Elections 2008, Final Report

ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΜΑΚΕΔΟΝΙΑΣ ΤΜΗΜΑ ΔΙΟΙΚΗΣΗΣ ΤΕΧΝΟΛΟΓΙΑΣ

Μάθημα: Ευρυζωνικές Τηλεπικοινωνιακές Τεχνολογίες και Υπηρεσίες Διδάσκων: κ. Κ. Ψάννης Ζ’ εξάμηνο, Ακαδημαϊκό Έτος: 2008 – 2009

Η επίδραση των νέων μέσων ( Social Media ) και της νέας γενιάς του διαδικτύου ( Web 2.0 ) στις Προεδρικές εκλογές της Αμερικής το 2008. ___________________________________________________________ Εκπονήθηκε από: Ζλάτης Χρήστος ΑΜ: 45/06, Email: [email protected]

Introduction Εισαγωγή Το Διαδίκτυο αποτελεί, πλέον, ένα ισχυρό μέσο πληροφόρησης για τους πολίτες. Μέσω των διαφόρων ενημερωτικών ιστοχώρων, αλλά και των social media, o καθένας από εμάς μπορεί ανά πάσα στιγμή να βρει μια πληθώρα πληροφοριών για ζητήματα που τον ενδιαφέρουν: να ενημερωθεί, να ψυχαγωγηθεί, να μάθει… Στις φετινές Αμερικάνικες εκλογές συναντούμε για πρώτη φόρα τη χρησιμοποίηση του Internet σε τέτοιο βαθμό όχι μόνο από τους ψηφοφόρους αλλά και από τους ίδιους του πολιτικούς. Η εφευρετικότητα των υποψηφίων (με εμφανές προβάδισμα του Obama) αναδεικνύει συνεχώς καινούριους τρόπους αξιοποίησης των Νέων Μέσων. Τo διαδίκτυο αποτελεί πλέον ένα αληθινό «πολύ-μέσο» που φαίνεται να καταλαμβάνει το δικό του σημαντικό ρόλο στον τομέα της πολιτικής επικοινωνίας.

1

Επισκόπηση Οι φετινές προεδρικές εκλογές στις ΗΠΑ, άλλαξαν ριζικά τον τρόπο με τον οποίο διεξάγονται οι προεκλογικές εκστρατείες στην άλλη πλευρά του Ατλαντικού. Ο Obama ακολούθησε το παράδειγμα της νέας γενιάς του διαδικτύου καθώς ξεκίνησε να χτίζει σχέσεις με τους απλούς πολίτες και στηρίχτηκε στις μικρές οικονομικές συνεισφορές από εκατομμύρια ανθρώπους και χρησιμοποίησε τα χρήματα για να κάνει μια διαφημιστική καταχώρηση η οποία συζητήθηκε και σχολιάστηκε σε όλο τον κόσμο κάτι που υποδεικνύει ότι το σημαντικότερο αναδυόμενο μέσο της εποχής, το word of mouth, παίρνει τη σκυτάλη από τη παραδοσιακή μορφή διαφήμισης. Οι πολίτες και bloggers υποστηρικτές του Ομπάμα, όμως, έδειξαν ότι δεν είναι απλώς οπαδοί, που σε κάθε περίπτωση επικροτούν τον ηγέτη τους. Ο ακτιβισμός και η ηχηρή διαφωνία τους για την ανανέωση της FISA, και μάλιστα μέσα στην προεκλογική περίοδο, λειτούργησε ως πίεση ώστε να υπάρξει δημόσια λογοδοσία από τον Ομπάμα. Ο Barack Obama είναι ο νέος πρόεδρος της Αμερικής. Μεγάλο ρόλο σε αυτό έπαιξε και η άκρως επιτυχημένη Internet marketing στρατηγική που ακολούθησε η ομάδα του. Η σημαντικότερη από όλες τις κινήσεις που έγιναν στον χώρο του Internet είναι ότι ο Obama είναι ενεργό μέλος στα μεγαλύτερα social networks κάτι το οποίο επιβεβαιώνουν και τα στατιστικά από την Internet WorldStats. Ακόμη, οι δύο ομιλίες των υποψηφίων όταν έλαβαν το χρίσμα από τις παρατάξεις τους οι οποίες αποτέλεσαν κομβικό σημείο στην ευρύτερη πολιτική και επικοινωνιακή τους στρατηγική αναλύθηκαν για πρώτη φορά με τη βοήθεια της διαδικτυακής εφαρμογής Wordle. Το κενό, όμως, των παραδοσιακών μέσων μετά τα αποτυχημένα debates ανάμεσα στους δύο υποψηφίους προσπάθησε να καλύψει ένα blog, το momocrats. Παράλληλα, καθ’όλη τη διάρκεια της προεκλογικής εκστρατείας οι χρήστες του διαδικτύου είχαν τη δυνατότητα να συμμετέχουν σε μια διαδικτυακή ψηφοφορία και να δουν τι θα ψήφιζε όλος ο κόσμος αν μπορούσε να ψηφίσει στις εκλογές. Οι πολίτες έδειξαν τη προτίμησή τους στο δημοκρατικό υποψήφιο μέσα και από το δικτυακό τόπο Youtube, όπου αναρτήθηκαν χιλιάδες προσωπικά videos χρηστών οι οποίοι εξέφρασαν τη προτίμηση και τη στήριξη τους στον Obama. Πολλές ήταν και οι πρωτοβουλίες που οργανώθηκαν από πολίτες αλλά και από οργανισμούς εν όψει των Αμερικάνικων εκλογών οι οποίες είχαν σαν στόχο να συγκεντρώσουν τις μαρτυρίες των εκατομμυρίων πολιτών που θα βρίσκονται στα εκλογικά τμήματα την ημέρα της ψηφοφορίας, σε πραγματικό χρόνο. Επίσης, πολλοί bloggers και χρήστες του διαδικτύου επέλεξαν ένα διαφορετικό τρόπο ενημέρωσης για να παρακολουθήσουν τις εκλογές στις ΗΠΑ Μόνο στη χώρα μας, 4 διαδικτυακοί τόποι μετέδιδαν ζωντανά τα αποτελέσματα των αμερικανικών εκλογών, online, με τη δυνατότητα συμμετοχής όλων των χρηστών του ίντερνετ. Ο νεοεκλεγμένος πρόεδρος Barack Obama και το επιτελείο του αμέσως μετά την εκλογή του δημιούργησαν το website change.gov, στο οποίο μπορεί ο κάθε

2

επισκέπτης, εκτός των άλλων, να βρίσκει πληροφορίες γύρω από την ατζέντα του νέου προέδρου αλλά και να μοιράζεται τις ιδέες του για τη νέα διακυβέρνηση. Πέρα, όμως, από τα εκλογικά αποτελέσματα στις ΗΠΑ, είχαμε και τον παράλληλο αγώνα των καναλιών για την πρωτιά στην ενημέρωση και για να το πετύχουν αυτό χρησιμοποίησαν πολλές νέες τεχνολογίες.

1. Προεκλογική εκστρατεία και Νέα μέσα (social media) Στις φετινές Αμερικάνικες εκλογές συναντούμε για πρώτη φόρα σε τέτοιο βαθμό τη χρησιμοποίηση του Internet όχι μόνο από τους ψηφοφόρους αλλά και από τους ίδιους του πολιτικούς. Η εφευρετικότητα των υποψηφίων (με εμφανές προβάδισμα του Obama) αναδεικνύει συνεχώς καινούριους τρόπους αξιοποίησης των Νέων Μέσων. Τo διαδίκτυο αποτελεί πλέον ένα αληθινό «πολύ-μέσο» που φαίνεται να καταλαμβάνει το δικό του σημαντικό ρόλο στον τομέα της πολιτικής επικοινωνίας. Σύμφωνα με τον ορισμό της Wikipedia για τα Social media: “Social media are primarily Internet- and mobile-based tools for sharing and discussing information among human beings. The term most often refers to activities that integrate technology, telecommunications and social interaction, and the construction of words, pictures, videos and audio. This interaction, and the manner in which information is presented, depends on the varied perspectives and "building" of shared meaning among communities, as people share their stories and experiences. Businesses also refer to social media as user-generated content (UGC) or consumer-generated media (CGM).”

3

Αξίζει να σημειώσουμε πως η Arianna Huffington, η οποία έχει ένα από τα δημοφιλέστερα πολιτικά ιστολόγια στις ΗΠΑ, μερικές ώρες πριν από την έναρξη των εκλογών στις ΗΠΑ είπε μέσω του blog της: [1] «Λοιπόν, έχουν ακουστεί όλα τα επιχειρήματα, και είμαι έτοιμη να ανακηρύξω τον νικητή των αμερικανικών εκλογών: Το Internet» Οι φετινές προεδρικές εκλογές στις ΗΠΑ, άλλαξαν ριζικά τον τρόπο που διεξάγονται οι προεκλογικές εκστρατείες στη χώρα. [2] Η φετινή εκλογική αναμέτρηση, ξαναέγραψε τους κανόνες σχετικά με το: • • • • • •

πώς τα κόμματα προσεγγίζουν τους ψηφοφόρους, πώς συγκεντρώνουν χρήματα, πώς οργανώνουν τους υποστηρικτές τους, πώς χειρίζονται τα μέσα ενημέρωσης, πώς διαμορφώνουν την κοινή γνώμη, πώς σχεδιάζουν αλλά και πώς απαντούν στις πολιτικές επιθέσεις, πολλές από τις οποίες έγιναν από blog, τα οποία δεν υπήρχαν πριν από τέσσερα χρόνια.

