Dastoor E Khatt

‫دﺳﺘﻮر ﺧﻂّ ﻓﺎرﺳﯽ‬

‫‪1‬‬

‫‪H‬‬ ‫ﻣﻘﺪﻣﻪ‬ ‫ﺧﻂ ﭼﻬﺮۀ ﻣﮑﺘﻮب زﺑﺎن اﺳﺖ و ﻫﻤﺎنﮔﻮﻧﻪ ﮐﻪ زﺑﺎن از ﻣﺠﻤﻮﻋﮥ اﺻﻮل و ﻗﻮاﻋﺪی‬ ‫ﺑﻪ ﻧﺎمِ »دﺳﺘﻮر زﺑﺎن« ﭘﯿﺮوی ﻣﯽﮐﻨﺪ‪ ،‬ﺧﻂ ﻧﯿﺰ ﺑﺎﯾﺪ ﭘﯿﺮو اﺻﻮل و ﺿﻮاﺑﻄﯽ ﺑﺎﺷﺪ ﮐﻪ‬ ‫ﻣﺠﻤﻮع آن اﺻﻮل و ﺿﻮاﺑﻂ را »دﺳﺘﻮر ﺧﻂ« ﻧﺎﻣﯿﺪهاﯾﻢ‪.‬‬ ‫ﻣﺎ ﺧﻂّ ﻓﺎرﺳﯽ‪ ،‬ﺑﻪ ﻣﻮﺟﺐِ اﺻﻞ ﭘﺎﻧﺰدﻫﻢِ ﻗﺎﻧﻮنِ اﺳﺎﺳﯽِ ﺟﻤﻬﻮریِ اﺳﻼﻣﯽ اﯾﺮان‪،‬‬ ‫ﺧﻂّ رﺳﻤﯽ ﮐﺸﻮر ﻣﺎﺳﺖ و ﮐﻠّﯿﮥ اﺳﻨﺎد رﺳﻤﯽ و ﻣﮑﺎﺗﺒﺎت و ﮐﺘﺎﺑﻬﺎی درﺳﯽ ﺑﺎﯾﺪ‬ ‫ﺑﻪ اﯾﻦ ﺧﻂ ﻧﻮﺷﺘﻪ ﺷﻮد و ﻃﺒﻌﺎً ﭼﻨﯿﻦ ﺧﻄّﯽ ﺑﺎﯾﺪ ﻗﻮاﻋﺪ و ﺿﻮاﺑﻄﯽ ﻣﻌﻠﻮم و ﻣﺪوّن‬ ‫داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ ﺗﺎ ﻫﻤﮕﺎن‪ ،‬ﺑﺎ رﻋﺎﯾﺖ آﻧﻬﺎ‪ ،‬ﻫﻮﯾّﺖ ﺧﻂ را ﺗﺜﺒﯿﺖ ﮐﻨﻨﺪ و ﻣﺤﻔﻮظ دارﻧﺪ‪.‬‬ ‫ﺗﺪوﯾﻦ ﻣﺠﻤﻮﻋﮥ ﻗﻮاﻋﺪ و ﺿﻮاﺑﻂِ ﺧﻂّ ﻓﺎرﺳﯽ‪ ،‬ﻣﺨﺼﻮﺻﺎً در ﺳﺎﻟﻬﺎی اﺧﯿﺮ ﮐﻪ‬ ‫اﺳﺘﻔﺎده از راﯾﺎﻧﻪ در ﻋﺮﺻﮥ ﺧﻂ و زﺑﺎن روزاﻓﺰون ﺷﺪه و ﺣﺮوﻓﭽﯿﻨﯽ و‬ ‫ﺻﻔﺤﻪآراﯾﯽ و وﯾﺮاﯾﺶ و ﻧﻤﻮﻧﻪﺧﻮاﻧﯽ و ﺗﻬﯿﮥ ﻧﻤﺎﯾﻪ و ﮐﺎرﻫﺎی ﺑﺴﯿﺎر دﯾﮕﺮی در‬ ‫ﺣﻮزۀ ﻧﮕﺎرش و ﭼﺎپ ﺑﺮ ﻋﻬﺪۀ راﯾﺎﻧﻪ ﻗﺮار ﮔﺮﻓﺘﻪ و در ﻧﺘﯿﺠﻪ داﯾﺮۀ ﺷﺎﻏﻼن ﺑﻪ اﻣﺮ‬ ‫ﭼﺎپ و ﺗﮑﺜﯿﺮ از ﺣﻠﻘﮥ ﻣﺘﺨﺼّﺼﺎنِ ﺳﻨّﺘﯽِ اﯾﻦ ﻓﻦ ﺑﺴﯽ ﻓﺮاﺗﺮ رﻓﺘﻪ و ﻓﺮاخﺗﺮ‬ ‫ﺷﺪه‪ ،‬ﺿﺮورت و اﻫﻤﯿﺖ ﺑﯿﺸﺘﺮی ﭘﯿﺪا ﮐﺮده اﺳﺖ‪ ،‬ﭼﻨﺎنﮐﻪ ﻧﮕﺮاﻧﯽ از ﺧﻄﺮ ﺑﺮوز‬ ‫ﺗﺸﺘّﺖ و اِﻋﻤﺎل ﺳﻠﯿﻘﻪﻫﺎی ﻣﺨﺘﻠﻒ و ﻣﺘﻀﺎد ﻧﯿﺰ ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ ﮔﺬﺷﺘﻪ اﻓﺰاﯾﺶ ﯾﺎﻓﺘﻪ‬ ‫اﺳﺖ‪.‬‬

‫‪2‬‬

‫دﺳﺘﻮر ﺧﻂّ ﻓﺎرﺳﯽ‬ ‫در ﺑﺎبِ دﺳﺘﻮر ﺧﻂّ ﻓﺎرﺳﯽ‪ ،‬ﻫﻤﻮاره اﺧﺘﻼف ﺳﻠﯿﻘﻪ و ﻣﺸﺮب وﺟﻮد داﺷﺘﻪ‬

‫اﺳﺖ؛ ﺑﻌﻀﯽ ﻃﺮﻓﺪارِ ﺑﺎزﮔﺬاﺷﺘﻦِ دﺳﺖِ ﻧﻮﯾﺴﻨﺪه در اﻧﺘﺨﺎب ﺷﯿﻮۀ ﻧﮕﺎرش ﺑﻮده و‬ ‫ﺣﺪاﮐﺜﺮ ﺟﻮاز و رﺧﺼﺖ را ﺗﺠﻮﯾﺰ ﻣﯽﮐﺮدهاﻧﺪ و ﺑﻌﻀﯽ دﯾﮕﺮ‪ ،‬ﺑﺮﻋﮑﺲ‪ ،‬ﮔﺮاﯾﺶ‬ ‫ﺑﻪ وﺿﻊ ﻗﻮاﻧﯿﻨﯽ ﻋﺎم و ﻗﻄﻌﯽ و ﺗﺨﻠّﻒﻧﺎﭘﺬﯾﺮ داﺷﺘﻪ و آرزو ﻣﯽﮐﺮدهاﻧﺪ ﮐﻪ در‬ ‫ﻋﺎﻟﻢ ﺧﻂ و ﮐﺘﺎﺑﺖ ﻧﯿﺰ ﻗﻮاﻧﯿﻨﯽ ﺷﺒﯿﻪ ﻗﻮاﻧﯿﻦ ﺣﺎﮐﻢ ﺑﺮ ﻋﻼﯾﻢ رﯾﺎﺿﯿﺎت ﺣﺎﮐﻢ ﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬ ‫از ﺟﻬﺘﯽ دﯾﮕﺮ‪ ،‬ﺑﺮﺧﯽ از اﻫﻞ ﻓﻦ ﻣﻌﺎﯾﺐ و ﻣﺸﮑﻼتِ ﻣﻮﺟﻮد در ﺧﻂّ ﻓﺎرﺳﯽ را ﺗﺎ‬ ‫آن اﻧﺪازه ﻓﺮاوان و ﺟﺪّی داﻧﺴﺘﻪاﻧﺪ ﮐﻪ رﻓﻊ آﻧﻬﺎ را ﺟﺰ ﺑﺎ اﻓﺰودن و درﮐﺎر آوردنِ‬ ‫ﺣﺮوف و ﻋﻼﯾﻢ ﺟﺪﯾﺪ ﻣﯿﺴّﺮ ﻧﻤﯽﺷﻤﺮدهاﻧﺪ و ﮔﺮوﻫﯽ دﯾﮕﺮ ﮐﻤﺘﺮﯾﻦ ﺗﺤﻮّل و‬ ‫ﺗﺒﺪّﻟﯽ را در ﺧﻂّ ﻓﻌﻠﯽ ﻧﭙﺬﯾﺮﻓﺘﻪ و آن را ﺑﻪ زﯾﺎنِ زﺑﺎن ﻣﯽداﻧﺴﺘﻪاﻧﺪ‪.‬‬ ‫ﻓﺮﻫﻨﮕﺴﺘﺎنِ زﺑﺎن و ادبِ ﻓﺎرﺳﯽِ ﺟﻤﻬﻮریِ اﺳﻼﻣﯽ اﯾﺮان‪ ،‬ﺑﻪ ﺣﮑﻢ وﻇﯿﻔﻪای ﮐﻪ‬ ‫ﺑﺮﺣﺴﺐ اﺳﺎﺳﻨﺎﻣﮥ ﺧﻮد در ﭘﺎﺳﺪاری از زﺑﺎن و ﺧﻂّ ﻓﺎرﺳﯽ ﺑﺮﻋﻬﺪه دارد‪ ،‬از‬ ‫ﻫﻤﺎن ﻧﺨﺴﺘﯿﻦ ﺳﺎﻟﻬﺎی ﺗﺄﺳﯿﺲ‪ ،‬درﺻﺪد ﮔﺮدآوریِ ﻣﺠﻤﻮع ﻗﻮاﻋﺪ و ﺿﻮاﺑﻂ ﺧﻂّ‬ ‫ﻓﺎرﺳﯽ و ﺑﺎزﻧﮕﺮی و ﺗﻨﻈﯿﻢ و ﺗﺪوﯾﻦ و ﺗﺼﻮﯾﺐ آﻧﻬﺎ ﺑﺮآﻣﺪ و در اﯾﻦ ﮐﺎر راه ﻣﯿﺎﻧﻪ‬ ‫را ﺑﺮﮔﺰﯾﺪ و ﮐﻮﺷﯿﺪ ﺗﺎ در ﺗﺪوﯾﻦِ »دﺳﺘﻮر ﺧﻂِّ ﻓﺎرﺳﯽ« اﻋﺘﺪال را رﻋﺎﯾﺖ ﮐﻨﺪ‪.‬‬ ‫ﻧﺨﺴﺘﯿﻦ ﺑﺎر‪ ،‬در ﺳﺎل ‪ ،1372‬ﺑﻪ اﺑﺘﮑﺎر ﺟﻨﺎب آﻗﺎی دﮐﺘﺮ ﺣﺴﻦ ﺣﺒﯿﺒﯽ‪ ،‬رﯾﺎﺳﺖ‬ ‫وﻗﺖ ﻓﺮﻫﻨﮕﺴﺘﺎن‪ ،‬ﮐﻤﯿﺴﯿﻮﻧﯽ ﺑﻪ ﻣﺪﯾﺮﯾﺖ دﮐﺘﺮ ﻋﻠﯽاﺷﺮف ﺻﺎدﻗﯽ و ﺳﭙﺲ اﺳﺘﺎد‬ ‫اﺣﻤﺪ ﺳﻤﯿﻌﯽ‪ ،‬اﻋﻀﺎی ﭘﯿﻮﺳﺘﮥ ﻓﺮﻫﻨﮕﺴﺘﺎن‪ ،‬ﺗﺸﮑﯿﻞ ﺷﺪ‪ 1‬اﯾﻦ ﮐﻤﯿﺴﯿﻮن‪ ،‬ﺑﺎ ﺗﺸﮑﯿﻞ‬ ‫ﺟﻠﺴﺎت ﻣﺘﻌﺪّد‪ ،‬دﺳﺘﻮر ﺧﻂّ ﭘﯿﺸﻨﻬﺎدیِ ﺧﻮد را ﺑﻪ ﺷﻮرای ﻓﺮﻫﻨﮕﺴﺘﺎن ﺗﺴﻠﯿﻢ ﮐﺮد‬ ‫‪ . 1‬اﻋﻀﺎی اﯾﻦ ﮐﻤﯿﺴﯿﻮن ﻋﺒﺎرتﺑﻮدﻧﺪاز آﻗﺎﯾﺎن دﮐﺘﺮ ﻣﺤﻤّﺪرﺿﺎ ﺑﺎﻃﻨﯽ )‪16‬ﺟﻠﺴﻪ‪ ،‬از ‪ 72/2/7‬ﺗﺎ‪،(72/6/30‬‬ ‫دﮐﺘﺮ ﺟﻮاد ﺣﺪﯾﺪی‪ ،‬دﮐﺘﺮ ﻋﻠﯽﻣﺤﻤّﺪ ﺣﻖﺷﻨﺎس‪ ،‬دﮐﺘﺮ ﺣﺴﯿﻦ داودی‪ ،‬اﺳﺘﺎد اﺳﻤﺎﻋﯿﻞ ﺳﻌﺎدت‪ ،‬اﺳﺘﺎد اﺣﻤﺪ‬ ‫ﺳﻤﯿﻌﯽ)ﮔﯿﻼﻧﯽ(‪ ،‬ﻣﺮﺣﻮم دﮐﺘﺮ ﺟﻌﻔﺮﺷﻌﺎر‪ ،‬دﮐﺘﺮ ﻋﻠﯽاﺷﺮف ﺻﺎدﻗﯽ )ﮐﻪ ﺗﺎ ﺟﻠﺴﮥ ﻣﻮرخ ‪ 28‬دی ‪1372‬‬ ‫ﺷﺮﮐﺖ داﺷﺘﻨﺪ و ﭘﺲ از آن ﺑﻪ ﻋﻠﺖ ﻣﺴﺎﻓﺮت ﺑﺮای اﺳﺘﻔﺎده از ﻓﺮﺻﺖ ﻣﻄﺎﻟﻌﺎﺗﯽ در ﺟﻠﺴﻪ ﺷﺮﮐﺖ‬ ‫ﻧﮑﺮدﻧﺪ(‪ ،‬ﻣﺮﺣﻮم دﮐﺘﺮ ﻣﺼﻄﻔﯽ ﻣﻘﺮّﺑﯽ و اﺳﺘﺎد اﺑﻮاﻟﺤﺴﻦ ﻧﺠﻔﯽ‪.‬‬

‫دﺳﺘﻮر ﺧﻂّ ﻓﺎرﺳﯽ‬

‫‪3‬‬

‫و ﺷﻮرا ﺑﺎ دﻗّﺖ و ﮐﻨﺪوﮐﺎو و ﺟﺪّﯾﺖِ ﺑﺴﯿﺎر‪ ،‬ﻃﯽ ‪ 59‬ﺟﻠﺴﻪ‪ ،‬آن را ﻣﻮرد ﺑﺤﺚ و‬ ‫ﺑﺮرﺳﯽ ﻗﺮارداد‪ 1.‬ﻧﻈﺮ ﺷﻮرا ﻫﻤﻮاره ﺑﺮ آن ﺑﻮد ﮐﻪ در ﺗﺪوﯾﻦ و ﺗﺼﻮﯾﺐ ﻣﺠﻤﻮﻋﮥ‬ ‫ﻗﻮاﻋﺪ و ﺿﻮاﺑﻂِ ﺧﻂّ ﻓﺎرﺳﯽ‪ ،‬از اﻓﺰودن ﺣﺮف و ﻋﻼﻣﺖ ﺟﺪﯾﺪ ﺑﻪ ﻣﺠﻤﻮﻋﮥ‬ ‫ﺣﺮوف و ﻋﻼﯾﻢ ﻣﻮﺟﻮد ﺧﻂّ ﻓﺎرﺳﯽ ﭘﺮﻫﯿﺰ ﮐﻨﺪ و ﻫﻤﺎنﮔﻮﻧﻪ ﮐﻪ در ﺿﻤﻦِ‬ ‫ﻧﺨﺴﺘﯿﻦ اﺻﻞ از ﻗﻮاﻋﺪ ﮐﻠّﯽِ دﺳﺘﻮرِ ﺧﻂّ ﻣﺬﮐﻮر در اﯾﻦ دﻓﺘﺮ آﻣﺪه اﺳﺖ‪ ،‬ﺳﻌﯽ‬ ‫ﮐﺮد ﺗﺎ ﭼﻬﺮۀ ﺧﻂّ ﻓﺎرﺳﯽ ﺣﻔﻆ ﺷﻮد‪ .‬اﯾﻦ اﻋﺘﺪال و اﺣﺘﯿﺎط از آن ﺟﻬﺖ ﺿﺮوری‬ ‫داﻧﺴﺘﻪ ﺷﺪ ﮐﻪ‪ ،‬ﺑﻪ اﻋﺘﻘﺎد اﻋﻀﺎی ﻓﺮﻫﻨﮕﺴﺘﺎن‪ ،‬ﺧﻂ اﺻﻮﻻً ﻃﺒﯿﻌﺖ و ﻣﺎﻫﯿﺘﯽ دارد‬ ‫ﺑﺴﯽ ﭘﯿﭽﯿﺪهﺗﺮ از ﻋﻼﯾﻢِ ﻋﻠﻮﻣﯽ ﻣﺎﻧﻨﺪ رﯾﺎﺿﯿﺎت‪ ،‬و ﺗﻮﻗﻊِ ﻗﺎﻧﻮﻧﻤﻨﺪیِ ﻣﻄﻠﻖ و ﻗﺎﻃﻊ‬ ‫از ﺧﻂ داﺷﺘﻦ و راه را ﺑﺮ ﻫﺮﮔﻮﻧﻪ اﺳﺘﻨﺒﺎط و ﺳﻠﯿﻘﻪ ﺑﺴﺘﻦ ﺑﺎ اﯾﻦ ﻃﺒﯿﻌﺖ ﻧﺎﺳﺎزﮔﺎر‬ ‫اﺳﺖ‪ .‬ﻋﻼوه ﺑﺮ اﯾﻦ‪ ،‬ﻓﺮﻫﻨﮕﺴﺘﺎن‪ ،‬در ﺑﺮرﺳﯽ و ﺗﺼﻮﯾﺐ ﻗﻮاﻋﺪ و ﺿﻮاﺑﻂ ﺧﻂّ‬ ‫ﻓﺎرﺳﯽ‪ ،‬ﻣﻌﺘﻘﺪ ﺑﻮده اﺳﺖ ﮐﻪ ﺗﺜﺒﯿﺖ ﻗﻮاﻋﺪِ ﻣﺘﻌﺎرف و ﮐﻤﺎﺑﯿﺶ ﻣﺮﺳﻮمِ ﺧﻂّ‬ ‫ﻓﺎرﺳﯽ‪ ،‬در اوﺿﺎع و اﺣﻮال ﻓﻌﻠﯽ‪ ،‬ﺿﺮوریﺗﺮ و ﺳﻮدﻣﻨﺪﺗﺮ اﺳﺖ از وارد ﮐﺮدنِ‬ ‫ﺣﺮف و ﻋﻼﻣﺘﯽ ﺟﺪﯾﺪ ﮐﻪ ﻣﻤﮑﻦ اﺳﺖ‪ ،‬ﺑﺎ ﺑﺮاﻧﮕﯿﺨﺘﻦ ﻋﻘﺎﯾﺪ ﻣﻮاﻓﻖ و ﻣﺨﺎﻟﻒ و‬ ‫ﺻﻒآراﯾﯽ و ﺟﺒﻬﻪﮔﯿﺮی‪ ،‬ﺑﻪ اﺻﻞ ﻣﻘﺼﻮد ﮐﻪ ﻫﻤﺎﻧﺎ ﺗﺜﺒﯿﺖ آن ﻗﻮاﻋﺪ اﺳﺖ ﻟﻄﻤﮥ‬ ‫ﺟﺪّی وارد ﮐﻨﺪ‪.‬‬

‫‪ .1‬دﺳﺘﻮر ﺧﻂّ ﻓﺎرﺳﯽ در ﺷﻮرای ﻓﺮﻫﻨﮕﺴﺘﺎن در دو ﺷﻮر ﻣﻮرد ﺑﺤﺚ و ﺑﺮرﺳﯽ ﻗﺮار ﮔﺮﻓﺖ‪ .‬ﺷﻮر اوّل‬ ‫ﺟﻤﻌﺎً در ‪ 41‬ﺟﻠﺴﻪ )از ‪ 74/7/3‬ﺗﺎ‪ (76/9/3‬و ﺷﻮر دوم در ‪ 18‬ﺟﻠﺴﻪ )از ‪ 77/2/28‬ﺗﺎ ‪ (77/9/16‬ﺻﻮرت‬ ‫ﮔﺮﻓﺖ‪ .‬اﻋﻀﺎی ﺷﻮرا در اﯾﻦ ﺟﻠﺴﺎت ﻋﺒﺎرت ﺑﻮدﻧﺪ از ‪ :‬ﻣﺮﺣﻮم اﺳﺘﺎد اﺣﻤﺪ آرام )ﻓﻘﻂ ‪ 8‬ﺟﻠﺴﻪ(‪ ،‬اﺳﺘﺎد‬ ‫ﻋﺒﺪاﻟﻤﺤﻤّﺪ آﯾﺘﯽ‪ ،‬دﮐﺘﺮ ﻧﺼﺮاﷲ ﭘﻮرﺟﻮادی‪ ،‬ﻣﺮﺣﻮم دﮐﺘﺮ اﺣﻤﺪ ﺗﻔﻀّﻠﯽ )‪ 25‬ﺟﻠﺴﻪ(‪ ،‬دﮐﺘﺮ ﺣﺴﻦ ﺣﺒﯿﺒﯽ‪،‬‬ ‫دﮐﺘﺮ ﻏﻼﻣﻌﻠﯽ ﺣﺪّادﻋﺎدل‪ ،‬دﮐﺘﺮ ﺟﻮاد ﺣﺪﯾﺪی‪ 12) ،‬ﺟﻠﺴﻪ‪ ،‬از ‪ ،(77/4/8‬اﺳﺘﺎد ﺑﻬﺎءاﻟﺪﯾﻦ ﺧﺮﻣﺸﺎﻫﯽ‪ ،‬دﮐﺘﺮ‬ ‫ﻣﺤﻤّﺪ ﺧﻮاﻧﺴﺎری‪ ،‬دﮐﺘﺮ ﻋﻠﯽ رواﻗﯽ‪ ،‬دﮐﺘﺮ ﺑﻬﻤﻦ ﺳﺮﮐﺎراﺗﯽ‪ ،‬اﺳﺘﺎد اﺳﻤﺎﻋﯿﻞ ﺳﻌﺎدت )‪12‬ﺟﻠﺴﻪ‪ ،‬از‪،(77/4/8‬‬ ‫اﺳﺘﺎد اﺣﻤﺪ ﺳﻤﯿﻌﯽ‪ ،‬دﮐﺘﺮ ﻋﻠﯽاﺷﺮف ﺻﺎدﻗﯽ‪ ،‬دﮐﺘﺮ ﺣﻤﯿﺪ ﻓﺮزام‪ ،‬ﺳﺮﮐﺎر ﺧﺎﻧﻢ دﮐﺘﺮ ﺑﺪراﻟﺰﻣﺎن ﻗﺮﯾﺐ )‪12‬‬ ‫ﺟﻠﺴﻪ‪ ،‬از ‪ ،(77/4/8‬دﮐﺘﺮ ﻓﺘﺢاﷲ ﻣﺠﺘﺒﺎﯾﯽ )‪ 7‬ﺟﻠﺴﻪ‪ ،‬از ‪ ،(77/4/8‬دﮐﺘﺮ ﻣﻬﺪی ﻣﺤﻘّﻖ‪ ،‬دﮐﺘﺮ ﺣﺴﯿﻦ‬ ‫ﻣﻌﺼﻮﻣﯽ ﻫﻤﺪاﻧﯽ)ﻓﻘﻂ ‪ 1‬ﺟﻠﺴﻪ(‪ ،‬ﻣﺮﺣﻮم دﮐﺘﺮ ﻣﺼﻄﻔﯽ ﻣﻘﺮّﺑﯽ )‪ 50‬ﺟﻠﺴﻪ(‪ ،‬اﺳﺘﺎد اﺑﻮاﻟﺤﺴﻦ ﻧﺠﻔﯽ‪.‬‬ ‫ﻫﻤﭽﻨﯿﻦ آﻗﺎﯾﺎن دﮐﺘﺮ ﺟﻮاد ﺣﺪﯾﺪی )ﺗﺎ ﺟﻠﺴﮥ ‪ 144‬ﻣﻮرخ ‪ (77/4/8‬و دﮐﺘﺮ ﺣﺴﯿﻦ داودی و ﻣﺮﺣﻮم دﮐﺘﺮ‬ ‫ﺟﻌﻔﺮ ﺷﻌﺎر ﻧﯿﺰ ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﺻﺎﺣﺐﻧﻈﺮ در اﯾﻦ ﺟﻠﺴﺎت ﺣﻀﻮر داﺷﺘﻨﺪ‪.‬‬

‫دﺳﺘﻮر ﺧﻂّ ﻓﺎرﺳﯽ‬

‫‪4‬‬

‫ﻓﺮﻫﻨﮕﺴﺘﺎن درﭘﯽ آن ﺑﻮد ﮐﻪ ﺗﺎ ﺳﺮﺣﺪّ اﻣﮑﺎن ﺧﻂّ ﻓﺎرﺳﯽ را ﻗﺎﻧﻮﻧﻤﻨﺪ و‬ ‫ﻗﺎﻋﺪهﭘﺬﯾﺮ ﺳﺎزد ﺗﺎ از آﺷﻔﺘﮕﯽ و ﻫﺮجوﻣﺮج ﺟﻠﻮﮔﯿﺮی ﺷﻮد؛ اﻣﺎ از ﺗﻮﺟّﻪ ﺑﻪ‬ ‫ﻃﺒﯿﻌﺖِ ﺧﻂ ﺑﻪ ﻃﻮر ﮐﻠّﯽ و ﺑﻪ وﯾﮋه ﻃﺒﯿﻌﺖِ ﺧﻂّ ﻓﺎرﺳﯽ و ﻧﯿﺰ ذوق و ﺳﻠﯿﻘﻪ و‬ ‫ﭘﺴﻨﺪ اﻫﻞ ﻓﻦ ﻏﻔﻠﺖ ﻧﮑﺮد و‪ ،‬ﻫﺮ ﺟﺎ اِﻋﻤﺎل ﻗﺎﻧﻮن را ﻣﻮﺟﺐ ﭘﺪﯾﺪ آﻣﺪن ﻓﻬﺮﺳﺖ‬ ‫ﺑﺎﻻﺑﻠﻨﺪی از اﺳﺘﺜﻨﺎﻫﺎ دﯾﺪ‪ ،‬از ﺗﺼﻮﯾﺐ و ﺗﺠﻮﯾﺰ آن ﺧﻮدداری ﮐﺮد و‪ ،‬ﺑﺎ رﻋﺎﯾﺖِ‬ ‫اﻧﻌﻄﺎف‪ ،‬ﻣﯿﺪان را ﺑﺮای ذوق و ﺳﻠﯿﻘﻪ ﺑﺎزﮔﺬاﺷﺖ‪.‬‬ ‫ﭘﺲ از آﻧﮑﻪ ﺑﺎ ﺑﺮرﺳﯿﻬﺎی ﻃﻮﻻﻧﯽ‪ ،‬اﺻﻼﺣﺎت ﻻزم در ﭘﯿﺸﻨﻬﺎدِ ﮐﻤﯿﺴﯿﻮنِ اوﻟﯿﻪ‬ ‫اِﻋﻤﺎل ﺷﺪ‪ ،‬ﻣﺠﻤﻮﻋﮥ ﻗﻮاﻋﺪ و ﺿﻮاﺑﻂ‪ ،‬ﭘﯿﺶ از ﺗﺼﻮﯾﺐ ﻧﻬﺎﯾﯽ‪ ،‬ﺑﻪ ﺻﻮرت ﭘﯿﺸﻨﻬﺎد‬ ‫∗‬

