü êáé ðñïêáëåß ôç öéëïíéêßá ÁãáìÝìíïíá êáé Á÷éëëÝá. • ×ñýóçò: Ãéá ÷Üñç ôïõ ï Áðüëëùíáò óôÝëíåé ôï ëïéìü. • ×ñõóçßäá: Ãéá ÷Üñç ôçò ãßíïíôáé üëá. • ÁãáìÝìíïíáò: ºóùò ï ñüëïò ôïõ åßíáé óçìáíôéêüôåñïò áðü åêåßíïí ôïõ ×ñýóç, áöïý ðñïêáëåß ìå ôçí áóåâÞ óõìðåñéöïñÜ ôïõ ôçí ïñãÞ ôïõ èåïý.

36

3. Στη σύγκρουση Αγαμέμνονα και Χρύση φαινομενικά νικητής αναδεικνύεται ο αρχιστράτηγος. Στην εμφάνιση, όμως, και στο λόγο του ιερέα λανθάνουν κάποιοι υπαινιγμοί, που μας προϊδεάζουν ότι η τελική επικράτηση θα είναι δική του. Να επισημάνετε αυτά τα στοιχεία, που δίνονται υπαινικτικά από τον ποιητή.

Ç åìöÜíéóç ôïõ ×ñýóç óôï óô. 14 ùò éåñÝá ôïõ Áðüëëùíá êáé êáôÜ äåýôåñï ëüãï ùò ðáôÝñá ôçò ×ñõóçßäáò öáíåñþíåé üôé ï èåüò åßíáé ìå ôï ìÝñïò ôïõ. ÅðïìÝíùò, ç áíôßäñáóÞ ôïõ åßíáé áíáìåíüìåíç êáé ï ÁãáìÝìíïíáò èá Ýðñåðå íá ôï åß÷å ëÜâåé õðüøç, ðñïôïý óõìðåñéöåñèåß ìå ôüóç áóÝâåéá. ÅðéðëÝïí, ï ×ñýóçò áíáöÝñåé ôï «ìáêñïâüëï ôïîåõôÞ» êáé ÷ñçóéìïðïéåß êáé ôï ñÞìá «åõëáâïýìáé», ðïõ óçìáßíåé «óÝâïìáé», áëëÜ êáé «öïâÜìáé». Ï ðñïúäåáóìüò ãéá ôçí ôéìùñßá ðïõ èá óôåßëåé ï Áðüëëùíáò åßíáé ðñïöáíÞò. ÅîÜëëïõ, üðùò èá öáíåß óôç óõíÝ÷åéá, ï éåñÝáò èá Ý÷åé

Ραψωδία

Α

στ. 1-53

üíôùò ôçí áìÝñéóôç óõìðáñÜóôáóç ôïõ èåïý ðïõ èåñáðåýåé.

4. Η προσευχή του Χρύση ακολουθεί το συνηθισμένο θρησκευτικό τυπικό της εποχής. Αφού επισημάνετε και απαριθμήσετε τα τυπικά στοιχεία της προσευχής, να τη συγκρίνετε με μια σημερινή και να σημειώσετε ομοιότητες και διαφορές. Ç ðñïóåõ÷Þ ôïõ ×ñýóç äéáèÝôåé ôá ôõðéêÜ óôïé÷åßá ìéáò ïìçñéêÞò ðñïóåõ÷Þò: á) åðßêëçóç, â) ðñïóöþíçóç, ã) õðåíèýìéóç ôùí ðñïóöïñþí, ä) ðáñïõóßáóç ôïõ áéôÞìáôïò ùò áíôáðüäïóç ôùí ðñïóöïñþí, å) ôï áßôçìá åðéãñáììáôéêÜ. Óôçí «ÊõñéáêÞ ðñïóåõ÷Þ» õðÜñ÷åé, åðßóçò, ç ðñïóöþíçóç, áðïõóéÜæåé ç õðåíèýìéóç ôùí ðñïóöïñþí, áêïëïõèåß ç åõ÷Þ («ἀãéáóèÞôù ôὸ ὄíïìÜ óïõ, ἐëèÝôù ἡ âáóéëåßá óïõ…») êáé óôï ôÝëïò ôï áßôçìá áíáëõôéêÜ («ôὸí ἄñôïí ὑìῶí ôὸí ἐðéïýóéïí…»). Ç «ÊõñéáêÞ ðñïóåõ÷Þ» åßíáé åðßóçìç, ãé’ áõôü êáé äåí Ý÷åé ôïí ðñïóùðéêü ôüíï ôçò ðñïóåõ÷Þò ôïõ ×ñýóç. Êõñéáñ÷åß ç åõ÷Þ êáé äåí ôïíßæåôáé üôé ï Èåüò ðñÝðåé íá áíôáðïäþóåé ôéò åíÝñãåéåò ðïõ êÜíåé Ýíáò ðéóôüò ãéá íá ôïí ôéìÞóåé. Ùóôüóï, óå ðñïóåõ÷Ýò ðïõ êÜíïõìå, üôáí æçôÜìå âïÞèåéá óå ìéá äýóêïëç óôéãìÞ, õðïó÷üìáóôå «áíôÜëëáãìá», ð.÷. ìéá ëáìðÜäá, Þ êÜíïõìå áðü ðñéí Ýíá ôÜìá.

5. Στην περιγραφή των θυμάτων του λοιμού ο ποιητής κλιμακώνει την αφήγηση προχωρώντας από το πρώτο και λιγότερο σημαντικό θέμα (θάνατος σκύλων) στο τρίτο και πιο σπουδαίο (θάνατος ανθρώπων). Η τεχνική αυτή λέγεται «νόμος των τριών». Θυμηθείτε σε ποια άλλα μαθήματα ο αριθμός «τρία» χρησιμοποιείται ανάλογα και καταγράψτε αυτές τις περιπτώσεις.

37

Ραψωδία

Α

στ. 1-53

×áñáêôçñéóôéêÜ ðáñáäåßãìáôá åßíáé óôá ÌáèçìáôéêÜ ç «áðëÞ ìÝèïäïò ôùí ôñéþí»· óôá ÈñçóêåõôéêÜ ç «Áãéá ÔñéÜäá», ï «ôñéáäéêüò», ç «ÔñéÞìåñïò ÔáöÞ êáé ἈíÜóôáóéò» Þ «ÔñéÞìåñïò ἔãåñóéò»· óôçí Éóôïñßá ç «ôñéáíäñßá» Þ «ôñéáñ÷ßá» êáé óôá äçìïôéêÜ ôñáãïýäéá ï «íüìïò ôùí ôñéþí» (ðâ. ôï ðïßçìá «Ôïõ Ìéêñïý Âëá÷üðïõëïõ»).

6. Αφού θυμηθείτε το προοίμιο της Οδύσσειας, και διαβάσετε τα προοίμια του Ησιόδου (βλ. Παράλληλα Κείμενα), να κάνετε συγκρίσεις με το προοίμιο της Ιλιάδας. Ôá äïìéêÜ óôïé÷åßá ôïõ åðéêïý ðñïïéìßïõ åßíáé: á) ç åðßêëçóç óôç Ìïýóá, â) ç óýíôïìç äéÞãçóç ôçò õðüèåóçò ôïõ Ýðïõò, êáé ã) ç ðáñÜêëçóç óôç Ìïýóá íá áñ÷ßóåé ôï ðïßçìá áðü êÜðïéá ÷ñïíéêÞ óôéãìÞ. Êáé ôá ôñßá Ýðç îåêéíïýí ìå ôçí åðßêëçóç óôç Ìïýóá Þ óôéò Ìïýóåò (Çóßïäïò). Ôï èÝìá ôïõ Ýðïõò äåí åßíáé óáöÝò óôá Ýðç ôïõ Çóéüäïõ, áíôßèåôá ìå ôçí ÉëéÜäá êáé ôçí Ïäýóóåéá. ÅðéðëÝïí óôïé÷åßá óýãêñéóçò ìðïñïýí íá áðïôåëÝóïõí: • ïé èåúêÝò åðåìâÜóåéò êáé ï ñüëïò ôùí èåþí, ðïõ õðÜñ÷ïõí óå üëá ôá Ýðç, åêôüò áðü ôç Èåïãïíßá, • ç áíèñþðéíç åõèýíç, ðïõ õðÜñ÷åé éäéáßôåñá ôïíéóìÝíç óôçí Ïäýóóåéá, åßíáé áìößâïëç óôçí ÉëéÜäá üóïí áöïñÜ óôïí Á÷éëëÝá êáé áðïõóéÜæåé áðü ôá Ýñãá ôïõ Çóéüäïõ, • ç áíùíõìßá ôïõ ðïéçôÞ, óôï ïìçñéêü Ýðïò, êáé ç ðñïâïëÞ Ýóôù êáé óå ã´ ðñüóùðï ôïõ ïíüìáôïò ôïõ Çóéüäïõ, • ç óåéñÜ åîéóôüñçóçò ôùí ãåãïíüôùí: ìüíï ç ÉëéÜäá áêïëïõèåß ôç ÷ñïíïëïãéêÞ óåéñÜ, ðáßñíïíôáò, üìùò, ùò êÝíôñï ôçò ðëïêÞò Ýíá ãåãïíüò, åíþ ç Ïäýóóåéá áñ÷ßæåé ôçí åîéóôüñçóç áðü ôç ìÝóç, • ç ðáñïõóßáóç ôùí ðñùôáãùíéóôþí ôïõ Ýðïõò, ðïõ ãßíåôáé öáíåñÞ ìüíï óôçí Ïäýóóåéá.

38

Ραψωδία

Ραψωδία Α 54-306

Α

στ. 54-306

Συνέλευση των Αχαιών Η σύγκρουση του Αγαμέμνονα με τον Αχιλλέα Τόπος

Πρόσωπα

Ôï óôñáôüðåäï ôùí ÅëëÞíùí óôçí Ôñïßá

ÁãáìÝìíïíáò Á÷éëëÝáò ÁèçíÜ ÍÝóôïñáò

Χρόνος 10ç çìÝñá ôçò ÉëéÜäáò

ΠΕΡΙΛΗΠΤΙΚΉ ΑΝΑΔΙΉΓΗΣΗ

Ô

ç äÝêáôç ìÝñá ôïõ ëïéìïý ï Á÷éëëÝáò óõãêáëåß óõíÝëåõóç ôïõ óôñáôïý. Åðéóçìáßíåé ôïí êßíäõíï ðïõ õðÜñ÷åé êáé ðñïôåßíåé íá áíáëÜâåé êÜðïéïò ìÜíôçò Þ éåñÝáò Þ ïíåéñïêñßôçò íá äéêáéïëïãÞóåé ôçí ïñãÞ ôïõ Áðüëëùíá. Ï ìÜíôçò ÊÜë÷áò äéóôÜæåé íá ìéëÞóåé êáé æçôÜåé ôçí ðñïóôáóßá ôïõ Á÷éëëÝá, ãéáôß, üðùò ëÝåé, ïé áðïêáëýøåéò ôïõ èá åßíáé åíáíôßïí êÜðïéïõ ìåãÜëïõ Üñ÷ïíôá. Ï Á÷éëëÝáò ôïí äéáâåâáéþíåé üôé

Υποενότητες – Πλαγιότιτλοι α) στ. 54-68: Ο Αχιλλέας συγκαλεί συνέλευση και προτείνει να ζητήσουν τη συμβουλή ενός μάντη. β) στ. 69-84: Ο μάντης Κάλχας διστάζει να μιλήσει και ζητεί την προστασία του Αχιλλέα. γ) στ. 85-101: Ο Αχιλλέας διαβεβαιώνει το μάντη πως δεν κινδυνεύει και εκείνος αποκαλύπτει ότι η αιτία του κακού είναι ο Αγαμέμνονας.

δ) στ. 102-130: Ο Αγαμέμνονας κατηγορεί το μάντη και ζητεί ισάξιο δώρο. ε) στ. 131-188: Ο Αγαμέμνονας και ο Αχιλλέας συγκρούονται. στ) στ. 189-245: Ο Αχιλλέας σκέφτεται να σκοτώσει τον Αγαμέμνονα, αλλά τον συγκρατεί η Αθηνά. ζ) στ. 246-306: Ο Νέστορας προσπαθεί να συμφιλιώσει τους δύο ήρωες.

39

Ραψωδία

Α

στ. 54-306

èá ôïí ðñïóôáôÝøåé êáé ï ìÜíôçò áðïêáëýðôåé üôé áéôßá ôçò óõìöïñÜò åßíáé ï ÁãáìÝìíïíáò, ðïõ áñíÞèçêå íá åðéóôñÝøåé óôïí ×ñýóç ôçí êüñç ôïõ. Ï èåüò èá äþóåé ôÝëïò óôï ëïéìü, ìüíï áí ïé Á÷áéïß óôåßëïõí ðßóù ôç ×ñõóçßäá ìáæß ìå ìéá åêáôüìâç. Ï ÁãáìÝìíïíáò êáôçãïñåß ôï ìÜíôç ãéá ôçí áðïêÜëõøç êáé äçëþíåé üôé ìüíï áí ëÜâåé éóÜîéï äþñï èá äþóåé ðßóù ôç ×ñõóçßäá. Ï Á÷éëëÝáò ôïý õðüó÷åôáé üôé èá ëÜâåé ôåôñáðëÜóéá áíôáìïéâÞ ìåôÜ ôçí êáôÜêôçóç ôçò Ôñïßáò. Ï ÁãáìÝìíïíáò áðåéëåß üôé èá ðÜñåé ìüíïò ôïõ ôï éóÜîéï äþñï ôïõ Á÷éëëÝá Þ ôïõ Áßáíôá Þ ôïõ ÏäõóóÝá. Ï Á÷éëëÝáò ïñãéóìÝíïò ôïí êáôçãïñåß ãéá áðëçóôßá êáé äçëþíåé üôé áðï÷ùñåß áðü ôïí ðüëåìï. Ï ÁãáìÝìíïíáò áðáíôÜ üôé äåí ôïí íïéÜæåé êáé ôïõ ëÝåé üôé èá ðÜñåé ìå ôï æüñé ôç Âñéóçßäá, ôï äþñï ôïõ Á÷éëëÝá. Åêåßíïò óêÝöôåôáé íá ôïõ åðéôåèåß êáé íá ôïí óêïôþóåé, ç ¹ñá, üìùò, óôÝëíåé ôçí ÁèçíÜ ãéá íá ôïí óõãêñáôÞóåé. Ï Á÷éëëÝáò õðáêïýåé êáé áðïêáëåß ôïí ÁãáìÝìíïíá äåéëü êáé ìÝèõóï êáé ïñêßæåôáé üôé ïé Á÷áéïß èá ôïí áðïæçôïýí áðåãíùóìÝíá, üôáí ï ¸êôïñáò èá ôïõò óêïôþíåé áóôáìÜôçôá. Óôç óõíÝ÷åéá ðáßñíåé ôï ëüãï ï ÍÝóôïñáò, ï âáóéëéÜò ôçò Ðýëïõ, êáé ðñïóðáèåß íá óõìöéëéþóåé ôïõò äýï Þñùåò. Ôïíßæåé ôç ÷áñÜ ðïõ èá íéþóïõí ïé Ôñþåò, üôáí èá ìÜèïõí ãéá ôç óýãêñïõóç ôùí äýï áñ÷çãþí. Åðéóçìáßíåé üôé óðïõäáßïé Üíäñåò ôïõ ðáñåëèüíôïò Üêïõãáí ôéò óõìâïõëÝò ôïõ êáé ôïõò êáëåß íá äåßîïõí ìåôñéïðÜèåéá. Óõìâïõëåýåé ôïí ÁãáìÝìíïíá íá ìçí ðÜñåé áðü ôïí Á÷éëëÝá ôç Âñéóçßäá êáé ôïí Á÷éëëÝá íá ìç æçôÜåé äþñá ßóçò áîßáò ìå ôïõ âáóéëéÜ ÁãáìÝìíïíá êáé ôïõò êáëåß íá äþóïõí ôüðï óôçí ïñãÞ êáé íá óõìâéâáóôïýí. Ï ÁãáìÝìíïíáò êáôçãïñåß ôïí Á÷éëëÝá üôé öÝñåôáé óáí âáóéëéÜò êáé ï Á÷éëëÝáò ôïí áðåéëåß üôé èá ôïí óêïôþóåé, áí ðñïóðáèÞóåé íá ôïõ ðÜñåé ïôéäÞðïôå äéêü ôïõ. ÌÝóá óå áõôÞ ôçí Ýíôáóç ïëïêëçñþíåôáé êáé ç óõíÝëåõóç.

ΛΕΞΙΛΟΓΙΚΑ 54* 56

40

–

ΠΡΑΓΜΑΤΟΛΟΓΙΚΑ

εννιά: ôõðéêüò áñéèìüò, ðïëëáðëÜóéïò ôïõ ôñßá, ðïõ äçëþíåé ôç äéÜñêåéá. ¼ëïé ïé ôõðéêïß áñéèìïß óôïí ¼ìçñï åßíáé ðïëëáðëÜóéïé ôïõ ôñßá, ð.÷. ôï åííéÜ êáé êõñßùò ôï äþäåêá. ως η θεά τον δίδαξεν: ÁíÝêáèåí ï ëáüò ðßóôåõå üôé ïé Üíèñùðïé Ýðáéñíáí áðïöÜóåéò êáé ðñïÝâáéíáí óå óõãêåêñéìÝíåò ðñÜîåéò, ãéáôß êÜðïéïò èåüò ôïõò ðñïÝôñåøå, ôïõò «öþôéóå», üðùò ëÝãåôáé êáé óÞìåñá. Η Ήρα η λευκοχέρα: Ôï åðßèåôï «ëåõêï÷Ýñá» ÷ñçóéìïðïéåßôáé ãéá íá ôïíßóåé ôçí ïìïñöéÜ ôçò èåÜò. Ç ¹ñá êáé ç ÁèçíÜ óå üëç

* Οι αριθμοί παραπέμπουν στους στίχους του κειμένου.

58 59 61 62 63-64

65 66 70

75

ôç äéÜñêåéá ôïõ ðïëÝìïõ èá õðïóôçñßæïõí ôïõò Á÷áéïýò, åðåéäÞ ï ÐÜñçò åß÷å äþóåé ôï ìÞëï ôçò Ýñéäïò óôç èåÜ Áöñïäßôç, ðñïóâÜëëïíôáò Ýôóé ôéò äýï Üëëåò èåÝò. συνάχθηκε: óõãêåíôñþèçêå. ο γοργοπόδης Αχιλλεύς: Ðáñáäïóéáêü êïóìçôéêü åðßèåôï ðïõ óõ÷íÜ áðïäéäüôáí óôïí Á÷éëëÝá, åðåéäÞ Þôáí ðïëý ãñÞãïñïò óôéò åíÝñãåéåò êáé óôéò áðïöÜóåéò ôïõ. στα γονικά μας: óôçí ðáôñßäá ìáò, óôïí ôüðï êáôáãùãÞò ìáò, åêåß üðïõ æïõí ïé ãïíåßò ìáò. μας φθέρνει λοιμική: ìáò êáôáóôñÝöåé ï ëïéìüò. αντάμα: óõã÷ñüíùò. ας ερωτήσομε ή μάντιν ή ιερέα ή ονειροκρίτην: ¸ñãï ôùí ìÜíôåùí Þôáí íá åñìçíåýïõí óôïõò áíèñþðïõò ôá óçìÜäéá ðïõ Ýóôåëíáí ïé èåïß ó’ áõôïýò êáé ðïõ áðïêÜëõðôáí ôï ìÝëëïí. ÓçìÜäéá Þôáí óõíÞèùò ïé âñïíôÝò, ç îáöíéêÞ êáêïêáéñßá, ï ôñüðïò ðïõ ðåôïýóáí ôá ðïõëéÜ ê.ëð. ιερέας: Ôï Ýñãï ôïõ éåñÝá Þôáí ðéï äéåõñõìÝíï áðü åêåßíï ôïõ ìÜíôç. ¹ôáí õðåýèõíïò ãéá üëåò ôéò ôåëåôïõñãßåò ðñïò ôïõò èåïýò êáé õðïôßèåôáé üôé Þîåñå ðÜíôá ôéò åðéèõìßåò ôïõ èåïý ðïõ õðçñåôïýóå. ÁõôÝò ôéò ìÜíôåõå ìÝóá áðü ôéò èõóßåò Þ ôéò éêåóßåò ðïõ ôåëïýóå õðÝñ ôïõ èåïý. ονειροκρίτης: Áõôüò åñìÞíåõå ôá üíåéñá, ðïõ, üðùò ðßóôåõáí ïé áñ÷áßïé ¸ëëçíåò, óôÝëíïíôáí áðü ôïõò èåïýò êáé áðïêÜëõðôáí ôï ìÝëëïí. Ç ðáñÜèåóç áðü ëÝîåéò ðïõ äåí åßíáé óõíþíõìåò áêñéâþò, âñßóêïíôáé, üìùò, ðïëý êïíôÜ óçìáóéïëïãéêÜ, õðïãñáììßæåé ðüóï ìåãÜëç óçìáóßá åß÷å åêåßíç ôç óôéãìÞ ãéá ôïõò ¸ëëçíåò íá ìÜèïõí ãéáôß èýìùóå ï Áðüëëùíáò ìáæß ôïõò. Åßíáé óáí íá ëÝåé ï Á÷éëëÝáò: «ðñÝðåé íá ìÜèïõìå ìå êÜèå ôñüðï». εχόλωσε: èýìùóå ðïëý. εκατόμβη: èõóßá åêáôü âïäéþí Þ ãéäéþí Þ áñíéþí· ìéá èõóßá ðëïýóéá ðïõ åß÷áí ðñïóöÝñåé ïé Á÷áéïß óôï èåü Áðüëëùíá íùñßôåñá. Κάλχας: Ï ÊÜë÷áò Þôáí ïéùíïóêüðïò (Þ ïñíåïóêüðïò), åñìÞíåõå äçëáäÞ ôá óçìÜäéá ôïõ Äßá ìÝóá áðü ôï ðÝôáãìá ôùí ðïõëéþí. ¹ôáí Ýíáò áðü ôïõò ðéï ãíùóôïýò ìÜíôåéò ôçò áñ÷áéüôçôáò· ôç ìáíôéêÞ ôïõ éêáíüôçôá üöåéëå óôï èåü Áðüëëùíá, ðïõ èåùñïýíôáí êáé èåüò ôçò ìáíôéêÞò ôÝ÷íçò. Ï ÊÜë÷áò Þôáí åêåßíïò ðïõ ðñïöÞôåøå óôçí Áõëßäá ôçí áíÜãêç íá èõóéáóôåß ç ÉöéãÝíåéá, ãåãïíüò ðïõ õðáéíßóóåôáé ï ðïéçôÞò óôïõò óô. 72 êáé 107. διίφιλε: ößëïò ôïõ Äßá· åðßèåôï ðïõ áðïäßäåôáé óå ðïëëïýò Þñùåò ôïõ Ýðïõò, üìïéï ìå ôï åðßèåôï «èåßïò».

Ραψωδία

Α

στ. 54-306

41

Ραψωδία

Α

στ. 54-306

77 78 79 82 93 100 101 107

126

129

130

42

136

στοχάσου: óêÝøïõ, óõëëïãßóïõ. Όμοσέ μου: íá ìïõ ïñêéóôåßò. με λόγο και με χέρι: ìå êÜèå ìÝóï· ï ÊÜë÷áò èÝëåé íá åîáóöá-

ëßóåé ôç âïÞèåéá ôïõ Á÷éëëÝá êáé ìå ëüãéá áëëÜ êáé Ýìðñáêôá. θα ανάψω την χολήν ανδρός: èá åîïñãßóù êÜðïéïí· ï ìÜíôçò öïâÜôáé üôé èá åîïñãßóåé ôïí ÁãáìÝìíïíá. αν χωνεύσει την χολήν: áí óõãêñáôÞóåé ôá íåýñá ôïõ («ìå ÷ïëÞí» = ìå èõìü). ακατάκριτος: öçìéóìÝíïò, êÜðïéïò ðïõ äåí Ý÷åé äéáôõðùèåß åíáíôßïí ôïõ ðïôÝ êáìßá êáôçãïñßá Þ êñßóç. άλυτρη: ÷ùñßò ëýôñá. ανεξαγόραστη: ÷ùñßò íá áãïñáóôåß· ç ×ñõóçßäá èá åðéóôñáöåß óôïí ðáôÝñá ôçò ÷ùñßò ëýôñá. ίσως ίλεως γίνει: ßóùò åîéëåùèåß.

μάντι κακών, όχι, ποτέ πρόσχαρό τι δεν μου’ πες:

Ï ÁãáìÝìíïíáò áñíåßôáé íá áðïäå÷ôåß ôçí åîÞãçóç ôïõ ÊÜë÷áíôá, ãéáôß êáé ðáëáéüôåñá åß÷å ìáíôÝøåé äõóÜñåóôåò åîåëßîåéò ãéá åêåßíïí. Ï ÁãáìÝìíïíáò åß÷å óêïôþóåé ôï éåñü åëÜöé ôçò ¢ñôåìçò êáé ç èåÜ åìðüäéæå ôá ðëïßá ôïõ íá öýãïõí ãéá ôçí Ôñïßá, ðñïêáëþíôáò Üíåìï áíôßèåôï. Ï ÊÜë÷áò ôüôå åß÷å ðåé üôé Ýðñåðå íá èõóéáóôåß ç ÉöéãÝíåéá, ç êüñç ôïõ ÁãáìÝìíïíá, ôåëéêÜ, üìùò, ç èåÜ ôçí Ýóùóå. Όσ’ απ’ τες χώρες πήραμε, εμοιρασθήκαν όλα: Ïé Á÷áéïß ëåçëÜôçóáí ðïëëÝò ðüëåéò ðñéí öôÜóïõí óôçí Ôñïßá, óõãêåíôñþíïíôáò ðïëëÜ ëÜöõñá, äïýëïõò êáé äïýëåò. ÌáêñéÜ áðü ôçí ðáôñßäá, ðñïóðïñßæïíôáí ôá áíáãêáßá ãéá ôç äéáôñïöÞ ôïõò áðü ëçóôñéêÝò åðéäñïìÝò óôéò ãýñù áðü ôçí Ôñïßá ðüëåéò êáé ïéêéóìïýò. ÌåôÜ áðü ôéò åðéäñïìÝò, ïé óôñáôéþôåò ìïéñÜæïíôáí ôá ëÜöõñá êáé ôïõò áé÷ìáëþôïõò. Ôéò ãõíáßêåò ôéò ÷ñçóéìïðïéïýóáí ùò äïýëåò êáé ðáëëáêßäåò. Ôïõò Üíôñåò, üìùò, åðåéäÞ äýóêïëá ìåôáêéíïýíôáí êáé áêüìç ðéï äýóêïëá ìðïñïýóáí íá ðïõëçèïýí ùò äïýëïé, óõíÞèùò ôïõò óêüôùíáí.

και τετραπλά θ’ ανταμειφθείς, αν ποτέ δώσει ο Δίας:

Ï Á÷éëëÝáò õðüó÷åôáé óôïí ÁãáìÝìíïíá ìåëëïíôéêÞ áíôáìïéâÞ óôï ôåôñáðëÜóéï, üôáí ðñáãìáôïðïéçèåß ç Üëùóç ôçò Ôñïßáò. Ç õðüó÷åóç, âÝâáéá, åßíáé áüñéóôç êáé ç åêðëÞñùóÞ ôçò áâÝâáéç, ùóôüóï áðïôåëåß Ýíáí åëéãìü ôïõ Á÷éëëÝá, ðñïêåéìÝíïõ íá éêáíïðïéçèåß ï ÁãáìÝìíïíáò êáé íá ðÜøåé íá æçôÜåé Ýíá Üëëï ôéìçôéêü äþñï. την πυργωμένην Τροίαν: ÔõðéêÞ ïíïìáóßá ôçò Ôñïßáò, ãéáôß ëåãüôáí üôé ôá ôåß÷ç ôçò ÷ôßóôçêáí áðü ôïí Áðüëëùíá êáé ôïí Ðïóåéäþíá. της αρεσιάς μου: ôçò áñåóêåßáò ìïõ.

139

142

145

146 151 154 156

158

159

του Αίαντος:

Ï Áßáò Þôáí ãéïò ôïõ Ôåëáìþíá, âáóéëéÜ ôçò Óáëáìßíáò, êáé åããïíüò ôïõ Áéáêïý, ï ïðïßïò Þôáí âáóéëéÜò ôçò Áßãéíáò. ¹ôáí, åðßóçò, ï äåýôåñïò ðéï äõíáôüò êáé áíäñåßïò Á÷áéüò ìåôÜ ôïí Á÷éëëÝá. του Οδυσσέως: ÂáóéëéÜò ôçò ÉèÜêçò, ãéïò ôïõ ËáÝñôç êáé ôçò Áíôßêëåéáò. Öçìéæüôáí ãéá ôçí åîõðíÜäá êáé ôç ãåííáéüôçôÜ ôïõ. θείαν θάλασσαν: ÈÜëáóóá, ðïôÜìé, áÝñáò êáé üëá ãåíéêÜ ôá óôïé÷åßá ôçò öýóçò ï ¼ìçñïò ôá ïíïìÜæåé «èåßá», äçëáäÞ èåúêÜ, ãéáôß ôá èåùñåß áíþôåñá áðü ôç öýóç ôïõ áíèñþðïõ, áöïý åðéâÜëëïíôáé óôá áíèñþðéíá. μαύρο ας συρθεί καράβι: Ôá êáñÜâéá ôùí Á÷áéþí Þôáí áðÝîù áëåéììÝíá ìå ðßóóá, ãéá íá ìç óáðßæïõí áðü ôçí õãñáóßá. των βουληφόρων: (âïõëåýïìáé + öÝñù): ¹ôáí ïé Üñéóôïé, ïé åõãåíåßò ðïõ Þôáí çãåìüíåò óôñáôïý êáé Ýðáéñíáí ìÝñïò óôéò óõíåëåýóåéò, ãéá íá øçößóïõí (áðïöáóßóïõí) ôçí ðïñåßá ôïõ ðïëÝìïõ. Ιδομενεύς: Ãéïò ôïõ Äåõêáëßùíá êáé åããïíüò ôïõ Ìßíùá. Óôçí åêóôñáôåßá ôçò Ôñïßáò Þôáí áñ÷çãüò ôùí Êñçôþí êáé Ýíáò áðü ôïõò óçìáíôéêüôåñïõò çãåìüíåò ôùí ÅëëÞíùí. θα δράμει: èá ôñÝîåé, èá óå âïçèÞóåé. δεν μου πταίουν: äå ìïõ öôáßíå. μεγαλόσβολην: ãüíéìç, êáëëéåñãÞóéìç ãç. ανδροθρέπταν: ðïõ èñÝöåé ôïõò Üíäñåò ôçò, äçëáäÞ áõôÜñêçò ðåñéï÷Þ. Φθία: Ðåñéï÷Þ óôç íüôéá Èåóóáëßá, áíÜìåóá óôïí ðïôáìü Óðåñ÷åéü êáé óôïí Ìáëéáêü êüëðï. Óôçí åðï÷Þ ôïõ ÏìÞñïõ, ÅëëÜäá äåí Þôáí ç óçìåñéíÞ åðéêñÜôåéá, áëëÜ ìüíï ìéá ðåñéï÷Þ ôçò Èåóóáëßáò. Ïé êÜôïéêïé ôçò Öèßáò êáé ôçò ÅëëÜäáò ïíïìÜæïíôáí «Ìõñìéäüíåò» Þ «¸ëëçíåò» Þ «Á÷áéïß». ¹ôáí ìéá åýöïñç ðåñéï÷Þ ìå ìåãÜëåò êáëëéåñãÞóéìåò ðåäéÜäåò êáé áíáðôõãìÝíç êôçíïôñïößá. όρη κατάσκια και πέλαγ’ αγριωμένα: ÂïõíÜ øçëÜ, óêïôåéíÜ, ðïõ ðÝöôïõí ïé óêéÝò ôùí êïñõöþí óôéò ðëáãéÝò êáé ôá óêïôåéíéÜæïõí êáè’ üëç ôç äéÜñêåéá ôïõ Ýôïõò. Ôç Öèßá ÷þñéæáí áðü ôçí ðåñéï÷Þ ôçò Ôñïßáò ôá âïõíÜ ôçò Ìáêåäïíßáò êáé ôçò ÈñÜêçò êáé ç öïõñôïõíéáóìÝíç èÜëáóóá ôïõ Áéãáßïõ. Ç Öèßá Þôáí ôï âáóéêü ôìÞìá ôçò åðéêñÜôåéáò ôïõ ÐçëÝá, ðáôÝñá ôïõ Á÷éëëÝá. τον Μενέλαο: Ãéïò ôïõ ÁôñÝá êáé ôçò Áåñüðçò, áäåëöüò ôïõ ÁãáìÝìíïíá êáé óýæõãïò ôçò ÅëÝíçò. ¹ôáí âáóéëéÜò ôçò ÓðÜñôçò. Ç åêóôñáôåßá óôçí Ôñïßá Ýãéíå ãéá íá óõìðáñáóôáèïýí üëïé ïé ¸ëëçíåò çãåìüíåò óôïí ÌåíÝëáï ãéá ôçí ðñïóâïëÞ ðïõ õðÝóôç áðü ôïí ÐÜñç, ï ïðïßïò ôïõ Ýêëåøå ôçí ÅëÝíç.

Ραψωδία

Α

στ. 54-306

43

Ραψωδία

Α

στ. 54-306

161 165 168 169 178 181 185 199 200 203

207

212 213 221 222 226 231 232

44

232 233

αναίσχυντε: îåäéÜíôñïðå. σκυλοπρόσωπε: èñáóý, îåäéÜíôñïðå· ï óêýëïò óå üëïõò ó÷å-

äüí ôïõò ðïëéôéóìïýò ôçò áíáôïëÞò óõìâüëéæå ôçí áíáßäåéá, ôç èñáóýôçôá. καλά τειχόκαστρα: ÌéêñÝò ðüëåéò ãýñù áðü ôçí Ôñïßá ðïõ Þôáí êáëÜ ï÷õñùìÝíåò ìå ôåß÷ç. δώρο μικροστό: ìéêñÞò áîßáò äþñï. στες πρύμνες: ËéìáíÜêé üðïõ ïé Á÷áéïß åß÷áí äåìÝíá ôá ðëïßá ôïõò. Áêñéâþò äßðëá óôï ëéìáíÜêé áõôü åß÷áí óôÞóåé ôïí êáôáõëéóìü ôïõò ïé Ìõñìéäüíåò. έριδα: äéáìÜ÷ç. λογιάζω: ëïãáñéÜæù, õðïëïãßæù. την κόρη του Βρισέως: ôç Âñéóçßäá, êüñç ôïõ ÂñéóÝá· áé÷ìáëùôßóôçêå áðü ôïí Á÷éëëÝá, üôáí áõôüò êõñßåõóå ôç Ëõñíçóóü, ìéá ìéêñÞ ðüëç êïíôÜ óôçí Ôñïßá. αθώρητη στους άλλους: äåí ôçí Ýâëåðáí ïé Üëëïé, äåí áíôéëÞöèçêå êáíåßò ôçí ðáñïõóßá ôçò. ξιπάσθη: ôñüìáîå (áðü ôçí ðáñïõóßá ôçò èåÜò). του αιγιδοφόρου: ¸ôóé áðïêáëïýóáí ôïí Äßá, åðåéäÞ êñáôïýóå (Ýöåñå) ôçí áéãßäá, ìéá áóðßäá öôéáãìÝíç áðü äÝñìá áßãáò, êáôóßêáò. Ôçí åß÷å êáôáóêåõÜóåé ï ¹öáéóôïò êáé üôáí ï Äßáò ôçí ôñÜíôáæå, ðñïêáëïýóå áóôñáðÝò êáé êáôáéãßäåò (êáôÜ + áἰãßò). γλαυκόφθαλμη: Ëüãù ôçò Ýíôáóçò ðïõ ðñïêÜëåóå ç äéáìÜ÷ç, ôá ìÜôéá ôçò ÁèçíÜò Ýëáìðáí, Üóôñáöôáí («ãëáõêüöèáëìç» = áõôÞ ðïõ Ý÷åé ìÜôéá ãëáýêçò, äçëáäÞ êïõêïõâÜãéáò· ôï ðôçíü áõôü óõìâüëéæå ôç èåÜ ôçò óïößáò. Åðßóçò, ùò åðßèåôï, «ãëáõêüò» óçìáßíåé «ãáëÜæéïò»· åðïìÝíùò, «ãëáõêüöèáëìç» = áõôÞ ðïõ Ý÷åé ãáëÜæéá ìÜôéá). το όνειδος: ç íôñïðÞ. προλέγω: ðñïåéäïðïéþ. άμπωσε το μέγα ξίφος: Ýâáëå ôï îßöïò óôç èÞêç ôïõ. πειθόμενος στην Αθηνά: õðáêïýïíôáò ôç èåÜ ÁèçíÜ. σκυλόματε και με καρδιάν ελάφου: Ï óêýëïò ðñïóùðïðïéïýóå óôïõò ðïëéôéóìïýò ôçò ÁíáôïëÞò ôçí áíáßäåéá, åíþ ôï åëÜöé ôç äåéëßá. όποιος αντιλογά: üðïéïò ðÜåé áíôßèåôá óôá ëüãéá êÜðïéïõ. τωόντι αχρείους κυβερνάς: åðåéäÞ åßíáé á÷ñåßïé áõôïß ðïõ êõâåñíÜò. «ôù üíôé»: äïôéêÞ åíéêïý ôçò ìåôï÷Þò ôïõ ñÞìáôïò åἰìß (ὤí)· áéôéïëïãéêÞ ìåôï÷Þ, Þ, êáôÜ ôï ó÷ïëéêü âéâëßï, áíáöïñéêÞ - õðïèåôéêÞ. λαοφάγε: åóý ðïõ êëÝâåéò ôá áãáèÜ ðïõ áíÞêïõí óôï ëáü. το αδίκημα θα ήταν το ύστερό σου: ôï áäßêçìá èá Þôáí ôï ôåëåõôáßï óïõ.

234 237 238 239

244

246 248

249

259 262

ομόνω μέγαν όρκον: äßíù ìåãÜëï üñêï. δεν θα αναχλωράνει: äåí èá áíèßóåé îáíÜ. ελέπισε ο χαλκός: áöáßñåóå ï ÷áëêüò ôï öëïéü ôïõ («÷áëêüò» = ÷Üëêéíï ìá÷áßñé Þ îßöïò). δικαιοκρίτες: Åííïåß ôïõò äéêáóôÝò Þ üðïéá Üëëá ðñüóùðá Þôáí åíôåôáëìÝíá áðü ôïí Äßá íá áóêïýí ôç äéêáóôéêÞ åîïõóßá, íá óôçñßæïõí ôï äßêáéï êáé íá õðåñáóðßæïíôáé ôïõò íüìïõò óå ìéá ðüëç, ð.÷. âáóéëéÜäåò. Έκτορος: Ï ¸êôïñáò Þôáí ãéïò ôïõ ÐñéÜìïõ êáé ôçò ÅêÜâçò, áäåëöüò ôïõ ÐÜñç, óýæõãïò ôçò ÁíäñïìÜ÷çò. ¹ôáí ï ãåííáéüôåñïò õðåñáóðéóôÞò ôçò Ôñïßáò, áöïý óå êÜèå ôïõ åðßèåóç áöÜíéæå äåêÜäåò Á÷áéïýò Þñùåò. χρυσοκαρφωμένο: óôïëéóìÝíï ìå ÷ñõóÜ êáñöéÜ. Νέστωρ: ¹ôáí âáóéëéÜò ôçò Ðýëïõ, Ýíá áðü ôá ðéï éó÷õñÜ ìõêçíáúêÜ âáóßëåéá óôá äõôéêÜ ôçò ÐåëïðïííÞóïõ. Ï ÍÝóôïñáò õðÞñîå ï ãçñáéüôåñïò Þñùáò ôçò ôñùéêÞò åêóôñáôåßáò, üíôáò âáóéëéÜò ãéá ôñåéò ïëüêëçñåò ãåíéÝò. Áí óêåöôïýìå üôé êÜèå ãåíéÜ áñéèìåß 30 ÷ñüíéá, ï ÍÝóôïñáò Þôáí ðåñßðïõ 75 ÷ñïíþí êáé äéÝíõå ôçí ôñßôç ãåíéÜ ôçò âáóéëåßáò ôïõ. Óå þñéìç ðéá çëéêßá îå÷þñéæå ãéá ôç óýíåóç, ôç ëïãéêÞ êáé ôç óïößá ôïõ. ÅìðíÝåé óå üëïõò ôïõò ¸ëëçíåò ôï óåâáóìü êáé üëïé äÝ÷ïíôáé ôéò óïöÝò óõìâïõëÝò ôïõ. λιγυρός ομιλητής: éêáíüò ñÞôïñáò, ïìéëçôÞò ìå ãëõêéÜ êáé äéáðåñáóôéêÞ öùíÞ. Πύλος: Âáóßëåéï ôïõ ÍÝóôïñá, ðïõ ðåñéëÜìâáíå ôïõò óçìåñéíïýò íïìïýò Ìåóóçíßáò êáé Çëåßáò.

Ραψωδία

Α

στ. 54-306

οι κορυφές των Δαναών στην γνώση και στα όπλα:

ï ôõðéêüò Þñùáò ôçò ïìçñéêÞò åðï÷Þò Ýðñåðå íá óõíäõÜæåé ðïëåìéêÞ éêáíüôçôá êáé ãíþóåéò. δεν μ’ εκαταφρονούσαν: äåí ìå ðåñéöñïíïýóáí, äåí ìïõ Ýöåñíáí áíôßññçóç, Þôáí õðÜêïõïé óå ìÝíá.

263-269 Άνδρες δεν είδα... τ’ αφανίσαν:

Óôï ðáñÜäåéãìÜ ôïõ ï ÍÝóôïñáò áíáöÝñåôáé óôç óýãêñïõóç áíÜìåóá óôïõò ÊÝíôáõñïõò êáé ôïõò ËÜðéèåò, ôçí ðåñßöçìç Êåíôáõñïìá÷ßá. Ïé ËÜðéèåò Þôáí ëáüò ôçò Èåóóáëßáò. Ï Ðåéñßèïïò, âáóéëéÜò ôùí Ëáðéèþí, óôï ãÜìï ôïõ ìå ôçí ÉððïäÜìåéá êÜëåóå êáé ôïõò ãåßôïíÝò ôïõ, ôïõò ÊÝíôáõñïõò, ïé ïðïßïé ìÝèõóáí êáé ðñïóðÜèçóáí íá áñðÜîïõí ôéò ãõíáßêåò ôùí Ëáðéèþí. Áêïëïýèçóå ìÜ÷ç, ôçí ïðïßá êÝñäéóáí ïé ËÜðéèåò. Ç Êåíôáõñïìá÷ßá Þôáí ãíùóôÞ óôïõò áêñïáôÝò ôïõ ÏìÞñïõ, ãé’ áõôü êáé ìüíï ôçí õðáéíßóóåôáé êáé äåí ôçí áíáëýåé. Πειρίθοος: ÂáóéëéÜò ôùí Ëáðéèþí.

45

Δρύαντας:

Ραψωδία

Α

στ. 54-306 269

274 276

281

285

292 295 302

46

¹ñùáò ôùí Ëáðéèþí, ðïõ äéáêñßèçêå ãéá ôçí áíäñåßá ôïõ êáôÜ ôçí Êåíôáõñïìá÷ßá. Εξάδιος: ¹ñùáò ôùí Ëáðéèþí. Θησέας: Ãéïò ôïõ ÁéãÝá, ößëïò ôïõ Ðåéñßèïïõ, Áèçíáßïò Þñùáò. Καινέας: Ãéïò ôïõ ¸ëáôïõ, âáóéëéÜò ôùí Ëáðéèþí. μ’ άγρια θεριά βουνίσια: Ïé ÊÝíôáõñïé Þôáí áðü ôç ìÝóç êáé ðÜíù Üíèñùðïé êáé áðü ôç ìÝóç êáé êÜôù Üëïãá êáé æïýóáí óôçí ðåñéï÷Þ ôïõ Ðçëßïõ. Ï ðéï ãíùóôüò ÊÝíôáõñïò ôçò áñ÷áéüôçôáò Þôáí ï ×åßñùíáò, ï óïöüò äÜóêáëïò ôïõ Á÷éëëÝá, ôïõ ÉÜóïíá êáé Üëëùí çñþùí. πρόθυμοι στες συμβουλές μου εκλίναν: õðÜêïõáí ðñüèõìá ôéò óõìâïõëÝò ìïõ. μεγαλόψυχε: Ôï åðßèåôï ðïõ áðïäßäåé ï ¼ìçñïò óôïí ÁãáìÝìíïíá áðïäßäåé ôç äýíáìç ôïõ Þñùá ðïõ áíôëåß ùò áñ÷çãüò ôùí Á÷áéþí, ùò áñ÷éóôñÜôçãïò· áíôßèåôá, ï Á÷éëëÝáò åßíáé ôï óýìâïëï ôçò óùìáôéêÞò ñþìçò. και θεά σ’ εγέννησε μητέρα: Ï Á÷éëëÝáò åßíáé ãéïò ôïõ èíçôïý ÐçëÝá êáé ìéáò èåÜò ôçò èÜëáóóáò, ôçò Íçñçßäáò ÈÝôéäáò. ¹ôáí ï ìüíïò áðü ôïõò îåíéôåìÝíïõò ¸ëëçíåò ðïõ åðéêïéíùíïýóå ìå ôç ìçôÝñá ôïõ. Ìå áõôüí ôïí ôñüðï ï ¼ìçñïò óðÜåé ôç ìïíïôïíßá ôçò öñßêçò ôïõ ðïëÝìïõ ðïõ êáôáãñÜöåé, ðåñéãñÜöïíôáò óõ÷íÜ óêçíÝò áíèñþðéíåò áíÜìåóá óôï ãéï êáé óôç ìçôÝñá. προφυλακή του φθαρτικού πολέμου: Ï Á÷éëëÝáò Þôáí åîáéñåôéêÜ ãåííáßïò, ãé’ áõôü êáé ç áðïõóßá ôïõ áðü ôïí ðüëåìï èá öÝñåé Þôôåò óôïõò Á÷áéïýò, åíþ ç åðÜíïäüò ôïõ ìåôÜ ôï èÜíáôï ôïõ ÐÜôñïêëïõ èá ðñïêáëÝóåé ôï èÜíáôï ôïõ ¸êôïñá êáé ôç óôáäéáêÞ Þôôá ôùí Ôñþùí. ονειδισμούς να λέγει: íá âñßæåé. θα έστεργα την κεφαλήν να κλίνω: èá Ýóðåõäá íá óå õðáêïýóù. τίποτε δεν θα δυνηθείς να πάρεις άβουλά μου: ôßðïôá äå èá ìðïñÝóåéò íá ðÜñåéò ÷ùñßò ôç èÝëçóÞ ìïõ.

ΕΡΜΗΝΕΥΤΙΚΑ

– ΙΔΕΟΛΟΓΙΚΑ

ΣΧΟΛΙΑ

106-109 με βλέμμα κακοσήμαντο... ποτέ καλόν ούτ’ έχεις πράξει

ÐïëëÝò öïñÝò ïé ìÜíôåéò Ýñ÷ïíôáí áíôéìÝôùðïé ìå ôç âßá ôçò åîïõóßáò ãéá êÜðïéá áðïêÜëõøç ðïõ äåí Üñåóå óôïí ðïëéôéêü áñ÷çãü.

Ραψωδία

Α

στ. 54-306

113-116 θέλω εγώ καλύτερα την κόρη... στη γνώμη και στα έργα

Ç ðåñéãñáöÞ ôçò ×ñõóçßäáò ìáò ðáñáðÝìðåé óôïí éäáíéêü ôýðï ãõíáßêáò êáôÜ ôçí ïìçñéêÞ åðï÷Þ. ¼ðùò îÝñïõìå, ôï óýóôçìá óõãêñüôçóçò ôçò ïéêïãÝíåéáò êáôÜ ôçí ïìçñéêÞ åðï÷Þ Þôáí ìïíïãáìéêü, äçëáäÞ êÜèå Üíäñáò Ýðáéñíå ìßá ìüíï íüìéìç óýæõãï. Åßíáé öáíåñü üôé, ãéá íá êëïíéóôåß ç èÝóç ôçò íüìéìçò óõæýãïõ áðü ìéá ðáëëáêßäá, Ýðñåðå ç äåýôåñç íá óõãêåíôñþíåé ðïëëÜ ðñïóüíôá: á) óùìáôéêÜ: êáôáóêåõÞ ôïõ óþìáôïò, óùóôÝò áíáëïãßåò, ïìïñöéÜ, êáé â) ðíåõìáôéêÜ: íïçìïóýíç, éêáíüôçôåò óôéò åñãáóßåò ôïõ óðéôéïý (âë. êáé ðáñáêÜôù ôçí áðÜíôçóç óôçí åñþô. 2). Ìå ôçí Ýìöáóç ðïõ äßíåé ï ÁãáìÝìíïíáò óôá ðñïóüíôá ôçò ×ñõóçßäáò, äéêáéïëïãåß ãéáôß äåí ôçí åðÝóôñåøå óôïí ðáôÝñá ôçò êáé äçëþíåé üôé, áí ôçí äþóåé ðßóù, èá äåßîåé ìåãÜëç ìåãáëïøõ÷ßá ùò çãÝôçò, èõóéÜæïíôáò ìéá ìåãÜëç ôïõ áðüëáõóç ãéá ôï êáëü ôùí óôñáôéùôþí ôïõ.

117-118 κι όμως αν συμφέρει αυτό... ποτέ τον όλεθρό του

Ç áíôßäñáóç ôïõ ÁãáìÝìíïíá öáíåñþíåé ôçí åíï÷Þ ôïõ, ãéáôß ðñïóðáèåß íá áðïìáêñýíåé áðü ôï ðñüóùðü ôïõ üëåò ôéò êáôçãïñßåò. Äéêáéïëïãåß ôç óõìðåñéöïñÜ ôïõ ðñïò ôïí ×ñýóç ìå ôï íá åðáéíåß ôá ÷áñßóìáôá ôçò êüñçò ôïõ, ÷ùñßò üìùò íá ìáò ðåßèåé üôé Ý÷åé äßêéï.

138

θα έλθω με το χέρι μου να πάρω ή το δικό σου

142

στη θείαν θάλασσαν μαύρο ας συρθεί καράβι

Ðïëý óõ÷íÜ ï ¼ìçñïò ðáñïõóéÜæåé ôïõò ÞñùÝò ôïõ íá âñßóêïõí ìüíïé ôïõò ôï äßêéï ôïõò, åðåéäÞ áäéêÞèçêáí. Ðñüêåéôáé ãéá ðåñßðôùóç áõôïäéêßáò, üôáí Ýíáò Þñùáò áðåéëåß üôé, áí äåí ôïõ áðïäïèåß äéêáéïóýíç, èá ôçí äéåêäéêÞóåé ìüíïò ôïõ.

Ïé ¸ëëçíåò ðÜíôá èáýìáæáí êáé áãáðïýóáí ôç èÜëáóóá. ÌåãÜëùíáí ìå ôç èÜëáóóá êáé ìå ôá êáñÜâéá ôïõò ôçí üñãùíáí êáé ãíþñéæáí êáéíïýñéá ìÝñç êáé ðïëéôéóìïýò. Åß÷áí åðéíïÞóåé êáé

47

Ραψωδία

Α

στ. 54-306

èåü ôçò èÜëáóóáò, ôïí Ðïóåéäþíá, êáé Üëëåò ìéêñÝò èåüôçôåò, üðùò ôéò Íçñçßäåò ê.ëð.

151-161 και ποιος από τους Αχαιούς... λησμονημένα τα ‘χεις

Ôçí åðï÷Þ ôïõ ÏìÞñïõ äåí åß÷å áíáðôõ÷èåß åèíéêÞ óõíåßäçóç, ìå áðïôÝëåóìá ïé ¸ëëçíåò áñ÷çãïß íá èåùñïýí ôçí ÔñùéêÞ åêóôñáôåßá åèíéêü ðüëåìï ìüíï åðåéäÞ ðñïóâëÞèçêå ï ÌåíÝëáïò· ï ÐÜñçò, äçëáäÞ, ðñüóâáëå ìå ôçí áñðáãÞ ôçò ÅëÝíçò ôï êïéíùíéêü öñüíçìá ôùí ÅëëÞíùí êáé ü÷é ôï åèíéêü. Ç ðáíåëëÞíéá åèíéêÞ éäÝá èá äéáìïñöùèåß êáôÜ ôç äéÜñêåéá ôùí Ðåñóéêþí ðïëÝìùí, üôáí ïé ¸ëëçíåò èá åíþóïõí ôéò äõíÜìåéò ôïõò, ãéá íá áíôéìåôùðßóïõí ôïí îÝíï-âÜñâáñï åéóâïëÝá.

159-160 αλλά για τον Μενέλαο… των Τρώων

Ï Á÷éëëÝáò óôï óçìåßï áõôü äçëþíåé üôé äåí Ý÷åé ðñïóùðéêü üöåëïò áðü ôçí åêóôñáôåßá áõôÞ, áëëÜ óõììåôÝ÷åé óôï ðëåõñü ôïõ ÌåíÝëáïõ ãéá íá âïçèÞóåé êé áõôüò ìáæß ìå üëïõò ôïõò çãåìüíåò íá ðÜñïõí ðßóù ôçí ÅëÝíç.

179

και αν είσαι τόσο δυνατός, είναι θεού το δώρον

Ï ÁãáìÝìíïíáò õðïâéâÜæåé ôç äýíáìç êáé ôéò éêáíüôçôåò ôïõ Á÷éëëÝá, õðïóôçñßæïíôáò üôé ôá ÷áñßóìáôÜ ôïõ åßíáé èåüóôáëôá êáé äåí ïöåßëïíôáé óôéò ðñïóùðéêÝò ôïõ éêáíüôçôåò. ÊáôÜ ôçí ïìçñéêÞ åðï÷Þ åðéêñáôïýóå áõôÞ ç áíôßëçøç, üôé äçëáäÞ üëá ôá êáëÜ êáé ôá êáêÜ óôïõò áíèñþðïõò äßíïíôáé áðü ôïõò èåïýò.

175-180 κοντά μου υπάρχουν και άλλοι... και τους συντρόφους σου άμε

Áðü ôá ëüãéá ôïõ ÁãáìÝìíïíá óõìðåñáßíïõìå ìéá îåêÜèáñç éåñÜñ÷çóç ôùí öïñÝùí ôçò åîïõóßáò óôï óôñáôüðåäï êáé óôç ìõêçíáúêÞ êïéíùíßá ãåíéêüôåñá. Óôï õøçëüôåñï åðßðåäï âñßóêïíôáé ïé èåïß, óôï äåýôåñï åðßðåäï åßíáé ï âáóéëéÜò-óôñáôçãüò êáé óôï ôñßôï åðßðåäï åßíáé ïé Üëëïé áñ÷çãïß. Ï ÁãáìÝìíïíáò õðï÷ùñåß óôïí Áðüëëùíá, ãéáôß ïöåßëåé óåâáóìü êáé õðáêïÞ óôï èåü. Ôçí ßäéá õðï÷þñçóç, üìùò, ðñÝðåé íá êÜíåé ï Á÷éëëÝáò óôçí áîßùóç ôïõ ÁãáìÝìíïíá. Ç éåñáñ÷éêÞ ôÜîç ðñÝðåé íá ìåßíåé áäéáôÜñáêôç.

190

48

έστρεψε δυο στοχασμούς

Ï Á÷éëëÝáò åßíáé ôüóï ïñãéóìÝíïò ôçí þñá ðïõ Üêïõãå ôá ëüãéá ôïõ ÁãáìÝìíïíá, ðïõ óêÝöôåôáé Ýíôïíá íá ôñáâÞîåé ôï îßöïò ôïõ

êáé íá óêïôþóåé ôïí Áôñåßäç âáóéëéÜ. Áðü ôçí Üëëç, üìùò, îÝñåé üôé äåí ðñÝðåé íá ôï êÜíåé áõôü. Ôáëáíôåýåôáé, ëïéðüí, áíÜìåóá óå áõôÝò ôéò äýï óêÝøåéò.

195-223 κατέβηκε ουρανόθεν... στα δώματα του Δία

Ραψωδία

Α

στ. 54-306

Óôïõò óôß÷ïõò áõôïýò ðáñáêïëïõèïýìå ôçí ÁèçíÜ íá êáôåâáßíåé áðü ôïí ¼ëõìðï, íá óõíïìéëåß ìå ôïí Á÷éëëÝá êáé íá åðéóôñÝöåé óôïí ¼ëõìðï, ÷ùñßò üìùò íá äéåõêñéíßæåôáé ìå ðïéá ìïñöÞ ðáñïõóéÜóôçêå. Ìáò áðïêáëýðôåôáé åðéöÜíåéá ôçò èåÜò êáé ü÷é åíáíèñþðéóç. Åíáíèñþðéóç Ý÷ïõìå üôáí Ýíáò èåüò ðáßñíåé ôç ìïñöÞ åíüò áíèñþðïõ, êñýâïíôáò ôç èåúêÞ ôïõ ôáõôüôçôá, åíþ åðéöÜíåéá Ý÷ïõìå üôáí ï èåüò áðïêáëýðôåé áìÝóùò ôçí ôáõôüôçôÜ ôïõ. ÅðåéäÞ, ëïéðüí, ï Á÷éëëÝáò ãíùñßæåé áìÝóùò ôçí ÁèçíÜ, óôï óçìåßï áõôü Ý÷ïõìå åðéöÜíåéá. Áõôü óõìâáßíåé ãéáôß ç ÁèçíÜ åìöáíßæåôáé óôïí Á÷éëëÝá óå ìéá ðïëý êñßóéìç óôéãìÞ (ôçí þñá ðïõ ôñáâÜåé ôï ìá÷áßñé áðü ôç èÞêç), ìå óôü÷ï íá ôïí óõãêñáôÞóåé, þóôå íá ìçí åðéôåèåß óôïí ÁãáìÝìíïíá. Äåí Ý÷åé êáéñü ãéá ÷Üóéìï· áí Ýðáéñíå áíèñþðéíç ìïñöÞ (åíáíèñþðéóç), äåí åßíáé óßãïõñï üôé ï Á÷éëëÝáò èá Üêïõãå ôéò óõìâïõëÝò åíüò èíçôïý (âë. êáé ðáñáêÜôù ôçí áðÜíôçóç óôçí åñþô. 4).

205-206 με τούτες τες έπαρσές του γρήγορα θα χάσει την ζωήν του

Óôï óçìåßï áõôü ôïíßæåôáé ç ýâñç ðïõ äéáðñÜôôåé ï ÁãáìÝìíïíáò, äçëáäÞ ç Ýðáñóç. Ãéá áõôÞ ôïõ ôç óõìðåñéöïñÜ ï á÷áúêüò óôñáôüò èá äïêéìÜóåé áëëåðÜëëçëåò Þôôåò, üôáí áðï÷ùñÞóåé ï Á÷éëëÝáò, óýìöùíá ìå ôç èÝëçóç ôïõ Äßá.

208-209 κατέβηκ’ απ’ τον ουρανόν να παύσω την οργήν σου, εάν μ’ ακούσεις

Ìå ôá ëüãéá áõôÜ ôçò ÁèçíÜò öáíåñþíåôáé ç åëåõèåñßá ðïõ Ý÷ïõí ïé èíçôïß íá ðñÜîïõí ü,ôé èÝëïõí, ÷ùñßò ôçí áðáãïñåõôéêÞ åðÝìâáóç ôïõ èåïý. Ç ÁèçíÜ êáôåâáßíåé ìüíï íá óõìâïõëåýóåé ôïí Á÷éëëÝá, íá ôïõ ðñïôåßíåé ôï óùóôü êé ü÷é íá ôïõ åðéâÜëåé ôç èåúêÞ âïýëçóç.

227-228 μήτε ποτέ με τον λαόν... τους πρώτους πολεμάρχους

Óôïõò óôß÷ïõò áõôïýò ìáò äßíïíôáé ðëçñïöïñßåò ãéá ôïí ôñüðï ðïõ äéåîáãüôáí ï ðüëåìïò ôçí åðï÷Þ åêåßíç. Åêôüò áðü ôïí

49

Ραψωδία

áãþíá óôï ðåäßï ôçò ìÜ÷çò, üðïõ óõììåôÝ÷åé üëï ôï óôñÜôåõìá, õðÞñ÷áí êáé åéäéêÝò áðïóôïëÝò, üðùò ç åíÝäñá, ç êáôáóêïðßá ê.ëð. ÅðåéäÞ ïé áðïóôïëÝò áõôÝò Þôáí åðéêßíäõíåò, áðáéôïýóáí ðåßñá, õøçëÞ íïçìïóýíç êáé ìåãÜëç ãåííáéüôçôá, ãé’ áõôü ôéò áíáëÜìâáíáí ðÜíôá ïé êáëýôåñïé ðïëÝìáñ÷ïé.

Α

στ. 54-306 274

πρόθυμοι στες συμβουλές μου εκλίναν

Ï ÍÝóôïñáò, óôçí ðñïóðÜèåéÜ ôïõ íá êáôåõíÜóåé ôá íåýñá ôïõ Á÷éëëÝá êáé ôïõ ÁãáìÝìíïíá êáé íá ôïõò ðåßóåé íá óôáìáôÞóïõí ôç äéÝíåîç, ðñïâÜëëåé Ýíá ðáñÜäåéãìá ðïõ áíôëåß áðü ôï ìõèéêü ðáñåëèüí: ïé ðéï ìåãÜëïé Þñùåò ôïõ ðáñåëèüíôïò õðÜêïõáí ôéò óõìâïõëÝò ôïõ. Ðïëý óõ÷íÜ ï ¼ìçñïò ðáñïõóéÜæåé ôïõò Þñùåò ôïõ ðáñåëèüíôïò áíþôåñïõò óå üëá êáé ðéï óçìáíôéêïýò áðü ôïõò óõã÷ñüíïõò ôïõ.

ΗΘΟΓΡΑΦΗΣΗ ΧΑΡΑΚΤΗΡΩΝ ΑΧΙΛΛΕΑΣ

Στ. 54-101

ÌåôÜ áðü åííéÜ ìÝñåò êáôáóôñïöÞò êáé èáíÜôïõ óôï á÷áúêü óôñáôüðåäï, ï Á÷éëëÝáò Þôáí áõôüò ðïõ óõãêÜëåóå óõíÝëåõóç ôïõ á÷áúêïý óôñáôïý êáé áíáæÞôçóå ôçí áéôßá ôïõ êáêïý. ÂÝâáéá, ç ÁèçíÜ ôïí ðáñáêßíçóå ó’ áõôÞ ôçí êßíçóç, ï Á÷éëëÝáò, üìùò, áíôáðïêñßèçêå Üìåóá. ÐáñïõóéÜæåôáé, ëïéðüí, ï Á÷éëëÝáò ðïíüøõ÷ïò êáé áíÞóõ÷ïò ãéá ôçí ôý÷ç ôïõ á÷áúêïý ëáïý, Þñùáò ðïõ äåí áíôÝ÷åé ôçí Þôôá óôï óôñáôüðåäü ôïõ êáé áíáæçôÜ ëýóåéò óôá ðñïâëÞìáôá. ÓõìðåñéöÝñåôáé ìå åõóÝâåéá êáé áðïäåéêíýåé üôé åßíáé ãíþóôçò ôùí èñçóêåõôéêþí êáèçêüíôùí (óô. 66-68) ðïõ Ý÷åé ï á÷áúêüò ëáüò áðÝíáíôé óôïí Áðüëëùíá. Ãé’ áõôü, áíáñùôéÝôáé ìÞðùò ðñÝðåé íá ðñïóöÝñïõí ðáñáðÜíù èõóßåò, ãéá íá ðÜøåé ç ïñãÞ ôïõ èåïý. Óôïõò óô. 86-92 ï Á÷éëëÝáò õðüó÷åôáé íá ðñïóôáôåýóåé ôïí ìÜíôç ÊÜë÷á áðü üðïéïí ðñïóðáèÞóåé íá ôïí âëÜøåé åîáéôßáò ôùí ëüãùí ðïõ èá ðñïöçôåýóåé. Åßíáé, ëïéðüí, õðïóôçñéêôÞò ôïõ áäýíáìïõ ìÜíôç êáé äåí õðïëïãßæåé ôéò óõíÝðåéåò áõôÞò ôçò õðüó÷åóçò ðïõ äßíåé óôïí ÊÜë÷áíôá. Áäéáöïñåß ãéá ôçí áíôßäñáóç ôïõ áñ÷éóôñÜôçãïõ ÁãáìÝìíïíá, Üöïâïò êáé ôïëìçñüò äéáâåâáéþíåé ôï ìÜíôç üôé èá ôïí ðñïóôáôåýóåé ìå ëüãéá êáé ìå ðñÜîåéò. ÌðñïóôÜ óôï óõìöÝñïí üëïõ ôïõ óôñáôïðÝäïõ ï Á÷éëëÝáò äåí õðïëïãßæåé ôï äéêü ôïõ êáëü, åßíáé áíéäéïôåëÞò êáé åíäéáöÝñåôáé ìüíï ãéá ôç óùôçñßá ôùí Á÷áéþí.

ΚΑΛΧΑΣ

50

Ï ìÜíôçò ÊÜë÷áò íéþèåé áäýíáìïò êáé öïâÜôáé íá åêöñÜóåé ôéò ðñïöçôåßåò ôïõ ìðñïóôÜ óôïí ÁãáìÝìíïíá, åðåéäÞ ãíùñßæåé üôé ï Áôñåß-

äçò èá êáôáöåñèåß åíáíôßïí ôïõ, üôáí ìÜèåé üôé åêåßíïò åõèýíåôáé ãéá ôï èáíáôéêü ðïõ åíÝóêçøå óôï á÷áúêü óôñáôüðåäï. ¢ëëùóôå, ï ßäéïò ìÜíôçò åß÷å æçôÞóåé áðü ôïí ÁãáìÝìíïíá ôç èõóßá ôçò êüñçò ôïõ, ôçò ÉöéãÝíåéáò, óôçí Áõëßäá ëßãï ðñéí îåêéíÞóïõí ôá á÷áúêÜ ðëïßá ãéá ôçí Ôñïßá. Åðéäéþêåé, ëïéðüí, íá êáëýøåé ôçí áíáóöÜëåéÜ ôïõ æçôþíôáò ôç óõíäñïìÞ ôïõ Á÷éëëÝá· ìüíï ôüôå áðïöáóßæåé íá áðïêáëýøåé ôçí áéôßá ôïõ êáêïý.

ΑΓΑΜΈΜΝΟΝΑΣ

Ραψωδία

Α

στ. 54-306

Στ. 102-306

Ï ÁãáìÝìíïíáò óõíå÷ßæåé ôçí áëáæïíéêÞ ôïõ óõìðåñéöïñÜ áðÝíáíôé óôïí ÊÜë÷áíôá êáé óôïí Á÷éëëÝá áõôÞ ôç öïñÜ. Óôïõò óôß÷ïõò 101-116, ìåôÜ ôçí áðïêÜëõøç ôçò áéôßáò ôïõ êáêïý, ï Áôñåßäçò èýìùóå ôüóï ðïëý, ðïõ ÷áñáêôçñßæåôáé áðü ôïí ¼ìçñï «öáñìáêùìÝíïò». Äåí óêÝöôåôáé ôç óõìöïñÜ ðïõ ÷ôýðçóå ôïõò óôñáôéþôåò ôïõ áëëÜ åßíáé åãùéóôÞò êáé óõìöåñïíôïëüãïò. ÖÝñåôáé ìå áíáßäåéá óôïí ÊÜë÷áíôá, üôáí ôïí ðñïóöùíåß «ìÜíôé êáêþí» (óô. 107), åíþ ðñïóâÜëëåé Ýììåóá êáé ôç íüìéìç óýæõãü ôïõ, üôáí ôçí èåùñåß êáôþôåñç áðü ôç ×ñõóçßäá (óô. 114-115). Óôïõò óô. 117-118 öáßíåôáé íá õðï÷ùñåß êÜðùò ï åãùéóìüò ôïõ, õðïóôçñßæïíôáò üôé èá êïéôÜîåé ôï óõìöÝñïí ôïõ ëáïý ôïõ êáé èá åðéóôñÝøåé ôçí êüñç ôïõ ×ñýóç, áí áõôü ðñÝðåé íá ãßíåé. ¼ìùò, ðñïâáßíåé óå áõôÞ ôçí áðüöáóç áðáéôþíôáò ðáñáðÜíù ëÜöõñá áðü ôïõò óõììÜ÷ïõò ôïõ. Åðéâåâáéþíåé ãéá Üëëç ìéá öïñÜ ôçí ðåñéöñüíçóÞ ôïõ áðÝíáíôé óôïõò óõììÜ÷ïõò ôïõ, éäéáßôåñá áðÝíáíôé óôïí Á÷éëëÝá, óôïí ïðïßï îåóðÜ üëç ôïõ ôç ìáíßá, éêáíïðïéþíôáò ôïí ðëçãùìÝíï åãùéóìü ôïõ. ×Üíåé ôçí áõôïêõñéáñ÷ßá ôïõ êáé äåß÷íåé íá ìç ìðïñåß íá åëÝãîåé ôçí éóïññïðßá êáé ôá ëüãéá ôïõ. Åßíáé áõôáñ÷éêüò çãåìüíáò êáé åêìåôáëëåýåôáé ôçí åîïõóßá ôïõ, ãéá íá éêáíïðïéÞóåé ôéò ðñïóùðéêÝò ôïõ åðéèõìßåò. Ìüíï óôïõò óô. 287-292 ï ÁãáìÝìíïíáò ìéëÜåé ìå åõãÝíåéá, êáé áõôü ìüíï åðåéäÞ áðåõèýíåôáé óôï ðñüóùðï ôïõ ãÝñïíôá ÍÝóôïñá, ðïõ óåâüôáí ðïëý. Óõíå÷ßæåé, üìùò, êáé áñãüôåñá íá âñßæåé êáé íá ðñïóâÜëëåé ôïí Á÷éëëÝá.

ΑΧΙΛΛΕΑΣ

Óå áíôßèåóç ìå ôç óôÜóç ôïõ ÁãáìÝìíïíá, ï Á÷éëëÝáò êåñäßæåé ôç óõìðÜèåéÜ ìáò óôçí åíüôçôá áõôÞ. Óôïõò óô. 123-130 ï ëïãéêüò Á÷éëëÝáò åêðëÞóóåôáé áðü ôéò áðáéôÞóåéò ôïõ ÁãáìÝìíïíá êáé ìå ìåãÜëç êáôáíüçóç ðñïóðáèåß íá ôïí êáèçóõ÷Üóåé. Öáßíåôáé õðïìïíåôéêüò êáé õðüó÷åôáé óôïí ÁãáìÝìíïíá ôñéðëÜóéá äþñá, üôáí êõñéåýóïõí ôçí Ôñïßá. Óõíå÷ßæåé ï Á÷éëëÝáò íá åíäéáöÝñåôáé ìüíï ãéá ôï êáëü ôïõ óôñáôïý êáé äåí áó÷ïëåßôáé ìå ôçí áëáæïíéêÞ óõìðåñéöïñÜ ôïõ Áôñåßäç· ãé’ áõôü êáé ðñïôåßíåé áìÝóùò ôçí áðïóôïëÞ ôçò ×ñõóçßäáò óôïí ðáôÝñá ôçò (óô. 127-128). ¼ôáí áðåñßöñáóôá ï ÁãáìÝìíïíáò áðáéôåß íá ôïõ äïèïýí ôá ëÜöõñá

51

Ραψωδία

Α

στ. 54-306

ôïõ Á÷éëëÝá Þ ôïõ ÏäõóóÝá Þ ôïõ Áßáíôá ùò áíôÜëëáãìá ãéá ôç ×ñõóçßäá ðïõ èá áðï÷ùñéóôåß, ôüôå ï Á÷éëëÝáò ÷Üíåé ãéá ëßãï ôçí øõ÷ñáéìßá ôïõ êáé áðåéëåß üôé èá åãêáôáëåßøåé ôïí ðüëåìï êáé èá åðéóôñÝøåé óôçí ðáôñßäá ôïõ, áöïý íéþèåé áäéêçìÝíïò êáé ðåñéöñïíçìÝíïò áðü ôïí Áôñåßäç âáóéëéÜ. Ç ÁèçíÜ, üìùò, óôáìáôÜ ôçí ïñãÞ ôïõ Á÷éëëÝá êáé äåí ôïõ åðéôñÝðåé íá óõíå÷ßóåé ôç ëåêôéêÞ äéáìÜ÷ç. ÐáñïõóéÜæåôáé åõóåâÞò êáé óõíåôüò óôéò óõìâïõëÝò ôçò ÁèçíÜò êáé öáßíåôáé üôé åýêïëá ìðïñåß íá åëÝãîåé ôïí åáõôü ôïõ êáé ôá ëüãéá ôïõ. Óôïõò óôß÷ïõò 241-243 ï Á÷éëëÝáò, Ý÷ïíôáò åðßãíùóç ôùí äõíÜìåþí ôïõ êáé ôçò áîßáò ôïõ, ðéêñáìÝíïò, ðåñéöñïíåß ôïí ÁãáìÝìíïíá, ëÝãïíôÜò ôïõ üôé èá ìåôáíéþóåé êÜðïôå ãéá áõôÞ ôç óõìðåñéöïñÜ ôïõ.

ΝΕΣΤΟΡΑΣ

Ï âáóéëéÜò ôçò Ðýëïõ èåùñåßôáé ï óïöüôåñïò ôùí Á÷áéþí êáé áõôü åðéâåâáéþíåé ç ðáñÝìâáóÞ ôïõ óôïõò óô. 255-285. Åßíáé óõíåôüò êáé äßêáéïò êñéôÞò ôùí ãåãïíüôùí, êáèþò ÷ñçóéìïðïéåß ëïãéêÜ åðé÷åéñÞìáôá, ãéá íá êáèçóõ÷Üóåé ôïõò äýï áñ÷çãïýò. Ç óðÜíéá åõãëùôôßá ôïõ êáé ç ðåßñá æùÞò ðïõ ðñïâÜëëåé ìå ôï ëüãï ôïõ ôïí êáèéóôïýí ðåéóôéêü, åéëéêñéíÞ êáé äßêáéï ìå üëïõò. Ôïðïèåôåß ôï óõëëïãéêü óõìöÝñïí ðÜíù áð’ üëá, üðùò ïöåßëåé êÜèå óþöñïíáò êáé óåâáóôüò ãÝñïíôáò.

ΠΟΛΙΤΙΣΜΙΚΑ ΣΤΟΙΧΕΙΑ 54

58

52

εννιά μέρες

Ï áñéèìüò åííéÜ Ý÷åé óõìâïëéêÞ óçìáóßá. Ï ¼ìçñïò ÷ñçóéìïðïéåß óõ÷íÜ ôïí áñéèìü áõôü. Åßíáé éåñüò êáé Ý÷åé ìáãéêÞ áîßá, êáèþò óõìâïëßæåé ôçí ôñéðëÞ ôñéÜäá (ðâ. ôï ìïßñáóìá ôïõ êüóìïõ áíÜìåóá óôïõò áäåñöïýò Äßá, Ðïóåéäþíá, Ðëïýôùíá).

Και αφού συνάχθηκε ο λαός

Ç áãïñÜ Þ óýíáîç, óçìáßíåé óôïí ¼ìçñï ôïí ôüðï ôçò óõãêÝíôñùóçò ôïõ ëáïý Þ êáé ôçí ßäéá ôçí óõãêÝíôñùóç. Åßíáé ÷áñáêôçñéóôéêü üôé óôçí Ïäýóóåéá áíáöÝñåôáé üôé ïé Êýêëùðåò åßíáé áðïëßôéóôïé, áöïý äåí óõæçôïýí ðïôÝ ìåôáîý ôïõò ãéá èÝìáôá ôçò êïéíüôçôÜò ôïõò. Óõíåëåýóåéò ãßíïíôáí, ìå áðüöáóç ôïõ âáóéëéÜ, óå êáéñü åéñÞíçò áëëÜ êáé ðïëÝìïõ, êáé äåí õðÞñ÷å óõãêåêñéìÝíïò áñéèìüò óõíüäùí Þ ôáêôÝò çìåñïìçíßåò ãéá áõôÝò. ¼óï Ýëåéðå ï ÏäõóóÝáò óôçí Ôñïßá, äå óõãêëÞèçêå ïýôå ìéá öïñÜ ï ëáüò ôïõ. Ï êÞñõêáò Ýäéíå óôïí ïìéëçôÞ íá êñáôÜ ôï óêÞðôñï. Ôá ìÝëç ôçò óõíÝëåõóçò áðïöÜóéæáí «äéÜ âïÞò». Ï âáóéëéÜò, áí Þèåëå, ëÜìâáíå õðüøç ôïõ ôéò áðïöÜóåéò ôçò óõíÝëåõóçò.

63

64

μάντιν

Óôçí êïéíùíéêÞ éåñáñ÷ßá ï ìÜíôçò êáôåß÷å ôç äåýôåñç èÝóç, ìåôÜ ôïõò åõãåíåßò. Ç ìáíôéêÞ ôÝ÷íç öáíåñùíüôáí ìå ôï ÷Üñéóìá ôçò ðñïöçôåßáò óå ïñéóìÝíá ðñüóùðá ðïõ äéÜëåãå ï èåüò· Þôáí âáóéóìÝíç óôçí ïñíåïóêïðßá Þ ôçí ðáñáôÞñçóç ôùí óðëÜ÷íùí ôùí æþùí êáôÜ ôç äéÜñêåéá ìéáò èõóßáò.

Ραψωδία

Α

στ. 54-306

έρχεται και τ’ όνειρο απ’ τον Δία

Ïé áñ÷áßïé ðßóôåõáí üôé ôï üíåéñï óôÝëíåôáé áðü ôïí Äßá. ÕðÜñ÷ïõí äýï åéäþí üíåéñá: ôá áëçèéíÜ êáé ôá áðáôçëÜ. ¸íá ôÝôïéï áðáôçëü üíåéñï ðåñéãñÜöåôáé óôçí ÉëéÜäá íá åðéóêÝðôåôáé ôïí ÁãáìÝìíïíá óôç ñáøùäßá Â.

119-120 αλλά δώρο ετοιμάσετε σ’ εμένα ευθύς… των Αργείων

Óôçí ïìçñéêÞ åðï÷Þ ôá ëÜöõñá Þôáí óçìáíôéêÞ ðçãÞ óõóóþñåõóçò ðëïýôïõ ãéá Ýíáí óôñáôçãü ôçò ïìçñéêÞò åðï÷Þò· óõíÞèùò ôá ëÜöõñá ðåñéëÜìâáíáí áé÷ìÜëùôåò ãõíáßêåò, æþá, áíôéêåßìåíá áðü ðïëýôéìá õëéêÜ ê.Ü. Ôá ìåñßäéá áðü ôá ëÜöõñá ìïéñÜæïíôáí ìå êëÞñï. Ï áñ÷çãüò, üìùò, ôïõ óôñáôïý Ýðáéñíå åðéðëÝïí ìåñßäéï, ôï âáóéëéêü ìåñßäéï.

130

οι Αχαιοί να πάρομε την πυργωμένην Τροίαν

¼ðùò ôá ôåß÷ç ôçò Ôéñýíèïõ êáé ôùí Ìõêçíþí, Ýôóé êáé áõôÜ ôçò Ôñïßáò Þôáí öçìéóìÝíá. Ç ï÷õñùìáôéêÞ ôÝ÷íç Þôáí áñêåôÜ åîåëéãìÝíç êáôÜ ôçí ïìçñéêÞ åðï÷Þ.

186

εις την σκηνήν σου θα ’λθω, εγώ να τα πάρω

191

ή θε να σύρει απ’ το πλευρό το ακονισμένο ξίφος

198

και έπιασε τα ολόξανθα μαλλιά του

247

σκήπτρο

Ç óêçíÞ ôïõ Á÷éëëÝá ðåñéãñÜöåôáé óôçí ôåëåõôáßá ñáøùäßá. Âñéóêüôáí ìÝóá óå Ýíáí öñÜ÷ôç áðü ðáóóÜëïõò êáé Þôáí öôéáãìÝíç áðü îýëá åëÜôïõ, åíþ ç ïñïöÞ Þôáí öôéáãìÝíç áðü êáëÜìéá.

Áí êáé óôçí åðï÷Þ ôïõ ÏìÞñïõ ç ÷ñÞóç ôïõ óéäÞñïõ Þôáí ãíùóôÞ, óôá Ýðç ôá üðëá ðáñïõóéÜæïíôáé íá åßíáé öôéáãìÝíá áðü ÷áëêü.

Ïé Á÷áéïß åß÷áí ìáêñéÜ ìáëëéÜ ìå ðåñßôå÷íåò êïììþóåéò. Ôá ìáëëéÜ Þôáí âáóéêü óôïé÷åßï ôçò ïìïñöéÜò ôùí áñ÷áßùí. Ôá îáíèÜ ìáëëéÜ êáé êõñßùò ôá óãïõñÜ èåùñïýíôáí îå÷ùñéóôÜ.

ÊáôÜ ôç äéÜñêåéá ìéáò óõíÝëåõóçò, ï ïìéëçôÞò, äçëáäÞ áõôüò

53

Ραψωδία

ðïõ Ýðáéñíå ôï ëüãï, êñáôïýóå ôï óêÞðôñï. ¼ôáí ïëïêëÞñùíå ôï ëüãï ôïõ, Ýðñåðå íá åðéóôñÝøåé ôï óêÞðôñï óå åêåßíïí ðïõ óõãêÜëåóå ôç óõíÝëåõóç êáé ýóôåñá íá êáèßóåé ðÜëé óôç èÝóç ôïõ.

Α

στ. 54-306 255

Ωιμέ! στην γην των Αχαιών μεγάλη θλίψις ήλθε!

Ìå ôçí ëÝîç «Á÷áéïß», ï ¼ìçñïò åííïåß üëïõò ôïõò ¸ëëçíåò êáé üëï ôï åëëçíéêü óôñáôüðåäï, ôüóï ôïõò ¸ëëçíåò ôïõ Á÷éëëÝá üóï êáé ôïõò ¸ëëçíåò ôïõ ¢ñãïõò ôïõ ÁãáìÝìíïíá.

277-279 μήτε κι εσύ Πηλείδη, / θελήσεις ν’ αντιμάχεσαι στον μέγα βασιλέα, / διότι κάτι ανώτερα τιμάται ο σκηπτροφόρος

Ôá ðïëåìéêÜ ëÜöõñá ìïéñÜæïíôáí ìÝóá óôï óôñÜôåõìá ìå êñéôÞñéï ôç èÝóç ôïõ êáèåíüò ìÝóá óôï óôñÜôåõìá êáé ôçí áîßá ôïõ ùò ðïëåìéóôÞ. Ï ìüíïò ðïõ åß÷å äéêáßùìá íá äéáëÝîåé ìüíïò ôïõ ôá äþñá ôïõ Þôáí ï áñ÷éóôñÜôçãïò, óôçí ðñïêåéìÝíç ðåñßðôùóç, ï ÁãáìÝìíïíáò.

ΑΙΣΘΗΤΙΚΗ ΑΝΑΛΥΣΗ (αφηγηματικές τεχνικές – εκφραστικά μέσα) • Ç áöÞãçóç ôïõ ðïéçôÞ óõíå÷ßæåôáé êáé Ýôóé ðñïùèåßôáé ï ìýèïò. • Ï äéÜëïãïò ôùí äýï ðñùôáãùíéóôþí ïõóéáóôéêÜ ðåñéëáìâÜíåé ìïíïëüãïõò (ìå ßóï ó÷åäüí áñéèìü óôß÷ùí, ãéá íá ìç äïèåß ðñïôåñáéüôçôá óå êÜðïéïí), ðïõ äéáêüðôïíôáé áðü óýíôïìåò ðáñåìâÜóåéò ôïõ ðïéçôÞ, ðïõ åßíáé ôõðéêÝò åêöñÜóåéò (óô. 74, 85, 93, 122 ê.Ü.). • Ôá Üóôï÷á åñùôÞìáôá ôùí óôß÷ùí 66 («ìç êÜðïéï ôÜìá ôïõ Ýëåéøå, ìç ôïõ ’ëåéø’ åêáôüìâç»), óå óõíäõáóìü ìå ôïõò äéóôáãìïýò ôïõ ÊÜë÷áíôá äçìéïõñãïýí åðéâñÜäõíóç óôï ÷ñüíï ôçò áöÞãçóçò. • ÄñáìáôéêÞ åéñùíåßá åíôïðßæåôáé áðü ôï óô. 55 ê.åî., üðïõ ï Á÷éëëÝáò ðëçñïöïñåß ôïõò Á÷áéïýò ãéá ôçí áéôßá ôçò óõìöïñÜò, ôçí ïðïßá ïé áêñïáôÝò / áíáãíþóôåò ôïõ Ýðïõò ãíùñßæïõí Þäç. • Ðñïïéêïíïìßá õðÜñ÷åé óôçí ðñïáíáããåëßá ôçò ìåëëïíôéêÞò ôáðåßíùóçò ôïõ ÁãáìÝìíïíá êáé ôçò äéêáßùóçò ôïõ Á÷éëëÝá (óô. 212-214). Ï ßäéïò ï Á÷éëëÝáò ðñïåéäïðïéåß ãéá ôï ðüôå èá ôïí áðïæçôÞóïõí ïé Á÷áéïß (óô. 241-245).

54

• Ç ÷ñÞóç ôïõ ó÷Þìáôïò ôïõ áäõíÜôïõ, ðïõ óõíáíôÜôáé êáé óôç äçìïôéêÞ ðïßçóç, åßíáé ÷áñáêôçñéóôéêÞ óôïí üñêï ôïõ Á÷éëëÝá, ï ïðïßïò,

ïõóéáóôéêÜ, ëÝåé üôé üðùò ôï ñáâäß ðïôÝ äåí èá îáíáâãÜëåé êëáäéÜ êáé öýëëá, Ýôóé êé åãþ áðïêëåßåôáé, åßíáé áäýíáôï íá åðéóôñÝøù óôç ìÜ÷ç.

Παρομοιώσεις:

(óô. 105) «êáé Üóôñáöôáí ôá ìÜôéá ôïõ (åíí. ôïõ ÁãáìÝìíïíá) ùóÜí öëüãåò» / (óô. 229) «óïõ öáßíïíôáé ôñüìïò èáíÜôïõ åêåßíá» / (óô. 250) «ùóÜí ôï ìÝëé ç ëáëéÜ ôïõ» / (óô. 263-267) «ùóÜí åêåßíïõò… äåí ãåííçèÞêáí».

Ραψωδία

Α

στ. 54-306

Μεταφορές: (óô. 79) «è’ áíÜøù ôçí ÷ïëÞí» / (óô. 83) «ôï ðÜèïò Üóðïíäï… ôñÝöåé» / (óô. 104) «ìáýñá óùèéêÜ» / (óô. 150) «ì’ áíáßäåéáí åíäåäõìÝíå» / (óô. 165) «üôáí êáëÜ ôåé÷üêáóôñá ðáôïýìå» / (óô. 189) «Ôá ëüãéá åðëÞãùóáí ôá óðëÜ÷íá» / (óô. 190) «äáóéÜ óôÞèç» / (óô. 193) «íá óéãÜóåé ôçí ïñãÞí êñáôþíôáò ôçí øõ÷Þí ôïõ» / (óô. 226) «êáñäéÜí åëÜöïõ» / (óô. 247) «ãëõêüëïãïò» / (óô 250) «ç ëáëéÜ åêýëá áðü ôá ÷åßëç» / (óô. 251) «äõï ãåíéÝò åß÷áí óâçóôåß» / (óô. 269) «ôïõò ÷Üëáóáí» / (óô. 274) «óôåò óõìâïõëÝò ìïõ åêëßíáí» / (óô. 283) «êáé óõ íá óâÞóåéò ôïí èõìüí» / (óô. 285) «ðñïöõëáêÞ ôïõ öèáñôéêïý ðïëÝìïõ» / (óô. 298) «êé áò ôï öõëÜîåé ï íïõò óïõ» / (óô. 304) «ôï áßìá èá ôñÝîåé». Προσωποποιήσεις:

(óô. 108) «êáé ï íïõò óïõ ðÜíôïôå áãáðÜ êáêÜ íá ðñïìáíôåýåé» / (óô. 121) «üôé áëëïý ôï äþñï ìïõ ðçãáßíåé» / (óô. 235236) «ôï óêÞðôñï ôïýô’ üðïõ êëáäß äåí âãÜæ’ Þ öýëëá, êáèþò áöÞêå ôïí êïñìü ôïõ» / (óô. 238) «ãýñù ôïõ åëÝðéóå ï ÷áëêüò» / (óô. 273) «áð’ üóïõò ôñÝö’ ç ãç».

Υπερβολές: (óô. 232) «ëáïöÜãå âáóéëÝá». Επίθετα: (óô. 54) «èåßá âÝëç» / (óô. 56) «ç ¹ñá ç ëåõêï÷Ýñá» / (óô. 69) «ï

ãïñãïðüäçò Á÷éëëåýò» / (óô. 73) «ðíåýìá ìáíôéêü» / (óô. 75) «äéßöéëå Ðçëåßäç» / (óô. 76) «ìáêñïâüëïõ Öïßâïõ» / (óô. 83) «ðÜèïò Üóðïíäï» / (óô. 85) «ãïñãïðüäçò… Ðçëåßäçò» / (óô. 90) «âáñý… ÷Ýñé» / (óô. 93) «ìÜíôéò ï áêáôÜêñéôïò» / (óô. 99) «ëáìðñïìÜôá êüñç» / (óô. 104) «ìáýñá óùèéêÜ» / (óô. 107) «ôé ðñüó÷áñï» / (óô. 111) «ï ìáêñüâïëïò (åíí. Áðüëëùíáò)» / (óô. 112) «ðëïýóéá îáãïñÜ» / (óô. 122) «ï öôåñüðïäïò éóüèåïò Ðçëåßäçò» / (óô. 123) «Ýíäïîå Áôñåßäç… öéëüðëïõôå» / (óô. 124) «ïé ìåãáëüøõ÷ïé Á÷áéïß» / (óô. 125) «ëÜöõñá êïéíÜ» / (óô. 130) «ôçí ðõñãùìÝíçí Ôñïßáí» / (óô. 131) «ï ìÝãáò ÁãáìÝìíùí» / (óô. 132) «ãåííáßïò» (åíí. ï Á÷éëëÝáò) / (óô. 136) «äþñïí éóüôéìï» / (óô. 137) «ãåííáßïõò Á÷áéïýò» / (óô. 142) «èåßá èÜëáóóá» / (óô. 142) «ìáýñï êáñÜâé» / (óô. 143) «êïõðçëÜôåò… äéáëåêôïýò» / (óô. 146) «ï èåßïò ÏäõóóÝáò» / (óô. 147) «Ðçëåßäç… ôñïìåñÝ êáé ìüíå» / (óô. 150) «ðáíïõñãüôáôå, ì’ áíáßäåéáí åíäõìÝíå» (åíí. ÁãáìÝìíïíá) / (óô. 153) «ôùí ëïã÷ïöüñùí Ôñþùí» / (óô. 156) «óôçí ìåãáëüóâïëçí, ôçí áíäñïèñÝðôñáí Öèßáí» / (óô. 158) «üñç êáôÜóêéá ðïëëÜ êáé ðÝëáã’ áãñéùìÝíá» / (óô. 159) «áíáßó÷õíôå» (åíí. ÁãáìÝìíïíá) / (óô. 165) «êáëÜ ôåé÷üêáóôñá» / (óô. 166) «óöïäñïý ðïëÝìïõ» / (óô. 167) «ôñáíü äþñï» / (óô. 168) «äþñï ìéêñïóôü

55

Ραψωδία

Α

στ. 54-306

êáé áãáðçôü» / (óô. 169) «óêëçñüí áãþíá» / (óô. 173) «ï ìÝãáò ÁãáìÝìíùí» / (óô. 176) «ï ðÜíóïöïò Êñïíßäçò» / (óô. 177) «äéïèñÝðôïõò âáóéëåßò» / (óô. 179) «äõíáôüò…» (åíí. Üíäñáò ðïëåìéóôÞò) / (óô. 190) «äáóéÜ ôïõ óôÞèç» / (óô. 191) «ôï áêïíéóìÝíï âÝëïò» / (óô. 195) «ôï ìÝãá îßöïò» / (óô. 196) «ç ¹ñá… ç ëåõêï÷Ýñá» / (óô. 198) «ôá ïëüîáíèá ìáëëéÜ ôïõ» / (óô. 203) «ìå ëüãéá öôåñùìÝíá» / (óô. 203) «ôïõ Äéüò ôïõ áéãéäïöüñïõ» / (óô. 207) «êáé ãëáõêüöèáëìç èåÜ» / (óô. 209) «ç ¹ñá ç ëåõêï÷Ýñá…» / (óô. 214) «ôñßäéðëá… äþñ´ áôßìçôá» / (óô. 216) «êé ï öôåñïðüäçò Ðçëåßäçò» / (óô. 220) «áñãõñÞí ëáâÞí» / (óô. 221) «ìÝãá îßöïò» / (óô. 224) «ìå âáñåßò ëüãïõò» / (óô. 226) «óêõëüìáôå (åíí. ÁãáìÝìíïíá)» / (óô. 232) «ëáïöÜãå âáóéëÝá» / (óô. 234) «ìÝãáí üñêïí» / (óô. 244) «ôïõ áíèñùðïöüíïõ ¸êôïñïò» / (óô. 246) «÷ñõóïêáñöùìÝíï óêÞðôñï» / (óô. 249) «ãëõêüëïãïò, ëéãõñüò ïìéëçôÞò» / (óô. 261) «ðñüóêáéñùí áíèñþðùí» / (óô. 255) «ìåãÜëç èëßøéò» / (óô. 264) «êáëüí… ðïéìÝíá» / (óô. 265) «Ðïëýöçìïí ôïí èåßïí» / (óô. 266) «éóüèåïí ÈçóÝá» / (óô. 269) «Üãñéá èåñéÜ âïõíßóéá» / (óô. 271) «ìÝñç ìáêñéíÜ» / (óô. 276) «ìåãáëüøõ÷å» (åíí. ï ÁãáìÝìíïíáò) / (óô. 278) «ìÝãáí âáóéëÝá» / (óô. 279) óêçðôñïöüñïò» / (óô. 285) «öèáñôéêïý ðïëÝìïõ» / (óô. 286) «ìÝãáò ÁãáìÝìíùí» / (óô. 288) «áíþôåñïò», «ðñþôïò» (åíí. ï Á÷éëëÝáò) / (óô. 293) «éóüèåïò Ðçëåßäçò» / (óô. 294) «äåéëüøõ÷ïí», «á÷ñåßïí» (åíí. ï Á÷éëëÝáò) / (óô. 301) «ìáýñïí ðëïßïí» / (óô. 304) «ìáýñï áßìá».

Εικόνες:

(óô. 156-158) ÐåñéãñáöÞ ôçò Öèßáò / (óô. 198-201) Ç åìöÜíéóç ôçò ÁèçíÜò óôïí Á÷éëëÝá / (óô. 246) Ï Á÷éëëÝáò åêóöåíäïíßæåé ôï ñáâäß ôïõ.

Αντίθεση:

(óô. 137-139) «áí äþñïí éóüôéìïí ôçò áñåóêåßáò ìïõ ëÜâù… êáé, áí äåí ìïõ ôï äþóïõí, èá Ýñèù ìå ôï ÷Ýñé ìïõ íá ðÜñù… ôïõ ÏäõóóÝùò» / (óô. 300) «óåéò ôçí äþóáôå, óåéò ìïõ ôçí áöáéñåßôå».

Ασύνδετο:

(óô. 71) «ìÝëëïíôá, ðáñüíôá, ðåñáóìÝíá» / (óô. 116) «óôçí êëÜóç, óôï áíÜóôçìá, óôç ãíþìç êáé óôá Ýñãá».

Κλιμακωτό:

(óô. 256-257) « Ï Ðñßáìïò… êáé ôá ðáéäéÜ ôïõ… êé üëïò ï

ëáüò…».

Επανάληψη:

(óô. 97) «ìáò Ýèëéøå êáé èá ìáò èëßøåé ï Öïßâïò» / (óô. 268) «óöüäñ’ áíäñåéùìÝíïé åìÜ÷ïíôáí ìå óöüäñ’ áíäñåéùìÝíïõò».

56

ΑΠΑΝΤΗΣΕΙΣ

στις ερωτήσεις – θέματα για συζήτηση του σχολικού βιβλίου

Ραψωδία

Α

στ. 54-306

1. Κεντρικό θέμα της σκηνής των στ. 54-101 είναι η αποκάλυψη της αιτίας του λοιμού. Η αποκάλυψη, ωστόσο, καθυστερεί να γίνει με σαφήνεια. Ποια μέσα χρησιμοποιεί ο ποιητής για να πετύχει την καθυστέρηση και τι επιδιώκει με την τεχνική της επιβράδυνσης; Ôüóï ôá Üóôï÷á åñùôÞìáôá ôïõ Á÷éëëÝá (óô. 66: «ìç êÜðïéï ôÜìá ôïõ Ýëåéøå, ìç ôïõ ’ëåéø’ åêáôüìâç») üóï êáé ï äéóôáêôéêüò êáé öïâéóìÝíïò ëüãïò ôïõ ÊÜë÷á (óô. 84: «êáé óêÝøïõ áí èá ìå óþóåéò») åðéâñáäýíïõí ôçí åîÝëéîç êáé êáèõóôåñïýí ôçí áðïêÜëõøç ôçò áéôßáò ôïõ ëïéìïý. ÅðéðëÝïí, ï äéÜëïãïò Á÷éëëÝá-ÊÜë÷á ðñïúäåÜæïõí ôïí áíáãíþóôç ôüóï ãéá ôçí åðßèåóç ðïõ èá äå÷èåß ï ôåëåõôáßïò áðü ôïí ÁãáìÝìíïíá üóï êáé ãéá ôç óýãêñïõóç ôùí äýï çñþùí. Ç åðéâñÜäõíóç ëåéôïõñãåß ðÜíôïôå èåôéêÜ ãéá ôïí áíáãíþóôç ðïõ áðïêôÜ áêüìç ìåãáëýôåñç áãùíßá ãéá ôç óõíÝ÷åéá ôïõ Ýðïõò, åíþ ðáñÜëëçëá ÷áëáñþíåé ðñïò óôéãìÞí áðü ôçí Ýíôáóç ôùí ãåãïíüôùí.

2. Ο Αγαμέμνονας δικαιολογώντας την άρνηση του να ελευθερώσει τη Χρυσηίδα, διατυπώνει τα χαρακτηριστικά του ιδανικού τύπου γυναίκας στην ομηρική κοινωνία. Ποια ήταν αυτά; Να στηρίξετε την απάντησή σας με στοιχεία από το κείμενο. Ôá ÷áñáêôçñéóôéêÜ ôçò éäáíéêÞò ãõíáßêáò óôçí ïìçñéêÞ êïéíùíßá Þôáí ç óõíïëéêÞ åîùôåñéêÞ ïìïñöéÜ («öõÞ» = ïìïñöéÜ, üøç), ôï êáëëßãñáììï óþìá («äÝìáò» = êïñìß), ç óýíåóç («öñçí» = ìõáëü, êáñäéÜ), ç åðéäåîéüôçôá óôéò ãõíáéêåßåò åñãáóßåò. Ï ÁãáìÝìíïíáò áíáöÝñåé üôé ðñïôéìÜ ôç ×ñõóçßäá áðü ôç íüìéìç ãõíáßêá ôïõ, ãéáôß «ðïóþò êáôþôåñç äåí åßíáé / óôçí êëÜóç, óôï áíÜóôçìá, óôç ãíþóç êáé óôá Ýñãá» (óô. 113-116). Åßíáé ðñïöáíÝò üôé óõãêåíôñþíåé üëá ôá ÷áñáêôçñéóôéêÜ ôçò éäáíéêÞò ãõíáßêáò êáé áõôü áðïôåëåß, ãéá ôïí ÁãáìÝìíïíá, åðáñêÞ äéêáéïëïãßá ãéá ôçí åðéèõìßá ôïõ íá ôçí ðÜñåé ìáæß ôïõ ðßóù óôçí ÅëëÜäá. Âåâáßùò, üóï êïëáêåõôéêÜ êé áí åßíáé ôá ëüãéá ôïõ, äåí ìðïñïýí íá èåùñçèïýí áðü ôïõò óõíïìéëçôÝò ôïõ åðáñêåßò ëüãïé ãéá ôçí ÜñíçóÞ ôïõ.

3. Αφού δείξετε με συγκεκριμένες αναφορές στο κείμενο ότι η έννοια της τιμής κυριαρχεί στη σκέψη τόσο του Αχιλ-

57

Ραψωδία

Α

στ. 54-306

λέα όσο και του Αγαμέμνονα, να συζητήσετε στην τάξη τι εννοούσε ο ομηρικός ήρωας στο άκουσμα της λέξης τιμή, τι σήμαινε στην Αθήνα του 5ου αι. π.Χ. (άτιμος = κυρίως αυτός που έχανε τα πολιτικά του δικαιώματα) και τι σημαίνει στην καταναλωτική κοινωνία της εποχής μας. Τι συμπεραίνετε σχετικά με την αλλαγή στο σημασιολογικό φορτίο των λέξεων; Πόσο αυτή η εξέλιξη εξαρτάται από τις μεταβολές που συμβαίνουν στον κώδικά αξιών κάθε κοινωνίας; Áîéïóçìåßùôç åßíáé ç óõíå÷Þò ÷ñÞóç áðü ôïõò äýï Þñùåò ôçò ëÝîçò «ãÝñáò» (= ðïëåìéêü ëÜöõñï, äþñï), ðïõ õðïäçëþíåé üôé Ýöåñå éäéáßôåñï âÜñïò ç áðüêôçóÞ ôïõ. Åðñüêåéôï, åîÜëëïõ, ãéá åðéâñÜâåõóç ôçò ðñïóöïñÜò ôïõò êáé õëéêü áíôßêñéóìá ôçò åêôßìçóçò ðïõ áðïëÜìâáíáí åê ìÝñïõò ôùí óõìðïëåìéóôþí ôïõò. ÁõôÞ ç íïïôñïðßá äéáãñÜöåôáé áðü ôïí ÁãáìÝìíïíá óôïõò óô. 118-120, 135, 174-175 êáé áðü ôïí Á÷éëëÝá óôïõò óô. 161-162, 163, 166, 167, 171, 230. Áêüìç, ÷áñáêôçñéóôéêÞ åßíáé ç ÷ñÞóç ëåîéëïãßïõ ðïõ ó÷åôßæåôáé ìå ôï äßêáéï (óô. 203, 205, 232, 238). ¼óïí áöïñÜ óôç óçìáóéïëïãéêÞ åîÝëéîç ôçò ëÝîçò «ôéìÞ», ðáñáôçñïýìå üôé áêïëïýèçóå ôéò êïéíùíéêÝò êáé ëïéðÝò åîåëßîåéò. Óôçí ÁèÞíá ôïõ 5ïõ áé. ð.×. ç ðüëç èåùñåßôáé ðéï óçìáíôéêÞ áðü ôï Üôïìï êáé ãé’ áõôü «ôéìÞ» óçìáßíåé ðéá áíáãíþñéóç ôçò ðñïóöïñÜò óôçí ðüëç êáé ôçò óõììåôï÷Þò óôá êïéíÜ (ðâ. êáé ôï åðßèåôï «ἄôéìïò», ðïõ óÞìáéíå åêåßíïí ðïõ Ý÷áíå ôá ðïëéôéêÜ ôïõ äéêáéþìáôá). Óôç óçìåñéíÞ åðï÷Þ ç «ôéìÞ» èá áêïõóôåß åßôå óå ðáñáäïóéáêÝò êïéíùíßåò, êõñßùò ôçò åðáñ÷ßáò, ðïõ Ý÷ïõí áñ÷ßóåé íá åêëåßðïõí (ðâ. ôéò «âåíôÝôåò» ôùí Êñçôéêþí), åßôå, âåâáßùò, óôï ðëáßóéï ôïõ êáôáíáëùôéóìïý ìå ôç óçìáóßá ôçò áíôáëëáêôéêÞò áîßáò ðñïúüíôùí.

4. Οι αρχαίοι είχαν μια ανθρωπομορφική αντίληψη για τους θεούς τους: πίστευαν ότι μπορούσαν να εμφανιστούν σ’ ένα θνητό, παίρνοντας τη μορφή ανθρώπου, κι ακόμη πως είχαν ανθρώπινη συμπεριφορά, συνήθειες ή ελαττώματα. Στο πλαίσιο αυτής της αντίληψης ανήκουν και οι εμφανίσεις των θεών στα ομηρικά έπη είτε με ενανθρώπιση είτε με επιφάνεια. Σε ποια από τις δύο περιπτώσεις ανήκει η εμφάνιση της Αθηνάς στον Αχιλλέα; Θυμηθείτε επίσης την εμφάνιση της ίδιας θεάς στον Τηλέμαχο (Οδύσσεια, α 188 κ.εξ.) και συζητήστε γιατί ο ποιητής επέλεξε σε κάθε σκηνή διαφορετικό τρόπο παρουσίασης της θεάς.

58

¼ôáí Ýíáò èåüò åìöáíßæåôáé óôïõò èíçôïýò ìå áíèñþðéíç ìïñöÞ ÷ùñßò

üìùò íá ãßíåôáé áíôéëçðôÞ ç èåúêÞ ôïõ éäéüôçôá, Ý÷ïõìå åíáíèñþðéóç. ¼ôáí üìùò ãßíåôáé áíôéëçðôÞ ç èåúêÞ éäéüôçôÜ ôïõ, ôüôå ãßíåôáé ëüãïò ãéá åðéöÜíåéá («åðß» + «öáßíïíôáé ïé èåïß»). Óôïõò óôß÷ïõò 197-200 ç èåÜ ÁèçíÜ åìöáíßæåôáé ðßóù áðü ôïí Á÷éëëÝá áðïêáëýðôïíôÜò ôçí ôáõôüôçôÜ ôçò ìüíï ó’ áõôüí, åðïìÝíùò Ý÷ïõìå åðéöÜíåéá ôçò èåÜò. Áíôßèåôá, óôçí Ïäýóóåéá, ç ÁèçíÜ åìöáíßæåôáé óôïí ÔçëÝìá÷ï ìå ôç ìïñöÞ ôïõ ÌÝíôç, ÷ùñßò íá êáôáëáâáßíåé êáíåßò üôé åßíáé ç èåÜ. ÂëÝðïõí üëïé ôï ÌÝíôç. Ðñüêåéôáé ëïéðüí ãéá åíáíèñþðéóç ó’ áõôÞ ôçí ðåñßðôùóç. Ï ðïéçôÞò åðÝëåîå íá ìç ãßíåé áíôéëçðôÞ ç èåÜ ãéáôß ï ÔçëÝìá÷ïò èá æçôïýóå óßãïõñá ðëçñïöïñßåò ãéá ôïí ðáôÝñá ôïõ êáé ç ÁèçíÜ èá Þôáí õðï÷ñåùìÝíç íá ôïõ áðïêáëýøåé ôá ðÜíôá, áëëÜæïíôáò ôçí ðëïêÞ êáé ôçí åîÝëéîç ôïõ Ýðïõò. Óôçí ÉëéÜäá, üìùò, ç ÁèçíÜ åìöáíßæåôáé ôçí êñßóéìç óôéãìÞ êáôÜ ôçí ïðïßá ï Á÷éëëÝáò åßíáé Ýôïéìïò íá óêïôþóåé ôïí ÁãáìÝìíïíá. ÐñÝðåé íá áðïêáëýøåé ôçí ôáõôüôçôÜ ôçò óôïí Á÷éëëÝá, ãéá íá ôç óåâáóôåß êáé íá õðáêïýóåé óôçí óõìâïõëÞ ôçò. ÁíáãêÜæåé ôïí Þñùá íá åãêáôáëåßøåé ôçí åêäéêçôéêÞ ôïõ ìáíßá êáé íá åðéäåßîåé áõôïóõãêñÜôçóç. ÊáíÝíáò èíçôüò äå èá ìðïñïýóå íá ðåßóåé Þ íá ðáñáóýñåé ôïí áôéìáóìÝíï êáé åîïñãéóìÝíï Þñùá íá ìçí ðñïâåß óôç äïëïöïíßá ôïõ ÁãáìÝìíïíá. ¸ôóé, åîõðçñåôåßôáé ç ðëïêÞ ôçò õðüèåóçò ðïõ Ý÷åé ðñïêáèïñßóåé ï ðïéçôÞò, áöïý óþæåôáé ï ÁãáìÝìíïíáò, Ýíáò áð’ ôïõò ðñùôáãùíéóôÝò ôïõ Ýðïõò.

Ραψωδία

Α

στ. 54-306

5. Ένας χαρακτηριστικός τρόπος για να δείξουμε πως κάτι δεν μπορεί να πραγματοποιηθεί είναι να ισχυριστούμε ότι αυτό θα γίνει μόνο αν αλλάξει η φυσική τάξη του κόσμου. Αυτός ο τρόπος έκφρασης λέγεται «σχήμα του αδυνάτου» και τον συναντάμε στον όρκο του Αχιλλέα (στ. 234-245). Μπορείτε να πείτε με δικά σας λόγια το νόημα αυτού του όρκου; Ï Á÷éëëÝáò åííïåß ìå ôïí üñêï ôïõ üôé «ìüíïí üôáí áõôü ôï óêÞðôñï îáíáâãÜëåé öýëëá êáé êëáäéÜ, ìüíï ôüôå èá îáíáðïëåìÞóù óôï ðëåõñü óáò». ÅðïìÝíùò, ðïôÝ äåí èá îáíáãõñßóåé. Åßíáé áîéïðñüóåêôï êáé ôï üôé áíáöÝñåé áìÝóùò ôï áðïôÝëåóìá ôçò áðï÷þñçóÞò ôïõ, ôï üôé èá ôïí áðïæçôÞóïõí üëïé, ðñïïéêïíïìþíôáò Ýôóé êáé ôçí åîÝëéîç ôçò õðüèåóçò. Ç Ýíôáóç ðïõ äçìéïõñãåßôáé áðü ôç ÷ñÞóç áõôïý ôïõ ó÷Þìáôïò ôï êáèéóôÜ éäéáßôåñá åðéôõ÷çìÝíï ãéá ôçí ðáñïýóá óôéãìÞ ôïõ Ýðïõò.

6. Το «σχήμα του αδυνάτου» χρησιμοποιείται συχνά και στη νεοελληνική μας παράδοση. Αφού διαβάσετε τα Παράλληλα Κείμενα, να επισημάνετε αυτόν τον τρόπο έκ-

59

Ραψωδία

Α

στ. 54-306

φρασης, να συγκρίνετε τα συγκεκριμένα χωρία με τον όρκο του Αχιλλέα και να τα αναλύσετε με λίγα λόγια. Ôï ðñþôï ðáñÜëëçëï êåßìåíï áíáöÝñåé üôé, üðùò ôï îåñü êëáäß äåí ìðïñåß íá áíèßóåé êáé íá âãÜëåé êëùíÜñéá, Ýôóé êáé ï íåêñüò áäåëöüò äåí ìðïñåß íá óõíáíôçèåß ìå ôçí áäåëöÞ ôïõ. Ôï äåýôåñï êåßìåíï óôçñßæåôáé óôçí éäÝá üôé üðùò äåí ìðïñåß íá õðÜñîåé áëþíé óôï ðÝëáãïò êáé üðùò óå Ýíá ôÝôïéï áëþíé äåí èá ìðïñïýóáí íá ìçí âñá÷ïýí Ýíá Ü÷õñï êáé Ýíá óðõñß óéôÜñé êáé, áêüìç, üðùò åßíáé áäýíáôïí ôá áâãÜ íá ôá êÜíïõìå äÝìá êáé íá ôá äÝóïõìå ìå ìåôÜîé, Ýôóé åßíáé áäýíáôï íá ðáíôñåõôåß ç Âïóêïðïýëá Ýíáí ôóïðÜíç. Êáé óôá äýï êåßìåíá ôï áðñáãìáôïðïßçôï ðñïâÜëëåôáé ðÝñáí ðÜóçò áìöéâïëßáò. Ôï ðñþôï êåßìåíï ðáñïõóéÜæåé ôéò ðåñéóóüôåñåò ïìïéüôçôåò ìå ôïí üñêï ôïõ Á÷éëëÝá, áöïý óôçñßæåôáé åðßóçò óôç äéáäéêáóßá áíáãÝííçóçò åíüò íåêñïý öõôïý, ðñÜãìá áäýíáôï. Ôï äåýôåñï êåßìåíï ðåñéëáìâÜíåé ôï áäýíáôï ôçò åðßôåõîçò ìéáò áíèñþðéíçò ðñÜîçò.

7. Προοικονομία είναι η αφηγηματική τεχνική με την οποία ο ποιητής προετοιμάζει συστηματικά τα επεισόδια που θα ακολουθήσουν στην εξέλιξη της πλοκής του έργου. Αφού θυμηθείτε παραδείγματα προοικονομίας από την Οδύσσεια και τα συζητήσετε στην τάξη, να επισημάνετε ανάλογα παραδείγματα στους στ. 213-242. Ðñïïéêïíïìßá åíôïðßæåôáé êáô’ áñ÷Üò óôïõò óô. 213-214, üðïõ ç ÁèçíÜ ëÝåé óôïí Á÷éëëÝá üôé êÜðïéá ìÝñá èá ëÜâåé ôñßäéðëá äþñá ãéá ôçí ðñïóâïëÞ ðïõ ôïõ Ýãéíå (ðâ. ñáøùäßåò É êáé Ô): «ôñßäéðëá äþñ’ áôßìçôá èá ëÜâåéò ìéáí çìÝñá / ãé’ áõôÞí ôçí ýâñéí». ÅðéðëÝïí, óôïõò óô. 240-243 ï Á÷éëëÝáò ìéëÜåé ãéá ôïõò óêïôùìïýò ôïõ ¸êôïñá, ãéá ôçí áäõíáìßá ôïõ ÁãáìÝìíïíá íá âïçèÞóåé, êáèþò êáé ãéá ôï ðüóï èá ôïí áðïæçôïýí üëïé (ðâ. ñáøùäßåò È, É, Ë-Ï): «è’ áðïæçôïýí ïé Á÷áéïß ìéá ìÝñá ôïí Ðçëåßäç / üëïé êáé óõ ðåñßëõðïò ôçí äýíáìéí äåí èá ‘÷åéò / íá ôïõò âïçèåßò…». ÓçìáíôéêÞ åßíáé ç áíáöïñÜ óôçí áäõíáìßá ôïõ ÁãáìÝìíïíá íá áíôéóôáèìßóåé ôçí áðïõóßá ôïõ Á÷éëëÝá, êáèþò äçìéïõñãåß áðü ôçí áñ÷Þ ôïõ Ýðïõò áãùíßá ãéá ôï ðþò èá åîåëé÷èïýí ïé ó÷Ýóåéò ôùí äýï áñ÷çãþí óôï ìÝëëïí.

8. Να επισημάνετε στο λόγο του Νέστορα (στ. 255-285) με ποιους τρόπους ο σεβάσμιος γέροντας προσπαθεί να κατευνάσει τα οξυμένα πνεύματα των δύο αντιπάλων.

60

Ï ÍÝóôïñáò ÷áñáêôçñßæåôáé áðü óýíåóç, ðñáüôçôá êáé óïößá ðïõ ðçãÜæïõí áðü ôçí ðåßñá ôùí ãçñáôåéþí ôïõ. Åðåìâáßíåé óôç óýãêñïõóç ôùí

äýï çñþùí ãéá íá ôïõò çñåìÞóåé, íá ôïõò óõìöéëéþóåé êáé åðáíáöÝñåé ôçí ôÜîç êáé ôçí çñåìßá óôï á÷áúêü óôñáôüðåäï. Áõôü ôï êáôáöÝñíåé ìå ôïõò åîÞò ôñüðïõò: • Ôïíßæåé ôçí éêáíïðïßçóç ôùí Ôñþùí, áí ðëçñïöïñçèïýí ôç öéëïíéêßá ôùí äýï çñþùí, êáé ôïí ðåñßãåëï ðïõ èá ðñïêëçèåß óôï óôñáôüðåäï ôùí å÷èñþí.

