Giao An Hoa 12 (dep)

Ngày Soạn: 16/08/2009 TiÕt tp2ct: 01

«n tËp ®Çu n¨m

I. môc tiªu 1. Kiến thức - Ôn tập những nội dung cơ bản của thuyết CTHH - Đồng phân, đặc điểm về cấu tạo, tính chất của mỗi loại hiđrocacbon là những phần liên quan đến lớp 12 để chuẩn bị tiếp thu kiến thức mới về các hợp chất hữu cơ có nhóm chức.

Trọng tâm * Ba luận điểm chính của thuyết CTHH * Các loại đồng phân: mạch cacbon; vị trí nối đôi, ba, nhóm thế và nhóm chức; * Đồng phân nhóm chức và đồng phân cis-trans của HC và dẫn xuất của chúng. * Đặc điểm CT, tính chất hóa học của ba loại CxHy: no, không no và thơm. 2. Kỹ năng: Giải một số bài tập áp dụng kiến thức. II- PHƯƠNG PHÁP DẠY HỌC: Đàm thoại, nêu vấn đề III- CHUẨN BỊ CỦA THẦY VÀ TRÒ: * Chuẩn bị của GV : Sơ đồ liên quan giữa cấu tạo các loại HC và tính chất. * Chuẩn bị của HS: Ôn tập kiến thức Hóa hữu cơ 11. IV- TIẾN TRÌNH TIẾT DẠY: 1. Ổn định tổ chức lớp: 2. Kiểm tra bài cũ: 3. Tiến trình tiết dạy: Ho¹t ®éng cña hs 0 1I-NHỮNG ĐIỂM CƠ BẢN CỦA THUYẾT CẤU TẠO HOÁ HỌC:

Ho¹t ®éng cña gv I-NHÖÕNG ÑIEÅM CÔ BAÛN CUÛA THUYEÁT CAÁU TAÏO HOAÙ HOÏC:

2HS: 1. Trong phân tử chất hữu cơ, các nguyên tử liên Hoaït ñoäng 1: kết với nhau theo đúng hóa trị và theo một thứ H: Haõy neâu noäi dung cô baûn cuûa thuyeát caáu taïo hoùa hoïc ? tự nhất định. Thứ tự liên kết đó được gọi là cấu tạo hóa học. Sự thay đổi thứ tự liên kết đó sẽ tạo ra chất mới. 2. Trong phân tử chất hữu cơ, cacbon có hóa trị 4. Những ngtu C có thể kết hợp không những với ngtố khác mà còn kết hợp trực tiép với nhau tạo thành những mạch C khác nhau (mạch không nhánh, có nhánh và mạch vòng). 3. Tính chất của các chất phụ thuộc vào thành

phần (bản chất và số lượng các ) và cấu tạo hóa học ( thứ tự liên kết các). Vì vậy, thuyết CTHH làm cơ sở để nghiên cứu các hợp chất hữu cơ: cấu tạo 1. VD : C2H6O CH3−CH2 −OH CH3 −O−CH3 Rượu etylic Đimetylete 2. VD : CH4 , CH3−CH2−OH , CH≡CH CH3−CH2−CH2−CH3 , CH3−CH−CH3 , ‫׀‬ CH3 CH2−CH2   CH2−CH2 3. VD: Tính chất phụ thuộc vào: - Bản chất: CH4: Khí, dễ cháy,CCl4: Lỏng , không cháy -Số lượng nguyên tử : C4H10: Khí, C5H12 : Lỏng -Thứ tự liên kết: CH3−CH2−OH: Lỏng, không tan. CH3−O−CH3: Khí, không tan II- ĐỒNG ĐẲNG, ĐỒNG PHÂN: 1. Đồng đẳng: Đồng đẳng: là hiện tượng các chất có cấu tạo và tính chất tương tự nhau nhưng về thành phần phân tử khác nhau một hay nhiều nhóm: - CH2 -. VD: Tìm công thức chung dãy đồng đẳng của rượu etylic? Giải : Ta có: C2H5OH + xCH2 = C2+xH5+2xOH Đặt : n =2+x. Do đó: 6 + 2x = 2n + 2. Vậy công thức chung dãy đồng đẳng rượu etylic là: CnH2n+1OH Hay CnH2n+2O.

GV: höôùng daãn hoïc sinh laáy ví duï minh hoaï.

2. Đồng phân:2. Đồng phân : là hiện tượng các chất có cùng CTPT, nhưng có cấu tạo khác nhau nên có tính chất khác nhau. - Phân loại đồng phân: a) Đồng phân cấu tạo: (3 loại) - Đồng phân mạch cacbon: mạch không nhánh, mạch có nhánh. - Đồng phân vị trí: nối đôi, ba, nhóm thế và nhóm chức.

VD: C4H10 có 2 đồng phân: CH3−CH2−CH2−CH3 Butan CH3−CH−CH3  iso-butan CH3

II- ÑOÀNG ÑAÚNG, ÑOÀNG PHAÂN Hoaït ñoäng 2: H: Em nào hãy nhắc lại định nghĩa đồng đẳng ? lấy ví dụ

H: Em nào hãy nhắc lại định nghĩa đồng phân ? lấy ví dụ

VD: Đicloetan C2H4Cl2 có 2đp: CH2−CH2 ,CH3−CH−CH3

- Đồng phân nhóm chức: các đồng phân    khác nhau về nhóm chức, tức là đổi từ Cl Cl CH3 nhóm chức này sang nhóm chức khác. 1,2-đicloetan, 1,1-đicloetan VD: Ankađien – Ankin - Xicloanken Anken – Xicloankan. VD: C3H6 có 2đp CH2=CH−CH3, propen b) Đồng phân hình học : (cis – trans): VD: Buten – 2 CH2 H H H C H3 / \ xiclopropan \ / \ / CH2CH2 C=C C=C / \ CH3 CH3 Cis

CH3 Trans

/

H

\

* Ñieàu kieän ñeå coù ñoàng phaân cis – trans: a e \ / a≠b C=C / \ e≠d b d - Phương pháp viết đồng phân của một chất : VD: Viết các đồng phân của C4H10O Giải : + Đồng phân rượu : –OH (4đp) CH3−CH2−CH2−CH2−OH CH3−CH−CH2 −OH  CH3 CH3−CH2−CH −OH  CH3 CH3  CH3−C −OH  CH3 + Đồng phân ete : − O − (3đp) CH3−O−CH2−CH2−CH3 CH3−O−CH−CH3  CH3

- Đây là các đồng phân mà thứ tự liên kết của các trong phân tử hoàn toàn giống nhau, nhưng sự phân bố hay nhóm nguyên tử trong không gian khác nhau. - Nếu 2 hay nhóm nguyên tử ở một phía của nối đôi giống nhau ta có dạng cis, khác nhau ta có dạng trans. No:lk đơn Mạch hở

Ankan Không no :Lk đôi ba Anken,ankin, an kanđien

CxHy

Vòng no :lk đơn Mạch vòng

Xiclo ankan Thơm: Có nhân Benzen A ten

GV: Trước hết xác định xem chất đã cho thuộc loại chất gì : no, không no, có thể chứa những loại nhóm chức nào ? * Thứ tự viết: - Đồng phân mạch cacbon - Đồng phân vị trí. - Đồng phân nhóm chức. - Cuối cùng xem trong số các đồng phân vừa viết, đồng phân nào có đồng phân cis-trans (hợp chất chứa nối đôi).

CH3−CH2−O−CH2−CH3 III. CẤU TẠO VÀ TÍNH CHẤT HOÁ HỌC CỦA CÁC HIĐROCACBON :

1. ANKAN (PARAFIN): CnH2n+2 ( n ≥ 1) a) Cấu tạo: Mạch C hở, chỉ có liên kết đơn (lk δ). b) Hóa tính: - Phản ứng thế: Cl2, Br2. - Phản ứng hủy. - Phản ứng tách H2. - Phản ứng crackinh. 2. ANKEN (OLEFIN): CnH2n ( n ≥ 2) a) Cấu tạo: mạch C hở, có 1 liên kết đôi ( 1 lk δ và 1 lk π). b) Hóa tính: - Phản ứng cộng: H2, X2, HX, H2O - Phản ứng trùng hợp. - Phản ứng oxi hóa không hoàn toaøn : Laøm maát maøu dung dòch thuoác tím. 3. ANKIN: CnH2n-2 (n ≥ 2) a) Cấu tạo : mạch C hở, có 1 liên kết ba ( 1lk δ và 2lk π ). b) Hóa tính: - Phản ứng cộng. - Phản ứng trùng hợp. ( nhị hợp và tam hợp) - Phản ứng thế bởi ion kim loại. - Phản ứng oxi hóa: làm mất màu dung dịch KMnO4. 4. AREN: CnH2n-6 (n ≥ 6) a) Cấu tạo: mạch C vòng, chứa nhân benzen. b) Hóa tính: - Phản ứng thế : Br2, HNO3. - Phản ứng cộng: H2, Cl2. 4). Củng cố kiến thức :( 3 phút ) Ôn lại kỹ tính chất hoá học của các hiđrocacbon. 5). Hướng dẫn học ở nhà : ( 1 phút) BÀI TẬP 1. Viết các đp có thể có của:

a) C6H14 ; b) C5H10 c) C5H12O ; d) C4H11N

III. cÊu t¹o vµ tinh chÊt ho¸ häc cña c¸c hi®rocacbon

Hoạt động 3: GV: ở lớp 11 các em đã nghiên cứu những hiđrocacbon nào?tính chất hoá học của những hợp chất hữu cơ đó? Chú ý : Phản ứng thế của Ankan có 3 cacbon trở lên ưu tiên thế ở cacbon có bậc cao nhất. Cần lưu ý: phản ứng cộng anken không đối xứng với tác nhân không đối xứng (HX, H2O) tuân theo qui tắc Maccopnhicop: 3CH2=CH2 + 2KMnO4 + 4H2O → CH2−CH2 + 2MnO2 +2KOH   OH OH Có khả năng tham gia phản ứng cộng hợp 2 lần: VD : NH 3 HC≡CH + Ag2O  → AgC≡CAg↓ + H2O Bạc axetilua(vàng)

Chú ý: qui luật thế ở vòng benzen

e) C4H9Cl ; f) C4H8Cl2 Viết các phương trình phản ứng theo sơ đồ sau: CH3CHO C2H4  PE CH4 

C2H2

CH2 = CH – Cl  PVC

CH3COOCH=CH2

C6H6  666

Ngày Soạn: 16/08/2009

Ch¬ng I

ESTE - LIPIT

TiÕt tp2ct: 02

Bài 1 : ESTE i. môc tiªu:

∗Kiến thức: Học sinh nắm được: −Thế nào là hợp chất este, CTCT, danh pháp của este. −Tính chất hoá học đặc trưng của este và các tính chất của gốc H-C. −Phương pháp điều chế và ứng dụng. ∗Kỹ năng: Viết đồng phân este. Viết các phản ứng thể hiện tính chất hoá học của este. II. ĐỒ DÙNG DẠY HỌC, PHƯƠNG PHÁP:

∗Đồ dùng dạy học: Thí nghiệm phản ứng điều chế este. ∗Phương pháp: Diễn giảng + Đàm thoại III. NỘI DUNG LÊN LỚP:

1 . Ổn định, kiểm diện 2. Kiểm tra bài cũ: Viết các phản ứng biểu diễn dãy chuyển hoá sau: O / mengiaám C / to C2H4 +HCl → A NaOH →   → B 2    o

3.Bài mới:

o

Br2 ( dd ) /t +C / H SO4ñaëc ,t +  → D NaOH   → E  2   → F (đa chức).

Ho¹t ®éng cña hs vµ gv

GV: −Từ phản ứng và cấu tạo của este hãy nêu định nghĩa về este HS: −Định nghĩa este, lấy ví dụ.

Ho¹t ®éng cña hs

I.Khái niệm về Este và dẫn xuất khác của axit cacboxylic: 1.Cấu tạo phân tử: VD: CH3-C-OH + H-O-C2H5

O

CH3-C-O-C2H5 + H2O

O

Khi thay nhóm OH ở nhóm cacboxyl của axit cacboxylic bằng nhóm OR thì được este.

GV: Hướng dẫn để HS viết được các CTPT −Viết CTCT tổng quát của este tạo bởi axit và đều đơn chức. −So sánh CTCT của este đơn chức với axit đơn chức. −CTPTTQ của este tạo bởi axit và rượu đều no đơn chức? GV: Cho HS viết các đồng phân cấu tạo este ứng với CTCT C2H4O2 và gọi tên của mỗi đồng phân.

GV: Chú ý giải thích nhiệt độ sôi của của este thấp hơn so với axit.

Este tạo bởi axit và rượu đều đơn chức, mạch hở có CTCT: R-C-O-R/ (R,R/ là

gốc hydrocacbon, R có thể là H)

O

CTPT: CnH2n-2kO2 hoặc CxHyO2 (y≤ 2x) ∗Nếu axit và rượu đều no đơn chức thì CTPT là CnH2nO2. ∗Este tạo bởi axit đơn chức với rượu đa chức: (RCOO)xR/ ∗Este tạo bởi axit đa chức với rượu đơn chức:R(COOR/)x ∗Este đơn chức dạng vòng: R - C=O O * Dẫn xuất khác: anhidrit axit R – C – O – C – R’

GV: −Giúp học sinh hiểu được phản ứng thuỷ phân este trong dung dịch axit và trong dung dịch bazơ. −Lưu ý sự thuỷ phân đặc biệt của 1 số este khác. HS: Viết các phản ứng thuỷ phân theo yêu cầu của GV: −Thuỷ phân este trong dung dịch axit tạo thành sản phẩm gì? Vì sao phản ứng này thuận nghịch? −Thuỷ phân este trong dung dịch bazơ tạo thành sản phẩm gì? Vì sao phản ứng này không thuận nghịch? −Viết phản ứng xà phòng hoá của 1 số este nêu ra.

GV: HD học sinh phát hiện tính chất của gốc HC của este không no. HS: Viết pứ đối với este có gốc axit hoặc gốc rượu không no. −Viết phản ứng cộng dung dịch Br2, phản ứng trùng hợp của metylmetacrylat. −Viết phản ứng tráng gương, phản ứng khử Cu(OH)2 của metylfomiat.

O O Halogenua axit R – C – X O Amit : R – C – NR’2 O 2.Cách gọi tên: ∗Tên gốc hydrocacbon của rượu + tên anion gốc axit ( "at"). Vd: CH3-COO-C2H5 etylaxetat H-COO-CH3 metylfomat CH2=C(CH3)-COO-CH3 metylmetacrylat CH3-COO-CH=CH2 vinylaxetat C6H5COO-CH3 metylbenzoat II.Tính chất vật lý: − Nhiệt độ sôi thấp hơn axit tương ứng do không có liên kết hydro giữa các phân tử. −Các este là chất lỏng không màu (mmột số este có Kl phân tử lớn ở trạng thái rắn như sáp ong, mỡ động vật…), dễ bay hơi, ít tan trong nước, có mùi thơm hoa quả. III.Tính chất hoá học: 1.Phản ứng ở nhóm chức a, Thuỷ phân trong dung dịch axit: Đun este với nước có mặt axit vô cơ xúc tác. Vd: H+

CH3-COO-C2H5 + HOH to

CH3-COOH + C2H5-OH

Phản ứng thuỷ phân trong dung dịch axit là phản ứng thuận nghịch vì axit và rượu có thể phản ứng tạo lại este. b, Thuỷ phân trong dung dịch bazơ: Đun este với dung dịch kiềm. Vd: o

t CH3-COO-C2H5 + NaOH → CH3-COONa+ C2H5-OH

Phản ứng thuỷ phân trong dung dịch bazơ (hay còn gọi là phản ứng xà phòng hoá) là phản ứng một chiều vì không còn axit để phản ứng tạo lại este. * Lưu ý: Một số este có phản ứng thuỷ phân đặc biệt hơn: −Từ este chứa gốc rượu không no tạo ra andehit, xeton. Vd: o CH3COOCH=CH2+NaOH t → CH3COONa+CH3CHO −Từ este chứa gốc phenol tạo ra 2 muối. Vd: to CH3COONa + C6H5ONa + H2O CH3COOC6H5 + 2NaOH  →

c, Phản ứng khử: 0 / 4 /t R-COO- R/ LiAlH  → R-CH2 –OH + R -OH. 2. Phản ứng ở gốc Hidrocacbon: a).Este không no có phản ứng cộng (với H2, X2, HX), trùng hợp: / to CH3[CH2]7 CH=CH[CH2]7 COOCH3 + H2 Ni  → CH3[CH2]16 COOCH3

COOCH3

nCH2=C(CH3)-COOCH3

o

t ,P,XT  → ( -CH2-C - ) n CH3

b).Este của axit fomic có phản ứng tráng gương, phản ứng khử Cu(OH)2 tạo kết tủa đỏ gạch. o 3/ t Vd: H-COO-R + 2AgNO3 + 2NH3 + H2O NH  → HO-COO-R +2Ag↓ + 2NH4NO3

GV: −Cho HS nhớ lại phương pháp thông dụng điều chế este. −Lưu ý về điều chế este không no, este có chứa gốc phenol. −Nói về ứng dụng của este.

IV.Điều chế và ứng dụng: −Phương pháp thông dụng là thực hiện phản ứng este hoá giữa rượu với axit. −Este không no có thể điều chế bằng phản ứng cộng giữa axit với hydrocacbon không no. Vd: Điều chế vinylaxetat CH3-COOH + CH≡CH XT →  CH3-COO-CH=CH2

HS: −Biện pháp nâng cao hiệu suất este hoá? −Viết phản ứng điều chế vinylaxetat từ axit axetic.

−Điều chế este chứa gốc phenol: Vd: đc phenyl axetat o

t CH3COONa + Cl-C6H5 → CH3COOC6H5 + NaCl o

(CH3CO)2O+C6H5OH t → CH3COOC6H5 + CH3COOH

*Ứng dụng: Để sản xuất hương liệu, tổng hợp chất dẻo, dùng làm dung môi. 4.(5p) Củng cố bài học: -Học sinh nhắc lại về cấu tạo và tính chất hoá học của este. -Bài tập 1/7 đểcủng cố 5.Dặn dò: Về nhà làm các bài tập. Chuẩn bị bài Lipit chú ý phần tính chất của Lipit.

Ngày Soạn: 23/08/2009

Bài 2 :

TiÕt tp2ct: 03

LIPIT

i. môc tiªu:

1. Kiến thức : Học sinh biết : Khi niệm, phân loại, tầm quan trọng của lipit, tính chất vật lý, công thức chung, tính chất hóa học của lipit, sử dụng chất một cách hợp lí. 2. kĩ năng : * Phân biệt lipit , chất béo, chất béo lỏng , chất béo rắn. * Viết đúng phản ứng xà phòng hóa chất béo * Giải thích được sự chuyển hóa chất béo trong cơ thể. II. PHƯƠNG PHÁP – ĐỒ DÙNG DẠY HỌC: 1. Phương pháp : trực quan , nêu vấn đề 2. Đồ dùng dạy học: * Giáo viên : Dầu ăn, mỡ, sáp ong. * Học sinh : Ôn tập kỹ cấu tạo este, tính chất este. III. NỘI DUNG LÊN LỚP: 1. Ổn định lớp : 2. Kiểm tra bài cũ: Viết phương trình phản ứng giữa axit stearic với glixerol. Cho biết sản phẩm thuộc loại hợp chất gì ? 3. Giảng bài mới: 4. Ho¹t ®éng cña gv vµ hs

* Hoạt động mở bài: GV đi vấn đề về để vào bài về chất béo - Hoạt động 1: GV đưa ra 3 mẫu vật: dầu ăn, mỡ heo, sáp ong và cho Hs biết cả 3 đều đgl lipit. Lipit bao gồm chất béo, sáp, steroit, photpholipit, bài học hôm nay chỉ xét chất béo, chất béo là thành phần chính của dầu, mỡ động thực vật. CT chung của chất béo là: 1

CH2 - O - CO - R

2

CH - O - CO - R

3

CH2 - O - CO - R

* Hoạt động 2: TCVL: - GV viết CT 2 chất béo:

Ho¹t ®éng cña hs I- KHÁI NIỆM ,PHÂN LOẠI VÀ TRẠNG THÁI TỰ NHIÊN

1. Khái niệm và phân loại Chất béo là trieste của glixerol với các axit monocacboxylic có số chẵn nguyên tử cacbon (khoảng từ 12C đến 14C) không phân nhánh (axit béo), gọi chung là triglixerit hay triaxylglixerol. Chất béo có công thức chung là : 1

CH2 - O - CO - R

2

CH - O - CO - R

3

CH2 - O - CO - R

2. Trạng thái tự nhiên: Chất béo là thành phần chính của dầu mỡ động, thực vật. Sáp điển hình là sáp ong. Steroit và photpholipit có trong cơ thể sinh vật và đóng vai trò quan trọng trong hoạt động của chúng. II- TÍNH CHẤT CỦA CHẤT BÉO

1. Tính chất vật lí - Các triglixerit chứa chủ yếu các gốc axit béo no thường là chất rắn ở nhiệt độ phòng, chẳng hạn như mỡ động vật (mỡ bò, mỡ cừu,…).

CH2 - O - CO - C17H33 CH - O - CO - C17H33 CH2 - O - CO - C17H33

tnc = - 5,50C Và:

- Các triglixerit chứa chủ yếu các gốc axit béo không no thường là chất lỏng ở nhiệt độ phòng và được gọi là dầu. Nó thường có nguồn gốc thực vật (dầu lạc, dầu vừng,…) hoặc từ động vật máu lạnh (dầu cá). Chất béo nhẹ hơn nước và không tan trong nước, tan trong các dung môi hữu cơ như : benzen, xăng, ete,…

CH2 - O - CO - C17H35 CH - O - CO - C17H35 CH2 - O - CO - C17H35

tnc = 71,50C - Dùa vào tnc hãy cho biết trạng thái của mỗi chất béo trên?

2. Tính chất hóa học a) Phản ứng thủy phân trong môi trường axit đun nóng với nước có xúc tác axit, chất béo bị thủy phân tạo * Hoạt động 3: TCHH: ra glixerol và các axit béo : - GV :Dựa vào cấu tạo của chất béo Khi đun nóng với nước có xúc tác axit, chất béo bị thủy phân ( ester ) em hãy dự đoán TCHH của tạo ra glixerol và các axit béo : chất béo? 1 1 CH2 - OH CH2 - O - CO - R R - COOH - HS: Trả lời được phản ứng của H ,t chất béo là tham gia phản ứng thuỷ CH - O - CO - R2+ 3H2O 2 CH - OH+ R - COOH phân trong môi trường axit và môi 3 3 CH2 - OH CH2 - O - CO - R trường kiềm. R - COOH triglixerit glixerol các axit béo b) Phản ứng xà phòng hóa Khi đun nóng với dung dịch kiềm (NaOH hoặc KOH) thì tạo ra glixerol và hỗn hợp muối của các axit béo. Muối natri hoặc kali của các axit béo chính là xà phòng +

0

1

CH2 - O - CO - R

2

CH - O - CO - R + 3

CH2 - O - CO - R

3NaOH

0

 t 

CH2 - OH

1 R - COONa

CH - OH +

R - COONa

CH2 - OH

R - COONa

2

3

triglixerit glixerol xà phòng Phản ứng của chất béo với dung dịch kiềm được gọi là phản ứng xà phòng hóa. Phản ứng xà phòng hóa xảy ra nhanh hơn phản ứng thủy phân trong môi trường axit và không thuận nghịch. c) Phản ứng hiđro hóa Chất béo có chứa các gốc axit béo không no tác dụng với hiđro ở nhiệt độ và áp suất cao có Ni xúc tác. Khi đó hiđro cộng vào nối đôi C = C :

GV: Những chất béo chưa no như dầu còn thể hiện thêm tính chất

chưa nào? - HS: trả lời Những chất béo chưa no như dầu còn thể hiện thêm tính chất cộng Vì sao chất bo lỏng để lâu ngày bị ôi, có mùi khó chịu ? Vai trị của phản ứng hidro hĩa l gì ?