‫در دﻓﺘﺮی ﺑﻪ ﻧﺎمِ »دﺳﺘﻮر ﺧﻂّ ﻓﺎرﺳﯽ« ﻣﻨﺘﺸﺮ ﮔﺮدﯾﺪ و ﺑﻪ ﺣﻀﻮر اﺳﺘﺎدان و‬ ‫ﺻﺎﺣﺐﻧﻈﺮان و ﻣﻌﻠّﻤﺎن و ﻧﻮﯾﺴﻨﺪﮔﺎن و ﻋﻤﻮم ﮐﺴﺎﻧﯽ ﮐﻪ ﺑﺎ ﺷﯿﻮۀ ﻧﮕﺎرش و‬ ‫اﻣﻼی ﺧﻂّ ﻓﺎرﺳﯽ ﺳﺮوﮐﺎر دارﻧﺪ ﺗﻘﺪﯾﻢ ﺷﺪ ﺗﺎ ﺑﺎ ﻣﻼﺣﻈﮥ آن‪ ،‬رأی و ﻧﻈﺮ ﺧﻮد را‬ ‫اﻋﻼم ﮐﻨﻨﺪ و اﮔﺮ درآن ﻧﻘﺺ ﯾﺎ ﺧﻄﺎﯾﯽ ﻣﯽﺑﯿﻨﻨﺪ ﻣﺘﺬﮐّﺮ ﺷﻮﻧﺪ‪.‬‬ ‫ﺑﺴﯿﺎری از ﻣﺆﺳﺴﺎت ﻋﻠﻤﯽ و ﺻﺎﺣﺐﻧﻈﺮاﻧﯽ ﮐﻪ آن ﻣﺘﻦ ﭘﯿﺸﻨﻬﺎدی را درﯾﺎﻓﺖ‬ ‫ﮐﺮده ﺑﻮدﻧﺪ از ﺳﺮ ﻟﻄﻒ در آن ﺗﺄﻣّﻞ ﮐﺮدﻧﺪ و ﺑﺎ ارﺳﺎل آراء ﺧﻮد ﻓﺮﻫﻨﮕﺴﺘﺎن را‬ ‫در ﺗﻬﺬﯾﺐ و ﺗﮑﻤﯿﻞِ اﯾﻦ ﻗﻮاﻋﺪ و ﺿﻮاﺑﻂ ﯾﺎری ﻧﻤﻮدﻧﺪ‪ .‬در ﭘﺎﯾﺎنِ ﻣﻬﻠﺖ ﻣﻘﺮّر‪،‬‬ ‫آراء رﺳﯿﺪه‪ ،‬ﮐﻪ ﺑﻌﻀﯽ ﻣﺘﻀﻤّﻦ اﻇﻬﺎرﻧﻈﺮﻫﺎی ﮐﻠّﯽ و ﺑﻌﻀﯽ ﻣﺸﺘﻤﻞ ﺑﺮ ﺟﺮح و‬ ‫ﺗﻌﺪﯾﻞ و ﻧﻘﺪِ ﻗﻮاﻋﺪ و ﺿﻮاﺑﻂ ﺑﻮد‪ ،‬ﺑﺮﺣﺴﺐ ﻧﻈﻢ ﻣﻮﺟﻮد در ﻣﺘﻦ ﭘﯿﺸﻨﻬﺎدی‪،‬‬ ‫ﺗﻔﮑﯿﮏ ﺷﺪ و ﯾﮑﺠﺎ در ﻣﺠﻤﻮﻋﻪای ﻧﺴﺒﺘﺎً ﻣﻔﺼّﻞ در اﺧﺘﯿﺎر اﻋﻀﺎی ﺷﻮرای‬ ‫ﻓﺮﻫﻨﮕﺴﺘﺎن ﻗﺮار ﮔﺮﻓﺖ‪ .‬ﺷﻮرا ﺑﺎر دﯾﮕﺮ ﺑﺮرﺳﯽ دﺳﺘﻮر ﺧﻂّ ﻓﺎرﺳﯽ را در دﺳﺘﻮر‬ ‫ﮐﺎر ﺧﻮد ﻗﺮار داد و ﺑﺎ ﻣﻼﺣﻈﮥ ﻫﻤﮥ اﻇﻬﺎرﻧﻈﺮﻫﺎی رﺳﯿﺪه از ﺳﻮی ﺻﺎﺣﺐﻧﻈﺮان‬

‫∗‬

‫آﻗﺎی دﮐﺘﺮﺳﻠﯿﻢ ﻧﯿﺴﺎری ﻗﺒﻼً ﮐﺘﺎﺑﯽ ﺑﺎ ﻫﻤﯿﻦ ﻋﻨﻮان ﺑﻪ ﻃﺒﻊ رﺳﺎﻧﺪهاﻧﺪ ‪ :‬دﺳﺘﻮر ﺧﻂّ ﻓﺎرﺳﯽ‪ ،‬ﺗﻬﺮان‪،‬‬ ‫‪.1374‬‬

‫دﺳﺘﻮر ﺧﻂّ ﻓﺎرﺳﯽ‬

‫‪5‬‬

‫و ﻧﯿﺰ اﻋﻀﺎی ﭘﯿﻮﺳﺘﮥ ﻓﺮﻫﻨﮕﺴﺘﺎن‪ ،‬ﻃﯽ ده ﺟﻠﺴﻪ ﺑﻪ ﺑﺎزﻧﮕﺮی در ﻣﺘﻦِ ﭘﯿﺸﻨﻬﺎدیِ‬ ‫اوﻟﯿﻪ ﭘﺮداﺧﺖ و ﺳﺮاﻧﺠﺎم »دﺳﺘﻮر ﺧﻂّ ﻓﺎرﺳﯽ« را در ﺟﻠﺴﮥ دوﯾﺴﺖ و ﯾﺎزدﻫﻢ‬ ‫ﺧﻮد در ﺗﺎرﯾﺦ ‪ 80/4/30‬ﺗﺼﻮﯾﺐ ﮐﺮد و آن را ﺑﺮای ﺗﺄﯾﯿﺪ و ﺗﻨﻔﯿﺬ ﺑﻪ ﺣﻀﻮر‬ ‫رﯾﺎﺳﺖ ﻣﺤﺘﺮم ﺟﻤﻬﻮر و رﯾﺎﺳﺖ ﻋﺎﻟﯿﮥ ﻓﺮﻫﻨﮕﺴﺘﺎنِ زﺑﺎن و ادبِ ﻓﺎرﺳﯽِ ﺟﻤﻬﻮریِ‬ ‫اﺳﻼﻣﯽ اﯾﺮان ﺗﻘﺪﯾﻢ ﮐﺮد‪.‬‬ ‫در اﯾﻦ ﻣﻘﺪﻣﻪ‪ ،‬ﺗﻮﺟّﻪ ﺧﻮاﻧﻨﺪﮔﺎن را‪ ،‬ﭘﯿﺶ از آﻧﮑﻪ ﺑﻪ ﻗﻮاﻋﺪ ﺧﻂّ ﻓﺎرﺳﯽ ﻣﺬﮐﻮر‬ ‫در اﯾﻦ دﻓﺘﺮ ﻧﻈﺮ ﮐﻨﻨﺪ‪ ،‬ﺑﻪ ﭼﻨﺪ ﻧﮑﺘﻪ ﺟﻠﺐ ﻣﯽﮐﻨﺪ ‪:‬‬ ‫‪ .1‬اﯾﻦ ﻣﺠﻤﻮﻋﻪ‪ ،‬در وﻫﻠﮥ اوّل‪ ،‬ﻧﻪ ﺑﺮای ﻣﺘﺨﺼّﺼﺎنِ زﺑﺎن و ادﺑﯿﺎت ﻓﺎرﺳﯽ و‬ ‫زﺑﺎﻧﺸﻨﺎﺳﺎن ﺑﻠﮑﻪ ﺑﺮای ﻣﺨﺎﻃﺒﺎﻧﯽ ﻧﻮﺷﺘﻪ ﺷﺪه اﺳﺖ ﮐﻪ ﺑﺎ زﺑﺎن ﻓﺎرﺳﯽ در ﺣﺪّ‬ ‫ﻋﻤﻮمِ ﺑﺎﺳﻮادان و ﺗﺤﺼﯿﻞﮐﺮدﮔﺎنِ ﺟﺎﻣﻌﮥ ﻣﺎ آﺷﻨﺎﯾﯽ دارﻧﺪ‪ .‬ﺑﻪ ﻫﻤﯿﻦ ﺟﻬﺖ‪ ،‬در‬ ‫ﻧﮕﺎرش آن ﺳﻌﯽ ﺷﺪه اﺳﺖ ﺗﺎ از اﺳﺘﻌﻤﺎل اﺻﻄﻼﺣﺎت و ﺗﻌﺎرﯾﻔﯽ ﮐﻪ ﻓﻬﻢ آﻧﻬﺎ‬ ‫ﺗﻨﻬﺎ ﺑﺮای ﻣﺘﺨﺼّﺼﺎن ﻣﯿﺴّﺮ ﺑﺎﺷﺪ ﺧﻮدداری ﺷﻮد و ﺣﺘﯽاﻻﻣﮑﺎن از زﺑﺎﻧﯽ اﺳﺘﻔﺎده‬ ‫ﺷﻮد ﮐﻪ ﺑﺮای ﻋﺎﻣّﮥ ﺑﺎﺳﻮادان ﺑﻪ آﺳﺎﻧﯽ ﻗﺎﺑﻞ درک ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ﻫﻤﯿﻦ اﻣﺮ ﻣﻤﮑﻦ اﺳﺖ‬ ‫ﻧﺎﮔﺰﯾﺮ ﺳﺒﺐ ﺷﺪه ﺑﺎﺷﺪ ﮐﻪ ﮔﺎﻫﯽ از دﻗّﺖِ ﻣﻄﻠﺐ ﮐﺎﺳﺘﻪ ﺷﻮد و ﭼﻮن ﺳﻬﻮﻟﺖِ‬ ‫اﺳﺘﻔﺎده از ﻗﻮاﻋﺪ و ﭘﺮﻫﯿﺰ از ﺳﻨﮕﯿﻨﯽ و ﮔﺮانﺑﺎریِ ﻣﻄﺎﻟﺐ اﻫﻤﯿﺖ داﺷﺘﻪ اﺳﺖ‪ ،‬از‬ ‫وﺿﻊ ﻗﺎﻋﺪه ﺑﺮای ﺑﻌﻀﯽ از ﻣﻮارد اﺳﺘﺜﻨﺎ ﺧﻮدداری ﺷﻮد‪ ،‬ﻫﺮﭼﻨﺪ ﻣﻤﮑﻦ اﺳﺖ‬ ‫ﻣﺘﺨﺼّﺼﺎن ﺑﺘﻮاﻧﻨﺪ در ﺿﻤﻦِ ﻣﺒﺎﺣﺚِ ﻋﻠﻤﯽِ ﺧﻮد ﺑﺎ ﻣﻮﺷﮑﺎﻓﯽ ﺑﺮای آن اﺳﺘﺜﻨﺎﻫﺎ ﻧﯿﺰ‬ ‫ﻗﺎﻋﺪه ﯾﺎ ﻗﻮاﻋﺪی وﺿﻊ ﮐﻨﻨﺪ‪.‬‬ ‫‪ .2‬در دﻫﻪﻫﺎی اﺧﯿﺮ‪ ،‬ﺑﯿﺸﺘﺮﯾﻦ اﺧﺘﻼف ﻧﻈﺮ درﺑﺎب ﺷﯿﻮۀ اﻣﻼی ﮐﻠﻤﺎت ﻓﺎرﺳﯽ ﺑﺮ‬ ‫ﺳﺮ ﻣﻮﺿﻮعِ ﺟﺪاﻧﻮﯾﺴﯽ و ﯾﺎ ﭘﯿﻮﺳﺘﻪﻧﻮﯾﺴﯽِ ﮐﻠﻤﺎت ﻣﺮﮐّﺐ ﺑﻮده اﺳﺖ‪ .‬ﻓﺮﻫﻨﮕﺴﺘﺎن‪،‬‬ ‫ﭼﻨﺎن ﮐﻪ ﮔﻔﺘﻪ ﺷﺪ‪ ،‬در اﯾﻦ ﺑﺎب راه ﻣﯿﺎﻧﻪ را ﺑﺮﮔﺰﯾﺪه و ﮐﻮﺷﯿﺪه اﺳﺖ ﺗﺎ ﻓﻘﻂ‬ ‫ﻣﻮاردی را ﮐﻪ ﺟﺪاﻧﻮﺷﺘﻦ و ﯾﺎ ﭘﯿﻮﺳﺘﻪﻧﻮﺷﺘﻦِ آﻧﻬﺎ اﻟﺰاﻣﯽ اﺳﺖ‪ ،‬ﺗﺤﺖ ﻗﺎﻋﺪه و‬ ‫ﺿﺎﺑﻄﻪ درآورد ﺷﯿﻮۀ ﻧﮕﺎرشِ ﺑﺎﻗﯽ ﮐﻠﻤﺎتِ ﻣﺮﮐّﺐ را ﺑﻪ ذوق و ﺳﻠﯿﻘﮥ ﻧﻮﯾﺴﻨﺪﮔﺎن‬ ‫واﮔﺬار ﮐﻨﺪ‪.‬‬ ‫‪ .3‬ﻫﻤﮥ ﻣﺴﺎﺋﻞ و ﻣﺸﮑﻼتِ ﺧﻂّ ﻓﺎرﺳﯽ در اﯾﻦ دﻓﺘﺮ ﻣﻄﺮح ﻧﺸﺪه و آﯾﯿﻨﻤﻨﺪ ﮐﺮدن‬ ‫اﻣﻮری از ﻗﺒﯿﻞ ﻧﺸﺎﻧﻪﮔﺬاری ﯾﺎ ﺳﺠﺎوﻧﺪی و ﺷﯿﻮۀ ﺑﺮﮔﺮدانِ ﮐﻠﻤﺎت ﺧﺎرﺟﯽ ﺑﻪ‬

‫‪6‬‬

‫دﺳﺘﻮر ﺧﻂّ ﻓﺎرﺳﯽ‬

‫ﺧﻂّ ﻓﺎرﺳﯽ و ﯾﺎ ﮐﻠﻤﺎت ﻓﺎرﺳﯽ ﺑﻪ ﺧﻂّ ﺧﺎرﺟﯽ در اﯾﻦ ﻣﺠﻤﻮﻋﮥ ﻗﻮاﻋﺪ ﻣﻮرد‬ ‫ﻧﻈﺮ ﻧﺒﻮده اﺳﺖ‪.‬‬ ‫‪ .4‬ﺷﻌﺮ ﻓﺎرﺳﯽ ﻫﻤﻪﺟﺎ از ﻗﻮاﻋﺪ و ﺿﻮاﺑﻂ ﻋﻤﻮﻣﯽ دﺳﺘﻮر ﺧﻂّ ﻓﺎرﺳﯽ ﭘﯿﺮوی‬ ‫ﻧﻤﯽﮐﻨﺪ و‪ ،‬ﮔﻬﮕﺎه ﺑﻪ ﺿﺮورت‪ ،‬از ﻗﻮاﻋﺪ دﯾﮕﺮی ﭘﯿﺮوی ﻣﯽﮐﻨﺪ‪ .‬اﯾﻦ دﺳﺘﻮر ﺧﻂ‬ ‫ﻧﻪ ﺑﺮای ﺷﻌﺮ ﻓﺎرﺳﯽ‪ ،‬ﺑﻠﮑﻪ ﺑﺮای ﻧﺜﺮ ﻓﺎرﺳﯽ ﺗﺪوﯾﻦ و ﺗﻨﻈﯿﻢ ﺷﺪه اﺳﺖ‪ ،‬ﺑﻨﺎﺑﺮاﯾﻦ‬ ‫در آﯾﻨﺪه ﻣﯽﺗﻮان آن را ﺑﺎ ﺿﻤﯿﻤﻪای ﻣﺘﻨﺎﺳﺐ ﺑﺎ ﺷﻌﺮ ﻓﺎرﺳﯽ ﺗﮑﻤﯿﻞ ﮐﺮد‪.‬‬ ‫‪ .5‬ﺳﻠﯿﻘﻪﻫﺎی ﺧﺎصِ ﺧﻄّﺎﻃﺎن‪ ،‬ﮐﻪ از دﯾﺮﺑﺎز در ﻋﺮﺻﮥ ﻫﻨﺮ ﺧﻮﺷﻨﻮﯾﺴﯽ در‬ ‫ﻧﮕﺎرشِ ﺧﻂّ ﻓﺎرﺳﯽ ﻣﺮﺳﻮم و ﻣﻌﻤﻮل ﺑﻮده‪ ،‬از داﯾﺮۀ ﺑﺤﺚ و ﺑﺮرﺳﯽ ﺑﯿﺮون ﻧﻬﺎده‬ ‫ﺷﺪه اﺳﺖ‪.‬‬ ‫‪ .6‬در ﺑﯿﺎن ﻗﻮاﻋﺪ‪ ،‬ﭼﻨﺎنﮐﻪ در ﺗﺪوﯾﻦِ ﻣﺘﻮن ﻗﺎﻧﻮﻧﯽ ﻣﺮﺳﻮم و ﻣﺘﺪاول اﺳﺖ‪ ،‬از ذﮐﺮ‬ ‫ﻋﻠّﺖ ﺧﻮدداری ﺷﺪه‪ ،‬اﻣﺎ در ﺑﯿﺎن ﻣﻮارد اﺳﺘﺜﻨﺎ‪ ،‬ﺳﻌﯽ ﺷﺪه اﺳﺖ ﺗﺎ ﻋﻠّﺖِ اﺳﺘﺜﻨﺎ‬ ‫ﺑﯿﺎن ﺷﻮد‪.‬‬ ‫‪ .7‬ﺑﺮای روﺷﻦﺗﺮ ﺷﺪن ﻣﻔﺎد ﻗﻮاﻋﺪ‪ ،‬در ذﯾﻞِ ﻫﺮ ﻗﺎﻋﺪه ﺷﻮاﻫﺪی ذﮐﺮ ﺷﺪه اﺳﺖ‪.‬‬ ‫در ﻣﻮاردی ﮐﻪ ﺑﺮای ﻗﺎﻋﺪه اﺳﺘﺜﻨﺎﯾﯽ ﻣﻘﺮّر ﮔﺸﺘﻪ‪ ،‬ﻓﻬﺮﺳﺖ ﺑﺴﺘﮥ ﺗﻤﺎمِ ﻣﻮاردِ اﺳﺘﺜﻨﺎ‬ ‫ﺑﻪ دﺳﺖ داده ﺷﺪه و ﯾﺎ ﺧﻮدِ اﺳﺘﺜﻨﺎ ﺑﻪ ﺻﻮرت ﻗﺎﻋﺪه درآﻣﺪه اﺳﺖ‪.‬‬ ‫‪ .8‬ﻫﺮﺟﺎ ﻗﺎﻋﺪهای ذﮐﺮ ﺷﺪه اﺳﺖ‪ ،‬آن ﻗﺎﻋﺪه ﻣﻌﻤﻮﻻً ﺑﺎ اﻓﺰوده ﺷﺪنِ اﺟﺰاﯾﯽ ﻣﺎﻧﻨﺪ‬ ‫»ﯾﺎی ﻧﺴﺒﺖ« و ﯾﺎ »ﻫﺎی ﺑﯿﺎن ﺣﺮﮐﺖ« )ﻫﺎی ﻏﯿﺮﻣﻠﻔﻮظ( ﺑﻪ آﺧﺮ ﮐﻠﻤﻪ و‪ ،‬در ﻧﺘﯿﺠﻪ‬ ‫ﻃﻮﻻﻧﯽﺗﺮ ﺷﺪن اﻣﻼی ﮐﻠﻤﻪ‪ ،‬ﺗﻐﯿﯿﺮ ﻧﻤﯽﮐﻨﺪ‪ .‬ﻣﺜﻼً اﮔﺮ در ﻧﻮﺷﺘﻦِ »ﻫﻤﮑﺎر« ﺑﻪ ﺳﺒﺐ‬ ‫ﺗﮏﻫﺠﺎﯾﯽ ﺑﻮدنِ ﺟﺰء دومِ ﮐﻠﻤﻪ‪ ،‬ﺣﮑﻢ ﺑﻪ اﺗّﺼﺎل دو ﺟﺰء »ﻫﻢ« و »ﮐﺎر« داده ﺷﺪه‬ ‫اﺳﺖ‪ ،‬اﯾﻦ ﺣﮑﻢ ﺑﺎ اﻓﺰوده ﺷﺪن ِ»ی« در ﮐﻠﻤﮥ »ﻫﻤﮑﺎری« ﻧﯿﺰ اِﻋﻤﺎل ﻣﯽﺷﻮد‪.‬‬ ‫‪ .9‬ﺳﻌﯽ ﺷﺪه اﺳﺖ ﮐﻪ »دﺳﺘﻮر ﺧﻂّ ﻓﺎرﺳﯽ« ﺑﺎ ﺟﺪوﻟﻬﺎی ﻣﺘﻌﺪّد و ﻣﻔﺼّﻠﯽ ﻫﻤﺮاه‬ ‫ﮔﺮدد ﺗﺎ دﺳﺘﯿﺎﺑﯽِ اﺳﺘﻔﺎدهﮐﻨﻨﺪﮔﺎن ﺑﻪ ﻫﻤﮥ ﻣﻮارد آﺳﺎنﺗﺮ و ﺳﺮﯾﻊﺗﺮ ﺷﻮد‪.‬‬

‫دﺳﺘﻮر ﺧﻂّ ﻓﺎرﺳﯽ‬

‫‪7‬‬

‫ﻓﺮﻫﻨﮕﺴﺘﺎن از ﻫﻤﮥ ﮐﺴﺎﻧﯽ ﮐﻪ ﺑﺎ ﻣﻼﺣﻈﮥ ﻣﺘﻦ ﭘﯿﺸﻨﻬﺎدیِ اوّﻟﯿﻪ درﺑﺎرۀ آن اﻇﻬﺎرﻧﻈﺮ‬ ‫ﮐﺮدهاﻧﺪ ﺗﺸﮑﺮ ﻣﯽﮐﻨﺪ و ﺑﻪوﯾﮋه از ﻣﻘﺎم ﻣﻌﻈّﻢ رﻫﺒﺮی‪ ،‬ﺣﻀﺮت آﯾﺖاﷲ ﺧﺎﻣﻨﻪای‪،‬‬ ‫ﮐﻪ ﻧﮑﺘﻪﻫﺎﯾﯽ درﺑﺎب دﺳﺘﻮر ﺧﻂّ ﻓﺎرﺳﯽ ﻣﺘﺬﮐّﺮ ﺷﺪهاﻧﺪ ﺳﭙﺎﺳﮕﺰار اﺳﺖ‪.‬‬ ‫ﻫﻤﭽﻨﯿﻦ از ﮔﺮوﻫﯽ از اﺳﺘﺎدانِ داﻧﺸﮕﺎﻫﻬﺎی اﺻﻔﻬﺎن و داﻧﺸﮕﺎه آزاد اﺳﻼﻣﯽ‬ ‫ﺗﻬﺮان‪ ،‬رﺷﺖ‪ ،‬ﺧﻤﯿﻨﯽﺷﻬﺮ و دﻫﺎﻗﺎن ﮐﻪ ﻧﻈﺮ ﺧﻮد را ﺑﺪون ذﮐﺮِ ﻧﺎم ارﺳﺎل ﮐﺮدهاﻧﺪ‬ ‫و ﻧﯿﺰ از آﻗﺎﯾﺎن و ﺧﺎﻧﻤﻬﺎ دﮐﺘﺮ ﻣﺤﻤّﺪﻣﻬﺪی رﮐﻨﯽ و دﮐﺘﺮ ﻣﻬﺪی ﻣﺸﮑﻮۀاﻟﺪّﯾﻨﯽ )از‬ ‫داﻧﺸﮕﺎه ﻓﺮدوﺳﯽ ﻣﺸﻬﺪ(‪ ،‬دﮐﺘﺮ ﻏﻼﻣﺤﺴﯿﻦ ﻏﻼﻣﺤﺴﯿﻦزاده )از داﻧﺸﮕﺎه ﺗﺮﺑﯿﺖ‬ ‫ﻣﺪرّس(‪ ،‬دﮐﺘﺮ ﮐﺘﺎﯾﻮن ﻣﺰداﭘﻮر و دﮐﺘﺮ اﯾﺮان ﮐﻠﺒﺎﺳﯽ )از ﭘﮋوﻫﺸﮕﺎه ﻋﻠﻮم اﻧﺴﺎﻧﯽ و‬ ‫ﻣﻄﺎﻟﻌﺎت ﻓﺮﻫﻨﮕﯽ(‪ ،‬دﮐﺘﺮ ﻋﻠﯽاﮐﺒﺮ ﺗﺮاﺑﯽ )از داﻧﺸﮕﺎه ﺻﻨﻌﺘﯽ ﺳﻬﻨﺪ ﺗﺒﺮﯾﺰ(‪ ،‬دﮐﺘﺮ‬ ‫ﺑﻬﺮوز ﺛﺮوﺗﯿﺎن و دﮐﺘﺮ ﻣﺼﻄﻔﯽ ذاﮐﺮی‪ ،‬دﮐﺘﺮ رﺣﻤﺎن ﻣﺸﺘﺎقﻣﻬﺮ )از داﻧﺸﮕﺎه‬ ‫ﺗﺮﺑﯿﺖ ﻣﻌﻠّﻢ ﺗﺒﺮﯾﺰ(‪ ،‬دﮐﺘﺮ ﻣﺮﺗﻀﯽ ﮐﺎﺧﯽ )از اﻧﺘﺸﺎرات اﻣﯿﺮﮐﺒﯿﺮ(‪ ،‬ﻣﻬﻨﺪس اﺣﻤﺪ‬ ‫ﻣﻨﺼﻮری )از اﻧﺘﺸﺎرات ﻓﺮﻫﻨﮕﺎن(‪ ،‬ﺳﺮﺗﯿﭗ ﻏﻼﻣﺮﺿﺎ زﻧﺪﯾﺎن )از دﻓﺘﺮ واژهﮔﺰﯾﻨﯽ‬ ‫ﻧﯿﺮوﻫﺎی ﻣﺴﻠﺢ(‪ ،‬ﻣﺤﻤّﺪرﺿﺎ زرﺳﻨﺞ )از آﻣﻮزش و ﭘﺮورش اﺳﺘﺎن ﻓﺎرس(‪ ،‬ﻋﻠﯽ‬ ‫ﺷﺮﯾﻔﯽ )از دﻓﺘﺮ ﻣﺠﻼت و ﻧﺸﺮ ﺷﺎﻫﺪ(‪ ،‬ﻋﻠﯽ ﻣﺼﺮﯾﺎن و ﻣﺤﻤّﺪرﺿﺎ ﻃﺎﻫﺮزاده و‬ ‫ﺟﺎوﯾﺪ ﺟﻬﺎﻧﺸﺎﻫﯽ و ﻧﺎﺻﺮ داور و ﻋﺒﺎس ﻣﻌﺎرﻓﯽ و ﺑﺘﻮل ﮐﺮﺑﺎﺳﯽ و از اﺳﺘﺎدان‬ ‫دﮐﺘﺮ ﺟﻼل ﻣﺘﯿﻨﯽ )ﻣﻘﯿﻢ اﯾﺎﻻت ﻣﺘﺤﺪۀ اﻣﺮﯾﮑﺎ(‪ ،‬دﮐﺘﺮ ﮐﺎﻇﻢ اﺑﻬﺮی )ﻣﻘﯿﻢ اﺳﺘﺮاﻟﯿﺎ(‬ ‫و ﺳﯿّﺪ ﻣﺼﻄﻔﯽ ﻫﺎﺷﻤﯿﺎن )ﻣﻘﯿﻢ ﺑﻠﮋﯾﮏ( ﮐﻪ ﺑﺎ ارﺳﺎل ﻧﻘﺪ و ﻧﻈﺮ ﺧﻮد در ﺗﺪوﯾﻦ‬ ‫اﯾﻦ ﻣﺠﻤﻮﻋﻪ ﺳﻬﯿﻢ ﺑﻮدهاﻧﺪ ﺗﺸﮑﺮ ﻣﯽﮐﻨﺪ‪.‬‬ ‫ﻓﺮﻫﻨﮕﺴﺘﺎن در ﺗﺪوﯾﻦ اﯾﻦ ﻣﺠﻤﻮﻋﻪ واﻣﺪار ﻫﻤﮥ ﮐﺴﺎﻧﯽ اﺳﺖ ﮐﻪ در دﻫﻪﻫﺎی‬ ‫ﮔﺬﺷﺘﻪ و ﺳﺎﻟﻬﺎی اﺧﯿﺮ در اﯾﻦ ﺑﺎب ﺗﻼش ﮐﺮدهاﻧﺪ و ﻣﺨﺼﻮﺻﺎً از اﺳﺘﺎدان اﺣﻤﺪ‬ ‫ﺳﻤﯿﻌﯽ و اﺑﻮاﻟﺤﺴﻦ ﻧﺠﻔﯽ‪ ،‬اﻋﻀﺎی ﭘﯿﻮﺳﺘﮥ ﻓﺮﻫﻨﮕﺴﺘﺎن‪ ،‬ﮐﻪ در ﺗﺄﻟﯿﻒ اﯾﻦ دﻓﺘﺮ‬ ‫ﺳﻬﻤﯽ ﻋﻤﺪه ﺑﺮﻋﻬﺪه داﺷﺘﻪاﻧﺪ ﺗﺸﮑﺮ ﻣﯽﮐﻨﺪ‪ .‬از آﻗﺎی دﮐﺘﺮ ﺣﺴﯿﻦ داودی و ﺧﺎﻧﻢ‬ ‫زﻫﺮا زﻧﺪیﻣﻘﺪّم ﻧﯿﺰ ﮐﻪ در ﺗﮑﻤﯿﻞ و ﺗﻨﻈﯿﻢ اﯾﻦ ﻣﺠﻤﻮﻋﻪ ﺗﻼش ﮐﺮدهاﻧﺪ ﺳﭙﺎﺳﮕﺰار‬