Ραψωδία

Α

στ. 54-306

• Åðéóçìáßíåé ôéò áñíçôéêÝò óõíÝðåéåò ðïõ èá åðáêïëïõèÞóïõí ìåôÜ ôçí áðï÷þñçóç ôïõ Á÷éëëÝá áðü ôï ðåäßï ôçò ìÜ÷çò. • Åîõøþíåé ôéò éêáíüôçôåò ôùí äýï çñþùí, ãéá íá ôïõò êïëáêåýóåé ìðñïóôÜ óôïõò Á÷áéïýò. Õðïóôçñßæåé ôç ãåííáéüôçôá ôïõ Á÷éëëÝá áëëÜ êáé ôçí áíùôåñüôçôá ôïõ ÁãáìÝìíïíá. • Äåí åßíáé ðáñÜîåíï íá äéáöùíïýí äýï éó÷õñïß óôñáôçãïß, üìùò ðïëý óçìáíôéêüôåñïß ôïõò Þñùåò õðÜêïõóáí ôéò óõìâïõëÝò ôïõ ðáëáéüôåñá, åðïìÝíùò ðñÝðåé êé áõôïß íá óôáìáôÞóïõí íá ìáëþíïõí êáé íá óõìöéëéùèïýí. • Äßíåé äßêéï êáé óôïõò äýï: Ï Á÷éëëÝáò ðñÝðåé íá ðÜñåé ðßóù ôï ëÜöõñü ôïõ, ôç Âñéóçßäá, ãéáôß åßíáé ãåííáßïò êáé éêáíüò ðïëåìéóôÞò ìå èåúêÞ ìÜëéóôá êáôáãùãÞ, åíþ ï ÁãáìÝìíùí ðñÝðåé íá åßíáé óåâáóôüò áð’ üëïõò, ãéáôß åßíáé ï áñ÷éóôñÜôçãïò ôùí Á÷áéþí.

61

Ραψωδία

Ραψωδία Α 307-349

Α

στ. 307-349

Η Χρυσηίδα επιστρέφει στην πατρίδα της και η Βρισηίδα οδηγείται στον Αγαμέμνονα

ΠΕΡΙΛΗΠΤΙΚΉ ΑΝΑΔΙΉΓΗΣΗ

Á

öïý ôåëåßùóå ç óõíÝëåõóç ôùí Á÷áéþí, ï Á÷éëëÝáò öåýãåé ìáæß ìå ôïí ÐÜôñïêëï. Ï ÁãáìÝìíïíáò êÜíåé ôéò ðñïåôïéìáóßåò ãéá ôçí åðéóôñïöÞ ôçò ×ñõóçßäáò. ÅôïéìÜæåé ôï ðëïßï, ôçí åêáôüìâç, êáé ïñßæåé êõâåñíÞôç ôïí ÏäõóóÝá. Ç áðïóôïëÞ öåýãåé êáé óôç óôåñéÜ êÜíïõí ôåëåôÝò êáèáñìïý êáé èõóßåò óôïí Áðüëëùíá. Óôç óõíÝ÷åéá ï ÁãáìÝìíïíáò óôÝëíåé óôç óêçíÞ ôïõ Á÷éëëÝá äýï êÞñõêåò íá öÝñïõí, áêüìç êáé ìå ôï æüñé, ôç Âñéóçßäá áðü ôç óêçíÞ ôïõ Á÷éëëÝá. Åêåßíïò ôïõò õðïäÝ÷åôáé ìå åõãÝíåéá êáé ëÝåé óôïí ÐÜôñïêëï íá öÝñåé ôç Âñéóçßäá, ç ïðïßá ôïõò áêïëïõèåß áðñüèõìá.

63

Ραψωδία

Ραψωδία Α 350-431

a

Α

στ. 350-431

Η συνάντηση Αχιλλέα – Θέτιδας

Τόπος

Πρόσωπα

Ôï óôñáôüðåäï ôùí Á÷áéþí óôçí Ôñïßá

Á÷éëëÝáò ÈÝôéäá

Χρόνος 10ç çìÝñá ôçò ÉëéÜäáò

ΠΕΡΙΛΗΠΤΙΚΉ ΑΝΑΔΙΉΓΗΣΗ

Ï

Á÷éëëÝáò êÜèåôáé ìüíïò óôï áêñïãéÜëé êáé ðáñáðïíéÝôáé óôç èåÜ ìçôÝñá ôïõ ãéá ôéò åîåëßîåéò. Åêåßíç Ýñ÷åôáé, ãéá íá ôïí ðáñçãïñÞóåé. Ï Á÷éëëÝáò ôÞò äéçãåßôáé ôá ãåãïíüôá ðïõ óõíÝâçóáí ìÝ÷ñé ôç óôéãìÞ ðïõ ï ÁãáìÝìíïíáò ôïõ ðÞñå ôç Âñéóçßäá. Óôç óõíÝ÷åéá, ôçò æçôÜåé íá ìåóïëáâÞóåé óôïí Äßá êáé íá ôïõ æçôÞóåé íá óôáèåß óôï ðëåõñü ôùí Ôñþùí. Ç ÈÝôéò õðüó÷åôáé íá ìéëÞóåé óôïí Äßá ìüëéò áõôüò åðéóôñÝøåé áðü ôïõò Áéèßïðåò. Ôçí þñá ðïõ öåýãåé ç èåÜ, öôÜíåé óôïí ðñïïñéóìü ôïõ êáé ôï êáñÜâé ðïõ ìåôáöÝñåé ôç ×ñõóçßäá.

ΛΕΞΙΛΟΓΙΚΑ

–

ΠΡΑΓΜΑΤΟΛΟΓΙΚΑ

353 354

κοντόχρονον: áõôüò ðïõ Ý÷åé ëßãá ÷ñüíéá æùÞò. βροντητής: ¸ôóé áðïêáëïýóáí ôïí Äßá, ãéáôß ðñïêáëïýóå èü-

358 359

σεπτή: óåâáóôÞ. στα βάθη όπ’ έμενε σιμά στον γέροντα γονέα:

ñõâï ìå ôïõò êåñáõíïýò ðïõ Ýñé÷íå óôç ãç.

Óôç äéÜñêåéá ôïõ Ôñùéêïý ðïëÝìïõ ç ÈÝôéäá Ýìåíå êïíôÜ óôïí ðáôÝñá

Υποενότητες – Πλαγιότιτλοι α) στ. 350-413: Ο Αχιλλέας παραπονιέται στη Θέτιδα για όσα συνέβησαν.

β) στ. 414-431: Η Θέτιδα παρηγορεί τον Αχιλλέα και υπόσχεται να μεσολαβήσει στον Δία.

65

Ραψωδία

Α

στ. 350-431

367

387 390 397-407 συχνά στο σπίτι του πατρός... δεν έδεσαν τον Δία:

403 404

408 413

66

ôçò. Ðñüêåéôáé ãéá ôï ìõèéêü Þñùá ÍçñÝá, ðáôÝñá ôùí ðåíÞíôá Íçñçßäùí, ìßá åê ôùí ïðïßùí Þôáí êáé ç ÈÝôéò. Θήβην: Ðüëç ôçò Ìïéóßáò, êïíôÜ óôçí Ôñïßá, ìå âáóéëéÜ ôïí Çåôßùíá, ðïõ Þôáí ðáôÝñáò ôçò ÁíäñïìÜ÷çò. να ιλεωθεί: íá åîéëåùèåß, íá éêáíïðïéçèåß. προβόδησαν: îåðñïâüäéóáí.

Ç ¹ñá, ç ÁèçíÜ êáé ï Ðïóåéäþíáò, ðïõ õðïóôçñßæïõí ôïõò Á÷áéïýò óôïí ðüëåìï áõôü, åß÷áí óõíåñãáóôåß êÜðïôå ãéá íá ðáãéäåýóïõí ôï Äßá, üìùò ôïí Ýóùóå ç ÈÝôéäá. Ï ìýèïò áõôüò äåí ìáò åßíáé ãíùóôüò áðü êáìßá Üëëç ðçãÞ, Üñá õðïèÝôïõìå üôé ôïí äçìéïõñãåß ï ¼ìçñïò, ãéá íá õðÜñ÷åé êÜðïéá õðï÷ñÝùóç ôïõ Äßá ðñïò ôç ÈÝôéäá êáé íá åîõðçñåôçèåß Ýôóé ç ðëïêÞ ôïõ ìýèïõ. τον μέγαν εκατόγχειρον: Ðñüêåéôáé ãéá ôï ãßãáíôá ÂñéÜñåù, ãéï ôçò Ãçò êáé ôïõ Ïõñáíïý. Åß÷å åêáôü ÷Ýñéá, åêáôü ìÜôéá êáé ðåíÞíôá êåöÜëéá.

απ’ τους θεούς Βριάρεως και απ’ τους θνητούς Αιγαίων:

Óõ÷íÜ óôá ïìçñéêÜ Ýðç áíáöÝñïíôáé ïíüìáôá ìå äéáöïñåôéêü ôñüðï áðü ôïõò áíèñþðïõò êáé äéáöïñåôéêü áðü ôïõò èåïýò. Óôï óçìåßï áõôü, ôï ãßãáíôá ïé èåïß ôïí ïíïìÜæïõí ÂñéÜñåù êáé ïé Üíèñùðïé Áéãáßá. Ç ðåñßðôùóç üìùò áõôÞ äåí åßíáé ç ìïíáäéêÞ. Óôç ñáøùäßá Î ðëçñïöïñïýìáóôå üôé êÜðïéï ðïõëß ïé èíçôïß ôï ëÝíå «êýìéíôç» êáé ïé èåïß «÷áëêßäá». Óôç ñáøùäßá Õ ïé èíçôïß ïíïìÜæïõí ôïí ðïôáìü ôçò ôñùéêÞò ðåäéÜäáò ÓêÜìáíôñï, åíþ ïé èåïß ÎÜíèï. Ãéáôß óõíÝâáéíå áõôÞ ç äéáöïñïðïßçóç óôéò ïíïìáóßåò äåí Ý÷åé áêüìá åîáêñéâùèåß. Ç ðéèáíüôåñç åñìçíåßá åßíáé üôé ç ãëþóóá ôùí èåþí áíôéðñïóùðåýåé ôçí ðáëéÜ ðïéçôéêÞ ãëþóóá, ðïõ Ýöôáóå áðü ôçí ðáëéÜ ðáñÜäïóç óôïí ¼ìçñï, åíþ ç ãëþóóá ç ãëþóóá ôùí áíèñþðùí áíôéðñïóùðåýåé ôçí êïéíÞ êáèçìåñéíÞ ãëþóóá ðïõ ÷ñçóéìïðïéïýóå ï ðïéçôÞò. ºóùò ðÜëé ç äéáöïñïðïßçóç áõôÞ íá öáíåñþíåé ìéá ôÜóç äéá÷ùñéóìïý ôïõ èåúêïý áðü ôïí áíèñþðéíï êüóìï. Τα γόνατά του αγκάλιασε: Ç ôõðéêÞ óôÜóç åíüò éêÝôç Þôáí íá áãêáëéÜæåé ìå ôï Ýíá ôïõ ÷Ýñé ôá ãüíáôá ôïõ ðñïóþðïõ ðïõ éêÝôåõå êáé ìå ôï Üëëï ôïõ ÷Ýñé íá áããßæåé ôï ðçãïýíé ôïõ. πόσο ετυφλώθη: Óýìöùíá ìå ôçí ïìçñéêÞ áíôßëçøç, ç «Üôç», äçëáäÞ ç ôñÝëá, áöáéñïýóå ðñïóùñéíÜ ôçí êñßóç ôïõ áíèñþðïõ, ôõöëþíïíôÜò ôïí, êáé ôïí êÜíåé íá óõìðåñéöÝñåôáé ìå ôñüðï ðáñÜäïîï êáé ü÷é üðùò èá óõìðåñéöåñüôáí êáíïíéêÜ.

415-419 Υιέ μου, τι σ’ ανάσταινα τον πικρογεννημένον... άμοιρα

στο σπίτι σ’ εγεννούσα: Ç

416 417

420 425

427

431

ÈÝôéäá îÝñåé üôé ï Á÷éëëÝáò èá æÞóåé ëßãï, ãéáôß Ýôóé åßíáé êáèïñéóìÝíï áðü ôç ìïßñá, ãé’ áõôü ôïí ÷áñáêôçñßæåé «ðéêñïãåííçìÝíï». ÅðåéäÞ, ëïéðüí, Ý÷åé êáêÞ ìïßñá, êáíïíéêÜ èá Ýðñåðå íá êÜèåôáé óôá êáñÜâéá ôïõ ìå çñåìßá êé ü÷é íá êëáßåé êáé íá äïêéìÜæåé ôÝôïéåò ëýðåò. άλυπος: áõôüò ðïõ äåí áéóèÜíåôáé ëýðç. η μοίρα σου: Ðñüêåéôáé ãéá ôï ðåðñùìÝíï, ôçí ðñïäéáãåãñáììÝíç ðïñåßá ôïõ êÜèå áíèñþðïõ ðÜíù óôç Ãç. Ç ìïßñá ôïõ Á÷éëëÝá Þôáí íá ÷Üóåé ôç æùÞ ôïõ, áí ëÜâáéíå ìÝñïò óôïí ðüëåìï ôçò Ôñïßáò. Áðü ôç ãÝííçóÞ ôïõ, ëïéðüí, ç ìïßñá ôïõ Þôáí áëëçëÝíäåôç ìå ôçí Ôñïßá. ¼ìùò, ï Á÷éëëÝáò åß÷å ôï äéêáßùìá íá åðéëÝîåé êáé, ôåëéêÜ, áöïý ðÞñå ìÝñïò óôïí ðüëåìï, åðÝëåîå íá ðåèÜíåé íÝïò. Ïé Ìïßñåò Þôáí ôñåéò. Ç Êëùèþ, ðïõ Ýêëùèå ôï íÞìá ôçò æùÞò êÜèå áíèñþðïõ, ç ËÜ÷åóéò, ðïõ ôýëéãå ôï íÞìá ôçò æùÞò óôï áäñÜ÷ôé, êáé ç ¢ôñïðïò, ç ïðïßá Ýêïâå ôï íÞìá ôçò æùÞò. βροντοφόρος: Ï Äßáò óõíÞèéæå íá ñß÷íåé êåñáõíïýò (âñïíôïöüñïò < öÝñù + âñïíôÞ). Αιθίοπες: Ïé Áéèßïðåò Þôáí Ýíáò ðïëý åõóåâÞò ëáüò, ðïõ êáôïéêïýóå óôï íïôéïáíáôïëéêüôåñï Üêñï ôçò Ãçò, êïíôÜ óôïí Ùêåáíü. Ôçí åðï÷Þ ôïõ ÏìÞñïõ ïé Üíèñùðïé ðßóôåõáí üôé ç Ãç åßíáé Ýíáò åðßðåäïò äßóêïò ðïõ ðåñéâñå÷üôáí áðü ôïí ðïôáìü Ùêåáíü. Ôïõò Áéèßïðåò ôïõò åðéóêÝðôïíôáí óõ÷íÜ ïé èåïß. χαλκόστρωτα: Óôï ðáëÜôé ôïõ Äßá ôï ðÜôùìá åß÷å åðÝíäõóç áðü ÷áëêü, üðùò êáé ôï áíÜêôïñï ôïõ Áëêßíïïõ. Ôï åðßèåôï åßíáé êïóìçôéêü êáé èÝëåé íá ôïíßóåé ôïí ðëïýôï êáé ôçí ðïëýôéìç êáôáóêåõÞ ôùí èåúêþí ïéêåéþí. δυναστικώς: ìå ôç âßá, ÷ùñßò ôç èÝëçóÞ ôïõ.

ΕΡΜΗΝΕΥΤΙΚΑ 350

– ΙΔΕΟΛΟΓΙΚΑ

Ραψωδία

Α

στ. 350-431

ΣΧΟΛΙΑ

τότε ο Πηλείδης έκλαιγε και στ’ ακρογιάλι μόνος

Óôá ïìçñéêÜ Ýðç ïé Þñùåò Ýêëáéãáí êáé èñçíïýóáí ÷ùñßò íá íôñÝðïíôáé êáé ÷ùñßò íá íéþèïõí ôçí áíÜãêç íá äéêáéïëïãçèïýí ãéá áõôü. Äåí áðïôåëïýóå íôñïðÞ ç óõíáéóèçìáôéêÞ Ýêñçîç ôïõ êëÜìáôïò, êáèþò äåí Þôáí õðïôéìçôéêü ãéá ôïí ïìçñéêü Þñùá. ÓõíÞèùò ïé Üíôñåò èñçíïýóáí äßðëá óôç èÜëáóóá, óôï ðåäßï ôçò ìÜ÷çò, áêüìá êáé óå ìéá óõíÝëåõóç, ìðñïóôÜ óôïõò óõìðïëåìéóôÝò ôïõò êáé ôïõò äéêïýò ôïõò áíèñþðïõò, óå áíôßèåóç ìå ôéò ãõíáßêåò, ïé ïðïßåò îåóðïýóáí óå äÜêñõá êõñßùò ìÝóá óå êëåéóôü ÷þñï, óôï äþìá ôïõò Þ ìÝóá óå ïðïéïäÞðïôå óðßôé.

67

Ραψωδία

Α

351-356 καθημένος εκοίταζε... ο μέγας Αγαμέμνων

Ìå ôçí ðñïóåõ÷Þ ôïõ ï Á÷éëëÝáò åêöñÜæåé áðëþò Ýíá ðáñÜðïíï óôç ìçôÝñá ôïõ, ãé’ áõôü äå ÷ñåéÜæåôáé íá Ý÷åé ôõðéêÞ ìïñöÞ êáé Üñôéá äïìÞ ç ðñïóåõ÷Þ ôïõ. Äåí áíáöÝñåé, äçëáäÞ, êáíÝíá áßôçìÜ ôïõ, ïýôå äßíåé ôïõò ëüãïõò ãéá ôïõò ïðïßïõò èá Ýðñåðå íá ãßíåé äåêôü áõôü ðïõ æçôÜåé. Ç ôõðéêÞ ìïñöÞ ìéáò ðñïóåõ÷Þò áðïôåëïýíôáí áðü: ôçí ôáõôüôçôá ôïõ èåïý, ôïõò ëüãïõò ãéá ôïõò ïðïßïõò ðñÝðåé íá áíôáðïêñéèåß ï èåüò óôá áéôÞìáôá ôïõ áôüìïõ ðïõ ðñïóåý÷åôáé êáé, ôÝëïò, ôï ßäéï ôï áßôçìá.

στ. 350-431

354-357 έπρεπε καν ο βροντητής να μου χαρίσει ο Δίας / τιμήν και αντίς ολότελα δεν μ’ έχει αυτός τιμήσει· / ιδού τώρα με ατίμασεν ο μέγας Αγαμέμνων

Ç ôéìÞ ðñïâÜëëåôáé óôá ïìçñéêÜ Ýðç ùò ýøéóôç áîßá. Ôï íá ôéìÜôáé êáíåßò áðü èåïýò êáé áðü áíèñþðïõò Þôáí ðïëý óçìáíôéêü óôç æùÞ êáé ôçí ðñïêïðÞ ôùí áíèñþðùí. Êáé ï ßäéïò ï Á÷éëëÝáò áðïöáóßæåé íá åãêáôáëåßøåé ôç ìÜ÷ç ãéá ëüãïõò ôéìÞò, åðåéäÞ äåí ôïí ôßìçóå ï ÁãáìÝìíïíáò ìå ôç óõìðåñéöïñÜ ôïõ.

414

και δάκρυα χύνοντας πολλά του απάντησεν η Θέτις

Ç ÈÝôéäá åßíáé áðü ôéò ðéï ôñáãéêÝò ìïñöÝò ôïõ Ýðïõò. ÓõìðåñéöÝñåôáé óôï ãéï ôçò áêñéâþò üðùò ìéá èíçôÞ ãõíáßêá, ìå åõáéóèçóßá êáé óôïñãÞ. Ðñïóðáèåß íá áðáëýíåé ôïí ðüíï ôïõ ãéïõ ôçò, ôïí óõìâïõëåýåé êáé ðïíÜåé, ãéáôß îÝñåé üôé äåí èá æÞóåé ï ãéïò ôçò ãéá ðïëý áêüìá.

ΗΘΟΓΡΑΦΗΣΗ ΧΑΡΑΚΤΗΡΩΝ ΑΧΙΛΛEΑΣ

68

Óôç óêçíÞ áõôÞ ï Á÷éëëÝáò ìïéÜæåé ðåñéóóüôåñï ìå Ýíá ìéêñü ðáéäß ðïõ íéþèåé áäýíáìï íá áíôéìåôùðßóåé êÜðïéá äõóêïëßá, êÜðïéá áäéêßá ðïõ ôïõ óõíÝâç êáé ôñÝ÷åé óôç ìçôÝñá ôïõ íá ôï âïçèÞóåé. Åßíáé åõáßóèçôïò, ôñõöåñüò êáé êáôÜ ôç äéÜñêåéá ôïõ äéáëüãïõ ìå ôç ÈÝôéäá åêäçëþíåé ôá ðáñÜðïíÜ ôïõ êáé áöÞíåé ôïí ðüíï ôïõ íá ðëçììõñßóåé ôç óêçíÞ. ÐáñáìÝíåé óôáèåñüò óôçí ÜðïøÞ ôïõ, áêüìá êé áí ôï ðåßóìá ôïõ ôïí êñáôÞóåé ìáêñéÜ áðü ôïí ðüëåìï. Åìöáíßæåôáé, åðßóçò, åêäéêçôéêüò êáé èÝôåé ùò ìüíï óôü÷ï ôïõ ôçí ôéìùñßá ôùí áíôéðÜëùí ôïõ.

ΘEΤΙΔΑ

Ç ÈÝôéäá åßíáé ç ôñáãéêÞ ìçôÝñá-èåÜ, ðïõ îÝñåé üôé ï ãéïò ôçò èá ðåèÜíåé íÝïò, ÷ùñßò ç ßäéá íá ìðïñåß íá êÜíåé êÜôé ãéá íá áðïôñÝøåé ôï èÜíáôü ôïõ. Åßíáé óôïñãéêÞ êáé ôñõöåñÞ ìçôÝñá, óõìðáñáóôÝêåôáé óôoí Á÷éëëÝá êáé õðüó÷åôáé íá éêáíïðïéÞóåé ôï áßôçìÜ ôïõ êáé íá ìåôáâåß óôïí Äßá. Ðáñüëï ðïõ åßíáé èåÜ, óôç óêçíÞ áõôÞ ðáñïõóéÜæåôáé áðëÞ, ðïíåìÝíç êáé áíÞóõ÷ç, êïéíÞ èíçôÞ, (óôïé÷åßï áíèñùðïìïñöéóìïý), ðñüèõìç íá êÜíåé ôá ðÜíôá, ðñïêåéìÝíïõ íá áðáëýíåé ôïí ðüíï ôïõ ãéïõ ôçò.

Ραψωδία

Α

στ. 350-431

ΠΟΛΙΤΙΣΜΙΚΑ ΣΤΟΙΧΕΙΑ 356

ο μέγας Αγαμέμνων

Óôá ïìçñéêÜ Ýðç ãíùñßæïõìå ôï ðïëßôåõìá ôçò âáóéëåßáò. Åéäéêüôåñá óôçí ÉëéÜäá ðåñéãñÜöåôáé óôçí áðüëõôç ìïñöÞ ôçò, åíþ óôçí Ïäýóóåéá óõíäõÜæåôáé ìå ôçí ïëéãáñ÷ßá. Óôçí ôåëåõôáßá ðåñßðôùóç ï âáóéëéÜò ëáìâÜíåé óïâáñÜ õðüøç ôï ëüãï ôùí éó÷õñþí áíäñþí ôïõ ôüðïõ ôïõ.

ΑΙΣΘΗΤΙΚΗ ΑΝΑΛΥΣΗ

(αφηγηματικές τεχνικές – εκφραστικά μέσα) • Óôïõò äýï ìïíïëüãïõò õðÜñ÷åé óõíäõáóìüò áöÞãçóçò êáé äéáëüãïõ. • Ç åíáëëáãÞ ã´ êáé â´ ðñïóþðïõ óôçí áöÞãçóç ðñïóäßäåé éäéáßôåñç äñáìáôéêüôçôá. • ÅíäéáöÝñïõóá åßíáé ç Ýíèåôç áíáäñïìéêÞ áöÞãçóç óôï ëüãï ôïõ Á÷éëëÝá (åãêéâùôéóìüò). Ôá Þäç ãíùóôÜ ãåãïíüôá ðáñáôßèåíôáé, ðñïêåéìÝíïõ íá åíäõíáìþóïõí ôçí ðåéèþ ôïõ Á÷éëëÝá, ðïõ æçôÜ ôç âïÞèåéá ôçò ìçôÝñáò ôïõ. • óô. 424-427: Ï ðïéçôÞò óôï óçìåßï áõôü åðéíïåß ôï ôáîßäé ôùí èåþí óôç ÷þñá ôùí Áéèéüðùí êáé êáèõóôåñåß ôç ìåôáöïñÜ ôïõ áéôÞìáôïò ôïõ Á÷éëëÝá óôïí Äßá. Ôï óôïé÷åßï áõôü åðéâñáäýíåé ôçí ðëïêÞ ôïõ ìýèïõ ìå óêïðü íá ìåãáëþóåé ôçí áãùíßá ôùí áêñïáôþí êáé íá áðïìáêñýíåé ãéá ìåãáëýôåñï äéÜóôçìá ôïí Á÷éëëÝá áðü ôç ìÜ÷ç. (Âë. êáé ðáñáêÜôù ôçí åñþô. 5.) • Ðñïïéêïíïìßá åíôïðßæåôáé óôïõò óô. 395, 408, 420-421, 427-429. (Âë. êáé ðáñáêÜôù ôçí åñþô. 5.)

Παρομοίωση:

êýìá.

(óô. 360) «êáé óáí ïìß÷ëç áíÝâçêå ìÝó’ áðü ô’ Üóðñï

69

Ραψωδία

Α

στ. 350-431

Μεταφορές:

(óô. 373) «ëýôñá ðëïõóéïðÜñï÷á» / (óô. 380) «äõíáôÝò öïâÝñåò» / (óô. 415) «ôïí ðéêñïãåííçìÝíïí» / (óô. 422) «áðü ôïí ðüëåìïí ôñáâÞîïõ».

Προσωποποιήσεις:

(óô. 363) «óôçí êáñäéÜ ðïéá ëýðç ó’ Þâñå» / (óô. 417) «áöïý äåí èÝë’ ç ìïßñá óïõ ðïëýí êáéñüí íá æÞóåéò».

Επίθετα:

(óô. 351) «áðÝñáíôá ðåëÜãç» / (óô. 354) «âñïíôçôÞò Äßáò» / (óô. 358) «óåðôÞ ìçôÝñá» / (óô. 360) «Üóðñï êýìá» / (óô. 366) «ôçí ðüëéí ôçí áãßáí» / (óô. 367) «ï ìÝãáò Çåôßùí» / (óô. 371) «ìáêñüâïëïõ Öïßâïõ» / (óô. 372) «ãïñãÜ êáñÜâéá» / (óô. 373) «ëýôñá ðëïõóéïðÜñï÷á» / (óô. 375) «óêÞðôñï ÷ñõóü» /(óô. 378) «ëýôñá ëáìðñÜ» / (óô. 380) «ìå äõíáôÝò öïâÝñåò» / (óô. 383) «âÝëïò êáêü» / (óô. 385) «óôï áðÝñáíôï óôñáôüðåäï» / (óô. 389) «ëüãïí öïâåñüí» / (óô. 390) «ãñÞãïñï êáñÜâé» / (óô. 394) «ôï êáëü ðáéäß óïõ» / (óô. 398) «ìáõñïóýííåöïí Êñïíßäçí» / (óô. 403) «ôïí ìÝãáí åêáôüã÷åéñïí» / (óô. 412) «ï êñáôáéüò Áôñåßäçò ÁãáìÝìíùí» / (óô. 416) «Üëõðïò êáé áäÜêñõôïò» / (óô. 418) «ïëéãüæùïò» / (óô. 420) «âñïíôïöüñïõ Äéá» / (óô. 421) «÷éïíéóìÝíïí ¼ëõìðïí» / (óô. 427) «÷áëêüóôñùôá äþìáôá» / (óô. 430) «ïìïñöüæùíçí êïñáóßäá».

Εικόνες: (óô. 350-352) Ï Á÷éëëÝáò êÜèåôáé ëõðçìÝíïò / (óô. 360-362) Ç áíÜäõóç ôçò ÈÝôéäïò ìÝóá áðü ôç èÜëáóóá êáé ç óõíÜíôçóç ìå ôï ãéï ôçò.

70

ΑΠΑΝΤΗΣΕΙΣ

στις ερωτήσεις – θέματα για συζήτηση του σχολικού βιβλίου

Ραψωδία

Α

στ. 350-431

1. Ποιο είναι το αίτημα του Αχιλλέα και γιατί η Θέτιδα είναι η πιο κατάλληλη θεότητα για να το μεταφέρει στον Δία; Πώς αντιδρά η Θέτιδα στο αίτημα του γιου της, τι του υπόσχεται και τι τον προτρέπει να κάνει; Να δικαιολογήσετε την απάντησή σας με στοιχεία από το κείμενο. Ï Á÷éëëÝáò æçôÜ íá ãßíåé ï Äßáò âïçèüò ôùí Ôñþùí êáé íá ôïõò ÷áñßóåé íßêåò, ðïõ èá âõèßóïõí óôï ðÝíèïò ôïõò Á÷áéïýò. Ç ÈÝôéò åßíáé ç êáôáëëçëüôåñç èåüôçôá ãéá íá ìåôáöÝñåé ôï áßôçìá ôïõ Á÷éëëÝá óôïí Äßá, ü÷é ìüíï ãéáôß åßíáé ç ìçôÝñá ôïõ áäéêçìÝíïõ Þñùá, áëëÜ êáé ãéáôß åßíáé åêåßíç ðïõ êÜðïôå Ýóùóå ìå ôéò åíÝñãåéÝò ôçò ôïí ðáôÝñá ôùí èåþí áðü âÝâáéï êßíäõíï. ÕðïâÜëëïíôáò, ëïéðüí, ôï áßôçìÜ ôçò èá åðéêáëåóôåß ôüóï ôï äßêéï ôïõ ãéïõ ôçò üóï êáé ôç ÷Üñç ðïõ ôçò ÷ñùóôÜ ï Äßáò (ðñïóöïñÜ – áíôáðüäïóç). Ç ÈÝôéò èñçíåß ìáæß ìå ôï ãéï ôçò ôçí êáêÞ ôïõ ìïßñá (óô. 414-419) («ôé ó’ áíÜóôáéíá ôïí ðéêñïãåííçìÝíïí;»). Ôïõ õðüó÷åôáé íá ìéëÞóåé óôïí Äßá (óô. 420-421), ìüëéò ãõñßóåé áðü ôï ôáîßäé ôïõ óôïõò Áéèßïðåò (óô. 424-428)· ôÝëïò, ôïí ðñïôñÝðåé íá áðïóõñèåß áðü ôïí ðüëåìï, ãéá íá äåßîåé ðüóï ìåãÜëïò åßíáé ï èõìüò ôïõ (óô. 422-423): «Óõ ùóôüóï áðü ôïí ðüëåìïí ôñáâÞîïõ êáé óôåò ðñýìíåò / çóý÷áæå, ôùí Á÷áéþí íá äåßîåéò ôïí èõìüí óïõ».

2. Συγκρίνοντας την εικόνα που παρουσιάζει ο Αχιλλέας στη συνάντηση με τη μητέρα του (στ. 350-430) με την εικόνα που σχηματίσατε για αυτόν κατά τη φιλονικία του με τον Αγαμέμνονα στη συνέλευση των Αχαιών (στ. 122 κ.εξ) ποιες διαφορές παρατηρείτε; Να στηρίξετε την απάντησή σας με χωρία του κειμένου. Ï Á÷éëëÝáò óôç óõíÜíôçóÞ ôïõ ìå ôç ÈÝôéäá åðéäåéêíýåé åõáéóèçóßåò ðïõ äåí èõìßæïõí êáèüëïõ ôïí ðáñïñìçôéêü êáé åêäéêçôéêü Þñùá ôçò óêçíÞò ìå ôïí ÁãáìÝìíïíá óôï á÷áúêü óôñáôüðåäï. Óôï óô. 349 ðëçñïöïñïýìáóôå üôé ï Á÷éëëÝáò êëáßåé óôçí áêñïãéáëéÜ êáé áìÝóùò ìåôÜ åêöñÜæåé ôá ðáñÜðïíÜ ôïõ óôç ÈÝôéäá ãéá ôçí êáêÞ ôïõ ìïßñá (óôïõò óô. 352-356) êáé ãéá ôçí áäéêßá ðïõ õðÝóôç áðü ôïí áñ÷éóôñÜôçãï ôùí Á÷áéþí (óô. 365-392).

71

Ραψωδία

Α

στ. 350-431

Ìáò åêðëÞóóåé, åðßóçò, ôï ãåãïíüò üôé ðáñáêáëåß ôç ìçôÝñá ôïõ óôï óô. 393 íá ôïí ðñïóôáôåýóåé, áõôüò ðïõ óôçí ðñïçãïýìåíç óêçíÞ öáéíüôáí ðáíôïäýíáìïò êáé Üöïâïò. ÁìÝóùò ìåôÜ îå÷åéëßæåé ç åõáéóèçóßá ôïõ Þñùá, êáèþò èõìÜôáé êáé ôá ðáéäéêÜ ôïõ ÷ñüíéá, áíáæçôþíôáò ôçí áóöÜëåéá ìÝóá áðü ôï íïóôáëãéêü ôïõ ôáîßäé (óô. 396-406). Åßíáé ðïëý óêåðôéêüò êáé ó÷åäéÜæåé øý÷ñáéìá ðëÝïí ôçí åêäßêçóÞ ôïõ, üôáí óôïõò óô. 408-412 æçôÜåé áðü ôç ÈÝôéäá íá ìåóïëáâÞóåé óôï Äßá, þóôå íá ðåôý÷åé ôïí îåðåóìü ôùí Á÷áéþí. ¸íá äéáöïñåôéêü ðñüóùðï ðáñáôçñïýìå óôç óêçíÞ ôçò óýãêñïõóÞò ôïõ ìå ôïí ÁãáìÝìíïíá. Åêåß ï Á÷éëëÝáò õðåñáóðßæåôáé ôçí ôéìÞ ôïõ ìå ðÜèïò, åðéôéèÝìåíïò óôïí áñ÷éóôñÜôçãü ôïõ ìå âáñåßò ÷áñáêôçñéóìïýò êáé áðåéëþíôáò áêüìç êáé íá ôïí óêïôþóåé, óôïõò óô. 149, 160, 190-191, 225-232. ÅðéðëÝïí, åßíáé õðÜêïõïò êáé åõóåâÞò áðÝíáíôé óôçí ÁèçíÜ, üôáí áõôÞ ðñïóðáèåß íá ôïí çñåìÞóåé óôïõò óô. 216-218. ÌåôÜ ôçí åðÝìâáóç ôçò ÁèçíÜò, áðïãïçôåõìÝíïò ï Þñùáò äçëþíåé áäéÜöïñïò ãéá ôïí ðüëåìï êáé ãéá ôïõò óõìðïëåìéóôÝò ôïõ (óô. 169-171)· ôïõò áðåéëåß üôé èá åðéóôñÝøåé óôçí ðáôñßäá ôïõ (óô. 233-244) êáé èá åãêáôáëåßøåé ôïí ðüëåìï, áöïý äå ÷áßñåé êáìßáò åêôßìçóçò ïýôå êáíåßò õðåñáóðßæåôáé ôá äßêáéÜ ôïõ. ÅãùéóôÞò êáé åãùêåíôñéêüò, áìöéóâçôåß áêüìá êáé ôçí áîßá áõôïý ôïõ ðïëÝìïõ êáé ü,ôé Ý÷åé ó÷Ýóç ìå ôïí ÁãáìÝìíïíá. ÔÝëïò, åêäçëþíåé ìéá õðåñçöÜíåéá óôïõò óô. 293-299, üôáí áñíåßôáé íá äþóåé óõíÝ÷åéá óôï èÝìá ìå ôç Âñéóçßäá êáé íá õðáêïýóåé ôéò åíôïëÝò ôïõ ÁãáìÝìíïíá.

3. Μελετώντας τους λόγους του Αχιλλέα (στ. 353-357 και 365-413), τι συμπεραίνετε για την αξία της τιμής στην ομηρική κοινωνία; Να τεκμηριώσετε την απάντησή σας με αναφορές στο κείμενο.

72

Åßíáé áîéïóçìåßùôç ç áíáöïñÜ ôïõ Á÷éëëÝá óôï üôé, óýìöùíá ìå ôï ÷ñçóìü, èá æÞóåé ëßãá ÷ñüíéá, áëëÜ èá ðñïëÜâåé íá êåñäßóåé ìåãÜëç ôéìÞ (óô. 353-357). ÐáñïõóéÜæåé, ìÜëéóôá, ôçí ôéìÞ ùò êÜôé ðïõ ôïõ ïöåßëïõí ïé èåïß (ï Äßáò) ùò áíôéóôÜèìéóìá ãéá ôçí «êïíôü÷ñïíç» æùÞ ôïõ. Ôá ãåãïíüôá, üìùò, ðïõ óõìâáßíïõí ìðïñåß íá âãÜëïõí øåýôéêï ôïí ðáñáðÜíù ÷ñçóìü, áöïý ôïõ áöáéñåßôáé ç ôéìÞ ðïõ ôïõ áðïäüèçêå áðü ôïõò óõìðïëåìéóôÝò ôïõ. Ç Ýííïéá ôçò ôéìÞò êõñéáñ÷åß êáé óôçí ðñïóåõ÷Þ ôïõ Á÷éëëÝá (ôéìÞí, ôéìÞóåé [óô. 355], áôßìáóåí [óô. 356]), ðïõ ìïéÜæåé íá èëßâåôáé ðåñéóóüôåñï ãéá ôçí çèéêÞ ìåßùóç êáé áôßìùóç êáé ëéãüôåñï ãéá ôç óýíôïìç æùÞ ôïõ (ôÝóóåñéò áíáöïñÝò, óô. 355á, 355â, 356, 357, Ýíáíôé ìéáò, óô. 353). Ôï «ãÝñáò» Þôáí ãéá ôïí ïìçñéêü Þñùá ç áíáãíþñéóç ôçò áíäñåßáò ôïõ óôç ìÜ÷ç êáé ôï õëéêü áíôßêñéóìá ôçò ôéìÞò ðïõ ôïõ áðÝäéäáí ïé óõìðïëåìéóôÝò ôïõ. (Ðâ. êáé åñþô. 3, ñáø. Á 54-306.)

4. Προσέξτε την παρουσία της Θέτιδας στο πλαίσιο της αντίληψης περί ανθρωπομορφισμού των θεών και σημειώστε ποια στοιχεία της συμπεριφοράς της είναι ανθρώπινα και ποιες ιδιότητές της παραμένουν θεϊκές. Να δικαιολογήσετε την απάντησή σας.

Ραψωδία

Α

στ. 350-431

Ç ÈÝôéäá åìöáíßæåé óôç óêçíÞ áõôÞ ðåñéóóüôåñá áíèñþðéíá óôïé÷åßá êáé ëéãüôåñá èåúêÜ. Ùò èíçôÞ ãõíáßêá ëïéðüí, åßíáé ôñáãéêü ðñüóùðï, ãéáôß åßíáé áíÞìðïñç íá äþóåé óôï ãéï ôçò ìáêñïæùßá êáé îÝñåé üôé èá ÷áèåß íÝïò. Åßíáé óôïñãéêÞ êáé ôñõöåñÞ ìçôÝñá, óõìðáñáóôÝêåôáé óôoí Á÷éëëÝá êáé õðüó÷åôáé íá éêáíïðïéÞóåé ôï áßôçìÜ ôïõ êáé íá ìåôáâåß óôï Äßá. Óôç óêçíÞ áõôÞ ðáñïõóéÜæåôáé áðëÞ, ðïíåìÝíç êáé áíÞóõ÷ç ìçôÝñá, êïéíÞ èíçôÞ, ðñüèõìç íá êÜíåé ôá ðÜíôá, ðñïêåéìÝíïõ íá áðáëýíåé ôïí ðüíï ôïõ ãéïõ ôçò. Ðáñ’ üë’ áõôÜ, ç ÈÝôéò äåí ðáýåé íá åßíáé èåÜ, êáèþò áíáäýåôáé áðü ôç èÜëáóóá óáí ïìß÷ëç, îÝñåé áðü ðñéí ôá ãåãïíüôá ðïõ ôçò äéçãåßôáé ï ãéïò ôçò üðùò åðßóçò îÝñåé êáé ôï ìÝëëïí ôïõ. ÅðéðëÝïí ùò èåÜ, Ý÷åé ôç äõíáôüôçôá íá åðéóêÝðôåôáé ôï Äßá êáé íá óõíïìéëåß ìáæß ôïõ. ¼ëá áõôÜ åßíáé èåúêÝò éêáíüôçôåò, âáóéêüôåñá åíôïýôïéò êáé ðïëëáðëÜ åßíáé ôá áíèñþðéíá ÷áñáêôçñéóôéêÜ ôçò ìçôÝñáò ÈÝôéäáò.

5. Σε ποια σημεία της ενότητας ο ποιητής χρησιμοποιεί τις αφηγηματικές τεχνικές της προοικονομίας (τι προοικονομείται κάθε φορά) και της επιβράδυνσης; Τι πετυχαίνει με τη χρήση τους απέναντι στον Αχιλλέα και απέναντι στον ακροατή του έπους; Ç åðÝìâáóç ôïõ Äßá õðÝñ ôùí Ôñþùí ðñïïéêïíïìåßôáé óôïõò óô. 408411. Áðïôåëåß éäéáßôåñá äñáìáôéêü óçìåßï, ðïõ êåíôñßæåé ôï åíäéáöÝñïí ôùí áêñïáôþí êáé áíáãíùóôþí ôïõ Ýðïõò. Óôïõò óô. 420-421 ðñïïéêïíïìåßôáé ç åðßóêåøç ôçò ÈÝôéäáò óôïí ¼ëõìðï. ÊáôáöÝñíåé íá çñåìÞóåé ôïí Á÷éëëÝá êáé áíáäåéêíýåé ôéò ðñïèÝóåéò ôçò åíáíôßïí ôùí Á÷áéþí. Ç áðï÷Þ ôïõ Á÷éëëÝá áðü ôïí ðüëåìï ðñïïéêïíïìåßôáé óôïõò óô. 422-423, ìåôÜ êáé ôç óõìâïõëÞ ôçò ÈÝôéäáò. Ç ìçôÝñá óôçñßæåé ôï ãéï ôçò óå áõôÞ ôç äýóêïëç óôéãìÞ, åíþ ðáñÜëëçëá ôïõ äßíåé ôéò êáôÜëëçëåò óõìâïõëÝò ãéá íá ëÜâåé óôï ìÝëëïí ôç äéêáßùóç ðïõ ôïõ áîßæåé. Ç åîÝëéîç ôïõ ìýèïõ åðéâñáäýíåôáé óôïõò óô. 424-428, ëüãù ôçò áðïõóßáò ôïõ Äßá· ï ðáôÝñáò ôùí èåþí âñßóêåôáé óôç ÷þñá ôùí Áéèéüðùí. Åíôåßíåôáé, Ýôóé, ç áãùíßá ãéá ôçí áðüöáóç ôïõ Äßá, ðïõ åßíáé êáèïñéóôéêÞ ãéá ôçí åîÝëéîç ôçò õðüèåóçò.

6. Να συγκρίνετε τις προσευχές του Αχιλλέα (στ. 353357), του Χρύση (στ. 37-42) και του Τηλέμαχου (βλ.

73

Ραψωδία

Α

στ. 350-431

Παράλληλο κείμενο). Προσέξτε επίσης το σκηνικό χώρο όπου γίνονται οι προσευχές και τι ακολουθεί αμέσως μετά. Να σημειώσετε τις ομοιότητες και να δικαιολογήσετε τις διαφορές. Τι παρατηρείτε; Ïé ïìïéüôçôåò åíôïðßæïíôáé óôá åîÞò: á) êáé ïé ôñåéò ðñïóåõ÷Ýò ðñáãìáôïðïéïýíôáé äßðëá óôç èÜëáóóá, â) ðåñéëáìâÜíïõí åðßêëçóç óå êÜðïéá èåüôçôá ãéá âïÞèåéá, ã) ãßíïíôáé äåêôÝò áðü ôç èåüôçôá, ðïõ ìåñéìíÜ ãéá ôçí éêáíïðïßçóç ôïõ áéôÞìáôïò. (Ðâ. åñþô. 4, ñáø. Á 1-53) Ïé äéáöïñÝò áöïñïýí êõñßùò óôï êáôÜ ðüóï ïé ðñïóåõ÷Ýò áêïëïõèïýí ôçí ôõðéêÞ äïìÞ. Ï ×ñýóçò åßíáé éåñÝáò ôïõ Áðüëëùíá, ãé’ áõôü ç ðñïóåõ÷Þ ôïõ åßíáé ðïëý ðñïóåêôéêÜ äéáôõðùìÝíç. Áíôßèåôá, ï Á÷éëëÝáò, åðåéäÞ áðåõèýíåôáé óôç ìçôÝñá ôïõ, äåí áíáöÝñåé ôçí ôáõôüôçôá ôïõ èåïý ðïõ åðéêáëåßôáé, äåí äéáôõðþíåé áßôçìá êáé ëüãïõò ãéá ôïõò ïðïßïõò ðñÝðåé íá éêáíïðïéçèåß. Ï ëüãïò ôïõ éóïäõíáìåß ìå ðáñÜðïíï êáé æçôÜåé åììÝóùò âïÞèåéá. Ï ÔçëÝìá÷ïò, ôÝëïò, âñßóêåôáé êÜðïõ óôç ìÝóç, áöïý ìå ôçí ÁèçíÜ íéþèåé ìéá Üíåóç. ÁíáöÝñåôáé óôçí ôáõôüôçôÜ ôçò, äéáôõðþíåé Ýíá áßôçìá êáé áíáöÝñåé ëüãïõò ãéá ôïõò ïðïßïõò ðñÝðåé íá ôïí âïçèÞóåé, üëá, üìùò, åììÝóùò êáé ðñïóåêôéêÜ. Ï ëüãïò ãéá ôï ôåëåõôáßï åßíáé üôé ç ÁèçíÜ ôïý åß÷å ðåé ôçí ðñïçãïýìåíç ìÝñá üôé èá ôïí âïçèÞóåé êáé ôïõ Ýäùóå êáé ìéá åíôïëÞ, ïðüôå ï ÔçëÝìá÷ïò ôçò ôï õðåíèõìßæåé åõãåíéêÜ. ¼óïí áöïñÜ óôï ôé áêïëïõèåß áìÝóùò ìåôÜ, êÜèå ðåñßðôùóç äéêáéïëïãåßôáé áíÜëïãá ìå ôç ó÷Ýóç ðïõ Ý÷åé ï ðñïóåõ÷üìåíïò ìå ôç èåüôçôá ðïõ åðéêáëåßôáé. Ï Áðüëëùíáò äåí åìöáíßæåôáé óôïí ×ñýóç, áíôáðïêñßíåôáé, üìùò, ôõðéêÜ óôï áßôçìÜ ôïõ êáé ôï éêáíïðïéåß. Ç ÈÝôéò, ùò ìçôÝñá, äåí ìðïñåß ðáñÜ íá ôñÝîåé êïíôÜ óôï ãéï ôçò, ãéá íá ôïí ðáñçãïñÞóåé. Äåí áëëÜæåé ìïñöÞ, áöïý ï Á÷éëëÝáò ôçí Ý÷åé óõíçèßóåé ìå ôçí áëçèéíÞ ôçò ìïñöÞ. Ç ÁèçíÜ, üìùò, åíáíèñùðßæåôáé ìðñïóôÜ óôïí ÔçëÝìá÷ï, ôüóï ãéáôß áõôü ðñïâëÝðåôáé ãéá ôçí åìöÜíéóç óå èíçôïýò üóï êáé ãéáôß èÝëåé íá áöÞóåé ôïí ÔçëÝìá÷ï íá ëÜâåé ðñùôïâïõëßåò êáé íá ìçí åíåñãÞóåé ëüãù èåúêÞò ðáñÝìâáóçò. Ðñüêåéôáé ãéá ìéá Ýììåóç, ïõóéáóôéêÜ, áíôáðüêñéóç.

74

Ραψωδία

Ραψωδία Α 431 -493 β

Α

στ. 431β-493

Η Χρυσηίδα παραδίδεται στον πατέρα της – Επιστροφή της αποστολής με επικεφαλής τον Οδυσσέα στο στρατόπεδο των Αχαιών

ΠΕΡΙΛΗΠΤΙΚΉ ΑΝΑΔΙΉΓΗΣΗ

Ô

ï êáñÜâé ìå ôç ×ñõóçßäá öôÜíåé óôïí ðñïïñéóìü ôïõ êáé ï ÏäõóóÝáò ïäçãåß ôçí êüñç óôïí ðáôÝñá ôçò. Ìå åðéêåöáëÞò ôïí ×ñýóç áñ÷ßæïõí ïé èõóßåò êáé ç ðñïóåõ÷Þ ðñïò ôï èåü Áðüëëùíá. Ï ×ñýóçò ðáñáêáëåß ôï èåü íá äéþîåé ôï ëïéìü áðü ôï óôñáôüðåäï ôùí Á÷áéþí êáé ï Áðüëëùíáò ôïí åéóáêïýåé. Ôï åðüìåíï ðñùß îåêéíïýí ãéá ôï á÷áúêü óôñáôüðåäï, üðïõ êáé öôÜíïõí ìå ôç âïÞèåéá ôïõ Áðüëëùíá. Åêåß ï Á÷éëëÝáò áðÝ÷åé áðü ôéò óõíåëåýóåéò êáé áðü ôï ðåäßï ôçò ìÜ÷çò, ðáñüëï ðïõ Þèåëå íá ëÜâåé ìÝñïò.

75

Ραψωδία

Ραψωδία Α 494-612

Α

στ. 494-612

Η συνάντηση Αχιλλέα - Θέτιδας

Τόπος

Πρόσωπα

¼ëõìðïò

Äßáò ÈÝôéò ¹ñá ¹öáéóôïò

Χρόνος 21ç çìÝñá ôçò ÉëéÜäáò

ΠΕΡΙΛΗΠΤΙΚΉ ΑΝΑΔΙΉΓΗΣΗ

Ï

é èåïß åðéóôñÝöïõí áðü ôï ôáîßäé ôïõò óôç ÷þñá ôùí Áéèéüðùí êáé ç ÈÝôéò åðéóêÝðôåôáé ôïí Äßá êáé ôïí ðáñáêáëåß íá äþóåé ôÝëïò óôçí áäéêßá ðïõ õößóôáôáé ï Á÷éëëÝáò. Åêåßíïò ôçò õðüó÷åôáé ðùò èá ôï êÜíåé. ÉêáíïðïéçìÝíç, ç ÈÝôéò åðéóôñÝöåé óôç èÜëáóóá, åíþ ï Äßáò ðçãáßíåé óôï áíÜêôïñü ôïõ, üðïõ ôïí õðïäÝ÷ïíôáé ìå ôéìÝò ïé Üëëïé èåïß. Ç ¹ñá óõìðåñéöÝñåôáé æçëüôõðá, ðñïóðáèþíôáò íá ìÜèåé ðëçñïöïñßåò ãéá ôç óõíÜíôçóÞ ôïõ ìå ôç ÈÝôéäá. Åêåßíïò åîïñãßæåôáé êáé ôçí áðåéëåß. Åðåìâáßíåé ï ¹öáéóôïò êáé óõìâïõëåýåé ôç ìçôÝñá ôïõ íá ìç ìáëþíåé ìå ôïí Äßá, ãéáôß êáíåßò äåí ìðïñåß íá ãëéôþóåé áðü ôçí ïñãÞ ôïõ. Ôçò èõìßæåé, ìÜëéóôá, ðþò ï Äßáò ôïí åêóöåíäüíéóå áðü ôïí ¼ëõìðï, üôáí ôüëìçóå êÜðïôå íá ðÜñåé ôï ìÝñïò ôçò êáé íá ôç âïçèÞóåé. Ç éóôïñßá áõôÞ îáíáöÝñíåé ôçí åõèõìßá áíÜìåóá óôïõò èåïýò. Ôï ãëÝíôé óõíå÷ßæåôáé ìÝ÷ñé ôç äýóç, ïðüôå ïé èåïß áðïóýñïíôáé ãéá ýðíï.

Υποενότητες – Πλαγιότιτλοι α) στ. 494-531: Η Θέτις στον Όλυμπο και ο διάλογός της με τον Δία.

β) στ. 532-571: Διάλογος Δία – Ήρας. γ) στ. 572-612: Η παρέμβαση του Ηφαίστου.

77

Ραψωδία

Α

στ. 494-612

ΛΕΞΙΛΟΓΙΚΑ 494 496 499 500

–

ΠΡΑΓΜΑΤΟΛΟΓΙΚΑ

έφεξε η δωδέκατη αυγή: Ýöôáóå ôï ðñùß ôçò äùäÝêáôçò ìÝñáò. το παράγγελμα του υιού της: ôç ÷Üñç ðïõ æÞôçóå ï Á÷éë-

ëÝáò áðü ôç ìçôÝñá ôïõ, íá æçôÞóåé äçëáäÞ áðü ôïí Äßá íá ôïí âïçèÞóåé. τον βροντόφωνον: Ï Äßáò áðïêáëåßôáé «âñïíôüöùíïò», ü÷é ìüíï ãéáôß åß÷å äõíáôÞ öùíÞ, áëëÜ êáé åðåéäÞ, üôáí Ýñé÷íå ôïí êåñáõíü ôïõ, ðñïêáëïýóå ìåãÜëï èüñõâï. στην άκρα κορυφή: Óôçí õøçëüôåñç êïñõöÞ ôïõ Ïëýìðïõ âñéóêüôáí ï èñüíïò ôïõ Äßá. του πολυλόφου Ολύμπου: Ï ïñåéíüò üãêïò ôïõ Ïëýìðïõ áðïôåëïýíôáí áðü ðïëëÝò êïñõöÝò êáé ìéêñïýò ëüöïõò.

501-502 εμπρός του εκάθισε η θεά και με τ’ αριστερό της / του έπιασε τα γόνατα, με τ’ άλλο το πηγούνι: Ðñüêåéôáé ãéá 504

505 512

ìéá ôõðéêÞ óêçíÞ éêåóßáò, ðïõ ðåñéãñÜöåôáé ìå ãëáöõñü ôñüðï áðü ôïí ðïéçôÞ. Δία πατέρ: Ï ôñüðïò ìå ôïí ïðïßï ðñïóöùíåßôáé ï Äßáò áðü ôç ÈÝôéäá, áð’ üëïõò ôïõò Üëëïõò èåïýò áëëÜ êáé ôïõò áíèñþðïõò, öáíåñþíåé ôçí ôáõôüôçôá ôçò ïìçñéêÞò êïéíùíßáò· ôçí åðï÷Þ ôïõ ÏìÞñïõ ç êïéíùíßá åßíáé Üêñùò ðáôñéáñ÷éêÞ. ευδόκησε σ’ αυτό να με εισακούσεις: äåßîå åõìÝíåéá ó’ áõôü ðïõ èá áêïýóåéò, ÜêïõóÝ ôï ìå ðñïóï÷Þ êáé åõíïúêÞ äéÜèåóç. νεφελοσυνάκτης: Ï Äßáò ðéóôåõüôáí üôé ìðïñïýóå íá óõãêåíôñþóåé ôá óýííåöá êáé íá ðñïêáëÝóåé êáêïêáéñßá.

512-513 Και απάντησιν δεν έδωκεν... κι ώραν πολλή εσώπαινεν:

515 517

78

519

Ï Äßáò âñßóêåôáé óå áìç÷áíßá, ãé´ áõôü êáèõóôåñåß íá áðáíôÞóåé óôç ÈÝôéäá. ÈÝëåé íá ôçí âïçèÞóåé áðü ôç ìéá, üìùò áðü ôçí Üëëç öïâÜôáé ôçí áíôßäñáóç ôçò ¹ñáò, ôçí Ýñéäá ðïõ èá îåóðÜóåé ëüãù ôçò æÞëéáò ôçò ãõíáßêáò ôïõ. νεύμα: Ðñüêåéôáé ãéá óõìâïëéêÞ êëßóç ôïõ êåöáëéïý, üôáí èÝëåé êÜðïéïò íá äçëþóåé êáôÜöáóç. Ôï èåßï íåýìá ðåñéãñÜöåôáé óôïõò óô. 529-530. αν είμαι το εξουθένωμα των αθανάτων όλων: áí åßìáé ç ðéï ñéãìÝíç èåüôçôá, ç ðéï áäéêçìÝíç. Ç ÈÝôéäá èåùñïýíôáí ðïëý Üôõ÷ç, ãéáôß áíáãêÜóôçêå íá ðÜñåé èíçôü Üíôñá, ôïí ÐçëÝá. ÅðéðëÝïí, óáí íá ìçí Ýöôáíå áõôü, èá Ý÷áíå íÝï ôï èíçôü ãéï ôçò, áöïý Þôáí ãñáöôü üôé ï Á÷éëëÝáò èá ðÝèáéíå íÝïò. Ç Üñíçóç ôïõ Äßá èá óÞìáéíå êáé ôñßôç õðïâÜèìéóç ôçò ÈÝôéäáò. Ω! Τι κακό!: Ï Äßáò áíôéäñÜ ìå Ýíá åðéöþíçìá öüâïõ, ãé-

523

áôß ðñïâëÝðåé öéëïíéêßá ìå ôçí ¹ñá, ãéá äýï ëüãïõò: á) ãéáôß ï ÐÜñçò åß÷å ðñïóöÝñåé ôá êáëëéóôåßá óôçí Áöñïäßôç, Üñá õðïóôÞñéæå ôïõò Á÷áéïýò óôïí Ôñùéêü ðüëåìï, êáé â) ï Äßáò áãÜðçóå ðïëý ôç ÈÝôéäá, óýìöùíá ìå ìéá ðïéçôéêÞ ðáñÜäïóç, üìùò ï äåóìüò ôïõò äéáêüðçêå ãñÞãïñá, ìåôÜ áðü ðñüâëåøç ôïõ ÐñïìçèÝá üôé ôï ðáéäß ôïõ Äßá êáé ôçò ÈÝôéäáò èá ãéíüôáí äõíáôüôåñï áðü ôï Äßá êáé èá ãéíüôáí êõñßáñ÷ïò ôïõ êüóìïõ. μη σε νοήσ’ η Ήρα: ìç óå êáôáëÜâåé ç ¹ñá, ìç ìÜèåé ç ¹ñá üôé æçôÜò íá âïçèÞóù ôïõò Ôñþåò.

Ραψωδία

Α

στ. 494-612

527-528 τι ό,τι με της κεφαλής το σκύψιμο κηρύξω / δεν απατά, δεν παίρνεται οπίσω και θα γίνει: Ï Äßáò áðïöáóßæåé íá éêáíïðïéÞóåé ôï áßôçìá ôçò ÈÝôéäáò, êÜíïíôÜò ôçò ôï íåýìá ôçò êáôÜöáóçò. ÅðïìÝíùò, ìå ôïí ôñüðï áõôü ôçò äßíåé ôçí õðüó÷åóÞ ôïõ, ç ïðïßá äåí ðñüêåéôáé íá ðáñèåß ðßóù, óýìöùíá ìå ôïõò èåúêïýò êáíüíåò.

529-531 τα μαύρα φρύδια του χαμήλωσε ο Κρονίδης... και ο μανός (= ο ακούνητος) ο Όλυμπος εσείσθη: Óôï óçìåßï

538

540 541 542 545 547 550 552

áõôü ðåñéãñÜöåôáé ôï íåýìá ôïõ Äßá, äçëáäÞ ç ÷áñáêôçñéóôéêÞ êßíçóç ôùí öñõäéþí êáé ôïõ ðñïóþðïõ ðñïò ôá êÜôù. Ç õðüó÷åóç ôïõ Äßá åßíáé íüìïò êáé èá ðñáãìáôïðïéçèåß, êé áõôü åîáóöáëßæåôáé êáé ìå ôï óåéóìü ðïõ ðñïêáëåßôáé ôç óôéãìÞ ôçò äÝóìåõóÞò ôïõ óôïí ¼ëõìðï. η αργυρόποδη: åêåßíç ðïõ Ý÷åé ëåõêÜ êáé ùñáßá ðüäéá· ðñÜãìáôé, êáé ôá óáíäÜëéá êáé ôï Ýíäõìá Üöçíáí íá öáßíåôáé ç ïìïñöéÜ ôùí ðïäéþí. Η κόρη του γέρου της θαλάσσης: ç êüñç ôïõ ÍçñÝá. Ï ÍçñÝáò, ðïõ åß÷å ôçí éêáíüôçôá íá ìåôáìïñöþíåôáé, êõñéÜñ÷çóå óôç èÜëáóóá ðñéí áðü ôïí Ðïóåéäþíá. ¹ôáí ï ðñùôüôïêïò ãéïò ôïõ Ðüíôïõ êáé ãíùóôüò ãéá ôçí êáëïóýíç êáé ôç äéêáéïóýíç ôïõ. Åß÷å ðåíÞíôá êüñåò, ôéò Íçñçßäåò, ìßá áðü ôéò ïðïßåò Þôáí êáé ç ÈÝôéäá. πειραχτικά: ìå ôñüðï ðïõ ðñïêáëåß· ç ¹ñá ìßëçóå óôïí Äßá ìå ëüãéá ðïõ ôïí êÝíôñéæáí. με σένα εσυνακούσθη: óõìöþíçóå ìå óÝíá. Σ’ αρέσει πάντοτε μακράν από εμέ να κρίνεις: ó’ áñÝóåé íá áðïöáóßæåéò ìüíïò óïõ, ÷ùñßò íá ìå óõìâïõëåýåóáé. αντείπε: áðÜíôçóå óôá ëüãéá ôçò. ομόκλινή μου: óýæõãüò ìïõ. ανάμερα: ÷ùñéóôÜ. μεγαλόφθαλμη: ìå ìåãÜëá êáé ìåãáëïðñåðÞ ìÜôéá· ôá ìåãÜëá ìÜôéá åßíáé âáóéêü óôïé÷åßï ôçò ãõíáéêåßáò ïìïñöéÜò.

79

Ραψωδία

Α

557 559 573

στ. 494-612

574 575 576 577 584 589 590

σε ξεπλάνεψε: óå ðáñÝóõñå (ç ÈÝôéäá). θα της έστερξες: èá ôç âïÞèçóåò, èá ôçò õðïó÷Ýèçêåò êÜôé. ο Ήφαιστος, ο ένδοξος τεχνίτης: Ãéïò ôçò ¹ñáò êáé ôïõ Äßá. ÅðåéäÞ ç ¹ñá äõóêïëåýôçêå ðïëý íá ôïí ãåííÞóåé, ï ¹öáéóôïò ãåííÞèçêå êïõôóüò, ëüãù åðéðëïêþí óôç ãÝííá. Óýìöùíá ìå ìéá Üëëç åêäï÷Þ, ï ¹öáéóôïò êïõôóÜèçêå, üôáí ï Äßáò ôïí ðÝôáîå áðü ôïí ¼ëõìðï óôç ËÞìíï (çöáéóôåéïãåíÞò ðåñéï÷Þ). ¹ôáí èåüò ôçò öùôéÜò êáé óðïõäáßïò ìåôáëëïõñãüò, áöïý åß÷å êáôáóêåõÜóåé ôéò êáôïéêßåò ôùí èåþí, ôá üðëá ôïõ Á÷éëëÝá, ôçí áéãßäá êáé ôï óêÞðôñï ôïõ Äßá ê.ëð. τωόντι: ðñÜãìáôé, óô’ áëÞèåéá. να ερίζετε: íá ìáëþíåôå. να οχλοβοείτε: íá êÜíåôå öáóáñßá ìå ôéò öùíÝò óáò. η ευφροσύνη: ç ÷áñÜ, ôï êÝöé. ίλεως: åõíïúêÜ äéáôåèåéìÝíïò. ποσώς: êáèüëïõ, ìå êáíÝíáí ôñüðï. αντίσταση δεν έχει ο Βροντοφόρος: ÊáíÝíáò äåí ìðïñåß íá ðÜåé áíôßèåôá ìå ôç èÝëçóç ôïõ ðáíôïäýíáìïõ Äßá. Ï Äßáò ïíïìÜæåôáé «âñïíôïöüñïò», êáèþò åßíáé áõôüò ðïõ ðåôÜ ôéò áóôñáðÝò êáé ôéò âñïíôÝò.

594-595 όταν στη Λήμνον έπεσα κοντά να βγει η ψυχή μου· / και άνθρωποι Σίντιες εκεί με περιποιήθηκαν: Ï ¹öáéóôïò

598

ìåôÜ ôç ñßøç ôïõ áðü ôïí Äßá, âñÝèçêå óôç ËÞìíï, óôï íçóß ðïõ âñßóêåôáé óôï âüñåéï Áéãáßï, áðÝíáíôé áðü ôçí Ôñïßá. Ç ËÞìíïò Þôáí ï âáóéêüôåñïò ôüðïò ëáôñåßáò ôïõ Çöáßóôïõ êáé ðéóôåõüôáí üôé åêåß âñéóêüôáí êáé ôï åñãáóôÞñéü ôïõ. ÊÜôïéêïé ôçò ËÞìíïõ Þôáí ïé Óßíôéåò. γλυκό νέκταρ: Ôï íÝêôáñ Þôáí ôï ðïôü ôùí èåþí. Åß÷å Ýíôïíï Üñùìá êáé êüêêéíï ÷ñþìá. Ôï íÝêôáñ ïé èåïß ôï áíáêÜôåõáí ìå íåñü ìÝóá óå áããåßï, ðïõ ëåãüôáí «êñáôÞñáò», üðùò êáé ôï êñáóß, êáé ìåôÜ ôï óÝñâéñáí óôá ðïôÞñéá êáé ôï Ýðéíáí.

ΕΡΜΗΝΕΥΤΙΚΑ – ΙΔΕΟΛΟΓΙΚΑ ΣΧΟΛΙΑ 512-612 Στοιχεία ανθρωπομορφισμού

80

Óå üëç ôçí åíüôçôá áõôÞ Ýíôïíåò åßíáé ïé ïìïéüôçôåò ðïõ áðïäßäåé ï ¼ìçñïò áíÜìåóá óôïõò èåïýò êáé ôïõò áíèñþðïõò (áíèñùðïìïñöéóìüò ôùí èåþí.) Ïé áñ÷áßïé ¸ëëçíåò öáíôÜæïíôáí ôïõò èåïýò áêñéâþò üðùò ôïõò áíèñþðïõò ùò ðñïò ôïí ôñüðï óêÝøçò êáé áíôßäñáóçò. ¸ôóé, óôïõò óô. 512-513 ï ¼ìçñïò ðáñïõóéÜæåé ôïí

Äßá íá âñßóêåôáé óå äßëçììá, óôïõò óô. 519-523 ï Äßáò äåß÷íåé áíÞóõ÷ïò, öïâïýìåíïò ìÞðùò áíôéëçöèåß ç ¹ñá ôçí ðáñïõóßá ôçò ÈÝôéäáò, óôïõò óô. 525-528 ï Äßáò äßíåé ôï ëüãï ôïõ óôç ÈÝôéäá, üðùò èá Ýêáíå ï êÜèå èíçôüò ðñïò Ýíáí Üëëïí· óôïõò óô. 534-536 üëïé ïé èåïß óÝâïíôáé ôïí êõñéáñ÷éêÜ áíþôåñü ôïõò Äßá, ãé´ áõôü óçêþíïíôáé üñèéïé, üôáí áõôüò åéóÝñ÷åôáé óôï ÷þñï ôïõ óõìðïóßïõ· óôïõò óô. 541 êáé 556-558 ç ¹ñá åìöáíßæåôáé íá æçëåýåé, íá æçôÜåé åîçãÞóåéò áðü ôï óýæõãü ôçò, üðùò èá Ýêáíå êÜèå èíçôÞ ãõíáßêá (áðü ôéò åñùôÞóåéò ðïõ êÜíåé ç ¹ñá, öáßíåôáé íá áãíïåß ôéò áðïöÜóåéò ôïõ Üíäñá ôçò, üðùò ìéá èíçôÞ ãõíáßêá, íá ìçí åßíáé äçëáäÞ ðáíôïãíþóôñéá)· óôïõò óô. 546-565 ï êáõãÜò ôïõ èåúêïý æåõãáñéïý, ï åêíåõñéóìüò êáé ïé áðåéëÝò ôïõ Äßá, êáèþò êáé ç êá÷õðïøßá êáé ïñãÞ ôçò ¹ñáò èõìßæïõí êáõãÜ èíçôïý æåõãáñéïý ìå üëåò ôéò áäõíáìßåò êáé ôéò êáêßåò ðïõ áéóèÜíïíôáé ïé Üíèñùðïé. Óôïõò óô. 566-568 ï Äßáò óõìðåñéöÝñåôáé áõôáñ÷éêÜ, áðåéëþíôáò áêüìç êáé ìå îõëïäáñìü áí ÷ñåéáóôåß, üðùò ïðïéïóäÞðïôå Üíôñáò ôçò åðï÷Þò üôáí åêíåõñéæüôáí· óôïõò óô. 569-571 ç ¹ñá íéþèåé öüâï ìåôÜ ôï îÝóðáóìá ôïõ Äßá, åíþ ïé Üëëïé èåïß ëýðç ãéá ôï ðåñéóôáôéêü ðïõ åêôõëß÷èçêå ìðñïóôÜ ôïõò· óôïõò óô. 596-603 ïé èåïß ðáñïõóéÜæïíôáé íá äéáóêåäÜæïõí ìå ðïôü êáé öáãçôü, üðùò ïé Üíèñùðïé, åíþ óôïõò óô. 604-605 ðáßæïõí ìïõóéêÜ üñãáíá êáé ôñáãïõäïýí· óôïõò óô. 609-612 ï Äßáò Ý÷åé áíÜãêç áðü ýðíï, üðùò êáé üëïé ïé Üëëïé èåïß ìåôÜ ôï ãëÝíôé, êáé áðïóýñåôáé ìáæß ìå ôç ãõíáßêá ôïõ óôç óõæõãéêÞ ôïõò êëßíç.

581

600

Ραψωδία

Α

στ. 494-612

να θέλει μας κατρακυλά απ’ το θρονί μας όλους

Ðéóôåõüôáí üôé ç ¹ñá ãêñÝìéóå ôïí ¹öáéóôï áðü ôïí ïõñáíü, ìüëéò ãåííÞèçêå, üðùò ðåñéãñÜöåôáé êáé óôç ñáøùäßá Ó, óô. 394 ê.åî. Áõôü ôï ðåñéóôáôéêü ìåôáó÷çìÜôéóå óôï óçìåßï áõôü ï ¼ìçñïò, ãéá íá ôï ðñïóáñìüóåé óôéò ðïéçôéêÝò áíÜãêåò ôçò óôéãìÞò: ôï ¹öáéóôï åäþ öáßíåôáé íá ôïí ãêñÝìéóå ï Äßáò (óô. 591-592), åðåéäÞ ðñÝðåé íá ðáñáóôáèåß ìçôÝñá ôïõ ôçí ¹ñá, ìåôÜ ôçí õðïâßâáóÞ ôçò áðü ôïí ðáôÝñá ôùí èåþí. Êáé óôï óçìåßï áõôü õðïãñáììßæåôáé ç áêáôáìÜ÷çôç äýíáìç ôïõ Äßá.

τότε οι μακάριοι θεοί τα γέλια δεν κρατούσαν

Ïé èåïß, áöïý ðñþôá Üêïõóáí ôçí éóôïñßá ôïõ Çöáßóôïõ, óôç óõíÝ÷åéá ôïí ðáñáôçñïýí íá ãåìßæåé ìå íÝêôáñ ôá ðïôÞñéá ôïõò. Ôï óåñâßñéóìá ðïôïý óå Ýíá óõìðüóéï áðáéôåß åõëõãéóßá êáé ÷Üñç· ï ¹öáéóôïò, üìùò, äåí ìðïñåß íá åßíáé ïýôå åõëýãéóôïò ïýôå ÷áñéôùìÝíïò, ãéáôß åßíáé ÷ùëüò. Ôüóï ç éóôïñßá ôïõ üóï êáé ïé êéíÞóåéò ôïõ ÷ùëïý ôå÷íßôç, êáèþò ìïéñÜæåé ôï íÝêôáñ, êÜíïõí ôïõò èåïýò íá îåóðÜóïõí óå ãÝëéá.

81

ΗΘΟΓΡΑΦΗΣΗ ΧΑΡΑΚΤΗΡΩΝ

Ραψωδία

Α

στ. 494-612

ΔΙΑΣ

Ï ðáôÝñáò ôùí èåþí ðáñïõóéÜæåôáé áðü ôïí ðïéçôÞ ìå ìåãáëïðñÝðåéá, êáèþò ðñüêåéôáé ãéá ôïí áðüëõôï åîïõóéáóôÞ. Ç åðéâëçôéêÞ ìïñöÞ ôïõ öáíåñþíåé ôç äýíáìÞ ôïõ, åíþ ðáñÜëëçëá Ý÷åé êáé áíèñþðéíá ÷áñáêôçñéóôéêÜ, üðùò ç åõáéóèçóßá êáé ç öéëåõóðëá÷íßá ðïõ åðéäåéêíýåé óôï ðñüâëçìá ôçò ÈÝôéäáò êáé ï åêíåõñéóìüò áðÝíáíôé óôçí ¹ñá. Åßíáé óïöüò, äßêáéïò êñéôÞò ôùí áíèñþðéíùí èåìÜôùí, äåí åðéôñÝðåé, üìùò, óôïõò êáôþôåñïõò èåïýò íá åðÝìâïõí óôá æçôÞìáôá ðïõ ðñÝðåé ï ßäéïò íá åðéëçöèåß. ¸ôóé, áðÝíáíôé óôçí ¹ñá óõìðåñéöÝñåôáé ìå ïñãÞ êáé õðüó÷åôáé íá ãßíåé éäéáßôåñá åêäéêçôéêüò, áí äåí ðÜøåé íá ôïí åëÝã÷åé.

ΗΡΑ

Ùò êïéíÞ èíçôÞ óõìðåñéöÝñåôáé êáé ç ¹ñá, êáèþò öáßíåôáé íá åßíáé æçëéÜñá, åêíåõñéóìÝíç óýæõãïò, ðïõ áãíïåß ôá æçôÞìáôá, ôá ïðïßá êáëåßôáé íá åðéëýóåé ï Äßáò. Åßíáé äõíáìéêÞ êáé ôïëìçñÞ, äåí öïâÜôáé ôçí åðßðëçîç ôïõ óõæýãïõ ôçò, üôáí, üìùò, áõôüò ôç ìáëþíåé, áìÝóùò óôáìáôÜ, ðëçììõñéóìÝíç áðü öüâï êáé áíçóõ÷ßá. Åðßóçò, åßíáé Ýîõðíç êáé ðïíçñÞ, ìéá èåÜ ðïõ äåí ôçò îåöåýãåé ôßðïôá, äéåêäéêçôéêÞ áëëÜ êáé óåâáóôÞ óôïõò Üëëïõò èåïýò. ÐáñÜ ôç äõíáìéêüôçôÜ ôçò, îÝñåé ôá üñéÜ ôçò êáé óôáìáôÜ íá åëÝã÷åé êáé íá åêíåõñßæåé ôï óýæõãü ôçò, üôáí íéþèåé üôé áðåéëåßôáé áð’ áõôüí.

ΗΦΑΙΣΤΟΣ

Ï öçìéóìÝíïò ôå÷íßôçò ôïõ Ïëýìðïõ áíôéðñïóùðåýåé ôï ðíåýìá ôïõ óõìâéâáóìïý óôï óõìðüóéï ôùí èåþí. Ëßãï ðñéí îåóðÜóåé õðåñâïëéêÜ ï Äßáò ðÜíù óôçí ¹ñá, óðåýäåé íá êáôåõíÜóåé ôá ðíåýìáôá êáé ìå áóôåßá íá ìåôáôñÝøåé óå ãëÝíôé ôïí êáõãÜ. ¹ðéïò ÷áñáêôÞñáò êáé áñêåôÜ Ýîõðíïò, ÷éïõìïñßóôáò êáé åôïéìüëïãïò, ï ¹öáéóôïò, áí êáé êïõôóüò, êåñäßæåé ôï óåâáóìü êáé ôç óõìðÜèåéá ôùí èåþí. ÔÝëïò, öáßíåôáé íá åßíáé éäéáßôåñá ðñïóôáôåõôéêüò ãéïò, áöïý êÜíåé ü,ôé ìðïñåß ãéá íá óôáìáôÞóåé ôçí åðßèåóç ôïõ Äßá ðñïò ôç ìçôÝñá ôïõ.

ΠΟΛΙΤΙΣΜΙΚΑ ΣΤΟΙΧΕΙΑ 499-500 ευρήκε τον βροντόφωνον Κρονίδην καθισμένον / μόνον στην άκραν κορυφήν του πολυλόφου Ολύμπου

82

Ï Äßáò êÜèåôáé ìüíïò ôïõ óôçí êïñõöÞ ôïõ Ïëýìðïõ, Ýíäåéîç ôçò õðåñï÷Þò ôïõ Ýíáíôé ôùí Üëëùí èåþí. ¼ôáí ïé èåïß ãýñéæáí áðü ôçí Áéèéïðßá (óô. 495), ï Äßáò âÜäéæå ðñþôïò. Ïé èåïß óçêþ-

íïíôáé, üôáí åêåßíïò åéóÝñ÷åôáé óôï ÷þñï ôïõ óõìðïóßïõ (óô. 534-535). Áêüìç, ìðïñåß êáé êñýâåé ôéò âïõëÝò ôïõ (óô. 546) åíþ ôáõôü÷ñïíá Ý÷åé õðåñöõóéêÞ äýíáìç êáé äåí öïâÜôáé êáíÝíáí áèÜíáôï (óô. 566-567).

Ραψωδία

Α

στ. 494-612

501-502 εμπρός του εκάθισε η θεά και με τ΄ αριστερό της / του έπιασε τα γόνατα, με τ’ άλλο το πηγούνι

Êáé ïé èåïß ðñïâáßíïõí óå éêåóßåò ìå ôïí ßäéï ôñüðï ðïõ éêåôåýïõí ïé èíçôïß. Ï éêÝôçò ãïíáôßæåé êáé ðéÜíåé ôá ãüíáôá ôïõ éó÷õñïý ðñïóþðïõ. Áí ôï ðñüóùðï áõôü åßíáé êáèéóìÝíï, ôüôå ï éêÝôçò áêïõìðÜ ìå ôï äåîß ôïõ ÷Ýñé ôá ãÝíéá ôïõ. Áí ôï áñéóôåñü ÷Ýñé ôïõ éêÝôç áêïõìðÜ óôá ãüíáôÜ ôïõ éó÷õñïý, óçìáßíåé üôé óå áõôüí óôçñßæåé ôçí åëðßäá ôïõ.

527

585

τι ό,τι με της κεφαλής το σκύψιμο κηρύξω

Ïé èåïß õðüó÷ïíôáé Þ ïñêßæïíôáé ãéá êÜôé, üôáí åßíáé áíÜãêç íá ãßíïõí ðéóôåõôïß. Ï ëüãïò ðïõ Ýäùóáí Þ ï üñêïò äåí ðáßñíïíôáé ðßóù. Åäþ ôï óêýøéìï ôïõ êåöáëéïý åßíáé ç õðüó÷åóç ôïõ Äßá. ¸÷åé ôüóåò öïâåñÝò óõíÝðåéåò ôï íá ìçí ôçñçèåß ç õðüó÷åóÞ ôïõ, þóôå ï «¼ëõìðïò åóåßóèç». Ôï ôñÜíôáãìá ôïõ Ïëýìðïõ, ùò áíáôáñá÷Þ ôïõ öõóéêïý êüóìïõ, õðïäçëþíåé ôç äéáôÜñáîç ôùí çèéêþí áîéþí, áí ï Äßáò ðÜñåé ôï ëüãï ôïõ ðßóù.

δίκουπο ποτήρι

«Áìöéêýðåëëïí äÝðáò» ïíïìÜæåôáé áðü ôïí ¼ìçñï. Ðñüêåéôáé ãéá ðïôÞñé ìå äýï êïéëþìáôá åíùìÝíá óôïí ðÜôï, óôï ïðïßï Ýðéíáí óõíÞèùò êñáóß. Óôç óõãêåêñéìÝíç óêçíÞ ðßíïõí íÝêôáñ.

598-599 και γλυκό νέκταρ παίρνοντας απ’ τον κρατήρα εκείνος / δεξιά κερνούσε ολόγυρα τους άλλους αθανάτους

Ï ¹öáéóôïò êåñíÜ ôïõò Üëëïõò èåïýò ðáñéóôÜíïíôáò ôïí ïéíï÷üï (ïἶíïò + ÷Ýù). Ïéíï÷üïò ôùí èåþí Þôáí êáíïíéêÜ ç ¹âç Þ ï ÃáíõìÞäçò. ÊáôÜ ôçí ðáñÜäïóç, ï Äßáò óõìðÜèçóå ôïí ÃáíõìÞäç, ãéï ôïõ ÐñéÜìïõ, ãé’ áõôü ôïí Üñðáîå êáé ôïí Ýöåñå óôïí ¼ëõìðï.

83

ΑΙΣΘΗΤΙΚΗ ΑΝΑΛΥΣΗ

Ραψωδία

Α

στ. 494-612

(αφηγηματικές τεχνικές – εκφραστικά μέσα) • ×áñáêôçñéóôéêÞ åßíáé êáé ðÜëé ç åíáëëáãÞ äéÞãçóçò êáé äéáëüãïõ. • Áðü ôï óô. 596 áñ÷ßæåé ôñéôïðñüóùðç ðåñéãñáöéêÞ áöÞãçóç, ç ïðïßá äßíåé þèçóç óôçí åîÝëéîç, äéáãñÜöïíôáò ðáñÜëëçëá ìå ðáñáóôáôéêü ôñüðï âáèýôåñá ÷áñáêôçñéóôéêÜ ðñïóþðùí êáé ëåãïìÝíùí.

Μεταφορές: (óô. 566) «óôï ëüãï ìïõ õðïôÜîïõ» / (óô. 572) «ãëõêéÜ ìç-

ôÝñá» / (óô. 574) «êáêü áâÜóôá÷ôï» / (óô. 579) «ãëõêüí ðáôÝñá» / (óô. 583) «ëüãéá ìáëáêÜ» / (óô. 585) «åðåôÜ÷èç» / (óô. 600) «ãÝëéá äåí êñáôïýóáí».

Προσωποποιήσεις:

(óô. 577) «üë’ ç åõöñïóýíç å÷Üèçêåí, áöïý íéêÜí

ô’ á÷ñåßá».

Επίθετα: (óô. 500) «ðïëõëüöïõ Ïëýìðïõ» / (óô. 503) «ýøéóôïí Êñïíßäçí» / (óô. 506) «ïëéãïçìåñüôáôïí ãéïí» / (óô. 507) «ìÝãáò ÁãáìÝìíùí» / (óô. 509) «ðÜíóïöå ïëýìðéå Äßá» / (óô. 515) «Üóöáëôçí õðüó÷åóéí» / (óô. 520) «ëüãéá õâñéóôéêÜ ðéêñÜ» / (óô. 526) «óçìÜäé áëÜèåõôï» / (óô. 530) «áèÜíáôï êåöÜëé» / (óô. 531) «èåßá êþìç» / (óô. 538) «ç êüñ’ ç áñãõñüðïäç» / (óô. 541) «äïëåñÝ Äßá» / (óô. 552) «ìåãáëüöèáëìç èåÜ» / (óô. 553) «óêëçñüôáôå Êñïíßäç» / (óô. 568) «áíßêçôá ÷Ýñéá» / (óô. 572) «ãëõêéÜ ìçôÝñá» / (óô. 573) «Ýíäïîïò ôå÷íßôçò» / (óô. 585) «äßêïõðï ðïôÞñé» / (óô. 586) «áãáðçôÞò ìçôñüò» / (óô. 587) «ãëõêéÜ ìçôÝñá» / (óô. 598) «ãëõêü íÝêôáñ» / (óô. 603) «éóüìïéñï ôñáðÝæé» / (óô. 604) «ëáìðñÞí êéèÜñáí» / (óô. 607) «îáêïõóôüò ôå÷íßôçò». Εικόνες: (óô. 535) Óçêþíïíôáé üëïé ïé èåïß, ìüëéò åìöáíßæåôáé ï Äßáò / (óô. 540 ê.å.) Ç ¹ñá êáé ï Äßáò ìáëþíïõí / (óô. 585) Ï ¹öáéóôïò ðñïóöÝñåé êñáóß óôçí ¹ñá / (óô. 591-592) Ç ñßøç ôïõ Çöáßóôïõ áðü ôïí ¼ëõìðï / (óô. 598-599) Ï ¹öáéóôïò êåñíÜ ôïõò èåïýò. Αντίθεση: (óô. 549) «Þ ôùí èåþí Þ ôùí èíçôþí».

84

ΑΠΑΝΤΗΣΕΙΣ

στις ερωτήσεις – θέματα για συζήτηση του σχολικού βιβλίου

Ραψωδία

Α

στ. 494-612

1. Στην ενότητα αυτή ο ποιητής παρουσιάζει σκηνές από την κατοικία των θεών στον Όλυμπο. Με κριτήριο το χώρο και το σκηνικό, να χωρίσετε σε επεισόδια με κριτήριο τα πρόσωπα που συμμετέχουν. Πιο συγκεκριμένα, να σημειώσετε: α) τους στίχους κάθε σκηνής και επεισοδίου, β) τα πρόσωπα που δρουν κάθε φορά και γ) να δώσετε από έναν τίτλο σε κάθε σκηνή ή επεισόδιο. Áðü ôçí áñ÷Þ ôçò åíüôçôáò ìÝ÷ñé ôï óô. 532 ðåñéãñÜöåôáé ç óêçíÞ ôçò éêåóßáò ôçò ÈÝôéäáò ðñïò ôïí Äßá. Èá ìðïñïýóå íá Ý÷åé ôïí ôßôëï «Éêåôåýïíôáò ôïí ðáôÝñá ôùí èåþí». Óôïõò óô. 532-612 åíôïðßæåôáé ç äåýôåñç óêçíÞ, ç ïðïßá ðåñéëáìâÜíåé ôñßá åðåéóüäéá: á) Ç öéëïíéêßá Äßá – ¹ñáò (óô. 532-571), üðïõ ìåôÝ÷ïõí ùò âïõâÜ ðñüóùðá êáé ïé Üëëïé èåïß, ôùí ïðïßùí ôéò êéíÞóåéò êáé ôéò øõ÷éêÝò äéáêõìÜíóåéò áðïêáëýðôåé ç ðåñéãñáöéêÞ áöÞãçóç. â) ÊáôÜ ôç óõìöéëéùôéêÞ äéáìåóïëÜâçóç ôïõ Çöáßóôïõ (óô. 572-601), ïé Üëëïé èåïß åßíáé ðÜëé âïõâÜ ðñüóùðá, ôá ïðïßá ìüíï ãåëïýí Þ êÜíïõí êÜðïéåò êéíÞóåéò (ð.÷. óô. 586-599). ã) Ôï óõìðüóéï ôùí èåþí (óô. 602-612), üðïõ ðáñåõñßóêïíôáé üëïé ïé èåïß, ìå ôïí Áðüëëùíá êáé ôéò Ìïýóåò óôïí êåíôñéêü ñüëï.

2. Ποια υπόσχεση έδωσε ο Δίας στη Θέτιδα και με ποιον τρόπο την καθησύχασε ότι η υπόσχεσή του θα πραγματοποιηθεί οπωσδήποτε; Ï Äßáò äßíåé ôåëéêÜ óôç ÈÝôéäá ôçí õðüó÷åóç üôé áíáëáìâÜíåé ðñïóùðéêÜ íá éêáíïðïéÞóåé ôï áßôçìÜ ôçò (óô. 524): «êáé Üöåò ó’ åìÝ ôçí ìÝñéìíáí ó’ áõôü íá äþóù ôÝëïò». Óêýâïíôáò ôï êåöÜëé êáèçóõ÷áóôéêÜ, áëëÜ êáé óå Ýíäåéîç äÝóìåõóçò, ôç äéáâåâáéþíåé üôé ç õðüó÷åóÞ ôïõ èá ðñáãìáôïðïéçèåß: (óô. 525) «êáé éäïý, ãéá íá âåâáéùèåßò ôçí êåöáëÞí èá óêýøù· / óçìÜäé ôïýôï áëÜèåõôï óôïõò áèáíÜôïõò Ý÷ù· ôé ü,ôé ìå ôçò êåöáëÞò ôï óêýøéìï êçñýîù / äåí áðáôÜ, äåí ðáßñíåôáé ïðßóù êáé èá ãßíåé».

3. Η σκηνή στο παλάτι του Δία (συνέλευση των θεών, σύγκρουση Δία και Ήρας) παρουσιάζει κάποιες αντιστοιχίες με την αγορά των Αχαιών και τη σύγκρουση του Αχιλλέα

85

Ραψωδία

Α

στ. 494-612

με τον Αγαμέμνονα που μελετήσατε στις προηγούμενες ενότητες της ραψωδίας Α. Να συγκρίνετε τις δύο σκηνές και να σημειώσετε τις ομοιότητες και τις διαφορές τους, κάνοντας συγκεκριμένες αναφορές σε χωρία του κειμένου. Ïé ïìïéüôçôåò åíôïðßæïíôáé óôá åîÞò: • ïé äýï óêçíÝò ðñáãìáôïðïéïýíôáé Ýðåéôá áðü ìéá éêåóßá (×ñýóç, ÈÝôéäáò), • Ý÷ïõí êÝíôñï ôïõò ìéá óýãêñïõóç (ÁãáìÝìíïíá êáé Á÷éëëÝá, Äßá êáé ¹ñáò), • åðéêñáôåß ï áíþôåñïò éåñáñ÷éêÜ (ÁãáìÝìíïíáò, Äßáò), • õðï÷ùñåß ï êáôþôåñïò éåñáñ÷éêÜ (Á÷éëëÝáò, ¹ñá), • êõñéáñ÷åß ôï ßäéï ýöïò (âßáéï êáé åñéóôéêü), • ôï êåíôñéêü èÝìá êáé óôéò äýï óêçíÝò åßíáé ç ôéìÞ, • õðÜñ÷åé, óôéò êñßóéìåò óôéãìÝò, ìéá óõìöéëéùôéêÞ ðáñÝìâáóç (ÍÝóôïñáò, ¹öáéóôïò), • ðáñáêïëïõèïýí âïõâÜ ðñüóùðá (óôñáôüò, èåïß). Ïé äéáöïñÝò Ýãêåéíôáé óôá åîÞò: • ç ðáñÝìâáóç ôïõ Çöáßóôïõ åßíáé ðéï áðïôåëåóìáôéêÞ áðü ôïõ ÍÝóôïñá, • ç õðï÷þñçóç ôïõ Á÷éëëÝá åßíáé ìéêñÞ óå ó÷Ýóç ìå ôçí ïëïêëçñùôéêÞ ðáñáßôçóç ôçò ¹ñáò.

4. Η συμφιλιωτική παρέμβαση του Ήφαιστου (στ. 573 κ.εξ.), ενώ είναι σοβαρή, δίνει στη σκηνή και έναν κωμικό τόνο. α) Να σημειώσετε τα σοβαρά και τα κωμικά στοιχεία του ρόλου του Ήφαιστου. β) Τι συμβουλεύει τη μητέρα του ο θεός της φωτιάς και ποια ιστορία τής διηγείται; γ) Τέλος, να δείξετε πόσο αποτελεσματική ήταν η παρέμβασή του στην αλλαγή της ατμόσφαιρας.

86

á) Ï ¹öáéóôïò ðáñåìâáßíåé óôç äéáìÜ÷ç ôùí ãïíéþí ôïõ ìå óïâáñü ýöïò, õðïóôçñßæïíôáò üôé äåí áîßæåé íá ìáëþíïõí ïé èåïß ãéá èÝìáôá ðïõ áöïñïýí èíçôïýò (óô. 575) ïýôå åßíáé óùóôü íá ÷áëÜåé Ýíáò êáõãÜò ôçí åõ÷Üñéóôç áôìüóöáéñá ôïõ èåúêïý óõìðïóßïõ (óô. 576-577). Óôç óõíÝ÷åéá äßíåé þñéìåò óõìâïõëÝò óôç ìçôÝñá ôïõ: ôçò õðåíèõìßæåé ôç äýíáìç ôïõ Äßá (óô. 579-582) êáé ôïíßæåé ôçí áíÜãêç íá õðáêïýóåé ôï óýæõãü ôçò ãéá íá áðïöåõ÷èåß ðéèáíÞ ÷åéñïäéêßá åíáíôßïí ôçò (óô. 587588). Ìå éäéáßôåñç åõöõÀá åðßóçò áíáöÝñåôáé óôïí Äßá ìå ýöïò Þðéï (óô. 579, «åéò ôïí ãëõêüí ðáôÝñá ìïõ») ìå óêïðü íá êáëïðéÜóåé ôïí ðáôÝñá ôïõ êáé íá åîõøþóåé ôç äýíáìÞ ôïõ ìðñïóôÜ óå üëïõò ôïõò èåïýò (óô. 580-582 êáé 590).

Ôç óïâáñüôçôá ôùí ëüãùí ôïõ äéáêüðôïõí êÜðïéá êùìéêÜ óôïé÷åßá ðïõ ôåëéêÜ åëáöñýíïõí ôçí áôìüóöáéñá. ÁõôÜ ðáñáôçñïýíôáé óôïõò óôß÷ïõò: 580, üôáí ï ¹öáéóôïò áíáöÝñåé üôé ï Äßáò åíäÝ÷åôáé íá áíáðïäïãõñßóåé ôï ôñáðÝæé, óôï óô. 581 üôáí åðßóçò ðåñéãñÜöåé ìéá åíäå÷üìåíç êßíçóç ðïõ ìðïñåß ï Äßáò íá ðñïâåß, äçëáäÞ, íá ãêñåìßóåé üëïõò ôïõò èåïýò áðü ôï èñüíï ôïõò, êáé êõñßùò óôïõò óô. 591-595 üðïõ ðåñéãñÜöåé ôçí åêóöåíäüíéóÞ ôïõ áðü ôïí Äßá óôç ËÞìíï. ÅðéðëÝïí, ðñïêáëåß ãÝëéï ï êïõôóüò èåüò íá ãõñßæåé óôá ôñáðÝæéá êáé íá óåñâßñåé íÝêôáñ óôïõò èåïýò, êáèþò, üðùò âëÝðïõìå óôï óôß÷ï 600, «ïé ìáêÜñéïé èåïß ôá ãÝëéá äåí êñáôïýóáí» âëÝðïíôáò ôïí ¹öáéóôï íá ðáñéóôÜíåé ôï óåñâéôüñï. â) Âë. ðñþôç ðáñÜãñáöï ôïõ á) õðïåñùôÞìáôïò. ã) Ç ðáñÝìâáóç ôïõ Çöáßóôïõ ðÝôõ÷å ôï óêïðü ôçò, áöïý ï êáõãÜò êáôÝëçîå óå ïëïíýêôéï ãëÝíôé ôùí èåþí. ÌåôÜ ôçí ôñáãåëáöéêÞ ðåñéãñáöÞ ôïõ ðáèÞìáôïò ôïõ Çöáßóôïõ áðü ôïí Äßá, ç ¹ñá îåóðÜ óå ãÝëéá. Ç éóôïñßá áõôÞ óå óõíäõáóìü ìå ôï óåñâßñéóìá ôùí èåþí áðü ôïí êïõôóü èåü, ðñïêáëïýí ôï ãÝëéï êáé óôïõò õðüëïéðïõò èåïýò, ìå áðïôÝëåóìá íá êáôåõíáóôïýí ôá ðíåýìáôá ãñÞãïñá êáé íá óõíå÷éóôåß êáíïíéêÜ ôï óõìðüóéï óôïí ¼ëõìðï. ÅðïìÝíùò, Üêñùò áðïôåëåóìáôéêÞ êáé êñßóéìç Þôáí ç ðáñÝìâáóç ôïõ Çöáßóôïõ.

Ραψωδία

Α

στ. 494-612

5. Σε όλη την ενότητα είναι έντονος ο ανθρωπομορφισμός των θεών. Αφού μελετήσετε προσεκτικά τη σκηνή, να σημειώσετε: α) ποια ανθρώπινα χαρακτηριστικά (ιδιότητες, αντιδράσεις, συμπεριφορές, τρόπος ζωής κτλ.) παρατηρείτε στον κόσμο των θεών και β) ποια χαρακτηριστικά του τρόπου ζωής τους ή ποιες ιδιότητες τους διαφοροποιούν από τους ανθρώπους; Να τεκμηριώσετε τις απαντήσεις σας με στοιχεία από το κείμενο. á) Âë. éäåïëïãéêÜ óôïé÷åßá – áíèñùðïìïñöéóìüò ôùí èåþí. â) ÁíáìöéóâÞôçôá ïé èåïß åßíáé áèÜíáôïé (óô. 549, 575, 599), åíþ ïé Üíèñùðïé åßíáé èíçôïß (óô. 506, 560, 575), ìéá éäéüôçôá ðïõ äéáöïñïðïéåß âáóéêÜ ôéò äýï êïéíùíßåò. ÅðéðëÝïí, óôï óô. 600 ï ¹öáéóôïò ÷áñáêôçñßæåé ôïõò èåïýò «ìáêÜñéïõò», äçëáäÞ åõôõ÷éóìÝíïõò, ÷ùñßò óêïôïýñåò êáé óôåíá÷þñéåò· áêüìá êáé ïé öéëïíéêßåò ôïõò, üóï óïâáñÝò êé áí åßíáé, äåí ôïõò áðïóðïýí áðü ôçí êáëïðÝñáóÞ ôïõò (óô. 600-605).

6. Οι πληροφορίες του Παράλληλου κειμένου παρουσιάζουν μια άλλη εκδοχή του μύθου για τις σχέσεις Δία και Θέτιδας. Δικαιολογούν αυτές τη στάση του

87

Ραψωδία

Α

στ. 494-612

88

Δία απέναντι στη μητέρα του Αχιλλέα αλλά και την αντίδραση της Ήρας;

Ç óôÜóç ôïõ Äßá åßíáé áðüëõôá äéêáéïëïãçìÝíç, áí ëÜâïõìå õðüøç ôï ÐáñÜëëçëï êåßìåíï. Ç ðéèáíÞ Üñíçóç ôïõ Äßá íá ðñáãìáôïðïéÞóåé ôï áßôçìá ôçò ÈÝôéäáò äåí èá Þôáí áðëþò Ýëëåéøç åõãíùìïóýíçò åê ìÝñïõò ôïõ áëëÜ ðñïóùðéêÞ ôáðåßíùóç. Ç èåÜ, óýìöùíá ìå ôï êåßìåíï, êáôáäéêÜóôçêå íá ðáíôñåõôåß èíçôü, åðåéäÞ èá ãåííïýóå ãéï éó÷õñüôåñï áðü ôïí ðáôÝñá ôïõ. ÅðéðëÝïí, ï ãéïò ôçò èá ðÝèáéíå íÝïò. Ï Äßáò, ëïéðüí, äåí èá ìðïñïýóå íá óõíå÷ßóåé íá õðïâáèìßæåé óõíå÷þò ôç ÈÝôéäá, ãé’ áõôü êáé õðï÷þñçóå ôüóï åýêïëá. Ç ¹ñá ùèåßôáé óôçí áíôßäñáóç ôçò ôüóï áðü ôç æÞëéá ôçò (ï Äßáò åß÷å ìáëþóåé ìå ôïí Ðïóåéäþíá ãéá ôï ðïéïò èá ðÜñåé ôç ÈÝôéäá ãõíáßêá ôïõ) üóï êáé áðü ôï öüâï ôçò ãéá ôçí éóïññïðßá ôùí äõíÜìåùí Ôñþùí – Á÷áéþí, ôïõò ïðïßïõò õðïóôçñßæåé åêåßíç.

ΑΠΑΝΤΗΣΕΙΣ

στις Διαθεματικές δραστηριότητες – σχέδια εργασίας του σχολικού βιβλίου

Ραψωδία

Α

στ. 494-612

1. Σε ποια σημεία της Ενότητας Α 54-306 οι ενέργειες και οι λόγοι τόσο του Αχιλλέα όσο και του Αγαμέμνονα έχουν θετικές συνέπειες για το σύνολο του στρατού και ανταποκρίνονται στους κανόνες αρμονικής και υγιούς συνύπαρξης ατόμου και κοινωνίας; Σε ποιες περιπτώσεις συμβαίνει το αντίθετο; Στη δεύτερη περίπτωση υπάρχουν στιγμές που κάθε ήρωας νιώθει την ανάγκη να δικαιολογήσει την αρνητική στάση του; Να επισημάνετε τα σχετικά χωρία. ÈåôéêÜ áðïôåëÝóìáôá ãéá ôï óýíïëï ôïõ óôñáôïý Ý÷ïõí ôá ëüãéá êáé ïé ðñÜîåéò ôïõ Á÷éëëÝá êáé ôïõ ÁãáìÝìíïíá óôïõò óô. 60-68, 86-92, 117-118, 123-130, 142-148, 216-222, 299-300. ÁñíçôéêÝò óõíÝðåéåò Ý÷ïõí óôïõò óô. 101-116, 119-121, 131-140, 149-195, 224-245, 286-297. Ï ÁãáìÝìíïíáò äéêáéïëïãåß ôïí åáõôü ôïõ ãéá ôç óõìðåñéöïñÜ ôïõ áðÝíáíôé óôïí ×ñýóç óôïõò óô. 113-116, ãéá ôçí áðáßôçóç Üëëïõ äþñïõ óôïõò óô. 119-121, áëëÜ êáé ãéá ôç óôÜóç ôïõ áðÝíáíôé óôïí Á÷éëëÝá óôïõò óô. 287-292. Áðü ôçí Üëëç ðëåõñÜ, ï Á÷éëëÝáò äéêáéïëïãåß ôçí áðñïèõìßá ôïõ íá åðéóôñÝøåé ôç Âñéóçßäá óôïõò óô. 153-169. Êáé ïé äýï Þñùåò ëåéôïõñãïýí åãùéóôéêÜ êáé äåí ëáìâÜíïõí õðüøç ôï êïéíü êáëü. Óôç óõãêåêñéìÝíç äñáóôçñéüôçôá èá ìðïñïýóáí íá ãßíïõí ðñïåêôÜóåéò óôçí õãéÞ ó÷Ýóç áôüìïõ – óõíüëïõ ìéáò äçìïêñáôéêÞò êïéíùíßáò, óôï åðßðåäï ðïëéôéóìïý ðïõ áíôéêáôïðôñßæåé áëëÜ êáé êáèïñßæåé áõôÞ ç ó÷Ýóç, êáé óôï åðßðåäï ôïõ áôüìïõ ðïõ æåé êáé áíáðôýóóåôáé ìÝóá óå áõôü ôïí ðïëéôéóìü.

2. […] α) Όταν οι θεοί εισβάλλουν στον ανθρώπινο χώρο, με ποιον τρόπο εμφανίζονται και πώς κάνουν αισθητή την παρουσία τους στους θνητούς; β) Από τη νεοελληνική ιστορία και παράδοση ή από άλλα διαβάσματα σας μπορείτε να θυμηθείτε περιπτώσεις εμφάνισης υπερφυσικών δυνάμεων […] ή Αγίων σε στιγμές δύσκολες […]; γ) Προσέξτε ιδιαίτερα τον τρόπο εμφάνισης της Θέτιδας […]: σκεφτείτε άλλα παρόμοια φαινόμενα […] και προσπαθήστε να τα εξηγήσετε με τις γνώσεις που έχετε από τη Φυσική […].

89

Ραψωδία

Α

στ. 494-612

á) Ïé èåïß åìöáíßæïíôáé ìå ôçí êáèéåñùìÝíç ìïñöÞ ðïõ ãíùñßæïõí ïé èíçôïß Þ ìå ôç ìïñöÞ åíüò èíçôïý Þ ìå ïéùíïýò êáé Üëëá èåúêÜ óçìÜäéá. â) Óôç äåêáåôßá ôïõ ’40 óå äéÜöïñá ìÝñç ôçò ÅëëÜäáò Ýâëåðáí óôá ôæÜìéá ôùí ðáñáèýñùí íá ó÷çìáôßæïíôáé ðñüóùðá áãßùí Þ ôçò Ðáíáãßáò. ã) Éäéáßôåñï åíäéáöÝñïí Ý÷åé ï èñýëïò ôùí Äñïóïõëéôþí. Óôï ÖñáãêïêÜóôåëï ôùí Óöáêßùí ôçò ÊñÞôçò, ôÝëïò ÌÜç-áñ÷Ýò Éïõíßïõ, ëßãï ðñéí áðü ôçí ÁíáôïëÞ, øáñÜäåò êáé ôóïðÜíçäåò ôçò ðåñéï÷Þò, óôç èÝóç èõìÝ ÊÜìðïò, ðÜíù áðü ôçí åñåéðùìÝíç ìïíÞ ôïõ Áãßïõ ×áñáëÜìðïõò, âëÝðïõí íá êéíåßôáé ðñïò ôç èÜëáóóá ìéá óôñáôéÜ ïëüêëçñç áðü áíèñþðéíåò óêéÝò ðïõ öïñïýí áóôñáöôåñÝò ðáíïðëßåò êáé ðáñåëáýíïõí åðÜíù áðü ôï êÜóôñï. Ôï öáéíüìåíï ðáñáôçñÞèçêå ðñþôá ôï 1829 êáé áðü ôüôå ãßíåôáé áíôéëçðôü êÜèå ÷ñüíï. Ïé óôñáôéþôåò, ëÝíå ïé íôüðéïé, åßíáé ôá öáíôÜóìáôá ôïõ ïðëáñ÷çãïý ×áôæçìé÷Üëç ÍôáëéÜíç êáé ôùí óôñáôéùôþí ôïõ, ðïõ óöáãéÜóôçêáí áðü ôïõò Ôïýñêïõò óôéò 18 ÌáÀïõ 1828 êáé óôïß÷åéùóáí áðü ôüôå ôï ìÝñïò.

3. Αφού μελετήσετε το εικονογραφικό υλικό που πλαισιώνει τις ενότητες της ραψωδίας Α: α) Να επισημάνετε τις λεπτομέρειες του ομηρικού κειμένου που τονίζει κάθε καλλιτέχνης στο έργο του […]. Ó÷ïëéÜæïíôáé ïé åéêüíåò ðïõ ìðïñïýí íá óõìâÜëïõí óôçí ðñïóÝããéóç ôïõ êåéìÝíïõ Þ ðïõ ìðïñïýí íá ëåéôïõñãÞóïõí ùò áöüñìçóç. Åéêüíá 4, Åíüô. Á 1-53 Óå áõôüí ôïí ðßíáêá ï æùãñÜöïò êáé ðïéçôÞò Í. Åããïíüðïõëïò áðïäßäåé ôï íüçìá ôïõ 1ïõ óôß÷ïõ. Áí êáé ÷ùñßò ðñüóùðï, ïé ìïñöÝò ðïõ áðåéêïíßæåé áíôéóôïé÷ïýí óå óýìâïëá ôïõ åëëçíéêïý ðïëéôéóìïý. Óôï óõãêåêñéìÝíï Ýñãï ï ðïéçôÞò ìïéÜæåé áðïëýôùò åîáñôþìåíïò áðü ôç Ìïýóá, ðïõ ôïõ äßíåé ôï âéïëß-Ýìðíåõóç êáé åêåßíïò, ìå õðåñôïíéóìÝíá ôá ÷Ýñéá, ôá ïðïßá äåí åíþíïíôáé ìå ôï õðüëïéðï óþìá, äÝ÷åôáé ìå åõãíùìïóýíç ôï äþñï ôçò. Åßíáé êáèéóôüò, ïðüôå õðïèÝôïõìå üôé èá áñ÷ßóåé áìÝóùò íá åìðíÝåôáé ôï Ýñãï ôïõ· ìå áõôü ôïí ôñüðï ôïíßæåôáé êáé ç äýíáìç ðïõ äéáèÝôåé ç Ìïýóá. Åéêüíá 6, Åíüô. Á 54-306 Ï Á÷éëëÝáò áðïðíÝåé óå áõôÞ ôçí áããåéïãñáößá ôï ðñüôõðï ôïõ êáëïý êáé áãáèïý. ¼ìïñöïò êáé ðáñÜëëçëá áíäñåßïò, ìå ôçí Üíåôç óôÜóç ôïõ êáé ôï âáñý ïðëéóìü ôïõ ìïéÜæåé íá Ý÷åé åðßãíùóç ôçò áîßáò ôïõ, ãé’ áõôü êáé äåí èá äå÷èåß áäéáìáñôýñçôá ôçí ðñïóâïëÞ ôçò ôéìÞò ðïõ õðÝóôç.

90

Åéêüíá 9, Åíüô. Á 350-431á ÁõôÞ ç ôñõöåñÞ óêçíÞ ìçôÝñáò êáé ãéïõ áíáäåéêíýåé ôçí áðïãïÞôåõóç ôïõ Á÷éëëÝá êáé ìáò äßíåé ôç óéãïõñéÜ üôé ç ÈÝôéäá èá ôïí óõìâïõëåýóåé êáé èá êÜíåé ü,ôé ðåñíÜ áðü ôï ÷Ýñé ôçò ãéá íá ôïí åõ÷áñéóôÞóåé.

Ὄνειρος. Διάπειρα. Κατάλογος νεῶν. Η επίσκεψη του ονείρου – Η δοκιμασία του στρατού – Ο κατάλογος των πλοίων

• Ï Äßáò óôÝëíåé óôïí ÁãáìÝìíïíá ôïí ¼íåéñï ìå ôç ìïñöÞ ôïõ ÍÝóôïñá, ãéá íá ôïí ðñïôñÝøåé íá åðéôåèåß óôïõò Ôñþåò. • Ï ÁãáìÝìíïíáò äïêéìÜæåé ôï çèéêü ôùí óôñáôéùôþí ôïõ, ðñïôåßíïíôÜò ôïõò íá óôáìáôÞóïõí ôïí ðüëåìï êáé íá åðéóôñÝøïõí óôá óðßôéá ôïõò. • Ï ðïéçôÞò ðáñáèÝôåé ôï ìáêñý êáôÜëïãï ôùí äýï åìðïëÝìùí (ðëïßùí, áñ÷çãþí, ðüëåùí, óõììÜ÷ùí).

ΤΟΠΟΣ: Στρατόπεδα Αχαιών και Τρώων ΧΡΟΝΟΣ: 22 η ημέρα της Ιλιάδας ΠΡΟΣΩΠΑ: Αγαμέμνονας, Νέστορας, Οδυσσέας, Θερσίτης (Αχαιοί) — Έκτορας, Αινείας, Πρίαμος, (Τρώες), Δίας, (Όνειρος), Ήρα, Αθηνά, Ερμής, Άρης, Απόλλωνας, (θεοί)

Ραψωδία Β

ΒΑΣΙΚΑ ΣΗΜΕΙΑ

91

Ὅρκοι. Τειχοσκοπία. Ἀλεξάνδρου καὶ Μενελάου Μονομαχία. Όρκοι – Θέα από τα τείχη

ΤΟΠΟΣ: η πεδιάδα μπροστά από τα τείχη της Τροίας στρατόπεδο των Αχαιών, κάμαρα της Ελένης ΧΡΟΝΟΣ: 22 η ημέρα της Ιλιάδας ΠΡΟΣΩΠΑ: Μενέλαος, Αγαμέμνονας, Οδυσσέας (Αχαιοί) – Πάρης, Έκτορας, Πρίαμος, Ελένη, γέροντες, Αντήνορας (Τρώες) – Αφροδίτη, Ίριδα (θεοί)

Ραψωδία Γ

– Μονομαχία Αλέξανδρου και Μενελάου

Ραψωδία

Γ

στ. 1-121

ΠΕΡΙΛΗΨΗ

94

στ. 1-121

Ïé áíôßðáëïé åßíáé Ýôïéìïé íá ðïëåìÞóïõí. Ï ÁëÝîáíäñïò ðñïêáëåß ôïõò Á÷áéïýò, êñáäáßíïíôáò äýï êïíôÜñéá. Ìüëéò ôïí âëÝðåé, ï ÌåíÝëáïò ðçäÜåé áðü ôï Üñìá ôïõ êáé êéíåßôáé ðñïò ôï ìÝñïò ôïõ. Ï ÁëÝîáíäñïò ôñïìÜæåé êáé êñýâåôáé ðßóù áðü ôïõò óõìðïëåìéóôÝò ôïõ. Ï ¸êôïñáò ôïí åéñùíåýåôáé êáé ôïí ÷áñáêôçñßæåé äåéëü· ôïõ èõìßæåé, ìÜëéóôá, üôé åîáéôßáò ôïõ åíåðëÜêçóáí ïé Ôñþåò óå áõôü ôïí ðüëåìï. Ï ÁëÝîáíäñïò óõíåéäçôïðïéåß ôá ëüãéá ôïõ áäåëöïý ôïõ êáé ðñïôåßíåé íá ìïíïìá÷Þóåé ìå ôïí ÌåíÝëáï. Ï íéêçôÞò èá ðÜñåé ôçí ÅëÝíç êáé ïé äýï óôñáôïß èá óõìöéëéùèïýí. Ï ¸êôïñáò óôáìáôÜåé ôçí ðñïÝëáóç ôùí óôñáôéùôþí ôïõ êáé ôï ßäéï êÜíåé êáé ï ÁãáìÝìíïíáò. Ï ¸êôïñáò áíáêïéíþíåé ôçí ðñüôáóç ôïõ ÁëÝîáíäñïõ êáé ï ÌåíÝëáïò äÝ÷åôáé íá ôïí áíôéìåôùðßóåé. Êáëåß üëïõò íá öñïíôßóïõí ãéá ôçí Ýíïñêç óõíèÞêç, ç ïðïßá èá äéáóöáëßóåé áðüëõôá ôç óõìöéëßùóç ôùí áíôéðÜëùí êáé ôç ëÞîç ôïõ ðïëÝìïõ. ÔÝëïò, óôÝëíïíôáé êÞñõêåò óôá äýï óôñáôüðåäá, ãéá íá öÝñïõí óöá÷ôÜ ãéá èõóßá.

Ραψωδία

Ραψωδία Γ 121-244

Γ

στ. 121-244

Η τειχοσκοπία

Τόπος

Χρόνος

Ç êÜìáñá ôçò ÅëÝíçò Ôá ôåß÷ç ôçò Ôñïßáò Ôï ðåäßï ìÜ÷çò Ýîù áðü ôçí Ôñïßá

22ç çìÝñá ôçò ÉëéÜäáò

Πρόσωπα ºñéò (ìåôáìïñöùìÝíç óå Ëáïäßêç), ãÝñïíôåò Ôñþåò, Ðñßáìïò, ÅëÝíç

ΠΕΡΙΛΗΠΤΙΚΉ ΑΝΑΔΙΉΓΗΣΗ

Ç

ºñéò ðáßñíåé ôç ìïñöÞ ôçò Ëáïäßêçò, áäåñöÞò ôïõ ÐÜñç, êáé åðéóêÝðôåôáé ôçí ÅëÝíç, ðïõ åêåßíç ôçí þñá õöáßíåé óôïí áñãáëåéü ôçò. Ôçí åíçìåñþíåé ãéá ôéò åîåëßîåéò êáé ôçí åðéêåßìåíç ìïíïìá÷ßá êáé ôçò îõðíÜ ôïí ðüèï ãéá ôïí ÌåíÝëáï, ôçí ðáôñßäá ôçò êáé ôïõò ãïíåßò ôçò. Ç ÅëÝíç âãáßíåé êëáßãïíôáò áðü ôçí êÜìáñÜ ôçò êáé êáôåõèýíåôáé ðñïò ôá ôåß÷ç. Ôç óõíïäåýïõí ïé õðçñÝôñéÝò ôçò, Áßèñá êáé ÊëõìÝíç. ÂëÝðïíôÜò ôç íá ðëçóéÜæåé, ïé ãÝñïíôåò ôçò ðüëçò èáõìÜæïõí ôçí ïìïñöéÜ ôçò, ðáñáäÝ÷ïíôáé üôé äåí Ýãéíå Üäéêá ãéá ÷Üñç ôçò ï ðüëåìïò, áëëÜ èá ðñïôéìïýóáí íá öýãåé áðü ôçí Ôñïßá. Ï Ðñßáìïò æçôÜåé áðü ôçí ÅëÝíç ðëçñïöïñßåò ãéá ôïõò áñ÷çãïýò ôùí Á÷áéþí, ôïõò ïðïßïõò ìðïñåß íá îå÷ùñßóåé áíÜìåóá óôï ðëÞèïò. Ç ÅëÝíç ôïý ìéëÜåé ãéá ôïí ÁãáìÝìíïíá, ôïí ÏäõóóÝá, ôïí ÌåíÝëáï, ôïí Áßáíôá êáé ôïí ÉäïìåíÝá..