CH2 - O - CO - C17H33 CH - O - CO - C17H33

Ni ,t 0 , p



 

CH2 - O - CO - C17H33 CH2 - O - CO - C17H35 CH - O - CO - C17H35 CH2 - O - CO - C17H35

triolein ( láng )

* Hoạt động 4: Vai trò của chất béo trong cơ thể: GV: Dựa vào kiến thưc của mình em hãy cho biết chất béo có vai trò ntn trong cơ thể? - HS: từ kiến thức của mình và sgk rút ra Vai trò của chất béo trong cơ thể

+ 3H2 

tristearin (rắn)

d) Phản ứng oxi hóa Nối đôi C = C ở gốc axi không no của chất béo bị oxi hóa chậm bởi oxi không khí tạo thành peoxit, chất này bị phân hủy thành các sản phẩm có mùi khó chịu. Đó là nguyên nhân của hiện tượng dầu mỡ để lâu bị ôi. III - VAI TRÒ CỦA CHẤT BÉO 1. Vai trò của chất béo trong cơ thể chất béo bị thủy phân thành axit béo và glixerol rồi được hấp thụ vào thành ruột. Ở đó, glixerol và axit béo lại kết hợp với nhau tạo thành chất béo rồi được máu vận chuyển đến các tế bào. Nhờ những phản ứng sinh hóa phức tạp, chất béo bị oxi hóa chậm thành CO2, H2O và cung cấp năng lượng cho cơ thể. 2. Ứng dụng trong công nghiệp dùng để điều chế xà phòng, glixerol và chế biến thực phẩm. Ngày nay, người ta đã sử dụng một số dầu thực vật làm nhiên liệu cho động cơ điezen. Glixerol được dùng trong sản suất chất dẻo, mĩ phẩm, thuốc nổ,…Ngoài ra, chất béo còn được dùng trong sản xuất một số thực phẩm khác như mì sợi, đồ hộp,…

IV. CỦNG CỐ- DẶN DÒ: o Củng cố: - GV cho Hs trả lời bài 2sgk/12 và bổ sung thêm những thiếu sót 2. BTVN: 5,6 sgk V. NHẬN XÉT- RÚT KINH NGHIỆM: GV cần khai thác triệt để những thông tin mà học sinh biết về chất béo, cho các em phát biểu và liên hệ với thực tiễn nhiều hơn

Ngày Soạn: 23/08/2009 TiÕt tp2ct: 04

BÀI 3 :

CHẤT GIẶT RỬA

i. môc tiªu:

1. Kiến thức : * HS biết: - Khái niệm về chất giặt rửa và tính chất chất giặt rửa - Thành phần, tính chất của xà phòng và chất giặt rửa tổng hợp - Xử dụng xà phòng và chất giặt rửa một cách hợp lí 2. Kĩ năng: * HS vận dụng sự hiểu biết về cấu trúc phân tử chất giặt rửa , cơ chế hoạt động của chất giặt rửa giải thích được khả năng làm sạch của xà phòng và chất giặt rửa tổng hợp. ii. chuÈn bÞ:

1. Đồ dùng dạy học: a. Giáo viên: mẩu xà phòng, hình vẽ mô tả cơ chế hoạt động của chất giặt rửa b. Học sinh: đọc trước bài 2. Phương pháp: - Vấn đáp, đàm thoại, diễn giảng - Trực quan nêu vấn đề - Diễn giảng nêu vấn đề

III. tiÕn tr×nh bµi gi¶ng:

HOẠT ĐỘNG CỦA GV - HS * Hoạt động mở bài: GV đưa ra một số hình ảnh :

* Hoạt động 1: . Khái niệm Chất giặt rửa - GV: Hãy nêu cách thức giặt quần áo bằng xà phòng ? - HS: Hoà tan xà phòng vào nước, ngâm một lát sau đó dùng tay vò mạnh, các chất bẩn trên đồ tan vào nước và sạch dần.

NỘI DUNG

I- KHÁI NIỆM VÀ TÍNH CHẤT CỦA CHẤT GIẶT RỬA

1. Khái niệm:Chất giặt rửa là những chất

- GV bổ sung: do tác dụng làm sạch nên gọi xà phòng hay bột giặt là chất giặt rửa. Chất giặt có tính chất là khi dùng cùng với nước thì có tác dụng làm sạch các chất bẩn bám trên các vật rắn mà không gây ra phản ứng hóa học với các chất đó. - GV nêu vấn đề: vậy làm sao làm sạch được các vết bẩn mà không gây ra các chất đó chúng ta cùng tìm hiểu tiếp về tính chất của chất giặt rửa. * Hoạt động 2: Tính chất giặt rửa - GV nêu vấn đề: muối CH3COONa, metanol… có tan được trong nước không? Chúng tan được trong nước thì chúng ưa nước hay kị nước? - GV dẫn dắt tiếp với dầu hoả hay mỡ dầu thức ăn và Hs tự rút ra được chất ưa nước, chất kị nước và tính chất của các chất này là:Chất ưa nước là những chất tan tốt trong nước. Chất kị nước là những chất hầu như không tan trong nước. Chất kị nước thì lại ưa dầu mỡ, tức là tan tốt vào dầu mỡ. Chất ưa nước thì thường kị dầu mỡ, tức là không tan trong dầu mỡ. - GV vừa vẽ :công thức cấu tạo thu gọn nhất phân tử muối natri stearat vừa trình bày: Phân tử muối natri của axit béo gồm một “đầu” ưa nước là nhóm COO-Na+ nối với một “đuôi” kị nước, ưa dầu mỡ là nhóm - CxHy (thường x ≥ 15). Cấu trúc hóa học gồm một đầu ưa nước gắn với một đuôi dài ưa dầu mỡ là hình mẫu chung cho”phân tử chất giặt rửa” - GV treo hình vẽ Cơ chế hoạt động của chất giặt

rửa và trình bày

khi dùng cùng với nước thì có tác dụng làm sạch các chất bẩn bám trên các vật rắn mà không gây ra phản ứng hóa học với các chất đó. 2. Tính chất giặt rửa a) Một số khái niệm liên quan . Chất giặt rửa(như xà phòng) làm sạch các vết bẩn không phải nhờ những phản ứng hóa học. Chất ưa nước là những chất tan tốt trong nước, như : metanol, etanol, axit axetic, muối axetat kim loại kiềm… Chất kị nước là những chất hầu như không tan trong nước, như : hiđrocacbon, dẫn xuất halogen,…. b) Đặc điểm cấu trúc phân tử muối natri của các axit béo O C O

c) Cơ chế hoạt động của chất giặt rửa Lấy trường hợp natri stearat làm thí dụ, nhóm CH3[CH2]16 -, “đuôi” ưa dầu mỡ của phân tử natri stearat thâm nhập vào vết dầu bẩn, còn nhóm COO-Na+ ưa nước lại có xu hướng kéo ra phía các phân tử nước. Kết quả là vết dầu bị phân chia thành những hạt rất nhỏ được giữ chặt bởi các phân tử natri stearat, không bám vào vật rắn nữa mà phân tán vào nước rồi bị rửa trôi đi. II- XÀ PHÒNG

1. Sản xuất xà phòng: đun dầu thực vật hoặc mỡ động vật với dung dịch NaOH hoặc KOH ở nhiệt độ và áp suất cao. (RCOO)3C3H5 + 3NaOH C3H5(OH)3

* Hoaït ñoäng 3: Sản xuất xà phòng - GV cho HS đọc nhanh sgk và tự trình bày cách

sản xuất xà phòng, nếu thiếu sót GV bổ sung đặc biệt là các ưu điểm, nhược điểm của xà phòng Xà phòng có ưu điểm là không gây hại cho da,

(-)

3 RCOONa +

Ngươì ta còn sản xuất xà phòng bằng cách oxi hóa parafin của dầu mỏ nhờ oxi không khí, ở nhiệt độ cao, có muối mangan xúc tác, rồi trung hòa axit sinh ra bằng NaOH . 2. Thành phần của xà phòng và sử dụng xà phòng Thành phần chính của xà phòng là các muối natri (hoặc kali) của axit béo thường là natri stearat (C17H35COONa), natri panmitat (C15H31COONa), natri oleat (C17H33COONa),…

(+)

Na

cho môi trường (vì dễ bị phân hủy bởi vi sinh vật có trong thiên nhiên). Xà phòng có nhược điểm là khi dùng với nước cứng (nước có chứanhiều ion Ca2+ và Mg2+) thì các muối canxi stearat, canxi panmitat,… sẽ kết tủa làm giảm tác dụng giặt rửa và ảnh hưởng đến chất lượng vải sợi.

Các phụ gia thường gặp là chất màu, chất thơm.

III- CHẤT GIẶT RỬA TÔNG HỢP 1. Sản xuất chất giặt rửa tổng hợp Dựa theo hình mẫu ”phân tử xà phòng” (tức là gồm đầu phân cực gắn với đuôi dài không phân cực), chúng đều có tính chất giặt rửa tương tự xà phòng và được gọi là chất giặt rửa * Hoạt động 4: Sản xuất chất giặt rửa tổng hợp tổng hợp. Thí dụ: - GV: Dựa vào sgk em hãy so sánh xà phòng và CH3[CH2]10 - CH2 - O - SO3-Na+ chất giặt rửa tổng hợp? Bài 2sgk/18 Natri lauryl sunfat + Giống: Cùng kiểu cấu trúc, đuôi dài không phân CH3[CH2]10 - CH2 - C6H4 - O - SO3-Na+ cực ưa dầu mỡ kết hợp với đầu phân cực ưa nước. Natri đođecylbenzensunfonat đuôi dài không phân cực ưa dầu mỡ : C17H35 ( trong C17H35COONa), hay C12H25( trong Natri lauryl sunfat C12H25OSO3Na) đầu phân cực ưa nước: COO-Na+ hay OSO3-Na+ (trong C12H25OSO3Na) NaOH + Khác: Ở xà phòng, đuôi là gốc HC của axit béo, 2. Thành phần và sử dụng các chế phẩm từ đầu là anion của axit cacboxilic. Ở chất giặt rửa chất giặt rửa tổng hợp tổng hợp đuôi là bất kì gốc HC dài nào, đầu có thể Các chế phẩm như bột giặt, kem giặt, là anion cacboxylat, sunfat. ngoài chất giặt rửa tổng hợp, chất thơm, chất Khi gặp các ion Ca2+, Mg2+ có trong nước cứng thì màu ra, còn có thể có chất tẩy trắng như natri C17H35COONa pư tạo kết tủa làm hao phí xà hipoclorit,… Natri hipoclorit có hại cho da tay phòng còn Natri lauryl sunfat C12H25OSO3Na khi giặt bằng tay. không có. Ưu điểm: dùng được với nước cứng, vì chúng ít bị kết tủa bởi ion canxi. Nhược điểm: có chứa gốc hiđrocacbon phân nhánh gây ô nhiễm cho môi trường, vì chúng rất khó bị các vi sinh vật phân hủy

IV. Củng cố- Dặn Dò: - GV gọi nhanh 1->2 HS nhắc lại những ý chính của nội dung bài học và làm bài 1sgk/18 - BTVN: Bài 3,4,5 sgk/18 V. Nhận xét, rút kinh nghiệm:

Ngày Soạn: 23/08/2009 BÀI 4 : LUYỆN TẬP 2 TiÕt tp ct: 04 chuyÓn ho¸ hidrocacbon-dÉn xuÊt

Este-chÊt bÐo

i. môc tiªu:

1. Kiến thức : Biết : - các phương pháp chuyển hóa giữa hidrocacbon, dẫn xuất halogen và các dẫn xuất chứa oxi. - Cũng cố kiến thức về este và lipit. 2. Kĩ năng : - nhớ kiến thức có chọn lọc , có hệ thống. - Giải các bài tập vể chuyển hóa giữa hidrocacbon, dẫn xuất halogen, dẫn xuất chứa oxi, este ,lipit… II. CHUẨN BỊ: - HS chuẩn bị trước nội dung SGK - So sánh cấu tạo , tính chất của este và chất béo. - Chú ý các este dạng R-COOCH=CH2, R-COOC6H5 không điều chế trực tiếp từ axit và rượu ; phản ứng thủy phân không sinh ra ancol. III. TỔ CHỨC HOẠT ĐỘNG: Hoạt động 1: Luyện tập về mối liên hệ giữa hidrocacbon và một số dẫn xuất của hidrocacbon: HS nghiên cứu sơ đồ mối liên quan giữa hidrocacbon và các dẫn xuất rồi trả lời các câu hỏi sau : 1) Có mấy phương pháp chuyển hóa hidrocacbon no thành không no hoặc thơm? ( 2 pp: dehidrohóa và crăc kinh) 2) Có mấy phương pháp chuyển hóa hidrocacbon không no hoặc thơm thành no? ( 2pp: hidro hóa hoàn toàn và không hoàn toàn) 3) Có mấy phương pháp chuyển hidrocacbon trực tiếp thành dẫn xuất chứa oxi ? a- oxi hóa hidrocacbon : * Oxi hóa ankan, anken ở nhiệt độ cao với xúc tác thích hợp * Oxi hóa anken bằng kaili pemanganat. * Oxi hóa mạch nhánh của aren bằng kali pemanganat. b- Hidrat hóa ankin tạo thành andehit hoặc xeton. 4) Cac phương pháp chuyểb hidrocacbon thành dẫn xuất chứa oxi qua dẫn xuất halogen: a- Thế nguyên tử H bằng nguyên tử halogen rồi thủy phân. b- Cộng halogen hoặc hidrohalogenua vào hidrocacbon không no rồi thủy phân. 5) Các phương pháp chuyển ancol và dẫn xuất halogen thành hidrocacbon.

a- Tách nước từ ancol thành anken. b- Tách hidro halogenua từ dẫn xuất halogen thành anken. 6) Các phương pháp chuyển hóa giữa các dẫn xuất chứa oxi: a- Phương pháp oxi hóa. b- Phương pháp khử. Hoạt động 2: Hệ thống kiến thức este, chất béo. So sánh este và chất béo về: Thành phần nguyên tố, đặc điểm cấu tạo phân tử và tính chất hóa học. Luyện tập một số bài tập liên quan: 1.Khi đun hỗn hợp 2 axit cacboxylic với glixerol ( H2SO4 làm xúc tác) có thể thu được mấy Trieste? Viết công thức cấu tạo của các chất này . 2.( bài 4/18 SGK CB) Làm bay hơi 7,4g một este A no, đơn chức thu được một thể tích hơi bằng thể tích của 3,2g khí oxi ở cùng điều kiện nhiệt độ, áp suất. a- Tìm công thức phân tử của A. b- Thực hiện phản ứng xà phòng hóa 7,4g A với dung dịch NaOH đến khi phản ứng hoàn toàn thu được sản phẩm có 6,8g muối . Tìm công thức cấu tạo và tên gọi của A. 3) Chỉ số xà phòng hóa của chất béo là số mg KOH cần để xà phòng hóa triglixerit và trung hòa axit béo tự do trong 1g chất béo ( tức xà phòng hóa hoàn toàn 1g chất béo). Hãy tính chỉ số xà phòng hóa của một chất béo, biết rằng khi xà phòng hóa hoàn toàn 1,5g chất béo đó cần 50 ml dung dịch KOH 0,1M

Ngày Soạn: 23/08/2009

Ch¬ng II

CACBONHIĐRAT

TiÕt tp2ct: 06+07

Bài 5: GLUCOZO

i. môc tiªu:

1. Kiến thức : - Biết cấu trúc phân tử (dạng mạch hở, mạch vòng) của glucozơ, fructozơ. - Biết sự chuyển hoá giữa 2 đồng phân: glucozơ, fructozơ. - Hiểu các nhóm chức có trong phân tử glucozơ, fructozơ, vận dụng tính chất của các nhóm chức đó để giải thích các tính chất hoá học của glucozơ, fructozơ. 2. Kĩ năng: Rèn luyện phương pháp tư duy trừu tượng khi nghiên cứu cấu trúc phân tử phức tạp (cấu tạo vòng của glucozơ, fructozơ). II. chuÈn bÞ - Dụng cụ: kẹp gỗ, ống nghiệm, đũa thuỷ tinh, đèn cồn, thìa, ống nhỏ giọt, ống nghiệm nhỏ. - Hoá chất: glucozơ, các dung dịch : AgNO3, NH3, CuSO4, NaOH. - Mô hình: hình vẽ, tranh ảnh liên quan đến bài học. III. tiÕn tr×nh bµi gi¶ng: Tiết 1: Nghiên cứu tính chất vật lí, trạng thái tự nhiên; cấu trúc phân tử, tính chất hoá học của nhóm anđehit. Tiết 2: Nghiên cứu các tính chất hoá học còn lại của glucozơ và frutozơ. HOẠT ĐỘNG CỦA GV - HS Hoạt động 1 * GV cho HS quan sát mẫu glucozơ. * HS tự nghiên cứu SGK về tính chất vật lí và trạng thái thiên nhiên của glucozơ. Hoạt động 2 Sử dụng phiểu học tập số 1 * GV hỏi HS - Để xác định CTCT của glucozơ phải tiến hành các thí nghiệm nào ? - Phân tích kết quả thí nghiệm để kết luận về cấu tạo của glucozơ. * HS trả lời + Khử hoàn toàn Glucozơ cho n- hexan. Vậy 6 nguyên tử C của phân tử Glucozơ tạo thành 1 mạch dài + Phân tử Glucozơ cho phản ứng tráng bạc, vậy trong phân tử có nhóm -CH=O. + Phân tử Glucozơ tác dụng với Cu(OH)2 cho

O

NỘI DUNG I. TÍNH CHẤT VẬT LÍ VÀ TRẠNG THÁI THIÊN NHIÊN SGK II. CẤU TRÚC PHÂN TỬ Glucozơ có công thức phân tử là C6H12O6, tồn tại ở hai dạng mạch hở và mạch vòng. 1. Dạng mạch hở a) Các dữ kiện thực nghiệm sgk b) Kết luận Glucozơ có cấu tạo của anđehit đơn chức và ancol 5 chức, có công thức cấu tạo thu gọn là CH2OH-CHOH-CHOH-CHOH-CHOH-CH=O. 2. Dạng mạch vòng a) Hiện tượng Glucozơ có hai nhiệt độ nóng chảy khác nhau, như

dung dịch màu xanh lam, vậy trong phân tử có nhiều nhóm -OH ở vị trí kế nhau. + Glucozơ tạo este chứa 5 gốc axit CH3COO-, vậy trong phân tử có 5 nhóm -OH. Hoạt động 3 * HS nhắc lại khái niệm đồng phân * GV nêu các đồng phân có tính chất khác nhau. * HS nghiên cứu sgk cho biết hiện tượng đặc biệt về nhiệt độ nóng chảy của glucozơ. * GV nêu: - Glucozơ có hai nhiệt độ nóng chảy khác nhau, như vậy có hai dạng cấu tạo khác nhau. -OH ở C5 cộng vào nhóm C=O tạo ra 2 dạng vòng 6 cạnh α và β. - Viết sơ đồ chuyển hoá giữa dạng mạch hở và 2 đồng phân mạch vònglucozơ α và β của glucozơ.

vậy có hai dạng cấu tạo khác nhau. b) Nhận xét Trong phân tử Glucozơ có nhóm -OH có thể phản ứng với nhóm -CH=O cho các cấu tạo mạch vòng. c) Kết luận -OH ở C5 cộng vào nhóm C=O tạo ra 2 dạng vòng 6 cạnh α và β. Trong thiên nhiên, Glucozơ tồn tại hoặc ở dạng α hoặc ở dạng β. Trong dung dịch, hai dạng này chiếm ưu thế hơn và luôn chuyển hoá lẫn nhau theo một cân bằng qua dạng mạch hở. 6

H 4

HO

5

CH 2OH

O

H

H

H OH 3

2

H OH

1

OH

H 4

HO

6 CH2O OHH

5

H

OH 3

H

6

O

H C H 1 2

OH

H 4

HO

5

CH 2OH

O

H

OH 3

OH

H

1

2

H

H OH

α-Glucozơ Glucozơ β-Glucozơ III. TÍNH CHẤT HOÁ HỌC Glucozơ có các tính chất của nhóm anđehit và ancol đa chức. 1. Tính chất của nhóm anđehit a) - Oxi hóa Glucozơ bằng phức bạc amoniac (AgNO3 trong dung dịch NH3) Hoạt động 4 Thí nghiệm: sgk Sử dụng phiếu học tập số 2 Hiện tượng: Ống nghiệm được tráng một lớp Ag. * HS Giải thích - Quan sát GV biểu diễn thí nghiệm oxi hoá CH2OH[CHOH]4CHO+AgNO3+3NH3+H2O → glucozơ bằng AgNO3 trong dung dịch NH3. CH2OH[CHOH]4COONH4+ 2Ag+3NH3+ H2O. - Nêu hiện tượng, giải thích và viết PTHH. - Oxi hoá Glucozơ bằng Cu(OH)2 khi đun nóng * HS làm tương tự với thí nghiệm glucozơ CH2OH[CHOH]4CHO+2Cu(OH)2+NaOH phản ứng với Cu(OH)2. t0 CH2OH[CHOH]4COONa+Cu2O+3H2O. → * GV yêu cầu HS viết phương trình phản ứng natri gluconat khử glucozơ bằng H2. b) Khử Glucozơ bằng hiđro CH2OH[CHOH]4CHO+H2 Ni ,t 0  → CH2OH[CHOH]4CH2OH Sobitol Hoạt động 5 * HS viết PTHH của phản ứng giữa dung dịch glucozơ và Cu(OH)2 dưới dạng phân tử. * HS nghiên cứu SGK cho biết đặc điểm cấu tạo của este được tạo ra từ glucozơ. Kết luận

2. Tính chất của ancol đa chức (poliancol) a) Tác dụng với Cu(OH)2 2C6H11O6H + Cu(OH)2→(C6H11O6)2Cu + 2H2O b) Phản ứng tạo este Glucozơ có thể tạo ra C6H7O(OCOCH3)5 3. Phản ứng lên men

rút ra về đặc điểm cấu tạo của glucozơ. Hoạt động 6 Sử dụng phiếu học tập số 3 * HS nghiên cứu sgk: Cho biết điểm khác nhau giữa nhóm -OH đính với nguyên tử C số 1 với các nhóm -OH đính với các nguyên tử C khác của vòng glucozơ. * GV: Tính chất đặc biệt của nhóm -OH hemiaxetal tác dụng với metanol có dung dịch HCl làm xúc tác tạo ra este chỉ ở vị trí này. * HS nghiên cứu sgk cho biết tính chất của metyl α-glucozit. * HS tự viết phương trình phản ứng. * HS nghiên cứu sgk và tìm hiểu thực tế cuộc sống.

enzim → C6H12O6 30 0 − 35 0 C 2C2H5OH + 2CO2

IV. ĐIỀU CHẾ VÀ ỨNG DỤNG 1. Điều chế HCl 40 0 0 (C6H10O5)n + nH2O   → nC6H12O6 2. Ứng dụng SGK V:FRUCTOZO CH2OH-CHOH-CHOH-CHOH-C-CH2OH || O Cùng với dạng mạch hở fructozơ tồn tại ở dạng mạch vòng 5 cạnh. Dạng 5 cạnh có hai đồng phân α và β. 1

6

1

HOCH2O 5

H

H OH 4

3

CH2OH 2

OH

OH H

Hoạt động 7 Sử dụng phiếu học tập số 4 * HS - Nghiên cứu sgk cho biết đặc điểm cấu tạo của đồng phân quan trọng nhất của glucozơ là fructozơ. - HS cho biết tính chất vật lí và trạng thái thiên nhiên của fructozơ. - HS cho biết tính chất hoá học đặc trưng của fructozơ. Giải thích nguyên nhân gây ra các tính chất đó.