‫دﺳﺘﻮر ﺧﻂّ ﻓﺎرﺳﯽ‬

‫‪8‬‬

‫اﺳﺖ و ﯾﺎدِ اﺳﺘﺎدانِ درﮔﺬﺷﺘﻪ ﻣﺮﺣﻮم دﮐﺘﺮ ﻣﺼﻄﻔﯽ ﻣﻘﺮّﺑﯽ و ﻣﺮﺣﻮم دﮐﺘﺮ ﺟﻌﻔﺮ‬ ‫∗‬

‫ﺷﻌﺎر را ﮔﺮاﻣﯽ ﻣﯽدارد‪.‬‬ ‫اﻣﯿﺪ اﺳﺖ اﻧﺘﺸﺎر »دﺳﺘﻮر ﺧﻂّ ﻓﺎرﺳﯽ« اﻧﺘﻈﺎر ﻫﻤﮥ ﮐﺴﺎﻧﯽ را ﮐﻪ ﺧﻮاﻫﺎن‬ ‫آﯾﯿﻨﻤﻨﺪی و اﻧﻀﺒﺎطِ ﺑﯿﺸﺘﺮِ ﺧﻂّ ﻓﺎرﺳﯽاﻧﺪ ﺑﺮآورد و ﮔﺎﻣﯽ در راه اﺳﺘﻮاریِ‬ ‫ﭘﺎﯾﻪﻫﺎی زﺑﺎن و ﺧﻂّ ﻓﺎرﺳﯽ ﻣﺤﺴﻮب ﺷﻮد‪.‬‬

‫ﻏﻼﻣﻌﻠﯽ ﺣﺪّادﻋﺎدل‬ ‫رﺋﯿﺲ ﻓﺮﻫﻨﮕﺴﺘﺎن زﺑﺎن و ادب ﻓﺎرﺳﯽ‬

‫∗‬

‫از آﻗﺎﯾﺎن دﮐﺘﺮ ﺣﺴﯿﻦ واﺛﻖ )از وزارت ﺑﻬﺪاﺷﺖ‪ ،‬درﻣﺎن و آﻣﻮزش ﭘﺰﺷﮑﯽ(‪ ،‬ﺣﺴﯿﻦ ﻣﻮﺛّﻖ )از داﻧﺸﮕﺎه‬ ‫ﺻﻨﻌﺘﯽ اﺻﻔﻬﺎن(‪ ،‬ﻣﻮﺳﯽ ﺻﺪﯾﻘﯽ )از وزارت ارﺷﺎد(‪ ،‬ﻣﻬﺪی ﻣﯿﺮﺟﺎﺑﺮی‪ ،‬ﺻﺎﻟﺢ آزادهدل و م‪ .‬ی‪ .‬ﻗﻄﺒﯽ ﮐﻪ‬ ‫ﺑﺎ اﻇﻬﺎر ﻧﻈﺮِ ﮐﻠّﯽ در ﺑﺎب ﺧﻂّ ﻓﺎرﺳﯽ ﻓﺮﻫﻨﮕﺴﺘﺎن را ﯾﺎری ﮐﺮدهاﻧﺪ ﺳﭙﺎﺳﮕﺰاری ﻣﯽﺷﻮد‪.‬‬

‫‪ 2‬دﺳﺘﻮر ﺧﻂّ ﻓﺎرﺳﯽ‬

‫ﻗﻮاﻋﺪ ﮐﻠّﯽ‬ ‫‪ .1‬ﺣﻔﻆ ﭼﻬﺮۀ ﺧﻂّ ﻓﺎرﺳﯽ‬

‫از آﻧﺠﺎ ﮐﻪ ﺧﻂ در ﺗﺄﻣﯿﻦ و ﺣﻔﻆِ ﭘﯿﻮﺳﺘﮕﯽِ ﻓﺮﻫﻨﮕﯽ ﻧﻘﺶ اﺳﺎﺳﯽ دارد‪،‬‬ ‫ﻧﺒﺎﯾﺪ ﺷﯿﻮهای ﺑﺮﮔﺰﯾﺪ ﮐﻪ ﭼﻬﺮۀ ﺧﻂّ ﻓﺎرﺳﯽ ﺑﻪ ﺻﻮرﺗﯽ ﺗﻐﯿﯿﺮ ﮐﻨﺪ ﮐﻪ‬ ‫ﻣﺸﺎﺑﻬﺖ ﺧﻮد را ﺑﺎ آﻧﭽﻪ در ذﺧﺎﯾﺮِ ﻓﺮﻫﻨﮕﯽِ زﺑﺎن ﻓﺎرﺳﯽ ﺑﻪ ﺟﺎ ﻣﺎﻧﺪه اﺳﺖ‬ ‫ﺑﻪ ﮐﻠّﯽ از دﺳﺖ ﺑﺪﻫﺪ و در ﻧﺘﯿﺠﻪ ﻣﺘﻮن ﮐﻬﻦ ﺑﺮای ﻧﺴﻞ ﮐﻨﻮﻧﯽ ﻧﺎﻣﺄﻧﻮس‬ ‫ﮔﺮدد و ﻧﺴﻠﻬﺎی ﺑﻌﺪ در اﺳﺘﻔﺎده از ﻣﺘﻮن ﺧﻄّﯽ و ﭼﺎﭘﯽِ ﻗﺪﯾﻢ دﭼﺎر ﻣﺸﮑﻞ‬ ‫ﺟﺪّی ﺷﻮﻧﺪ و ﺑﻪ آﻣﻮزش ﺟﺪاﮔﺎﻧﻪ ﻣﺤﺘﺎج ﺑﺎﺷﻨﺪ‪.‬‬ ‫‪ .2‬ﺣﻔﻆ اﺳﺘﻘﻼل ﺧﻂ‬

‫ﺧﻂّ ﻓﺎرﺳﯽ ﻧﺒﺎﯾﺪ ﺗﺎﺑﻊ ﺧﻄﻮط دﯾﮕﺮ ﺑﺎﺷﺪ و ﻟﺰوﻣﺎً و ﻫﻤﻮاره از ﺧﻂّ ﻋﺮﺑﯽ‬ ‫ﺗﺒﻌﯿﺖ ﮐﻨﺪ‪ .‬اﻟﺒﺘﻪ در ﻧﻘﻞ آﯾﺎت و ﻋﺒﺎراتِ ﻗﺮآن ﮐﺮﯾﻢ‪ ،‬رﺳﻢاﻟﺨﻂّ ﻗﺮآﻧﯽ‬ ‫رﻋﺎﯾﺖ ﺧﻮاﻫﺪ ﺷﺪ‪.‬‬ ‫‪ .3‬ﺗﻄﺎﺑﻖ ﻣﮑﺘﻮب و ﻣﻠﻔﻮظ‬

‫ﮐﻮﺷﺶ ﻣﯽﺷﻮد ﮐﻪ ﻣﮑﺘﻮب‪ ،‬ﺗﺎ آﻧﺠﺎ ﮐﻪ ﺧﺼﻮﺻﯿﺎتِ ﺧﻂّ ﻓﺎرﺳﯽ راه دﻫﺪ‪،‬‬ ‫ﺑﺎ ﻣﻠﻔﻮظ ﻣﻄﺎﺑﻘﺖ داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬

‫دﺳﺘﻮر ﺧﻂّ ﻓﺎرﺳﯽ‬

‫‪3‬‬

‫‪ .4‬ﻓﺮاﮔﯿﺮ ﺑﻮدن ﻗﺎﻋﺪه‬ ‫ﮐﻮﺷﺶ ﻣﯽﺷﻮد ﮐﻪ ﻗﻮاﻋﺪ اﻣﻼ ﺑﻪ ﮔﻮﻧﻪای ﺗﺪوﯾﻦ ﺷﻮد ﮐﻪ اﺳﺘﺜﻨﺎ در آن راه ﻧﯿﺎﺑﺪ‪،‬‬ ‫ﻣﮕﺮ آﻧﮑﻪ اﺳﺘﺜﻨﺎ ﺧﻮد ﻗﺎﻧﻮﻧﻤﻨﺪ ﺑﺎﺷﺪ و ﯾﺎ اﺳﺘﺜﻨﺎﻫﺎ ﻓﻬﺮﺳﺖ ﻣﺤﺪود ﺗﺸﮑﯿﻞ دﻫﺪ‪.‬‬ ‫‪ .5‬ﺳﻬﻮﻟﺖ ﻧﻮﺷﺘﻦ و ﺧﻮاﻧﺪن‬ ‫ﻗﺎﻋﺪه ﺑﺎﯾﺪ ﺑﻪﮔﻮﻧﻪای ﺗﻨﻈﯿﻢ ﺷﻮد ﮐﻪ ﭘﯿﺮوی از آن ﮐﺎرِ ﻧﻮﺷﺘﻦ و ﺧﻮاﻧﺪن را آﺳﺎنﺗﺮ‬ ‫ﺳﺎزد‪ ،‬ﯾﻌﻨﯽ ﺗﺎ آﻧﺠﺎ ﮐﻪ ﻣﻤﮑﻦ اﺳﺖ‪ ،‬رﻋﺎﯾﺖِ ﻗﻮاﻋﺪ واﺑﺴﺘﻪ ﺑﻪ ﻣﻌﻨﺎ و ﻗﺮﯾﻨﻪ ﻧﺒﺎﺷﺪ‪.‬‬ ‫‪ .6‬ﺳﻬﻮﻟﺖ آﻣﻮزش ﻗﻮاﻋﺪ‬

‫ﻗﻮاﻋﺪ ﺑﺎﯾﺪ ﺑﻪ ﺻﻮرﺗﯽ ﺗﻨﻈﯿﻢ ﺷﻮد ﮐﻪ آﻣﻮﺧﺘﻦ و ﺑﻪ ﮐﺎر ﺑﺮدن آﻧﻬﺎ ﺗﺎ ﺣﺪّ‬ ‫اﻣﮑﺎن ﺑﺮای ﻋﺎﻣّﮥ ﺑﺎﺳﻮادان آﺳﺎن ﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬ ‫‪ .7‬ﻓﺎﺻﻠﻪﮔﺬاری و ﻣﺮزﺑﻨﺪی ﮐﻠﻤﺎت ﺑﺮای ﺣﻔﻆ اﺳﺘﻘﻼل ﮐﻠﻤﻪ و‬ ‫درﺳﺖﺧﻮاﻧﯽ‬

‫ﻓﺎﺻﻠﻪﮔﺬاری ﻣﯿﺎن ﮐﻠﻤﺎت‪ ،‬ﺧﻮاه ﺑﺴﯿﻂ و ﺧﻮاه ﻣﺮﮐّﺐ‪ ،1‬اﻣﺮی ﺿﺮوری‬ ‫اﺳﺖ ﮐﻪ اﮔﺮ رﻋﺎﯾﺖ ﻧﺸﻮد ﻃﺒﻌﺎً ﺳﺒﺐ ﺑﺪﺧﻮاﻧﯽ و اﺑﻬﺎم ﻣﻌﻨﺎﯾﯽ ﻣﯽﺷﻮد‪ .‬در‬ ‫ﻧﻮﺷﺘﻪﻫﺎی ﻓﺎرﺳﯽ دو ﻧﻮع ﻓﺎﺻﻠﻪ وﺟﻮد دارد ‪ :‬ﯾﮑﯽ ﻓﺎﺻﻠﮥ »ﺑﺮونﮐﻠﻤﻪ«‬ ‫ﯾﻌﻨﯽ ﻓﺎﺻﻠﻪﮔﺬاری ﻣﯿﺎن ﮐﻠﻤﻪﻫﺎی ﯾﮏ ﺟﻤﻠﻪ ﯾﺎ ﻋﺒﺎرت‪ ،‬ﻣﺎﻧﻨﺪ »ﯾﮑﯽ از‬ ‫ﺻﺎﺣﺒﺪﻻن ﺳﺮ ﺑﻪ ﺟﯿﺐ ﻣﺮاﻗﺒﺖ ﻓﺮو ﺑﺮده ﺑﻮد« )اﯾﻦ ﻓﺎﺻﻠﻪ در ﻣﺎﺷﯿﻦ ﺗﺤﺮﯾﺮ‬ ‫و راﯾﺎﻧﻪ »ﻓﺎﺻﻠﮥ ﯾﮏﺣﺮﻓﯽ« ﺧﻮاﻧﺪه ﻣﯽﺷﻮد( و دﯾﮕﺮی ﻓﺎﺻﻠﮥ »درونﮐﻠﻤﻪ«‬ ‫ﮐﻪ ﻣﻌﻤﻮﻻً ﻣﯿﺎن اﺟﺰای ﺗﺮﮐﯿﺐ و اﻏﻠﺐ در ﺣﺮوفِ ﻣﻨﻔﺼﻞ ﻣﯽﮔﺬارﻧﺪ ‪:‬‬ ‫ورود‪ ،‬آزادﻣﺮد‪ ،‬ﺧﺮدورزی‪ ،‬ﭘﺮدرآﻣﺪ )اﯾﻦ ﻓﺎﺻﻠﻪ در ﺗﺪاول ﻧﯿﻢ ﻓﺎﺻﻠﻪ‬ ‫ﺧﻮاﻧﺪه ﻣﯽﺷﻮد(‪ .‬رﻋﺎﯾﺖ اﯾﻦ ﻧﯿﻢﻓﺎﺻﻠﻪ ﺑﻪوﯾﮋه در دﺳﺖﻧﻮﺷﺘﻪﻫﺎ دﺷﻮار‬ ‫اﺳﺖ و از اﯾﻦرو اﺧﺘﯿﺎری اﺳﺖ و ﻣﯽﺗﻮان اﺑﻬﺎم ﺗﻠّﻔﻈﯽ را در ﺗﺮﮐﯿﺒﻬﺎﯾﯽ‬ ‫ﻣﺎﻧﻨﺪ ﺧﺮدورزی ﺑﺎ ﺣﺮﮐﺖﮔﺬاری ﺑﺮﻃﺮف ﮐﺮد‪.‬‬

‫‪ .1‬ﻣﺮﮐّﺐ ﯾﺎ ﺗﺮﮐﯿﺐ ﺑﻪ ﻣﻌﻨﺎی اﻋﻢ‪ ‬ﮐﻠﻤﻪ ﮔﺮﻓﺘﻪ ﺷﺪه اﺳﺖ و ﺷﺎﻣﻞ ﮐﻠﻤﻪﻫﺎﯾﯽ ﻣﺎﻧﻨﺪ ﮐﺘﺎﺑﺨﺎﻧﻪ‪ ،‬داروﺧﺎﻧﻪ‪،‬‬ ‫ﮔﻼب‪ ،‬داﻧﺸﺠﻮ‪ ،‬داﻧﺶﭘﺮور‪ ،‬ﺧﺮدورزی‪ ،‬ﺗﻮرّمزا‪ ،‬ﻏﺬاﺧﻮری‪ ،‬ﻫﻤﺪﻟﯽ‪ ،‬ارﺟﻤﻨﺪ‪ ،‬ﺑﺮرﺳﯽ‪ ،‬ﺑﺎزﮔﻮﯾﯽ‪ ،‬ﮐﺘﺎﺑﭽﻪ‪،‬‬

‫دﻓﺘﺮﭼﻪ ﻣﯽﺷﻮد‪.‬‬

‫‪4‬‬

‫دﺳﺘﻮر ﺧﻂّ ﻓﺎرﺳﯽ‬

‫وﯾﮋﮔﯿﻬﺎی ﺧﻂّ ﻓﺎرﺳﯽ‬ ‫ﺧﻂّ ﻓﺎرﺳﯽ دارای وﯾﮋﮔﯿﻬﺎﯾﯽ اﺳﺖ‪ .‬اﯾﻦ وﯾﮋﮔﯿﻬﺎ و ﻣﺜﺎﻟﻬﺎی ﻫﺮ ﯾﮏ در زﯾﺮ‬ ‫ﻣﺸﺨّﺺ ﺷﺪه اﺳﺖ‪:‬‬ ‫اﻟﻒ( ﺑﺮای ﺑﻌﻀﯽ از ﺻﺪاﻫﺎ ﺑﯿﺶ از ﯾﮏ ﻋﻼﻣﺖ وﺟﻮد دارد‪:‬‬

‫‪1‬‬

‫ت )در ﺗﺎر‪ ،‬ﭼﺘﺮ‪ ،‬دﺳﺖ‪ ،‬ﺳﻮت(‪ ،‬ط )در ﻃﺎﻫﺮ‪ ،‬ﺧﻄﺮ‪ ،‬ﺿﺒﻂ‪ ،‬ﺷﺮط(؛‬ ‫ز )در زن‪ ،‬ﺑﺰم‪ ،‬ﺗﯿﺰ‪ ،‬ﺑﺎز(‪ ،‬ذ )در ذرت‪ ،‬ﻏﺬا‪ ،‬ﮐﺎﻏﺬ‪ ،‬ﻧﻔﻮذ(‪ ،‬ض )در ﺿﺮب‪،‬‬ ‫ﺣﻀﺮت‪ ،‬ﺗﺒﻌﯿﺾ‪ ،‬ﻓﺮض(‪ ،‬ظ )در ﻇﺎﻫﺮ‪ ،‬ﻧﻈﺮ‪ ،‬ﺣﻔﻆ‪ ،‬ﺣﻔﺎظ(؛‬ ‫ث )در ﺛﺒﺖ‪ ،‬ﻣﺜﻞ‪ ،‬ﻋﺒﺚ‪ ،‬ﺣﺎدث(‪ ،‬س )در ﺳﺒﺪ‪ ،‬ﭘﺴﺮ‪ ،‬ﻧﻔﺲ‪ ،‬ﺧﺮوس(‪ ،‬ص‬ ‫)در ﺻﺒﺮ‪ ،‬ﻧﺼﺮ‪ ،‬ﺗﻔﺤّﺺ‪ ،‬ﺣﺮص(؛‬ ‫غ )در ﻏﺎﻟﺐ‪ ،‬ﻣﻐﺰ‪ ،‬ﺗﯿﻎ‪ ،‬ﺑﺎغ(‪ ،‬ق )در ﻗﺎﻟﺐ‪ ،‬ﻓﻘﯿﺮ‪ ،‬ﺣﻠﻖ‪ ،‬ﺑﺮق(؛‬ ‫ﻫﻤﺰه ) در اﺳﻢ‪ ،‬اﺳﺐ‪ ،‬آرد‪ ،‬ﻣ‪Ĥ‬ﺧﺬ‪ ،‬ﻗﺮآن‪ ،‬رأس‪ ،‬ﯾﺄس‪ ،‬رؤﯾﺎ‪ ،‬ﻟﺆم‪ ،‬رﺋﯿﺲ‪،‬‬ ‫ﻟﺌﯿﻢ‪ ،‬ﻣﺘﻸﻟﺊ‪ ،‬ﺟﺰء(‪ ،‬ع ) در ﻋﻠﻢ‪ ،‬رﻋﺪ‪ ،‬وﺿﻊ(؛‬ ‫ح )در ﺣﺎﮐﻢ‪ ،‬ﺳﺤﺮ‪ ،‬ﺷﺒﺢ‪ ،‬روح(‪ ،‬ﻫـ )در ﻫﺎﺷﻢ‪ ،‬ﺷﻬﺮ‪ ،‬ﻓﻘﯿﻪ‪ ،‬داﻧﺸﮕﺎه(‬

‫‪ .1‬آﻧﭽﻪ درﺑﺎرۀ ﺗﻠﻔّﻆِ ﺣﺮوف در اﯾﻨﺠﺎ آﻣﺪه ﻣﻄﺎﺑﻖ ﺑﺎ زﺑﺎنِ ﻣﻌﯿﺎرِ راﯾﺞ در ﺗﻬﺮان اﺳﺖ‪ .‬در ﻧﻮاﺣﯽِ ﻣﺨﺘﻠﻒِ‬ ‫اﯾﺮان ﻣﯿﺎن ﺗﻠﻔّﻆِ ﺑﻌﻀﯽ از ﺣﺮوف ﻓﺮق ﻣﯽﮔﺬارﻧﺪ ﮐﻪ در اﯾﻨﺠﺎ ﻧﯿﺎزی ﺑﻪ ذﮐﺮ آن ﻧﯿﺴﺖ‪.‬‬

‫دﺳﺘﻮر ﺧﻂّ ﻓﺎرﺳﯽ‬

‫‪5‬‬

‫ــِ )در اﺳﻢ و ﻧﺎﻣﻪ(‬ ‫ــَ )در اﺳﺐ و ﻧﻪ(‬ ‫ــُ )در ﺑُﻠﻨﺪ و رُوز(‬ ‫ب( ﺑﻌﻀﯽ ﺣﺮوف ﻧﻤﺎﯾﻨﺪۀ ﺑﯿﺶ از ﯾﮏ ﺻﺪا ﻫﺴﺘﻨﺪ‪:‬‬ ‫و‬

‫ﻣﺜﻞ‬

‫دو )ﻋﺪد(‪ ،‬ﭼﻮ‬ ‫ﻣﻮر‪ ،‬روز‪ ،‬ﻟﯿﻤﻮ‪ ،‬دارو‬ ‫وام‪ ،‬ﺟﻮاب‪ ،‬روان‪ ،‬ﻧﺎو‪ ،‬ﻟﻐﻮ‬ ‫ﺟﻮﺷﻦ‪ ،‬روﺷﻦ‪ ،‬ﻧﻮ‪ ،‬رﻫﺮو‬ ‫ﺧﻮاﻫﺮ‪ ،‬ﺧﻮﯾﺶ‬

‫ی‬

‫ﻣﺜﻞ‬

‫ﻫـ‬

‫ﻣﺜﻞ‬

‫ﯾﺎر‪ ،‬ﭘﯿﺪا‪ ،‬ﻧﺎی‬ ‫ﻣﯿﺰ‪ ،‬رﯾﺰ‪ ،‬ﭘﺮی‬ ‫ﻣﻮﺳﯽ‪ ،‬ﺣﺘّﯽ‪ ،‬ﻋﻠﯽرﻏﻢ‬ ‫ﻫﻮا‪ ،‬ﻣﻬﺮ‪ ،‬ﻣﺸﺎﺑﻪ‪ ،‬داﻧﺸﮕﺎه‬ ‫ﻧﺎﻣﻪ‪ ،‬درّه‬

‫ج( »و«‪ ،‬اﮔﺮ ﭘﺲ از »خ« ﻗﺮار ﮔﯿﺮد‪ ،‬ﮔﺎﻫﯽ ﺧﻮاﻧﺪه ﻧﻤﯽﺷﻮد‪ ،‬ﭼﻨﺎنﮐﻪ در‬ ‫واژهﻫﺎی زﯾﺮ‪:‬‬ ‫ﺧﻮان‪ ،‬ﺧﻮﯾﺶ‪ ،‬ﺧﻮاﻫﺮ‬

‫اﯾﻦ »و« ﮐﻪ آن را »واو ﻣﻌﺪوﻟﻪ« ﻣﯽﮔﻮﯾﻨﺪ‪ ،‬در ﻗﺪﯾﻢ ﺗﻠﻔّﻆ ﺧﺎﺻﯽ داﺷﺘﻪ‬ ‫اﺳﺖ ﮐﻪ اﻣﺮوزه دﯾﮕﺮ ﻣﺘﺪاول ﻧﯿﺴﺖ‪.‬‬ ‫د( ﻣﺼﻮِّﺗﻬﺎی ــَ ‪ ،‬ــِ ‪ ،‬ــُ ﻣﻌﻤﻮﻻً در ﺧﻂ ﻣﻨﻌﮑﺲ ﻧﻤﯽﺷﻮد و ﺑﻪ ﻫﻤﯿﻦ‬ ‫ﺳﺒﺐ‪ ،‬ﺑﺴﯿﺎری از ﮐﻠﻤﺎت ﺑﺎ اﻣﻼی ﻣﺸﺎﺑﻪ‪ ،‬ﺗﻠﻔّﻆ و ﻣﻌﻨﺎی ﻣﺘﻔﺎوت دارﻧﺪ‪:‬‬ ‫ﺑﺮد‪ :‬ﺑَﺮَد‪ ،‬ﺑُﺮْد‪ ،‬ﺑَﺮْد‪ ،‬ﺑُﺮَد‬

‫‪6‬‬

‫دﺳﺘﻮر ﺧﻂّ ﻓﺎرﺳﯽ‬

‫در ﺑﯿﺸﺘﺮ ﻣﻮارد‪ ،‬از ﺳﯿﺎقِ ﻋﺒﺎرت ﯾﺎ ﻣﻌﻨﺎیِ ﺟﻤﻠﻪ ﺑﺎﯾﺪ ﺗﻠﻔّﻆِ ﻣﻮرد ﻧﻈﺮ را‬ ‫ﺣﺪس زد‪:‬‬ ‫ﺑﺮد )ﺑُﺮدِ( اﯾﻦ ﺗﻔﻨﮓ ‪ 1000‬ﻣﺘﺮ اﺳﺖ‪.‬‬ ‫اﯾﻦ ﮐﺎرد ﺧﻮب ﻧﻤﯽﺑﺮد )ﺑُﺮَد(‪.‬‬ ‫در ﻓﺼﻞ رﺑﯿﻊ‪ ...‬ﮐﻪ ﺻﻮﻟﺖِ ﺑﺮد )ﺑَﺮْد( آرﻣﯿﺪه ﺑﻮد و اوان دوﻟﺖِ وَرْد رﺳﯿﺪه‬ ‫)ﺳﻌﺪی(‬ ‫در ﺑﻌﻀﯽ ﻣﻮارد‪ ،‬ﺑﻪ ﮐﺎر ﻧﮕﺮﻓﺘﻦ ﻧﺸﺎﻧﮥ اﯾﻦ ﻣﺼﻮّﺗﻬﺎ در ﺧﻂ ﺑﺎﻋﺚ اﺑﻬﺎم ﯾﺎ‬ ‫اﺷﺘﺒﺎه ﻣﯽﺷﻮد‪ ،‬ﺑﻪﺧﺼﻮص در ﻣﻮاردی ﻣﺜﻞ اَﻋﻼم و ﮐﻠﻤﺎتِ دﺧﯿﻞِ ﻓﺮﻧﮕﯽ و‬ ‫ﻟﻐﺎت ﻣﻬﺠﻮر ﮐﻪ ﺗﻠﻔّﻆِ ﺻﺤﯿﺢ آﻧﻬﺎ ﺑﺮای ﻋﺎﻣّﮥ ﺧﻮاﻧﻨﺪﮔﺎن روﺷﻦ ﻧﯿﺴﺖ‪ .‬در‬ ‫ﭼﻨﯿﻦ ﻣﻮاردی ﺻﻮرت ﻧﻮﺷﺘﺎری ﺣﺘﻤﺎً ﺑﺎﯾﺪ ﺑﺴﯿﺎر روﺷﻦ و ﺧﻮاﻧﺎ و ﺑﺎ‬ ‫ﺣﺮﮐﺖﮔﺬاری ﺑﺎﺷﺪ‪:‬‬ ‫ﺳﺎرْﺗْﺮْ )‪ ، (sartre‬ﺑِﮑﺖ )‪ ، (Beckett‬ﮐِﻨِﺖ )‪ ، (Kenneth‬ﺳﯿﺮ‪ /‬ﺳِﯿَﺮ‪ /‬ﺳِﯿْﺮ؛ دﯾﺮ‪/‬‬ ‫دِﯾْﺮ؛ ﻋَﺒﯿﺪ‪ /‬ﻋُﺒِﯿﺪ‪.‬‬ ‫ه( در ﺧﻂّ ﻓﺎرﺳﯽ ﻏﺎﻟﺒﺎً ﯾﮏ ﺣﺮف ﺑﻪ دو ﯾﺎ ﭼﻨﺪ ﺻﻮرت ﻧﻮﺷﺘﻪ ﻣﯽﺷﻮد و‬ ‫اﯾﻦ ﺑﺴﺘﮕﯽ ﺑﻪ ﺟﺎﯾﮕﺎه آن ﺣﺮف در ﮐﻠﻤﻪ دارد‪:‬‬ ‫ء‪ /‬ﺋـ ‪ /‬ؤ ‪ /‬أ‬ ‫ﺑـ‪ /‬ـﺒـ‪ /‬ـﺐ‪ /‬ب؛ ﭘـ‪ /‬ـﭙـ ‪ /‬ـﭗ ‪ /‬پ؛ ﺗـ‪ /‬ـﺘـ ‪ /‬ـﺖ‪ /‬ت‬ ‫ﺟـ‪ /‬ـﺠـ‪ /‬ـﺞ‪ /‬ج؛ ﭼـ‪ /‬ـﭽـ‪ /‬ـﭻ‪ /‬چ؛ ﺣـ‪ /‬ـﺤـ ‪ /‬ـﺢ ‪ /‬ح؛ ﺧـ‪ /‬ـﺨـ‪ /‬ـﺦ‪ /‬خ‬ ‫ﺳـ‪ /‬ـﺴـ‪ /‬ـﺲ‪ /‬س؛ ﺷـ‪ /‬ـﺸـ‪ /‬ـﺶ‪ /‬ش‬ ‫ﺻـ‪ /‬ـﺼـ‪ /‬ـﺺ‪ /‬ص؛ ﺿـ‪ /‬ـﻀـ ‪ /‬ـﺾ‪ /‬ض‬ ‫ﻋ ‪ /‬ـﻌـ ‪ /‬ـﻊ‪ /‬ع؛ ﻏ‪ /‬ـﻐـ‪ /‬ـﻎ‪ /‬غ‬ ‫ﻓـ‪ /‬ـﻔـ‪ /‬ـﻒ‪ /‬ف؛ ﻗـ‪ /‬ـﻘـ‪ /‬ـﻖ‪ /‬ق‬ ‫ﮐـ‪ /‬ـﮑـ‪ /‬ـﮏ‪ /‬ک؛ ﮔـ‪ /‬ـﮕـ‪ /‬ـﮓ‪ /‬گ‬ ‫ﻟـ‪ /‬ـﻠـ‪ /‬ـﻞ‪/‬ل‬ ‫ﻣـ‪/‬ـﻤـ‪ /‬ـﻢ‪ /‬م‬ ‫ﻧـ‪ /‬ـﻨـ‪ /‬ـﻦ‪ /‬ن‬