Υποενότητες – Πλαγιότιτλοι α) 121-160: Η Ίρις οδηγεί την Ελένη στα τείχη.

β) 161-244: Η Ελένη πληροφορεί τον Πρίαμο για τους αρχηγούς των Αχαιών.

95

ΛΕΞΙΛΟΓΙΚΑ

Ραψωδία

Γ

στ. 121-244

121 121

122 122 123 125 126 127 127 132 136 141 143 143 144

144 145

96

–

ΠΡΑΓΜΑΤΟΛΟΓΙΚΑ

μηνύτρα: Ίρις: Êüñç

ç ãõíáßêá ðïõ öÝñíåé åßäçóç, ðïõ åéäïðïéåß êÜðïéïí. ôïõ Èáýìáíôá (áäåñöïý ôïõ ÍçñÝá) êáé ôçò Ùêåáíßäáò ÇëÝêôñáò, ðïõ ÷ñçóéìïðïéïýíôáí áðü ôïõò èåïýò ùò áããåëéáöüñïò. Åß÷å ìåãÜëá öôåñÜ êáé ðïëý ãñÞãïñá ðüäéá ãéá íá ìåôáöÝñåé ôéò èåúêÝò ðáñáããåëßåò ãñçãïñüôåñá. ομοιώθη: Ýãéíå üìïéá· ãéá íá íïìßæåé ç ÅëÝíç üôé åßíáé ç êïõíéÜäá ôçò, ç Ëáïäßêç. Λαοδίκη: Ç ðéï üìïñöç êüñç ôïõ ÐñéÜìïõ êáé ôçò ÅêÜâçò, ãõíáßêá ôïõ ÅëéêÜùíá. Ελικάωνας: Ãéïò ôïõ ÁíôÞíïñá, óýæõãïò ôçò Ëáïäßêçò. ύφαινε διπλό μεγάλο υφάδι: ýöáéíå äéðëÞ êëùóôÞ-íÞìá óôï óôçìüíé ôïõ áñãáëåéïý. πορφύριο: Ôï êüêêéíï èåùñïýíôáí ÷ñþìá âáóéëéêü. των χαλκοφόρων Αχαιών: Ïé Á÷áéïß öïñïýóáí ÷Üëêéíïõò èþñáêåò óôç ìÜ÷ç. των ιπποδάμων Τρώων: Ïé Ôñþåò ðïõ åîçìÝñùíáí Üëïãá. Ç Ôñïßá Þôáí ïíïìáóôÞ ãéá ôá ùñáßá ôçò Üëïãá, êáé ïé Ôñþåò éêáíïß äáìáóôÝò áëüãùí. τον πολύθρηνον αγώνα του πολέμου: ôïí ðüëåìï ðïõ ðñïêáëåß èñÞíïõò êáé ðüíï óôïõò óõììåôÝ÷ïíôåò. ψυχερός: ãåííáßïò, èáññáëÝïò. μαγνάδι: Ëåðôü ëéíü ýöáóìá, ìå ôï ïðïßï ïé ãõíáßêåò êÜëõðôáí ôï êåöÜëé ôïõò üôáí Ýâãáéíáí áðü ôçí êÜìáñÜ ôïõò. θεράπαινες: Ãõíáßêåò ðïõ õðçñåôïýóáí êáé óõíüäåõáí ôéò óõæýãïõò ôùí âáóéëéÜäùí Þ åõãåíþí ôçò ïìçñéêÞò åðï÷Þò. του Πιτθέως: Ï Ðéôèåýò Þôáí ï âáóéëéÜò ôçò ÔñïéæÞíáò, ãéïò ôïõ ÐÝëïðá êáé ôçò ÉððïäÜìåéáò. Αίθρα: Óýæõãïò ôïõ ÁéãÝá êáé ìçôÝñá ôïõ ÈçóÝá. Ï ÈçóÝáò åß÷å êëÝøåé ôçí ÅëÝíç, üôáí Þôáí ìéêñÞ êáé ôá áäÝñöéá ôçò ôçí åëåõèÝñùóáí, ðáßñíïíôáò ìáæß ôïõò êáé ôç ìçôÝñá ôïõ ÈçóÝá, ôçí Áßèñá. Ï ÊÜóôïñáò êáé ï Ðïëõäåýêçò, ôçí Ýäùóáí óôçí áäåñöÞ ôïõò ãéá õðçñÝôñéá êáé ç ÅëÝíç ôçí åß÷å ðÜñåé ìáæß ôçò óôçí Ôñïßá. Κλυμένη: Ç äåýôåñç ðéóôÞ õðçñÝôñéá ôçò ÅëÝíçò.

και των Σκαιών Πυλών ευθύς τον πύργον ανεβήκαν:

Ïé ÓêáéÝò Ðýëåò âñßóêïíôáí óôï âüñåéï Þ âïñåéïäõôéêü ôìÞìá ôùí ôåé÷þí ôçò Ôñïßáò êáé áðü åêåß Ýâãáéíáí ïé Ôñþåò óôï ðåäßï ôçò ìÜ÷çò. Áðü ôéò ÓêáéÝò Ðýëåò öáéíüôáí êáèáñÜ ôï óôñáôüðåäï ôùí Á÷áéþí. Ç ÅëÝíç ïäçãÞèçêå óôïí ðýñãï ðÜíù áðü ôéò ÓêáéÝò Ðýëåò, ãéá íá äåé ôïõò Á÷áéïýò ðïõ âñßóêïíôáí óôï óôñáôüðåäï.

146-148 Ο Πάνθοος, ο Λάμπος, ο Θυμοίτης, / ο Ικετάων, βλάστημα (= γιος) του Άρη, και ο Κλυτίος, / και δύο φρονιμότατοι Αντήνωρ και Ουκαλέγων: ÃÝñïíôåò, óõíï151

ìßëçêïé ôïõ ÐñéÜìïõ, óýìâïõëïé ôùí Ôñþùí. Ï ËÜìðïò, ï ÉêåôÜùí êáé ï Êëõôßïò Þôáí áäÝñöéá ôïõ ÐñéÜìïõ. δημηγόροι: Ïé ãÝñïíôåò ôçò Ôñïßáò äåí óõììåôåß÷áí óå ìÜ÷åò, ëüãù ôçò çëéêßáò ôïõò, áëëÜ Ýðáéñíáí ìÝñïò óôéò óõíåëåýóåéò ôïõ ëáïý, ùò äåéíïß ñÞôïñåò êáé óýìâïõëïé ôùí Ôñþùí.

Ραψωδία

Γ

στ. 121-244

152-153 και ομοίαζαν τους τσίτσικες που χύνουν από το πυκνό φύλλωμα την ιλαρή (= χαρούμενη) λαλιά τους: Ïé

155

156 158 164 173 174 175 178 180 180

ãÝñïíôåò ìéëïýóáí ôüóï ðïëý ìåôáîý ôïõò, þóôå íá ðáñïìïéÜæïíôáé åäþ áðü ôïí ðïéçôÞ ìå ôæéôæßêéá ðïõ óõíå÷þò ôåñåôßæïõí (= óéãïôñáãïõäïýí). συνομιλούσαν σιγανά με λόγια πτερωμένα: Ìüëéò ç ÅëÝíç ðëçóßáóå ôï ìÝñïò üðïõ êÜèïíôáí ïé ãÝñïíôåò, áõôïß ÷áìÞëùóáí ôïí ôüíï ôçò öùíÞò ôïõò êáé ó÷ïëßáæáí ôçí ÅëÝíç ðïõ ðëçóßáæå. κρίμα: öôáßîéìï. τωόντι ομοιάζει ωσάν θεάς η τρομερή θωριά της: ðñÜãìáôé ç ÅëÝíç Ý÷åé èåúêÞ ïìïñöéÜ, åßíáé õðåñâïëéêÜ üìïñöç. δεν μου πταίεις, οι θεοί μου πταίουν: äåí ìïõ öôáéò åóý, ïé èåïß ìïõ öôáßíå. κάλλιο να είχα σκοτωθεί: êáëýôåñá íá åß÷á óêïôùèåß. αφήνοντας τον θάλαμον: åãêáôáëåßðïíôáò ôï óõæõãéêü êñåâÜôé ìïõ, ôïí Á÷áéü Üíôñá ìïõ. την μόνην θυγατέρα: Ï ÌåíÝëáïò êáé ç ÅëÝíç åß÷áí ìßá êüñç, ôçí Åñìéüíç. κραταιός: ï ðïëý äõíáôüò, áõôüò ðïõ åðéêñáôåß. αντράδερφον: Ï áäåñöüò ôïõ óõæýãïõ ôçò, áöïý ï ÁãáìÝìíïíáò Þôáí áäåñöüò ôïõ ÌåíÝëáïõ. εγώ η σκύλα: Åíþ ãéá ôïõò Üíäñåò ôï åðßèåôï «óêýëïò» Þôáí ðïëý ìåãÜëç âñéóéÜ, ãéá ôéò ãõíáßêåò öáßíåôáé üôé äåí Þôáí ôüóï âáñýò ÷áñáêôçñéóìüò. στης Φρυγίας: Ðåñéï÷Þ ôçò âïñåéïäõôéêÞò ÌéêñÜò Áóßáò.

184 185-186 επήγα κι είδα πληθυσμόν Φρυγών των ιππομάχων, / που τότ’ εστρατοπέδευσαν στες όχθες του Σαγγάρου:

Ïé Öñýãåò êáôïéêïýóáí êõñßùò ãýñù áðü ôïí ðïôáìü ÓáããÜñéï êáé Þôáí óýììá÷ïé ôùí Ôñþùí êáé éêáíïß éððåßò. Ï ÓáããÜñéïò ðïôáìüò äéáó÷ßæåé ôç Öñõãßá, ðçãÜæåé áðü ôï üñïò Äßäõìï êáé åêâÜëëåé óôïí Âüóðïñï.

97

Ραψωδία

Γ

189

στ. 121-244

195 198 200 202 202 207 211

224 228 229 229 231 237

238

98

ίσανδρες Αμαζόνες:

Ïé Áìáæüíåò Þôáí ìéá îå÷ùñéóôÞ êïéíùíßá ðïõ áðïôåëïýíôáí ìüíï áðü ãõíáßêåò êáé æïýóáí óôçí ðåñéï÷Þ ôïõ Ðüíôïõ. Êüñåò ôïõ ¢ñç êáé ôçò Áñìïíßáò, Þôáí ôüóï éêáíÝò óôç ìÜ÷ç, ðïõ èåùñïýíôáí «ßóáíäñåò», äçëáäÞ éóÜîéåò ìå ôïõò Üíäñåò. Ç âáóßëéóóÜ ôïõò, ç Ðåíèåóßëåéá, ôÜ÷èçêå óôï ðëåõñü ôùí Ôñþùí óôïí Ôñùéêü ðüëåìï, ìå áðïôÝëåóìá íá óêïôùèåß áðü ôï äüñõ ôïõ Á÷éëëÝá. στην γην την πολυθρέπταν: Óôç ãç ðïõ èñÝöåé ðïëëïýò áíèñþðïõò, óôçí åýöïñç ãç. κοπήν: êïðÜäé. πολύβουλος: áõôüò ðïõ ðáßñíåé ðïëëÝò áðïöÜóåéò, ìç÷áíåýåôáé ôñüðïõò íá îåöýãåé áðü ôéò äõóêïëßåò. πολλούς δόλους γνωρίζει: ãíùñßæåé ðïëëïýò ôñüðïõò åîáðÜôçóçò ôùí å÷èñþí. σοφίσματα: ôå÷íÜóìáôá. την πλάση και των δύο: ôá ÷áñáêôçñéóôéêÜ ôïõò. σεβαστότερος: Åäþ ï óåâáóôüò óçìáßíåé åðéâëçôéêüò, ìå ìåãÜëï êáé ùñáßï óþìá. Ï ÏäõóóÝáò äåí Þôáí øçëüò, áëëÜ Þôáí ðïëý ãåñïäåìÝíïò, Üñá, üôáí ôïí Ýâëåðå êáíåßò êáèéóìÝíï, äåí êáôáëÜâáéíå ôï ìéêñü ôïõ ýøïò, áíôßèåôá èáýìáæå ôï ðëáôý åðéâëçôéêü óôÞèïò ôïõ. δεν μας ξίπασεν: äåí ìáò åîÝðëçîå. μακρόπεπλη: ç ãõíáßêá ðïõ öïñÜ ìáêñý ðÝðëï. ο στύλος: ôï óôÞñéãìá. Αίας: Ãéïò ôïõ Ôåëáìþíá ðïõ Þôáí âáóéëéÜò ôçò Óáëáìßíáò. Ιδομενεύς: ÂáóéëéÜò ôçò ÊñÞôçò, ãéïò ôïõ Äåõêáëßùíá êáé åããïíüò ôïõ Ìßíùá.

τον Κάστορα ιπποδαμαστήν, τον πύκτην Πολυδεύκην: Ðñüêåéôáé ãéá ôá áäÝñöéá ôçò ÅëÝíçò ðïõ ïíïìÜæïíôáí

êáé Äéüóêïõñïé (= ôïõ Äßá ãéïé). Ï ÊÜóôïñáò öçìéæüôáí ãéá ôçí éêáíüôçôÜ ôïõ íá äáìÜæåé ôá Üëïãá (éððïäáìáóôÞò), åíþ ï Ðïëõäåýêçò Þôáí ðïëý êáëüò ðõãìÜ÷ïò (ðýêôçò). από μια μητέρα γεννημένοι: Ï ÊÜóôïñáò ï Ðïëõäåýêçò êáé ç ÅëÝíç Þôáí ðáéäéÜ ôçò ËÞäáò. Ï Ðïëõäåýêçò êáé ç ÅëÝíç åß÷áí ôïí Äßá ðáôÝñá åíþ ï ÊÜóôïñáò ôïí ÔõíäÜñåù, ôï èíçôü óýæõãï ôçò ËÞäáò. Ãéá áõôü ôï ëüãï, ï ÊÜóôïñáò Þôáí êáé ï ßäéïò èíçôüò, óå áíôßèåóç ìå ôïí Ðïëõäåýêç ðïõ èåùñïýíôáí áèÜíáôïò. ¼ôáí êÜðïôå óêïôþèçêå ï ÊÜóôïñáò, ï Ðïëõäåýêçò äÝ÷ôçêå íá ìïéñáóôåß ìáæß ôïõ ôçí áèáíáóßá. ¸ôóé, üôáí ï Ýíáò êáôÝâáéíå óôïí ¢äç, ï Üëëïò áíÝâáéíå óôïí ¼ëõìðï. Ï ¼ìçñïò üìùò äåí ëáìâÜíåé õðüøç ôïõ áõôÞ ôç ìõèïëïãéêÞ äïîáóßá, êáèþò (óôï óôß÷ï 243: áðü êáéñüí ôïõò åß÷å ç ãç óêåðÜóåé), èåùñåß êáé ôá äýï áäÝëöéá èíçôÜ.

ΕΡΜΗΝΕΥΤΙΚΑ – ΙΔΕΟΛΟΓΙΚΑ ΣΧΟΛΙΑ 122

και ομοιώθη με την αδελφήν του ανδρός της

140

του πρώτου ανδρός, της χώρας της και των γλυκών γονέων

Ç ºñéò ðáßñíåé ôç ãõíáéêåßá ìïñöÞ ìéáò èíçôÞò, ôçò Ëáïäßêçò, ãéá íá ðáñáêéíÞóåé ôçí ÅëÝíç íá âãåé áðü ôï äþìá ôçò. ¹ôáí ðïëý óõ÷íü öáéíüìåíï ïé èåïß íá êáôåâáßíïõí óôç ãç êáé íá ìåôáìïñöþíïíôáé óå áíèñþðïõò ÷ùñßò íá ãßíïíôáé áíôéëçðôïß. Ðñüêåéôáé ãéá åíáíèñþðéóç ôçò ºñéäáò, ãåãïíüò ðïõ åîõðçñåôåß êáé ôéò áíÜãêåò ôïõ Ýðïõò. ÓõíÞèùò ìéá èåüôçôá üðùò ç ºñéò, èá Ýðñåðå íá ðÜñåé ôçí Üäåéá ôïõ Äßá, ðñÜãìá ðïõ åäþ äåí óõìâáßíåé, ßóùò ãéáôß ï ðáôÝñáò ôùí èåþí Þôáí áðáó÷ïëçìÝíïò ìå ôçí õðüó÷åóç ðïõ Ýäùóå óôç ÈÝôéäá êáé ìå ôïí ôñüðï ìå ôïí ïðïßï èá ôçí õëïðïéïýóå.

Ραψωδία

Γ

στ. 121-244

Ï ðñþôïò óýæõãüò ôçò, ç ðáôñßäá êáé ïé ãïíåßò ôçò åßíáé âáèéÜ ñéæùìÝíåò çèéêÝò áîßåò ìÝóá ôçò. Ç áíÜìíçóç üëùí áõôþí êÜíåé ôçí ÅëÝíç íá îåóðÜóåé óå êëÜìáôá, áöïý ìáêñéÜ áðü ôçí ðáôñßäá êáé ôïõò ãïíåßò åßíáé ðïëý äýóêïëç ç æùÞ êÜèå áíèñþðïõ óôï ïìçñéêü Ýðïò.

146-148 Ο Πάνθοος, ο Λάμπος, ο Θυμοίτης, / ο Ικετάων, βλάστημα (= γιος) του Άρη, και ο Κλυτίος, / και δύο φρονημότατοι Αντήνωρ και Ουκαλέγων

Ôá ïíüìáôá ôùí ãåñüíôùí óõíÞèùò Ý÷ïõí ôéìçôéêü ÷áñáêôÞñá, áöïý Ý÷áéñáí êÜèå óåâáóìü áðü ôïõò íåüôåñïõò. ¸ôóé: Ï ÐÜíèïïò Þôáí áõôüò ðïõ âëÝðåé ôá ðÜíôá, ï ËÜìðïò åßíáé áõôüò ðïõ ëÜìðåé, ï Èõìïßôçò åßíáé ï äñáóôÞñéïò, ï ÉêåôÜùí ï éêÝôçò (= éåñü ðñüóùðï), ï Êëõôßïò ï Ýíäïîïò. Åîáßñåóç áðïôåëåß ï ÏõêáëÝãùí, äçëáäÞ ï áìÝñéìíïò (ïὐê + ἀëÝãù = áõôüò ðïõ äåí öñïíôßæåé). Ðñüêåéôáé ßóùò ãéá ðáñáäïóéáêü üíïìá, ãéáôß óßãïõñá ï ðïéçôÞò äåí èá ïíïìÜôéæå Ýíáí ãÝñïíôá «áíÝìåëï» åöüóïí Þôáí óýìâïõëïò ôùí Ôñþùí.

181-198 ευτυχισμένε Ατρείδη... κοπήν λευκών προβάτων

Óôïõò óôß÷ïõò áõôïýò âëÝðïõìå ôï ãÝñï Ðñßáìï êáé ôïí ÁíôÞíïñá íá ìéëÜåé ãéá ôïõò çãÝôåò ôùí Á÷áéþí ìå åêôßìçóç êáé èáõìáóìü. Äåß÷íåé ìåãÜëç áñ÷ïíôéÜ íá èáõìÜæåé êáíåßò ôïõò áíôéðÜëïõò ôïõ· êáé óôá ïìçñéêÜ Ýðç ðïëëÝò öïñÝò áíôßðáëïé èáõìÜæïõí ï Ýíáò ôïí Üëëïí. Å÷èñïß Üëëùóôå Þôáí ìüíï óôï

99

Ραψωδία

ðåäßï ôçò ìÜ÷çò êáé ïé ãÝñïíôåò, áöïý äåí ðïëåìïýóáí, äåí áéóèÜíïíôáí áéóèÞìáôá ìßóïõò Þ áíôéðáëüôçôáò áðÝíáíôé óôïõò Þñùåò ôïõ áíôßðáëïõ óôñáôïðÝäïõ.

Γ

στ. 121-244

217

στέκονταν με τα μάτια του στη γη προσηλωμένα

Ï ÏäõóóÝáò Ýóêõøå ôï êåöÜëé ôïõ ðñïò ôá êÜôù, ãéáôß âñéóêüôáí óå áìç÷áíßá.

218-220 και μήτ’ εμπρός το σκήπτρο του κινούσε μήτ’ οπίσω / και το βαστούσε ασάλευτο σαν πράξη να μην είχε, / θά’ λεγες που ‘ναι ένας μωρός κι από χωλήν γεμάτος.

ÃåíéêÜ óôéò óõíåëåýóåéò ïé ïìéëçôÝò, üôáí Ýðáéñíáí ôï ëüãï íá ìéëÞóïõí, êñáôïýóáí êáé ôï óêÞðôñï. Ï ïìéëçôÞò ðïõ äåí êïõíïýóå ôï óêÞðôñï üôáí ìéëïýóå, óÞìáéíå üôé äåí ìéëïýóå ìå åõöñÜäåéá êáé äåí Þôáí éêáíüò ñÞôïñáò Þ üôé ìéëïýóå üíôáò ïñãéóìÝíïò. Ãé’ áõôü óôï óçìåßï áõôü ï Ðñßáìïò ÷áñáêôçñßæåé ôïí ÏäõóóÝá êïõôü êáé ïñãéóìÝíï ñÞôïñá.

222

ωσάν πυκνές χιονόψιχες Ï ÏäõóóÝáò ìéëïýóå ìå ðõêíü ëüãï êáé ìå ìåãÜëç ôá÷ýôçôá, üðùò ãñÞãïñá ðÝöôïõí ïé ðõêíÝò íéöÜäåò ôïõ ÷éïíéïý óôç ÷éïíïèýåëëá.

ΗΘΟΓΡΑΦΗΣΗ ΧΑΡΑΚΤΗΡΩΝ ΕΛΕΝΗ

100

Ç ÅëÝíç åìöáíßæåôáé ãéá ðñþôç öïñÜ óôçí ÉëéÜäá ó’ áõôÞ ôç ñáøùäßá· ç áöïñìÞ ôïõ Ôñùéêïý ðïëÝìïõ, ç ðáíÝìïñöç ÅëÝíç, åßíáé ç êëáóéêÞ ãõíáßêá ôùí ïìçñéêþí ÷ñüíùí, êáèþò åßíáé êëåéóìÝíç óôï äþìá ôçò êáé õöáßíåé. Ôçí åêðëçêôéêÞ ïìïñöéÜ ôçò ï ¼ìçñïò äåí ôçí ðåñéãñÜöåé Üìåóá áëëÜ Ýììåóá, ìÝóá áðü ôï äéÜëïãï ôùí ãåñüíôùí, ïé ïðïßïé ðáñáäÝ÷ïíôáé üôé ãéá ìéá ôÝôïéá ïìïñöéÜ áîßæåé íá ÷Üíïíôáé æùÝò, ü÷é ìüíï ôùí Á÷áéþí áëëÜ êáé ôùí Ôñþùí. Ç ßäéá óõìðåñéöÝñåôáé ìå óåìíüôçôá êáé ôáðåéíïöñïóýíç, öïñþíôáò ìáíôßëé ðñéí âãåé áðü ôï äùìÜôéü ôçò. Åßíáé åõáßóèçôç êáé óõíáéóèçìáôéêÞ, êëáßåé êáé íïóôáëãåß ôïõò äéêïýò ôçò. ÁãáðÜ êáé óÝâåôáé ôïí Ðñßáìï, åíþ åìöáíßæåôáé ìåôáíéùìÝíç, Ý÷ïíôáò åðßãíùóç ôçò óõìöïñÜò ðïõ ðñïêÜëåóå. Íéþèåé ôýøåéò êáé åßíáé ðñüèõìç íá éêáíïðïéÞóåé ôçí ðåñéÝñãåéá ôùí ãåñüíôùí. ÌÝóá áðü ôçí ðåñéãñáöÞ ôùí Á÷áéþí, öáßíåôáé üôé ç ÅëÝíç áãáðÜ êáé åêôéìÜ ôïõò óõìðáôñéþôåò ôçò åíþ åßíáé Ýêäçëç ç íïóôáëãßá ãéá ôïí ôüðï ôçò.

ΠΡΊΑΜΟΣ

Ï Ðñßáìïò ðáñïõóéÜæåôáé áðü ôïí ðïéçôÞ óåâÜóìéïò êáé óïâáñüò. ÓÝâåôáé êáé áãáðÜ ôç íýöç ôïõ ÷ùñßò íá ôçò ðñïóÜðôåé åõèýíåò ãéá ôïí ðüëåìï. Åßíáé óõíåôüò êáé äßêáéïò êñéôÞò ôùí ãåãïíüôùí, êáèþò äåí äéóôÜæåé íá èáõìÜóåé ôçí áíäñåßá êáé ôï ðáñÜóôçìá ôùí å÷èñþí ôïõ. ÁíÞóõ÷ïò ãéá ôéò åîåëßîåéò êáé åðßìïíïò ãéá íá ðÜñåé ôéò ðëçñïöïñßåò åêåßíåò ðïõ èá ôïõ éêáíïðïéÞóïõí ôçí ðåñéÝñãåéá êáé èá ôïõ åðéôñÝøïõí íá ó÷çìáôßóåé ãíþìç ãéá ôçí ôñïðÞ ôïõ ðïëÝìïõ. ¢îéïò Üñ÷ïíôáò, ìïíßìùò åíäéáöÝñåôáé ãéá ôï êáëü ôçò Ôñïßáò.

Ραψωδία

Γ

στ. 121-244

ΑΝΤΗΝΟΡΑΣ

Ï ÁíôÞíïñáò åßíáé éäéáßôåñá ðáñáôçñçôéêüò êáé áíôéêåéìåíéêüò êñéôÞò ôùí ãåãïíüôùí. ¼ðùò êáé ï Ðñßáìïò, èáõìÜæåé ôï óèÝíïò êáé ôç äýíáìç ôùí å÷èñþí, åíþ áðü ôçí áöÞãçóÞ ôïõ ãßíåôáé êáôáíïçôü üôé ðñüêåéôáé ãéá Ýíá ãÝñïíôá åõãåíÞ, óåâÜóìéï êáé éäéáßôåñá öéëüîåíï, áöïý åß÷å õðïäå÷èåß ôïí ÌåíÝëáï êáé ôïí ÏäõóóÝá ðñéí îåóðÜóåé ï Ôñùéêüò ðüëåìïò. ÅíäéáöÝñåôáé ãéá ôïí ðüëåìï êáé Ýììåóá, ìÝóá áðü ôçí êñßóç ôïõ, íïéþèåé üôé óõììåôÝ÷åé êáé áõôüò óôá ãåãïíüôá.

ΠΟΛΙΤΙΣΜΙΚΑ ΣΤΟΙΧΕΙΑ 125

141

143

ύφαινε διπλό μεγάλο υφάδι

Ïé ãõíáßêåò, üñèéåò ìðñïóôÜ óôïí áñãáëåéü, ýöáéíáí ìå ôçí óáÀôá õöÜóìáôá áðëÜ Þ ìå ó÷Ýäéá êáé ÷ñþìáôá.

από τον θάλαμο

Åßíáé ôï ðñïóùðéêü äùìÜôéï, áëëéþò «äþìá». Ôá äþìáôá ôùí ãõíáéêþí âñßóêïíôáí óôïí åðÜíù üñïöï ôùí áíáêôüñùí.

και οι δύο της θεράπαινες

Ïé âÜãéåò Þ áìößðïëïé Þôáí äïýëåò, çëéêéùìÝíåò óõíÞèùò, éäéáßôåñá óåâáóôÝò, ðïõ óõíüäåõáí ôç âáóßëéóóá.

ΑΙΣΘΗΤΙΚΗ ΑΝΑΛΥΣΗ (αφηγηματικές τεχνικές – εκφραστικά μέσα) • ÅíáëëÜóóïíôáé ç áöÞãçóç, ç ðåñéãñáöÞ êáé ï äéÜëïãïò. • ÅéäéêÜ ï äéÜëïãïò âïçèÜåé óôç äéáãñáöÞ ôùí ÷áñáêôÞñùí. • ¼ëç ç åíüôçôá ëåéôïõñãåß ùò åðéâñÜäõíóç, êáèþò êáèõóôåñåß ôçí ðñáãìáôïðïßçóç ôçò «âïõëÞò» ôïõ Äßá. Ùóôüóï, ëåéôïõñãåß èåôéêÜ ùò ðñïò ôïí áêñïáôÞ / áíáãíþóôç, êáèþò êåíôñßæåé ôï åíäéáöÝñïí ôïõ.

101

Ραψωδία

Γ

στ. 121-244

Παρομοιώσεις: (óô. 158) «ôùüíôé ïìïéÜæåé ùóÜí èåÜò ç ôñïìåñÞ èùñéÜ ôçò» / (óô. 197) «ôïí ðáñïìïéÜæù ìå ôñáíü äáóýìáëëï êñéÜñé» / (óô. 222) «ùóÜí ðõêíÝò ÷éïíüøé÷åò ïé ëüãïé ôïõ ðåôéüíôáí» / (óô. 230) «óôÝêåé ùóÜí èåüò» . Μεταφορές: (óô. 132) «ðïëýèñçíïí áãþíá» / (óô. 139) «ôñõöåñÞí ôçò âÜæåé åðéèõìßáí» / (óô. 152) «ôóßôóéêåò ðïõ ÷ýíïõí… ôçí ëáëéÜ ôïõò» / (óô. 155) «ëüãéá ðôåñùìÝíá» / (óô. 165) «ì’ Ýñéîáí óôïí ðïëõèñÞíçôïí áãþíá» / (óô. 175) «ôñõöåñÝò ïìÞëéêåò» / (óô. 222) «ïé ëüãïé ôïõ ðåôéüíôáí». Επίθετα:

(óô. 121) «ëåõêü÷åñçí ÅëÝíçí» / (óô. 125-126) «äéðëü ìåãÜëï õöÜäé ðïñöýñéï» / (óô. 127, 130) «÷áëêïöüñùí Á÷áéþí» / (óô. 129) «ãïñãüðïäç èåÜ» / (óô. 132) «ðïëýèñçíïí áãþíá» / (óô. 136) «øõ÷åñüò ÌåíÝëáïò» / (óô. 137) «ìáêñéÜ êïíôÜñéá» / (óô. 138) «ïìüêëéíçí… áãáðçìÝíçí» / (óô. 139) «ôñõöåñÞí… åðéèõìßáí» / (óô. 140) «ðñþôïõ áíäñüò… ãëõêþí ãïíÝùí» / (óô. 141) «ëåõêü ìáãíÜäé» / (óô. 144) «ìåãáëüöèáëìç ÊëõìÝíç» / (óô. 153) «ðõêíü öýëëùìá… éëáñÞ ëáëéÜ» / (óô. 155) «ëüãéá ðôåñùìÝíá» / (óô. 158) «ôñïìåñÞ èùñéÜ» / (óô. 159) «áóýãêñéôç» (åíí. ç ÅëÝíç) / (óô. 163) «ðñþôïí Üíäñá» / (óô. 165) «ðïëýèñçíïí áãþíá» / (óô. 166) «èåüñáôïí Üíôñá» / (óô. 175) «ôñõöåñÝò ïìÞëéêåò» / (óô. 177) «êñáôáéüò Áôñåßäçò ÁãáìÝìíùí» / (óô. 179) «êáëüò êáé áíäñåßïò ðïëÝìáñ÷ïò» / (óô. 182) «åõôõ÷éóìÝíå Áôñåßäç, èåáãÜðçôå, êáëüìïéñå» / (óô. 185) «Öñýãùí ôùí éððïìÜ÷ùí» / (óô. 189) «ßóáíäñåò… Áìáæüíåò» / (óô. 195) «óôçí ãçí ôçí ðïëõèñÝðôñáí» / (óô. 198) «áðÝñáíôçí êïðÞí ëåõêþí ðñïâÜôùí» / (óô. 200) «ðïëýâïõëïò ÏäõóóÝáò» / (óô. 201) «ðåôñùôÞò ÉèÜêçò» / (óô. 203) «óõíåôüò ÁíôÞíùñ» / (óô. 204) «ëüãïí áëçèéíüí» / (óô. 210) «ìåãÜëïõò þìïõò» / (óô. 211) «óåâáóôüôåñïò» / (óô. 211) «èåßïò ÏäõóóÝáò» / (óô. 212) «ëüãïõò óõíåôïýò» / (óô. 216) «ðïëýâïõëïò ÏäõóóÝáò» / (óô. 217) «ìÜôéá… ðñïóçëùìÝíá» / (óô. 226) «åîáßóéïò… ôïõò ìåãÜëïõò þìïõò» / (óô. 228) «ìáêñüðåðëç ÅëÝíç ãõíÞ èåßá» / (óô. 229) «ãéãÜíôéïò… óôýëïò» (åíí. ï Áßáíôáò) / (óô. 232) «áíäñåßïò ÌåíÝëáïò» / (óô. 237) «ôïí ÊÜóôïñá éððïäáìáóôÞí, ôïí ðýêôçí Ðïëõäåýêçí» / (óô. 239) «óôçí Ëáêåäáßìïíá ôçí ðïèçôÞí» / (óô. 244) «ðïèçôÞí ðáôñßäá».

Εικόνες: (óô. 125-127) Ç ÅëÝíç óôïí áñãáëåéü / (óô. 146-150) Ïé ãÝñïíôåò êÜèïíôáé êáé ðáñáêïëïõèïýí ôç ìÜ÷ç / (óô. 193-198) ÐåñéãñáöÞ ôïõ ÏäõóóÝá / (óô. 209-211) Ï ÌåíÝëáïò êé ï ÏäõóóÝáò óôç óýíïäï / (óô. 216-222) Ï ÏäõóóÝáò êáèþò ìéëÜ.

102

ΑΠΑΝΤΗΣΕΙΣ

στις ερωτήσεις – θέματα για συζήτηση του σχολικού βιβλίου

Ραψωδία

Γ

στ. 121-244

1. Ποιος ειδοποιεί την Ελένη να τρέξει στα τείχη και γιατί η παρουσία της εκεί κρίνεται απαραίτητη; Ç ºñéäá, ìåôáìïñöùìÝíç óôçí êïõíéÜäá ôçò ÅëÝíçò, Ëáïäßêç, ôçí åéäïðïéåß üôé ï ÌåíÝëáïò êáé ï ÐÜñçò ðñüêåéôáé íá ìïíïìá÷Þóïõí ãéá åêåßíç. Ãé’ áõôü ôï ëüãï êáé èá ðñÝðåé íá åßíáé ðáñïýóá, þóôå íá ðáñáêïëïõèåß, áëëÜ êáé ãéá íá ôç âëÝðïõí ïé äýï áíôßðáëïé êáé íá íéþèïõí üôé áîßæåé íá ðáëåýïõí ãéá ÷Üñç ôçò. ÅîÜëëïõ, äåí èá ìðïñïýóå íá áðïõóéÜæåé áðü ôçí ðéï óçìáíôéêÞ ßóùò óôéãìÞ ôïõ ðïëÝìïõ, ï ïðïßïò ãßíåôáé ãéá ÷Üñç ôçò. Ç Ýíôáóç ðïõ èá äçìéïõñãÞóåé ç ðáñïõóßá ôÞò ÅëÝíçò óå üëïõò ôïõò ðáñåõñéóêüìåíïõò êåíôñßæåé ôçí áãùíßá ôùí áêñïáôþí-áíáãíùóôþí ôïõ Ýðïõò êáé áðïôåëåß ìéá éäéáßôåñá åðéôõ÷çìÝíç åðéëïãÞ ôïõ ÏìÞñïõ.

2. Να συγκρίνετε το υφαντό της Ελένης με τους στ. 1-17 του ποιήματος «Το κέντημα του μαντιλιού» του Κ. Κρυστάλλη (βλ. ραψωδία Σ, σελ. 127-128). Ποιες διαφορές παρατηρείτε και πώς τις δικαιολογείτε; Η περιγραφή του μαντιλιού μπορεί να θεωρηθεί παράδειγμα φανταστικής «έκφρασης» (βλ. σχόλ. στους στ. Γ 125-128); Να δικαιολογήσετε την άποψή σας. ÄéáöïñÝò: á) Ùò ðñïò ôï ìÝãåèïò êáé ôç ÷ñÞóç: ôçò ÅëÝíçò åßíáé äéðëü êáé ìåãÜëï êáé Ý÷åé ðïñöõñü ÷ñþìá, åíþ ôçò êüñçò åßíáé óôïëéóìÝíï ëåõêü ìáíôßëé ôïõ ãÜìïõ. â) Ùò ðñïò ôéò ðáñáóôÜóåéò ôïõ êáé ôá óõíáéóèÞìáôá ðïõ åêöñÜæåé: ôçò ÅëÝíçò åßíáé ãåìÜôï ìå êüêêéíåò «áéìáôïâáììÝíåò» åéêüíåò êáé áðïðíÝåé ëýðç, åíþ ôçò êüñçò Ý÷åé ðáñáóôÜóåéò åéäõëëéáêÝò, áöïý åßíáé åìðíåõóìÝíï áðü ôéò åõôõ÷éóìÝíåò óôéãìÝò åíüò ãÜìïõ. Áíôßóôïé÷á åßíáé êáé ôá óõíáéóèÞìáôá ôùí äýï ãõíáéêþí. Ðñüêåéôáé üíôùò ãéá ìéá öáíôáóôéêÞ Ýêöñáóç, áöïý ôï ìáíôßëé ôçò êüñçò ðïõ ðåñéãñÜöåé ï ÊñõóôÜëëçò åßíáé ìéá æùãñáöéÜ, Ýíá Ýñãï ôÝ÷íçò. Óçìåéþíïõìå üôé êáôÜ ôçí áñ÷áéüôçôá «ἐêöñÜóåéò» ïíïìÜæïíôáí ãåíéêÜ ïé ðåñéãñáöÝò (ð.÷. áíèñþðùí, áíôéêåéìÝíùí, åðï÷þí ê.ëð.) êáé Þôáí, ìÜëéóôá, êáé ñçôïñéêÞ Üóêçóç. ÊáôÜ ôá ìåóáéùíéêÜ ÷ñüíéá ï üñïò áðÝêôçóå ôç óôåíüôåñç óçìáóßá ôçò ðåñéãñáöÞò åíüò Ýñãïõ ôÝ÷íçò.

103

Ραψωδία

Γ

στ. 121-244

3. Αφού θυμηθείτε πώς εμφανίζεται η Πηνελόπη μπροστά στους μνηστήρες (Οδύσσεια α 368-372) και λάβετε υπόψη σας τους στ. Γ 141-144, τι συμπεραίνετε για τους κανόνες σεμνότητας και εμφάνισης των γυναικών της αριστοκρατίας ενώπιον των αντρών στην ομηρική κοινωνία; […] Ç åìöÜíéóç ôçò Ðçíåëüðçò ìðñïóôÜ óôïõò ìíçóôÞñåò ÷áñáêôçñßæåôáé áðü óåìíüôçôá êáé óïâáñüôçôá áëëÜ êáé ìåãáëïðñÝðåéá (á 368-372). ÖïñÜåé ìáíôßëá óôï êåöÜëé (êáëýðôñá) êáé óõíïäåýåôáé áðü äýï âÜãéåò. Ìå áíÜëïãï ôñüðï åìöáíßæåôáé êáé ç ÅëÝíç, ìå êáëõììÝíï ôï êåöÜëé ôçò êáé ìáæß ìå äýï èåñáðáéíßäåò. Óõìðåñáßíïõìå üôé ç ïìçñéêÞ êïéíùíßá Þèåëå óåìíÞ ôçí åìöÜíéóç ôùí ãõíáéêþí ìðñïóôÜ óôïõò Üíäñåò, äéáöïñåôéêÜ èá ôç èåùñïýóáí áíÜîéá óåâáóìïý. ÅéäéêÜ ç ÅëÝíç, ðïõ áêïýåé óõíå÷þò ôïí êüóìï ãýñù ôçò íá ôç ó÷ïëéÜæåé, äåí Ý÷åé êáíÝíá ðåñéèþñéï íá äþóåé ëáâÝò ãéá ó÷üëéá ó÷åôéêÜ ìå ôçí åìöÜíéóÞ ôçò. Óôç óçìåñéíÞ åðï÷Þ, áêüìç êáé óôçí åðáñ÷ßá, üðïõ ïé ðáñáäüóåéò ôçñïýíôáé áêüìá, ç ãõíáßêá Ý÷åé êåñäßóåé ôçí éóüôéìç èÝóç ôçò äßðëá óôïí Üíäñá, êáé üóïí áöïñÜ ôïõëÜ÷éóôïí óôçí åìöÜíéóç, äåí áêïëïõèåß êáíÝíáí ðåñéïñéóìü, ðïõ èá êáôáóôñáôçãïýóå ôçí ðñïóùðéêÞ ôçò åëåõèåñßá.

4. Ο ποιητής δεν περιγράφει την ομορφιά της Ελένης, αλλά μας αφήνει να φανταστούμε την εντυπωσιακή παρουσία της μέσα από τις αντιδράσεις των γερόντων της Τροίας. Ποιοι στίχοι, κατά τη γνώμη σας, αποτελούν το μεγαλύτερο εγκώμιο για την ομορφιά της; Óôïõò óô. 156-158 âñßóêåôáé ôï ìåãáëýôåñï åãêþìéï ãá ôçí ïìïñöéÜ ôçò ÅëÝíçò: «Êñßìá äåí Ý÷ïõí ïé Á÷áéïß, äåí Ý÷ïõí êñßìá ïé Ôñþåò ÷Üñéí ïìïßáò ãõíáéêüò ôüóïí êáéñüí íá ðÜó÷ïõí· ôùüíôé ïìïéÜæåé ùóÜí èåÜò ç ôñïìåñÞ èùñéÜ ôçò». Ïé çëéêéùìÝíïé, ìå ôç óïößá ôçò æùÞò ðïõ äéáèÝôïõí, äéêáéïëïãïýí ôçí áéôßá ôïõ êáôáóôñïöéêïý áõôïý ðïëÝìïõ· Üëëùóôå, ç ïìïñöéÜ ôçò ÅëÝíçò åßíáé áíõðÝñâëçôç. Ùóôüóï, áìÝóùò ìåôÜ ôçí ðñþôç Ýêðëçîç ðïõ ôïõò ðñïêáëåß ç ïìïñöéÜ ôçò åêöñÜæïõí ôçí åðéèõìßá ôïõò íá öýãåé, ãéáôß öÝñíåé óõìöïñÝò óå áõôïýò êáé ôá ðáéäéÜ ôïõò.

104

5. Η ηθογράφηση των ηρώων του έπους, όπως και κάθε λογοτεχνικού κειμένου, δηλαδή η περιγραφή και η αξιολόγηση της συμπεριφοράς και της δράσης τους, προκύπτει τόσο από τις σκέψεις, τα συναισθήματα, τα λόγια και τις πράξεις των ίδιων όσο και από τις κρίσεις και τα συναισθήματα των άλλων ηρώων ή του ποιητή/αφηγητή. Αφού λάβετε υπόψη σας τα

κριτήρια, να ηθογραφήσετε την Ελένη με τα στοιχεία που παρέχει η ενότητα της «Τειχοσκοπίας». Âë. çèïãñÜöçóç ÅëÝíçò.

6. Σε ποιους στίχους της ενότητας εντοπίζετε επική ειρωνεία στην πλοκή του μύθου; Θυμάστε ανάλογα παραδείγματα από την Οδύσσεια;

Ραψωδία

Γ

στ. 121-244

ÅðéêÞ åéñùíåßá åíôïðßæïõìå óôïõò óô. 239-244, üðïõ ç ÅëÝíç áãíïåß ôï èÜíáôï ôùí áäåëöþí ôçò, ôïí ïðïßï ãíùñßæåé ï áêñïáôÞò Þ ï áíáãíþóôçò ôïõ Ýðïõò: «ÁõôÜ ’ëåãå êáé áðü êáéñüí ôïõò åß÷å ç ãç óêåðÜóåé / åêåß óôç Ëáêåäáßìïíá, óôçí ðïèçôÞí ðáôñßäá». Óôçí Ïäýóóåéá éäéáßôåñá áéóèçôÞ åßíáé ç åéñùíåßá óôç ñáøùäßá ð 1206, üðïõ ðñáãìáôïðïéåßôáé ç ðñþôç óõíÜíôçóç ôïõ ÏäõóóÝá ìå ôïí ÔçëÝìá÷ï. Áðü ôéò áíôéäñÜóåéò ôùí óêõëéþí ï ÏäõóóÝáò õðïèÝôåé üôé Ýñ÷åôáé êÜðïéïò ãíùóôüò. Åßíáé üìùò ï ãéïò ôïõ. Ëßãï ìåôÜ ï Åýìáéïò ôïõ óõóôÞíåé ôïí ÏäõóóÝá ÷ñçóéìïðïéþíôáò ôçí ðëáóôÞ éóôïñßá ðïõ ôïõ åß÷å äéçãçèåß ï Þñùáò. Ï ÔçëÝìá÷ïò äéóôÜæåé íá öéëïîåíÞóåé óôï ðáëÜôé ôïí îÝíï-ðáôÝñá ôïõ, ìå ôïí ïðïßï óõæçôïýí áñêåôÜ áêüìç óáí íá åßíáé äýï îÝíïé.

7. Αφού διαβάσετε το Παράλληλο κείμενο και την περιληπτική αναδιήγηση της Γ ραψωδίας, να επισημάνετε διαφορές ανάμεσα στην ιλιαδική περιγραφή της σκηνής, και ειδικότερα της Ελένης, και στη μεταγενέστερη αναφορά στην ηρωίδα από τον ποιητή Γιάννη Ρίτσο. Ποια στοιχεία της ομηρικής σκηνής εκμεταλλεύεται ο Ρίτσος και ποια εντύπωση σχηματίζουμε για τη δική του Ελένη; Να δικαιολογήσετε τις απόψεις σας με συγκεκριμένες αναφορές στα κείμενα. Ïé âáóéêÝò äéáöïñÝò åíôïðßæïíôáé óôá åîÞò: • ôñéôïðñüóùðç áöÞãçóç óôçí ÉëéÜäá óå óõíäõáóìü ìå ìïíïëüãïõò êáé äéáëüãïõò – ðñùôïðñüóùðç áöÞãçóç êáé ìïíüëïãï óôçí «ÅëÝíç» ôïõ ÃéÜííç Ñßôóïõ, • ðáñáêïëïýèçóç (õðï÷ñåùôéêÞ) ôçò ìïíïìá÷ßáò ÐÜñç – ÌåíåëÜïõ áðü ôçí ÅëÝíç, Ýðåéôá áðü åéäïðïßçóç ôçò ºñéäáò êáé ìå ôç óõíïäåßá äýï èåñáðáéíéäþí óôçí ÉëéÜäá – ìïíá÷éêÞ áíÜâáóç ôçò çñùßäáò åí ìÝóù åöéáëôéêÞò áôìüóöáéñáò óôçí «ÅëÝíç», • óõæÞôçóç ÅëÝíçò – ÐñéÜìïõ óôçí ÉëéÜäá êáôÜ ôç äéÜñêåéá ôçò ìïíïìá÷ßáò – ìïíá÷éêü ðåñðÜôçìá óôá ôåß÷ç áíÜìåóá óå Ôñþåò êáé Á÷áéïýò óôçí «ÅëÝíç»,

105

Ραψωδία

Γ

στ. 121-244

στ. 245-461

• åðÝìâáóç ôçò Áöñïäßôçò óôçí ÉëéÜäá êáé ìåôáöïñÜ ôïõ ÐÜñç óôï èÜëáìï ôçò ÅëÝíçò – ßäéá åðÝìâáóç ôçò Áöñïäßôçò óôçí «ÅëÝíç». Åäþ üìùò ï ÐÜñçò ðåñéìÝíåé ôçí ÅëÝíç ðñïóðïéïýìåíïò ôïí ôñáõìáôéóìÝíï. Ç âáóéêÞ äéáöïñÜ áíÜìåóá óôá äýï Ýñãá åßíáé üôé ôá óõíáéóèÞìáôá ðïõ ÷áñáêôçñßæïõí ôçí ÅëÝíç ôïõ ÏìÞñïõ, áêüìá êáé ç ìåôÜíïéá ãéá ôéò ðñÜîåéò ôçò, áðïõóéÜæïõí åíôåëþò áðü ôçí çñùßäá ôïõ Ñßôóïõ, ðïõ ìïéÜæåé «óôåãíÞ» áðü ôýøåéò êáé áãùíßåò êáé åßíáé ðáãåñÜ áäéÜöïñç.

ΠΕΡΙΛΗΨΗ

Ï

106

στ. 245-461

Ðñßáìïò êáé ï ÁíôÞíïñáò öôÜíïõí ìå Üñìá óôï ðåäßï ôçò ìÜ÷çò, ãéá íá ëÜâïõí ìÝñïò óôçí Ýíïñêç èõóßá. ÌåôÜ ôéò áðáñáßôçôåò ðñïåôïéìáóßåò, äßíïíôáé ïé üñêïé, èõóéÜæïíôáé ôá óöá÷ôÜ êáé ãßíïíôáé ïé óðïíäÝò. Ï Ðñßáìïò äåí áíôÝ÷åé íá äåé ôï ãéï ôïõ íá ÷ôõðéÝôáé ìå ôïí ÌåíÝëáï êáé åðéóôñÝöåé ìáæß ìå ôïí ÁíôÞíïñá óôçí Ôñïßá. Ï ¸êôïñáò êáé ï ÏäõóóÝáò öñïíôßæïõí ãéá ôç óùóôÞ äéåîáãùãÞ ôçò ìïíïìá÷ßáò. Ï ÐÜñçò êëçñþíåôáé íá ñßîåé ðñþôïò ôï áêüíôéü ôïõ. Ï ÐÜñçò ñß÷íåé ôï êïíôÜñé ôïõ, áëëÜ äåí êáôáöÝñíåé íá ôñõðÞóåé ôçí áóðßäá ôïõ ÌåíÝëáïõ. Áíôßèåôá, ôï áêüíôéï ôïí ÌåíÝëáïõ ôñõðÜåé ôçí áóðßäá ôïí ÐÜñç, äéáðåñíÜ ôï èþñáêá êáé ôïí ôñáõìáôßæåé åëáöñÜ óôá ðëåõñÜ. ÓåéñÜ Ý÷ïõí ôþñá ôá îßöç· ï ÌåíÝëáïò ÷ôõðÜåé ìå äýíáìç ôï êñÜíïò ôïõ ÐÜñç, áëëÜ óðÜåé ôï îßöïò ôïõ. ×éìÜåé åíáíôßïí ôïõ áíôéðÜëïõ ôïõ, ôïí áñðÜæåé áðü ôï ëïößï ôïõ êñÜíïõò êáé ôïí óÝñíåé ðñïò ôïõò Á÷áéïýò. Ôï ëïõñß ôçò âáñéÜò ðåñéêåöáëáßáò èá Ýðíéãå ôïí ÐÜñç, áí äåí åðåíÝâáéíå ç Áöñïäßôç, ðïõ ôï êüâåé. Ï ÐÜñçò áðåëåõèåñþíåôáé, áëëÜ ï ÌåíÝëáïò îáíáñß÷íåôáé ðÜíù ôïõ ìå ôï êïíôÜñé. Ç Áöñïäßôç åðåìâáßíåé êáé ðÜëé, óêåðÜæåé ôïí ÐÜñç ìå Ýíá óýííåöï êáé ôïí ìåôáöÝñåé óôï äùìÜôéï ôçò ÅëÝíçò. Óôç óõíÝ÷åéá, ìåôáìïñöùìÝíç óå ãñéÜ, âñßóêåé óôá ôåß÷ç ôçí ÅëÝíç êáé ôçò ëÝåé ðùò ôçí ðåñéìÝíåé óôï óðßôé ï ÐÜñçò. Ç ÅëÝíç ôçí áíáãíùñßæåé êáé ëïãïìá÷åß ìáæß ôçò. ÔñïìÜæïíôáò, ùóôüóï, áðü ôéò áðåéëÝò ôçò èåÜò, õðïêýðôåé êáé åðéóôñÝöåé óôï äùìÜôéü ôçò, üðïõ óìßãåé åñùôéêÜ ìå ôïí ÐÜñç. Óôï ìåôáîý, ï ÌåíÝëáïò áíáæçôåß ìÜôáéá ôïí áíôßðáëü ôïõ áíÜìåóá óôï ðëÞèïò. Ï ÁãáìÝìíïíáò áíáêçñýóóåé íéêçôÞ ôïí áäåñöü ôïõ êáé êáëåß ôïõò Ôñþåò íá åðéóôñÝøïõí ôçí ÅëÝíç ìå ôïõò èçóáõñïýò ôçò êáé íá ôïõ êáôáâÜëïõí ðëïýóéá áðïæçìßùóç.

Ὁρκίων σύγχυσις. Ἀγαμέμνονος Ἐπιπώλησις. Οι Τρώες παραβαίνουν τις συμφωνίες – Ο Αγαμέμνονας επιθεωρεί το στράτευμα πριν από τη μάχη

• Óôç óõíåäñßáóç ôùí èåþí ï Äßáò êáëåß ôïõò èåïýò íá áðïöáóßóïõí ãéá ôï ìÝëëïí ôùí Ôñþùí êáé ôùí Á÷áéþí. • Ç ¹ñá æçôÜåé ôçí êáôáóôñïöÞ ôçò Ôñïßáò ìå áíôÜëëáãìá ðñïò ôïí Äßá ôçí êáôáóôñïöÞ ôïõ ¢ñãïõò Þ ôçò ÓðÜñôçò Þ ôùí Ìõêçíþí. Åêåßíïò óõìöùíåß êáé óôÝëíåé ôçí ÁèçíÜ íá êÜíåé ôïõò Ôñþåò íá ðáñáâéÜóïõí ôïõò üñêïõò. • Ç èåÜ ðáßñíåé ôç ìïñöÞ ôïõ Ëáüäïêïõ êáé âÜæåé ôïí ÐÜíäáñï íá ÷ôõðÞóåé ìå âÝëïò ôïí ÌåíÝëáï. Ïé Á÷áéïß îåóçêþíïíôáé êáé åôïéìÜæïíôáé, ìå ôçí ðñïôñïðÞ ôïõ ÁãáìÝìíïíá, ãéá ìÜ÷ç. • ÎåóðÜåé óýãêñïõóç, óôçí ïðïßá ðáßñíïõí ìÝñïò êáé èåïß. Ï ¢ñçò õðïóôçñßæåé ôïõò Ôñþåò, ç ÁèçíÜ ôïõò Á÷áéïýò. Ï Áðüëëùíáò ðñïôñÝðåé ôïõò Ôñþåò íá óõíå÷ßóïõí ôçí åðÝëáóç èõìßæïíôÜò ôïõò ôçí áðïõóßá ôïõ Á÷éëëÝá.

ΤΟΠΟΣ: Όλυμπος, στρατόπεδο των Τρώων, πεδίο της μάχης ΧΡΟΝΟΣ: 22 η μέρα της Ιλιάδας και η πρώτη πολεμική σύγκρουση. ΠΡΟΣΩΠΑ: Αγαμέμνονας, Μενέλαος, Ταλθύβιος, Μαχάονας, Ιδομενέας, Νέστορας, Οδυσσέας, Διομήδης, Σθένελος (Αχαιοί) – Πάνδαρος (Τρώας) – Ήρα, Απόλλωνας, Αθηνά (θεοί)

Ραψωδία Δ

ΒΑΣΙΚΑ ΣΗΜΕΙΑ

107

Διομήδους ἀριστεία

ΤΟΠΟΣ: πεδιάδα της Τροίας, Όλυμπος ΧΡΟΝΟΣ: 22 η ημέρα της Ιλιάδας ΠΡΟΣΩΠΑ: Διομήδης, Πίνδαρος, Αινείας, Σαρπηδόνας (Αχαιοί) – Έκτορας, Αγαμέμνονας, Τληπόλεμος, Ευρύπυλος (Τρώες) – Αθηνά, Απόλλωνας, Αφροδίτη (θεοί)

Ραψωδία E

Τα κατορθώματα του Διομήδη

Ραψωδία

Ε Γ

στ. 1-121

ΠΕΡΙΛΗΨΗ

110

στ. 1-273

ÊáôÜ ôç äéÜñêåéá ôçò ìÜ÷çò, ç ÁèçíÜ åìöõóÜ äýíáìç óôïí ÄéïìÞäç, ãéá íá áðïêôÞóåé ëáìðñÞ äüîá. Åêåßíïò ïñìÜåé áêÜèåêôïò, áíáæçôþíôáò ôïõò áíôéðÜëïõò ôïõ. Ï ÄéïìÞäçò óêïôþíåé åýêïëá ôïí ÖçãÝá, åíþ ï Éäáßïò óþæåôáé ìå èåúêÞ ðáñÝìâáóç. Ïé Á÷áéïß ðñïåëáýíïõí êáé ïé áñ÷çãïß ôïõò óêïôþíïõí åðéöáíåßò Þñùåò ôùí Ôñþùí êáé ôùí óõììÜ÷ùí ôïõò. Ðéï ðïëý îå÷ùñßæåé ï ÄéïìÞäçò, ï ïðïßïò ôñïìïêñáôåß ôïõò å÷èñïýò. Ï ÐÜíäáñïò, ãéïò ôïõ ËõêÜïíá, ðñïóðáèåß íá óôáìáôÞóåé ôïí ÄéïìÞäç. Óôï÷åýåé åíáíôßïí ôïõ ìå ôï ôüîï ôïõ êáé ôï âÝëïò êáñöþíåôáé óôï äåîéü þìï ôïõ ÄéïìÞäç. Ï ÐÜíäáñïò êáõ÷éÝôáé ãéá ôçí åðéôõ÷ßá ôïõ êáé ðñïâëÝðåé ôï ãñÞãïñï èÜíáôï ôïõ ðëçãùìÝíïõ Þñùá. ¼ìùò ï ÄéïìÞäçò ðñïóôÜæåé ôïí ÓèÝíåëï íá ôïõ âãÜëåé ôï âÝëïò êáé óôç óõíÝ÷åéá ðñïóåý÷åôáé óôçí ÁèçíÜ êáé ôçò æçôåß íá ôïí âïçèÞóåé íá óêïôþóåé ôïí ÐÜíäáñï. Ç èåÜ åìöáíßæåôáé äßðëá ôïõ, ôïõ öáíåñþíåé üôé Ýâáëå óôá óôÞèç ôïõ ôç äýíáìç ôïõ ðáôÝñá êáé ôïí óõìâïõëåýåé íá ìç óõãêñïõóôåß ìå êÜðïéïí èåü, åêôüò êé áí âñåé ìðñïóôÜ ôïõ ôçí Áöñïäßôç, ôçí ïðïßá Ý÷åé äéêáéïäïóßá íá ÷ôõðÞóåé ìå ôï äüñõ ôïõ. Ï ÄéïìÞäçò îáíáñß÷íåôáé óôç ìÜ÷ç êáé óêïôþíåé ìå ôç óåéñÜ ôïí Áóôýíïï, ôïí Õðåßñïíá, ôïõò äýï ãéïõò ôïõ ÅõñõäÜìáíôá, ôá ðáéäéÜ ôïõ Öáßíïðá êáé ôïõò ãéïõò ôïõ Ðñßáìïõ, Å÷Ýììïíá êáé ×ñïìßï. ÂëÝðïíôáò ôçí êáôáóôñïöÞ, ï Áéíåßáò âñßóêåé ôïí ÐÜíäáñï êáé ôïí ðñïôñÝðåé íá ôïí óêïôþóåé ìå ôá âÝëç ôïõ. Åêåßíïò óðåýäåé íá äçëþóåé üôé ôá ôüîá áðïäåß÷ôçêáí áíßó÷õñá êé üôé ìüíï ðïëåìþíôáò ðÜíù óå Üñìá ßóùò íá ôá êáôáöÝñåé. Ôüôå ï Áéíåßáò ôïí êáëåß í’ áíÝâåé óôï äéêü ôïõ Üñìá êáé íá áíôéìåôùðßóïõí ìáæß ôïí ÄéïìÞäç. Ï ÓèÝíåëïò ôïõò áíôéëáìâÜíåôáé êáé ðñïôåßíåé óôïí ÄéïìÞäç íá áíÝâåé óôï Üñìá êáé íá ôñáâç÷ôïýí áðü ôçí ðñþôç ãñáììÞ ôçò ìÜ÷çò. Åêåßíïò, üìùò, áñíåßôáé êáé äçëþíåé üôé èá ôïõò áíôéìåôùðßóåé ðåæüò. Äßíåé, ìÜëéóôá, óõìâïõëÞ óôïí ÓèÝíåëï íá ðñïóðáèÞóåé íá ðÜñåé ôá Üëïãá ôïõ Áéíåßá, åðåéäÞ ðñïÝñ÷ïíôáé áðü ôç ñÜôóá ôùí áëüãùí ôïõ ßäéïõ ôïõ Äßá.

Ραψωδία

Ραψωδία E 274-430

Ε

στ. 274-430

Ο Διομήδης σκοτώνει τον Πάνδαρο και τραυματίζει την Αφροδίτη

Τόπος

Πρόσωπα

Ðåäßï ôçò ìÜ÷çò

ÐÜíäáñïò ÄéïìÞäçò Áöñïäßôç Äéþíç ÁèçíÜ

Χρόνος 22ç ìÝñá ôçò ÉëéÜäáò

ΠΕΡΙΛΗΠΤΙΚΉ ΑΝΑΔΙΉΓΗΣΗ

Ï

ÐÜíäáñïò êáé ï Áéíåßáò óõãêñïýïíôáé ìå ôïí ÄéïìÞäç. Ï ÄéïìÞäçò óêïôþíåé ôïí ðñþôï êé åôïéìÜæåôáé íá óêïôþóåé êáé ôï äåýôåñï, ôïí ïðïßï Ý÷åé Þäç ôñáõìáôßóåé óïâáñÜ. Åðåìâáßíåé ç Áöñïäßôç êáé óþæåé ôïí Áéíåßá. Ï ÄéïìÞäçò ôçí ôñáõìáôßæåé óôï ÷Ýñé. Ï Áðüëëùíáò áíáëáìâÜíåé ôçí ðñïóôáóßá ôïõ Áéíåßá, ï ¢ñçò äßíåé óôçí áäåñöÞ ôïõ ôï Üñìá ôïõ êáé ç ºñéò ìåôáöÝñåé ôç ëáâùìÝíç èåÜ óôïí ¼ëõìðï. Ç Äéþíç ðåñéðïéåßôáé êáé ðáñçãïñåß ôçí êüñç ôçò, åíþ ç ÁèçíÜ, ç ¹ñá êáé ï Äßáò ó÷ïëéÜæïõí åéñùíéêÜ ôï óõìâÜí.

Υποενότητες – Πλαγιότιτλοι α) στ. 274-329: Η σύγκρουση του Πανδάρου και του Αινεία με τον Διομήδη και η επέμβαση της Αφροδίτης. β) στ. 330-380: Ο τραυματισμός

της Αφροδίτης από τον Διομήδη και η επιστροφή της στον Όλυμπο. γ) στ. 381-430: Η Διώνη παρηγορεί την Αφροδίτη και οι θεοί σχολιάζουν όσα συνέβησαν.

111

ΛΕΞΙΛΟΓΙΚΑ – ΠΡΑΓΜΑΤΟΛΟΓΙΚΑ

Ραψωδία

Ε

στ. 274-430

274 275 276 277 280 281

283 284 295 298

299 300 306 312

313

112

εκείνοι: Åííïåß ôïí ÄéïìÞäç êáé ôïí ÓèÝíåëï (çíßï÷ïò ôïõ ÄéïìÞäç). πλησίασαν οι δυο: Ï Áéíåßáò êáé ï ÐÜíäáñïò. του Λυκάονος: Ï ËõêÜùí Þôáí ï ãéïò ôïõ ÐÜíäáñïõ. του Τυδέως: Ï Ôõäåýò Þôáí ï ðáôÝñáò ôïõ ÄéïìÞäç. μακρόσκιον: Áõôüò ðïõ ó÷çìáôßæåé ìåãÜëç óêéÜ. Ôï åðßèåôï

«ìáêñüóêéïò» åäþ üìùò äçëþíåé ôï ìÞêïò ôïõ äüñáôïò, ôï ïðïßï Þôáí ôïõëÜ÷éóôïí 1,80 ì. του Διομήδη: Ãéïò ôïõ ÔõäÝùò êáé ôçò Äçéðýëçò, âáóéëéÜò ôçò íïôéïáíáôïëéêÞò Áñãïëßäáò. Ç åðéêñÜôåéÜ ôïõ ðåñéëÜìâáíå ôï ¢ñãïò, ôçí Ôßñõíèá, ôçí Åðßäáõñï, ôçí ÔñïéæÞíá, ôçí Åñìéüíç, êáé óõíüñåõå ìå åêåßíç ôïõ ÁãáìÝìíïíá. Ï ÄéïìÞäçò óå üëç ôçí ÉëéÜäá ðáñïõóéÜæåôáé íá åßíáé ðïëý äåìÝíïò ìå ôïí ðáôÝñá ôïõ, ôïí ÔõäÝá, ðïõ ÷Üñç ôçò ãåííáéüôçôÜò ôïõ åß÷å êåñäßóåé ôçí éäéáßôåñç åýíïéá ôçò ÁèçíÜò. Ìáæß ìå ôçí êëçñïíïìéÜ ôïõ îå÷ùñéóôïý ðáôÝñá, êëçñïíüìçóå êáé ôçí åýíïéá ôçò èåÜò ÁèçíÜò, ç ïðïßá óôÝêåé äßðëá ôïõ êÜèå óôéãìÞ ôïõ ðïëÝìïõ êáé ôïí ðñïóôáôåýåé. Ï ÄéïìÞäçò ðÞñå ìÝñïò óôçí åêóôñáôåßá ôùí åðôÜ óôñáôçãþí åíáíôßïí ôçò ÈÞâáò êáé óôïí Ôñùéêü ðüëåìï, áðü ôïí ïðïßï Ýöõãå æùíôáíüò. Πάνδαρος: Áñ÷çãüò ôùí Ëõêßùí, Üîéïò ôïîüôçò. λαγγόνι: ôá ðëÜãéá ìÝñç ôçò êïéëéÜò. ανάμερα: ðáñÜìåñá. Αινείας: Ãéïò ôïõ Áã÷ßóç êáé ôçò Áöñïäßôçò, Þôáí ï ðéï ãåííáßïò Ôñþáò ðïëåìéóôÞò ìåôÜ ôïí ¸êôïñá. ÅðåéäÞ ï Áéíåßáò äåí áíÞêå óôï âáóéëéêü ãåíåáëïãéêü äÝíôñï, ï ðïéçôÞò ôïí êñáôÜ óôï ðåñéèþñéï. διασκελούσε: óôåêüôáí ìå áíïé÷ôÜ ôá óêÝëç ôïõ ðÜíù áðü ôï íåêñü. γλιστρήν ασπίδα: ãõáëéóôåñÞ áóðßäá, ëåßá. κουτάλα: ç êëåßäùóç. Αφροδίτη: ÈåÜ ôïõ Ýñùôá, ãåííçìÝíç áðü ôïí áöñü ôçò èÜëáóóáò, áð’ üðïõ ðÞñå êáé ôï üíïìÜ ôçò. Óýìöùíá ìå êÜðïéåò Üëëåò ðáñáäüóåéò, ç èåÜ ãåííÞèçêå áðü ôç Äéþíç êáé ðáôÝñáò ôçò Þôáí ï Äßáò. Ç Áöñïäßôç âïçèïýóå ðÜíôá ôïí Áéíåßá, ãéáôß Þôáí ãéïò ôçò. του Αγχίση: Ï Áã÷ßóçò Þôáí ï ðáôÝñáò ôïõ Áéíåßá. ¼ôáí ôïí áíôßêñéóå ç Áöñïäßôç, ôïí åñùôåýôçêå êáé Ýêáíå ìáæß ôïõ Ýíá ãéï, ôïí Áéíåßá, ãéá ôïí ïðïßï ç èåÜ ðñïöÞôåõóå üôé èá ãéíüôáí îáêïõóôüò ó’ üëï ôïí êüóìï. ÐñÜãìáôé, ï Áéíåßáò, ìåôÜ ôï ôÝëïò ôïõ Ôñùéêïý ðïëÝìïõ, Ýãéíå ï åèíÜñ÷çò ôùí Ëáôßíùí óôç ãåéôïíéêÞ Éôáëßá êáé ç öÞìç ôïõ Ýìåéíå ãéá ðÜíôá îáêïõóôÞ.

313 319 325 328 329 330 331 333 333 336 337 337

340

στων μόσχων τες βοσκές:

Ï Áã÷ßóçò Þôáí âïóêüò, ãé’ áõôü ï ðïéçôÞò ÷ñçóéìïðïéåß áõôÞ ôç öñÜóç. υιός του Καπανέως: Ðñüêåéôáé ãéá ôïí ÓèÝíåëï, ôï óýíôñïöï êáé çíßï÷ï ôïõ ÄéïìÞäç. στον Δηίπυλον: Ößëïò ôïõ ÓèÝíåëïõ. τα ολόλαμπρα λουρία: Ôá ÷áëéíÜñéá ðïõ ôïðïèåôïýóáí óôá Üëïãá ãõÜëéæáí åßôå ãéáôß ïé Á÷áéïß ôá Üëåéöáí ìå ëÜäé Þ ëßðïò åßôå ãéáôß ôá óôüëéæáí ìå áóôñáöôåñÜ êïóìÞìáôá. στερεόποδ’ άλογα: Åßíáé ôá Üëïãá ìå äõíáôÜ, ãåñïäåìÝíá ðüäéá, ðïõ ðáôïýóáí óôáèåñÜ óôï Ýäáöïò. την Κύπριν: Ç Áöñïäßôç ïíïìáæüôáí ðïëý óõ÷íÜ Ýôóé, ãéáôß ãåííÞèçêå êïíôÜ óôçí Êýðñï, êáé óôçí ÐÜöï âñéóêüôáí ï éåñüò íáüò ðñïò ôéìÞí ôçò. άνανδρη θεά: Ç èåÜ Áöñïäßôç äåí Þîåñå ôçí ôÝ÷íç ôïõ ðïëÝìïõ, Þôáí Üíáíäñç, äçëáäÞ Üðåéñç. Ενυώ: Èåüôçôá ôïõ ðïëÝìïõ êáé óýììá÷ïò ôïõ ¢ñç. Παλλάς Αθήνη: ÈåÜ ðïõ ðñïóôÜôåõå ôïí ðüëåìï èåùñïýíôáí êáé ç ÁèçíÜ, ç ïðïßá ïíïìáæüôáí êáé ÐáëëÜäá (= ðÜëëù, ñß÷íù äõíáôÜ ôï áêüíôéï). εσκάρφισε: ÷ôýðçóå. αμβρόσιον: áèÜíáôï. των Χαρίτων: Ïé ×Üñéôåò Þôáí ôñåéò, ç ÁãëáÀá, ç Åõöñïóýíç êáé ç ÈÜëåéá êáé ðéóôåõüôáí üôé ÷Üñéæáí ôç ÷Üñç êáé ôá íéÜôá. Êüñåò ôïõ Äßá êáé ôçò Åõñõíüìçò, áêïëïõèïýóáí ðÜíôá ôç èåÜ Áöñïäßôç. ιχώρ: Áíôß ãéá áßìá óôéò öëÝâåò ôùí èåþí Ýñåå Ýíá èåúêü õãñü, ï é÷þñ. ¼ôáí ðëçãùíüôáí Ýíáò èåüò öáßíåôáé üôé ðïíïýóå üðùò ïé Üíèñùðïé (ðâ. ôïõò óô. 343 «öþíáîå åêåßíç èëéâåñÜ»). αναίματοι: Ïé èåïß äåí Ý÷ïõí áßìá áëëÜ é÷þñá.

Ραψωδία

Ε

στ. 274-430

342 344-346 και με νέφος / μαύρο τον ζώνει, μη κανέν’ ακόντι χαλκοφόρο / τον εύρει μες το στήθος: Ï Áðüëëùíáò ðáßñíåé

ôç èÝóç ôçò Áöñïäßôçò êáé ðñïóôáôåýåé ôïí Áéíåßá. Óå ðïëëÝò óêçíÝò ôçò ÉëéÜäáò Ýíáò èåüò ãëéôþíåé áðü ôç ìÜ÷ç Ýíáí áãáðçìÝíï ôïõ Þñùá êáëýðôïíôÜò ôïí ìå ðõêíü óêïôåéíü óýííåöï. θ’ ανατριχιάς: èá áíáôñé÷éÜæåéò.

351 352-353 Με πόνους σκληρούς / κι εγίνη μελανό το ροδινό της σώμα: Áêüìç ìéá áðüäåéîç üôé êáé ôï óþìá ôùí èåþí, üôáí 358

ðëçãùíüôáí, áíôéäñïýóå üðùò ôùí áíèñþðùí: ìåëÜíéáæå êáé ïé ðëçãÝò ðñïêáëïýóáí ðüíï (áíèñùðïìïñöéóìüò). τα χρυσοστέφαν’ άλογα: Ôá ðéï äõíáôÜ Üëïãá óõíÞèéæáí íá ôá óôåöáíþíïõí óôï ìÝôùðï ìå ÷ñõóÞ ôáéíßá êáé ðïëýôéìá óôïëßäéá.

113

Ραψωδία

Ε

στ. 274-430

365 368 369 371

375

τους χαλινούς: ôá ÷áëéíÜñéá. ανεμοπόδ’ Ίρις: Ç ºñéò åß÷å ðïëý ãñÞãïñá ðüäéá, ãéá íá ìðïñåß ìå

ôá÷ýôçôá íá ìåôáöÝñåé ôéò åíôïëÝò ôùí èåþí óôïõò èíçôïýò. αμβροσίαν: Ç ôñïöÞ ôùí èåþí. της Διώνης: ÌçôÝñá ôçò Áöñïäßôçò, ðñþçí óýæõãïò ôïõ Äßá, óýìöùíá ìå ôçí ðñïïìçñéêÞ ðáñÜäïóç. Ôï üíïìÜ ôçò åôõìïëïãéêÜ åßíáé ôï èçëõêü üíïìá ôïõ Äßá, ðïõ óçìáßíåé èåÜ ôïõ ïõñáíïý. φιλόγελη: Ôï åðßèåôï äåí öáíåñþíåé ôç äéÜèåóç ôçò Áöñïäßôçò åêåßíç ôç óôéãìÞ, áëëÜ ôïíßæåé ôï ãåãïíüò üôé åßíáé ìéá èåÜ ðïõ ðñïêáëåß ôç ÷áñÜ êáé ôï ãÝëéï óôïõò áíèñþðïõò êáé åßíáé Üðåéñç áðü ðïëÝìïõò êáé ìÜ÷åò.

383-404 απ’ τους ανθρώπους πάθαμε πολλοί των Ολυμπίων... στον Όλυμπο κτυπούσε: Ç Äéþíç ÷ñçóéìïðïéåß ðáëéïýò ìýèïõò ùò ðáñÜäåéãìá ãéá íá ðáñçãïñÞóåé ôçí Áöñïäßôç. Ïé ôñåéò ìýèïé ãéá ôïí ¢ñç, ôçí ¹ñá êáé ôïí ¢äç ðïõ êáêïðïéÞèçêáí áðü èíçôïýò áíáöÝñåôáé ìüíï óôïí ¼ìçñï êáé óå êáìßá Üëëç ðçãÞ.

385-386 ο Ώτος και ο Εφιάλτης ο δεινός, τα τέκνα του Αλωέως:

392

393 397

114

401

Ï Áëùåýò Þôáí óýæõãïò ôçò ÉöéìÝäåéáò, ç ïðïßá åñùôåýôçêå ôïí ðáððïý ôçò ôïí Ðïóåéäþíá êáé áðÝêôçóå ìáæß ôïõ ôïí ¿ôï êáé ôïí ÅöéÜëôç. ÊÜèå ÷ñüíï ôá äýï áäÝëöéá øÞëùíáí êáé ðëÜôõíáí êáôÜ 5,5 ìÝôñá Ýôóé, þóôå óôá åííéÜ ôïõò ÷ñüíéá Ýöôáóáí ôá 16,5 ìÝôñá. Ëüãù ôïõ ôåñÜóôéïõ áíáóôÞìáôüò ôïõò áðåéëïýóáí ôïõò Ïëýìðéïõò èåïýò. ¸äåóáí ôï èåü ¢ñç êáé ôïí Ýêëåéóáí óå Ýíá ðéèÜñé åðß äåêáôñåßò ìÞíåò. Ç ìçôñéÜ ôïõò, üìùò, ç Çåñéâïßç, áðïêÜëõøå óôïí ÅñìÞ, ôï èåü ôçò äåîéïôå÷íßáò, ôçí êñõøþíá ôïõ ðéèáñéïý ìå ôïí ¢ñç, êáé Ýôóé ï èåüò ôïõ ðïëÝìïõ áðåëåõèåñþèçêå. ο δεινός Αμφιτρυωνιάδης: Ï ÇñáêëÞò èåùñåßôáé åäþ ãéïò ôïõ Áìöéôñßùíá, åíþ ëßãï ðáñáêÜôù ï ðïéçôÞò èá áíáöÝñåé üôé ðáôÝñáò ôïõ Þôáí ï Äßáò (óô. 396). ÓõíÞèùò óôïõò ìåãÜëïõò Þñùåò áðÝäéäáí äýï ðáôåñÜäåò, Ýíá èíçôü êáé Ýíáí áèÜíáôï. Ï ÇñáêëÞò óôçí ðñïóðÜèåéÜ ôïõ íá êáôáëÜâåé ôçí Ðýëï, ôçí ïðïßá ðñïóôÜôåõå ç ¹ñá ìáæß ìå ôïí Ðïóåéäþíá êáé ôïí ¢äç, ôñáõìÜôéóå ôçí ¹ñá. μ’ ακόντι τρίγωνο: ÂÝëïò ðïõ óôçí Üêñç åß÷å ôñåéò áé÷ìÝò.

οδυνηρά τον πλήγωσε εις των νεκρών την πύλην:

Ï ÇñáêëÞò ôñáõìÜôéóå ôïí ¢äç, üôáí êáôÝâçêå óôïí ÊÜôù êüóìï íá ðÜñåé ôïí ÊÝñâåñï. Ï ¢äçò ðñüâáëå áíôßóôáóç õðåñáóðéæüìåíïò ôéò ðýëåò ôïõ âáóéëåßïõ ôïõ. Παιήων: Ï ãéáôñüò ôùí èåþí.

403 409 412 415 416 418 419 422 425 430

εργάτης ασεβείας: ï áíáéäÝóôáôïò, áõôüò ðïõ óõíå÷þò áóåâåß óôç æùÞ ôïõ. παπάς: ï ðáôÝñáò. Αδρηστίνη: Ãõíáßêá ôïõ ÄéïìÞäç. του ιπποδάμου: áõôüò ðïõ äáìÜæåé ôá Üëïãá. σφογγίζει τον ιχώρα: óêïýðéóå ôï èåúêü áßìá áðü ôï ÷Ýñé ôçò Áöñïäßôçò. τηράζουν: êïéôÜíå, ðáñáêïëïõèïýí. λόγια μετωριστικά: ëüãéá êïñïúäåõôéêÜ, ðåéñáêôéêÜ. άσφαλτα: ÷ùñßò áìöéâïëßá, áóöáëþò. χρυσή βελόνη εσκάρφισε: ôçí ôñýðçóå ç êáñößôóá· åííïåß ôçí ðüñðç, äçëáäÞ ôçí êáñößôóá ìå ôçí ïðïßá óôåñÝùíáí ïé èåÝò ôï öüñåìÜ ôïõò óôïí þìï. μανιωμένος Άρης: ï ãåìÜôïò ìáíßá ðïëåìï÷áñÞò èåüò ¢ñçò.

Ραψωδία

Ε

στ. 274-430

ΕΡΜΗΝΕΥΤΙΚΑ – ΙΔΕΟΛΟΓΙΚΑ ΣΧΟΛΙΑ 297-306 Με την ασπίδα επήδησε... και λέγεται κουτάλα:

Ï Áéíåßáò ðñïóðáèåß íá ðñïóôáôåýóåé ôï íåêñü óýíôñïöü ôïõ áðü ôçí áôéìßá ðïõ åôïéìÜæåé ï ÄéïìÞäçò åíáíôßïí ôïõ. Êáé ï Áéíåßáò êáé ï ÄéïìÞäçò ëåéôïõñãïýí óýìöùíá ìå ôï çñùéêü ðíåýìá ôçò ïìçñéêÞò åðï÷Þò. Ï Áéíåßáò åßíáé õðï÷ñåùìÝíïò íá ìåôáöÝñåé áíÝããé÷ôï ôï óþìá ôïõ íåêñïý óõíôñüöïõ ôïõ áðü ôï ðåäßï ôçò ìÜ÷çò, åíþ ï ÄéïìÞäçò ðñïóðáèåß íá êåñäßóåé ìåãáëýôåñç äüîá, áôéìþíïíôáò ôï óþìá ôïõ íåêñïý å÷èñïý ôïõ êáé íá ïëïêëçñþóåé ôçí «áñéóôåßá» ôïõ.

303-304 δεν θα την παίρναν δύο των τωρινών θνητών / και αυτός την έπαιζε και μόνος

Óôïõò óôß÷ïõò áõôïýò ðñïâÜëëåôáé ç áíôßëçøç üôé ôï ðáñåëèüí åßíáé áíþôåñï áðü ôï ðáñüí, üôé ïé Þñùåò ôïõ ðáñåëèüíôïò Þôáí áóýãêñéôá ðéï äõíáôïß áðü ôïõò óýã÷ñïíïõò Þñùåò ôçò ïìçñéêÞò åðï÷Þò. Ï ÄéïìÞäçò ëïéðüí óçêþíåé ìéá ðÝôñá ðïõ äåí ìðïñïýí íá ôç óçêþóïõí ïýôå äýï ìáæß ôçí åðï÷Þ ôïõ ÏìÞñïõ.

330-380 Τούτος την Κύπριν... και με τους αθανάτους

¼ôáí ôñáõìáôßæåôáé ç èåÜ, ïé áíôéäñÜóåéò ôçò ìïéÜæïõí áêñéâþò

115

Ραψωδία

Ε

στ. 274-430

ìå åêåßíåò åíüò áíèñþðïõ, êïñõöþíåôáé äçëáäÞ ôï óôïé÷åßï ôïõ áíèñùðïìïñöéóìïý: êáôáäéþêåôáé, ôñáõìáôßæåôáé, áéìïññáãåß, ðïíÜåé êáé êëáßåé, äåéëéÜæåé, æáëßæåôáé, ìåëáíéÜæåé ôï óþìá ôçò áðü ôçí ôáëáéðùñßá ôïõ ôñáõìáôéóìïý, éêåôåýåé ôïí áäåñöü ôçò íá ôç âïçèÞóåé, ðñïóôñÝ÷åé óôç ìçôÝñá ôçò ãéá ðáñçãïñéÜ, ôçò åêöñÜæåé ôï ðáñÜðïíü ôçò. Ç ìçôÝñá ôçò ôç ÷áúäåýåé êáé ôç èåñáðåýåé.

406-407 και δεν σκέπτεται ο μωρός που ολίγες έχει / ημέρες όποιος πόλεμον κινεί των αθανάτων

Ç Äéþíç ðñïâëÝðåé ôï èÜíáôï ôïõ ÄéïìÞäç, ï ïðïßïò óýíôïìá èá èáíáôùèåß, êáèþò ôüëìçóå íá ôñáõìáôßóåé ìéá èåÜ. Äéáôõðþíåôáé ïõóéáóôéêÜ ìéá áíôßëçøç ôùí áñ÷áßùí ÅëëÞíùí, óýìöùíá ìå ôçí ïðïßá ï èíçôüò ðïõ õðåñâáßíåé ôá üñéÜ ôïõ êáé äåß÷íåé áëáæïíéêÞ óõìðåñéöïñÜ áðÝíáíôé óôïõò èåïýò, üóï ãåííáßïò êáé éêáíüò êé áí åßíáé, äéáðñÜôôåé ýâñéí. ÅðïìÝíùò åßíáé ëïãéêü íá åðÝëèåé êáé ç «ôßóéò», ç ôéìùñßá ôïõ èíçôïý. ÐñÝðåé, âÝâáéá, íá õðïãñáììéóôåß ôï ãåãïíüò üôé ï ÄéïìÞäçò êéíÞèçêå åíáíôßïí ôçò Áöñïäßôçò, åðåéäÞ ôïí êáôåýèõíå ç ÁèçíÜ (ñáø. Å, óô. 130-131).

ΗΘΟΓΡΑΦΗΣΗ ΧΑΡΑΚΤΗΡΩΝ ΔΙΟΜHΔΗΣ

Åßíáé ï êëáóéêüò ïìçñéêüò Þñùáò ðïõ Ý÷åé üëá ôá óôïé÷åßá åíüò ôÝëåéïõ ðïëåìéóôÞ. Åßíáé äõíáôüò êáé Üöïâïò åíþ ç ãåííáéüôçôÜ ôïõ áããßæåé ôá üñéá ôçò áõôïèõóßáò, áöïý äåí õðïëïãßæåé ôç æùÞ ôïõ óôç ìÜ÷ç. ÓêïñðÜ ôïí ôñüìï ìå ôçí ïñìÞ ôïõ êáé ðñïêáëåß ìåãÜëï öüâï óôïõò áíôéðÜëïõò ôïõ. ÐáñÜëëçëá åßíáé åõóåâÞò áðÝíáíôé óôçí ÁèçíÜ, ç ïðïßá óôÝêåôáé óôï ðëåõñü ôïõ êáé ôïí ðñïóôáôåýåé. Åßíáé ôüóï óêëçñüò êáé áðïöáóéóìÝíïò íá íéêÞóåé, ðïõ üôáí ôñáõìáôßæåé ôçí Áöñïäßôç, ðåñéöñïíåß ôç ãõíáéêåßá ôçò öýóç êáé áìöéóâçôåß ôïí Ýñùôá ðïõ ðñïóôáôåýåé ç èåÜ. Åßíáé, èá ëÝãáìå, áãåíÞò êáé îåóðÜ ìå ïñãÞ åíáíôßïí ôçò èåÜò ôïõ Ýñùôá, üìùò óôï ðåäßï ôçò ìÜ÷çò Ýíáò Þñùáò äåí óõìðåñéöÝñåôáé öõóéïëïãéêÜ, êáèþò ï ìüíïò óêïðüò ôïõ åßíáé íá åðéâéþóåé áíôéìåôùðßæïíôáò êÜèå å÷èñéêÞ åðßèåóç, áêüìá êé áí áõôÞ ðñïÝñ÷åôáé áðü ìéá èåÜ Üðåéñç óôïí ðüëåìï.

ΑΦΡΟΔIΤΗ

116

Ðñüêåéôáé ãéá ìéá áîéïèáýìáóôç ìçôÝñá ðïõ óðåýäåé ìå áõôáðÜñíçóç íá ðñïóôáôåýóåé ôï ãéï ôçò áðü ôï èÜíáôï ÷ùñßò íá õðïëïãßóåé üôé

åßíáé Üðåéñç óôç ìÜ÷ç. Åßíáé ôñõöåñÞ êáé ðáíÝìïñöç èåÜ, îÝíç ðñïò ôçí ðïëåìéêÞ ôÝ÷íç, ôïõò ôñáõìáôéóìïýò êáé ôéò áøéìá÷ßåò. Ãé’ áõôü üôáí ëáâþíåôáé áðü ôïí ÄéïìÞäç, öïâéóìÝíç êáé ðáñáðïíåìÝíç ôñÝ÷åé óôçí áãêáëéÜ ôçò ìçôÝñáò ôçò íá ðáñçãïñçèåß. ÁíÞìðïñç íá áíôéìåôùðßóåé ôïí ðüíï ôçò êáé áñêåôÜ áíáóöáëÞò, åêðñïóùðåß åðÜîéá ôçí áßóèçóç ôçò ôñõöåñüôçôáò ðïõ ðçãÜæåé áðü ôïí Ýñùôá.

Ραψωδία

Ε

στ. 274-430

ΑΙΝΕIΑΣ

ÐáñïõóéÜæåôáé áíÞóõ÷ïò ãéá ôçí ôý÷ç ôùí óõìðïëåìéóôþí ôïõ êáé ïñìÜ óôç ìÜ÷ç ãéá íá óþóåé ôçí ðáñÜôáîÞ ôïõ áðü ôçí ïñìÞ ôïõ ÄéïìÞäç. ÐïëåìÜ óáí Þñùáò ìå áõôáðÜñíçóç êáé áðïöáóéóôéêüôçôá, ðñïóöÝñïíôáò êÜèå âïÞèåéá óôï ößëï êáé óõìðïëåìéóôÞ ôïõ ÐÜíäáñï. Åßíáé Üîéïò ößëïò êáé ðïëåìéóôÞò.

ΑΘΗΝA

Ç èåÜ ôçò óïößáò îÝñåé íá åßíáé ðñïóôáôåõôéêÞ áðÝíáíôé óôïõò Þñùåò ðïõ óõìðáèåß êáé õðïóôçñßæåé. ÓêïñðÜ ôï èÜíáôï óôïõò áíôéðÜëïõò ôïõ ÄéïìÞäç âïçèþíôáò ôïí íá ðñáãìáôïðïéÞóåé ôçí áñéóôåßá ôïõ óôç ìÜ÷ç, íá áðïäåßîåé ôçí ðáíôïäõíáìßá ôïõ. Åßíáé Üëëùóôå êáé ç ßäéá Üøïãç óôçí ðïëåìéêÞ ôÝ÷íç. ÁðÝíáíôé óôï ðÜèçìá ôçò Áöñïäßôçò öáßíåôáé åßñùíáò êáé ÷áéñÝêáêç, áöïý êïñïúäåýåé ôç èåÜ, åðåéäÞ ôñáõìáôßóôçêå áðü ôï èíçôü ðïõ ç ßäéá üðëéóå ìå õðåñâïëéêÞ äýíáìç.

ΠΟΛΙΤΙΣΜΙΚΑ ΣΤΟΙΧΕΙΑ 340

387

401

425

Ιχώρ

Ïé èåïß äåí ôñÝöïíôáé ìå øùìß êáé êñáóß, üðùò ïé Üíèñùðïé, áëëÜ ôñþíå áìâñïóßá êáé ðßíïõí íÝêôáñ («ïßíïí äåí ðßíïõí ïé èåïß, ìÞôå óéôÜñé ôñþãïõí», óô. 341). Ãé’ áõôü ôï ëüãï óôéò öëÝâåò ôïõò äåí êõëÜåé áíèñþðéíï áßìá, áëëÜ êõëÜåé ï é÷þñ, áßìá áèÜíáôï.

χάλκινον αγγείον

Óôá ïìçñéêÜ ÷ñüíéá ÷ñçóéìïðïéïýóáí ôï ÷áëêü ãéá íá êáôáóêåõÜæïõí áããåßá ãéá ïéêéáêÞ ÷ñÞóç.

βότανα παυσίπονα

Ôá äéÜöïñá âüôáíá ÷ñçóéìïðïéïýíôáé ãéá öáñìáêåõôéêïýò óêïðïýò Þäç áðü ôá ðñïúóôïñéêÜ ÷ñüíéá.

χρυσή βελόνη

Ï ÷ñõóüò ÷ñçóéìïðïéÞèçêå åõñÝùò ãéá ôçí êáôáóêåõÞ êïóìçìÜôùí (ðâ. ôá åõñÞìáôá ôùí Ìõêçíþí). Ç êáñößôóá Þôáí äéáêïóìçôéêÞ êáé ôáõôü÷ñïíá óõãêñáôïýóå ôï ãõíáéêåßï ðÝðëï.

117

Ραψωδία

Ε

στ. 274-430

ΑΙΣΘΗΤΙΚΗ ΑΝΑΛΥΣΗ

(αφηγηματικές τεχνικές – εκφραστικά μέσα) • ÕðÜñ÷åé ç óõíÞèçò åíáëëáãÞ áöÞãçóçò, ðåñéãñáöÞò êáé äéáëüãïõ, ðïõ ðñïóäßäïõí ìéá éäéáßôåñç ðïéêéëßá óôï êåßìåíï.

Παρομοιώσεις:

(óô. 299) «êáé ùò èáññåôü óôçí ñþìçí ôïõ ëéïíôÜñé» / (óô. 331-332) «äåí ïìïéÜæåé ìå ôåò èåÝò».

Μεταφορές: (óô. 278) «ôï ðéêñü âÝëïò» / (óô. 288-289) «÷ïñôÜóù óôï áßìá» / (óô. 347) «Ýóõñå êñáõãÞí» / (óô. 388) «ðïëåìüäéøïò» / (óô. 417) «ïé ðüíïé Ýðáõóáí» / (óô. 419) «ìå ëüãéá ìåôùñéóôéêÜ êåíôïýóáí ôïí Êñïíßäçí» / (óô. 427) «×ñõóÞí Áöñïäßôçí». Προσωποποιήσεις: (óô. 291-292) «êáé ï óêëçñüò ÷áëêüò ôá ëåõêÜ äüíôéá ôïõ ðÝñáóå» / (óô. 330) «Üðïíï ëéïíôÜñé» / (óô. 361) «ðëçãÞ ìå óöÜæåé» / (óô. 394) «âáóÜíéæåí ï ðüíïò».

118

Επίθετα: (óô. 275) «ãïñãÜ Üëïãá» / (óô. 276) «ëáìðñüò ãüíïò» / (óô. 277) «ãüíå óéäçñüêáñäå» / (óô. 277) «èáõìáóôïý ÔõäÝùò» / (óô. 278) «ãïñãü âÝëïò» / (óô. 280) «ìáêñüóêéïí êïíôÜñé» / (óô. 282) «÷Üëêéíç Üêñç» / (óô. 285) «êáý÷çìá… ìåãÜëï» / (óô. 286) «áôñüìçôïò, äõíáôüò, ÄéïìÞäçò» / (óô. 289) «áäÜìáóôïí ðïëåìéóôÞí» / (óô. 295) «Üñìáôá åýìïñöá êáé ïëüëáìðñá» / (óô. 317, 346) ôá÷õΐððùí Äáíáþí / (óô. 320) «áíäñåßïò ÄéïìÞäçò» / (óô. 323) «êáëüôñé÷á Üëïãá» / (óô. 324) «ãåííáßïõò Á÷áéïýò» / (óô. 327) «âáèéÜ êáñÜâéá» / (óô. 328) «ïëüëáìðñá ëïõñßá» / (óô. 329) «óôåñåüðïäá Üëïãá» / (óô. 330) «Üðïíï êïíôÜñé» / (óô. 331) «Üíáäñç èåÜ» / (óô. 334) «ìåãÜ ðëÞèïò» / (óô. 335) «èáõìáóôïý ÔõäÝùò» / (óô. 336) «ôñõöåñü ÷Ýñé» / (óô. 340) «ìÜêáñåò èÝïé» / «áíáßìáôïé êáé áèÜíáôïé» / (óô. 345) «íÝöïò ìáýñïí», «áêüíôé ÷áëêïöüñï» / (óô. 353) «ìåëáíüí ôï ñüäéíüí ôçò óþìá» / (óô. 354) «ç ºñéò ç áíåìüðïäç» / (óô. 355) «Üãñéïí ¢ñç» / (óô. 358) «ôá ÷ñõóïóôÝöáí’ Üëïãá» / (óô. 364) «ç èëéâåñÞ» (åíí. Áöñïäßôç) / (óô. 371) «ðïèçôÞí êüñçí» / (óô. 375) «öéëüãåëç Áöñïäßôç» / (óô. 376) «ìåãáëüøõ÷ïò Ôõôåßäçò» / (óô. 381) «óåâáóôÞ Äéþíç» / (óô. 386) «ÅöéÜëôçò ï äåéíüò» / (óô. 387) «÷Üëêéíïí áããåßïí» / (óô. 388) «ðïëåìüäéøïò ¢ñçò» / (óô. 391) «óêëçñüò äåóìüò» / (óô. 394) «áãéÜôñåõôïò… ðüíïò» / (óô. 395) «èåüñáôïò ï ¢ñçò», «ðéêñüí âÝëïò» / (óô. 396) «áéãéäïãüñïõ Äßá» / (óô. 399) «ðåñßëõðïò» (åíí. ï ¢ñçò) / (óô. 400) «ìÝãáí þìïí» / (óô. 401) «âüôáíá ðáõóßðïíá» / (óô. 403) «ï Üèëéïò, ï áõèáäÝóôáôïò åñãÜôçò» / (óô. 414) «íõìöåõôüò ôçò óýíôñïöïò» / (óô. 415) «èáõìáóôÞ ãõíÞ» / (óô. 419) «ëüãéá ìåôåùñéóôéêÜ» / (óô. 420) «ãëáõêïìÜô’ ÁèÞíç» / (óô. 425) «÷ñõóÞí âåëüíçí», «ôñõöåñü ÷Ýñé» / (óô. 426) «ýøéóôïò ðáôÝñáò» / (óô. 427) «÷ñõóÞí… Áöñïäßôçí» / (óô. 428) «Ýñãá ðïëåìéêÜ» / (óô. 429) «æçëåõôÝò öñïíôßäåò» / (óô. 430) «ìáíéùìÝíïò ¢ñçò».

Εικόνες:

(óô. 280) Ï ÐÜíäáñïò ÷ôõðÜåé ôïí ÄéïìÞäç / (óô. 290-293) Ç ÁèçíÜ êáôåõèýíåé ôï êïíôÜñé / (óô. 297-298) Ï Áéíåßáò õðåñáóðßæåôáé êáé ôï íåêñü ÐÜíäáñï / (óô. 323-314) Ç Áöñïäßôç óþæåé ôïí Áéíåßá / (óô. 337-339) Ï ôñáõìáôéóìüò ôçò Áöñïäßôçò / (óô. 370-371) Ç Áöñïäßôç óôçí áãêáëéÜ ôçò Äéþíçò / Ï ÇñáêëÞò ôñáõìáôßæåé ôçí ¹ñá (óô. 392-393).

Ραψωδία

Ε

στ. 274-430

119

ΑΠΑΝΤΗΣΕΙΣ

Ραψωδία

Ε

στ. 274-430

στις ερωτήσεις – θέματα για συζήτηση του σχολικού βιβλίου 1. Για να προσδιορίσουμε τις «σκηνές» μιας ευρύτερης ενότητας χρησιμοποιούμε ως κριτήρια τις εξής αλλαγές: α) τόπου, β) προσώπων ή εισαγωγή νέου προσώπου και γ) τόπου και προσώπων. Με τη βοήθεια των κριτηρίων, να διακρίνετε τις σκηνές της ενότητας και να τις εντάξετε στον ακόλουθο πίνακα, συμπληρώνοντας όλα τα απαραίτητα στοιχεία:

120

óêçíÞ

óêçíéêü

ðñüóùðá

ôßôëïò

1ç: óô. 274-310

Ðåäßï ìÜ÷çò

ÄéïìÞäçò, ÐÜíäáñïò, Áéíåßáò

Ï ÄéïìÞäçò óêïôþíåé ôïí ÐÜíäáñï êáé ôñáõìáôßæåé ôïí Áéíåßá

2ç: óô. 311-317

Ðåäßï ìÜ÷çò

Áöñïäßôç, Áéíåßáò

Ç Áöñïäßôç óþæåé ôïí Áéíåßá

3ç: óô. 318-329

Ðåäßï ìÜ÷çò

ÓèÝíåëïò, Äçßðõëïò

ÓèÝíåëïò, Äçßðõëïò

4ç: óô. 330-351

Ðåäßï ìÜ÷çò

ÄéïìÞäçò, Áöñïäßôç, Áéíåßáò, Áðüëëùíáò

Ï ôñáõìáôéóìüò ôçò Áöñïäßôçò áðü ôïí ÄéïìÞäç

5ç: óô. 352-369

ÏñìçôÞñéï ôïõ ¢ñç (áñéóôåñÜ ôïõ ðåäßïõ ìÜ÷çò) – ¼ëõìðïò

ºñéäá, Áöñïäßôç, ¢ñçò

ºñéäá, Áöñïäßôç, ¢ñçò

6ç: óô. 370-417

¼ëõìðïò

Áöñïäßôç, Äéþíç

Ç Äéþíç ðáñçãïñåß êáé èåñáðåýåé ôçí Áöñïäßôç

7ç: óô. 418-430

¼ëõìðïò

ÁèçíÜ, ¹ñá, Äßáò, Áöñïäßôç

Ïé èåïß åéñùíåýïíôáé ôçí Áöñïäßôç ãéá ôïí ôñáõìáôéóìü ôçò – ðáñáéíÝóåéò Äßá

2. Αφού συζητήσετε στην τάξη και προσδιορίσετε τα χαρακτηριστικά της αριστείας στην ομηρική μάχη, να επισημάνετε τα στοιχεία της ενότητας (στ. 274-430) που δικαιολογούν τον τίτλο της Ε ραψωδίας «Διομήδους αριστεία».

Ραψωδία

Ε

στ. 274-430

«Ἀñéóôåßá» ïíïìÜæåôáé ç áíÜäåéîç ôçò áíäñåßáò åíüò Þñùá êáôÜ ôç äéÜñêåéá ôçò ìÜ÷çò ìå äéáäï÷éêÝò íéêçöüñåò ìïíïìá÷ßåò Þ ìå êÜðïéï áíäñáãÜèçìá. ÓõíÞèùò ï Þñùáò Ý÷åé êáé ôç âïÞèåéá åíüò èåïý, ðïõ ôïõ äßíåé ìéá áêáôáíßêçôç ïñìÞ, ç ïðïßá öáßíåôáé êáé óôï Ýíôñïìï ýöïò ôïõ áíôéðÜëïõ ôïõ. ÊÜèå ðïëåìéóôÞò áñéóôåýåé ìå äéáöïñåôéêü ôñüðï, ð.÷. ï ÄéïìÞäçò ìå åðßèåóç, ï Áßáíôáò ìå Üìõíá êáé ï ÌåíÝëáïò ìå ôçí çèéêÞ óõìðáñÜóôáóç. Ç «ÄéïìÞäïõò ἀñéóôåßá» Ý÷åé üëá ôá áíáìåíüìåíá ÷áñáêôçñéóôéêÜ: • åóôßáóç ôïõ ðïéçôÞ óôéò óêçíÝò ìÜ÷çò ðïõ áöïñïýí ôï ÄéïìÞäç, • ï ÄéïìÞäçò áíôéìåôùðßæåé ìüíïò ôïõ äýï áíôéðÜëïõò, óêïôþíåé ôïí ÐÜíäáñï, ôñáõìáôßæåé ôïí Áéíåßá êáé, ùò êïñýöùóç, ôñáõìáôßæåé êáé ôç èåÜ Áöñïäßôç êáé, áñãüôåñá, ôïí ¢ñç, • ìéëÜåé óôïí ÐÜíäáñï êáé óôçí Áöñïäßôç ìå ôçí áõôïðåðïßèçóç ôïõ íéêçôÞ, • Ý÷åé ùò óõìðáñáóôÜôç ôïõ ôçí ÁèçíÜ. Áîéïóçìåßùôç åßíáé ç ôñïìáêôéêÞ êñáõãÞ ôïõ Áéíåßá, ðïõ èõìßæåé ôéò êñáõãÝò ôùí ðïëåìéóôþí ôïõ 1821 êáé ôçí éá÷Þ «ÁÝñá!» ôïõ Ýðïõò ôïõ ’40, êáèþò êáé ç èåüñáôç ðÝôñá ðïõ ðåôÜåé ï ÄéïìÞäçò åíáíôßïí ôïõ Áéíåßá (êáé ðïõ èõìßæåé ðÜëé óôïé÷åßï ìÜ÷çò ôïõ 1821).

3. Τι ακριβώς προσπαθούν να πετύχουν με τις ενέργειές τους ο Αινείας και ο Διομήδης στους στ. 297-306; Ποιους κανόνες της ομηρικής μάχης αναγνωρίζετε στο συγκεκριμένο χωρίο; Ôüóï ï Áéíåßáò üóï êáé ï ÄéïìÞäçò ðñïóðáèïýí íá ðÜñïõí ôï óþìá ôïõ íåêñïý ÐáíäÜñïõ, ï ðñþôïò ãéá íá ìçí ðÝóåé óôá ÷Ýñéá ôùí å÷èñþí êáé áôéìáóôåß êáé ãéá íá ôï ôéìÞóåé ìå ôáöÞ, êáé ï äåýôåñïò ãéá íá ïëïêëçñþóåé ôç íßêç ôïõ êáé íá óêõëÝøåé ôá üðëá ôïõ (ðâ. È 330 ê.åî., Í 419 ê.åî., Ñ 4-8, 132-137). Áêïëïõèïýí, ëïéðüí, êáé ïé äýï ôïõò êáíüíåò ôçò ïìçñéêÞò ìÜ÷çò ðïõ áñìüæïõí óôçí ðëåõñÜ ðïõ áíÞêïõí. Áêñéâþò åðåéäÞ ðñüêåéôáé ãéá ìéá óêçíÞ ðïõ áðáíôÜ åðáíåéëçììÝíùò óôï ðáñüí Ýðïò, ðñÝðåé íá èåùñÞóïõìå éäéáßôåñá âáñýíïõóá ôç óçìáóßá ôçò.

4. Στις σκηνές μάχης των στ. 274-365 αναφέρονται κάποιοι τραυματισμοί (θανατηφόροι ή όχι). Αφού συγκεντρώ-

121

Ραψωδία

Ε

στ. 274-430

σετε τα χωρία αυτά, να επισημάνετε τις λεπτομέρειες που δίνει ο ποιητής και να γράψετε τα συμπεράσματά σας, σχετικά με α) την ακρίβεια των περιγραφών του και β) τις γνώσεις ανατομίας που είχε. Να δικαιολογήσετε τις απόψεις σας με στοιχεία από το κείμενο. á) Ï ôñáõìáôéóìüò ôïõ ÐáíäÜñïõ (óô. 290-6), ôïõ Áéíåßá (óô. 305-310) êáé ôçò Áöñïäßôçò (óô. 334-8) ÷áñáêôçñßæïíôáé áðü Ýíôïíç ðåñéãñáöÞ êéíÞóåùí (ìå ñÞìáôá êßíçóçò, ð.÷. ðÝöôåé, óöåíäïíßæåé, åðÞäçóåí ê.ëð.) êáé ëåðôïìåñÞ ðåñéãñáöÞ ôïõ ôñáýìáôïò. Ç ùìÞ áíáöïñÜ óôï åßäïò ôïõ ôñáýìáôïò êáé óôéò Üìåóåò áíôéäñÜóåéò ôïõ ôñáõìáôéóìÝíïõ õðïãñáììßæïõí áêüìç ðåñéóóüôåñï ôçí áñéóôåßá ôïõ ÄéïìÞäç. â) Êáé óôéò ôñåéò ðåñéðôþóåéò, ç áêñßâåéá óôçí ðåñéãñáöÞ ôçò ðïñåßáò ôïõ öïíéêïý üðëïõ, ôïõ ôñáýìáôïò êáé ôçò áéôßáò ôïõ èáíÜôïõ êáèéóôïýí óáöÞ ôç ãíþóç áíáôïìßáò ðïõ åß÷å ï ðïéçôÞò, ï ïðïßïò ãé’ áõôü êáé Ýíéùóå ôçí Üíåóç íá ðñïâåß óå ìéá ôÝôïéá ðáñáóôáôéêÞ – êéíçìáôïãñáöéêÞ êáôáãñáöÞ. Óôïí ÐÜíäáñï äéáâÜæïõìå ãéá ìéá ðïñåßá ôïõ áêïíôßïõ (ìýôç – äüíôéá – ãëþóóá – ðéãïýíé), ðïõ äåí áöÞíåé ðåñéèþñéá ãéá åðéâßùóç. Ï ôñáõìáôéóìüò ôïõ Áéíåßá óôçí êïõôÜëá êáé óôá äýï íåýñá åßíáé áíáìåíüìåíï íá ôïí ðáñáëýóåé. ÔÝëïò, ç Áöñïäßôç ôñáõìáôßæåôáé óôçí ðáëÜìç, áðü üðïõ åßíáé ëïãéêü íá Ý÷åé ìåãÜëç áéìïññáãßá (ôïõ é÷þñá).

5. Στα αρχαία ελληνικά κείμενα που έχετε διδαχθεί (Οδύσσεια, Ηρόδοτος) γνωρίσατε την ηθική αντίληψη που εκφράζει το σχήμα «ύβρις-νέμεσις-τίσις»: όταν κάποιος ξεπερνά το μέτρο, τα επιτρεπτά όρια της ανθρώπινης φύσης, και συμπεριφέρεται προσβλητικά απέναντι σε θεούς και ανθρώπους, τότε λέμε ότι διαπράττει «ύβρη», η οποία προκαλεί τη «νέμεση», την οργή δηλαδή των θεών, και επέρχεται η «τίση», η τιμωρία του. Έχοντας υπόψη σας αυτά, να επισημάνετε ποιος διατυπώνει αυτή την αντίληψη στην ενότητα και να συζητήσετε στην τάξη αν ο τραυματισμός της Αφροδίτης από το Διομήδη αποτελεί «ύβρη», για την οποία πρέπει να περιμένουμε την τιμωρία του ήρωα. Να στηρίξετε τις απόψεις σας στο κείμενο (θα σας βοηθήσει και η Περιληπτική αναδιήγηση της ραψωδίας Ε).

122

Ç Äéþíç óôïõò óôß÷ïõò 406-415 ðñïâëÝðåé ôï èÜíáôï ôïõ ÄéïìÞäç ùò öõóéêü åðüìåíï ôçò ýâñçò ðïõ äéÝðñáîå, ôñáõìáôßæïíôáò êáé ðñïóâÜëëïíôáò ìéá èåÜ, ôçí êüñç ôçò. ÌÝóá áðü ôïõò óôß÷ïõò áõôïýò ëïéðüí

åêöñÜæåôáé ç çèéêÞ áíôßëçøç ðïõ áíôéóôïé÷åß óôï ôñßðôõ÷ï: «ýâñéò-íÝìåóéò-ôßóéò». ÓõãêåêñéìÝíá, óôïõò óô. 334-338 ï ÄéïìÞäçò ôñáõìáôßæåé ìå ôï êïíôÜñé ôïõ ôç èåÜ êáé ëßãï áñãüôåñá, óôïõò óô. 348-351, ôç ÷ëåõÜæåé ìå ëüãéá ðñïóâëçôéêÜ ãéá ôçí áäõíáìßá ôçò óôçí ðïëåìéêÞ ôÝ÷íç. ÁíáìöéóâÞôçôá ï Þñùáò Ý÷åé îåðåñÜóåé ôá åðéôñåðôÜ üñéá ðïõ éóïññïðïýí ôç ó÷Ýóç áèáíÜôùí êáé èíçôþí. ÁõôÞ ôïõ ç ðñÜîç êáé ç óõìðåñéöïñÜ åðéâÜëëåé ôç íÝìåóç êáé ôçí ôßóç ôïõ, ìéá ôéìùñßá ðïõ üðùò ëÝåé êáé ç Äéþíç èá åßíáé ï èÜíáôïò. Óôç ñáøùäßá Å ç ÁèçíÜ åßíáé åêåßíç ðïõ ðñïôñÝðåé ôïí ÄéïìÞäç íá ôñáõìáôßóåé ôçí Áöñïäßôç êáé ìåôÜ íá åðéôåèåß óôïí ¢ñç. Ãßíåôáé èá ëÝãáìå ï Þñùáò ðéüíé ôçò ÁèçíÜò, åêôåëåóôéêü üñãáíü ôçò. Óáöþò êáé ç óõìðåñéöïñÜ ôïõ ÄéïìÞäç äéêáéïëïãåßôáé êáèþò áõôüò áðëþò åêôÝëåóå ìéá èåúêÞ åíôïëÞ, éêáíïðïßçóå ôçí åðéèõìßá ôçò ðñïóôÜôéäáò èåÜò ôïõ. Äåí ìðïñåß üìùò íá ìåßíåé áôéìþñçôç ç ðñÜîç ôïõ, ãéáôß áíåîÜñôçôá áðü ôçí ðáñüôñõíóç ôçò ÁèçíÜò, ï Þñùáò ðñÝðåé íá Ý÷åé ðÜíôá åðßãíùóç ôùí ðñÜîåþí ôïõ êáé ôçí áðüëõôç åõèýíç ãé’ áõôÝò. ¸ðñåðå íá îÝñåé üôé ç ÁèçíÜ åß÷å ðñïóùðéêü üöåëïò áðü ôïí ôñáõìáôéóìü êáé ôçí ðñïóâïëÞ ôçò Áöñïäßôçò, êáé üôé ôïí ÷ñçóéìïðïßçóå ãéá íá ðåôý÷åé ôï óôü÷ï ôçò. ¼öåéëå åðßóçò íá îÝñåé üôé ùò èíçôüò äåí ðñÝðåé íá ôá âÜæåé ìå èåïýò, ãéáôß Ýôóé äéáðñÜôôåé ýâñç êáé åßíáé óßãïõñç ç ôéìùñßá ôïõ. Áðïäåß÷ôçêå, ëïéðüí, «ìùñüò», üðùò áíáöÝñåé ç Äéþíç óôïõò óô. 406-409: «Ýâáëå êáé äåí óêÝðôåôáé ï ìùñüò ðïõ ïëßãåò Ý÷åé / çìÝñåò üðïéïò ðüëåìïí êéíåß ôùí áèáíÜôùí».

Ραψωδία

Ε

στ. 274-430

6. Η ενότητα, αν και αποτελεί τμήμα της περιγραφής μιας σκληρής μάχης, δε στερείται γεγονότων που έχουν κωμική διάσταση. Ποια είναι αυτά και πώς εξηγείτε την ύπαρξή τους μέσα σε ένα ηρωικό έπος; Êùìéêüò åßíáé ï ÷áñáêôÞñáò ôçò ðåñéãñáöÞò ôïõ ôñáõìáôéóìïý ôçò Áöñïäßôçò, ç ïðïßá, ìå áðüëõôá áíèñùðïìïñöéêü ôñüðï, âãÜæåé êñáõãÝò ðüíïõ, æáëßæåôáé, ìåëáíéÜæåé, öùíÜæåé ôïí áäåëöü ôçò ãéá âïÞèåéá, êëáßåé óáí ðáéäÜêé óôçí áãêáëéÜ ôçò ìÜíáò ôçò. Ï ¼ìçñïò èÝëåé íá ôïíßóåé ôçí áôáßñéáóôç ðáñïõóßá ôçò èåÜò ôïõ Ýñùôá ìÝóá óôïí ðüëåìï êáé íá åëáöñýíåé êÜðùò ôçí áôìüóöáéñá ìå áõôüí ôïí åõñçìáôéêü, óôçí ïõóßá ôïõ, ôñüðï. ¼ëåò ïé êéíÞóåéò ôçò Áöñïäßôçò äåß÷íïõí üôé äåí ìðïñåß íá ëåéôïõñãÞóåé ìÝóá óôï ðïëåìéêü ðåñéâÜëëïí: ãéá ðáñÜäåéãìá, åíþ èá ìðïñïýóå, ßóùò, íá ðñïôéìÞóåé ôçí ôáêôéêÞ êáé ôùí Üëëùí èåþí êáé íá óêåðÜóåé ôïí Áéíåßá ìå Ýíá óýííåöï, åêåßíç ôïí áãêáëéÜæåé ìå ôï ðÝðëï ôçò ðïõ öùôïâïëåß (óô. 315), ïðüôå åêôßèåôáé áêüìç ðéï ðïëý óôá ìÜôéá ôùí áíôéðÜëùí ôïõ.