Η αλλαγή, εξάλλου, ως προς τη διεύρυνση και τη νέα σύνθεση του εκλογικού σώματος, οφείλεται κυρίως στις προσπάθειες των Δημοκρατικών που κατάφεραν να εγγράψουν στους εκλογικούς καταλόγους, καινούργιους ψηφοφόρους, κυρίως μαύρους, ισπανόφωνους και νέους. Οι συνέπειες αυτής της αλλαγής αναφορικά με τους τρόπους που τα αμερικανικά κόμματα μετέρχονται για να δημιουργήσουν συμμαχίες, μπορεί να είναι μακροχρόνιες. Ρεπουμπλικάνοι και Δημοκρατικοί αναγνωρίζουν ότι σε μεγάλο βαθμό, αυτή η αλλαγή είναι αποτέλεσμα του τρόπου με τον οποίο οι επιτελείς της προεκλογικής εκστρατείας του Ομπάμα προσπάθησαν να εκμεταλλευθούν τις δυνατότητες του Διαδικτύου με σκοπό να οργανώσουν τους υποστηρικτές του, και να προσελκύσουν όσους ψηφοφόρους δεν βασίζονται στις εφημερίδες και την τηλεόραση, για την πληροφόρησή τους. «Ο σημαντικότερος αντίκτυπος αυτών των εκλογών στο μέλλον, είναι ότι «σκότωσαν» για πάντα την κρατική χρηματοδότηση», λέει ο Στιβ Σμιτ, επικεφαλής των συμβούλων του Τζον Μακέιν. «Αυτό σημαίνει ότι οι επιτελείς της επόμενης προεκλογικής εκστρατείας των Ρεπουμπλικάνων, θα πρέπει να συγκεντρώσουν κονδύλια ύψους ενός δισ. δολαρίων για να πετύχουν ότι πέτυχαν οι Δημοκρατικοί, χρησιμοποιώντας το Διαδίκτυο για την επικοινωνία με τους ψηφοφόρους και τη συγκέντρωση χρημάτων». Οι αλλαγές όμως που επέφερε αυτή η προεκλογική εκστρατεία, αντανακλούν και πολιτισμική μεταστροφή των ψηφοφόρων, η οποία είχε συνέπεια να δημιουργηθεί ένα κοινό, καλύτερα πληροφορημένο αλλά και πιο επιφυλακτικό.

4

Ως αποτέλεσμα, αυτό το νέο εκλογικό σώμα, έχει την τάση να αμφισβητεί περισσότερο όσα ακούει στις προεκλογικές εκστρατείες και να χρησιμοποιεί το Διαδίκτυο.

2. Open Source Politics Ο Barack Obama συνομιλώντας απευθείας με τη γενιά του Internet και των Social Networks απεξαρτήθηκε οικονομικά από τις συνεισφορές των “χορηγών” που πάντα βοηθούσαν τους υποψήφιους προέδρους οικονομικά. [3] Είναι χαρακτηριστικό ότι ο Obama κατάφερε να μαζέψει από δωρεές(ένα μεγάλο ποσοστό μέσω Internet) το μεγαλύτερο ποσό στην ιστορία των Αμερικανικών εκλογών. Αξιοσημείωτο επίσης είναι ότι αυτό το ποσό δεν προήλθε από τα μεγάλα οικονομικά lobbies καθώς ο Obama δεν δέχτηκε δωρεές από αυτούς αλλά οι περισσότερες ήταν μικρές δωρεές από πολλούς “μικρούς” υποστηρικτές του.

Ο Obama εφάρμοσε στην πράξη το Open Source Politics [4] και κατάφερε να μετατρέψει το μοντέλο μεγάλες-συνεισφορές-από-λίγους σε μικρές-συνεισφορέςαπό-πολλούς. Η στρατηγική του στο web ξέφυγε από τα παραδοσιακά websites των πολιτικών, δημιουργώντας ένα δυναμικό online δίκτυο μικρών οικονομικών συνεισφορών από εκατομμύρια απλούς ανθρώπους, στηριζόμενο σε φανατικούς online εθελοντές. Με τον τρόπο αυτό κατάφερνε να εξασφαλίζει περίπου ένα εκατ. δολάρια κάθε μήνα μέσα από το διαδίκτυο. 5

Ο Roger Cohen παρομοιάζει τον Ομπάμα με ένα Internet start up [5], «…ένα κίνημα που διαδίδεται σαν ιός με τη βοήθεια μερικών από τα πιο δημιουργικά μυαλά της Silicon Valley. Ο Ομπάμα έχει αντιληφθεί άριστα ότι σε ένα κόσμο που λειτουργεί απόλυτα διασυνδεδεμένος, με βασική αξία το μοίρασμα (ιδεών ή πληροφοριών) ανάμεσα σε ίσους, θα ήταν συνταγή αποτυχίας το να προσπαθήσει να περάσει τα μηνύματά του με τη λογική “από πάνω προς τα κάτω” - κάτι που εν πολλοίς έκανε η Χίλαρυ Κλίντον…» Η δήλωση του Obama ότι παραιτείται από την κρατική χρηματοδότηση, και θα συνεχίσει να στηρίζεται αποκλειστικά από τις μικρές δωρεές των εκατομμυρίων Αμερικανών άλλαξε τα δεδομένα στο τομέα της χρηματοδότησης της προεκλογικής διαδικασίας. Ο Obama ανακοίνωσε ότι θα δημιουργήσει μια τεράστια βάση δεδομένων στα πρότυπα αυτής που έχει η Google, στην οποία θα καταγράφεται κάθε δολάριο που ξοδεύει η Αμερικάνικη κυβέρνηση και το που ακριβώς πηγαίνει. O Μπάρακ Ομπάμα, μίλησε για open source politics (χρηματοδότηση κυρίως) σε μία συνάντηση στο Σιλικόν Βάλεϊ [6] «…μαζέψαμε 55 εκατομμύρια δολάρια τον προηγούμενο μήνα, εκ των οποίων 90% ήταν μέσω διαδικτύου, και τα μισά από αυτά τα χρήματα ήταν προσφορές κάτω των 50$. Εχω 1,3 εκατομμύρια συνδρομητών, και καθόλου χρήματα από “ειδικές ενώσεις” (PAC) και από λόμπυ (όπως έχουν οι Κλίντον και Μακέην). Είμαστε μάρτυρες ενός μοναδικού -ίσως- φαινομένου πολιτικής ενδυνάμωσης των απλών ανθρώπων, αφαιρεί ισχύ από ειδικές ομάδες και τα λόμπυ. Αφαιρεί ισχύ από άλλους θεσμικούς παίκτες. Η υποστήριξη από έναν Κυβερνήτη (Governor) ίσως να μην έχει την ίδια σημασία πλέον. Η υποστήριξη από άλλους θεσμικούς παίκτες, ακόμη κι αυτών που είναι μέρος του κόμματος των Δημοκρατικών, μπορεί -επίσης- να μην έχει τόση σημασία. Είναι μία υγιής εξέλιξη…Πρέπει να διαχωρίσουμε τα χρήματα από την πολιτική επιρροή. Ζούμε ένα πείραμα ανοικτής (open source) πολιτικής. ».

6

3. Ε-Government 2.0

Η απόφαση του Ομπάμα, να αθετήσει τη δέσμευση του και να υποστηρίξει την ανανέωση της Foreign Intelligence Surveillance Act (FISA) [7] η οποία παρέχει αναδρομική νομική ασυλία σε εταιρίες τηλεπικοινωνίας που υπέκλεπταν τηλεφωνικές συνομιλίες πολιτών, χωρίς την έκδοση δικαστικών ενταλμάτων, ξεσήκωσε θυελλώδεις αντιδράσεις. Σε δημοσίευμα τους οι New York Times ανέφεραν ότι περισσότεροι από 7.000 υποστηρικτές του Ομπάμα οργάνωναν την αντίθεση τους στην απόφαση του αυτή στο ίδιο το website της προεκλογικής του καμπάνιας, το My.BarackObama.com, και τα blogs. Αυτοί οι ίδιοι πολίτες, bloggers, σχολιαστές , ακτιβιστές και κύριοι χρηματοδότες του, του ζήτησαν να λογοδοτήσει και να μείνει πιστός στις πολιτικές δεσμεύσεις του. Αρκετοί υποστηρικτές του σκέφτηκαν να σταματήσουν τη χρηματοδότηση τους για να καταστήσουν και πιο αποτελεσματική την πίεση τους. [8] Ο Ομπάμα απάντησε στις κριτικές. Μέσα από τα blogs, εκεί όπου διατυπώθηκαν οι διαφωνίες και οι πολεμικές. Παρουσίασε το σκεπτικό της απόφασης του, αναγνώρισε ότι έκανε έναν συμβιβασμό και παρέμεινε ανοιχτός στην κριτική και τη διαφωνία. [9]

7

Μια σύνοψη της απάντησης του: «Ήταν ένας αναγκαίος συμβιβασμός. Αυτός ο νόμος είναι καλύτερος από τον Πατριωτικό Νόμο. Όταν εκλεγώ θα αναθεωρήσω όλα τα προγράμματα επιτήρησης και θα πάρω μέτρα για την προστασία των πολιτικών ελευθεριών αλλά και ενάντια στις καταχρήσεις της εκτελεστικής εξουσίας. Χάρη στον ακτιβισμό σας, έχουμε ένα καλύτερο νομοθέτημα από το προηγούμενο. Υπόσχομαι να ακούω προσεχτικά τις προτάσεις και τις αντίθετες γνώμες σας. Δεν υπόσχομαι όμως να συμφωνώ μαζί σας σε κάθε θέμα. Στο θέμα της FISA διαφωνούμε. Δεν υπάρχει δημοκρατία χωρίς ισχυρές διαφωνίες. Συμφωνούμε σε περισσότερα από όσα διαφωνούμε. Σας ζητώ να παίξετε το ρόλο σας στη διαμόρφωση του μέλλοντος της χώρας.» Αυτή η πρώτη αναμέτρηση του Ομπάμα με τους δικτυακούς υποστηρικτές του στο θέμα της νομοθεσίας για τις τηλεφωνικές υποκλοπές-θέμα σοβαρό για τις δημοκρατικές ελευθερίες και τα ατομικά δικαιώματα- μας δίνει τα πρώτα δείγματα της δυναμικής που δημιούργησε το επιτυχημένο πείραμα της καμπάνιας του στο διαδίκτυο. Είναι πρωτόγνωρο να δημιουργείται μια πλατφόρμα για να κινητοποιήσει υποστηρικτές σε μια πολιτική καμπάνια και η ίδια αυτή πλατφόρμα να χρησιμοποιείται ως πεδίο διαμαρτυρίας ενάντια σε μια πολιτική θέση του υποψηφίου. Είναι σαφές ότι παρατηρούμε μια ευρύτερη πολιτική μεταβολή. Το ισχύον ιεραρχικό μοντέλο διακυβέρνησης θα δέχεται συνεχώς πιέσεις για άνοιγμα προς τους πολίτες. Όπως σημείωνε ο Matt Leighninger [10] σε ανοιχτή επιστολή του προς τους συμμετέχοντες στο Personal Democracy Forum: «Οι πολίτες μπορεί να έχουν λιγότερο διαθέσιμο χρόνο για συμμετοχή στη δημόσια ζωή, αλλά έχουν να συνεισφέρουν περισσότερη γνώση και δεξιότητες στην επίλυση δημόσιων προβλημάτων…Συνολικά, οι πολίτες του 21 ου αιώνα, περισσότερο από κάθε άλλη εποχή, φαίνεται να είναι πιο ικανοί στο να ασκούν την διακυβέρνηση από το να κυβερνώνται.» Οι πολίτες και bloggers υποστηρικτές του Ομπάμα έδειξαν ότι δεν είναι απλώς οπαδοί, που σε κάθε περίπτωση επικροτούν τον ηγέτη τους. Δέχτηκαν να μεταφέρουν το μήνυμα του Ομπάμα, δικτυώθηκαν και τον χρηματοδοτούν, υπό τον όρο ότι ισχύει η αρχική του δέσμευση. Να είναι συνεπής, ανοιχτός στο διάλογο, να ακούει και να μπορεί να ενσωματώνει στις πολιτικές του θέσεις και αποφάσεις τις γνώμες και τις προτάσεις που έρχονται από «τα κάτω». Ο ακτιβισμός και η ηχηρή διαφωνία τους για την ανανέωση της FISA, και μάλιστα μέσα στην προεκλογική περίοδο, λειτούργησε ως πίεση ώστε να υπάρξει δημόσια λογοδοσία από τον Ομπάμα. Αυτή η online διαμαρτυρία, είναι και ένα ακόνισμα των δεξιοτήτων των πολιτών στη συμμετοχή τους σε μια πιο ανοιχτή διακυβέρνηση, το μοντέλο της οποίας τώρα αρχίζουμε να το διαμορφώνουμε. 8