‫دﺳﺘﻮر ﺧﻂّ ﻓﺎرﺳﯽ‬

‫‪7‬‬

‫ﻫـ‪ /‬ـﻬـ‪ /‬ـﻪ‪ /‬ه‬ ‫ﯾـ ‪ /‬ـﯿـ ‪ /‬ـﯽ‪ /‬ی‬ ‫و( ﺣﺮوف ﻓﺎرﺳﯽ دو دﺳﺘﻪ اﺳﺖ‪:‬‬ ‫‪ .1‬ﻣﻨﻔﺼﻞ )ﭘﯿﻮﻧﺪﻧﺎﭘﺬﯾﺮ( ﮐﻪ ﺑﻪ ﺣﺮفِ ﺑﻌﺪ از ﺧﻮد ﻧﻤﯽﭼﺴﺒﺪ )ا‪،‬‬ ‫د‪ ،‬ذ‪ ،‬ر‪ ،‬ز‪ ،‬ژ‪ ،‬و(‪.‬‬ ‫‪ .2‬ﻣﺘّﺼﻞ )ﭘﯿﻮﻧﺪﭘﺬﯾﺮ( ﮐﻪ ﺑﻪ ﺣﺮفِ ﺑﻌﺪ از ﺧﻮد ﻣﯽﭼﺴﺒﺪ‪.‬‬ ‫ز( ﻋﻼوه ﺑﺮﺣﺮوف‪ ،‬در ﺧﻂّ ﻓﺎرﺳﯽ ﻧﺸﺎﻧﻪﻫﺎی دﯾﮕﺮی ﺑﻪﺷﺮح زﯾﺮ وﺟﻮد دارد‪:‬‬ ‫‪ .1‬ﺣﺮﮐﺎت ﯾﺎ ﻣﺼﻮّﺗﻬﺎی ﮐﻮﺗﺎه )ــَ ‪ ،‬ــِ ‪ ،‬ــُ (‪ ،‬ﻣﺎﻧﻨﺪ ﭘَﺮ‪ ،‬ﭘِﺮ‪ ،‬ﭘُﺮ‬ ‫‪ .2‬ﻣّﺪِ )~( روی اﻟﻒ‪ ،‬ﻣﺎﻧﻨﺪ آرد‪ ،‬ﻣ‪Ĥ‬ﺧﺬ‬ ‫‪ .3‬ﺗﺸﺪﯾﺪ ) ّ (‪ ،‬ﻣﺎﻧﻨﺪ ﻋﺪّه‪ ،‬ﭘﻠّﻪ‪ ،‬ﺑﻘّﺎﻟﯽ‪ ،‬ارّه‬ ‫‪ .4‬ﺳﮑﻮن ) ْ (‪ ،‬ﻣﺎﻧﻨﺪ ﻟﺐْﺗﺸﻨﻪ‬ ‫‪ .5‬ﯾﺎی ﮐﻮﺗﺎه ) ء (‪ ،‬ﻣﺎﻧﻨﺪ ﻧﺎﻣﮥ ﻣﻦ‬ ‫‪ .6‬ﺗﻨﻮﯾﻦ )ــً ‪ ،‬ــٍ ‪ ،‬ــٌ ( ‪ ،‬ﻣﺎﻧﻨﺪ ﻇﺎﻫﺮاً‪ ،‬ﺑﻌﺒﺎرۀٍاُﺧﺮی‪ ،‬ﻣﻀﺎفٌاﻟﯿﻪ‬ ‫ح( در اﻣﻼی ﮐﻠﻤﺎت و ﺗﺮﮐﯿﺒﺎت و ﻋﺒﺎرات ﻋﺮﺑﯽ‪ ،‬ﮐﻪ ﻋﯿﻨﺎً وارد زﺑﺎن ﻓﺎرﺳﯽ‬ ‫ﺷﺪه اﺳﺖ‪ ،‬در ﺑﻌﻀﯽ ﻣﻮارد‪ ،‬ﻗﻮاﻋﺪِ اﻣﻼی ﻋﺮﺑﯽ رﻋﺎﯾﺖ ﻣﯽﺷﻮد‪:‬‬ ‫ﻣﻮﺳﯽ‪ ،‬ﺑﺎﻟﻘﻮّه‪ ،‬ﺧَﻠْﻖُاﻟﺴّﺎﻋﻪ‪ ،‬ﺣﺘّﯽ‪ ،‬اِﻟﯽ‬

‫ط( دو ﺣﺮف »و« و »ه« ﮔﺎﻫﯽ ﺑﺮای ﺑﯿﺎن ﺣﺮﮐﺖ ﺑﻪ ﮐﺎر ﻣﯽرود‪.‬‬ ‫و اﮔﺮ ﺑﺮای ﺑﯿﺎن ﺣﺮﮐﺖِ ﻣﺎﻗﺒﻞِ ﺧﻮد ﺑﻪ ﮐﺎر رود ﺳﻪ ﻧﻮع اﺳﺖ‪:‬‬ ‫‪ .1‬ﻣﺼﻮّتِ ﮐﻮﺗﺎه‪ ،‬ﻣﺎﻧﻨﺪ دو‪ ،‬ﺗﻮ‪ ،‬ﭼﻮ‬ ‫‪ .2‬ﻣﺼﻮّت‪ ،‬ﻣﺮﮐّﺐ‪ ،‬ﻣﺎﻧﻨﺪ اوج‪ ،‬ﮔﻮﻫﺮ‪ ،‬روﺷﻦ‪ ،‬ﻧﻮ )ﻣﺜﻼً در ﻧﻮروز(‬ ‫‪ .3‬ﻣﺼﻮّتِ ﺑﻠﻨﺪ‪ ،‬ﻣﺎﻧﻨﺪ ﻣﻮر‪ ،‬روز‪ ،‬ﻣﻮش‪ ،‬ﺳﺒﻮ‪ ،‬ﻟﯿﻤﻮ‪ ،‬ﺗﮑﺎﭘﻮ‬ ‫‪ .4‬ه‪ /‬ـﻪ ﺑﺮای ﺑﯿﺎنِ ﺣﺮﮐﺖِ )ــِ ( و ﻧﺪرﺗﺎً )ــَ ( ﺑﻪ ﮐﺎر ﻣﯽرود‪:‬‬ ‫ﺷﻤﺎره‪ ،‬ﻧﺎﻣﻪ‪ ،‬ﺧﺎﻧﻪ‪ ،‬ﻧﻪ‬

‫‪8‬‬

‫دﺳﺘﻮر ﺧﻂّ ﻓﺎرﺳﯽ‬

‫ی( در ﺧﻂّ ﻓﺎرﺳﯽ دو دﺳﺘﻪ ﻧﺸﺎﻧﻪ ﺑﻪ ﮐﺎر ﻣﯽرود‪ .1 :‬ﻧﺸﺎﻧﻪﻫﺎی اﺻﻠﯽ‬ ‫‪ .2‬ﻧﺸﺎﻧﻪﻫﺎی ﺛﺎﻧﻮی‪.‬‬ ‫ﻧﺸﺎﻧﻪﻫﺎی اﺻﻠﯽ ﻣﺮﮐّﺐ از ‪ 34‬ﻧﺸﺎﻧﻪ اﺳﺖ ﮐﻪ ﺑﻪ آﻧﻬﺎ ﺣﺮوف اﻟﻔﺒﺎ‬ ‫ﻣﯽﮔﻮﯾﯿﻢ‪ .‬ﺑﻌﻀﯽ از ﺣﺮوف ﺑﻪ ﺗﻨﻬﺎﯾﯽ ﻧﻤﺎﯾﻨﺪۀ ﺑﯿﺶ از ﯾﮏ ﺻﺪاﺳﺖ )ﻣﺎﻧﻨﺪ‬ ‫»و«( و ﺑﻌﻀﯽ دﯾﮕﺮ ﻣﺠﻤﻮﻋﺎً ﻧﻤﺎﯾﻨﺪۀ ﯾﮏ ﺻﺪا )ﻣﺎﻧﻨﺪ ث‪ ،‬س‪ ،‬ص(‪.‬‬ ‫ﻧﺸﺎﻧﻪﻫﺎی ﺛﺎﻧﻮی ﻣﺮﮐّﺐ از ‪ 9‬ﻧﺸﺎﻧﻪ اﺳﺖ ﮐﻪ در ﺑﺎﻻ ﯾﺎ ﭘﺎﯾﯿﻦ ﻧﺸﺎﻧﻪﻫﺎی‬ ‫اﺻﻠﯽ ﻗﺮار ﻣﯽﮔﯿﺮد و در ﻫﻨﮕﺎم ﺿﺮورت ﺑﻪ ﮐﺎر ﻣﯽرود‪.‬‬ ‫ﻓﻬﺮﺳﺖ ﮐﺎﻣﻞ ﻧﺸﺎﻧﻪﻫﺎی ﺧﻂّ ﻓﺎرﺳﯽ‪ ،‬ﻫﻤﺮاه ﺑﺎ ﻣﺜﺎل‪ ،‬در ﺻﻔﺤﺎت ﺑﻌﺪ در‬ ‫ﺿﻤﻦِ دو ﺟﺪول آﻣﺪه اﺳﺖ‪ .‬ﯾﺎدآوری ﻣﯽﺷﻮد ﮐﻪ اﯾﻦ ﺣﺮوف ﺑﺮای ﺧﻂّ‬ ‫ﭼﺎﭘﯽ اﺳﺖ‪ .‬اﻟﻔﺒﺎی ﺧﻂّ ﺗﺤﺮﯾﺮی و ﻧﺴﺘﻌﻠﯿﻖ ﺗﻨﻮع ﺑﯿﺸﺘﺮی دارد‪.‬‬

‫دﺳﺘﻮر ﺧﻂّ ﻓﺎرﺳﯽ‬

‫‪9‬‬

‫ﺟﺪول ‪ .1‬ﻧﺸﺎﻧﻪﻫﺎی ﺧﻂّ ﻓﺎرﺳﯽ‬ ‫ﻧﺸﺎﻧﻪﻫﺎی اﺻﻠﯽ‬ ‫اول‬

‫وﺳﻂ‬

‫آﺧﺮ‬

‫ﺗﻨﻬﺎ‬

‫ﻧﺎم‬

‫ﮐﻪ ﻓﻘﻂ ﺑﻪ ﺣﺮف‬

‫ﮐﻪ ﻫﻢ ﺑﻪ ﺣﺮف ﻗﺒﻞ‬

‫ﮐﻪ ﻓﻘﻂ ﺑﻪ ﺣﺮف‬

‫ﮐﻪ ﻧﻪ ﺑﻪ ﺣﺮف‬

‫ﻧﺸﺎﻧﻪ‬

‫ﺑﻌﺪ ﺑﭽﺴﺒﺪ‬

‫و ﻫﻢ ﺑﻪ ﺣﺮف ﺑﻌﺪ‬

‫ﻗﺒﻞ ﺑﭽﺴﺒﺪ‬

‫ﻗﺒﻞ و ﻧﻪ ﺑﻪ ﺣﺮف‬

‫‪1‬‬

‫ﻫﻤﺰه‬

‫ﺋـ‬ ‫رﺋﯿﺲ‪ ،‬رﺋﺎﻟﯿﺴﻢ‬

‫ـﺌـ‬ ‫ﻟﺌﯿﻢ‬

‫‪2‬‬

‫آ‬

‫ــ‬

‫ــ‬

‫‪3‬‬

‫اﻟﻒ‬

‫ــ‬

‫ــ‬

‫ﺷﻤﺎره‬

‫ﺑﻌﺪ ﺑﭽﺴﺒﺪ‬

‫ﺑﭽﺴﺒﺪ‬

‫ـﺄ‪ ،‬ـﺆ‪ ،‬ـﺊ‬ ‫ﻣﺄﺧﺬ‪ ،‬ﻣﺆﻣﻦ‪،‬‬

‫ء‪ ،‬أ‬ ‫ﺟﺰء‪ ،‬رأس‬

‫ﻣﺘﻸﻟﺊ‬ ‫*‬

‫ـﺎ‪ ،‬ـ‪Ĥ‬‬

‫آ‪ ،‬ا‬

‫ﻣﺎل‪ ،‬ﻣ‪Ĥ‬ل‬

‫آب‪ ،‬دارا‬

‫ـﺎ‬

‫ا‬

‫ﻧَﺎﯾﺴﺖ‬ ‫)= ﺗﻮﻗّﻒ ﻣﮑﻦ(‬

‫اﺳﺐ‪ ،‬ﺧﺎﻧﻪای‬

‫‪4‬‬

‫ب‬

‫ﺑـ‬ ‫ﺑﺎر‪ ،‬دﺑﯿﺮ‬

‫ـﺒـ‬ ‫ﻃﺒﻞ‬

‫ـﺐ‬ ‫ﺷﺐ‬

‫ب‬ ‫آب‬

‫‪5‬‬

‫پ‬

‫ﭘـ‬ ‫ﭘﺪر‪ ،‬آﭘﺎرﺗﻤﺎن‬

‫ـﭙـ‬ ‫ﺳﭙﺎه‬

‫ـﭗ‬ ‫ﭼﭗ‬

‫پ‬ ‫ﺗﻮپ‬

‫‪6‬‬

‫ت‬

‫ﺗـ‬ ‫ﺗﺎر‪ ،‬رﺗﺒﻪ‬

‫ـﺘـ‬ ‫اﺳﺘﺎن‬

‫ـﺖ‬ ‫دﺳﺖ‬

‫**‬

‫ت‬ ‫دوات‬

‫‪7‬‬

‫ث‬

‫ﺛـ‬ ‫ﺛﺎﺑﺖ‪ ،‬وراﺛﺖ‬

‫ـﺜـ‬ ‫ﻣﺜﻞ‬

‫ـﺚ‬ ‫ﺑﺎﻋﺚ‬

‫ث‬ ‫ارث‬

‫*‬ ‫اﻟﻒ ﮐﻮﺗﺎهِ) ا ( روی »ی« در ﮐﻠﻤﻪﻫﺎﯾﯽ ﭼﻮن ﺣﺘّﯽ‪ ،‬اﻟﯽ‪ ،‬ﻣﻮﺳﯽ ﻋﯿﻨﺎً از ﻋﺮﺑﯽ وارد ﺧﻂّ ﻓﺎرﺳﯽ ﺷﺪه‬ ‫اﺳﺖ‪.‬‬ ‫**‬ ‫ﻧﺸﺎﻧﮥ ﻧﻮﺷﺘﺎریِ »ۀ‪ /‬ـﮥ« در ﮐﻠﻤﻪﻫﺎﯾﯽ ﭼﻮن ﺻﻠﻮۀ‪ ،‬داﯾﺮۀاﻟﻤﻌﺎرف‪ ،‬ﺑﻘﯿّﮥاﷲ‪ ،‬ﺳﺮﯾﻊاﻟﺤﺮﮐﮥ ﻋﯿﻨﺎً از ﻋﺮﺑﯽ‬ ‫وارد ﺧﻂّ ﻓﺎرﺳﯽ ﺷﺪه اﺳﺖ‪.‬‬

‫‪10‬‬

‫دﺳﺘﻮر ﺧﻂّ ﻓﺎرﺳﯽ‬

‫اوّل‬

‫وﺳﻂ‬

‫آﺧﺮ‬

‫ﺗﻨﻬﺎ‬

‫ﮐﻪ ﻓﻘﻂ ﺑﻪ ﺣﺮف‬ ‫ﺑﻌﺪ ﺑﭽﺴﺒﺪ‬

‫ﮐﻪ ﻫﻢ ﺑﻪ ﺣﺮف ﻗﺒﻞ‬ ‫و ﻫﻢ ﺑﻪ ﺣﺮف ﺑﻌﺪ‬ ‫ﺑﭽﺴﺒﺪ‬

‫ﮐﻪ ﻓﻘﻂ ﺑﻪ ﺣﺮف‬ ‫ﻗﺒﻞ ﺑﭽﺴﺒﺪ‬

‫ﮐﻪ ﻧﻪ ﺑﻪ ﺣﺮف ﻗﺒﻞ‬ ‫و ﻧﻪ ﺑﻪ ﺣﺮف ﺑﻌﺪ‬ ‫ﺑﭽﺴﺒﺪ‬

‫‪8‬‬

‫ﺟﯿﻢ‬

‫ﺟـ‬ ‫ﺟﺎن‪ ،‬ﻣﻮاﺟﺐ‬

‫ـﺠـ‬ ‫ﻣﺠﻠﺲ‬

‫ـﺞ‬ ‫رﻧﺞ‬

‫‪9‬‬

‫چ‬

‫‪10‬‬

‫ح‬

‫‪11‬‬

‫خ‬

‫ﭼـ‬ ‫ﭼﺸﻢ‪ ،‬ﮐﻮﭼﻪ‬ ‫ﺣـ‬ ‫ﺣﺎل‪ ،‬رﺣﻢ‬ ‫ﺧـ‬ ‫ﺧﺎل‪ ،‬ﻧﺎﺧﻦ‬

‫ـﭽـ‬ ‫ﭘﺎﻣﭽﺎل‬ ‫ـﺤـ‬ ‫ﻣﺤﻞ‬ ‫ـﺨـ‬ ‫ﺳﺨﻦ‬

‫ـﭻ‬ ‫ﮔﭻ‬ ‫ـﺢ‬ ‫ﺻﺒﺢ‬ ‫ـﺦ‬ ‫ﻧﺦ‬

‫ج‬ ‫ﻣﻮج‬ ‫چ‬ ‫ﭘﻮچ‬ ‫ح‬ ‫روح‬ ‫خ‬ ‫ﺷﺎخ‬

‫‪12‬‬

‫دال‬

‫ــ‬

‫ــ‬

‫‪13‬‬

‫ذال‬

‫ــ‬

‫ــ‬

‫‪14‬‬

‫ر‬

‫ــ‬

‫ــ‬

‫‪15‬‬

‫ز‬

‫ــ‬

‫ــ‬

‫‪16‬‬

‫ژ‬

‫ــ‬

‫ــ‬

‫‪17‬‬

‫ﺳﯿﻦ‬

‫ﺳـ‬ ‫ﺳﯿﺐ‪ ،‬آﺳﯿﺐ‬

‫ـﺴـ‬ ‫ﻣﺴﺖ‬

‫ـﺪ‬ ‫ﺻﺪف‬ ‫ـﺬ‬ ‫ﺑﺬل‬ ‫ـﺮ‬ ‫ﺳﺮد‬ ‫ـﺰ‬ ‫ﻣﺰد‬ ‫ـﮋ‬ ‫ﻣﮋده‬ ‫ـﺲ‬ ‫ﻣِﺲ‬

‫‪18‬‬

‫ﺷﯿﻦ‬

‫ﺷـ‬ ‫ﺷﻮر‪ ،‬آﺷﻮب‬

‫‪19‬‬

‫ﺻﺎد‬

‫ﺻـ‬ ‫ﺻﺎﺑﻮن‪ ،‬اﺻﯿﻞ‬

‫ـﺸـ‬ ‫ﮐﺸﺘﯽ‬ ‫ـﺼـ‬ ‫ﻋﺼﺮ‬

‫ـﺶ‬ ‫آﺗﺶ‬ ‫ـﺺ‬ ‫ﺷﺨﺺ‬

‫ﻧﺎم‬ ‫ﺷﻤﺎره‬ ‫ﻧﺸﺎﻧﻪ‬

‫د‬ ‫دﺳﺖ‪ ،‬آدم‬ ‫ذ‬ ‫ذرت‪ ،‬ﻧﻔﻮذ‬ ‫ر‬ ‫رﻧﮓ‪ ،‬ﺳﻮار‬ ‫ز‬ ‫زﻧﮓ‪ ،‬ﻧﯿﺎز‬ ‫ژ‬ ‫ژاﻟﻪ‪ ،‬دژ‬ ‫س‬ ‫داس‬ ‫ش‬ ‫ﻫﻮش‬ ‫ص‬ ‫ﺧﺎص‬

‫دﺳﺘﻮر ﺧﻂّ ﻓﺎرﺳﯽ ‪11‬‬

‫ﺷﻤﺎره‬

‫‪20‬‬ ‫‪21‬‬ ‫‪22‬‬ ‫‪23‬‬ ‫‪24‬‬ ‫‪25‬‬ ‫‪26‬‬ ‫‪27‬‬ ‫‪28‬‬ ‫‪29‬‬ ‫‪30‬‬ ‫‪31‬‬

‫اوّل‬

‫وﺳﻂ‬

‫آﺧﺮ‬

‫ﺗﻨﻬﺎ‬

‫ﮐﻪ ﻓﻘﻂ ﺑﻪ ﺣﺮف‬ ‫ﺑﻌﺪ ﺑﭽﺴﺒﺪ‬

‫ﮐﻪ ﻫﻢ ﺑﻪ ﺣﺮف ﻗﺒﻞ‬ ‫و ﻫﻢ ﺑﻪ ﺣﺮف ﺑﻌﺪ‬ ‫ﺑﭽﺴﺒﺪ‬

‫ﮐﻪ ﻓﻘﻂ ﺑﻪ ﺣﺮف‬ ‫ﻗﺒﻞ ﺑﭽﺴﺒﺪ‬

‫ﮐﻪ ﻧﻪ ﺑﻪ ﺣﺮف ﻗﺒﻞ‬ ‫و ﻧﻪ ﺑﻪ ﺣﺮف ﺑﻌﺪ‬ ‫ﺑﭽﺴﺒﺪ‬

‫ﺿـ‬ ‫ﺿﺮب‪ ،‬ﺣﺎﺿﺮ‬

‫ـﻀـ‬ ‫ﺣﻀﺮت‬

‫ـﺾ‬ ‫ﻗﺒﺾ‬

‫ض‬ ‫ﻓﺮض‬

‫ﻃﺎ‬

‫ط‬ ‫ﻃﻨﺎب‪ ،‬ﺑﺎﻃﻦ‬

‫ـﻄـ‬ ‫ﺧﻄﺎب‬

‫ـﻂ‬ ‫ﺑﺴﯿﻂ‬

‫ط‬ ‫اﻓﺮاط‬

‫ﻇﺎ‬

‫ظ‬ ‫ﻇﻬﺮ‪ ،‬ﻧﺎﻇﻢ‬

‫ـﻈـ‬ ‫ﻧﻈﻢ‬

‫ـﻆ‬ ‫ﺣﻔﻆ‬

‫ظ‬ ‫ﺣﻔﺎظ‬

‫ﻋﯿﻦ‬

‫ﻋ‬ ‫ﻋﻤﻞ‪ ،‬اﻋﻤﺎل‬

‫ـﻌـ‬ ‫ﻣﺒﻌﺚ‬

‫ـﻊ‬ ‫ﻃﺒﻊ‬

‫ع‬ ‫ﺷﺠﺎع‬

‫ﻏ‬

‫ـﻐـ‬

‫ـﻎ‬

‫غ‬

‫ﻏﺬا‪ ،‬ﮐﺎﻏﺬ‬

‫ﻣﻐﺰ‬

‫ﺗﯿﻎ‬

‫ﺑﺎغ‬

‫ﻓـ‬ ‫ﻓﺼﻞ‪ ،‬دﻓﺘﺮ‬

‫ـﻔـ‬ ‫ﮔﻔﺘﺎر‬

‫ـﻒ‬ ‫ردﯾﻒ‬

‫ف‬ ‫ﺑﺮف‬

‫ﻗـ‬

‫ـﻘـ‬

‫ـﻖ‬

‫ق‬

‫ﻗﻨﺪ‪ ،‬ﺑﺎﻗﯽ‬ ‫ﮐـ‬ ‫ﮐﺘﺎب‪ ،‬ﺳﺎﮐﺖ‬

‫ﺑﻘﺎ‬

‫ﺣﻖ‬

‫ﺳﺎق‬

‫ـﮑـ‬

‫ـﮏ‬

‫ک‬

‫ﺳﮑﺘﻪ‬

‫ﺳﺒﮏ‬

‫ﺑﺎک‬

‫ـﮕـ‬

‫ـﮓ‬

‫گ‬

‫ﻧﮕﻬﺒﺎن‬

‫ﺑﺎﻧﮓ‬

‫ﺑﺰرگ‬

‫ـﻠـ‬

‫ـﻞ‬

‫ل‬

‫ﻋﻠﻢ‬

‫ﻋﻤﻞ‬

‫دل‬

‫ـﻤـ‬

‫ـﻢ‬

‫م‬

‫ﻋﻠﻢ‬

‫ﻧﺎم‬ ‫ن‬ ‫زﻣﺎن‬

‫ﻧﺎم‬ ‫ﻧﺸﺎﻧﻪ‬

‫ﺿﺎد‬

‫ﻏﯿﻦ‬ ‫ف‬ ‫ﻗﺎف‬ ‫ﮐﺎف‬ ‫ﮔﺎف‬

‫ﮔـ‬ ‫ﮔﻞ‪ ،‬آﮔﺎه‬

‫ﻻم‬

‫ﻟـ‬ ‫ﻻزم‪ ،‬ﻧﺎﻟﻪ‬

‫ﻣﯿﻢ‬

‫ﻣـ‬ ‫ﻣﺎدر‪ ،‬ﻧﺎﻣﻪ‬

‫ﻋﻤﻞ‬

‫ﻧـ‬

‫ـﻨـ‬

‫ـﻦ‬

‫ﻧﺎم‪ ،‬ﻻﻧﻪ‬

‫ﻗﻨﺪ‬

‫زﻣﯿﻦ‬

‫ﻧﻮن‬

‫دﺳﺘﻮر ﺧﻂّ ﻓﺎرﺳﯽ‬

‫‪12‬‬

‫اوّل‬

‫وﺳﻂ‬

‫آﺧﺮ‬

‫ﺗﻨﻬﺎ‬

‫ﻧﺎم‬

‫ﮐﻪ ﻓﻘﻂ ﺑﻪ ﺣﺮف‬

‫ﮐﻪ ﻫﻢ ﺑﻪ ﺣﺮف ﻗﺒﻞ‬

‫ﮐﻪ ﻓﻘﻂ ﺑﻪ ﺣﺮف‬

‫ﮐﻪ ﻧﻪ ﺑﻪ ﺣﺮف ﻗﺒﻞ‬

‫ﻧﺸﺎﻧﻪ‬

‫ﺑﻌﺪ ﺑﭽﺴﺒﺪ‬

‫و ﻫﻢ ﺑﻪ ﺣﺮف ﺑﻌﺪ‬

‫ﻗﺒﻞ ﺑﭽﺴﺒﺪ‬

‫و ﻧﻪ ﺑﻪ ﺣﺮف ﺑﻌﺪ‬

‫ﺷﻤﺎره‬

‫ﺑﭽﺴﺒﺪ‬

‫ــ‬

‫‪32‬‬

‫ــ‬

‫ـﻮ‬

‫و‬

‫ﮔﻮﻫﺮ‪ ،‬آﻫﻮ‪،‬‬ ‫ﻋﻔﻮ‪ ،‬ﺧﻮش‪،‬‬ ‫ﺧﻮاﻫﺮ‬

‫راﻫﺮو‪ ،‬دارو‪،‬‬ ‫ﻧﺎو‬

‫ﻫـ‬

‫ﻫـ‬ ‫ﻫﻨﻮز‪ ،‬راﻫﻨﻤﺎ‬

‫ـﻬـ‬ ‫ﻣﻬﺮ‬

‫ـﻪ‬ ‫ﻓﻘﯿﻪ‪ ،‬ﻧﺎﻣﻪ‬

‫ه‬ ‫ﮐﻮه‪ ،‬روزه‬

‫ی‬

‫ﯾـ‬ ‫ﯾﺎد‪ ،‬دﯾﻮار‬

‫ـﯿـ‬ ‫ﺳﯿﺎه‬

‫ـﯽ‬ ‫ﺗﺮﺷﯽ‪ ،‬ﻧَﻔْﯽ‬

‫ی‬ ‫ﺑﺎزی‪ ،‬ﺧﻮی‬

‫واو‬

‫‪33‬‬ ‫‪34‬‬

‫ﺑﭽﺴﺒﺪ‬

‫دﺳﺘﻮر ﺧﻂّ ﻓﺎرﺳﯽ ‪13‬‬ ‫ﺟﺪول ‪ .2‬ﻧﺸﺎﻧﻪﻫﺎی ﺧﻂّ ﻓﺎرﺳﯽ‬ ‫ﻧﺸﺎﻧﻪﻫﺎی ﺛﺎﻧﻮی‬ ‫ﻋﻼﻣﺖ‬

‫ﻣﺜﺎل‬

‫ﺷﻤﺎره‬

‫ﻧﺎمﻧﺸﺎﻧﻪ‬

‫ـــَ‬

‫ﮔَﺮﻣﺎ‪ ،‬دَرَﺟﺎت‬

‫‪1‬‬

‫زﺑﺮ‬

‫ـــُ‬

‫ﮔﻨﺪُم‪ ،‬ﻋُﺒُﻮر‬

‫ـــِ‬

‫ﻧِﮕﺎه‪ ،‬ﻓِﺮِﺳﺘﺎدن‬

‫ـــْ‬

‫دِلْ‪ ،‬ﮔِﺮِهْ‬

‫‪5‬‬

‫ﺗﺸﺪﯾﺪ‬

‫ـــً‬

‫ﻣﻌﻠّﻢ‪ ،‬ﺣﻖِّ‪ ،‬ﻣﻄﻠﺐ‬

‫‪6‬‬

‫ﯾﺎی ﮐﻮﺗﺎه‬

‫ـــ‬

‫ء‬

‫ﻧﺎﻣﮥ ﻣﻦ‬

‫‪7‬‬

‫ﺗﻨﻮﯾﻦ ﻧﺼﺐ‬

‫اً ‪ ،‬ـﺎً ‪ ،‬ءً‬

‫ﻇﺎﻫﺮاً‪ ،‬واﻗﻌﺎً‪ ،‬ﺑﻨﺎءًﻋﻠﯽﻫﺬا‬

‫‪8‬‬

‫ﺗﻨﻮﯾﻦ رﻓﻊ‬

‫ـــٌ‬

‫ﻣﻀﺎفٌاﻟﯿﻪ‬

‫ﺗﻨﻮﯾﻦ ﺟﺮّ‬

‫ـــٍ‬

‫ﺑﻌﺒﺎر ٍۀاُﺧﺮی‬

‫)ﻓﺘﺤﻪ(‬ ‫‪2‬‬

‫ﭘﯿﺶ‬ ‫)ﺿﻤّﻪ(‬

‫‪3‬‬

‫زﯾﺮ‬ ‫)ﮐﺴﺮه(‬

‫‪4‬‬

‫ﺳﮑﻮن‬ ‫)ﺟﺰم(‬

‫رویِ ﻫﺎی ﻏﯿﺮﻣﻠﻔﻮظ‬

‫‪9‬‬

‫ﺗﺒﺼﺮه‪ .‬اﺳﺘﻌﻤﺎل ﻧﺸﺎﻧﻪﻫﺎی ﺷﻤﺎرهﻫﺎی ‪ 5 ،4 ،3 ،2 ،1‬اﻟﺰاﻣﯽ ﻧﯿﺴﺖ و اﯾﻦ ﻋﻼﯾﻢ را ﻋﻤﺪﺗﺎً ﺑﺮای‬ ‫رﻓﻊ اﺑﻬﺎم ﺑﻪ ﮐﺎر ﻣﯽﺑﺮﻧﺪ‪.‬‬