α-Fructozơ Tính chất tương tự Glucozơ. OH− Glucozơ ↔ Fructozơ

Hoạt động,Củng cố Tiết 1 ( Phiếu học tập số 5) GV dừng lại ở hoạt động 4 và yêu cầu HS làm bài tập số 5 (sgk) Hướng dẫn bài 5 6

CH 2OH H H 5 O 4

HO

H

OH 3

H

H

1

2

OH

OH

6

6

H 4

HO

CH2OHH 5 O

H

OH 3

H

H C 1

2

OH

O H

H 4

HO

CH 2OH 5 O

H

OH 3

H

OH

H

1

2

H

OH

Tiết 2 (Phiếu học tập số 6)

OH

HOCH2O 2

H

OH 3

OH 5 4

OH H

β-Fructozơ

CH2OH 6

1. HS trả lời câu hỏi: So sánh những điểm giống nhau và khác nhau về cấu tạo phân tử và tính chất hoá học của glucozơ và fructozơ. 2. HS làm bài 5, 7. 8 Đáp số Bài 7 . Khối lượng Ag : 21,6 gam. Bài 8: 111,146kg Khối lượng AgNO3: 34 gam. Các phiếu học tập phiếu học tập số 1 1. Để xác định CTCT của glucozơ phải tiến hành các thí nghiệm nào ? 2. Phân tích kết quả thí nghiệm để kết luận về cấu tạo của glucozơ. phiếu học tập số 2 1. Từ thí nghiệm oxi hoá glucozơ bằng AgNO3 trong dung dịch NH3. - Nêu hiện tượng, - Giải thích và viết PTHH. 2. - HS làm tương tự với thí nghiệm glucozơ phản ứng với Cu(OH)2. - Viết phương trình phản ứng khử glucozơ bằng H2. phiếu học tập số 3 1. Nghiên cứu sgk: Cho biết điểm khác nhau giữa nhóm -OH đính với nguyên tử C số 1 với các nhóm -OH đính với các nguyên tử C khác của vòng glucozơ. 2. Nêu tính chất của metyl α-glucozit. 3. Viết phương trình phản ứng lên men glucozơ. 4. Ứng dụng của glucozơ?

phiếu học tập số 4 1. Nghiên cứu sgk cho biết đặc điểm cấu tạo của đồng phân quan trọng nhất của glucozơ là fructozơ. 2. Tính chất vật lí và trạng thái thiên nhiên của fructozơ? 3. Cho biết tính chất hoá học đặc trưng của fructozơ. Giải thích nguyên nhân gây ra các tính chất đó.

phiếu học tập số 5 HS làm bài tập số 5 (sgk) HS nào làm xong nhanh nhất mang bài làm lên chấm điểm.

phiếu học tập số 6 1. So sánh những điểm giống nhau và khác nhau về cấu tạo phân tử và tính chất hoá học của glucozơ và fructozơ. 2. Bài tập 6, 8 (SGK)(lên bảng chữa bài)

Ngày Soạn: 03/09/2009 TiÕt tp2ct: 08+09

BỘT,XENLULOZO

Bài 6

SACCAROZƠ,TINH

i. môc tiªu:

1. Kiến thức : - Biết cấu trúc phân tử của saccarozơ,tinh bột và xenlulozo - Hiểu các nhóm chức trong phân tử saccarozơ, tinh bột và xenlulozo - Hiểu các phản ứng hóa học đặc trưng của chúng. 2. Kĩ năng - Rèn luyện cho HS phương pháp tư duy khoa học, từ cấu tạo của các hợp chất hữu cơ phức tạp dự đoán tính chất hóa học của chúng. - Quan sát, phân tích các kết quả thí nghiệm. - Thực hành thí nghiệm. - Giải các bài tập về saccarozơ ,tinh bột và xenlulozo. II. chuÈn bÞ - Dụng cụ: cốc thuỷ tinh, đũa thuỷ tinh, đèn cồn, ống nhỏ giọt. - Hoá chất: dd CuSO4, dd NaOH, saccarozơ, khí CO2. - Hình vẽ phóng to cấu tạo dạng vòng saccarozơ và mantozơ. - Sơ đồ sản xuất đường saccarozơ trong công nghiệp. IV- TIẾN TRÌNH TIẾT DẠY: 1. Ổn định tổ chức lớp: 2. Kiểm tra bài cũ: 1. Bài 6 SGK 2. Bài 8 SGK Đáp số Bài 8. Thể tích rượu : 57,6 lit. Khối lượng rượu : 45446,4 gam. Khối lượng glucozơ : 111,146 kg. 3. Tiến trình tiết dạy: Ho¹t ®éng cña gv vµ hs A.SACCAROZO Hoạt động 1 * HS quan sát mẫu saccarozơ (đường kính trắng) và tìm hiểu SGK để biết những tính chất vật lí và trạng thái thiên nhiên của saccarozơ. Hoạt động 2 * HS: - Cho biết để xác định CTCT của saccarozơ người ta phải tiến hành các thí nghiệm nào. Phân tích các kết quả thu được rút ra kết luận về cấu tạo

Néi dung A.SACCAROZO I. TÍNH CHẤT VẬT LÍ Kết tinh , không màu, vị ngọt, dễ tan trong nước, nóng chảy ở 185oC. Saccaroz cú trong mớa, củ cải, thốt nốt II. CẤU TRÚC PHÂN TỬ

phân tử của saccarozơ. * HS trả lời - Dung dịch saccarozơ làm tan Cu(OH)2 thành dung dịch xanh lam→ có nhiều nhóm -OH kề nhau. - Dung dịch saccarozơ không có phản ứng tráng bạc, không khử Cu(OH)2→ không có nhóm -CHO và không còn -OH hemixetan tự do. - Đun nóng dung dịch saccarozơ có mặt axit vô cơ được Glucozơ và Frcutozơ →saccarozơ được hợp bởi phân tử Glucozơ và Fructozơ ở dạng mạch vòng bằng liên kết qua nguyên tử oxi (C-O-C ) giữa C1 của Glucozơ và C2 của fructozơ. * HS: Viết CTCT của saccarozơ. * GV : Sửa chữa cho HS cách viết, chú ý cách đánh số các vòng trong phân tử saccarozơ.

6

H 4

HO

5

CH 2OH O

H

OH 3

H

H H 2

OH

1

1

OH

HOCH2O

O

2

H 3

OH 5 4

OH H

CH2OH 6

Saccarozơ hợp bởi α- Glucozơ và β- Fructơzơ. III. TÍNH CHẤT HOÁ HỌC Saccarozơ không còn tính khử vì không còn nhóm -CHO và không còn -OH hemixetan tự do nên không còn dạng mạch hở. Vì vậy saccarozơ chỉ còn tính chất của ancol đa chức và đặc biệt có phản ứng thuỷ phân của đisaccarit. 1. Phản ứng của ancol đa chức Phản ứng với Cu(OH)2 - Thí nghiệm: sgk - Hiện tượng: kết tủa Cu(OH)2 tan ra cho dung dịch màu xanh lam. - Giải thích: saccarozơ có nhiều nhóm -OH kề nhau. 2C12H22O11+ Cu(OH)2→ Cu(C12H21O11)2 + 2H2O 2. Phản ứng thuỷ phân C12H22O11+ H2O → C6H12O6 + C6H12O6 Glucozơ Fructozơ IV. ỨNG DỤNG VÀ SẢN XUẤT ĐƯỜNG SACCAROZƠ 1. Ứng dụng: Dựng trong công nghiệp thực phẩm, sản xuất bánh kẹo… Trong công nghiệp dược. 2. Sản xuất đường saccarozơ SGK

Hoạt động 3 * HS quan sát GV biểu diễn của dung dịch saccarozơ với Cu(OH)2 ở nhiệt độ thường, nêu hiện tượng, giải thích, viết phương trình phản ứng. Hoạt động 4 * HS giải thích hiện tượng thực tế, các xí nghiệp tráng gương đã dùng dung dịch saccarozơ với axit sunfuric làm chất khử trong phản ứng tráng bạc. * GV giải thích việc chọn dung dịch C12H22O11+Ca(OH)2+H2O→C12H22O11.CaO. 2H2O saccarozơ làm nguyên liệu cho phản C12H22O11.CaO. 2H2O + CO2→C12H22O11 + CaCO3+ 2 H2O ứng tráng gương. Hoạt động 5 * HS nghiên cứu SGK. * HS theo dõi sơ đồ sản xuất đường saccarozơ trong CN trong SGK tóm tắt các giai đoạn chính và phân tích giai đoạn 5 của quá trình sản xuất đường saccarozơ. * GV đánh giá câu trả lời của HS. Hoạt động 6 Củng cố HS làm bài tập 5 (SGKNC) , 6/34 (sgkcb)

B.TINH BỘT: Hoạt động 1 * HS quan sát mẫu tinh bột và nghiên cứu SGK cho biết các tính chất vật lí và trạng thái thiên nhiên của tinh bột. Hoạt động 2 * HS: - Nghiên cứu SGk, cho biết cấu trúc phân tử của tinh bột. - Cho biết đặc điểm liên kết giữa các mắt xích α-glucozơ trong phân tử tinh bột. * HS:Có thể coi tinh bột là polime do nhiều mắt xích α-glucozơ hợp lại và có công thức (C6H10O5)n (n từ 1.200 đến 6000).Có 2 loại là amilozo và amilopectin. Amilozơ không phân nhánh, phân tử khối khoảng 200.000 đvC. Amilopectin phân nhánh, phân tử khối lớn hơn amilozơ, khoảng 1000.000 đvC. Trong phân tử amolozơ các liên kết là α[1-4] glicozit Phân tử amilopectin có kiểu liên kết α [1-6] glicozit và α[1-4] glicozit Hoạt động 3 * HS: - Nêu hiện tượng khi đun nóng dung dịch tinh bột với axit vô cơ loãng. Viết PTHH. * GV biểu diễn: - Thí nghiệm giữa dung dịch I2 và dung dịch tinh bột ở nhiệt độ thường, đun nóng và để nguội. - Thí nghiệm giữa dung dịch I2 cho lên mặt cắt của củ khoai lang. * HS nêu hiện tượng. * GV giải thích và nhấn mạnh đây là phản ứng đặc trưng để nhận ra tinh bột. Hoạt động 4 * HS nêu tóm tắt quá trình tạo thành tinh bột trong cây xanh. * GV phân tích ý nghĩa của phương trình tổng hợp tinh bột. Hoạt động 5

B.TINH BỘT I.TÍNH CHẤT VẬT LÝ: Tinh bột là chất rắn vô định hình, màu trắng, không tan trong nước nguội. nước nóng 65oC trở lên, tinh bột chuyển thành dd keo nhớt gọi là hồ tinh bột. Tinh bột có trong các loại hạt ( gạo, ngô , mì..), củ ( khoai, sắn..) và quả( táo chuối..)

II. CẤU TRÚC PHÂN TỬ 6

6

5

H

O

H

OH 3

H

1

2

H ....

4

H

OH 3

H

H 2

OH

O

OH 3

H

OH H

H

1

4

O

5

CH 2OH

O

H

H

3

H

1

4

H

O

2

OH

H ....

4

O

H OH H

2

OH

H H

OH

1

O

2

3

H

O

....

OH

H

H H

1

1

2

O

OH

H

H

H

O

CH 2OH

3

CH 2OH

3

5

CH 2OH

H

4

O

2

H OH

6

5

1

5

OH

H

H OH

H

H

6

CH 2OH

O

CH 2OH

H

4

O

6

5

5

H

H

H

4

....

CH 2OH

O

4

5

CH 2OH

O

H

H OH 3

H

2

OH

H

H

1

4

O

5

CH 2OH

O

H

OH 3

H

H H 2

1

O

OH

III. TÍNH CHẤT HOÁ HỌC Là một polisaccarit có cấu trúc vòng xoắn, tinh bột biểu hiệu rất yếu tính chất của một poliancol, chỉ biểu hiện rõ tính chất thuỷ phân và phản ứng màu với iot. 1. Phản ứng thuỷ phân a) Thuỷ phân nhờ xúc tác axit - Dữ kiện : sgk H = ,t 0 - Giải thích (C6H10O5)n + nH2O  → n C6H12O6 Thực ra tinh bột bị thuỷ phân từng bước qua các giai đoạn trung gian là đetrin [C6H10O5]n, mantozơ. 2. Phản ứng màu với dung dịch iot Thí nghiệm: nhỏ dd iot vào ống nghiệm đựng dd hồ tinh bột hoặc vào mặt cắt của củ khoai . Hiện tượng: iot hóa xanh tím. Khi đun nóng mất màu. Giải thích: Phân tử tinh bột hấp phụ iot tạo ra màu xanh tím. Khi đun nóng, iot giải phóng ra khỏi phân tử tinh bột

....

Củng cố - HS làm bài 4 , 5 SGK. - Bài thêm: Nhận biết các chất rắn sau: glucozơ, saccarozơ, tinh bột. C.XENLULOZO: Hoạt động 1 * HS quan sát mẫu xenlulozơ (bông thấm nước), tìm hiểu tính chất vật lí và trạng thái thiên nhiên của xenlulozơ. Hoạt động 2 * HS nghiên cứu SGK cho biết: - Cấu trúc của phân tử xenlulozơ. - Những đặc điểm chính về cấu tạo phân tử của xenlulozơ. So sánh với cấu tạo của phân tử tinh bột. Hoạt động 3 * GV biểu diễn thí nghiệm phản ứng thuỷ phân xenlulozơ theo các bước: - Cho bông nõn vào dung dịch H2SO4 70%. - Trung hoà dung dịch thu được bằng dung dịch NaOH 10 %. - Cho dung dịch thu được tác dụng với dung dịch AgNO3/NH3, đun nhẹ. * HS quan sát, giải thích và viết PTHH. * GV liên hệ các hiện tượng thực tế, ví dụ: trâu bò nhai lại... Hoạt động 4 * GV biểu diễn thí nghiệm phản ứng este hoá xenlulozơ theo trình tự sau: - Cho vào ống nghiệm lần lượt: + 4 ml dung dịch HNO3 đặc + 8 ml dung dịch H2SO4 đặc, để nguội. + 1 nhúm bông + Lấy sản phẩm ra ép khô. * HS nhận xét màu sắc của sản phẩm thu được. Nêu hiện tượng khi đốt cháy sản phẩm. Viết PTHH. * HS nghiên cứu SGK cho biết sản phẩm phản ứng khi cho xenlulozơ tác dụng với anhiđrit axetic. Hoạt động 5

làm mất màu xanh tím. IV. ỨNG DỤNG(SGK) V. SỰ TẠO THÀNH TINH BỘT TRONG CÂY XANH as → (C6H10O5)n + 6nCO2 6nCO2 + 5n H2O clorophin

C.XENLULOZO: I. TÍNH CHẤT VẬT LÍ. TRẠNG THÁI THIÊN NHIÊN Xenluloz là chất rắn hình sợi, màu trắng, không mùi, không vị, không tan trong nước và dung môi hữu cơ ( ete, benzen..) Là thành phần chính tạo nên màng tế bào thực vật, là bộ khung của cây cối.Bông có95-98% xenluloz, đay, gai, tre,nứa (50-80%)… II. CẤU TRÚC PHÂN TỬ Xenlulozơ là một polime hợp thành từ các mắt xích β (1,4)glucozit, có công thức (C6H10O5)n, mạch kéo dài không phân nhánh. H

CH 2OH O

H

OH

H

O

H H

n Mỗi mắt xích C6H10O5 có 3 nhóm -OH tự do, nên có thể viết công thức của xenlulozơ là [C6H7O2(OH)3]n III. TÍNH CHẤT HOÁ HỌC Xenlulozơ là polisaccarit và mỗi mắt xích có 3 nhóm -OH tự do nên xenlulozơ có phản ứng thuỷ phân và phản ứng của ancol đa chức. 1. Phản ứng thuỷ phân(phản ứng của polisaccarit) a) Mô tả thí nghiệm b) Giải thích H 2 SO4 , t o (C6H10O5)n+ nH2O  → nC6H12O6 2. Phản ứng của ancol đa chức a) Phản ứng với nước Svayde Xenlulozơ phản ứng với nước Svayde cho dung dịch phức đồng xenlulozơ dùng để sản xuất tơ đồng-amoniăc. OH

* HS liên hệ kiến thức thực tế và tìm hiểu SGK cho biết các ứng dụng của xenlulozơ. * GV : Xenlulozơ có rất nhiều ứng dụng trong đời sống và sản xuất, để tạo ra nguồn nguyên liệu quý giá này, chúng ta phải tích cực trồng cây phủ xanh mặt đất. Hoạt động 6 Củng cố * HS làm bài tập 2,4, 5, 6 SGK * So sánh đặc điểm cấu trúc phân tử của glucozơ, saccarozơ, tinh bột và xenlulozơ.

b) Phản ứng este hoá * [C6H7O2(OH)3]n+3nHNO3 H 2 SO4 , t o  → [C6H7O2(ONO2)3]n+ 3nH2O. Sản phẩm có màu vàng Xenluloz trinitrat là chất dễ cháy và nổ mạnh được dùng làm thuốc sung. c) Phản ứng với anhidrit axetic: *[C6H7O2(OH)3]n+2n(CH3CO)2O [C6H7O2(OCOCH3)2(OH)]n+ 2n CH3COOH *[C6H7O2(OH)3]n+3n(CH3CO)2O [C6H7O2(OCOCH3)3]n+ 3n CH3COOH Xenluloz triaxetat là một chất dẻo dễ kéo thành sợi d) Sản phẩm giữa xenluloz với CS2 và NaOH là một dung dịch rất nhốt gọi là visco. IV:ỨNG DỤNG:- Làm vật liệu xây dựng, đồ dùng gia đình. - làm tơ sợi, giấy viết , giấy bao bì. - làm thuốc sung, ancol.

Hướng dẫn một số bài tập Bài 5 a) dd AgNO3, NH3, đun nhẹ đun với dd H2SO4 sau 5 ph cho dd AgNO3, NH3 b) dd AgNO3, NH3, đun nhẹ Cu(OH)2 lắc nhẹ c) dd AgNO3, NH3, đun nhẹ đun với dd H2SO4 5 ph

Saccarozơ Kết tủa Ag

Glucozơ Kết tủa Ag đã nhận ra

Glixerol -

Saccarozơ -

Mantozơ Kết tủa Ag dd màu xanh

Anđehit axetic kết tủa Ag -

Saccarozơ

Glixerol

Mantozơ

Glucozơ

Kết tủa Ag

-

Kết tủa Ag Tan, dd có màu xanh

Kết tủa Ag -

Bài 6 /34 SGKCB . Để tráng bạc một số ruột phích , người ta phải thủy phân 100g saccaroz, sau đó tiến hành phản ứng tráng bạc.Hãy viết các phương trình phản ứng hóa học của phản ứng xảy ra, tính khối lượng AgNO 3 cần dùng và khối lượng Ag tạo ra. Giả thiết rằng các phản ứng xảy ra hoàn toàn. Hướng dẫn giải một số bài tập Bài 4

=

0

H ,t a) Khi nhai kĩ, tinh bột bị thuỷ phân trong môi trường axit (C6H10O5)n + nH2O  → n C6H12O6 b) Miếng cơm cháy là do hiện tượng đextrin hoá bằng nhiệt sinh ra mantozơ, glucozơ do đó có vị ngọt. Bài 5: Khối lượng glucozơ = 10.80/100 = 8 (kg) Khối lượng rượu = 8000.180.92/180.162 =4543,2 gam. Vì H = 80% nên khối lượng rượu bằng = 3634,56 gam. V rượu = 4503,80 ml. V dung dịch rượu = 4691,5 ml = 4,7 lit.

Hướng dẫn giải một số bài tập trong SGK Bài 4 Giải thích hiện tượng a) Xenlulozơ có thể chế biến thành sợi tự nhiên hoặc sợi nhân tạo vì xenlulozơ hoà tan trong nước Svayde hoặc saccarozơ của nó như xenlulozơ triaxetat đều có thể kéo thành sợi được. Trái lại tinh bột không có tính chất đó. b) Khi H2SO4 đặc rơi vào quấn áo, xenlulozơ trong vải bông sẽ bị oxi hoá tạo ra nhiều sản phẩm, trong đó có cacbon. Còn khi HCl rơi vào quần áo vải bông thì quần áo sẽ bị mủn dần rồi bục ra do xenlulozơ bị thuỷ phân trong môi trường axit. Bài 5 a) [C6H7O2(OH)3]n+2n(CH3CO)2O [C6H7O2(OCOCH3)2(OH)]n+ 2n CH3COOH b) [C6H7O2(OH)3]n+3n(CH3CO)2O [C6H7O2(OCOCH3)3]n+ 3n CH3COOH Bài 2 Điền các cụm từ vào chỗ trống. Tương tự tinh bột, xenlulozơ không có phản ứng tráng bạc và có phản ứng thuỷ phân trong dung dịch axit thành glucozơ. Bài 6. Số mắt xích C6H10O5 trong phân tử xenlulozơ khoảng: 1 000 000/ 162 = 6172,8 đến 2 400 000/162 = 14814,8 mắt xích. Chiều dài của mạch xenlulozơ: 6172,8 . 5 . 10-10 = 3,0864. 10-6 (m ) đến 14814,8 . 5. 10-10 = 7,4074 . 10-6- (m). Ngày Soạn: 03/09/2009 Bài7 TiÕt tp2ct: 10

luyÖn tËp

i. môc tiªu:

1. Kiến thức : - Biết đặc điểm cấu trúc phân tử của các hợp chất cacbonhiđrat tiêu biểu. - Hiểu mối liên quan giữa cấu trúc phân tử và tính chất hoá học của các hợp chất cacbonhiđrat tiêu biểu. - Hiểu mối liên hệ giữa các hợp chất cacbonhiđrat trên. 2. Kĩ năng - Lập bảng tổng kết chương. - Giải các bài toán về các hợp chất cacbonhiđrat. ii. chuÈn bÞ: - HS làm bảng tổng kết về chương cacbonhiđrat theo mẫu thống nhất. - HS chuẩn bị các bài tập trong SGK và sách bài tập. - GV chuẩn bị bảng tổng kết theo mẫu sau:

Chất Mục

Monosaccarit Glucozơ

Đisaccarit

Fructozơ

Saccarozơ

Polisaccarit Tinh bột

Mantozơ

Xenlulozơ

CTPT Cấu trúc phân tử Tính chất hoá học 1. Tính chất anđehit 2.Tínhchấtcủa-OH hemiaxetal 3. Tính chất ancol đa chức 4. Phản ứng thuỷ phân 5. Phản ứng màu

III. tiÕn tr×nh bµi gi¶ng: 1. Ổn định tổ chức lớp: 2. Kiểm tra bài cũ: 3. Tiến trình tiết dạy: Hoạt động của GV và HS

Nội dung

I. CÁC KIẾN THỨC CẦN NHỚ Hoạt động 1 * GV gọi 3 HS lờn bảng. * Một HS viết cấu trỳc phõn tử của 1.Cấu trúc phân tử monosaccarit, một HS viết cấu trỳc phõn tử của đisaccarit, một HS viết a) Glucozơ cấu trỳc phõn tử của polisaccarit 6 và những đặc điểm cấu tạo của 6 CH 2OH CH2OHH 5 O hợp chất này. H H 5 O H

H OH

4

HO

3

2

H

1

4

OH

HO

H OH

H

H C OH 1 3

H

α-Glucozơ

6

H

O

4

H

HO

2

CH 2OH 5 O

H

OH

H OH

2

3

1

H

H OH

OH

β-Glucozơ

Glucozơ

b) Fructozơ: HOCH2[CHOH]3CO-CH2OH 1

6

1

HOCH2O 5

H

H OH 4

3

CH2OH 2

OH

OH H

α-Fructozơ

OH

HOCH2O 2

H

OH 3

OH 5 4

OH H

CH2OH 6

β-Fructozơ

c) Saccarozơ (C6H11O5-C6H11O5) không còn -OH hemixetal cũng như -OH hemiaxetal nên không mở vòng được.

6

5

H

CH 2OH O

H

4

H

OH

HO

1

H 1

O

2

3

OH

HOCH2O 2

OH 5

H

4

3

CH2OH 6

H OH d) Tinh bột Mạch vòng xoắn do các mắt xích α-glucozơ liên kết với nhau. OH H

6

6

CH 2OH 5 O

H

H

4

....