Μια διακυβέρνηση 2.0 θέτει πρώτα από όλα ένα διαφορετικό μοντέλο νομής και διαχείρισης της εξουσίας. Ο συνεχής διάλογος, η διαβούλευση, το μοίρασμα και η αναμέτρηση ιδεών, θέσεων προτάσεων, μέσα από το διαδίκτυο, όλα είναι πολύ σημαντικά. Όμως, δεν αρκούν. Είναι το πρώτο βήμα. Η διακυβέρνηση 2.0 αφορά κυρίως στη δυνατότητα των πολιτών να επηρεάζουν μέσα από τις πλατφόρμες και τα εργαλεία κοινωνικής δικτύωσης: [8] • • • • • •

την πολιτική ατζέντα, τη διαμόρφωση πολιτικών θέσεων, την χάραξη πολιτικών, τη διαδικασία λήψης αποφάσεων. Σημαίνει λογοδοσία και έλεγχο των πολιτικών και των αρχών. Διαφάνεια στα οικονομικά. Πρόσβαση των πολιτών σε δημόσια στοιχεία ή σε προσωπικά τους δεδομένα. Σημαίνει επίσης δουλειά για τους ίδιους τους πολίτες.

Οι προσδοκίες για μια Διακυβέρνηση 2.0 είναι αυξημένες και όχι μόνο στις ΗΠΑ. Οι εξελίξεις μας αφορούν όλους!

4. Brand Revolution Το μεγάλο brand του 20ου αιώνα χρειάστηκε δεκαετίες και δισεκατομμύρια διαφήμισης για να γίνει αυτό που έγινε. Αντίθετα, η Google χρειάστηκε μόλις μια πενταετία και μηδέν διαφημιστική δαπάνη για να γίνει το ισχυρότερο brand στις αρχές του αιώνα μας. Κάτι το οποίο δεν είναι καθόλου τυχαίο. Άλλωστε, ο Obama το αποδεικνύει. [12] Μέχρι χθες, ο ανταγωνισμός (πολιτικός ή επιχειρηματικός) κινούνταν σε μετρήσιμους και ελεγχόμενους κανόνες: ανάμεσα σε παίκτες με παρόμοια πλεονεκτήματα ή πρόσβαση σε παρόμοια κέντρα αποφάσεων και εξουσίας (κάθε είδους). Όμως, από εδώ και πέρα αρχίζουμε να βλέπουμε την εμφάνιση των “ασύμμετρων ανταγωνιστών” ανθρώπων, εταιρειών startups, πολιτικών(ανθρώπων), ιδεών, κλπ. οι οποίοι θα μπορούν να ανοίγονται γρήγορα σε μεγάλες μάζες ανθρώπων για ένα κυρίως λόγο: • • •

το κόστος και η δυσκολία να μιλήσεις με μεγάλη πλήθη είναι πλέον πολύ μικρά, σχεδόν μηδενικά. Δεν χρειάζεσαι λεφτά για αγορά χρόνου σε (ελεγχόμενα από άλλους) Media, δεν χρειάζεσαι κάποιον άλλο ισχυρό παίκτη ώστε να τον προσεταιριστείς και να αποκτήσεις πρόσβαση στο κοινό του.

9

Είναι η πρώτη φορά στην ιστορία που νέοι παίκτες σε ένα παραδοσιακό χώρο μπορούν να πάρουν τον έλεγχο της κατάστασης, να κυριαρχήσουν σε ολόκληρους κλάδους, και να αλλάξουν τους κανόνες του παιχνιδιού, καθιστώντας τα χθεσινά πλεονεκτήματα των μεγάλων παικτών, σημερινά μειονεκτήματα. Για παράδειγμα η σύζυγος του Ομπάμα κατάφερε να αποκτήσει μέσα σε ένα χρόνο όλα τα πλεονεκτήματα που η Χίλαρυ Κλίντον έχτιζε μία δεκαετία - λεφτά, σχέσεις, όνομα. Ξεκίνησε να χτίζει σχέσεις με τους απλούς πολίτες, ακόμη και αυτούς που αδιαφορούσαν για την πολιτική) αντί να αγωνίζεται να καταξιωθεί στο “κέντρο” του τα lobbies και τους ισχυρούς χρηματοδότες. Πριν την εμφάνιση των Social Media δύσκολα θα ήταν εφικτή μια τέτοια στρατηγική. Όταν η Χίλαρυ μάζευε λεφτά από μεγάλους χρηματοδότες, ο Ομπάμα απευθύνθηκε στα εκατομμύρια ανθρώπων που μπορούσαν να δώσουν μόνο 100 ή 200 δολάρια.

10

Γυρνώντας λίγο πίσω, στον Αύγουστο του 2008, όπου ο John McCain φάνηκε να παίρνει προβάδισμα με την επιλογή της Sarah Palin (νέα, απλή, το αμερικάνικο όνειρο ότι «ο καθένας μπορεί να φτάσει να γίνει πρόεδρος» κ.λπ.) και για δύο περίπου εβδομάδες ο Ομπάμα είχε χαμηλώσει τους τόνους, τόσο, πού κάποιοι τον κατηγόρησαν για αδράνεια. Δεν ήταν όμως έτσι, καθώς ο Obama είχε εφαρμόσει τη στρατηγική του. Όπως τονίζει όμως ο κ. Μίλτων Παπαδάκης, Σύμβουλος Επικοινωνίας: [21] «…Όταν ο αντίπαλος είναι στο κορύφωμα του λανσαρίσματός του, με τα δυνατότερα χαρτιά του σε «υπόσχεση» και σε διαφημιστική πίεση, η όποια αντίδρασή μας εκείνη τη στιγμή, δεν μπορεί να γράψει καλά. Όταν όμως ο αντίπαλος εξαντλήσει τα πολεμοφόδιά του, τότε κάθε ευρώ δικής μας επικοινωνίας, με δική μας θετική θεματολογία και όχι απλά θεματολογία αντίστασης, έχει άλλη αξία.» Ό Obama ακολούθησε το παράδειγμα της νέας γενιάς του διαδικτύου καθώς όταν η εγκυκλοπαίδεια Britannica συνέχισε να στηρίζεται στα σημαντικά μυαλά λίγων επιστημόνων, η Wikipedia στηρίχτηκε στις μικρές “συνεισφορές γνώσης” από εκατομμύρια ανθρώπους. Ο Ομπάμα χρησιμοποίησε τα χρήματα (250 εκατομμύρια!) που του έδωσαν οι online -κυρίως- υποστηρικτές του, για να αγοράσει χρόνο στα Media και να προσελκύσει άλλα κοινά που έχουν μείνει ακόμα στην εποχή της τηλεόρασης. Έφτιαξε διαφημιστικά μηνύματα, κατέκλυσε τις τηλεοπτικές εκπομπές, και πήρε και αυτούς με το μέρος του.

11

5. Διαφημιστική καμπάνια

Οι χιλιάδες ώρες κάλυψης τηλεόρασης και ραδιοφώνου και οι χιλιάδες σελίδες του τύπου, είχαν τεράστια ανάγκη για πρωτοτυπία και υλικό. Ακόμα και αυτή η έξυπνη και πρωτοποριακή χρήση των media, την επομένη διοχετευόταν ή γινόταν αυτόματα η πρώτη ύλη ανατροφοδότησης του κυκλώματος. Κορυφαίο παράδειγμα το τελευταίο του διαφημιστικό spot. Το εκλογικό επιτελείο του Barack Obama αξιοποίησε τα τεράστια ποσά που συγκέντρωσε από τον προεκλογική εκστρατεία αγοράζοντας τις τελευταίες μέρες πριν τις εκλογές διαφημιστικό χώρο διάρκειας μισής ώρας για ένα μεγάλο μήνυμα προς τους Αμερικάνους πολίτες. Από έξι τηλεοπτικά δίκτυα προβλήθηκε την Πέμπτη 30 Οκτωβρίου, η μεγαλύτερης διάρκειας διαφήμιση που γυρίστηκε ποτέ σε προεκλογική περίοδο στις ΗΠΑ. Ένα 30λεπτο μήνυμα του Μπάρακ Ομπάμα, ενόψει των προεδρικών εκλογών της 4ης Νοεμβρίου. Η διαφήμιση-εκπομπή του Barack Obama είχε τίτλο American Stories, American Solutions. Σε αυτό εμφανίζονται Αμερικανοί που μιλούν για τα προβλήματά τους (καλλιέργεια ταύτισης με το εκλογικό σώμα), αλλά και μικρά βίντεο με πολλές από τις προσωπικότητες που τον στηρίζουν (κύρος). Επίσης περιείχε εικόνες και μηνύματα από την προεκλογική εκστρατεία του: «παράσταση νίκης», προβολή μαζικής συμμετοχής και εστίαση στα πιο δυνατά μηνύματα. [22]