‫‪14‬‬

‫دﺳﺘﻮر ﺧﻂّ ﻓﺎرﺳﯽ‬

‫اﻣﻼی ﺑﻌﻀﯽ از واژهﻫﺎ و ﭘﯿﺸﻮﻧﺪﻫﺎ و ﭘﺴﻮﻧﺪﻫﺎ‬ ‫ای )ﺣﺮف ﻧﺪا( ﻫﻤﯿﺸﻪ ﺟﺪا از ﻣﻨﺎدا ﻧﻮﺷﺘﻪ ﻣﯽﺷﻮد ‪:‬‬ ‫ای ﺧﺪا‪ ،‬ای ﮐﻪ‬

‫اﯾﻦ‪ ،‬آن ﺟﺪا از ﺟﺰء و ﮐﻠﻤﮥ ﭘﺲ از ﺧﻮد ﻧﻮﺷﺘﻪ ﻣﯽﺷﻮد ‪:‬‬ ‫اﺳﺘﺜﻨﺎ ‪ :‬آﻧﭽﻪ‪ ،‬آﻧﮑﻪ‪ ،‬اﯾﻨﮑﻪ‪ ،‬اﯾﻨﻬﺎ‪ ،‬آﻧﻬﺎ‪ ،‬اﯾﻨﺠﺎ‪ ،‬آﻧﺠﺎ‪ ،‬واﻧﮕﻬﯽ‬

‫ﻫﻤﯿﻦ‪ ،‬ﻫﻤﺎن ﻫﻤﻮاره ﺟﺪا از ﮐﻠﻤﮥ ﭘﺲ از ﺧﻮد ﻧﻮﺷﺘﻪ ﻣﯽﺷﻮد‪:‬‬ ‫ﻫﻤﯿﻦﺧﺎﻧﻪ‪ ،‬ﻫﻤﯿﻦﺟﺎ‪ ،‬ﻫﻤﺎنﮐﺘﺎب‪ ،‬ﻫﻤﺎنﺟﺎ‬

‫ﻫﯿﭻ ﻫﻤﻮاره ﺟﺪا از ﮐﻠﻤﮥ ﭘﺲ از ﺧﻮد ﻧﻮﺷﺘﻪ ﻣﯽﺷﻮد ﻣﮕﺮ در‪:‬‬ ‫ﻫﯿﭻﯾﮏ‪ ،‬ﻫﯿﭻﮐﺪام‪ ،‬ﻫﯿﭻﮐﺲ‬

‫ﭼﻪ ﺟﺪا از ﮐﻠﻤﮥ ﭘﺲ از ﺧﻮد ﻧﻮﺷﺘﻪ ﻣﯽﺷﻮد‪:‬‬ ‫ﭼﺮا‪ ،‬ﭼﮕﻮﻧﻪ‪ ،‬ﭼﻘﺪر‪ ،‬ﭼﻄﻮر‪ ،‬ﭼﺴﺎن‬

‫ﭼﻪ ﺟﺪا از ﮐﻠﻤﮥ ﭘﯿﺶ از ﺧﻮد ﻧﻮﺷﺘﻪ ﻣﯽﺷﻮد‪ ،‬ﻣﮕﺮ در‪:‬‬ ‫آﻧﭽﻪ‪ ،‬ﭼﻨﺎﻧﭽﻪ‬

‫را در ﻫﻤﻪ ﺟﺎ ﺟﺪا از ﮐﻠﻤﮥ ﭘﯿﺶ از ﺧﻮد ﻧﻮﺷﺘﻪ ﻣﯽﺷﻮد‪ ،‬ﻣﮕﺮ در‪:‬‬ ‫ﭼﺮا در ﻣﻌﻨﺎیِ »ﺑﺮایﭼﻪ؟« و در ﻣﻌﻨﺎیِ »آری«‪ ،‬در ﭘﺎﺳﺦ ﺑﻪ ﭘﺮﺳﺶ ﻣﻨﻔﯽ‪.‬‬ ‫ﮐﻪ ﺟﺪا از ﮐﻠﻤﮥ ﭘﯿﺶ از ﺧﻮد ﻧﻮﺷﺘﻪ ﻣﯽﺷﻮد‪:‬‬

‫دﺳﺘﻮر ﺧﻂّ ﻓﺎرﺳﯽ ‪15‬‬ ‫ﭼﻨﺎنﮐﻪ‪ ،‬آنﮐﻪ )= آنﮐﺴﯽﮐﻪ(‬ ‫اﺳﺘﺜﻨﺎء‪ :‬ﺑﻠﮑﻪ‪ ،‬آﻧﮑﻪ‪ ،‬اﯾﻨﮑﻪ‬

‫اﺑﻦ‪ ،‬ﺣﺬف ﯾﺎ ﺣﻔﻆِ ﻫﻤﺰۀ اﯾﻦ ﮐﻠﻤﻪ‪ ،‬وﻗﺘﯽ ﮐﻪ ﺑﯿﻦ دو ﻋَﻠَﻢ واﻗﻊ ﺷﻮد‪ ،‬ﻫﺮدو‬ ‫ﺻﺤﯿﺢ اﺳﺖ‪:‬‬ ‫ﺣﺴﯿﻦ ﺑﻦ ﻋﻠﯽ‪ /‬ﺣﺴﯿﻦ اﺑﻦ ﻋﻠﯽ؛ ﻣﺤﻤّﺪ ﺑﻦ زﮐﺮﯾﺎی رازی ‪ /‬ﻣﺤﻤّﺪ اﺑﻦ‬ ‫زﮐﺮﯾﺎی رازی؛ ﺣﺴﯿﻦ ﺑﻦ ﻋﺒﺪاﷲ ﺑﻦ ﺳﯿﻨﺎ ‪ /‬ﺣﺴﯿﻦ اﺑﻦ ﻋﺒﺪاﷲ اﺑﻦ ﺳﯿﻨﺎ‬

‫ﺑﻪ در ﻣﻮارد زﯾﺮ ﭘﯿﻮﺳﺘﻪ ﻧﻮﺷﺘﻪ ﻣﯽﺷﻮد‪:‬‬ ‫‪ .1‬ﻫﻨﮕﺎﻣﯽ ﮐﻪ ﺑﺮ ﺳﺮ ﻓﻌﻞ ﯾﺎ ﻣﺼﺪر ﺑﯿﺎﯾﺪ )ﻫﻤﺎنﮐﻪ اﺻﻄﻼﺣﺎً »ﺑﺎی زﯾﻨﺖ«‬ ‫ﯾﺎ »ﺑﺎی ﺗﺄﮐﯿﺪ« ﺧﻮاﻧﺪه ﻣﯽﺷﻮد(‪:‬‬ ‫ﺑﮕﻔﺘﻢ‪ ،‬ﺑﺮوم‪ ،‬ﺑﻨﻤﺎﯾﺪ‪ ،‬ﺑﮕﻔﺘﻦ )= ﮔﻔﺘﻦ(‬ ‫‪1‬‬

‫‪ .2‬ﺑﻪ ﺻﻮرتِ ﺑﺪﯾﻦ‪،‬ﺑﺪان‪ ،‬ﺑﺪو‪ ،‬ﺑﺪﯾﺸﺎن ﺑﻪ ﮐﺎر رود‪.‬‬ ‫‪ .3‬ﻫﺮﮔﺎه ﺻﻔﺖ ﺑﺴﺎزد‪:‬‬ ‫ﺑﺨﺮد‪ ،‬ﺑﺸﮑﻮه‪ ،‬ﺑﻬﻨﺠﺎر‪ ،‬ﺑﻨﺎم‬

‫ﺑﻪ در ﺳﺎﯾﺮ ﻣﻮارد ﺟﺪا ﻧﻮﺷﺘﻪ ﻣﯽﺷﻮد‪:‬‬ ‫ﺑﻪ ﺑﺮادرت ﮔﻔﺘﻢ‪ ،‬ﺑﻪ ﺳﺮ ﺑﺮدن‪ ،‬ﺑﻪ آواز ﺑﻠﻨﺪ‪ ،‬ﺑﻪﺳﺨﺘﯽ‪ ،‬ﻣﻨﺰلﺑﻪﻣﻨﺰل‪،‬‬ ‫ﺑﻪ ﻧﺎم ﺧﺪا‬

‫ــ ﻫﺮﮔﺎه »ﺑﺎی زﯾﻨﺖ«‪» ،‬ﻧﻮن ﻧﻔﯽ«‪» ،‬ﻣﯿﻢ ﻧﻬﯽ« ﺑﺮ ﺳﺮ اﻓﻌﺎﻟﯽ ﮐﻪ ﺑﺎ‬ ‫اﻟﻒِ ﻣﻔﺘﻮح ﯾﺎ ﻣﻀﻤﻮم آﻏﺎز ﻣﯽﺷﻮﻧﺪ )ﻣﺎﻧﻨﺪ اﻧﺪاﺧﺘﻦ‪ ،‬اﻓﺘﺎدن‪،‬‬ ‫اﻓﮑﻨﺪن( ﺑﯿﺎﯾﺪ‪» ،‬اﻟﻒ« در ﻧﻮﺷﺘﻦ ﺣﺬف ﻣﯽﺷﻮد‪:‬‬ ‫ﺑﯿﻨﺪاز‪ ،‬ﻧﯿﻔﺘﺎد‪ ،‬ﻣﯿﻔﮑﻦ‬

‫ﺑﯽ ﻫﻤﯿﺸﻪ ﺟﺪا از ﮐﻠﻤﮥ ﭘﺲ از ﺧﻮد ﻧﻮﺷﺘﻪ ﻣﯽﺷﻮد‪ ،‬ﻣﮕﺮ آﻧﮑﻪ‬ ‫ﮐﻠﻤﻪ ﺑﺴﯿﻂﮔﻮﻧﻪ ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﯾﻌﻨﯽ ﻣﻌﻨﺎی آن دﻗﯿﻘ ًﺎ ﻣﺮﮐّﺐ از ﻣﻌﺎﻧﯽ‬ ‫اﺟﺰای آن ﻧﺒﺎﺷﺪ‪:‬‬ ‫ﺑﯿﻬﻮده‪ ،‬ﺑﯿﺨﻮد‪ ،‬ﺑﯿﺮاه‪ ،‬ﺑﯿﭽﺎره‪ ،‬ﺑﯿﻨﻮا‪ ،‬ﺑﯿﺠﺎ‬

‫ﻣﯽ و ﻫﻤﯽ ﻫﻤﻮاره ﺟﺪا از ﮐﻠﻤﮥ ﭘﺲ از ﺧﻮد ﻧﻮﺷﺘﻪ ﻣﯽﺷﻮد‪:‬‬ ‫ﻣﯽرود‪ ،‬ﻣﯽاﻓﮑﻨﺪ‪ ،‬ﻫﻤﯽﮔﻮﯾﺪ‬

‫‪ .1‬ﮔﻮﻧﮥ ﻗﺪﯾﻤﯽ ﺣﺮف اﺿﺎﻓﮥ »ﺑﻪ« ﻓﻘﻂ در ﮐﻠﻤﺎت ﺑﺪﯾﻦ‪ ،‬ﺑﺪان‪ ،‬ﺑﺪو‪ ،‬ﺑﺪﯾﺸﺎن ﺑﺎﻗﯽ ﻣﺎﻧﺪه اﺳﺖ‪.‬‬

‫‪16‬‬

‫دﺳﺘﻮر ﺧﻂّ ﻓﺎرﺳﯽ‬

‫ﻫﻢ ﻫﻤﻮاره ﺟﺪا از ﮐﻠﻤﮥ ﭘﺲ از ﺧﻮد ﻧﻮﺷﺘﻪ ﻣﯽﺷﻮد‪ ،‬ﻣﮕﺮ در ﻣﻮارد زﯾﺮ‪:‬‬

‫‪ .1‬ﮐﻠﻤﻪ ﺑﺴﯿﻂﮔﻮﻧﻪ ﺑﺎﺷﺪ‪:‬‬ ‫ﻫﻤﺸﻬﺮی‪ ،‬ﻫﻤﺸﯿﺮه‪ ،‬ﻫﻤﺪﯾﮕﺮ‪ ،‬ﻫﻤﺴﺎﯾﻪ‪ ،‬ﻫﻤﯿﻦ‪ ،‬ﻫﻤﺎن‪ ،‬ﻫﻤﭽﻨﯿﻦ‪ ،‬ﻫﻤﭽﻨﺎن‬

‫‪ .2‬ﺟﺰء دوم ﺗﮏﻫﺠﺎﯾﯽ ﺑﺎﺷﺪ‪:‬‬ ‫ﻫﻤﺪرس‪ ،‬ﻫﻤﺴﻨﮓ‪ ،‬ﻫﻤﮑﺎر‪ ،‬ﻫﻤﺮاه‬

‫‪ .3‬ﺟﺰء دوم ﺑﺎ ﻣﺼﻮتِ »آ« ﺷﺮوع ﺷﻮد‪ ،‬ﻣﮕﺮ ﻫﻨﮕﺎﻣﯽ ﮐﻪ ﻫﻤﺰه در اﺑﺘﺪای‬ ‫ﺟﺰء دوم ﺗﻠﻔّﻆ ﺷﻮد‪:‬‬ ‫ﻫﻤﺎﯾﺶ‪ ،‬ﻫﻤﺎورد‪ ،‬ﻫﻤﺎﻫﻨﮓ‬ ‫ﻫﻢآرزو‪ ،‬ﻫﻢآرﻣﺎن‬

‫ﺗﺒﺼﺮه‪ :‬ﻫﻢ‪ ،‬ﺑﺮ ﺳﺮ ﮐﻠﻤﺎﺗﯽ ﮐﻪ ﺑﺎ »اﻟﻒ« ﯾﺎ »م« آﻏﺎز ﻣﯽﺷﻮد‪،‬‬ ‫ﺟﺪا ﻧﻮﺷﺘﻪ ﻣﯽﺷﻮد‪:‬‬ ‫ﻫﻢاﺳﻢ‪ ،‬ﻫﻢﻣﺮز‪ ،‬ﻫﻢﻣﺴﻠﮏ‬

‫ﺗﺮ و ﺗﺮﯾﻦ ﻫﻤﻮاره ﺟﺪا از ﮐﻠﻤﮥ ﭘﯿﺶ از ﺧﻮد ﻧﻮﺷﺘﻪ ﻣﯽﺷﻮد‪،‬‬ ‫ﻣﮕﺮ در‪:‬‬ ‫ﺑﻬﺘﺮ‪ ،‬ﻣﻬﺘﺮ‪ ،‬ﮐﻬﺘﺮ‪ ،‬ﺑﯿﺸﺘﺮ‪ ،‬ﮐﻤﺘﺮ‬

‫ﻫﺎ )ﻧﺸﺎﻧﮥ ﺟﻤﻊ( ﻫﻤﻮاره ﺑﻪ ﮐﻠﻤﮥ ﭘﯿﺶ از ﺧﻮد ﻣﯽﭼﺴﺒﺪ‪ ،‬ﻣﺎﻧﻨﺪ‬ ‫ﮐﺘﺎﺑﻬﺎ‪ ،‬ﺑﺎﻏﻬﺎ‪ ،‬ﭼﺎﻫﻬﺎ‪ ،‬ﮐﻮﻫﻬﺎ‪ ،‬ﮔﺮﻫﻬﺎ‪ ،‬ﻣﮕﺮ ﻫﻨﮕﺎﻣﯽ ﮐﻪ‪:‬‬ ‫‪.1‬ﺑﺨﻮاﻫﯿﻢ ﺻﻮرتِ ﻣﻔﺮدِ ﮐﻠﻤﻪ را ﻣﺸﺨﺺ ﮐﻨﯿﻢ‪:‬‬ ‫ﮐﺘﺎبﻫﺎ‪ ،‬درسﻫﺎ‪ ،‬ﺑﺎغﻫﺎ‬

‫‪.2‬ﮐﻠﻤﻪ ﺑﻪ ﻫﺎی ﻏﯿﺮﻣﻠﻔﻮظ )ﺑﯿﺎن ﺣﺮﮐﺖ( و ﯾﺎﻫﺎی ﻣﻠﻔﻮﻇﯽ ﮐﻪ‬ ‫ﺣﺮفِ ﻗﺒﻞ ازآن ﺣﺮف ﻣﺘّﺼﻞ ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﺧﺘﻢ ﺷﻮد‪:‬‬ ‫ﻣﯿﻮهﻫﺎ‪ ،‬ﺧﺎﻧﻪﻫﺎ‬ ‫ﺳﻔﯿﻪﻫﺎ‪ ،‬ﻓﻘﯿﻪﻫﺎ‪ ،‬ﭘﯿﻪﻫﺎ‪ ،‬ﺑﻪﻫﺎ‬

‫دﺳﺘﻮر ﺧﻂّ ﻓﺎرﺳﯽ ‪17‬‬ ‫ﻣﺠﻤﻮﻋﮥ ام‪ ،‬ای‪ ،‬اﺳﺖ‪...،‬‬ ‫ﺻﻮرﺗﻬﺎی ﻣﺘّﺼﻞِ ﻓﻌﻞِ »ﺑﻮدن« در زﻣﺎن ﺣﺎل )ام‪ ،‬ای‪ ،‬اﺳﺖ‪ ،‬اﯾﻢ‪ ،‬اﯾﺪ‪ ،‬اﻧﺪ(‪ ،‬ﺑﻪ‬ ‫ﺻﻮرﺗﻬﺎی زﯾﺮ ﻧﻮﺷﺘﻪ ﻣﯽﺷﻮد‪:‬‬ ‫ﮐﻠﻤﺎت ﻣﺨﺘﻮم ﺑﻪ‬ ‫ﺻﺎﻣﺖ ﻣﻨﻔﺼﻞ‬

‫ﻣﺜﺎل‬

‫ﺻﺎﻣﺖ ﻣﯿﺎﻧﺠﯽ‬ ‫ﺧﺸﻨﻮدم‬

‫ﺧﺸﻨﻮدی‬

‫ﺧﺸﻨﻮد اﺳﺖ‬

‫ﺧﺸﻨﻮدﯾﻢ‬

‫ﺧﺸﻨﻮدﯾﺪ‬

‫ﺧﺸﻨﻮدﻧﺪ‬

‫رﻫﺮوم‬

‫رﻫﺮوی‬

‫رﻫﺮو اﺳﺖ‬

‫در »رﻫﺮو« ﺑﻪ ﮐﺎر رﻓﺘﻪاﺳﺖ‬

‫ــ‬

‫رﻫﺮوﯾﻢ‬

‫رﻫﺮوﯾﺪ‬

‫رﻫﺮوﻧﺪ‬

‫ﺻﺎﻣﺖ ﻣﺘﺼّﻞ‬

‫ــ‬

‫ﭘﺎﮐﻢ‬

‫ﭘﺎﮐﯽ‬

‫ﭘﺎک اﺳﺖ‬

‫»آ«‬

‫»ی«‬

‫ــ‬

‫»و« ﺑﺎ ﺻﺪاﯾﯽ ﻧﻈﯿﺮ آنﭼﻪ‬

‫»و« ﺑﺎ ﺻﺪاﯾﯽ ﻧﻈﯿﺮ آﻧﭽﻪ‬ ‫در »داﻧﺸﺠﻮ« ﺑﻪ ﮐﺎر‬

‫»ی«‬

‫رﻓﺘﻪ اﺳﺖ‬ ‫»و« ﺑﺎ ﺻﺪاﯾﯽ ﻧﻈﯿﺮ آﻧﭽﻪ‬ ‫»ــِ« )ﻫﺎی ﺑﯿﺎن ﺣﺮﮐﺖ(‬

‫»اِیْ«‬

‫ﻫﻤﺰه‬

‫»ای«‬

‫ﻫﻤﺰه‬

‫*‬

‫داﻧﺎﯾﻢ‬

‫‪1‬‬

‫داﻧﺎﯾﻨﺪ‬

‫داﻧﺎﯾﯿﻢ‬

‫داﻧﺎﯾﯿﺪ‬

‫داﻧﺸﺠﻮﯾﻢ‬

‫داﻧﺸﺠﻮﯾﯽ‬

‫داﻧﺸﺠﻮﯾﯿﻢ‬

‫داﻧﺸﺠﻮﯾﯿﺪ‬

‫داﻧﺸﺠﻮﯾﻨﺪ‬

‫ﺗﻮای‪ /‬ﺗﻮﯾﯽ‬

‫ﺗﻮﺳﺖ‬

‫ﺗﻮام‬ ‫ﺗﻮاﯾﻢ‬

‫ﻫﻤﺰه‬

‫ﭘﺎﮐﯿﻢ‬

‫ﭘﺎﮐﯿﺪ‬ ‫داﻧﺎﯾﯽ‬

‫داﻧﺎﺳﺖ‬

‫داﻧﺸﺠﻮﺳﺖ‬

‫ﻫﻤﺰه‬

‫در »ﺗﻮ« ﺑﻪ ﮐﺎر رﻓﺘﻪاﺳﺖ‬

‫ﭘﺎکاﻧﺪ‬ ‫*‬

‫)ﺷﻤﺎ ﮐﺎرﻣﻨﺪ(‬

‫ﻣﺘﺮواﯾﺪ‬

‫‪2‬‬

‫*‬

‫*‬

‫ﺗﻮاﻧﺪ‬

‫ﺧﺴﺘﻪام‬

‫ﺧﺴﺘﻪای‬

‫ﺧﺴﺘﻪاﺳﺖ‬

‫ﺧﺴﺘﻪاﯾﻢ‬

‫ﺧﺴﺘﻪاﯾﺪ‬

‫ﺧﺴﺘﻪاﻧﺪ‬

‫ﺗﯿﺰﭘﯽام‬

‫ﺗﯿﺰﭘﯽای‬

‫ﺗﯿﺰﭘﯽاﺳﺖ‬

‫ﺗﯿﺰﭘﯽاﯾﻢ‬

‫ﺗﯿﺰﭘﯽاﯾﺪ‬

‫ﺗﯿﺰﭘﯽاﻧﺪ‬

‫ﮐﺎریام‬

‫ﮐﺎریای‬

‫ﮐﺎریاﺳﺖ‬

‫ﮐﺎریاﯾﻢ‬

‫ﮐﺎریاﯾﺪ‬

‫ﮐﺎریاﻧﺪ‬

‫ﮐﻠﻤﻪﻫﺎی ﺳﺘﺎرهدار در اﯾﻦ ﺟﺪول از ﻗﺎﻋﺪه ﻣﺴﺘﺜﻨﺎ ﻫﺴﺘﻨﺪ‪.‬‬ ‫‪ . 1‬ﭼﻨﺎﻧﭽﻪ ﮐﻠﻤﻪای ﻣﺨﺘﻮم ﺑﻪ ﻣﺼﻮّت ﺑﺎﺷﺪ و ﺟﺰء ﭘﺲ ازآن ﻧﯿﺰ ﺑﺎ ﻣﺼﻮّت آﻏﺎز ﺷﺪه ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﻣﯽﺗﻮان در‬ ‫ﻓﺎﺻﻠﮥ ﻣﯿﺎن دو ﻣﺼﻮّت از دو ﻧﻮع ﺻﺎﻣﺖِ ﻣﯿﺎﻧﺠﯽ )ﺑﺎ ارزش ﯾﮑﺴﺎن( اﺳﺘﻔﺎده ﮐﺮد‪ :‬ﯾﮑﯽ ﺻﺎﻣﺖِ »ی« و‬ ‫دﯾﮕﺮی ﺻﺎﻣﺖِ »ﻫﻤﺰه«؛ ﻧﻈﯿﺮ داﻧﺎﯾﯿﺪ‪ /‬داﻧﺎﺋﯿﺪ؛ زﯾﺒﺎﯾﯽ‪ /‬زﯾﺒﺎﺋﯽ؛ ﺗﻨﻬﺎﯾﯽ‪ /‬ﺗﻨﻬﺎﺋﯽ‪ ،‬ﮐﻪ در ﺑﻌﻀﯽ ﻫﻤﺰه ﻏﻠﺒﻪ‬ ‫دارد و در ﺑﻌﻀﯽ دﯾﮕﺮ »ی« و از ﮐﻠﻤﻪای ﺑﻪ ﮐﻠﻤﮥ دﯾﮕﺮ ﻓﺮق ﻣﯽﮐﻨﺪ‪ .‬در اﯾﻨﺠﺎ‪ ،‬ﺑﺮای ﺣﻔﻆِ ﯾﮑﺪﺳﺘﯽ و‬ ‫ﺳﻬﻮﻟﺖِ آﻣﻮزش‪ ،‬ﺻﺎﻣﺖِ ﻣﯿﺎﻧﺠﯽِ »ی« اﻧﺘﺨﺎب ﺷﺪه اﺳﺖ‪.‬‬ ‫‪ .2‬ﭼﻮن »ﺗﻮاﯾﺪ« ﻣﻌﻨﺎ ﻧﺪارد‪» ،‬ﻣﺘﺮواﯾﺪ« آورده ﺷﺪ‪.‬‬

‫‪18‬‬

‫دﺳﺘﻮر ﺧﻂّ ﻓﺎرﺳﯽ‬

‫ﺿﻤﺎﯾﺮ ﻣﻠﮑﯽ و ﻣﻔﻌﻮﻟﯽ‬ ‫ﺿﻤﺎﯾﺮ ﻣﻠﮑﯽ و ﻣﻔﻌﻮﻟﯽ‪ ] 1‬ــَ م‪ ،‬ـــَ ت‪ ،‬ـــَ ش‪ ،‬ـــِ ﻣﺎن )ﻣﺎن(‪ ،‬ـــِ ﺗﺎن‬ ‫)ﺗﺎن(‪ ،‬ـــِ ﺷﺎن )ﺷﺎن([ ‪ ،‬در ﺣﺎﻻتِ ﺷﺶﮔﺎﻧﻪ‪ ،‬ﻫﻤﺮاه ﺑﺎ واژهﻫﺎی ﭘﯿﺶ از‬ ‫ﺧﻮد ﺑﻪ ﺻﻮرﺗﻬﺎی زﯾﺮ ﻧﻮﺷﺘﻪ ﻣﯽﺷﻮد‪:‬‬ ‫ﮐﻠﻤﺎت ﻣﺨﺘﻮم ﺑﻪ‬ ‫ﺻﺎﻣﺖ ﻣﻨﻔﺼﻞ‬