H

OH 3

H

H

H 1

O

2

H 4

H

H OH

4

OH 3

H

H

H

1

4

O

5

CH 2OH

O

H

H OH

1

2

4

O

H

1

4

5

5

CH 2OH O

H

H OH 3

H

OH

H O

H

H

H

6

CH 2OH

O

H

OH

6

5

CH 2OH 5 O

2

H 1

O

OH

CH 2OH

H

O

OH

H H

1

O

Hoạt động 2 2 3 3 3 H OH 6 H OH H OH CH 2OH CH 2OH CH 2OH * HS cho biết: 5 O 5 O 5 O H H H H H - Những hợp chất cacbonhidrat H H H 4 H H 1 4 H 1 OH 4 OH OH O .... O 2 nào tác dụng được với dd AgNO3 2 2 3 3 3 H OH H OH H OH trong NH3, tại sao ? - Những hợp chất cacbonat nào tác e) Xenlulozơ Mạch dài do các mắt xích β-glucozơ liên kết với nhau. dụng được với CH3/HCl, tại sao ? CH 2OH - Những hợp chất cacbonat nào + O thuỷ phân trong môi trường H H O - Những hợp chất cacbonat nào có H H OH phản ứng với dd I2 ? H H OH n Hoạt động 3 ....

Hoạt động củng cố * GV hướng dẫn HS giải bài tập bổ sung và một số bài tập trong SGK. * Bài tập bổ sung: Đi từ các hợp chât cacbonhiđrat tiêu biểu, glucozơ, fructozơ, saccarozơ, mantozơ, tinh bột và xenlulozơ hãy nêu sơ đồ tổng hợp ra etanol. Hoạt động 4 * GV yêu cầu HS về nhà hoàn chỉnh bảng tổng kết, sau đó nộp cho GV, GV sửa chữa trả lại cho HS sử dụng. * HS làm các bài tập còn lại trong SGK và sách bài tập.

2

....

2

H 1

O

Kết luận - Các hợp chất cacbonhiđrat đều có cấu trúc phân tử mạch vòng, nguyên nhân do sự kết hợp của nhòm -OH với nhóm C=O của chức anđehit hoặc xeton. - Glucozơ, fructozơ, mantozơ có chứa nhóm -OH hemiaxetal, hoặc nhóm -OH hemixetal. 2. Tính chất hoá học - Glucoz, fructoz, mantoz còn nhóm OH hemiaxetal, khi mở vòng tạo ra nhóm chức CH=O, do đó: * Có phản ứng với AgNO3/NH3. * Có phản ứng với H2. * Tác dụng với CH3OH/HCl tạo ete. - Dung dịch glucoz, fructoz, saccroz, mantoz có phản ứng hòa tan kết tủa Cu(OH)2 do có nhiều nhóm OH ở vị trí liền kề. - Các disaccarit, polisaccarit: saccaroz, mantoz, tinh bột, xenluloz đều bị thủy phân trong môi trường H+ tạo ra sản phẩm cuối cùng có chứa glucoz.

....

- Tinh bột tác dụng với dung dịch I2 cho màu xanh tím. II.Bài tập:

Nhóm phản ứng hay phản ứng nhóm -CH=O nhóm-OH hemiaxetal hay-OH hemixetal

glucozơ

fructozơ

+[Ag(NH3)2]OH + H2/Ni + CH3OH/HCl

+[Ag(NH3)2]OH + H2/Ni + CH3OH/HCl

nhóm chức poliancol phản ứng thuỷ phân

+ Cu(OH)2

+ Cu(OH)2

phản ứng màu nhóm phản ứng hay phản ứng nhóm -CH=O nhóm -OH hemiaxetal hay-OH hemixetal nhóm chức poliancol

phản ứng thuỷ phân

glucozơ

fructozơ

+[Ag(NH3)2]OH + H2/Ni + CH3OH/HCl

+[Ag(NH3)2]OH + H2/Ni + CH3OH/HCl

+ Cu(OH)2

+ Cu(OH)2

saccarozơ

mantozơ

tinh bột

xenlulozơ

+[Ag(NH3)2]OH + H2/Ni + CH3OH/HCl

+ Cu(OH)2 + H2O/H+ hoặc enzim

+ Cu(OH)2 + H2O/H+ hoặc enzim

+ H2O/H+ hoặc enzim + I2

saccarozơ

mantozơ

tinh bột

+ [Cu(NH3)4](OH)2 + HNO3 đ/H2SO4 đ + H2O/H+ hoặc enzim

xenlulozơ

+[Ag(NH3)2]OH + H2/Ni + CH3OH/HCl

+ Cu(OH)2

+ Cu(OH)2

+ H2O/H+ hoặc enzim

+ H2O/H+ hoặc enzim

+ [Cu(NH3)4](OH)2 + HNO3 đ/H2SO4 đ

+ H2O/H+ hoặc enzim

+ H2O/H+ hoặc enzim

phản màu

ứng

+ I2

Ngày Soạn: 10/09/2009 TiÕt tp2ct: 13+14

Ch¬ng III

AMIN - AMINO AXIT - PROTEIN Bµi 9 :

AMIN

i. môc tiªu:

1. Kiến thức : - Biết các loại amin, danh pháp của amin. - Hiểu cấu tạo phân tử, tính chất, ứng dụng và điều chế của amin. 2. Kĩ năng - Nhận dạng các hợp chất của amin. - Gọi tên theo danh pháp (IUPAC) các hợp chất aimin. - Viết chính xác các PTHH của amin. - Quan sát, phân tích các TN chứng minh. II. chuÈn bÞ - Dụng cụ: ống nghiệm, đũa thuỷ tinh, ống nhỏ giọt. - Hoá chất: Các dd CH3NH2, HCl, anilin, nước Br2. - Mô hình phân tử anilin. IV- TIẾN TRÌNH TIẾT DẠY: 1. Ổn định tổ chức lớp: 2. Kiểm tra bài cũ: 3. Tiến trình tiết dạy: Tiết 1 : Nghiên cứu định nghĩa, phân loại, danh pháp, đồng phân của amin. Tính chất vật lí của các amin. Tiết 2: Cấu tạo và tính chất hoá học của các amin. Điều chế và ứng dụng của các amin. HOẠT ĐỘNG CỦA GV

HOẠT ĐỘNG CỦA HS

Hoạt động 1 * GV viết CTCT của NH3 và 4 amin khác, yêu cầu HS nghiên cứu kĩ cho biết mối liên quan giứa cấu tạo của NH3 và các amin. HS nghiên cứu các CT và nêu mối liên quan giứa cấu tạo của NH3 và các amin. Từ đó nêu định nghĩa tổng quát về amin.

I. ĐỊNH NGHĨA, PHÂN LOẠI, DANH PHÁP VÀ ĐỒNG PHÂN 1. Định nghĩa Amin là những hợp chất hữu cơ được tạo ra khi thay thế một hoặc nhiều nguyên tử hiđro trong phân tử NH3 bằng một hoặc nhiều gốc hiđrocacbon. Thí dụ:

* GV yêu cầu HS nêu cách phân loại amin HS trình bày cách phân loại và áp dụng phân loại các amin trong thí dụ đã nêu ở trên.

NH3 ;

C6H5NH2 ; CH3NH2 ; CH3-N-CH3 | CH3 CH3-NH-CH3

2. Phân loại Amin được phân loại theo 2 cách: - Theo loại gốc hiđrocacbon. - Theo bậc của amin. Hoạt động 2 3. Danh pháp * GV yêu cầu HS theo dõi bảng 2.1 SGK từ đó Cách gọi tên theo danh pháp gốc-chức: cho biết: Ankan + vị trí + yl + amin - Quy luật gọi tên amin theo danh pháp gốc-chức. Cách gọi tên theo danh pháp thay thế: - Quy luật gọi tên theo danh pháp thay thế. Ankan+ vị trí+ amin Tên thông thường Trên cơ sở quy luật trên, HS áp dụng đọc tên với Chỉ áp dụng cho một số amin như : một số thí dụ khác SGK C6H5NH2 Anilin C6H5-NH-CH3 N-Metylanilin Hợp chất CH3NH2 C2H5NH2 CH3CH2CH2NH2 CH3CH(NH2)CH3

C6H5NH2 C6H5 -NH-CH3

Hoạt động 3 * GV lưu ý HS cách viết đồng phân amin theo bậc của amin theo thứ tự amin bậc1, bậc 2, bậc 3, các đồng phân hiđrocacbon.

Hoạt động 4 * GV yêu cầu HS nghiên cứu SGK. * Cho HS xem mấu anilin.

Tên gốc chức Metylamin Etylamin Prop-1-ylamin (n-propylamin) Prop-2-ylamin (isopropylamin) Phenylamin Metylphenylamin

Tên thay thế Metanamin Etanamin Propan-1-amin Propan-2-amin Benzenamin N-Metylbenzenamin

4. Đồng phân HS viết các đồng phân amin của hợp chất hữu cơ có cấu tạo phân tử C4H11N Dùng quy luật gọi tên áp dụng cho 7 đồng phân vừa viết. Kết luận: Amin có các loại đồng phân: - Đồng phân về mạch cacbon. - Đồng phân vị trí nhóm chức. - Đồng phân về bậc của amin. II. TÍNH CHẤT VẬT LÍ HS nghiên cứu SGK, cho biết các tính chất vật lí đặc trưng của amin và chất tiêu biểu là anilin.

Hoạt động 5 Củng cố tiết 1 HS làm bài 1 (sgk)

TIẾT 2 KIỂM TRA BÀI CŨ 1. Viết các đồng phân amin của hợp chất hữu cơ có cấu tạo phân tử C4H11N. Xác định bậc và gọi tên theo kiểu tên gốc chức các đồng phân vừa viết. 2. Viết các đồng phân amin của hợp chất hữu cơ có cấu tạo phân tử C4H11N. Xác định bậc và gọi tên theo kiểu tên thay thế các đồng phân vừa viết. Hoạt động 6

III. CẤU TẠO VÀ TÍNH CHẤT HOÁ

* GV yêu cầu HS: - Phân tích đặc điểm cấu tạo của anilin. - Từ CTCT và nghiên cứu SGK, HS cho biết anilin có những tính chất hoá học gì ?

HỌC HS phân tích: Do có đôi electron chưa liên kết ở nguyên tử nitơ mà amin có biểu hiện những tính chất của nhóm amino như tính bazơ. Ngoài ra anilin còn biểu hiện phản ứng thế rất dễ dàng vào nhân thơm do ảnh hưởng của nhóm amino.

* GV yêu cầu: - HS quan sát GV biểu diễn thí nghiệm tác dụng của CH3NH2 với dd HCl, nêu các hiện tượng xảy ra. Viết PTHH. - HS nghiên cứu SGK cho biết tác dụng của metylamin, anilin với quỳ tím hoặc phenolphtalein. - HS so sánh tính bazơ của metylamin, amoniăc, anilin. Giải thích.

1. Tính chất của nhóm -NH2 HS đọc các câu hỏi trong phiếu học tập, quan sát thí nghiệm, giải thích và viết PTHH.

* GV làm thí nghiệm cho etylamin tác dụng với axit nitrơ (NaOH + HCl )

* GV lưu ý muối điazoni có vai trò quan trọng trong tổng hợp hữu cơ và đặc biệt tổng hợp phẩm nhuộm azo. * GV yêu cầu: HS nghiên cứu SGK cho biết sản phẩm thu được khi cho amin bậc 1 tác dụng với ankyl halogenua. Viết PTHH. * GV yêu cầu: - HS quan sát GV biểu diễn thí nghiệm tác dụng của anilin với nước Br2, nêu các hiện tượng xảy ra. - Viết PTHH. - Giải thích tại sao nguyên tử Brom lại thế vào 3 vị trí 2, 4, 6 trong phân tử anilin. - Nêu ý nghĩa của phản ứng. HS nêu ý nghĩa của pư: dùng để nhận

a) Tính bazơ * CH3NH2 + HCl → [CH3NH3]+ClMetylamin Metylaminclorua * Tác dụng với quỳ hoặc phenolphtalein Metylamin Anilin Quỳ tím Xanh Không đổi màu Phenolphtalein Hồng Không đổi màu * So sánh tính bazơ CH3-NH2 >NH3 > C6H5NH2 b) Phản ứng với axit nitrơ HS nghiên cứu SGK cho biết hiện tượng xảy ra khi cho etylamin tác dụng với axit nitrơ (NaOH + HCl ) *Ankylamin bậc 1 + HNO2→ Ancol+ N2+H2O C2H5NH2 + HO NO → C2H5OH + N2 + H2O * Amin thơm bậc 1 + HONO (to thấp) → muối điazoni. C6H5NH2+ HONO + HCl→ C6H5N2+Cl- + 2H2O Phenylđiazoni clorua c) Phản ứng ankyl hoá thay thế nguyên tử hiđro của nhóm -NH2 HS nghiên cứu SGK trả lời và viết PTHH. C6H5N H2 + CH3 I → C6H5-NHCH3 + HI Anilin Metyl iođua N-metylanilin 2. Phản ứng thế ở nhân thơm của anilin: Phản ứng với nước brom

biết anilin.

:NH2

Br

NH2

+ 3Br2 →

Br + 3HBr

Br

HS giải thích: Do ảnh hưởng của nhóm -NH2 nguyên tử Br dễ dàng thay thế các nguyên tử H ở vị trí 2, 4, 6 trong nhân thơm của phân tử anilin. Hoạt động 7 IV. ỨNG DỤNG VÀ ĐIỀU CHẾ * GV cho HS nghiên cứu SGK. 1. Ứng dụng * GV yêu cầu: HS nghiên cứu SGK cho biết những ứng dụng HS nghiên cứu các phương pháp điều của các hợp chất amin. chế amin cho biết: 2. Điều chế - Phương pháp điều chế ankylamin. a) Ankylamin được điều chế từ amoniăc và Cho thí dụ. ankyl halogenua + CH3I + CH3I + CH3I - Phương pháp điều chế anilin. Viết NH → CH NH → (CH ) → 3 3 2 3 2NH PTHH. (CH3)3N Hoạt động 8 -HI -HI -HI Củng cố b) Anilin thường được điều chế bằng cách Kết thúc tiết 1 HS làm bài 1 (sgk) Kết thúc tiết 2 HS làm hài 2, 3, 4, 7 khử nitro benzen bởi hiđro mới sinh (Fe + HCl) (sgk) Fe + HCl C6H5 NO2 + 6H

→ C6H5 NH2 + 2 H2O t0

CÁC PHIẾU HỌC TẬP PHIẾU HỌC TẬP SỐ 1 1. Nêu định nghĩa tổng quát về amin. Thí dụ. 2. Trình bày cách phân loại và áp dụng phân loại các amin trong thí dụ đã nêu. PHIẾU HỌC TẬP SỐ 2 Hãy nêu: 1. Quy luật gọi tên amin theo danh pháp gốc-chức. 2. Quy luật gọi tên theo danh pháp thay thế. PHIẾU HỌC TẬP SỐ 3 1. Viết các đồng phân amin của hợp chất hữu cơ có cấu tạo phân tử C4H11N 2. Dùng quy luật gọi tên áp dụng cho 7 đồng phân vừa viết.

PHIẾU HỌC TẬP SỐ 4 1. Phân tích đặc điểm cấu tạo của anilin. Từ CTCT và nghiên cứu SGK, chobiết anilin có những tính chất hoá học gì ? 2. Từ thí nghiệm tác dụng của CH3NH2 với dd HCl, nêu các hiện tượng xảy ra. Viết PTHH. 3. Cho biết tác dụng của metylamin, anilin với quỳ tím hoặc phenolphtalein. 4. So sánh tính bazơ của metylamin, amoniăc, anilin. Giải thích. PHIẾU HỌC TẬP SỐ 5 1. Nghiên cứu SGK cho biết sản phẩm thu được khi cho amin bậc 1 tác dụng với ankyl halogenua. Viết PTHH. 2. Từ thí nghiệm tác dụng của anilin với nước Br2, nêu các hiện tượng xảy ra. - Viết PTHH. - Giải thích tại sao nguyên tử Brom lại thế vào 3 vị trí 2, 4, 6 trong phân tử anilin. - Nêu ý nghĩa của phản ứng. PHIẾU HỌC TẬP SỐ 6 Tìm hiểu: 1. Phương pháp điều chế ankylamin. Cho thí dụ. 2. Phương pháp điều chế anilin. Viết PTHH.

Ngày Soạn: 10/09/2009 TiÕt tp2ct: 13+14

Bµi 11: PEPTIT VÀ

PROTEIN

i. môc tiªu:

1. Kiến thức : - Biết khái niệm về peptit, protein, enzim, axit nucleic và vai trò của chúng trong cuộc sống. - Biết cấu trúc phân tử và tính chất cơ bản của protein. 2. Kĩ năng - Gọi tên peptit. Phân biệt cấu trúc bậc 1 và cấu trúc bậc 2 của protein. - Viết các PTHH của protein. Quan sát thí nghiệm chứng minh. II. chuÈn bÞ: Dụng cụ : ống nghiệm, ống hút h vẽ phóng to liên quan đến bài học IV- TIẾN TRÌNH TIẾT DẠY: 1. Ổn định tổ chức lớp: 2. Kiểm tra bài cũ: 3. Tiến trình tiết dạy: Phân bố nội dung tiết học như sau : Tiết 1. Nghiên cứu các phần : o Khái niệm về peptit và protein. o Sơ lược cấu trúc phân tử protein. o Tính chất vật lí của protein. Tiết 2. Nghiên cứu các phần : o Tính chất hoá học của protein. o Khái niệm về enzim và axit nucleic. HOẠT ĐỘNG GV

HOẠT ĐỘNG CỦA HS

I. Khái niệm về peptit và protein Hoạt động 1 1. Peptit  GV yêu cầu : HS nghiên cứu SGK cho  HS nghiên cứu SGK cho biết định nghĩa peptit. biết định nghĩa peptit. Peptit là những hợp chất polime được hình thành bằng  GV đưa ra một thí dụ về mạch peptit và cách ngưng tụ hai hay nhiều phân tử ỏ–aminoaxit. chỉ ra liên kết peptit. Cho biết nguyên Liên kết peptit : nhóm –CO –NH–. nhân hình thành mạch peptit trên.  HS theo dõi một thí dụ về mạch peptit và chỉ ra liên kết peptit. Cho biết nguyên nhân hình thành mạch peptit trên. H2N-CH-CO-(NH-CH-CO-)n-2NH-CH-COOH | | | ' R R R'' Amino axit đầu Amino axit đuôi  Hãy nêu cách phân loại peptit. (Đầu N) (Đuôi C)

HS nghiên cứu SGK cho biết cách phân loại peptit. Tuỳ theo số lượng đơn vị aminoaxit chia ra : đipeptit,  Khi số phân tử aminoaxit tạo ra peptit tripeptit… và polipeptit. tăng lên thì quy luật tạo ra các đồng phân peptit như thế nào. Nguyên nhân  HS cho biết số lượng đồng phân peptit tăng theo của quy luật đó ? số lượng đơn vị amino axit n. Khi số phân tử aminoaxit tạo ra peptit tăng lên n lần thì số lượng đồng phân tăng nhanh theo giai thừa của  Nêu quy luật gọi tên mạch peptit. Áp n (n!).  HS nêu quy luật gọi tên mạch peptit dụng cho thí dụ của SGK. Tên của các peptit được gọi bằng cách ghép tên các  GV lấy thêm thí dụ cho HS đọc tên. gốc axyl, bắt đầu từ aminoaxit đầu còn tên của aminoaxit đuôi C được giữ nguyên vẹn. H2N-CH2-CO-NH-CH-CO-NH-CH-COOH | | CH3 CH2-CH(CH3)2 Glyxylalanylleuxin hay Gly-Ala-Leu  GV yêu cầu HS nghiên cứu SGK cho 2. Protein biết định nghĩa về protein và phân loại. HS nêu định nghĩa về protein và phân loại. Protein là những polipeptit, phân tử có khối lượng từ vài chục ngàn đến vài chục triệu (đvC), là nền tảng về cấu trúc và chức năng của mọi sự sống. Hoạt động 2 Protein được chia làm 2 loại : protein đơn giản và  GV treo hình vẽ phóng to cấu trúc phân protein phức tạp. tử protein cho HS quan sát, so sánh với II. SƠ LƯỢC VỀ CẤU TRÚC PHÂN TỬ hình vẽ trong SGK. PROTEIN HS nghiên cứu SGK cho biết có 4 bậc cấu trúc và nêu đặc điểm củacấu trúc bậc 1. Người ta phân biệt 4 bậc cấu trúc phân tử của protein, Hoạt động 3 cấu trúc bậc 1 là trình tự sắp xếp các đơn vị ỏ– GV yêu cầu HS nghiên cứu SGK cho biết aminoaxit trong mạch protein. những tính chất vật lí đặc trưng của protein. III. TÍNH CHẤT CỦA PROTEIN 1. Tính chất vật lí của protein − Dạng tồn tại: protein tồn tại ở 2 dạng chính là dạng sợi và dạng hình cầu. − Tính tan của protein khác nhau: protein hình sợi không tan trong nước, protein hình cầu tan trong nước. − Sự đông tụ : khi đun nóng, hoặc cho axit, bazơ, Hoạt động 4. một số muối vào dung dịch protein, protein sẽ đông Hoạt động củng cố. 

tụ lại, tách ra khỏi dung dịch. HS làm bài tập 1, 2, 3 (a, b) SGK.

TIẾT 2 Hoạt động 5 a) GV yêu cầu : − HS nghiên cứu SGK cho biết quy luật của phản ứng thuỷ phân protein trong môi trường axit, bazơ hoặc nhờ xúc tác enzim. − HS viết PTHH thuỷ phân mạch peptit trong phân tử protein có chứa 3 aminoaxit khác nhau.

2. Tính chất hoá học của protein a) Phản ứng thuỷ phân Trong môi trường axit hoặc bazơ, protein bị thuỷ phân thành các aminoaxit. ...-NH-CH-CO-NH-CH-CO-NH-CH-CO-... | | | 1 2 R R R3 +

o

H ,t → ...-NH2 - CH-COOH + + H2O hay enzim

R1 + NH2-CH-COOH + NH2-CH-COOH + ... | | 2 R R3 b) Phản ứng màu b) GV yêu cầu : - HS quan sát GV biểu diễn thí nghiệm: nhỏ − Khi tác dụng với axit nitric, protein tạo ra kết tủa màu vàng. vài giọt HNO3 đặc vào ống nghiệm đựng dung dịch lòng trắng trứng (anbumin). Nêu hiện tượng xảy ra trong thí nghiệm trên. HS NO2 nghiên cứu SGK cho biết nguyên nhân. OH + 2H2O OH + 2HNO3 ↓ vàng - HS quan sát GV biểu diễn thí nghiệm khi NO 2 cho vào ống nghiệm lần lượt : o 4 ml dung dịch lòng trắng trứng. − Khi tác dụng với Cu(OH)2, protein tạo màu tím o 1 ml dung dịch NaOH 30%. đặc trưng. o 1 giọt CuSO4 2%. - Nêu hiện tượng xảy ra trong thí nghiệm trên. HS nghiên cứu SGK cho biết nguyên

nhân. Hoạt động 6

IV. KHÁI NIỆM VỀ ENZIM VÀ AXIT NUCLEIC

GV yêu cầu HS nghiên cứu SGK và cho biết :  Định nghĩa về enzim. 

Các đặc điểm của enzim.

1. Enzim HS trả lời - Enzim là những chất, hầu hết có bản chất protein, có khả năng xúc tác cho các quá trình hoá học, đặc biệt trong cơ thể sinh vật. − Xúc tác enzim có 2 đặc điểm : * Có tính đặc hiệu cao, mỗi enzim chỉ xúc tác cho một sự chuyển hoá nhất định.

* Tốc độ phản ứng nhờ xúc tác enzim rất lớn, gấp 10 9 → 1011 tốc độ nhờ xúc tác hoá học. 2. Axit nucleic (AN)  Axit nucleic là polieste của axit photphoric và pentozơ (monosaccarit có 5 C), mỗi pentozơ lại có GV yêu cầu : một nhóm thế là bazơ nitơ. * HS nghiên cứu SGK cho biết các đặc Nếu pentozơ là ribozơ tạo axit ARN. điểm chính của axit nucleic. * HS cho biết sự khác nhau giữa phân tử Nếu pentozơ là đeoxi-ribozơ tạo axit AND. ADN và ARN khi nghiên cứu SGK. Khối lượng ADN từ 4 - 8 triệu đơn vị C, thường tồn tại xoắn kép. Khối lượng phân tử ARN nhỏ hơn AND, thường tồn tại ở dạng xoắn đơn. Hoạt động 7.