12

Να σημειώσουμε επίσης ότι το σποτ αυτό της μισής ώρας, ήρθε ακριβώς τη στιγμή που για κάποιους από τους μέχρι αργά αναποφάσιστους, ο ενθουσιασμός είχε αρχίσει να κάμπτεται και η διαφορά μεταξύ των υποψηφίων είχε πέσει στις 5 μονάδες, 49-44 % - μία διαφορά 3 μονάδων λιγότερο από όσο ήταν 3-4 μέρες νωρίτερα. Περισσότεροι από 26 εκατομμύρια άνθρωποι είδαν το πρόγραμμα στο CBS, NBC ή το Fox. Αυτό σημαίνει 3 εκατομμύρια περισσότεροι από όσους συνήθως παρακολουθούν αυτά τα δίκτυα αυτήν την ώρα, σύμφωνα με το Hollywood Reporter. Συνυπολογίζοντας και τα καλωδιακά δίκτυα που επίσης είχαν το θέμα, περίπου 30 εκατομμύρια άνθρωποι είδαν αυτό το “long play” διαφημιστικό. Σύμφωνα με τη Nielsen, 22% από όλα τα νοικοκυριά που έβλεπαν εκείνη την ώρα τηλεόραση, είδαν το σποτ, ποσοστό που συγκρίνεται με το 38,3% (πάλι από εκείνους που έβλεπαν) που είδαν το τρίτο και τελευταίο debate των υποψηφίων.

Κάτι άλλο που προκάλεσε μεγάλη εντύπωση ήταν το ότι ο κάθε χρήστης μπορούσε ακριβώς από τη σελίδα που παρακολουθούσε το video στο YouTube να κάνει απευθείας οικονομική συνεισφορά στην εκστρατεία του Obama, χρησιμοποιώντας την υπηρεσία Google Checkout, χωρίς να χρειάζεται να επισκεφθεί καμία άλλη ιστοσελίδα της εκστρατείας του. [13] Η λογική της διαφημιστικής αυτής καταχώρησης περικλείεται στο παρακάτω σκεπτικό: [13] «Αυτός που βλέπει το βίντεο, πιθανότατα θα ταυτιστεί μαζί σου. Και πιθανότατα θα θέλει να γίνει χρηματοδότης σου. Γιατί να τον καλέσεις στην “ιστοσελίδα σου”? Το web είναι “εκεί έξω”, εσύ πρέπει να είσαι εκεί έξω, εκεί θα του μιλήσεις, θα τον πείσεις, και θα τον κάνεις πελάτη ή χρηματοδότη σου. »

13

6. Internet marketing και Πολιτική

Ο Barack Obama είναι ο επόμενος πρόεδρος της Αμερικής. Μεγάλο ρόλο σε αυτό έπαιξε και η άκρως επιτυχημένη Internet marketing στρατηγική που ακολούθησε η ομάδα του. Ας δούμε όμως τα βασικότερα σημεία της πολύ επιτυχημένης στρατηγικής του. [19] Ας ξεκινήσουμε από το site του νέου Προέδρου των ΗΠΑ. Είναι εξαιρετικά φιλικό προς τον χρήστη. Η φωτογραφία με την οικογένεια του στην entry page είναι εξαιρετική επιλογή θέλοντας να προσεγγίσει τους ψηφοφόρους του. Επίσης πριν μπορέσει κάποιος να προχωρήσει στις μέσα σελίδες του site πρέπει να κάνει μια απλή εγγραφή βάζοντας το e-mail του και τον ταχυδρομικό του κώδικα. Έχοντας στην διάθεση τους η ομάδα του Obama αυτά τα mails καθώς και διάφορα mails subscriptions από άλλες δραστηριότητες έστησε μια email καμπάνια η οποία είχε μάλιστα και γεωγραφικό περιορισμό ανάλογα με τον Τ.Κ ενημερώνοντας τους εγγεγραμμένους ανά τακτά χρονικά διαστήματα για τις επερχόμενες εμφανίσεις του Obama στις διάφορες πολιτείες, διάφορα events που διοργανώνονταν για τον πρόεδρο καθώς επίσης και όλα τα τελευταία νέα. Το στοιχείο που έκανε την διαφορά ήταν ότι αυτά τα mails δεν ήταν τυποποιημένα. Το ύφος ήταν απλό καθημερινό και λιτό και πολλά από αυτά ήταν γραμμένα από τον ίδιο τον Οbama ή την γυναίκα του(ή τουλάχιστον ήτανε αρκετά πειστικά ώστε να φαίνεται ότι τα έχει γράψει ο ίδιος) Η σημαντικότερη από όλες τις κινήσεις που έγιναν στον χώρο του Internet και ίσως αυτή που κάνει την μεγάλη διαφορά είναι ότι ο Obama είναι ενεργό μέλος στα μεγαλύτερα social networks: •

Bookmarking sites και σελίδες όπως το technorati και το reddit τον έχουν στην κορυφή της επικαιρότητας συνεχώς. 14

• • • • • •

Έχοντας ένα πολύ επιτυχημένο προφίλ στο facebook με 2.5 εκ υποστηρικτές, ένα εξίσου επιτυχημένο προφίλ στο myspace, δικό του δίκτυο στο youtube, και λογαριασμό στο twitter κατάφερε να έχει μια ιδιαίτερη καθημερινή επαφή με το κοινό χρησιμοποιώντας την μεγάλη δύναμη τον social media για να χτίσει την εικόνα του. Σε όλη αυτή του την πορεία στα social media ο Obama είχε ενεργό ρόλο γράφοντας στο twitter και στο facebook και ανεβάζοντας διάφορες φωτογραφίες του στο flickr Αξιοσημείωτο είναι επίσης το γεγονός ότι έφτιαξε η ομάδα του ένα social network channel αποκλειστικά για να επικοινωνούν οι θαυμαστές του μεταξύ τους και όχι μόνο.

Η όλη προσέγγιση του Obama και της ομάδας του στις σύγχρονες τάσεις μας δείχνει ότι προσαρμόστηκε απόλυτα στην νέα ψηφιακή εποχή και κατάφερε να κάνει αυτό που οι ανταγωνιστές του δεν μπορούσαν και αυτό που όλες οι μεγάλες online εταιρίες προσπαθούν να κάνουν. Δημιούργησε ένα στρατό “υποστηρικτών” και με σωστό branding του εαυτού του οδήγησε τις πολιτικές μεθόδους διαφήμισης σε μια νέα εποχή. Μπορεί επομένως ο Obama να μην κέρδισε αποκλειστικά λόγο της online καμπάνιας του αλλά σίγουρα αυτή έπαιξε τον σημαντικότερο ρόλο στην γενική εικόνα του. Η στρατηγική που ακολούθησε θα είναι παράδειγμα προς μίμηση για τους επόμενους και θα αποτελέσει αφορμή για πολλές μελλοντικές έρευνες. Κατά τη διάρκεια της προεκλογικής περιόδου ο John McCain και η Sarah Palin άφησαν αρκετές υπόνοιες εναντίον του Obama [14] και οι υποστηριχτές τους μέσω Διαδικτύου (forward emails, youtube videos κτλ) φρόντισαν να αναπαράγουν τις κακόβουλες φήμες για τον Δημοκρατικό υποψήφιο και να δημοσιεύσουν αβάσιμες κατηγορίες που αφορούσαν στο θρήσκευμά του και στη σχέση του με τρομοκράτες. Μία από τις «απαντήσεις» του Obama υπήρξε το www.fightthesmears.com [15] , οπού καλούσε τους Αμερικανούς ψηφοφόρους να συμμετέχουν ενεργά αποκαλύπτοντας ψέματα που ειπώθηκαν και αναδεικνύοντας την αλήθεια. Στον κόσμο του Διαδικτύου είναι αδύνατο να ελέγξεις κεντρικά τη ροή πληροφοριών που αναμεταδίδονται κάθε ώρα και στιγμή σε όλες τις γωνιές του πλανήτη. Ο μόνος τρόπος για να το επιτύχεις είναι να βάλεις εκατομμύρια χρήστες να το κάνουν για σένα. Η συγκεκριμένη ιστοσελίδα συγκέντρωνε τις πληροφορίες που στέλνονταν από χιλιάδες δημοκρατικούς ψηφοφόρους και έπειτα οι συνεργάτες του Obama τις ταξινομούσαν και απαντούσαν με επιχειρήματα σε κάθε κακοήθη φήμη.

15

Η εταιρία ερευνών Nielsen [16] κάνει εκτός των άλλων τις μετρήσεις των τηλεοπτικών προγραμμάτων αλλά και του Internet στην Αμερική και δημοσίευσε πρόσφατα τα στοιχεία των τηλεοπτικών πολιτικών εκπομπών, αλλά και των αντίστοιχων ιστοσελίδων που περιέχουν πολιτικά (ακόμα και σατυρικά) βίντεο. Το ενδιαφέρον είναι πως πλέον υπάρχει μία αλυσιδωτή σχέση μεταξύ των παραδοσιακών και νέων Μέσων. [17] Οι ψηφοφόροι δεν περιορίζονται μόνο στη ζωντανή παρακολούθηση ενός debate ή ενός show από την τηλεόραση, αντίθετα επισκέπτονται το Internet για να (ξανά)δουν συγκεκριμένα αποσπάσματα, βρίσκουν πληροφορίες, επιστρέφουν στην τηλεόραση και στο τέλος ανεβάζουν οι ίδιοι το υλικό που θέλουν στα social media.

Το λεγόμενο “pinball effect” [18] που παρουσιάζεται στην παραπάνω εικόνα δείχνει τα εκατομμύρια τηλεθεατών που παρακολούθησαν τη Sarah Palin μέσω Internet αλλά και τηλεοπτικά. Να σημειωθεί εδώ πως μόνο για τον Αύγουστο, σύμφωνα με τα 16

στοιχεία της ίδιας εταιρίας, την επίσημη ιστοσελίδα του Obama την επισκέφτηκαν 824.000 διαφορετικοί χρήστες, ενώ την αντίστοιχη του McCain 475.000. Τα Νέα Μέσα φαίνεται πως ήρθαν για να μείνουν στο χώρο της πολιτικής επικοινωνίας.