‫ﺻﺎﻣﺖ ﻣﯿﺎﻧﺠﯽ‬ ‫ــ‬

‫ﺻﺎﻣﺖ ﻣﺘّﺼﻞ‬ ‫»و« ﺑﺎ ﺻﺪاﯾﯽ ﻧﻈﯿﺮ آﻧﭽﻪ‬

‫ــ‬

‫در »رﻫﺮو« ﺑﻪ ﮐﺎر رﻓﺘﻪاﺳﺖ‬

‫ــ‬ ‫‪2‬‬

‫»آ«‬

‫»ی«‬

‫»و« ﺑﺎ ﺻﺪاﯾﯽ ﻧﻈﯿﺮ آﻧﭽﻪ در‬ ‫»ﻋﻤﻮ« ﺑﻪ ﮐﺎر رﻓﺘﻪاﺳﺖ‪.‬‬

‫»ی«‬

‫»ـــِ« )ﻫﺎی ﺑﯿﺎن ﺣﺮﮐﺖ( ﺑﯿﺶ‬

‫ﻫﻤﺰه‬

‫از ﺿـﻤﺎﯾـﺮ ﻣـﻠﮑﯽ ﻣـﻔﺮد‬ ‫»اِیْ« ﭘﯿﺶازﺿﻤﺎﯾﺮﻣﻠﮑﯽﻣﻔﺮد‬

‫ﻫﻤﺰه‬

‫»ای« ﭘﯿﺶازﺿﻤﺎﯾﺮﻣﻠﮑﯽﻣﻔﺮد‬ ‫»و« ﺑﺎ ﺻﺪاﯾﯽ ﻧﻈﯿﺮ آﻧﭽﻪ در‬ ‫»رادﯾﻮ« ﺑﻪ ﮐﺎر رﻓﺘﻪاﺳﺖ‬ ‫ﭘﯿﺶاز ﺿﻤﺎﯾﺮ ﻣﻠﮑﯽ ﻣﻔﺮد‬

‫ﻫﻤﺰه‬ ‫ﻫﻤﺰه‬

‫‪3‬‬

‫ﺑﺮادرم‬ ‫ﺑﺮادرﻣﺎن‬ ‫ﮐﺘﺎﺑﻢ‬ ‫ﮐﺘﺎﺑﻤﺎن‬ ‫رﻫﺮوم‬ ‫رﻫﺮوﻣﺎن‬ ‫ﭘﺎﯾﻢ‬ ‫ﭘﺎﯾﻤﺎن‬ ‫ﻋﻤﻮﯾﻢ‬ ‫ﻋﻤﻮﯾﻤﺎن‬ ‫ﺧﺎﻧﻪام‬ ‫ﺧﺎﻧﻪﻣﺎن‬ ‫ﭘﯽام‬ ‫ﭘﯽﻣﺎن‬ ‫ﮐﺸﺘﯽام‬ ‫ﮐﺸﺘﯽﻣﺎن‬ ‫رادﯾﻮام‬ ‫رادﯾﻮﻣﺎن‬

‫ﻣﺜﺎل‬ ‫ﺑﺮادرت‬ ‫ﺑﺮادرﺗﺎن‬ ‫ﮐﺘﺎﺑﺖ‬ ‫ﮐﺘﺎﺑﺘﺎن‬ ‫رﻫﺮوت‬ ‫رﻫﺮوﺗﺎن‬ ‫ﭘﺎﯾﺖ‬ ‫ﭘﺎﯾﺘﺎن‬ ‫ﻋﻤﻮﯾﺖ‬ ‫ﻋﻤﻮﯾﺘﺎن‬ ‫ﺧﺎﻧﻪات‬ ‫ﺧﺎﻧﻪﺗﺎن‬ ‫ﭘﯽات‬ ‫ﭘﯽﺗﺎن‬ ‫ﮐﺸﺘﯽات‬ ‫ﮐﺸﺘﯽﺗﺎن‬ ‫رادﯾﻮات‬ ‫رادﯾﻮﺗﺎن‬

‫ﺑﺮادرش‬ ‫ﺑﺮادرﺷﺎن‬ ‫ﮐﺘﺎﺑﺶ‬ ‫ﮐﺘﺎﺑﺸﺎن‬ ‫رﻫﺮوش‬ ‫رﻫﺮوﺷﺎن‬ ‫ﭘﺎﯾﺶ‬ ‫ﭘﺎﯾﺸﺎن‬ ‫ﻋﻤﻮﯾﺶ‬ ‫ﻋﻤﻮﯾﺸﺎن‬ ‫ﺧﺎﻧﻪاش‬ ‫ﺧﺎﻧﻪﺷﺎن‬ ‫ﭘﯽِاش‬ ‫ﭘﯽِﺷﺎن‬ ‫ﮐﺸﺘﯽاش‬ ‫ﮐﺸﺘﯽﺷﺎن‬ ‫رادﯾﻮاش‬ ‫رادﯾﻮﺷﺎن‬

‫‪ .1‬در دﺳﺘﻮرﻫﺎی اﺧﯿﺮ‪ ،‬ﺑﻪ ﺟﺎی اﺻﻄﻼﺣﺎﺗﯽ ﻧﻈﯿﺮ »ﺿﻤﯿﺮ ﻣﻠﮑﯽ« ﯾﺎ »ﺿﻤﯿﺮ ﻣﻔﻌﻮﻟﯽ«‪ ،‬اﺻﻄﻼح »ﺿﻤﯿﺮ‬ ‫ﺷﺨﺼﯽ ﻣﺘّﺼﻞ« ﺑﻪ ﮐﺎر ﻣﯽرود‪.‬‬ ‫‪ .2‬اﯾﻦ »ی« ﻣﻤﮑﻦ اﺳﺖ در ﻣﻮاردی ﺣﺬف ﺷﻮد‪ .‬در ﺗﺪاول ﻋﺎﻣّﻪ »ﺑﺎﺑﺎم« ﺑﻪ ﺟﺎیِ »ﺑﺎﺑﺎﯾﻢ« ﮔﻔﺘﻪ ﻣﯽﺷﻮد‪ .‬در‬ ‫ادﺑﯿﺎتِ داﺳﺘﺎﻧﯽ ﻫﻢ‪ ،‬زﻣﺎﻧﯽ ﮐﻪ ﻧﻮﯾﺴﻨﺪه زﺑﺎنِ ﮔﻔﺘﺎر را ﺿﺒﻂ ﻣﯽﮐﻨﺪ‪ ،‬وﺿﻊ ﺑﻪ ﻫﻤﯿﻦ ﻣﻨﻮال اﺳﺖ‪ .‬در ﺷﻌﺮ ﺑﻪ‬ ‫ﺿﺮورتِ ﺷﻌﺮی اﯾﻦ ﺣﺬف ﺻﻮرت ﻣﯽﮔﯿﺮد‪ ،‬ﻣﺜﻼً اﺳﺘﻌﻤﺎلِ »ﺑﺎزوت« ﺑﻪ ﺟﺎی »ﺑﺎزوﯾﺖ« دراﯾﻦ ﻣﺼﺮاع‪:‬‬ ‫»آﻓﺮﯾﻦ ﺑﺮدﺳﺖ و ﺑﺮ ﺑﺎزوت ﺑﺎد«‪.‬‬ ‫‪ .3‬در ﻣﺤﺎوره‪ ،‬اﺻﻮﻻً ﻫﻤﺰه و ﻣﺼﻮّتِ آﻏﺎزی ﺣﺬف ﻣﯽﺷﻮد‪ ،‬ﻣﺜﻼً ﮔﻔﺘﻪ ﻣﯽﺷﻮد »رادﯾﻮم ﺧﺮاب ﺷﺪ« و ﻧﻪ‬ ‫»رادﯾﻮام ﺧﺮاب ﺷﺪ«‪.‬‬

‫دﺳﺘﻮر ﺧﻂّ ﻓﺎرﺳﯽ ‪19‬‬

‫ﯾﺎی ﻧﮑﺮه و ﻣﺼﺪری و ﻧﺴﺒﯽ‬ ‫ﯾﺎی ﻧﮑﺮه )ﻫﻤﭽﻨﯿﻦ ﯾﺎی ﻣﺼﺪری و ﻧﺴﺒﯽ( در ﺣﺎﻻت ﮔﻮﻧﺎﮔﻮن ﺑﻪ‬ ‫ﺻﻮرﺗﻬﺎی زﯾﺮ ﻧﻮﺷﺘﻪ ﻣﯽﺷﻮد‪:‬‬ ‫ﺻﺎﻣﺖ ﻣﯿﺎﻧﺠﯽ‬

‫ﻣﺜﺎل‬

‫ﮐﻠﻤﺎت ﻣﺨﺘﻮم ﺑﻪ‬ ‫ﺻﺎﻣﺖ ﻣﻨﻔﺼﻞ‬

‫ـــ‬

‫ﺑﺮادری‬

‫ﺻﺎﻣﺖ ﻣﺘّﺼﻞ‬

‫ـــ‬

‫ﮐﺘﺎﺑﯽ‬

‫»و« ﺑﺎ ﺻﺪاﯾﯽ ﻧﻈﯿﺮ آﻧﭽﻪ در‬ ‫»رﻫﺮو« ﺑﻪ ﮐﺎر رﻓﺘﻪاﺳﺖ‪.‬‬ ‫»ــِ« )ﻫﺎی ﺑﯿﺎن ﺣﺮﮐﺖ(‬

‫‪1‬‬

‫ـــ‬

‫رﻫﺮوی‬

‫ﻫﻤﺰه‬

‫ﺧﺎﻧﻪای‬

‫»اِیِْ«‬

‫ﻫﻤﺰه‬

‫ﺗﯿﺰﭘﯽای‬

‫»ای«‬

‫ﻫﻤﺰه‬

‫ﮐﺸﺘﯽای‬

‫»و« ﺑﺎ ﺻﺪاﯾﯽ ﻧﻈﯿﺮ آﻧﭽﻪ در‬ ‫»رادﯾﻮ« ﺑﻪ ﮐﺎر رﻓﺘﻪاﺳﺖ‬

‫»ی«‬

‫رادﯾﻮﯾﯽ‬

‫» آ«‬

‫»ی«‬

‫داﻧﺎﯾﯽ‬

‫»و« ﺑﺎ ﺻﺪاﯾﯽ ﻧﻈﯿﺮ آﻧﭽﻪ در‬ ‫»داﻧﺸﺠﻮ« ﺑﻪ ﮐﺎر رﻓﺘﻪ اﺳﺖ‬

‫»ی«‬

‫داﻧﺸﺠﻮﯾﯽ‬

‫‪ .1‬ﻫﺎی ﺑﯿﺎن ﺣﺮﮐﺖ‪ ،‬در اﻟﺤﺎق ﺑﻪ »ﯾﺎی ﻣﺼﺪری«‪ ،‬ﺣﺬف ﻣﯽﺷﻮد و »گِ« ﻣﯿﺎﻧﺠﯽ ﺑﻪ ﺟﺎی آن ﻣﯽآﯾﺪ‪:‬‬ ‫ﺑﻨﺪﮔﯽ‪ .‬در ﭼﻨﺪ ﮐﻠﻤﻪ‪ ،‬ﻫﺎی ﺑﯿﺎن ﺣﺮﮐﺖ در اﻟﺤﺎق ﺑﻪ »ﯾﺎی ﻧﺴﺒﺖ« اﻓﺘﺎده و »گِ« ﻣﯿﺎﻧﺠﯽ اﺿﺎﻓﻪ ﺷﺪه اﺳﺖ‪:‬‬ ‫»ﺧﺎﻧﮕﯽ«‪» ،‬ﻫﻤﯿﺸﮕﯽ«‪» ،‬ﻫﻔﺘﮕﯽ«‪.‬‬

‫‪20‬‬

‫دﺳﺘﻮر ﺧﻂّ ﻓﺎرﺳﯽ‬

‫ﮐﺴﺮۀ اﺿﺎﻓﻪ‬ ‫ﻧﺸﺎﻧﮥ ﮐﺴﺮۀ اﺿﺎﻓﻪ در ﺧﻂ آورده ﻧﻤﯽﺷﻮد‪ ،‬ﻣﮕﺮ ﺑﺮای رﻓﻊ اﺑﻬﺎم در ﮐﻠﻤﺎﺗﯽ‬ ‫ﮐﻪ دﺷﻮاری اﯾﺠﺎد ﻣﯽﮐﻨﺪ‪:‬‬ ‫اﺳﺐِ ﺳﻮاری‪ /‬اﺳﺐﺳﻮاری‬

‫ـ ﮐﻠﻤﺎﺗﯽ ﻣﺎﻧﻨﺪ رﻫﺮو‪ ،‬ﭘﺮﺗﻮ‪ ،‬ﺟﻠﻮ‪ ،‬در ﺣﺎﻟﺖِ ﻣﻀﺎف‪ ،‬ﮔﺎﻫﯽ ﺑﺎ ﺻﺎﻣﺖ ﻣﯿﺎﻧﺠ ِ‬ ‫ﯽ‬ ‫»ی« ﻣﯽآﯾﺪ‪ ،‬ﻣﺎﻧﻨﺪ »ﭘﺮﺗﻮی آﻓﺘﺎب« و ﮔﺎﻫﯽ ﺑﺪون آن‪ ،‬ﻣﺎﻧﻨﺪ »ﭘﺮﺗﻮِ آﻓﺘﺎب«‪.‬‬ ‫آوردن ﯾﺎ ﻧﯿﺎوردن ﺻﺎﻣﺖ ﻣﯿﺎﻧﺠﯽِ »ی« ﺗﺎﺑﻊ ﺗﻠﻔّﻆ ﺧﻮاﻫﺪ ﺑﻮد‪.‬‬ ‫ـ ﺑﺮای ﮐﻠﻤﺎتِ ﻣﺨﺘﻮم ﺑﻪ ﻫﺎی ﺑﯿﺎن ﺣﺮﮐﺖ‪ ،‬در ﺣﺎﻟﺖِ ﻣﻀﺎف‪ ،‬از ﻋﻼﻣﺖِ‬ ‫»ء« )ی ﮐﻮﺗﺎه ﺷﺪۀ ﺷﺒﯿﻪ ﻫﻤﺰه( اﺳﺘﻔﺎده ﻣﯽﺷﻮد‪:‬‬ ‫ﺧﺎﻧﮥ ﻣﻦ‪ ،‬ﻧﺎﻣﮥ او‬

‫ـ »ی«‪ ،‬در ﮐﻠﻤﻪﻫﺎی ﻋﺮﺑﯽِ ﻣﺨﺘﻮم ﺑﻪ »ی« )ﮐﻪ »آ« ﺗﻠﻔّﻆ ﻣﯽﺷﻮد(‪ ،‬در اﺿﺎﻓﻪ‬ ‫ﺑﻪ ﮐﻠﻤﮥ ﺑﻌﺪ از ﺧﻮد‪ ،‬ﺑﻪ »اﻟﻒ« ﺗﺒﺪﯾﻞ ﻣﯽﺷﻮد‪:‬‬ ‫ﻋﯿﺴﺎی ﻣﺴﯿﺢ‪ ،‬ﻣﻮﺳﺎی ﮐﻠﯿﻢ‪ ،‬ﻫﻮای ﻧَﻔْﺲ‪ ،‬ﮐُﺒْﺮای ﻗﯿﺎس‬

‫دﺳﺘﻮر ﺧﻂّ ﻓﺎرﺳﯽ ‪21‬‬

‫ﻧﺸﺎﻧﮥ ﻫﻤﺰه‬

‫*‬

‫ﻫﻤﺰۀ ﻣﯿﺎﻧﯽ‬

‫اﻟﻒ( اﮔﺮ ﺣﺮفِ ﭘﯿﺶاز آن ﻣﻔﺘﻮح ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬روی ﮐﺮﺳﯽِ »ا« ﻧﻮﺷﺘﻪ ﻣﯽﺷﻮد‪،‬‬ ‫ﻣﮕﺮ آﻧﮑﻪ ﭘﺲازآن ﻣﺼﻮّتِ »ای« و »او« و »ـــِ« ﺑﺎﺷﺪ ﮐﻪ در اﯾﻦ ﺻﻮرت‬ ‫روی ﮐﺮﺳﯽِ »ﯾـ« ﻧﻮﺷﺘﻪ ﻣﯽﺷﻮد‪:‬‬ ‫رأﻓﺖ‪ ،‬ﺗﺄﺳّﻒ‪ ،‬ﺗﻸﻟﺆ‪ ،‬ﻣﺄﻧﻮس‪ ،‬ﺷﺄن‬ ‫رﺋﯿﺲ‪ ،‬ﻟﺌﯿﻢ‪ ،‬رﺋﻮف‪ ،‬ﻣﺌﻮﻧﺖ‪ ،‬ﻣﻄﻤﺌﻦ‪ ،‬ﻣﺸﻤﺌﺰ‬

‫ﺗﺒﺼﺮه‪ :‬در ﮐﻠﻤﺎت ﻋﺮﺑﯽ ﺑﺮ وزنِ »ﻣُﺘَﻔَﻌِّﻞ« ﻧﻈﯿﺮ ﻣﺘﺄﺛّﺮ‪ ،‬ﻣﺘﺄﺧّﺮ‪ ،‬ﻣﺘﺄﻟّﻢ ﮐﻪ در‬ ‫ﺗﺪاول‪ ،‬اوﻟﯿﻦ ﻓﺘﺤﮥ آﻧﻬﺎ ﺑﻪ ﮐﺴﺮه ﺗﺒﺪﯾﻞ ﺷﺪه‪ ،‬ﻫﻤﺎن ﺻﻮرتِ ﻋﺮﺑﯽِ آن ﻣﻼک‬ ‫ﻗﺮار ﮔﺮﻓﺘﻪ اﺳﺖ‪.‬‬ ‫ب( اﮔﺮ ﺣﺮفِ ﭘﯿﺶ از آن ﻣﻀﻤﻮم ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬روی ﮐﺮﺳﯽِ »و« ﻧﻮﺷﺘﻪ ﻣﯽﺷﻮد‪،‬‬ ‫ﻣﮕﺮ آﻧﮑﻪ ﭘﺲ از آن ﻣﺼﻮّتِ »او« ﺑﺎﺷﺪ ﮐﻪ در اﯾﻦ ﺻﻮرت روی ﮐﺮﺳﯽِ »ﯾـ«‬ ‫ﻧﻮﺷﺘﻪ ﻣﯽﺷﻮد‪:‬‬ ‫رؤﯾﺎ‪ ،‬رؤﺳﺎ‪ ،‬ﻣﺆﺳّﺴﻪ‪ ،‬ﻣﺆذّن‪ ،‬ﻣﺆﺛّﺮ‪ ،‬ﻣﺆاﻧﺴﺖ‬ ‫ﺷﺌﻮن‪ ،‬رﺋﻮس‬

‫*‬

‫ﮔﺎﻫﯽ‪ ،‬ﺧﺼﻮﺻﺎً در ﺧﻮﺷﻨﻮﯾﺴﯽ‪ ،‬در زﯾﺮِ ﻫﻤﺰۀ ﭘﺎﯾﺎﻧﯽ »ء«‪ ،‬ﺑﺪون اﯾﻨﮑﻪ ﺑﻪ ﮐﻠﻤﮥ دﯾﮕﺮی اﺿﺎﻓﻪ ﺷﺪه‬ ‫ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﻋﻼﻣﺘﯽ ﺷﺒﯿﻪ ﮐﺴﺮه ﻣﯽﮔﺬارﻧﺪ ﮐﻪ ﺻﺤﯿﺢ ﻧﯿﺴﺖ‪.‬‬

‫‪22‬‬

‫دﺳﺘﻮر ﺧﻂّ ﻓﺎرﺳﯽ‬

‫ج( اﮔﺮ ﺣﺮفِ ﭘﯿﺶ از آن ﻣﻔﺘﻮح ﯾﺎ ﺳﺎﮐﻦ و ﭘﺲ از آن ﺣﺮف »آ« ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﺑﻪ‬ ‫ﺻﻮرتِ ـ‪/Ĥ‬آ ﻧﻮﺷﺘﻪ ﻣﯽﺷﻮد‪:‬‬ ‫ﻣ‪Ĥ‬ﺧﺬ‪ ،‬ﻵﻟﯽ‪ ،‬ﻗﺮآن‪ ،‬ﻣﺮآت‬

‫در ﺑﻘﯿﮥ ﻣﻮارد و در ﮐﻠّﯿﮥ ﮐﻠﻤﺎتِ دﺧﯿﻞِ ﻓﺮﻧﮕﯽ ﯾﺎ ﮐﺮﺳﯽِ »ﯾـِ« ﻧﻮﺷﺘﻪ ﻣﯽﺷﻮد‪:‬‬ ‫ﻟﺌﺎم‪ ،‬رﺋﺎﻟﯿﺴﺖ‪ ،‬ﻗﺮاﺋﺎت‪ ،‬اﺳﺘﺜﻨﺎﺋﺎت‪ ،‬ﻣﺴﺌﻮل‪ ،‬ﻣﺴﺌﻠﻪ‪ ،‬ﺟﺮﺋﺖ‪ ،‬ﻫﯿﺌﺖ‬ ‫‪1‬‬ ‫ﻟﺌﻮن‪ ،‬ﺳﺌﻮل‪ ،‬ﺗﺌﺎﺗﺮ‪ ،‬ﻧﺌﻮن‬ ‫اﺳﺘﺜﻨﺎ‪ :‬ﺗﻮأم‬

‫ﻫﻤﺰۀ ﭘﺎﯾﺎﻧﯽ‬ ‫اﻟﻒ( اﮔﺮ ﺣﺮفِ ﭘﯿﺶ از آن ﻣﻔﺘﻮح ﺑﺎﺷﺪ )ﻣﺎﻧﻨﺪ ﻫﻤﺰۀ ﻣﯿﺎﻧﯽِ ﻣﺎﻗﺒﻞ ﻣﻔﺘﻮح(‪،‬‬ ‫روی ﮐﺮﺳﯽِ »ا« ﻧﻮﺷﺘﻪ ﻣﯽﺷﻮد‪:‬‬ ‫ﺧﻸ‪ ،‬ﻣﻸ‪ ،‬ﻣﺒﺪأ‪ ،‬ﻣﻨﺸﺄ‪ ،‬ﻣﻠﺠﺄ‬

‫ب( اﮔﺮ ﺣﺮفِ ﭘﯿﺶ از آن ﻣﻀﻤﻮم ﺑﺎﺷﺪ )ﻣﺎﻧﻨﺪ ﻫﻤﺰۀ ﻣﯿﺎﻧﯽِ ﻣﺎﻗﺒﻞ ﻣﻀﻤﻮم(‪،‬‬ ‫روی ﮐﺮﺳﯽِ »وِ« ﻧﻮﺷﺘﻪ ﻣﯽﺷﻮد‪:‬‬ ‫ﻟﺆﻟﺆ‪ ،‬ﺗﻸﻟﺆ‬

‫ج( اﮔﺮ ﺣﺮفِ ﭘﯿﺶ از آن ﻣﮑﺴﻮر ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬روی ﮐﺮﺳﯽِ »ی« ﻧﻮﺷﺘﻪ ﻣﯽﺷﻮد‪:‬‬ ‫ﻣﺘﻸﻟﺊ‬

‫‪٢‬‬

‫د( اﮔﺮ ﺣﺮفِ ﭘﯿﺶ از آن ﺳﺎﮐﻦ ﯾﺎ ﯾﮑﯽ از ﻣﺼﻮّﺗﻬﺎی ﺑﻠﻨﺪِ »آ« و »او« و »ای«‬ ‫ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﺑﺪون ﮐﺮﺳﯽ ﻧﻮﺷﺘﻪ ﻣﯽﺷﻮد‪:‬‬ ‫ﺟﺰء‪ ،‬ﺳﻮء‪ ،‬ﺷﯽء‪ ،‬ﺑُﻂء‪ ،‬ﺑﻄﯽء‪ ،‬ﺳﻤﺎء‪ ،‬ﻣﺎء‪ ،‬اﻣﻼء‪ ،‬اﻧﺸﺎء‬

‫‪3‬‬

‫‪ .1‬ﮐﻠﻤﮥ ﻫﯿﺪروژن ﮔﺎﻫﯽ ﺋﯿﺪورژن ﻧﻮﺷﺘﻪ ﻣﯽﺷﻮد ﮐﻪ ﺻﺤﯿﺢ ﻧﯿﺴﺖ‪.‬‬ ‫‪ . 2‬ﮐﻠﻤﮥ ﻣﻨﺸﯽ در اﺻﻞ ﻣُﻨﺸﺊ ﺑﻮدهاﺳﺖ ﮐﻪ در ﻓﺎرﺳﯽ »ء« ﺑﻪ »ی« ﺑﺪل ﺷﺪهاﺳﺖ‪.‬‬ ‫‪ .3‬ﻫﻤﺰۀ ﭘﺎﯾﺎﻧﯽِ ﺑﺪون ﮐﺮﺳﯽ در ﮐﻠﻤﺎتِ اﻧﺸﺎء‪ ،‬اﻣﻼء‪ ،‬اﻋﻀﺎء‪ ،‬در ﻓﺎرﺳﯽ‪ ،‬در اﺿﺎﻓﻪ ﺑﻪ ﮐﻠﻤﮥ ﺑﻌﺪ از ﺧﻮد‪،‬‬ ‫ﻏﺎﻟﺒﺎً ﺣﺬف ﻣﯽﺷﻮد و ﺑﻪ ﺟﺎی آن »یِ« ﻣﯿﺎﻧﺠﯽ ﻣﯽآﯾﺪ‪ ،‬ﻣﺎﻧﻨﺪ اﻧﺸﺎی ﺧﻮب‪ ،‬اﻋﻀﺎی ﺑﺪن‪ ،‬وﻟﯽ ﺣﻔﻆِ‬ ‫ﻫﻤﺰۀ آن ﻫﻢ ﺻﺤﯿﺢ اﺳﺖ‪ :‬اﻧﺸﺎء ﺧﻮب‪ ،‬اﻋﻀﺎء ﺑﺪن‪.‬‬

‫دﺳﺘﻮر ﺧﻂّ ﻓﺎرﺳﯽ ‪23‬‬ ‫ﺗﺒﺼﺮۀ ‪ : 1‬ﮐﻠﻤﺎﺗﯽ ﻣﺎﻧﻨﺪ اﻧﺸﺎء‪ ،‬اﻣﻼء‪ ،‬اﻋﻀﺎء در ﻓﺎرﺳﯽ ﺑﺪون ﻫﻤﺰۀ ﭘﺎﯾﺎﻧﯽ‬ ‫ﻫﻢ ﻧﻮﺷﺘﻪ ﻣﯽﺷﻮد ﮐﻪ ﺻﺤﯿﺢ اﺳﺖ‪.‬‬ ‫ﺗﺒﺼﺮۀ ‪ :2‬ﻫﺮﮔﺎه ﻫﻤﺰۀ ﭘﺎﯾﺎﻧﯽِ ﻣﺎﻗﺒﻞ ﺳﺎﮐﻦ )ﺑﺪون ﮐﺮﺳﯽ( ﯾﺎ ﻫﻤﺰۀ ﭘﺎﯾﺎﻧ ِ‬ ‫ﯽ‬ ‫ﻣﺎﻗﺒﻞ ﻣﻔﺘﻮح )ﺑﺎ ﮐﺮﺳﯽ »ا«( و ﯾﺎ ﻫﻤﺰۀ ﭘﺎﯾﺎﻧﯽِ ﻣﺎﻗﺒﻞ ﻣﻀﻤﻮم )ﺑﺎ ﮐﺮﺳﯽ »و«(‬ ‫ﺑﻪ ﯾﺎی وﺣﺪت ﯾﺎ ﻧﮑﺮه ﻣﺘّﺼﻞ ﺷﻮد‪ ،‬ﮐﺮﺳﯽِ »ﯾـ« ﻣﯽﮔﯿﺮد و ﮐﺮﺳﯽِ ﻗﺒﻠﯽِ آن‬ ‫ﻧﯿﺰ ﺣﻔﻆ ﻣﯽﺷﻮد‪.‬‬ ‫ﺟﺰﺋﯽ‪ ،‬ﺷﯿﺌﯽ‪ ،‬ﻣﻨﺸﺎﺋﯽ‪ ،‬ﻣﺎﺋﯽ‪ ،‬ﻟﺆﻟﺆﺋﯽ‪.‬‬

‫راﻫﻨﻤﺎی ﮐﺘﺎﺑﺖِ ﻫﻤﺰه‪ ،‬در ﺻﻔﺤﺎت ﺑﻌﺪ‪ ،‬در ﺟﺪول ﺷﻤﺎرۀ ‪ ،3‬اراﺋﻪ ﺷﺪه‬ ‫اﺳﺖ‪.‬‬

‫‪24‬‬

‫دﺳﺘﻮر ﺧﻂّ ﻓﺎرﺳﯽ‬ ‫ﺟﺪول ‪ .3‬راﻫﻨﻤﺎی ﮐﺘﺎﺑﺖِ ﻫﻤﺰه‬ ‫ﮐﺮﺳﯽ »و«‬

‫ﮐﺮﺳﯽ »ﯾـ«‬

‫ﺑﺪون ﮐﺮﺳﯽ‬

‫ﮐﺮﺳﯽ »ا«‬ ‫»أ‪،‬ـﺄ«‬

‫»آ‪ ،‬ـ‪«Ĥ‬‬

‫»ؤ‪ ،‬ـﺆ«‬

‫»ﺋـ ‪ ،‬ـﺌـ«‬

‫»ءِ»‬

‫ﺑﺄس‬ ‫ﺗﺄﺛﯿﺮ‬ ‫ﺗﺄﺧّﺮ‬ ‫ﺗﺄﺛﯿﺮ‬ ‫ﺗﺄدﯾﺐ‬ ‫ﺗﺄذّی‬ ‫ﺗﺄﺳّﻒ‬ ‫ﺗﺄﺳﯿﺲ‬ ‫ﺗﺄﮐﯿﺪ‬ ‫ﺗﺄﻟّﻒ‬ ‫ﺗﺄﻟﯿﻒ‬ ‫ﺗﺄﻣّﻞ‬ ‫ﺗﺄﻣﯿﻦ‬ ‫ﺗﺄﻧّﯽ‬ ‫ﺗﺄﻧﯿﺚ‬ ‫ﺗﺄوﯾﻞ‬ ‫ﺗﻔﺄّّل‬ ‫ﺗﻸﻟﺆ‬ ‫ﺗﻮأم‬