HS làm các bài tập 4, 5, 6 SGK.

Hoạt động củng cố kiến thức. IV. Thông tin bổ sung kiến thức Cấu trúc phân tử của protein Cấu trúc bậc III là sự kết hợp của các cấu trúc bậc II của các chuỗi polipeptit mà kích thước của nó có thể đo được chính xác. Đó là cấu trúc hình dạng thực của đại phân tử protein trong không gian 3 chiều. Đặc thù đối với mỗi loại protein với chức năng sinh lí riêng của nó. Cấu trúc này được duy trì do sự tương tác của các nhóm chức trong các gốc aminoaxit của các chuỗi polipeptit bằng các liên kết tạo muối giữa nhóm –COOH và –NH2, tạo este, tạo liên kết đisunfua. Nhiều đơn vị cấu trúc bậc III kết hợp lại bởi các liên kết hiđro, lực hút tĩnh điện… thành cấu trúc bậc IV thể hiện hoạt tính sinh học của protein. CÁC PHIẾU HỌC TẬP PHIẾU HỌC TẬP SỐ 1 Câu 1. Hãy nêu:



Định nghĩa peptit. Nguyên nhân hình thành mạch peptit trên.



Cách phân loại peptit.

Câu 2. Khi số phân tử aminoaxit tạo ra peptit tăng lên thì quy luật tạo ra các đồng phân peptit như thế nào. Nguyên nhân của quy luật đó ? Nêu quy luật gọi tên mạch peptit. Áp dụng cho thí dụ của SGK. Câu 3. Nghiên cứu SGK cho biết định nghĩa về protein và phân loại. PHIẾU HỌC TẬP SỐ 2 Câu 1. Hãy cho biết có 4 bậc cấu trúc và nêu đặc điểm của cấu trúc bậc 1. Câu 2. HS nghiên cứu SGK cho biết những tính chất vật lí đặc trưng của protein. PHIẾU HỌC TẬP SỐ 3 Câu 1. Cho biết quy luật của phản ứng thuỷ phân protein trong môi trường axit, bazơ hoặc nhờ xúc tác enzim. Câu 2. Viết PTHH thuỷ phân mạch peptit trong phân tử protein có chứa 3 aminoaxit khác nhau. PHIẾU HỌC TẬP SỐ 4 Câu 1. HS quan sát thí nghiệm : nhỏ vài giọt HNO3 đặc vào ống nghiệm đựng dung dịch lòng trắng trứng (anbumin). Nêu hiện tượng xảy ra . Giải thích. Câu 2. HS quan sát GV biểu diễn thí nghiệm khi cho vào ống nghiệm lần lượt : 4 ml dung dịch lòng trắng trứng. o 1 ml dung dịch NaOH 30%. o

o

1 giọt CuSO4 2%.

Nêu hiện tượng xảy ra trong thí nghiệm trên. Giải thích. Ngày Soạn: 10/09/2009 TiÕt tp2ct: 18 Bµi 12: LUYỆN TẬP

CẤU TẠO VÀ TÍNH CHẤT CỦA AMIN, AMINOAXIT, PROTEIN

i. môc tiªu:

1. Kiến thức : Nắm được tổng quát về cấu tạo và tính chất hoá học cơ bản của amin, aminoaxit, protein. 2. Kĩ năng - Làm bảng tổng kết về các hợp chất trong chương. - Viết phương trình hoá học dưới dạng tổng quát cho các hợp chất aminoaxit, protein. - Giải các bài tập về phần amin, aminoaxit, protein.

II. chuÈn bÞ: - Sau khi kết thúc bài 9, GV yêu cầu HS ôn tập toàn bộ chương và làm bảng tổng kết theo mẫu Amin Aminoaxit Protein Cấu tạo (các nhóm chức đặc trưng) Tính chất hóa học - Chuẩn bị thêm 1 số bài tập để củng cố kiến thức trong chương . IV- TIẾN TRÌNH TIẾT DẠY: 1. Ổn định tổ chức lớp: 2. Kiểm tra bài cũ: 3. Tiến trình tiết dạy: HOẠT ĐỘNG CỦA GV VÀ HS NỘI DUNG Hoạt động 1 I. NHỮNG KIẾN THỨC CẦN NHỚ * GV yêu cầu: HS điền vào bảng như ở 1. Cấu tạo. Các nhóm đặc trưng phần chuẩn bị. - Amin: -NH2 * HS cho biết CTCT chung của amin, R-NH2 aminoaxit, protein điền vào bảng. - Aminoaxit: -NH2 và -COOH. - Protein: -NH-CO.....-NH-CH-CO-NH-CH-CO-... | | R1 R2 Hoạt động 2 2. Tính chất HS cho biết tính chất hoá học của amin, a. Amin: Tính chất của nhóm -NH2 aminoaxit, protein điền vào bảng và viết - Tính bazơ: R-NH + H+ → + 2 R N H3 ptpư dạng tổng quát. - Tác dụng với HNO2 GV gọi HS lên bảng viết đồng thời 3 chất. R-NH2 + HNO2→ ROH + N2 + H2O Riêng amin thơm 0

+

→5 C → Ar N 2 Cl − ArNH2 + HNO2 + HCl 0 − 2 H 2O 0

+

→5 C C6H5NH2 + HNO2 + HCl 0 → C 6 H 5 N 2 Cl − + 2H2O − 2 H 2O

- Tác dụng với -CH3X R-NH2 + CH3X→ R-NH-CH3 + HX b. Aminoaxit Có tính chất của nhóm -NH2 và nhóm -COOH R-CH-COOH+ NaOH→ R-CH-COONa + H2O | | NH2 NH2 HCl

R-CH-COOH+ R'OH ⇔ R-CH-COOR' + H2O | NH2

HS so sánh tính chất hoá học của amin và

| NH2

Aminoaxit có phản ứng chung của 2 nhóm -COOH và -NH2.

aminoaxit.

- Tạo muối nội (ion lưỡng cực) và có điểm đẳng điện pI. + H 3 N- CH- COO R

H 2N- CH- COOH R

- Phản ứng trùng ngưng: nH 2N- [CH 2 ]5 - COOH

to

[-H N- [CH2]5- CO-] + nH 2 O

c. Protein có phản ứng của nhóm petit HS cho biết nguyên nhân gây ra các phản -CO-NHứng hoá học của các hợp chất amin, - Phản ứng thuỷ phân: aminoaxit, protein. .....-NH-CH-CO-NH-CH-CO-NH-CH-CO-....+ nH2O | R1

| | R2 R3 H + hoÆc enzim ...+NH -CH-COOH +NH CH-COOH 2 2  → | | R1 R2 NH2-CH-COOH + ..... | R3

HS cho biết những tính chất giống nhau giữa anilin và protein. Nguyên nhân của sự giống nhau của tính chất hoá học đó.

- Phản ứng màu vớiCu(OH)2 cho sp màu tím Phản ứng với HNO3 cho sản phẩm màu vàng. d. Anilin và protein có phản ứng thế dễ dàng ở vòng benzen NH2

Br

(dd)

+ 3Br2

(dd)

OH + 2HNO3

NH2

Br

+ 3H2O Br

NO2 OH ↓ vàng+ 2H2O NO2

Hoạt động 3 HS làm BT 4, 5 (sgk) GV gọi 2 HS lên bảng chữa bài.

Hoạt động 4 GV yêu cầu HS làm bài tập 2.14 SBT.

II. MỘT SỐ BÀI TẬP Bài 4 .Hướng dẫn: a. Lấn lượt dùng các thuốc thử: Quì tìm; dd HNO3 ; dd NaOH b. Lần lượt dùng các thuốc thử: dd Br2; HNO3; quì tím. Bài 5. Phương án A. Gợi ý: - A tác dụng với HCl, Na2O: A có các nhóm chức gì ? - B tác dụng với H ra B':B có nhóm chức gì + NaOH

+ HCl → B''  → B' : B' có nhóm chức gì ? - B' 

+ NaOH

Hoạt động 5 GV yêu cầu HS chữa bài 2.44 SBT.

- C  → NH3 : giống muối nào ? HS chọn D. Giải thích.

Hoạt động 6 Hướng dẫn BTVN 2.24 ; 2.25 ; 2.42 ; 2.45 ; 2.46

Cấu tạo (các nhóm chức đặc trưng)

Tính chất hóa học

Amin -NH2 R-NH2

Aminoaxit -NH2 và -COOH (NH2)xR(COOH)y

Protein -NH-CO.....-NH-CH-CO-NH-CHCO-... | | R1 R2

Ngày Soạn: 10/09/2009 TiÕt tp2ct: 19+20 Bµi 13:

Ch¬ng IV POLIME VÀ VẬT LIỆU POLIME

§¹i c¬ng vÒ polime

i. môc tiªu:

1. Kiến thức : - BiÕt kh¸i niÖm chung vÒ polime: ®Þnh nghÜa, ph©n lo¹i, cÊu tróc, tÝnh chÊt. - HiÓu ph¶n øng trïng hîp, trïng ngng vµ nhËn d¹ng ®îc monome ®Ó tæng hîp polime. 2. Kĩ năng - Ph©n lo¹i, gäi tªn c¸c polime. - So s¸nh ph¶n øng trông hîp víi ph¶n øng trïng ngng. - ViÕt c¸c PTHH tæng hîp ra c¸c polime. II. chuÈn bÞ: - Nh÷ng b¶ng tæng kÕt, s¬ ®å, h×nh vÏ liªn quan ®Õn tiÕt häc. - HÖ thèng c©u hái cña bµi. IV- TIẾN TRÌNH TIẾT DẠY: 1. Ổn định tổ chức lớp: 2. Kiểm tra bài cũ: 3. Tiến trình tiết dạy: TiÕt 1: - §Þnh nghÜa, ph©n lo¹i vµ danh ph¸p. - CÊu tróc ph©n tö cña polime. TiÕt 2: - TÝnh chÊt cña polime. - §iÒu chÕ polime. TiÕt 1 Ho¹t ®éng Néi dung cña GV Ho¹t ®éng 1 * Yªu cÇu HS: I. §Þnh nghÜa, ph©n lo¹i vµ danh - Nghiªn cøu SGK cho biÕt ®Þnh ph¸p nghÜa polime, t×m hiÓu mét sè thuËt ng÷ ho¸ häc trong ph¶n øng tæng hîp polime (monome, hÖ sè polime ho¸...) 1. §Þnh nghÜa * §Þnh nghÜa: SGK * ThÝ dô: * Cho thÝ dô. ( CH2 -CH 2 )n * Nªu mét sè thuËt ng÷ ho¸ häc trong Trong ®ã: ph¶n øng tæng hîp polime. n: hÖ sè polime ho¸ - CH2-CH2- : m¾t xÝch CH2=CH2 : monome

* HS nghiªn cøu SGK cho biÕt c¸ch ph©n lo¹i polime. B¶n chÊt cña ph©n lo¹i ®ã. Cho thÝ dô. * HS nghiªn cøu SGK cho biÕt danh ph¸p cña polime.

2. Ph©n lo¹i - Theo nguån gèc - Theo c¸ch tæng hîp - Theo cÊu tróc 3. Danh ph¸p - Tªn cña c¸c polime xuÊt ph¸t tõ tªn cña monome hoÆc tªn cña lo¹i hîp chÊt céng thªm tiÒn tè poli. ( CH2 -CH 2 )n polietilen

Ho¹t ®éng 2 * GV yªu cÇu HS nghiªn cøu SGK vµ cho biÕt - §Æc ®iÓm cÊu t¹o ®iÒu hoµ cña ph©n tö polime. - §Æc ®iÓm cÊu t¹o kh«ng ®iÒu hoµ cña ph©n tö polime. * Cho mét sè thÝ dô ®Ó HS ph©n biÖt vÒ cÊu tróc.

* Nghiªn cøu cÊu tróc cña mét sè polime

II. CÊu tróc 1. CÊu t¹o ®iÒu hoµ vµ kh«ng ®iÒu hoµ * CÊu t¹o kiÓu ®iÒu hoµ ...-CH2-CH-CH2-CH-CH2-CH-CH2-CH-... | | | | Cl Cl Cl Cl

* CÊu t¹o kiÓu kh«ng ®iÒu hoµ ...-CH2-CH-CH-CH2-CH2-CH-CH-CH2-... | | | | Cl Cl Cl Cl

2. C¸c d¹ng cÊu tróc m¹ch polime C¸c m¾t xÝch cña polime cã thÓ nèi víi nhau thµnh: - M¹ch kh«ng nh¸nh. - M¹ch ph©n nh¸nh. - Mach m¹ng líi.

Ho¹t ®éng 3 Cñng cè tiÕt 1 * HS lµm c¸c bµi tËp 1, 2 SGK BTVN: * Nghiªn cøu tríc phÇn tÝnh chÊt vµ ®iÒu chÕ c¸c polime. * So s¸nh ph¶n øng trïng hîp vµ ph¶n øng trïng ngng theo mÉu: Ph¶n øng trïng hîp Ph¶n øng trïng ngng ThÝ dô §Þnh nghÜa §iÒu kiÖn monome Ph©n lo¹i TiÕt thø 2 Ho¹t ®éng cña GV vµ hs Néi dung Ho¹t ®éng 4 III. TÝnh chÊt * Yªu cÇu HS nghiªn cøu SGK cho biÕt 1. TÝnh chÊt vËt lÝ

nh÷ng tÝnh chÊt vËt lÝ cña polime

SGK

* GV nªu mét sè thÝ dô vÒ tÝnh chÊt ho¸ häc cña polime * Dùa vµo thÝ dô HS cho biÕt ®Æc ®iÓm cña ph¶n øng gi÷ nguyªn m¹ch C. * HS nªu®Æc ®iÓm cña ph¶n øng ph©n c¾t m¹ch polime. * ViÕt PTHH c¸c ph¶n øng ph©n c¾t m¹ch t¬ nilon-6, polistiren, cho biÕt ®iÒu kiÖn cña ph¶n øng cô thÓ.

2. TÝnh chÊt ho¸ häc a) Ph¶n øng gi÷ nguyªn m¹ch polime CH 2 CH 3

C=C

CH2 H

+nHCl n

CH2 Cl CH2 C C CH 3 H H

n

CH 2 -CH CH2-CH OH | +nH2O | +nCH3COOH OCOCH 3 OH n n

* GV nªu thÝ dô ®Ó HS nhËn xÐt. * GV lu ý: Polime trïng hîp bÞ nhiÖt ph©n ë nhiÖt ®é thÝch hîp, gäi lµ ph¶n øng gi¶i trïng hîp hay ®Ò polime ho¸. * GV yªu cÇu HS nghiªn cøu thÝ dô trong SGK.

b) Ph¶n øng ph©n c¾t m¹ch polime + ( NH-[CH 2]5-CO )n+nH2O H nNH2-[CH 2] 5COOH

c) Ph¶n øng khâu m¹ch polime OH

OH CH2

CH2

n

CH2OH +

CH2

Ho¹t ®éng 5 * GV cho biÕt: - Mét sè thÝ dô vÒ ph¶n øng trïng hîp. - Ph©n lo¹i ph¶n øng trïng hîp. Cho thÝ dô. * HS nªu: - §Þnh nghÜa ph¶n øng trïng hîp. - §iÒu kiÖn cña monome tham gia ph¶n øng trïng hîp.

nH2O

CH2

CH2 OH

+

n

OH

n

IV. §iÒu chÕ polime 1. Ph¶n øng trïng hîp * §Þnh nghÜa : Trùng hợp là quá trình kết hợp nhiều phân tử nhỏ (monomer), giống nhau hay tương tự nhau thành phân tử rất lớn (polime) * ThÝ dô: t¸c n CH2=CH xóc CH 2-CH o t ,p | | Cl Cl n

n CH2

CH2- CH2 - C =O vÕt n­ í c ( NH-[CH ] -CO ) | 2 5 n to CH2- CH 2- NH

* §iÒu kiÖn cÇn vÒ cÊu t¹o cña monome tham gia ph¶n øng trïng hîp

* HS nªu: -§Þnh nghÜa ph¶n øng trïng ngng.

* GV cho mét sè thÝ dô vÒ ph¶n øng trïng ngng ®Ó t¹o ra c¸c polime. - §iÒu kiÖn cña c¸c monome tham gia ph¶n øng trïng ngng. - Ph©n biÖt chÊt ph¶n øng víi nhau vµ monome.

.

lµ trong ph©n tö ph¶i cã liªn kÕt béi hoÆc lµ vßng kÐm bÒn. nCH2=CH-CH=CH2 +n CH=CH2 Na to | C 6H5 CH2-CH=CH-CH 2- CH-CH2 | C 6H5 n 1. Ph¶n øng trïng ngng: * Định nghĩa: Trùng ngưng là quá trình kết hợp nhiều phân tử nhỏ (monomer) thành phân tử lớn (polime) đồng thời giải phóng những phân tử nhỏ khác ( như H2O) nH2N[CH2]5 COOH

Na to

( NH-[CH 2]5-CO )n +n H2O o

nHOOC-C 6H 4 COOH +nHOCH 2-CH 2OH t Axit terephtalic Etylen glicol ( CO-C6 H4 CO-O-C2 H 4 O ) +2n H2 O n poli(etylen terephtalat) * §iÒu kiÖn cÇn : VÒ cÊu t¹o cña monome tham gia ph¶n øng trïng ngng lµ ph©n tö ph¶i cã Ýt nhÊt 2 nhãm chøc cã kh¶ n¨ng ph¶n øng. OH

+CH 2=O

OH

CH 2 -OH

ChÊt ph¶n øng

Monome

OH

OH

n

CH 2 -OH

CH2

+nH2O n

Ho¹t ®éng 6 Cñng cè GV giao bµi tËp sè 6 (sgk), bµi 9 (sgk)

Ancol o-hi® roxibenzylic HS lµm bµi vµo vë BT.

Nhùa novolac

C¸c phiÕu häc tËp PhiÕu Häc tËp sè 1 1 Nªu ®Þnh nghÜa polime. Cho thÝ dô. Nªu mét sè thuËt ng÷ ho¸ häc trong ph¶n øng tæng hîp polime.

2. Cho biÕt c¸ch ph©n lo¹i polime. B¶n chÊt cña ph©n lo¹i ®ã. Cho thÝ dô. 3. Cho biÕt c¸ch ®äc tªn cña polime. PhiÕu Häc tËp sè 2 1. Nªu ®Æc ®iÓm cÊu t¹o ®iÒu hoµ cña ph©n tö polime. §Æc ®iÓm cÊu t¹o kh«ng ®iÒu hoµ cña ph©n tö polime. 2. Dùa vµo mét sè thÝ dô, ph©n biÖt c¸c lo¹i cÊu tróc cña polime. phiÕu häc tËp sè 3 1. Lµm c¸c bµi tËp 1, 2 SGK 2. So s¸nh ph¶n øng trïng hîp vµ ph¶n øng trïng ngng theo mÉu. phiÕu häc tËp sè 4 1. Nªu tÝnh chÊt vËt lÝ cña polime. 2. Dùa vµo thÝ dô h·y cho biÕt ®Æc ®iÓm cña: - ph¶n øng gi÷ nguyªn m¹ch C. - ph¶n øng ph©n c¾t m¹ch polime. 3. ViÕt PTHH c¸c ph¶n øng ph©n c¾t m¹ch t¬ nilon-6, polistiren, cho biÕt ®iÒu kiÖn cña ph¶n øng cô thÓ. 4. Cho biÕt ®Æc ®iÓm cña lo¹i ph¶n øng t¨ng m¹ch C cña polime.. phiÕu häc tËp sè 5 1. Nªu: - §Þnh nghÜa ph¶n øng trïng hîp. - §iÒu kiÖn cña monome tham gia ph¶n øng trïng hîp. 2. Nªu: -§Þnh nghÜa ph¶n øng trïng ngng. - §iÒu kiÖn cña c¸c monome tham gia ph¶n øng trïng ngng. 3. Ph©n biÖt chÊt ph¶n øng víi nhau vµ monome

Ngày Soạn: 10/09/2009 TiÕt tp ct: 21+22 2

Bµi 14

vËt liÖu polime

i. môc tiªu:

1. Kiến thức :

- Bieát khaùi nieäm veà caùc vaät lieäu: chaát deûo, cao su, tô, sôïi vaø keo daùn. - Bieát thaønh phaàn, tính chaát, öùng duïng cuûa chuùng.

2. Kĩ năng - So saùnh caùc vaät lieäu. - Vieát phöông trình phaûn öùng hoaù hoïc toång hôïp ra caùc vaät lieäu treân. - Giaûi caùc vaät baøi taäp veà vaät lieäu polime.

II. chuÈn bÞ: - Chuaån bò caùc vaät lieäu polime: chaát deûo, cao su, tô, sôïi vaø keo daùn. - Caùc tranh aûnh , hình veõ, tö lieäu, lieân quan ñeán baøi hoïc. - Heä thoáng caâu hoûi cuûa baøi.

IV- TIẾN TRÌNH TIẾT DẠY: 1. Ổn định tổ chức lớp: 2. Kiểm tra bài cũ: 3. Tiến trình tiết dạy:

Tieát 1: - Chaát deûo. - Tô toång hôïp vaø tô nhaân taïo. Tieát 2: - Cao su thieân nhieân vaø cao su toång hôïp. - Keo daùn.

HOAÏT ÑOÄNG CUÛA THAÀY TROØ A- CHAÁT DEÛO: Hoaït ñoäng 1: I- Khí nieäm veà chaát deûo vaø vaät lieäu GV: yeâu caàu: - HS nghieân cöùu SGK cho bieát compozit Chaát deûo laø nhöõng vaät lieäu ñònh nghóa chaát deûo. - HS cho bieát tính deûo laø gì? polime coù tính deûo. KIEÁN THÖÙC

Tính deûo laø nhöõng vaät theå bò bieán daïng khi chòu taùc duïng nhieät ñoä vaø aùp suaát vaø vaãn giöõ nguyeân söï bieán daïng ñoù khi thoâi taùc duïng. VD: PE, PVC, Cao su buna ... Vật liệu compozit là vật liệu hỗn hợp gồm ít nhất 2 thành phần phân tán vào nhau mà không tan vào nhau. Thaønh phaàn compozit: 1- Chaáât neàn (Polime): Nhöïa nhieät deûo hay

HS: Tìm hieåu SGK vaø cho bieát thaønh phaân cuûa vaät lieäu môùi(compozit) vaø nhöõng thaønh phaàn phuï theâm cuûa chuùng.

nhöïa nhieät raén.

2- Chaát ñoän: Sôïi hoaëc boät silicat, bột nhẹ Hoaït ñoäng 2 (CaCO3), bột tan (3MgO.4SiO2.2H2O).. Hs: Lieân heä kieán thöùc ñaõ 3- Chaát phuï gia

hoïc xaùc ñònh coâng thöùc II - Moät soá hôïp chaát polime duøng laøm chaát cuûa caùc polime sau: PE, PVC, deûo: thuyû tinh höõu cô, PPF. 1- Polietilen (PE) Gv: Töø CT treân hs xaùc ñònh nCH2 = CH2 → (-CH2 - CH2 -)n monome taïo ra caùc polime 2- Polivinylclorua (PVC) treân. nCH2 = CH → (-CH2 - CH -)n

cô)

n

Cl Cl 3- Poli(metyl meta crylat) (Thuûy tinh höõu Hs: Vieát ptpö ñieàu cheá Hs: Tham khaûo sgk ñeå naém COOCH3 tính chaát, öùng duïng cuûa caùc polime. nCH2 = C - COOCH3 → CH2– C CH3 CH 3 4- poli( pheânol fomandeâhit:): Có 3dạng: * Nhựa novolac: OH

n

+ nCH2=O

OH

n

CH2OH H+,75oC, –H2O

OH

OH

OH

CH2

CH2

CH2

n

* Nhựa rezol * Nhựa rezit. B- TÔ : I. Khaùi nieäm: Tô laø nhöõng vật liệu polime hình sôïi daøi vaø maûnh vôùi ñoä beàn nhaát ñònh. II.Phaân loaïi: 1- Tô töï nhieân: Tô taèm, boâng, len 2- Tô hoùa hoïc: Ñieàu cheá töø phaûn öùng hoùa hoïc. a- Tô nhaân taïo: Töø vaät lieäu coù saün trong töï nhieân vaø cheá bieán baèng phöông phaùp hoùa hoïc. VD: Xenluozô axetat, tơ visco b- Tô toång hôïp: Töø caùc polime toång hôïp. Vd: tơ poliamit (nilon, xt, to capron), tơ‫ ׀‬vinilic thế (tovinilon, nitron) ‫׀‬ ⃓ III-Vaøi loaïi tô toång hôïp thöôøng gaëp:

OH CH2

CH2OH

Nhựa rezol Hoaït ñoäng 3: GV : yeâu caàu - HS: Laáy VD moät soá vaät lieäu baèng tô Polime làm tơ phải tương đối bền với nhiệt và với các dung môi thông thường; mềm ,dai không độc, có khả năng nhuộm màu.