7. Word of Mouth Marketing

Τι σημαίνει το "παιχνίδι της επικοινωνίας" για το ευρύ κοινό; Οι πρόσφατες προεδρικές εκλογές στις ΗΠΑ είναι αφορμή για να βγάλουμε συμπεράσματα. [21] Παρακολουθήσαμε ξεκινώντας από τις ενδοκομματικές εκλογές για ανάδειξη υποψηφίου ένα σύνολο κινήσεων στο web καθώς και ομάδες εθελοντών που ο καθένας προσέγγιζε τηλεφωνικά τους ψηφοφόρους και ταυτόχρονα ενεργοποιούσε όσους έδειχναν ενθουσιασμό για να κάνουν το ίδιο, έφερε μαζικότητα και προσέλευση στις εκλογές, σε βαθμό που δεν είχε γίνει ποτέ ξανά. Ο μόνος παραλληλισμός με το παρελθόν, είναι η εξαιρετικά επιτυχημένη πρωτοβουλία του Bill Clinton στις αρχές της δεκαετίας του ’90, που έστειλε σε κάθε σχεδόν σπίτι μία βιντεοκασέτα με το πρόγραμμά του Μιλώντας για word of mouth, δεν μπορούμε να μην εντάξουμε σ’ αυτό και την εξαιρετικά έξυπνη εκμετάλλευση των κλασσικών media. Ολόκληρη η Αμερική, αλλά και ο κόσμος όλος (ή σχεδόν), συζήτησε για τη διαφημιστική καταχώρηση του Obama, που αναλύσαμε παραπάνω, κάτι που σημαίνει ότι το σημαντικότερο αναδυόμενο μέσο της εποχής, το word of mouth, [21] παίρνει τη σκυτάλη καθώς σε κάθε παρέα τονίζεται η συγγενέστερη προς αυτήν πλευρά των μηνυμάτων, με ό,τι αυτό συνεπάγεται για την αποδοχή τους.

17

Ακόμη, αξίζει να αναφερθούμε σε δύο σχόλια πολιτών που αναρτήθηκαν στις 30.10.08 στο site του CNN τα οποία ενισχύουν τη παραπάνω διαπίστωση: “Barack Obama has earned the right to be the president of this great country. He has run an intelligent campaign. I sincerely believe that he cares about the American people. There have been several times he could have attack John McCain, but instead he stuck to the issues.” “John McCain never gave us a clear message. He spent too much time hating on Barack Obama and attempting to smear him. I cannot support a candidate that cares more about winning than the American people.” Από τα παραπάνω καταλαβαίνει κανείς πόσο σαφή αντίληψη έχουν οι πολίτες για το παιχνίδι της επικοινωνίας και τους κανόνες του, αλλά και πόση αξία του δίνει.

8. Στατιστική Αποτίμηση χρήσης Social Media

Άλλο ένα ενδεικτικό του πόσο καλύτερα χρησιμοποίησε ο Barack Obama τα λεγόμενα social media, είναι και τα παρακάτω στατιστικά από την Internet WorldStats (Census, Nielson). [22] Facebook Obama: 2,379,102 supporters McCain: 620,359 supporters Obama has 380% more supporters than McCain. MySpace Obama: Friends: 833,161. McCain: Friends: 217,811 Obama has 380% more supporters than McCain.

18

YouTube Obama: 1792 videos uploaded since Nov 2006, Subscribers: 114,559 (uploads about 4 a day), Channel Views: 18,413,110 McCain: 329 videos uploaded since Feb 2007 (uploads about 2 a day), Subscribers: 28,419, Channel Views: 2,032,993 Obama has 403% more subscribers than McCain. Obama has 905% more viewers than McCain Twitter Obama: @barackobama has 112,474 followers. McCain: @JohnMcCain has 4,603 followers Obama has 240 times more followers in Twitter than McCain.

9. Ανάλυση ομιλιών με χρήση του Wordle

Οι δύο ομιλίες των υποψηφίων όταν έλαβαν το χρίσμα από τις παρατάξεις τους αποτέλεσαν κομβικό σημείο στην ευρύτερη πολιτική και επικοινωνιακή τους στρατηγική. Στην προσπάθεια ανάλυσης αυτών των δύο ομιλιών χρησιμοποιήθηκε η διαδικτυακή εφαρμογή Wordle. [23] Η συγκεκριμένη Java εφαρμογή προσαρμόζει το μέγεθος κάθε λέξης ανάλογα με τις φορές που έχει χρησιμοποιηθεί μέσα σε κάποιο ορισμένο κείμενο. Συνεπώς όσες περισσότερες φορές αναφέρθηκε κάποια λέξη από τους δύο υποψήφιους, τόσο μεγαλύτερη εμφανίζεται στο αντίστοιχο «word cloud» που δημιουργείται. Η ιδέα για τη συγκεκριμένη ανάλυση προήλθε από την εφημερίδα Boston Globe [24] που τη χρησιμοποίησε πρώτη, αλλά και από τους NY Times [25] που εφαρμόζουν αντίστοιχους τρόπους ανάλυσης των πολιτικών ομιλιών.

19

Όπως γίνεται αντιληπτό, το Wordle προσφέρει μία απεικόνιση που βασίζεται στην ποσοτική χρήση των λέξεων χωρίς να λαμβάνει υπόψη τα όποια ποιοτικά χαρακτηριστικά μίας ομιλίας. Όμως σε κάθε περίπτωση το αποτέλεσμα –πέρα από την εικαστική του αξία- μπορεί να οδηγήσει και σε αρκετά ενδιαφέροντα συμπεράσματα. Barack Obama:

Ο Barack Obama στην ομιλία του κατέθεσε την «υπόσχεση» του προς τον αμερικανικό λαό. Η λέξη «promise» ακούστηκε τις περισσότερες φορές από τα χείλια του και αποτέλεσε το ‘εννοιολογικό όχημα’ για να παρουσιάσει το σύνολο των ιδεών του στους συμπατριώτες του. Οι λέξεις που κυριάρχησαν κατά τη διάρκεια της ομιλίας του, ήταν «American(s)», «America», «country», ενώ την ίδια στιγμή «Democrats» και «Republicans» κατέλαβαν πολύ μικρότερο χώρο στην απεικόνιση του Wordle. Ο υποψήφιος των Δημοκρατικών επιχείρησε να δείξει πως περισσότερο επιθυμεί να ενώσει, παρά να διχάσει τους Αμερικανούς, προσπαθώντας παράλληλα να προσελκύσει μεγαλύτερο ποσοστό των αναποφάσιστων/ ανεξάρτητων ψηφοφόρων που δεν υποστηρίζουν κάποια από τις δύο παρατάξεις. Ο Obama στρέφει το επίκεντρο του δημόσιου διαλόγου σε θέματα πολιτικής, με πρώτο και καλύτερο την οικονομία (economy), για να ακολουθήσουν τα εργασιακά ζητήματα (jobs, work, workers) και εκείνα της εκπαίδευσης (education) και της υγείας (healthcare). Παράλληλα, τέσσερα από τα ρήματα που χρησιμοποίησε περισσότερο κατά τη διάρκεια της ομιλία του ήταν: «must», «need», «can», «make». Σε ένα βαθμό αυτές οι τέσσερις λέξεις συμπυκνώνουν τη συλλογιστική πορεία ολόκληρης της καμπάνιας του. «Πρέπει και χρειάζεται» να γίνει αλλαγή στο πολιτικό σκηνικό και «μπορούμε» να την «πραγματοποιήσουμε». Φυσικά, δε λείπουν λέξεις όπως «change» και «new», αφού η υποψηφιότητα Obama επικαλείται στο σύνολο της την έλευση του καινούριου και του διαφορετικού στην «Washington».

20

John McCain:

Τη στιγμή που ο Barack Obama καταθέτει την υπόσχεση του στου Αμερικανούς πολίτες, ο John McCain επιλέγει να θυμηθεί το ηρωικό του παρελθόν και προβάλει στην ομιλία του σαν κύρια λέξη και έννοια τη «μάχη» (τον αγώνα, την πάλη) για μία καλύτερη πατρίδα («fight», «country»). Πιστός και αυτός στις επικοινωνιακές ανάγκες που θέλουν όλους τους υποψήφιους να στέκουν υπεράνω διαχωρισμών, απευθύνεται κατά κύριο λόγο στο σύνολο των Αμερικανών ψηφοφόρων (Americans), με το λεξιλόγιο του όμως να είναι κάπως διαφοροποιημένο συγκριτικά με την αντίστοιχη ομιλία του Obama, περιλαμβάνοντας λέξεις που παραπέμπουν στο θρησκευτικό και πατριωτικό συναίσθημα των Αμερικανών, όπως: «God», «war», «serve», «honor», «blessed». Γεγονός αναμενόμενο, με δεδομένη την ιδεολογική διαφορά μεταξύ των δύο παρατάξεων. Φυσικά κάνει και ο ίδιος αναφορές στα οικονομικά, εργασιακά και εκπαιδευτικά ζητήματα που αφορούν την αμερικανική κοινωνία (economy, jobs, children), προσπαθώντας με τη συχνή χρήση του ρήματος «γνωρίζω» (know) άλλοτε να τονίσει την κατανόηση των προβλημάτων και άλλοτε να επισημάνει τη βαθιά γνώση και εμπειρία που διαθέτει μετά από τόσα χρόνια στην πολιτική σκηνή. Επιπλέον, σε αντίθεση με τον αντίπαλο του που προσπάθησε να τον παρουσιάσει ως συνεχιστή της πολιτικής Bush, εκείνος αποφεύγει συνειδητά να αναφέρει πάνω από μία φορά το όνομα του απερχόμενου Προέδρου. Αυτό που προκαλεί εντύπωση όμως, είναι πως ο Ρεπουμπλικάνος υποψήφιος αναλαμβάνει το ρίσκο να υιοθετήσει την επικοινωνιακή πλατφόρμα του Obama για αλλαγή. Με μεγαλύτερη συχνότητα από τον αντίπαλο του, αναφέρει στην ομιλία του τις λέξεις «αλλαγή» (change) και «καινούριο» (new), ενώ παράλληλα χρησιμοποιεί αντίστοιχη επιχειρηματολογία με εκείνη του Obama για την «ανάγκη» (need) και τη «δυνατότητα» (can) διαφοροποίησης της καθεστηκυίας τάξης στην «Washington».