‫ﻗﺮآن‬ ‫ﻵﻟﯽ‬ ‫ﻣ‪Ĥ‬ل‬ ‫ﻣﺮآت‬ ‫ﻣ‪Ĥ‬ﺧﺬ‬ ‫ﻣ‪Ĥ‬ﺛﺮ‬ ‫ﻣﻨﺸ‪Ĥ‬ت‬ ‫ﻣ‪Ĥ‬ب‬ ‫ﻣ‪Ĥ‬رب‬

‫ﺗﻸﻟﺆ‬ ‫رؤﺳﺎ‬ ‫رؤﯾﺎ‬ ‫رؤﯾﺖ‬ ‫ﺳﺆال‬ ‫ﻓﺆاد‬ ‫ﻟﺆﻟﺆ‬ ‫ﻟﺆم‬ ‫ﻣﺆاﻟﻔﺖ‬ ‫ﻣﺆاﻧﺴﺖ‬ ‫ﻣﺆﺗﻠﻒ‬ ‫ﻣﺆﺗﻤﻦ‬ ‫ﻣﺆﺛّﺮ‬ ‫ﻣﺆدّب‬ ‫ﻣﺆدّی‬ ‫ﻣﺆذّن‬ ‫ﻣﺆﺳّﺲ‬ ‫ﻣﺆﺳّﺴﻪ‬ ‫ﻣﺆﮐّﺪ‬

‫اﺋﺘﻼف‬ ‫اراﺋﻪ‬ ‫اﺳﺎﺋﻪ‬ ‫اﺳﺘﺜﻨﺎﺋﺎت‬ ‫اﺳﺘﺜﻨﺎﺋﯽ‬ ‫اﻟﻘﺎﺋﺎت‬ ‫اورﻟﺌﺎن‬ ‫اﯾﺪﺋﺎﻟﯿﺴﻢ‬ ‫ﺑﺌﺎﺗﺮﯾﺲ‬ ‫ﺑﺌﺮ‬ ‫ﭘﺮوﻣﺘﺌﻮس‬ ‫ﭘﻨﮕﻮﺋﻦ‬ ‫ﺗﺒﺮﺋﻪ‬ ‫ﺗﺨﻄﺌﻪ‬ ‫ﺗﺌﺎﺗﺮ‬ ‫ﺗﺌﻮدور‬ ‫ﺗﻮﻃﺌﻪ‬ ‫ﺟﺰﺋﯽ‬ ‫ﺳﻮﺋﯽ‬

‫ﺑُﻂء‬ ‫ﺑَﻄﯽء‬ ‫ﺟﺰء‬ ‫ﺳﻮء‬ ‫ﺷﯽء‬ ‫ﺿﻮء‬ ‫ﻓﯽء‬ ‫ﻣﺎء‬

‫دﺳﺘﻮر ﺧﻂّ ﻓﺎرﺳﯽ ‪25‬‬

‫ﮐﺮﺳﯽ »ا«‬ ‫»أ‪،‬ـﺄ«‬

‫ﺧﻸ‬ ‫رأس‬ ‫رأی‬ ‫ﺳﺒﺄ )ﻗﺮآﻧﯽ(‬ ‫ﺷﺄن‬ ‫ﻣﺄﺛﻮر‬ ‫ﻣﺄﺟﻮر‬ ‫ﻣﺄﺧﺬ‬ ‫ﻣﺄﺧﻮذ‬ ‫ﻣﺄذون‬ ‫ﻣﺄﮐﻮل‬ ‫ﻣﺄﻟﻮف‬ ‫ﻣﺄﻣﻦ‬ ‫ﻣﺄﻣﻮر‬ ‫ﻣﺄﻧﻮس‬ ‫ﻣﺄوا‬ ‫ﻣﺄﯾﻮس‬ ‫ﻣﺒﺪأ‬ ‫ﻣﺘﺄﺛّﺮ‬ ‫ﻣﺘﺄﺧّﺮ‬ ‫ﻣﺘﺄذّی‬ ‫ﻣﺘﺄﻟّﻢ‬

‫»آ‪ ،‬ـ‪«Ĥ‬‬

‫ﮐﺮﺳﯽ »و«‬

‫ﮐﺮﺳﯽ »ﯾـ«‬

‫ﺑﺪون ﮐﺮﺳﯽ‬

‫»ؤ‪ ،‬ـﺆ«‬

‫»ﺋـ ‪ ،‬ـﺌـ«‬

‫»ءِ»‬

‫ﻣﺆﻟّﻒ‬ ‫ﻣﺆﻣﻦ‬ ‫ﻣﺆﻧّﺚ‬ ‫ﻣﺆوّل‬ ‫ﻣﺆﯾّﺪ‬

‫ﺟﺮﺋﺖ‬ ‫دﻧﺎﺋﺖ‬ ‫دوﺋﻞ‬ ‫راﻓﺎﺋﻞ‬ ‫رﺋﺎﻟﯿﺴﺖ‬ ‫رﺋﺎﻟﯿﺴﻢ‬ ‫رﺋﻮس‬ ‫رﺋﻮف‬ ‫رﺋﯿﺲ‬ ‫ژوﺋﻦ‬ ‫ژﺋﻮﻓﯿﺰﯾﮏ‬ ‫ﺳﺌﺎﻧﺲ‬ ‫ﺳﺌﻮل‬ ‫ﺳﻮﺋﺪ‬ ‫ﺳﯿّﺌﺎت‬ ‫ﺷﺎﺋﻮل‬ ‫ﺷﺌﻮن‬ ‫ﻗﺮاﺋﺖ‬ ‫ﻗﺮاﺋﺎت‬ ‫ﮐﺎﮐﺎﺋﻮ‬ ‫ﮐﻠﺌﻮﭘﺎﺗﺮا‬ ‫ﻻﺋﻮس‬

‫‪26‬‬

‫دﺳﺘﻮر ﺧﻂّ ﻓﺎرﺳﯽ‬

‫ﮐﺮﺳﯽ »ا«‬ ‫»أ‪،‬ـﺄ«‬

‫ﻣﺘﺄﻣّﻞ‬ ‫ﻣﺘﺄﻫّﻞ‬ ‫ﻣﺘﻸﻟﺊ‬ ‫ﻣﺴﺘﺄﺻﻞ‬ ‫ﻣﻸ‬ ‫ﻣﻠﺠﺄ‬ ‫ﻣﻨﺸﺄ‬ ‫ﻧﺒﺄ )ﻗﺮآﻧﯽ(‬ ‫ﯾﺄس‬

‫»آ‪ ،‬ـ‪«Ĥ‬‬

‫ﮐﺮﺳﯽ »و«‬

‫ﮐﺮﺳﯽ »ﯾـ«‬

‫ﺑﺪون ﮐﺮﺳﯽ‬

‫»ؤ‪ ،‬ـﺆ«‬

‫»ﺋـ ‪ ،‬ـﺌـ«‬

‫»ءِ»‬

‫ﻟِﺌﺎم‪ ،‬ﻟﺌﯿﻢ‬ ‫ﻟﺌﻮن‬ ‫ﻟﻮﺋﯽ‬ ‫ﻣﺎﺋﻮﻣﺎﺋﻮ‬ ‫ﻣﺴﺎﺋﻞ‬ ‫ﻣﺴﺌﻮل‬ ‫ﻣﺌﻮﻧﺖ‬ ‫ﻣﺮﺋﻮس‬ ‫ﻣﺮﺋﯽ‬ ‫ﻣﺸﻤﺌﺰ‬ ‫ﻧﺎﭘﻠﺌﻮن‬ ‫ﻧﺸﺌﻪ‬ ‫ﻧﺸﺌﺖ‬ ‫ﻧﻮﺋﻞ‬ ‫ﻧﺌﻮن‬ ‫وﯾﺪﺋﻮ‬ ‫ﻫﯿﺌﺖ‬

‫دﺳﺘﻮر ﺧﻂّ ﻓﺎرﺳﯽ ‪27‬‬

‫واژهﻫﺎ و ﺗﺮﮐﯿﺒﺎت و ﻋﺒﺎرات ﻣﺄﺧﻮذ از ﻋﺮﺑﯽ‬ ‫»ۀ« در واژهﻫﺎ و ﺗﺮﮐﯿﺒﺎت و ﻋﺒﺎرات ﻣﺄﺧﻮذ از ﻋﺮﺑﯽ ﺑﻪ ﺻﻮرﺗﻬﺎی زﯾﺮ ﻧﻮﺷﺘﻪ‬ ‫ﻣﯽﺷﻮد‪:‬‬ ‫‪ .1‬اﮔﺮ در آﺧﺮِ ﮐﻠﻤﻪ ﺗﻠﻔّﻆ ﺷﻮد‪ ،‬ﺑﻪ ﺻﻮرتِ »ت« ﻧﻮﺷﺘﻪ ﻣﯽﺷﻮد‪:‬‬ ‫رﺣﻤﺖ‪ ،‬ﺟﻬﺖ‪ ،‬ﻗﻀﺎت‪ ،‬ﻧﻈﺎرت‪ ،‬ﻣﺮاﻗﺒﺖ‪ ،‬ﺑﺮاﺋﺖ‬

‫اﺳﺘﺜﻨﺎ‪ :‬ﺻﻠﻮۀ‪ ،‬ﻣﺸﮑﻮۀ )آﻧﺠﺎ ﮐﻪ ﻣﺮاﻋﺎتِ رﺳﻢاﻟﺨﻂّ ﻗﺮآﻧﯽِ اﯾﻦ ﮐﻠﻤﺎت‬ ‫در ﻧﻈﺮ ﺑﺎﺷﺪ(‪.‬‬ ‫‪ . 2‬اﮔﺮ در آﺧﺮِ ﮐﻠﻤﮥ ﺗﻠﻔّﻆ ﻧﺸﻮد‪ ،‬ﺑﺮای ﻧﺸﺎن دادنِ ﺣﺮﮐﺖِ ﻣﺎﻗﺒﻞِ آن‪ ،‬ﺑﻪ‬ ‫ﺻﻮرت »ـﻪ‪/‬ه« )ﻫﺎی ﺑﯿﺎن ﺣﺮﮐﺖ( ﻧﻮﺷﺘﻪ ﻣﯽﺷﻮد‪:‬‬ ‫ﻋﻼﻗﻪ‪ ،‬ﻣﻌﺎﯾﻨﻪ‪ ،‬ﻧﻈﺎره‪ ،‬ﻣﺮاﻗﺒﻪ‪ ،‬آﺗﯿﻪ‬

‫و در اﯾﻦ ﺣﺎﻟﺖ ﻫﻤﮥ اﺣﮑﺎمِ ﻣﺘﻌﻠّﻖ ﺑﻪ ﻫﺎی ﺑﯿﺎن ﺣﺮﮐﺖ ﺑﺮ آن ﺟﺎری اﺳﺖ‪.‬‬ ‫ﻋﻼﻗﻪﻣﻨﺪ‪ ،‬ﻧﻈﺎرﮔﺎن‪ ،‬ﻣﻌﺎﯾﻨﮥ ﺑﯿﻤﺎر‪ ،‬ﻣﺮاﻗﺒﻪای‬ ‫‪ .3‬در ﺗﺮﮐﯿﺒﺎتِ ﻋﺮﺑﯽِ راﯾﺞ در ﻓﺎرﺳﯽ‪ ،‬ﻣﺎﻧﻨﺪ ﮐﺎﻣﻠﮥاﻟﻮداد‪ ،‬ﻟﯿﻠﮥاﻟﻘﺪر‪ ،‬ﺛﻘﮥاﻻﺳﻼم‪،‬‬ ‫ﺧﺎﺗﻤﮥاﻻﻣﺮ‪ ،‬داﯾﺮۀاﻟﻤﻌﺎرف‪ ،‬ﻣﻌﻤﻮﻻً ﺑﻪ ﺻﻮرتِ »ـﮥ‪ /‬ۀ« ﻧﻮﺷﺘﻪ ﻣﯽﺷﻮد‪ ،‬اﻣﺎ ﮔﺎﻫﯽ‬

‫در ﺑﻌﻀﯽ از ﺗﺮﮐﯿﺒﺎت‪ ،‬ﻣﺎﻧﻨﺪ ﺣﺠّﺖاﻻﺳﻼم و آﯾﺖاﷲ‪ ،‬ﺑﻪ ﺻﻮرتِ »ت«‬ ‫ﻣﯽآﯾﺪ ﮐﻪ آن ﻫﻢ درﺳﺖ اﺳﺖ‪.‬‬

‫‪28‬‬

‫دﺳﺘﻮر ﺧﻂّ ﻓﺎرﺳﯽ‬

‫»و« ﮐﻪ در ﺑﺮﺧﯽ از ﮐﻠﻤﻪﻫﺎی ﻋﺮﺑﯽ‪ ،‬ﻣﺎﻧﻨﺪ زﮐﻮۀ‪ ،‬ﺣﯿﻮۀ‪ ،‬ﻣﺸﮑﻮۀ‪ ،‬ﺻﻠﻮۀ ﺑﻪ‬ ‫ﺻﻮرت »آ« ﺗﻠﻔّﻆ ﻣﯽﺷﻮد‪ ،‬در ﻓﺎرﺳﯽ )ﺟﺰ در ﻣﻮاردی ﮐﻪ رﻋﺎﯾﺖِ رﺳﻢاﻟﺨﻂّ‬ ‫‪1‬‬ ‫ﻗﺮآﻧﯽِ اﯾﻦﮔﻮﻧﻪ ﮐﻠﻤﺎت ﻣﻮرد ﻧﻈﺮ ﺑﺎﺷﺪ( ﺑﻪ ﺻﻮرتِ »اﻟﻒ« ﻧﻮﺷﺘﻪ ﻣﯽﺷﻮد‪.‬‬ ‫زﮐﺎت‪ ،‬ﺣﯿﺎت‪ ،‬ﻣﺸﮑﺎت‪ ،‬ﺻﻼت‬ ‫ﺗﺒﺼﺮه‪ :‬ﮐﻠﻤﻪﻫﺎﯾﯽ ﻣﺎﻧﻨﺪ زﮐﻮۀ‪ ،‬ﻣﺸﮑﻮۀ‪ ،‬ﺻﻠﻮۀ )اﮔﺮ ﺑﻪ اﯾﻦ ﺻﻮرت ﻧﻮﺷﺘﻪ ﺷﺪه‬

‫ﺑﺎﺷﺪ(‪ ،‬در اﺿﺎﻓﻪ ﺑﻪ »ی« ﻧﺴﺒﺖ ﯾﺎ وﺣﺪت‪ ،‬ﺑﺎ »ا« و »ت« ﻧﻮﺷﺘﻪ ﻣﯽﺷﻮد‪:‬‬ ‫زﮐﺎﺗﯽ‪ ،‬ﻣﺸﮑﺎﺗﯽ‪ ،‬ﺻﻼﺗﯽ‪ ،‬ﺣﯿﺎﺗﯽ‬

‫»اﻟﻒ ﮐﻮﺗﺎه« ﻫﻤﯿﺸﻪ ﺑﻪ ﺻﻮرتِ »اﻟﻒ« ﻧﻮﺷﺘﻪ ﻣﯽﺷﻮد‪ ،‬ﻣﮕﺮ در ﻣﻮارد زﯾﺮ‪:‬‬ ‫‪ .1‬اﻟﯽ‪ ،‬ﻋﻠﯽ‪ ،‬ﺣﺘّﯽ‪ ،‬اوﻟﯽ‪ ،‬اوُﻟﯽ‬ ‫‪ .2‬اﺳﻤﻬﺎی ﺧﺎص‪:‬‬ ‫ﻋﯿﺴﯽ‪ ،‬ﯾﺤﯿﯽ‪ ،‬ﻣﺮﺗﻀﯽ‪ ،‬ﻣﺼﻄﻔﯽ‪ ،‬ﻣﻮﺳﯽ‪ ،‬ﻣﺠﺘﺒﯽ‬

‫ﻂِ ﻗﺮآﻧﯽ ﺑﻪ‬ ‫ﺗﺒﺼﺮه‪ :‬واژهﻫﺎﯾﯽ ﻣﺎﻧﻨﺪ اﺳﻤﻌﯿﻞ‪ ،‬ﻫﺮون‪ ،‬رﺣﻤﻦ ﮐﻪ در رﺳﻢاﻟﺨ ّ‬ ‫اﯾﻦ ﺻﻮرت ﻧﻮﺷﺘﻪ ﻣﯽﺷﻮد در ﻓﺎرﺳﯽ ﺑﺎ »اﻟﻒ« ﻧﻮﺷﺘﻪ ﻣﯽﺷﻮد‪ :‬اﺳﻤﺎﻋﯿﻞ‪،‬‬ ‫ﻫﺎرون‪ ،‬رﺣﻤﺎن‪.‬‬

‫‪ . 3‬ﺗﺮﮐﯿﺒﺎﺗﯽ ﮐﻪ ﻋﯿﻨﺎً از ﻋﺮﺑﯽ ﮔﺮﻓﺘﻪ ﺷﺪه اﺳﺖ‪:‬‬ ‫ﺑﺪاﻟﺪ‪‬ﺟﯽ‪،‬‬

‫اﻋﻼماﻟﻬﺪی‪،‬‬ ‫ﻻﺗُﺤﺼﯽ )ﺻﯿﻐﻪﻫﺎی ﻓﻌﻠﯽ(‬

‫ﻃﻮﺑﯽﻟﮏ‪،‬‬

‫ﻻﺗُﻌَﺪ‪‬وﻻﺗُﺤْﺼﯽ‪،‬‬

‫ﺳِﺪر َُۀاﻟﻤُﻨﺘَﻬﯽ‪،‬‬

‫ـ اﺳﺎﻣﯽ ﺳﻮرهﻫﺎی ﻗﺮآن )ﻣﺎﻧﻨﺪ ﯾﺲ‪ ،‬ﻃﻪ‪ ،‬اﻟﻢ و‪ (...‬ﺑﻪ ﺷﮑﻞ ﻣﻀﺒﻮط در‬ ‫ﻗﺮآن ﻧﻮﺷﺘﻪ ﻣﯽﺷﻮد‪ ،‬اﻣﺎ در ﮐﻠﻤﺎﺗﯽ ﻣﺎﻧﻨﺪ ﯾﺎﺳﯿﻦ‪ ،‬آلﻃﺎﻫﺎ و‪ ...‬ﻗﺎﻋﺪۀ ﺗﻄﺎﺑﻖ‬ ‫ﻣﮑﺘﻮب و ﻣﻠﻔﻮظ رﻋﺎﯾﺖ ﻣﯽﺷﻮد‪.‬‬

‫‪ .1‬اﺳﺎﻣﯽ ﺧﺎص در ﻣﺘﻮن ﻗﺪﯾﻢ و ﻧﺎمﺧﺎﻧﻮادﮔﯽ اﺷﺨﺎص‪ ،‬اﮔﺮ ﺑﺎ اﻣﻼی ﻋﺮﺑﯽ ﺛﺒﺖ ﺷﺪه ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﺑﻪ ﻫﻤﺎن‬ ‫ﺷﮑﻞ ﺣﻔﻆ ﻣﯽﺷﻮد‪ :‬ﻣﺸﮑﻮۀاﻟﺪّﯾﻨﯽ‪ ،‬ﺣﯿﻮۀاﻟﺤﯿﻮان‪.‬‬

‫دﺳﺘﻮر ﺧﻂّ ﻓﺎرﺳﯽ ‪29‬‬

‫ﺗﻨﻮﯾﻦ‪ ،‬ﺗﺸﺪﯾﺪ‪ ،‬ﺣﺮﮐﺖﮔﺬاری‬ ‫ﻫﺠﺎی ﻣﯿﺎﻧﯽ »ـ وو ـ«‬ ‫آوردنِ ﺗﻨﻮﯾﻦ )در ﺻﻮرﺗﯽ ﮐﻪ ﺗﻠﻔّﻆ ﺷﻮد( در ﻧﻮﺷﺘﻪﻫﺎی رﺳﻤﯽ و ﻧﯿﺰ در‬ ‫ﻣﺘﻮن آﻣﻮزﺷﯽ اﻟﺰاﻣﯽ اﺳﺖ‪ .‬ﺗﻨﻮﯾﻦ ﺑﻪ ﺻﻮرﺗﻬﺎی زﯾﺮ ﻧﻮﺷﺘﻪ ﻣﯽﺷﻮد‪:‬‬ ‫‪ .1‬ﺗﻨﻮﯾﻦ ﻧﺼﺐ‪ :‬در ﻫﻤﻪ ﺟﺎ ﺑﻪ ﺻﻮرت »اً‪/‬ـﺎً« ﻧﻮﺷﺘﻪ ﻣﯽﺷﻮد‪:‬‬ ‫واﻗﻌﺎً‪ ،‬ﺟﺰﺋﺎً‪ ،‬ﻣﻮﻗﺘﺎً‪ ،‬ﻋﺠﺎﻟﺘﺎً‪ ،‬ﻧﺘﯿﺠﺘﺎً‪ ،‬ﻣﻘﺪﻣﺘﺎً‪ ،‬ﻃﺒﯿﻌﺘﺎً‪ ،‬ﻋﻤﺪاً‪ ،‬اﺑﺪاً‬

‫‪1‬‬

‫ﺗﺒﺼﺮۀ ‪ :1‬ﮐﻠﻤﻪﻫﺎی ﻣﺨﺘﻮم ﺑﻪ ﻫﻤﺰه‪ ،‬ﻣﺎﻧﻨﺪ ﺟﺰء‪ ،‬اﺳﺘﺜﻨﺎء‪ ،‬اﺑﺘﺪاء‪ ،‬ﻫﺮﮔﺎه ﺑﺎ‬ ‫ﺗﻨﻮﯾﻦِ ﻧﺼﺐ ﻫﻤﺮاه ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﻫﻤﺰۀ آﻧﻬﺎ روی ﮐﺮﺳﯽ »ﯾـ« ﻣﯽآﯾﺪ و ﺗﻨﻮﯾﻦ‬ ‫روی »اﻟﻒِ« ﺑﻌﺪ از آن ﻗﺮار ﻣﯽﮔﯿﺮد‪ :‬ﺟﺰﺋﺎً‪ ،‬اﺳﺘﺜﻨﺎﺋﺎً‪ ،‬اﺑﺘﺪاﺋﺎً‪.‬‬ ‫ﺗﺒﺼﺮۀ ‪ :2‬ﺗﺎء ﻋﺮﺑﯽ »ۀ‪/‬ـﮥ«‪ ،‬اﻋﻢ از آﻧﮑﻪ در ﻓﺎرﺳﯽ ﺑﻪ ﺻﻮرتِ »ت«‬ ‫ﯾﺎ »ه‪/‬ـﻪ« )ﻫﺎی ﺑﯿﺎن ﺣﺮﮐﺖ( ﻧﻮﺷﺘﻪ ﯾﺎ ﺗﻠﻔّﻆ ﺷﻮد‪ ،‬در ﺗﻨﻮﯾﻦ ﻧﺼﺐ‪،‬‬ ‫ﺑﺪل ﺑﻪ »ت« ﮐﺸﯿﺪه ﻣﯽﺷﻮد و ﻋﻼﻣﺖ ﺗﻨﻮﯾﻦ روی اﻟﻔﯽ ﮐﻪ ﭘﺲ از‬ ‫»ت« ﻣﯽآﯾﺪ ﻗﺮار ﻣﯽﮔﯿﺮد‪ ،‬ﻣﺎﻧﻨﺪ ﻧﺘﯿﺠﺘﺎً‪ ،‬ﻣﻮﻗﺘﺎً‪ ،‬ﻧﺴﺒﺘﺎً‪ ،‬ﻣﻘﺪﻣﺘﺎً‪ ،‬ﺣﻘﯿﻘﺘﺎً‪.‬‬ ‫‪ .2‬ﺗﻨﻮﯾﻦ رﻓﻊ و ﺗﻨﻮﯾﻦ ﺟﺮّ‪ :‬در ﻫﻤﻪ ﺟﺎ ﺑﻪ ﺻﻮرت ــٌ و ــٍ‬ ‫ﻧﻮﺷﺘﻪ ﻣﯽﺷﻮد و ﻓﻘﻂ در ﺗﺮﮐﯿﺒﺎتِ ﻣﺄﺧﻮذ از ﻋﺮﺑﯽ ﮐﻪ در زﺑﺎن‬ ‫ﻓﺎرﺳﯽ راﯾﺞ اﺳﺖ ﺑﻪ ﮐﺎر ﻣﯽرود‪:‬‬

‫‪ .1‬اﮔﺮ ﺑﺨﻮاﻫﯿﻢ ﺑﯽﺗﻨﻮﯾﻦ ﺧﻮاﻧﺪه ﺷﻮد‪ :‬ﻣﻄﻠﻘﺎ‪ ،‬اﺻﻼ‪ ،‬اﺑﺪا‪.‬‬

‫‪30‬‬

‫دﺳﺘﻮر ﺧﻂّ ﻓﺎرﺳﯽ‬ ‫ﻣﺸﺎرٌاﻟﯿﻪ‪ ،‬ﻣﻀﺎفٌاﻟﯿﻪ‪ ،‬ﻣﻨﻘﻮلٌﻋﻨﻪ‪ ،‬ﻣﺨﺘﻠﻒﻓﯿﻪ‪ ،‬ﻣﺘﻔﻖٌﻋﻠﯿﻪ‬ ‫ﺑﻌﺒﺎرۀِاُﺧﺮی‪ ،‬اﺑﺎً ﻋﻦ ﺟﺪِ‪ ،‬ایّ ﻧﺤﻮِ ﮐﺎن‪.‬‬

‫ﮔﺬاﺷﺘﻦ ﺗﺸﺪﯾﺪ ﻫﻤﯿﺸﻪ ﺿﺮورت ﻧﺪارد ﻣﮕﺮ در ﺟﺎﯾﯽ ﮐﻪ ﻣﻮﺟﺐ اﺑﻬﺎم‬ ‫و اﻟﺘﺒﺎس ﺷﻮد ﮐﻪ ﯾﮑﯽ از ﻣﺼﺎدﯾﻖ آن ﻫﻢﻧﮕﺎﺷﺘﻬﺎﺳﺖ‪:‬‬ ‫ﻣﻌﯿﻦ‪ /‬ﻣﻌﯿّﻦ؛ ﻋﻠﯽ‪ /‬ﻋِﻠّﯽ؛ دوار‪/‬دوّار؛ ﮐُﺮه‪/‬ﮐُﺮّه؛ ﺑﻨﺎ‪/‬ﺑﻨّﺎ‬

‫ﺗﺒﺼﺮه‪ :‬در ﻣﺘﻮن آﻣﻮزﺷﯽ ﺑﺮای ﻧﻮآﻣﻮزان و ﻏﯿﺮﻓﺎرﺳﯽزﺑﺎﻧﺎن و ﻧﯿﺰ در‬ ‫اﺳﻨﺎد و ﻣﺘﻮنِ رﺳﻤﯽِ دوﻟﺘﯽ‪ ،‬ﮔﺬاﺷﺘﻦِ ﺗﺸﺪﯾﺪ در ﻫﻤﮥ ﻣﻮارد ﺿﺮوری‬ ‫اﺳﺖ‪.‬‬ ‫ﺣﺮﮐﺖﮔﺬاری ﺗﻨﻬﺎ در ﺣﺪّی ﻻزم اﺳﺖ ﮐﻪ اﺣﺘﻤﺎل ﺑﺪﺧﻮاﻧﯽ داده ﺷﻮد‪:‬‬ ‫ﻋُﺮﺿﻪ‪ /‬ﻋَﺮﺿﻪ؛ ﺣَﺮف‪/‬ﺣِﺮَف؛ ﺑُﺮْد‪ /‬ﺑُﺮَد؛ ﺳﺮْﭼﺸﻤﻪ‪/‬ﺳﺮِﭼﺸﻤﻪ‬

‫واژهﻫﺎی دارای ﻫﺠﺎی ﻣﯿﺎﻧﯽِ »ـ ووـ« ﺑﺎ دو واو ﻧﻮﺷﺘﻪ ﻣﯽﺷﻮد‪:‬‬ ‫ﻃﺎووس‪ ،‬ﻟﻬﺎوور‪ ،‬ﮐﯿﮑﺎووس‪ ،‬داوود‬

‫ﺗﺒﺼﺮۀ ‪ : 1‬ﻧﻮﺷﺘﻦ »داود« ﺑﺎ ﯾﮏ واو ﺑﻪ ﺗﺒﻌﯿﺖ از رﺳﻢاﻟﺨﻂّ ﻗﺮآﻧﯽ‬ ‫ﺑﻼﻣﺎﻧﻊ اﺳﺖ‪.‬‬ ‫ﺗﺒﺼﺮۀ ‪ : 2‬در ﻣﻮرد ﻧﺎم ﺷﺨﺺ‪ ،‬ﺿﺒﻆ ﻧﻬﺎدیﺷﺪه )ﻣﻄﺎﺑﻖ ﺷﻨﺎﺳﻨﺎﻣﻪ(‬ ‫اﺧﺘﯿﺎر ﻣﯽﺷﻮد‪:‬‬ ‫ﮐﺎوس‪ ،‬ﮐﺎوﺳﯽ‬