123

Ραψωδία

Ε

στ. 274-430

7. Αφού διαβάσετε με προσοχή το απόσπασμα από τη Βατραχομυομαχία (βλ. Παράλληλο κείμενο), να σημειώσετε τα σημεία εκείνα που θυμίζουν έντονα ιλιαδική μάχη, αλλά και τα στοιχεία που μετατρέπουν αυτό το επικό ποίημα σε «ειρωνική παρωδία» της Ιλιάδας. Να στηρίξετε τις απόψεις σας με χωρία από την ενότητα της Ε ραψωδίας που διδαχτήκατε. ÄéáâÜæïíôáò ôç Âáôñá÷ïìõïìá÷ßá, éäéáßôåñç ðñïóï÷Þ ðñÝðåé íá äïèåß óôçí áíôßèåóç ìåôáîý ôïõ ìåãáëüðñåðïõ ôçò åðéêÞò ãëþóóáò êáé ôçò çñùéêÞò áôìüóöáéñáò Ýíáíôé ôïõ áðëïúêïý ðåñéå÷ïìÝíïõ, óõíäõáóìüò ðïõ áðïôåëåß ôï âáóéêü êùìéêü óôïé÷åßï. Ï ôñüðïò äéåîáãùãÞò ôçò ìÜ÷çò, ôá üðëá, ç ðåñéãñáöÞ ôïõ ÷ôõðÞìáôïò, ïé ðáñüìïéåò åêöñÜóåéò (ð.÷. óô. Å 294 – óô. 205 Âáôñá÷ïìõïìá÷ßáò) èõìßæïõí Ýíôïíá éëéáäéêÞ ìÜ÷ç. Áðü ôçí Üëëç ðëåõñÜ, ôá êùìéêÜ ïíüìáôá ôùí âáôñÜ÷ùí êáé ôùí êùìéêþí, êáèþò êáé ôá ôåñÜóôéá üðëá ôùí ìéêñïóêïðéêþí «ìá÷çôþí» ìåôáôñÝðïõí áõôü ôï ðïßçìá óå «åéñùíéêÞ ðáñùäßá ôçò ÉëéÜäáò.

ΑΠΑΝΤΗΣΕΙΣ

στις Διαθεματικές δραστηριότητες – σχέδια εργασίας του σχολικού βιβλίου

124

1. Στις σκηνές της ενότητας που διδαχθήκατε είναι έντονη η παρουσία των θεών. Αφού χωριστείτε σε ομάδες, να ασχοληθείτε με τα εξής θέματα, αναφέροντας και τους στίχους του κειμένου που διακιολογούν την όποια παρατήρησή σας. α) Ποιοι θεοί εμπλέκονται στη δράση και ποιος είναι ο στόχος της παρέμβασής τους; β) Ποιοι από αυτούς είναι αθέατοι στους θνητούς ή κάνουν αθέατο κάποιον προστατευόμενό τους για να τον σώσουν; Με ποιον τρόπο επιτυγχάνεται κάθε φορά αυτό; […] γ) Να συγκεντρώσετε και να παρουσιάσετε στην τάξη περιπτώσεις, είτε από τα εξωσχολικά σας διαβάσματα είτε από τον κινηματογράφο, όπου χρησιμοποιείται το μοτίβο του «αθέατου ή της «μεταμόρφωσης» του ήρωα, προσπαθώντας παράλληλα να εξηγήσετε γιατί τέτοιες ικανότητες συγκινούν πάντα τους ανθρώπους […]

á) Óôç äñÜóç åìðëÝêïíôáé ç ÁèçíÜ (óô. 290-296), ãéá íá âïçèÞóåé ôïí ÄéïìÞäç, ç Áöñïäßôç (óô. 311-319), ãéá íá óþóåé ôïí Áéíåßá, ï Áðüëëùíáò (óô. 344-346), ãéá íá ðñïóôáôÝøåé ôïí Áéíåßá ìåôÜ ôïí ôñáõìáôéóìü ôçò Áöñïäßôçò, ç ºñéò (óô. 354-356, 364-365), ãéá íá âïçèÞóåé ôçí Áöñïäßôç íá âñåé ôïí ¢ñç êáé íá åðéóôñÝøåé óôïí ¼ëõìðï, êáé ï ¢ñçò (óô. 363364), ãéá íá äþóåé ôá ÜëïãÜ ôïõ óôçí Áöñïäßôç. â) ÃåíéêÜ ïé èåïß åßíáé áèÝáôïé üôáí ðáñåìâáßíïõí. Ç Áöñïäßôç êñýâåé ôïí Áéíåßá óôï ðÝðëï ôçò (óô. 314-317), ï Áðüëëùíáò êÜíåé áèÝáôï ôïí Áéíåßá ìå Ýíá ìáýñï íÝöïò (óô. 343-346), üðùò êáé óôéò ñáøùäßåò Á êáé à Þôáí áèÝáôïé ï Áðüëëùíáò, ç ÁèçíÜ êáé ç ÈÝôéäá. ã) Ç éäéüôçôá ôïõ «áüñáôïõ» Þ ôïõ «ìåôáìïñöùìÝíïõ» åßíáé ðïëý óõ÷íü ìïôßâï óôç ëïãïôå÷íßá êáé ôïí êéíçìáôïãñÜöï, êõñßùò åðéóôçìïíéêÞò öáíôáóßáò. Áðü ôïí «Áüñáôï Üíèñùðï» ôïõ G.G. Wells, óôïí ðëáôùíéêü ìýèï ìå ôï äá÷ôõëßäé ôïõ Ãýãç, ðïõ ôïí Ýêáíå áüñáôï, êáé áðü ôïí “Superman” óôïí «¢ñ÷ïíôá ôùí Äá÷ôõëéäéþí» ìå ôç ìáãéêÞ êÜðá ðïõ åîáöáíßæåé ôïí ìéêñü Þñùá, ï Üíèñùðïò óõãêéíåßôáé ìå ôéò õðåñöõóéêÝò äõíÜìåéò. ºóùò ãéáôß âáèéÜ ìÝóá ôïõ èá Þèåëå íá åßíáé ðáíôïäýíáìïò êáé íá ìðïñåß íá åêðëçñþíåé êÜèå åðéèõìßá ôïõ…

2. Στα ομηρικά έπη συναντάμε συχνά το στοιχείο του «θαυμαστού», αυτού δημαδή που υπερβαίνει τους φυσικούς και λογικούς νόμους, του υπερφυσικού, το οποίο συνυφαίνεται με την ανθρωπομορφική αντίληψη που διέπει το θεολογικό σύστημα των αρχαίων Ελλήνων. Αφού μελετήσετε την ενότητα (στ. 274-430) και την Περιληπτική αναδιήγηση όλης της ραψωδίας Ε: α) Να επισημάνετε τις περιπτώσεις «θαυμαστού» που θα συναντήσετε και να τις αναλύσετε με λίγα λόγια. β) Να καταγράψετε τα ανθρώπινα χαρακτηριστικά (ιδιότητες, συμπεριφορές, αισθήματα κτλ.) των θεών που εμπλέκονται στη δράση ή απλώς αναφέρονται. γ) Να σημειώσετε τις περιπτώσεις εκείνες όπου ο ανθρωπομορφισμός οδηγείται στα άκρα, αλλά και τα χαρακτηριστικά που παραμένουν οπωσδήποτε θεϊκά. δ) Να συζητήσετε στην τάξη σχετικά με τις αντιλήψεις αυτές των αρχαίων Ελλήνων, αλλά και για τις δυνατότητες που παρέχει στον ποιητή η λογοτεχνική εκμετάλλευσή τους. ε) Να βρείτε ανάλογες αντιλήψεις στα Θρησκευτικά, σε κείμενα της Νεοελληνικής Λογοτεχνίας ή σε άλλα διαβάσματά σας […]

Ραψωδία

Ε

στ. 274-430

125

Ραψωδία

Ε

στ. 274-430

126

á) Ðåñéðôþóåéò «èáõìáóôïý» óõíáíôÜìå óôïõò óô. 315-6, üðïõ ç Áöñïäßôç óþæåé ôïí Áéíåßá êñýâïíôÜò ôïí ìå ôï ðÝðëï ôçò, óôïõò óô. 344-6, üðïõ ï Áðüëëùíáò êñýâåé ôïí Áéíåßá ìå Ýíá ìáýñï íÝöïò, óôï óô. 356, üðïõ ï ¢ñçò êáé ôá ÜëïãÜ ôïõ åßíáé óêåðáóìÝíá ìå ïìß÷ëç, êáé óôïõò óô. 416-417, üðïõ ç Äéþíç èåñáðåýåé ìå ìáãéêü ôñüðï ôçí Áöñïäßôç. â) Ç ÁèçíÜ âïçèÜ ôïí ÄéïìÞäç íá ñßîåé êáëÜ ôï áêüíôéü ôïõ (óô. 290-291), ç Áöñïäßôç ðáëåýåé íá óþóåé ôï ðáéäß ôçò (óô. 314-17), áëëÜ äåí Ý÷åé áñêåôü èÜññïò ãéá ôïí ðüëåìï (óô. 332), ï ¢ñçò (óô. 363) êáé ï Áðüëëùíáò (óô. 344-6) áëëÜ êáé ç ºñéò (óô. 354 ê.åî.) âïçèïýí ôçí Áöñïäßôç. ã) Ï áíèñùðïìïñöéóìüò óçìåéþíåôáé óå áêñáßá ìïñöÞ óôçí ðåñßðôùóç ôñáõìáôéóìïý êáé ðüíïõ ôùí èåþí, ð.÷. ôçò Áöñïäßôçò. Ùóôüóï, äåí ðåèáßíïõí, ïðüôå ôï «èáõìáóôü» ôçò áèáíáóßáò êáé ôçò ìáãéêÞò èåñáðåßáò äéáôçñåßôáé. ä) Ïé èåïß ôùí áñ÷áßùí ÅëëÞíùí ìïéÜæïõí íá Ý÷ïõí åöåõñåèåß êáô’ åéêüíá êáé êáè’ ïìïßùóßí ôïõò. Ï ÷áñáêôÞñáò ôïõò åßíáé åìðíåõóìÝíïò áðü êÜèå åßäïõò áíèñþðéíï ÷áñáêôçñéóôéêü, ôüóï ðïëý, ðïõ Ý÷ïõí áíá÷èåß óå óýìâïëá: ôçò óïößáò (ÁèçíÜ), ôçò ïìïñöéÜò (Áöñïäßôç) ê.ëð. Ùóôüóï, äéáôçñïýí êáé ôéò õðåñöõóéêÝò éäéüôçôÝò ôïõò, åêöñÜæïíôáò, ßóùò, êáé ôçí åðéèõìßá ôùí áíèñþðùí ãéá ìåãáëýôåñç äýíáìç êáé áèáíáóßá. Ï ¼ìçñïò áîéïðïéåß ìå ôïí êáëýôåñï ôñüðï ôéò áíèñþðéíåò éäéüôçôåò ôùí èåþí, åíôÜóóïíôÜò ôïõò óå êïìâéêÜ óçìåßá ôçò õðüèåóçò ôïõ Ýðïõò ôïõ. ÅîÜëëïõ, ç óõíýðáñîç èåþí êáé èíçôþí óôïí åðéêü êüóìï äåí èá ìðïñïýóå íá åß÷å åðéôåõ÷èåß, áí ïé èåïß Þôáí åíôåëþò äéáöïñåôéêïß áðü ôïõò áíèñþðïõò.

Ραψωδία

Ε

στ. 431-909

ΠΕΡΊΛΗΨΗ

στ. 431-909

Ï ÄéïìÞäçò åðé÷åéñåß íá óêïôþóåé ôïí Áéíåßá ôñåéò öïñÝò, êáé ï èåüò Áðüëëùíáò ôïõ êáôáëïãßæåé Ýðáñóç. Ï Áéíåßáò ìåôáöÝñåôáé óôçí ÐÝñãáìï, üðïõ ôïí öñïíôßæïõí ç Ëçôþ êáé ç ¢ñôåìç. Ï Áðüëëùíáò âÜæåé óôç èÝóç ôïõ Áéíåßá Ýíá ïìïßùìá, ãýñù áðü ôï ïðïßï åîáêïëïõèïýí íá ìÜ÷ïíôáé ïé Ôñþåò, êáé êáëåß ôïí ¢ñç íá áðïìáêñýíåé áðü ôç ìÜ÷ç ôïí ÄéïìÞäç. Ï ¢ñçò åìøõ÷þíåé ôïõò Ôñþåò êáé ï ¸êôïñáò ðáñáêéíåß ôïõò ðïëåìéóôÝò ôïõ íá áãùíéóôïýí ãåííáßá. Ï ¢ñçò óõììåôÝ÷åé åíåñãÜ óôéò óõãêñïýóåéò êáé ï Áðüëëùíáò îáíáóôÝëíåé óôç ìÜ÷ç ôïí Áéíåßá. Ïé íåêñïß óùñéÜæïíôáé äåêÜäåò êáé ç íßêç ãÝñíåé åëáöñÜ ðñïò ôï ìÝñïò ôùí Ôñþùí. Åðåìâáßíåé ôüôå ç ¹ñá (ìå ôçí Üäåéá ôïõ Äßá) êáé êáôåâáßíåé, ìáæß ìå ôçí ÁèçíÜ, óôï ðåäßï ôçò ìÜ÷çò. Ç ßäéá áíáëáìâÜíåé íá åìøõ÷þóåé ôïõò Á÷áéïýò, åíþ ç ÁèçíÜ óôÝêåôáé óôï ðëåõñü ôïõ ÄéïìÞäç êáé ôïí ðáñïôñýíåé íá óõãêñïõóôåß ìå ôïí ¢ñç. Ìå ôç âïÞèåéÜ ôçò, ôñáõìáôßæåé ôï èåü ôïõ ðïëÝìïõ. Ï ¢ñçò åãêáôáëåßðåé ôç ìÜ÷ç êáé áíåâáßíåé óôïí ¼ëõìðï ãéá íá ðáñáðïíåèåß óôïí Äßá.

127

Ἕκτορος καὶ Ἀνδρομάχης ὁμιλία

ΤΟΠΟΣ: πεδιάδα της Τροίας, πύλες της Τροίας, ανάκτορα της Τροίας ΧΡΟΝΟΣ: 22 η ημέρα της Ιλιάδας ΠΡΟΣΩΠΑ: Αίαντας ο Τελαμώνιος, Διομήδης, Νέστορας (Αχαιοί) – Έκτορας, Αινείας, Γλαύκος, Πάρης, Ανδρομάχη, Έλενος (Τρώες) – Αθηνά (θεά)

Ραψωδία Ζ

Ο Έκτορας συναντά την Ανδρομάχη

Ραψωδία

Ζ

στ. 1-368

130

ΠΕΡΙΛΗΨΗ

στ. 1-368

Ï Áßáò ï Ôåëáìþíéïò óêïôþíåé ôï ìåãáëüóùìï ÁêÜìáíôá, ï ÄéïìÞäçò ôïí ¢îõëï êáé ôïí ÊáëÞóéï, ï Åõñýáëïò ôï ÄñÞóï, ôïí ÏöÝëôéï, ôïí Áßóçðï êáé ôïí ÐÞäáóï, ï Ðïëõðïßôçò ôïí Áóôýáëï, ï ÏäõóóÝáò ôïí Ðéäýôç, ï Ôåýêñïò ôïí ÁñåôÜïíá, ï Áíôßï÷ïò ôïí ¢âëçñï, ï ÁãáìÝìíïíáò ôïí ¸ëáôï, ï ËÞéôïò ôïù Öýëáêï êáé ï Åõñýðõëïò ôïí ÌåëÜíèéï. Ï ÌåíÝëáïò ðéÜíåé æùíôáíü ôïí ¢äñáóôï, ï ïðïßïò ðñïóðáèåß íá åîáãïñÜóåé ìå ëýôñá ôç æùÞ ôïõ. Ï ÁãáìÝìíïíáò ðåßèåé ôïí áäåñöü ôïõ üôé êáíÝíáò Ôñþáò äåí ðñÝðåé íá ìåßíåé æùíôáíüò êáé óêïôþíåé ï ßäéïò ôïí áé÷ìÜëùôï. Óôï ìåôáîý, ï ÍÝóôïñáò ðáñáêéíåß ôïõò Á÷áéïýò íá óõíå÷ßóïõí. Ï ìÜíôçò ¸ëåíïò ðñïôñÝðåé ôïí Áéíåßá êáé ôïí ¸êôïñá íá óôáìáôÞóïõí ôçí õðï÷þñçóç. Óõìâïõëåýåé ôïí ¸êôïñá íá ãõñßóåé óôçí Ôñïßá, üôáí ç ôÜîç óôï óôñÜôåõìá áðïêáôáóôáèåß, êáé íá ðáñáããåßëåé óôçí ÅêÜâç íá ôåëÝóåé äÝçóç óôï íáü ôçò ÁèçíÜò, ìáæß ìå ôéò Üëëåò ãåñüíôéóóåò, êáé íá õðïó÷åèåß ðëïýóéá ôÜìáôá óôç èåÜ, ðñïêåéìÝíïõ íá ëõðçèåß ôçí ðüëç êáé íá ôç óþóåé áðü ôç ìáíßá ôïõ ÄéïìÞäç. Ï ¸êôïñáò õðáêïýåé óôéò ðñïôñïðÝò ôïõ ¸ëåíïõ. Åìøõ÷ùìÝíïé áðü ôá ëüãéá ôïõ áñ÷çãïý ôïõò, ïé Ôñþåò óôáìáôïýí ôçí ïðéóèï÷þñçóç. Ôçí þñá ðïõ ï ¸êôïñáò öåýãåé ãéá ôçí Ôñïßá, ï Ãëáýêïò êáé ï ÄéïìÞäçò åôïéìÜæïíôáé íá ìïíïìá÷Þóïõí. Ï ãéïò ôïõ ÔõäÝá æçôåß íá ìÜèåé ôçí ôáõôüôçôÜ ôïõ. Ï Ãëáýêïò ôïí ðëçñïöïñåß üôé åßíáé ãéïò ôïõ Éððüëï÷ïõ êáé åããïíüò ôïõ Âåëëåñåöüíôç. Ï ÄéïìÞäçò ôïý ëÝåé üôé êÜðïôå ï ðáððïýò ôïõ, ÏéíÝáò, öéëïîÝíçóå ôïí Âåëëåñåöüíôç êáé üôé, óõíåðþò, ãåñïß äåóìïß öéëßáò óõíäÝïõí ôéò äýï ïéêïãÝíåéåò. Êé åðåéäÞ äåí åðéôñÝðåôáé ößëïé íá ðïëåìïýí ìåôáîý ôïõò, ç ìïíïìá÷ßá ìáôáéþíåôáé êáé ï Ãëáýêïò êé ï ÄéïìÞäçò áíôáëëÜóóïõí ôá üðëá ôïõò. Ï ¸êôïñáò öôÜíåé óôéò ÓêáéÝò Ðýëåò ôçò Ôñïßáò. Ãýñù ôïõ ìáæåýïíôáé ïé ãõíáßêåò êáé ôá êïñßôóéá ôùí Ôñþùí êáé ôïõ æçôïýí íá ôïõò ðåé íÝá ãéá ôïõò áíèñþðïõò ôïõò. Åêåßíïò ôéò ðñïôñÝðåé íá êÜíïõí ðáñÜêëçóç óôïõò èåïýò· ýóôåñá ðçãáßíåé óôï ðáëÜôé, üðïõ óõíáíôÜåé ôç ìçôÝñá ôïõ êáé ôçí ðñïôñÝðåé íá óõãêåíôñþóåé ôéò ãåñüíôéóóåò êáé íá êÜíåé ìáæß ôïõò äÝçóç óôçí ÁèçíÜ. Ç ÅêÜâç åêôåëåß ôéò åíôïëÝò ôïõ, áëëÜ ç ÁèçíÜ äåí åéóáêïýåé ôç äÝçóç. Óôï ìåôáîý, ï ¸êôïñáò åðéóêÝðôåôáé ôïí ÐÜñç êáé ôçí ÅëÝíç êáé ìáëþíåé ôïí áäåñöü ôïõ ãéá ôçí áðï÷Þ ôïõ áðü ôïí ðüëåìï. Ï ÐÜñçò õðüó÷åôáé íá åðéóôñÝøåé óôï ðåäßï ôçò ìÜ÷çò êáé ç ÅëÝíç ðñïèõìïðïéåßôáé íá ðåñéðïéçèåß ôïí ¸êôïñá. Åêåßíïò, üìùò, áñíåßôáé ôçí ðñüóêëçóç êáé óðåýäåé íá åðéóêåöôåß ôç ãõíáßêá êáé ôï ðáéäß ôïõ.

Ραψωδία

Ραψωδία Ζ 369-529

Ζ

στ. 369-529

Ο Έκτορας στην Τροία

Τόπος

Πρόσωπα

ÐáëÜôé ôïõ ¸êôïñá ÓêáéÝò Ðýëåò

¸êôïñáò, ïéêïíüìïò óðéôéïý, ÁíäñïìÜ÷ç, ÐÜñçò, ÁóôõÜíáêôáò

Χρόνος 22ç ìÝñá ôçò ÉëéÜäáò

ΠΕΡΙΛΗΠΤΙΚΉ ΑΝΑΔΙΉΓΗΣΗ

Ï

¸êôïñáò äåí âñßóêåé óôï ðáëÜôé ôçí ÁíäñïìÜ÷ç êáé áðïöáóßæåé íá åðéóôñÝøåé óôç ìÜ÷ç. Óôéò ÓêáéÝò Ðýëåò óõíáíôÜåé ôç óýæõãü ôïõ, ôçí ôñïöü êáé ôï ìéêñü ôïõ ãéï. Ç ÁíäñïìÜ÷ç äåí êáôáöÝñíåé íá ôïí ðåßóåé íá ìåßíåé ìÝóá óôá ôåß÷ç. Áöïý êñáôÞóåé ãéá ëßãï óôçí áãêáëéÜ ôïõ ôïí ÁóôõÜíáêôá, ï ¸êôïñáò óôÝëíåé ôçí ÁíäñïìÜ÷ç ðßóù óôï ðáëÜôé êáé åôïéìÜæåôáé íá âãåé áðü ôçí ðüëç. Ôïí ðñïëáâáßíåé ï ÐÜñçò êáé ôá äýï áäÝñöéá êéíïýí ìáæß ãéá ôï ðåäßï ôçò ìÜ÷çò.

Υποενότητες – Πλαγιότιτλοι α) στ. 369-389: Ο Έκτορας στο παλάτι του. β) στ. 390-481: Ο Έκτορας συναντάει την Ανδρομάχη. γ) στ. 482-502: Ο αποχαιρετισμός

Έκτορα – Ανδρομάχης. δ) στ. 503-529: Ο Έκτορας και ο Πάρης κατευθύνονται στο πεδίο της μάχης.

131

ΛΕΞΙΛΟΓΙΚΑ – ΠΡΑΓΜΑΤΟΛΟΓΙΚΑ

Ραψωδία

Ζ

στ. 369-529

369 369

êïõíéüôáí ôï ëïößï (ç öïýíôá) ôçò ðåñéêåöáëáßáò ôïõ· ÷áñáêôçñéóôéêü åðßèåôï ðïõ óõíüäåõå ôïõò áíäñåßïõò êáé ïñìçôéêïýò ðïëåìéóôÝò, üðùò ï ¸êôïñáò.

371

Êüñç ôïõ Çåôßùíá, âáóéëéÜ ôçò ÈÞâáò ôçò Êéëéêßáò. Ðáíôñåýôçêå ôïí ¸êôïñá êáé ìáæß áðÝêôçóáí Ýíá ãéï, ôïí ÁóôõÜíáêôá Þ ÓêáìÜíôñéï. Ï Á÷éëëÝáò åêóôñÜôåõóå êÜðïôå óôçí Êéëéêßá, ôçí ðáôñßäá ôçò, êáé óêüôùóå ôïí ðáôÝñá êáé ôá áäÝñöéá ôçò. ÌåôÜ ôçí Üëùóç ôçò Ôñïßáò, ôçí ÁíäñïìÜ÷ç ðÞñå ùò ëÜöõñï ï Íåïðôüëåìïò, ï ãéïò ôïõ Á÷éëëÝá.

372

βυζάστραν: ç ôñïöüò, ç ãõíáßêá ðïõ óõíüäåõå ôçí êõñßá ôçò, öñïíôßæïíôáò ôï ìùñü.

373

άνω εις τον πύργον: Åííïåß ôïí ðýñãï ðÜíù áðü ôéò ÓêáéÝò Ðýëåò, áð’ üðïõ ïé ãÝñïíôåò êáé ôá ãõíáéêüðáéäá ôçò Ôñïßáò ðáñáêïëïõèïýóáí ôïí ðüëåìï.

374

132

εκίνησε: îåêßíçóå, Ýöõãå. λοφοσείστης: ¸íáò ðïëåìéóôÞò, üôáí Ýôñå÷å ìå ïñìÞ óôç ìÜ÷ç,

Ανδρομάχην:

την άψογη συμβίαν:

ôçí ôÝëåéá óýæõãü ôïõ, ôç ãõíáßêá ìå

ôçí ïðïßá óõìâßùíå.

377 378 378 380 381

εδώθεν: áðü ’äþ. συννυφάδα: ç óýæõãïò ôïõ áäåñöïý ôïõ Üíôñá ìéáò ãõíáßêáò. αντράδελφην: ç áäåñöÞ ôïõ óõæýãïõ ìéáò ãõíáßêáò. εξιλεώνουν: éêáíïðïéïýí ìå èõóßåò êÜðïéïí èåü, åîåõìåíßæïõí. οικονόμα: Ç ïéêïíüìá áíÞêå óôçí ôÜîç ôùí äïýëùí, áëëÜ Þôáí

387 388

συντριμμός: Þôôá, óõíôñéâÞ. ως φρενιασμένη: Ýîáëëç, óáí

392 395

πολύχωρη: πολύδωρη:

ç ðéï Ýìðéóôç˙ åðÝâëåðå üëåò ôéò Üëëåò äïýëåò ôïõ óðéôéïý êáé Þôáí õðåýèõíç ãéá ôçí ðñïåôïéìáóßá êáé ôç äéÜèåóç ôùí õëéêþí áãáèþí ôïõ óðéôéïý. ôñåëÞ, Ýôñåîå ìáéíüìåíç, ìå

áãùíßá íá ìÜèåé.

åõñý÷ùñç.

ìéá ãõíáßêá, ãéá ôï ãÜìï ôçò ïðïßáò ï ðáôÝñáò ôçò Ýäùóå ðïëëÜ äþñá, ìåãÜëç ðñïßêá, Þ ï Üíôñáò ôçò, üôáí ôç æçôïýóå óå ãÜìï, ôçò ðñüóöåñå ðïëëÜ äþñá.

396

Ηετίων ή Αετίων:

396 401 401

Πλάκος: Âïõíü êïíôÜ óôç ÈÞâá ôçò Êéëéêßáò. Εκτορίδης: ãéïò ôïõ ¸êôïñá. όμοιον και εύμορφον αστέρα: üìïñöï ìùñü ðïõ Ýìïéáæå ìå

ÂáóéëéÜò ôçò ÈÞâáò ôçò Êéëéêßáò (ü÷é ôçò åëëçíéêÞò ÈÞâáò), ðáôÝñáò ôçò ÁíäñïìÜ÷çò.

áóôÝñé.

402

Σκαμάνδριον:

Ïíüìáóáí ôï ãéï ôïõò Ýôóé, þóôå ôï üíïìÜ ôïõ íá èõìßæåé ôïí ðïôáìü ÓêÜìáíôñï, ðïõ Ýêáíå åýöïñç ôçí ðåäéÜäá ôçò Ôñïßáò êáé ëáôñåõüôáí óáí èåüò áðü ôïõò Ôñþåò. Ïé Ôñþåò üìùò ïíüìáæáí ôï ãéï ôïõ ¸êôïñá ÁóôõÜíáêôá, äçëáäÞ âáóéëéÜ ôçò ðüëçò (ἄíáî + ἄóôõ).

409 412 416 419

όλοι αντάμα: üëïé ìáæß δι’ εμέ: ãéá ìÝíá. υψίπυλον: ðïõ Ý÷åé øçëÝò ðýëåò. νύμφες: ÈñõëéêÝò èåüôçôåò, êüñåò

421 422 424

αυτάδελφοί μου: áäÝëöéá ìïõ (áðü ßäéïõò ãïíåßò). όλοι ομού ροβόλησαν: üëïé ìáæß êáôÝâçêáí ìå ïñìÞ. των μόσχων μέσα εις τες κοπές και των λευκών προβάτων: êáèþò Ýâïóêáí ôá êïðÜäéá (êïðÝò) âïäéþí êáé Üóðñùí

425 428

σεπτήν: óåâáóôÞ, óåâÜóìéá. την έσβησεν η Άρτεμις: Ç ¢ñôåìéò ðñïêÜëåóå ôï èÜíáôü ôçò.

430 433

ανθηρός: áõôüò ðïõ óöýæåé áðü æùÞ. αγριοσυκιά: Ðñüêåéôáé ãéá Ýíá ôìÞìá ôïõ ôåß÷ïõò ôçò Ôñïßáò,

434

η πόλις καλοανέβατη, καλόπαρτο το τείχος:

435

τρεις το δοκίμασαν φορές: ÐïõèåíÜ äåí ãßíåôáé ëüãïò ãéá ôéò

436

οι Αίαντες: Óôï óôñáôüðåäï ôùí Á÷áéþí õðÞñ÷áí äýï Áßáíôåò,

436 437

Ιδομενεύς: Τυδείδης:

Ραψωδία

Ζ

στ. 369-529

ôïõ Äßá, ðïõ êáôïéêïýóáí

óå âïõíÜ.

ðñïâÜôùí.

Ç èåÜ ¢ñôåìéò ðéóôåõüôáí üôé Þôáí õðåýèõíç ãéá üëïõò ôïõò áéöíßäéïõò èáíÜôïõò ôùí ãõíáéêþí.

ìéá ôïðïèåóßá ðïõ ðÞñå ôï üíïìá áõôü ëüãù ìéáò áãñéïóõêéÜò ðïõ âñéóêüôáí åêåß. Óýìöùíá ìå ôçí ðáñÜäïóç, ôá ôåß÷ç ôçò Ôñïßáò ôá êáôáóêåýáóáí ïé èåïß Áðüëëùíáò êáé Ðïóåéäþíáò, üôáí ôïõò Ýóôåéëå ï Äßáò íá õðçñåôÞóïõí ôïí ËáïìÝäïíôá, ðáôÝñá ôïõ ÐñéÜìïõ, ãéá íá ôïõò ôéìùñÞóåé. Óôçí ðåñéï÷Þ üìùò ôçò áãñéïóõêéÜò ôï ôåß÷ïò Þôáí åõÜëùôï, ãéáôß Þôáí êáôáóêåõáóìÝíï áðü ôï èíçôü Áéáêü.

Ç ðüëç Þôáí êáëïáíÝâáôç, ãéáôß êÜðïéïò ìðïñïýóå íá óêáñöáëþóåé, íá áíÝâåé åýêïëá ó’ åêåßíï ôï óçìåßï ôïõ ôåß÷ïõò. Êáëüðáñôï Þôáí ôï ôåß÷ïò, ãéáôß Þôáí åýêïëï íá êõñéåõèåß. ôñåéò áõôÝò åðéèÝóåéò ôùí Á÷áéþí óôçí áãñéïóõêéÜ. Ï ðïéçôÞò åðéíïåß áõôÝò ôéò åðéèÝóåéò, ãéá íá öáíåß ç ðñüôáóç ôçò ÁíäñïìÜ÷çò äéêáéïëïãçìÝíç. ï ìåãÜëïò Áßáò, ï ãéïò ôïõ Ôåëáìþíá, ðïõ Þôáí âáóéëéÜò ôùí Óáëáìéíßùí, êáé ï ìéêñüò Áßáò, ï âáóéëéÜò ôùí Ëïêñþí. ÂáóéëéÜò ôùí Êñçôþí. Ï ãéïò ôïõ ÔõäÝá, ï ÄéïìÞäçò.

133

Ραψωδία

Ζ

στ. 369-529

448

Ίλιος η αγία:

ºëéïò ïíïìÜæåôáé ç ðüëç ôçò Ôñïßáò, ç ðüëç ôïõ ºëïõ. Åßíáé áãßá ãéáôß ðñïóôáôåõüôáí áðü ôï èåü Áðüëëùíá.

457

Υπέρειαν πηγήν: ÐçãÞ ðïõ âñéóêüôáí óôç Èåóóáëßá (ðåñéï÷Þ üðïõ âáóßëåõå ï Á÷éëëÝáò).

457 458 464 467 469

Μεσσηίδα: ÐçãÞ ôçò Ëáêùíßáò. στανικώς: ìå ôç âßá, åðåéäÞ ôçí áíáãêÜæïõí. όνειδος: íôñïðÞ. έσκουξ’ εκείνο: Ýêëáøå, ôóßñéîå. κόρυθα: ç êïñõöÞ ôçò ðåñéêåöáëáßáò, üðïõ óôçñéæüôáí ç öïý-

483 486 491

μυροβόλο: ìõñùäÜôï, ðïõ ìïó÷ïâïëÜåé. στοχάσου: óêÝøïõ, áíáëïãßóïõ. την ηλακάτην: ôç ñüêá· üñãáíï ýöáíóçò,

íôá, ìéá ÷áßôç ðïõ áðïôåëïýíôáí áðü ôñß÷åò ïõñÜò áëüãïõ.

ìå ôï ïðïßï ïé ãõíáßêåò Ýêëùèáí ôï ìáëëß ãéá íá ôï êÜíïõí íÞìá.

491

τ’ αργαλειό:

499 512 515 517 519 521 523 524

ν’ αναβρύσει: íá îå÷åéëßóåé. απ’ την Πέργαμον: Ç ÐÝñãáìïò Þôáí ç áêñüðïëç ôçò Ôñïßáò. πόμελλε να στρέψει: ðïõ óêüðåõå íá óôñßøåé. Αλέξανδρος: Ôéìçôéêü üíïìá ôïõ ÐÜñç. σπουδάζεις: áñãåßò, êáèõóôåñåßò. κανείς δεν θα σε ψέγει: êáíåßò äåí èá óå êáôçãïñåß. οκνηρεύεσαι: ôåìðåëéÜæåéò, áðïöåýãåéò ôç ìÜ÷ç. όταν πολλούς ονειδισμούς ενάντια σου προφέρουν: üôáí

527

κρατήρα: Ï êñáôÞñáò Þôáí Ýíá ìåãÜëï ðÞëéíï Þ áñãõñü áããåßï, ìÝóá óôï ïðïßï áíáêÜôåõáí ôï êñáóß ìå ôï íåñü ðñéí ôï ðéïõí.

Óôïí áñãáëåéü, ìéá îýëéíç êáôáóêåõÞ, ýöáéíáí ôá íÞìáôá êáé ôá Ýöôéá÷íáí ýöáóìá.

óå êáôçãïñïýí ðïëëïß Ôñþåò· ðñïöáíþò ïé Ôñþåò óõ÷íÜ Ýñé÷íáí óôïí ÐÜñç ôçí åõèýíç áõôïý ôïõ ðïëÝìïõ, áöïý Þôáí áõôüò ðïõ Ýêëåøå ôçí ÅëÝíç êáé áíÜãêáóå ôïõò Á÷áéïýò íá åêóôñáôåýóïõí åíáíôßïí ôïõò êáé íá õðïóôïýí ôá äåéíÜ ôïõ öïâåñïý áõôïý äåêáåôïýò ðïëÝìïõ.

ΕΡΜΗΝΕΥΤΙΚΑ – ΙΔΕΟΛΟΓΙΚΑ ΣΧΟΛΙΑ 380

134

την τρομερήν θεάν

Ïé Ôñþåò èùñïýóáí üôé ç èåÜ ÁèçíÜ Þôáí õðáßôéá ãéá üëåò ôéò óõìöïñÝò ôùí Ôñþùí. ÐñÜãìáôé, ç ÁèçíÜ ìÜ÷åôáé ìå ðÜèïò êáôÜ ôùí Ôñþùí, áöïý üðëéóå ôï ÷Ýñé ôïõ ÄéïìÞäç, ï ïðïßïò óêüôùóå äåêÜäåò Ôñþåò êáé ôñáõìÜôéóå áêüìá êáé ôï èåü ¢ñç

êáé ôç èåÜ Áöñïäßôç. Áñãüôåñá, üðùò èá äïýìå, èá âïçèÞóåé ôïí Á÷éëëÝá íá óêïôþóåé ôïí ¸êôïñá êáé èá óõìâÜëåé óôçí êáôáóêåõÞ ôïõ äïýñåéïõ ßððïõ, ìå ôï ïðïßï ïé Á÷áéïß èá ðÜñïõí ôåëéêÜ ôçí Ôñïßá.

Ραψωδία

Ζ

στ. 369-529

406-407 Θα σ’ αφανίσει τούτη σου η τόλμη, ω τρομερέ

¾øéóôç åßíáé ç áñåôÞ ôçò áíäñåßáò óôçí ïìçñéêÞ åðï÷Þ, åäþ üìùò ç ãåííáéüôçôá ôïõ ¸êôïñá, ç äßøá ôïõ íá ðÜåé óôç ìÜ÷ç êáé íá óêïôþóåé ôïõò å÷èñïýò èá ôïí ïäçãÞóåé óôçí áõôïêáôáóôñïöÞ ôïõ. Óôï öáýëï áõôü êýêëï, ï ¸êôïñáò äåí Ý÷åé Üëëç åðéëïãÞ áðü ôï íá õðåñáóðéóôåß ôçí ðáôñßäá ôïõ, áöïý Ýôóé åðéôÜóóïõí ïé çèéêÝò áñ÷Ýò ôïõ.

407-408 το βρέφος δε λυπείσαι τούτο / κι εμέ την άμοιρην που χήρα σου θα γίνω

Ç ÁíäñïìÜ÷ç ó’ áõôü ôï óçìåßï åêöñÜæåé ôïõò öüâïõò êáé ôçí áíáóöÜëåéÜ ôçò, ðïõ ðçãÜæïõí áðü ôçí åíäå÷üìåíç áðþëåéá ôïõ óõæýãïõ ôçò. Ç ãõíáßêá ôçò ïìçñéêÞò åðï÷Þò åîáñôéüôáí Üìåóá áðü ôï óýæõãü ôçò Þ ôçí ðáôñéêÞ ôçò ïéêïãÝíåéá. ¹ôáí ó÷åäüí áäýíáôïí íá óôáèåß ìüíç óôá ðüäéá ôçò óå êïéíùíéêü åðßðåäï, êáèþò ç ìïíáäéêÞ ôçò áó÷ïëßá Þôáí ïé ïéêéáêÝò åñãáóßåò.

416-417 αλλά τον εσεβάσθη νεκρόν

Ï Á÷éëëÝáò ôßìçóå ôï íåêñü êáé äåí êáêïðïßçóå ôï ðôþìá ôïõ, ãåãïíüò ðïõ ôïí êÜíåé Üîéï åðáßíïõ êáé èáõìáóìïý.

443-446 αν μ’ έβλεπαν ως άνανδρος να φεύγω από τη μάχην... / χάριν της δόξας του πατρός και της δικής μου ακόμη

Ï ¸êôïñáò êáôáíïåß ôïõò öüâïõò ôçò ãõíáßêáò ôïõ· äåí åðéôñÝðåôáé, üìùò, íá ðáñáäïèåß óôï óõíáßóèçìÜ ôïõ Ýíáò ðïëåìéóôÞò. Ãßíåôáé ëüãïò ãéá ôï ôé èá ðïõí ïé ãýñù ôïõ, áí êÜíåé ðßóù, íéþèåé Ýíá áßóèçìá öüâïõ êáé íôñïðÞò ìÞðùò ôïí èåùñÞóïõí äåéëü. Ìå ôç óôÜóç ôïõ êáé ôéò åðéëïãÝò ôïõ ï Þñùáò èÝëåé ðÜíôá íá êåñäßæåé ôçí åêôßìçóç ôùí óõìðïëéôþí ôïõ, íá äéáöõëÜîåé ôç äüîá ôïõ ðáôÝñá ôïõ, íá åîáóöáëßóåé ôçí õóôåñïöçìßá ôïõ êáé íá êëçñïäïôÞóåé óôéò åðüìåíåò ãåíéÝò ìåãáëýôåñç äüîá áðü áõôÞ ðïõ ðÞñå ï ßäéïò áð’ ôïí ðáôÝñá ôïõ. ¼ëá áõôÜ óõíéóôïýí ãéá Ýíáí ïìçñéêü Þñùá ôá éäáíéêÜ êáé ôéò áîßåò ôïõ.

135

Ραψωδία

Ζ

στ. 369-529

464-465 Αλλά παρά τον θρήνον σου και τ’ όνειδος ν’ ακούσω / βαθιά στην γην καλύτερα να με σκεπάσει ο τάφος

Ï ¸êôïñáò èåùñåß ôïí Ýíäïîï èÜíáôï êáëýôåñï áðü ìéá æùÞ ìåóá óôç óêëáâéÜ êáé ôçí áôßìùóç. Ç Üðïøç áõôÞ åðáíáëáìâÜíåôáé êáé êáôÜ ôçí ÅëëçíéêÞ ÅðáíÜóôáóç üôáí, èÝëïíôáò íá áðïöýãïõí ôïí ïèùìáíéêü æõãü, ïé Óïõëéþôéóóåò åðéëÝãïõí ôï èÜíáôï, ôñáãïõäþíôáò: «Êáëýôåñá ìéáò þñáò åëåýèåñç æùÞ ðáñÜ óáñÜíôá ÷ñüíéá óêëáâéÜ êáé öõëáêÞ».

486-487 ότι στον Άδη / δεν θα με στείλει άνθρωπος η ώρα μου πριν φθάσει

Ëüãéá ðáñçãïñéÜò ðñïò ôç ãõíáßêá ôïõ ðñïöÝñåé ï ¸êôïñáò, ðéóôåýïíôáò üôé, áí äåí Ý÷åé Ýñèåé ç þñá ôïõ, äåí èá ðÜèåé ôßðïôá· êáíåßò äåí ìðïñåß íá ôïõ áöáéñÝóåé ôç æùÞ. Ç ìïéñïëáôñßá Þôáí âáóéêü ÷áñáêôçñéóôéêü ôùí áñ÷áßùí ÅëëÞíùí, áöïý ðßóôåõáí üôé ç æùÞ ôïõò åîáñôÜôáé áðü ôç ìïßñá ðïõ Ý÷åé ðñïäéáãñáöåß ãé áõôïýò áðü ôüôå ðïõ ãåííÞèçêáí.

523

το θέλεις κι οκνηρεύεσαι

Ï ¸êôïñáò ðñïóðáèåß íá áíåâÜóåé øõ÷ïëïãéêÜ ôïí ÐÜñç êáé íá ôïí åíèáññýíåé. Èåùñåß üôé ï ìéêñüò ôïõ áäåëöüò áí êé Ý÷åé ðïëëÝò éêáíüôçôåò êáé äåîéüôçôåò áðü ôç öýóç ôïõ, äåí ôéò åêìåôáëëåýåôáé, ëüãù ïêíçñßáò êáé ÷áìçëÞò áõôïåêôßìçóçò.

ΗΘΟΓΡΑΦΗΣΗ ΧΑΡΑΚΤΗΡΩΝ ΕΚΤΟΡΑΣ

136

Ï ¸êôïñáò øÜ÷íåé ìå áãùíßá ôç óýæõãü ôïõ, ãåãïíüò ðïõ áðïäåéêíýåé ðüóï êáëüò êáé óôïñãéêüò óýæõãïò êáé ðáôÝñáò åßíáé. ¼ôáí ôåëéêÜ ôïõò âñßóêåé, âãÜæåé ôçí ðåñéêåöáëáßá ôïõ äåß÷íïíôáò óåâáóìü óôçí ïéêïãÝíåéÜ ôïõ êáé áðïìáêñýíïíôáò ôçí åéêüíá ôïõ ðïëÝìïõ áðü ôá ìÜôéá ôïõò. Åßíáé ðïëý ëïãéêüò ðáñÜ ôï ãåãïíüò üôé áöÞíåé åëåýèåñï ôï óõíáéóèçìáôéóìü ôïõ óôç óêçíÞ ôçò óõíÜíôçóÞò ôïõ ìå ôçí ÁíäñïìÜ÷ç. ÐñÝðåé ïðùóäÞðïôå íá åðéóôñÝøåé óôïí ðüëåìï, üðïéá êé áí åßíáé ç ôý÷ç ôïõ, äåß÷íïíôáò ðüóï êáëüò ðáôñéþôçò êáé éêáíüò êáé Üöïâïò ðïëåìéóôÞò åßíáé. Ðéóôüò óôï êáèÞêïí ôïõ, óêÝöôåôáé óõíÝ÷åéá ôçí åðéóôñïöÞ ôïõ óôï ðåäßï ôçò ìÜ÷çò. Åßíáé ðåñÞöáíïò ãéá ôï ãéï êáé ôç ãõíáßêá ôïõ êáé æçôÜ áðü ôïõò èåïýò íá ôïõò äþóïõí ëáìðñü ìÝëëïí. ÅõóåâÞò Üñ÷ïíôáò, ðåñÞöáíïò êáé åõóðëá÷íéêüò óýæõãïò êáé ðáôÝñáò,

ï ¸êôïñáò åßíáé ôñáãéêüò Þñùáò, êáèþò äéáâëÝðåé ôçí êáôáóôñïöÞ ôçò Ôñïßáò, äåí åãêáôáëåßðåé üìùò ôï êáèÞêïí ôïõ ùò ãåííáßïò çãÝôçò. ÁðÝíáíôé óôïí áäåëöü ôïõ ÐÜñç óõìðåñéöÝñåôáé ìå áãÜðç êáé åêôßìçóç, óôçñßæïíôÜò ôïí øõ÷ïëïãéêÜ ãéá íá óõíå÷ßóåé óôï ðåäßï ôçò ìÜ÷çò, üðùò ï ßäéïò óôçñßæåôáé óôçí ðßóôç ôïõ óôïõò èåïýò.

Ραψωδία

Ζ

στ. 369-529

ΑΝΔΡΟΜΑΧΗ

Åßíáé ôñõöåñÞ, åõáßóèçôç êáé áöïóéùìÝíç óýæõãïò, ç ïðïßá áãáðÜ õðåñâïëéêÜ ôçí ïéêïãÝíåéÜ ôçò. Ç ìåãÜëç ôçò áãùíßá ãéá ôïí ¸êôïñá äåí ôçò åðéôñÝðåé íá óõììåôÝ÷åé óôéò ãõíáéêåßåò óõíÞèåéåò ôçò åðï÷Þò. Êáèþò óõíïìéëåß ìå ôïí ¸êôïñá, ôïõ êñáôÜåé ôï ÷Ýñé êáé ôïõ åêöñÜæåé ôïí ðüíï êáé ôçí áíçóõ÷ßá ôçò ãéá ôçí ôý÷ç ôïõ. Åìöáíßæåé óçìÜäéá øõ÷éêÞò áäõíáìßáò êáé Ýëëåéøç øõ÷ñáéìßáò, åéäéêÜ üôáí åý÷åôáé ç ßäéá íá ðåèÜíå,é áí ÷áèåß ï óýæõãüò ôçò. ÁéóèÜíåôáé ìüíç, áäýíáìç êáé áíÞìðïñç íá áíôáðïêñéèåß óôéò õðï÷ñåþóåéò ôçò ÷ùñßò ôïí ¸êôïñá. Éäéáßôåñá óõíáéóèçìáôéêÞ êáé öïâéóìÝíç, ðáñïôñýíåé ôïí ¸êôïñá íá ìåßíåé êïíôÜ ôçò êáé íá ìçí ðÜåé óôï ðåäßï ôçò ìÜ÷çò, ãåãïíüò ðïõ ðñïêáëåß ôçí áíôßäñáóç ôïõ óõæýãïõ ôçò. ¼ôáí ï ¸êôïñáò ôçò ëÝåé íá ðÜåé óôï óðßôé, ç ÁíäñïìÜ÷ç ùò õðÜêïõç óýæõãïò õðïôÜóóåôáé óôéò ïäçãßåò ôïõ.

ΠΑΡΗΣ

ÓÝâåôáé, áãáðÜ êáé õðáêïýåé ôïí ¸êôïñá, ãéáôß Ý÷åé åðßãíùóç ôçò çèéêÞò êáôùôåñüôçôÜò ôïõ. Íéþèåé íôñïðÞ, åðåéäÞ ðñïêÜëåóå ôïí ðüëåìï áõôü, êáé öáßíåôáé ìåôáíïéùìÝíïò. ÂÝâáéá ÷áñáêôçñßæåôáé áðü ôïí ¸êôïñá ïêíçñüò êáé áõôïêáôáóôñïöéêüò, üìùò âáäßæåé óôïí ðüëåìï áðïäåéêíýïíôáò Ýôóé ôçí áíäñåßá ôïõ.

ΠΟΛΙΤΙΣΜΙΚΑ ΣΤΟΙΧΕΙΑ 391

δρόμους λαμπρούς

Ç Ôñïßá áíáöÝñåôáé üôé åß÷å ùñáßïõò äñüìïõò, ãåãïíüò ðïõ áðïäåéêíýåôáé êáé áðü ôá äåäïìÝíá ôùí áíáóêáöþí, ïé ïðïßåò Ýöåñáí óôï öùò äñüìïõò óôñùìÝíïõò ìå ðëÜêåò êáé áóâÝóôç.

416-418 αλλά τον εσεβάσθη / νεκρόν… τον έκαυσε κι εσήκωσέ του μνήμα…

Ç ÁíäñïìÜ÷ç áíáöÝñåé üôé Ýêáøáí ôïí ðáôÝñá ôçò êáé ôç óôÜ÷ôç ôçí Ýèáøáí. Áõôüò ï ôñüðïò ôáöÞò áðïôåëåß óõíÞèåéá ôçò åðï÷Þò ôïõ ÏìÞñïõ êáé ü÷é ôçò ìõêçíáúêÞò åðï÷Þò, êáôÜ ôçí

137

Ραψωδία

Ζ

στ. 369-529

ïðïßá Ýãéíå ï Ôñùéêüò ðüëåìïò (áíá÷ñïíéóìüò). Óôá ÷ñüíéá ôïõ Ôñùéêïý ðïëÝìïõ ôïõò íåêñïýò ôïõò Ýèáâáí, äåí ôïõò Ýêáéãáí. Áí Þôáí óçìáíôéêÜ ðñüóùðá, Ýóôçíáí åðÜíù óôïí ôÜöï ôïõò Ýíá ìíçìåßï. Óôá ÷ñüíéá ôïõ ÏìÞñïõ ôïýò íåêñïýò ôïõò Ýêáéãáí êáé ôç óôÜ÷ôç ôïõò ôçí ôïðïèåôïýóáí óå ðÞëéíï áããåßï.

425-428 Και την σεπτήν μητέρα μου, βασίλισσα στην Θήβην / δούλην εδώ την έφερε με τ’ άλλα λάφυρά του. / Και αφού με δώρ’ αμέτρητα κατόπι εξαγοράσθη /… πατρός μου. 454-458 Όταν κανείς των Αχαιών σε πάρει εις την δουλείαν… από σκληρήν ανάγκην·

Ïé äïýëïé Þôáí áé÷ìÜëùôïé ðïëÝìïõ. Óôá áñéóôïêñáôéêÜ óðßôéá äïýëåõáí ìÝóá óôï óðßôé Þ Ýîù áðü áõôü, óôá ÷ùñÜöéá Þ óôá áìðÝëéá, ùò ðáñáìÜíåò Þ ùò ïéêïíüìåò, ùò ãåùñãïß Þ ùò êôçíïôñüöïé. Óôïí ðüëåìï ç áñðáãÞ ëáöýñùí, áíôéêåéìÝíùí, æþùí Þ êáé áíèñþðùí, Þôáí ðñÜîç áíäñåßáò. ÖõóéêÜ, ôï ìåãáëýôåñï ìÝñïò ôùí ëáöýñùí ðÞãáéíå óôïí áñ÷çãü Þ óôï âáóéëéÜ. Ç áðåëåõèÝñùóç ôùí áé÷ìáëþôùí ìðïñïýóå íá ðñáãìáôïðïéçèåß áí äßíïíôáí ùò áíôÜëëáãìá ðïëýôéìá äþñá, üðùò äüèçêáí ãéá íá åëåõèåñþóïõí ïé Á÷áéïß ôç ìçôÝñá ôçò ÁíäñïìÜ÷çò.

ΑΙΣΘΗΤΙΚΗ ΑΝΑΛΥΣΗ (αφηγηματικές τεχνικές – εκφραστικά μέσα) • Ãéá ôá Üóôï÷á åñùôÞìáôá, âë. ðáñáêÜôù åñþô. 2.

Παρομοίωση: (óô. 388) «êáé ùò öñåíéáóìÝíç» / (óô. 401) «üìïéïí áóôÝñá» / (óô. 506-514) «êáé ùò üôáí óðÜóåé ôïí äåóìüí… ïìïßùò áð’ ôçí ÐÝñãáìïí… ëáìðïêïðïýóå üëïò» / (óô. 514) «ùóÜí Þëéïò». Επίθετα:

138

(óô. 369) «ëïöïóåßóôçò ¸êôùñ» / (óô. 370) «ëáìðñü ìÝãáñï» / (óô. 371) «ëåõêü÷åñçí ÁíäñïìÜ÷ç» / (óô. 374) «Üøïãçí óõìâßáí» / (óô. 381) «Ýîõðíç ïéêïíüìá» / (óô. 385) «ôñïìåñÞ èåÜí» / (óô. 387) «íßêç ôñáíÞ» / (óô. 392) «ðïëý÷ùñç ðïëéôåßáí» / (óô. 394) «áóýãêñéôç ÁíäñïìÜ÷ç» / (óô. 395) «ðïëýäùñç óõìâßá», «ãåííáßïõ Áåôßùíïò» / (óô. 396) «äåíäñùìÝíçò ÐëÜêïõ» / (óô. 400) «ìéêñü ìïíÜêñéâï ðáéäß» / (óô. 401) «üìïéïí êáé åýìïñ-

öïí áóôÝñá» / (óô. 407) «ôñïìåñÝ» / (óô. 408) «Üìïéñçí» / (óô. 416) «ôçí ÈÞâçí ôçí õøßðõëïí» / (óô. 417) «ëáìðñÞí áñìáôùóéÜ» / (óô. 420) «Äéüò áéãéäïöüñïõ» / (óô. 423) «èåßïò Á÷éëëÝáò» / (óô. 425) «óåðôÞí ìçôÝñá» / (óô. 427) «äþñ’ áìÝôñçôá» / (óô. 430) «áíèçñüò óýíôñïöïò» / (óô. 434) «ðüëéò êáëïáíÝâáôç», «êáëüðáñôï ôåß÷ïò» / (óô. 438) «åîáßóéïò ãíþóôçò» / (óô. 440) «ëïöïóåßóôçò ¸êôùñ» / (óô. 442) óåìíþí ìçôÝñùí» / (óô. 451) «óåìíÞò ìçôñüò» / (óô. 452) ãëõêþí áäåëöþí» / (óô. 457) «óêëçñÞí áíÜãêçí» / (óô. 460) «éððïäÜìùí Ôñþùí» / (óô. 466) «ìÝãáò ¸êôùñ» / (óô. 476) «åðïõñÜíéïé èåïß» / (óô. 478) «ìÝãáò, äõíáôüò… âáóéëÝáò» / (óô. 479) «Üñìáôá áéìáôùìÝíá» / (óô. 480) «êáëýôåñïò åäåß÷èç…» / (óô. 482) «ðïèçôÞò óõìâßáò» / (óô. 483) «ìõñïâüëï óôÞèïò» / (óô. 496) «ìÜôéá äáêñõóìÝíá» / (óô. 497) «áíäñïöüíïõ ¸êôïñïò» / (óô. 501) «áíäñåéùìÝíá ÷Ýñéá» / (óô. 504) «ðïëý÷áëêá êáé õðÝñëáìðñá Üñìáôá» / (óô. 505) «ðôåñïðüäçò» / (óô. 506) «êáëïèñåììÝíïò ßððïò» / (óô. 513) «ðüäéá öôåñùìÝíá» / (óô. 516) «ðïèçôÞí ãõíáßêá» / (óô. 517) «èåüìïñöïò ÁëÝîáíäñïò».

Ραψωδία

Ζ

στ. 369-529

Εικόνες:

(óô. 371-374) Ç ÁíäñïìÜ÷ç óôá ôåß÷ç / (óô. 390-393) Ï ¸êôïñáò äéáó÷ßæåé ôçí Ôñïßá / (óô. 398-405) Ç óõíÜíôçóç ¸êôïñá êáé ÁíäñïìÜ÷çò / (óô. 514) «ùóÜí Þëéïò ëáìðïêïðïýóå üëïò».

139

ΑΠΑΝΤΗΣΕΙΣ

Ραψωδία

Ζ

στις ερωτήσεις - θέματα για συζήτηση του σχολικού βιβλίου

στ. 369-529

1. Όπως μάθαμε σε προηγούμενο μάθημα (σελ. 65), κριτήρια προσδιορισμού μιας «σκηνής» είναι η αλλαγή α) τόπου, β) προσώπων ή γ) τόπου και προσώπων. Με τη βοήθεια αυτών των στοιχείων να μελετήσετε την ενότητα και : α) Να τη χωρίσετε σε σκηνές δίνοντας έναν τίτλο σε καθεμιά. β) Να προσδιορίσετε το χώρο (σκηνικό), όπου εκτυλίσσεται κάθε σκηνή, και τα πρόσωπα που διαλέγονται σ’ αυτήν. Ποια πρόσωπα παρευρίσκονται χωρίς να παίρνουν το λόγο («βουβά πρόσωπα»); Θεωρείτε την παρουσία τους απαραίτητη ή όχι, και γιατί;

óêçíÞ

óêçíéêü

1 : óô. 369

Êáôþöëé ðáëáôéïý ¸êôïñáò, äïýëåò ¸êôïñá (âïõâÜ ðñüóùðá), ïéêïíüìïò óðéôéïý

Ï ¸êôïñáò áíáæçôåß ôçí ÁíäñïìÜ÷ç óôï ðáëÜôé

2ç: óô. 390-494

ÓêáéÝò Ðýëåò

¸êôïñáò, ÁíäñïìÜ÷ç, ÁóôõÜíáêôáò, (âïõâü ðñüóùðï), ðáñáìÜíá (âïõâü ðñüóùðï)

Ï ¸êôïñáò óõíáíôÜ ôçí ÁíäñïìÜ÷ç êáé ôïí ÁóôõÜíáêôá

3ç: óô. 495-502

ÐáëÜôé ôïõ ¸êôïñá

Ôñùáäßôéóóåò

Ç ÁíäñïìÜ÷ç åðéóôñÝöåé óôï ðáëÜôé

4ç: óô. 503-529

Áðü ôçí Ôñïßá óôï óôñáôüðåäï

¸êôïñáò – ÐÜñçò

Ï ¸êôïñáò êáé ï ÐÜñçò êáôåõèýíïíôáé ðñïò ôï ðåäßï ôçò ìÜ÷çò

ç

140

ðñüóùðá

ôßôëïò

Ôá âïõâÜ ðñüóùðá ðáñåõñßóêïíôáé óôéò óõæçôÞóåéò ÷ùñßò íá ìïéÜæåé ðåñéôôÞ ç ðáñïõóßá ôïõò, áöïý åßíáé ëïãéêü íá âñßóêïíôáé óôï ÷þñï. ÅéäéêÜ ç ðáñïõóßá ôïõ ÁóôõÜíáêôá öïñôßæåé óõíáéóèçìáôéêÜ áêüìç ðåñéóóüôåñï ôçí áôìüóöáéñá.

2. […] Να επισημάνετε τα άστοχα ερωτήματα της ενότητας και να σημειώσετε: α) Ποιος θέτει τις ερωτήσεις, τι ρωτά και ποιες δυνατότητες προβάλλει ως απάντηση; β) Ποιος απαντά και με ποιον τρόπο; γ) Τι πετυχαίνει ο ποιητής με τη χρήση των άστοχων ερωτημάτων;

Ραψωδία

Ζ

στ. 369-529

Óôïõò óô. 378-380, 383-389 âñßóêïíôáé ôá Üóôï÷á åñùôÞìáôá ôçò åíüôçôáò. á) Ï ¸êôïñáò ñùôÜåé ðïý åßíáé ç ÁíäñïìÜ÷ç êáé ðñïâÜëëåé ùò áðÜíôçóç ôéò åîÞò äõíáôüôçôåò: i) óôç óõííõöÜäá ôçò, ii) óôçí êïõíéÜäá ôçò, iii) óôï íáü ôçò ÁèçíÜò, üðïõ ïé Ôñùáäßôéóóåò êÜíïõí äÝçóç. â) Ç ïéêïíüìïò äßíåé ôç óùóôÞ áðÜíôçóç ëÝãïíôáò üôé Ýôñåîå óôïí ðýñãï ôçò ðüëçò. ã) Ôá Üóôï÷á åñùôÞìáôá äßíïõí ôçí åíôýðùóç ôçò öëõáñßáò, óôçí ðïßçóç, üìùò, ÷ñçóéìåýïõí óôï íá äïèåß Ýìöáóç óôç óùóôÞ áðÜíôçóç. ÅðéðëÝïí, äñïõí óõ÷íÜ ùò åðéâñÜäõíóç, ïðüôå êåíôñßæïõí ôçí áãùíßá ôùí áêñïáôþí / áíáãíùóôþí.

3. Ακόμα και σ’ αυτή την ειρηνική και ιδιωτική σκηνή, ο ποιητής δε μας αφήνει να ξεχάσουμε τον πρωταγωνιστή του έπους, τον Αχιλλέα. Με ποια αφορμή αναφέρεται ο Πηλείδης στην ενότητα και ποια εικόνα σχηματίζει ο ακροατής για το ήθος του; Ç ÁíäñïìÜ÷ç óôçí ðñïóðÜèåéÜ ôçò íá ðåßóåé ôïí ¸êôïñá íá ìçí ðÜåé óôï ðåäßï ôçò ìÜ÷çò, êñßíåé óêüðéìï íá ôïõ õðåíèõìßóåé üôé Ý÷áóå üëç ôçí ïéêïãÝíåéÜ ôçò êáé üôé áõôüò åßíáé ü,ôé ôçò Ý÷åé áðïìåßíåé. Ìïéñáßá, áíáöÝñåôáé óôïí Á÷éëëÝá, áöïý áõôüò êïýñóåøå ôçí ðüëç ôçò êáé óêüôùóå ôá áäÝñöéá êáé ôïí ðáôÝñá ôçò, åíþ ðïýëçóå ùò óêëÜâá ôç ìçôÝñá ôçò, ç ïðïßá ðÝèáíå ëßãï áñãüôåñá áðü ôïí êáçìü ôçò. Ç óõìðåñéöïñÜ ôïõ Á÷éëëÝá åßíáé äéêáéïëïãçìÝíç ìå âÜóç ôïõò êáíüíåò ðïëÝìïõ ðïõ ßó÷õáí óôïõò ïìçñéêïýò ÷ñüíïõò: áõôïß üñéæáí üôé Ýðåéôá áðü ôçí êáôÜêôçóç ìéáò ðüëçò, ïé íéêçôÝò óõíÞèéæáí íá óêïôþíïõí ôïõò Üíäñåò êáé íá ðáßñíïõí ìáæß ôïõò ôéò ãõíáßêåò ùò áé÷ìÜëùôåò ãéá íá ôéò ðïõëÞóïõí ùò äïýëåò Þ íá ôéò ìïéñÜæïõí ùò ëÜöõñá ìåôáîý ôïõò (èåóìüò ôçò ðáëëáêåßáò). ÅðïìÝíùò ï Á÷éëëÝáò, üóï êé áí ìå ôá óçìåñéíÜ äåäïìÝíá öáíôÜæåé ôõñáííéêüò, óêëçñïôñÜ÷çëïò êáé áéìïóôáãÞò ðïëåìéóôÞò, óýìöùíá ìå ôïõò Üãñáöïõò íüìïõò ôçò åðï÷Þò ôïõ Ýðñáîå üðùò èá Ýðñáôôáí üëïé ïé íéêçôÝò óôñáôçãïß óå áíÜëïãåò ðåñéðôþóåéò.

4. Ειρωνεία (τραγική, επική κτλ.) λέγεται η τεχνική αφήγησης ή πλοκής, η οποία παρουσιάζει τους ήρωες να

141

Ραψωδία

Ζ

στ. 369-529

αγνοούν μιαν αλήθεια που γνωρίζει ο ακροατής ή ο θεατής. Να επισημάνετε τα σημεία της ενότητας, όπου ο ποιητής χρησιμοποιεί την τεχνική αυτή και να δικαιολογήσετε την άποψή σας. (Στην απάντησή σας να λάβετε υπόψη σας και το Παράλληλο κείμενο 2). Ç ôå÷íéêÞ ôçò åéñùíåßáò åíôïðßæåôáé óôá åîÞò óçìåßá: á) óô. 369-398: ï áêñïáôÞò / áíáãíþóôçò ãíùñßæåé Þäç ôï ðïý âñßóêåôáé ç ÁíäñïìÜ÷ç ìå ôïí ÁóôõÜíáêôá. â) óô. 413-418: ï áêñïáôÞò / áíáãíþóôçò ôïõ Ýðïõò ãíùñßæåé üôé ï Á÷éëëÝáò èá óêïôþóåé êáé ôïí Üíäñá ôçò ÁíäñïìÜ÷çò. ã) óô. 475-481: ï áêñïáôÞò / áíáãíþóôçò ôïõ Ýðïõò ãíùñßæåé üôé ôüóï ç Ôñïßá üóï êáé ï ÁóôõÜíáêôáò èá Ý÷ïõí ôñáãéêÞ ôý÷ç. ä) óô. 526-529: ï áêñïáôÞò / áíáãíþóôçò ôïõ Ýðïõò ãíùñßæåé üôé ï Äßáò Ý÷åé Þäç áðïöáóßóåé ôçí êáôáóôñïöÞ ôçò Ôñïßáò. Óôï ÐáñÜëëçëï êåßìåíï 2 ïé áíáããåëßåò ôïõ áããåëéáöüñïõ Ôáëèýâéïõ áðïôåëïýí ôñáãéêÞ åéñùíåßá, åöüóïí ïé èåáôÝò ôéò ãíùñßæïõí Þäç.

5. Αφού μελετήσετε τους στ. 454-463 και 475-481, να γράψετε α) πώς φαντάζεται ο Έκτορας στο πρώτο χωρίο τη ζωή της Ανδρομάχης μετά την πτώση της Τροίας και το δικό του θάνατο, β) ποιες αισιόδοξες προβλέψεις κάνει στο δεύτερο χωρίο για την τύχη της πόλης, το μέλλον του γιου του και της γυναίκας του, και γ) πώς εξηγείτε την ύπαρξη αντιθέσεων μεταξύ των δύο χωρίων; á) Óôïõò óô. 454-463 ï ¸êôïñáò öáíôÜæåôáé üôé êÜðïéïò Á÷áéüò èá ðÜñåé ôçí ÁíäñïìÜ÷ç ãéá óêëÜâá óôçí ÅëëÜäá êáé üôé ç æùÞ ôçò èá åßíáé ãåìÜôç ðüíï, ðïõ èá åíôåßíåôáé áðü ôá ó÷üëéá üóùí ôç âëÝðïõí óôï äñüìï. â) Óôïõò óô. 475-481 ðñïâëÝðåé üôé ç Ôñïßá èá íéêÞóåé, ï ÁóôõÜíáêôáò èá âáóéëåýóåé êáé èá ôïí îåðåñÜóåé óå áíäñåßá êáé ç ÁíäñïìÜ÷ç èá åßíáé åõôõ÷éóìÝíç (ôñáãéêÞ åéñùíåßá). ã) Óôïõò óô. 454-463 ï ¸êôïñáò ðñïóðáèåß íá äéêáéïëïãÞóåé ôç óõíÝ÷éóç ôçò óõììåôï÷Þò ôïõ óôïí ðüëåìï, åíþ óôïõò óô. 475-481 åý÷åôáé áðëþò áõôü ðïõ åðéèõìåß íá ãßíåé, èÝëïíôáò ðáñÜëëçëá íá äþóåé êïõñÜãéï óôç ãõíáßêá ôïõ.

142

6.[…] Να ηθογραφήσετε σε ένα μικρό αλλά περιεκτικό κείμενο τον Έκτορα και την Ανδρομάχη, όπως τους

γνωρίσατε στους στ. 370-529. Âë. ÇèïãñÜöçóç ¸êôïñá êáé ÁíäñïìÜ÷çò.

7. Στους στ. 407 κ.εξ. και 431 κ.εξ. η Ανδρομάχη εκφράζει τους φόβους της για την τύχη της ίδιας και του παιδιού της μετά το θάνατο του Έκτορα: α) Ποιοι είναι ακριβώς οι φόβοι της; β) Αφού λάβετε υπόψη σας πώς αντιμετωπίζονταν συνήθως οι γυναίκες και οι άντρες μετά την άλωση μιας πόλης στην ομηρική εποχή καθώς και τις αποφάσεις των Αχαιών μετά την άλωση μιας πόλης στην ομηρική εποχή μετά την πτώση της Τροίας, όπως παρουσιάζονται στην τραγωδία του Ευριπίδη Τρωάδες (βλ. Παράλληλο κείμενο 2), να κρίνετε αν είναι βάσιμοι οι φόβοι αυτοί.

Ραψωδία

Ζ

στ. 369-529

á) Ç ÁíäñïìÜ÷ç öïâüôáí ãéá ôï ðáéäß ôçò êáé ôïí åáõôü ôçò óå ðåñßðôùóç ðïõ ï ¸êôïñáò ðÜèáéíå êÜôé êáé äåí Þôáí åêåß íá ôïõò õðåñáóðéóôåß: (óô. 411-413) «äéüôé áí áðïèÜíåéò / êáé óõ, êáìéÜ ðáñçãïñéÜ äé’ åìÝ äåí è’ áðïìåßíåé, êáé ðüíïé ìüíïí». â) Áí ëÜâïõìå õðüøç ôï ÐáñÜëëçëï êåßìåíï, êáèþò êáé ôçí åõ÷Þ ôïõ ÁãáìÝìíïíá íá ìç ãëéôþóïõí ïýôå ôá ðáéäéÜ ðïõ âñßóêïíôáí óôçí êïéëéÜ ôçò ìçôÝñáò ôïõò óôçí áñ÷Þ ôçò ñáøùäßáò, Þôáí áíáìåíüìåíç ç ôñáãéêÞ ôý÷ç ôïõò. ÅðïìÝíùò, åßíáé äéêáéïëïãçìÝíïò ï ôñüìïò ôçò ÁíäñïìÜ÷çò êáé åßíáé åíôåëþò öõóéêü íá ðñïóðáèåß íá ôïí óõãêéíÞóåé, þóôå íá ëÜâåé ìéá äéáöïñåôéêÞ áðüöáóç ãéá ôï ìÝëëïí ôïõ óôç ìÜ÷ç.

8. Κατά τη διάρκεια αυτών των ειρηνικών σκηνών ο ποιητής δεν αφήνει ούτε στιγμή τον πόλεμο. Αφού μελετήσετε τους στ. 404-465, να γράψετε: α) Ποιες φραστικές αναφορές ή εικόνες θυμίζουν τον πόλεμο και τους πρωταγωνιστές του; β) Πού στοχεύει, κατά τη γνώμη σας, ο ποιητής μ’ αυτές τις συνεχείς αναφορές και υπομνήσεις; á) Óå ðïëåìéêÝò óêçíÝò ìáò ðáñáðÝìðïõí ïé åîÞò óôß÷ïé: • óô. 409-410, «üôé ïãëÞãïñá èá ïñìÞóïõí / üëïé áíôÜìá íá óå öïíåýóïõí ïé Á÷áéïß». • óô. 413-415, «Ý÷áóá ðáôÝñá êáé ìçôÝñá· ôïí ìÝãáí Áåôßùíá ìïõ öüíåõóåí ï èåßïò / Ðçëåßäçò, üôáí Ýñéîå ôçí ðüëéí ôùí Êéëßêùí».

143

Ραψωδία

Ζ

στ. 369-529

•

óô. 422-423, «êé åéò ìéáí çìÝñáí üëïé ïìïý ñïâüëçóáí óôïí ¢äç· / üëïõò ôïõò åèáíÜôùóåí ï èåßïò Á÷éëëÝáò». • óô. 425-426, «êáé ôçí óåðôÞí ìçôÝñá ìïõ, âáóßëéóóá óôçí ÈÞâçí, / äïýëç åäþ ôçí Ýöåñå ìå ô’ Üëëá ëÜöõñÜ ôïõ». • óô. 433-437, «êé åêåß óôçí áãñéïóõêéÜ ôïõò Üíäñåò óôÞóå ïðïý ’íáé / ç ðüëéò êáëïáíÝâáôç, êáëüðáñôï ôï ôåß÷ïò· / ôñåéò ôï äïêßìáóáí öïñÝò ôùí Á÷áéþí ïé ðñþôïé, / ïé Áßáíôåò, êáé ï äïîáóôüò Éäïìåíåýò êáé ïé äýï / Áôñåßäåò êáé ï Áôñüìçôïò Ôõäåßäçò åíùìÝíïé». • óô. 443, «áí ì’ Ýâëåðáí ùò Üíáíäñïò íá öåýãù áðü ôç ìÜ÷ç». • óô. 445, «ãåííáßïò ðÜíôïôå êé åìðñüò íá ìÜ÷ïìáé ôùí Ôñþùí». • óô. 448-449, «èá öèÜó’ ç ìÝñá íá ÷áèåß êé ç ºëéïò ç áãßá / êáé ï Ðñßáìïò ï äõíáôüò ìå üëïí ôïí ëáüí ôïõ». • óô.450-465, «ÁëëÜ ôùí Ôñþùí ç öèïñÜ äåí ìå ðëçãþíåé ôüóï / ...âáèéÜ óôç ãç êáëýôåñá íá ìå óêåðÜóåé ï ôÜöïò». â) Ï ðïéçôÞò ìÝóá áðü ôéò óêçíÝò ôïõ ðïëÝìïõ ðïõ ðáñåìâÜëëåé ó’ áõôü ôï ôñõöåñü åðåéóüäéï, ðñïóðáèåß íá êñáôÞóåé ôïõò áêñïáôÝò óå åãñÞãïñóç, þóôå íá ìçí áðïìáêñõíèïýí áðü ôï ðïëåìéêü ðåäßï, äñÜóçò. Ïé ðïëåìéêÝò óêçíÝò ëåéôïõñãïýí ãÝöõñåò áíÜìåóá óôá ðñïçãïýìåíá êáé ôá åðüìåíá åðåéóüäéá ðïõ ó÷åôßæïíôáé áðïêëåéóôéêÜ ìå ãåãïíüôá ðïõ óõìâáßíïõí óôï ðåäßï ôçò ìÜ÷çò. Ç óêçíÞ ôçò óõíÜíôçóçò ôïõ ¸êôïñá êáé ôçò ÁíäñïìÜ÷çò åßíáé ìéá ìéêñÞ áíÜóá ðïõ ðñïóöÝñåé óôïí áêñïáôÞ ï ðïéçôÞò, ãéá íá óðÜóåé ôç ìïíïôïíßá ôùí ðïëåìéêþí ðåñéðåôåéþí.

9. Στους στ. 401 και 506-513 συναντάμε έναν εκφραστικό τρόπο που είναι από τους πιο χαρακτηριστικούς του έπους, την παρομοίωση. Να αναλύσετε τις παρομοιώσεις των στίχων αυτών και να γράψετε συγκεκριμένα: α) Τι παρομοιάζεται με τι; β) Ως προς τι συσχετίζονται τα δυο μέρη, γ) Τι πετυχαίνει ο ποιητής με τη χρήση της παρομοίωσης. Ποια διαφορά παρατηρείτε στον τρόπο με τον οποίο είναι φτιαγμένες (στη δομή τους) οι δυο παρομοιώσεις των στίχων αυτών; á) Óôçí ðñþôç ðáñïìïßùóç ðáñïìïéÜæåôáé ï ÁóôõÜíáêôáò ìå áóôÝñé êáé óôç äåýôåñç ï ÐÜñçò ìå áóõãêñÜôçôï êáëïèñåììÝíï Üëïãï. â) Óôçí ðñþôç ðáñïìïßùóç ç ïìïñöéÜ óõó÷åôßæåôáé ìå áóôÝñé êáé óôç äåýôåñç ç ïñìÞ ìå Üëïãï.

144

ã) Ç ÷ñÞóç ôçò ðáñïìïßùóçò «æùíôáíåýåé» ôçí ðåñéãñáöÞ êáé äßíåé óôçí áöÞãçóç ðáñáóôáôéêüôçôá. ¼óïí áöïñÜ óôç äïìÞ ôïõò, ç ðñþôç åßíáé áðëÞ, åíþ ç äåýôåñç Ý÷åé äåéêôéêü (ÐÜñçò) êáé áíáöïñéêü ìÝñïò (Üëïãï).

10. Ο Σοφοκλής στην τραγωδία του Αίας δημιουργεί μία σκηνή που μοιάζει πολύ με τον αποχαιρετισμό του Έκτορα και της Ανδρομάχης. Πρόκειται για τη στιγμή που ο Αίας παρουσιάζεται αμετακίνητα αποφασισμένος να αυτοκτονήσει και η Τέκμησσα, σύντροφος του ήρωα και μητέρα του παιδιού του, προσπαθεί να τον μεταπείσει. Να συγκρίνετε το λόγο της Τέκμησσας (βλ. Παράλληλο κείμενο 1) με το λόγο της Ανδρομάχης και να επισημάνετε ομοιότητες και διαφορές.

Ραψωδία

Ζ

στ. 369-529

Ç ÔÝêìçóóá åßíáé äïýëç, áëëÜ óêÝöôåôáé êáé èñçíåß ìå ôï ßäéï áêñéâþò ôñüðï ðïõ ôï êÜíåé êáé ç ÁíäñïìÜ÷ç. Åðßóçò, êáé ïé äýï áíáöÝñïíôáé áðáéóéüäïîá óôï ðáñåëèüí êáé óôï ìÝëëïí ôïõò, áöïý ðñüêåéôáé íá âéþóïõí ôç óêëçñüôçôá êáé ôçí íôñïðÞ. Ç ÔÝêìçóóá èñçíåß êáé ãéá ôç ìïíáîéÜ ôçò. Áðü ôçí Üëëç ðëåõñÜ, ç ÁíäñïìÜ÷ç ìéëÜåé ðïëý ðéï óõãêéíçôéêÜ. ÅðéðëÝïí, ç ÔÝêìçóóá õðåíèõìßæåé óôïí Áßáíôá üôé ï Üíäñáò ðñÝðåé íá áíôáðïäßäåé ôç ÷Üñç ðïõ ëáìâÜíåé áðü ôç ãõíáßêá ôïõ ðáñÝ÷ïíôáò ðñïóôáóßá. ÊÜôé ôÝôïéï äåí áíáöÝñåôáé áðü ôçí ÁíäñïìÜ÷ç.

145

Ἕκτορος καὶ Αἴαντος μονομαχία. Νεκρῶν ἀναίρεσις.

ΤΟΠΟΣ: πεδιάδα της Τροίας, αγορά της Τροίας, (μπροστά στο παλάτι του Πριάμου), στρατόπεδο των Αχαιών ΧΡΟΝΟΣ: 22 η, 23 η και 24 η ημέρα της Ιλιάδας ΠΡΟΣΩΠΑ: Μενέλαος, Νέστορας, Αίαντας, Αντήνορας, Πρίαμος, Διομήδης, Αγαμέμνονας (Αχαιοί) – Έκτορας, Πάρης (Τρώες) – Αθηνά, Απόλλωνας, Δίας, Ποσειδώνας (θεοί)

Ραψωδία Η

Η μονομαχία του Έκτορα και του Αίαντα – Η ταφή των νεκρών

Ραψωδία

Η

στ. 1-205

ΠΕΡΙΛΗΨΗ

Ï

148

στ. 1-205

¸êôïñáò êáé ï ÐÜñçò ñß÷íïíôáé óôç ìÜ÷ç. Ïé Ôñþåò ðñïêáëïýí óýã÷õóç óôïõò Áñãåßïõò. Ç ÁèçíÜ êáôåâáßíåé óôï ðåäßï ôçò ìÜ÷çò ãéá íá ôïõò âïçèÞóåé. Ôç âëÝðåé, üìùò, áðü ôçí ÐÝñãáìï ï Áðüëëùíáò êáé ôç óõíáíôÜ êïíôÜ óôçí éåñÞ âáëáíéäéÜ. Óõìöùíïýí íá ðÜøïõí ãéá ôçí þñá ôïí ðüëåìï êáé áðïöáóßæïõí íá âÜëïõí ôïí ¸êôïñá êáé ôïí Áßáíôá íá ìïíïìá÷Þóïõí. Ï ìÜíôçò ¸ëåíïò ìåôáöÝñåé óôïí ¸êôïñá ôçí áðüöáóç ôùí èåþí ãéá ðáýóç ôùí óõãêñïýóåùí êáé ìïíïìá÷ßá. Åêåßíïò äéáôÜæåé ôïõò Ôñþåò íá óôáìáôÞóïõí íá ìÜ÷ïíôáé. Ôï ßäéï êÜíåé êáé ï ÁãáìÝìíïíáò ìå ôïõò Á÷áéïýò. ÌåôáìïñöùìÝíïé óå ãýðåò, ç ÁèçíÜ êáé ï Áðüëëùíáò êÜèïíôáé óôá êëáäéÜ ôçò éåñÞò âáëáíéäéÜò. Ï ¸êôïñáò áíáêïéíþíåé óôïõò Á÷áéïýò ôç âïýëçóÞ ôïõ íá ìïíïìá÷Þóåé ìå êÜðïéïí áðü ôïõò áñ÷çãïýò ôïõò. Ìïíáäéêüò ôïõ üñïò: íá óåâáóôåß ï íéêçôÞò ôï íåêñü óþìá ôïõ çôôçìÝíïõ êáé í’ áöÞóåé ôïõò äéêïýò ôïõ íá ôï èÜøïõí ìå üëåò ôéò ðñÝðïõóåò ôéìÝò. Ïé Á÷áéïß ðáñáìÝíïõí óéùðçëïß. ÅîïñãéóìÝíïò ãéá ôç óôÜóç ôïõò, ï ÌåíÝëáïò ðñïèõìïðïéåßôáé íá åßíáé áõôüò ï áíôßðáëïò ôïõ ¸êôïñá. Ôïí åìðïäßæïõí, üìùò, ïé Üëëïé âáóéëéÜäåò êáé êõñßùò ï ÁãáìÝìíïíáò, ãéáôß åßíáé âÝâáéï ðùò äåí èá ìðïñÝóåé íá âãåé íéêçôÞò áðü ìéá ôÝôïéá ìïíïìá÷ßá. Ï ÌåíÝëáïò õðï÷ùñåß êáé ôï ëüãï ðáßñíåé ï ÍÝóôïñáò. Êáôáêñßíåé ôïõò óõìðïëåìéóôÝò ôïõ ãéá ôç äåéëßá ôïõò êáé ôïíßæåé üôé åõ÷áñßóôùò èá ìïíïìá÷ïýóå áõôüò ìå ôï ¸êôïñá, áí Þôáí íåüôåñïò. Ôá ëüãéá ôïõ âñßóêïõí áðÞ÷çóç. ÅííéÜ áñ÷çãïß óçêþíïíôáé êáé äçëþíïõí Ýôïéìïé íá áíôéìåôùðßóïõí ôïí Üñéóôï ôùí Ôñþùí: ï ÁãáìÝìíïíáò, ï ÄéïìÞäçò, ïé äýï Áßáíôåò, ï ÉäïìåíÝáò, ï Ìçñéüíçò, ï Åõñýðõëïò, ï Èüáò êáé ï ÏäõóóÝáò. Ï ÍÝóôïñáò ðñïôåßíåé íá âÜëïõí êëÞñï. Êëçñþíåôáé íá ìïíïìá÷Þóåé ï Áßáò ï Ôåëáìþíéïò.

Ραψωδία

Ραψωδία Η 206-315

Η

στ. 206-315

Μονομαχία Έκτορα και Αίαντα

Τόπος

Πρόσωπα

Ðåäßï ôçò ìÜ÷çò

Áßáíôáò ¸êôïñáò êÞñõêáò Éäáßïò

Χρόνος 22ç çìÝñá ôçò ÉëéÜäáò

ΠΕΡΙΛΗΠΤΙΚΉ ΑΝΑΔΙΉΓΗΣΗ

Ï

Áßáò ïðëßæåôáé êáé ðçãáßíåé íá óõíáíôÞóåé ôïí ¸êôïñá. Áöïý áíôáëëÜîïõí ôéò óõíÞèåéò öïâÝñåò, áñ÷ßæïõí ôç ìïíïìá÷ßá. Ðñþôïò ñß÷íåé ôï áêüíôéï ï ¸êôïñáò êáé äåýôåñïò ï Áßáò, áëëÜ áóôï÷ïýí. Ñß÷íïíôáé ï Ýíáò ðÜíù óôïí Üëëïí êáé ï Áßáò ôñáõìáôßæåé ôïí ¸êôïñá óôï ëáéìü. Åêåßíïò áñðÜæåé ìéá ðÝôñá êáé ôç ñß÷íåé óôçí áóðßäá ôïõ å÷èñïý ôïõ. Ï Áßáò áðáíôÜåé ì’ Ýíá ìåãáëýôåñï âñÜ÷ï, ðïõ äéáëýåé ôçí áóðßäá êáé ñß÷íåé êÜôù ôïí ¸êôïñá, ôïí ïðïßï óðåýäåé íá óçêþóåé ï Áðüëëùíáò. Ïé áíôßðáëïé âãÜæïõí ôá îßöç ôïõò, áëëÜ åðåìâáßíïõí ïé êÞñõêåò Éäáßïò êáé Ôáëèýâéïò êáé ðñïôåßíïõí ëÞîç ôçò ìïíïìá÷ßáò. ÁíôáëëÜóóïõí äþñá êáé üëïé áðï÷ùñïýí ãéá íá ãéïñôÜóïõí óôá óôñáôüðåäÜ ôïõò.

Υποενότητες – Πλαγιότιτλοι α) στ. 206-224: Ο Αίαντας εμφανίζεται και εμπνέει φόβο στους Τρώες. β) στ. 225-244: «Αγώνας λόγων» μεταξύ Αίαντα και Έκτορα.

γ) στ. 245-272: Η μονομαχία. δ) στ. 273-302: Παρέμβαση των κηρύκων και λήξη της μονομαχίας. ε) στ. 303-315: Ανταλλαγή δώρων και αποχώρηση των δύο ηρώων.

149

ΛΕΞΙΛΟΓΙΚΑ – ΠΡΑΓΜΑΤΟΛΟΓΙΚΑ

Ραψωδία

Η

στ. 206-315

206

τον λαμπρόν χαλκόν εζώνονταν: ðÞñå ôá ÷ÜëêéíÜ ôïõ üðëá,

211

των Αχαιών ο πύργος:

213 214

öüñåóå ôçí áìõíôéêÞ ÷Üëêéíç ðïëåìéêÞ óôïëÞ ôïõ.

Ï Áßáíôáò ðáñïõóéÜæåôáé øçëüò

óáí ðýñãïò.

μακροδιασκελώντας: âáäßæïíôáò ìå ìåãÜëá âÞìáôá. Αναγαλλιάζαν οι Αχαιοί καθώς τον εθωρούσαν:

÷áß-

ñïíôáí ïé Á÷áéïß Ýôóé üðùò ôïí Ýâëåðáí.

219-220 μ’ ασπίδα ωσάν πύργον, / χάλκινην μ’ επτά δέρματα:

Ç áóðßäá ôïõ Áßáíôá Þôáí ïñèïãþíéá êáé ü÷é óôñüããõëç, êé Ýôóé êáëõðôüôáí ïëüêëçñïò ï ðïëåìéóôÞò áðü ôéò åðéèÝóåéò ôïõ áíôéðÜëïõ. ¹ôáí ÷Üëêéíç êáëõììÝíç åîùôåñéêÜ ìå äÝñìáôá.

220

Τυχίος των σκυτοτόμων έξοχος, εγκάτοικος στην Ύλην:

Ï Ôõ÷ßïò Þôáí Ýîï÷ïò ôå÷íßôçò äåñìÜôùí ðïõ êáôïéêïýóå óôçí ¾ëç, ðüëç ôçò Âïéùôßáò.

222-223 λαμπρήν την ετεχνούργησεν επτάδιπλην με δέρμα / δυνατών ταύρων, κι έβαλε δίπλαν χαλκού ογδόην:

ôçí êáôáóêåýáóå ôïðïèåôþíôáò åðôÜ óôñþóåéò äÝñìáôïò ôáýñïõ, ðÜíù óôç ÷Üëêéíç åðéöÜíåéá ôçò áóðßäáò· ç åîùôåñéêÞ óôñþóç, ðÜíù áðü ôéò äåñìÜôéíåò, ç üãäïç, Þôáí ÷Üëêéíç.

228

τον λεοντόκαρδον Πηλείδην ανδροφόνον: Åííïåß ôïí Á÷éë-

230 241 251

εχολώθη: ðéêñÜèçêå. τον χορόν του Άρη: Ðñüêåéôáé ãéá ôç ìÜ÷ç óþìá ìå óþìá. την φωτεινήν ασπίδα: Ç áóðßäá Ýëáìðå, ãéáôß Üóôñáöôå ï

255

απ’ τες ασπίδες έσυραν τες λόγχες των και οι δύο:

256

150

ëÝá, ðïõ åßíáé ãåííáßïò óáí ëéïíôÜñé êáé ôüóï êáëüò ðïëåìéóôÞò ðïõ óêïôþíåé ðïëëïýò áíôéðÜëïõò.

÷áëêüò, áðü ôïí ïðïßï Þôáí öôéáãìÝíç.

ôñÜâçîáí ôéò ëüã÷åò ðïõ åß÷áí êáñöùèåß óôéò áóðßäåò ôïõò.

όμοιαζαν λεόντων ωμοφάγων: Ýìïéáæáí

ìå ëéïíôÜñéá ðïõ

ïñìïýóáí íá öÜíå ùìü êñÝáò.

258 259

έκρουσε: ÷ôýðçóå äõíáôÜ. ώστ’ εκυρτώθ’ η άκρη: ìå áðïôÝëåóìá íá óôñáâþóåé ç ìýôç

267 269

κτυπά στον ομφαλόν: ÷ôõðÜ óôï êÝíôñï (ôçò áóðßäáò). σφενδονιστά τον έριξε μ’ αμέτρητην ανδρείαν: Ýñéîå

270

ôïõ áêïíôßïõ.

ôï

âñÜ÷ï ìå ìåãÜëç äýíáìç êáé ãåííáéüôçôá.

μυλόπετρα:

Ç ðÝôñá ðïõ Ýñéîå ï Áßáíôáò Þôáí ôüóï ìåãÜëç,

ðïõ Þôáí óáí ìõëüðåôñá, ìßá ìåãÜëç ðÝôñá ðïõ ÷ñçóéìïðïéïýíôáí óôï Üëåóìá ôùí óéôçñþí.

272

τον όρθωσεν ο Φοίβος:

ôïí óÞêùóå ï Áðüëëùíáò (ðïõ ðñï-

Ραψωδία

Η

στ. 206-315

óôÜôåõå ôïí ¸êôïñá).

273 274

αντίστηθα: áðü êïíôÜ, óôÞèïò ìå óôÞèïò. οι μηνυταί: ïé áããåëéáöüñïé, áõôïß ðïõ ìåôÝöåñáí

275

οι κήρυκες:

276

Ιδαίος και Ταλθύβιος:

282

είναι καλό στην νύκτα να υπακούμε:

286

θέλει κι εγώ το στέρξω:

299

δώρ’ ας αντιδώσομεν: áò áíôáëëÜîïõìå äþñá· êÜèå öïñÜ ðïõ ìéá ìïíïìá÷ßá Ýëçãå ÷ùñßò íéêçôÞ, ïé ìïíïìÜ÷ïé áíôÜëëáæáí äþñá ìåôáîý ôïõò.

302 303 304 304 305 308 310

ομογνώμησαν: óõìöþíçóáí, óõìöéëéþèçêáí. αργυροκαρφωμένο: óôïëéóìÝíï ìå áóçìÝíéá êáñöéÜ. θηκάρι: ç èÞêç ôïõ îßöïõò. κρεμαστήρι: ï éìÜíôáò áð’ üðïõ êñåìüôáí ç èÞêç ìå ôï îßöïò. ζώνην με κόκκινην βαφήν: æþíç êüêêéíç. αλάβωτον: ÷ùñßò íá Ý÷åé ôñáõìáôéóôåß. φαιδροί: ÷áñïýìåíïé.

ôá ìçíý-

ìáôá óôï óôñáôüðåäï ôùí å÷èñþí.

Ïé êÞñõêåò ðñïóôáôåýïíôáí áðü ôïí Äßá, ãé’ áõôü ôïõò óÝâïíôáí êáé ôïõò õðÜêïõáí üëïé. Êñáôïýóáí ðÜíôá Ýíá óêÞðôñï, óýìâïëï ôçò åîïõóßáò ôïõò êáé, ðÝñáí ôùí Üëëùí, åß÷áí ôçí åõèýíç ôùí äéáðñáãìáôåýóåùí áíÜìåóá óôéò äýï áíôéìá÷üìåíåò ðáñáôÜîåéò. Ï Éäáßïò Þôáí êÞñõêáò ôùí Ôñþùí êáé

ï Ôáëèýâéïò ôùí Á÷áéþí.

Ïé áñ÷áßïé ¸ëëçíåò äåí ðïëåìïýóáí êáôÜ ôç äéÜñêåéá ôçò íýêôáò, áöïý ç öýóç áðáéôåß üëá íá åßíáé Þóõ÷á ôç íýêôá. áí èÝëåé áõôüò, êé åãþ èá óõìöù-

íÞóù, èá õðáêïýóù.

ΕΡΜΗΝΕΥΤΙΚΑ – ΙΔΕΟΛΟΓΙΚΑ ΣΧΟΛΙΑ Η μονομαχία Αίαντα – Έκτορα:

Äéáêñßíïõìå äýï öÜóåéò: ôçí ðñïåôïéìáóßá (óô. 17-205) êáé ôç äéåîáãùãÞ (óô. 206-312), ðïõ ðåñéëáìâÜíåé êáé ôï ôõðéêü ìïôßâï ôïõ «áãþíá ëüãùí», äçë. ôçò ìÜ÷çò ìå ëüãéá. Óõ÷íÜ, âÝâáéá, ðáñáëåßðåôáé, üðùò óôç ìïíïìá÷ßá ÌåíÝëáïõ – ÐÜñç.

254

Έσκυψε και τον θάνατον απόφυγεν εκείνος

Óôï óôß÷ï áõôü ðëçñïöïñïýìáóôå üôé ï ¸êôïñáò ãëßôùóå áðü âÝâáéï èÜíáôï. Áõôü óõìâáßíåé ãéáôß ï ¸ëåíïò åß÷å ðñïöçôåýóåé (óô.

151

Ραψωδία

Η

στ. 206-315

Ç 52-53) üôé ïé èåïß äåí åß÷áí áêüìá áðïöáóßóåé ôï èÜíáôï ôïõ ¸êôïñá. Ç åðÝìâáóç ôùí èåþí óôç æùÞ ôïõ áíèñþðïõ åêäçëþíåôáé ìå õðåñöõóéêü ôñüðï. ¸ôóé, óôï óô. 272 ï Áðüëëùíáò îáöíéêÜ êé åíþ ï ¸êôïñáò åßíáé âáñéÜ ðëçãùìÝíïò, ôïí âïçèÜ íá óçêùèåß üñèéïò. Åðßóçò, óôïõò óô. 288-289 ïé èåïß äßíïõí ôï ðáñÜóôçìá, ôçí áíäñåßá êáé ôç ãíþóç óôïõò èíçôïýò ðïõ áãáðÜíå.

294-298 Και οι Αχαιοί στα πλοία σας να σας χαρούν / ... στον αγιασμένον τόπον

Ïé ößëïé êáé óõìðïëåìéóôÝò ôïõ Áßáíôá èá ôïí õðïäå÷ôïýí ìå ÷áñÜ ðßóù óôï óôñáôüðåäï (óô. 294-295) êáé ôïí ¸êôïñá ìå åõ÷Ýò èá ôïí ðåñéìÝíïõí ïé Ôñþåò êáé ïé Ôñùáäßôéóóåò (óô. 296-298). Ç öéëßá åßíáé ìéá áðü ôéò óçìáíôéêüôåñåò áîßåò ôçò ïìçñéêÞò åðï÷Þò. ÁíôéêáèéóôÜ ôçí ïéêïãÝíåéá êõñßùò üóïí áöïñÜ óôïõò Á÷áéïýò ðïõ ëåßðïõí äÝêá ÷ñüíéá áðü ôçí ðáôñßäá ôïõò. ¸÷ïõí äåèåß ôüóï ðïëý, ðïõ êÜèå áðþëåéá Þ íßêç åíüò óõìðïëåìéóôÞ ôïõò ôç âéþíïõí êáé ïé ßäéïé.

313-315 και του Ατρείδη ότ’ έφθασαν εις τες σκηνές εκείνοι, / ...στον ύψιστον Κρονίδην

Ïé Á÷áéïß õðïäÝ÷ôçêáí ôïí Áßáíôá óáí íéêçôÞ, ðáñüëï ðïõ ç ìïíïìá÷ßá Ýëçîå Üêñéôç. Ãéá íá ôéìÞóïõí ôïí ÞñùÜ ôïõò ïé Á÷áéïß åôïéìÜæïõí óõìðüóéï, èÝëïíôáò íá äåßîïõí üôé áíáãíùñßæïõí ôçí áîßá êáé ôç ãåííáéüôçôá ôïõ ðïëåìéóôÞ.

ΗΘΟΓΡΑΦΗΣΗ ΧΑΡΑΚΤΗΡΩΝ ΑΙΑΝΤΑΣ – ΕΚΤΟΡΑΣ

152

Áßáíôáò êáé ¸êôïñáò óôçí åíüôçôá áõôÞ ôáõôßæïíôáé, áöïý Ý÷ïõí êáé ïé äýï üëá ôá øõ÷éêÜ ÷áñáêôçñéóôéêÜ ôïõ éäáíéêïý Þñùá. Åßíáé êáé ïé äýï åðßìïíïé êáé áðïöáóéóôéêïß ðïëåìéóôÝò, ãíþóôåò ôçò ðïëåìéêÞò ôÝ÷íçò. ÎÝñïõí üìùò êáé ôïõò çèéêïýò êáíüíåò ìéáò ìïíïìá÷ßáò· ôéìÜ ï Ýíáò ôïí Üëëïí êáé áíáãíùñßæïõí ôçí áîßá êáé ôçí éêáíüôçôá ôïõ áíôéðÜëïõ. Ôï ãåãïíüò üôé åßíáé åîßóïõ äõíáôïß ðïëåìéóôÝò êáé ãíþóôåò ôùí ßäéùí çèéêþí áîéþí, ôïõò áíáãêÜæåé íá óôáìáôÞóïõí ôç ìïíïìá÷ßá, óýìöùíá ìå ôéò óõíÞèåéåò ôçò åðï÷Þò, êáé óáí éððüôåò íá áíôáëëÜîïõí äþñá êáé íá ãßíïõí ößëïé. Åßíáé ìåãáëüøõ÷ïé êáé áõôü ôïõò êáèéóôÜ éäáíéêÜ ðñüôõðá çèéêþí áíèñþðùí êáé ãåííáßùí ðïëåìéóôþí.

ΠΟΛΙΤΙΣΜΙΚΑ ΣΤΟΙΧΕΙΑ Μονομαχία ηρώων

Ç ìïíïìá÷ßá ðåñéïñßæåôáé, üðùò êáé ç ìÜ÷ç, óôç äéÜñêåéá ôçò ìÝñáò – äå óõíå÷ßæåôáé ôç íý÷ôá. Åêåßíïò ðïõ ðñüôåéíå íá ãßíåé ç ìïíïìá÷ßá ðñÝðåé íá äå÷ôåß íá óôáìáôÞóåé (ï ¸êôïñáò) (óô. 284: «Ôïõ ¸êôïñïò áõôÜ íá åéðåßò íá ôá æçôÞó’ Éäáßå, / áöïý ðñïêÜëåóåí áõôüò…»). Ïé êÞñõêåò áó÷ïëïýíôáé ìå ôá ôå÷íéêÜ æçôÞìáôá, ðüóï èá äéáñêÝóåé ç ìïíïìá÷ßá êáé ìå ðïéïõò üñïõò èá ðñáãìáôïðïéçèåß. Ï Éäáßïò óôïõò óô. 279-282 ðñïôåßíåé íá óôáìáôÞóåé ç ìïíïìá÷ßá, åðåéäÞ íý÷ôùóå: «êé åíýêôùóåí, åßíáé êáëü óôçí íýêôá íá õðáêïýìå». Ôá ßäéá ëüãéá áêñéâþò åðáíáëáìâÜíåé ï ¸êôïñáò óôï óô. 293.

299

Ραψωδία

Η

στ. 206-315

και δώρ’ ας αντιδώσομεν εξαίσια μεταξύ μας, / ώστε να ειπεί των Αχαιών κανένα και των Τρώων: / Στης διχονοίας πιάσθηκαν τον φονικόν αγώνα / και πάλιν ομογνώμησαν και ως φίλοι εχωρισθήκαν

Ç áíôáëëáãÞ äþñùí óôï ôÝëïò ôçò ìïíïìá÷ßáò áðïôåëåß äåßãìá ðïëéôéóìïý. Ïé ìïíïìÜ÷ïé îÝñïõí íá åêôéìïýí ôïí áíôßðáëü ôïõò êáé îÝñïõí íá ôïí óÝâïíôáé. Ôçí áíôáëëáãÞ äþñùí óôï áðüóðáóìá èá ìðïñïýóáìå íá ôç óõãêñßíïõìå ìå ôçí áíôáëëáãÞ äþñùí áíÜìåóá óôïí Ãëáýêï êáé ôïí ÄéïìÞäç óôç ñáøùäßá Æ 235-236 (âë. ðáñáêÜôù ôçí áðÜíôçóç óôçí åñþô. 4).

ΑΙΣΘΗΤΙΚΗ ΑΝΑΛΥΣΗ (αφηγηματικές τεχνικές – εκφραστικά μέσα) Παρομοιώσεις: (óô. 211) «Ðáñüìïéïò èåüñáôïò ôùí Á÷áéþí ï ðýñãïò…» / (óô. 219) «ùóÜí ðýñãïí» / (óô. 235) «ùóÜí áäýíáôï ðáéäß» / (óô. 236) «ùóÜí ãõíáßê’ áìÜèçôçí» / (óô. 256-257) «üìïéáæáí ëåüíôùí ùìïöÜãùí/ Þ áãñéï÷ïßñùí öïâåñþí». Μεταφορές:

(óô. 215) «áëëÜ áðü ôñüìïí ðáãåñüí åðÜãùóáí ïé Ôñþåò» / (óô. 241) «êáé ðåæüò îåýñù ôï ÷ïñüí ôïõ ¢ñç ôïõ áíäñïöüíïõ».

Προσωποποιήσεις: (óô. 210) «ôïí öïíéêüí áãþíá». Επίθετα: (óô. 206) «ëáìðñüí ÷áëêüí» / (óô. 207) «êáëÜ… Üñìáôá» / (óô.

208) «èåüñáôïò ï ¢ñçò» / (óô. 209) «âñïíôçôÞò Êñïíßäçò» / (óô. 211) «èåüñáôïò… ðýñãïò» (åíí. ï Áßáò) / (óô. 212) «Üãñéï ðñüóùðï» / (óô. 213) «ìÝãá êïíôÜñé» / (óô. 215) «ôñüìïí öïâåñüí» / (óô. 222) «ëáìðñÞí» (åíí. áóðßäá) / (óô. 223) «äõíáôþí ôáýñùí» / (óô. 228) «ëåïíôüêáñäïí

153

Ραψωδία

Η

στ. 206-315

Ðçëåßäçí» / (óô. 230) «ðñþôïí áñ÷çãüí Áôñåßäçí» / (óô. 239) «áêïýñáóôïò» / (óô. 241) «¢ñç ôïõ áíäñïöüíïõ» / (óô. 244) «ìáêñüóêéïí êïíôÜñé» / (óô. 248) «óêëçñüò ÷áëêüò» / (óô. 249) «ìáêñüóêéïí êïíôÜñé» / (óô. 250) «óôñïããõëÞí áóðßäá» / (óô. 251) «ëüã÷ç äõíáôÞ», «öùôåéíÞí áóðßäá» / (óô. 252) «üìïñöïí èþñáêá» / (óô. 264) «ôñáíü ÷Ýñé» / (óô. 265) ðÝôñáí… ïëüìáõñçí, ìåãÜëçí êáé ôñá÷åßáí» / (óô. 269) «áìÝôñçôçí áíäñåßáí» / (óô. 274) «èíçôþí áíèñþðùí» / (óô. 287) «ìÝãáò… ëïöïóåßóôçò ¸êôùñ» / (óô. 296) «ëáìðñÞí ìåãÜëçí ðïëéôåßáí» / (óô. 297) «óåâáóôÝò ìçôÝñåò» / (óô. 301) «öïíéêüí áãþíá» / (óô. 303) «áñãõñïêáñöùìÝíï îßöïò» / (óô. 305) «êüêêéíçí âáöÞí» / (óô. 308) «æùíôáíüí êáé áëÜâùôïí» / (óô. 311) «öáéäñüí» (åíí. ôïí Áßáíôá) / (óô. 315) «ýøéóôïí Êñïíßäçí».

Εικόνες: (óô. 303-305) Ç áíôáëëáãÞ äþñùí.

ΑΠΑΝΤΗΣΕΙΣ

στις ερωτήσεις – θέματα για συζήτηση του σχολικού βιβλίου 1. Το τυπικό μοντέλο των ρήσεων που προηγούνται της σύγκρουσης μπορούμε να το χαρακτηρίσουμε «μονομαχία με λόγια» (αγώνα λόγων). Ποια θέση μπορεί να έχει σε μια τέτοια «μονομαχία λόγων» η επαινετική προσφώνηση του Έκτορα προς τον αντίπαλό του; Ç áíôáëëáãÞ öïâÝñùí êáé ðñïêëÞóåùí Ý÷åé áñ÷éêÜ óêïðü íá êÜìøåé ôï çèéêü ôïõ áíôéðÜëïõ êáé ôçí Ý÷ïõìå äåé êáé óôç ìïíïìá÷ßá Ãëáýêïõ – ÄéïìÞäç. ÁõôÞ ç ðñþôç «ìïíïìá÷ßá ìå ëüãéá» «æõãßæåé» ïõóéáóôéêÜ ôá øõ÷éêÜ áðïèÝìáôá ôùí áíôéðÜëùí êáé ìðïñåß, åöüóïí õðÜñ÷åé ï åëÜ÷éóôïò öüâïò ôçò Þôôáò óå êÜðïéïí, íá äþóåé Ýíá ðñáãìáôéêü ðñïâÜäéóìá. Óôç óõãêåêñéìÝíç ìïíïìá÷ßá áêïýãåôáé êáé ìéá åðáéíåôéêÞ ðñïóöþíçóç ôïõ Áßáíôá áðü ôïí ¸êôïñá: «Áßá, ù äéïãÝííçôå, ìåãÜëå ðïëÝìáñ÷å» (óô. 234). Ï Áßáíôáò áîßæåé ôï åãêþìéï, áöïý åßíáé Ýíáò Þñùáò-óýìâïëï ôçò áíäñåßáò. Ùóôüóï, ï ßäéïò ï ¸êôïñáò ðïõ ôïëìÜåé íá ôïí áíôéìåôùðßóåé, êåñäßæåé ï ßäéïò óå áîßá êáé áñåôÞ, ãé’ áõôü êáé ôïí áðïêáëåß ìå üëåò ôéò éäéüôçôÝò ôïõ.

2. Πώς εξηγείτε τη μνεία του Αχιλλέα από τον Αίαντα (στ. 228-230); Τι επιδιώκει με αυτήν ο ποιητής;

154

ÏõóéáóôéêÜ, ï Áßáíôáò öáíåñþíåé ìå Ýììåóï ôñüðï ôç äõóêïëßá ðïõ Ý÷åé ðñïêáëÝóåé ç áðïõóßá ôïõ Á÷éëëÝá áðü ôïí ðüëåìï. Ï Áßáíôáò èåùñåß üôé ï ßäéïò êáé Üëëïé Äáíáïß ìðïñïýí åîßóïõ ìå ôïí Á÷éëëÝá íá áíáìåôñçèïýí ìå ôïí ¸êôïñá. Ùóôüóï, ìüíï ï Á÷éëëÝáò èá íéêÞóåé, ôåëéêÜ, ôïí

¸êôïñá, êáé ìÝóá áðü ôçí éóïðáëßá ìå ôïí Áßáíôá ï ðïéçôÞò ðñïïéêïíïìåß ôçí åðéóôñïöÞ ôïõ Á÷éëëÝá êáé ôç ìïíïìá÷ßá ôïõ ìå ôïí ¸êôïñá. ÔÝëïò, ôï üôé áêïýí åêåßíç ôç óôéãìÞ üëïé ïé Ôñþåò ðùò áíÜ ðÜóá óôéãìÞ ìðïñåß ï Á÷éëëÝáò íá åðéóôñÝøåé óôç ìÜ÷ç, ëåéôïõñãåß óßãïõñá áñíçôéêÜ ãéá ôï çèéêü ôïõò.

Ραψωδία

Η

στ. 206-315

3. Ποιες δεξιότητές του προβάλλει ο Έκτορας στην προκαταρκτική ρήση του, για να αποδείξει ότι γνωρίζει πολύ καλά «τες μάχες και τες ανδροφονίες;» (στ. 237); «Ôåò ìÜ÷åò îåýñù åãþ êáëÜ êáé ôåò áíäñïöïíßåò» (óô. 237). Ï ¸êôïñáò ðñïâÜëëåé áöåíüò ôçí áíäñåßá ôïõ êáé áöåôÝñïõ ôçí ðïëåìéêÞ ôïõ ôÝ÷íç. Áõôüò ï óõíäõáóìüò äýóêïëá ìðïñåß íá íéêçèåß áðü êÜðïéïí. ÓõãêåêñéìÝíá áíáöÝñåé ï ¸êôïñáò ðüóï êáëÜ ÷åéñßæåôáé ôçí áóðßäá êáé ðüóï êáëüò åßíáé óôï íá ìÜ÷åôáé ôüóï Ýöéððïò üóï êáé ðåæüò: «Îåýñù ôùí ßððùí ôçí ïñìÞí óôçí ìÜ÷çí íá ïäçãÞóù, / êáé ðåæüò îåýñù ôïí ÷ïñüí ôïõ ¢ñç ôïõ áíäñïöüíïõ» (óô. 240-241).

4. «Στης διχόνοιας πιάσθηκαν τον φονικόν / αγώνα / και πάλιν ομογνώμησαν και ως φίλοι εχωρισθήκαν» (στ. 301-302). α) Πώς εξηγείτε την παρουσία τέτοιων στίχων και την ανταλλαγή δώρων μέσα σ’ ένα πολεμικό έπος; β) Να συγκρίνετε την ανταλλαγή με εκείνη που γνωρίσατε στο επεισόδιο Γλαύκου – Διομήδη (Ζ 119-236). Ìéá ãåíéêÞ ðáñáôÞñçóç áíáöïñéêÜ ìå ôï ìÞíõìá ôçò ÉëéÜäáò åßíáé üôé åßíáé Ýíôïíá áíôéðïëåìéêü. Áêüìç êáé ìÝóá áðü ôçí ðáñïõóßáóç ôçò áãñéüôçôáò ôïõ ðïëÝìïõ ç åéñÞíç áíáäåéêíýåôáé óå áíþôåñï êáé ðïëýôéìï áãáèü. á) Ï óåâáóìüò êáé ç áëëçëïåêôßìçóç ìåôáîý äýï Üîéùí áíôéðÜëùí åßíáé äåßãìá Þèïõò êáé áìïéâáßáò áíáãíþñéóçò ôçò áîßáò ôïõò. Ï áãþíáò åßíáé öïíéêüò êáôÜ ôç äéÜñêåéÜ ôïõ, åöüóïí, üìùò, êáôáëÞãåé éóüðáëïò ôá äþñá áðïôåëïýí Ýíá åßäïò áíáìíçóôéêïý! ÅðéðëÝïí, èá ìðïñïýóå íá èåùñçèåß ùò ìéá áíáðáñÜóôáóç ìå óõìâïëéêü ÷áñáêôÞñá ôïõ áíáìåíüìåíïõ ôÝëïõò ìéáò ìïíïìá÷ßáò, ðïõ èá Üöçíå Ýíá íéêçôÞ, ï ïðïßïò èá Ýðáéñíå ôá üðëá ôïõ çôôçìÝíïõ. â) Ï Ãëáýêïò êáé ï ÄéïìÞäçò äåí óõãêñïýïíôáé, áíáãíùñßæïíôáé ùò ðáôñéêïß «îÝíïé». Áîéïóçìåßùôï åßíáé ôï üôé ïé ¸ëëçíåò äßíïõí ëéãüôåñï ðïëýôéìá äþñá áðü ôïõò Ôñþåò, õðïãñáììßæïíôáò Ýôóé ôïí ðëïýôï ôçò ÁíáôïëÞò Ýíáíôé ôçò ÅëëÜäáò.

5. Νεότεροι μελετητές αλλά και αρχαίοι σχολιαστές υποστήριξαν ότι ο Όμηρος δεν κατάφερε να κρατηθεί πάντα αμερόληπτος αφηγητής και δείχνει μερικές φορές

155

Ραψωδία

Η

στ. 206-315

τη συμπάθειά του προς τους συμπατριώτες του. Να αναζητήσετε στην περιγραφή της μονομαχίας στοιχεία που συνηγορούν υπέρ της «μεροληψίας» του ποιητή ή το αντίθετο. Óôïé÷åßá ðïõ ìáñôõñïýí ðéèáíüí ìéá ìåñïëçøßá ôïõ ÏìÞñïõ åßíáé ôá åîÞò: á) ï ôñüìïò ðïõ ðñïêáëåß ï Áßáíôáò áêüìç êáé óôïí ¸êôïñá, â) ç áóðßäá ôïõ Áßáíôá, ðïõ Ý÷åé ìåãáëýôåñç áíôï÷Þ áðü ôïõ ¸êôïñá, ã) ç ðôþóç ôïõ ¸êôïñá êáé ç áíÜãêç ðáñÝìâáóçò åíüò èåïý, ä) ç ìåãáëýôåñç ðÝôñá ðïõ óçêþíåé ï Áßáíôáò óõãêñéôéêÜ ìå ôïí ¸êôïñá, å) ïé Ôñþåò ðïõ õðïäÝ÷ïíôáé ôïí ¸êôïñá «áíÝëðéóôá», åíþ ïé Á÷áéïß õðïäÝ÷ïíôáé ôïí Áßáíôá «áðü ôçí íßêçí».

6. Η μονομαχία ως μέσο επίλυσης διαφορών συνηθιζόταν και σε νεότερα χρόνια, κυρίως στο Μεσαίωνα ή και αργότερα. Να συγκρίνετε τη μονομαχία του Ερωτόκριτου με τον Άριστο (Παράλληλο κείμενο) με το ιλιαδικό πρότυπο που μελετήσατε. Τι παρατηρείτε; ÄéáöïñÝò: á) Äåí õðÜñ÷åé «áãþíáò ëüãùí» óôç ìïíïìá÷ßá ôïõ ¸êôïñá ìå ôïí ¢ñéóôï. â) Ùò ðñïò ôç ÷ñÞóç ôùí üðëùí: óôçí ÉëéÜäá ðåôïýí êïíôÜñéá áðü ìáêñéÜ, ìåôÜ áíôáëëÜóóïõí ÷ôõðÞìáôá ìå ôéò ëüã÷åò áðü êïíôÜ, åêóöåíäïíßæïõí ðÝôñåò êáé óôï ôÝëïò ìÜ÷ïíôáé ìå ôá îßöç. Óôç ìåôáãåíÝóôåñç ìïíïìá÷ßá, ðïõ ðåñéãñÜöåé ôï ðáñÜëëçëï êåßìåíï, ïé áíôßðáëïé ìÜ÷ïíôáé Ýöéððïé ìå ìáêñéÜ êïíôÜñéá êáé ìåôÜ ìå îßöç. Ç âáóéêÞ ïìïéüôçôá åßíáé üôé êáé ïé äýï ìïíïìá÷ßåò ãßíïíôáé ãéá ôïí ïñéóôéêü ôåñìáôéóìü ìéáò ðïëåìéêÞò óýãêñïõóçò êáé äéáñêïýí ìÝ÷ñé ôç äýóç ôïõ Þëéïõ.