Tơ nhân tạo còn gọi là tơ bán tổng hợp

GV thoâng baùo

4. CỦNG CỐ: - Phản ứng điều chế chất dẻo, điều chế các loại tơ - Từ Xenlulozơ hãy viết phương trình phản ứng điều chế nhựa PE, PP, PVC, - Từ CaCO3 và các chất vô cơ cần thiết điều chế nhựa phênolfomandehit. 6. RÚT KINH NGHIỆM:

7. Bài tập: 4,5,6/72+73 SGKCB Ngày Soạn: 10/09/2009 TiÕt tp ct: 23 2

polime

LUYỆN TẬP

polime vËt liÖu

i. môc tiªu:

1. Kiến thức : Cuûng coá khaùi nieäm veà caáu truùc vaø tính chaát cuûa polime.

2. Kĩ năng - so saùnh caùc loaïi vaät lieäu chaát deûo, cao su, tô vaø keo daùn. - Vieát caùc phöông trình hoaù hoïc toång hôïp ra caùc vaät lieäu. - Giaûi caùc baøi taäp veà caùc hôïp chaát cuûa polime

II. chuÈn bÞ:

- Chuaån bò heä thoáng caùc caâu hoûi veà lí thuyeát. - Chọn caùc baøi taäp chuaån bò cho tieát luyeän taäp.

IV- TIẾN TRÌNH TIẾT DẠY: 1. Ổn định tổ chức lớp: 2. Kiểm tra bài cũ: (Keát hôïp vôùi daïy baøi môùi) 3. Tiến trình tiết dạy: HOAÏT ÑOÄNG CUÛA GV Hoaït ñoäng 1: 1. Khaùi nieäm: GV: Yeâu caàu hoïc sinh: - Haõy neâu ñònh nghóa polime. Caùc khaùi nieäm veà heä soá polime hoaù. - Haõy cho bieát caùch phaân bieät caùc polime. - Haõy cho bieát caùc loaïi phaûn öùng toång hôïp polime. So saùnh caùc loaïi phaûn öùng ñoù? 2. Caáu truùc phaân töû: GV: Em haõy cho bieát caùc daïng caáu truùc phaân töû cuûa polime, nhöõng ñaëc ñieåm cuûa daïng caáu truùc ñoù?

HOAÏT ÑOÄNG CUÛA HS 1. Khaùi nieäm: HS: Traû lôøi - Polime laø loaïi hôïp chaát coù khoái löôïng phaân töû lôùn do söï keát hôïp cuûa nhieàu ñôn vò nhoû( maéc xích lieân keát) taïo neân. - Polime ñöôïc phaân thaønh polime thieân nhieân, polime toång hôïp vaø polime nhaân taïo. - Hai loaïi phaûn öùng taïo ra polime laø phaûn öùng truøng hôïp vaø phaûn öùng truøng ngöng 2. Caáu truùc phaân töû: HS: Traû lôøi

Hoaït ñoäng 2: 3. Tính chaát : a. Tính chaát vaät lí: GV: Em haõy cho bieát tính chaát vaät lí ñaëc tröng cuûa polime? b. Tính chaát hoaù hoïc: HS: Cho bieát caùc loaïi phaûn öùng cuûa polime, cho ví duï, cho bieát ñaëc ñieåm cuûa caùc loaïi phaûn öùng naøy?

Hoaït ñoäng 3: GV: Goïi hs giaûi caùc baøi taäp 1,2,5,6 (SGK) Hoaït ñoäng 4: Cuûng coá vaø daën doø.

Caùc em veà nhaø giaûi caùc baøi taäp coøn laïi trong SGK vaø SBT

3. Tính chaát : a. Tính chaát vaät lí: b. Tính chaát hoaù hoïc: HS: Polime coù 3 loaïi phaûn öùng: - Phaûn öùng caét maïch polime ( polime bò giaûi truøng). - Phaûn öùng giöõ nguyeân maïch polime: phaûn öùng coäng vaøo lieân keát ñoâihoaëc thay theá caùc nhoùm chöùc ngoaïi maïch - Phaûn öùng taêng maïch polime: taïo ra caùc caàu noái – S- S- hoaëc – CH2HS: Giaûi baøi taäp

Ngày Soạn: 10/09/2009 TiÕt tp2ct: 26

Ch¬ng V

®¹i c¬ng vÒ kim lo¹i

Baøi 17 vÞ trÝ cña kim lo¹i trong b¶ng

tuÇn hoµn vµ cÊu t¹o cña KIM LOAÏI i. môc tiªu:

1. Kiến thức : - BiÕt vÞ trÝ cña kim lo¹i trong b¶ng tuÇn hoµn. - BiÕt cÊu t¹o cña kim lo¹i vµ liªn kÕt kim lo¹i. 2. Kĩ năng II. chuÈn bÞ: - B¶ng tuÇn hoµn - M« h×nh hoÆc tranh ¶nh ba kiÓu m¹ng tinh thÓ kim lo¹i

IV- TIẾN TRÌNH TIẾT DẠY: 1. Ổn định tổ chức lớp: 2. Kiểm tra bài cũ: (Keát hôïp vôùi daïy baøi môùi) 3. Tiến trình tiết dạy: NéI DUNG

C¸C HO¹T §éNG * Ho¹t ®éng 1: I. VÞ trÝ cña kim lo¹i trong b¶ng tuÇn hoµn I. VÞ trÝ cña kim lo¹i trong Trong b¶ng tuÇn hoµn c¸c nguyªn tè kim lo¹i cã b¶ng tuÇn hoµn mÆt ë: - Gi¸o viªn: em cßn nhí sù biÕn - Nhãm IA (trõ hi®ro) vµ IIA. ®æi tÝnh chÊt c¸c nguyªn tè - Nhãm IIIA (trõ bo) vµ mét phÇn cña c¸c nhãm IVA, trong mét chu k×, mét nhãm A VA, VIA. kh«ng? - C¸c nhãm B (tõ IB ®Õn VIIIB). - Häc sinh: - Hä lantan vµ actini, ®îc xÕp riªng thµnh hai hµng + Trong chu k× 1: Z t¨ng: tÝnh ë cuèi b¶ng. kim lo¹i gi¶m; tÝnh phi kim t¨ng + Trong chu k× nhãm A: Z t¨ng: tÝnh kim lo¹i t¨ng; tÝnh phi kim gi¶m (NÕu häc sinh quªn th× gi¸o viªn «n l¹i kiÕn thøc) - Gi¸o viªn: Tõ sù biÕn ®æi tÝnh chÊt c¸c nguyªn tè mµ ta võa «n l¹i, em h·y x¸c ®Þnh mét c¸ch t¬ng ®èi vÞ trÝ cña c¸c nguyªn tè kim lo¹i trong b¶ng tuÇn hoµn. - Häc sinh: Trong b¶ng tuÇn hoµn, c¸c nguyªn tè kim lo¹i cã mÆt tËp trung ë phÝa bªn tr¸i vµ phÝa díi

II. CÊu t¹o cña kim lo¹i 1. CÊu t¹o cña nguyªn tö kim lo¹i - Nguyªn tö cña hÇu hÕt c¸c nguyªn tè kim lo¹i ®Òu cã Ýt electron ë líp ngoµi cïng (1, 2 hoÆc 3e). ThÝ dô: Na: 1s2 2s2 2p6 3s1 Mg: 1s2 2s2 2p6 3s2 Al: 1s2 2s2 2p6 3s2 3p1 - Trong cïng chu k×, nguyªn tö cña nguyªn tè kim lo¹i cã b¸n kÝnh nguyªn tö lín h¬n vµ ®iÖn tÝch h¹t nh©n nhá h¬n so víi nguyªn tö cña nguyªn tè phi kim. - ThÝ dô: xÐt chu k× 2 (b¸n kÝnh nguyªn tö ®îc biÓu diÔn b»ng nanomet, nm): 11Na 12Mg 13Al 14Si 15P 16S 17Cl 0,157 0,136 0,125 0,117 0,110 0,104 0,099

2. CÊu t¹o tinh thÓ cña c¸c kim lo¹i - HÇu hÕt c¸c kim lo¹i ë ®iÒu kiÖn thêng ®Òu tån t¹i díi d¹ng tinh thÓ (trõ Hg). - Trong tinh thÓ kim lo¹i, nguyªn tö vµ ion kim lo¹i n»m ë nh÷ng nót cña m¹ng tinh thÓ. C¸c electron ho¸ trÞ liªn kÕt yÕu víi h¹t nh©n nªn dÔ t¸ch khái nguyªn tö vµ chuyÓn ®éng tù do trong m¹ng tinh thÓ. - §a sè c¸c kim lo¹i tån t¹i díi ba kiÓu m¹ng tinh thÓ phæ biÕn sau : a) M¹ng tinh thÓ lôc ph¬ng

H5.1. M¹ng tinh thÓ lôc ph¬ng

b) M¹ng tinh thÓ lËp ph¬ng t©m diÖn

cña b¶ng. - Häc sinh ®äc SGK ®Ó biÕt vÞ trÝ cô thÓ cña c¸c nguyªn tè kim lo¹i trong b¶ng tuÇn hoµn * Ho¹t ®éng 2 II. CÊu t¹o cña kim lo¹i 1. CÊu t¹o cña nguyªn tö kim lo¹i - Gi¸o viªn yªu cÇu häc sinh viÕt cÊu h×nh electron nguyªn tö cña 19K, 20Ca, 26Fe, 30Zn. K: 1s22s22p63s23p64s1 Ca: 1s22s22p63s23p64s2 Fe: 1s22s22p63s23p63d64s2 Zn: 1s22s22p63s23p63d104s2 - Tõ cÊu h×nh electron nguyªn tö cña Na, Mg, Al trong SGK vµ K, Ca, Fe, Zn võa viÕt, em h·y rót ra nhËn xÐt vÒ ®Æc ®iÓm líp electron ngoµi cïng cña nguyªn tö c¸c nguyªn tè kim lo¹i. - Em cßn nhí sù biÕn ®æi b¸n kÝnh nguyªn tö cña c¸c nguyªn tè trong mét chu k× kh«ng? - Häc sinh ®äc SGK nh÷ng kiÕn thøc vµ th«ng tin vÒ b¸n kÝnh nguyªn tö kim lo¹i. * Ho¹t ®éng 3: 2. CÊu t¹o tinh thÓ cña c¸c kim lo¹i - Gi¸o viªn «n l¹i cho häc sinh kiÕn thøc m¹ng tinh thÓ ®· häc ë líp 10. Sau ®ã häc sinh ®äc SGK néi dung cÊu t¹o tinh thÓ kim lo¹i.

H5.2. M¹ng tinh thÓ lËp ph¬ng t©m diÖn

c) M¹ng tinh thÓ lËp ph¬ng t©m khèi

Ho¹t ®éng 4: 3. Liªn kÕt kim lo¹i Dùa trªn cÊu t¹o m¹ng tinh thÓ kim lo¹i, gi¸o viªn diÔn gi¶ng kiÕn H5.3. M¹ng tinh thÓ lËp ph¬ng t©m khèi thøc liªn kÕt kim lo¹i v× ®©y lµ 3. Liªn kÕt kim lo¹i - ë tr¹ng th¸i láng vµ r¾n, c¸c nguyªn tö kim lo¹i liªn kiÕn thøc khã vµ rÊt trõu tîng. kÕt víi nhau b»ng mét kiÓu liªn kÕt ho¸ häc riªng gäi lµ liªn kÕt kim lo¹i. - Liªn kÕt kim lo¹i lµ liªn kÕt ®îc h×nh thµnh gi÷a c¸c nguyªn tö vµ ion kim lo¹i trong m¹ng tinh thÓ do sù tham gia cña c¸c electron tù do. * Ho¹t ®éng 5: LuyÖn tËp vµ cñng cè - PhiÕu häc tËp sè 1: bµi 4 (SGK) - PhiÕu häc tËp sè 2: bµi 6 (SGK) - PhiÕu häc tËp sè 3: bµi 7 (SGK)

Ngày Soạn: 10/09/2009

Bµi 18

TÝNH CHÊT CñA KIM

2

TiÕt tp ct: 27+28+29

LO¹I

D·Y §IÖN HãA CñA KIM LO¹I

i. môc tiªu:

1. Kiến thức : - HiÓu tÝnh chÊt vËt lý chung cña kim lo¹i. - BiÕt tÝnh chÊt ho¸ häc ®Æc trng vµ d·y ®iÖn ho¸ cña kim lo¹i. 2. Kĩ năng II. chuÈn bÞ: - Hãa chÊt: + D©y Fe, d©y Al, khÝ O2, khÝ Cl2, bét Fe, bét S, H2O, Na + Dung dÞch: HCl, H2SO4 lo·ng, H2SO4 ®Æc, HNO3 lo·ng, HNO3 ®Æc, CuSO4 - Dông cô: èng nghiÖm, kÑp èng nghiÖm, gi¸ èng nghiÖm, ®Ìn cån, chÐn sø, chËu thñy tinh, b«ng thÊm dung dÞch NaOH ®Ó nót miÖng èng nghiÖm - HoÆc: c¸c phim thÝ nghiÖm, m« pháng

IV- TIẾN TRÌNH TIẾT DẠY: 1. Ổn định tổ chức lớp: 2. Kiểm tra bài cũ: (Keát hôïp vôùi daïy baøi môùi) 3. Tiến trình tiết dạy: NéI DUNG I. TÝnh chÊt vËt lý chung cña kim lo¹i 1. TÝnh chÊt vËt lÝ chung ë ®iÒu kiÖn thêng, c¸c kim lo¹i ®Òu ë tr¹ng th¸i r¾n (trõ Hg), cã tÝnh dÎo, dÉn ®iÖn, dÉn nhiÖt vµ cã ¸nh kim.

2. Gi¶i thÝch tÝnh chÊt vËt lÝ cña kim lo¹i a) TÝnh dÎo Kh¸c víi phi kim, kim lo¹i cã tÝnh dÎo: dÔ rÌn, dÔ d¸t máng vµ dÔ kÐo sîi. Vµng lµ kim lo¹i cã tÝnh dÎo cao, cã thÓ d¸t thµnh l¸ máng ®Õn møc ¸nh s¸ng cã thÓ xuyªn qua. Kim lo¹i cã tÝnh dÎo lµ v× c¸c ion d¬ng trong m¹ng tinh thÓ kim lo¹i cã thÓ trît lªn nhau dÔ dµng mµ kh«ng t¸ch ra khái nhau nhê nh÷ng electron tù do chuyÓn ®éng dÝnh kÕt chóng víi nhau.

C¸C HO¹T §éNG * Ho¹t ®éng 1: TÝnh chÊt vËt lý chung cña kim lo¹i - HS thuyÕt tr×nh hoÆc th¶o luËn tæ nhãm v× SGK ®· viÕt rÊt kÜ, HS ®äc lµ hiÓu. - GV chØ cÇn nhÊn m¹nh l¹i tõng tÝnh chÊt sau khi HS ®· th¶o luËn - Th«ng tin cho gi¸o viªn. * TÝnh dÎo: Cã thÓ c¸n l¸ vµng máng h¬n 0,0002mm Tõ 1gam vµng cã thÓ kÐo thµnh sîi m¶nh dµi tíi 3,5 km

• : Electron tù do ; Åð : Ion d¬ng kim lo¹i H5.4. Sù trît cña líp m¹ng tinh thÓ trong kim lo¹i

b) TÝnh dÉn ®iÖn Khi ®Æt mét hiÖu ®iÖn thÕ vµo hai ®Çu d©y kim lo¹i, nh÷ng electron tù do trong kim lo¹i sÏ chuyÓn ®éng thµnh dßng cã híng tõ cùc ©m ®Õn cùc d¬ng, t¹o thµnh dßng ®iÖn. Kim lo¹i dÉn ®iÖn tèt nhÊt lµ Ag, sau ®ã ®Õn Cu, Au, Al, Fe,... NhiÖt ®é cña kim lo¹i cµng cao th× tÝnh dÉn ®iÖn cña kim lo¹i cµng gi¶m do ë nhiÖt ®é cao, c¸c ion d¬ng dao ®éng m¹nh c¶n trë dßng electron chuyÓn ®éng. c) TÝnh dÉn nhiÖt TÝnh dÉn nhiÖt cña c¸c kim lo¹i còng ®îc gi¶i thÝch b»ng sù cã mÆt c¸c electron tù do trong m¹ng tinh thÓ. C¸c electron trong vïng nhiÖt ®é cao cã ®éng n¨ng lín, chuyÓn ®éng hçn lo¹n vµ nhanh chãng sang vïng cã nhiÖt ®é thÊp h¬n, truyÒn n¨ng lîng cho c¸c ion d¬ng ë vïng nµy nªn nhiÖt lan truyÒn ®îc tõ vïng nµy ®Õn vïng kh¸c trong khèi kim lo¹i. Thêng c¸c kim lo¹i dÉn ®iÖn tèt còng dÉn nhiÖt tèt. d) ¸nh kim C¸c electron tù do trong tinh thÓ kim lo¹i ph¶n x¹ hÇu hÕt nh÷ng tia s¸ng nh×n thÊy ®îc, do ®ã kim lo¹i cã vÎ s¸ng lÊp l¸nh gäi lµ ¸nh kim. Tãm l¹i: TÝnh chÊt vËt lÝ chung cña kim lo¹i nh nãi ë trªn g©y nªn bëi sù cã mÆt cña c¸c electron tù do trong m¹ng tinh thÓ kim lo¹i. II. TÝnh chÊt hãa häc chung cña kim lo¹i Trong mét chu k×, nguyªn tö cña c¸c nguyªn tè kim lo¹i cã b¸n kÝnh t¬ng ®èi lín h¬n vµ ®iÖn tÝch h¹t nh©n nhá h¬n so víi phi kim, sè electron ho¸ trÞ Ýt, lùc liªn kÕt víi h¹t nh©n cña nh÷ng electron nµy t¬ng ®èi yÕu nªn chóng dÔ t¸ch khái nguyªn tö. V× vËy, tÝnh chÊt ho¸ häc chung cña kim lo¹i lµ tÝnh khö. M → Mn+ + ne

* TÝnh dÉn ®iÖn: D©y dÉn ®iÖn lµ ®ång cã ®é tinh khiÕt 99,99%

HS. Chu ý nghe gi¶ng va ghi bµi

HS. Chu ý nghe gi¶ng va ghi bµi

1. T¸c dông víi phi kim NhiÒu kim lo¹i cã thÓ khö ®îc phi kim ®Õn sè oxi ho¸ ©m, ®ång thêi nguyªn tö kim lo¹i bÞ oxi ho¸ ®Õn sè oxi ho¸ d¬ng. a) T¸c dông víi clo HÇu hÕt c¸c kim lo¹i ®Òu cã thÓ khö trùc tiÕp clo t¹o ra muèi clorua. ThÝ dô: D©y s¾t nãng ®á ch¸y m¹nh trong khÝ clo t¹o ra khãi mµu n©u lµ nh÷ng h¹t chÊt r¾n s¾t (III) clorua.

Ho¹t ®éng 2: TÝnh chÊt hãa häc chung cña kim lo¹i - GV: V× sao tÝnh chÊt hãa häc chung cña kim lo¹i lµ tÝnh khö? + HS ®äc SGK vµ tr¶ lêi - GV ph©n biÖt l¹i cho HS c¸c kh¸i niÖm: tÝnh khö – chÊt bÞ oxi hãa – tÝnh oxi hãa – chÊt 0 0 +3 1 o bÞ khö – qu¸ tr×nh (sù) oxi t 2Fe  3Cl2    2FeCl3 hãa – qu¸ tr×nh (sù) khö 0 1 - V× ®· ®îc häc nhiÒu lÇn ë Trong ph¶n øng nµy Fe ®· khö tõ Cl 2 xuèng Cl nhiÒu bµi trong ch¬ng tr×nh b) T¸c dông víi oxi L9, L10, L11, do ®ã GV nªn 0 2 ®Ó HS chñ ®éng lµm TN vµ HÇu hÕt c¸c kim lo¹i cã thÓ khö tõ O2 xuèng O viÕt PTHH cña c¸c P¦ trong ThÝ dô: Khi ®èt, bét nh«m ch¸y m¹nh trong kh«ng khÝ phÇn kim lo¹i t¸c dông víi phi t¹o ra nh«m oxit. kim, víi dung dÞch axit, víi 0 0 3 2 t0 dung dÞch muèi. 4Al  3O2   2Al 2 O3 1. T¸c dông víi phi kim c) T¸c dông víi lu huúnh - GV híng dÉn ®Ó HS lµm TN 2 0 NhiÒu kim lo¹i cã thÓ khö lu huúnh tõ S xuèng S . Ph¶n nghiªn cøu: * Kim lo¹i t¸c dông víi phi kim: øng cÇn ®un nãng (trõ Hg). §èt d©y Fe trong khÝ O2, khÝ 0 0 22 o ThÝ dô: Fe  S  t  FeS Cl2 §èt bét Al trong kh«ng khÝ 0 0 22 Hg  S  HgS Trén bét Fe víi bét S råi ®èt R¾c bét S lªn Hg ®ùng trong chÐn sø. 2. T¸c dông víi dung dÞch axit HS viÕt PTHH cña c¸c P¦ - D·y ho¹t ®éng hãa häc cña kim lo¹i: K Ba Ca Na Mg Al Mn Zn Cr Fe Ni Sn Pb H 2 Cu Ag Hg Pt Au. a) Víi dung dÞch H2SO4 lo·ng, HCl - Tõ K  Ni: cã ph¶n øng NhiÒu kim lo¹i cã thÓ khö ®îc ion H+ trong c¸c dung 2. T¸c dông víi dung dÞch axit dÞch axit H2SO4 lo·ng, HCl thµnh hi®ro. * Khi d¹y vÒ néi dung kim ThÝ dô: 0 1 2 0 lo¹i t¸c dông víi dung dÞch Fe  2HCl  FeCl 2  H2  axit GV nªn chia râ dµn bµi, dïng d·y ho¹t ®éng hãa häc b) Víi dung dÞch H2SO4 ®Æc, HNO3 cña kim lo¹i HS ®· ®îc häc ë * Víi dung dÞch H2SO4 ®Æc 6 - HÇu hÕt kim lo¹i (trõ Pt, Au) khö ®îc S (trong H2SO4) c¸c líp díi (cha ph¶i d·y ®iÖn hãa) th× HS míi n¾m ch¾c

xuèng sè oxi ho¸ thÊp h¬n (+4/SO2, 0/S, -2/H2S). - H2SO4 ®Æc, nguéi lµm thô ®éng ho¸ Al, Fe, Cr, ... ThÝ dô: 6

0

2

to

4

Cu  2H2S O4 (®Æ c)    CuSO4  SO2   2H2O c) Víi dung dÞch HNO3 5

* HÇu hÕt kim lo¹i (trõ Pt, Au) khö ®îc N (trong HNO3) xuèng sè oxi ho¸ thÊp h¬n (+4/NO2, +2/NO, +1/N2O, 0/N2, -3/NH4NO3). * HNO3 ®Æc, nguéi lµm thô ®éng ho¸ Al, Fe, Cr, ... ThÝ dô: 0

+5

+2

+2

3Cu +8HNO3(lo· ng)  3Cu(NO3)2 + 2NO +4H2O

3. T¸c dông víi níc C¸c kim lo¹i ë nhãm IA vµ IIA cña b¶ng tuÇn hoµn (trõ Be, Mg) do cã tÝnh khö m¹nh nªn cã thÓ khö ®îc H2O ë nhiÖt ®é thêng thµnh hi®ro. C¸c kim lo¹i cßn l¹i cã tÝnh khö yÕu h¬n nªn chØ khö ®îc H2O ë nhiÖt ®é cao (thÝ dô Fe, Zn,...) hoÆc kh«ng khö ®îc H2O (thÝ dô Ag, Au,...). ThÝ dô: 0