21

10. Ο ρόλος των blog στην διαμόρφωση πολιτικών θέσεων

Η Huffington post είχε τον πολύ χαρακτηριστικό τίτλο “Worst. Debate. Ever.” για το debate στο Αμερικάνικο Δίκτυο ABC ανάμεσα στους 2 υποψήφιους των Δημοκρατικών: Obama vs Clinton. [26] Οι οικοδεσπότες του ABC, ο George Stephanopoulos και ο Charles Gibson έκαναν μια συζήτηση η οποία δεν επικεντρώθηκε καθόλου στα πραγματικά προβλήματα του μέσου Αμερικάνου πολίτη. Το κενό αυτό των παραδοσιακών μέσων προσπάθησε να καλύψει το momocrats, το οποίο είναι ένα blog [27] που δημιούργησε μια ομάδα από μητέρες στην Αμερική, και ασχολείται με την Αμερικάνικη πολιτική σκηνή. Σκοπός του blog είναι η ανάδειξη ενός Δημοκρατικού στο Λευκό Οίκο. Πάνω από όλα όμως, είναι αυτό που πρέπει να είναι ένα blog: η φωνή του πολίτη! Η ομάδα του blog παρακολουθώντας το debate θεώρησε πως οι υποψήφιοι του κόμματος που θέλουν να βοηθήσουν, δεν ανέδειξαν καθόλου τα πραγματικά προβλήματα του μέσου Αμερικάνου πολίτη στις απαντήσεις τους και αποφάσισαν να στείλουν τις δικές τους ερωτήσεις μέσα από το blog τους. Λίγες μέρες μετά ο Barak Obama έστειλε τις απαντήσεις του στις ερωτήσεις των momocrats. [28] Ερωτήσεις που είχαν να κάνουν με το επισιτιστικό πρόβλημα που αντιμετωπίζουν πολλοί Αμερικάνοι σήμερα, την πιστωτική κρίση, την ύφεση, την περίθαλψη, τη φροντίδα των παιδιών και άλλα παρόμοια προβλήματα μιας μέσης οικογένειας. Η Χίλαρυ δεν έστειλε τις απαντήσεις της. Το ABC στο debate, προσπάθησε να αναδείξει τα στοιχεία εκείνα που, σύμφωνα με την Αμερικάνικη πολιτική μυθολογία, αναδεικνύουν τους νικητές των αναμετρήσεων.

22

Η κίνηση των bloggers του momocrats προσπάθησε να αποκαταστήσει τις ισορροπίες. Να επανέλθει η πολιτική ατζέντα στα πραγματικά προβλήματα του πολίτη. Σε κάθε περίπτωση, μπορούμε αυτό να το θεωρήσουμε ως ένα δείγμα για το ρόλο που μπορούν να παίξουν τα blogs και τα social media. Προχωρώντας ένα βήμα παραπάνω, διαβάσαμε αργότερα στους NYTimes [29] ότι ο Λευκός Οίκος ενέκρινε την παρουσία του πρώτου πολιτικού blogger στην καθημερινή ενημέρωση των συντακτών.

11. Διαδικτυακές Δημοσκοπήσεις

Οι χρήστες του διαδικτύου είχαν τη δυνατότητα να συμμετέχουν σε μια διαδικτυακή ψηφοφορία και να δουν τι θα ψήφιζε όλος ο κόσμος αν μπορούσε να ψηφίσει. Αυτό είχαν τη δυνατότητα να το κάνουν στην σελίδα www.iftheworldcouldvote.com. [30] Εκεί, μέχρι τις 3.11.2008 μια μέρα πριν τις εκλογές είχαν ψηφίσει 756.638 άτομα από 212 διαφορετικές χώρες. Το αποτέλεσμα ως τη τελευταία μέρα πριν τις εκλογές ήταν 87% υπέρ του Obama έναντι 13% υπέρ του McKain. Βέβαια, δεν μπορούσαν να προκύψουν ασφαλή συμπεράσματα καθώς το δείγμα δεν ήταν αντιπροσωπευτικό. Η διαδικτυακή όμως αυτή ψηφοφορία αναδεικνύει μια δυναμική που έχει αποκτήσει ο Obama τόσο στους Αμερικανούς πολίτες όσο και στο σύνολο των Ευρωπαίων και μη πολιτών. Η δυναμική αυτή αναδεικνύεται στο παγκόσμιο χάρτη αποτελεσμάτων, όπου το σύνολο του χάρτη καλύπτεται από το χαρακτηριστικό μπλε χρώμα με το οποίο συμβολίζεται η υποστήριξη στο δημοκρατικό υποψήφιο. [32]

23

Ακόμη, μια αντίστοιχη ηλεκτρονική δημοσκόπηση διεξήγαγε και το περιοδικό Economist μέσα από το διαδικτυακό του ιστοχώρο. Τα αποτελέσματα είναι παραπλήσια με αυτά της παραπάνω έρευνας. Άλλα παραδείγματα διαδικτυακών ιστοχώρων που απασχολήθηκαν με στατιστικά και προβλέψεις του αποτελέσματος των εκλογών είναι • το website Real Clear Politics [32] το οποίο συγκέντρωνε καθημερινά σε ένα πίνακα όλες τις τελευταίες δημοσκοπήσεις της μέρας για τις εκλογές των ΗΠΑ και έδινε με μια ματιά το εύρος των αποκλίσεων που έχουν μεταξύ τους και • το blog fivethirtyeight [33] (το όνομα του προκύπτει από τον αριθμό των εκλεκτόρων που βγάζουν πρόεδρο, οι οποίοι είναι 538), το οποίο κάνει αναλύσεις (αλλά και συνθέσεις) των δημοσκοπήσεων στις ΗΠΑ, βασισμένο στην προηγούμενες επιτυχίες του κάθε δημοσκόπου, το δείγμα τους, αλλά και το πόσο πρόσφατες είναι.

12. Youtube και διαδικτυακή ψήφος εμπιστοσύνης

Οι πολίτες έδειξαν τη προτίμησή τους στο δημοκρατικό υποψήφιο μέσα και από το δικτυακό τόπο Youtube, όπου καθ’ όλη τη διάρκεια της προεκλογικής εκστρατείας αναρτήθηκαν χιλιάδες προσωπικά videos χρηστών οι οποίοι προσπάθησαν με χιουμοριστική διάθεση να εκφράσουν τη προτίμηση και τη στήριξη τους στον Obama. Μερικά χαρακτηριστικά παραδείγματα video που έκαναν εντύπωση καθώς έκαναν το γύρο του κόσμου και προβλήθηκαν σε περισσότερους από 150 τηλεοπτικούς σταθμούς ανάμεσα στους οποίους είναι το CNN, το Fox, το MSNBC. Ένα από αυτά έχει τίτλο: “I Got a Crush on Obama“ [34] καθώς και μια σειρά video στα οποία πρωταγωνιστές ήταν οι λιλιπούτειοι κάτοικοι της Αμερικής οι οποίοι με τον τρόπο τους έδειξαν τη προτίμησή τους στον υποψήφιο για τη προεδρία στις εκλογές. [35]

24

Οι ειδικοί λένε ότι η λέξη Obama είναι πολύ εύκολη για τα μωρά, αφού περιέχει δύο συλλαβές πολύ οικείες σε αυτά, που δεν είναι άλλες από το “μπα” και το “μα”. Στο youtube μέχρι την ημέρα των εκλογών υπήρχαν πάνω από 6500 αποτελέσματα στην αναζήτηση της φράσης “obama babies“. Ακόμη, στο blog του Laurence Lessig [36] παρουσιάστηκε ένα video που δημιούργησε ένας νεαρός χρήστης του διαδικτύου που δηλώνει [37] ότι «…απλώς κάνει graffiti και ακούει hip hop». To video αποτελεί μια μίξη graffiti, hip hop μουσικής, και αποσπασμάτων από ομιλίες του Obama. Ο νεαρός μέσω του video αυτού δείχνει ότι πιστεύει στον Obama και στέλνει το μήνυμα του με ένα τρόπο μοναδικό και ανεπανάληπτο!

13. Πρωτοβουλίες πολιτών ενόψει εκλογών Πολλές είναι οι πρωτοβουλίες που οργανώθηκαν από πολίτες αλλά και από οργανισμούς (ΜΚΟ ή απλώς μεγάλες εταιρείες Media) που εν όψει των Αμερικάνικων εκλογών. [38] Οι πρωτοβουλίες αυτές είχαν ένα και μόνο στόχο: να συγκεντρώσουν τις μαρτυρίες των εκατομμυρίων πολιτών που θα βρίσκονται στα εκλογικά τμήματα την ημέρα της ψηφοφορίας, σε πραγματικό χρόνο. Ουσιαστικά, πρόκειται για τη μεγαλύτερη σε μέγεθος και βάθος κάλυψη μιας εκλογικής διαδικασίας, στην ιστορία των Δυτικών δημοκρατιών. Ταυτόχρονα, οι περισσότερες από αυτές είχαν το χαρακτήρα της “προστασίας” του εκλογικού αποτελέσματος από φαινόμενα νοθείας ή άλλων προβλημάτων μετά από τις φήμες για αντίστοιχα φαινόμενα στις δύο προηγούμενες εκλογικές διαδικασίες - πολλές από τις οποίες βρίσκονται ακόμη στα δικαστήρια.