156

Ραψωδία

Η

στ. 316-482

ΠΕΡΙΛΗΨΗ

στ. 316-482

Ï

ÍÝóôïñáò ðñïôåßíåé íá ìçí ðïëåìÞóïõí ôçí áõãÞ, áëëÜ íá óõãêåíôñþóïõí ôïõò íåêñïýò, íá ôïõò êçäÝøïõí êáé íá ï÷õñþóïõí ýóôåñá ôï óôñáôüðåäï ìå øçëïýò ðýñãïõò êáé âáèéÜ ôÜöñï. ¼ëïé äÝ÷ïíôáé ôçí ðñüôáóÞ ôïõ. Óôç óõíÝëåõóç ðïõ ãßíåôáé óôçí áêñüðïëç ôçò Ôñïßáò ï ÁíôÞíïñáò ðñïôåßíåé íá ðáñáäþóïõí óôïõò Á÷áéïýò ôçí ÅëÝíç êáé ôïõò èçóáõñïýò ðïõ ôç óõíïäåýïõí, ðñïêåéìÝíïõ íá óôáìáôÞóåé ï ðüëåìïò. Ï ÐÜñçò äÝ÷åôáé íá åðéóôñÝøåé ôïõò èçóáõñïýò, áëëÜ äçëþíåé üôé äåí ðñüêåéôáé íá äþóåé ôçí ÅëÝíç óôïõò Á÷áéïýò. Ôåëåõôáßïò ðáßñíåé ôï ëüãï ï Ðñßáìïò, ï ïðïßïò æçôåß íá óôáëåß ôçí áõãÞ ï êÞñõêáò Éäáßïò óôï áíôßðáëï óôñáôüðåäï, ãéá íá ìåôáöÝñåé ôçí ðñüôáóç ôïõ ÐÜñç óôï ÌåíÝëáï êáé ôïí ÁãáìÝìíïíá êáé íá æçôÞóåé áíáêù÷Þ, ðñïêåéìÝíïõ íá ãßíåé áíåìðüäéóôá ç óõëëïãÞ êáé ç êÞäåõóç ôùí íåêñþí. Ôï ðñùß ï Éäáßïò ìåôáöÝñåé ôï ìÞíõìá ôùí Ôñþùí. Ï ÄéïìÞäçò ðñïôåßíåé íá ìç ãßíåé äåêôü ôï áßôçìá ãéá ðáýóç ôïõ ðïëÝìïõ. Ï ÁãáìÝìíïíáò óõìöùíåß êáé ëÝåé óôïí Éäáßï üôé äÝ÷åôáé ìüíï ôçí ðñüôáóç ãéá áíáêù÷Þ. Á÷áéïß êáé Ôñþåò óõëëÝãïõí ôïõò íåêñïýò ôïõò êáé ôïõò êáßíå. Óôç óõíÝ÷åéá ïé Á÷áéïß ï÷õñþíïõí ôï óôñáôüðåäï ìå ðýñãïõò êáé ìå ôÜöñï.

157

Κόλος μάχη Το σκοτάδι διακόπτει τη μάχη, χωρίς να κριθεί ο νικητής

• Ï Äßáò áðáãïñåýåé óôïõò Üëëïõò èåïýò íá ðáñåìâáßíïõí óôïí ðüëåìï. • Ç ìÜ÷ç óôçí áñ÷Þ ìïéÜæåé áìößññïðç, áëëÜ ç êáôÜóôáóç áëëÜæåé õðÝñ ôùí Ôñþùí, ðïõ ôïõò åìøõ÷þíåé ï Äßáò. • Ç ¹ñá êáé ç ÁèçíÜ ðñïóðáèïýí íá âïçèÞóïõí ôïõò Á÷áéïýò, áëëÜ ï Äßáò ôéò åìðïäßæåé. • Ï Äßáò áðïêáëýðôåé ôï ó÷Ýäéü ôïõ: ïé íßêåò ôùí Ôñþùí èá óõíå÷éóôïýí ìÝ÷ñé íá óêïôùèåß ï ÐÜôñïêëïò. • Ç íý÷ôá äéáêüðôåé ôç ìÜ÷ç ÷ùñßò íá êñéèåß ï íéêçôÞò.

ΤΟΠΟΣ: Όλυμπος, η πεδιάδα μπροστά από την Τροία ΧΡΟΝΟΣ: 25 η ημέρα της Ιλιάδας ΠΡΟΣΩΠΑ: Διομήδης, Νέστορας, Οδυσσέας, Αγαμέμνονας, Τεύκρος (Αχαιοί) – Έκτορας (Τρώας) – Δίας, Αθηνά, Ήρα, Ίριδα, Ποσειδώνας (θεοί)

Ραψωδία Θ

ΒΑΣΙΚΑ ΣΗΜΕΙΑ

159

Πρεσβεία πρός Ἀχιλλέα. Λιταί.

ΤΟΠΟΣ: τα καράβια και το στρατόπεδο των Αχαιών ΧΡΟΝΟΣ: 25 η ημέρα της Ιλιάδας ΠΡΟΣΩΠΑ: Αγαμέμνονας, Διομήδης, Νέστορας, Αχιλλέας, Οδυσσέας, Φοίνικας, Αίαντας ο Τελαμώνας, Πάτροκλος (Αχαιοί)

Ραψωδία I

Αποστολή πρεσβείας στον Αχιλλέα - Παρακλήσεις

Ραψωδία

I

στ. 1-224

ΠΕΡΙΛΗΨΗ

Ï

162

στ. 1-224

ÁãáìÝìíïíáò óõãêáëåß óõíÝëåõóç êáé ðñïôåßíåé ôçí åðéóôñïöÞ óôçí ðáôñßäá. Ï ÄéïìÞäçò äçëþíåé üôé, áí ÷ñåéáóôåß, èá ìåßíåé ìüíïò ôïõ ìáæß ìå ôïí ÓèÝíåëï. Ï ÍÝóôïñáò åéóçãåßôáé íá ôïðïèåôçèïýí öñïõñïß áíÜìåóá óôï ôåß÷ïò êáé óôçí ôÜöñï. Ôçí þñá ðïõ ïé óêïðéÝò ðáßñíïõí ôç èÝóç ôïõò Ýîù áðü ôï ôåß÷ïò, ïé ãÝñïíôåò äåéðíïýí óôç óêçíÞ ôïõ ÁãáìÝìíïíá. Ï ÍÝóôïñáò êáôçãïñåß ôïí áñ÷éóôñÜôçãï ãéá ôç óôÜóç ôïõ áðÝíáíôé óôïí Á÷éëëÝá êáé ðñïôåßíåé íá âñïõí ôñüðï íá ìáëáêþóïõí ôçí êáñäéÜ ôïõ Ðçëåßäç ìå äþñá. Ï ÁãáìÝìíïíáò ðáñáäÝ÷åôáé ôï óöÜëìá ôïõ êáé äçëþíåé ðñüèõìïò íá åðáíïñèþóåé· ìðñïóôÜ óå üëïõò áñéèìåß ôá ðëïýóéá äþñá ðïõ ðñïôßèåôáé íá äþóåé óôïí Á÷éëëÝá. Åðßóçò, áíáêïéíþíåé üôé èá åðéôñÝøåé óôïí Ðçëåßäç íá ðÜñåé, ìåôÜ ôçí ðôþóç ôçò Ôñïßáò, üóï ìÜëáìá êáé ÷áëêü ÷ùñÜåé ôï êáñÜâé ôïõ, êáèþò êáé ôéò ðéï ùñáßåò åßêïóé Ôñùáäßôéóóåò. Êé üôáí ìå ôï êáëü åðéóôñÝøïõí óôçí ðáôñßäá, ï ÁãáìÝìíïíáò èá êÜíåé ôïí Á÷éëëÝá ãáìðñü ôïõ, äßíïíôÜò ôïõ ãéá ðñïßêá åöôÜ ðüëåéò. Ï ÍÝóôïñáò åêöñÜæåé ôçí éêáíïðïßçóÞ ôïõ êáé ðñïôåßíåé íá óôåßëïõí áìÝóùò ðñåóâåßá óôïí Á÷éëëÝá. ÄéáëÝãåé ãéá ðñÝóâåéò ôïí Öïßíéêá, ôïí Áßáíôá, ôïí ÏäõóóÝá êáé ôïõò êÞñõêåò Ïäßï êé ÅõñõâÜôç. ÖôÜíïíôáò óôá êáñÜâéá ôùí Ìõñìéäüíùí, ïé êÞñõêåò âñßóêïõí ôïí Á÷éëëÝá íá ðáßæåé öüñìéããá êáé íá øÜëëåé çñùéêÜ êáôïñèþìáôá. ÁðÝíáíôß ôïõ, áêïýåé óéùðçëüò ï ÐÜôñïêëïò. ÂëÝðïíôáò ôïõò ðñÝóâåéò, ï Á÷éëëÝáò êáé ï ÐÜôñïêëïò óçêþíïíôáé Ýêðëçêôïé êáé ôïõò õðïäÝ÷ïíôáé åãêÜñäéá. Ï ÐÜôñïêëïò óåñâßñåé ôïõò åðéóêÝðôåò. ¼ôáí ðéá üëïé ÷ïñôáßíïõí, ï ÏäõóóÝáò ðáßñíåé ôï ëüãï.

Ραψωδία

Ραψωδία I 225-431

I

στ. 225-431

Ο λόγος του Οδυσσέα και ο αντίλογος του Αχιλλέα

Τόπος

Πρόσωπα

Óôñáôüðåäï Á÷áéþí (óêçíÞ Á÷éëëÝá)

ÏäõóóÝáò, Á÷éëëÝáò, (âïõâÜ ðñüóùðá): ÐÜôñïêëïò, Öïßíéêáò, Áßáò ïé êÞñõêåò, Ïäßïò êáé ÅõñõâÜôçò

Χρόνος 25ç-26ç çìÝñá ôçò ÉëéÜäáò

ΠΕΡΙΛΗΠΤΙΚΉ ΑΝΑΔΙΉΓΗΣΗ

Ï

ÏäõóóÝáò æçôÜ áðü ôïí Á÷éëëÝá íá åðéóôñÝøåé óôç ìÜ÷ç, ãéá íá óþóåé ôïõò Á÷áéïýò ðïõ êéíäõíåýïõí. Ãéá íá ôïí ðåßóåé, ôïõ èõìßæåé ðñþôá ôéò óõìâïõëÝò ôïõ ðáôÝñá ôïõ, áíáöÝñåé óôç óõíÝ÷åéá ôçí ðñïóöïñÜ ôïõ ÁãáìÝìíïíá êáé óôï ôÝëïò ôïí ðáñáêáëåß íá ëõðçèåß ôïõò Á÷áéïýò. Ï Á÷éëëÝáò, üìùò, áñíåßôáé ôçí ðñïóöïñÜ ôïõ ÁãáìÝìíïíá, ðáñáìÝíåé áíõðï÷þñçôïò, äçëþíåé ôçí ðñüèåóÞ ôïõ í’ áíá÷ùñÞóåé ôï ðñùß ãéá ôçí ðáôñßäá ôïõ êáé óõìâïõëåýåé êáé ôïõò Üëëïõò íá êÜíïõí ôï ßäéï.

ΛΕΞΙΛΟΓΙΚΑ – ΠΡΑΓΜΑΤΟΛΟΓΙΚΑ 228 231 232

ευφραντικό τραπέζι: ôñáðÝæé ãåìÜôï ìå áðïëáõóôéêÜ öáãçôÜ. εάν συ μη ζωσθείς την δύναμίν σου: åÜí åóý äåí öïñÝóåéò ôá üðëá óïõ, áí äåí ÷ñçóéìïðïéÞóåéò ôç äýíáìÞ óïõ, áí äåí åðéóôñÝøåéò óôïí ðüëåìï. Ότι εκαθίσαν μεταξύ του τείχους και των πλοίων: Ïé Ôñþåò åß÷áí óôñáôïðåäåýóåé Ýîù áðü ôá ôåß÷ç ôçò Ôñïßáò.

Υποενότητες – Πλαγιότιτλοι α) στ. 225-306: Ο λόγος του Οδυσσέα.

β) στ. 307-431: Η απάντηση του Αχιλλέα.

163

Ραψωδία

I

στ. 225-431

233 237 237 240 241 247 249 256 257 259 260 262 263 264 264 264 265 271

274 283 284 287

απότολμοι: ãåííáßïé. μανίζει: öñåíéÜæåé, ïñìÜ ìå ìáíßá. μ’ έπαρσιν πολλήν στην δύναμίν του:

ðåñçöáíåýåôáé üôé

åßíáé ðïëý äõíáôüò. Ηώς: ÁäåëöÞ ôïõ ¹ëéïõ· ç Çþ Þôáí ç èåÜ ÁõãÞ, ðñïóùðïðïßçóç ôçò áõãÞò. ακρόπρυμνα: ç Üêñç ôçò ðñýìíçò. άστα: óÞêù. γενναμένο: ðïõ Ý÷åé ãßíåé. πράος: Þóõ÷ïò, Þñåìïò. άπεχε απ’ την κακόπρακτην την έριδα: íá ìçí åìðëáêåßò óå äéáìÜ÷ç âëáâåñÞ, ðïõ èá ðñïêáëÝóåé êáêü. που εσύσταινεν: ðïõ óõìâïýëåõå. πραΰνου: çñÝìçóå, ìçí åßóáé èõìùìÝíïò. αν προτιμάς της έχθρας την φιλίαν: áí ðñïôéìÜò ôç öéëßá áíôß ôçò Ý÷èñáò. προτώρα: ðñéí áðü ëßãï. άκαυτοι: ïëïêáßíïõñéïé, ðïõ äåí ôïõò Ýâáëáí áêüìá ðÜíù óôç öùôéÜ. τρίποδες: Ï ôñßðïäáò Þôáí ÷Üëêéíï êáæÜíé ìå ôñßá ðüäéá, ðïõ ôïðïèåôïýíôáí ðÜíù áðü öùôéÜ· ôïí ÷ñçóéìïðïéïýóáí êõñßùò ãéá íá æåóôáßíïõí íåñü. χρυσού τάλαντα δέκα: ÷ñõóÜöé ðïõ åß÷å âÜñïò ßóï ìå ôçí áîßá äÝêá ôáëÜíôùí· ôï ôÜëáíôï Þôáí ìïíÜäá âÜñïõò. λέβητες: êáæÜíéá, ìÝóá óôá ïðïßá ìáãåßñåõáí. όταν την Λέσβον έριξες: üôáí êõñßåõóåò ôç ËÝóâï. Ïé Á÷áéïß Ýêáíáí åðéäñïìÝò óôéò ãýñù áðü ôçí Ôñïßá ðüëåéò êáé íçóéÜ, ãéá íá ðñïìçèåõôïýí ôçí ôñïöÞ ôïõò êáé ãéá íá ðÜñïõí ëÜöõñá. Ï Á÷éëëÝáò åß÷å êÜíåé åßêïóé ôñåéò ôÝôïéåò åðéäñïìÝò. κι ενταυτώ θα ομόσει: êáé åðéðëÝïí èá ïñêéóôåß. της γης μαστάρι: ãç ðïëý åýöïñç. τον Ορέστην: Ãéïò ôïõ ÁãáìÝìíïíá. αδώρητα: ÷ùñßò äþñá· óõíÞèùò, üôáí åðñüêåéôï íá ðáíôñåõôåß ìéá âáóéëïðïýëá, Ýðñåðå ï ãáìðñüò íá ðñïóöÝñåé ðïëëÜ äþñá.

288-289 Χρυσόθεμιν ή και την Λαοδίκην ή και την Ιφιάνασσαν: ïé ôñåéò êüñåò ôïõ ÁãáìÝìíïíá.

291-295 την Ενόπην, / την Αίπειαν, και την Πήδασον, ...την Καρδαμύλην, την Ιρήν, ... / την Φηρών, την Άνθειαν:

164

Ðüëåéò ðïõ âñßóêïíôáé óôç Ìåóóçíßá êáé ôç Ëáêùíßá. Ï ÁãáìÝìíïíáò õðüó÷åôáé íá äþóåé ðñïßêá óôïí Á÷éëëÝá åðôÜ ðüëåéò ðïõ âñßóêïíôáé óôçí åîïõóßá ôïõ ÌåíÝëáïõ êáé ôïõ ÍÝóôïñá.

295 296 297 304 308 310 311 312 316 320 327

329 331 336 345 349

350 353 355 359 361 365 366 368 370 371 375 376 377

όλες ακρόγιαλα: üëåò ïé ðüëåéò Þôáí ðáñáëéáêÝò. Και οι εγκάτοικοι πολύαρνοι, πολύμοσχοι: ïé

êÜôïéêïé ôùí ðüëåùí áõôþí åß÷áí ðïëëÜ áñíéÜ êáé ìïó÷Üñéá óôçí êáôï÷Þ ôïõò, Þôáí äçëáäÞ åõêáôÜóôáôïé. τα διορισμένα νόμιμα: ôï íüìéìï öüñï. θα δυνηθείς: èá ìðïñÝóåéò. ευρετικέ: ðïëõìÞ÷áíå, ðïõ âñßóêåéò ðÜíôá ëýóç. ασάλευτη θα μείν’ η θέλησίς μου: äåí áëëÜæåé ç ãíþìç ìïõ. ώστε να μη προσκλαίεσθε: åðïìÝíùò ìç ìå ðáñáêáëÜôå. ότι: åðåéäÞ. χάριν δεν είχε ο πόλεμος που αδιάκοπα εκρατούσα: äåí åßäá êáíÝíá êáëü áðü ôïí áäéÜêïðï ðüëåìï· êáé ðïõ ðïëåìïýóá, äåí ìïõ ÷ñùóôÜ êáíåßò ÷Üñç. και άνεργος αν μείνεις: êáé áäñáíÞò áí ìåßíåéò, êáé áí äåí ðáò óôç ìÜ÷ç. μαχόμενος, εξ αφορμής των γυναικών τους μόνον: ãéá ôéò ãõíáßêåò ôïõò ðïëåìïýóá· åííïåß üôé ðïëåìïýóå ãéá íá êåñäßóïõí ïé Á÷áéïß êáé íá ðÜñïõí ðßóù ôçí ÅëÝíç, ðïõ åßíáé ôþñá ãõíáßêá ôïõ ÐÜñç. κάρπιμην: åýöïñç. επαράδιδα: ðáñÝäéíá. ας τέρπεται: áò åõ÷áñéóôéÝôáé. τον γνώστην του: áõôüí ðïõ ôïí îÝñåé êáëÜ, äçë. ôïí ßäéï ôïí Á÷éëëÝá.

Ραψωδία

I

στ. 225-431

και χάντακ’ άνοιξε βαθύν, με πάλους (= πασσάλους) εις το βάθος: Ïé Á÷áéïß Ýîù áðü ôï ôåß÷ïò åß÷áí óêÜøåé Ýíá ìåãÜëï

÷áíôÜêé, ìÝóá óôï ïðïßï åß÷áí ôïðïèåôÞóåé ðáóóÜëïõò, Ýôóé þóôå íá ìçí ìðïñïýí ïé Ôñþåò íá ðëçóéÜóïõí ôá ðëïßá ôïõò. την ρώμην: ôç äýíáìç. τον φράξον: ç éåñÞ âáëáíéäéÜ ôïõ Äßá. μετά βίας: ìüëéò ðïõ ðñüëáâå. καλοφόρτωτα: öïñôùìÝíá êáëÜ, ãåìÜôá ìå ëÜöõñá. να λαμνοκοπούν: íá ôñáâïýí êïõðß. εδώθε: áðü ’äþ. λάφυρα δικά μου από τον κλήρον: ôï ìåñßäéü ìïõ áðü ôá ëÜöõñá. υβριστικώς: ìå Üôéìï ôñüðï. οι επίλοιποι: ïé õðüëïéðïé. και μη θαρρεύσει στο εξής να ξεπλανήσει και άλλον: êáé íá ìçí ðÜñåé èÜññïò êáé íïìßæåé üôé ìðïñåß íá îåãåëÜóåé êé Üëëïí. δεν με δολώνει πλέον: äåí ìðïñåß íá ìå îåãåëÜóåé ìå äþñá ðéá. Τόσο του αρκεί: ôïõ öôÜíåé ç ìßá öïñÜ ðïõ ìå îåãÝëáóå. αφού τον νουν τού αφαίρεσεν: áöïý ôïõ ðÞñå ôï ìõáëü,

165

Ραψωδία

I

στ. 225-431

378 381 381 396 398 404

409

ôïí êáôÝóôçóå áíüçôï.

ουτιδανά τα κρίνω: ôá èåùñþ ôéðïôÝíéá. στον Ορχομενόν: Ðüëç ôçò Âïéùôßáò, ðïõ êáôÜ ôç ìõêçíáúêÞ åðï÷Þ Þôáí ðïëý ðëïýóéá.

στες Αιγύπτιες Θήβες: Ïé ÈÞâåò Þôáí ðñùôåýïõóá ôçò ¢íù

Áéãýðôïõ, âáóßëåéï ôçò íüôéáò Áéãýðôïõ. κόρες προκρίτων: êüñåò áñ÷üíôùí. αυτού: åêåß.

το λίθινο κατώφλι / του μακροβόλου Απόλλωνος, στην πετρωτήν Πυθώνα: Ï íáüò ôïõ Áðüëëùíá óôïõò Äåëöïýò,

öçìéóìÝíïò ãéá ôá ðëïýóéá áöéåñþìáôÜ ôïõ. Ðáëáéüôåñá «Ðõèþíá» ïíüìáæáí ôïõò Äåëöïýò. το φράγμα των οδόντων: ôç óôéãìÞ ôïõ èáíÜôïõ, ç øõ÷Þ âãáßíåé áðü ôï óôüìá. διάφορες: äéáöïñåôéêÝò.

411 412-416 Αν μείνω εδώ... το τέλος του θανάτου:

417 420 429 431

Ï Á÷éëëÝáò áíáöÝñåôáé óå ìéá ðñïöçôåßá, óýìöùíá ìå ôçí ïðïßá Ýðñåðå íá äéáëÝîåé êÜðïôå áíÜìåóá óôïí Ýíäïîï áëëÜ ðñüùñï èÜíáôï êáé óôç ìáêñü÷ñïíç áëëÜ Üäïîç æùÞ. να στρέψτε στην πατρίδα: íá åðéóôñÝøôå óôçí ðáôñßäá. ο Βροντητής: ï Äßáò ðïõ ðñïêáëåß êåñáõíïýò, ðïõ âñïíôÜ. δεν θα τον βιάσω: äåí èá ôïí áíáãêÜóù. ξιπασμένοι: óáóôéóìÝíïé, Ýêðëçêôïé.

ΕΡΜΗΝΕΥΤΙΚΑ

– ΙΔΕΟΛΟΓΙΚΑ

ΣΧΟΛΙΑ

244-245 Πολύ φοβούμαι μην αυτά που φοβερίζει εκείνος / του τα εκτελέσουν οι θεοί 254-255 Τέκνον, τες νίκες η Αθηνά κι Ήρα θα σου δώσουν / αν το θελήσουν

166

Óôïõò óôß÷ïõò áõôïýò öáßíåôáé ðùò ïé ïìçñéêïß Þñùåò ðéóôåýïõí üôé ïé èåïß åðåìâáßíïõí óôçí êáèçìåñéíÞ æùÞ ôùí áíèñþðùí åßôå ðñïêáëþíôáò ôïõò óõìöïñÝò åßôå óõìâÜëëïíôáò óôéò íßêåò ôïõò. Óýìöùíá ìå ôç óõìâïõëÞ ôïõ ÐçëÝá óôï ãéï ôïõ (óô. 254-256), ç íßêç ïöåßëåôáé óå ìåãÜëï âáèìü óôç èÝëçóç êáé ôç âïÞèåéá ôùí èåþí, ðáñÜëëçëá üìùò ïé áîßåò ôçò ðñáüôçôáò êáé ôçò áõôïêõñéáñ÷ßáò (óô. 256-258) åîáñôþíôáé áðü ôïí ßäéï ôïí Üíèñùðï êáé åßíáé åîßóïõ ðïëý óçìáíôéêÝò ãéá ôçí ðïñåßá åíüò

áíèñþðïõ. Ãéáôß, ìüíï åÜí ðñõôáíåýåé ç ëïãéêÞ êáé ôéèáóåýïíôáé ôá Ýíôïíá óõíáéóèÞìáôá (ð.÷. ôçò ïñãÞò) áðü ôïí Üíèñùðï, ìðïñåß íá åîáóöáëéóôåß ìéá Þñåìç êáé åðéôõ÷çìÝíç æùÞ ÷ùñßò áêñüôçôåò êáé øõ÷éêÝò áíéóïññïðßåò.

Ραψωδία

I

στ. 225-431

316-322 χάριν δεν είχε ο πόλεμος... εις κίνδυνον να βάζω πολεμώντας;

Ï Á÷éëëÝáò õðïóôçñßæåé üôé ç ðñïóöïñÜ åíüò ãåííáßïõ ðïëåìéóôÞ èá Ýðñåðå íá áíôéóôïé÷åß óôçí çèéêÞ áíôáìïéâÞ ôïõ. Ôï åëÜ÷éóôï ðïõ Ýðñåðå, ëïéðüí, íá Ý÷åé êåñäßóåé ï ßäéïò èá Þôáí ç åêôßìçóç êáé ç ôéìÞ áðü ôïí ÁãáìÝìíïíá. Äéáðéóôþíåé, üìùò, üôé ü÷é ìüíï äåí Ý÷åé áíôáìåéöèåß êáô’ áõôüí ôïí ôñüðï, áëëÜ áíôéìåôùðßóôçêå ùò Ýíáò ïêíçñüò êáé äåéëüò ðïëåìéóôÞò· üôé åßíáé êïéíÞ ç ôý÷ç ôïõ ãåííáßïõ êáé ôïõ äåéëïý, áöïý êáé ïé äýï èá âñïõí ôï èÜíáôï óôï ôÝëïò, Üñá èá Ý÷ïõí êïéíÞ êáôÜëçîç.

377

αφού τον νουν τού αφαίρεσεν ο πάνσοφος Κρονίδης

Ï Á÷éëëÝáò õðïóôçñßæåé üôé ï ÁãáìÝìíïíáò ôïõ ðÞñå ôç Âñéóçßäá, áöïý íùñßôåñá ôïõ åß÷å ðÜñåé ôá ëïãéêÜ ï Äßáò. Èåùñåß ëïéðüí áäéáíüçôç ôçí ðñÜîç ôïõ, ãé’ áõôü êáé ôç èåùñåß âïýëçóç ôïõ ðáôÝñá ôùí èåþí. Ïé áñ÷áßïé ¸ëëçíåò ðïëý óõ÷íÜ, üôáí äåí ìðïñïýóáí íá åîçãÞóïõí êÜðïéåò áêñáßåò óõìðåñéöïñÝò óõíáíèñþðùí ôïõò, ôéò èåùñïýóáí èåüóôáëôåò· ôéò åðÝâáëáí äçëáäÞ ïé èåïß ãéá íá éêáíïðïéÞóïõí ôï óêïðü ôïõò. Åäþ, ãéá ðáñÜäåéãìá, ï Á÷éëëÝáò áíáöÝñåé ÷áñáêôçñéóôéêÜ üôé ï Äßáò ðÞñå ôï ìõáëü ôïõ ÁãáìÝìíïíá, äçëáäÞ ôç ëïãéêÞ, ãé’ áõôü êáé äåí Þîåñå ôé Ýêáíå, üôáí áöáßñåóå áðü ôïí Á÷éëëÝá ôï «ëÜöõñü» ôïõ.

389-390 στο κάλλος κι αν με τη χρυσήν συγκρίνεται Αφροδίτην / και αν έχει με την Αθηνά των έργων τα πρωτεία

ÐñïâÜëëåôáé óôï óçìåßï áõôü ôï ðñüôõðï ôçò ïìçñéêÞò ãõíáßêáò. Åêôüò áð’ ôçí åîùôåñéêÞ ïìïñöéÜ, ðïõ åßíáé ôï êõñéüôåñï êñéôÞñéï åðéëïãÞò ìéáò ãõíáßêáò, ï ïìçñéêüò Þñùáò ôïíßæåé êáé ôçí åîõðíÜäá ôçò õðïøÞöéáò íýöçò. ÏìïñöéÜ ðïõ íá áããßæåé ôçí åéêüíá ôïõ èåßïõ êÜëëïõò êáé åõóôñïößá üìïéá ìå áõôÞ ôçò ÁèçíÜò åßíáé ôá âáóéêüôåñá ðñïóüíôá ìéáò ãõíáßêáò, óýìöùíá ðÜíôá ìå ôçí Üðïøç ôïõ Á÷éëëÝá.

167

ΗΘΟΓΡΑΦΗΣΗ ΧΑΡΑΚΤΗΡΩΝ

Ραψωδία

I

στ. 225-431

ΟΔΥΣΣΕΑΣ

Ï ÏäõóóÝáò ðåñéãñÜöåé ìå ñåáëéóôéêü ôñüðï ôçí êáôÜóôáóç ðïõ åðéêñáôåß óôï á÷áúêü óôñáôüðåäï. Áðü ôçí áöÞãçóÞ ôïõ ãßíåôáé öáíåñü ôï ðüóï äéïñáôéêüò êáé Ýîõðíïò åßíáé ï Þñùáò áõôüò. Áöåíüò ôïõ ðåñéãñÜöåé ìå áêñßâåéá ôçí êáôÜóôáóç ãéá íá ôïí ðåßóåé íá åðéóôñÝøåé, áöåôÝñïõ ôïõ èõìßæåé ôñõöåñÝò óôéãìÝò ìå ôïí ðáôÝñá ôïõ óôçí ðáôñßäá êáé ôç öéëßá ôïõ ìå ôïõò óõìðïëåìéóôÝò ôïõ, ðñïêåéìÝíïõ íá ôïíþóåé ôïí ðáôñéùôéóìü ôïõ êáé íá óêåöôåß ìå ùñéìüôçôá ôé èá áðïöáóßóåé. Åßíáé ðéóôüò ðáôñéþôçò áëëÜ êáé ößëïò ôïõ Á÷éëëÝá, óõìâéâáóôéêüò, áíçóõ÷åß ãéá ôçí ôý÷ç ôùí Á÷áéþí êáé ÷ñçóéìïðïéåß êÜèå ôñüðï ãéá íá ðåßóåé ôïí Á÷éëëÝá íá åðéóôñÝøåé êáé íá óþóåé ôïõò Á÷áéïýò.

ΑΧΙΛΛΕΑΣ

Åßíáé åõèýò êáé åéëéêñéíÞò, áöïý äçëþíåé üôé èá ìéëÞóåé «êáèáñÜ», ãéáôß óé÷áßíåôáé ôïõò áíåéëéêñéíåßò áíèñþðïõò. Ï Á÷éëëÝáò íéþèåé áêüìá ôáðåéíùìÝíïò êáé áôéìáóìÝíïò áðü ôïí ÁãáìÝìíïíá, ãé’ áõôü åîáêïëïõèåß íá åßíáé ïñãéóìÝíïò êáé óôáèåñüò óôçí áðüöáóÞ ôïõ íá áðÝ÷åé áðü ôç ìÜ÷ç. ÁðïãïçôåõìÝíïò áðü çèéêÞò ðëåõñÜò êáé åßñùíáò, üôáí ó÷ïëéÜæåé ôá Ýñãá ôïõ ÁãáìÝìíïíá, äßíåé ìåãáëýôåñç áîßá óôçí çèéêÞ áíùôåñüôçôá ðáñÜ óôá õëéêÜ áãáèÜ. Äåí ëõðÜôáé ãéá ôçí áñðáãÞ ôïõ ëÜöõñïý ôïõ, áëëÜ ãéá ôçí çèéêÞ ìåßùóç ðïõ õðÝóôç áðü ôïí ÁãáìÝìíïíá ìðñïóôÜ óôïõò óõìðïëåìéóôÝò ôïõ. Öáßíåôáé íá åßíáé õðåñâïëéêÜ åãùéóôÞò êáé åãùêåíôñéêüò, üìùò ç óôÜóç ôïõ áõôÞ ìðïñåß íá äéêáéïëïãçèåß· ï ÁãáìÝìíïíáò ôïí áðïãïÞôåõóå êáé ôïí áôßìáóå. Èá åõóôáèïýóå ï ÷áñáêôçñéóìüò áõôüò, áí åðÝìåíå óôçí åðéóôñïöÞ ôçò ÂñéóéÞäáò. Äåí åßíáé áõôÞ üìùò ç áéôßá ôçò áðïãïÞôåõóÞò ôïõ.

ΠΟΛΙΤΙΣΜΙΚΑ ΣΤΟΙΧΕΙΑ 254-258 Τέκνον τες νίκες η Αθηνά και η Ήρα θα σου δώσουν… και γέροντες και νέοι

168

Ïé Üíèñùðïé åêåßíçò ôçò åðï÷Þò ðßóôåõáí ðùò ãéá íá ðñïïäåýóïõí, ðñÝðåé íá äáìÜóïõí ôá Üãñéá ÝíóôéêôÜ ôïõò. Ç ëïãéêÞ êáé ç óýíåóç ðñÝðåé íá Ý÷ïõí ôïí ðñþôï ëüãï óôéò äýóêïëåò óôéãìÝò.

325-327 κι εγώ πολλές αγρύπνησα νυκτιές… των γυναικών τους μόνον

Ç ðïëåìéêÞ éêáíüôçôá ôùí áíäñþí èåùñåßôï áðáñáßôçôç, åöüóïí õðÞñ÷å áíÜãêç íá ðñïóôáôåõôïýí áðü åðéäñïìÝò, ðåéñáôåßåò ê.Ü.

Ραψωδία

I

στ. 225-431

357-358 αύριον του Διός και όλων των αθανάτων θα θυσιάσω

Ðñéí áðü êÜèå åíÝñãåéÜ ôïõò, áêüìç êé áí äåí Þôáí ðïëý óçìáíôéêÞ, ïé Üíèñùðïé èõóéÜæïõí óôïõò èåïýò, ðñïêåéìÝíïõ íá ðåôý÷ïõí ôïí åîåõìåíéóìü ôïõò. ¸ôóé êÜíïõí ôïõò èåïýò âïçèïýò óôçí åðéôõ÷ßá ôïõò.

364-365 Πλούτη έχω αφήσει εκεί πολλά

Ï «íüóôïò», ç åðéóôñïöÞ óôçí ðáôñßäá, åßíáé ôï êåíôñéêü èÝìá ôçò Ïäýóóåéáò.

365-366 χάλκωμα, χρυσόν και σίδερο θα πάρ’

Ç áíáöïñÜ óôï óßäçñï åßíáé áíá÷ñïíéóìüò, áöïý êáôÜ ôç ìõêçíáúêÞ åðï÷Þ ï óßäçñïò åßíáé ìÝôáëëï ó÷åäüí Üãíùóôï.

406

μόσχους, πρόβατα

Ç êôçíïôñïößá Þôáí âáóéêÞ ðçãÞ ðëïýôïõ åêåßíçò ôçò åðï÷Þò.

ΑΙΣΘΗΤΙΚΗ ΑΝΑΛΥΣΗ (αφηγηματικές τεχνικές – εκφραστικά μέσα) • Êõñéáñ÷åß ï äéÜëïãïò ÏäõóóÝá - Á÷éëëÝá, ðïõ ðåñéëáìâÜíåé äýï ìáêñïóêåëåßò ìïíïëüãïõò. • Ç åðáíÜëçøç ôçò áðáñßèìçóçò ôùí äþñùí åßíáé Ýíá ëáúêü ìïôßâï, ðïõ èõìßæåé äçìïôéêÜ ôñáãïýäéá.

Παρομοιώσεις: (óô. 297) «èá óå ôéìÞóïõí ùò èåüí» / (óô. 302) «èá óå ôéìÞóïõí ùò èåüí» / (óô. 312) «ìïõ åßíáé ìéóçôüò üóï ôïõ ¢ä’ ïé ðýëåò» / (óô. 323-326) / «Êáé ùò ôçí ÷áøéÜ… áíäñåéùìÝíïõò» (óô. 385) «Þ üó’ ç óêüí’ åßíáé ôçò ãçò Þ ï Üììïò ôçò èáëÜóóçò». Μεταφορές:

(óô. 255-256) «óôï óôÞèïò èá äáìÜóåéò ôçí ìåãáëüêáñäçí øõ÷Þí» / (óô. 309) «ßóéá èá åéðþ êáé êáèáñÜ ôçí ïìéëßáí üëç» / (óô. 322)

169

Ραψωδία

I

στ. 225-431

«ôç æùÞí ìïõ íá âÜëù åéò êßíäõíïí» / (óô. 352) «ôçí ìÜ÷çí íá êéíÞóåé» / (óô. 376) «óôïí üëåèñüí ôïõ áò ôñÝ÷åé» / (óô. 377) «áöïý ôïí íïõí ôïõ áöáßñåóåí ï Êñïíßäçò» / (óô. 387) «ðñéí ìïõ ðëçñþóåé» / (óô. 387) «ôï ìÝã’ áäßêçìÜ ôïõ» / (óô. 389) «÷ñõóÞí Áöñïäßôçí» / (óô. 426) «áöïý åãþ èá ìåßíù óôïí èõìüí ìïõ».

Προσωποποιήσεις:

(óô. 229) «óõìöïñÜí ìå ôñüìïí ÝìðñïóèÝí ìáò âëÝðïìå» / (óô. 239) «öïâåñÞ ìÝóá ôïõ ëýóóá ìðÞêå» / (óô. 245-246) «êáé ç ìïßñá ìáò óôçí Ôñïßáí èÝëåé íá ðÝóïõìå» / (óô. 310) «áóÜëåõôç èá ìåßí’ ç èÝëçóßò ìïõ» / (óåë. 398) «áöïý óöüäñá åðåèýìçóåí ç áíäñéêÞ øõ÷Þ ìïõ».

Επίθετα: (óô. 227) «éóüìïéñï ôñáðÝæé» / (óô. 229) «ìåãÜëç óõìöïñÜ» / (óô. 233) «ïé Ôñþåò ïé áðüôïëìïé» / (óô. 237) «Ýðáñóéí ðïëëÞí» / (óô. 239) «öïâåñÞ ëýóóá» / (óô. 240) «èåßá Çþò» / (óô. 246) «éððïôñüöïí ¢ñãïò…» / (óô. 257) «êáêüðñáêôçí Ýñéäá» / (óô. 264) «Üêáõôïé ôñßðïäåò åðôÜ, ÷ñõóïý ôÜëáíôá äÝêá» / (óô. 270) «åðôÜ ãõíáßêåò Üîéåò» / (óô. 278) «õøçëÞí ðüëéí» / (óô. 295) «áììþäç Ðýëïí» / (óô. 307) «ï ãïñãïðüäçò Á÷éëëåýò» / (óô. 308) «ËáåñôéÜäç åõñåôéêÝ äéïãÝííçôå ÏäõóóÝá» / (óô. 323) «áðôÝñùôá ìéêñÜ» / (óô. 329) «êÜñðéìçí ÔñùÜäá» / (óô. 341) «êáëüò êáé öñüíéìïò» / (óô. 349) «÷Üíôáêá âáèý» / (óô. 350) «áíäñïöüíïõ ¸êôïñïò» / (óô. 356) «èåßïí ¸êôïñá» / (óô. 360) «âáèýí ÅëëÞóðïíôïí» / (óô. 366) «ùñáßåò êüñåò» / (óô. 372) «áäéÜíôñïðïò» / (óô. 373) «áíáßó÷õíôïò» / (óô. 377) «ðÜíóïöïò Êñïíßäçò» / (óô. 378) «ïõôéäáíÜ» / (óô. 384) «ôá æåìÝí’ áìÜîéá» / (óô. 386) «ôçí ðëçãùìÝíçí øõ÷Þí» / (óô. 387) «ôï ìÝã’ áäßêçìÜ ôïõ» / (óô. 391) «áíþôåñïí âáóéëÝá» / (óô. 395) «Á÷áéßäåò ðÜìðïëëåò» / (óô. 396) «êüñåò ðñïêñßôùí äõíáôþí» / (óô. 398) «áíäñéêÞ øõ÷Þ» / (óô. 401) «èçóáõñüí áíôÜîéïí», «ßððïõò îáíèïýò»/ (óô. 402) «ç ðüëéò ç ëáìðñÞ» / (óô. 403) «êáëÞí åéñÞíçí» / (óô. 405) «ìáêñïâüëïõ Áðüëëùíïò», «ðåôñùôÞ Ðõèþíá» / (óô. 410) «èåÜ ìçôÝñá» / (óô. 414) «ðïèçôÞí ðáôñßäá» / (óô. 418) «õøçëÞò Éëßïõ» / (óô. 420) «(Äßáò) ï âñïíôçôÞò» / (óô. 428) «ãëõêéÜí ðáôñßäá» / (óô. 431) «óêëçñÞí Üñíçóéí». Εικόνες:

(óô. 232-236) «üôé åêáèßóáí ìåôáîý… ï Äßáò» / (óô. 264-274) «¢êáõôïé ôñßðïäåò åðôÜ… èá ïìüóåé ìÝãáí üñêïí» / (óô. 323-324) «êáé ùò ôçí ÷áøéÜ… äåí Ý÷åé» / (óô. 325-327) «êé åãþ ðïëëÝò áãñýðíçóá… ìüíïí» / (óô. 330-331) «Êáé áð’ üëåò… êïßëá ðëïßá» / (óô. 333-334) «ïëßãï åìïßñáæå… ðïëåìÜñ÷ùí Üëëá» / (óô. 426) «äåí êáôïñèþíåôáé… óôïí èõìü ìïõ».

Αντιθέσεις:

(óô. 258) «êáé ãÝñïíôåò êáé íÝïé…» / (óô. 300-301) «Êáé ôïí

Áôñåßäçí áí ìéóåßò… ëõðÞóïõ ôùí Ðáíá÷áßùí ôï óôñÜôåõìá».

170

ΑΠΑΝΤΗΣΕΙΣ

στις ερωτήσεις – θέματα για συζήτηση του σχολικού βιβλίου

Ραψωδία

I

στ. 225-331

1. Εκτός από την απαρίθμηση των δώρων που υπόσχεται ο Αγαμέμνονας, ποιοι είναι οι άλλοι βασικοί άξονες (κύριες ιδέες) του λόγου του Οδυσσέα; Αφού τους επισημάνετε, να σχηματίσετε με αυτούς ένα γενικό διάγραμμα, το οποίο να αποτυπώνει τη δομή (κατασκευή) του λόγου του βασιλιά της Ιθάκης. Ï ÏäõóóÝáò: • áíáöÝñåé áñ÷éêÜ ôï óêïðü ôçò åðßóêåøÞò ôïõ (óô. 225-231), • ôïíßæåé ôçí êñéóéìüôçôá ôçò êáôÜóôáóçò ôïõ óôñáôïý êáé ôïõò äéêáéïëïãçìÝíïõò öüâïõò (óô. 232-246), • åðéóçìáßíåé üôé ï Æåýò åíèáññýíåé ôïõò Ôñþåò ìå êáëïýò ïéùíïýò (óô. 236)· õðïóôçñßæåé üôé ï ¸êôïñáò Ý÷åé êáôáëçöèåß áðü ìáíßá ðïëåìéêÞ êáé ðåñéìÝíåé íá îçìåñþóåé, ãéá íá êÜøåé ôá ðëïßá êáé íá óêïôþóåé ôïõò Á÷áéïýò (óô. 237-243), • õðïãñáììßæåé üôé èá åßíáé ðéá áñãÜ, áí ôþñá äåí óðåýóåé ï Á÷éëëÝáò íá âïçèÞóåé ôïõò Á÷áéïýò (áõôü åßíáé êáé ôï áßôçìÜ ôïõ, ðïõ ôï óôçñßæåé ìå ôçí êáôÜëëçëç åðé÷åéñçìáôïëïãßá [óô. 249-306]), • åðéêáëåßôáé ôéò óõìâïõëÝò ôïõ ÐçëÝá, üôáí Ýóôåëíå ôï ãéï ôïõ óôïí ðüëåìï, íá åßíáé ìåôñéïðáèÞò óôï èõìü ôïõ (óô. 256), • áðáñéèìåß ôá ðïëëÜ êáé åîáßñåôá äþñá ðïõ èá äþóåé ï ÁãáìÝìíïíáò óôïí Ðçëåßäç, áí áõôüò áöÞóåé ôï èõìü ôïõ êáé åðéóôñÝøåé óôç ìÜ÷ç ãéá íá âïçèÞóåé ôïõò Á÷áéïýò, • êëåßíåé ôï ëüãï ôïõ ìå ôá éó÷õñüôåñá åðé÷åéñÞìáôá, êÜíïíôáò åðßêëçóç óôï óõíáßóèçìá: ëÝåé óôïí Á÷éëëÝá üôé, áí ìéóåß ôïí ÁãáìÝìíïíá êáé ðåñéöñïíåß ôá äþñá ôïõ, áò ëõðçèåß ôïõò Á÷áéïýò, ðïõ êéíäõíåýïõí êáé ðïõ èá ôïí ôéìÞóïõí ùò èåü (óô. 302) êáé, ôÝëïò, üôé åßíáé åõêáéñßá íá óêïôþóåé ôïí ¸êôïñá ôþñá ðïõ âñßóêåôáé ìáêñéÜ áðü ôá êÜóôñá ôçò Ôñïßáò êáé íá êåñäßóåé Üìåôñç äüîá.

2. Αφού απαριθμήσετε τα δώρα που υπόσχεται ο Αγαμέμνονας στον Αχιλλέα, να γράψετε αν νομίζετε ότι αυτά θα μπορούσαν να ικανοποιήσουν τον Αχιλλέα, ώστε να αποβάλει το θυμό του και να επιστρέψει στη μάχη. Να

171

Ραψωδία

I

στ. 225-431

δικαιολογήσετε την απάντησή σας, λαμβάνοντας υπόψη σας το χαρακτήρα του Πηλείδη, όπως τον γνωρίσαμε έως εδώ. Ï ÁãáìÝìíïíáò õðüó÷åôáé óôïí Á÷éëëÝá íá ôïõ äùñßóåé åðéôüðïõ, äçëáäÞ üóï äéáñêåß ï ðüëåìïò, ïéêéáêÜ óêåýç, ÷ñõóÜöé äÝêá ôáëÜíôùí, Üëïãá, åðôÜ ËÝóâéåò ãõíáßêåò êáé ôç Âñéóçßäá. ÌåôÜ ôçí ðïëéïñêßá ôçò Ôñïßáò, èá ôïõ ðñïóöÝñåé åðéðëÝïí üóï ÷ñõóÜöé ÷ùñÜåé ôï êáñÜâé ôïõ êáé ôéò ïìïñöüôåñåò åßêïóé Ôñùáäßôéóóåò. Óå ôñßôç öÜóç, üôáí åðéóôñÝøïõí óôçí ðáôñßäá, õðüó÷åôáé íá ôïõ äþóåé ôçí êüñç ôïõ ãéá ãõíáßêá, áöïý ôïí ðñïéêïäïôÞóåé ðëïõóéïðÜñï÷á êáé èÝóåé åðôÜ ðüëåéò õðü ôç äéêáéïäïóßá ôïõ. Ôá äþñá ðïõ ðñïóöÝñåé ï ÁãáìÝìíïíáò åßíáé ðïëý ðëïýóéá, áíåêôßìçôçò áîßáò. Ï Á÷éëëÝáò, üìùò, äåí óõãêéíåßôáé êáèüëïõ ìå ôçí áðáñßèìçóç ôüóùí äþñùí, áëëÜ ðáñáìÝíåé óôáèåñüò óôçí áðüöáóÞ ôïõ íá áðÝ÷åé áð’ ôç ìÜ÷ç êáé íá ðáñáêïëïõèÞóåé ôç óôáäéáêÞ Þôôá ôùí óõìðïëåìéóôþí ôïõ. Ç ïñãÞ ôïõ åßíáé áõôÞ ðïõ äßíåé ôçí þèçóç óôá ãåãïíüôá ôçò ÉëéÜäáò. Áíõðï÷þñçôïò êáé åãùéóôÞò äåí ìðïñåß íá îåðåñÜóåé ôçí ðñïóâïëÞ ôçò ôéìÞò ôïõ áð’ ôïí áñ÷éóôñÜôçãï. Ï ïìçñéêüò Þñùáò, üðùò åßíáé öõóéêü, äåí áëëÜæåé ôç óôÜóç ôïõ õðïêýðôïíôáò óôá õëéêÜ áãáèÜ, áíôßèåôá, ãéá íá éêáíïðïéÞóåé ôï áßôçìá ôùí Á÷áéþí ðåñéìÝíåé ôçí çèéêÞ äéêáßùóÞ ôïõ, ðïõ áðü ôï óçìåßï áõôü áñ÷ßæåé íá éêáíïðïéåßôáé.

3. Θυμηθείτε με ποια λόγια επαινεί τη ρητορική δεινότητα του Οδυσσέα ο Τρώας Αντήνορας (Γ 216-223): ο λόγος που μόλις διαβάσατε (Ι 225-306) δικαιολογεί το εγκώμιο του Αντήνορα ή όχι; Να αιτιολογήσετε την άποψή σας.

172

Óýìöùíá ìå ôïí ÁíôÞíïñá, ôá ëüãéá ôïõ ÏäõóóÝá «ùóÜí ðõêíÝò ÷éïíüøõ÷åò… ðåôéüíôáí / èíçôüò äåí Þôáí Üîéïò íá ìåôñçèåß ì’ åêåßíïí». Åîáßñåôáé, ëïéðüí, ï ðõêíüò ëüãïò, ìå ôç óùóôÞ åðéëïãÞ ôùí ëÝîåùí, ìå ôï ñõèìü êáé ôçí ðåéóôéêÞ äýíáìç ôùí åðé÷åéñçìÜôùí ôïõ. Ìå Üëëá ëüãéá, Ýíá Üøïãï äåßãìá ñçôïñéêÞò äåéíüôçôáò, ç ïðïßá ãßíåôáé åýêïëá áíôéëçðôÞ. Ï ÏäõóóÝáò îÝñåé íá åðéëÝãåé ôéò êáôÜëëçëåò ëÝîåéò êáé íá ôéò áðåõèýíåé óôï óõíïìéëçôÞ ôïõ ìå ðåéóôéêü ôñüðï. Ïñãáíþíåé ðñïóåêôéêÜ ôï ëüãï ôïõ êáé äåí ðåñéëáìâÜíåé ôßðïôå áðïëýôùò ðïõ èá ìðïñïýóå íá èåùñçèåß ðåñéôôü, ãé’ áõôü êáé äåí êïõñÜæåé ôïõò áêñïáôÝò ôïõ. ÌïéÜæåé íá ìáêñçãïñåß ìüíï óôçí áðáñßèìçóç ôùí äþñùí ôïõ ÁãáìÝìíïíá. Áõôü, üìùò, åßíáé öõóéêü, áöïý áðïôåëåß, êáôÜ ôç ãíþìç ôïõ, âáóéêü ìÝóï ãéá íá ðåßóåé ôïí Á÷éëëÝá.

4. Λαμβάνοντας υπόψη σας ότι ένας πατέρας γνωρίζει καλά το παιδί του και διαβάζοντας τη συμβουλή που δίνει ο Πηλέας στον Αχιλλέα (στ. Ι 254-258), τι συμπεραίνετε σχετικά με το χαρακτήρα του ήρωα;

Ραψωδία

I

στ. 225-431

Óôïõò óô. 254-258 ï ÐçëÝáò óõìâïõëåýåé ôïí Á÷éëëÝá íá åßíáé åãêñáôÞò óôç óõìðåñéöïñÜ ôïõ êáé óþöñùí óôéò áðïöÜóåéò ôïõ, íá áðÝ÷åé áðü ôç öéëïíéêßá ðïõ ïäçãåß óå ïëÝèñéá áðïôåëÝóìáôá, ãéáôß ìüíï Ýôóé èá áðïëáìâÜíåé ôéò ôéìÝò áðü íÝïõò êáé ãÝñïõò. Êñßíïíôáò áðü ôéò óõìâïõëÝò ôïõ ÐçëÝá, ï Á÷éëëÝáò åßíáé Ýíáò ðáñïñìçôéêüò íÝïò êáé åõåñÝèéóôïò, ðïõ äåí äéóôÜæåé íá ìÜ÷åôáé ìå ôïõò ãýñù ôïõ üôáí áíôéëçöèåß üôé ôïõ óôåñïýí ôç íßêç Þ ôçí ôéìÞ ôïõ. Ðñüêåéôáé ãéá Ýíáí ðáñÜôïëìï êáé ðåñÞöáíï ðïëåìéóôÞ ðïõ åðéäéþêåé ìüíï ôç íßêç, ôçí áíáãíþñéóç ôçò áîßáò ôïõ êáé ôç äéêáßùóç ôùí ðñïóðáèåéþí ôïõ.

5. Ο Αχιλλέας από την αρχή του λόγου του δηλώνει ότι «ασάλευτη θα μείν’ η θέλησίς» του (Ι 310). Αυτή η άρνησή του να υποχωρήσει επαναλαμβάνεται συχνά (λαϊτμοτίβ: επαναλαμβανόμενο μοτίβο) σε όλη την έκταση του λόγου του. Να επισημάνετε τις φράσεις και τους ανάλογους στίχους που εκφράζουν την ανυποχώρητη στάση του ήρωα. Ç Üñíçóç ôïõ Á÷éëëÝá êáé ç áíõðï÷þñçôç óôÜóç ôïõ åêöñÜæïíôáé óôïõò óôß÷ïõò: • 310: «áóÜëåõôç èá ìåßí’ ç èÝëçóßò ìïõ», • 314-315: «ìÞô’ ï ÁãáìÝìíùí, ìÞôå ôùí Üëëùí Á÷áéþí êáíåßò äåí èá ìå ðåßóåé», • 345: «áò ìçí ðñïóðáèåß ôïí ãíþóôç ìïõ íá ðåßóåé», • 356-357: «êé áöïý ôïí èåßïí ¸êôïñá íá ðïëåìÞóù ðëÝïí äåí èÝëù», • 372-373: «áëëÜ ó’ åìÝ… üóï êé áí áíáßó÷õíôïò ôá ìÜôéá íá óçêþóåé», • 375: «äåí ìå äïëþíåé ðëÝïí» • 386: «ôçí ðëçãùìÝíç ìïõ øõ÷Þ äåí èá ðñáàíåé ï Áôñåßäçò», • 408-409: «Áëë’ ç øõ÷Þ ìáò ëÜöõñï… ôï öñÜãìá ôùí ïäüíôùí», • 426: «… åãþ èá ìåßíù óôïí èõìü ìïõ».

6. Λίγο πριν αποχωρήσει η πρεσβεία από τη σκηνή του Αχιλλέα, ο ήρωας ανυποχώρητος λέει: «Πηγαίνετε και φανερά κηρύξετ’ ό,τι λέγω / ότι απ’ το έργον φονι-

173

Ραψωδία

I

στ. 225-431

κόν θ’απέχω του πολέμου, / ώσπου τον θείον Έκτορα να ιδώ τον Πριαμίδην / στων Μυρμιδόνων τες σκηνές εμπρός και στα καράβια / φονεύοντας τους Αχαιούς και καίοντας τα πλοία» (Ι 649-653, μτφρ. Ι. Πολυλάς. Βλ. και Περιληπτική αναδιήγηση της Ι ραψωδίας). Έχοντας υπόψη σας αυτά τα λόγια του ήρωα, την απάντηση που έδωσε πριν στον Οδυσσέα, αλλά και τη στάση και τις αποφάσεις του κατά τη σύγκρουση του με τον Αγαμέμνονα (Α 150 κ.εξ.), πιστεύετε ότι ο Αχιλλέας παραμένει το ίδιο ανυποχώρητος ή, παρά τις επαναλαμβανόμενες αρνήσεις του, αφήνει κάποιο μικρό περιθώριο να αλλάξει γνώμη; Να στηρίξετε την απάντησή σας με συγκεκριμένους στίχους του κειμένου. Óôç ñáøùäßá Á ï Á÷éëëÝáò åß÷å äçëþóåé ôçí áðüöáóÞ ôïõ íá öýãåé (óô. 169). Óôï óô. 240 åììÝóùò åðáíáëáìâÜíåé ôçí áðüöáóÞ ôïõ, öáíåñþíïíôáò üôé åßíáé áíõðï÷þñçôïò· ùóôüóï, äåí öåýãåé ïýôå üìùò ëáìâÜíåé ìÝñïò êáé óôç ìÜ÷ç. Óôç ñáøùäßá É äçëþíåé ðÜëé üôé ôçí åðüìåíç çìÝñá èá öýãåé (óô. 308 ê.å.) êáé äåí äÝ÷åôáé ôá äþñá ôïõ ÁãáìÝìíïíá (óô. 378-392). Ïé õðïäåßîåéò ôïõ Áßáíôá, üìùò, ìïéÜæïõí íá Ý÷ïõí êÜðïéá åðßäñáóç åðÜíù ôïõ. Ðáñáôçñïýìå, ëïéðüí, üôé ï Á÷éëëÝáò äåí áðïìáêñýíåôáé Üìåóá, ÷ùñßò äåýôåñç óêÝøç, áëëÜ ðáñáìÝíåé, áöïý äåí íéþèåé ðñïöáíþò Ýôïéìïò íá åãêáôáëåßøåé ôïõò óõíôñüöïõò ôïõ êáé ôéò ôéìÝò ðïõ ôïõ áîßæïõí.

7. Στο λόγο του Αχιλλέα προβάλλονται αξίες όπως η ειλικρίνεια, η αναγνώριση της ευγνωμοσύνης, η τιμή, η αγάπη για τη γυναίκα σύντροφο και η δικαιοσύνη. Επίσης ο ήρωας εκφράζεται αλλού με πικρία αλλού με οργή ή με περιφρόνηση κι αλλού με ειρωνεία ή με απαισιόδοξη διάθεση. α) Να επισημάνετε τα αντίστοιχα χωρία και να τα αναλύσετε με λίγα λόγια. β) Λαμβάνοντας υπόψη σας αυτά τα στοιχεία, να ηθογραφήσετε τον Αχιλλέα από το λόγο του. á) Óôïõò óô. 312-313 ï Á÷éëëÝáò ðñïâÜëëåé ôçí áîßá ôçò åéëéêñßíåéáò, üôáí õðïóôçñßæåé üôé ìéóåß ôïí Üíèñùðï ðïõ õðïêñßíåôáé êáé äåí ðáñáäÝ÷åôáé áõôü ðïõ Ý÷åé óôï ìõáëü ôïõ· ìå Üëëá ëüãéá áãáðÜåé ôçí åéëéêñßíåéá.

174

• Óôïõò óô. 316-319 ðáñáðïíéÝôáé üôé üëïé óôïí ðüëåìï, êáé ïé ãåííáßïé

êáé üóïé áðÝ÷ïõí áð' ôç ìÜ÷ç, áíôáìåßâïíôáé ìå ôï ßäéï ìåñßäéï ëáöýñùí, åêöñÜæïíôáò Ýôóé ôçí ðßóôç ôïõ óôçí áíÜãêç ãéá áíáãíþñéóç ôçò åõãíùìïóýíçò óôïí ðüëåìï. Ðéóôåýåé äçëáäÞ üôé ï êÜèå óôñáôéþôçò èá Ýðñåðå êáíïíéêÜ íá áìåßâåôáé ìå âÜóç ôçí ðñïóöïñÜ ôïõ óôï ðåäßï ôçò ìÜ÷çò êáé íá ìçí õðÜñ÷åé åîïìïßùóç óôçí áðüäïóç ôéìþí áíÜìåóá óôïí Üîéï êáé ôïí áíÜîéï ðïëåìéóôÞ. Óôïõò ßäéïõò óôß÷ïõò, üðùò êáé óôïõò óô. 320-322, 330-346 êáé 375, ï Á÷éëëÝáò õðáéíßóóåôáé ôçí áîßá ôçò äéêáéïóýíçò ðïõ ðñÝðåé íá åðéêñáôåß óôï óôñáôüðåäï ôùí Á÷áéþí êáé ü÷é ìüíï.

Ραψωδία

I

στ. 225-431

• Óôïõò óô. 327 êáé 339 ðñïâÜëëåôáé ç ôéìÞ ùò Ýíá áðü ôá éäáíéêÜ ôïõ ðïëåìéóôÞ, ãéáôß áíáöÝñåé üôé ï ðüëåìïò Ýãéíå ãéá íá áðïêáôáóôÞóïõí ïé Á÷áéïß ôçí ôéìÞ ôïõ ÌåíÝëáïõ, ç ãõíáßêá ôïõ ïðïßïõ áðÞ÷èç áðü ôïõò Ôñþåò ðñïóâÜëëïíôáò Ýôóé ôçí áîéïðñÝðåéÜ ôïõ. • Óôïõò óô. 341-343 ï Á÷éëëÝáò äçëþíåé ôçí áãÜðç ðïõ ïöåßëåé êÜèå Üíôñáò áðÝíáíôé óôç ãõíáßêá-óýíôñïöü ôïõ. ÐñïâÜëëåé ôçí áíÜãêç ôïõ êÜèå Ýíôéìïõ áíèñþðïõ íá óÝâåôáé ôç óýíôñïöï ðïõ Ý÷åé äßðëá ôïõ. • Ôçí ðéêñßá ôïõ Üëëùóôå åêöñÜæåé ï Þñùáò óôïõò óô. 316-322, 330-336, 367-368. Áðü ôïõò óôß÷ïõò áõôïýò ãßíåôáé êáôáíïçôü üôé ï Á÷éëëÝáò íéþèåé ðïëý ðéêñáìÝíïò åðåéäÞ êáôÜ ôç äéÜñêåéá ôïõ ðïëÝìïõ õößóôáôáé áðáíùôÝò áäéêßåò áöïý åîïìïéþíåôáé ìå ôïõò äåéëïýò ðïëåìéóôÝò, áõôüò ðïõ åßíáé ï ðéï áôñüìçôïò êáé éêáíüò óôñáôéþôçò. • Óôïõò óô. 312-313, 344-345, 369-371 ï Á÷éëëÝáò ìéëÜåé ìå ïñãÞ óôïí ÁãáìÝìíïíá ãéáôß åßíáé áõôüò ðïõ ôïí Ý÷åé íùñßôåñá áôéìÜóåé êáé ôïõ Ý÷åé ðÜñåé Üäéêá ü,ôé äéêáéùìáôéêÜ ôïõ áíÞêåé. Ôïí âñßæåé êáé ðáñáêéíåß êáé ôïõò Üëëïõò ðïëåìéóôÝò íá ìçí ôïí ôéìïýí êáé íá áãáíáêôÞóïõí ìáæß ôïõ. • Óôïõò óô. 350-351, 372-374, 378 êáé 388-390 ï Þñùáò ðåñéöñïíåß áíôßóôïé÷á ôç äýíáìç ôïõ ÁãáìÝìíïíá, ôçí éêáíüôçôÜ ôïõ íá êïñïúäåýåé ôïõò óõìðïëåìéóôÝò ôïõ, ôá äþñá ôïõ êáé, ôÝëïò, ôçí êüñç ôïõ, ôçí ïðïßá äåí äéáíïåßôáé, ëüãù ôçò ðåñçöÜíéáò ôïõ, íá äå÷ôåß ùò ãõíáßêá ôïõ. • Óôïõò óô. 340, 348-349 êáé 391-392 ï Á÷éëëÝáò åéñùíåýåôáé ôüóï ôçí éêáíüôçôá ôïõ ÁãáìÝìíïíá íá ÷ôßóåé ôåß÷ïò ï÷õñùìáôéêü, üóï êáé ôïõò óõìðïëßôåò ôïõ ôïõò Áñãåßïõò, ðïõ ôÜ÷á ìüíï áõôïß áãáðïýí ôéò ãõíáßêåò ôïõò. Óáöþò åéñùíéêÜ óôñÝöåôáé êáé óôçí éäéüôçôá ôïõ Áôñåßäç ùò ðåèåñïý, üôáí ôïõ åý÷åôáé íá âñåé áíþôåñï âáóéëéÜ ãéá íá ðáíôñÝøåé ôçí êüñç ôïõ. • ÔÝëïò, óôïõò óô. 417-420 åêöñÜæåé ôçí áðáéóéïäïîßá ôïõ, êáèþò óõìâïõëåýåé ôïõò áðåóôáëìÝíïõò ôïõ áñ÷éóôñÜôçãïõ íá ãõñßóïõí óôçí ðáôñßäá ôïõò, áöïý äåí öáßíåôáé üôé èá åßíáé ïé íéêçôÝò áõôïý ôïõ ðïëÝìïõ. â) Âë. ÇèïãñÜöçóç Á÷éëëÝá.

175

Ραψωδία

I

στ. 225-431

8. Ποια προφητεία έχει κάνει η Θέτιδα για το τέλος του γιου της και ποια επιλογή κάνει ο Αχιλλέας στο λόγο του; Νομίζετε ότι ο ήρωας είναι ειλικρινής, όταν προσφέρει αυτά τα λόγια; Να δικαιολογήσετε την άποψή σας. Óôïõò óô. 410-416 ç ÈÝôéäá ðñïöçôåýåé üôé ï Á÷éëëÝáò ìðïñåß åßôå íá ìåßíåé óôçí Ôñïßá êáé íá ðåèÜíåé åêåß ðïëåìþíôáò åßôå íá åðéóôñÝøåé óôçí ðáôñßäá ôïõ êáé íá æÞóåé ÷ùñßò äüîá êáé ôéìÞ ãéá ðïëëÜ ÷ñüíéá. Ï Á÷éëëÝáò áíáêïéíþíåé üôé èá öýãåé áðü ôçí Ôñïßá· ï ëüãïò ôïõ üìùò äåí áðïðíÝåé ôç óéãïõñéÜ åíüò áíèñþðïõ áðïöáóéóìÝíïõ íá ëÜâåé ìéá ôüóï ìåãÜëç áðüöáóç. Äåí ðñÝðåé íá ìáò äéáöåýãåé êáé ôï ãåãïíüò üôé ìéëÜåé ïñãéóìÝíïò, ãé’ áõôü äåí áíáëýåé ðåñáéôÝñù ôçí áðüöáóÞ ôïõ. Ùóôüóï ï ëüãïò ôïõ åßíáé ðïëý óýíôïìïò êáé áðÝñéôôïò. (Âë. êáé ðáñáðÜíù, åñþô. 6.)

9. Αφού διαβάσετε την περιγραφή της σκηνής όπου ο Έκτορας εκστομίζει τις απειλές του, στο Θ (βλ. Παράλληλο κείμενο 1), να επισημάνετε ποια στοιχεία αυτής της σκηνής χρησιμοποιεί ο Οδυσσέας στο λόγο του και να συζητήσετε στην τάξη τι εξυπηρετεί η χρήση αυτών των στοιχείων καθώς και η συνεχής αναφορά του ονόματος του Έκτορα στο λόγο του βασιλιά της Ιθάκης. Ï ¼ìçñïò ÷ñçóéìïðïéåß ôç èåúêÞ õðïóôÞñéîç ðïõ Ý÷åé ï ¸êôïñáò êáé ïé Ôñþåò, ðñïêåéìÝíïõ íá äþóåé Ýìöáóç óôçí åíéó÷õìÝíç äýíáìç ôùí áíôéðÜëùí. ÅðéðëÝïí, åðéóçìáßíåé ôï ãåãïíüò üôé äåí ùöåëïýí ôá ôå÷íéêÜ ðñïóôáôåõôéêÜ ìÝóá êáé üôé åêåßíï ðïõ Ý÷åé ìåãáëýôåñç óçìáóßá åßíáé ç áíäñåßá. Åêåßíç åßíáé éêáíÞ íá êÜìøåé áêüìç êáé ôçí áñéèìçôéêÞ õðåñï÷Þ ôïõ å÷èñïý. ÔÝëïò, áöÞíåé ôåëåõôáßá ôçí åéêüíá ôïõ ¸êôïñá ðïõ êáßåé ôá êáñÜâéá ôùí Á÷áéþí, èÝëïíôáò íá öïñôßóåé ìå Ýíôïíá óõíáéóèÞìáôá ôï ëüãï ôïõ.

176

ΑΠΑΝΤΗΣΕΙΣ

στις Διαθεματικές δραστηριότητες – σχέδια εργασίας του σχολικού βιβλίου

Ραψωδία

I

στ. 225-431

1. Στην ομηρική ποίηση και στο δημοτικό μας τραγούδι χρησιμοποιείται συχνά ο εκφραστικός τρόπος των «αδυνάτων», ο οποίος δηλώνει με έμφαση και παραστατικότητα ότι δεν μπορεί να πραγματοποιηθεί κάτι. Συνήθως ο ποιητής βάζει τον ήρωα να παραλληλίζει αυτό που ο ίδιος δε θέλει να γίνει με κάτι που αντίκειται στους φυσικούς νόμους. α) Να βρείτε σε ποια σημεία του λόγου του Αχιλλέα χρησιμοποιείται αυτός ο εκφραστικός τρόπος και τι πετυχαίνει με αυτόν ο ποιητής. β) Να αναγνωρίσετε στον όρκο του Αχιλλέα (Α 235 κ.ε.) και στα Παράλληλα κείμενα (σελ. 33 και 97) το θέμα των «αδυνάτων». […] á) Ïé óô. 378-391 åêöñÜæïõí ôï «áäýíáôï», ôïíßæïíôáò ðüóï óôáèåñÜ åììÝíåé óôçí ÜñíçóÞ ôïõ ï Á÷éëëÝáò. Ðñüêåéôáé ãéá Ýíáí ôñüðï Ýêöñáóçò ìå Üìåóç åðéññïÞ óôï óõíáßóèçìá, áöïý ìå ðáñáóôáôéêü ôñüðï áíáäåéêíýåé ôçí øõ÷ïëïãéêÞ êáôÜóôáóç ôïõ ïìéëçôÞ. â) Ï üñêïò ôïõ Á÷éëëÝá (Á, óô. 234 ê.å.) åßíáé ÷áñáêôçñéóôéêü äåßãìá ôïõ èÝìáôïò ôïõ «áäõíÜôïõ», áöïý óôçñßæåôáé óå êÜôé åíôåëþò áäýíáôï íá ðñáãìáôïðïéçèåß (äçë. íá âãÜëåé ðÜëé öýëëá ôï ñáâäß ôïõ) êáé äåí áöÞíåé êáíÝíá ðåñéèþñéï óõæÞôçóçò. Ðñüêåéôáé ãéá ó÷Þìá ðïõ, ëüãù ôçò Ýíôïíá óõíáéóèçìáôéêÞò öüñôéóçò ðïõ ðñïêáëåß, ÷ñçóéìïðïéåßôáé ðïëý óõ÷íÜ êáé óôçí ïìçñéêÞ ðïßçóç êáé óôç íåüôåñç ðáñÜäïóç.

2. Το κεντρικό τμήμα του λόγου του Οδυσσέα είναι μια αναφορά των δώρων που υπόσχεται ο Αγαμέμνονας στον Αχιλλέα για να επιστρέψει στη μάχη. Η ανταλλαγή δώρων στην ομηρική κοινωνία ήταν συνηθισμένη και επρόκειτο κυρίως για: δώρα φιλοξενίας (ξεινήια), γαμήλια δώρα (έδνα) και δώρα για αποζημίωση (άποινα). α) Σε ποια / ποιες κατηγορίες μπορούν να ενταχθούν τα δώρα που υπόσχεται ο Αγαμέμνονας και γιατί; β) Αφού χωριστείτε σε ομάδες, να αναζητήσετε άλλες περιπτώσεις ανταλλαγής δώρων στην Ιλιάδα, να τις εντάξετε σε κάποια από τις παραπάνω κατηγορίες και να προσπαθήστε να εξηγήσετε ποιες κοινωνικές συνθήκες της

177

Ραψωδία

I

στ. 225-431

178

εποχής απαιτούσαν τέτοιες πρακτικές στις κοινωνικές σχέσεις. Σήμερα η ανταλλαγή δώρων διατηρεί στοιχεία εκείνης της εποχής ή όχι; […] á) Ôá äþñá ðïõ ðñïóöÝñåé ï ÁãáìÝìíïíáò åßíáé äþñá çèéêÞò áðïæçìßùóçò ãéá ôçí áôßìùóç ðïõ õðÝóôç ï Á÷éëëÝáò. Áêüìç êáé óÞìåñá ôá äþñá ðïõ óõíïäåýïõí ôç óõããíþìç ãéá ìéá ëáíèáóìÝíç óõìðåñéöïñÜ, äçë. óå Ýíäåéîç ìåôÜíïéáò, åßíáé óõíÞèçò ðñáêôéêÞ. â) Óôç ñáøùäßá Á (óô. 12-13) äéáâÜæïõìå ãéá ôá ðëïõóéïðÜñï÷á ëýôñá ôïõ ×ñýóç, ìå ôá ïðïßá èá áíôáëëÜîåé ôçí êüñç ôïõ. Óôç ñáøùäßá à ìáèáßíïõìå üôé ï íéêçôÞò ôçò ìïíïìá÷ßáò ÌåíÝëáïõ – ÐÜñç èá ðÜñåé, åêôüò áðü ôçí ÅëÝíç, êáé ôïõò êëåììÝíïõò èçóáõñïýò ôçò ÓðÜñôçò. Óôç ñáøùäßá Æ ðáñïõóéÜæïíôáé ï ÄéïìÞäçò êáé ï Ãëáýêïò, áíôß íá ìïíïìá÷ïýí, íá óõìöéëéþíïíôáé êáé íá áíôáëëÜóóïõí ôá üðëá ôïõò, áöïý Þôáí «îÝíïé», äçë. ößëïé áðü ôïõò ðáððïýäåò ôïõò, ðïõ äÝèçêáí ìå äþñá öéëïîåíßáò. Óôç ñáøùäßá Ç ëÞãåé éóüðáëç ç ìïíïìá÷ßá ¸êôïñá êáé Áßáíôá êáé ïé äýï Þñùåò áðï÷ùñßæïíôáé ìå áíôáëëáãÞ äþñùí.

Ραψωδία

I

στ. 432-713

ΠΕΡΙΛΗΨΗ

στ. 432-713

Ï

é êÞñõêåò âñßóêïíôáé ãéá ëßãç þñá óå áìç÷áíßá ëüãù ôçò áíáðÜíôå÷çò áñíçôéêÞò áðÜíôçóçò ôïõ Á÷éëëÝá. Ï Öïßíéêáò, äÜóêáëïò ôïõ Ðçëåßäç, áöçãåßôáé ìå êëÜìáôá ôçí ðñïóùðéêÞ ôïõ éóôïñßá êáé ôïíßæåé ôçí éäéáßôåñç ó÷Ýóç ôïõ ìå ôï ìáèçôÞ ôïõ. Óôç óõíÝ÷åéá, ðáñáêáëåß ôïí Á÷éëëÝá íá ìáëáêþóåé, íá äå÷ôåß ôçí ðñïóöïñÜ ôïõ ÁãáìÝìíïíá êáé íá åðéóôñÝøåé óôç ìÜ÷ç ãéá íá óþóåé ôïõò Á÷áéïýò. Ï Öïßíéêáò áíáöÝñåôáé áêüìç óôéò ËéôÝò, óôéò èåÝò äçëáäÞ ôçò ðáñÜêëçóçò, ïé ïðïßåò åßíáé èõãáôÝñåò ôïõ Äßá êáé ôéìùñïýí óêëçñÜ üðïéïí ôéò äéþ÷íåé. ÔÝëïò, ÷ñçóéìïðïéåß ôï ðáñÜäåéãìá ôïõ ÌåëÝáãñïõ êáé èõìßæåé óôïí Á÷éëëÝá üôé ïé Á÷áéïß èá ôïí ôéìÞóïõí óáí èåü, áí ôïõò âïçèÞóåé. Ï Á÷éëëÝáò äåí ðåßèåôáé ïýôå ìå ôá ëüãéá ôïõ äáóêÜëïõ ôïõ. Ç ìüíç õðüó÷åóç ðïõ äßíåé åßíáé íá óêåöôåß ôï ðñùß áí èá åðéóôñÝøåé óôçí ðáôñßäá ôïõ Þ áí èá ðáñáìåßíåé óôçí Ôñïßá. ÁìÝóùò ìåôÜ, êÜíåé íüçìá óôïí ÐÜôñïêëï íá óôñþóåé ôï êñåâÜôé ôïõ Öïßíéêá, ãéá íá êáôáëÜâïõí ïé áíôéðñüóùðïé ôïõ ÁãáìÝìíïíá üôé ðñÝðåé íá öýãïõí áðü ôç óêçíÞ. Ôüôå ï Áßáò áðåõèýíåôáé ðñþôá óôïí ÏäõóóÝá êáé ôïí ðñïôñÝðåé íá öýãïõí, ãéáôß, ï Á÷éëëÝáò áðïäåß÷ôçêå õðåñâïëéêÜ óêëçñüò. Óå ìéá ôåëåõôáßá ðñïóðÜèåéá íá ìåôáðåßóåé ôïí Ðçëåßäç, ôïíßæåé üôé ïé Üíèñùðïé ðïõ ôïí ðáñáêáëïýí åßíáé ïé êáëýôåñïé ößëïé ôïõ. Ï Á÷éëëÝáò äåß÷íåé íá ìáëáêþíåé, áëëÜ äçëþíåé ñçôÜ üôé äåí èá îáíáìðåß óôïí ðüëåìï, ðñïôïý ï ¸êôïñáò öôÜóåé óôéò óêçíÝò êáé óôá êáñÜâéá ôùí Ìõñìéäüíùí. Ç ðñåóâåßá öôÜíåé óôç óêçíÞ ôïõ ÁãáìÝìíïíá êáé ï ÏäõóóÝáò áíáêïéíþíåé óôïí áñ÷éóôñÜôçãï ôçí áñíçôéêÞ áðÜíôçóç ôïõ Á÷éëëÝá. ¼ëïé íéþèïõí ëõðçìÝíïé êáé ðñïâëçìáôéóìÝíïé. Ï ÄéïìÞäçò ðñïôåßíåé íá ìçí áó÷ïëïýíôáé ìå ôçí áëáæïíåßá ôïõ Á÷éëëÝá êáé íá ðÝóïõí ãéá ýðíï, þóôå íá åßíáé Ýôïéìïé ãéá ìÜ÷ç ôï ðñùß.

179

Δολώνεια Το επεισόδιο του Δόλωνα

• Ï ÁãáìÝìíïíáò êáé ï ÌåíÝëáïò óõãêñïôïýí ðïëåìéêü óõìâïýëéï êáé áðïöáóßæïõí íá óôåßëïõí ôïí ÄéïìÞäç êáé ôïí ÏäõóóÝá ùò êáôáóêüðïõò óôï å÷èñéêü óôñáôüðåäï. • Ï ¸êôïñáò óôÝëíåé óôï åëëçíéêü óôñáôüðåäï ôïí Äüëùíá, ôïí ïðïßï üìùò óõëëáìâÜíïõí, áíáêñßíïõí êáé óêïôþíïõí ï ÄéïìÞäçò êáé ï ÏäõóóÝáò. • Ïé äýï ¸ëëçíåò êáôÜóêïðïé åðéôßèåíôáé óôïí êáôáõëéóìü ôùí Èñáêþí, óõììÜ÷ùí ôùí Ôñþùí, êáé åðéóôñÝöïõí èñéáìâåõôéêÜ, öÝñíïíôáò ìáæß ôïõò ëÜöõñá óôï á÷áúêü óôñáôüðåäï.

ΤΟΠΟΣ: το στρατόπεδο των Ελλήνων, η πεδιάδα της Τροίας, το στρατόπεδο των Θρακών (σύμμαχοι των Τρώων) ΧΡΟΝΟΣ: το βράδυ της 25ης προς 26ης ημέρας της Ιλιάδας ΠΡΟΣΩΠΑ: Αγαμέμνονας, Μενέλαος, Νέστορας, Διομήδης, Οδυσσέας (Αχαιοί) – Έκτορας, Δόλωνας, βασιλιάς Θρακών Ρήσος, ξάδερφος του Ρήσου Ιπποκόωντας (Τρώες) – Αθηνά, Απόλλωνας (θεοί)

Ραψωδία Κ

ΒΑΣΙΚΑ ΣΗΜΕΙΑ

181

Ἀγαμέμνονος ἀριστεία

Τα κατορθώματα του Αγαμέμνονα

• Óôçí áñ÷Þ ôçò ìÜ÷çò ïé Á÷áéïß åðéêñáôïýí êáé áðùèïýí ôïõò Ôñþåò. Îå÷ùñßæåé ï ÁãáìÝìíïíáò. • Ï Äßáò óôÝëíåé ôçí ºñéäá íá åìøõ÷þóåé ôïí ¸êôïñá. • Ïé Ôñþåò áíôåðéôßèåíôáé êáé ïé ¸ëëçíåò õðï÷ùñïýí. Ï ÁãáìÝìíïíáò, ï ÄéïìÞäçò êáé ï ÏäõóóÝáò ôñáõìáôßæïíôáé êáé åãêáôáëåßðïõí ôç ìÜ÷ç. • Ï ÄéïìÞäçò ôñáõìáôßæåé ôïí ¸êôïñá· áñãüôåñá, üìùò, ëáâþíåôáé êáé åêåßíïò óôç öôÝñíá áðü Ýíá âÝëïò ôïõ ÐÜñç. • Ï ÏäõóóÝáò, ðïõ ìÜ÷åôáé ðéá ìüíïò, ôñáõìáôßæåôáé áðü ôïí Óþêï êáé åðéóôñÝöåé ìå Üñìá óôï óôñáôüðåäï. • Ï ¸êôïñáò åðéóôñÝöåé óôç ìÜ÷ç áëëÜ áðïöåýãåé íá óõãêñïõóôåß ìå ôïí Áßáíôá. • Ï Äßáò êÜíåé ôïí Áßáíôá íá èÝëåé íá ôñáðåß óå öõãÞ êáé åêåßíïò õðï÷ùñåß êõíçãçìÝíïò áðü ôïõò Ôñþåò. • Ï ÍÝóôïñáò êáé ï ðëçãùìÝíïò ãéáôñüò Ìá÷Üïíáò åðéóôñÝöïõí óôá êáñÜâéá. Ï ÐÜôñïêëïò æçôÜåé íá ìÜèåé ôé óõíÝâç êáé ï ÍÝóôïñáò ôïí óõìâïõëåýåé íá ðåßóåé ôïí Á÷éëëÝá íá åðéóôñÝøåé Þ íá ðÜñåé ï ßäéïò ôá üðëá ôïõ êáé íá ðïëåìÞóåé, ìÞðùò îåãåëáóôïýí ïé Ôñþåò êáé õðï÷ùñÞóïõí.

ΤΟΠΟΣ: πεδιάδα της Τροίας, στρατόπεδο των Αχαιών ΧΡΟΝΟΣ: 26η ημέρα της Ιλιάδας ΠΡΟΣΩΠΑ: Αγαμέμνονας, Διομήδης, Οδυσσέας, Αίαντας ο Τελαμώνιος, Μαχάονας, Νέστορας, Ευρύπυλος, Μενέλαος, Αχιλλέας, Πάτροκλος (Αχαιοί) – Έκτορας, Κόωνας, Πάρης, Σώκος (Τρώες) – Δίας, Αθηνά, Έριδα, Ήρα, Ίριδα (θεοί)

Ραψωδία Λ

ΒΑΣΙΚΑ ΣΗΜΕΙΑ

183

Τειχομαχία Η μάχη γύρω από το αχαϊκό τείχος

• Ïé Ôñþåò åðé÷åéñïýí íá äéáâïýí ðåæïß ôçí ðñïóôáôåõôéêÞ ôÜöñï ôïõ á÷áúêïý ôåß÷ïõò, áöïý ôá Üëïãá áñíïýíôáé íá õðáêïýóïõí. • ¼ôáí åìöáíßæåôáé Ýíá äõóïßùíï óçìÜäé, äåí áðïèáññýíåôáé ï ¸êôïñáò, ðïõ ôïíßæåé üôé ï êáëýôåñïò ïéùíüò åßíáé ï ðüëåìïò ãéá ôçí ðáôñßäá, êáé äéáôÜæåé ãåíéêÞ åðßèåóç. • ÌåôÜ áðü áñêåôÝò ðñïóðÜèåéåò, ìå ôç âïÞèåéá ôïõ Äßá, ï ¸êôïñáò óçêþíåé Ýíáí ôåñÜóôéï âñÜ÷ï êáé ãêñåìßæåé ìéá ðýëç ôïõ á÷áúêïý óôñáôïðÝäïõ. Ïé Ôñþåò åéóâÜëëïõí êáé áðùèïýí ôïõò Á÷áéïýò óôá ðëïßá.

ΤΟΠΟΣ: η περιοχή μπροστά από το τείχος των Αχαιών, καθώς και το ίδιο το τείχος. ΧΡΟΝΟΣ: 26η ημέρα της Ιλιάδας ΠΡΟΣΩΠΑ: Λεοντέας, Πολυποίτης, Αίαντας ο Λοκρός, Αίαντας ο Τελαμώνιος, Μενεσθέας, Τεύκρος, Θαύτης, Πάντιος (Αχαιοί) – Πολυδάμας, Έκτορας, Άσιος, Σαρπηδόνιος. Δευτερεύοντας ρόλος: Ιαμενός, Οινόμαος, Ορέστης, Θόωνας, Αδάμαντας, Γλαύκος, Δάμασος, Όρμενος, Πυλώνας, Αντιφάτης, Μένωνας, Ιππόμαχος (Τρώες) – Δίας, Απόλλωνας, Ποσειδώνας (θεοί)

Ραψωδία Μ

ΒΑΣΙΚΑ ΣΗΜΕΙΑ

185

Μάχη ἐπί ταῖς ναυσὶν Μάχη κοντά στα πλοία

• Ï Ðïóåéäþíáò ðáñáâáßíåé ôéò åíôïëÝò ôïõ Äßá êáé ðçãáßíåé óôá ðëïßá ôùí Á÷áéþí, ãéá íá ôïõò áíáðôåñþóåé ôï çèéêü. Ç ðáñÝìâáóÞ ôïõ Ý÷åé Üìåóï êáé èåôéêü ãéá ôïõò Á÷áéïýò áðïôÝëåóìá, êáèþò áðïêñïýïõí ôçí åðßèåóç ôïõ ¸êôïñá. • Óôï åóùôåñéêü ôïõ á÷áúêïý ôåß÷ïõò óõíÜðôïíôáé áéìáôçñÝò ìÜ÷åò. Ðñùôáãùíéóôïýí ï ¸êôïñáò êáé ï Áßáíôáò ï Ôåëáìþíéïò. • Ïé ¸ëëçíåò âñßóêïíôáé óå äåéíÞ èÝóç, áëëÜ áìýíïíôáé ìå óèÝíïò.

ΤΟΠΟΣ: η πεδιάδα της Τροίας, κοντά στα καράβια των Αχαιών ΧΡΟΝΟΣ: 26η ημέρα της Ιλιάδας ΠΡΟΣΩΠΑ: Μηριόνης, Λήτος, Αμφίμαχος, Πηνέλαος, Υψήνορας, Στίχιος, Μενέλαος, Θόας, Ιδομενέας, Αντίλοχος, Ευχήνορας, Αφαρέας, οι δύο Αίαντες, Τεύκρος, Μενεσθέας, Ασκάλαφος, Μέδοντας, Ποδάρκης, Δρακίος, Αμφίονας, Μέγης, Βίας, Φείδας (Αχαιοί) – Ίμπριος, Έκτορας, Πολίτης, Οινόμαος, Δήφοβος, Αλκάθος, Πείσαντρος, Πολυδάμας, Αρπαλίωνας, Αινείας, Έλενος, Οθρυονέας, Πάρης, Κεδριόνης, Ορθαίος, Φάλκης, Αδάμαντας, Πολυκροίτης, Μόρης, Πάλμης (Τρώες) – Δίας, Ποσειδώνας (θεοί)

Ραψωδία Ν

ΒΑΣΙΚΑ ΣΗΜΕΙΑ

187

Διός ἀπάτη Η εξαπάτηση του Δία

• Ï ÍÝóôïñáò óõíáíôÜ óôá ìåôüðéóèåí ôïí áðåëðéóìÝíï ÁãáìÝìíïíá, ðïõ ðñïôåßíåé ôçí åãêáôÜëåéøç ôïõ ðïëÝìïõ êáé ôçí åðéóôñïöÞ óôçí ðáôñßäá. • Ï Ðïóåéäþíáò, ìå ôç ìïñöÞ åíüò ãÝñïíôá, åíèáññýíåé ôïí ÁãáìÝìíïíá êáé óôç óõíÝ÷åéá, ìå äõíáôÞ öùíÞ, üëïõò ôïõò Á÷áéïýò. • Ç ¹ñá, èÝëïíôáò íá åíéó÷ýóåé ôçí ðñïóðÜèåéá ôïõ Ðïóåéäþíá, áðïöáóßæåé íá åîáðáôÞóåé ôïí Äßá åðéóôñáôåýïíôáò ôá êÜëëç ôçò. • Íôýíåôáé êáé öôéÜ÷íåôáé üóï êáëýôåñá ìðïñåß, åîáóöáëßæåé êáé ôç óõíåñãáóßá ôïõ ¾ðíïõ êáé óõíáíôÜ ôïí Äßá óôçí êïñõöÞ ÃÜñãáñï. Åêåßíïò êõñéåýåôáé áðü ôïí ðüèï êáé ìåôÜ ôï óìßîéìü ôïõò áðïêïéìéÝôáé óôçí áãêáëéÜ ôçò ¹ñáò. • Ï ¾ðíïò åíçìåñþíåé ôïí Ðïóåéäþíá üôé ìðïñåß íá âïçèÞóåé åëåýèåñá ôïõò Á÷áéïýò êáé ï èåüò ðñïðïñåýåôáé êñáôþíôáò óôï ÷Ýñé ôïõ Ýíá îßöïò óáí áóôñáðÞ. • Ï ¸êôïñáò, áãíïþíôáò ôçí áðïõóßá ôïõ Äßá, ðñï÷ùñÜ óôç ìåãÜëç åðßèåóç, üðïõ ôñáõìáôßæåôáé êáé ìåôáöÝñåôáé óå Üó÷çìç êáôÜóôáóç óôçí ü÷èç ôïõ ÎÜíèïõ.

ΤΟΠΟΣ: σκηνές και καράβια Αχαιών, Όλυμπος, όρος Ίδη ΧΡΟΝΟΣ: 26η ημέρα της Ιλιάδας ΠΡΟΣΩΠΑ: Νέστορας, Αγαμέμνονας, Οδυσσέας, Διομήδης, Αίαντας, Τελαμώνας, Αίαντας ο Λοκρός, Πρόμαχος, Αντίλοχος, Πηνέλαος, Τεύκρος, Μενέλαος, Μηριόνης, Πορθήνορας (Αχαιοί) – Έκτορας, Πολυδάμας, Ακάμαντας, Ιλιονέας, Ύρτιος, Αρχέλοχος, Μόρης, Περιφήτης, Πρόθωνας, Υπερήνπρας, Ιπποτίωνας, Φάλκης, Μέρμερος, Σάτνιος (Τρώες) – Δίας, Ήρα, Αφροδίτη, Ύπνος, Ποσειδώνας (θεοί)

Ραψωδία Ξ

ΒΑΣΙΚΑ ΣΗΜΕΙΑ

189

Παλίωξις παρά τῶν νεῶν

ΤΟΠΟΣ: όρος Ίδη, Όλυμπος, ο χώρος κοντά στα καράβια των Αχαιών ΧΡΟΝΟΣ: 26 η ημέρα της Ιλιάδας ΠΡΟΣΩΠΑ: Πάτροκλος, Αίαντας ο Θόας, Ιδομενέας, Τεύκρος, Μηριόνης, Μέγης, Αρκεσίλαος, Στιχίος, Μέδοντας, Ίασος, Μηκιστέας, Έχιος, Κλόνιος, Δήοχος, Νέστορας, Λυκόφρονας, Σχεδίος, ο Ώτος, Μενέλαος, Αντίοχος, Περιφήτης (Αχαιοί) – Έκτορας, Πολυδάμας, Αινείας, Πολίτης, Αγήνορας, Πάρης, Καλήτορας, Κλείτος, Αστύνοος, Λαοδάμαντας, Κροίσμος, Δολόπας, Μελάνιππος (Τρώες) – Δίας, Ήρα, Ίριδα, Αθηνά, Απόλλωνας, Ποσειδώνας (θεοί)

Ραψωδία O

Οι Αχαιοί απομακρύνουν τους Τρώες από τα πλοία – Οι Τρώες απωθούν και πάλι τους Αχαιούς μέσα στο στρατόπεδο

Ραψωδία

Ραψωδία 0 1-79

Ο

στ. 1-79

Η αφύπνιση του Δία πάνω στην Ίδη επαναφέρει το μύθο στην κοίτη του

Τόπος

Πρόσωπα

Ïé êïñõöÝò ôçò ºäçò

Äßáò ¹ñá

Χρόνος

26ç çìÝñá ôçò ÉëéÜäáò

ΠΕΡΙΛΗΠΤΙΚΉ ΑΝΑΔΙΉΓΗΣΗ

Ï

Äßáò ïñãßæåôáé ìå ôï èÝáìá ðïõ áíôéêñßæåé, ìüëéò îõðíÜåé áðü ôï âáèý ôïõ ýðíï. Êáôçãïñåß ôçí ¹ñá üôé ôïí åîáðÜôçóå, ðñïêåéìÝíïõ íá äñÜóåé áíåíü÷ëçôïò ï Ðïóåéäþíáò êáé áðåéëåß íá ôçí ôéìùñÞóåé. Åêåßíç áñíåßôáé üëåò ôéò êáôçãïñßåò. Óôç óõíÝ÷åéá, ï Äßáò ôç óôÝëíåé íá öÝñåé áðü ôïí ¼ëõìðï ôçí ºñéäá êáé ôïí Áðüëëùíá. ÓôÝëíåé ôçí ðñþôç íá ôñÝîåé íá óôáìáôÞóåé ôïí Ðïóåéäþíá êáé ôï äåýôåñï íá îáíáâÜëåé óôç ìÜ÷ç ôïí ¸êôïñá, þóôå íá åêðëçñùèåß ç âïõëÞ ôïõ, ðïõ ðåñéëáìâÜíåé áöåíüò ôç äéêáßùóç ôïõ Á÷éëëÝá êáé áöåôÝñïõ ôçí êáôÜêôçóç ôçò ðüëçò ôùí Ôñþùí

ΛΕΞΙΛΟΓΙΚΑ – ΠΡΑΓΜΑΤΟΛΟΓΙΚΑ 1 2 3

τους πάλους: ôïõò ðáóóÜëïõò ðïõ Þôáí ôïðïèåôçìÝíïé ãýñù áðü ôï ôåß÷ïò ôùí Á÷áéþí êáé äéáìüñöùíáí ôï äñüìï äßðëá óôçí ôÜöñï. κι έστρωσαν: êáé óêüôùóáí. κερωμένοι: öïâéóìÝíïé ôüóï, ðïõ ÷ëüìéáóáí (ðÞñáí ôï ÷ñþìá ôïõ êåñéïý).

Υποενότητες – Πλαγιότιτλοι α) στ. 1-13: Ο Δίας ξυπνά ξαφνικά και αντιλαμβάνεται τα γεγονότα. β) στ. 13-33: Η οργισμένη αντίδραση του Δία.

γ) στ. 34-46: Η απάντηση της Ήρας. δ) στ. 47-79: Λήξη του διαλόγου και αποκάλυψη των σχεδίων του Δία.

193

Ραψωδία

Ο

στ. 1-79

194

8 χαμαί: êÜôù. 9 με στυμμένην την ψυχήν: ìå ÷áìÝíåò ôéò áéóèÞóåéò ôïõ. 10-11 τι δεν τον κτύπησε των Αχαιών ηρώων ο ύστερος:

(ó÷Þìá ëéôüôçôáò) åðåéäÞ ôïí ôñáõìÜôéóå ï êáëýôåñïò ðïëåìéóôÞò ôùí Á÷áéþí, ï ÁãáìÝìíïíáò. 16 το βαρύτερο μηχάνημα: ôçí ðïëý óïâáñÞ äïëïðëïêßá. 18 αμόνια: âÜóåéò, ðÜíù óôéò ïðïßåò óöõñçëáôïýíôáí ôá ìÝôáëëá. 19-20 και χρυσήν ασύντριφτην στα χέρια άλυσον: êáé ôá ÷Ýñéá Þôáí äåìÝíá ìå ÷ñõóÞ áëõóßäá ðïõ Þôáí áäýíáôï íá óðÜóåé. 21 αν και εγογγύζαν οι θεοί: ðáñüëï ðïõ óôåíï÷ùñéïýíôáí ïé èåïß. 22 να δράμει να σε λύσει: íá ôñÝîåé íá óå åëåõèåñþóåé. 37 της Στυγός: Ç Óôýãá Þôáí Ýíá ðïôÜìé õðüãåéï ðïõ ïäçãïýóå óôïí ÊÜôù êüóìï êáé ôï íåñü ôïõ Þôáí ôüóï ðáãùìÝíï ðïõ ïé èíçôïß Ýíéùèáí ôñüìï óôï ÜêïõóìÜ ôïõ. Ïé èåïß ôïõ Ïëýìðïõ ïñêßæïíôáí óôï ðïôÜìé áõôü, êáé ç ðáñáâßáóç ôïõ üñêïõ áíôéóôïé÷ïýóå óôçí åðéâïëÞ ìåãÜëçò ôéìùñßáò (âë. êáé ÅñìçíåõôéêÜ). 46 μαυρονέφελε: ðïõ ðñïêáëåßò óõííåöéÜ, ìáýñá óýííåöá. 49 Άμποτε: ìáêÜñé. 51 αλλέως: äéáöïñåôéêü. 52 τον νουν του θα γυρίσει: èá áëëÜîåé ãíþìç (èá óõìöùíåß ìáæß ìáò). 54 την Ίριν: Ç ºñéäá Þôáí êüñç ôïõ Èáýìáíôá êáé ôçò ÇëÝêôñáò, æïýóå óôïí ¼ëõìðï êáé Þôáí áããåëéáöüñïò ôùí èåþí. Ïé áñ÷áßïé ¸ëëçíåò ôç öáíôÜæïíôáí ìå öôåñÜ êáé íá êñáôÜ ðÜíôá ôï óêÞðôñï ôùí áããåëéáöüñùí. 60 τον νουν του θα ιλαρώσει: èá ôïí çñåìÞóåé. 61 από τους πόνους τους δριμείς: áðü ôïõò äõíáôïýò ðüíïõò. 65 ο Πάτροκλος: Ãéïò ôçò ÓèåíÝëçò êáé ôïõ Ìåíïéôßïõ, ðïõ êáôáãüôáí áðü ôç Ëïêñßäá. Óå ìéêñÞ çëéêßá åß÷å öïíåýóåé ôï ãéï ôïõ Þñùá ÁìöéäÜìáíôá, ãé’ áõôü áõôïåîïñßóôçêå êáé êáôÝöõãå óôï ðáëÜôé ôïõ ÐçëÝá, óôç Öèßá. ÌåãÜëùóå ìáæß ìå ôïí Á÷éëëÝá êáé ç öéëßá ôïõò õìíÞèçêå áðü ðïëëïýò áñ÷áßïõò ¸ëëçíåò óõããñáöåßò. ÐÞãå ìáæß ìå ôïí Á÷éëëÝá óôçí Ôñïßá, üðïõ êáé óêïôþèçêå áðü ôïí ¸êôïñá. 67 τον θείον Σαρπηδόνα: ¹ôáí âáóéëéÜò ôùí Ëõêßùí, óõììÜ÷ùí ôùí Ôñþùí, ðïõ óêïôþèçêå áðü ôïí ÐÜôñïêëï. 71 με βουλήν της Αθηνάς: ìå ó÷Ýäéï ôçò ÁèçíÜò· åäþ ï Äßáò åííïåß ôï äïýñåéï ßððï.

ΕΡΜΗΝΕΥΤΙΚΑ 3

– ΙΔΕΟΛΟΓΙΚΑ

ΣΧΟΛΙΑ

Ραψωδία

Ïé Ôñþåò ìåôÜ ôçí åðßèåóç ôùí Á÷áéþí óôáìÜôçóáí ãéá íá áíáóõíôá÷èïýí êïíôÜ óôçí ôÜöñï, üðïõ åß÷áí áöÞóåé ôá ÜñìáôÜ ôïõò.

στ. 1-79

σιμά στ’ αμάξια στάθηκαν

Ο

13-33 Ω, σκληρή, αδάμαστη... αυτό θα σ’ ωφελήσει

Óôïõò óôß÷ïõò áõôïýò äéáöáßíåôáé ãéá áêüìá ìßá öïñÜ ç ðáôñéáñ÷éêÞ ôáõôüôçôá ôçò ïìçñéêÞò ïéêïãÝíåéáò. Ï Üíäñáò Þôáí áõôüò ðïõ åß÷å ôïí ðñþôï ëüãï êáé ç ãõíáßêá üöåéëå íá åßíáé õðïôáãìÝíç óôéò ðñïóôáãÝò ôïõ. ÌÜëéóôá ï Äßáò óôç óõãêåêñéìÝíç óêçíÞ äåí äéóôÜæåé íá áðåéëÞóåé êáé ìå ÷åéñïäéêßá ôçí ¹ñá, üôáí áíôéëÞöèçêå üôé ðßóù áðü ôçí ðëÜôç ôïõ ðáßñíåé ðñùôïâïõëßåò êáé äñá áíåîÜñôçôá áðü ôç èÝëçóÞ ôïõ.

17

24-28

πρώτη εσύ

Ï Äßáò èá ôéìùñïýóå ðñþôá ôçí ¹ñá êáé Ýðåéôá ôïõò óõíåíü÷ïõò ôçò, äçëáäÞ ôïí Ðïóåéäþíá êáé ôïí ¾ðíï, åðåéäÞ âïçèïýóáí ôïõò Á÷áéïýò.

και μ’ όλα τούτα ο πόνος / δεν έπαυε που μ’ έσφαζε του θείου Ηρακλέους... τον έφερες ν’ αράξει

Ç ¹ñá ìéóïýóå ôïí ÇñáêëÞ êáé êÜèå öïñÜ ðïõ Ýâñéóêå ôçí åõêáéñßá ôïý äçìéïõñãïýóå ðñïâëÞìáôá. Óôï óõãêåêñéìÝíï ÷ùñßï ðåñéãñÜöåôáé ç ðåñéðÝôåéá, óôçí ïðïßá ðåñéÝðåóå ï ÇñáêëÞò üôáí ãýñéæå áðü ôçí Ôñïßá. Ç ¹ñá ìå ôç âïÞèåéá ôïõ ÂïñéÜ äçìéïýñãçóå ôñéêõìßá êáé Ýñéîå ôïí ÇñáêëÞ ìå ôï êáñÜâé ôïõ óôçí Êù. Åêåß ïé êÜôïéêïé, ïé Ìåñüðåò, ëéèïâüëçóáí ôïí Þñùá ãéáôß èåþñçóáí üôé Þôáí ðåéñáôÞò êáé åß÷å Ýñèåé ãéá íá ôïõò âëÜøåé. ¸ðåéôá áðü ìïíïìá÷ßá, ï ÇñáêëÞò óêüôùóå ôï âáóéëéÜ Åõñßáëï, ðáíôñåýôçêå ôçí êüñç ôïõ ×áëêéüðç, ìáæß ìå ôçí ïðïßá áðÝêôçóå Ýíá ãéï, ôïí Èåóóáëü. Áñãüôåñá, ï Äßáò ïäÞãçóå ðßóù óôï ¢ñãïò ôïí ÇñáêëÞ. Ï Äßáò õðåíèõìßæåé óôçí ¹ñá ôá âáóáíéóôÞñéá ðïõ ôçò åðÝâáëå ìåôÜ ôçí ðáëéÜ äïëïðëïêßá ôçò, ãéá íá ôçí åêöïâßóåé.

37

και της Στυγός τα ρέματα

Óôï üíïìá ôçò Óôýãáò ïñêßæïíôáí ïé èåïß ôïõ Ïëýìðïõ. Ç ðáñÜâáóç ôïõ üñêïõ áõôïý éóïäõíáìïýóå ìå ôçí ðïéíÞ ôïõ èáíÜôïõ· ãéá Ýíá ÷ñüíï ï èåüò èá ðÞãáéíå óôïí ÊÜôù êüóìï. Ç ðïéíÞ ïíïìáæüôáí «íÜñêçò» êáé ßó÷õå ãéá Ýíá ÷ñüíï, ýóôåñá áðü

195

Ραψωδία

ôïí ïðïßï ï ôéìùñçìÝíïò èåüò áíôéìåôþðéæå ôçí ðåñéöñüíçóç ôùí Üëëùí èåþí ãéá åííéÜ ÷ñüíéá êáé ôïí äÝêáôï ðéá ÷ñüíï èá ìðïñïýóå íá åðéóôñÝøåé óôïí ¼ëõìðï.

Ο

στ. 1-79

36-40

Μάρτυς μου η γη κι ο ουρανός... δεν θα ‘κανα ποτέ μου

Ï üñêïò åß÷å ìåãÜëç óçìáóßá óôç æùÞ ôùí ïìçñéêþí áíèñþðùí üðùò êáé ôùí èåþí. Ç ¹ñá, ãéá íá ãßíåé ðéóôåõôÞ óôïí Äßá, äßíåé ôï ìåãáëýôåñï üñêï ôùí áèáíÜôùí, áõôüí óôïí ðïôáìü Óôýãá, êáé ìüíï ôüôå ï Äßáò çñåìåß êáé ôçí ðéóôåýåé. Ï üñêïò Þôáí êÜôé éåñü êáé üðïéïò ïñêéæüôáí äÝóìåõå áêüìá êáé ôç æùÞ ôïõ, óáí íá åß÷å õðïãñÜøåé óõìâüëáéï.

56-77

Εκείνην θα προστάξω εγώ... τον πορθητήν Πηλείδην να τιμήσω

Óôïõò óôß÷ïõò áõôïýò ðåñéãñÜöåôáé ç «âïõëÞ», ôï ó÷Ýäéï ôïõ Äßá, ðïõ óêïðü åß÷å ôçí áðïêáôÜóôáóç ôçò ôéìÞò ôïõ Á÷éëëÝá, üðùò åß÷å íùñßôåñá õðïó÷åèåß óôç ÈÝôéäá. Ðñïäçëþíåé, ëïéðüí, ôçí åðáíáöïñÜ ôïõ ¸êôïñá óôç ìÜ÷ç, ôçí åíäõíÜìùóÞ ôïõ ìåôÜ ôçí åðïýëùóç ôùí ôñáõìÜôùí ôïõ, ôï èÜíáôï ôïõ Ðáôñüêëïõ êáé Üëëùí Á÷áéþí áðü ôïí ¸êôïñá, êáé ôçí ïñéóôéêÞ íßêç ôùí Á÷áéþí ìå ó÷Ýäéï ðïõ èá ôïõò åôïéìÜóåé ç èåÜ ÁèçíÜ: ôç äçìéïõñãßá ôïõ äïýñåéïõ ßððïõ. Áîßæåé íá óçìåéùèåß üôé ôá ãåãïíüôá ðïõ ðåñéãñÜöïíôáé áðü ôï óô. 69 êáé åîÞò, äåí ðåñéëáìâÜíïíôáé óôï Ýðïò ôçò ÉëéÜäáò áëëÜ ôçò Ïäýóóåéáò (óôç ñáøùäßá è).

60-71

θα τον γεμίσει δύναμιν... ώσπου να πάρουν, με βουλήν της Αθηνάς, την Τροίαν

ÐáñïõóéÜæïíôáò ôï ó÷Ýäéü ôïõ ï Äßáò áíáäåéêíýåôáé óå ðáíôïãíþóôç, Ýíáí ðáíôïäýíáìï èåü ðïõ ïñßæåé ôçí ôý÷ç ôïõ ðïëÝìïõ. Ïé Üíèñùðïé, åêôüò áðü ôéò áíèñþðéíåò éäéüôçôåò ðïõ áðÝäéäáí óôïõò èåïýò (óô. 12, «ôïí åßäå ôïí ëõðÞèçêå êáé ì’ Üãñéï âëÝììá…» - ëýðç êáé åêíåõñéóìüò ôïõ Äßá: óôïé÷åßá áíèñùðïìïñöéóìïý), öáíôÜæïíôáí êáé ôéò õðåñöõóéêÝò ôïõò éäéüôçôåò, üðùò áõôÞ ôçò áðüëõôçò ãíþóçò. Ïé èåïß ìðïñïýóáí íá åðÝìâïõí óôéò áíèñþðéíåò õðïèÝóåéò êáé íá ôéò ìåôáóôñÝøïõí óýìöùíá ìå ôï ó÷Ýäéü ôïõò.

196

ΗΘΟΓΡΑΦΗΣΗ ΧΑΡΑΚΤΗΡΩΝ

Ραψωδία

Åßíáé ï ðáôÝñáò ôùí èåþí, ï ðáíôïãíþóôçò êáé êõñßáñ÷ïò ôüóï óôïí êüóìï ôùí áíèñþðùí üóï êáé óôïí êüóìï ôùí èåþí. Åßíáé åðéâëçôéêüò, óêëçñüò êáé åêäéêçôéêüò êáé åîïñãßæåôáé ìå ôçí ¹ñá üôáí äåí ëáìâÜíåé õðüøç ôçò ôéò áðïöÜóåéò ôïõ. Äåß÷íåé áíèñþðéíï ÷áñáêôÞñá üôáí ôçí áðåéëåß· ìáëáêþíåé ìåôÜ ôïí üñêï ðïõ ôïõ äßíåé ç ¹ñá êáé ôïí ðåßèåé üôé äåí äéÝðñáîå ôéò ðñÜîåéò ðïõ ôçò êáôáëïãßæåé. ¼ôáí ëïéðüí âëÝðåé ôçí ¹ñá íá åõèõãñáììßæåôáé ìå ôï èÝëçìÜ ôïõ, Þñåìïò êáé áðïöáóéóôéêüò, ôçò áðïêáëýðôåé ôéò åîåëßîåéò ðïõ èá áêïëïõèÞóïõí.

στ. 1-79

ΔΙΑΣ

Ο

ΗΡΑ

Ç ¹ñá åßíáé ìéá ðáíïýñãá ãõíáßêá ðïõ åêìåôáëëåýåôáé ôï ãåãïíüò üôé åßíáé óýæõãïò ôïõ Äßá, ìå óêïðü íá åðéâÜëåé ôï èÝëçìÜ ôçò óôïõò Üëëïõò èåïýò. Äïëïðëüêá êáèþò åßíáé, ëÝåé øÝìáôá óôï Äßá ãéá íá áðïöýãåé ôçí ôéìùñßá. Ç ¹ñá ìåôáëëÜóóåé ôç óôÜóç ôçò áðÝíáíôé óôïõò Üëëïõò áíÜëïãá ìå ôéò ðåñéóôÜóåéò, åßíáé åõèõíüöïâç êáé áóôáèÞò óôéò áðïöÜóåéò ôçò. ÖïâéóìÝíç ìåôÜ ôéò áðåéëÝò ôïõ Äßá, õðïôÜóóåôáé óôéò ðñïóôáãÝò ôïõ êáé ãßíåôáé ìéá óõãêáôáâáôéêÞ êáé õðÜêïõç óýæõãïò.

ΑΙΣΘΗΤΙΚΗ ΑΝΑΛΥΣΗ (αφηγηματικές τεχνικές – εκφραστικά μέσα) • Ç ôñéôïðñüóùðç áöÞãçóç Ý÷åé ãïñãü ñõèìü êáé óõíäõÜæåôáé ìå äéÜëïãï. Ï äéÜëïãïò ðñïóäßäåé éäéáßôåñç äñáìáôéêüôçôá. • ÅíäåéêôéêÞ åßíáé ç ðáñïõóßá ðñïóçìÜíóåùí, ìéáò ìïñöÞò ðñïïéêïíïìßáò, óôïõò óô. 71 («þóôå íá ðÜñïõí… ôçí Ôñïßáí») êáé 63-64 («üóï íá ðÝóïõí öåýãïíôáò óôåò ðñýìíåò ôïõ Ðçëåßäç / ôïí óýíôñïöüí ôïõ ÐÜôñïêëï åêåßíïò èá ôïõò óôåßëåé» - Ôßðïôå áðü ôá äýï äåí èá óõìâåß).

Μεταφορές:

(óô. 3) «ôïõ öüâïõ êåñùìÝíïé» / (óô. 24) «íá ÷Üóåé ôçí ðíïÞí» / (óô. 25) «ï ðüíïò… ì’ Ýóöáæå» / (óô. 34) «ç èåÜ ðÜãùóåí üëç» / (óô. 48) «÷áìüãåëï ãëõêü».

Επίθετα: (óô. 7) «ôïí ìÝãáí Ðïóåéäþíá» / (óô. 13) «óêëçñÞ, áäÜìáóôç»

(åíí. ç ¹ñá) / (óô. 14) «ôïí ¸êôïñá ôïí èåßïí» / (óô. 19) «óêëçñÞí, áóýíôñéöôçí Üëõóïí» / (óô. 30) «éððïôñüöïí ¢ñãïò» / (óô. 34) «ìåãáëüöèáëìç èåÜ» / (óô. 35) «ëüãéá öôåñùìÝíá» / (óô. 36) «ïõñáíüò ðëáôýôáôïò»/ (óô. 38) «ðñþôïò êáé öñéêôüò üñêïò» / (óô. 39) «éåñÞ êåöáëÞ», «íõìöéêÞ êëßíç» / (óô. 46) «ìáõñïíÝöåëå» (åíí. ï Äßáò) / (óô. 48) «÷áìüãåëï ãëõêü» (óô. 49) «¹ñá óåâáóôÞ» / (óô. 55) «ëáìðñüí Áðüëëùíá» / (óô. 57) «÷áëêïöñÜêôùí

197

Ραψωδία

Á÷áéþí» / (óô. 61-62) «ôçí öõãÞí… ôçí Üíáíäñçí» / (óô. 67) «ôïí èåßïí Óáñðçäüíá» / (óô. 77) «ôïí ðïñèçôÞí Ðçëåßäçí» / (óô. 78) «ç ¹ñá ç ëåõêï÷Ýñá» / (óô. 79) «õøçëüí ¼ëõìðïí».

στ. 1-79

Ασύνδετο σχήμα: (óô. 5) «ôéíÜ÷èç, åóôÜèç êé åßäå».

Ο

Εικόνες: (óô. 8-10) Ï ¸êôïñáò ðïõ îåñíÜ áßìá (ùìÞ åéêüíá ðïõ åíôåßíåé

ôçí ïñãÞ ôïõ Äßá) / (óô. 18-20) Ç ¹ñá êñåìáóìÝíç ìå ÷ñõóÞ áëõóßäá (êùìéêïôñáãéêÞ åéêüíá).

ΑΠΑΝΤΗΣΕΙΣ

στις ερωτήσεις – θέματα για συζήτηση του σχολικού βιβλίου 1. Ποια κατάσταση επικρατεί στο πεδίο της μάχης μόλις ξυπνά ο Δίας; α) Να την περιγράψετε λεπτομερώς με στοιχεία από το κείμενο. β) Ποιοι θεοί συνέβαλαν και με ποιες ενέργειές τους σε αυτή την κατάσταση; […] á) Ï Äßáò îõðíÜåé êáé âëÝðåé ôïõò Ôñþåò íá êõíçãïýí ôïõò Á÷áéïýò, ôïí Ðïóåéäþíá íá âñßóêåôáé ìÝóá óôï ðåäßï ôçò ìÜ÷çò êáé ðéï ðÝñá íá åßíáé ðåóìÝíïò ï ¸êôïñáò êáé íá îåñíÜ áßìá áðü ôï óôüìá ôïõ (óô. 6-11). â) Ï Äßáò óôñÝöåé áëëïý ôï âëÝììá ôïõ, óßãïõñïò üôé êáíÝíáò äåí èá ðáñáâåß ôçí åíôïëÞ ôïõ íá ìåßíïõí üëïé ìáêñéÜ áðü ôç ìÜ÷ç, êáé ï Ðïóåéäþíáò áðü ôç ÓáìïèñÜêç öôÜíåé óôï ÷ñõóü ôïõ ðáëÜôé óôá âÜèç ôçò èÜëáóóáò, ðáßñíåé ôï áìÜîé ôïõ êáé óáí áóôñáðÞ ôñÝ÷åé íá âïçèÞóåé ôïõò Á÷áéïýò (ñáø. Í). Ï ÁãáìÝìíïíáò áðåëðßæåôáé áðü ôéò íßêåò ôùí Ôñþùí êáé ðñïôåßíåé íá ôñáðïýí óå öõãÞ êáé íá åðéóôñÝøïõí óôçí ÅëëÜäá. Ôüôå ï Ðïóåéäþíáò åìðíÝåé èÜññïò óôï óôñáôü öùíÜæïíôáò äõíáôÜ üóï åííéÜ Þ äÝêá ÷éëéÜäåò Üíôñåò (ñáø. Î). Óôç óõíÝ÷åéá, ç ¹ñá ðñïóðáèåß íá äåëåÜóåé åñùôéêÜ ôïí Äßá, þóôå ï Ðïóåéäþíáò íá âïçèÞóåé áíåíü÷ëçôïò ôïõò Á÷áéïýò. Ìå ôç âïÞèåéá ôïõ ¾ðíïõ ï Äßáò ðÝöôåé óå âáèý ýðíï êáé ï Ðïóåéäþíáò äñá ÷ùñßò ðñüâëçìá.