1

1

0

2Na 2H 2 O  2NaOH  H 2 

4. T¸c dông víi dung dÞch muèi Kim lo¹i m¹nh h¬n cã thÓ khö ®îc ion cña kim lo¹i yÕu h¬n trong dung dÞch muèi thµnh kim lo¹i tù do. ThÝ dô: Ng©m mét ®inh s¾t (®· lµm s¹ch líp gØ) vµo dung dÞch CuSO4, sau mét thêi gian mµu xanh cña dung dÞch CuSO4 bÞ nh¹t dÇn vµ trªn ®inh s¾t cã líp ®ång

®îc kiÕn thøc - GV híng dÉn ®Ó HS lµm TN nghiªn cøu: * Kim lo¹i t¸c dông víi dung dÞch axit - Cho ®inh Fe vµo dung dÞch HCl - Cho ®inh Fe vµo dung dÞch H2SO4 ®Æc nguéi - Cho vôn Cu vµo dung dÞch HNO3 lo·ng hoÆc ®Æc, dung dÞch H2SO4 lo·ng vµ ®Æc. HS viÕt PTHH cña c¸c P¦. - GV nhí: kh«ng cho HS viÕt PTHH víi Sn, Pb v× + Sn tan chËm trong dung dÞch H2SO4 lo·ng, dung dÞch HCl + PbCl2, PbSO4 tan Ýt trong H2O, dung dÞch H2SO4 lo·ng, dung dÞch HCl - NÕu líp kh¸, giái: GV híng dÉn HS lµm TN Fe hoÆc Al t¸c dông víi dung dÞch HCl, dung dÞch HNO3 ®Æc nguéi ®Ó HS hiÓu râ thÕ nµo lµ sù thô ®éng hãa cña Fe, Al, Cr trong dung dÞch HNO3 ®Æc nguéi, dung dÞch H2SO4 ®Æc nguéi. 3. T¸c dông víi níc - HS ®äc SGK néi dung kim lo¹i t¸c dông víi H2O. * GV híng dÉn HS lµm TN: cho 1 mÈu Na b»ng h¹t ®Ëu xanh vµo èng nghiÖm chøa tõ 1/2 ®Õn 2/3 H2O. Sau khi p xong nhá 1-2 giät phenolphtalein vµo. - HS nhËn xÐt råi viÕt PTHH cña P¦. 4. T¸c dông víi dung dÞch muèi - GV nªn chia l¹i dµn bµi:

mµu ®á b¸m vµo. 0

+2

+2

0

Fe + CuSO4  FeSO4 + Cu

III. D·y ®iÖn ho¸ cña kim lo¹i 1. CÆp oxi ho¸ - khö cña kim lo¹i Nguyªn tö kim lo¹i dÔ nhêng electron trë thµnh ion kim lo¹i, ngîc l¹i ion kim lo¹i cã thÓ nhËn electron trë thµnh nguyªn tö kim lo¹i. ThÝ dô:

+

Ag + 1e  Ag Cu2+ + 2e  Cu Fe2+ +2e  Fe

- C¸c nguyªn tö kim lo¹i (Ag, Cu, Fe,...) ®ãng vai trß chÊt khö, c¸c ion kim lo¹i (Ag+, Cu2+, Fe2+...) ®ãng vai trß chÊt oxi ho¸. - ChÊt oxi ho¸ vµ chÊt khö cña cïng mét nguyªn tè kim lo¹i t¹o nªn cÆp oxi ho¸ - khö. ThÝ dô ta cã cÆp oxi ho¸ khö : Ag+/Ag ; Cu2+/Cu ; Fe2+/Fe.

+ tõ K Na + tõ Mg  Hg - HS lµm TN: ng©m ®inh Fe trong dung dÞch CuSO4, d©y Cu trong dung dÞch AgNO3, quan s¸t hiÖn tîng, gi¶i thÝch, viÕt PTHH cña c¸c P¦ - GV lµm TN: cho 1 mÈu Na b»ng h¹t ®Ëu xanh vµo èng nghiÖm chøa dung dÞch CuSO4. HS quan s¸t hiÖn tîng. GV ®Æt c©u hái: Cã Cu kim lo¹i ®îc t¹o ra kh«ng? GV gi¶i thÝch, híng dÉn HS viÕt PTHH cña P¦. Sau TN nµy, GV nªu vÊn ®Ò: §iÒu kh¼ng ®Þnh “Kim lo¹i m¹nh h¬n cã thÓ khö ®îc ion cña kim lo¹i yÕu h¬n trong dung dÞch muèi thµnh kim lo¹i tù do” lu«n lu«n ®óng? Tõ ®©y GV nhÊn m¹nh ®Õn ý thø hai: Kim lo¹i kiÒm, Ca, Ba khi cho vµo dung dÞch muèi cña kim lo¹i yÕu h¬n kh«ng t¹o thµnh kim lo¹i tù do v× ph¶n øng cña chóng víi H2O rÊt m·nh liÖt t¹o dung dÞch baz¬ m¹nh. * Ho¹t ®éng 3: D·y ®iÖn ho¸ cña kim lo¹i 1. CÆp oxi ho¸ - khö cña kim lo¹i - Do ®· «n l¹i c¸c kh¸i niÖm chÊt khö, chÊt oxi hãa ë ho¹t ®éng 2 nªn phÇn nµy HS tiÕp thu dÔ dµng h¬n. - GV yªu cÇu HS viÕt ph¬ng tr×nh ion rót gän cña ph¶n øng ë ho¹t ®éng 2: Fe t¸c dông víi dung dÞch CuSO4, Cu t¸c dông víi dung dÞch AgNO3, x¸c ®Þnh vai trß cña c¸c chÊt

tham gia ph¶n øng, tõ ®ã dÉn vµo kh¸i niÖm “cÆp oxi hãa khö cña kim lo¹i”. Fe + Cu2+ Fe2+ + Cu 2. So s¸nh tÝnh chÊt cña c¸c cÆp oxi ho¸ - khö ThÝ dô: So s¸nh tÝnh chÊt cña hai cÆp oxi ho¸ - khö Cu2+/Cu vµ Ag+/Ag, thùc nghiÖm cho thÊy Cu t¸c dông ®îc víi dung dÞch muèi Ag+ theo ph¬ng tr×nh ion rót gän: Cu + 2Ag+ → Cu2+ + 2Ag So s¸nh : Ion Cu2+ kh«ng oxi ho¸ ®îc Ag, trong khi ®ã Cu khö ®îc ion Ag+. Nh vËy, ion Cu2+ cã tÝnh oxi ho¸ yÕu h¬n ion Ag+. Kim lo¹i Cu cã tÝnh khö m¹nh h¬n Ag.

3. D·y ®iÖn ho¸ cña kim lo¹i Ngêi ta ®· so s¸nh tÝnh chÊt cña nhiÒu cÆp oxi ho¸ - khö vµ s¾p xÕp thµnh d·y ®iÖn ho¸ cña kim lo¹i: K+Na+Mg2+Al3+Zn2+Fe2+Ni2+Sn2+Pb2+H+Cu2+Ag+Au3+ TÝnh oxi ho¸ cña ion kim lo¹i t¨ng K Na Mg Al Zn Fe Ni Sn Pb H2 Cu Ag Au TÝnh khö cña kim lo¹i gi¶m 4. ý nghÜa cña d·y ®iÖn ho¸ cña kim lo¹i D·y ®iÖn ho¸ cña kim lo¹i cho phÐp dù ®o¸n chiÒu cña ph¶n øng gi÷a 2 cÆp oxi ho¸ - khö theo quy t¾c α (anpha): Ph¶n øng gi÷a 2 cÆp oxi ho¸ - khö sÏ x¶y ra theo chiÒu, chÊt oxi ho¸ m¹nh nhÊt sÏ oxi ho¸ chÊt khö m¹nh nhÊt, sinh ra chÊt oxi ho¸ yÕu h¬n vµ chÊt khö yÕu h¬n. ThÝ dô: Ph¶n øng gi÷a 2 cÆp Fe2+/Fe vµ Cu2+/Cu x¶y ra theo chiÒu ion Cu2+ oxi ho¸ Fe t¹o ra ion Fe2+ vµ Cu.

→ Cu2+ + Fe Fe2+ ChÊt oxi ChÊt khö ChÊt oxi ho¸ m¹nh ho¸ yÕu m¹nh

+ Cu ChÊt khö yÕu

ChÊt oxi hãa nghÜa lµ: Cu2+ + 2e → Cu

Cu + 2Ag+ Cu2+ + 2Ag ChÊt khö nghÜa lµ: Cu → Cu2+ + 2e     Cu Cu2+ + 2e  Ta cã cÆp oxi hãa - khö: Cu2+/Cu * Ho¹t ®éng 4: 2. So s¸nh tÝnh chÊt cña c¸c cÆp oxi ho¸ - khö - HS ®äc SGK phÇn 2 vµ 3 - GV nhÊn m¹nh: “D·y ®iÖn hãa cña kim lo¹i lµ d·y gåm nh÷ng cÆp oxi hãa - khö cña kim lo¹i ®îc s¾p xÕp theo chiÒu t¨ng tÝnh oxi hãa cña ion d¬ng kim lo¹i vµ chiÒu gi¶m tÝnh khö cña nguyªn tö kim lo¹i”. * Ho¹t ®éng 5: 3. D·y ®iÖn ho¸ cña kim lo¹i - Quay l¹i ph¶n øng ë ho¹t ®éng 2: Fe t¸c dông víi dung dÞch CuSO4 Cu t¸c dông víi dung dÞch AgNO3 Fe t¸c dông víi dung dÞch HCl + Theo d·y ®iÖn hãa: chiÒu cña ph¶n øng: 2+2+ Cu2+ FeFe ChÊt oxi ho¸ yÕu h¬n

Fe ChÊt khö m¹nh h¬n

ChÊt oxi ho¸ m¹nh h¬n

Cu ChÊt khö yÕu h¬n

Fe + Cu2+ Fe2+ + Cu + Theo d·y ®iÖn hãa: chiÒu cña ph¶n H+ Fe2+øng: ChÊt oxi ho¸ yÕu h¬n

Fe ChÊt khö m¹nh h¬n

Fe + 2H+

ChÊt oxi ho¸ m¹nh h¬n

H2 ChÊt khö yÕu h¬n

Fe2+ + H2

* Ho¹t ®éng 6: LuyÖn tËp vµ cñng cè - GV cho HS lµm c¸c bµi tËp sau: 1. Cho Fe vµo dung dÞch CuSO4, cho kim lo¹i Cu vµo dung dÞch Fe2(SO4)3 thu ®îc FeSO4 vµ CuSO4. ViÕt ph¬ng tr×nh ph©n tö, ph¬ng tr×nh ion rót gän cña c¸c ph¶n øng. So s¸nh vµ rót ra kÕt luËn vÒ c¸c chÊt oxi hãa, chÊt khö, c¸c cÆp oxi hãa - khö cña c¸c nguyªn tö vµ ion. a) Fe + CuSO4  FeSO4 + Cu Fe + Cu2+  Fe2+ + Cu + TÝnh oxi hãa: Fe2+ < Cu2+ + TÝnh khö:

Fe

> Cu

b) Cu + Fe2(SO4)3  CuSO4 +2FeSO4 Cu + 2Fe3+  Cu2+ + 2Fe2+ + TÝnh oxi hãa: Cu2+ < Fe3+ + TÝnh khö:

> Fe2+

Cu

Thø tù c¸c cÆp oxi hãa - khö theo d·y ®iÖn hãa: Fe2+

Cu2+

Fe3+

Fe

Cu

Fe2+

2. Cho kim lo¹i Cu vµo dung dÞch AgNO3 Cu + 2AgNO3 Cu + 2Ag

+

Cu

Cu(NO3)2 + 2Ag 2+

+ 2Ag

+ TÝnh oxi hãa: Cu2+ < Ag+ + TÝnh khö:

Cu

> Ag

3. Rãt dung dÞch Fe(NO3)2 vµo dung dÞch AgNO3 ta thÊy cã Ag kim lo¹i ®îc t¹o thµnh vµ dung dÞch sau ph¶n øng cã mµu vµng n©u. ViÕt ph¬ng tr×nh ph©n tö, ph¬ng tr×nh ion rót gän cña ph¶n øng. So s¸nh c¸c cÆp oxi hãa khö: Fe(NO3)2 + AgNO3

Fe(NO3)3 + Ag

Fe2+ + Ag+

Fe3+ + Ag

+ TÝnh oxi hãa: Fe3+ < Ag+ + TÝnh khö:

Fe2+ > Ag

Tõ (1), (2), (3) ta cã: TÝnh oxi hãa t¨ng Fe2+

Cu2+

Fe3+

Ag+

Fe

Cu

Fe2+

Ag

TÝnh khö gi¶m Yªu cÇu HS bæ sung kÕt luËn nµy vµo d·y ®iÖn hãa ë phÇn 3. Ho¹t ®éng 7: Híng dÉn vÒ nhµ Bµi 3, 4, 5, 6, 7/SGK

Ô

Ngày Soạn: 10/09/2009 TiÕt tp2ct: 30

Bµi 19

hîp kim

i. môc tiªu:

1. Kiến thức : - BiÕt hîp kim lµ g×. Vµ cÊu t¹o nh thÕ nµo. - BiÕt tÝnh chÊt vµ øng dông cña hîp kim. 2. Kĩ năng II. chuÈn bÞ: MÉu vËt hoÆc tranh ¶nh vÒ hîp kim IV- TIẾN TRÌNH TIẾT DẠY: 1. Ổn định tổ chức lớp: 2. Kiểm tra bài cũ: (Keát hôïp vôùi daïy baøi môùi) 3. Tiến trình tiết dạy: 1. Chia HS thµnh tõng nhãm 3 ®Õn 5 em. 2. Mçi nhãm chuÈn bÞ tríc mét néi dung cña bµi theo sù ph©n c«ng cña líp phã häc tËp. 3. NÕu lµ lÇn ®Çu th¶o luËn tæ nhãm hoÆc thuyÕt tr×nh th× gi¸o viªn ph¶i híng dÉn kü cho HS c¸ch so¹n bµi, nªu vÊn ®Ò, gi¶i quyÕt vÊn ®Ò, chÊt vÊn nhãm b¹n, nªu th¾c m¾c víi gi¸o viªn vÒ néi dung bµi cha hiÓu râ, hiÓu kü sau khi ®· th¶o luËn, chÊt vÊn víi nhau. 4. Néi dung c¸c nhãm chuÈn bÞ Mçi nhãm chuÈn bÞ néi dung bµi ®îc ph©n c«ng

Nhãm 1: Kh¸i niÖm hîp kim. Nhãm 2: TÝnh chÊt cña hîp kim. Nhãm 3: øng dông cña hîp kim. 5. TiÕn tr×nh tiÕt häc Mçi nhãm cö ®¹i diÖn lªn dÉn néi dung bµi ®îc ph©n c«ng theo c¸ch riªng cña tõng nhãm * Ho¹t ®éng 1: Häc sinh th¶o luËn tæ nhãm NéI DUNG C¸C HO¹T §éNG Nhãm 1: I. Kh¸i niÖm - §a c¸c mÉu vËt hoÆc tranh ¶nh giíi thiÖu + 1 m¶nh ®uyra lµ hîp kim cña Al, Cu, Mu, Mg + 1 thanh thÐp (1 miÕng gang) lµ hîp kim - Mêi nhãm b¹n tr¶ lêi cña Fe,C Hîp kim lµ vËt liÖu kim lo¹i cã chøa thªm + ChØ vµo d©y chuyÒn, nhÉn, hoa (b«ng) mét hay nhiÒu nguyªn tè. Nguyªn tè trong tai lµm b»ng vµng t©y lµ hîp kim cña Au, hîp kim cã thÓ lµ kim lo¹i hoÆc phi kim. Cu, Ag B¹n h·y cho biÕt: hîp kim lµ g×? Nhãm 2: II. TÝnh chÊt cña hîp kim Cã thÓ dïng mÉu cña nhãm 1 ®Ó nªu vÊn ®Ò: Hîp kim cã ¸nh kim, dÉn ®iÖn, dÉn nhiÖt, cã dÎo kh«ng b¹n? - Dùa vµo SGK giíi thiÖu: 1. Trong ®a sè tinh thÓ hîp kim cã liªn kÕt kim lo¹i, do ®ã hîp kim cã nh÷ng tÝnh chÊt cña kim lo¹i: dÉn ®iÖn, dÉn nhiÖt, cã ¸nh kim,... 2. Hîp kim dÉn ®iÖn vµ dÉn nhiÖt kÐm h¬n kim lo¹i thµnh phÇn. 3. §é cøng cña hîp kim lín h¬n ®é cøng cña kim lo¹i thµnh phÇn nhng ®é dÎo th× kÐm h¬n. ThÝ dô : Hîp kim Au-ðCu (8 → 12% Cu) cøng h¬n vµng, hîp kim Pb -ðSb cøng h¬n Pb. 4. NhiÖt ®é nãng ch¶y cña hîp kim thêng thÊp h¬n nhiÖt ®é nãng ch¶y cña c¸c kim lo¹i thµnh phÇn. ThÝ dô: Gang vµ thÐp lµ hîp kim Fe-C cã nhiÖt ®é nãng ch¶y thÊp h¬n nhiÖt ®é nãng ch¶y cña s¾t nguyªn chÊt.

- Mêi nhãm b¹n tr¶ lêi - Gi¸o viªn giíi thiÖu: +) ThÝ dô vÒ ®é cøng: vµng 99,99% (vµng ta) ®Ñp nhng mÒm, nh÷ng ®å dïng b»ng vµng 99,99% dÔ mÐo vµ mßn. §Ó kh¾c phôc nh÷ng nhîc ®iÓm ®ã ngêi ta dïng hîp kim cña vµng víi Ag, Cu (vµng 14K, 18K vµng t©y) ®Ó lµm ®å trang søc vµ ®óc tiÒn. +) ThÝ dô vÒ tÝnh dÉn ®iÖn: ®é dÉn ®iÖn cña Cu rÊt tèt (®øng thø 2, sau Ag). §é dÉn ®iÖn cña ®ång gi¶m nhanh nÕu cã lÉn t¹p chÊt. Do vËy, d©y ®iÖn lµ ®ång cã tinh khiÕt víi 99,99%. +) ThÝ dô vÒ nhiÖt ®é nãng ch¶y: + NhiÖt ®é nãng ch¶y cña Sn = 2320C + NhiÖt ®é nãng ch¶y cña Pb = 327,40C → NhiÖt ®é nãng ch¶y cña hîp kim Sn Pb (thiÕc hµn) = 2100C + NhiÖt ®é nãng ch¶y cña Bi = 0C + NhiÖt ®é nãng ch¶y cña Sn = 2320C + NhiÖt ®é nãng ch¶y cña Pb = 327,40C + NhiÖt ®é nãng ch¶y cña Sb = 0C → NhiÖt ®é nãng ch¶y cña hîp kim Bi-SnPb-Sb = 650C

Gi¸o viªn chuÈn bÞ thªm mét sè h×nh ¶nh ®Ó giíi thiÖu thªm víi häc sinh:

Nhãm 3: III. øng dông cña hîp kim Dïng tranh hoÆc h×nh ¶nh tr×nh chiÕu b»ng power point giíi thiÖu vÒ nh÷ng øng dông cña hîp kim.

+) ThÐp kh«ng gØ (Fe(74%)-Ni(8%)Cr(18%)): chÕ t¹o dông cô y tÕ, nhµ bÕp. +) ThÐp Mn rÊt bÒn, chÞu ®îc va ®Ëp m¹nh, dïng ®Ó chÕ t¹o ®êng ray xe löa, m¸y nghiÒn ®¸. +) ThÐp W-Mo-Cr rÊt cøng dï ë nhiÖt ®é cao, dïng chÕ t¹o lìi dao c¾t gät kim lo¹i cho m¸y tiÖn, m¸y phay. +) §uyra hîp kim Al(95%), Cu(4%), Mn-MgSi(1%). §uyra nhÑ gÇn nh nh«m nhng l¹i rÊt cøng, cøng gÊp 4 lÇn nh«m tøc gÇn b»ng thÐp mµ l¹i nhÑ b»ng 1/3 thÐp. §uyra bÒn. Dïng lµm vËt liÖu chÕ t¹o m¸y bay, « t«.

* Ho¹t ®éng 2: Híng dÉn vÒ nhµ: Bµi tËp 3, 4, 5/SGK.

Ngày Soạn: 10/09/2009

Bµi 20

sù ¨n mßn cña kim lo¹i

TiÕt tp2ct: 31+32 i. môc tiªu:

1. Kiến thức : - Hiểu các khái niệm: thế nào là ăn mòn kim loại, ăn mòn hoá học và ăn mòn điện hoá. - Hiểu các điều kiện, cơ chế và bản chất của ăn mòn hoá học và ăn mòn điện hoá học. - Hiểu nguyên tắc và các biện pháp chống ăn mòn kim loại. 2. Kĩ năng - Phân biệt được hiện tượng ăn mòn hoá học và ăn mòn điện hoá kim loại xảy ra trong tự nhiên, trong đời sống gia đình, trong sản xuất. - Biết sử dụng các các biện pháp bảo vệ đồ dùng, các công cụ lao động bằng kim loại chống sự ăn mòn kim loại. - Biết cách giữ gìn những đồ vật bằng kim loại được tráng, mạ bằng kẽm, thiếc. II. chuÈn bÞ: - Chuẩn bị thí nghiệm về ăn mòn điện hoá: Dụng cụ :

- Cốc thuỷ tinh loại 200 ml - Các lá Zn và lá Cu - Bóng đèn pin 1,5 V hoặc vôn-kế - Dây dẫn

Hoá chất :

- 150 ml dung dịch H2SO4 1 M.

- Chuẩn bị thí nghiệm chống ăn mòn kim loại bằng phương pháp điện hoá Dụng cụ :

- 2 cốc thuỷ tinh loại nhỏ, hoặc ống nghiệm. - Một số đinh sắt sạch, dây kẽm hoặc dây nhôm.

Hoá chất :

- Dung dịch H2SO4 loãng, dung dịch kali feroxinua (thuốc thử nhận biết ion Fe2+). Một số tranh vẽ về sự ăn mòn điện hoá, bảo vệ vỏ tàu biển bằng phương pháp điện hoá. IV- TIẾN TRÌNH TIẾT DẠY: 1. Ổn định tổ chức lớp: 2. Kiểm tra bài cũ: (Keát hôïp vôùi daïy baøi môùi) 3. Tiến trình tiết dạy: HOẠT ĐỘNG CỦA GV

* Hoạt động 1 : - Thế nào là sự ăn mòn kim loại ?

HOẠT ĐỘNG CỦA HS

I- KHÁI NIỆM: - Ăn mòn kim loại là sự phá huỷ kim loại hoặc

− Bản chất của sự ăn mòn kim loại là gì ?

* Hoạt động 2 : - Bản chất của sự ăn mòn hoá học là gì ? - Sự ăn mòn hoá học thường xảy ra ở đâu ? -Dẫn ra các phản ứng hoá học minh hoạ.

* Hoạt động 3 : 1. GV thực hiện thí nghiệm về ăn mòn điện hoá (theo hình 5.13). GV chính xác hoá.