25

Αναφέρω εν συντομία μερικές πρωτοβουλίες που έχω εντοπίσει στο διαδίκτυο:

Το Τwitter Vote Report [39] αξιοποίησε το τεράστιο (πλέον) δίκτυο των πολιτών που χρησιμοποιούν το Twitter για να στέλνουν μηνύματα από τον τόπο που ψηφίζουν για οτιδήποτε συμβαίνει, πέφτει στην αντίληψη τους, ή θέλουν να σχολιάσουν γύρω από την εκλογική διαδικασία. Tο twitter συνείσφερε και αυτό με τη σειρά του στην real time ενημέρωση των πολιτών για τα αποτελέσματα των εκλογών. Άλλωστε, και οι δύο υποψήφιοι έχουν λογαριασμό στο twitter. Η ειδική ιστοσελίδα που δημιουργήθηκε ειδικά για την εκλογική αναμέτρηση το election.twitter.com [40] ανανεώνονταν σχεδόν σε πραγματικό χρόνο με tweets από όλο τον κόσμο. Η αξία του εγχειρήματος αυτού ήταν ότι διαμορφώθηκε πολύ γρήγορα και απλά γνώμη για την τάση προς διάφορα πρόσωπα και διαστάσεις της πολιτικής σκηνής από ανθρώπους της διπλανής πόρτας με πρόσβαση από και προς όλους. Η διαδικασία ήταν απλή. Το μόνο που έπρεπε να κάνει κάποιος όταν στέλνει ένα μήνυμα, είναι να περιέχει μέσα το σύμβολο #votereport ώστε να “συγκεντρώνονται” όλα σε μια λίστα με μηνύματα που αφορούν στην εκλογική διαδικασία. Ακόμη και αν κάποιος δεν χρησιμοποιούσε το Twitter μπόρεσε να στείλει τα μηνύματα του μέσα από το κινητό με κάποια από τις εφαρμογές που έχουν δημιουργηθεί για το iPhone ή το Android ή καλώντας απλώς ένα τηλεφωνικό αριθμό που είχε δημιουργηθεί για αυτή την υπηρεσία. Αξίζει ακόμη να αναφέρουμε πως τα μηνύματα των ψηφοφόρων δεν εμφανίζονταν μόνο σε μια παραδοσιακή λίστα με μηνύματα (όπως αυτή του Twitter, αλλά και σε χάρτες όπου κάποιος έβλεπε τα μηνύματα σε πραγματικό χρόνο πάνω στο χάρτη των ΗΠΑ ή μιας πολιτείας/πόλης. Το Twitter Vote Report ήταν μια πρωτοβουλία του οργανισμού Election Protection, ενώ συμμετέχουν δεκάδες άλλοι οργανισμοί όπως το πολιτικό website TechPresident, το τηλεοπτικό κανάλι Current TV, το NPR Community και πολλοί άλλοι. Άλλη μια πρωτοβουλία ήταν το Video your Vote [41] από το κανάλι PBS σε συνεργασία με το YouTube για συγκέντρωση όλων των videos που κατέγραφαν οι ψηφοφόροι από τα εκλογικά κέντρα, με σκοπό να διαπιστωθούν προβλήματα ή παραβιάσεις, ή απλώς να μεταφερθεί το κλίμα των εκλογών. Το ίδιο περίπου έργο είχε και το Video the Vote project [42] που ήταν μια συνεργασία κινημάτων πολιτών μαζί με το YouTube.

26

14. Live Blogging στην Ελλάδα

Έναν διαφορετικό τρόπο ενημέρωσης επέλεξαν πολλοί bloggers και χρήστες του διαδικτύου για να παρακολουθήσουν τις εκλογές στις ΗΠΑ. [43] Μόνο στη χώρα μας, 4 διαδικτυακοί τόποι μετέδιδαν ζωντανά τα αποτελέσματα των αμερικανικών εκλογών, online, με τη δυνατότητα συμμετοχής του κόσμου, όλων των χρηστών του ίντερνετ που ήθελαν να ενημερωθούν από το συγκεκριμένο μέσο με ζωντανές συζητήσεις, ανταλλαγή πληροφοριών και αναλύσεις όχι τόσο από δημοσιογράφους όσο από απλούς πολίτες. Σύμμαχος στην διαδικτυακή προσπάθεια ενημέρωσης και κοινωνικής δικτύωσης αποτέλεσε το νέο εργαλείο, CoveritLive, [44] που δίνει τη δυνατότητα για ζωντανή κάλυψη γεγονότων και την προσθήκη σχολίων από τους αναγνώστες. Σύμφωνα με τα στατιστικά που έδωσαν οι συντονιστές των liveblogs, 100 και πλέον έλληνες χρήστες του διαδικτύου - μεταξύ των οποίων και εγώ - παρακολούθησαν και συμμετείχαν ενεργά στη διαδικασία. Ήταν μια ομολογουμένως εντυπωσιακή συμμετοχή για τα ελληνικά δεδομένα και μια μοναδική εμπειρία για όσους συμμετείχαν στο εγχείρημα. Ακόμη, όσοι επιθυμούσαν είχαν τη δυνατότητα να παρακολουθήσουν την ειδική εκπομπή που διοργάνωσε το διαδικτυακό ραδιόφωνο RadioBubble.gr.[45] Η διαδικτυακή παρέα έμεινε online μέχρι τις πρώτες πρωινές ώρες δημιουργώντας μια μοναδική εμπειρία για τα χρονικά της ενημέρωσης.

27

Κατά τη μαραθώνια πεντάωρη εκπομπή – την οποία παρακολούθησα και εγώ μέσω livestreaming – έγιναν ενδιαφέρουσες αναλύσεις και ακούστηκαν εμπεριστατωμένες απόψεις. Ήταν ένας πραγματικός διάλογος, με στιγμές χιούμορ αλλά και στιγμές προβληματισμού. Στην Αμερική, το επίκεντρο των εξελίξεων, ένα σαφώς πολύ μεγαλύτερο ποσοστό πολιτών επέλεξαν να ενημερωθούν για τις εκλογές από το ίντερνετ. Μέσα από τα blog τους., μέσα από διαδικτυακές κοινότητες κ.λπ. Το πείραμα του liveblogging της εκλογικής διαδικασίας στην Ελλάδα αποδείχτηκε πολύ ενδιαφέρον καθώς: •

•

•

Η συμμετοχή δεν περιοριζόταν στην ελληνική επικράτεια, αλλά ήταν από Έλληνες από όλο τον κόσμο: εντυπωσιακή ήταν η συμμετοχή του Γιώργου Αυγερόπουλου του Εξάντα από το Σουδάν. Ακόμη, υπήρχαν επίσης συμμετοχές από Αμερική, Καναδά, Γαλλία, Ιταλία, Γερμανία, Ελβετία, Αγγλία και Κύπρο. Γενικά, επικράτησε ένας ενθουσιασμός για τη διαδικασία ο οποίος έχει κατατεθεί στα σχόλια και στα τρία blog, πράγμα που για άλλη μια φορά, αποδεικνύει το πόσο ο κόσμος επιθυμεί τη συμμετοχή κι όχι την απλή κατανάλωση ενημέρωσης. Πολύ ενδιαφέρουσα ήταν η μεταφορά τηλεοπτικής εικόνας από τα Αμερικάνικα δίκτυα (Fox News εν προκειμένω) στα live blogs μέσω του mogulus [46] (από το κανάλι Ντόβας [47]) πράγμα που δίνει και μια αίσθηση των δυνατοτήτων που μας παρέχονται με τα νέα μέσα.

Επί της ουσίας βέβαια, το liveblogging δεν προσέφερε κάτι ουσιαστικό στο επίπεδο της ενημέρωσης πέραν από τις πληροφορίες που προβάλλονταν στα Αμερικάνικα κι ελληνικά μέσα. Το πείραμα άλλωστε δεν αφορούσε την ενημέρωση καθαυτή, αλλά τη συμμετοχή και το μοίρασμα σκέψεων προβληματισμών και πληροφοριών.

28

15. Change.gov: “Share your story, share your vision”

Ο νεοεκλεγμένος πρόεδρος Barack Obama και το επιτελείο του δημιούργησαν το website change.gov,[48] στο οποίο μπορεί κάποιος να βρίσκει ειδήσεις σχετικές με τη μετάβαση στη νέα προεδρία, όλες τις διαδικασίες, και πληροφορίες γύρω από την ατζέντα του νέου προέδρου. Στο ίδιο website υπάρχει επίσης περιοχή στην οποία οι πολίτες μοιράζονται τις ιδέες τους για τη νέα διακυβέρνηση, αλλά και τις ιστορίες τους γύρω από την πρόσφατη προεκλογική καμπάνια. Η σελίδα που οι πολίτες καταχωρούν τις ιδέες τους για το τι πρέπει να κάνει ο νέος πρόεδρος, γράφει: Start right now. Share your vision for what America can be, where PresidentElect Obama should lead this country. Where should we start together?

Στην πλαϊνή δεξιά στήλη της πρώτης σελίδας βλέπει κανείς ήδη τις βασικές προτεραιότητες της νέας προεδρίας σε τίτλους. Σε άλλη σελίδα υπάρχει λίστα με όλα τα θέματα που θα έχει στην ατζέντα του ο Ομπάμα. Φυσικά, υπάρχει το blog της προεδρίας.

29

Όπως λέει και ο Josh Bernoff της Forrester Research: [49] «Αν οι εταιρείες έχουν ήδη αρχίσει να ακούν το κοινό τους, αν η Starbucks μπορεί να αντλεί ιδέες [50] από τον κόσμο, αν η Mattel μπορεί [51] να μαθαίνει από τα λάθη της με το να ακούει τον κόσμο, ….τότε μπορεί και η κυβέρνηση του Obama να γεμίζει τις μπαταρίες της από την ίδια πηγή ενέργειας;» Ακόμη, ήδη σε όλη την Αμερική οργανώνεται η επόμενη μέρα των πολιτών. [52] Οι υποστηρικτές του όπου κι αν βρίσκονται ψάχνουν τους τρόπους να στηρίξουν από εδώ κι εμπρός τις θετικές του αποφάσεις, αλλά και να τον πιέσουν εκεί που πιστεύουν ότι κωλυσιεργεί! Η αλλαγή εξάλλου στο τρόπο με τον οποίο αξιοποιούνται οι δυνατότητες που προσφέρει το διαδίκτυο και τα νέα μέσα (social media) είναι ήδη ορατή αλλά οι περισσότεροι συμφωνούν πως η αλλαγή αυτή θα γίνει ακόμη πιο ορατή στο άμεσο μέλλον…

16. Ενημέρωση και νέες τεχνολογίες Πέρα από τα εκλογικά αποτελέσματα στις ΗΠΑ, είχαμε και τον παράλληλο αγώνα των καναλιών για την πρωτιά στην ενημέρωση. Τεράστια κάλυψη απ’ όλα τα δίκτυα, παράλληλη ενημέρωση από τις ιστοσελίδες και τις τηλεοράσεις και πολλές νέες τεχνολογίες. [53]

Τα περισσότερα κανάλια είχαν παρόμοιες μεταδόσεις με πάρα πολλά στατιστικά που κάλυπταν το μεγαλύτερο μέρος της οθόνης, δημοσκοπήσεις και trivia, καθώς και άπειρες συνδέσεις απ’ όλη την επικράτεια. Τις εντυπώσεις όμως έκλεψαν δυο τεχνολογίες:

30

Το Microsoft Surface, [54] η οθόνη αφής πάνω στην οποία προβάλλονται δυναμικά γραφικά και ο παρουσιαστής την ελέγχει με τα δάχτυλα του θυμίζοντας minority report και το απίστευτο ολόγραμμα του CNN [55] που με τη βοήθεια 35 καμερών υψηλής ευκρίνειας που περιτριγύριζαν την ρεπόρτερ από το Σικάγο, μπορούσαμε να τη δούμε μέσα στο σκηνικό του καναλιού στην Ατλάντα. Παρότι και τα δυο, ελάχιστα συνέβαλαν στην ενημέρωση και περισσότερο στον εντυπωσιασμό, αξίζει να αναφερθούμε σε αυτά καθώς αποτελούν ακόμη ένα δείγμα αξιοποίησης των δυνατοτήτων που παρέχουν οι νέες τεχνολογίες και τα νέα μέσα.