2. Θυμηθείτε ποιον είχε εκσφενδονίσει κάποτε ο Δίας από τον Όλυμπο και αφηγηθείτε το γεγονός. Λαμβάνοντας υπόψη σας αυτό, πώς κρίνετε το φόβο των θεών μπροστά στην οργή του Δία (στ. 21-24);

198

Ï Äßáò åß÷å êÜðïôå åêóöåíäïíßóåé ïñãéóìÝíïò ôïí ¹öáéóôï áðü ôïí ¼ëõìðï êáé åêåßíïò êáôÝëçîå óôç ËÞìíï (âë. êáé ñáø. Á, óôï óõìðüóéï

ôùí èåþí). Ï ¹öáéóôïò áíáöÝñåé ôçí ðñïóùðéêÞ ôïõ åìðåéñßá, ãéá íá çñåìÞóåé ôç ìçôÝñá ôïõ. Åßíáé ëïãéêü íá öïâïýíôáé üëïé ïé èåïß áõôÝò ôéò âßáéåò áíôéäñÜóåéò ôïõ Äßá êáé íá êÜíïõí ü,ôé ìðïñïýí ãéá íá ìçí ôïí ðñïêáëÝóïõí êáé öôÜóåé óôá Üêñá. ÅîÜëëïõ, áöïý ìéëÜåé ìå áõôüí ôïí ôñüðï óôç ãõíáßêá ôïõ, ìðïñïýìå íá õðïèÝóïõìå üôé äåí èá ëÜìâáíå õðüøç ôç ó÷Ýóç ôïõò óôçí ðåñßðôùóç ðïõ ïñãéæüôáí óå õðåñâïëéêü âáèìü.

Ραψωδία

Ο

στ. 1-79

3. Να καταγράψετε με λεπτομέρειες το σχέδιο (βουλή) του Δία, όπως παρουσιάζεται από τον ίδιο το θεό στην ενότητα, και να απαντήσετε στα εξής ερωτήματα: α) Ποια σχέση έχει η βουλή του Δία με τη μήνιδα του Αχιλλέα; β) Ποια γεγονότα του σχεδίου περιλαμβάνονται στα χρονικά όρια της Ιλιάδας και ποια όχι; Ôï ó÷Ýäéï ôïõ Äßá Þôáí ôï åîÞò: • Ç ºñéò íá ìåôáöÝñåé óôïí Ðïóåéäþíá ìÞíõìá, ãéá íá öýãåé áðü ôï ðåäßï ôçò ìÜ÷çò. • Ï Áðüëëùíáò íá èåñáðåýóåé ôïí ¸êôïñá êáé íá åðéóôñÝøåé åêåßíïò óôç ìÜ÷ç. • Ïé Á÷áéïß íá ôñáðïýí, óôç óõíÝ÷åéá, óå öõãÞ. • Ï ¸êôïñáò íá ìïíïìá÷Þóåé ìå ôïí ÐÜôñïêëï êáé íá óêïôùèåß ï äåýôåñïò. • Ï Á÷éëëÝáò íá ìïíïìá÷Þóåé ìå ôïí ¸êôïñá êáé íá óêïôùèåß. • Ïé Á÷áéïß íá íéêïýí óõíÝ÷åéá êáé óôï ôÝëïò íá ðÝóåé óôá ÷Ýñéá ôïõò ç Ôñïßá. á) Ï Äßáò åßíáé èõìùìÝíïò ãéá ôçí áôßìùóç ôïõ Á÷éëëÝá êáé äçëþíåé üôé èá ðñáãìáôïðïéÞóåé ôçí õðüó÷åóç ðïõ Ýäùóå óôç ÈÝôéäá (óô. 72-77). ÅðïìÝíùò, ç «ìῆíéò» ôïõ Á÷éëëÝá õðÜñ÷åé ðáñÜëëçëá êáé èá óôáìáôÞóåé êáé åêåßíç üôáí ôéìçèåß ï Þñùáò üðùò ôïõ áîßæåé. â) Ç ðôþóç ôçò Ôñïßáò (óô. 71) åßíáé ôï ìüíï ãåãïíüò ðïõ äåí ðåñéëáìâÜíåôáé óôá ÷ñïíéêÜ üñéá ôçò ÉëéÜäáò.

4. Ο Δίας προφητεύει ότι οι Αχαιοί θα καταλάβουν την Τροία «με βουλήν της Αθηνάς» (στ. 71). Θυμάστε από την Οδύσσεια ποιος ήταν ο ρόλος της Αθηνάς στην κατάληψη της πόλης και στην κατασκευή του δούρειου ίππου; […] Ç ÁèçíÜ êáôáóêåýáóå, ìáæß ìå ôïí Þñùá Åðåéü, ôï äïýñåéï ßððï êáé åêåßíïò ðïõ ôïí Ýöåñå óôï êÜóôñï ôùí Ôñþùí Þôáí ï Þñùáò ðïõ âïçèïýóå ðÜíôá, ï ÏäõóóÝáò. ÊáôÜ ôç äéÜñêåéá ôçò åðßèåóçò óôï ðáëÜôé ôïõ ÄéÞöïâïõ, ç ÁèçíÜ ðáñáóôåêüôáí åíåñãÜ óôïí ÏäõóóÝá êáé ôïí ÌåíÝëáï, äßíïíôáò Ýôóé þèçóç ãéá ôçí Üëùóç ôçò Ôñïßáò.

199

Ραψωδία

Ο

στ. 1-79

ÅîÜëëïõ, óôç ñáøùäßá è ôçò Ïäýóóåéáò (óô. 590-629) õðÜñ÷åé áíáöïñÜ áðü ôïí Äçìüäïêï, óôï ðáëÜôé ôïõ Áëêßíïïõ, óôï ñüëï ðïõ äéáäñáìÜôéóå ç ÁèçíÜ óôçí êáôÜëçøç ôçò Ôñïßáò. Ï ßäéïò ï ÏäõóóÝáò, ìÜëéóôá, æçôåß íá ôïí èõìçèïýí ìå ôï ôñáãïýäé.

5. Αφού μελετήσετε τον όρκο της Ήρας (Ο 36-40), να τον συγκρίνετε με τον όρκο των Ιερολοχιτών (βλ. παράλληλο κείμενο) κυρίως στα εξής σημεία: α) Ποιος είναι ο στόχος καθενός από τους δύο όρκους; β) Τι επικαλείται η Ήρα και τι οι Ιερολοχίτες; Να δικαιολογήσετε τις επικλήσεις του καθενός. γ) Ποια επίκληση κάνει καθέναν από τους δύο όρκους φοβερό; á) Ç ¹ñá ìÝóù ôïõ üñêïõ ôçò äéáâåâáéþíåé ãéá ôçí áëÞèåéá ôùí ëüãùí ôçò, åíþ ïé Éåñïëï÷ßôåò õðüó÷ïíôáé íá ðåèÜíïõí ãéá ôçí ðáôñßäá ôïõò. â) Ç ¹ñá, óôï «öñéêôü ôùí áèáíÜôùí üñêï» ôçò åðéêáëåßôáé ôç ãç, ôïí ïõñáíü êáé ôá íåñÜ ôçò Óôýãáò óôïí ¢äç, åðïìÝíùò üëá ôá åðßðåäá üðïõ æïõí èåïß êáé Üíèñùðïé. Óôï ßäéï ðíåýìá ïé Éåñïëï÷ßôåò åðéêáëïýíôáé ôç èåßá êïéíùíßá êáé ôçí åéêüíá ôïõ ×ñéóôïý, óôïé÷åßá äçëáäÞ èåúêÜ, áíþôåñá áðü ôïõò ßäéïõò. ã) Êáé ïé äýï üñêïé åßíáé åîßóïõ öïâåñïß êáé äåóìåõôéêïß ãéá åêåßíïõò ðïõ ôïõò åêöùíïýí, áöïý åðéêáëïýíôáé óôïé÷åßá áíþôåñá áðü ôïõò ßäéïõò. Ôç Óôýãá ãéá ôïõò èåïýò ôïõ Ïëýìðïõ êáé ôç Èåßá ÌåôÜëçøç, ùò ýøéóôï ÌõóôÞñéï Ýíùóçò ìå ôïí Èåü, ãéá ôïõò ×ñéóôéáíïýò.

ΑΠΑΝΤΗΣΗ

στη Διαθεματική δραστηριότητα – σχέδιο εργασίας του σχολικού βιβλίου Παίρνοντας αφορμή από τον όρκο της Ήρας (Ο 3640), να εργαστείτε κατά ομάδες στα εξής θέματα: α) Η χρήση του όρκου στην Ιλιάδα και στην αρχαιότητα γενικότερα. β) Ο όρκος σήμερα στον ιδιωτικό και δημόσιο βίο. γ) Σχέση όρκου και θρησκείας (αρχαιότητα, σύγχρονη εποχή) […].

200

Õðüøç ìðïñïýí íá ëçöèïýí ôá ðáñáêÜôù óôïé÷åßá: Áðü ôçí ÉëéÜäá ï üñêïò ôïõ Á÷éëëÝá (Á, óô. 233 ê.å.), ïé üñêïé ðïõ äßíïíôáé ðñéí áðü ôç ìïíïìá÷ßá ÌåíÝëáïõ êáé ÐÜñç (à 245 ê.å.), ç êáôáðÜôçóç ôùí üñêùí áðü ôïí ÐÜíäáñï (ñáø. Ä).

ÅíäéáöÝñïí èá åß÷å ç ðáñïõóßáóç êáé áíÜëõóç ôïõ üñêïõ ôùí Áèçíáßùí åöÞâùí, ôùí Öéëéêþí, ôïõ ÉððïêñÜôç, ôùí áðïöïßôùí ðáíåðéóôçìéáêþí ôìçìÜôùí, ôùí äçìïóßùí õðáëëÞëùí, ôùí óôñáôéùôþí, ôùí äéêáóôéêþí ìáñôýñùí, ôùí ðïëéôéêþí, ôùí áèëçôþí ê.Ü.

ΠΕΡΙΛΗΨΗ

στ. 80-713

Ç ¹ñá åðéóôñÝöåé óôïí ¼ëõìðï, ãíùóôïðïéåß óôïõò óõãêåíôñùìÝíïõò èåïýò ôçí áðüöáóç ôïõ Äßá íá äñÜóåé ïëïìüíá÷ïò êáé áíáêïéíþíåé óôïí ¢ñç ôï èÜíáôï ôïõ ãéïõ ôïõ ÁóêÜëáöïõ. ÅîïñãéóìÝíïò ï èåüò ôïõ ðïëÝìïõ åôïéìÜæåôáé íá êáôÝâåé óôï ðåäßï ôçò ìÜ÷çò ãéá íá åêäéêçèåß, áëëÜ ôïí óõãêñáôåß ç ÁèçíÜ, èõìßæïíôÜò ôïõ ôçí áðáãüñåõóç ôïõ Äßá. Óôç óõíÝ÷åéá, ç ¹ñá óôÝëíåé ôçí ºñéäá êáé ôïí Áðüëëùíá óôçí ºäç. Ðñþôç ç ºñéò åðéóêÝðôåôáé ôïí Ðïóåéäþíá êáé ôïõ ìåôáöÝñåé ôç äéáôáãÞ ôïõ Äßá íá áðï÷ùñÞóåé áðü ôç ìÜ÷ç. Óôçí áñ÷Þ áñíåßôáé, áëëÜ óôï ôÝëïò óõììïñöþíåôáé. Ðñïåéäïðïéåß, ðÜíôùò, ôïí Êñïíßäç üôé èá Ýñèåé óå óýãêñïõóç ìáæß ôïõ, áí ôõ÷üí èåëÞóåé íá óþóåé ôçí Ôñïßá. Óôç óõíÝ÷åéá, ï Öïßâïò áðïêáëýðôåôáé óôïí ¸êôïñá, ôïí èåñáðåýåé êáé ôïí ðáñáêéíåß íá áíôåðéôåèåß. ÂëÝðïíôáò ôïí ¸êôïñá íá åðéóôñÝöåé óôç ìÜ÷ç, ïé Á÷áéïß ôñïìÜæïõí êáé óõãêñáôéïýíôáé. Ï Èüáò ðñïôåßíåé íá áíôéìåôùðßóïõí ôïí ¸êôïñá ìüíï ïé ðéï ãåííáßïé. ÌðñïóôÜ áðü ôïõò Ôñþåò âáäßæåé ôþñá ðéá ï Áðüëëùíáò, ôõëéãìÝíïò ìå íÝöïò êáé êñáôþíôáò óôá ÷Ýñéá ôïõ ôç öïâåñÞ áéãßäá ôïõ Äßá. Ç ìÜ÷ç ðïõ áêïëïõèåß åßíáé áìößññïðç, üóï ï Áðüëëùíáò êñáôÜåé áêßíçôç ôçí áóðßäá ôïõ Êñïíßäç. Ìüëéò, üìùò, êïéôÜæåé êáôÜ ðñüóùðï ôïõò Á÷áéïýò êáé óåßåé ôçí áéãßäá öùíÜæïíôáò, åêåßíïé ôñÝðïíôáé óå öõãÞ. Ï ¸êôïñáò äéáôÜæåé ðñïÝëáóç ìÝ÷ñé ôá êáñÜâéá êáé ï Áðüëëùíáò êáôáóôñÝöåé ôçí ôÜöñï êáé áíïßãåé öáñäý äñüìï ãéá íá ðåñÜóïõí ôá Üñìáôá. Ïé Á÷áéïß óõãêåíôñþíïõí ôéò öÜëáããÝò ôïõò ìðñïóôÜ áðü ôá êáñÜâéá ôïõò êáé ðñïóåý÷ïíôáé óôïõò èåïýò. Ìüëéò áêïýåé ôç äÝçóç ôïõ ÍÝóôïñá, ï Äßáò óôÝëíåé ìéá äõíáôÞ âñïíôÞ, ôçí ïðïßá ïé Ôñþåò åñìçíåýïõí ùò èåôéêü óçìÜäé ãéá ôïõò ßäéïõò. Óôï ìåôáîý ï ÐÜôñïêëïò Ý÷åé ôñÝîåé óôç óêçíÞ ôïõ Á÷éëëÝá, ìå óêïðü íá ôïí ðåßóåé íá åðéóôñÝøåé óôïí ðüëåìï. Ïé Á÷áéïß áäõíáôïýí íá áðùèÞóïõí ôïõò Ôñþåò áðü ôá ðëïßá, áëëÜ ïýôå êé ïé Ôñþåò ìðïñïýí íá öôÜóïõí ìÝ÷ñé ôá êáñÜâéá. Ç ìÜ÷ç ìïéÜæåé áìößññïðç. ÁëëÜ ï Äßáò âéÜæåôáé íá ïëïêëçñþóåé ôï ó÷Ýäéü ôïõ êáé åìöõóÜ õðåñâïëéêÞ ïñìÞ óôïí ¸êôïñá, ðïõ ðéÝæåé ôïõò Á÷áéïýò íá õðï÷ùñÞóïõí. Ìüëéò Ýöôáóå óôï ðëïßï ôïõ Ðñùôåóßëáïõ, ðñïóôÜæåé íá ôï êÜøïõí, áëëÜ åõôõ÷þò ï Áßáíôáò ðáñáöõëÜãïíôáò óôï õðïðüäéï ôçò ðñýìíçò, ÷ôõðÜåé ìå ôï ìáêñý êïíôÜñé ôïõ üðïéïí êñáôÜåé óôá ÷Ýñéá ôïõ öùôéÜ, êáé ãëéôþíåé ôï êáñÜâé.

Ραψωδία

Ο

στ. 1-79 στ. 80-713

201

Πατρόκλεια

ΤΟΠΟΣ: σκηνή Αχιλλέα, πλοία Αχαιών, κάμπος της Τροίας, όρος Ίδη ΧΡΟΝΟΣ: 26η ημέρα της Ιλιάδας ΠΡΟΣΩΠΑ: Πάτροκλος, Αχιλλέας, Αίαντας ο Τελαμώνιος, Αυτομέδονας, Μενέσθιος, Εύδωρος, Πείσαντρος, Φοίνικας, Αλκιμέδοντας, Μενέλαος, Μέγης, Αίαντας, ο Λοκρός, Μηριόνης, Αντίλοχος, Θρασυμήδης, Πηνέλαος, Ιδομενέας, Επειγέας, Βαθυκλής (Αχαιοί) – Έκτορας, Αινείας, Σαρπηδόνας, Γλαύκος, Κλεόβουλος, Ακάμαντας, Θέστορας, Πρόνοος, Θρασύρμηλος, Αγήνορας, Λαογόνος, Σθενέλαος, Επίστορας, Άδραστος, Αντόνοος, Μελάνιππος, Έλασος κ.ά. (Τρώες) – Δίας, Απόλλωνας, Ύπνος και Θάνατος (βουβά πρόσωπα) (θεοί)

Ραψωδία Π

Τα κατορθώματα και ο θάνατος του Πάτροκλου

Ραψωδία

Π

στ. 1 - 683

ΠΕΡΙΛΗΨΗ

204

στ. 1-683

Ï ÐÜôñïêëïò ðåñéãñÜöåé äáêñõóìÝíïò óôïí Á÷éëëÝá ôç äýóêïëç èÝóç óôçí ïðïßá âñßóêïíôáé ïé Á÷áéïß êáé ôïí êáôçãïñåß üôé åßíáé õðåñâïëéêÜ óêëçñüò. Óôç óõíÝ÷åéá ôïí ðáñáêáëåß íá åðéôñÝøåé ôïõëÜ÷éóôïí óôïí ßäéï íá ïäçãÞóåé óôç ìÜ÷ç ôïõò Ìõñìéäüíåò, öïñþíôáò ôá èåúêÜ ôïõ üðëá, ìÞðùò êáé îåãåëÜóåé Ýôóé ôïõò Ôñþåò. Ï Á÷éëëÝáò óõìöùíåß, áëëÜ ôïí óõìâïõëåýåé íá åðéóôñÝøåé ìüëéò äéþîåé ôïõò Ôñþåò áðü ôá ðëïßá êáé íá ìç èÝóåé óå êßíäõíï ôç æùÞ ôïõ. Óôï ìåôáîý, ï ¸êôïñáò óðÜåé ôï êïíôÜñé ôïõ êïõñáóìÝíïõ Áßáíôá êáé ïé Ôñþåò âÜæïõí öùôéÜ óôï êáñÜâé ôïõ Ðñùôåóßëáïõ. ÂëÝðïíôáò ôéò öëüãåò, ï Á÷éëëÝáò ðáñïôñýíåé ôïí ÐÜôñïêëï íá æùóôåß ãñÞãïñá ôá Üñìáôá. Ï Á÷éëëÝáò êÜíåé óðïíäÞ óôïí Äßá êáé ôïõ æçôåß íá äéþîåé ï ÐÜôñïêëïò ôïõò Ôñþåò áðü ôá ðëïßá êáé íá åðéóôñÝøåé óþïò óôéò óêçíÝò. Ï Äßáò, üìùò, Ý÷åé Þäç áðïöáóßóåé ôï èÜíáôï ôïõ ÐÜôñïêëïõ. Ïé Ìõñìéäüíåò åðéôßèåíôáé åíáíôßïí ôùí Ôñþùí, ïé ïðïßïé õðï÷ùñïýí ôñïìáãìÝíïé, åðåéäÞ îåãåëéïýíôáé êáé ðéóôåýïõí ðùò ï Á÷éëëÝáò åðÝóôñåøå óôç ìÜ÷ç. Ï ÐÜôñïêëïò äéþ÷íåé ôïõò å÷èñïýò áðü ôï êáñÜâé ôïõ Ðñùôåóßëáïõ êáé óâÞíåé ôç öùôéÜ. Ïé Á÷áéïß áðùèïýí ôïõò Ôñþåò Ýîù áðü ôï ôåß÷ïò. Ï Óáñðçäüíáò áðïöáóßæåé íá óôáìáôÞóåé ôïí ÐÜôñïêëï. Ï Äßáò óêÝöôåôáé ðñïò óôéãìÞí íá áðïôñÝøåé ôï èÜíáôï ôïõ ãéïõ ôïõ, áëëÜ ç ¹ñá ôïý èõìßæåé üôé äåí ðñÝðåé íá åðåìâáßíåé óôéò áðïöÜóåéò ôçò ìïßñáò. Ï Óáñðçäüíáò ðÝöôåé íåêñüò áðü ôï äüñõ ôïí ÐÜôñïêëïõ. Ï ðëçãùìÝíïò Ãëáýêïò ðáñáêáëåß ôïí Áðüëëùíá íá ôïõ ãéáôñÝøåé ôçí ðëçãÞ, ãéá íá õðåñáóðéóôåß ôï óþìá ôïõ ößëïõ ôïõ. ÔñÝ÷åé íá öùíÜîåé ôïí ¸êôïñá, ôïí ÐïëõäÜìáíôá, ôïí Áéíåßá êáé ôïí ÁãÞíïñá êáé îåêéíÜ ìéá óêëçñÞ ìÜ÷ç ãýñù áðü ôïí Óáñðçäüíá Óôï ìåôáîý, ï Äßáò êñßíåé ðùò åßíáé êáëýôåñï íá áíáâÜëåé ôï èÜíáôï ôïõ ÐÜôñïêëïõ êáé íá êáôáäéþîåé ôïõò Ôñþåò ìÝ÷ñé ôá ôåß÷ç ôçò ðüëçò ôïõò. ¸ôóé, êÜíåé ôïí ¸êôïñá íá öïâçèåß êáé íá äéáôÜîåé ãåíéêÞ õðï÷þñçóç. Ïé Á÷áéïß óêõëåýïõí ôï íåêñü Óáñðçäüíá. Ï Áðüëëùíáò, üìùò, áðïìáêñýíåé áðü ôï ðåäßï ôçò ìÜ÷çò ôïí Óáñðçäüíá, ôïí ëïýæåé óôá íåñÜ ôïí ðïôáìïý, ôïí áëåßöåé ìå áìâñïóßá, ôïõ öïñÜåé Üöèáñôá ñïý÷á êáé ôïí ðáñáäßäåé óôïí ¾ðíï êáé óôï ÈÜíáôï, ãéá íá ôïí ìåôáöÝñïõí óôçí åýöïñç ãç ôçò Ëõêßáò.

Ραψωδία

Ραψωδία Π 684-867

Π

στ. 684-867

Το κύκνειο άσμα και ο θάνατος του Πατρόκλου Τόπος

Πρόσωπα

ÐåäéÜäá Ôñïßáò

¸êôïñáò, ÐÜôñïêëïò, Áðüëëùíáò (ìå ôç ìïñöÞ ôïõ ¢óéïõ)

Χρόνος 26ç çìÝñá ôçò ÉëéÜäáò

ΠΕΡΙΛΗΠΤΙΚΉ ΑΝΑΔΙΉΓΗΣΗ

Ï

ÐÜôñïêëïò îå÷íÜ ôç óõìâïõëÞ ôïõ Á÷éëëÝá êáé, ðáñáóõñìÝíïò áðü ôá êáôïñèþìáôÜ ôïõ, êáôáäéþêåé ôïõò å÷èñïýò êáé öôÜíåé ìÝ÷ñé ôá ôåß÷ç ôçò Ôñïßáò. Åêåß ôïí óôáìáôÜåé ï Áðüëëùíáò. Óôç óõíÝ÷åéá, ï ÐÜôñïêëïò óêïôþíåé ôïí Êåâñéüíç. Ôñåéò öïñÝò åðéôßèåôáé ìå åðéôõ÷ßá åíáíôßïí ôùí Ôñþùí, áëëÜ ç ôÝôáñôç åßíáé ç ìïéñáßá: ï Áðüëëùíáò ôïí ÷ôõðÜåé êáé ôïõ áöáéñåß ôá Üñìáôá êáé ï Åýöïñâïò ôïí ëïã÷ßæåé áíÜìåóá óôïõò þìïõò. Óôç óõíÝ÷åéá ï ¸êôïñáò ôïí ÷ôõðÜ ìå ôï äüñõ óôï ëáãüíé êáé êïìðÜæåé ðÜíù áðü ôï óþìá ôïõ. Ï ÐÜôñïêëïò, ðñéí îåøõ÷Þóåé, ôïí ðñïåéäïðïéåß ãéá ôïí åðéêåßìåíï èÜíáôü ôïõ.

Υποενότητες – Πλαγιότιτλοι α) στ. 684-711: Ο Πάτροκλος καταδιώκει τους Τρώες μέχρι που τον σταματά ο Απόλλωνας. β) στ. 712-732: Ο Απόλλωνας πείθει τον Έκτορα να ξαναμπεί στη μάχη. γ) στ. 733-750: Ο Πάτροκλος σκοτώνει τον Κεβριόνη. δ) στ. 751-782: Η μάχη γύρω από

το νεκρό Κεβριόνη. ε) στ. 783-804: Τα τελευταία κατορθώματα του Πατρόκλου και η επέμβαση του Απόλλωνα. στ) στ. 805-817: Ο Εύφορβος λογχίζει τον Πάτροκλο. ζ) στ. 855-867: Ο Πάτροκλος ξεψυχά.

205

ΛΕΞΙΛΟΓΙΚΑ – ΠΡΑΓΜΑΤΟΛΟΓΙΚΑ

Ραψωδία

Π

684

στ. 684-867 685 685 686

688

697 699 702 702 708 709 717 721 722 723 727 728 729

206

734 735 739 742

του Αυτομέδοντος: Ï ÁõôïìÝäïíôáò Þôáí ï ôñßôïò óôçí éåñáñ÷ßá Ìõñìéäüíáò. Ðñþôïò Þôáí ï Á÷éëëÝáò êáé äåýôåñïò ï ÐÜôñïêëïò. Åäþ ï ÁõôïìÝäïíôáò åßíáé çíßï÷ïò ôïõ Ðáôñüêëïõ. κατάποδα των Τρώων: ðßóù áêñéâþò áðü ôïõò Ôñþåò. Λυκίων: Ïé Ëýêéïé Þôáí óýììá÷ïé ôùí Ôñþùí, êáôïéêïýóáí óôç Ëõêßá, ðåñéï÷Þ ôçò ÌéêñÜò Áóßáò. αν φύλαγε τον λόγον του Αχιλλέως: áí õðÜêïõå ó’ áõôü ðïõ ôïõ åßðå ï Á÷éëëÝáò· óôïõò óô. 83-96 ï Á÷éëëÝáò åðéôñÝðåé óôïí ÐÜôñïêëï íá åðéôåèåß åíáíôßïí ôùí Ôñþùí õðü ôçí ðñïûðüèåóç, üìùò, íá ãõñßóåé áìÝóùò ðßóù. Αλλά του Δί’ αξίζει ο νους πλιότερο (περισσότερο) ή του ανθρώπου: Ï ÐÜôñïêëïò èá ÷Üóåé ôç æùÞ ôïõ ãéá äýï

ëüãïõò: ãéáôß åßíáé êõñßùò èÝëçìá ôïõ Äßá áëëÜ ãéáôß êáé ï ßäéïò åßíáé óßãïõñïò üôé èá íéêÞóåé êáé ðáñáóýñåôáé óôï èÜíáôï îå÷íþíôáò ôçí åíôïëÞ ôïõ Á÷éëëÝá. εδειλοψύχησαν: ëéðïøý÷çóáí, Ýäåéîáí äåéëßá. εμάνιζεν: (åäþ) óêüôùíå ìå ìáíßá. τρεις: Ï áñéèìüò ôñßá åßíáé ôõðéêüò áñéèìüò óôïí ¼ìçñï. εσκάλωσε: óêáñöÜëùóå. των αποτόλμων Τρώων: ôùí ãåííáßùí, ôùí ôïëìçñþí Ôñþùí.

ούδ’ ο Αχιλλεύς, εις την ανδρεία περίσσ’ ανώτερός σου:

ïýôå ï Á÷éëëÝáò ðïõ åßíáé ðéï áíäñåßïò áðü óÝíá. Άσιος: Èåßïò ôïõ ¸êôïñá, áäåñöüò ôçò ÅêÜâçò. Åðßôçäåò ï Áðüëëùíáò ðáßñíåé ôç ìïñöÞ ôïõ ¢óéïõ, ãéáôß ï ¸êôïñáò óßãïõñá èá õðÜêïõå óôéò óõìâïõëÝò ôïõ èåßïõ ôïõ. τι απέχεις;: ãéáôß äåí ìðáßíåéò óôïí ðüëåìï; Άμποτε αντί κατώτερος να ‘μουν ανώτερός σου: áí Þìïõí áíþôåñüò óïõ êé ü÷é êáôþôåñüò óïõ. ελεεινήν ανάπαυσιν θα είχες απ’ την μάχην: èá óå ôéìùñïýóá óêëçñÜ ðïõ äåí ìåôÝ÷åéò óôç ìÜ÷ç. τον Κεβριόνην: Ï Êåâñéüíçò Þôáí íüèïò ãéïò ôïõ ÐñéÜìïõ, åôåñïèáëÞò áäåñöüò ôïõ ¸êôïñá êáé çíßï÷üò ôïõ. τους ίππους να ραβδίσει: íá ÷ôõðÞóåé ôá Üëïãá ìå ôï åéäéêü ìáóôßãéï (êáìïõôóßêé) ãéá íá ôñÝîïõí ãñÞãïñá. κι έβαλε τάραχον κακόν στους Αργείους: ôïõò ôñüìáîå ðïëý. εφούκτωσε: ðÞñå óôçí ðáëÜìç ôïõ. αντιστυλωμένος: óôçñéæüìåíïò êáëÜ óôá ðüäéá ôïõ. μες στο μεσόφρυδό του: áíÜìåóá óôá öñýäéá. κι απ’ τον λαμπρόν του θρόνον: áðü ôï êÜèéóìá ôïõ çíßï÷ïõ ðÜíù óôï Üñìá.

743 744 749 750 761 765 765 767

ως βουτηχτής: âïõôþíôáò óáí êáëüò êïëõìâçôÞò. τον ανάπαιξες: ôïí êïñüéäåøåò ìå ëüãéá. στο σιάδι: óôï ßóéùìá, óôçí ðåäéÜäá. βουτηχταί πιδέξιοι: åðéäÝîéïé, êáëïß âïõôç÷ôÝò. ν’ αντισφαγούν: íá óêïôþóåé ï Ýíáò ôïí Üëëïí. Εύρος: ï óéñüêïò, íïôéïáíáôïëéêüò Üíåìïò. με τον Νότον: äõíáôüò áÝñáò ðïõ öõóÜ áðü ôï Íüôï· ï íïôéÜò. κρανιές και φράξα: Ç êñáíéÜ åßíáé äÝíôñï ðïõ êáëëéåñãåßôáé

773 774

φτεροφόρ’ ακόντια: âÝëç ðïõ óôï ðßóù ìÝñïò åß÷áí öôåñÜ. και ασπίδες σκούντησαν πολλές λιθάρια φουκτωμένα:

784 785 790 791 792 797 797 805 807 808 822 826 832 835 837 843 845

Π

στ. 684-867

ãéá ôï óêëçñü îýëï ôïõ. Ôï öñÜîï åßíáé ç öëáìïõñéÜ.

÷ôýðçóáí ðïëëÝò öïñÝò ôéò áóðßäåò ôïõò, ìå ôüóç äýíáìç, óáí íá êñáôïýóáí äýï ðÝôñåò óôï ÷Ýñé êáé ôéò ÷ôõðïýóáí ìåôáîý ôïõò.

775-776 και αυτός... λησμονούσε: 779

Ραψωδία

Åííïåß ôïí Êåâñéüíç, ðïõ êåßôïíôáí

íåêñüò.

κι άμ’ έγειρεν ο ήλιος, όταν τα βόδια λύωνται:

êé üôáí Üñ÷éóå íá óïõñïõðþíåé, ôçí þñá ðïõ ïé ãåùñãïß îåæåýïõí ôá âüäéá áð’ ôï æõãü. εχύθη: üñìçóå. ροβόλησαν: êáôñáêýëçóáí. μες στην κατάχνια ολόκλειστος: Ï Áðüëëùíáò Þôáí êáëõììÝíïò ìå ðõêíÞ ïìß÷ëç êáé äåí öáéíüôáí. του επάταξε: ôïí ÷ôýðçóå. την ράχιν: ôçí ðëÜôç. κώνος λαμπροφούντωτος: Óôï ðÜíù ìÝñïò, ç ðåñéêåöáëáßá åß÷å ó÷Þìá êþíïõ, üðïõ óôçñéæüôáí ç öïýíôá ìå ôéò ôñß÷åò áðü ïõñÜ áëüãïõ. έσκεπε: óêÝðáæå. εθεοκρούσθη: æáëßóôçêå áðü ôï ÷ôýðçìá ôïõ èåïý. των ώμων εις την μέσην: Ï ÐÜôñïêëïò ÷ôõðÞèçêå óôçí ðëÜôç, ãåãïíüò ðïõ ìáò ïäçãåß óôï óõìðÝñáóìá üôé ïðéóèï÷ùñïýóå êáôåõèõíüìåíïò ðñïò ôï óôñáôüðåäï ôùí Á÷áéþí. ο Πανθοΐδης Εύφορβος: Ãéïò ôïõ ÐÜíèïõ êáé áäåñöüò ôïõ ÐïëõäÜìáíôá, äõíáôüò ðïëåìéóôÞò ôùí Ôñþùí. κατήφεια ...εχύθη: èëßøç ... êáôÝëáâå. ασκομαχώντας: áíáðíÝïíôáò ìå äõóêïëßá. ετρικυμίζαν: Ýôñå÷áí ìå ïñìÞ ôñéêõìßáò ãéá íá ðïëåìÞóïõí. την δουλικήν ημέραν: ôç ìÝñá ðïõ èá õðïäïõëùèåß ç Ôñïßá. άθλιε: äõóôõ÷Þ, êáêüìïéñå. με την ψυχήν στο στόμα: ëßãï ðñéí ðåèÜíåéò. με καταβάλλουν εύκολα: ìå íéêïýí åýêïëá.

207

Ραψωδία

Π

στ. 684-867

850 852 863 864

με γδύνεις: ìïõ áöáéñåßò ôá üðëá. σε παραστέκει: óå ðáñáìïíåýåé, óå ðåñéìÝíåé. ανέσπασε: ôñÜâçîå. στον Αυτομέδοντα: Çíßï÷ïò ôïõ Á÷éëëÝá (åäþ

ôïõ Ðáôñüêëïõ), ôñßôïò óå éåñáñ÷ßá Ìõñìéäüíáò, ìåôÜ ôïí Á÷éëëÝá êáé ôïí ÐÜôñïêëï.

866-867 Οι ταχείς ίπποι, οι αθάνατοι:

Ôá Üëïãá ôïõ Á÷éëëÝá, ï ÎÜíèïò êáé ï Âáëßïò, Þôáí áèÜíáôá, êáèþò ôá åß÷áí ÷áñßóåé óôïí ÐçëÝá ïé èåïß (ðéèáíüôáôá ï Ðïóåéäþíáò).

ΕΡΜΗΝΕΥΤΙΚΑ – ΙΔΕΟΛΟΓΙΚΑ ΣΧΟΛΙΑ 686-691 Αν φύλαγε τον λόγον του Αχιλλέως... στα στήθη του Πατρόκλου

Ï ðïéçôÞò ôïíßæåé ôçí ìåãÜëç åõèýíç ðïõ Ý÷åé ï ÐÜôñïêëïò ãéá ôï èÜíáôü ôïõ· èá ìðïñïýóå, âÝâáéá, íá óùèåß, áí õðÜêïõå ôéò åíôïëÝò ôïõ Á÷éëëÝá. ÁíáöÝñåé êáé ôç âïýëçóç ôïõ Äßá, ï ïðïßïò áöáéñåß ôç íßêç áêüìá êáé áðü ôïí ðéï áôñüìçôï ðïëåìéóôÞ áí áõôüò ôï åðéèõìåß. Áõôü üìùò óõìâáßíåé Ýììåóá, äçëáäÞ ï Äßáò áðëþò «ôõöëþíåé» ôïí Þñùá êáé äåí ôïõ åðéôñÝðåé íá äéáâëÝøåé ôïí êßíäõíï ðïõ ôïí ðåñéìÝíåé. Ìåãáëýôåñç åõèýíç öÝñåé ï ÐÜôñïêëïò ðïõ îÝ÷áóå ôéò óõìâïõëÝò ôïõ Á÷éëëÝá êáé ôõöëþèçêå áðü ôéò íßêåò êáé ôç ìåãÜëç åìðéóôïóýíç ðïõ Ýäåéîå óôéò äõíÜìåéò ôïõ.

844-846 Έκτορ, καυχήσου όσο ημπορείς... τα όπλ’ από τους ώμους

Ï ÐÜôñïêëïò, ãéá íá ìåéþóåé ôï áíäñáãÜèçìá ôïõ ¸êôïñá, ðáñïõóéÜæåé ôï èÜíáôü ôïõ ùò èÝëçìá èåþí êé ü÷é ùò ðñïóùðéêÞ åðéôõ÷ßá ôïõ áíôéðÜëïõ ôïõ. Ïé áñ÷áßïé ¸ëëçíåò óå êÜèå ðåñßðôùóç ðïõ áñíïýíôáí Ýíá ãåãïíüò, åßôå ãéáôß Þôáí ðïëý óðïõäáßï åßôå ãéáôß Þôáí ðïëý Üó÷çìï, ôï èåùñïýóáí èåüóôáëôï, ÷ùñßò íá õðïëïãßæïõí ôçí åõèýíç ôïõ áíèñþðïõ óôçí åðßôåõîÞ ôïõ.

855-857 κλαίοντας θλιμμένη την μοίραν... κατέβηκε στον Άδη

208

Ïé Üíèñùðïé ôçò ïìçñéêÞò åðï÷Þò ðßóôåõáí üôé ç øõ÷Þ, ôç óôéãìÞ ðïõ ðåèáßíåé êÜðïéïò, öåýãåé áðü ôï óþìá êáé êáôåâáßíåé óôïí

¢äç. Ç øõ÷Þ Þôáí ôï åßäùëï ôïõ áíèñþðïõ êáé óõíÝ÷éæå íá æåé ìåôÜ ôï èÜíáôü ôïõ. Óôïí ÊÜôù êüóìï äéáôçñïýóå ôç ìïñöÞ ôïõ óþìáôïò, ÷ùñßò üìùò íá Ý÷åé óáñêéêÞ õðüóôáóç, äåí ìðïñïýóå äçëáäÞ êÜðïéïò íá ôçí áããßîåé. Åßíáé îå÷ùñéóôÞ ç åéêüíá ðïõ ìáò ðáñïõóéÜæåé ï ¼ìçñïò óôïõò óôß÷ïõò áõôïýò, üôáí ç øõ÷Þ ôïõ êëáßåé ôçí þñá ðïõ áðï÷ùñßæåôáé ôï óþìá, êëáßåé ãéá ôá íéÜôá êáé ôçí áíäñåßá, ðïõ ôþñá èá ðÜøïõí íá õðÜñ÷ïõí. ¸ôóé, öáíåñþíåôáé ãéá Üëëç ìßá öïñÜ ç áãÜðç ôïõ ïìçñéêïý áíèñþðïõ ãéá ôç æùÞ êáé ç èëßøç ðïõ ãåííÜ ï èÜíáôïò.

Ραψωδία

Π

στ. 684-867

ΗΘΟΓΡΑΦΗΣΗ ΧΑΡΑΚΤΗΡΩΝ ΠΑΤΡΟΚΛΟΣ

Óôçí åíüôçôá áõôÞ öôÜíåé óôçí êïñýöùóÞ ôçò ç áñéóôåßá ôïõ Ðáôñüêëïõ, êáèþò åðéôßèåôáé ìüíïò åíáíôßïí ðïëëþí êáé óêïôþíåé äéáñêþò ôïõò å÷èñïýò «óáí èåüò», ÷ùñßò íá ëõðÜôáé êáé ÷ùñßò íá öïâÜôáé êáíÝíáí êáé ôßðïôå. Åßíáé ï áðüëõôïò íéêçôÞò, ï ðéï äõíáôüò áð’ üëïõò, Üôñùôïò êáé ðáíôïäýíáìïò. Ìüíï Ýíáò èåüò ìðïñåß íá ôïí óôáìáôÞóåé êáé ìÜëéóôá ìå äüëï, ãé’ áõôü ï ÐÜôñïêëïò ìÜëëïí Ý÷åé îåðåñÜóåé ôá áíèñþðéíá üñéÜ ôïõ. ÊÜìðôåôáé ç äýíáìÞ ôïõ ìüíï ìåôÜ ôç èåúêÞ åðÝìâáóç, ôçí Üíáíäñç åðßèåóç ôïõ Åýöïñâïõ êáé ôï ôåëéêü ÷ôýðçìá ôïõ ¸êôïñá. Ëßãï ðñéí îåøõ÷Þóåé óõíå÷ßæåé íá åßíáé Üöïâïò êáé íá öÝñåôáé ìå ãåííáéüôçôá, êáèþò ìéëÜåé ìå áõôáñÝóêåéá êáé ìåéþíåé çèéêÜ ôïí áíôßðáëü ôïõ êáôçãïñþíôáò ôïí üôé ôïí íßêçóå ìå ôç âïÞèåéá ôïõ èåïý êé ü÷é ìå ôéò äéêÝò ôïõ äõíÜìåéò. Åßíáé, ôÝëïò, äéïñáôéêüò, ãéáôß ðñïëÝãåé ôï èÜíáôï ôïõ ¸êôïñá.

ΕΚΤΟΡΑΣ

Óôï óçìåßï áõôü ï ¸êôïñáò äåí õðáêïýåé óôïõò çèéêïýò êáíüíåò ôçò ìïíïìá÷ßáò êáé åðéôßèåôáé óôïí Üïðëï êáé Þäç ðëçãùìÝíï ÐÜôñïêëï· ï ¸êôïñáò, êïõñáóìÝíïò áðü ôç ìïíïìá÷ßá áëëÜ êáé ôçí êáèçìåñéíÞ ôïõ åíáó÷üëçóç ìå ôïí ðüëåìï, äåí äéóôÜæåé íá áíôéìåôùðßóåé ôïí áíôßðáëü ôïõ Üíáíäñá êáé Üôéìá. Íéþèåé íéêçôÞò, Ýóôù êé áí äåí Þôáí ôßìéá ç íßêç ôïõ. Ôï ìüíï ðïõ óêÝöôåôáé åßíáé ç áóöÜëåéá ðïõ ðáñÝ÷åé óôïõò Ôñþåò ï èÜíáôïò ôïõ Ðáôñüêëïõ. Õðåñçöáíåýåôáé üôé åßíáé ï ðñþôïò ðïëåìéóôÞò ìÝóá óôçí Ôñïßá êáé åßíáé åßñùíáò, ãéáôß ÷ëåõÜæåé ôïí åôïéìïèÜíáôï å÷èñü ôïõ, åðåéäÞ ôÜ÷á äåí åß÷å ôïí Á÷éëëÝá íá ôïí âïçèÞóåé óôç ìïíïìá÷ßá áõôÞ. ÌïéÜæåé íá åßíáé áóåâÞò, ãéáôß äåí óÝâåôáé ôïõò Üãñáöïõò íüìïõò ôçò ôáöÞò ôùí íåêñþí, êáé õðåñâïëéêÜ óêëçñüò, üôáí ðëçãþíåé øõ÷ïëïãéêÜ ôïí åôïéìïèÜíáôï ÐÜôñïêëï, îåêáèáñßæïíôÜò ôïõ üôé ôï óþìá ôïõ èá ôï öÜíå ôá üñíéá.

209

Ραψωδία

Π

στ. 684-867

ΕΎΦΟΡΒΟΣ

Ï ðïéçôÞò ðåñéãñÜöåé ôïí Åýöïñâï ùò éêáíü êáé Üøïãï ðïëåìéóôÞ, üìùò, ÷ôõðþíôáò ðéóþðëáôá ôïí ÐÜôñïêëï áíáäåéêíýåôáé óå äåéëü êáé Üíáíäñï ìá÷çôÞ. ÖïâÜôáé ôïí ÐÜôñïêëï êáé áøçöþíôáò ôïõò çèéêïýò êáíüíåò ôçò ìÜ÷çò êÜíåé ôá ðÜíôá ãéá íá óþóåé ôïõò Ôñþåò áðü ôï ìÝíïò ôïõ å÷èñïý, áêüìá êé áí ïé ðñÜîåéò ôïõ åßíáé çèéêÜ áðáñÜäåêôåò.

ΑΠΟΛΛΩΝΑΣ

Åßíáé ãíùóôÞ ç ðñïóôáóßá ðïõ ðáñÝ÷åé ï Áðüëëùíáò óôïõò Ôñþåò, ãé’ áõôü êáé êáôåâáßíåé áðü ôïí ¼ëõìðï, åíáíèñùðßæåôáé êáé óþæåé ôçí Ôñïßá áðü ôçí åðéèåôéêÞ ìáíßá ôïõ Ðáôñüêëïõ. Åíèáññýíåé ôïí ¸êôïñá íá åðéôåèåß êáé ðáñÜëëçëá áðùèåß ôïí ÐÜôñïêëï áðü ôá ôåß÷ç ôçò Ôñïßáò. Ìå äüëéï ôñüðï áöáéñåß ôá üðëá ôïõ Á÷áéïý Þñùá, ãé’ áõôü ìðïñåß êáíåßò íá ôïí ÷áñáêôçñßóåé ýðïõëï êáé Üíáíäñï. Ç óõìðåñéöïñÜ ôùí èåþí üìùò äåí áêïëïõèåß ôá ðñüôõðá êáé ôïõò çèéêïýò êáíüíåò ôùí áíèñþðùí, åðïìÝíùò äåí ìðïñåß íá èåùñçèåß áîéüìåìðôç ç óõìðåñéöïñÜ ôïõ Áðüëëùíá, áöïý ùò èåüò åßíáé ðÜíù áðü ôçí êñßóç ôùí áíèñþðéíùí.

ΠΟΛΙΤΙΣΜΙΚΑ ΣΤΟΙΧΕΙΑ

808-809 επρώτευε των άλλων / στην λόγχην, εις το τρέξιμο και στην ιππομαχίαν Ï ðïéçôÞò áíáöÝñåôáé óå äéÜöïñåò ðïëåìéêÝò áóêÞóåéò, óôéò ïðïßåò åðéäßäïíôáí ïé óôñáôéþôåò, þóôå íá äéáôçñïýíôáé óå ðïëåìéêÞ åôïéìüôçôá.

829

831

210

με λόγχην εθανάτωσε κι πάνω του εκαυχήθη

Ï ¸êôïñáò, óýìöùíá ìå ôá ìÝôñá êáé ôá óôáèìÜ ôçò åðï÷Þò, ãßíåôáé õâñéóôÞò êáé áëáæüíáò, áöïý ìéëÜåé ìå Üó÷çìá ëüãéá óôïí åôïéìïèÜíáôï ÐÜôñïêëï. Óôïí ðüëåìï, üìùò, åßíáé áíáìåíüìåíç áõôÞ ç ùìüôçôá.

και δούλες στην πατρίδα σου να πάρεις τες γυναίκες

Ôéò ãõíáßêåò ôéò Ýðáéñíáí ùò äïýëåò êáé åßôå ôéò êñáôïýóáí ãéá ôïí åáõôü ôïõò åßôå ôéò ðïõëïýóáí óôá óêëáâïðÜæáñá ôçò åðï÷Þò. Ôïõò Üíôñåò ôïýò óêüôùíáí êáé Ýêáéãáí ôçí ðüëç.

855-857 και κλαίοντας θλιμμένη / την μοίραν, που νεότητα και ανδρείαν της επήρε, / από τα μέλη του η ψυχή κατέβηκε στον Άδη

Ïé áñ÷áßïé ðßóôåõáí ðùò ç øõ÷Þ èñçíåß üôáí áöÞíåé ôï óþìá ãéá íá ðÜåé óôïí ¢äç. Áõôü öáíåñþíåé ðüóï ðïëý áãáðïýóáí ôç æùÞ ðÜíù óôç Ãç.

ΑΙΣΘΗΤΙΚΗ ΑΝΑΛΥΣΗ (αφηγηματικές τεχνικές – εκφραστικά μέσα)

Ραψωδία

Π

στ. 684-867

• ×ñçóéìïðïéåßôáé áöÞãçóç óå ã´ ðñüóùðï, ðïõ äéáêüðôåôáé áðü ìåñéêïýò óôß÷ïõò óå â´ ðñüóùðï· ìå áõôïýò áðåõèýíåôáé ï ðïéçôÞò óôïí ÐÜôñïêëï êáé ïé óôß÷ïé áõôïß åßíáé óõíáéóèçìáôéêÜ öïñôéóìÝíïé (ó÷Þìá áðïóôñïöÞò) (óô. 744, 754, 787, 812-3, 843). • ×áñáêôçñéóôéêÞ åßíáé ç ÷ñÞóç ôùí áñéèìþí åííéÜ êáé ôñßá. Ï èÜíáôïò ôïõ Ðáôñüêëïõ åéäéêüôåñá Ý÷åé óõíôåèåß êáôÜ ôçí ôñéáäéêÞ áñ÷Þ (èåüò Áðüëëùíáò – Åýöïñâïò – ¸êôïñáò).

Μεταφορές:

(óô. 691) «Ýâáëå öùôéÜ óôá óôÞèç» / (óô. 743) «åâãÞêåí ç øõ÷Þ ôïõ» / (óô. 790) «óôçí êáôÜ÷íéá ïëüêëåéóôïò» / (óô. 792) «Ýóôñéøáí ôá ìÜôéá» / (óô. 843) «ìå ôçí øõ÷Þí óôï óôüìá».

Παρομοίωση: (óô. 705) «ùò äáßìùí» / (óô. 743) «ùò âïõôç÷ôÞò» / (óô. 752-753) «ôçí ïñìÞí åß÷å ëåïíôáñéïý… öïíåýåé» / (óô. 757-761) «óáí äõï ëåïíôÜñéá… ãéá óêïôùìÝíï åëÜöé… Ðáñüìïéá… í’ áíôéóöáãïýí æçôïýóáí» / (óô. 765-771) «Êáé üðùò ìå áãþí’ áíôßæçëïí… óôïí íïõí äåí åß÷áí» / (óô. 786) «ùóÜí èåüò», (óô. 823-829) «ùò ëÝïíôáò… åèáíÜôùóå». Προσωποποιήσεις:

(óô. 699) «åìÜíéæåí ç ëüã÷ç» / (óô. 707) «äåí Ý÷åé ïñßó’ ç ìïßñá…» / (óô. 780) «÷ùñßò íá èÝë’ ç ìïßñá» / (óô. 849) «… ç ìïßñá åöüíåõóåí ç ìáýñç ìå ôïí Öïßâïí» / (óô. 857) «ç øõ÷Þ êáôÝâçêå óôïí ¢äç».

Επίθετα:

(óô. 686) «ìïßñáí… ìáýñçí» / (óô. 689) «Üíäñ’ áôñüìçôïí» / (óô. 701) «Öïßâïò… õðÝñìá÷ïò» / (óô. 704) «÷Ýñéá áèÜíáôá» / (óô. 706) «öïâåñÞí êñáõãÞí» / (óô. 707) «ÐÜôñïêëå äéïãÝííçôå» / (óô. 708) «áðïôüëìùí Ôñþùí» / (óô. 711) «ìáêñïâüëïõ Öïßâïõ» / (óô. 716) «Üíäñáò êáëüò êáé ñùìáëÝïò» / (óô. 723) «åëååéíÞí áíÜðáõóéí» / (óô. 729) «ôÜñá÷ïí êáêüí» / (óô. 735) «÷ïíôñü ëéèÜñé äïíôåñü», «áíôéóôõëùìÝíïò» (åíí. ï ¸êôïñáò) / (óô. 738) «äïîáóôïý ÐñéÜìïõ» / (óô. 742) «ëáìðñüí èñüíïí» / (óô. 744) «ÐÜôñïêëå éððüìá÷å» / (óô. 746) «é÷èõïöüñï ðÝëáãïò» / (óô. 764) «óöïäñÞí ìÜ÷çí» / (óô. 771) «Üíáíäñçí öõãÞí» / (óô. 773) «öôåñïöüñ’ áêüíôéá» / (óô. 788) «ôñïìáêôéêüò Öïßâïò» / (óô. 791) «ðáëÜìçí ðåôáêôÞí» / (óô. 797) «êþíïò ëáìðñïöïýíôùôïò» / (óô. 798) «èåßïõ Á÷éëëÝùò» / (óô. 800) «ç ìáýñ’ çìÝñá» / (óô. 801) «ìáêñüóêéï êïíôÜñé... ôï ëïã÷ïöüñï, ôï âáñý» / (óô. 803) «êñïóóùìÝíç áóðßäá» / (óô. 810) «áìÜèçôïò éððüìá÷ïò» / (óô. 819) «êïíôáñïðëçãùìÝíïò» / (óô. 827) «áíäñÜãáèïí õéüí» / (óô. 833)

211

Ραψωδία

Π

στ. 684-867

«öôåñüðïäá ¸êôïñá» / (óô. 837) «áíäñåßïò Á÷éëëÝáò» / (óô. 844) «ç ìïßñá ç ìáýñç» / (óô. 853) «ç ìïßñá ç ðáíôïäýíáìç» / (óô. 858) «ëáìðñïöüñïò ¸êôùñ» / (óô. 865) «áóýãêñéôïò Ðçëåßäçò».

Εικόνες:

(óô. 862-863) «ìåó’… ÷þìá».

Ειρωνεία: (óô. 721-725) «¸êôïñ’, áðü ôïí ðüëåìïí ôé áðÝ÷åéò;… ßóùò ôïí

ðÜñ’ ç ëüã÷ç óïõ êáé ï Öïßâïò óå äïîÜóåé» / (óô. 836) «êáé ôþñá óå ôá üñíåá èá öÜãïõí åò ôçí Ôñïßáí» (ï ÐÜôñïêëïò èá èáöôåß ìå ôéìÝò) / (óô. 838-842) «èá óïõ ðáñÜããåëíå ðïëëÜ… áíüçôïò ùò åßóáé» (ï Á÷éëëÝáò óõìâïýëåõóå ôïí ÐÜôñïêëï íá óþóåé ìüíï ôá åëëçíéêÜ ðëïßá).

ΑΠΑΝΤΗΣΕΙΣ στις ερωτήσεις – θέματα για συζήτηση του σχολικού βιβλίου 1. Ποια είναι τα τελευταία κατορθώματα του Πάτροκλου; Αφού μελετήσετε και την Περιληπτική αναδιήγηση της ραψωδίας, να δείξετε ότι όλη η δράση του ήρωα στη ραψωδία Π έχει τα χαρακτηριστικά της αριστείας με αποκορύφωμα τους στ. 783-785. Ôá êáôïñèþìáôá ôïõ Ðáôñüêëïõ óôç ìÜ÷ç åßíáé áñêåôÜ, þóôå íá ìðïñïýìå íá ìéëÜìå ãéá «áñéóôåßá» ôïõ Þñùá. ÐéÝæåé ôïõò Ëõêßïõò, óêïôþíåé ôïí Óáñðçäüíá, ðñùôáãùíéóôåß óôç óýãêñïõóç ìå ôïõò Ôñþåò ðïõ ôïí êáôáäéþêïõí êáé óêïôþíåé óõíïëéêÜ åßêïóé åðôÜ å÷èñïýò ìáêñéÜ áðü ôá ðëïßá ôùí Á÷áéþí. Áðü ôçí ðåñéãñáöÞ êáé ìüíï áõôþí ôùí åðéôõ÷éþí ìðïñïýìå íá èåùñÞóïõìå «áñéóôåßá» ôéò áëëåðÜëëçëåò íßêåò ôïõ Ðáôñüêëïõ. Ðñüêåéôáé ãéá ìåãÜëá êáôïñèþìáôá ðïõ ìüíï Ýíáò Þñùáò èá ìðïñïýóå íá öÝñåé åéò ðÝñáò.

2. Πώς δικαιολογείται η μάχη γύρω από το νεκρό Κεβριόνη με βάση τους κανόνες του ομηρικού πολέμου;

212

Óýìöùíá ìå ôçí ïìçñéêÞ áíôßëçøç, ï íéêçôÞò ìéáò ìÜ÷çò ðñÝðåé íá åðéäéþîåé íá ðÜñåé ôï íåêñü óþìá ôïõ çôôçìÝíïõ êáé íá ôïõ áöáéñÝóåé ôá üðëá, ðñïêåéìÝíïõ íá ïëïêëçñùèåß ç íßêç ôïõ. Ãé’ áõôü êáé ç ìÜ÷ç åßíáé ðïëý Üãñéá ãýñù áðü ôá íåêñÜ óþìáôá ôùí ðïëåìéóôþí. ÅðéðëÝïí, ïé óõìðïëåìéóôÝò ôïõ íåêñïý ìÜ÷ïíôáé íá õðåñáóðéóôïýí ôï óþìá ôïõ. Ç óçìáóßá ôçò ôáöÞò, óôç óõãêåêñéìÝíç ðåñßðôùóç, åßíáé åîßóïõ óçìáíôéêÞ ìå ôç «óêýëåõóç» ôùí üðëùí ôïõ áíôéðÜëïõ êáé ôïí áôéìáóìü ôïõ óþìáôüò ôïõ. Ï ¼ìçñïò åðéìÝíåé éäéáßôåñá óôçí ðåñéãñáöÞ áõôþí

ôùí óêçíþí, êáèþò áðïôåëïýí, üðùò öáßíåôáé, áíáðüóðáóôï êïììÜôé ìéáò ìÜ÷çò åêåßíçò ôçò åðï÷Þò.

3. Ποιο ρόλο παίζει ο Απόλλωνας στην ενότητα; Ο τρόπος με τον οποίο δρα ο θεός στο θάνατο του Πάτροκλου (προσέξτε κυρίως τους στ. 789-790) μειώνει ηθικά τον ίδιο ή προβάλλει περισσότερο την ανδρεία του θύματός του; Να δικαιολογήσετε την απάντησή σας.

Ραψωδία

Π

στ. 684-867

Óôçí åíüôçôá áõôÞ ï Áðüëëùíáò ðáßæåé ôïí êáèïñéóôéêüôåñï ñüëï óôï èÜíáôï ôïõ Ðáôñüêëïõ: ï èåüò åìðïäßæåé ðïëëÝò öïñÝò ôïí Á÷áéü Þñùá íá áíÝâåé óôá ôåß÷ç ôçò Ôñïßáò, äéáêüðôåé ôçí ïñìÞ ôïõ, ôïõ áðïóðÜ ôá üðëá êáé ôïí áöÞíåé óôï Ýëåïò ôïõ ¸êôïñá, ôïí ïðïßï íùñßôåñá åß÷å ðñïôñÝøåé íá âãåé óôç ìÜ÷ç. Ç äüëéá áõôÞ óõìðåñéöïñÜ ôïõ Áðüëëùíá áðÝíáíôé óôïí ÐÜôñïêëï äåí ðñïóäßäåé êáìéÜ çèéêÞ ìåßùóç óôï èåü, åöüóïí ç ÷ñÞóç äüëïõ óôï ðåäßï ôçò ìÜ÷çò áðü ôïõò èåïýò èåùñåßôáé ìåãÜëç åõöõÀá. ¢ëëùóôå ïé áèÜíáôïé äåí õðáêïýïõí óå êáíÝíáí çèéêü êáíüíá, áöïý Ý÷ïõí ôï áêáôáëüãéóôï ùò èåïß. Ðåñéóóüôåñï ðñïâÜëëåôáé ç áíäñåßá ôïõ Ðáôñüêëïõ ìå áõôÞ ôç óõìðåñéöïñÜ ôïõ èåïý: ïé óõíå÷åßò íéêçöüñåò ðïëåìéêÝò ôïõ ðñïóðÜèåéåò áíáêüðôïíôáé ìüíï Ýðåéôá áðü èåúêÞ ðáñÝìâáóç. Ôüóï ìåãÜëç Þôáí ç äýíáìç ôïõ Ðáôñüêëïõ, þóôå íá ìçí ìðïñåß íá áíôéìåôùðéóôåß áðü êáíÝíáí èíçôü, ðáñÜ ìüíï áðü Ýíá ðéóþðëáôï èåúêü ÷ôýðçìá. Áöïý ï Áðüëëùíáò ôïí ôñáõìáôßæåé êáé ôïõ áöáéñåß ôïí ïðëéóìü ôïõ, ìüíï ôüôå ôïí ðáñáäßäåé áíõðåñÜóðéóôï íá ôïí áðïôåëåéþóåé ï ¸êôïñáò êáé ï Åýöïñâïò.

4. Να παρακολουθήσετε το σταδιακό αφοπλισμό του Πατρόκλου και να απαντήσετε στα ακόλουθα ερωτήματα: α) Με ποια σειρά αφαιρούνται τα όπλα του ήρωα; β) Θεωρείτε ότι ο αφοπλισμός του ήταν απαραίτητος και ότι έπρεπε να γίνει από ένα θεό; Να δικαιολογήσετε την απάντησή σας. á) Ï Áðüëëùíáò áñ÷éêÜ ôïõ ðåôÜ ôï êñÜíïò, ìåôÜ ôïõ óðÜæåé ôï êïíôÜñé êáé ôïõ ñß÷íåé êÜôù ôçí áóðßäá· ôÝëïò, ôïõ ëýíåé ôï èþñáêá. Ï èåüò áöáéñåß ôá üðëá áðü ôïí ÐÜôñïêëï ìå ôñüðï Ýîõðíï: áöïý ðñþôá áðïìáêñýíåé ôá üðëá ðïõ ìðïñïýí íá êÜíïõí êáêü óôïõò áíôéðÜëïõò (ôá üðëá ôçò åðßèåóçò), óôç óõíÝ÷åéá áöáéñåß ôï âáóéêüôåñï áìõíôéêü üðëï, áõôü ðïõ èá ìðïñïýóå íá êñáôÞóåé ôïí ÐÜôñïêëï óôç æùÞ, äçëáäÞ ôï èþñáêá. â) ¸ôóé, ï ÐÜôñïêëïò ìÝíåé áêÜëõðôïò êáé ìðïñïýí ïé áíôßðáëïß ôïõ íá ôïí óêïôþóïõí åýêïëá êáé ÷ùñßò íá êïõñáóôïýí· áõôü äåí èá ôï

213

Ραψωδία

Π

στ. 684-867

êáôÜöåñíáí, áí ï Þñùáò öïñïýóå ôá èåúêÜ êáé Üöèáñôá üðëá ôïõ Á÷éëëÝá.

5. Τι προοικονομεί η εικόνα του Έκτορα με το κράνος του Αχιλλέα στο κεφάλι (στ. 799-800); Σε ποιο σημείο της ενότητας η προσήμανση γίνεται ξεκάθαρη; ÁõôÞ ç åéêüíá ðñïóçìáßíåé ôï èÜíáôï ôïõ ¸êôïñá, ãéáôß óôç ñáøùäßá × èá óêïôùèåß óôç ìïíïìá÷ßá ôïõ ìå ôïí Á÷éëëÝá, öïñþíôáò ôá üðëá ðïõ ðÞñå áðü ôï íåêñü ÐÜôñïêëï. Ôï êñÜíïò åßíáé áíôéêåßìåíï ðïõ áíÞêåé óôï íåêñü, ãé’ áõôü êáé üðùò ðñïöçôåýåé ï ÐÜôñïêëïò, ëßãï ðñéí ðåèÜíåé, üðïéïò ôï öïñÜåé èá ðåèÜíåé (óô. 851-854): «êáé éäïý óå ðáñáóôÝêåé / ç ìïßñá ç ðáíôïäýíáìç êé ç þñá ôïõ èáíÜôïõ, / ïðïý áðü ÷Ýñé áäÜìáóôï èá ðÝóåéò ôïõ Á÷éëëÝùò».

6. Αφού μελετήσετε τους στ. 786-855, όπου παρουσιάζεται η πτώση και ο θάνατος του Πάτροκλου, να απαντήσετε στις εξής ερωτήσεις: α) Ποιοι (θεοί ή άνθρωποι) συμπράττουν στην ήττα του Πάτροκλου και τι ακριβώς κάνει ο καθένας; β) Με ποιους τρόπους ο ποιητής προβάλλει την ανδρεία του συντρόφου του Αχιλλέα;

214

á) Áðü ôïõò èåïýò, ìüíï ï Áðüëëùíáò óõììåôÝ÷åé óôçí ðôþóç ôïõ ÐÜôñïêëïõ: ôïõ ðñïêáëåß æÜëç êáé Ýðåéôá ôïí áöïðëßæåé. Óôç óõíÝ÷åéá ï Åýöïñâïò ôïí ôñáõìáôßæåé óïâáñÜ áíÜìåóá óôïõò þìïõò êáé, ôÝëïò, ï ¸êôïñáò ôïõ ðáßñíåé ôç æùÞ ÷ôõðþíôáò ôïí ìå ôç ëüã÷ç ôïõ óôá ëáãüíéá. â) Ï ðïéçôÞò åöåõñßóêåé äéÜöïñïõò ôñüðïõò ãéá íá áíáäåßîåé ôçí áíäñåßá ôïõ Ðáôñüêëïõ: Áñ÷éêÜ ÷ñçóéìïðïéåß ðáñïìïéþóåéò, óôï óô. 786 («ùóÜí èåüò ïñìïýóå») êáé óôï óô. 823-826 («êáé ùò ëÝïíôáò êé áäåßëéáóôïò áãñéü÷åéñïò... óôï ëÝïíô’ áðü êÜôù»), ãéá íá ðåñéãñÜøåé ôçí ïñìÞ êáé ôï èÜññïò ôïõ Ðáôñüêëïõ ìÝ÷ñé ôçí ôåëåõôáßá óôéãìÞ ôçò æùÞò ôïõ. Óôïõò óô. 806-807 («êáé ïðßóù ìå ôçí ëüã÷çí ôïí êôýðçó’ Ýíáò ÄÜñäáíïò ôùí þìùí åéò ôçí ìÝóçí») ï ðïéçôÞò âÜæåé ôïí Åýöïñâï íá ÷ôõðÜ ôïí ÐÜôñïêëï ðéóþðëáôá êáé ìåôÜ íá ôï âÜæåé óôá ðüäéá (óô. 814-815). ÁõôÞ ç åéêüíá áðïäßäåé ôïí ôñüìï ðïõ ðñïêáëïýóå óôïõò Ôñþåò ï Á÷áéüò Þñùáò áêüìá êáé ôñáõìáôéóìÝíïò. Ôï ãåãïíüò üôé ï Åýöïñâïò ôñÝ÷åé íá óùèåß ãñÞãïñá ìåôÜ ôïí ôñáõìáôéóìü ôïõ áíôéðÜëïõ ôïõ áðïäåéêíýåé ôçí ðáíôïäõíáìßá ôïõ Ðáôñüêëïõ. Óôï óô. 816 («Áëë’ ùò ôï ÷Ýñé ôïõ èåïý ôïí äÜìáóå êáé ç ëüã÷ç») ï ¼ìçñïò ôïíßæåé ôï ãåãïíüò üôé ï èÜíáôïò ôïõ ÐÜôñïêëïõ ðñïÞëèå áðü èåúêü ÷Ýñé, åðïìÝíùò Þôáí Ýíáò áíßêçôïò ðïëåìéóôÞò ãéá ôá áíèñþðéíá äåäïìÝíá.

ÔÝëïò, óôïõò óô. 844-848 («¸êôïñ, êáõ÷Þóïõ üóï çìðïñåßò... óôç ëüã÷çí ìïõ áðïêÜôù») ëßãï ðñéí îåøõ÷Þóåé ï ÐÜôñïêëïò, ìåéþíåé ôïí ¸êôïñá, ëÝãïíôÜò ôïõ üôé çôôÞèçêå áðü ôïí Äßá êáé ôïí Áðüëëùíá êáé ü÷é áðü ôïí ßäéï, áöïý ïýôå åßêïóé èíçôïß óáí ôïí ¸êôïñá äåí èá ìðïñïýóáí íá ôïí óôáìáôÞóïõí. Óôïõò óôß÷ïõò áõôïýò ðñïâÜëëåôáé ôï øõ÷éêü óèÝíïò êáé ç ôüëìç ôïõ Ðáôñüêëïõ.

Ραψωδία

Π

στ. 684-867

7. Πού φαίνεται η συμπάθεια του ποιητή για τον Πάτροκλο; Να σημειώσετε τα αντίστοιχα χωρία του κειμένου. Ï ¼ìçñïò ÷ñçóéìïðïéåß ôï ðïéçôéêü ó÷Þìá ôçò «áðïóôñïöÞò», áðåõèýíåôáé äçëáäÞ óôïí ÐÜôñïêëï óå â´ åíéêü ðñüóùðï, ðñïóèÝôïíôáò Ýíáí ðéï ðñïóùðéêü ôüíï óôçí áöÞãçóç. Ì’ áõôüí ôïí ôñüðï, ï ðïéçôÞò öáíåñÜ åêäçëþíåé ôç óõìðÜèåéÜ ôïõ óôï ðñüóùðï ôïõ Þñùá. ÓõãêåêñéìÝíá: • Óôïõò óô. 692-693 («Ðïéïí ðñþôïí êáé ðïéïí ýóôåñïí åãýìíùóåò óôçí ìÜ÷çí, ÐÜôñïêëå, ïðüôáí ïé èåïß ó’ åêÜëåóáí óôïí ¢äçí;»). • Óôï óô. 754 («ìå ëýóóáí ôÝôïéáí, ÐÜôñïêëå, ôïõ å÷ýèçêåò åðÜíù»). • Óôïõò óô. 787-788 («ôüôå óïõ åöÜíç, ÐÜôñïêëå, ôï ôÝëïò ôçò æùÞò óïõ üôé óôçí ìÜ÷çí óïõ ’ëè’ åìðñüò ôñïìáêôéêüò ï Öïßâïò»). • Óôïõò óô. 812-813 («Áõôüò ðñþôïò ó’ åëüã÷éóåí, ù ÐÜôñïêëå éððïìÜ÷å, êáé äåí ó’ åöüíåõóå»). • Óôï óô. 843 («Êáé ÐÜôñïêëå ôïõ áðÜíôçóåò ìå ôçí øõ÷Þí óôï óôüìá»).

8. Να συγκρίνετε τη συμπεριφορά και το ρόλο του Απόλλωνα στο θάνατο του Πάτροκλου με τον τρόπο τον οποίο χρησιμοποιεί ο Χάρος, για να σκοτώσει τον Διγενή στο ακριτικό τραγούδι που εξυμνεί τα υπεράνθρωπα κατορθώματα του ακρίτη (βλ. Παράλληλο κείμενο). Να ελέγξετε τι επιδιώκουν τόσο ο Όμηρος όσο και ο ανώνυμος ποιητής του ακριτικού τραγουδιού με το να αποδίδουν παρόμοιες συμπεριφορές στο Φοίβο και στο Χάρο αντίστοιχα. ÂáóéêÞ ïìïéüôçôá åßíáé ôï ãåãïíüò üôé Ýíáò èåüò áíôéìåôùðßæåé Ýíá èíçôü ìå õðåñöõóéêÝò äõíÜìåéò êáé üôé ïé èåïß ÷ñçóéìïðïéïýí äüëï ãéá íá íéêÞóïõí. Ï Öïßâïò ðëçóéÜæåé ôïí ÐÜôñïêëï êáëõììÝíïò áðü Ýíá óýííåöï êáé ôïí ÷ôõðÜåé ðéóþðëáôá. Ï ×Üñïò óôÞíåé åíÝäñá óôïí ÄéãåíÞ. ÌÝóá áðü áõôÞ ôçí áíáìÝôñçóç ðñïâÜëëåôáé ìå ôïí êáëýôåñï ôñüðï ç áíäñåßá ôïõ Ðáôñüêëïõ êáé ôïõ ÄéãåíÞ. ÕðÜñ÷åé, ùóôüóï, äéáöïñÜ óôá êßíçôñá ôçò áíáìÝôñçóçò· óôçí ðåñßðôùóç ôïõ Áðüëëùíá åßíáé ç åðéèõìßá ôïõ íá ðñïóôáôåýóåé ôçí Ôñïßá, ïðüôå èá ëÝãáìå üôé äåí ðñüêåéôáé ãéá êÜôé Üó÷çìï. Óôçí ðåñßðôùóç,

215

Ραψωδία

Π

στ. 684-867

üìùò, ôïõ ×Üñïõ, ôï êßíçôñï åßíáé ç æÞëéá ãéá ôç äýíáìç ôïõ Þñùá, ãåãïíüò ðïõ äçìéïõñãåß éäéáßôåñç Ýíôáóç êáé ðñïóäßäåé äñáìáôéêüôçôá óôçí éóôïñßá. ÔÝëïò, áîéïóçìåßùôï åßíáé üôé äåí óêïôþíåé ï ßäéïò ï Áðüëëùíáò ôïí ÐÜôñïêëï, áíôßèåôá ìå ôïí ×Üñï, ðïõ óêïôþíåé ï ßäéïò ôïí ÄéãåíÞ. Ðñïöáíþò, óôç äåýôåñç ðåñßðôùóç, ï ×Üñïò åßíáé ç ðñïóùðïðïßçóç ôïõ èáíÜôïõ, ïðüôå åßíáé êáé ëïãéêü íá áöáéñåß ôç æùÞ ôïõ Þñùá ï ßäéïò.

ΑΠΑΝΤΗΣΕΙΣ

στις Διαθεματικές δραστηριότητες – σχέδια εργασίας του σχολικού βιβλίου 1. Ήδη στο προοίμιο του ιλιαδικού έπους επισημάναμε το πρόβλημα της ευθύνης των θνητών και του βαθμού θεϊκής επέμβασης στα ανθρώπινα πράγματα. Παίρνοντας αφορμή από το θάνατο του Πάτροκλου, που παρουσιάζεται από τον ποιητή ως αποτέλεσμα προσωπικής ευθύνης του ήρωα αλλά και της βουλής του Δία (στ. 65 κ.ε.), να επισημάνετε χωρία από τις ενότητες που διδαχθήκατε μέχρι τώρα, στα οποία προβάλλεται το πρόβλημα της ανθρώπινης ευθύνης […].

216

Ó÷åôéêÜ ìå ôï èÝìá ôçò áíèñþðéíçò åõèýíçò èá ìðïñïýóáìå íá áíáöÝñïõìå ôçí áôïìéêÞ åõèýíç áëëÜ êáé ôç «äéðëÞ áéôéüôçôá» Þ ôïí «õðåñðñïóäéïñéóìü» (üñïé ôïõ Albin Lesky). Èåïß êáé Üíèñùðïé ðñïêáëïýí ôáõôü÷ñïíá ôéò ßäéåò ðñÜîåéò êáé ôéò ßäéåò ðáñïñìÞóåéò êáé ìðïñïýí íá èåùñçèïýí åîßóïõ õðåýèõíïé. Óôçí «áðïëïãßá» ôïõ ï ÁãáìÝìíïíáò (ñáø. Ô) äéêáéïëïãåßôáé éó÷õñéæüìåíïò üôé ðáñüìïéá óõìöïñÜ åß÷å ãíùñßóåé êÜðïôå êáé ï Äßáò. Óôï ôÝëïò ðñïóöÝñåé óôïí Á÷éëëÝá ðëÞñç áðïæçìßùóç, áöïý üðùò õðïóôçñßæåé: «ãíþñéóá ôçí Üôçí êáé ï Äßáò ìïõ ðÞñå ôá ìõáëÜ» (Ó 86 ê.å., 137 ê.å.). Ìå ôçí ßäéá ëïãéêÞ ïé ðåéèáíáãêáóìïß ôçò Áöñïäßôçò ôáõôßæïíôáé ìå ôçí åðéèõìßá ôçò ÅëÝíçò, üôáí ôçí áíáãêÜæåé íá áêïëïõèÞóåé ôïí ÐÜñç óôï êñåâÜôé (ñáø. Ã). Åðßóçò, ï Á÷éëëÝáò áíáëïãßæåôáé áí ðñÝðåé Þ ü÷é íá óêïôþóåé ôïí ÁãáìÝìíïíá (Á, óô. 188 ê.å.)· Ýôóé êáôáíïïýìå ãéáôß äåí Þôáí äéáôåèåéìÝíïò íá ôï êÜíåé ðáñÜ ôçí ðñïóâïëÞ ðïõ ôïõ Ýãéíå. Åßíáé áîéïðåñßåñãï üôé ó÷åäüí êÜèå óçìáíôéêü ãåãïíüò óôçí ÉëéÜäá ïöåßëåôáé óôçí åðÝìâáóç åíüò èåïý. ÅðéðëÝïí, ðñÝðåé íá ëÜâïõìå õðüøç êáé ôéò áëõóéäùôÝò áíôéäñÜóåéò ðïõ ðñïêáëåß ïñéóìÝíåò öïñÝò Ýíá ãåãïíüò. Ãéá ðáñÜäåéãìá, ðïéïò åßíáé õðåýèõíïò ãéá ôï èÜíáôï ôïõ Ðáôñüêëïõ; Ï ßäéïò ï ÐÜôñïêëïò, ðïõ áãíüçóå ôéò ðñïåéäïðïéÞóåéò ôïõ Á÷éëëÝá êáé ðáñáóýñèçêå áðü

ôç íßêç ôïõ åíáíôßïí ôïõ Óáñðçäüíá; Ï Á÷éëëÝáò, ðïõ ôïí Ýóôåéëå óôç ìÜ÷ç; Ï ÍÝóôïñáò ðïõ ðñüôåéíå áõôÞ ôç ëýóç; Ï Áðüëëùíáò; Ï Äßáò; Ç åõèýíç äåí åßíáé ðÜíôïôå óáöÞò óôçí ÉëéÜäá, êáé óå áõôü ôï óçìåßï èõìßæåé ðïëý âáóéêÝò áñ÷Ýò ôçò áñ÷áßáò ôñáãùäßáò.

Ραψωδία

Π

στ. 684-867

2. Αφού μελετήσετε την περιληπτική αναδιήγηση και τις ενότητες της Π ραψωδίας που δίνονται αναλυτικά σε συνδυασμό με το εικονογραφικό υλικό που τις πλαισιώνει: α) Να συζητήσετε στην τάξη τις λεπτομέρειες που θέλησε να αποδώσει κάθε καλλιτέχνης με το έργο του. β) Να επισημάνετε τις εικόνες που δεν αποδίδουν ομηρικές σκηνές και να συζητήσετε τι θέλησαν να αποδώσουν με αυτές οι δημιουργοί τους. […] á) Ç åéêüíá 25 áíáðáñéóôÜ ôï íåêñü Óáñðçäüíá, Ýíá áðü ôá èýìáôá ôçò áñéóôåßáò ôïõ Ðáôñüêëïõ. Ç åéêüíá 27 áíáöÝñåôáé óôéò ôåëåõôáßåò ïäçãßåò ðïõ äßíåé ï Á÷éëëÝáò óôï ößëï ôïõ. Ç åéêüíá 28 áíôéóôïé÷åß óôïõò óô. 725-728, üôáí ï ¸êôïñáò ìðáßíåé ìå ôï Üñìá ôïõ óôç ìÜ÷ç. Ç åéêüíá 29 áðïäßäåé óêçíÝò áðü ôç ñáøùäßá Ñ. â) Ç åéêüíá 26 åßíáé éäéáßôåñá ÷áñáêôçñéóôéêÞ êáé ðåñéãñÜöåé ìå Ýìöáóç ôç âáèéÜ öéëßá ðïõ óõíÝäåå ôïí Á÷éëëÝá ìå ôïí ÐÜôñïêëï. Ùóôüóï, äåí áíôéóôïé÷åß óå óõãêåêñéìÝíï áðüóðáóìá ôçò ÉëéÜäáò.

217

Μενελάου Ἀριστεία Τα κατορθώματα του Μενέλαου

ΒΑΣΙΚΑ ΣΗΜΕΙΑ • Ãýñù áðü ôï íåêñü ÐÜôñïêëï äéåîÜãåôáé öïâåñÞ ìÜ÷ç ìå ðñùôáãùíéóôÞ ôïí ÌåíÝëáï, áðü ôçí ðëåõñÜ ôùí Á÷áéþí. • Ï ¸êôïñáò áíáãêÜæåé ôïí ÌåíÝëáï íá õðï÷ùñÞóåé, áöáéñåß áðü ôïí ÐÜôñïêëï ôá üðëá ôïõ Á÷éëëÝá êáé ôá öïñÜ ãåìÜôïò Ýðáñóç. • Ï Äßáò ëõðÜôáé ðïõ âëÝðåé áõôÞ ôç óêçíÞ, ãéáôß îÝñåé ðùò ï ¸êôïñáò èá ðåèÜíåé óýíôïìá. • Ôá áèÜíáôá Üëïãá ôïõ Á÷éëëÝá èñçíïýí óáí Üíèñùðïé ôï ÷áìü ôïõ Ðáôñüêëïõ.

• Ï Ôåëáìþíéïò Áßáíôáò ðñïóåý÷åôáé óôïí Äßá íá öùôßóåé ôïí ïõñáíü êáé åêåßíïò äéáëýåé ôçí ïìß÷ëç. • Ï Áíôßëï÷ïò ðçãáßíåé íá áíáããåßëåé ôçí Üó÷çìç åßäçóç óôïí Á÷éëëÝá.

ΤΟΠΟΣ: κοντά στα τείχη της Τροίας, στο σημείο όπου έχει πέσει νεκρός ο Πάτροκλος. ΧΡΟΝΟΣ: 26η ημέρα της Ιλιάδας ΠΡΟΣΩΠΑ: Μενέλαος, Αίαντας Λοκρός, Αίαντας Τελαμώνιος, Ιδομενέας, Μηριόνης, Αντίλοσος, Αυτομέδοντας, Αλκιμέδοντας, Λειώκριτος, Λυκομήσης (Αχαιοί) – Έκτορας, Εύφορβος, Αστερπαίος, Γλαύκος, Αινείας, Πολυδάμαντας, Απίσωνας (Τρώες) – Φοίβος, Δίας, Αθηνά, Άρης (θεοί)

Ραψωδία Ρ

• Óõìâáßíåé ôï ðáñÜäïîï öáéíüìåíï íá Ý÷åé ðÝóåé ìáýñç ïìß÷ëç ãýñù áðü ôï óþìá ôïõ Ðáôñüêëïõ, åíþ ãåíéêÜ åðéêñáôåß êáëïêáéñßá.

219

Ὁπλοποιία

ΤΟΠΟΣ: πλοία Αχιλλέα, στρατόπεδο Τρώων, πεδιάδα της Τροίας (κοντά στα καράβια και στις σκηνές των Αχαιών), παλάτι Νηρέα, ανάκτορο Ηφαίστου στον Όλυμπο ΧΡΟΝΟΣ: μέχρι το στ. 240 βρισκόμαστε στην 26 η ημέρα του έπους· από τον στ. 241 αρχίζει η 27 η ημέρα ΠΡΟΣΩΠΑ: Αχιλλέας, Αντίλοχος, Μυρμιδόνες, σκλάβες Πατρόκλου (Αχαιοί) – Θέτιδα μαζί με τις αδερφές της, τις Νηρηίδες, Δίας, Ήρα, Αθηνά, Ίριδα, Χάρη, Ήφαιστος (θεοί)

Ραψωδία Σ

Τα νέα όπλα του Αχιλλέα κατασκευάζονται

Ραψωδία

Σ

στ. 1-478

222

ΠΕΡΙΛΗΨΗ

στ. 1-478

Ï Á÷éëëÝáò âëÝðåé ôïõò Á÷áéïýò íá õðï÷ùñïýí êáé ðñïáéóèÜíåôáé üôé ï ÐÜôñïêëïò Ý÷åé óêïôùèåß. Ï Áíôßëï÷ïò åðéâåâáéþíåé ôéò õðïøßåò ôïõ. Ï Á÷éëëÝáò îáðëþíåé ìåò óôá ÷þìáôá êáé îåñéæþíåé ìå ôá ÷Ýñéá ôá ìáëëéÜ ôïõ, åíþ ï Áíôßëï÷ïò ðñïóðáèåß íá ôïí óõãêñáôÞóåé. Ç ÈÝôéò áêïýåé ôï èñÞíï ôïõ ãéïõ ôçò, îåóðÜåé êáé åêåßíç óå ëõãìïýò êáé åôïéìÜæåôáé íá ðÜåé íá ôïí âñåé. Ôïí âñßóêåé óôçí áêñïãéáëéÜ êáé ôïí ñùôÜåé ãéáôß êëáßåé. Åêåßíïò ôçí åíçìåñþíåé ãéá ôï ÷áìü ôïõ Ðáôñüêëïõ êáé ôçí áñðáãÞ ôùí üðëùí ôïõ êáé åêöñÜæåé ôçí åðéèõìßá ôïõ íá åêäéêçèåß ôïí ¸êôïñá. Ç ÈÝôéò ðñïóðáèåß íá ôïí ìåôáðåßóåé· ôïõ åðéóçìáßíåé üôé ìåôÜ ôï èÜíáôï ôïõ ¸êôïñá áêïëïõèåß ï äéêüò ôïõ èÜíáôïò, ï Á÷éëëÝáò üìùò åßíáé áðïöáóéóìÝíïò íá áðïäå÷ôåß ôç ìïßñá ôïõ. Ôüôå ç èåÜ õðï÷ùñåß êáé õðüó÷åôáé íá ôïõ öÝñåé íÝá Üñìáôá ôçí áõãÞ, ôá ïðïßá èá êáôáóêåõÜóåé ï ¹öáéóôïò Óôï ìåôáîý, ïé Ôñþåò áíáãêÜæïõí ôïõò Á÷áéïýò íá õðï÷ùñÞóïõí ìÝ÷ñé ôá ðëïßá. ÅðéôéèÝìåíïò, ï ¸êôïñáò ðñïóðáèåß íá ðÜñåé ðßóù ôï êïõöÜñé ôïõ Ðáôñüêëïõ, ôï ïðïßï ìå äõóêïëßá ïé äýï Áßáíôåò ðñïóðáèïýí íá ðñïöõëÜîïõí. Ç ¹ñá óôÝëíåé ôçí ºñéäá íá ðåßóåé ôïí Á÷éëëÝá íá åìöáíéóôåß ìðñïóôÜ óôïõò Ôñþåò, ãéá íá ôïõò ôñïìÜîåé, êáé Ýôóé íá äéáöõëá÷èåß ôï íåêñü óþìá ôïõ ößëïõ ôïõ. Ï Á÷éëëÝáò åìöáíßæåôáé ðÜíù óôçí ôÜöñï, êñáõãÜæåé äõíáôÜ ôñåéò öïñÝò êáé óêïñðßæåé ôïí ôñüìï óôïõò Ôñþåò, ïé ïðïßïé ôñÝðïíôáé óå öõãÞ. Ïé Á÷áéïß ìåôáöÝñïõí ôç óïñü ôïõ Ðáôñüêëïõ óôéò óêçíÝò êé áñ÷ßæïõí ôï èñÞíï. Óôç óõíåäñßáóç ôùí Ôñþùí ï ÐïëõäÜìáò ðñïôåßíåé íá ãõñßóïõí óôçí ðüëç êáé íá áíôéìåôùðßóïõí áðü ôá ôåß÷ç ôç âÝâáéç åðßèåóç ôïõ Á÷éëëÝá. Ï ¸êôïñáò áíôéðñïôåßíåé åðßèåóç óôá êáñÜâéá ôçí áõãÞ, õðïó÷üìåíïò íá ìïíïìá÷Þóåé ìå ôïí Á÷éëëÝá. Ïé õðüëïéðïé ôïí åðåõöçìïýí· ç ÁèçíÜ Ý÷åé öñïíôßóåé íá ôïõò áöáéñÝóåé ôï ëïãéêü ôïõò. Óôï ìåôáîý, ï Á÷éëëÝáò èñçíåß ôïí ÐÜôñïêëï êáé õðüó÷åôáé üôé äåí èá ôïí êçäÝøåé, áí ðñþôá äåí ðÜñåé ôï êåöÜëé êáé ô’ Üñìáôá ðïõ öïñÜåé ï ¸êôïñáò. Ïé Ìõñìéäüíåò êáèáñßæïõí ôï íåêñü áðü ôá áßìáôá, ôïí áëåßöïõí ìå ëÜäé, êëåßíïõí ìå áëïéöÞ ôéò ðëçãÝò ôïõ, ôïí ôïðïèåôïýí óå íåêñïêñÝâáôï êáé ôïí óêåðÜæïõí ìå ëåðôü ýöáóìá· áðü ðÜíù ôïí êáëýðôïõí ìå Ýíá êÜôáóðñï óåíôüíé. ÂëÝðïíôÜò ôïõò íá èñçíïýí üëç ôç íý÷ôá, ï Äßáò óõã÷áßñåé ôçí ¹ñá ðïõ êáôÜöåñå íá îåóçêþóåé ôïí Á÷éëëÝá. Ç ãõíáßêá ôïõ Çöáßóôïõ, ç ×Üñéò, õðïäÝ÷åôáé ôç ÈÝôéäá óôï ðáëÜôé ôïõò. Åéäïðïéåß ôïí Üíôñá ôçò, ï ïðïßïò èõìÜôáé ðüóï ôïí âïÞèçóå óôï ðáñåëèüí ç ÈÝôéò. Áõôüò äçëþíåé ðñüèõìïò íá ôçò êÜíåé ïðïéáäÞðïôå ÷Üñç ôïý æçôÞóåé. ÐñÜãìáôé, äÝ÷åôáé áìÝóùò íá êáôáóêåõÜóåé üðëá ãéá ôïí Á÷éëëÝá.

Ραψωδία

Ραψωδία Π 478-616

Σ

στ. 478-616

Ο Ήφαιστος κατασκευάζει την πανοπλία του Αχιλλέα – Περιγραφή της ασπίδας

Τόπος

Πρόσωπα

ÅñãáóôÞñéï Çöáßóôïõ óôïí ¼ëõìðï

¹öáéóôïò, ÈÝôéò (âïõâÜ ðñüóùðá)

Χρόνος 26ç-27ç çìÝñá ôçò ÉëéÜäáò

ΠΕΡΙΛΗΠΤΙΚΉ ΑΝΑΔΙΉΓΗΣΗ

Ï

¹öáéóôïò êáôáóêåõÜæåé ðñþôá ôçí áóðßäá ôïõ Á÷éëëÝá. Ôçí êÜíåé ìåãÜëç êáé ãåñÞ, ìå ðÝíôå äßðëåò, êáé ôç óôïëßæåé ìå åéêüíåò. Óôï êÝíôñï, áðåéêïíßæåé üëá ó÷åäüí ôá êïóìéêÜ óôïé÷åßá: ôïí Ïõñáíü, ôç Ãç, ôç ÈÜëáóóá, ôïí ¹ëéï, ôï ÖåããÜñé, ôá áóôÝñéá, ôçí Ðïýëéá, ôéò ÕÜäåò, ôïí Ùñßùíá êáé ôçí ¢ñêôï. Óôç óõíÝ÷åéá, áðïäßäåé óõíïðôéêÜ, ïëüêëçñï ôïí êüóìï ôùí áíèñþðùí: äýï ðüëåéò, ôç ìéá óå ðåñßïäï åéñÞíçò êáé ôçí Üëëç óå ðåñßïäï ðïëÝìïõ, óêçíÝò áðü ôï ãåùñãéêü êáé ôïí êôçíïôñïöéêü âßï, Ýíáí ÷ïñü ðáñüìïéï ìå áõôüí ðïõ öéëïôÝ÷íçóå ï Äáßäáëïò ãéá ôçí ÁñéÜäíç· ôÝëïò, óôïí åîùôåñéêü êýêëï, åéêïíïãñáöåß ôïí Ùêåáíü. ÁìÝóùò ìåôÜ ôçí ïëïêëÞñùóç ôçò áóðßäáò, ï ¹öáéóôïò êáôáóêåõÜæåé ôï èþñáêá, ôï êñÜíïò êáé ôéò ðåñéêíçìßäåò. Ç ÈÝôéò ðáßñíåé ôá üðëá êáé öåýãåé.

Υποενότητες – Πλαγιότιτλοι α) στ. 478-488: Η κατασκευή της ασπίδας. Εικονογράφηση: κοσμικά στοιχεία. β) στ. 489-507: Εικονογράφηση ασπίδας: μια πόλη σε καιρό ειρήνης. γ) στ. 508-539: Εικονογράφηση ασπίδας: μια πόλη σε καιρό πολέμου. δ) στ. 540-571: Εικονογράφηση

ασπίδας: γεωργικός βίος (σκηνές). ε) στ. 572-588: Εικονογράφηση ασπίδας: κτηνοτροφικός βίος (σκηνές). στ) στ. 589-605: Εικονογράφηση ασπίδας: χορός. ζ) στ. 606-616: Εικονογράφηση ασπίδας: Ωκεανός. Κατασκευή των άλλων όπλων και αναχώρηση της Θέτιδας.

223

ΛΕΞΙΛΟΓΙΚΑ – ΠΡΑΓΜΑΤΟΛΟΓΙΚΑ

Ραψωδία

Σ

479

στ. 478-616 480 481

482 485

486

487 488 490 491

224

τριπλόν λαμπρόν τριγύρω κύκλον:

Ç áóðßäá åß÷å êõêëéêü ó÷Þìá, êáé ðÜíù óôçí åðéöÜíåéÜ ôçò ó÷åäéÜóôçêáí ôñåéò äéáêïóìçôéêÝò æþíåò. με πέντε δίπλες έγινεν η ασπίδα: Ïé ðÝíôå äßðëåò ðïõ áíáöÝñïíôáé åßíáé ðÝíôå ïìüêåíôñïé êýêëïé, ìÝóá óôïõò ïðïßïõò áðåéêïíßæåé ï ¹öáéóôïò äéÜöïñåò óêçíÝò. λογιών εικόνες έπλαθε: Ç êåíôñéêÞ æþíç-ïìüêåíôñïò êýêëïò, áðåéêïíßæåé ôï êÝíôñï ôïõ óýìðáíôïò (ôç ãç, ôç èÜëáóóá êáé ôá ïõñÜíéá óþìáôá, 482-488). Óôç äåýôåñç æþíç áðåéêïíßæïíôáé äýï ðüëåéò óå ðåñßïäï åéñÞíçò êáé ðïëÝìïõ (óô. 489-539), óôçí ôñßôç æþíç áðïäßäïíôáé ôñåéò óêçíÝò áðü ôç ãåùñãéêÞ æùÞ (üñãùìá, èåñéóìüò êáé ôñýãïò, óô. 540-571), óôçí ôÝôáñôç, óêçíÝò áðü ôçí ðïéìåíéêÞ æùÞ (óô. 572-588), óôçí ðÝìðôç óêçíÝò ÷ïñïý (óô. 589-605). μορφώνει: äßíåé ìïñöÞ, áðåéêïíßæåé ìå æùíôÜíéá. την δύναμιν του Ωρίωνος, Υάδες, Πληιάδες: Ï Ùñßùíáò Þôáí óðïõäáßïò êõíçãüò ðïõ óõíôñüöåõå ôçí ¢ñôåìç óôï êõíÞãé. Ç èåÜ, üìùò, áðü öèüíï ôïí óêüôùóå, åðåéäÞ ôïí åß÷å áãáðÞóåé ç ÁõãÞ. Ôüôå ïé èåïß ôïí Ýêáíáí áóôåñéóìü äßðëá óôç ÌåãÜëç ¢ñêôï. Υάδες: ÅðôÜ ìõèéêÝò Íýìöåò, êüñåò ôïõ ¢ôëáíôá êáé ôçò Ðëçéüíçò. ÅðåéäÞ ôéò êõíçãïýóå ï Ùñßùíáò, ï Äßáò ôéò ëõðÞèçêå êáé ôéò ìåôáìüñöùóå óå áóôåñéóìïýò, ïé ïðïßïé åìöáíßæïíôáí ôï öèéíüðùñï ìå ôá ðñùôïâñü÷éá (ὕù = âñÝ÷ù). Πληιάδες: ¸ôóé áðïêáëåßôáé ï áóôåñéóìüò ôçò Ðïýëéáò. Åìöáíßæåôáé êáôÜ ôï ôÝëïò ôçò Üíïéîçò êáé åßíáé ïñáôÞ ìÝ÷ñé êáé ôï öèéíüðùñï. Ç áíáôïëÞ êáé ç äýóç áõôþí ôùí áóôåñéóìþí üñéæáí ôçí ÷ñïíéêÞ ðåñßïäï ÌáÀïõ-Íïåìâñßïõ, üôáí ãßíïíôáí ïé ðåñéóóüôåñåò áãñïôéêÝò äïõëåéÝò (èåñéóìüò, ôñýãïò, üñãùìá). την Άρκτον, που και Άμαξαν καλούν: Ïé áñ÷áßïé ¸ëëçíåò ðáñïìïßáæáí ôç ÌåãÜëç ¢ñêôï ìå áñêïýäá Þ ìå Üìáîá. ÅðåéäÞ ï áóôåñéóìüò áõôüò äåí äýåé ðïôÝ, óôï ðáñåëèüí âïçèïýóå ôïõò íáõôéêïýò íá ðñïóáíáôïëßæïíôáé, áöïý ðÜíôá ç ¢ñêôïò äåß÷íåé ôï ÂïñÜ. τηρώντας: ðáñáêïëïõèþíôáò. η μόνη που τ’ Ωκεανού το λούσμα δεν γνωρίζει: Ç ÌåãÜëç ¢ñêôïò äåí ëïýæåôáé óôá íåñÜ ôïõ Ùêåáíïý, äåí äýåé ðïôÝ. χαροκόπι: ãëÝíôé. νυφάδες: íýöåò (÷ñçóéìïðïéåß ðëçèõíôéêü, åíþ åðñüêåéôï ãéá ìéá íýöç, ôçí ïðïßá ôçí ðåñíïýóáí Ýîù áðü ôï ðáôñéêü ôçò óðßôé ìÝóá áð’ ôçí ðüëç).

492 494 495 500 502

και αλαλαγμός σηκώνετο υμεναίου:

êáé áêïõãüôáí ôï

ôñáãïýäé ôïõ ãÜìïõ.

αυλοί: áõëéêïß, õðçñÝôåò ôïõ ðáëáôéïý. θεωρούσαν: ðáñáêïëïõèïýóáí. στον κριτήν: óôï äéêáóôÞ. οι κήρυκες τα ησύχαζαν: Ïé êÞñõêåò Þôáí õðåýèõíïé ãéá ôçí

Ραψωδία

Σ

στ. 478-616

ôÞñçóç ôçò ôÜîçò óå êÜèå äçìüóéá åêäÞëùóç.

502-503 και μες στον άγιον κύκλον / στα σκαλισμένα μάρμαρα εκάθισαν οι γέροι: Ïé äéêáóôÝò Þôáí ãÝñïé óåâÜóìéïé, êáé ôçí þñá ôçò êñßóçò êÜèïíôáí óå ëáîåõìÝíåò ðÝôñåò óå êõêëéêü ôüðï, ï ïðïßïò ðñïóôáôåõüôáí áðü ôç ÈÝìéäá êáé ôïí Äßá.

504-505 και από τα χέρια λάμβαναν των λιγυρών κηρύκων / τα σκήπτρα: Ïé äéêáóôÝò Ýðáéñíáí áðü ôïõò êÞñõêåò ôá óêÞ-

506 508

ðôñá êé Ýôóé åß÷áí ôï äéêáßùìá ëüãïõ. Ôï ßäéï óõíÝâáéíå êáé ìå ôïõò ïìéëçôÝò óå äçìüóéåò óõíåëåýóåéò. Ôï óêÞðôñï Þôáí óýìâïëï ôçò äéïéêçôéêÞò, èñçóêåõôéêÞò êáé äéêáóôéêÞò åîïõóßáò. δύο τάλαντα χρυσάφι: ÷ñõóÜöé âÜñïõò äýï ôáëÜíôùí. δύο στρατοί: äýï ïìÜäåò ôïõ óôñáôïý ðïõ ðïëéïñêïýóå ôçí ðüëç.

512-513 εκείνοι δεν επείθοντο και κρύφια για καρτέρι / οπλίζονταν: Ïé ðïëéïñêçìÝíïé äåí ôï Ýâáæáí êÜôù êáé ðñïåôïéìÜæïíôáí íá óôÞóïõí êáñôÝñé (åíÝäñá) óôïõò å÷èñïýò.

518 522

ξεχωριζόνταν: îå÷þñéæáí áðü ôïõò èíçôïýò ðïëåìéóôÝò. δύο σκοποί: Ïé óêïðïß Þôáí ïé Üíôñåò ðïõ ðñïðïñåýïíôáí êáé

525 526 528 534

με σύριγγες επαίζαν: Ýðáéæáí öëïãÝñá. άμα τους ξάνοιξαν: üôáí ôïõò åßäáí ïé óêïðïß. ως εννόησαν: üôáí áíôéëÞöèçêáí. Έρις: Èåüôçôá ôçò äéáìÜ÷çò, ôçò öéëïíéêßáò. Κυδοιμός: Èåüò ôçò ðïëåìéêÞò éá÷Þò, ôçò ôáñá÷Þò

536 539 540 541

Ýóôçíáí ôçí åíÝäñá óôïõò áíôéðÜëïõò.

ðïõ ðñïêáëåßôáé óôç ìÜ÷ç. Μοίρα: Ç Ìïßñá ôïõ èáíÜôïõ. Êáé ïé ôñåéò áõôÝò èåüôçôåò âïçèïýí ôïí ¢ñç óôç äéåîáãùãÞ ôïõ ðïëÝìïõ. ποδόσερνε: Ýóåñíå áðü ôá ðüäéá. στο σιάδι: óôï ßóùìá, óôçí ðåäéÜäá. τριόργωτο: ôï ÷ùñÜöé ðïõ Ý÷åé ïñãùèåß ôñåéò öïñÝò êáé ãé’ áõôü ôï ëüãï åßíáé åýöïñï. ζευγολάτες: ãåùñãïß ðïõ üñãùíáí ôï ÷ùñÜöé ôïõò ìå äýï æþá.

225

Ραψωδία

Σ

547

στ. 478-616 549 554 555 557 557 559 562 563

565 566 569

570 573 576 578 579 580 582 584 585

226

587 589

μαυρίζει η γη:

Ç ãç, êáèþò ïñãùíüôáí, áðïäéäüôáí ìáýñç ðÜíù óôçí áóðßäá. Èåùñåßôáé èáýìá ðïõ ï ¹öáéóôïò êáôÜöåñå íá ìáõñßóåé ôç ÷ñõóÞ åéêüíá óôï óçìåßï ôïõ ïñãùìÝíïõ ÷ùñáöéïý. ÓÞìåñá, üìùò, îÝñïõìå üôé ïé Öïßíéêåò, Þäç áðü ôï 16ï áé. ð.×. ìðïñïýóáí ìå ôç öùôéÜ íá ÷ñùìáôßæïõí ôá ìÝôáëëá. Φραγμένο κτήμα: âáóéëéêü êôÞìá. χερόβολα: åßíáé ç ÷åñéÜ, ç ðïóüôçôá äçëáäÞ ðïõ ÷ùñÜåé óå ìéá ðáëÜìç. και ο κύριος: ï âáóéëéÜò. Παρέκει: åêåß äßðëá. κάτω από ‘να δρυ: êÜôù áðü ìéá âåëáíéäéÜ.

πλήθος αλεύρια μούσκευαν φαγί για τους εργάτες:

æýìùíáí áëåýñé ãéá íá èñÝøïõí ôïõò åñãÜôåò. σ’ αργυρά σταλίκια στυλωμένα: óôçñéãìÝíá óå áóçìÝíéïõò ðáóóÜëïõò. λάκκον από χάλυβα: ãáëÜæéá ôÜöñï. Ðñüêåéôáé ãéá ìåãÜëï ÷áíôÜêé ðïõ Ýóêáâáí äßðëá óôï áìðÝëé ïé ãåùñãïß, ìå óêïðü íá óõãêåíôñþíåôáé åêåß ôï íåñü ôçò âñï÷Þò êáé íá ðñïóôáôåýåôáé Ýôóé ôï áìðÝëé. και κασσιτέρου φράκτην: öñÜ÷ôç áðü êáóóßôåñï. οι καρποφόροι: áõôïß ðïõ öÝñïõí ôïõò êáñðïýò. αμέριμνα στην γνώμην: ìéêñÜ ðáéäéÜ, áðïíÞñåõôá. τον λίνον τραγουδούσεν: ôñáãïõäïýóå ôïí ýìíï ôïõ ôñýãïõ. Ï Ëßíïò Þôáí óðïõäáßïò ìïõóéêüò, ôïí ïðïßï óêüôùóå ï Áðüëëùíáò åðåéäÞ ôïí óõíáãùíéæüôáí óôçí ôÝ÷íç ôçò ìïõóéêÞò. Ìå ôï ôñáãïýäé áõôü ïé ãåùñãïß èñçíïýóáí ãéá ôï ìáñáóìü ôçò öýóçò, ç ïðïßá èá îáíáãåííéüôáí ôçí åðüìåíç Üíïéîç. εσκιρτούσαν: áíáôñß÷éáæáí áðü óõãêßíçóç.

οι ταύροι επλάσθηκαν χρυσού και κασσιτέρου ακόμη:

ôïõò ôáýñïõò ï ¹öáéóôïò ôïõò Ýöôéáîå áðü ÷ñõóü êáé êáóóßôåñï ðÜíù óôçí áóðßäá. βοδηλάτες: êôçíïôñüöïé ðïõ Ýâïóêáí âüäéá. της κοπής: ôïõ êïðáäéïý. εμούγκρα: ìïýãêñéæå.

Και οι σκύλοι επάνω εχούμησαν και ομού τα παλικάρια: êáé üñìçîáí ïé óêýëïé ìáæß ìå ôïõò âïóêïýò. αίμα του ερούφαν: ôïõ ñïõöïýóáí ôï áßìá. δεν εκοτούσαν δάγκαμα να δώσουν στα λεοντάρια: äåí ôïëìïýóáí íá äáãêþóïõí ôá ëéïíôÜñéá.

αλύχταν μόνο από σιμά και πάλι αναμερίζαν:

ðëçóßáæáí êáé ãáýãéæáí êáé ìåôÜ áðïìáêñýíïíôáí ðÜëé. ο ένδοξος χωλός: ï êïõôóüò èåüò ¹öáéóôïò. ιστόρισεν: áðåéêüíéóå.

ìüíï

590

591

595

Ο μέγας ζαβοπόδης: ï óôñáâïðüäçò, ï êïõôóüò. ο Δαίδαλος: Óýìöùíá ìå ôï ìýèï, ï Äáßäáëïò åß÷å ÷ôßóåé ôá

áíÜêôïñá ôçò Êíùóïý êáé ôï ãíùóôü ëáâýñéíèï. Ï Äáßäáëïò ìáæß ìå ôï ãéï ôïõ ºêáñï ðñïóðÜèçóå íá äñáðåôåýóåé áðü ôçí ÊñÞôç ìå êÝñéíá öôåñÜ. Ï ºêáñïò üìùò, åðåéäÞ ðëçóßáóå åðéêßíäõíá ôïí Þëéï, êáèþò ðåôïýóå, Ýëéùóáí ôá öôåñÜ ôïõ, Ýðåóå óôç èÜëáóóá êáé ðíßãçêå. Ôï óçìåßï ðïõ Ýðåóå ï ºêáñïò ïíïìÜóôçêå ÉêÜñéï ðÝëáãïò. της Αριάδνης: ¹ôáí êüñç ôïõ âáóéëéÜ ôçò ÊñÞôçò, Ìßíùá êáé ôçò ÐáóéöÜçò· ç ÁñéÜäíç âïÞèçóå ôïí ÈçóÝá íá óêïôþóåé ôïí Ìéíþôáõñï, äßíïíôÜò ôïõ Ýíá êïõâÜñé, ôï ãíùóôü ìßôï. Ï ÈçóÝáò ìðÞêå óôï ëáâýñéíèï, óêüôùóå ôï Ìéíþôáõñï êáé ìðüñåóå íá âñåé ôï äñüìï ôçò åîüäïõ, áêïëïõèþíôáò ôï ìßôï ôçò ÁñéÜäíçò. από το λάδι λαμπερούς: Áëåßöïíôáò ôéò êëùóôÝò ìå ëÜäé, ôéò Ýêáíáí áñêåôÜ ãõáëéóôåñÝò, þóôå óôçí ýöáíóç íá îå÷ùñßæïõí.

Ραψωδία

Σ

στ. 478-616

599-600 ωσάν σταμνάς, οπού τροχόν αρμόδιον στην παλάμην / τον τριγυρνά καθήμενος να δοκιμάσει αν τρέχει: Óáí

601 606

608 610 612

ôïí ãëýðôç ðïõ öôéÜ÷íåé óôÜìíåò. Ç óôÜìíá ðëáèüôáí, áöïý ôïðïèåôïýóáí ôïí ðçëü óå Ýíá åéäéêü ìç÷Üíçìá ðïõ ãýñéæå ìå ðïëý ìåãÜëç ôá÷ýôçôá· ì’ áõôüí ôïí ôñüðï ï óôáìíÜò Ýäéíå ôï ó÷Þìá êáé ôï ìÝãåèïò ðïõ Þèåëå. Ç ðáñïìïßùóç áõôÞ èÝëåé íá äåßîåé ôçí ôá÷ýôçôá ôçò êßíçóçò êáé ôçí êõêëéêÞ äéÜôáîç ôùí ÷ïñåõôþí áñìüäéïí óôçí ðáëÜìç : ðïõ ôáßñéáæå óôçí ðáëÜìç. και πότε αράδα έτρεχαν αντίκρυ στην αράδα: ÷üñåõáí ó÷çìáôßæïíôáò äýï óåéñÝò ÷ïñåõôþí, ðïõ Þôáí áðÝíáíôé ç ìßá áðü ôçí Üëëç. Τον ποταμόν Ωκεανόν: Ïé áñ÷áßïé ¸ëëçíåò ðßóôåõáí üôé ôç ãç ðåñéâÜëëåé Ýíá ìåãÜëï ðïôÜìé, ï Ùêåáíüò, ðïõ äåí ÷õíüôáí ðïõèåíÜ. ¸ôóé êáé ï ¹öáéóôïò êáëýðôåé üëç ôçí åðéöÜíåéá ôçò áóðßäáò, áðïäßäïíôáò ôïí ðïôáìü Ùêåáíü, êáé ðáñáèÝôåé óêçíÝò áðü ôçí êáèçìåñéíÞ æùÞ ôùí áíèñþðùí. ασύντιφτην ασπίδα: áóðßäá ðïõ äåí ìðïñåß íá óðÜóåé. αρμόδιον στο κεφάλι: ðïõ ÷ùñïýóå áêñéâþò óôï êåöÜëé ôïõ. μορφώνει: äéáìïñöþíåé, ó÷çìáôßæåé.

227

ΕΡΜΗΝΕΥΤΙΚΑ

Ραψωδία

Σ

στ. 478-616

485

488

– ΙΔΕΟΛΟΓΙΚΑ

ΣΧΟΛΙΑ

την δύναμιν του Ωρίωνος, Υάδες, Πληιάδες

Ïé áñ÷áßïé ¸ëëçíåò öáíôÜæïíôáí ôïí ïõñáíü ùò èüëï ðïõ êÜëõðôå ôçí åðßðåäç ãç. Ï Ùñßùíáò Þôáí Ýíáò áóôåñéóìüò ðïõ âñéóêüôáí ìåôáîý ôçò Ì. ¢ñêôïõ êáé ôçò Ì. Êõíüò. Åêôüò áðü ôç ÌåãÜëç ¢ñêôï, üëïé ïé áóôåñéóìïß, üðùò êáé ï Þëéïò êáé ç óåëÞíç, ðßóôåõáí üôé áíáôÝëëïõí êáé äýïõí óôïí Ùêåáíü. Ìüíï ç ÌåãÜëç ¢ñêôïò äåí Ýäõå ðïôÝ óôïí ïñßæïíôá ãéá ôïõò êáôïßêïõò ôïõ âüñåéïõ çìéóöáéñßïõ.

η μόνη που τ’ Ωκεανού το λούσμα δεν γνωρίζει

Ç êïóìïëïãéêÞ áíôßëçøç ôùí áñ÷áßùí ÅëëÞíùí óôçñéæüôáí óôçí ýðáñîç ôïõ Ùêåáíïý. Ç ãç ðåñéâáëëüôáí áðü Ýíá ìåãÜëï ðïôÜìé, ôïí Ùêåáíü, ôá íåñÜ ôïõ ïðïßïõ äåí ÷ýíïíôáí ðïõèåíÜ êáé äåí ëéãüóôåõáí ðïôÝ. Áðü ôïí Ùêåáíü ðßóôåõáí üôé áíáôÝëëåé ï ¹ëéïò, ô’ áóôÝñéá êáé ç áõãÞ (ç Çþò) êáé ðÜëé ó’ áõôüí ãõñßæïõí üôáí äýïõí. Ï Ùêåáíüò Þôáí ãéïò ôïõ Ïõñáíïý êáé ôçò Ãáßáò êáé èåùñïýíôáí ðáíßó÷õñç äýíáìç· áíôéðñïóþðåõå ôçí åîïõóßá ðïõ áóêåß óôçí áíèñþðéíç æùÞ ôï íåñü êáé äåí ìðïñïýóå íá êáèïäçãçèåß áðü êáíÝíáí èåü ðáñÜ ìüíï áðü ôïí Äßá. Áðü ôïí Ùêåáíü åîáñôéüôáí ç áñ÷Þ üëùí ôùí ðñáãìÜôùí, Þôáí ç áñ÷Þ êáé ôï ôÝëïò ôçò ýðáñîçò ðÜíù óôç Ãç.

496-500 Κι ήταν λαού... το πράγμα να τελειώσει

Óå áõôü ôï óçìåßï ï ¹öáéóôïò áíáðáñéóôÜ ìéá äßêç óå ìéá ìõêçíáúêÞ ðüëç. Áí êÜðïéïò åß÷å äéáðñÜîåé öüíï, ïé óõããåíåßò ôïõ èýìáôïò ìðïñïýóáí íá äéåêäéêÞóïõí, áíôß ãéá ôçí ôéìùñßá ôïõ öïíéÜ, ÷ñÞìáôá ùò áðïæçìßùóç ãéá ôï ÷áìü ôïõ áãáðçìÝíïõ ôïõò ðñïóþðïõ.

ΗΘΟΓΡΑΦΗΣΗ ΧΑΡΑΚΤΗΡΩΝ Ç áðïõóßá ôçò äñÜóçò ìÝóù ôçò áöÞãçóçò ãåãïíüôùí äåí äßíåé ôç äõíáôüôçôá äéáãñáöÞò ÷áñáêôÞñùí.

228

ΠΟΛΙΤΙΣΜΙΚΑ ΣΤΟΙΧΕΙΑ 482-488 Την γην αυτού, τον ουρανόν… το λούσμα δεν γνωρίζει

Ραψωδία

Σ

στ. 478-616

Ïé ¸ëëçíåò ðÞñáí ðïëëÜ óôïé÷åßá êáé ãíþóåéò áóôñïíïìßáò áðü ôïõò Áéãýðôéïõò êáé ôïõò Âáâõëþíéïõò. ÅîÜëëïõ, Þôáí êáé Ýìðåéñïé íáõôéêïß êáé ÷ñåéÜæïíôáí ôç ãíþóç ôùí áóôåñéóìþí ãéá ôéò áíÜãêåò ôçò íáõóéðëïÀáò.

496-507 Κι ήταν λαού συνάθροισις… την κρίσιν του προφέρει

Ïé äßêåò åêåßíç ôçí åðï÷Þ ãßíïíôáí óå áíïé÷ôü ÷þñï, ðïõ Þôáí éåñüò êáé õðü ôçí ðñïóôáóßá ôùí èåþí, ïé ïðïßïé åðÝâëåðáí ôç óùóôÞ êáé äßêáéç äéåîáãùãÞ ôçò äßêçò.