GV kết luận và lưu ý HS đến các yếu tố : khí oxi tan trong dung dịch chất điện li và sự phát sinh dòng điện. 2. Thí nghiệm về các yếu tố gây ra ăn mòn điện hoá :GV dùng thiết bị biểu diễn ăn mòn điện hoá ở trên, rồi lần lượt thực hiện các thí nghiệm sau : c) Ngắt dây dẫn nối 2 điện cực. d) Thay lá Cu bằng lá Zn (2 điện cực cùng chất, có nghĩa là kim loại tinh khiết). e) Không cho các điện cực tiếp xúc với dung dịch điện li (trong thí nghiệm này là dung dịch H2SO4). HS quan sát hiện tượng và nhận xét. − GV chính xác hoá về các yếu tố cần và đủ để xảy ra ăn mòn điện hoá. 3. GV dùng tranh vẽ sẵn theo hình 5.14 SGK nhưng chỉ có một số chú thích sau : Lớp dung dịch chất điện li, vật bằng gang thép, các tinh thể Fe và C. HS xác định :

hợp kim do tác dụng của các chất trong môi trường. M → Mn+ + ne II- HAI DẠNG ĂN mßN KIM LOẠI:

1. Sự ăn mòn hoá học - Bản chất của sự ăn mòn hoá học là quá trình oxi hoá khử, trong đó các electron của kim loại được chuyển trực tiếp đến các chất trong môi trường. - Thí dụ: o t 3Fe +o 4H2O→ Fe3O4 + 4 H2 t 2Fe +o 3 Cl2 → 2 FeCl3 t 3 Fe + 2 O2 → Fe3O4 2. Ăn mßn ®iÖn ho¸ a – Khái niệm vÒ ¨n mßn ®iÖn ho¸ Hiện tượng: HS quan sát các hiện tượng (bọt khí H2 thoát ra ở điện cực nào, điện cực nào bị ăn mòn, bóng điện sáng hoặc kim vôn-kế bị lệch). Giải thích: HS vận dụng những hiểu biết của mình về pin điện hoá để giải thích các hiện tượng quan sát được. HS phát biểu nội dung khái niệm về ăn mòn điện hoá. VËy: Ăn mòn điện hóa học là quá trình oxi hóa – khử , trong đó kim loại bị ăn mòn do tác dụng của dung dịch chất điện li và tạo nên dòng electron chuyển dời từ cực âm đến cực dương. b - §iÒu kiÖn x¶y ra ¨n mßn ®iÖn ho¸ * Các điện cực phải khác nhau về bản chất : - kim loại – kim loại. - kim loại – phi kim. - kim loại – hợp chất hóa học. Kim loại có thế điện cực chuẩn nhỏ hơn ( tính khử mạnh hơn) là cực âm. * Các điện cực phải tiếp xúc trực tiếp hoặc gián tiếp với nhau qua dây dẫn. * Các điện cực cùng tiếp xúc với dung dịch chất điện li. c- Ăn mòn điện hóa học hợp kim của sắt

* Các điện cực dương và âm. * Những phản ứng xảy ra ở các điện cực. GV hoàn thiện hoặc bổ sung. GV yêu cầu HS phát biểu về bản chất của hiện tượng ăn mòn điện hoá.

* Hoạt động 4 GV thông báo cho HS một số thông tin về tổn thất do ăn mòn kim loại gây ra ở trong nước, thế giới, địa phương ... f) GV yêu cầu HS trình bày :

(gang , thép) trong không khí ẩm : * HS xác định : a) Các điện cực dương và âm. b) Những phản ứng xảy ra ở các điện cực. Cực dương ( C) Cực âm ( Fe) Xảy ra các pư khử Xảy ra pư oxi hoá + 2H + 2e → H2 Fe → Fe2+ + 2e O2+2H2O+4e→ 4OH* HS phát biểu về bản chất của hiện tượng ăn mòn điện hoá. Ion Fe2+ tiếp tục bị oxi hóa dưới tác dụng của ion OH– tạo ra gỉ sắt có thành phần chủ yếu là Fe2O3.nH2O Iii - Chèng ¨n mßn kim lo¹i.

1 - Phương pháp bảo vệ bề mặt − Mục đích của phương pháp bảo vệ bề mặt là HS tìm hiểu trong SGK và dựa vào kiến thức gì ? thực tế để trình bày: phủ 1 lớp sơn, dầu mỡ, chất − Giới thiệu một số chất được dùng làm chất dẻo hoặc tráng mạ bằng kim loại khỏc 2 - Phương pháp điện hoá bảo vệ bề mặt ? Những chất này cần có * HS trình bày về khái niệm bảo vệ điện những đặc tính nào ? hóa: dùng kim loại làm vật hi sinh để bảo vệ g) GV yêu cầu HS tìm hiểu : vật liệu kim loại. Thí dụ: để bảo vệ vỏ tàu biển bằng thép, − Khái niệm về bảo vệ điện hoá. người ta gắn các lá Zn vào phía ngoài vỏ tàu Hoạt động 5 (20 – 22 phút). Củng cố bài ở phần chìm trong nước biển. học và chữa bài tập 1, 4, 5 trong SGK * HS nghiên cứu hình vẽ để trình bày. Cực dương (vỏ tàu) Oxi bị khử O2+2H2O+4e→ 4OH-

Cực âm (lỏ kẽm) Zn bị oxi hoá Zn →Zn2+ + 2e

Kết quả là vỏ tầu được bảo vệ, Zn là vật hi sinh, nó bị ăn mòn.

IV. Hướng dẫn giải một số bài tập trong SGK 4 Chỗ nối của 2 kim loại Al – Cu trong tự nhiên có đủ điều kiện hình thành hiện tượng ăn mòn điện hoá. Al là cực âm bị ăn mòn nhanh. Dây bị đứt. Kết luận : Không nên nối bằng những kim loại khác nhau, nên nối bằng đoạn dây Cu. 1 Bản chất giống nhau (cùng là phản ứng oxi hoá - khử), khác nhau : Trong ăn mòn điện hoá, năng lượng do phản ứng oxi hoá - khử sinh ra được chuyển hoá thành điện năng. Trong ăn mòn hoá học, năng lượng đó được chuyển hoá thành nhiệt năng (không phát sinh dòng điện). 5 a) Zn và Sn là những kim loại hoạt động, nhưng trong tự nhiên chúng đều được bao phủ bằng lớp màng mỏng oxit đặc khít mà các chất khí và nước không thấm qua được. Do vậy có thể dùng để bảo vệ sắt. b) Hiện tượng và cơ chế ăn mòn :

− Hiện tượng : o Ở những chỗ xây sát của cả 2 vật đều xảy ra hiện tượng ăn mòn điện hoá kim loại. o Ở vết xây sát trên vật tráng thiếc (Sn) xuất hiện chất rắn màu nâu đỏ (gỉ sắt). Trên vật tráng kẽm (Zn) xuất hiện chất rắn dưới dạng bột màu trắng (hợp chất của kẽm). − Cơ chế xảy ra ăn mòn :

Cực (+) : 2H+ + 2e → H2 Kết quả :

Fe bị ăn mòn điện hoá nhanh.

Ngày Soạn: 10/09/2009

Cực (–) : Zn → Zn2+ + 2e Cực (+) : 2H+ + 2e → H2 Fe được bảo vệ, Zn bị ăn mòn chậm

Bµi 21

®iÒu chÕ kim lo¹i

2

TiÕt tp ct: 30 i. môc tiªu:

1. Kiến thức : - Biết nguyên tắc chung về điều chế kim loại. - Hiểu các phương pháp được vận dụng để điều chế kim loại. Mỗi phương pháp thích hợp với sự điều chế những kim loại nào. Dẫn ra được những phản ứng hoá học và điều kiện của phản ứng điều chế những kim loại cụ thể. 2. Kĩ năng Biết giải các bài toán điều chế kim loại, trong đó có bài toán điều chế kim loại bằng phương pháp điện phân không hoặc có sử dụng định luật Farađay. II. chuÈn bÞ: - Bảng Dãy điện hoá chuẩn của kim loại, Bảng tuần hoàn các nguyên tố hoá học. - HS xem lại Bài 16 ở nhà. IV- TIẾN TRÌNH TIẾT DẠY: 1. Ổn định tổ chức lớp: 2. Kiểm tra bài cũ: (Keát hôïp vôùi daïy baøi môùi) 3. Tiến trình tiết dạy: Ho¹t ®éng cña GV

Ho¹t ®éng cña HS

Hoạt động 1 GV thông báo, trong tự nhiên chỉ có một số ít kim loại tồn tại ở trạng thái tự do, như Au, Pt, Hg ... Hầu hết các kim loại khác đều dưới dạng các hợp chất hoá học (oxit, muối)., kim loại tồn tại ở dạng ion dương. GV đặt câu hỏi, nguyên tắc điều chế kim loại là gì ? Bằng cách nào có thể chuyển những ion kim loại thành kim loại tự do ?  Hoạt động 2 : GV hướng dẫn HS nghiên cứu SGK : − Cơ sở của việc điều chế kim loại bằng phương pháp thuỷ luyện là gì ? − Dẫn thí dụ và viết phương trình phản ứng hoá học. − Phương pháp thuỷ luyện được dùng để điều chế những kim loại nào ?



Hoạt động 3



Cơ sở khoa học của phương pháp nhiệt luyện điều chế kim loại là gì ? − Dẫn ra một số kim loại được điều chế bằng phương pháp nhiệt luyện, viết phương trình phản ứng hoá học, điều kiện của những phản ứng này là gì ? − Những kim loại nào thường được điều chế bằng phương pháp nhiệt luyện ?



Hoạt động 4 − Cơ sở của phương pháp điện phân điều chế kim loại là gì ? − Những kim loại nào có thể được điều chế bằng phương pháp điện phân ? − Dẫn ra thí dụ điều chế kim loại hoạt động bằng phương pháp điện phân, thí dụ, điều chế Na (nguyên liệu, trạng thái, sơ đồ và

I. NGUYÊN TẮC ĐIỀU CHẾ KIM LOẠI.

Thực hiện sự khử : Mn+ + ne → M II. PHƯƠNG PHÁP ĐIỀU CHẾ KIM LOẠI

1.Phương pháp thuỷ luyện - HS nêu: Dùng hoá chất thích hợp như H2SO4, NaOH, NaCN… tách hợp chất của kim loại ra khỏi quặng. Sau đó dùng chất khử để khử ion kim loại thành kim loại tự do - Thí dụ: Điều chế Ag từ quặng sunfua Ag2S: Ag2S + 4NaCN 2Na[Ag(CN) 2] + Na2S 2Na[Ag(CN)2] + Zn Na2[Zn(CN)4] + 2Ag Dùng Fe để khử ion Cu2+ trong dd muối đồng Fe + CuSO4 FeSO4 + Cu ↓ - Phương pháp nàydùng để điều chế kim loại yếu. 2. Ph¬ng ph¸p nhiÖt luyÖn - C¬ së: Khö nhøng ion kim lo¹i trong oxit ë nhiÖt ®é cao b»ng c¸c chÊt khö nh: C, CO, H2 hoÆc Al, KL kiÒm, KL kiÒm thæ. - ThÝ dô: : to Fe 2O3 +3 CO → 2 Fe + 3 CO2 PbO + H2 Pb + H2O ZnO + C Zn + CO Với kim loại kém hoạt động như Hg, Ag chỉ cần đốt cháy quặng cũng đã thu được kim loại mà không cần tác nhân khử: HgS + O2 Hg + SO2 - Dùng trong CN, để điều chế những kim loại hoạt động trung bình. 3. Phương pháp điện phân. HS trả lời: Phương pháp điện phân dùng năng lượng của

phương trình điện phân). − Dẫn thí dụ điều chế kim loại hoạt động trung bình bằng phương pháp điện phân, thí dụ điều chế Zn (nguyên liệu, trạng thái, sơ đồ và phương trình điện phân). GV: Thí dụ, không một chất hoá học nào có thể oxi hoá được ion F– thành khí F2. Những phản ứng này có thể thực hiện bằng phương pháp điện phân. Vì vậy, bằng phương pháp điện phân, người ta có thể điều chế được hầu hết các kim loại, kể cả những kim loại có tính khử mạnh nhất. Người ta cũng điều chế được nhiều phi kim, kể cả những phi kim có tính oxi hoá mạnh nhất.

Hoạt động 5 * GV củng cố bài học bằng cách cho HS làm một số bài tập sau : − Bài tập 1 trong SGK. − Bài tập được dẫn làm thí dụ trong đề mục Định luật Farađay SGK.

dòng điện để gây ra sự biến đổi hoá học, đó là phản ứng oxi hoá - khử. Trong sự điện phân, tác nhân khử là cực (–) mạnh hơn nhiều lần tác nhân khử là chất hoá học. Thí dụ, không một chất hoá học nào có thể khử được các ion kim loại kiềm thành kim loại. Trong điện phân, tác nhân oxi hoá là cực (+) mạnh hơn nhiều lần tác nhân oxi hoá là chất hoá học. Dùng trong CN, để điều chế những kim loại hoạt động trung bình. 3. Phương pháp điện phân. HS trả lời: Phương pháp điện phân dùng năng lượng của dòng điện để gây ra sự biến đổi hoá học, đó là phản ứng oxi hoá - khử. Trong sự điện phân, tác nhân khử là cực (–) mạnh hơn nhiều lần tác nhân khử là chất hoá học. Thí dụ, không một chất hoá học nào có thể khử được các ion kim loại kiềm thành kim loại. Trong điện phân, tác nhân oxi hoá là cực (+) mạnh hơn nhiều lần tác nhân oxi hoá là chất hoá học. Dùng trong CN, để điều chế những kim loại hoạt động trung bình. 3. Phương pháp điện phân. HS trả lời: Phương pháp điện phân dùng năng lượng của dòng điện để gây ra sự biến đổi hoá học, đó là phản ứng oxi hoá - khử. Trong sự điện phân, tác nhân khử là cực (–) mạnh hơn nhiều lần tác nhân khử là chất hoá học. Thí dụ, không một chất hoá học nào có thể khử được các ion kim loại kiềm thành kim loại. Trong điện phân, tác nhân oxi hoá là cực (+) mạnh hơn nhiều lần tác nhân oxi hoá là chất hoá học. - Thí dụ: Sơ đồ điện phân dung dịch ZnSO4 Cực (-) Zn2+, H2O Zn2++2e→ Zn

←

ZnSO4 (dd)

→

Cực (+) SO42-, H2O

2 H2O→4H++O2+ 4e

Phương trình điện phân: 2 ZnSO4 + H2O → 2 Zn + 2 H2SO4 + O2↑ III. ĐỊNH LUẬT FARADAY

- Công thức: m=

AIt 96500n

- Thí dụ: Tính khối lượng Cu thu được ở cực (-) sau 1 giờ điện phân dd CuCl2 với cường độ dòng điện là 5 ampe. 64.5.3600 mCu = = 5,9 gam 96500.2 IV.Giải một số bài tập trong SGK 1. Từ NaCl điều chế kim loại Na bằng phương pháp điện phân NaCl nóng chảy. -Từ FeS2 điều chế kim loại Fe bằng cách nướng FeS 2 → Fe2O3, sau đó dùng phương pháp nhiệt luyện. - Từ Cu(OH)2 điều chế kim loại Cu có thể dùng nhiều phương pháp, thích hợp là phương pháp điện phân để có được Cu tinh khiết. 2. H2O có 2 vai trò : - Làm cho Cu(NO3)2 phân li thành ion Cu2+ và NO3 . - Tham gia vào quá trình oxi hoá ở cực (+). - Nồng độ ion Cu2+ giảm, nồng độ ion H+ tăng, nồng độ ion NO3 không thay đổi. 3 a) Ngâm hỗn hợp bột Ag và Cu trong dung dịch AgNO3 dư. b) Oxi hoá hỗn hợp trong khí oxi ở nhiệt độ cao : Cu bị oxi hoá thành CuO. Ngâm hỗn hợp Ag và CuO trong dung dịch H2SO4 loãng. c) Hoà tan hỗn hợp bột Ag và Cu trong dung dịch HNO3 được dung dịch chứa 2 muối là AgNO3 và Cu(NO3)2. Sau đó, có thể dùng phương pháp điện phân với điện cực trơ, ion Ag+ bị khử trước, bám trên cực (–) (catot). Hoặc có thể dùng một lượng Cu vừa đủ để khử hết ion Ag+ thành Ag. 4

Phương trình điện phân : 4AgNO3  2H2O 

  4Ag  O2  4HNO3

(1)

2Cu(NO3)2  2H2O 

  2Cu  O2  4HNO3

(2)

Theo định luật Farađay ta tính được khối lượng khí O2 thu được ở anot : mO2 

16.0,804.2.60.60 = 0,48 (g)  nO2 = 0,015 (mol) 96500.2

Đặt x và y là số mol Ag và Cu thu được ở catot sau điện phân, ta có hệ phương trình đại số : 108x + 64y = 3,44

x y  = 0,015 4 2  x = y = 0,02 (mol) Nồng độ mol các muối : CM (AgNO3)  CM Cu(NO3)2  5

Đáp số : Muối canxi clorua CaCl2.

6

b) Khối lượng Ag thu được ở catot : mAg 

1000.0,02 = 0,1 (M) 200

108.5.15.60 = 5,03 (g) Ag 96500.1

c) Hướng dẫn : Số mol AgNO3 tham gia điện phân là 0,04 mol. Số mol AgNO3 tham gia phản ứng hoá học là 0,01 mol. Khối lượng AgNO 3 có trong dung dịch ban đầu là 8,50 g.

Ngày Soạn: 10/09/2009 TiÕt tp2ct: 37

kim lo¹i

Bµi 22

luyÖn tËp tÝnh chÊt cña

i. môc tiªu:

1. Kiến thức : - Cñng cè kiÕn thøc vÒ tiÝnh chÊt vËt lý vµ tÝnh chÊt ho¸ häc cña kim lo¹i. - VËn dông kiÕn thøc vµ gi¶i bµi tËp vÒ kim lo¹i. 2. Kĩ năng - híng dÉn häc sinh gi¶i c¸c bµi tËp vÒ kim lo¹i. II. chuÈn bÞ: C¸c b¶ng ®· vÏ s½n theo mÉu (trªn giÊy khæ lín )

IV- TIẾN TRÌNH TIẾT DẠY: 1. Ổn định tổ chức lớp: 2. Kiểm tra bài cũ: (Keát hôïp vôùi daïy baøi môùi) 3. Tiến trình tiết dạy: - Chia HS thµnh tõng nhãm 3 ®Õn 5 em. - Mçi nhãm chuÈn bÞ tríc mét néi dung cña bµi theo sù ph©n c«ng cña líp phã häc tËp. - NÕu lµ lÇn ®Çu th¶o luËn tæ nhãm hoÆc thuyÕt tr×nh th× gi¸o viªn ph¶i híng dÉn kü cho HS c¸ch so¹n bµi, nªu vÊn ®Ò, gi¶i quyÕt vÊn ®Ò, chÊt vÊn nhãm b¹n, nªu th¾c m¾c víi gi¸o viªn vÒ néi dung bµi cha hiÓu râ, hiÓu kü sau khi ®· th¶o luËn, chÊt vÊn víi nhau. - Néi dung c¸c nhãm chuÈn bÞ: Mçi nhãm chuÈn bÞ néi dung bµi ®îc ph©n c«ng Nhãm 1: CÊu t¹o cña kim lo¹i Nhãm 2: TÝnh chÊt vËt lý chung cña kim lo¹i Nhãm 3: TÝnh chÊt hãa häc chung cña kim lo¹i Nhãm 4: D·y ®iÖn hãa cña kim lo¹i Nhãm 5: LuyÖn tËp xÐt chiÒu cña ph¶n øng gi÷a c¸c cÆp oxi hãa - khö theo quy t¾c anpha TiÕn tr×nh tiÕt häc Mçi nhãm cö ®¹i diÖn lªn dÉn néi dung bµi ®îc ph©n c«ng theo c¸ch riªng cña tõng nhãm * Ho¹t ®éng 1: Häc sinh th¶o luËn tæ nhãm Nhãm 1: CÊu t¹o cña kim lo¹i - Treo b¶ng tr¾ng ®· vÏ s½n theo mÉu (trªn giÊy khæ A0) CÊU T¹O CñA KIM LO¹I a) CÊu t¹o nguyªn tö kim lo¹i b) CÊu t¹o tinh thÓ cña c¸c kim

lo¹i c) Liªn kÕt kim lo¹i - Sau ®ã lÇn lît mêi c¸c nhãm b¹n lªn ®iÒn vµo chç trèng: ghi néi dung kiÕn thøc mét c¸ch ng¾n gän. - C¶ líp cïng theo dâi vµ nhËn xÐt. Nhãm 2: TÝnh chÊt vËt lý chung cña kim lo¹i - VÏ b¶ng råi treo c¸c tÊm giÊy ghi s½n c¸c néi dung kiÕn thøc (hoÆc dïng tr×nh chiÕu Power Point) - Yªu cÇu nhãm b¹n gì bá phÇn sai Khèi lîng riªng

TÝNH CHÊT VËT Lý CHUNG CñA KIM LO¹I TÝnh NhiÖt TÝnh ¸nh TÝnh dÉn ®é nãng dÉn kim cøng ®iÖn ch¶y nhiÖt

TÝnh dÎo

TÝNH CHÊT VËT Lý CHUNG CñA KIM LO¹I Do sù cã mÆt cña c¸c ion d¬ng Do sù cã mÆt cña c¸c electron tù kim lo¹i n»m ë c¸c nót m¹ng g©y do trong m¹ng tinh thÓ kim lo¹i ra g©y ra Nhãm 3: TÝnh chÊt hãa häc chung cña kim lo¹i - §Æt c©u hái, yªu cÇu nhãm b¹n tr¶ lêi 1. TÝnh chÊt hãa häc chung cña kim lo¹i lµ g×? ViÕt b¸n ph¶n øng tæng qu¸t biÓu diÔn tÝnh chÊt ®ã. Tr¶ lêi: TÝnh khö: M → Mn+ + ne 2. V× sao c¸c kim lo¹i ®Òu cã tÝnh khö? Tr¶ lêi: Nguyªn tö cña hÇu hÕt c¸c nguyªn tè kim lo¹i cã sè electron ë líp ngoµi cïng Ýt (1e, 2e, 3e). Nhãm 4: D·y ®iÖn hãa cña kim lo¹i Ghi lªn b¶ng mét d·y c¸c cÆp oxi hãa - khö cña c¸c kim lo¹i kh«ng theo trËt tù sù biÕn ®æi tÝnh chÊt råi yªu cÇu nhãm b¹n söa ch÷a. VD:

TÝnh oxi ho¸ t¨ng ...Fe3+...H+...Ag+... ...Fe2+...H2...Ag... TÝnh khö gi¶m

Nhãm 5: LuyÖn tËp xÐt chiÒu cña ph¶n øng gi÷a c¸c cÆp oxi hãa - khö theo quy t¾c anpha * Nªu quy t¾c anpha:

ChÊt khö m¹nh nhÊt + ChÊt oxi ho¸ m¹nh nhÊt

ChÊt oxi ho¸ yÕu h¬n + ChÊt khö yÕu h¬n

Mêi tõng nhãm b¹n lªn gi¶i quyÕt vÊn ®Ò: * Bµi tËp 1: - Nhóng mét d©y Ag trong dung dÞch Cu(NO3)2 - Nhóng mét d©y Cu trong dung dÞch AgNO3 H·y cho biÕt trêng hîp nµo cã ph¶n øng x¶y ra? Gi¶i thÝch, viÕt PTHH cña P¦ * Bµi tËp 2: - Ng©m mét ®inh Fe trong dung dÞch CuSO4 - Ng©m mét l¸ Cu trong dung dÞch FeSO4 H·y cho biÕt trêng hîp nµo cã ph¶n øng x¶y ra? Gi¶i thÝch, viÕt PTHH cña P¦ * Bµi tËp 3: - Cho bét Cu vµo dung dÞch FeCl2 d - Cho bét Cu vµo dung dÞch FeCl3 d H·y cho biÕt trêng hîp nµo bét Cu tan hÕt? Gi¶i thÝch, viÕt PTHH cña P¦. Ho¹t ®éng 2: - HS lµm bµi theo sù dÉn d¾t cña GV. - C¸c bíc tiÕn hµnh: Bíc 1: GV rÌn luyÖn cho HS c¸ch tr×nh bµy bµi tù luËn. Bíc 2: GV rÌn luyÖn cho HS c¸ch xö lý bµi, tÝnh to¸n nhanh ®Ó ®¸p øng yªu cÇu cña d¹ng bµi tËp tr¾c nghiÖm. PhiÕu häc tËp sè 1: Bµi 4/SGK PhiÕu häc tËp sè 2: Bµi 5/SGK PhiÕu häc tËp sè 3: Bµi 6/SGK PhiÕu häc tËp sè 4: Bµi 7/SGK