Αντί επιλόγου

H ευχαριστήρια επιστολή του Barack Obama προς όσους τον βοήθησαν στην κούρσα για την προεδρία των ΗΠΑ: [56] Friend -I'm about to head to Grant Park to talk to everyone gathered there, but I wanted to write to you first. We just made history. And I don't want you to forget how we did it. You made history every single day during this campaign -- every day you knocked on doors, made a donation, or talked to your family, friends, and neighbours about why you believe it's time for change. I want to thank all of you who gave your time, talent, and passion to this campaign.

31

We have a lot of work to do to get our country back on track, and I'll be in touch soon about what comes next. But I want to be very clear about one thing... All of this happened because of you.” Thank you, Barack

References Η βιβλιογραφία αποτελείται αποκλειστικά από άρθρα σε ενημερωτικά και προσωπικά blogs καθώς και σε ηλεκτρονικές εκδόσεις εφημερίδων. Ακόμη, περιλαμβάνονται ιστοσελίδες οι οποίες αξιοποίησαν τα νέα μέσα για την ενημέρωση των χρηστών του διαδικτύου καθ όλη τη διάρκεια της προεκλογικής εκστρατείας των δύο υποψηφίων αλλά και κατά τη διάρκεια της εκλογικής διαδικασίας, πριν και μετά την ανάδειξη του Barack Obama ως το νέο πρόεδρο των ΗΠΑ. Τέλος, πέρα από τις βιβλιογραφικές πηγές παρατίθενται και οι αντίστοιχες παραπομπές όπου αυτό κρίθηκε απαραίτητο. 1. Huffingtonpost.com, “I’m ready to declare a winner in the 2008 race”, Arianna Huffington, 3.11.2008, http://www.huffingtonpost.com/ariannahuffington/im-ready-to-declare-a-win_b_140625.html 2. Καθημερινή, «Θα μείνει στην ιστορία η προεκλογική εκστρατεία», με στοιχεία από The New York Times, 5.11.2008, http://news.kathimerini.gr/4dcgi/_w_articles_world_1_05/11/2008_290865 3. Nylon.gr, «Τι είναι opensource politics», Νίκος Δρανδάκης, 5.6.2008, http://www.nylon.gr/social-media/dora-open-source-politics/ 4. 221.gr, “Obama – Open Source Politics”, 5.6.2008, http://www.221.gr/2008/opensourcepolitics/ 5. The New York Times, “The Obama Connection”, Roger Cohen, 26.5.2008, http://www.nytimes.com/2008/05/26/opinion/26cohen.html 6. Flickr.com, “Open Source Politics”, http://www.flickr.com/photos/jurvetson/2422297334/ 7. Wikipedia, Foreign Intelligence Surveillance Act ("FISA"), http://en.wikipedia.org/wiki/Foreign_Intelligence_Surveillance_Act 8. Nylon.gr, «Διακυβέρνηση 2.0», Μπέττυ Τσακαρέστου, 6.7.2008, http://www.nylon.gr/politics/governance-2/ 9. DailyKos.com,”FISA vote not moving to center”, 3.7.2008, http://www.dailykos.com/storyonly/2008/7/3/12425/59527/156/545991 10. Personaldemocracy.com, “An open letter to PdF Participants”, Mat Leighninger, 23.6.2008, http://www.personaldemocracy.com/blog/entry/1964/an_open_letter_to_pdf_p articipants 11. Nylon.gr, «Ποια αλλαγή», Νίκος Δρανδάκης, 7.11.2008, http://www.nylon.gr/politics/change-for-what/ 12. Nylon.gr, «Ο ασύμμετρος ανταγωνισμός της πολιτικής», Νίκος Δρανδάκης, 22.6.2008, http://www.nylon.gr/politics/asymmetrical-threat-in-politics/

32

13. Nylon.gr, «Η πολιτική διαφήμιση μια γενιά μπροστά», Νίκος Δρανδάκης, 30.10.2008, http://www.nylon.gr/social-media/obama-infomercial/ 14. Elections.foxnews.com, http://elections.foxnews.com/2008/10/04/palinaccuses-obama-palling-terrorists/ 15. Fightthesmears.com, http://www.fightthesmears.com 16. Nielsen.com, http://www.nielsen.com 17. Nylon.gr, «Οι πολλές όψεις των Νέων Μέσων στις Αμερικανικές Εκλογές 2008», Κωνσταντίνος Ιωαννίδης, 31.10.2008, http://www.nylon.gr/politics/new-media-in-us-election/ 18. Nielsen.com, “2009 Industry Outlook”, http://www.nielsen.com/consumer_insight/ci_story1.html 19. Geobak.wordpress.com, «Έγινε ο Obama πρόεδρος λόγω του Internet Marketing;», 5.11.2008, http://geobak.wordpress.com/2008/11/05/obama-andinternet-marketing/ 20. Epixeirein.blogspot.com, “Reaching Influencers with word-of-mouth” , με στοιχεία από e-marketer.com, 5.8.2007, http://epixeirein.blogspot.com/2007/08/reaching-influencers-with-word-ofmouth.html 21. Marketing Week, «Barack Obama και διδάγματα media mix και media planning», Περικλής Βανικιώτης, 6.11.2008, http://marketingweek.gr/default.asp?pid=9&la=1&arId=19042 22. World Statistics, http://www.internetworldstats.com/ 23. Wordle.net, http://www.wordle.net/ 24. Boston.com,http://www.boston.com/bostonglobe/ideas/articles/2008/08/03/por trait_of_the_candidate_as_a_pile_of_words/ 25. New York Times, Interactive, http://www.nytimes.com/interactive/2008/09/04/us/politics/20080905_WORD S_GRAPHIC.html 26. Huffingtonpost.com, “Worst.Debate.Ever”, Jason Linkins, 16.4.2008, http://www.huffingtonpost.com/2008/04/16/worst-debate-ieveri_n_97125.html 27. Momocrats blog, http://momocrats.typepad.com/momocrats/ 28. Momocrats.typepad.com, “Obama answer’s readers questions”, 1.5.2008, 29. The New York Times, “White House approves pass for blogger”, Katherine Q. Seelye, 7.3.2005, http://www.nytimes.com/2005/03/07/technology/07press.html 30. Iftheworldcouldvote, http://www.iftheworldcouldvote.com/ 31. Newsfilter.gr, «Αν ψήφιζε όλος ο κόσμος νικητής θα ήταν ο Obama», asynadak, 4.11.2008, http://www.newsfilter.gr/2008/11/04/an-psifize-olos-okosmos-nikitis-tha-itan-o-obama/ 32. Realclearpolitics, http://www.realclearpolitics.com/ 33. Fivethirtyeight.com, “Politics Done Right”, 28.12.2008, http://www.fivethirtyeight.com/ 34. Aggelopoulos.com, “I got a crush for Obama”, Αγγελόπουλος Σπύρος, 19.6.2007, http://www.aggelopoulos.com/?p=97 35. Aggelopoulos.com, “Obama Babies”, Αγγελόπουλος Σπύρος, 4.7.2008, http://www.aggelopoulos.com/?p=417 36. Lessing.org, “Obama – Vote for Hope”, 19.10.2008, http://lessig.org/blog/2008/10/extremely_well_done.html 37. Vote for hope video,http://mcyogi.com/

33

38. Nylon.gr, «Big Brother πάνω από τις εκλογές», Νίκος Δρανδάκης, 1.11.2008, http://www.nylon.gr/politics/election-big-brother/ 39. Twittervotereport, http://blog.twittervotereport.com/ 40. ElectionTwitter, http://election.twitter.com/ 41. Videoyourvote, http://uk.youtube.com/videoyourvote 42. Videothevote, http://www.videothevote.org/ 43. Metablogging.gr, «Χθεσινό Live Blogging, μια αποτίμηση», Νίκος Αναγνώστου, 5.11.2008, 44. Coveritlive, http://www.coveritlive.com/ 45. Radiobublle, http://www.radiobubble.gr/ 46. Mogulus, http://www.mogulus.com/ 47. Voteforliberty, http://voteforliberty.wordpress.com/ 48. Change.gov, http://change.gov/ 49. Blogs.forrester.com, “Barack Obama, will you tap the groundswell?”, Josh Bernoff, 5.11.2008, http://blogs.forrester.com/groundswell/2008/11/barackobama-ar.html 50. Starbucks, http://www.starbucks.com/ 51. Forrester.com, Mattel Playground, http://www.forrester.com/Groundswell/listening/mattel_playground.html 52. DailyKos.com, “The organizing of the President, what’s next after 11/4?”, The Field, 21.10.2008, http://www.dailykos.com/story/2008/10/21/231852/52/427/638259 53. Mediablog.gr, «Οι νέες τεχνολογίες στην υπηρεσία των εκλογών», mediator, 5.11.2008, http://www.mediablog.gr/archives/4515 54. Nylon.gr, «Το Surface της Microsoft σε εκλογική ανάλυση», Νίκος Δρανδάκης, 3.11.2008, http://www.nylon.gr/politics/surface-on-elections/ 55. Pestaola.gr, «CNN Hologram για τις Αμερικάνικες εκλογές», Titanas, 5.11.2008, http://www.pestaola.gr/cnn-hologram/ 56. My.barackobama.com, “Message from Barack Obama: How this happened”, Christopher Hass, 5.11.2008, http://my.barackobama.com/page/community/post/stateupdates/gGx3GM

34