508-539 Την άλλην πόλιν έζωναν… στο σιάδι εποδοσέρναν

Ï óôñáôüò ðïõ ðïëéïñêïýóå ìéá ðüëç Ýëõíå ôçí ðïëéïñêßá ôçò, åöüóïí ôïõ êáôáâáëëüôáí ç ìéóÞ ðåñéïõóßá ôçò ðüëåùò.

555-556 και ο κύριος στην αυλακιά… εχαίρετο η ψυχή του

Ôçí åðï÷Þ ôïõ ÏìÞñïõ ç ïñãÜíùóç ôçò êïéíùíßáò Þôáí öåïõäáñ÷éêÞ. Óôç âÜóç ôçò ðõñáìßäáò âñßóêïíôáí ïé äïõëïðÜñïéêïé, åíþ ç ãç áíÞêå áðïêëåéóôéêÜ óôïõò Üñ÷ïíôåò.

592

πολύπροικες παρθένες

ÊáôÜ ôçí ïìçñéêÞ åðï÷Þ, ïé Üíôñåò Þôáí åêåßíïé ðïõ Ýäéíáí ðñïßêá óôïí ðáôÝñá ôçò íýöçò.

ΑΙΣΘΗΤΙΚΗ ΑΝΑΛΥΣΗ (αφηγηματικές τεχνικές – εκφραστικά μέσα) • Êõñéáñ÷åß ç ðåñéãñáöÞ êáé åéäéêüôåñá ç «Ýêöñáóç» (ðåñéãñáöÞ åíüò Ýñãïõ ôÝ÷íçò).

Παρομοίωση:

(óô. 616) «ùóÜí ãåñÜêé».

Μεταφορές:

(óô. 561) «áìðÝëé… ÷ñõóü» / (óô. 568) «ãëõêéÜí êéèÜñáí» / (óô. 571) «ãëõêü ôñáãïýäé».

Προσωποποιήσεις:

(óô. 488) «ôï ëïýóìá äå ãíùñßæåé» / (óô. 547-548)

229

Ραψωδία

Σ

στ. 478-616

«Ìáõñßæåé üðéóèåí… ìÝãá èÜìá».

Επίθετα:

(óô. 478) «äõíáôÞí áóðßäáí êáé ìåãÜëçí» / (óô. 479) «ôñéðëüí ëáìðñüí êýêëïí» / (óô. 481) «óïöÞí ãíþóéí» / (óô. 483) «ôïí Þëéïí ôïí áêïýñáóôïí» / (óô. 489-490) «ðïëéôåßåò êáëÝò» / (óô. 503) «óêáëéóìÝíá ìÜñìáñá» / (óô. 516) «÷ñõóÜ åíäýìáôá» / (óô. 521) «ëáìðñÜ üðëá» / (óô. 531) «áíåìüðïä’ Üëïãá» / (óô. 533) «÷Üëêéíá êïíôÜñéá» / (óô. 540) «ôñéüñãùôï êáé ìáëáêü ÷ùñÜöé åêôåôáìÝíïí, êÜñðéìïí» / (óô. 545) «ãëõêü êñáóß» / (óô. 547-548) «ãç áëåôñéóìÝíç… ïëü÷ñõóç» /(óô. 550) «êïöôåñÜ äñåðÜíéá» / (óô. 551) «÷åñéÝò áðáíùôÝò» / (óô. 560-561) «êáñðüí ãåìÜôï, êáëü, ÷ñõóü» / (óô. 562) «áñãõñÜ óôáëßêéá» / (óô. 566) «êüñåò ëõãåñÝò» / (óô. 567) «ãëõêýí êáñðüí» / (óô. 569) «ëõãåñÞ ëáëéÜ» / (óô. 572) «ôáýñùí ïñèïêåñÜôùí» / (óô. 575) «ôñõöåñÜ êáëÜìéá» / (óô. 577) «åííÝá óêýëïé öýëáêåò ãïñãüðïäåò» / (óô. 578) «ôñïìåñÜ ëéïíôÜñéá» / (óô. 579) «âáñâÜôïí ôáýñïí» / (óô. 585) «ðëáôýí âïóêüôïðïí» / (óô. 586) «ëåõêüìáëëùí ðñïâÜôùí» / (óô. 587) «Ýíäïîïò ÷ùëüò» / (óô. 589) «ï ìÝãáò æáâïðüäçò» / (óô. 591) ôçò ÁñéÜäíçò ôçò ëáìðñÞò» / (óô. 592) «ðïëýðñïéêåò ðáñèÝíåò» / (óô. 594) «ëéíÜ åíäýìáôá ëåðôÜ» / (óô. 595) «ëáìðåñïýò êáëüãíåóôïõò ÷éôþíåò» / (óô. 597) «áñãõñïýò ôåëáìþíåò» / (óô. 599) «ôñï÷üí áñìüäéïí» / (óô. 602) «áóýãêñéôïí ÷ïñüí» / (óô. 603) «ï áïéäüò ï èåßïò» / (óô. 606) «ôïí Ùêåáíüí äõíáôüí êáé ìÝãáí» / (óô. 608) «ôçí ôñáíÞí áóýíôñéöôçí áóðßäá» / (óô. 610-611) «êñÜíïò óôåñåüí áñìüäéïí… êáëüôå÷íï» / (óô. 616) «ôïõ ÷éïíéóìÝíïõ Ïëýìðïõ».

Εικόνες:

(óô. 489-495) «Äõï êáôüðéí… åèáýìáæáí» / (óô. 508-511) «Ôçí Üëëçí ðüëéí… ðïëéôåßá» / (óô. 560-571) «ÁìðÝëé…. ãëõêü ôñáãïýäé».

ΑΠΑΝΤΗΣΕΙΣ

στις ερωτήσεις – θέματα για συζήτηση του σχολικού βιβλίου 1. Αφού εντοπίσετε τις σκηνές που απεικονίζονται πάνω στην ασπίδα του Αχιλλέα, να τις απαριθμήσετε δίνοντας έναν τίτλο σε καθεμία, να τις περιγράψετε με λίγα λόγια και να δείξετε ότι στο επίκεντρο των περισσότερων σκηνών βρίσκεται ο πολιτισμένος άνθρωπος.

230

Ïé óêçíÝò ðïõ áðåéêïíßæïíôáé óôçí áóðßäá åßíáé ïé åîÞò: • óô. 483-489: ãç, èÜëáóóá, ïõñáíüò • óô. 490-496: ãÜìïò • óô. 497-508: äßêç

• • • • • • • •

óô. óô. óô. óô. óô. óô. óô. óô.

509-540: ðïëåìéêÝò óêçíÝò 541-549: üñãùìá 550-560: èåñéóìüò 561-572: ôñýãïò 573-586: áãÝëç âïäéþí ðïõ äÝ÷åôáé åðßèåóç ëéïíôáñéþí 587-589: âïóêÞ ðñïâÜôùí 590-606: ÷ïñüò íÝùí áãïñéþí êáé êïñéôóéþí 607-608: Ùêåáíüò

Ραψωδία

Σ

στ. 478-616

Óôéò ðåñéóóüôåñåò áðü ôéò ðáñáðÜíù óêçíÝò ï Üíèñùðïò ðïõ Ý÷åé áíáðôýîåé ðïëéôéóìü âñßóêåôáé óôï åðßêåíôñï. Åßôå óôï ðëáßóéï ôùí ïéêïíïìéêþí äñáóôçñéïôÞôùí åßôå óôï åðßðåäï ôùí èåóìþí, ïé áíáðáñáóôÜóåéò ôçò áóðßäáò ðåñéãñÜöïõí ôïí Üíèñùðï ùò ïí ïëïêëçñùìÝíï ðïëéôéóìéêÜ, ðïõ äéáñêþò áíáðôýóóåôáé ìå ìÝôñï êáé éóïññïðßá. Ïé áó÷ïëßåò ôïõ åßíáé ðïéêßëåò êáé áñìïíéêÝò ìå ôç öýóç, åíþ ïé äñáóôçñéüôçôÝò ôïõ öáíåñþíïõí ôá âáóéêÜ êáèÞêïíôá ôïõ ïìçñéêïý áíèñþðïõ: ãåííáßïò ðïëåìéóôÞò óå ðåñßïäï ðïëÝìïõ, äñáóôÞñéïò ðïëßôçò óå ðåñßïäï åéñÞíçò.

2. Στην περιγραφή της ασπίδας και των άλλων όπλων ο ποιητής αναφέρεται συχνά στην τεχνική του Ηφαίστου. Αφού εντοπίσετε αυτά τα σημεία, να γράψετε τα συμπεράσματά σας σχετικά με το επίπεδο ανάπτυξης του υλικού πολιτισμού (τέχνη, τεχνική κτλ.) στην ομηρική εποχή. Ï ¹öáéóôïò äåí åßíáé Ýíáò áðëüò ôå÷íßôçò· åßíáé êáé êáëëéôÝ÷íçò, ìå éäéáßôåñç éêáíüôçôá óôçí áðüäïóç ëåðôïìåñåéþí, ðïõ êáé óÞìåñá ßóùò íá Þôáí ôå÷íéêÜ äýóêïëåò. Ç áóðßäá ðïõ êáôáóêåýáóå ãéá ôïí Á÷éëëÝá Ý÷åé åîáñ÷Þò Ýíá ó÷åäéáóìü åéäéêü, þóôå íá åßíáé ãåñÞ êáé ðáñÜëëçëá íá äßíåé ôçí åõêáéñßá ãéá êáëëéôå÷íéêÞ Ýêöñáóç: ìå ôñéðëü ëáìðñü êýêëï êáé ìå ðÝíôå äßðëåò – æþíåò åéêïíïãñÜöçóçò (óô. 478-481). Ïé áõîçìÝíåò éêáíüôçôåò ôïõ Çöáßóôïõ ùò ðñïò ôçí ôå÷íéêÞ åíôïðßæïíôáé óôçí åðåîåñãáóßá ôùí ìåôÜëëùí ìå ôÝôïéï ôñüðï, ðïõ íá áëëÜæïõí ÷ñþìá Þ íá ÷ñçóéìïðïéïýíôáé óå äéáöïñåôéêÜ ìåßãìáôá Þ íá åßíáé áðïëýôùò ñåáëéóôéêÜ (âë. óô. 533, 515-516, 596-597, 547-548, 561-562, 573, 563-564, 562-563, 576).

3. Στους στ. Σ 508-539 περιγράφεται ένας τυπικός πόλεμος της ηρωικής εποχής. Αφού προσδιορίσετε τις κύριες φάσεις του, να βρείτε ομοιότητες με τον ιλιαδικό πόλεμο και να δικαιολογήσετε τις παρατηρήσεις σας με στοιχεία

231

Ραψωδία

Σ

στ. 478-616

από το κείμενο ή από τις ενότητες που έχετε διδαχθεί σε προηγούμενα μαθήματα. Ïé öÜóåéò ôïõ ôõðéêïý áõôïý ðïëÝìïõ åßíáé ïé åîÞò: á) Ðïëéïñêßá ìéáò ðüëçò (óô. 508-509). â) Äéáðñáãìáôåýóåéò ôùí äýï áíôßðáëùí ðáñáôÜîåùí (óô. 509-513). ã) ÏñãÜíùóç ôçò Üìõíáò êáé óõììåôï÷Þ ôïõ Üìá÷ïõ ðëçèõóìïý (óô. 513-514). ä) ¸îïäïò ôùí ðïëéïñêçìÝíùí êáé óôÞóéìï åíÝäñáò, ìå óôü÷ï ôá êïðÜäéá ôùí áíôéðÜëùí (óô. 515-525). å) ¸öïäïò ôùí å÷èñþí óôá êïðÜäéá – óöáãÞ âïóêþí (óô. 526-531). óô) Áíïé÷ôÞ ìÜ÷ç (óô. 532-538). Óôçí ÉëéÜäá åßíáé óõíçèéóìÝíåò ïé åðéèÝóåéò óå êïðÜäéá (âë. Á 155, Æ 423424). Åðßóçò, ïé èåïß ðáßæïõí óçìáíôéêü ñüëï óôç äéåîáãùãÞ ôïõ éëéáäéêïý ðïëÝìïõ, üðùò áêñéâþò óõìâáßíåé êáé óôïí ðüëåìï ôçò áóðßäáò.

4. Μολονότι ο ποιητής για να παρουσιάσει όσα εικονίζονται πάνω στην ασπίδα χρησιμοποιεί την περιγραφή, οι εικόνες δεν είναι στατικές αλλά μοιάζουν με μικρές αφηγήσεις, δηλαδή στην περιγραφή υπάρχει κίνηση, δράση, ακούγονται ήχοι και αναφέρονται σκέψεις ή συναισθήματα των προσώπων που απεικονίζονται. Μπορείτε να βρείτε ορισμένα τέτοια παραδείγματα. ¼ëåò ïé óêçíÝò ôçò áóðßäáò åßíáé æùíôáíÝò êáé áðåõèýíïíôáé óå üëåò ôéò áéóèÞóåéò, ãåãïíüò ðïõ åíéó÷ýåôáé êáé áðü ôçí ðïëý êáëÞ êáé ðáñáóôáôéêÞ ðåñéãñáöÞ. ÅíäåéêôéêÜ ðáñáäåßãìáôá: Ç÷çôéêÞ åéêüíá åßíáé ïé óýñéããåò ôùí âïóêþí (óô. 525) êáé ôï èåúêü ôñáãïýäé ôïõ áïéäïý (óô. 603-604). ÊéíçôéêÞ åéêüíá åßíáé ç ðïìðÞ ôùí íõöÜäùí (óô. 491) êáé ç ðïñåßá ôùí âïäçëáôþí êáé ôùí åííÝá óêýëùí ôïõò (óô. 576-577). Åéêüíá ìå äñÜóç åßíáé ôï ãëÝíôé ôïõ ãÜìïõ (óô. 490) êáé ïé åéêüíåò ôïõ ïñãþìáôïò, ôïõ èåñéóìïý êáé ôïõ ôñýãïõ (óô. 541-546, 550-556, 566571). ÓõíáéóèçìáôéêÞ åéêüíá åßíáé ï èáõìáóìüò ôùí ãõíáéêþí (óô. 495) êáé ï öüâïò ôùí óêõëéþí (óô. 578-585)

232

5. Ποια θέση επιφυλάσσει για τον εαυτό του ο ποιητής και πώς προβάλλει την αξία του ως δημιουργού σ’ όλη τη διάρκεια της περιγραφής; Αφού θυμηθείτε και όσα μάθατε στην Οδύσσεια για τους αοιδούς, να συζητήσετε στην τάξη σχετικά με το έργο και την κοινωνική θέση αυτών των καλλιτεχνών στην ομηρική κοινωνία.

Óôï óô. 603 ï ðïéçôÞò áíáöÝñåôáé óå Ýíáí èåßï áïéäü («ðïëýò ëáüò êáé áíÜìåóá ï áïéäüò ï èåßïò»), ï ïðïßïò ìðïñåß íá áíôéðñïóùðåýåé óôçí áöÞãçóç ôïí ßäéï ôïí ðïéçôÞ. Ï ¼ìçñïò ìðïñåß, åðßóçò, íá áíôéðñïóùðåýåôáé áðü ôïí ¹öáéóôï, ôïí Üîéï äçìéïõñãü ðïõ áíáðáñéóôÜ ìå ÷áëêü óêçíÝò áðü ôçí êáèçìåñéíüôçôá, ü,ôé áêñéâþò êÜíåé êáé ï åðéêüò ðïéçôÞò. Ï ¼ìçñïò èáõìÜæåé ôï Ýñãï ôïõ Çöáßóôïõ, ôçí áðáñÜìéëëç éêáíüôçôÜ ôïõ íá ÷ñçóéìïðïéåß ôÝëåéá ôï ÷áëêü, åðåéäÞ Ýììåóá åðéäéþêåé íá ðñïâÜëëåé êáé ôï äéêü ôïõ Ýñãï, ôç óýíèåóç ôïõ Ýðïõò. Ãé’ áõôü âÜæåé óôçí áöÞãçóÞ ôïõ êáé Ýíáí «èåßï áïéäü», ãéá íá ðáñïõóéÜóåé ôï Ýñãï ôïõ ùò éóÜîéï ôçò èáõìáóôÞò áóðßäáò ôïõ Çöáßóôïõ. Ïé áïéäïß êáôÜ ôçí ïìçñéêÞ åðï÷Þ Þôáí ïé óõíèÝôåò êáé ïé åêôåëåóôÝò ìåãÜëùí áöçãçìáôéêþí ôñáãïõäéþí (åðþí), ç õðüèåóç ôùí ïðïßùí Þôáí ðáñìÝíç áðü êáôïñèþìáôá êáé ðåñéðÝôåéåò çñþùí. ÁíÞêáí óôçí ôÜîç ôùí äçìéïõñãþí êáé êáôåß÷áí õøçëÞ êïéíùíéêÞ èÝóç ìÝóá óôçí ïìçñéêÞ êïéíùíßá. Ãéá ôç óýíèåóç ôùí áöçãçìáôéêþí áõôþí ôñáãïõäéþí åìðíÝïíôáí áðáñáßôçôá áðü êÜðïéá Ìïýóá ãé’ áõôü èåùñïýíôáí ðñüóùðá óåâáóôÜ. ÓõíÞèùò áðïëÜìâáíáí ôçí ðñïóôáóßá êáé ôçí åýíïéá êÜðïéïõ âáóéëéÜ, áñêåôïß üìùò ôáîßäåõáí áðü ôüðï óå ôüðï äéáäßäïíôáò ôá Ýñãá ôïõò.

Ραψωδία

Σ

στ. 478-616

6. Να συγκρίνετε την ασπίδα του Αχιλλέα: α) με την ασπίδα του Ηρακλή και β) με το μαντίλι που κεντάει η κόρη στο ποίημα του Κ. Κρυστάλλη. Να βρείτε ομοιότητες ή διαφορές, τις οποίες να δικαιολογήσετε. Êáé ïé äýï áóðßäåò Ý÷ïõí ãáìÞëéá ðïìðÞ, ÷ïñïýò êáé ãéïñôÝò, óêçíÝò áðü ôç ãåùñãéêÞ æùÞ. Áðü ôçí Üëëç ðëåõñÜ, ç áóðßäá ôïõ ÇñáêëÞ Ý÷åé êáèáñÜ ðïëåìéêÞ áôìüóöáéñá, ãéáôß Ý÷åé óêïðü íá ðñïêáëÝóåé ôñüìï óôïõò áíôéðÜëïõò ôïõ· áíôßèåôá, ôïõ Á÷éëëÝá ðáñïõóéÜæåôáé áðü ôïí ¼ìçñï ðåñéóóüôåñï ùò Ýñãï ôÝ÷íçò. Ç áóðßäá ôïõ ÇñáêëÞ äåí Ý÷åé ôéò óêçíÝò ôçò áðïíïìÞò äéêáéïóýíçò êáé ôéò êôçíïôñïöéêÝò áó÷ïëßåò. ¼óïí áöïñÜ óôï ìáíôßëé ôïõ ãÜìïõ, ïé ïìïéüôçôåò ìå ôçí áóðßäá ôïõ Á÷éëëÝá åßíáé ç áðåéêüíéóç ôïõ Óýìðáíôïò, ôçò Ãçò, ôïõ Ïõñáíïý êáé ôçò èÜëáóóáò, êáèþò êáé ôùí ðïéìåíéêþí óêçíþí. ÁðïõóéÜæïõí áðü ôï ìáíôßëé ïé ðïëåìéêÝò óêçíÝò, ïé óêçíÝò ôçò áãñïôéêÞò æùÞò, ïé ÷ïñïß êáé ôá ôñáãïýäéá.

233

Μήνιδος Ἀπόρρησις

ΤΟΠΟΣ: η σκηνή του Αχιλλέα, το μέρος όπου γίνονταν οι συγκεντρώσεις των Αχαιών, ο χώρος ετοιμασίας των πολεμιστών πριν βγουν στη μάχη ΧΡΟΝΟΣ: 27 η ημέρα της Ιλιάδας ΠΡΟΣΩΠΑ: Αχιλλέας, Μυρμιδόνες, Οδυσσέας, Διομήδης, Αγαμέμνονας, Αντίλοχος, Θρασυμίδης, Θόας, Ταλθύβιος, Μέγης, Μηριόνης, Μελάνιππος, Νέστορας, Φοίνικας, Άλκιμος, Αυτομέδοντας (Αχαιοί) – καθώς και τα άλογα του Αχιλλέα, ο Βαλίος και ο Ξάνθος, Βρισηίδα, σκλάβες Πατρόκλου – Δίας, Θέτιδα, Αθηνά (θεοί)

Ραψωδία Τ

Ο Αχιλλέας αποκηρύσσει την οργή του

Ραψωδία

Ραψωδία Τ 1-152

Τ

στ. 1-152

Η συμφιλίωση του Αχιλλέα με τον Αγαμέμνονα Τόπος

Πρόσωπα

Ôï óôñáôüðåäï ôùí Á÷áéþí

ÈÝôéò, Á÷éëëÝáò, ÁãáìÝìíïíáò, Äßáò, ¹ñá

Χρόνος

27ç çìÝñá ôçò ÉëéÜäáò

ΠΕΡΙΛΗΠΤΙΚΉ ΑΝΑΔΙΉΓΗΣΗ

Ç

ÈÝôéò öÝñíåé ôá íÝá üðëá óôï ãéï ôçò êáé ôïí óõìâïõëåýåé íá åôïéìáóôåß íá ðïëåìÞóåé, áöïý ðñþôá áíáêïéíþóåé üôé ôï èÝìá ôçò ïñãÞò ôïõ ìå ôïí ÁãáìÝìíïíá Ý÷åé ëÞîåé. Ï Á÷éëëÝáò óõãêáëåß óõíÝëåõóç êáé êïéíïðïéåß ôçí ðñüèåóÞ ôïõ íá åðéóôñÝøåé óôç ìÜ÷ç. Ï ÁãáìÝìíïíáò áðïëïãåßôáé êáé äåóìåýåôáé íá äþóåé óôïí Á÷éëëÝá üëá ôá äþñá ðïõ ôïõ Ýôáîå. Åêåßíïò ôïíßæåé ðùò áõôü ðïõ åðåßãåé åßíáé ï ðüëåìïò êáé ü÷é ôá äþñá.

ΛΕΞΙΛΟΓΙΚΑ

–

ΠΡΑΓΜΑΤΟΛΟΓΙΚΑ

2

Ηώς: Êüñç ôïõ ÔéôÜíá Õðåñßùíá êáé ôçò ÅõñõöÜåóóáò· ïíïìá-

4 9

σιμά: êïíôÜ. ως τον δάμασε η βουλή των αθανάτων:

16

μέσα του εχόχλασε η χολή βαθύτερα:

17

æüôáí êáé ÁõãÞ.

áöïý óêïôþèçêå

åðåéäÞ ôï èÝëçóáí ïé èåïß.

Ýíéùóå ðïëý ìåãÜëç

ïñãÞ ìÝóá ôïõ üôáí åßäå ôá üðëá. ευφραίνετο: ÷áéñüôáí ç øõ÷Þ ôïõ.

Υποενότητες – Πλαγιότιτλοι α) στ. 1-39: Η Θέτιδα φέρνει στον Αχιλλέα τα καινούρια όπλα. β) στ. 40-75: Η συνέλευση και ο λόγος του Αχιλλέα.

γ) στ. 76-152: Ο λόγος του Αγαμέμνονα και η απάντηση του Αχιλλέα.

237

Ραψωδία

Τ

στ. 1-152

18 24 27 29 30 32 36 48 58 60 61 65 73 78 79 80 82 84 85 87

87

238

92

να τα θωράει: íá ôá âëÝðåé, íá ôá åðåîåñãÜæåôáé. εις τον ανδράγαθον υιόν του Μενοιτίου: óôï

óþìá ôïõ

áíäñåßïõ ÐÜôñïêëïõ.

και όλο σαπεί το σώμα: êé üëï ôï óþìá óáðßóåé. ποσώς: êáèüëïõ. άγριες σπορές: Üãñéá óìÞíç áðü ìýãåò. όσο να κλείσει ο χρόνος: ãéá Ýíáí ïëüêëçñï ÷ñüíï. περιζώσου ανδρείαν: ìÜæåøå üëç óïõ ôçí áíäñåßá,

äåßîïõ

ãåííáßïò.

Τυδείδης: ï ãéïò ôïõ ÔõäÝá, ï ÄéïìÞäçò. εξ αφορμής της κόρης: ìå áöïñìÞ ôç Âñéóçßäá. την Λυρνησσόν: ðáôñßäá ôçò Âñéóçßäáò. δεν θα εδάγκαναν τόσοι Αχαιοί το χώμα: äåí èá ðÝèáéíáí ôüóïé Á÷áéïß.

αλλ’ ό,τι εγίνη αφήνομεν:

áëëÜ áò áöÞóïõìå ü,ôé Ýãéíå, áò

ôï îå÷Üóïõìå.

πολλή χαρά θενά αισθανθούν τα γόνατα να κλίνουν:

ðñÝðåé íá ÷áñïýí ðïëý êáé íá îáðëþóïõí íá îåêïõñáóôïýí. θεράποντες του Άρη: õðçñÝôåò ôïõ èåïý ôïõ ðïëÝìïõ, ¢ñç, Üîéïé ðïëåìéóôÝò. ν’ ακούετ’ ανεμπόδιστος όποιος τον λόγον έχει: íá ìðïñåß íá ìéëÞóåé ï ïìéëçôÞò ÷ùñßò íá ôïí äéáêüøåé êáíåßò. κι έμπειρον η διακοπή πειράζει: åíï÷ëåßôáé áêüìá êáé ï ðéï Ýìðåéñïò ïìéëçôÞò, üôáí ôïí äéáêüðôïõí. ψηλόφωνος δικηγόρος: ñÞôïñáò ìå äõíáôÞ öùíÞ. καλά νοήσετ’ όλοι: âÜëôå ôï üëïé êáëÜ óôï ìõáëü óáò. μ’ ονείδισαν: ìå åîüñãéóáí. η νυκτοπλάνητη Ερινύς: Ïé Åñéíýåò Þôáí ôñåéò, ç ÌÝãáéñá, ç Áëçêôþ êáé ç Ôéóéöþíç. Õðçñåôïýóáí ôï âáóéëéÜ ôïõ ÊÜôù êüóìïõ, ¢äç, êáé åß÷áí êáèÞêïí íá ôéìùñïýí ôïõò åðßïñêïõò êáé ôïõò åãêëçìáôßåò, éäéáßôåñá ôïõò ìçôñïêôüíïõò êáé ôïõò ðáôñïêôüíïõò. Ïé Åñéíýåò ðáñéóôÜíïíôáí ïðëéóìÝíåò ìå ìéêñü îßöïò, âÝëç êáé öáñÝôñá· åß÷áí öôåñÜ, óôá ÷Ýñéá êñáôïýóáí äÜäåò êáé åß÷áí ößäéá óôá ìáëëéÜ, óôá ÷Ýñéá êáé óôç ìÝóç, ôá ïðïßá Ýóôñåöáí ðñïò ôá èýìáôÜ ôïõò. Áðü ôïí ¼ìçñï áðïêáëåßôáé «íõêôïðëÜíçôç» ç Åñéíýá, ãéáôß êõêëïöïñïýóå êõñßùò ôç íýêôá. την αγρίαν Άτην: Ç ¢ôç Þôáí êüñç ôïõ Äßá, ðñïóùðïðïßçóç ôçò óýã÷õóçò, ôçò âëÜâçò ôïõ ìõáëïý. Ï ÁãáìÝìíïíáò éó÷õñßæåôáé üôé ç ¢ôç Þôáí áõôÞ ðïõ ôïí Ýêáíå íá ïñãéóôåß ôüóï ðïëý ìå ôïí Á÷éëëÝá êáé íá ôïí ðñïóâÜëåé. Ôçí ¢ôç ôçí Ýóôåëíáí ïé èåïß ãéá íá ôéìùñÞóïõí êÜðïéïí Üäéêï, ìå áðïôÝëåóìá áõôüò íá ôõöëþíåôáé áðü ìßóïò êáé íá óõìðåñéöÝñåôáé óáí ôñåëüò. κατάρατη: êáôáñáìÝíç.

93

ανάερ’ από τες κεφαλές γυρίζει των ανθρώπων:

103

η ωδυνοφόρα Ειλείθυια:

108 110 116 117 118 119 122 132 133 138 143 148 149

ãõñßæïõí

óôïí áÝñá, ðÜíù áðü ôá êåöÜëéá ôùí áíèñþðùí. Ç Åéëåßèõéá Þôáí êüñç ôïõ Äßá êáé ôçò ¹ñáò, ðñïóôÜôéäá èåÜ ôçò ãÝííáò. ¹ôáí õðåýèõíç ãéá ôéò ùäýíåò ôïõ ôïêåôïý. όμοσέ μου: ïñêßóïõ ìïõ.

Ραψωδία

Τ

στ. 1-152

που μες στα πόδια γυναικός την σήμερον θα πέσει:

ðïõ èá ãåííçèåß óÞìåñá. του Σθενέλου: Ï ÓèÝíåëïò, âáóéëéÜò ôùí Ìõêçíþí, Þôáí ãéïò ôïõ ÐåñóÝá. Ï ÐåñóÝáò Þôáí âáóéëéÜò ôïõ ¢ñãïõò ðñéí áðü ôïí ÁôñÝá.

μες την γαστέρα της παιδί κι εμέτρα επτά φεγγάρια:

óôçí êïéëéÜ ôçò åß÷å ðáéäß, Þôáí Ýãêõïò åðôÜ ìçíþí. αν και λειπόμηνον: áí êáé Þôáí åðôáìçíßôçò· êáíïíéêÜ, äçëáäÞ, ÷ñåéáæüôáí äýï ìÞíåò áêüìç ãéá íá ãåííçèåß.

της Αλκμήνης κράτησε τη γέννα και τους πόνους:

êáèõóôÝñçóå ôïõò ðüíïõò ôçò ãÝííáò. ο Ευρυσθεύς: ÂáóéëéÜò ôùí ÌõêÞíùí, ãéïò ôïõ ÓèÝíåëïõ êáé åããïíüò ôïõ ÐåñóÝá. Ï ÅõñõóèÝáò áíÝèåóå óôïí ÇñáêëÞ ôïõò äþäåêá Üèëïõò. τον ποθητόν του: ôïí áãáðçìÝíï ôïõ. οι απρεπείς αγώνες του Ευρυσθέως: Åííïåß ôïõò äþäåêá Üèëïõò ðïõ áíÝèåóå ï ÅõñõóèÝáò óôïí ÇñáêëÞ. με ξαγοράν πλουσίαν: ìå ðëïýóéá áíôáëëÜãìáôá. οι θεράποντες: ïé äïýëïé. να τρίβουμε με λόγια τον καιρό μας: íá ÷ñïíïôñéâïýìå, íá áñãïýìå. το μέγα έργον άπρακτον ακόμη μένει οπίσω: ç åêäßêçóç (ôï ìÝãá Ýñãïí) ðáñáìÝíåé áðñáãìáôïðïßçôç.

ΕΡΜΗΝΕΥΤΙΚΑ

– ΙΔΕΟΛΟΓΙΚΑ

ΣΧΟΛΙΑ

23-27 μόνον πολύ φοβούμαι... και όλο σαπεί το σώμα

Ï Á÷éëëÝáò, ï Þñùáò ðïõ åíóáñêþíåé ôïí éäáíéêü ïìçñéêü ðïëåìéóôÞ óôï Ýðïò, öáßíåôáé íá ìç âéÜæåôáé íá ôñÝîåé óôç ìÜ÷ç ìå ôá èåúêÜ üðëá, üðùò èá üöåéëå êÜèå ðïëåìéóôÞò íá êÜíåé. Ãéá áõôüí åßíáé ýøéóôç ðñïôåñáéüôçôá ç óõíôÞñçóç ôïõ íåêñïý êáé ç ðñïöýëáîÞ ôïõ áðü ôç óÞøç. Ôïíßæåôáé ãéá Üëëç ìéá öïñÜ ç ìåãÜëç áîßá ôçò öéëßáò áíÜìåóá óôïõò Þñùåò ôïõ ïìçñéêïý Ýðïõò. Ç èÝáóç ôïõ íåêñïý óþìáôïò ôïõ ößëïõ ôïõ Ý÷åé åîáíôëÞóåé ôïí Á÷éëëÝá øõ÷ïëïãéêÜ êáé ìüíï üôáí ç ÈÝôéäá ôïí çñåìÞóåé,

239

Ραψωδία

Τ

στ. 1-152

ï Þñùáò èá óôñáöåß ðñïò ôá üðëá êáé èá åôïéìáóôåß ãéá ôç ìåãÜëç ìÜ÷ç.

38-39 ρόδινο στάζει νέκταρ και αμβροσίαν

ôï íÝêôáñ Þôáí ôï ðïôü ôùí èåþí êáé ç áìâñïóßá ôï öáãçôü ôïõò. Åäþ öáßíåôáé üôé ìå íÝêôáñ êáé áìâñïóßá ìðïñïýóå íá äéáôçñçèåß ôï óþìá ôïõ íåêñïý êáé íá ðñïöõëá÷èåß áðü ôç óÞøç.

4

42

47

86-87

και με κραυγή τρομακτική σηκώνει τους Αργείους

Ï Á÷éëëÝáò êáëåß ôïõò Á÷áéïýò óå óýíïäï ìå ôç öùíÞ ôïõ, ÷ùñßò íá óôåßëåé êÞñõêåò, üðùò óõíçèéæüôáí.

κι αυτοί που πάντοτ’ έμεναν στην περιοχή των πλοίων

Ôï ðëÞñùìá ôùí ðëïßùí äåí ðïëåìïýóå ðïôÝ, ãéá íá åßíáé óå åôïéìüôçôá, áí ÷ñåéáæüôáí íá îåêéíÞóïõí ôá ðëïßá. Ôï ãåãïíüò üôé ôñÝ÷ïõí óôç óõãêÝíôñùóç áêüìá êáé üóïé áðÝ÷ïõí áðü ôç ìÜ÷ç, ôïíßæåé ôç óïâáñüôçôá ôçò óõíüäïõ.

Με χωλό πόδι εβάδιζαν του Άρη δυο βλαστάρια

Ï ÄéïìÞäçò êáé ï ÏäõóóÝáò êïõôóáßíïíôáò ðÞãáéíáí óôç óõíÝëåõóç, áöïý åß÷áí ôñáõìáôéóôåß óôç ìÜ÷ç. Ï ÄéïìÞäçò áðü ôïí ÐÜñç (ñáøùäßá Ë 375) êáé ï ÏäõóóÝáò áðü ôïí Óþêï (ñáøùäßá Ë 434).

αλλ’ αίτιος δεν είμ’ εγώ· αλλά είναι ο Ζευς κι η Μοίρα / και η νυκτοπλάνητη Ερινύς

Ï ÁãáìÝìíïíáò áðïìáêñýíåé ôçí åõèýíç ôçò äéáìÜ÷çò áðü ðÜíù ôïõ êáé ôç ìåôáèÝôåé óôïí Äßá, ôç Ìïßñá êáé ôçí Åñéíýá. Ï áñ÷éóôñÜôçãïò ðáñïõóéÜæåé ôï áäßêçìÜ ôïõ ùò áðïôÝëåóìá åîùôåñéêþí äõíÜìåùí êé ü÷é äéêÞò ôïõ ðñùôïâïõëßáò. ¹ôáí óýíçèåò ôï ãåãïíüò, üôáí ïé ïìçñéêïß Þñùåò èåùñïýóáí ìéá ðñÜîç ôïõ ðáñåëèüíôïò áðáñÜäåêôç, íá ôçí õðÜãïõí óôç èåúêÞ âïýëçóç. ¸ôóé, óôï óçìåßï áõôü ï ÁãáìÝìíïíáò, ðñïóðáèþíôáò íá äéêáéïëïãçèåß ìðñïóôÜ óôïí Á÷éëëÝá ãéá ôçí ðñÜîç ôïõ, õðïóôçñßæåé üôé áßôéïé ãéá ôç óõìðåñéöïñÜ ôïõ Þôáí ï Äßáò, ç Ìïßñá, ç Åñéíýá êáé ç ¢ôç, ðïõ ôýöëùóå ôï íïõ ôïõ, êáé ï ßäéïò äåí åß÷å åðßãíùóç ôùí ðñÜîåþí ôïõ.

137-141 κι εάν τότ’ ετυφλώθηκα... ο θείος Οδυσσέας

240

Ï ÁãáìÝìíïíáò ðñïóöÝñåé åê íÝïõ äþñá óôïí Á÷éëëÝá, ü÷é ãéáôß

íéþèåé Ýíï÷ïò, áëëÜ ãéáôß íéþèåé ìåãÜëç íôñïðÞ êáé ôáðåßíùóç áðÝíáíôé óôï óôñáôü ôïõ. Ç ðñÜîç ôïõ, êé áí áêüìá õðïêéíÞèçêå áðü èåúêÝò äõíÜìåéò, åðÝöåñå óôï óôñáôü ôïõ ìåãÜëåò áðþëåéåò. Ãéá ôï áðïôÝëåóìá áõôü íéþèåé õðåýèõíïò ï áñ÷éóôñÜôçãïò êé ü÷é ãéá ôçí áñ÷éêÞ ôïõ ðñüèåóç, üôáí ðÞñå áðü ðåßóìá ôç Âñéóçßäá áðü ôïí Á÷éëëÝá êáé ôïõ ðñïêÜëåóå ôï ìåãÜëï èõìü. Óôïí ïìçñéêü êüóìï ëïéðüí óçìáóßá åß÷å ç åîÜëåéøç ôçò íôñïðÞò, áöïý ïé Þñùåò óðÜíéá âßùíáí ôçí åíï÷Þ ãéá êÜðïéá ðñÜîç ôïõò.

Ραψωδία

Τ

στ. 1-152

146-147 Τα δώρα είναι στο χέρι σου να δώσεις, ως αρμόζει, / ή να κρατήσεις

Óôç ñáøùäßá É ï Á÷éëëÝáò åß÷å áñíçèåß ôçí ðñïóöïñÜ ôùí äþñùí ôïõ ÁãáìÝìíïíá, ãåãïíüò ðïõ ôïõ áöáéñåß êáé ôï äéêáßùìá íá ôá äéåêäéêÞóåé. Ï ëüãïò åíüò åðéêïý Þñùá äåí Ýðñåðå íá ðáñáâéÜæåôáé. Áöïý ôá áñíÞèçêå, äåí åßíáé óùóôü ôþñá íá ôá äå÷ôåß. Ìüíï áí åðéìåßíåé ï ÁãáìÝìíïíáò ï Á÷éëëÝáò Ý÷åé äéêáßùìá íá ôá äå÷ôåß. ÂÝâáéá, ç Üñíçóç ôùí äþñùí óôï óçìåßï áõôü ìåôáöñÜæåôáé êáé ùò ðåñéöñüíçóç áðü ôçí ðëåõñÜ ôïõ Á÷éëëÝá ðñïò ôï ðñüóùðï ôïõ ÁãáìÝìíïíá, êáèþò äåí åðéóôñÝöåé óôïí ðüëåìï åðåéäÞ ôïõ ôï æçôÜåé ï áñ÷éóôñÜôçãüò ôïõ áëëÜ åðåéäÞ ðñÝðåé íá åêäéêçèåß ãéá ôï èÜíáôï ôïõ ößëïõ ôïõ.

ΗΘΟΓΡΑΦΗΣΗ ΧΑΡΑΚΤΗΡΩΝ ΑΧΙΛΛΕΑΣ

Ï Á÷éëëÝáò, ìüëéò ÷Üíåé ôï ößëï ôïõ, áëëÜæåé ôåëåßùò óõìðåñéöïñÜ êáé âéÜæåôáé íá ãõñßóåé óôç ìÜ÷ç ãéá íá ðÜñåé åêäßêçóç ãéá ôï ÷áìü ôïõ Ðáôñüêëïõ. Åßíáé ðéóôüò ößëïò êáé åõáßóèçôïò áðÝíáíôé óå üðïéïí ôïí ôéìÜ, ãé’ áõôü åßíáé ðïëý èëéììÝíïò êáé óõíôåôñéììÝíïò ãéá ôï ÷áìü ôïõ ößëïõ ôïõ. ÁìÝóùò ðáßñíåé ôçí ðñùôïâïõëßá êáé óõãêáëåß óõíÝëåõóç üëùí ôùí Á÷áéþí ãéá íá áíáêïéíþóåé óå üëïõò ôçí åðéóôñïöÞ ôïõ. Áðü ôï ëüãï ðïõ áðåõèýíåé óôïõò óõóôñáôéþôåò ôïõ áðïäåéêíýåôáé õðåýèõíïò êáé ãåííáßïò, êáèþò áíáãíùñßæåé ôç ëÜèïò åðéëïãÞ ôïõ íá áðÝ÷åé áð’ ôç ìÜ÷ç êáé äßíåé ôçí õðüó÷åóÞ ôïõ üôé ïé Ôñþåò èá ðëçñþóïõí ðïëý áêñéâÜ ãéá üëá ôá äåéíÜ ðïõ ðñïêÜëåóáí óôïõò óõìðáôñéþôåò ôïõ. ¼ôáí áñíåßôáé ôá äþñá ôïõ ÁãáìÝìíïíá, äåß÷íåé ôçí áíéäéïôÝëåéÜ ôïõ êáé åðéëÝãåé íá õðåñáóðéóôåß ôçí ôéìÞ ôïõ êáé íá åêäéêçèåß ãéá ôï èÜíáôï ôïõ ößëïõ ôïõ.

241

Ραψωδία

Τ

στ. 1-152

ÔÝëïò, ï Á÷éëëÝáò áðÝíáíôé óôç ÈÝôéäá åßíáé õðÜêïõïò êáé åõãåíéêüò, êáèþò ôçí åìðéóôåýåôáé êáé ðåßèåôáé áðü üóá ôïí óõìâïõëåýåé.

ΑΓΑΜΕΜΝΟΝΑΣ

Ó’ áõôÞ ôçí åíüôçôá ï ÁãáìÝìíïíáò Ý÷åé ìåôáíéþóåé ãéá ôç óõìðåñéöïñÜ ôïõ áðÝíáíôé óôïí Á÷éëëÝá, êõñßùò ãéáôß åßäå ôéò óõíÝðåéåò ðïõ ðñïêÜëåóå ç áëáæïíåßá ôïõ óôïõò Á÷áéïýò. Äåí åßíáé ðéá åãùéóôÞò êáé äåí åêìåôáëëåýåôáé ôç äýíáìç ðïõ ôïõ ðáñÝ÷åé ôï áîßùìá ôïõ áñ÷éóôñÜôçãïõ ãéá íá åðéâÜëëåé ôç ãíþìç ôïõ. ÐáñáäÝ÷åôáé ôï ëÜèïò ôïõ êáé æçôÜåé äçìüóéá óõãíþìç áðü ôïõò óôñáôéþôåò ôïõ. Åßíáé éóïññïðçìÝíïò êáé óùóôüò åêôéìçôÞò ôçò êáôÜóôáóçò, íïéÜæåôáé ãéá ôï êáëü ôùí Á÷áéþí ùò åõóðëá÷íéêüò çãÝôçò.

ΑΙΣΘΗΤΙΚΗ ΑΝΑΛΥΣΗ

(αφηγηματικές τεχνικές – εκφραστικά μέσα) • ×ñçóéìïðïéåßôáé êõñßùò äéÜëïãïò, ðïõ åðéôñÝðåé ôç äéáãñáöÞ ôùí ÷áñáêôÞñùí óå âÜèïò. • Åíôïðßæåôáé ç ôå÷íéêÞ ôïõ åãêéâùôéóìïý, äçë. ç Ýíôáîç ìéáò áíáäñïìéêÞò áöÞãçóçò óôï ëüãï ôïõ ÁãáìÝìíïíá· áõôÞ ç áöÞãçóç áöïñÜ óôïí üñêï ôïõ Äßá ãéá ôç ãÝííçóç ôïõ ÇñáêëÞ.

Παρομοιώσεις:

(óô. 16-17) «áóôñÜøáí ùóÜí öùôéÜ ôá ìÜôéá ôïõ».

Μεταφορές:

(óô. 5) «ðéêñÜ íá êëáßåé» / (óô. 9) «ôïí äÜìáóå ç âïõëÞ ôùí áèáíÜôùí» / (óô. 16) «å÷ü÷ëáóå ç ÷ïëÞ» / (óô. 35) «âÜëå êÜôù ôïí èõìüí» / (óô. 36) «êáé ðåñéæþóïõ áíäñåßáí» / (óô. 61) «ôüôå äåí èá åäÜãêáíáí ôüóïé Á÷áéïß ôï ÷þìá» / (óô. 66) «íá äáìÜóïìåí óôá óôÞèç ôçí øõ÷Þ ìáò» / (óô. 67) «ðáýù åãþ ôþñá ôçí ÷ïëÞí» / (óô. 94) «Üóöáëôá… ôïõò äõï äÝíåé» / (óô. 114) «áð’ ôçí êïñõöÞí… å÷ýèç» / (óô. 134-135) «ï ìÝãáò ¸êôùñ… ôïõò Áñãåßïõò» / (óô. 148) «íá ôñßâïìå ìå ëüãéá ôïí êáéñü ìáò» / (óô. 151) «íá êüâåé ìå ôç ëüã÷ç ôïõ ôåò öÜëáããåò ôùí Ôñþùí».

Προσωποποίηση:

(óô. 9) «ùò ôïí äÜìáóå ç âïõëÞ ôùí áèáíÜôùí» / (óô. 102) «ç øõ÷Þ… ðáñáêéíåß ìå».

Επίθετα:

242

(óô. 1-2) «ñïäéóìÝíç Çþò» / (óô. 4) «ðïèçôüí õéüí» / (óô. 6) «áóýãêñéôç èåÜ» / (óô. 10) «Üñìáôá ùñáßá» / (óô. 13) «Üñìáôá êáëüôå÷íá» / (óô. 18) «ùñáßá äþñá» / (óô. 19) «åîáßóéá èáýìáôá» / (óô. 24) «áíäñÜãáèïí õéüí» / (óô. 25) «áíïéêôÝò ëáâùìáôéÝò» / (óô. 28) «áóçìüðïäç èåÜ» / (óô. 31) «óêïôùìÝíïí ìá÷çôÞí» / (óô. 33) «Üâëáðôï êáé êáëýôåñï… ôï óþìá» / (óô. 38) «ñüäéíï íÝêôáñ» / (óô. 40, 55) «èåßïò Á÷éëëÝáò» / (óô. 41) «êñáõãÞ ôñïìáêôéêÞ» / (óô. 46) «óêëçñüí áãþíá» / (óô. 48) «Ôõäåßäçò ï áíäñÜãáèïò» /

(óô. 57) «öáñìáêåñÞ äé÷üíïéá» / (óô. 68) «èõìüí áéþíéïí» / (óô. 72) «äåéíüí áãþíá» / (óô. 74) «ïé Á÷áéïß ãåííáßïé» / (óô. 75) «ìåãáëüøõ÷ïò Ðçëåßäçò» / (óô. 76) «ìÝãáò ÁãáìÝìíùí» / (óô. 87) «íõêôïðëÜíçôç Åñéíýò» / (óô. 91) «óåâáóôÞ êüñç» / (óô. 91-92) «ç ¢ô´ç ïëåèñßá / êáôÜñáôç áåñüðïäç» / (óô. 98) «ðõñãùìÝíçí ÈÞâçí» / (óô. 103) «ùäéíïöüñá Åéëåßèõéá» / (óô. 108) «üñêïí äõíáôüí» / (óô. 116) «áóýãêñéôçí ãõíáßêá» / (óô. 120) «ÐáôÝñ’ áóôñáðïöüñå» / (óô. 121) «Üíäñáò ëáìðñüò» / (óô. 126) «ëáìðñÝò ðëåîßäåò» / (óô. 128) «üëåèñïò êïéíüò» / (óô. 133) «áðñåðåßò áãþíåò» / (óô. 134) «ìÝãáò ¸êôùñ» / (óô. 135) «áêñÜôçôïò» (åíí. ï ¸êôïñáò) / (óô. 138) «îáãïñÜí ðëïõóßáí» / (óô. 141) «èåßïò ÏäõóóÝáò» / (óô. 144) «äþñá… åîáßóéá» / (óô. 145) «ðôåñïðüäçò Á÷éëëåýò» / (óô. 149) «ôï ìÝãá Ýñãï Üðñáêôïí».

Ραψωδία

Τ

στ. 1-152

Εικόνες: (óô. 1-2) «¢öçíå... áíèñþðùí» / (óô. 14-15) «ïé Ìõñìéäüíåò… Ýöõãáí» / (óô. 38-39) «óôá ñïõèïýíéá… êñáôÞóåé» / (óô. 47-50) «ìå ÷ùëü… ðñþôåò» / (óô. 76-77) «ïìéëÞóåí… ðñï÷ùñÞóåé» / (óô. 130-131) «êáé ìå ôï ÷Ýñé ôïõ… ôïõ áíèñþðùí». Περίφραση:

(óô. 110) «ìåò ôá ðüäéá ãõíáéêüò ôçí óÞìåñïí èá ðÝóåé»

(èá ãåííçèåß).

ΑΠΑΝΤΗΣΕΙΣ

στις ερωτήσεις – θέματα για συζήτηση του σχολικού βιβλίου 1. Στο έπος συναντάμε συχνά το στοιχείο του «θαυμαστού», αυτού δηλαδή που συμβαίνει «καθ’ υπέρβασιν» της φυσικής τάξης και των φυσικών νόμων. Να επισημάνετε το στοιχείο του «θαυμαστού» στους στ. 1-39 και να το περιγράψετε με λίγα λόγια. Óôï óô. 3 ç ÈÝôéäá âãáßíåé ìå èáõìáóôü ôñüðï óôçí ðáñáëßá, ãéá íá öåñåé ôá êáéíïýñéá üðëá ôïõ Á÷éëëÝá. Åðßóçò, óôï óô. 37 ãåìßæåé ìå èÜññïò ôï ãéï ôçò, åíþ óôï óô. 30-33, 37-39 ÷ñçóéìïðïéåß íÝêôáñ êáé áìâñïóßá, ãéá íá äéáôçñçèåß ôï óþìá ôïõ Ðáôñüêëïõ Üöèáñôï. Êáé óôéò ôñåéò ðåñéðôþóåéò õðÜñ÷åé ôï óôïé÷åßï ôïõ èáõìáóôïý, ðïõ åìåßò èá ôï ïíïìÜæáìå êáé ìáãéêü. Áõôü ôï óôïé÷åßï äçìéïõñãåß ìéá ðáñáìõèéáêÞ áôìüóöáéñá, ç ïðïßá áðïôåëåß ìÝóá óå áõôü ôï Üãñéï ðïëåìéêü Ýðïò ìéá óôéãìÞ áíÜðáõëáò ãéá ôïí áêñïáôÞ / áíáãíþóôç.

2. Ποιες είναι οι υποδείξεις της Θέτιδας προς το γιο της (στ. 29-36); Να επισημάνετε στη συνέχεια της ενότητας (στ. 40-153) τους στίχους στους οποίους ο Αχιλλέα υλοποιεί τις εντολές της μητέρας του.

243

Ραψωδία

Τ

στ. 1-152

Ç ÈÝôéäá ðáñïôñýíåé ôï ãéï ôçò íá ðÜøåé íá èñçíåß ôïí ÐÜôñïêëï êáé íá ðÜñåé ôá êáéíïýñéá üðëá ðïõ ôïõ Ýöåñå. Óôç óõíÝ÷åéá ôïí óõìâïõëåýåé íá óõãêáëÝóåé óõãêÝíôñùóç ôùí Á÷áéþí, íá óõìöéëéùèåß ìå ôïí ÁãáìÝìíïíá êáé íá åðéóôñÝøåé ìå áíäñåßá óôç ìÜ÷ç. Ï Á÷éëëÝáò õëïðïéåß üëá ôá ðáñáðÜíù óôïõò óô. 8-11, 41, 65-68, 70-73, 147, 150-152.

3. Να συγκρίνετε την εικόνα του Αγαμέμνονα και του Αχιλλέα όπως παρουσιάζονται και οι δύο στην πρώτη συνέλευση των Αχαιών (Α 56 κ.ε.), με την εικόνα τους στην παρούσα (Τ 54 κ.ε.). Να σημειώσετε τις ομοιότητες και να δικαιολογήσετε τις διαφορές. Ï Á÷éëëÝáò êáé óôéò äýï óõíåëåýóåéò, ðïõ Ý÷ïõí ùò èÝìá ôç Âñéóçßäá, åßíáé áñ÷éêÜ Þñåìïò. ÅíäéáöÝñïõóá åßíáé êáé ç ôÜóç ôïõ ãéá áõôïêñéôéêÞ (óôçí Á áíáñùôéÝôáé ãéáôß Þñèå óôïí ðüëåìï êáé óôçí Ô êáôÜ ðüóï ùöÝëçóå ç öéëïíéêßá ôïõ ìå ôïí ÁãáìÝìíïíá). Ç Ýíôáóç ôçò ðñþôçò óõíÝëåõóçò êáé ç áíôáëëáãÞ ýâñåùí êáé õðïôéìçôéêþí öñÜóåùí äåí õðÜñ÷åé óôç äåýôåñç óõíÝëåõóç, ðïõ Ý÷åé ôüíï óõìöéëéùôéêü. ÁõôÞ ç äåýôåñç óõíÝëåõóç Ý÷åé éäéáßôåñç óçìáóßá: ãéá ôïí ìåí ÁãáìÝìíïíá äñá åîéëåùôéêÜ ãéá ôïí äå Á÷éëëÝá áíôáðïäïôéêÜ ãéá ôçí áäéêßá ðïõ ôïõ Ý÷åé ãßíåé. Áðü ôçí Üëëç ðëåõñÜ, ïé áêñïáôÝò – áíáãíþóôåò íéþèïõí íá áðïêáèßóôáôáé ç ôÜîç ôùí ðñáãìÜôùí. ÐáñÜëëçëá, èáõìÜæïõí ôïõò äýï Þñùåò ãéá ôçí áíùôåñüôçôá ðïõ ôïõò äéáêñßíåé. Äçìéïõñãåßôáé, âÝâáéá, ç áðïñßá, ãéáôß Ýðñåðå íá óêïôùèïýí ôüóïé ðïëëïß Á÷áéïß, ãéá íá óõìöéëéùèïýí ïé äýï áñ÷çãïß. Ðñïöáíþò ï ¼ìçñïò «ôñÜâçîå» ôçí õðüèåóç üóï ÷ñåéáæüôáí, ãéá íá ìåßíåé ðéóôüò óôï êåíôñéêü èÝìá ôïõ, ôçí ïñãÞ ôïõ Á÷éëëÝá.

4. Ο Αγαμέμνονας για να δικαιολογηθεί αποδίδει τη συμπεριφορά του στην Άτη και αναφέρει ένα ανάλογο πάθημα του ίδιου του Δία. Να διηγηθείτε με λίγα λόγια το πάθημα του θεού και να σημειώσετε τις αντιστοιχίες που παρατηρείτε με την περίπτωση του Αγαμέμνονα.

244

Ç ÁëêìÞíç Ýìåéíå Ýãêõïò áðü ôïí Äßá. Ôç ìÝñá ôçò ãÝííçóçò ôïõ ÇñáêëÞ, ï Äßáò áíáêïßíùóå óôïõò èåïýò üôé ôï ðáéäß áõôü èá ãßíåé êÜðïôå ìåãÜëïò âáóéëéÜò. Ç ¹ñá ìå ôç âïÞèåéá ôçò ¢ôçò ôïí ðáñáðëáíåß êáé ôïí âÜæåé íá ïñêéóôåß üôé ðñÜãìáôé ôï ðáéäß ðïõ èá ãåííçèåß ðñþôï åêåßíç ôç ìÝñá êáé èá êáôÜãåôáé áðü ôï áßìá ôïõ êáé áðü ôç ãåíéÜ ôïõ èá ãßíåé ìåãÜëïò âáóéëéÜò. Ðçãáßíåé óôç óõíÝ÷åéá óôï ¢ñãïò, üðïõ åðéóðåýäåé ôïí ôïêåôü ôçò ãõíáßêáò ôïõ ÓèÝíåëïõ (ðïõ êáôáãüôáí üíôùò áðü ôïí Äßá êáé ôç ÄáíÜç)

êáé ðáñáôåßíåé ôçí åãêõìïóýíç ôçò ÁëêìÞíçò. ¸ôóé ãåííéÝôáé ðñþôïò ï ÅõñõóèÝáò êáé ãßíåôáé âáóéëéÜò ôïõ ¢ñãïõò. Ï Äßáò ïñãéóìÝíïò Ýäéùîå ãéá ðÜíôá ôçí ¢ôç áðü ôïí ¼ëõìðï êáé ôçí Ýóôåéëå óôïí êüóìï ôùí èíçôþí. Ôüóï ï Äßáò üóï êáé ï ÁãáìÝìíïíáò âáóáíßæïíôáé áðü ôá áðïôåëÝóìáôá ôçò ¢ôçò: ï Äßáò âëÝðïíôáò ôïí ÇñáêëÞ íá äïêéìÜæåôáé áðü ôïí ÅõñõóèÝá êáé ï ÁãáìÝìíïíáò âëÝðïíôáò ôïí ¸êôïñá íá óêïôþíåé áìÝôñçôïõò Á÷áéïýò, åíþ ï Á÷éëëÝáò áðÝ÷åé áðü ôç ìÜ÷ç.

Ραψωδία

Τ

στ. 1-152

5. Λαμβάνοντας υπόψη σας τα κριτήρια που χρησιμοποιούμε για να ηθογραφήσουμε ένα πρόσωπο (βλ. παραπάνω, σελ. 54 του σχολικού βιβλίου), να ηθογραφήσετε τον Αχιλλέα: α) από τη συμπεριφορά του απέναντι στο νεκρό φίλο του, β) από τα λόγια και τη στάση του απέναντι στη μητέρα του, και γ) από τους λόγους του στη συνέλευση των Αχαιών. […] Âë. ÇèïãñÜöçóç Á÷éëëÝá.

6. Ο ομηρικός άνθρωπος, για να δικαιολογήσει την ανάρμοστη συμπεριφορά του, αποδίδει κάποιες άσχημες πράξεις του στην Άτη, στην τύφλωση δηλαδή του νου, που παρασύρει τον άνθρωπο να πει λόγια που δε θα έλεγε, να κάνει πράξεις που δε θα έκανε, αν ήταν κύριος του εαυτού του. α) Αφού διαβάσετε τους στ. 91-94 της ενότητας και τη Ι 502-5 (βλ. Παράλληλο κείμενο), να δώσετε τα κύρια χαρακτηριστικά της Τύφλωσης (Άτης) και να προσδιορίσετε τη σχέση της με τις Παρακλήσεις (Λιτές). β) Καταφεύγοντας ο ομηρικός άνθρωπος στην Άτη, για να δικαιολογήσει την άσχημη συμπεριφορά του, απαλλάσσεται από την ευθύνη των ενεργειών του; […] á) Ç ¢ôç åßíáé äõíáôÞ êáé ïëÝèñéá, áöïý ìðïñåß íá ïäçãÞóåé ðïëý åýêïëá Ýíáí Üíèñùðï óôçí êáôáóôñïöÞ. Ïé ËéôÝò (ÐáñáêëÞóåéò) åßíáé êáé áõôÝò êüñåò ôïõ Äßá, êïõôóÝò êáé áëëÞèùñåò, êáé ðñïóðáèïýí íá ðñïëÜâïõí ôçí ¢ôç, áëëÜ äåí ôá êáôáöÝñíïõí. ÌåôÜ, üìùò, ìðïñïýí íá èåñáðåýïõí ôïõò áíèñþðïõò áðü ôéò óõìöïñÝò ðïõ ôïõò ðñïêáëåß ç ¢ôç, áñêåß íá ôéò äÝ÷ïíôáé ïé Üíèñùðïé. â) Ç áðïëïãßá ôïõ ÁãáìÝìíïíá óôïõò óô. 78-144 åßíáé åíäåéêôéêÞ ôçò åéêüíáò ðïõ åß÷áí ïé áñ÷áßïé ¸ëëçíåò ãéá ôçí ¢ôç. Ôç èåùñïýóáí áéôßá êÜðïéùí ëáèþí, áëëÜ óå êáìßá ðåñßðôùóç äåí ôçò Ýñé÷íáí ôï öôáßîéìï, äçëáäÞ äåí áðÜëëáóóáí ôïí åáõôü ôïõò áðü ôéò ôýøåéò êáé ôéò åíï÷Ýò. ÅðéðëÝïí, ç ðñïóðÜèåéá åðáíüñèùóçò ôïõ ëÜèïõò ôïõò áðïôåëåß ìéá ðñáêôéêÞ ðïõ áðïäåéêíýåé áíùôåñüôçôá Þèïõò êáé ÷áñáêôÞñá.

245

Θεομαχία

Συμμετοχή των θεών στη μάχη

• Óôç óõíÝëåõóç ôùí èåþí ï Äßáò åðéôñÝðåé óôïõò Üëëïõò èåïýò íá ðÜñïõí ìÝñïò óôç ìÜ÷ç. • Ï Á÷éëëÝáò, Ýðåéôá áðü ðáñÝìâáóç ôïõ Áðüëëùíá, ìïíïìá÷åß ìå ôïí Áéíåßá, ï ïðïßïò ôçí ôåëåõôáßá óôéãìÞ óþæåôáé áðü ôïí Ðïóåéäþíá. • Áêïëïõèåß öïâåñÞ óýãêñïõóç áíÜìåóá óôïõò äýï óôñáôïýò ìå ôïí Á÷éëëÝá íá ðñùôáãùíéóôåß óêïôþíïíôáò áñêåôïýò Ôñþåò, åíþ ç óýãêñïõóÞ ôïõ ìå ôïí ¸êôïñá áíáâÜëëåôáé ãéá Üëëç ìéá öïñÜ.

ΤΟΠΟΣ: το ανάκτορο του Δία στον Όλυμπο, η πεδιάδα της Τροίας ΧΡΟΝΟΣ: 27η ημέρα της Ιλιάδας ΠΡΟΣΩΠΑ: Αχιλλέας (Αχαιός) – Έκτορας, Αινείας, Ιφιτίωνας, Δημολέοντας, Πολύδωρος, Δημούχος, Δρύοπας, Ιπποδάμαντας, Τρώας, Λαογόνος, Μούλιος, Δάρδανος, Ρίγμος, Έχεκλος, Αρήθοος, Δευκαλίωνας (Τρώες) – Δίας, Θέμιδα, Αθηνά, Ήρα, Ποσειδώνας, Απόλλωνας, Άρης, Αμάχη (θεοί)

Ραψωδία Υ

ΒΑΣΙΚΑ ΣΗΜΕΙΑ

247

Μάχη παραποτάμιος

Μάχη στις όχθες του ποταμού Σκάμανδρου

• Ï ðïôáìüò ÓêÜìáíäñïò ïñìÜ íá ðíßîåé ôïí Á÷éëëÝá, ãéáôß Ý÷åé ãåìßóåé ôá íåñÜ ôïõ ìå íåêñïýò Ôñþåò. Ç ÁèçíÜ êáé ï Ðïóåéäþíáò óþæïõí ôïí Þñùá. • Ïé èåïß ìÜ÷ïíôáé Üëëïé ìå ôï ìÝñïò ôùí Á÷áéþí, Üëëïé ìå ôï ìÝñïò ôùí Ôñþùí. • Ï Á÷éëëÝáò ìïíïìá÷åß ìå ôïí ÁãÞíïñá êé åíþ åßíáé Ýôïéìïò íá ôïí óêïôþóåé, ï Áðüëëùíáò ôïí ðáñáðëáíÜ êáé ôïí ïäçãåß ðñïò ôïí ðïôáìü. • ¼ëá åßíáé Ýôïéìá ãéá ôçí áíáìÝôñçóç Á÷éëëÝá – ¸êôïñá.

ΤΟΠΟΣ: όχθες του ποταμού Σκάμαντρου (Ξάνθου), Όλυμπος, τα τείχη της Τροίας ΧΡΟΝΟΣ: 27η ημέρα της Ιλιάδας ΠΡΟΣΩΠΑ: Αχιλλέας (Αχαιός) – Λυκάονας, Πρίαμος, Αστεροπαίος, Αγήνορας (Τρώες) – Ήρα, Δίας, Αθηνά, Ποσειδώνας, Άρης, Ήφαιστος, Απόλλωνας, Άρτεμη, Αφροδίτη, Σκάμαντρος, Λητώ (θεοί)

Ραψωδία Φ

ΒΑΣΙΚΑ ΣΗΜΕΙΑ

249

Ἕκτορος ἀναίρεσις

ΤΟΠΟΣ: γύρω από τα τείχη της Τροίας, Όλυμπος, ανάκτορο Έκτορα, τείχη της Τροίας ΧΡΟΝΟΣ: 27 η ημέρα της Ιλιάδας ΠΡΟΣΩΠΑ: Αχιλλέας (Αχαιός) – Έκτορας, Πρίαμος, Εκάβη, Ανδρομάχη, υπηρέτριες Ανδρομάχης (Τρώες) – Δίας, Απόλλωνας, Αθηνά (θεοί)

Ραψωδία Χ

Ο θάνατος του Έκτορα

Ραψωδία

Χ

στ. 1-246

ΠΕΡΙΛΗΨΗ

252

στ. 1-246

Ï ¸êôïñáò äåí åéóÝñ÷åôáé óôçí Ôñïßá, áëëÜ óôÝêåé ìðñïóôÜ óôéò ÓêáéÝò Ðýëåò êáé ðåñéìÝíåé ôïí Á÷éëëÝá. Ïé Á÷áéïß ðëçóéÜæïõí áðåéëçôéêÜ ôá ôåß÷ç ôçò ðüëçò. Ï Áðüëëùíáò öáíåñþíåôáé óôïí Á÷éëëÝá êé åêåßíïò óôáìáôÜåé ôçí êáôáäßùîç êáé åðéóôñÝöåé ôñÝ÷ïíôáò óôá ôñùéêÜ ôåß÷ç. Ï Ðñßáìïò êáé ç ÅêÜâç ðáñáêáëïýí ôïí ¸êôïñá íá ìðåé óôçí ðüëç· åêåßíïò áñíåßôáé, ðåñéóóüôåñï áðü íôñïðÞ. ¼ôáí, üìùò, âëÝðåé ìðñïóôÜ ôïõ ôïí ôñïìåñü Ðçëåßäç, äåéëéÜæåé êáé ôñÝðåôáé óå öõãÞ. Ï Á÷éëëÝáò ôïí êáôáäéþêåé. ÂëÝðïíôáò ôïõò äýï Þñùåò íá êõíçãéïýíôáé ãýñù áðü ôï ôåß÷ïò, ï Äßáò êáëåß ôïõò èåïýò íá áðïöáóßóïõí áí èá óþóïõí ôïí ¸êôïñá Þ áí èá áöÞóïõí ôïí Á÷éëëÝá íá ôïí óêïôþóåé. Ç ÁèçíÜ áíôéäñÜåé êáé ï Äßáò ôÞò ëÝåé íá ðñÜîåé üðùò áõôÞ íïìßæåé. Ôüôå ç ÐáëëÜäá êáôåâáßíåé åóðåõóìÝíá áðü ôïí ¼ëõìðï óôçí Ôñïßá. Óôï ìåôáîý, ôï êõíçãçôü óõíå÷ßæåôáé. Ï Áðüëëùíáò åìøõ÷þíåé ôïí ¸êôïñá êáé ôïõ äßíåé äýíáìç óôá ðüäéá. Ìå íïÞìáôá ï Á÷éëëÝáò åìðïäßæåé ôïõò Á÷áéïýò íá ñßîïõí âÝëç åíáíôßïí ôïõ ¸êôïñá, öïâïýìåíïò ìÞðùò ôïí óêïôþóïõí êáé óôåñÞóïõí áðü ôïí ßäéï ôç äüîá. Ï Äßáò óçêþíåé ôç ÷ñõóÞ æõãáñéÜ ôïõ êáé âÜæåé ðÜíù ôçò äýï ìïßñåò èáíÜôïõ, ìßá ãéá ôïí ¸êôïñá êáé ìßá ãéá ôïí Á÷éëëÝá. Ç ìïßñá ôïõ ðñþôïõ ãÝñíåé ðñïò ôá êÜôù, ðïõ óçìáßíåé üôé ôïí ôñáâÜåé óôïí ¢äç. Ï Öïßâïò óõììïñöþíåôáé ìå ôçí áðüöáóç êáé åãêáôáëåßðåé ôïí ¸êôïñá. Ç ÁèçíÜ ðëçóéÜæåé ôïí Á÷éëëÝá êáé ôïõ ëÝåé íá óôáìáôÞóåé íá ôñÝ÷åé, ãéáôß èá öñïíôßóåé åêåßíç íá öÝñåé ìðñïóôÜ ôïõ ôïí ¸êôïñá. Óôç óõíÝ÷åéá, ðáßñíïíôáò ôç ìïñöÞ ôïõ Äçßöïâïõ, ðáñáðëáíåß ôïí ¸êôïñá õðïó÷üìåíç ðùò èá ôïí âïçèÞóåé íá íéêÞóïõí ôïí Ðçëåßäç.

Ραψωδία

Ραψωδία X 247-394

Χ

στ. 247-394

Η μονομαχία Έκτορα και Αχιλλέα

Τόπος

Πρόσωπα

¸îù áðü ôá ôåß÷ç ôçò Ôñïßáò

Á÷éëëÝáò ¸êôïñáò Á÷áéüò

Χρόνος 27ç çìÝñá ôçò ÉëéÜäáò

ΠΕΡΙΛΗΠΤΙΚΉ ΑΝΑΔΙΉΓΗΣΗ

Ï

¸êôïñáò, ðñéí áñ÷ßóåé ç ìïíïìá÷ßá, êÜíåé óôïí Á÷éëëÝá ôçí ðñüôáóç íá äåóìåõôïýí êé ïé äýï üôé ï íéêçôÞò èá óåâáóôåß ôï óþìá ôïõ çôôçìÝíïõ. Åêåßíïò áñíåßôáé êáé ñß÷íåé ðñþôïò. Áóôï÷åß, áëëÜ ç ÁèçíÜ ôïý åðéóôñÝöåé êñõöÜ ôï áêüíôéï. Áóôï÷åß ìå ôç óåéñÜ ôïõ êáé ï ¸êôïñáò êáé æçôÜ áðü ôïí Äçßöïâï íá ôïõ öÝñåé íÝï êïíôÜñé. Äåí ëáìâÜíåé áðÜíôçóç êáé ôüôå êáôáëáâáßíåé üôé åîáðáôÞèçêå êáé åðéôßèåôáé åíáíôßïí ôïõ Á÷éëëÝá ìå ôï îßöïò. Åêåßíïò ôïí ÷ôõðÜåé ìå ôï áêüíôéï óôïí ôñÜ÷çëï êáé ôïí ñß÷íåé êÜôù åôïéìïèÜíáôï. Ãéá äåýôåñç öïñÜ, ï ¸êôïñáò ðáñáêáëåß ôïí Ðçëåßäç íá óåâáóôåß ôï Üøõ÷ï óþìá ôïõ· åêåßíïò áñíåßôáé êáé ðÜëé. Ðñéí áöÞóåé ôçí ôåëåõôáßá ôïõ ðíïÞ, ï ¸êôïñáò ðñïâëÝðåé ôï èÜíáôï ôïõ Á÷éëëÝá. ÌåôÜ ôçí áöáßñåóç ôùí üðëùí êáé ôïõò ÷ëåõáóìïýò ôùí Á÷áéþí ãéá ôï íåêñü, ï óôñáôüò åôïéìÜæåôáé íá åðéóôñÝøåé óôá ðëïßá.

Υποενότητες – Πλαγιότιτλοι α) στ. 247-311: Η ανταλλαγή λόγων και βολών. β) στ. 312-366: Ο θάνατος του Έκτορα.

γ) στ. 367-394: Η αφαίρεση των όπλων του Έκτορα – Τα θριαμβευτικά λόγια του Αχιλλέα.

253

ΛΕΞΙΛΟΓΙΚΑ – ΠΡΑΓΜΑΤΟΛΟΓΙΚΑ

Ραψωδία

Χ

247

στ. 247-394 253 255 256 258 261 263 264 270 281 286 293 294 296

είπε η θεά και δίβουλα ξεκίνησε: Ç ÁèçíÜ îåêßíçóå ìå äýï âïõëÝò, äýï óêÝøåéò: áðü ôç ìéá åíèáññýíåé ôïí Á÷éëëÝá êé áð’ ôçí Üëëç ðåßèåé ôïí ¸êôïñá üôé èá ôïí âïçèÞóåé. αντίμαχα να σου στηθώ: íá óôáèþ áðÝíáíôß óïõ. έφοροι στο λόγο που θα ειπούμε: ìÜñôõñåò, åðüðôåò áõôþí ðïõ èá ðïýìå. άπρεπα εγώ το σώμα σου δεν θα χαλάσω: èá áíôéìåôùðßóù ìå óåâáóìü ôï óþìá óïõ, äåí èá ôï ðñïóâÜëù ìåôÜ ôï èÜíáôü óïõ. γυμνόν απ’ τ’ άρματα: áðü ôï óþìá óïõ èá ëåßðåé ìüíï ç ðáíïðëßá. Μη μου προφέρεις σύμβασες: ìç ìïõ ðñïôåßíåéò óõìöùíßåò. να ομογνωμήσουν: íá óõìöùíÞóïõí. έχθρα έχουν άσπονδην: íéþèïõí Ý÷èñá Üóâçóôç αποφυγήν δεν έχεις πλια: äåí ìðïñåßò ðéá íá îåöýãåéò. αλλ’ έχεις λόγια στρογγυλά και κλεφτολόγος είσαι: üôáí ìéëÜò ðåßèåéò, áëëÜ ôá ëüãéá óïõ åßíáé ðïíçñÜ. ολόβολη: ïëüêëçñç. κατηφιασμένος έμεινε: óôåíï÷ùñÝèçêå. του Δηιφόβου: Ï Äçßöïâïò Þôáí óõíïäüò ôïõ ¸êôïñá, çíßï÷üò ôïõ. ο Έκτωρ το εννόησε στο πνεύμα του: Ï ¸êôïñáò êáôÜëáâå, äéáéóèÜíèçêå ôçí áðÜôç ôçò ÁèçíÜò.

301-302 και ο μακροβόλος υιός του: ï Áðüëëùíáò. 303 και η μοίρα τώρα μ’ έπιασεν: êáé ìå âñÞêå ôþñá ç þñá ôçò 308 310 315 317 320 321

254

323 324 325

ìïßñáò ìïõ, ç þñá ôïõ èáíÜôïõ. υψηλοπέτης: ðïõ ðåôÜåé øçëÜ. τρυφεράν αρνάδα: ìéêñü ðñüâáôï.

και ολόγυρ΄ αναδεύονταν οι ολόχρυσες πλεξίδες: êáé ïé îáíèÝò ðëåîïýäåò (áðü ôñß÷åò ïõñÜò áëüãïõ) ðïõ êñÝìïíôáí áðü ôçí ðåñéêåöáëáßá êïõíéïýíôáí êáé áíáêáôåýïíôáí ìåôáîý ôïõò. ο αποσπερίτης: ï ðëáíÞôçò Áöñïäßôç. κακόγνωμα: ìå êáêü óêïðü. κοιτώντας ξέσκεπον να εβρεί το τρυφερό του σώμα:

Ï Á÷éëëÝáò Ýøá÷íå íá âñåé áêÜëõðôï óçìåßï óôï óþìá ôïõ ¸êôïñá, ãéá íá óôï÷åýóåé åêåß êáé íá ôïí óêïôþóåé áìÝóùò. Ï ¸êôïñáò, Üëëùóôå, öïñïýóå ôá üðëá ôïõ Á÷éëëÝá, áöïý ôá åß÷å ðÜñåé áðü ôï íåêñü óþìá ôïõ ÐÜôñïêëïõ. το λείψανον: ôï íåêñü óþìá. ο τράχηλος: ï áõ÷Ýíáò, ôï óâÝñêï. μ’ απίστευτην ροπήν: ìå ðïëý ìåãÜëç ôá÷ýôçôá.

331-332 να πάθεις δεν είχες φόβον: äåí öïâüóïõí ôï èÜíáôï. 332 ούτ’ εμέ εστοχάσθης: äåí ìå õðïëüãéóåò, äåí ìå óêÝöôçêåò. 339 μη θέλεις βρώσιν των σκυλιών στες πρύμνες να μ’ αφήσεις: ìçí åðéôñÝøåéò íá êáôáóðáñÜîïõí ôï óþìá ìïõ ôá 340 341 343 345 349 354 356 358 370 371 372 381 385 388 391 392

Ραψωδία

Χ

στ. 247-394

óêõëéÜ.

την σεπτήν μητέρα: ôç óåâáóôÞ ìçôÝñá. στα γονικά μου: óôïõò ãïíåßò ìïõ. θα καταλύσουν στην πυρά: èá êÜøïõí óôç íåêñéêÞ ðõñÜ. Μη μ’ εξορκίζεις: ìç ìå âÜæåéò íá ïñêéóôþ. αν ζυγοστατούσε: áí æýãéæå. συγκόκαλον: ìáæß ìå ôá êüêáëá èá êáôáóðáñÜîïõí ôá óêõëéÜ ôï óþìá óïõ, ïëüêëçñï. δεν θα σε μαλάξω: äåí èá ìáëáêþóù ôï èõìü óïõ. μη εξ αφορμής μου: ìÞðùò åðåéäÞ èá ìå óêõëÝøåéò. την όμορφην ειδή του: ôçí üìïñöç üøç ôïõ. δεν εσίμωσε κανείς χωρίς να τον κεντήσει: äåí ðëçóßáóå êáíåßò ðïõ íá ìçí ôñýðçóå ôï ðôþìá ôïõ ¸êôïñá ìå ôç ëüã÷ç ôïõ. τον πλησίον: ôï äéðëáíü ôïõ. την πόλιν των ας ζώσομεν εμείς με τ’ άρματά μας: áò ðïëéïñêÞóïõìå ôçí ðüëç ôïõò, ôçí Ôñïßá. τι διαλογίστηκε: ôé óêÝöôçêå. ενόσω με τους ζωντανούς κινώ τα γόνατά μου: üóï æù. ας γύρομε: áò ãõñßóïõìå. ας σηκώσομε παιάνα νικηφόρον: áò øÜëïõìå ôïí ýìíï ôïõ èñéÜìâïõ· ï ðáéÜíáò Þôáí ï ýìíïò ðïõ ôñáãïõäïýóå Ýíáò óôñáôüò ýóôåñá áðü ìåãÜëç íßêç.

ΕΡΜΗΝΕΥΤΙΚΑ

– ΙΔΕΟΛΟΓΙΚΑ

ΣΧΟΛΙΑ

254-259 Και πρώτ’ ας συμφωνήσουμε... όμοια και εσύ να πράξεις

Ðñéí áðü êÜèå ìïíïìá÷ßá, ïé áíôßðáëïé Ýèåôáí ôïõò üñïõò ôçò ìïíïìá÷ßáò. Ïé êáíüíåò áõôïß äéáìïñöþíïíôáí ìå êïéíÞ óõìöùíßá ôùí áíôéðÜëùí êáé Ýðñåðå, âÜóåé ôïõ ïìçñéêïý Üãñáöïõ äéêáßïõ, íá åßíáé áðáñÜâáôïé. Óôç óêçíÞ áõôÞ ï ¸êôïñáò æçôÜåé áðü ôïí Á÷éëëÝá üðïéïò íéêÞóåé íá ìçí êáêïðïéÞóåé ôï ðôþìá ôïõ Üëëïõ. Ï Á÷éëëÝáò, üìùò, áñíåßôáé êáé ìå óêëçñüôçôá åðéâÜëëåé ìéá ìïíïìá÷ßá ÷ùñßò ðåñéïñéóìïýò êáé õðïó÷Ýóåéò óôïí áíôßðáëï.

255

Ραψωδία

Χ

στ. 247-394

Ç åðéóôñïöÞ ôùí íåêñþí óôïõò óõããåíåßò ôïõò Þôáí Ýíáò Üãñáöïò íüìïò, ðïõ Ýðñåðå íá ôçñïýí ïé íéêçôÝò. ¸íáò êþäéêáò ôéìÞò åðéâåâëçìÝíïò áðü ôïõò èåïýò êáé ôéò ðáñáäüóåéò ôùí áñ÷áßùí ÅëëÞíùí.

271-272 και θα πλερώσεις όλον τον πόνον των συντρόφων μου

Ï Á÷éëëÝáò ðéóôåýåé üôé ìüíï ìå ôï èÜíáôü ôïõ ï ¸êôïñáò èá îåðëçñþóåé ôï ôßìçìá ôùí ðñÜîåþí ôïõ. Ìå èÜíáôï, ëïéðüí, ðñÝðåé íá ðëçñþóåé ï öïíéÜò. Óôï ðåäßï ôïõ ðïëÝìïõ, üìùò, äåí èá Ýðñåðå íá éó÷ýåé áõôü. ¸ôóé, ï Á÷éëëÝáò, ðáñáóõñìÝíïò áðü ôç ìáíßá ôçò åêäßêçóçò, åëðßæåé íá åîéëåùèåß, èáíáôþíïíôáò ôï öïíéÜ ôïõ Ðáôñüêëïõ. Äåí èá âñåé, üìùò, ôçí çñåìßá ôïõ ïýôå èá áðáëýíåé ôïí ðüíï ôïõ ï ÷áìüò ôïõ ¸êôïñá, üðùò èá äïýìå ðáñáêÜôù.

276-277 κι η Αθηνά το παίρνει και από τον Έκτορα κρυφά το δίδει του Αχιλλέως 298-299 τον ήρωα Δηίφοβον επίστευα κοντά μου / κι είναι στο τείχος· η Αθηνά με ετύφλωσε με δόλον.

Ç ÁèçíÜ äßíåé êñõöÜ ôï äüñõ óôïí Á÷éëëÝá, ðáñÝ÷ïíôÜò ôïõ Ýíá ìåãÜëï ðëåïíÝêôçìá. ÅðéðëÝïí, ç èåÜ áöïý ðÞñå ôç ìïñöÞ ôïõ Äçßöïâïõ êáé ðáñÝóõñå ôïí ¸êôïñá óôç ìïíïìá÷ßá, ôçí êñßóéìç óôéãìÞ åãêáôáëåßðåé ôïí Þñùá áâïÞèçôï, áöÞíïíôÜò ôïí íá êáôáëÜâåé üôé Ýðåóå èýìá èåúêÞò áðÜôçò. Ç èåÜ ÁèçíÜ óôï óçìåßï áõôü åìöáíßæåôáé íá åîáðáôÜ öáíåñÜ Ýíáí ïìçñéêü Þñùá åðåéäÞ èÝëåé íá âïçèÞóåé ôïí áãáðçìÝíï ôçò èíçôü, ôïí Á÷éëëÝá. Ïé èåïß óôá ïìçñéêÜ Ýðç äåí åßíáé ðÜíôá áãáèïß êáé äßêáéïé. Ç áðÜôç êáé ç äüëéá óõìðåñéöïñÜ åíüò èåïý åíôÜóóåôáé óôï ðëáßóéï ôïõ ïìçñéêïý èñçóêåõôéêïý êüóìïõ ùò öõóéïëïãéêÞ ðáñÜ ôï ãåãïíüò üôé ìáò åêðëÞóóåé ï ôñüðïò ðïõ åêäçëþíåôáé óôïõò óôß÷ïõò áõôïýò. ¢ëëùóôå, äåí ðñÝðåé íá îå÷íÜìå üôé ïé èåïß ðïëëÝò öïñÝò óõìðåñéöÝñïíôáé óáí Üíèñùðïé, íéþèïõí ÷áñÜ, ëýðç, äéêáßùóç, ðñÜôôïõí óáí Üíèñùðïé, åîáðáôþíôáò Þ åõíïþíôáò ôïõò áãáðçìÝíïõò ôïõò Þñùåò (áíèñùðïìïñöéóìüò).

256

361-363 Με αυτά τα λόγι’ απέθανε... κατέβαινε στον Άδην

Ï ¸êôïñáò, ìüëéò îåøý÷çóå, ç øõ÷Þ ôïõ ðÞãå óôïí ¢äç. Ôáõ-

ôü÷ñïíá èñçíåß ãéá ôï ÷áìü ôçò íåüôçôáò êáé ôçò áíäñåßáò (ðâ. ñáø. Ð, óô. 855). Ïé áñ÷áßïé åß÷áí ôçí ðåðïßèçóç üôé ç øõ÷Þ öåýãåé ðåôþíôáò áðü ôï óþìá ôç óôéãìÞ ôïõ èáíÜôïõ, êáé êáôåâáßíåé óôïí ¢äç ìå ôç ìïñöÞ ðôçíïý. Ôï ãåãïíüò üôé ç øõ÷Þ èñçíåß, êáèþò åãêáôáëåßðåé ôï óþìá, áðïäåéêíýåé ôçí áãÜðç ôùí áñ÷áßùí ÅëëÞíùí ãéá ôç æùÞ.

379

Ραψωδία

Χ

στ. 247-394

αφού μας δώκαν οι θεοί να πέσει αυτός ο άνδρας

¸íôïíç åßíáé ç ðßóôç ôùí ïìçñéêþí çñþùí üôé áßôéïé ôçò åðéôõ÷ßáò ôïõò åßíáé ðñùôßóôùò ïé èåïß êáé ìåôÜ ç äéêÞ ôïõò ðñïóðÜèåéá. Èåùñïýóáí üôé ìå ôçí Üìåóç åðÝìâáóç ôùí èåþí óôç æùÞ ôïõò ìðïñïýóáí íá åðéôåõ÷èïýí üëïé ïé óôü÷ïé ôïõò.

386-390 Άκλαυτος, άθαφτος... τον ποθητόν μου φίλον

Áêüìá êáé ìåôÜ ôï öüíï ôïõ ¸êôïñá, äçëáäÞ ôçí ïëïêëÞñùóç ôçò åêäßêçóÞò ôïõ, ï Á÷éëëÝáò ðñÝðåé íá áðïäþóåé ôéò ðñÝðïõóåò ôéìÝò óôï ößëï ôïõ. Õðïóôçñßæåé ìÜëéóôá üôé äåí èá ôïí îå÷Üóåé ðïôÝ, ïýôå üóï åßíáé æùíôáíüò ïýôå áêüìá êé áí ðåèÜíåé. Ç áîßá ôçò öéëßáò ùò õðÝñôáôï áãáèü ôïíßæåôáé ãéá Üëëç ìßá öïñÜ óôïõò óôß÷ïõò áõôïýò. ÅðéðëÝïí, ôï çèéêü ÷ñÝïò íá ôáöåß ìå ôéìÝò ï íåêñüò åßíáé ìßá áðü ôéò óçìáíôéêüôåñåò õðï÷ñåþóåéò ôùí áñ÷áßùí ÅëëÞíùí.

ΗΘΟΓΡΑΦΗΣΗ ΧΑΡΑΚΤΗΡΩΝ ΑΧΙΛΛEΑΣ

ÔõöëùìÝíïò áðü åêäéêçôéêÞ ìáíßá, ï Á÷éëëÝáò åðéäåéêíýåé ìåãÜëç óêëçñüôçôá óôçí ðñïóðÜèåéÜ ôïõ íá óêïôþóåé ôïí ¸êôïñá. Åßíáé Üñéóôïò ãíþóôçò ôçò ðïëåìéêÞò ôÝ÷íçò êáé åêôéìÜ ìå óéãïõñéÜ ôï óçìåßï üðïõ èá ñßîåé ôï äüñõ ôïõ, áöïý ï ïðëéóìüò ôïõ ¸êôïñá åßíáé äéêüò ôïõ êáé îÝñåé ôï áäýíáôï óçìåßï ôçò ðáíïðëßáò ôïõ. Áñíåßôáé ïðïéáäÞðïôå óõìöùíßá ìáæß ôïõ êáé ôï ìßóïò ôïõ áðÝíáíôé óôïí ¸êôïñá îåóðÜ êõñßùò ìåôÜ ôïí ôñáõìáôéóìü ôïõ. Ôïõ äçëþíåé áðåñßöñáóôá üôé üóá ëýôñá êé áí ðñïóöÝñïõí ïé ãïíåßò ôïõ, ôï óþìá ôïõ èá ôï ñßîåé óôá üñíéá êáé ôá óêõëéÜ, ðñïêáëþíôáò ôïõ ìåãÜëï ðüíï áêüìç êáé ôçí ýóôáôç óôéãìÞ ôïõ èáíÜôïõ ôïõ. Óêëçñüò áëëÜ Üîéïò ðïëåìéóôÞò, åêäéêçôéêüò áëëÜ êáé óõíôåôñéììÝíïò ãéá ôï èÜíáôï ôïõ Ðáôñüêëïõ åßíáé ïé ÷áñáêôçñéóìïß ðïõ ìðïñïýí íá áðïäïèïýí óôïí Á÷éëëÝá· êõñéáñ÷åßôáé áðü áíÜìåéêôá óõíáéóèÞìáôá ó’ áõôÞ ôç óêçíÞ: áðü ôç ìéá íéþèåé ìßóïò ãéá ôïí ¸êôïñá êé áðü ôçí Üëëç èëßøç ãéá ôï ÷áìü ôïõ Ðáôñüêëïõ.

257

Ραψωδία

Χ

στ. 247-394

EΚΤΟΡΑΣ

Ï ¸êôïñáò åìöáíßæåôáé ôïëìçñüò êáé ïñìçôéêüò óôç ìÜ÷ç, Üöïâïò ìðñïóôÜ óôç äýíáìç ôïõ Á÷éëëÝá. Åëðßæåé óôç âïÞèåéá ôïõ Äßá, üôáí üìùò áíôéëáìâÜíåôáé ôï äüëéï ðáé÷íßäé ôçò ÁèçíÜò åíáíôßïí ôïõ, ðáñáðïíéÝôáé ðïõ ïé ðñïóôÜôåò èåïß ôçò Ôñïßáò (Äßáò êáé Áðüëëùíáò) ôïí åãêáôÝëåéøáí. Åðéäéþêåé ôïí Ýíäïîï èÜíáôü ôïõ, åíþ ðáñÜëëçëá ôçí ýóôáôç óôéãìÞ óêÝöôåôáé êáé ôïí ðüíï ôùí äéêþí ôïõ áíèñþðùí, áí ôï óþìá ôïõ äåí åðéóôñáöåß íá ôáöåß ìå áîéïðñÝðåéá êáé ôéìÝò. Ãé’, áõôü åðéäéþêåé íá èÝóåé êÜðïéïõò üñïõò óôç ìïíïìá÷ßá ìå ôïí Á÷éëëÝá, ÷ùñßò üìùò áðïôÝëåóìá. ÅíäéáöÝñåôáé éäéáßôåñá ãéá ôçí õóôåñïöçìßá ôïõ, ãé’ áõôü êáé óõìðåñéöÝñåôáé Ýùò ôçí ôåëåõôáßá óôéãìÞ ôçò æùÞò ôïõ üðùò óõìðåñéöåñüôáí óå üëç ôïõ ôç æùÞ: ìå ãåííáéüôçôá, óèÝíïò, áîéïðñÝðåéá êáé áîéïóýíç.

ΠΟΛΙΤΙΣΜΙΚΑ ΣΤΟΙΧΕΙΑ

254-255 Και πρώτ’ ας συμφωνήσουμε και μάρτυρες μεγάλοι / θα ‘ναι οι θεοί…

Ïé áñ÷áßïé ¸ëëçíåò ÷ñçóéìïðïéïýóáí ðÜíôïôå ôç ìáñôõñßá ôùí èåþí ùò åããýçóç ôùí üñêùí ðïõ Ýäéíáí, áöïý ïé èåïß ôéìùñïýóáí óêëçñÜ ôïõò åðßïñêïõò.

317-318 και όπως μες στ’ άστρα προχωρεί λαμπρός ο αποσπερίτης… τ’ αστέρια

Ïé áñ÷áßïé ¸ëëçíåò êáôåß÷áí ãíþóåéò áóôñïíïìßáò, ãé áõôü ãíùñßæïõí ôçí ðáñïõóßá ôïõ Áðïóðåñßôç –ôçò Áöñïäßôçò– óôï íõ÷ôåñéíü ïõñáíü.

340-342 δέξου από τον πατέρα μου… λύτρα χρυσάφι και χαλκόν… τον πεθαμένον 348-352 κανείς την κεφαλήν σου... εξαγοράν

Ïé ãïíåßò ðëÞñùíáí ëýôñá ãéá ôçí åîáãïñÜ ôïõ íåêñïý êáé ôçí åðéóôñïöÞ ôïõ óþìáôüò ôïõ.

258

ΑΙΣΘΗΤΙΚΗ ΑΝΑΛΥΣΗ

(aφηγηματικές τεχνικές – εκφραστικά μέσα) • Ç ôñéôïðñüóùðç ðåñéãñáöéêÞ áöÞãçóç óõíäõÜæåôáé ìå ôï æùíôáíü, ãïñãü êáé óõíáéóèçìáôéêÜ öïñôéóìÝíï äéÜëïãï, ðñïóäßäïíôáò óôï óõãêåêñéìÝíï áðüóðáóìá äéáóôÜóåéò êéíçìáôïãñáöéêÞò ðåñéðÝôåéáò. • Ï ðïéçôÞò Ý÷åé åðéëÝîåé ôéò êáôÜëëçëåò ëÝîåéò ðïõ áðïäßäïõí Üøïãá ôï Þèïò ôùí äýï çñþùí êáé ôçí øõ÷ïëïãéêÞ ôïõò êáôÜóôáóç.

Ραψωδία

Χ

στ. 247-394

Παρομοιώσεις:

(óô. 262-265) «ëåïíôÜñéá êáé Üíèñùðïé ðïôÝ äåí üìïóáí åéñÞíçí, … ôüóï êé åãþ äåí äýíáìáé ðïôÝ íá ó’ áãáðÞóù» / (óô. 308) «ùóÜí áåôüò» / (óô. 317-319) «êáé üðùò… Ýëáìðå» / (óô. 394) «ùóÜí èåüí».

Μεταφορές: (óô. 282) «óôçí øõ÷Þí ôï èÜññïò íá íåêñþóåéò» / (óô. 286) «êé åßèå ïëüâïëç óôá óðëÜ÷íá óïõ íá öèÜóåé» / (óô. 357) «êé åßíáé ç êáñäéÜò óïõ óßäåñï» / (óô. 381) «ôçí ðüëéí ôùí áò æþóïìåí åìåßò ìå ô’ ÜñìáôÜ ìáò». Προσωποποιήσεις:

(óô. 252-253) «ç øõ÷Þ ìïõ èÝëåé / áíôßìá÷á íá óïõ óôçèþ» / (óô. 272) «ç ëüã÷ç óïõ Ý÷åé óöÜîåé» / (óô. 317) «üðùò ìåò óô’ Üóôñá ðñï÷ùñåß ëáìðñüò ï áðïóðåñßôçò» / (óô. 360) «èåíÜ óïõ ðÜñïõí ôçí æùÞí» / (óô. 385) «ôé äéáëïãßóôçêå ôïýôá ç øõ÷Þ ìïõ ôþñá;»

Επίθετα:

(óô. 260) «Üãñéï âëÝììá», «ãñÞãïñïò Ðçëåßäçò» / (óô. 261) «¸êôïñ ìéóçôÝ» / (óô. 268) «áñåôÞí ðïëåìéêÞí» / (óô. 269) «ìá÷çôÞò áíäñåßïò» / (óô. 273) «ìáêñüéóêéïí êïíôÜñé» / (óô. 278) «Üøïãïí Ðçëåßäçí» / (óô. 279) «éóüèåå Ðçëåßäç» / (óô. 281) «ëüãéá óôñïããõëÜ» / (óô. 287) «åëáöñüôåñïí áãþíá» / (óô. 294) «äõíáôÞí öùíÞí» / (óô. 300) «èÜíáôïò êáêüò» / (óô. 301-302) «ìáêñüâïëïò õéüò» / (óô. 308) «áåôüò õøçëïðÝôçò» / (óô. 309) «ìáýñá íÝöç» / (óô. 310) «ëáãüí Üíáíäñïí», «ôñõöåñÜí áñíÜäá» / (óô. 313) «ïñìÞí ðïëÝìïõ áãñßá» / (óô. 314) «åîáßóéá áóðßäá» / (óô. 321) «ôñõöåñüí óþìá» / (óô. 328) «÷áëêïöüñï áêüíôé» / (óô. 340) «óåðôÞí ìçôÝñá» / (óô. 353) «íåêñéêÞ êëßíç» / (óô. 358) «ïñãÞ èåúêÞ» / (óô. 386) «Üêëáõôïò íåêñüò» / (óô. 392) «ðáéÜíá íéêçöüñïí» / (óô. 393) «èåßïí ¸êôïñá».

Εικόνες: (óô. 294-295) «êé Ýóõñå… äåí Þôáí» / (óô. 306-310) «åßðåí áõôÜ… áñíÜäá» / (óô. 367-371) «êáé áöïý ôçí ëüã÷çí… íá ôïí êåíôÞóåé» / (óô. 391-392) «Ôþñá… íéêçöüñïí». Ασύνδετο: (óô. 386) «¢êëáõôïò, Üèáöôïò íåêñüò êåßôåô’ åêåß óôåò ðñýìíåò».

259

Ραψωδία

Χ

στ. 247-394

ΑΠΑΝΤΗΣΕΙΣ

στις ερωτήσεις – θέματα για συζήτηση του σχολικού βιβλίου 1. Ποιες είναι οι προτάσεις του Έκτορα προς τον Αχιλλέα πριν από την έναρξη της σύγκρουσης και τι επικαλείται, για να στηρίξει τις προτάσεις του; Πώς εξηγείτε ψυχολογικά τόσο τις προτάσεις του Έκτορα όσο και την άρνηση του Αχιλλέα να τις δεχθεί; Ï ¸êôïñáò ðñïôåßíåé óôïí Á÷éëëÝá íá óõìöùíÞóïõí üôé ìåôÜ ôç ìïíïìá÷ßá èá óåâáóôåß ï íéêçôÞò ôï óþìá ôïõ íéêçìÝíïõ êáé üôé èá ôï áðïäþóåé óôïõò äéêïýò ôïõ, ãéá íá ôáöåß ìå ôéò ðñÝðïõóåò ôéìÝò. Ç ðñüôáóç áõôÞ ôïõ ¸êôïñá åßíáé êáé øõ÷ïëïãéêÜ êáé ïõóéáóôéêÜ äéêáéïëïãçìÝíç· ôï ßäéï êáé ç Üñíçóç ôïõ Á÷éëëÝá. Ï ¸êôïñáò åßíáé áðïöáóéóìÝíïò íá ìïíïìá÷Þóåé ìå ôïí Á÷éëëÝá, áêüìç êé áí óôï âÜèïò îÝñåé üôé èá ðåèÜíåé. Åßíáé ëïãéêü, üìùò, íá ðåñéìÝíåé üôé ï ïñãéóìÝíïò Á÷éëëÝáò ðïõ Ý÷åé áðÝíáíôß ôïõ, óå ðåñßðôùóç ðïõ ôïí óêïôþóåé, èá èåëÞóåé íá åêôïíþóåé ôçí ïäýíç ôïõ ãéá ôïí áãáðçìÝíï ößëï ôïõ åðÜíù óôï óþìá ôïõ. Åßíáé ëïãéêü íá èÝëåé ï ¸êôïñáò íá áðïöýãåé ôçí åêäéêçôéêÞ ìáíßá ôïõ Á÷éëëÝá ìåôÜ èÜíáôïí. Èá ëÝãáìå, âÝâáéá, üôé ç ðñüôáóÞ ôïõ áõôÞ ìáñôõñÜ, ßóùò, ìéá çôôïðÜèåéá êáé Ýíá öüâï ãéá ôçí åðåñ÷üìåíç óýãêñïõóç. Áðü ôçí Üëëç ðëåõñÜ, ï Á÷éëëÝáò Ý÷åé áõôÞ ôç óôéãìÞ óôï ìõáëü ôïõ ìüíï ôçí åêäßêçóç· áõôÞ ôïõ ç åêäéêçôéêÞ ìáíßá ôïý äßíåé êáé ôç óéãïõñéÜ ãéá ôç íßêç ôïõ.

2. Αφού χωρίσετε σε ενότητες τη σκηνή της μονομαχίας με κριτήριο τη γνώση (ή την άγνοια) του Έκτορα, να περιγράψετε με λεπτομέρειες κάθε φάση χωριστά, προσέχοντας τους λόγους και τις κινήσεις των αντιπάλων, τα όπλα που χρησιμοποιούνται, τα χτυπήματα κ.λπ. Ποιο σημάδι οδηγεί, τελικά, τον Έκτορα στη συνειδητοποίηση της κατάστασής του;

260

Áðü ôï óô. 273 áñ÷ßæåé ç êáíïíéêÞ ìïíïìá÷ßá. ¸ùò ôï óô. 295 ï ¸êôïñáò íïìßæåé üôé Ý÷åé äßðëá ôïõ ôïí Äçßöïâï êáé äåí ìïéÜæåé íá Ý÷åé êáôáëÜâåé ôçí Þôôá ôïõ ðïõ åßíáé ðñïáðïöáóéóìÝíç áðü ôç Ìïßñá. ÁìÝóùò ìåôÜ, üìùò, Ýùò êáé ôï óô. 305, ï ¸êôïñáò óõíåéäçôïðïéåß üôé ôï ôÝëïò ôïõ åßíáé êïíôÜ êáé óêÝöôåôáé íá ðïëåìÞóåé ãåííáßá, ãéá íá êåñäßóåé ôçí õóôåñïöçìßá ôïõ (Ýùò óô. 336). ¼ôáí êáôáëáâáßíåé êáé ôçí áðÜôç ôïõ Äçßöïâïõ, åßíáé ðéá óßãïõñïò üôé èá çôôçèåß áðü ôïí Á÷éëëÝá.

Áñ÷éêÜ ï Á÷éëëÝáò ñß÷íåé Ýíá ÷Üëêéíï êïíôÜñé åíáíôßïí ôïõ ¸êôïñá, ï ïðïßïò ôï áðïöåýãåé êáé áìÝóùò åéñùíåýåôáé ôïí Á÷áéü Þñùá ãéá ôçí áóôï÷ßá ôïõ. Ç äéêÞ ôïõ áíôßóôïé÷ç ðñïóðÜèåéá êáôáëÞãåé åðÜíù óôçí áóðßäá ôïõ Á÷éëëÝá. Óôç óõíÝ÷åéá ï ¸êôïñáò æçôÜåé äåýôåñï êïíôÜñé áðü ôïí Äçßöïâï, áëëÜ áõôüò äåí âñßóêåôáé êïíôÜ ôïõ. ÏñìÜåé ìå ôï îßöïò ôïõ åíáíôßïí ôïõ Á÷éëëÝá, åêåßíïò, üìùò, ôïí ëïã÷ßæåé óôïí ôñÜ÷çëï.

Ραψωδία

Χ

στ. 247-394

3. Με ποιον τρόπο ο ποιητής μάς πληροφορεί για το θάνατο του Αχιλλέα, αν και αυτός δεν συμβαίνει στη διάρκεια του ιλιαδικού έπους (πβ. και Τ 415-417, Φ 277); Ï ðïéçôÞò ìÜò ðëçñïöïñåß ãéá ôï èÜíáôï ôïõ Á÷éëëÝá: á) ìå ôá ëüãéá ôïõ ¸êôïñá (× 358-360): «åìðñüóèåí ôùí Óêáéþí Ðõëþí ï ÁëÝîáíäñïò êáé ï Öïßâïò / èåíÜ óïõ ðÜñïõí ôç æùÞ, åîáßóéå ðïëÝìáñ÷å», â) ìå ôç âåâáéüôçôá ðïõ åêöñÜæåé ï ßäéïò ï Á÷éëëÝáò ãéá ôï ìÝëëïí ôïõ (× 365-366): «ÐÞãáéíå êé åãþ êáñôåñþ ôçí þñáí ôïõ èáíÜôïõ / ðïõ ï Æåõò êé ïé Üëëïé áèÜíáôïé ãéá ìå è’ áðïöáóßóïõí», ã) ìå ôçí ðñïöçôåßá ôïõ áëüãïõ ôïõ, ôïõ ÎÜíèïõ (Ô 415-417), êáé ä) ìå ôçí ðñïåéäïðïßçóç ôçò ÈÝôéäáò, üðùò ìåôáöÝñåôáé áðü ôïí Á÷éëëÝá ôçí þñá ðïõ êéíäõíåýåé áðü ôá öïõóêùìÝíá íåñÜ ôïõ ÓêÜìáíäñïõ (Ö 277).

4. Να συγκρίνετε τον τρόπο με το οποίο ο ποιητής παρουσίασε το θάνατο του Πάτροκλου με το θάνατο του Έκτορα, επισημαίνοντας ομοιότητες και διαφορές, αλλά και συνδέοντας τα δύο αυτά γεγονότα με το θάνατο του Αχιλλέα. Να δικαιολογήσετε με λίγα λόγια τις παρατηρήσεις και τα συμπεράσματά σας. ÂáóéêÞ ïìïéüôçôá ôïõ èáíÜôïõ ôùí äýï çñþùí åßíáé ï êáèïñéóôéêüò ñüëïò ôùí èåþí, ôïõ Áðüëëùíá êáé ôçò ÁèçíÜò· ïé èåïß, åðßóçò, äñïõí ìå äüëéï ôñüðï ëßãï ðñéí åõíïÞóïõí ôï èÜíáôï êáé ôùí äõï çñþùí. ÅðéðëÝïí, ëßãï ðñéí îåøõ÷Þóåé ï çôôçìÝíïò óõæçôÜåé ìå ôï íéêçôÞ êáé, ìÜëéóôá, ðñïâëÝðåé ôï èÜíáôü ôïõ. Áêüìç, êáé ïé äýï íéêçôÝò êáõ÷þíôáé êáé äéáâåâáéþíïõí üôé äåí èá óåâáóôïýí ôï óþìá ôïõ áíôéðÜëïõ ôïõò. Êáé ìéá ëåðôïìÝñåéá óçìáäéáêÞ: êáé óôéò äýï ðåñéðôþóåéò ï çôôçìÝíïò öïñÜåé ôá üðëá ôïõ Á÷éëëÝá.

5. Αφού λάβετε υπόψη σας όλη τη ραψωδία Χ (βλ. και Περιληπτική αναδιήγηση), να γράψετε ποιες σκηνές της ραψωδίας αναγνωρίζετε στο ποίημα του Κ.Π. Καβάφη «Τρώες» (βλ. Παράλληλο κείμενο). Ποιος παίζει το

261

Ραψωδία

Χ

στ. 247-394

ρόλο του Έκτορα στο ποίημα του Καβάφη; Τι πετυχαίνει με αυτή την αλλαγή ο Αλεξανδρινός ποιητής; Να δικαιολογήσετε τις απόψεις σας με στοιχεία από τα δύο κείμενα. Óå áõôü ôï ðïßçìá ï ÊáâÜöçò ìéëÜåé óáí íá åßíáé ï ¸êôïñáò, êáèéóôþíôáò ôïí, ïõóéáóôéêÜ, Ýíá óýìâïëï äéá÷ñïíéêü. Áíáãíùñßæïõìå óôï ðïßçìá ôéò åîÞò óêçíÝò ôçò ñáøùäßáò ×: • ôçí åêðëÞñùóç ôçò «âïõëÞò» ôïõ Äßá êáé ôçí áñ÷Þ ôïõ ôÝëïõò ãéá ôïõò Ôñþåò, • ôçí áíáìïíÞ ôïõ ¸êôïñá Ýîù áðü ôá ôåß÷ç ôçò Ôñïßáò ãéá ôç ìïíïìá÷ßá ôïõ ìå ôïí Á÷éëëÝá, • ôç öõãÞ, óôçí ïðïßá ôñÝðåôáé, êáé ôï ôñÝîéìï ôùí äýï çñþùí ãýñù áðü ôá ôåß÷ç, êáé, ôÝëïò, • ôïõò èñÞíïõò ôïõ ÐñéÜìïõ êáé ôçò ÅêÜâçò ðñéí áðü ôï èÜíáôï ôïõ ¸êôïñá.

6. Αφού μελετήσετε το εποπτικό υλικό που συνοδεύει την ενότητα: α) Να επισημάνετε τι ήθελε, κατά τη γνώμη σας, ο κάθε καλλιτέχνης να προβάλει. […] Óôçí åéêüíá 35 ç óýãêñïõóç ôùí äýï çñþùí, ôïõ ¸êôïñá êáé ôïõ Á÷éëëÝá, áðïäßäåôáé ìå æùíôÜíéá êáé äñáìáôéêüôçôá. Ç åéêüíá 36 áðåéêïíßæåé Üëëï Ýíá óôéãìéüôõðï ôçò ìïíïìá÷ßáò êáé áðïðíÝåé ìéá áßóèçóç ïñãÞò åê ìÝñïõò ôïõ Á÷éëëÝá êáé ìéá óõóôïëÞ, áëëÜ ü÷é åãêáôÜëåéøç åê ìÝñïõò ôïõ ¸êôïñá. Ç åéêüíá 37 ÷áñáêôçñßæåôáé áðü ôç ëåðôïìÝñåéá ôçò áðåéêüíéóçò ìå Ýíá ðïëý åíäéáöÝñïí öüíôï: ôïõò óõíôñüöïõò êáé ôïõò óõããåíåßò ðïõ ðáñáêïëïõèïýí ìå áãùíßá. ¸ôóé, ç ôïé÷ïãñáößá áõôÞ êáèßóôáôáé áêüìç ðéï èåáôñéêÞ. Ç åéêüíá 38 áðïäßäåé áñêåôÜ ðåéóôéêÜ ôïí êïìðáóìü ôïõ Á÷éëëÝá, ðïõ Ý÷åé óõìðáñáóôÜôç ôç èåÜ ÁèçíÜ. Ç åéêüíá 39 óõíäõÜæåé ôï èñÞíï ìå ôçí áôßìùóç ôïõ íåêñïý.

262

ΑΠΑΝΤΗΣΗ

στη διαθεματική δραστηριότητα – σχέδιο εργασίας του σχολικού βιβλίου

Ραψωδία

Χ

στ. 247-394

Α) Αφού μελετήσετε προσεκτικά την περιγραφή της μονομαχίας Αχιλλέα – Έκτορα, να τη συγκρίνετε με τις μονομαχίες που συναντήσατε σε προηγούμενες ραψωδίες (Μενέλαου – Πάρη) στο Γ, Αίαντα – Έκτορα στο Η και Γλαύκου – Διομήδη στο Ζ) και να σημειώσετε: α) τις προετοιμασίες και γενικά όσα προηγούνται από κάθε αγώνα, β) τις φάσεις του κάθε αγώνα, γ) τα χτυπήματα του ενός εναντίον του άλλου, δ) τα όπλα (αμυντικά, επιθετικά) που χρησιμοποιούνται σε κάθε περίπτωση, ε) τον τρόπο με τον οποίο λήγει κάθε αναμέτρηση, επιμένοντας κάθε φορά στις διαφορές και σημειώνοντας τις ομοιότητες που παρατηρείτε. [...] Á) á) Áñ÷éêÜ, óôéò åðßóçìåò ìïíïìá÷ßåò üëïé ïé óôñáôéþôåò êÜèïíôáé êáé ðåñéìÝíïõí ôïõò äýï ìïíïìÜ÷ïõò íá åìöáíéóôïýí. Åêåßíïé Ýñ÷ïíôáé ìå åðéâëçôéêü ôñüðï êáé ðáßñíïõí èÝóç, ãéá íá áñ÷ßóïõí ôïí «áãþíá ëüãùí», ôçí áíôáëëáãÞ ðñïêëÞóåùí, ãéá íá êÜìøïõí ôï çèéêü ôïõ áíôéðÜëïõ ôïõò. Áõôü ôï ôõðéêü êïììÜôé ôï óõíáíôÜìå ìüíï óôç ìïíïìá÷ßá Áßáíôá – ¸êôïñá. â) Óôç ìïíïìá÷ßá ÌåíÝëáïõ – ÐÜñç ïé Þñùåò ñß÷íïõí ðñþôá êïíôÜñéá áðü áðüóôáóç, óôç óõíÝ÷åéá åðéôßèåíôáé ìå îßöç, ìåôÜ ìÜ÷ïíôáé ìå ôá ÷Ýñéá êáé óôï ôÝëïò ìå êïíôÜñé óôï ÷Ýñé. Ï Áßáíôáò ìå ôïí ¸êôïñá îåêéíïýí ìå ôïí áãþíá ëüãùí, óôç óõíÝ÷åéá ñß÷íïõí êïíôÜñéá áðü áðüóôáóç êáé ìåôÜ áðü êïíôÜ êáé óôï ôÝëïò åêóöåíäïíßæïõí âñÜ÷ïõò. Óôç ìïíïìá÷ßá ¸êôïñá – Á÷éëëÝá õðÜñ÷åé ðÜëé áãþíáò ëüãùí óôçí áñ÷Þ, ìåôÜ ñßøç êïíôáñéþí áðü ìáêñéÜ, óýãêñïõóç ìå îßöïò êáé ëüã÷ç áðü êïíôÜ êáé óôï ôÝëïò ðÜëé áíôáëëáãÞ ëüãùí. ã)-ä)-å) Âë. ôéò ðåñéëçðôéêÝò áðïäüóåéò. ÂáóéêÞ ôõðïëïãßá ôçò åðéêÞò ìïíïìá÷ßáò èá ìðïñïýóå íá èåùñçèåß ç åîÞò: • Ç åðéâëçôéêÞ åìöÜíéóç ôùí áíôéðÜëùí, • Ç áíôáëëáãÞ ëüãùí, • Ç áíôáëëáãÞ âïëþí ðñþôá áðü áðüóôáóç êáé ýóôåñá áðü êïíôÜ, • Ç ïëïêëÞñùóç: áí äåí õðÜñîåé íéêçôÞò, ïé áíôßðáëïé áíôáëëÜóóïõí äþñá· áí êÜðïéïò óêïôùèåß, ï íéêçôÞò ðáßñíåé ôá üðëá ôïõ.

263

Ἇθλα ἐπὶ Πατρόκλῳ

Αθλητικοί αγώνες προς τιμήν του Πάτροκλου

• Ïé Ìõñìéäüíåò èñçíïýí ôïí ÐÜôñïêëï· ï Á÷éëëÝáò áðåõèýíåôáé óôï íåêñü êáé ôïõ ëÝåé üôé èá ðáñáäþóåé óôá óêõëéÜ ôï óþìá ôïõ ¸êôïñá. ÌðñïóôÜ óôç íåêñéêÞ ðõñÜ ôïõ Ðáôñüêëïõ, õðüó÷åôáé íá óöÜîåé äþäåêá áñ÷ïíôüðïõëá ôùí Ôñþùí. • Ï Á÷éëëÝáò èñçíåß ôïí ÐÜôñïêëï óôçí áêñïãéáëéÜ êáé, üôáí ôïí ðáßñíåé ï ýðíïò áðü ôçí êïýñáóç, åìöáíßæåôáé ìðñïóôÜ ôïõ ï ÐÜôñïêëïò, ôïí ðáñáêáëåß íá ôïí èÜøåé ôï óõíôïìüôåñï êáé ôïí ðñïåéäïðïéåß êáé ãéá ôï äéêü ôïõ èÜíáôï. • Ïé Á÷áéïß åôïéìÜæïõí ôçí ðõñÜ ôïõ Ðáôñüêëïõ êáé ðñïóöÝñïõí íåêñéêÝò èõóßåò. • Ï Á÷éëëÝáò ïñãáíþíåé áèëçôéêïýò áãþíåò ðñïò ôéìÞí ôïõ Ðáôñüêëïõ.

ΤΟΠΟΣ: το στρατόπεδο και τα καράβια των Αχαιών ΧΡΟΝΟΣ: α) στ. 1-108: 27η ημέρα της Ιλιάδας (ειδικότερα ο στ. 61 αναφέρεται στη νύχτα μεταξύ της 27ης και 28ης ημέρας), β) στ. 109-225: 28η ημέρα, γ) στ. 226-897: 29η ημέρα της Ιλιάδας ΠΡΟΣΩΠΑ: Αχιλλέας, φάντασμα Πατρόκλου, Νέστορας, Αγαμέμνονας, οι δύο Αίαντες, Μενέλαος, Επείος, Μηριόνης, Εύμηλος, Ιδομενέας, Οδυσσέας, Αντίλοχος, Πολυποίτης, Τεύκρος, Διομήδης (Αχαιοί) - Απόλλωνας, Αθηνά (θεοί)

Ραψωδία Ψ

ΒΑΣΙΚΑ ΣΗΜΕΙΑ

265

Ἕκτορος Λύτρα

ΤΟΠΟΣ: το στρατόπεδο των Αχαιών (η σκηνή του Αχιλλέα), το ανάκτορο του Πριάμου, τα ανάκτορα του Ολύμπου, η σπηλιά της Θέτιδας στη θάλασσα ΧΡΟΝΟΣ: α) στ. 1-30: 29 η ημέρα, β) στ. 31-694: 41 η ημέρα, γ) στ. 695-785: 42 η ημέρα, δ) στ. 786-805: 50 ή ημέρα της Ιλιάδας. ΠΡΟΣΩΠΑ: Αχιλλέας, Αυτομέδοντας, Άλκιμος (Αχαιοί) – Πρίαμος, Εκάβη, Ιδαίος, Κασσάντρα, Ανδρομάχη, Ελένη (Τρώες) – Δίας, Απόλλωνας, Ήρα, Ίριδα, Θέτιδα, Αθηνά, Ερμής (θεοί)

Ραψωδία Ω

Λύτρα για τον Έκτορα

Ραψωδία

Ω

στ. 1-467

ΠΕΡΙΛΗΨΗ

268

στ. 1-467

Ï Á÷éëëÝáò îáãñõðíÜåé óêåðôüìåíïò ôï ößëï ôïõ êáé èñçíþíôáò áêüìá ãéá ôï ÷áìü ôïõ. Ôéò åðüìåíåò çìÝñåò æåýåé ô’ Üëïãá óôï Üñìá ôïõ êáé óÝñíåé ôïí ¸êôïñá ôñåéò öïñÝò ãýñù áðü ôïí ôÜöï ôïõ ÐÜôñïêëïõ. Ï Áðüëëùíáò ðñïóôáôåýåé ôï óþìá ôïõ íåêñïý áðü ôç öèïñÜ. ÊÜðïéïé èåïß ðñïôñÝðïõí ôïí ÅñìÞ íá êëÝøåé ôï ëåßøáíï· áíôéäñïýí ç ¹ñá, ç ÁèçíÜ êáé ï Ðïóåéäþíáò. Ôç äùäÝêáôç ìÝñá ï Áðüëëùíáò áíôéäñÜåé Ýíôïíá êáé ìáëþíåé ìå ôçí ¹ñá. Ï Äßáò óôÝëíåé ôçí ºñéäá íá öÝñåé ôç ÈÝôéäá. ¼ôáí Ýñ÷åôáé ç ÈÝôéò, ï Äßáò ôç óõìâïõëåýåé íá ìåôáöÝñåé óôï ãéï ôçò üôé ïé èåïß äåí åßíáé åõ÷áñéóôçìÝíïé ìå ôç óõìðåñéöïñÜ ôïõ êáé ôçí ÜñíçóÞ ôïõ íá åðéóôñÝøåé ôï íåêñü óôïõò äéêïýò ôïõ. Ôçò ëÝåé åðßóçò üôé èá óôåßëåé ôçí ºñéäá óôïí Ðñßáìï, ìå ôï ìÞíõìá íá ðñïóöÝñåé ëýôñá óôïí Á÷éëëÝá ãéá íá ðÜñåé ðßóù ôï ëåßøáíï ôïõ ãéïõ ôïõ. Ç ÈÝôéò ìåôáöÝñåé áìÝóùò ôï èåúêü ìÞíõìá óôïí Á÷éëëÝá êé åêåßíïò ôï äÝ÷åôáé. Óôï ìåôáîý, ç ºñéò äßíåé óôïí Ðñßáìï ôï ìÞíõìá ôïõ Äßá: íá ðÜåé ìå ëýôñá óôïí Á÷éëëÝá êáé íá æçôÞóåé ôï óþìá ôïõ ãéïõ ôïõ êáé íá ìç öïâçèåß, ãéáôß èá Ý÷åé êïíôÜ ôïõ ôïí ÅñìÞ. Ï Ðñßáìïò åíçìåñþíåé ôçí ÅêÜâç, ç ïðïßá ðñïóðáèåß íá ôïí åìðïäßóåé. ÐñïóôÜæåé ôïõò ãéïõò ôïõ íá öïñôþóïõí ôá äþñá óôçí Üìáîá êáé êÜíåé óðïíäÝò óôïí Äßá, æçôþíôáò ôïõ ïéùíü. Åêåßíïò áíôáðïêñßíåôáé êáé ôïõ óôÝëíåé áìÝóùò Ýíá ìáýñï áåôü, ðïõ êÜíåé ìåñéêÝò âüëôåò ðÜíù áðü ôï êÜóôñï· áìÝóùò ìåôÜ ÷Üíåôáé. Ï Ðñßáìïò îåêéíÜåé ãéá ôï á÷áúêü óôñáôüðåäï ìå ôïí Éäáßï íá ïäçãåß ôçí Üìáîá. Ïé äéêïß ôïõ ôïí óõíïäåýïõí ìÝ÷ñé ôç ìÝóç ôïõ êÜìðïõ, ìå èñÞíïõò. ¼ôáí ç óõíïäåßá åðéóôñÝöåé óôçí ðüëç, ï Äßáò óôÝëíåé êïíôÜ óôïõò äýï ãÝñïíôåò ôïí ÅñìÞ. ¸÷ïíôáò ðÜñåé ôç ìïñöÞ íåáñïý áñ÷ïíôüðïõëïõ, ï èåüò óõíáíôÜåé ôïí Éäáßï êáé ôïí Ðñßáìï óôï ðïôÜìé, ôïõò óõóôÞíåôáé ùò áêüëïõèïò ôïõ Á÷éëëÝá êáé ôïõò ïäçãåß ìå áóöÜëåéá ìÝ÷ñé ôçí á÷áúêÞ ôÜöñï. Åêåß, âõèßæåé óôïí ýðíï ôïõò öñïõñïýò, êáé áíïßãåé ôéò ðýëåò. ÖÝñíåé ôïõò ðñïóôáôåõüìåíïýò ôïõ óôç óêçíÞ ôïõ Á÷éëëÝá, áðïêáëýðôåé óôïí Ðñßáìï ôçí ôáõôüôçôÜ ôïõ êáé áðï÷ùñåß.

Ραψωδία

Ραψωδία Ω 468-677

Ω

στ. 468-677

Η συνάντηση Πρίαμου και Αχιλλέα

Τόπος

Πρόσωπα

Ç óêçíÞ ôïõ Á÷éëëÝá

Ðñßáìïò, Á÷éëëÝáò

Χρόνος

41ç ðñïò 42ç çìÝñá ôçò ÉëéÜäáò

ΠΕΡΙΛΗΠΤΙΚΉ ΑΝΑΔΙΉΓΗΣΗ

Ï

ÅñìÞò áöÞíåé ôïí Ðñßáìï êáé ôïí Éäáßï Ýîù áðü ôç óêçíÞ ôïõ Á÷éëëÝá êé åðéóôñÝöåé óôïí ¼ëõìðï. Ï Ðñßáìïò ìðáßíåé óôç óêçíÞ êáé, ÷ùñßò íá ôïí áíôéëçöèåß êáíåßò, ðëçóéÜæåé ôïí Á÷éëëÝá, ôïõ áãêáëéÜæåé ôá ãüíáôá êáé ôïí éêåôåýåé íá ôïí ëõðçèåß êáé íá ôïõ äþóåé, Ýíáíôé ëýôñùí, ôï óþìá ôïõ ãéïõ ôïõ. Ï Á÷éëëÝáò óõãêéíåßôáé êáé îåóðÜåé óå ëõãìïýò ìáæß ìå ôï ãÝñïíôá. ¾óôåñá ðñïóðáèåß íá ðáñçãïñÞóåé ôïí Ðñßáìï êáé ôïõ ëÝåé íá çóõ÷Üóåé. Åêåßíïò áñíåßôáé êáé æçôÜåé íá ôïõ äïèåß áìÝóùò ôï óþìá ôïõ ¸êôïñá. Ï Á÷éëëÝáò áãñéåýåé êáé ôïí áíáãêÜæåé íá õðáêïýóåé. Ìáæß ìå ôïí ÁõôïìÝäïíôá êáé ôïí ¢ëêéìï, ï Á÷éëëÝáò öñïíôßæåé ãéá ôçí åôïéìáóßá ôïõ íåêñïý. Óôç óõíÝ÷åéá ï Ðçëåßäçò åðéóôñÝöåé óôç óêçíÞ, åíçìåñþíåé ôïí Ðñßáìï êáé ôïí êáëåß íá äåéðíÞóïõí. ÌåôÜ ôï äåßðíï, êé áöïý ðñþôá ï Ðñßáìïò åîáóöáëßóåé áðü ôïí Á÷éëëÝá áíáêù÷Þ ãéá Ýíôåêá çìÝñåò, ðñïêåéìÝíïõ íá èÜøåé ôïí ¸êôïñá ìå üëåò ôéò ôéìÝò, üëïé áðïóýñïíôáé ãéá ýðíï.

Υποενότητες – Πλαγιότιτλοι α) στ. 468-506: Ο Πρίαμος έρχεται στη σκηνή του Αχιλλέα και τον ικετεύει. β) στ. 507-551: Ο Αχιλλέας συγκινείται και παρηγορεί τον Πρίαμο. γ) στ. 552-595: Η περιποίηση και η προετοιμασία του σώματος

του Έκτορα. δ) στ. 596-633: Το δείπνο του Αχιλλέα και του Πριάμου. ε) στ. 634-677: Ο Αχιλλέας υπόσχεται στον Πρίαμο ότι θα γίνει η ανακωχή για την ταφή του Έκτορα και αποσύρονται για ύπνο.

269

ΛΕΞΙΛΟΓΙΚΑ

Ραψωδία

Ω

στ. 468-677

469 473 474

476 478 480 483 486

487 491 496 497 498 499 502 509

–

ΠΡΑΓΜΑΤΟΛΟΓΙΚΑ

ξεπεζεύει: êáôåâáßíåé áðü ôï Üëïãï. Αυτομέδων: Ãéïò ôïõ Äéþñç, áðü ôç

Óêýñï. ¹ôáí éððïêüìïò

ôïõ Á÷éëëÝá.

ότ’ είχε αποδειπνήσει: ìüëéò åß÷å ôåëåéþóåé ôï äåßðíï ôïõ. ÌåôÜ ôï èÜíáôï ôïõ ÐÜôñïêëïõ ï Á÷éëëÝáò åß÷å åðéâÜëåé óôïí åáõôü ôïõ íçóôåßá ùò Ýíäåéîç ðÝíèïõò. ÌåôÜ ôçí åðÝìâáóç, üìùò, ôçò ÈÝôéäáò óôïõò óôß÷ïõò Ù 126-132 Ýðáøå ôç íçóôåßá êáé, üðùò ðáñáôçñïýìå, Ýôñùãå êáíïíéêÜ. χωρίς να τον νοήσει: ÷ùñßò íá ôïí áíôéëçöèåß. τ’ ανδροφόνα χέρια: ôá ÷Ýñéá ðïõ óêüôùóáí ðïëëïýò Üíäñåò. πάνερμος: ÷ôõðçìÝíïò áðü ìåãÜëç óõìöïñÜ. τον θείον: Ï Ðñßáìïò ðáñïõóéÜæåôáé ìå åíôõðùóéáêÞ ìïñöÞ êáé åìöÜíéóç óôá ìÜôéá ôïõ Á÷éëëÝá, ãé’ áõôü ðñïêáëåß ôçí Ýêðëçîç ôïõ Ðçëåßäç. ισόθεε Πηλείδη: Ï Ðñßáìïò áðïäßäåé áõôüí ôïí ôéìçôéêü ÷áñáêôçñéóìü óôïí Á÷éëëÝá, ãéá íá ôïí ðéÝóåé øõ÷ïëïãéêÜ êáé íá áðïäå÷ôåß ôçí éêåóßá ôïõ. ×ñçóéìïðïéþíôáò ôï åðßèåôï «éóüèåïò» åîïìïéþíåé ôïí Á÷éëëÝá ìå èåü, ãéá íá ôïõ õðåíèõìßóåé üôé üëïé ïé èåïß äåß÷íïõí åýíïéá êáé Ýëåïò óôïõò éêÝôåò. το έρμο γήρας ήβρε: ãÝñáóå. ολοκαιρίς: óõíÝ÷åéá, êÜèå ìÝñá. από μια γαστέρα: áðü ìéá êïéëéÜ, äçëáäÞ áðü ôçí ßäéá ìçôÝñá. τα επίλοιπα: ôá õðüëïéðá. μόσφαξ’ ο Άρης: Ï Ðñßáìïò äåí èÝëåé íá åîïñãßóåé ôïí Á÷éëëÝá öïñôþíïíôÜò ôïõ ôïõò öüíïõò ôùí ãéùí ôïõ, ãé’ áõôü ôïõò áðïäßäåé óôïí ¢ñç, ôï èåü ôïõ ðïëÝìïõ. προτώρα: ðñéí áðü ëßãï. με πλήθια λύτρα: ìå ðëÞèïò ëýôñùí. τον άμπωσεν αγάλι: ôïí Ýóðñùîå ìáëáêÜ. Ç êßíçóç áõôÞ ôïõ Á÷éëëÝá ìáñôõñÜ ôç óõíáéóèçìáôéêÞ öüñôéóÞ ôïõ. ÊáíïíéêÜ, ìåôÜ ôçí éêåóßá ï Þñùáò èá Ýðñåðå íá ðéÜóåé ôï ÷Ýñé ôïõ éêÝôç êáé íá ôïí âÜëåé íá êáèßóåé, áëëÜ áõôü èá ôï êÜíåé áñãüôåñá.

515-516 και σήκωσε απ’ το χέρι τον γέροντα: 517 527

270

544

Ç ÷åéñïíïìßá áõôÞ äåß÷íåé üôé ï Á÷éëëÝáò áðïäÝ÷åôáé ôçí éêåóßá ôïõ Ðñßáìïõ. τωόντι: ðñÜãìáôé. πιθάρια δυο σιμά του: Ìå ôçí áëëçãïñéêÞ áõôÞ áöÞãçóç ï Á÷éëëÝáò ðñïóðáèåß íá ðáñçãïñÞóåé ôïí äõóôõ÷Þ Ðñßáìï. στου Μάκαρος τη χώραν: Ï ÌÜêáñ Þôáí, óýìöùíá ìå ôï ìýèï, ï ðñþôïò ïéêéóôÞò ôçò ËÝóâïõ.

545

στην Λέσβον, στον Ελλήσποντον κι επάνω στην Φρυγίαν: Ôï âáóßëåéï ôïõ ÐñéÜìïõ óõíüñåõå íüôéá ìå ôç ËÝóâï,

549 559

ας μην τήκεται: áò ìç öèåßñåôáé, áò ìç ðëçãþíåôáé. με άγριο βλέμμ΄ απάντησε: Ï Á÷éëëÝáò äåí Ý÷åé

608

612

áíáôïëéêÜ ìå ôç Öñõãßá êáé âïñåéïäõôéêÜ ìå ôïí ÅëëÞóðïíôï.

áêüìç áðïöáóßóåé áí èá éêáíïðïéÞóåé ôï áßôçìá ôïõ ÐñéÜìïõ, ãéáôß êõñéåýåôáé áðü áëëçëïóõãêñïõüìåíá óõíáéóèÞìáôá: ôï ìßóïò ôïõ ãéá ôïí ¸êôïñá, ðïõ óêüôùóå ôïí ÐÜôñïêëï, êáé ôç ëýðç êáé ôï óåâáóìü ðïõ áéóèÜíåôáé áðÝíáíôé óôï ãÝñï Ðñßáìï (ðâ. êáé óô. 568-572, 585-586). ότι με την καλήν Λητώ ισώνετο η Νιόβη: ãéáôß ç Íéüâç ðñïóðáèïýóå íá ìïéÜóåé óôç Ëçôþ, êáé ðëÞñùóå áõôÞ ôçí áëáæïíéêÞ óõìðåñéöïñÜ ôçò. Ç Íéüâç åß÷å áðïêôÞóåé ìå ôïí Áìößïíá, ôï âáóéëéÜ ôùí Èçâþí, äþäåêá ðáéäéÜ. ¼ôáí õðåñçöáíåýôçêå üôé ôá ðáéäéÜ ôçò Þôáí êáëýôåñá áðü áõôÜ ôçò Ëçôþò, ï Áðüëëùíáò êáé ç ¢ñôåìéò, ðáéäéÜ ôçò Ëçôþò, ôá óêüôùóáí. Ç Íéüâç ôüôå êáôÝöõãå óôï Óßðõëï ôçò Öñõãßáò êáé ðáñáêÜëåóå ôïí Äßá íá ôç ìåôáìïñöþóåé óå ðÝôñá, üðùò êé Ýãéíå. ότι τους λαούς ελίθωσεν ο Δίας: åðåéäÞ ï Äßáò óêëÞñõíå ôçí øõ÷Þ ôïõò, ôïõò Ýêáíå áíÜëãçôïõò êáé äåí ìðïñïýóáí íá èÜøïõí ôïõò íåêñïýò. στο δάκρ’ απόκαμε: åîáíôëÞèçêå áðü ôï êëÜìá.

Ραψωδία

Ω

στ. 468-677

614 615-617 στου Σιπύλου... στες άκρες του Αχελώου:

627 631 632 634 641 656

Ðñïóäéïñßæåôáé ç ãåùãñáöéêÞ èÝóç ôçò Ëõäßáò: ï Óßðõëïò Þôáí âïõíü ôçò Ëõäßáò, ÂÁ ôçò Óìýñíçò, êáé ï Á÷åëþïò ðïôÜìé ðïõ ðÞãáæå óôï üñïò Óßðõëï êáé ÷õíüôáí óôïí êüëðï ôçò Óìýñíçò. Ç Íéüâç, ìåôÜ ôï èÜíáôï ôùí ðáéäéþí ôçò, åðÝóôñåøå óôçí ðáôñßäá ôçò, ôç Ëõäßá. μέσα στα ωραία κάνιστρα: êáëÜèéá ðëáôéÜ. την πλάση: ôç óùìáôéêÞ äéÜðëáóç. την ειδή: ôçí üøç ôïõ ðñïóþðïõ, ôçí ïìïñöéÜ. `αντικοιτάζονται: êïéôÜæåé ï Ýíáò ôïí Üëëïí. ημέρα νύκτα στης αυλής την λάσπην κυλισμένος: Áðü ôç ìåãÜëç ôïõ èëßøç ï Ðñßáìïò êõëéüôáí óôç ëÜóðç. Ç ðñÜîç áõôÞ Þôáí Ýíäåéîç ðÝíèïõò.

και του νεκρού τη λύτρωσιν μην τύχει ν’ αντισκόψει:

ìç ôý÷åé êáé äéáêüøåé ôç ëýôñùóç ôçò óïñïý ôïõ ¸êôïñá. Áí áíôéëáìâáíüôáí ï ÁãáìÝìíùí ôçí ðáñïõóßá ôïõ ÐñéÜìïõ óôï óôñáôüðåäï, ôï ðéèáíüôåñï Þôáí íá óêïôþóåé ôï ãÝñïíôá, êáèþò äåí Þîåñå êáíåßò ôç óõìöùíßá Á÷éëëÝá-Ðñßáìïõ.

672-673 αυτά ‘πε και του έπιασε την δεξιάν παλάμην απ’ τον

271

Ραψωδία

Ω

στ. 468-677

αρμόν: 674

ï Á÷éëëÝáò Ýðéáóå áðü ôçí êëåßäùóç ôçò ðáëÜìçò ôïí Ðñßáìï ãéá íá óöñáãéóôåß ç óõìöùíßá ôïõò. ¸ôóé ï Ðñßáìïò èá Þôáí óßãïõñïò üôé èá ãßíïíôáí üëá üðùò ôá óõìöþíçóáí. στον πρόδρομον: óôïí ðñïèÜëáìï ôçò êõñßùò óêçíÞò ôïõ Á÷éëëÝá.

ΕΡΜΗΝΕΥΤΙΚΑ 468

472

486

487

503

272

– ΙΔΕΟΛΟΓΙΚΑ

ΣΧΟΛΙΑ

είπεν ο Ερμής

ï ÅñìÞò åß÷å óõìâïõëåýóåé ôïí Ðñßáìï íá èõìßóåé óôïí Á÷éëëÝá ôá áãáðçìÝíá ôïõ ðñüóùðá, ãéá íá ôïí óõãêéíÞóåé êáé íá ôïí ðåßóåé íá ôïõ äþóåé ôç óïñü ôïõ ¸êôïñá.

τον ήβρε αυτού και ανάμερα οι σύντροφοι εκαθίζαν

Ï Á÷éëëÝáò ìåôÜ ôï èÜíáôï ôïõ ÐÜôñïêëïõ èñçíåß êáé óôéò äýóêïëåò áõôÝò óôéãìÝò Ý÷åé êïíôÜ ôïõ ìüíï ôïõò äýï óôåíïýò ôïõ ößëïõò, ôïí ¢ëêéìï êáé ôïí ÁõôïìÝäïíôá. ÊÜôé áíÜëïãï óõìâáßíåé êáé óÞìåñá óå ðåñßïäï ðÝíèïõò.

θυμήσου τον πατέρα σου

Ç õðåíèýìéóç ôçò áãÜðçò ôïõ ãéïõ ðñïò ôïí ðáôÝñá Þôáí áñêåôÜ óçìáíôéêüò ëüãïò ãéá íá ðñïêëçèåß óõãêßíçóç. ÌÝóá óôçí ïéêïãÝíåéá ï äåóìüò ôïõ ãéïõ êáé ôïõ ðáôÝñá Þôáí ï ðéï äõíáôüò, áöïý êÜèå ðáôÝñáò üöåéëå íá äéäÜîåé óôï ãéï ôéò áîßåò êáé ôá éäáíéêÜ ôçò æùÞò. Ï ãéïò Þôáí êáôÜ êÜðïéïí ôñüðï ç óõíÝ÷åéá ôïõ ðáôÝñá. Ìå áõôüí ôïí ôñüðï åîáóöáëéæüôáí ç ðïëõðüèçôç õóôåñïöçìßá ôçò ãåíéÜò.

ωσάν εμέ το έρμο γήρας ήβρε

Ï Ðñßáìïò êáôáñéÝôáé ôá ãçñáôåéÜ, åðåéäÞ èåùñåß üôé åßíáé Ü÷ñçóôç çëéêßá, ìéá ðåñßïäïò ôçò æùÞò ðïõ óôåñåß áðü ôïí Üíäñá ôç äýíáìç, ôçí éêáíüôçôá íá ðïëåìÞóåé, íá áãùíéóôåß. Óå ìéá åðï÷Þ çñþùí, ôá ãçñáôåéÜ Þôáí ï îåðåóìüò êÜèå Þñùá, åíþ ç íåüôçôá èåùñåßôï äþñï ôùí èåþí.

Σέβου, ω γενναίε, τους θεούς

Åêôüò áðü ôç èýìçóç ôïõ ðáôÝñá, ï Ðñßáìïò õðåíèõìßæåé óôïí Á÷éëëÝá êáé ôï ÷ñÝïò ðïõ Ý÷åé íá óåâáóôåß ôïõò èåïýò, äçëáäÞ íá óåâáóôåß ôçí éäéüôçôÜ ôïõ ùò éêÝôç. Óôçí åðï÷Þ ôïõ ÏìÞñïõ, Ýíáò Þñùáò ãéá íá åîáóöáëßóåé ôçí õóôåñïöçìßá ôïõ Ýðñåðå íá åßíáé êõñßùò èåïóåâÞò. Ç èñçóêåõôéêÞ óõìðåñéöïñÜ êáé ç äßêáéç êñßóç ôùí çñþùí Þôáí âáóéêÝò õðï÷ñåþóåéò ôïõò.

525-526 ότι στους άμοιρους θνητούς οι αθάνατοι δωρήσαν / να ζουν στον πόνον και άλυποι μόνον εκείνοι μένουν

¼ðùò êáé üëåò ôéò ÷áñÝò Ýôóé êáé ôéò ëýðåò ôéò ìïéñÜæïõí ïé èåïß óôïõò áíèñþðïõò. Áõôïß åßíáé õðåýèõíïé ãéá üëá üóá óõìâáßíïõí óôç æùÞ ôùí áíèñþðùí. Óôç èåúêÞ êïéíùíßá, üìùò, ïé ëýðåò äåí ðñïêáëïýí ðüíï óôïõò èåïýò. Ïé èíçôïß ðßóôåõáí üôé ïé èåïß äåí Þôáí äõíáôüí íá óõãêëïíéóôïýí áðü êáìßá ëýðç, üðùò óõíÝâáéíå ìå ôïõò èíçôïýò. Ïé óõíÝðåéåò ôçò óôåíï÷þñéáò óôïí êüóìï ôùí èåþí Þôáí ìçäáìéíÝò óå ó÷Ýóç ìå åêåßíåò ôùí èíçôþí.

Ραψωδία

Ω

στ. 468-677

ΗΘΟΓΡΑΦΗΣΗ ΧΑΡΑΚΤΗΡΩΝ ΠΡΙΑΜΟΣ

Ï ãÝñïíôáò ðáôÝñáò ìðáßíåé óôç óêçíÞ ôïõ Á÷éëëÝá Üöïâïò êáé Ýôïéìïò íá õðïóôåß ôá ðÜíôá, ðñïêåéìÝíïõ íá ðÜñåé ôç óùñü ôïõ ãéïõ ôïõ ìáæß ôïõ óôçí Ôñïßá. Åßíáé óõíôåôñéììÝíïò êáé áðïãïçôåõìÝíïò, ðáñ’ üë’ áõôÜ üìùò ðñïóÝ÷åé ðïëý ðþò èá ìéëÞóåé óôïí Á÷éëëÝá. ¸îõðíá ôïí óõãêéíåß èõìßæïíôÜò ôïõ ôïí ðáôÝñá ôïõ ãéá íá êåñäßóåé ôç óõìðÜèåéÜ ôïõ. Äåí äéóôÜæåé íá ôáðåéíùèåß, íá ðáñáêáëÝóåé ôïí êáôÜ ðïëý íåüôåñü ôïõ Á÷éëëÝá. ÂÝâáéá óå üëç ôç äéÜñêåéá ôïõ äéáëüãïõ åßíáé öïâéóìÝíïò, êáèþò ï Á÷éëëÝáò Þôáí ðéèáíüí íá îåóðÜóåé åíáíôßïí ôïõ, áí Ýëåãå êÜôé ðïõ äåí Ýðñåðå. ÑéóêÜñåé ôç æùÞ ôïõ ï ôñáãéêüò ðáôÝñáò ìüíï ãéá íá óþóåé ôï óþìá ôïõ ãéïõ ôïõ· ãéá íá áðïäþóåé ôéò ðñÝðïõóåò ôáöéêÝò ôéìÝò óôïí ¸êôïñá.

ΑΧΙΛΛΕΑΣ

Óôç óêçíÞ áõôÞ ï Á÷éëëÝáò áðïäåéêíýåé üôé åßíáé ï ðñùôáãùíéóôÞò ôçò ÉëéÜäáò. Åßíáé ï óõíáéóèçìáôéêüò êáé éððïôéêüò Þñùáò ðïõ óÝâåôáé ôïí å÷èñü êáé õðáêïýåé ôç èåúêÞ ðñïóôáãÞ. Åßíáé åõåñÝèéóôïò, âÝâáéá, üôáí ï Ðñßáìïò áñíåßôáé íá êáèßóåé, üìùò óõãêéíçìÝíïò óõìðÜó÷åé êáé êëáßåé ìáæß ôïõ. ÊáôáöÝñíåé êáé ðáñáìåñßæåé ôï äéêü ôïõ ðüíï, ãéá ôï èÜíáôï ôïõ ÐÜôñïêëïõ, êáé áó÷ïëåßôáé ìå ôïí ðüíï ôïõ ãÝñïõ Ðñßáìïõ. Ôïõ äßíåé üóåò ìÝñåò ÷ñåéÜæåôáé ãéá íá áðïäïèïýí ïé ôéìÝò óôïí íåêñü ¸êôïñá, öáíåñþíïíôáò ôç ìåãÜëç ôïõ ìåãáëïøõ÷ßá. Ôþñá ðïõ êáôáëÜãéáóå ìÝóá ôïõ ç åêäéêçôéêÞ ôïõ ìáíßá, ï Á÷éëëÝáò áðÝäåéîå üôé ðñïâáßíåé óå çñùéêÝò ðñÜîåéò, ü÷é ìüíï êáôÜ ôç äéÜñêåéá ôïõ ðïëÝìïõ, áëëÜ êáé óå áðëÝò åêäçëþóåéò ôçò æùÞò.

273

ΠΟΛΙΤΙΣΜΙΚΑ ΣΤΟΙΧΕΙΑ

Ραψωδία

Ω

στ. 468-677

478

497

τα γόνατα του αγκάλιασε και τ΄ ανδροφόνα χέρια

Ï éêÝôçò ãïíÜôéæå, Ýðéáíå ôá ãüíáôá ôïõ áíèñþðïõ ðïõ éêÝôåõå êáé ôïõ öéëïýóå ôá ÷Ýñéá. Ïé éêÝôåò Ýðñåðå íá ãßíïíôáé óåâáóôïß, ãéáôß ôïõò ðñïóôÜôåõáí ïé èåïß. Ç èáíÜôùóç åíüò éêÝôç Þôáí óïâáñü çèéêü áìÜñôçìá.

τα επίλοιπ’ από σπιτικές γυναίκες

Åêåßíç ôçí åðï÷Þ åðéôñåðüôáí ï Üíôñáò íá Ý÷åé êé Üëëåò ãõíáßêåò. ¸ôóé, ï Ðñßáìïò åß÷å áðïêôÞóåé ðáéäéÜ êáé ìå Üëëåò ãõíáßêåò, ôá ïðïßá åß÷áí ëéãüôåñá äéêáéþìáôá óå ó÷Ýóç ìå ôá íüìéìá ðïõ åß÷å ãåííÞóåé ç ÅêÜâç.

622-649 Είπε, σηκώθη κι έσφαξεν αρνί... τους έστρωναν δυο κλίνες

¸íáò áð’ ôïõò óçìáíôéêüôåñïõò èåóìïýò ôçò áñ÷áéüôçôáò Þôáí ç öéëïîåíßá. ÐñïóôÜôçò ôçò öéëïîåíßáò Þôáí ï ÎÝíéïò Äßáò. Óôçí ÉëéÜäá äåí óõíáíôÜìå ôéò åêôåôáìÝíåò ôõðéêÝò óêçíÝò öéëïîåíßáò ôçò Ïäýóóåéáò, äéáöáßíåôáé, ùóôüóï, üôé áêüìç êáé ìÝóá óå óõíèÞêåò ðïëÝìïõ Þôáí Ýíá óçìáíôéêüò èåóìüò.

ΑΙΣΘΗΤΙΚΗ ΑΝΑΛΥΣΗ

(αφηγηματικές τεχνικές – εκφραστικά μέσα) • Áîéïðïéåßôáé ç ôñéôïðñüóùðç ðåñéãñáöéêÞ áöÞãçóç áëëÜ êáé ï äéÜëïãïò, ðïõ ðñïóäßäåé æùíôÜíéá êáé äñáìáôéêüôçôá óôéò óêçíÝò.

Παρομοιώσεις: (óô. 480-483) «Êáé ùò üôáí Ýíáò ðÜíåñìïò… åèáýìáæå ï Ðçëåßäçò» / (óô. 572) «ùóÜí ëåïíôÜñé» / (óô. 622) «áñíß ëåõêü óáí ÷éüíé» / (óô. 631) «ùóÜí èåïý». Μεταφορές: (óô. 493) «ï âáñéüìïéñïò» / (óô. 524) «ìáýñá êëáýìáôá» / (óô. 640) «ôçí ëýðçí äå ÷ïñôáßíù». Προσωποποίηση: (óô. 531-532) «ó’ üðïéïí ôá ðéêñÜ… ôïí óÝñíåé áíÜãêç» / (óô. 629) «üóï Þèåëå ç øõ÷Þ ôïõò».

274

Επίθετα: (óô. 470) «æåìÝí’ áìÜîéá» / (óô. 497) «óðéôéêÝò ãõíáßêåò» / (óô. 502) «ðëÞèéá ëýôñá» / (óô. 514) «éóüèåïò Ðçëåßäçò» / (óô. 516) «Üóðñçí êåöáëÞí» / (óô. 520) «ôüóá ðáéäéÜ ãåííáßá» / (óô. 524) «ìáýñá êëáýìáôÜ ìáò» / (óô. 525) «Üìïéñïõò èíçôïýò» / (óô. 529) «âñïíôçôÞò Êñïíßäçò» / (óô. 532)

«Üãéï ðñüóùðï», «öñéêôÞ áíÜãêç» / (óô. 534) «ëáìðñÜ äþñá» / (óô. 539540) «áãüñé ïëéãïÞìåñïí» / (óô. 541) «ãëõêéÜí ðáôñßäá» / (óô. 559) «Üãñéï âëÝììá» / (óô. 568) «êáôÜðéêñçí øõ÷Þí» / (óô. 575) «ðïèçôïý Ðáôñüêëïõ» / (óô. 578) «ëáìðñüí áìÜîé» / (óô. 579) «Üðåéñá ëýôñá» / (óô. 580) «êáëüí ÷éôþíá» / (óô. 591) «ãëõêÝ ößëå» / (óô. 596) «éóüèåïò Ðçëåßäçò» / (óô. 602) «ëáìðñÞ Íéüâç» / (óô. 605) «áíäñåéùìÝí’ áãüñéá» / (óô. 606) «áñãõñü ôüîï» / (óô. 608) êáëÞí Ëçôþ / (óô. 613) «åðïõñÜíéïé èåïß» / (óô. 620, 639) «áãáðçôü ðáéäß» / (óô. 627) «ùñáßá êÜíéóôñá» / (óô. 628) «êáëÜ öáãéÜ» / (óô. 637) «ãëõêéÜí áíÜðáõóéí» / (óô. 646) «ðïñöõñÜ ðáðëþìáôá» / (óô. 647) «÷ëáìýäåò ÷íïõäùôÝò» / (óô. 652) «âïõëçöüñùí Á÷áéþí» / (óô. 658) «ëáìðñüí õéüí» / (óô. 669) «Á÷éëëåýò… öôåñïðüäçò» / (óô. 677) «êáëÞí… ïìüêëéíçí».

Ραψωδία

Ω

στ. 468-677

Εικόνες: (óô. 469-471) «îåðåæåýåé… Ðçëåßäçò» / (óô. 582-590) «êé åßðå… ëáìðñüí áìÜîé» / (óô. 610-612) «Êé üìùò… Äßáò» / (óô. 674-675) «êáé Ýîù… ìå ãíþóç». Αντιθέσεις: (óô. 543) «Êáé óõ… ðùò Þóïõí» / (óô. 553-554) «Ðþò íá êáèßóù.. Üôáöïò».

ΑΠΑΝΤΗΣΕΙΣ

στις ερωτήσεις – θέματα για συζήτηση του σχολικού βιβλίου 1. Με ποιες ενέργειες, επιχειρήματα ή άλλα μέσα ο Πρίαμος προσπαθεί να προδιαθέσει ευνοϊκά τον Αχιλλέα προτού εκθέσει την αιτία του ερχομού του στο στρατόπεδο των Αχαιών (στ. 476-506); • Îåêáèáñßæåé üôé Ýñ÷åôáé ùò éêÝôçò, åðéæçôþíôáò ôïí ïßêôï ôïõ Á÷éëëÝá, ðñïêåéìÝíïõ íá éêáíïðïéçèåß ôï áßôçìÜ ôïõ. • ÖÝñíåé óôï ìõáëü ôïõ Á÷éëëÝá ôïí ðáôÝñá ôïõ, ôïí ãÝñï-ÐçëÝá, ðïõ ôïí ðåñéìÝíåé íá ãõñßóåé êáé óõãêñßíåé ôïí åáõôü ôïõ ìå åêåßíïí. • Ôïíßæåé üôé óå ó÷Ýóç ìå ôïí ðáôÝñá ôïõ åßíáé ðïëý Üôõ÷ïò, ãéáôß ï ßäéïò Ý÷áóå ôá ðáéäéÜ ôïõ. • ÌéëÜåé ãéá ôçí ðñüôåñç åõôõ÷éóìÝíç æùÞ ôïõ, ðïõ ôþñá Ý÷åé ìåôáôñáðåß óå Ýíáí áôåëåßùôï èñÞíï. • Äéáôõðþíåé ôï áßôçìÜ ôïõ êáé éêåôåýåé ôïí Á÷éëëÝá íá äå÷èåß ôá ëýôñá ôïõ êáé íá ôïõ äþóåé ôï íåêñü óþìá ôïõ ¸êôïñá.

2. Αφού επισημάνετε με ποιους τρόπους ο ποιητής υπαινίσσεται ή τονίζει πόσο επικίνδυνη και παράτολμη ήταν η απόφαση του Πριάμου να επισκεφθεί και να ικετεύσει

275

Ραψωδία

Ω

στ. 468-677

τον Αχιλλέα, να γράψετε πώς κρίνετε εσείς την ενέργεια του γηραιού βασιλιά. Åßíáé ÷áñáêôçñéóôéêü üôé ï Ðñßáìïò ðëçóßáóå áèüñõâá ôç óêçíÞ ôïõ Á÷éëëÝá, ï ïðïßïò åêöñÜæåé ôï èáõìáóìü ôïõ ãéá ôï èÜññïò ôïõ. Åðßóçò, óôï óô. 563-570 êáé 582-586 öáßíåôáé üôé äéáôñÝ÷åé êßíäõíï áêüìç êáé áðü ôïí ßäéï ôïí Á÷éëëÝá. Åßíáé óßãïõñï üôé, áí ôïí Ýâëåðå ï ÁãáìÝìíïíáò, ßóùò íá ìçí Ý÷áíå ôçí åõêáéñßá íá ôïí óêïôþóåé, ðñïêåéìÝíïõ íá êÜìøåé åíôåëþò ôï çèéêü ôùí Ôñþùí. Êáé åßíáé ó÷åäüí âÝâáéï üôé äåí èá Ýíéùèå êáìßá óõãêßíçóç êáé äåí èá ôïõ åðÝôñåðå íá ðÜñåé ôï íåêñü óþìá ôïõ ¸êôïñá. Ôï ÷ñÝïò ôïõ ÐñéÜìïõ ðñïò ôï íåêñü ãéï ôïõ, ðÝñáí ôçò äåäïìÝíçò áãÜðçò ôïõ ðáôÝñá ðñïò ôï ãéï, Þôáí íá ôïí èÜøåé ìå üëåò ôéò íåêñéêÝò ôéìÝò. Áõôü ôï êáèÞêïí Þôáí áðáñÜâáôï, ãé’ áõôü êáé ç ñéøïêßíäõíç åíÝñãåéá ôïõ ÐñéÜìïõ êñßíåôáé äéêáéïëïãçìÝíç, óýìöùíá ðÜíôá ìå ôéò áíôéëÞøåéò ôçò åðï÷Þò.

3. Ποιοι στίχοι της ενότητας αποκαλύπτουν πως ο πόλεμος υπήρξε οδυνηρός όχι μόνο για τον Πρίαμο αλλά και για τον Αχιλλέα; Ï Á÷éëëÝáò Üöçóå ìüíï ôïí ðáôÝñá ôïõ, ðïõ, üðùò ëÝåé ï Ðñßáìïò, ðåñéìÝíåé ôçí åðéóôñïöÞ ôïõ (óô. 492). Åðßóçò, Ý÷áóå ôï ößëï ôïõ ôïí ÐÜôñïêëï (óô. 512-513), ãéá ôïí ïðïßï èñçíåß áóôáìÜôçôá. ÅðéðëÝïí, Ýêáíå êáêü óôçí ïéêïãÝíåéá ôïõ ÐñéÜìïõ (óô. 517-521), êáé ï ßäéïò åßíáé óßãïõñï ðùò èá ðåèÜíåé óýíôïìá (óô. 540): «áãüñé ïëéãïÞìåñïí».

4. Με ποιους τρόπους ο Αχιλλέας προσπαθεί να παρηγορήσει τον Πρίαμο; Να επισημάνετε γενικότερα ποιες ενέργειες και ποια λόγια του Αχιλλέα δείχνουν τη συμφιλιωτική του διάθεση προς το γέροντα επισκέπτη του. Óôïõò óô. 507-512, 522-526 êáé 534-548 ï Á÷éëëÝáò Ý÷åé óõãêéíçèåß âáèéÜ áðü ôçí ðáñïõóßá ôïõ ãÝñïõ ÐñéÜìïõ êáé ðñïóðáèåß íá ôïí ðáñçãïñÞóåé. ÁíáöÝñåé üôé íéþèåé ôç äõóôõ÷ßá ôïõ, ôïõ èõìßæåé üôé ãíùñßæåé ðùò êÜðïôå Þôáí ðïëý åõôõ÷éóìÝíïò êáé ôïí ðáñáêáëåß íá ìçí êëáßåé (óô. 549-551), áöïý ìå ôá äÜêñõá äåí ðñüêåéôáé íá áíáóôÞóåé ôïí ¸êôïñá. Ç óõìöéëéùôéêÞ ôïõ äéÜèåóç öáßíåôáé êáé áðü ôï üôé äÝ÷åôáé ôïí Ðñßáìï ùò éêÝôç, óõìöùíåß íá ôïõ äþóåé ôï ãéï ôïõ êáé ôïõ ðñïöÝñåé ü,ôé ðñïâëÝðåôáé áðü ôï èåóìü ôçò öéëïîåíßáò· ìå áõôü ôïí ôñüðï, ðáñÝ÷åé ðáñÜëëçëá óôïí éêÝôç ôïõ êáé ôçí áðáéôïýìåíç ðñïóôáóßá.

276

5. Να δικαιολογήσετε την αναφορά του Αχιλλέα στο μυ-

θολογικό παράδειγμα της Νιόβης (Ω 601-621). Ποια κοινά στοιχεία έχει η ιστορία της μυθικής βασίλισσας με την κατάσταση και τα προβλήματα του Πριάμου; Ìå ôçí áíáöïñÜ óôï ìõèéêü ðáñÜäåéãìá ôçò Íéüâçò ï Á÷éëëÝáò åðéóçìáßíåé óôïí Ðñßáìï üôé ôá åìðüäéá ôçò æùÞò ðñÝðåé íá îåðåñíéïýíôáé êáé ðñÝðåé íá Ý÷åé ôç äýíáìç íá ôï êÜíåé. ÊïéíÜ óôïé÷åßá Íéüâçò – ÐñéÜìïõ ìðïñïýí íá èåùñçèïýí ôï üôé êáé åêåßíç Ý÷áóå ôá ðáéäéÜ ôçò, ôá ïðïßá Ýìåíáí Üôáöá ãéá ðïëëÝò çìÝñåò. ÅðéðëÝïí, ï èñÞíïò ãéá ôá ðáéäéÜ ôçò êñÜôçóå åííéÜ çìÝñåò, üóï äçëáäÞ êáé ôïõ ¸êôïñá.

Ραψωδία

Ω

στ. 468-677

6. Όταν ο Δίας στέλνει τη Θέτιδα να πείσει τον Αχιλλέα να δεχτεί λύτρα και να παραδώσει το νεκρό Έκτορα στον πατέρα του, της λέει ότι, μολονότι οι υπόλοιποι θεοί προτρέπουν τον Ερμή να κλέψει το σώμα του νεκρού, ο ίδιος επιθυμεί να προσφέρει στον Αχιλλέα αυτήν τη «δόξα». Με βάση τα στοιχεία της ενότητας που διδαχθήκατε, μπορείτε να περιγράψετε ποια είναι η «δόξα» που ο Αχιλλέας θα έχανε, αν οι θεοί έκλεβαν το σώμα του νεκρού; Να δικαιολογήσετε τις απόψεις σας με λίγα λόγια. Ï Á÷éëëÝáò äÝ÷åôáé ôá ëýôñá ôïõ ÐñéÜìïõ êáé ìÝóá áðü ôï ðáñüí áðüóðáóìá, áíõøþíåôáé óôá ìÜôéá ôùí áêñïáôþí-áíáãíùóôþí ãéá ôçí õðï÷ùñçôéêüôçôÜ ôïõ êáé ôç ìåãáëïøõ÷ßá ôïõ. Ï ôñüðïò óõìðåñéöïñÜò ôïõ óôï íåêñü óþìá ôïõ ¸êôïñá èá ìðïñïýóå íá äçìéïõñãÞóåé ìéá ðïëý Üó÷çìç åéêüíá ãéá áõôÞ ôçí õðåñâïëéêÞ ðñÜîç, ç ïðïßá öôÜíåé óôï åðßðåäï ôçò ýâñçò. ÁõôÞ, üìùò, ïõóéáóôéêÜ áðïêáèßóôáôáé ìå ôç óõìöùíßá ðïõ êÜíåé ìå ôïí Ðñßáìï.

7. Αφού διαβάσετε την ιστορία της Φλανδρώς (Παράλληλο κείμενο), να συγκρίνετε με το μυθολογικό παράδειγμα της Νιόβης και να επισημάνετε ομοιότητες και διαφορές. Êáé ïé äýï ãõíáßêåò áðïëéèþíïíôáé, ëüãù ôçò áâÜóôá÷ôçò ëýðçò ôïõò êáé ìåôáìïñöþíïíôáé óå áíèñùðüìïñöïõò âñÜ÷ïõò. Åðßóçò, êáé ïé äýï Ý÷ïõí êëÜøåé ðÜñá ðïëý – ç Íéüâç ãéá ôá ðáéäéÜ ôçò, ç Öëáíäñþ ãéá ôïí Üíôñá ôçò. ÓçìáíôéêÞ åßíáé ç åõèýíç ðïõ öÝñïõí êáé ïé äýï ãéá ôï ðÜèçìÜ ôïõò: ç Íéüâç êáõ÷Þèçêå üôé åßíáé áíþôåñç áðü ôç Ëçôþ êáé ç Öëáíäñþ ðßêñáíå ìå ôá äÜêñõÜ ôçò ôá êýìáôá ôçò èÜëáóóáò.

277

Ραψωδία

Ραψωδία Ω 678-805

Ω

στ. 678-805

Ο θρήνος για τον Έκτορα

Τόπος

Πρόσωπα

Óôñáôüðåäï Á÷áéþí, ðåäéÜäá Ôñïßáò, Ôñïßá

ÅñìÞò, Ðñßáìïò, ÊáóóÜíäñá, ÁíäñïìÜ÷ç, ÅêÜâç, ÅëÝíç

Χρόνος Íý÷ôá 41çò çìÝñáò Ýùò 51ç çìÝñá ôçò ÉëéÜäáò

ΠΕΡΙΛΗΠΤΙΚΉ ΑΝΑΔΙΉΓΗΣΗ

Ï

ÅñìÞò îõðíÜåé ôïí Ðñßáìï êáé ôïí ðñïôñÝðåé íá öýãïõí áìÝóùò áðü ôï á÷áúêü óôñáôüðåäï. Åêåßíïò õðáêïýåé êáé ï èåüò óõíïäåýåé ôïõò ãÝñïíôåò ìÝ÷ñé ôï ðÝñáóìá ôïõ ÎÜíèïõ. Îçìåñþìáôá ï Ðñßáìïò êáé ï Éäáßïò öôÜíïõí óôçí Ôñïßá. Ôïõò âëÝðåé áðü ôá ôåß÷ç ç ÊáóóÜíäñá êáé îõðíÜåé ìå ôéò öùíÝò ôçò ïëüêëçñç ôçí ðüëç. Ç ÁíäñïìÜ÷ç, ç ÅêÜâç êáé ç ÅëÝíç èñçíïýí ôï íåêñü ¸êôïñá. Ç ÉëéÜäá ïëïêëçñþíåôáé ìå ôçí ðåñéëçðôéêÞ áðüäïóç ôçò êçäåßáò ôïõ ¸êôïñá.

ΛΕΞΙΛΟΓΙΚΑ 678

–

ΠΡΑΓΜΑΤΟΛΟΓΙΚΑ

Θεοί και άνθρωποι στον ύπνον βυθισμένοι: Ôüóï ïé èåïß üóï êáé ïé Üíèñùðïé êïéìïýíôáí åêåßíç ôç íý÷ôá, ìå áðïôÝëåóìá íá äéáöýãåé ôç ðñïóï÷Þ ôïõò ï åñ÷ïìüò ôïõ ÐñéÜìïõ óôï óôñáôüðåäï ôùí Á÷áéþí.

Υποενότητες – Πλαγιότιτλοι α) στ. 678-722: Από το αχαϊκό στρατόπεδο στο παλάτι της Τροίας. β) στ. 723-776: Ο θρήνος της Ανδρομάχης,

της Εκάβης και της Ελένης. γ) στ. 777-805: Η καύση και η ταφή του Έκτορα.

279

Ραψωδία

Ω

στ. 678-805

679 682 690 693

695 698

700 700 702 703 712 713 722 734 736 742 749 754

280

αγαθοδότης: áõôüò ðïõ êÜíåé êáëÝò ðñÜîåéò. οι θυρωροί: ïé öñïõñïß ðïõ öýëáãáí ôéò ðýëåò ôïõ óôñáôïðÝ-

äïõ ôùí Á÷áéþí. τον Ιδαίον: Ï Éäáßïò Þôáí êÞñõêáò ôùí Ôñþùí, ðïõ ïäÞãçóå ìå ôçí ÜìáîÜ ôïõ ôïí Ðñßáìï óôï á÷áúêü óôñáôüðåäï. ¹ôáí ðïëý óåâÜóìéï ðñüóùðï. στον Ξάνθον έφθασαν: Ôï ðïôÜìé ðïõ ÷þñéæå ôï óôñáôüðåäï ôùí Á÷áéþí êáé ôùí Ôñþùí. Ïé èåïß ôï ïíüìáæáí ÎÜíèï êáé ïé èíçôïß ÓêÜìáíäñï. Èåùñïýíôáí ãéïò ôïõ Äßá êáé óõ÷íÜ ðñïóùðïðïéåßôáé óôçí ÉëéÜäá. Ï ÅñìÞò, ìüëéò ïäÞãçóå óôéò ü÷èåò ôïõ ðïôáìïý ôïí Ðñßáìï, Ýöõãå, áöïý áðü ’êåß êáé ðÝñá Þôáí áóöáëÞò ç ðåñéï÷Þ ãéá ôïõò Ôñþåò. Ηώς: Ç èåÜ ôçò áõãÞò, ç èåÜ ðïõ öÝñíåé ôï îçìÝñùìá. και δεν τους νόησε κανείς παρά η Κασσάνδρα μόνη: äåí ôïõò áíôéëÞöèçêå êáíåßò åêôüò áðü ôçí ÊáóóÜíäñá. ¹ôáí êüñç ôïõ ÐñéÜìïõ êáé ôçò ÅêÜâçò ìå ìáíôéêÝò éêáíüôçôåò, ðïõ ôéò äéäÜ÷ôçêå áðü ôïí Áðüëëùíá. Ãé’ áõôü ôï ëüãï ßóùò Þôáí ç ìüíç ðïõ Þîåñå ôéò åíÝñãåéåò ôïõ ðáôÝñá ôçò. ÌåôÜ ôçí êáôáóôñïöÞ ôçò Ôñïßáò, ï ÁãáìÝìíïíáò ôçí ðÞñå ìáæß ôïõ óôéò ÌõêÞíåò, áëëÜ ôç óêüôùóå ç Êëõôáéìíýóôñá. στην Πέργαμον: ¹ôáí ç áêñüðïëç ôçò Ôñïßáò. Ç ÊáóóÜíäñá åß÷å áíåâåß óôï øçëüôåñï óçìåßï ôçò áêñüðïëçò, üðïõ âñéóêüôáí êáé ï íáüò ôïõ Áðüëëùíá. κι εκείθε: êé áðü ’êåß. τον κειτάμενον: ôï íåêñü ðïõ êåßôïíôáí. έσκουζεν: ïýñëéáæå. εμαδιόνταν: ôñáâïýóáí ôá ìáëëéÜ ôïõò ôüóï ðïõ ôá îåñßæùíáí· ðñÜîç ðÝíèïõò óôçí ïðïßá ðñïÝâáéíáí êõñßùò ãõíáßêåò. και ο λαός ακίνητος ολόγυρα εθρηνούσε: Ôï ãåãïíüò üôé ï ëáüò Ýóôåêå áêßíçôïò, Þôáí óôÜóç óåâáóìïý ðñïò ôï íåêñü ¸êôïñá. τους θρηνωδούς: åðáããåëìáôßåò ðïõ ìïéñïëïãïýóáí ôï íåêñü. σ’ έργα ουτιδανά: äïõëåéÝò ôéðïôÝíéåò, áíÜîéåò ôïõ ÁóôõÜíáêôá ðïõ Þôáí âáóéëüðïõëï. να κακοθανατίσεις: íá Ý÷åéò Üó÷çìï èÜíáôï, öñéêôü ôÝëïò.

και λύπη θα ‘σαι αμίλητη, ω Έκτορ, στους γονείς σου

Ï èÜíáôüò óïõ èá öÝñåé ôÝôïéá ëýðç óôïõò ãïíåßò óïõ, ðïõ äåí èá ìðïñïýí ìå ëüãéá íá ôçí ðåñéãñÜøïõí. το ακριβότερο: ôï ðéï áãáðçìÝíï. στην Λήμνον την σκοταδερή: Ç ËÞìíïò Þôáí óêåðáóìÝíç ìå êáôá÷íéÜ, ßóùò ãéáôß õðÞñ÷å ôï çöáßóôåéï êáé äçìéïõñãïýóå íÝöïò. στην Σάμον: Åííïåß ôç ÓáìïèñÜêç.

757 758 760 772 791 796 798 800

ν’ αναζήσει: íá áíáóôçèåß. δροσερός και ανέγγιχτος:

Ï Áðüëëùíáò öñüíôéóå íá ìçí õðïóôåß êáìéÜ áëëïßùóç ôï óþìá ôïõ ¸êôïñá, üóï êé áí êáêïðïéÞèçêå áðü ôïí Á÷éëëÝá. με τ’ άλυπά του βέλη: ìå ôá áëýðçôá âÝëç ôïõ. με λόγια μελωμένα: ìå ëüãéá ãëõêÜ. όλος συνάχθηκε ο λαός: Ç óõãêÝíôñùóç üëùí ôùí Ôñþùí óôçí ôåëåôÞ êáýóçò ôïõ ¸êôïñá öáíåñþíåé ðüóï ìåãÜëç Þôáí ç áðþëåéá ãéá üëïõò. λάρνακα: ïóôåïèÞêç, áããåßï ìÝóá óôï ïðïßï ôïðïèåôïýóáí ôá ïóôÜ ôïõ íåêñïý. κιβούρι: ï ôÜöïò. τάφον εσήκωσαν: ÐÜíù áðü ôïí ôÜöï Ýñéîáí ðÝôñåò êáé ðÜíù áðü ôéò ðÝôñåò ýøùóáí ôýìâï áðü ÷þìá, ãéá íá ìç îå÷áóôåß ðïôÝ ï íåêñüò áðü ôïõò æùíôáíïýò.

ΕΡΜΗΝΕΥΤΙΚΑ 678

– ΙΔΕΟΛΟΓΙΚΑ

Ραψωδία

Ω

στ. 678-805

ΣΧΟΛΙΑ

Θεοί και άνθρωποι γλυκά στον ύπνο βυθισμένοι

¼ðùò êáé ïé Üíèñùðïé ðïõ áãíïïýí ôçí Ýëåõóç ôïõ Ðñßáìïõ óôï á÷áúêü óôñáôüðåäï, Ýôóé êáé ïé èåïß êïéìïýíôáé êáé öáßíåôáé íá áãíïïýí êé áõôïß ôéò åîåëßîåéò (áíèñùðïìïñöéóìüò). Ìüíï ï ÅñìÞò åíäéáöÝñåôáé íá ãõñßóåé ï Ðñßáìïò óþïò óôçí ðüëç êáé íá äéáöõëÜîåé ôï íåêñü óþìá ôïõ ¸êôïñá. ¹ôáí, Üëëùóôå, ï øõ÷ïðïìðüò èåüò, áõôüò ðïõ ïäçãïýóå ôéò øõ÷Ýò óôïí ¢äç. Óôçí ðñïêåéìÝíç ðåñßðôùóç ï ÅñìÞò åêôåëåß åíôïëÞ ôïõ Äßá: Ýðñåðå íá öñïíôßóåé, þóôå íá ãõñßóåé ìå áóöÜëåéá ï Ðñßáìïò óôçí Ôñïßá ìáæß ìå ôï óþìá ôïõ ¸êôïñá.

759-760 κείτεσαι ωσάν τον άνθρωπον που την ψυχήν του επήρε / ο Φοίβος

Ïé áñ÷áßïé áðÝäéäáí ôïí áéöíßäéï èÜíáôï ôùí áíäñþí óôïí Áðüëëùíá êáé ôùí ãõíáéêþí óôçí ¢ñôåìç. Ôá íåêñÜ óþìáôá ôùí íåêñþí áõôþí ðáñÝìåíáí äñïóåñÜ êáé áíáëëïßùôá, áíôßèåôá ìå åêåßíùí ðïõ ðÝèáéíáí êáôáâåâëçìÝíïé Ýðåéôá áðü ìáêñï÷ñüíéá áóèÝíåéá.

765

να ‘χα πεθάνει πρώτα

Êáé ó’ Üëëá óçìåßá ôïõ Ýðïõò ç ÅëÝíç ìåôáíéþíåé ãéá ôï üôé Ýöõãå ìå ôïí ÐÜñç êé åãêáôÝëåéøå ôïí ÌåíÝëáï, ðñïêáëþíôáò Ýôóé áõôüí ôïí ðüëåìï (ðâ ñáø. à óô. 173-174, à óô. 180, Æ óô. 344).

281

Ραψωδία

Ω

στ. 678-805

766

χρόνοι επεράσαν είκοσιν αφ’ ότου εκείθεν ήλθα:

Ç ÅëÝíç éó÷õñßæåôáé üôé ðÝñáóáí åßêïóé ÷ñüíéá ðïõ ëåßðåé áð’ ôçí ðáôñßäá ôçò. ÄÝêá ÷ñüíéá äéåîÜãåôáé ï ôñùéêüò ðüëåìïò êáé Üëëá äÝêá ÷ñüíéá ÷ñåéÜóôçêáí ïé Á÷áéïß íá ðñïåôïéìÜóïõí ôçí åêóôñáôåßá ôïõò, üðùò öáßíåôáé áð’ ôá ëåãüìåíá ôçò ÅëÝíçò.

724-776 και η λευκοχέρ’ αρχίνησε... και μ’ αποστρέφοντ’ όλοι

Ïé óõíå÷åßò èñÞíïé óôçí ôåëåõôáßá ñáøùäßá êÜíïõí öáíåñü Ýíá ìÞíõìá ðïõ Þèåëå íá ðåñÜóåé ï ðïéçôÞò óôïõò áêñïáôÝò ôïõ· ìéá ðáíáíèñþðéíç áîßá æùÞò: üôé ïé áíôáãùíéóìïß êáé ï ðüëåìïò åßíáé ìÜôáéá ðñÜãìáôá óôç æùÞ ôùí áíèñþðùí· üôé ðñïêáëïýí ôï èñÞíï êáé êáèéóôïýí ôïí Üíèñùðï Ýñìáéï ôçò ìïßñáò ôïõ. Ôï Ýðïò êëåßíåé ìå ôá áðïôåëÝóìáôá ðïõ Ýöåñå ç óõìöéëßùóç êáé ç óõìöùíßá ôïõ Ðñßáìïõ êáé ôïõ Á÷éëëÝá. Ìå ôçí ôéìçìÝíç êçäåßá ôïõ ìåãáëýôåñïõ Þñùá êáé ðñïóôÜôç ôçò Ôñïßáò.

800-801 εκαθόνταν / φύλακες, απ’ τους Αχαιούς το μνήμα να φρουρήσουν:

Óôï ìíÞìá ôïõ ¸êôïñá ïé Ôñþåò Ýâáëáí öñïõñïýò íá ôï ðñïóôáôåýïõí áðü åíäå÷üìåíç åðßèåóç ôùí Á÷áéþí. ¼ìùò ï Á÷éëëÝáò åß÷å õðïó÷åèåß óôïí Ðñßáìï áíáêù÷Þ (óôïõò óô. 780-782), åðïìÝíùò äåí äéêáéïëïãåßôáé ï öüâïò ìÞðùò âåâçëùèåß ï ôÜöïò ôïõ ¸êôïñá. ÁíáöÝñåôáé üìùò Ýíôå÷íá áðü ôïí ðïéçôÞ, ãéá íá èõìßóåé óôïõò áêñïáôÝò ôïõ üôé ï ðüëåìïò äåí Ý÷åé ôåëåéþóåé êáé üôé ôá äýï óôñáôüðåäá, ðáñÜ ôçí áíáêù÷Þ, âñßóêïíôáé óå äéáñêÞ åôïéìüôçôá.

ΗΘΟΓΡΑΦΗΣΗ ΧΑΡΑΚΤΗΡΩΝ ΕΡΜΉΣ

Ï ÅñìÞò óôçí åíüôçôá áõôÞ åßíáé ï Üããåëïò-ðñïóôÜôçò ôïõ ãÝñïõ ÐñéÜìïõ. ÖÝñíåé åéò ðÝñáò ìå åðéôõ÷ßá ôçí áðïóôïëÞ ôïõ ìå õðåõèõíüôçôá, óõíå÷Þ åãñÞãïñóç êáé ðñïóï÷Þ. ÁíÞóõ÷ïò ãéá ôçí ôý÷ç ôïõ ÐñéÜìïõ êáé ôïõ Éäáßïõ, êÜíåé ôá ðÜíôá íá ôïõò âãÜëåé áðü ôï óôñáôüðåäï ôùí Á÷áéþí óþïõò êáé ìüíï üôáí ôï êáôáöÝñíåé åðéóôñÝöåé óôïí ¼ëõìðï.

ΠΡΙΑΜΟΣ

282

Ï ôïëìçñüò ãÝñïíôáò äåí öïâÜôáé íá ðÜåé êñõöÜ ôç íý÷ôá óôï óôñáôüðåäï ôùí Á÷áéþí êáé íá æçôÞóåé ôç óïñü ôïõ ãéïõ ôïõ, áøçöþíôáò ôç æùÞ ôïõ. ÁíÞóõ÷ïò ï ôñáãéêüò ðáôÝñáò îõðíÜåé áðü ôç öùíÞ ôïõ

ÅñìÞ êáé óõíå÷ßæåé íá èñçíåß ôï íåêñü ôïõ ãéï. ¼ìùò õðåñéó÷ýåé ç ëïãéêÞ ôïõ êé ü÷é ï ðüíïò ôïõ áõôÝò ôéò äýóêïëåò óôéãìÝò· Ýôóé, ìåôáöÝñåé ôïí ¸êôïñá êáôåõèåßáí óôï íåêñéêü ôïõ êñåâÜôé, áêïýãïíôáò øý÷ñáéìá ôïõò áëëåðÜëëçëïõò èñÞíïõò ôùí ãõíáéêþí ôçò ïéêïãÝíåéÜò ôïõ. Ôçñåß ôá Ýèéìá êáé èÝëåé íá áðïäþóåé ôéò ýøéóôåò ôéìÝò óôï ãéï ôïõ, üðùò èá Ýêáíå êÜèå ïìçñéêüò âáóéëéÜò.

Ραψωδία

Ω

στ. 678-805

ΚΑΣΣΑΝΔΡΑ

Ç êüñç ôïõ ÐñéÜìïõ Ý÷åé ôçí éêáíüôçôá íá ðñïëÝãåé ôá ìÝëëïíôá, ãéá áõôü êáé áíåâáßíåé óôçí áêñüðïëç ôçò Ôñïßáò ôç óôéãìÞ ðïõ ìåôáöÝñåôáé ï íåêñüò áäåëöüò ôçò óôçí ðüëç, ìáíôåýïíôáò ôéò åîåëßîåéò. ÐáñïõóéÜæåôáé áðü ôïí ðïéçôÞ üìïñöç áëëÜ ðáñáìåëçìÝíç áðü ôçí ïéêïãÝíåéÜ ôçò, íá èñçíåß ãéá ôï ÷áìü ôïõ áäåëöïý ôçò. ÔáñáãìÝíç, îåóðÜ óå êñáõãÝò, üôáí âëÝðåé ôïí ðáôÝñá ôçò íá åéóÝñ÷åôáé óôçí ðüëç ìå ôï íåêñü áäåëöü ôçò.

ΑΝΔΡΟΜΑΧΗ

Ç óýæõãïò ôïõ ¸êôïñá åßíáé ç ðéï ôñáãéêÞ öéãïýñá ôçò Ôñïßáò áõôÞ ôç óôéãìÞ. ÎåóðÜ óå èñÞíïõò óõíôåôñéììÝíç ãéáôß Ý÷áóå ü÷é ìüíï ôïí Üíôñá ôçò, áëëÜ êáé ôïí ðáôÝñá ôïõ ðáéäéïý ôçò. Åßíáé ãíùóôÞ ç õðåñâïëéêÞ áãÜðç, ðïõ Ýíéùèå ãéá ôïí ¸êôïñá, áöïý ôïí èåùñïýóå óôÞñéãìÜ ôçò êáé óùôÞñá ôçò Ôñïßáò. Åßíáé ôüóï ðïíåìÝíç, ðïõ èåùñåß üôé ç ßäéá êáé ï ãéïò ôçò åßíáé ÷áìÝíïé, áöïý Ýöõãå ï ðñïóôÜôçò ôçò æùÞò êáé ôçò ôéìÞò ôïõò. Íéþèåé áíßó÷õñç êáé áóôÞñé÷ôç áõôÞ ôç äýóêïëç óôéãìÞ, üìùò âñßóêåé ôçí øõ÷éêÞ äýíáìç êáé ôï êïõñÜãéï íá ðñïóöùíÞóåé ôï èñÞíï ðïõ ôáéñéÜæåé óôïí ¸êôïñá: èáõìÜæåé êáé åîõìíåß ôç ãåííáéüôçôá êáé ôï óèÝíïò ôïõ íåêñïý, ðñïâëÝðåé ôç óõíôñéâÞ ôùí Ôñþùí êáé ôçí õðïäïýëùóç êáé áôßìùóç ôùí ãõíáéêþí ôçò Ôñïßáò.

ΕΚΑΒΗ

Ç ðïíåìÝíç ìÜíá ìïéñïëïãþíôáò äåí ðñïâáßíåé óå Ýîáëëåò åêäçëþóåéò óðáñáãìïý áëëÜ åêöñÜæåé ôçí ðåñçöÜíéá ôçò ãéá ôï óðïõäáßï êáé ãåííáßï ãéï ôçò. ÓôÝêåôáé áãÝñù÷ç óôï ýøïò ôùí ðåñéóôÜóåùí, üðùò õðáãïñåýåé ç áîéïðñÝðåéá êáé ç âáóéëéêÞ ôçò êáôáãùãÞ. ¢ëëùóôå, Ý÷åé Þäç ÷Üóåé ôïõò Üëëïõò ãéïõò ôçò óôïí ðüëåìï áõôü, äçëþíåé üìùò üôé ï ¸êôïñáò Þôáí ï áãáðçìÝíïò ôçò. Ôïíßæåé ôç èåïóÝâåéÜ ôïõ êáé ôçí ôéìÞ ðïõ Ýëáâå ôüóï áðü ôïõò èåïýò üóï êáé áðü ôïõò èíçôïýò.

ΕΛΕΝΗ

ÌÝóá áðü ôï èñÞíï ôçò ç ÅëÝíç ìïéÜæåé íá èåùñåß ôïí åáõôü ôçò õðåýèõíï ãéá ôï èÜíáôï ôïõ ¸êôïñá, íéþèåé åíï÷Ýò êáé ôýøåéò ãéá ôéò ðñÜîåéò ôçò êáé êáôáñéÝôáé ôïí åáõôü ôçò ãéá áõôü. Óôá ëüãéá ôçò öáßíåôáé ç éäéáßôåñç óõìðÜèåéá ðïõ Ýôñåöå áðÝíáíôé óôïí ¸êôïñá, êáèþò Þôáí

283

Ραψωδία

Ω

στ. 678-805

ï ìüíïò ðïõ ôçí ðñïóôÜôåõå üôáí ïé Üëëïé ôçí êáôçãïñïýóáí ùò áéôßá ôïõ ðïëÝìïõ. ¸÷áóå ëïéðüí ôïí õðåñáóðéóôÞ ôçò, ôïí êáëü ôçò ößëï êáé óõìðáñáóôÜôç óôïí ðüíï ôçò êáé óôá ðáñÜðïíÜ ôçò. Óôï ôÝëïò ôïõ èñÞíïõ ç ÅëÝíç åìöáíßæåôáé ïëïìüíá÷ç êáé áíáóöáëÞò ãéá ôï ìÝëëïí ôçò óôçí Ôñïßá, áðïìïíùìÝíç êáé öïâéóìÝíç.

ΠΟΛΙΤΙΣΜΙΚΑ ΣΤΟΙΧΕΙΑ 720-723 και αφού στα ωραία δώματα… στον θρήνον οι γυναίκες

Ðñþôá èñçíïýí ôï íåêñü ãõíáßêåò ïé ïðïßåò åéäéêåýïíôáí óôçí áðáããåëßá ìïéñïëïãéþí, ïé ëåãüìåíåò «èñçíùäïß». Áêüìç êáé óÞìåñá åðéâéþíåé áõôÞ ç ðñáêôéêÞ ìå ôéò ðåñßöçìåò «ìïéñïëïãßóôñåò».

783-805 και αυτοί τες μούλες έζεψαν… μέσα στα υψηλά δώματα του σεβαστού Πριάμου

Ôï Ýðïò ôåëåéþíåé ìå ôçí ðåñéãñáöÞ ôçò äéáäéêáóßáò ôáöÞò ôïõ ¸êôïñá. Ïé Ôñþåò ôïí èñçíïýí åííÝá çìÝñåò êáé ðáñÜëëçëá åôïéìÜæïõí ôç óïñü ìå ôá îýëá ãéá ôçí êáýóç. Ç ôåëåõôáßá ðñáãìáôïðïéåßôáé ôç äÝêáôç ìÝñá. ÓâÞíïõí ôç öùôéÜ ìå êñáóß êáé ôá ïóôÜ ôïðïèåôïýíôáé óå ìéá èÞêç ôçí ïðïßá èÜâïõí ôçí åíäÝêáôç çìÝñá. Áêïëïõèåß ôï íåêñéêü ôñáðÝæé.

ΑΙΣΘΗΤΙΚΗ ΑΝΑΛΥΣΗ (αφηγηματικές τεχνικές – εκφραστικά μέσα) • Ç ôñéôïðñüóùðç áöÞãçóç ðëÝêåôáé ìå ôïí åõèý ëüãï äßíïíôáò æùíôÜíéá êáé ðáëìü óå áõôÝò ôéò äñáìáôéêÝò óôéãìÝò.

Παρομοιώσεις:

(óô. 699) «ôçò ÷ñõóÞò ïìïßáæå Áöñïäßôçò» / (óô. 771)

«ùóÜí ðáôÝñáò».

Μεταφορές:

(óô. 678) «ãëõêÜ óôïí ýðíïí âõèéóìÝíïé» / (óô. 730) «ï óôýëïò ôçò, ç áóðßäá» / (óô. 739) «åäÜãêáóáí ôï ÷þìá» / (óô. 772) «ëüãéá ìåëùìÝíá» / (óô. 793 ) «åêåß ðïõ Ýâïóêå ç öùôéÜ».

284

Επίθετα: (óô. 679-680) «áãáèïäüôçò ÅñìÞò» / (óô. 686) «Üðåéñá ëýôñá», «ðïèçôü ðáéäß» / (óô. 693) «äéïãÝííçôï ðïôÜìé» / (óô. 695) «÷ñõóüðåðëç

Çþò» / (óô. 701) «ðïèçôüí ðáôÝñá» / (óô. 709) «óöïäñüò ðüíïò» / (óô. 713) «ëáüò áêßíçôïò» / (óô. 720) «ùñáßá äþìáôá» / (óô. 722) «èëéâåñü ôñáãïýäé» / (óô. 727) «ôñõöåñüí ðáéäß» / (óô. 731) «óåìíÝò ìçôÝñåò» / (óô. 734) «Ýñãá ïõôéäáíÜ» / (óô. 735) «êýñéïí óêëçñüí» / (óô. 740) «ðáôÝñáò áðáëüò» / (óô. 742) «ëýðç áìßëçôç» / (óô. 745) «ëüãïí öñüíéìïí / (óô. 754) «ËÞìíïí óêïôáäåñÞ» / (óô. 760) «Öïßâïò áñãõñüôïîïò» / (óô. 764) «èåüìïñöïò ÁëÝîáíäñïò» / (óô. 772) «ëüãéá ìåëùìÝíá» / (óô. 789) «ñïäïäÜ÷ôõëç Çþò» / (óô. 795) «äÜêñéá èåñìÜ» / (óô. 796) «÷ñõóÞí ëÜñíáêá» / (óô. 797) «ðïñöõñÜ êáé ìáëáêÜ óåíôüíéá» / (óô. 799) «ðõêíÜ ëéèÜñéá êáé ìåãÜëá» / (óô. 804) «õøçëÜ äþìáôá».

Ραψωδία

Ω

στ. 678-805

Εικόνες:

(óô. 691-692) «ÖïâÞèçêå… êáíÝíáò» / (óô. 720-723) «êáé ùò åßð’… áñ÷éíÞóïõí». / (óô. 784-805) «Êáé áõôïß… ÐñéÜìïõ».

ΑΠΑΝΤΗΣΕΙΣ

στις ερωτήσεις – θέματα για συζήτηση του σχολικού βιβλίου 1. Να περιγράψετε με λίγα λόγια: α) την υποδοχή του νεκρού Έκτορα από τους συγγενείς του και τους πολίτες της Τροίας, β) την προετοιμασία και τη διαδικασία της ταφής του ήρωα. Τι ακολούθησε μετά την ολοκλήρωση της διαδικασίας της ταφής; á) Ç ÊáóóÜíäñá îåóçêþíåé ôïõò êáôïßêïõò ôçò ðüëçò ìå ôéò óðáñáêôéêÝò öùíÝò ôçò, êáé åêåßíïé ôñÝ÷ïõí íá õðïäå÷èïýí ôï íåêñü ¸êôïñá. Óôç óõíÝ÷åéá, ç ÁíäñïìÜ÷ç êáé ç ÅêÜâç áñ÷ßæïõí ôï èñÞíï, áãêáëéÜæïõí ôï Üøõ÷ï óþìá ôïõ, êëáßíå êáé ôñáâïýí ôá ìáëëéÜ ôïõò. ¼ëïé èñçíïýí ãéá ðïëëÝò þñåò ìðñïóôÜ óôéò ðýëåò ôçò ðüëçò, ìÝ÷ñé ðïõ ç óïñüò ìåôáöÝñåôáé óôï ðáëÜôé. â) Êáôüðéí ï Ðñßáìïò äéáôÜæåé íá óôáìáôÞóïõí ïé èñÞíïé êáé íá ðÜíå ïé Ôñþåò íá öÝñïõí Üöïâá îýëá áðü ôï äÜóïò, ìéá äéáäéêáóßá ðïõ êñÜôçóå åííéÜ ïëüêëçñåò ìÝñåò. Ôçí áõãÞ ôçò äÝêáôçò ìÝñáò âãÜæïõí áðü ôï ðáëÜôé ôï óþìá ôïõ ¸êôïñá êáé ôï êáßíå óôçí ðõñÜ. ÓâÞíïõí ôç öùôéÜ ìå êñáóß, ôïðïèåôïýí ôá ïóôÜ óå ÷ñõóÞ ëÜñíáêá, ôçí ïðïßá âÜæïõí êÜôù áðü Ýíáí ôýìâï öôéáãìÝíï áðü ìåãÜëåò ðÝôñåò êáé, ôÝëïò, áêïëïõèåß ôï íåêñéêü ôñáðÝæé.

2. Όταν ο Αχιλλέας σκοτώνει τον Έκτορα, οι Τρώες συνδέουν το θάνατο του με την άλωση της Τροίας: «μες στο καστρί οι γυναίκες σκλήριζαν, θρηνολογούσαν οι

285

Ραψωδία

Ω

στ. 678-805

άντρες. / Κι έμοιαζε ο θρήνος τους σα να’ πιασε φωτιά και καταλυούσε / όλη την Τροία την αψηλόχτιστη, κορφή του κόσμοι ως κάτω» (Χ 409-411, μτφρ. Ν. Καζαντζάκη – Ι. Θ Κακριδή). Σε ποια σημεία της ενότητας συνδέεται ξανά, υπαινικτικά ή ολοφάνερα, ο θάνατος του Έκτορα με την πτώση της Τροίας; Óôï èñÞíï ôçò ÁíäñïìÜ÷çò óõíäÝåôáé ï èÜíáôïò ôïõ ¸êôïñá ìå ôçí ðôþóç ôçò Ôñïßáò (óô. 729-740). Ç ãõíáßêá ôïõ íåêñïý Þñùá ëÝåé üôé ôþñá ðïõ ÷Üèçêå ç áóðßäá ôçò Ôñïßáò, ç ðüëç èá ðÝóåé êáé öñéêôÝò óêçíÝò èá äéáäñáìáôéóôïýí óôç óõíÝ÷åéá. Äçìéïõñãåß Ýôóé ìéá áôìüóöáéñá êáôáóôñïöÞò, üðïõ ç ßäéá êáé ïé ãýñù ôçò èá ãßíïõí ìÜñôõñåò ôçò Üëùóçò ôçò ðüëçò ôïõò. Ïé áêñïáôÝò / áíáãíþóôåò «æùãñáößæïõí» Þäç óôï ìõáëü ôïõò óêçíÝò áðü áõôÞ ôçí êáôáóôñïöÞ.

3. Τόσο η Ανδρομάχη (Ω 729-739) όσο και ο Έκτορας (Ζ 448-465) κάνουν λόγο για την επικείμενη πτώση της Τροίας. Αφού διαβάσετε και τους στίχους θ 595-643 από την Οδύσσεια (μτφρ. Δ. Ν. Μαρωνίτη) και το Παράλληλο κείμενο 2, να γράψετε ένα δικό σας κείμενο για την άλωση της Τροίας. Να στηρίξετε το κείμενό σας σε συγκεκριμένες αναφορές σε χωρία των δύο κειμένων. Ï Äçìüäïêïò óôçí Ïäýóóåéá åß÷å ôñáãïõäÞóåé ôçí Üëùóç ôçò Ôñïßáò ìåôÜ áðü ðñïôñïðÞ ôïõ ÏäõóóÝá. Ï ôåëåõôáßïò Þôáí êáé ï «åãêÝöáëïò» üëçò ôçò åðé÷åßñçóçò. Ç ÁèçíÜ âïçèÜåé ôïí Åðåéü íá êáôáóêåõÜóåé ôï äïýñåéï ßððï, ôïí ïðïßï ïé Á÷áéïß áöÞíïõí äÞèåí ðßóù, áöïý êÜøïõí ôá ðëïßá ôïõò êáé ðñïóðïéçèïýí üôé Ý÷ïõí öýãåé. Óôçí êïéëéÜ, üìùò, ôïõ îýëéíïõ áëüãïõ õðÜñ÷ïõí êñõììÝíïé ï ÏäõóóÝáò, ï ÌåíÝëáïò êáé Üëëïé åêëåêôïß Þñùåò. Ïé Ôñþåò, áöïý ðñïâëçìáôßæïíôáé ëßãï, áðïöáóßæïõí íá ôï ìåôáöÝñïõí ìÝóá óôçí ðüëç ôïõò. Ôç íý÷ôá ïé Á÷áéïß âãáßíïõí áðü ôçí êñõøþíá ôïõò êáé ïñìïýí åíáíôßïí ôùí áíõðïøßáóôùí Ôñþùí. Áíïßãïõí ôéò ðýëåò êáé ìðáßíïõí ìÝóá óôçí ðüëç êáé ïé õðüëïéðïé óýíôñïöïß ôïõò, ðïõ Ý÷ïõí óôï ìåôáîý åðéóôñÝøåé. Áêïëïõèïýí óöáãÝò êáé öüíïé: ï Ðñßáìïò, ç ÊáóóÜíäñá, ï ÁóôõÜíáêôáò, ç ÐïëõîÝíç. Ï Íåïðôüëåìïò ðáßñíåé ãéá óêëÜâá ôïõ ôçí ÁíäñïìÜ÷ç. Ïé Á÷áéïß ðáñáäßäïõí ôçí ðüëç óôéò öëüãåò. ¸íá Üäïîï ôÝëïò, ðïõ äßíåé üóï ôßðïôå Üëëï æùíôáíÞ ôç öñßêç ôïõ ðïëÝìïõ êáé ôçò áðïêôÞíùóçò ôçò áíèñþðéíçò öýóçò.

286

4. Αφού λάβετε υπόψη σας την περιγραφή του πρώτου αυθόρμητου θρήνου για τον Έκτορα κοντά στις Σκαιές πύλες αλλά και εκείνου που έγινε στη συνέχεια στο παλάτι, να επισημάνετε τα βασικά στοιχεία (έθιμα, κινήσεις,

εκφράσεις κτλ.) που συνθέτουν την τυπική μορφή του επιτάφιου θρήνου της ομηρικής κοινωνίας.

á) ÁãêÜëéáóìá ôïõ êåöáëéïý ôïõ íåêñïý ìå ôá äýï ÷Ýñéá – ôñÜâçãìá ôùí ìáëëéþí. â) Åðáããåëìáôßåò ãõíáßêåò èñçíùäïß óôÝêïíôáé áðÝíáíôé áðü ôéò óõããåíåßò êáé èñçíïýí, äßíïíôáò ôï óêïðü. ã) «Óõíïìéëßá» ìå ôï íåêñü, ëüãéá èñçíçôéêÜ ðïõ åêöñÜæïõí ôçí áðåëðéóßá ôùí óõããåíþí.

Ραψωδία

Ω

στ. 678-805

5. Ο θρήνος της Εκάβης έχει μορφή τριαδική (ΑΒΑ). Αρχικά, δηλαδή, η μητέρα του Έκτορα απευθύνεται στον αγαπημένο της γιο (Α 749-751) στη συνέχεια, σε ένα κεντρικό τμήμα, αφηγείται γεγονότα σχετικά με το θάνατο του Έκτορα και τη μοίρα των άλλων παιδιών της (Β 752-757) και στο τέλος απευθύνεται και πάλι στο νεκρό (Α 758-760). Μπορείτε να βρείτε αν αυτό το τριαδικό σχήμα υπάρχει και στους θρήνους της Ανδρομάχης ή της Ελένης; Êáé ïé ôñåéò èñÞíïé Ý÷ïõí ôçí ßäéá ôñéáäéêÞ ìïñöÞ. Ç ÁíäñïìÜ÷ç áíáöÝñåôáé ìå ðáñÜðïíï óôï èÜíáôï ôïõ óõæýãïõ ôçò, óôï üôé èá ìåßíåé ÷Þñá êáé ôï ðáéäß èá ìåßíåé ïñöáíü. Åðßóçò, ðñïöçôåýåé ôçí ðôþóç ôçò Ôñïßáò, ôçí ôñáãéêÞ ôý÷ç ôùí ãõíáéêüðáéäùí êáé ôï èëéâåñü ôÝëïò ôïõ ÁóôõÜíáêôá. Óôï ôÝëïò ðëÝêåé ôï åãêþìéï ôïõ ¸êôïñá. ÅðïìÝíùò, õðÜñ÷åé ðñïóöþíçóç, áöÞãçóç êáé åðáíáðñïóöþíçóç. Ç ÅëÝíç áñ÷ßæåé ìå ôï èñÞíï ðñïóöùíþíôáò ôïí ¸êôïñá ùò ôïí ðéï áãáðçìÝíï áðü ôïõò áäåëöïýò ôïõ Üíôñá ôçò. Óôç óõíÝ÷åéá, áíáöÝñåôáé óôï ðáñåëèüí êáé óôçí êáëïóýíç ðïõ ôçò Ýäåé÷íå ï ¸êôïñáò. ÔÝëïò, õìíåß ôç óõìðåñéöïñÜ ôïõ ¸êôïñá áðÝíáíôß ôçò óå áíôßèåóç ìå åêåßíç ôùí Üëëùí Ôñþùí. ÕðÜñ÷åé êáé åäþ ôï ó÷Þìá Üìåóç ðñïóöþíçóç, áöÞãçóç ãéá ôï ðáñåëèüí êáé ðÜëé Ýììåóç áðïóôñïöÞ. Ç ÅêÜâç áêïëïõèåß ôï ßäéï ìïôßâï: ðñïóöùíåß ôïí ¸êôïñá ùò ôï ðéï áãáðçìÝíï áðü üëá ôá ðáéäéÜ ôçò, áöçãåßôáé ðþò óêïôþèçêáí üëá êáé êáôáëÞãåé óå Ýììåóç áðïóôñïöÞ ôïõ ¸êôïñá êáé èñÞíï ãéá ôï èÜíáôü ôïõ.

6. Ποιος στίχος από το θρήνο της Ελένης δείχνει ότι η ηρωίδα αισθάνεται μεταμελημένη για τον ερχομό της στην Τροία; Θυμάστε κάποια άλλη περίσταση κατά την οποία η Ελένη εκφράζει παρόμοια συναισθήματα; Ç ÅëÝíç äåß÷íåé üôé áéóèÜíåôáé ìåôáìåëçìÝíç óôï óô. 765 («íá ’÷á ðåèÜíåé ðñþôá»). Åðßóçò, ôýøåéò ãéá ôïõò èáíÜôïõò ðïõ ðñïêëÞèçêáí åîáéôßáò ôçò åêöñÜæåé êáé óôç ñáøùäßá Æ 343-358 (ðâ. êáé à 172-176).

287

Ραψωδία

Ω

στ. 678-805

7. Γιατί νομίζετε ότι ο ποιητής αποδίδει τόση σημασία στους θρήνους για τον Έκτορα ύστερα από την ατίμωσή του από τον Αχιλλέα; Ç ðåñéãñáöÞ ôùí èñÞíùí ãéá ôïí ¸êôïñá Ý÷ïõí ðïëý ìåãÜëç óçìáóßá, ãéáôß äñïõí ùò «êÜèáñóç» ãéá ôïí áêñïáôÞ / áíáãíþóôç. Ôï Ýñãï äåí ìðïñåß íá ôåëåéþóåé áðëþò ìå Üäïîïõò èáíÜôïõò çñþùí. Ï ¼ìçñïò áðïêáèéóôÜ ôï íåêñü êáé ìáò êÜíåé íá îå÷Üóïõìå ôçí áôßìùóç ðïõ õðÝóôç áðü ôïí Á÷éëëÝá. ÅðéðëÝïí, ïé ôéìÝò Þñùá ðïõ ôïõ áðïäßäïíôáé, ôïí åîõøþíïõí óå ðñüôõðï áíäñåßáò.

8. Αφού διαβάσετε την οδυσσειακή περιγραφή των επιταφίων τιμών που αποδίδονται στον Αχιλλέα (Παράλληλο κείμενο 1), να κάνετε συγκρίσεις με την κηδεία του Έκτορα και να βρείτε κοινά σημεία και διαφορές. Ïìïéüôçôåò: • Ç ôïðïèÝôçóç ôïõ íåêñïý åðÜíù óå óôñþìá êáé ï èñÞíïò ôùí óõìðáôñéùôþí. • Ï èñÞíïò ôùí óõããåíéêþí ðñïóþðùí. • Ç êáýóç ôïõ íåêñïý, ç ðåñéóõëëïãÞ ôùí ïóôþí êáé ç áíÝãåñóç ôýìâïõ. ÄéáöïñÝò: • Ç êçäåßá ôïõ Á÷éëëÝá ðåñéãñÜöåôáé ìå ðåñéóóüôåñåò ëåðôïìÝñåéåò êáé ïëïêëçñþíåôáé ìå åðéôÜöéïõò áãþíåò. • ÊïðÞ ìáëëéþí óå Ýíäåéîç ðÝíèïõò. • Ôá ïóôÜ ôïõ Á÷éëëÝá ðëÝíïíôáé ìå êñáóß êáé ëÜäé, åíþ óôçí êçäåßá ôïõ ¸êôïñá ìå êñáóß óâÞíïõí ôç öùôéÜ. • Éäéáßôåñá ðñïâÜëëåôáé ãéá ôïí Á÷éëëÝá ç õóôåñïöçìßá ôïõ.

288

Ραψωδία

Ω

στ. 678-805

289

Επίμετρο

• Η αξιολόγηση του μαθήματος • Παραδείγματα Ωριαίων Διαγωνισμάτων • Γλωσσάρι λογοτεχνικών όρων

Επίμετρο

Επίμετρο

Η αξιολόγηση του μαθήματος

Ï ôñüðïò åîÝôáóçò ôçò Áñ÷áßáò ÅëëçíéêÞò Ãëþóóáò êáé Ãñáììáôåßáò áðü ÌåôÜöñáóç ðåñéëáìâÜíåé ôá ðáñáêÜôù:

• Διδαγμένο κείμενο 20-30 στίχων σε φωτοτυπία • Ερωτήσεις: 1η Ερώτηση:

ÁöïñÜ ôï ãñáììáôåéáêü åßäïò êáé ôï óõããñáöÝá ôïõ êåéìÝíïõ (ôçí åðï÷Þ êáé ôï Ýñãï ôïõ óõããñáöÝá). (4 ìïíÜäåò)

2η Ερώτηση: ÁöïñÜ ôï ðåñéå÷üìåíï ôïõ êåéìÝíïõ ðïõ åîåôÜæåôáé (êáôáíüçóç Þ óýíôïìç áðïôßìçóç öñÜóåùí Þ ôìçìÜôùí ôïõ êåéìÝíïõ Þ äéåñåýíçóç èåìÜôùí – ðñïâëçìÜôùí Þ ðåñßëçøç). (4 ìïíÜäåò)

3η Ερώτηση: ÁöïñÜ ôç äïìÞ ôïõ êåéìÝíïõ êáé ìðïñåß íá áíáëýåôáé óå äýï éóïäýíáìá õðïåñùôÞìáôá, üðùò: á) ÷ùñéóìüò óå ìéêñüôåñåò åíüôçôåò ìå êñéôÞñéá áöçãçìáôéêÜ Þ èåìáôéêÜ êáé áðüäïóç ðëáãéüôéôëùí, â) åíôïðéóìüò êáé áîéïëüãçóç ôïõ ñüëïõ ôùí åêöñáóôéêþí ôñüðùí áöçãçìáôéêÞò êáé ðåñéãñáöéêÞò ôå÷íéêÞò: • ÏðôéêÞ ôçò áöÞãçóçò (ðñùôïðñüóùðç, ôñéôïðñüóùðç, ìåéêôÞ) • ÁöçãçìáôéêÝò ôå÷íéêÝò (äéÜëïãïò, ìïíüëïãïò, ðåñéãñáöÞ, áöÞãçóç), åéñùíåßá ó÷üëéï • Ëåéôïõñãßá ôïõ ÷ñüíïõ (ðñïïéêïíïìßåò êáé åðéâñáäýíóåéò) • Ó÷Þìáôá ëüãïõ (åêöñáóôéêÜ ìÝóá): ðáñïìïßùóç, ìåôáöïñÜ, åðßèåôá, åéêüíåò ê.ëð. (6 ìïíÜäåò)

293

Επίμετρο

4η Ερώτηση:

Ìðïñåß íá áíáëýåôáé óå äýï éóïäýíáìá õðïåñùôÞìáôá, ðïõ áíáöÝñïíôáé: á) óå ÷áñáêôçñéóìïýò ðñïóþðùí (óôÜóåéò, óêÝøåéò, äñÜóåéò, óõíáéóèÞìáôá, áîßåò, éäÝåò, óõìðåñéöïñÜ ôùí ðñïóþðùí ôïõ êåéìÝíïõ êáé áíôßêôõðïò óôá Üëëá êåéìåíéêÜ ðñüóùðá), â) óå óõãêÝíôñùóç, ôáîéíüìçóç êáé áîéïëüãçóç óôïé÷åßùí ôïõ ðïëéôéóìïý ðïõ åíôïðßæïíôáé óôï êåßìåíï (èåóìïß, Þèç êáé Ýèéìá, áîßåò, éäÝåò, ïéêïíïìßá, õëéêÜ áãáèÜ ê.Ü.) Þ óôç óýãêñéóç åíüò ðáñÜëëçëïõ êåéìÝíïõ ìå ôï êýñéï êåßìåíï üóïí áöïñÜ éäÝåò, áîßåò Þ óôÜóåéò êáé óõìðåñéöïñÜ ðñïóþðùí ðïõ åíôïðßæïíôáé óå áõôÜ. Ç óýãêñéóç ìðïñåß íá æçôçèåß ìüíï óôç ô Ãõìíáóßïõ. (6 ÌïíÜäåò)

ΠΑΡΑΔΕΙΓΜΑΤΑ ΩΡΙΑΙΩΝ ΔΙΑΓΩΝΙΣΜΑΤΩΝ 1ο Παράδειγμα Α. Κείμενο: Α 391-420 Β. Ερωτήσεις Ðïéï åßíáé ôï èÝìá êáé ðïéï ôï ðåñéå÷üìåíï ôçò ÉëéÜäáò; 1. 2. Ãéáôß ç ÈÝôéäá åßíáé ôï ðéï êáôÜëëçëï ðñüóùðï íá ìåôáöÝñåé ôï áßôçìá ôïõ Á÷éëëÝá óôïí Äßá;

3.

á) Íá ÷ùñßóåôå ôï áðüóðáóìá óå åíüôçôåò êáé íá äþóåôå Ýíáí ðëáãéüôéôëï óôçí êáèåìßá. â) Ðïéá ãåãïíüôá ðïõ èá áêïëïõèÞóïõí ðñïïéêïíïìïýíôáé óå áõôü ôï áðüóðáóìá;

4.

á) Íá çèïãñáöÞóåôå ôïí Á÷éëëÝá ìå âÜóç ôá ëüãéá ôïõ. â) Ôé ãíùñßæåôå ãéá ôçí éêåóßá óôçí ïìçñéêÞ êïéíùíßá;

2ο Παράδειγμα Α. Κείμενο: E 380-409 Β. Ερωτήσεις Ðüôå óõíôÝèçêå ç ÉëéÜäá áðü ðüóïõò óôß÷ïõò áðïôåëåßôáé; 1. Ìðïñåß íá áîéïðïéçèåß ùò éóôïñéêÞ ðçãÞ ãéá ôá ìõêçíáúêÜ ÷ñüíéá;

294

2.

Óå ðïéïí áðåõèýíåôáé ç Äéþíç; Íá êáôáãñÜøåôå ôá êýñéá óçìåßá ôïõ ëüãïõ ôçò óå ìßá ðáñÜãñáöï.

3.

á) Íá ÷ùñßóåôå ôï áðüóðáóìá óå åíüôçôåò êáé íá äþóåôå

Ýíáí ðëáãéüôéôëï óôçí êáèåìßá. â) Ðïéá ôå÷íéêÞ ÷ñçóéìïðïéåß ï ¼ìçñïò óôïõò óô. 406-407;

4.

Επίμετρο

á) Ðþò ðåñéãñÜöåôáé ç ó÷Ýóç áíèñþðùí êáé èåþí óôï áðüóðáóìá; Íá äéêáéïëïãÞóåôå ôçí áðÜíôçóÞ óáò ìå öñÜóåéò ôïõ êåéìÝíïõ. â) Ðïéá çèéêÞ áñ÷Þ ôçò ïìçñéêÞò åðï÷Þò äéáãñÜöïõí ïé óô. 406-407;

3ο Παράδειγμα Α. Κείμενο: Π 786-815 Β. Ερωτήσεις Íá áíáöÝñåôå ôñåéò äéáöïñÝò ÉëéÜäáò êáé Ïäýóóåéáò 1. 2. Íá áðïäþóåôå ðåñéëçðôéêÜ ôï áðüóðáóìá óå 10 ãñáììÝò. 3. á) Íá ÷ùñßóåôå ôï áðüóðáóìá óå åíüôçôåò êáé íá äþóåôå Ýíáí ðëáãéüôéôëï óôçí êáèåìßá. â) Íá åíôïðßóåôå óôï áðüóðáóìá ôçí ôå÷íéêÞ ôçò ðñïïéêïíïìßáò.

4.

á) Íá áíáëýóåôå ôï ñüëï ôùí èåþí óôï áðüóðáóìá. ÄéêáéïëïãÞóôå ôçí áðÜíôçóÞ óáò ìå öñÜóåéò ôïõ êåéìÝíïõ. â) Íá åíôïðßóåôå óôï êåßìåíï ðïëéôéóìéêÜ óôïé÷åßá ôçò ïìçñéêÞò åðï÷Þò.

4ο Παράδειγμα Α. Κείμενο: Τ 128-152 Β. Ερωτήσεις Ðïéïò åßíáé ï ñüëïò ôùí èåþí óôçí ÉëéÜäá, óõãêñéôéêÜ ìå åêåß1. íïí ôçò Ïäýóóåéáò;

2.

Ðþò ðåñéãñÜöåé ï ðïéçôÞò, óå áõôü ôï áðüóðáóìá, ôï ñüëï ôçò ¢ôçò óôç æùÞ ôùí áíèñþðùí;

3.

á) Íá ÷ùñßóåôå ôï áðüóðáóìá óå åíüôçôåò êáé íá äþóåôå Ýíáí ðëáãéüôéôëï óôçí êáèåìßá. â) Ðïéá áöçãçìáôéêÞ ôå÷íéêÞ ÷ñçóéìïðïéåß ï ¼ìçñïò óå áõôïýò ôïõò óôß÷ïõò; Ôé åðéôõã÷Üíåôáé ìå ôç ÷ñÞóç ôçò;

4.

á) Ðþò èá ÷áñáêôçñßæáôå ôç óõìðåñéöïñÜ ôïõ ÁãáìÝìíïíá óå áõôü ôï áðüóðáóìá; Ç áíôßäñáóç ôïõ Á÷éëëÝá åßíáé äéêáéïëïãçìÝíç; â) Ôé ãíùñßæåôå ãéá ôçí áíôáëëáãÞ äþñùí óôçí ÉëéÜäá;

295

Γλωσσάρι λογοτεχνικών όρων

Αδύνατον

Αποστροφή Ó÷Þìá ëüãïõ ìå Ýíôïíç óõíáéóèçìáôéêÞ öüñôéóç êáôÜ ôï ïðïßï ï ðïéçôÞò äéáêüðôåé ôçí ôñéôïðñüóùðç áöÞãçóç êáé áðåõèýíåôáé Üìåóá óå êÜðïéïí Þñùá, óå â´ ðñüóùðï. Äåß÷íåé Ýôóé ôç óõìðÜèåéá Þ ôç óõìðüíéá ôïõ ãéá ôá ðÜèç ôïõ (ðâ. óôç ñáø Ð 744, 754, 787, 812-813, 843).

Άστοχα ερωτήματα ÁõôÜ ðïõ, áí êáé Ý÷ïõí ðåñéå÷üìåíï ðéèáíü êáé åýëïãï, áóôï÷ïýí óôçí åðéóÞìáíóç ôçò áëÞèåéáò ðïõ åíäéáöÝñåé óôç óõãêåêñéìÝíç ðåñßðôùóç. Ôï ðñüóùðï ðïõ áðáíôÜ áíáéñåß ðñþôá ìßá-ìßá ôéò äõíáôüôçôåò ðïõ ðñüâáëå åêåßíïò ðïõ ñþôçóå êáé óôï ôÝëïò äßíåé ôç óùóôÞ áðÜíôçóç.

Γλωσσάρι

Åêöñáóôéêüò ôñüðïò ðïõ ÷ñçóéìïðïéåßôáé óôçí ïìçñéêÞ ðïßçóç êáé óôï äçìïôéêü ôñáãïýäé, ãéá íá äçëþóåé ìå Ýìöáóç êáé ðáñáóôáôéêüôçôá üôé äåí ðñüêåéôáé íá óõìâåß êÜôé. ÓõíÞèùò ï Þñùáò ðáñáëëçëßæåé áõôü ðïõ äåí èÝëåé íá ãßíåé ìå êÜôé ðïõ áíôßêåéôáé óôïõò öõóéêïýò íüìïõò (ðâ. ôïí üñêï ôïõ Á÷éëëÝá óôç ñáø. Á 234 ê.åî.).

297

Γλωσσάρι

Ìå ôç ÷ñÞóç ôïõò åðéôõã÷Üíåôáé ç åðéâñÜäõíóç (âë. üñï) ôçò åîÝëéîçò ôïõ ìýèïõ (ðâ. ôá Üóôï÷á åñùôÞìáôá ôïõ Á÷éëëÝá óôç ñáø. Á 66-68).

Αφήγηση Ç åîéóôüñçóç åíüò ãåãïíüôïò Þ ìéáò éóôïñßáò. ÁöÞãçóç óå ã´ ðñüóùðï: Ï ðïéçôÞò, ùò ðáíôïãíþóôçò åîùôåñéêüò áöçãçôÞò, áöçãåßôáé ôá ãåãïíüôá. ÁöÞãçóç óå á´ ðñüóùðï: Ïé Þñùåò, ùò åóùôåñéêïß áöçãçôÝò, äßíïõí þèçóç óôçí åîÝëéîç ôçò õðüèåóçò. ¸íèåôç: áöÞãçóç ôùí çñþùí óå á´ ðñüóùðï. ÁíáäñïìéêÞ: áöÞãçóç ãåãïíüôùí ôïõ ðáñåëèüíôïò. ×ñïíïãñáöéêÞ: áöÞãçóç ôùí ãåãïíüôùí óôç ÷ñïíéêÞ óåéñÜ ôïõò.

Διάλογος Ç áíôáëëáãÞ öñÜóåùí ìåôáîý ðñïóþðùí. ÌÝóá áðü ôïõò äéáëüãïõò äéáãñÜöåôáé ìå ôïí êáëýôåñï ôñüðï ç óêÝøç êáé ï ÷áñáêôÞñáò ôùí çñþùí. ÐáñÜëëçëá ðñïóäßäåôáé óôéò óêçíÝò æùíôÜíéá êáé äñáìáôéêüôçôá.

Εκφραστικοί τύποι (ή τυπικές φράσεις) ÖñÜóåéò ðïõ åðáíáëáìâÜíïíôáé áðáñÜëëá÷ôåò Þ åëáöñþò ðáñçëëáãìÝíåò êáé ìÜëéóôá óå óõãêåêñéìÝíåò èÝóåéò ìÝóá óôïõò óôß÷ïõò. Áðïôåëïýí åíäåéêôéêü óôïé÷åßï ãéá ôçí ðñïöïñéêÞ óýíèåóç, åêôÝëåóç êáé äéÜäïóç ôùí åðþí. ÕðÜñ÷ïõí ñçìáôéêïß êáé ïíïìáôéêïß åêöñáóôéêïß ôýðïé. Ïé ðñþôïé Ý÷ïõí ùò ðõñÞíá ôïõò Ýíá ñÞìá Þ ìéá ìåôï÷Þ, åíþ ïé äåýôåñïé áðïôåëïýíôáí áðü Ýíá êýñéï üíïìá êáé Ýíá åðßèåôï Þ ìéá ðåñßöñáóç (ð.÷. «Êáé ç ìåãáëüöèáëìç èåÜ ôïõ áðÜíôçóåí, ç ¹ñá», «Äßáò ï íåöåëïóõíÜêôçò») (âë. êáé Èåìáôéêïß ôýðïé).

Ειρωνεία

298

á) Ó÷üëéï ðïõ åñìçíåýåôáé ùò Ýììåóç ðñïóâïëÞ· óáñêáóìüò, ÷ëåõáóìüò. â) ÁöçãçìáôéêÞ ôå÷íéêÞ êáôÜ ôçí ïðïßá ï Þñùáò áãíïåß ôçí áëÞèåéá Þ

äåí ãíùñßæåé ôçí ôñáãéêÞ èÝóç óôçí ïðïßá âñßóêåôáé Þ ðñïò ôçí ïðïßá ïäåýåé, ìå áðïôÝëåóìá íá óõíå÷ßæåé íá åíåñãåß ìå ôñüðï ðïõ èá ôïõ åðéöÝñåé áñíçôéêÝò óõíÝðåéåò· áðü ôçí Üëëç ðëåõñÜ ïé áêñïáôÝò / áíáãíþóôåò ãíùñßæïõí üëá áõôÜ êáé áãùíéïýí ãéá ôï ìÝëëïí ôïõ Þñùá. Óå áõôÞ ôçí ðåñßðôùóç óõ÷íÜ ÷ñçóéìïðïéïýíôáé áðü ôïí ðïéçôÞ åêöñÜóåéò ìå äéöïñïýìåíç óçìáóßá (ðâ. Æ 369-398). Ãéá ôç äåýôåñç óçìáóßá óõíÞèùò ÷ñçóéìïðïéïýíôáé ïé üñïé ôñáãéêÞ åéñùíåßá ãéá ôçí ôñáãùäßá êáé åðéêÞ åéñùíåßá ãéá ôï Ýðïò.

Γλωσσάρι

Επιβράδυνση (ή επική άνεση) ÁöçãçìáôéêÞ ôå÷íéêÞ ìå ôçí ïðïßá äéáêüðôåôáé Þ áíáâÜëëåôáé ç áöÞãçóç åíüò ãåãïíüôïò êáé ðáñåìâÜëëïíôáé Üëëá ãåãïíüôá ðïõ äåí ó÷åôßæïíôáé Üìåóá ìå ôï óõãêåêñéìÝíï óçìåßï ôçò õðüèåóçò. Ìå áõôüí ôïí ôñüðï åíçìåñþíïíôáé êáëýôåñá ïé áêñïáôÝò / áíáãíþóôåò ãéá êÜðïéá èÝìáôá êáé åðéðëÝïí êåíôñßæåôáé ôï åíäéáöÝñïí ôïõò ãéá ôç óõíÝ÷åéá (ðâ. óôç ñáø. Á ôï ôáîßäé ôïõ Äßá óôç ÷þñá ôùí Áéèéüðùí).

Ηθογράφηση (προσώπων) Ç ðåñéãñáöÞ êáé áîéïëüãçóç ôçò óõìðåñéöïñÜò êáé ôçò äñÜóçò ôùí çñþùí ôïõ Ýñãïõ ìå âÜóç: á) ôéò óêÝøåéò, ôá óõíáéóèÞìáôá, ôá ëüãéá êáé ôéò ðñÜîåéò ôùí ßäéùí, â) ôéò óêÝøåéò, ôá óõíáéóèÞìáôá, ôïõò ÷áñáêôçñéóìïýò ðïõ äéáôõðþíïíôáé ãéá åêåßíïõò áðü ôïõò Üëëïõò Þñùåò, êáé ã) ôéò óêÝøåéò, ôá óõíáéóèÞìáôá êáé ôïõò ÷áñáêôçñéóìïýò ðïõ äéáôõðþíåé ãéá åêåßíïõò ï ßäéïò ï ðïéçôÞò, ìå Üìåóï Þ Ýììåóï ôñüðï.

Θεματικοί τύποι (ή τυπικές σκηνές ή τυπικά θέματα) ÈÝìáôá, åíÝñãåéåò, äñáóôçñéüôçôåò ðïõ åðáíáëáìâÜíïíôáé ìÝóá óôï Ýðïò ìå ôéò ßäéåò ðåñßðïõ ëåðôïìÝñåéåò Þ êáé ôéò ßäéåò ëÝîåéò Þ öñÜóåéò. Áðïôåëïýí åíäåéêôéêü óôïé÷åß ãéá ôçí ðñïöïñéêÞ óýíèåóç, åêôÝëåóç êáé äéÜäïóç ôùí åðþí (âë. êáé Åêöñáóôéêïß ôýðïé) (ðâ. ôéò óêçíÝò ôçò éêåóßáò).

«Νόμος των τριών» (ή τριαδική αρχή) Ôå÷íéêÞ óýìöùíá ìå ôçí ïðïßá ï ðïéçôÞò êëéìáêþíåé ôçí áöÞãçóç ðñï-

299

Γλωσσάρι

÷ùñþíôáò áðü ôï ëéãüôåñï óçìáíôéêü èÝìá óôï ðéï óðïõäáßï, ðïõ âñßóêåôáé ðÜíôá óôçí ôñßôç èÝóç (ðâ. óôç ñáø. Á 51-53 ôçí êëéìáêïýìåíç åðßèåóç ôïõ Áðüëëùíá áðü ôá æþá óôïõò áíèñþðïõòêáé óôç ðáø. Ð ôï èÜíáôï ôïõ Ðáôñüêëïõ). Ç êëéìÜêùóç ìðïñåß íá åßíáé êáé êáôéïýóá.

Παρομοίωση Ó÷Þìá ëüãïõ ìå ôï ïðïßï êáôáíïïýìå êáëýôåñá ìéá éäéüôçôá Þ ðñÜîç êÜíïíôáò óýãêñéóç Þ óõó÷åôéóìü ìå êÜôé ðïëý ãíùóôü. ×ñçóéìïðïéïýíôáé óõíÞèùò ëÝîåéò üðùò «óáí», «üðùò», «ðþò», «êáèþò». ¼ôáí áíáëýïõìå ìéá ðáñïìïßùóç, ðñïóäéïñßæïõìå: á) ôï áíáöïñéêü ìÝñïò, ðïõ åßíáé ìéá åéêüíá ç ïðïßá áñ÷ßæåé ìå ôá «óáí», «üðùò», «ðþò», «êáèþò», â) ôï äåéêôéêü ìÝñïò, ðïõ åßíáé ç áöÞãçóç ôïõ Ýðïõò êáé áñ÷ßæåé ìå ôéò ëÝîåéò «Ýôóé», «ðáñüìïéá» ê.Ü., êáé ã) ôïí êïéíü üñï, äçë. ôï êïéíü óçìåßï óýãêñéóçò, áíÜìåóá óôçí åéêüíá êáé ôçí áöÞãçóç.

Περιγραφή Ç ðáñïõóßáóç åíüò ðñïóþðïõ, åíüò ôïðßïõ, ìéáò êáôÜóôáóçò ê.ëð. ìå ÷ñÞóç ëåðôïìåñåéþí, åéêüíùí, åðéèÝôùí ê.Ü. Áíôßèåôá ìå ôçí áöÞãçóç, ðñüêåéôáé ãéá Ýíá óôáôéêü óôïé÷åßï ôïõ êåéìÝíïõ, ôï ïðïßï üìùò åßíáé áðáñáßôçôï ãéá ôçí åìâÜèõíóç óôï áíôéêåßìåíï ôçò ðåñéãñáöÞò. ¸êöñáóéò: Ç ðåñéãñáöÞ åíüò Ýñãïõ ÔÝ÷íçò (ðâ. ôçí ðåñéãñáöÞ ôçò áóðßäáò ôïõ Á÷éëëÝá).

Προοίμιο Ç ÅéóáãùãÞ, ï ðñüëïãïò ôïõ Ýðïõò. ÊáíïíéêÜ Ýíá åðéêü ðñïïßìéï Ý÷åé ôñßá ìÝñç: á) åðßêëçóç ôçò Ìïýóáò, üðïõ ï ðïéçôÞò ôçí êáëåß íá ôïí âïçèÞóåé íá áöçãçèåß ôá ãåãïíüôá, â) äéÞãçóç, üðïõ äßíåôáé ðåñéëçðôéêÜ ç õðüèåóç ôïõ Ýðïõò, êáé ã) ðáñÜêëçóç, üðïõ ï ðïéçôÞò æçôåß áðü ôç Ìïýóá íá áñ÷ßóåé ôï ðïßçìÜ ôïõ áðü êÜðïéï óõãêåêñéìÝíï óçìåßï.

Προοικονομία

300

ÁöçãçìáôéêÞ ôå÷íéêÞ ìå ôçí ïðïßá ï ðïéçôÞò äéáìïñöþíåé êáôáóôÜóåéò Þ âÜæåé ôïõò Þñùåò íá ìéëïýí Þ íá åíåñãïýí ìå ôÝôïéï ôñüðï, þóôå íá ó÷åäéÜóåé óå ãåíéêÝò ãñáììÝò ôçí åîÝëéîç ôïõ Ýñãïõ êáé íá ðñïåôïé-

ìÜæåé ôïõò áíáãíþóôåò ãéá ãåãïíüôá ðïõ ðñüêåéôáé íá áêïëïõèÞóïõí (ðâ. óôç ñáø. Á 523, üðïõ ïé áêñïáôÝò / áíáãíþóôåò ðñïúäåÜæïíôáé ãéá ôïí êáõãÜ Äßá-¹ñáò).

Γλωσσάρι

Σκηνή (αλλαγή σκηνής) Óå ìéá áöÞãçóç – ðåñéãñáöÞ åíôïðßæïõìå ôçí áëëáãÞ óêçíÞò üôáí áëëÜæåé: á) ï ôüðïò Þ â) ôá ðñüóùðá Þ ã) ï ôüðïò êáé ôá ðñüóùðá. Ï ðñïóäéïñéóìüò ôùí óêçíþí âïçèÜ ôïí áíáãíþóôç íá ðáñáêïëïõèåß êáëýôåñá ôçí õðüèåóç.

Χρόνος (διαστολή – συστολή) ÊáôÜ ôçí áöÞãçóç ôùí ãåãïíüôùí ï ðïéçôÞò ÷ñçóéìïðïéåß ôï ÷ñüíï ìå äýï ôñüðïõò: • áöçãåßôáé åîáíôëçôéêÜ, äçë. ìå ðïëëÝò ëåðôïìÝñåéåò, êÜðïéá ãåãïíüôá ðïõ êáëýðôïõí ìüíï ìßá çìÝñá, ïðüôå åíôïðßæïõìå äéáóôïëÞ ôïõ ÷ñüíïõ, Þ • áöçãåßôáé óõíïðôéêÜ, äçë. ÷ùñßò ðïëëÝò ëåðôïìÝñåéåò, ãåãïíüôá ðïõ äéáñêïýí ðïëëÝò çìÝñåò, ïðüôå áîéïðïéåß ôç óõóôïëÞ ôïõ ÷ñüíïõ.

301

Codino, F., ÊáêñéäÞò, É.È., Êïìíçíïý-ÊáêñéäÞ, ¼., Ìáñùíßôçò, Ä.Í., Lesky, Al., Ìéñþ, Áéìßëéïò, ÌðåæáíôÜêïò Í., Nilsson, M.P., Page, D.L., Romilly, J. de, Schadewaldt, W., Öùñ, Ðùë,

ÅéóáãùãÞ óôïí ¼ìçñï, ÐáðáäÞìáò, ÁèÞíá 1999. ÏìçñéêÜ èÝìáôá, ÁèÞíá 1978. Ó÷Ýäéï êáé ôå÷íéêÞ ôçò ÉëéÜäáò, Åóôßá, ÁèÞíá 1993. ÏìçñéêÜ ìåãáèÝìáôá, ÊÝäñïò, ÁèÞíá 1999. Éóôïñßá ôçò áñ÷áßáò åëëçíéêÞò ëïãïôå÷íßáò, Áöïß Êõñéáêßäç, Èåóóáëïíßêç 1990. Ç êáèçìåñéíÞ æùÞ óôçí åðï÷Þ ôïõ ÏìÞñïõ, ÐáðáäÞìáò, ÁèÞíá 1995. Ç ñçôïñéêÞ ôçò ïìçñéêÞò ìÜ÷çò, Êáñäáìßôóá, ÁèÞíá 1996. ¼ìçñïò êáé ÌõêÞíåò, Äùäþíç, ÁèÞíá 1989. Ç ÉëéÜò êáé ç éóôïñßá, ÐáðáäÞìáò, ÁèÞíá 1999. ¼ìçñïò, Äáßäáëïò – Æá÷áñüðïõëïò, ÁèÞíá 1994. Áðü ôïí êüóìï êáé ôï Ýñãï ôïõ ÏìÞñïõ, ô. 1-2, ÌÉÅÔ, ÁèÞíá 1989 (1994). Ç êáèçìåñéíÞ æùÞ óôç ìõêçíáúêÞ åðï÷Þ, ÐáðáäÞìáò, ÁèÞíá 1991

Βιβλιογραφία

Βιβλιογραφία

303