‫دﺳﺘﻮر ﺧﻂّ ﻓﺎرﺳﯽ ‪31‬‬

‫ﺗﺮﮐﯿﺒﺎت‬

‫*‬

‫در ﺑﺎب ﭘﯿﻮﺳﺘﻪﻧﻮﯾﺴﯽِ و ﯾﺎ ﺟﺪاﻧﻮﯾﺴﯽِ ﺗﺮﮐﯿﺒﺎت در زﺑﺎن ﻓﺎرﺳﯽ ﺳﻪ ﻓﺮض‬ ‫ﻗﺎﺑﻞ ﺗﺼﻮّر اﺳﺖ‪:‬‬ ‫‪ .1‬ﺗﺪوﯾﻦ ﻗﻮاﻋﺪی ﺑﺮای ﺟﺪاﻧﻮﯾﺴﯽِ ﻫﻤﮥ ﮐﻠﻤﺎتِ ﻣﺮﮐّﺐ و ﺗﻌﯿﯿﻦ‬ ‫ﻣﻮاردِ اﺳﺘﺜﻨﺎ‪.‬‬ ‫‪ .2‬ﺗﺪوﯾﻦ ﻗﻮاﻋﺪی ﺑﺮای ﭘﯿﻮﺳﺘﻪﻧﻮﯾﺴﯽِ ﻫﻤﮥ ﮐﻠﻤﺎتِ ﻣﺮﮐّﺐ و ﺗﻌﯿﯿﻦ‬ ‫ﻣﻮاردِ اﺳﺘﺜﻨﺎ‪.‬‬ ‫‪ .3‬ﺗﺪوﯾﻦ ﻗﻮاﻋﺪی ﺑﺮای ﺟﺪاﻧﻮﯾﺴﯽِ اﻟﺰاﻣﯽِ ﺑﻌﻀﯽ از ﮐﻠﻤﺎتِ ﻣﺮﮐّﺐ و‬ ‫ﭘﯿﻮﺳﺘﻪﻧﻮﯾﺴﯽِ ﺑﻌﻀﯽ دﯾﮕﺮ و دادنِ اﺧﺘﯿﺎر در ﺧﺼﻮص ﺳﺎﯾﺮ ﮐﻠﻤﺎت ﺑﻪ‬ ‫ﻧﻮﯾﺴﻨﺪﮔﺎن‪.‬‬ ‫ﻓﺮﻫﻨﮕﺴﺘﺎن در ﺗﺪوﯾﻦ و ﺗﺼﻮﯾﺐِ »دﺳﺘﻮر ﺧﻂّ ﻓﺎرﺳﯽ«‪ ،‬ﻓﺮض ﺳﻮم را‬ ‫ﺑﺮﮔﺰﯾﺪه و ﺗﻨﻬﺎ ﻣﻮاردِ اﻟﺰاﻣﯽِ ﺟﺪاﻧﻮﯾﺴﯽ و ﯾﺎ ﭘﯿﻮﺳﺘﻪﻧﻮﯾﺴﯽ را ﺑﻪ ﺷﺮح‬ ‫زﯾﺮ ﻣﻌﯿّﻦ ﮐﺮده اﺳﺖ‪:‬‬ ‫اﻟﻒ( ﮐﻠﻤﺎت ﻣﺮﮐّﺒﯽ ﮐﻪ اﻟﺰاﻣﺎً ﭘﯿﻮﺳﺘﻪ ﻧﻮﺷﺘﻪ ﻣﯽﺷﻮد‪:‬‬

‫‪.1‬ﮐﻠﻤﺎت ﻣﺮﮐّﺒﯽ ﮐﻪ از ﺗﺮﮐﯿﺐ ﺑﺎ ﭘﯿﺸﻮﻧﺪ ﺳﺎﺧﺘﻪ ﻣﯽﺷﻮد ﻫﻤﯿﺸﻪ ﺟﺪا ﻧﻮﺷﺘﻪ‬ ‫ﻣﯽﺷﻮد‪ ،‬ﻣﮕﺮ ﻣﺮﮐّﺒﻬﺎﯾﯽ ﮐﻪ ﺑﺎ ﭘﯿﺸﻮﻧﺪﻫﺎی »ﺑﻪ«‪» ،‬ﺑﯽ« و »ﻫﻢ«‪ ،‬ﺑﺎ رﻋﺎﯾﺖِ‬

‫* در اﯾﻨﺠﺎ ﺗﺮﮐﯿﺒﺎت ﺷﺎﻣﻞ ﻣﺮﮐّﺐ و ﻣﺸﺘﻖ اﺳﺖ و ﺑﻪ ﻣﻌﻨﺎﯾﯽ اﻋﻢ از ﻣﻌﻨﺎی ﻣﻮردﻧﻈﺮِ ﻧﻮﯾﺴﻨﺪﮔﺎنِ ﮐﺘﺎﺑﻬﺎی‬ ‫دﺳﺘﻮر زﺑﺎن ﺑﻪﮐﺎر رﻓﺘﻪ اﺳﺖ‪.‬‬

‫‪32‬‬

‫دﺳﺘﻮر ﺧﻂّ ﻓﺎرﺳﯽ‬

‫اﺳﺘﺜﻨﺎﻫﺎﯾﯽ‪ ،‬ﺳﺎﺧﺘﻪ ﻣﯽﺷﻮد و اﺣﮑﺎم آن در »اﻣﻼی ﺑﻌﻀﯽ از واژهﻫﺎ و‬ ‫ﭘﯿﺸﻮﻧﺪﻫﺎ و ﭘﺴﻮﻧﺪﻫﺎ« )ص ‪ 22‬و ‪ (23‬آﻣﺪه اﺳﺖ‪.‬‬ ‫‪.2‬ﮐﻠﻤﺎت ﻣﺮﮐّﺒﯽ ﮐﻪ از ﺗﺮﮐﯿﺐ ﺑﺎ ﭘﺴﻮﻧﺪ ﺳﺎﺧﺘﻪ ﻣﯽﺷﻮد ﻫﻤﯿﺸﻪ ﭘﯿﻮﺳﺘﻪ‬ ‫ﻧﻮﺷﺘﻪ ﻣﯽﺷﻮد‪ ،‬ﻣﮕﺮ ﻫﻨﮕﺎﻣﯽ ﮐﻪ‪:‬‬ ‫اﻟﻒ( ﺣﺮف ﭘﺎﯾﺎﻧﯽِ ﺟﺰء اوّل ﺑﺎ ﺣﺮفِ آﻏﺎزی ﺟﺰء دوم ﯾﮑﺴﺎن ﺑﺎﺷﺪ‪:‬‬ ‫ﻧﻈﺎمﻣﻨﺪ‪ ،‬آبﺑﺎن‬

‫ب( ﺟﺰء اوّلِ آن ﻋﺪد ﺑﺎﺷﺪ‪:‬‬ ‫ﭘﻨﺞﮔﺎﻧﻪ‪ ،‬دهﮔﺎﻧﻪ‪ ،‬ﭘﺎﻧﺰدهﮔﺎﻧﻪ‬

‫اﺳﺘﺜﻨﺎ‪ :‬ﺑﯿﺴﺘﮕﺎﻧﯽ )واﺣﺪ ﭘﻮل(‬ ‫ﺗﺒﺼﺮه‪ :‬ﭘﺴﻮﻧﺪِ »وارِ» از ﺣﯿﺚ ﺟﺪا و ﯾﺎ ﭘﯿﻮﺳﺘﻪﻧﻮﯾﺴﯽ ﺗﺎﺑﻊ ﻗﺎﻋﺪهای‬ ‫ﻧﯿﺴﺖ‪ ،‬در ﺑﻌﻀﯽ ﮐﻠﻤﻪﻫﺎ ﺟﺪا و در ﺑﻌﻀﯽ دﯾﮕﺮ ﭘﯿﻮﺳﺘﻪ ﻧﻮﺷﺘﻪ ﻣﯽﺷﻮد‪:‬‬ ‫ﻃﻮﻃﯽوار‪ ،‬ﻓﺮدوﺳﯽوار‪ ،‬ﻃﺎووسوار‪ ،‬ﭘﺮیوار‬ ‫ﺑﺰرﮔﻮار‪ ،‬ﺳﻮﮔﻮار‪ ،‬ﺧﺎﻧﻮار‬

‫‪.3‬ﻣﺮﮐّﺒﻬﺎﯾﯽ ﮐﻪ ﺑﺴﯿﻂ ﮔﻮﻧﻪ اﺳﺖ‪:‬‬ ‫آﺑﺮو‪ ،‬اﻟﻔﺒﺎ‪ ،‬آﺑﺸﺎر‪ ،‬ﻧﯿﺸﮑﺮ‪ ،‬رﺧﺘﺨﻮاب‪ ،‬ﯾﮑﺸﻨﺒﻪ‪ ،‬ﭘﻨﺠﺸﻨﺒﻪ‪ ،‬ﺳﯿﺼﺪ‪ ،‬ﻫﻔﺘﺼﺪ‪ ،‬ﯾﮑﺘﺎ‪،‬‬ ‫ﺑﯿﺴﺘﮕﺎﻧﯽ‬

‫‪.4‬ﺟﺰء دوم ﺑﺎ »آ« آﻏﺎز ﺷﻮد و ﺗﮏﻫﺠﺎﯾﯽ ﺑﺎﺷﺪ‪:‬‬ ‫ﮔﻼب‪ ،‬ﭘﺴﺎب‪ ،‬ﺧﻮﺷﺎب‪ ،‬دﺳﺘﺎس‬

‫ﺗﺒﺼﺮه‪ :‬ﺟﺰء دوم‪ ،‬اﮔﺮ ﺑﺎ »آ« آﻏﺎز ﺷﻮد و ﺑﯿﺶ از ﯾﮏ ﻫﺠﺎ داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ‪،‬‬ ‫از ﻗﺎﻋﺪهای ﺗﺒﻌﯿﺖ ﻧﻤﯽﮐﻨﺪ‪ :‬ﮔﺎﻫﯽ ﭘﯿﻮﺳﺘﻪ ﻧﻮﺷﺘﻪ ﻣﯽﺷﻮد‪ ،‬ﻣﺎﻧﻨﺪ دﻻوﯾﺰ‪،‬‬ ‫ﭘﯿﺸﺎﻫﻨﮓ‪ ،‬ﺑﺴﺎﻣﺪ‪ ،‬و ﮔﺎﻫﯽ ﺟﺪا‪ ،‬ﻣﺎﻧﻨﺪ داﻧﺶآﻣﻮز‪ ،‬دلآﮔﺎه‪ ،‬زﺑﺎنآور‪.‬‬ ‫‪.5‬ﻫﺮﮔﺎه ﮐﺎﻫﺶ ﯾﺎ اﻓﺰاﯾﺶ واﺟﯽ ﯾﺎ اﺑﺪال ﯾﺎ ادﻏﺎم و ﻣﺰج ﯾﺎ ﺟﺎﺑﻪﺟﺎﯾﯽِ‬ ‫آواﯾﯽ در داﺧﻞ آﻧﻬﺎ روی داده ﺑﺎﺷﺪ‪:‬‬ ‫ﭼﻨﻮ‪ ،‬ﻫﺸﯿﺎر‪ ،‬وﻟﻨﮕﺎری‪ ،‬ﺷﺎﻫﺴﭙﺮم‪ ،‬ﻧﺴﺘﻌﻠﯿﻖ‪ ،‬ﺳﮑﻨﺠﺒﯿﻦ‬

‫‪.6‬ﻣﺮﮐّﺒﯽ ﮐﻪ دﺳﺖ ﮐﻢ ﯾﮏ ﺟﺰء آن ﮐﺎرﺑﺮد ﻣﺴﺘﻘﻞ ﻧﺪاﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ‪:‬‬ ‫ﻏﻤﺨﻮار‪ ،‬رﻧﮕﺮز‪ ،‬ﮐﻬﺮﺑﺎ‬

‫دﺳﺘﻮر ﺧﻂّ ﻓﺎرﺳﯽ ‪33‬‬ ‫‪.7‬ﻣﺮﮐّﺒﻬﺎﯾﯽ ﮐﻪ ﺟﺪا ﻧﻮﺷﺘﻦ آﻧﻬﺎ اﻟﺘﺒﺎس ﯾﺎ اﺑﻬﺎم ﻣﻌﻨﺎﯾﯽ اﯾﺠﺎد ﮐﻨﺪ‪:‬‬

‫‪1‬‬

‫ﺑﻬﯿﺎر )ﺑﻪﯾﺎر(‪ ،‬ﺑﻬﺮوز )ﺑﻪروز(‪ ،‬ﺑﻬﻨﺎم )ﺑﻪﻧﺎم(‬

‫‪.8‬ﮐﻠﻤﻪﻫﺎی ﻣﺮﮐّﺒﯽ ﮐﻪ ﺟﺰء دوم آﻧﻬﺎ ﺗﮏﻫﺠﺎﯾﯽ ﺑﺎﺷﺪ و ﺑﻪ ﺻﻮرت‬ ‫رﺳﻤﯽ ﯾﺎ ﻧﯿﻤﻪرﺳﻤﯽ‪ ،‬ﺟﻨﺒﮥ ﺳﺎزﻣﺎﻧﯽ و اداری و ﺻﻨﻔﯽ ﯾﺎﻓﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ‪:‬‬ ‫اﺳﺘﺎﻧﺪار‪ ،‬ﺑﺨﺸﺪار‪ ،‬ﮐﺘﺎﺑﺪار‪ ،‬ﻗﺎﻟﯿﺸﻮ‪ ،‬آﺷﭙﺰ‬

‫ب( ﮐﻠﻤﺎت ﻣﺮﮐّﺒﯽ ﮐﻪ اﻟﺰاﻣﺎً ﺟﺪا ﻧﻮﺷﺘﻪ ﻣﯽﺷﻮد‪:‬‬

‫‪.1‬ﺗﺮﮐﯿﺒﻬﺎی اﺿﺎﻓﯽ )ﺷﺎﻣﻞ ﻣﻮﺻﻮف و ﺻﻔﺖ‪ ،‬و ﻣﻀﺎف و ﻣﻀﺎفٌاﻟﯿﻪ(‪:‬‬ ‫دﺳﺖﮐﻢ‪ ،‬ﺷﻮرایﻋﺎﻟﯽ‪ ،‬ﺣﺎﺻﻞﺿﺮب‪ ،‬ﺻﺮفﻧﻈﺮ‪ ،‬ﺳﯿﺐزﻣﯿﻨﯽ‪ ،‬آبﻣﯿﻮه‪،‬‬ ‫آبﻟﯿﻤﻮ‪.‬‬

‫‪.2‬ﺟﺰء دوم ﺑﺎ »اﻟﻒ« آﻏﺎز ﺷﻮد‪:‬‬ ‫دلاﻧﮕﯿﺰ‪ ،‬ﻋﻘﺐاﻓﺘﺎدﮔﯽ‪ ،‬ﮐﻢاﺣﺴﺎس‬

‫‪.3‬ﺣﺮف ﭘﺎﯾﺎﻧﯽِ ﺟﺰء اول ﺑﺎ ﺣﺮف آﻏﺎزیِ ﺟﺰء دوم ﻫﻤﺎﻧﻨﺪ ﯾﺎ ﻫﻢﻣﺨﺮج‬ ‫ﺑﺎﺷﺪ‪:‬‬ ‫آﯾﯿﻦﻧﺎﻣﻪ‪ ،‬ﭘﺎکﮐﻦ‪ ،‬ﮐﻢﻣﺼﺮف‪ ،‬ﭼﻮبﺑﺮی‪ ،‬ﭼﻮبﭘﺮده‬

‫‪.4‬ﻣﺮﮐّﺒﻬﺎی اﺗﺒﺎﻋﯽ و ﻧﯿﺰ ﻣﺮﮐّﺒﻬﺎی ﻣﺘﺸﮑﻞ از دو ﺟﺰء ﻣﮑﺮر‪:‬‬ ‫ﺳﻨﮕﯿﻦ رﻧﮕﯿﻦ‪ ،‬ﭘﻮل ﻣﻮل‪ ،‬ﺗﮏﺗﮏ‪ ،‬ﻫﻖﻫﻖ‬

‫‪.5‬ﻣﺼﺪر ﻣﺮﮐّﺐ و ﻓﻌﻞ ﻣﺮﮐّﺐ‪:‬‬ ‫ﺳﺨﻦﮔﻔﺘﻦ‪ ،‬ﻧﮕﺎهداﺷﺘﻦ‪ ،‬ﺳﺨﻦ ﮔﻔﺘﻢ‪ ،‬ﻧﮕﺎه داﺷﺘﻢ‬

‫‪.6‬ﻣﺮﮐّﺒﻬﺎﯾﯽ ﮐﻪ ﯾﮏ ﺟﺰء آﻧﻬﺎ ﮐﻠﻤﮥ دﺧﯿﻞ ﺑﺎﺷﺪ‪:‬‬ ‫ﺧﻮشﭘُﺰ‪ ،‬ﺷﯿﮏﭘﻮش‪ ،‬ﭘﺎﮔﻮندار‬

‫‪.7‬ﻋﺒﺎرﺗﻬﺎی ﻋﺮﺑﯽ ﮐﻪ ﺷﺎﻣﻞ ﭼﻨﺪ ﺟﺰء ﺑﺎﺷﺪ‪:‬‬ ‫ﻣﻊذﻟﮏ‪ ،‬ﻣﻦﺑﻌﺪ‪ ،‬ﻋﻠﯽﻫﺬا‪ ،‬انﺷﺎءاﷲ‪ ،‬ﻣﻊﻫﺬا‪ ،‬ﺑﺎریﺗﻌﺎﻟﯽ‪ ،‬ﺣﻖﺗﻌﺎﻟﯽ‪ ،‬ﻋﻠﯽایّﺣﺎل‬

‫‪ .1‬اﯾﻦ اﻟﺘﺒﺎس ﺑﯿﺸﺘﺮ در ﺑِﻪْ‪،‬ﮐَﻪْ و ﮐُﻪْ )ﺻﻮرت ﮐُﻪْ ﺑﯿﺸﺘﺮ در ﻗﺪﯾﻢ و ﻋﻤﺪﺗﺎً در ﺷﻌﺮ ﺑﻪﮐﺎر رﻓﺘﻪ اﺳﺖ(‬ ‫ﻣﺸﺎﻫﺪه ﻣﯽﺷﻮد‪ :‬ﺑﻬﺴﺎز‪ ،‬ﮐﻬﺮﺑﺎ‪ ،‬ﮐﻬﮑﺸﺎن‪ ،‬ﮐﻬﮕِﻞ‪ ،‬ﮐﻬﺮﯾﺰ‪ ،‬ﮐُﻬﺴﺎر‪.‬‬

‫‪34‬‬

‫دﺳﺘﻮر ﺧﻂّ ﻓﺎرﺳﯽ‬

‫ﺗﺒﺼﺮه‪ :‬ﻫﺮ دو ﺻﻮرت ﻧﻮﺷﺘﺎریِ »ﺑﺎﺳﻤﻪﺗﻌﺎﻟﯽ« و »ﺑﺴﻤﻪﺗﻌﺎﻟﯽ« ﺟﺎﯾﺰ‬ ‫اﺳﺖ‪.‬‬ ‫‪.8‬ﯾﮏ ﺟﺰء از واژهﻫﺎی ﻣﺮﮐّﺐ ﻋﺪد ﺑﺎﺷﺪ‪:‬‬ ‫ﭘﻨﺞﺗﻦ‪ ،‬ﻫﻔﺖﮔﻨﺒﺪ‪ ،‬ﻫﺸﺖﺑﻬﺸﺖ‪ ،‬ﻧﻪﻓﻠﮏ‪ ،‬دهﭼﺮﺧﻪ‬

‫ﺗﺒﺼﺮه‪ :‬ﺑﻪ اﺳﺘﺜﻨﺎی ﻋﺪد ﯾﮏ‪ ،‬ﮐﻪ ﺑﺴﺘﻪ ﺑﻪ ﻣﻮرد و ﺑﺎ ﺗﻮﺟّﻪ ﺑﻪ ﻗﻮاﻋﺪ‬ ‫دﯾﮕﺮ‪ ،‬ﺑﺎ ﻫﺮدو اﻣﻼ ﺻﺤﯿﺢ اﺳﺖ‪:‬‬ ‫ﯾﮑﺴﻮﯾﻪ‪ /‬ﯾﮏﺳﻮﯾﻪ؛ ﯾﮑﺸﻨﺒﻪ‪ /‬ﯾﮏﺷﻨﺒﻪ؛ ﯾﮑﺴﺮه‪ /‬ﯾﮏﺳﺮه؛ ﯾﮑﭙﺎرﭼﻪ‪ /‬ﯾﮏﭘﺎرﭼﻪ‬

‫‪.9‬ﮐﻠﻤﻪﻫﺎی ﻣﺮﮐّﺒﯽ ﮐﻪ ﺟﺰء اوّل آﻧﻬﺎ ﺑﻪ ﻫﺎی ﺑﯿﺎن ﺣﺮﮐﺖ ﺧﺘﻢ ﺷﻮد‬ ‫)ﻫﺎی ﺑﯿﺎن ﺣﺮﮐﺖ در ﺣﮑﻢ ﺣﺮف ﻣﻨﻔﺼﻞ اﺳﺖ(‪:‬‬ ‫ﺑﻬﺎﻧﻪﮔﯿﺮ‪ ،‬ﭘﺎﯾﻪدار‪ ،‬ﮐﻨﺎرهﮔﯿﺮ‬

‫ﺗﺒﺼﺮه‪ :‬ﮐﻠﻤﻪﻫﺎﯾﯽ ﻣﺎﻧﻨﺪ ﺗﺸﻨﮕﺎن‪ ،‬ﺧﻔﺘﮕﺎن‪ ،‬ﻫﻔﺘﮕﯽ‪ ،‬ﺑﭽﮕﯽ ﮐﻪ در ﺗﺮﮐﯿﺐ‪،‬‬ ‫ﻫﺎیِ ﺑﯿﺎنِ ﺣﺮﮐﺖِ آﻧﻬﺎ ﺣﺬف ﺷﺪه و ﺑﻪ ﺟﺎی آن »گِ« ﻣﯿﺎﻧﺠﯽ آﻣﺪه‬ ‫اﺳﺖ‪ ،‬از اﯾﻦ ﻗﺎﻋﺪه ﻣﺴﺘﺜﻨﺎﺳﺖ‪.‬‬ ‫‪.10‬ﮐﻠﻤﻪ ﺑﺎ ﭘﯿﻮﺳﺘﻪﻧﻮﯾﺴﯽ‪ ،‬ﻃﻮﻻﻧﯽ ﯾﺎ ﻧﺎﻣﺄﻧﻮس ﯾﺎ اﺣﯿﺎﻧﺎً ﭘﺮدﻧﺪاﻧﻪ ﺷﻮد‪:‬‬ ‫ﻋﺎﻓﯿﺖﻃﻠﺒﯽ‪ ،‬ﻣﺼﻠﺤﺖﺑﯿﻦ‪ ،‬ﭘﺎکﺿﻤﯿﺮ‪ ،‬ﺣﻘﯿﻘﺖﺟﻮ‬

‫‪.11‬ﻫﺮﮔﺎه ﯾﮑﯽ از اﺟﺰای ﮐﻠﻤﮥ ﻣﺮﮐّﺐ دارای ﭼﻨﺪﮔﻮﻧﮥ ﻣﺨﺘﻮم ﺑﻪ ﺣﺮ ِ‬ ‫ف‬ ‫ﻣﻨﻔﺼﻞ و ﺣﺮفِ ﻣﺘﺼّﻞ ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﭼﻮن ﺟﺪاﻧﻮﯾﺴﯽِ ﮔﻮﻧﻪ ﯾﺎ ﮔﻮﻧﻪﻫﺎی‬ ‫ﻣﺨﺘﻮم ﺑﻪ ﺣﺮفِ ﻣﻨﻔﺼﻞ اﺟﺒﺎری اﺳﺖ ﺑﻪ ﺗﺒﻊ آن ﺟﺪاﻧﻮﯾﺴﯽِ ﮔﻮﻧﻪ‬ ‫ﯾﺎ ﮔﻮﻧﻪﻫﺎی دﯾﮕﺮ ﻧﯿﺰ ﻣﻨﻄﻘﯽﺗﺮ اﺳﺖ‪:‬‬ ‫ﭘﺎﺑﺮﻫﻨﻪ‪ /‬ﭘﺎیْﺑﺮﻫﻨﻪ؛ ﭘﺎﻣﺎل‪ /‬ﭘﺎیْﻣﺎل‬

‫‪.12‬ﯾﮏ ﺟﺰء ﮐﻠﻤﮥ ﻣﺮﮐّﺐ ﺻﻔﺖِ ﻣﻔﻌﻮﻟﯽ ﯾﺎ ﺻﻔﺖِ ﻓﺎﻋﻠﯽ ﺑﺎﺷﺪ‪:‬‬ ‫اﺟﻞرﺳﯿﺪه‪ ،‬ﻧﻤﮏﭘﺮورده‪ ،‬اﺧﻼلﮐﻨﻨﺪه‪ ،‬ﭘﺎکﮐﻨﻨﺪه‬

‫‪.13‬ﯾﮏ ﺟﺰء آن اﺳﻢ ﺧﺎص ﺑﺎﺷﺪ‪:‬‬ ‫ﺳﻌﺪیﺻﻔﺖ‪ ،‬ﻋﯿﺴﯽدم‪ ،‬ﻋﯿﺴﯽرﺷﺘﮥ ﻣﺮﯾﻢ ﺑﺎﻓﺘﻪ‬

‫دﺳﺘﻮر ﺧﻂّ ﻓﺎرﺳﯽ ‪35‬‬ ‫‪.14‬ﺟﺰء آﻏﺎزی ﯾﺎ ﭘﺎﯾﺎﻧﯽِ آن ﺑﺴﺎﻣﺪ زﯾﺎد داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ‪:‬‬ ‫ﻧﯿﮏﺑﺨﺖ‪ ،‬ﻫﻔﺖﭘﯿﮑﺮ‪ ،‬ﺷﺎهﻧﺸﯿﻦ‪ ،‬ﺳﯿﻪﭼﺸﻢ‬

‫‪.15‬ﻫﺮﮔﺎه ﺑﺎ ﭘﯿﻮﺳﺘﻪﻧﻮﯾﺴﯽ‪ ،‬اﺟﺰای ﺗﺮﮐﯿﺐ ﻣﻌﻠﻮم ﻧﺸﻮد و اﺣﯿﺎﻧﺎً اﺑﻬﺎم‬ ‫ﻣﻌﻨﺎﯾﯽ ﭘﺪﯾﺪ آﯾﺪ‪:‬‬ ‫ﭘﺎکﻧﺎم‪ ،‬ﭘﺎکداﻣﻦ‪ ،‬ﭘﺎکرای‪ ،‬ﺧﻮشﺑﯿﺎری‬

‫‪36‬‬

‫دﺳﺘﻮر ﺧﻂّ ﻓﺎرﺳﯽ‬

‫واژهﻫﺎﯾﯽ ﺑﺎ ﭼﻨﺪ ﺻﻮرت اﻣﻼﯾﯽ‬ ‫در ﻓﺎرﺳﯽ ﮐﻠﻤﺎﺗﯽ وﺟﻮد دارد ﮐﻪ دارای دو ﯾﺎ ﭼﻨﺪ ﺻﻮرتِ اﻣﻼﯾﯽِ‬ ‫ﻣﻀﺒﻮط اﺳﺖ‪ .‬ﻣﺮادْ واژهﻫﺎﯾﯽ اﺳﺖ ﮐﻪ در ﮐﺘﺎﺑﺖِ آﻧﻬﺎ ﺣﺮوفِ ﻫﻤﺎوا‬ ‫)ا‪/‬ع؛ ت‪/‬ط؛ ث‪/‬س‪/‬ص؛ ح‪/‬ه؛ ذ‪/‬ز‪/‬ض‪/‬ظ؛ غ‪/‬ق( ﺑﻪ ﮐﺎر رﻓﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬ ‫ﻓﻬﺮﺳﺖ اﯾﻦ واژهﻫﺎ و ﺿﺒﻂِ ﭘﯿﺸﻨﻬﺎدی ﺑﺮای آﻧﻬﺎ‪ ،‬ﺑﻪ ﺗﻔﮑﯿﮏِ ﻋﺎم و‬ ‫ﺧﺎص‪ ،‬ﺑﻪ ﺷﺮح زﯾﺮ اﺳﺖ‪:‬‬ ‫ﻓﻬﺮﺳﺖ واژهﻫﺎی دارای دو ﯾﺎ ﭼﻨﺪ ﺻﻮرت اﻣﻼﯾﯽ ﺑﺎ ﺿﺒﻂ ﻣﺨﺘﺎر‬

‫در اﯾﻦ ﻓﻬﺮﺳﺖ ﻓﻘﻂ واژهﻫﺎﯾﯽ درج ﺷﺪه اﺳﺖ ﮐﻪ دارای دو ﯾﺎ ﭼﻨﺪ‬ ‫ﺻﻮرتِ اﻣﻼﯾﯽِ ﺿﺒﻂﺷﺪه ﺑﺎﺷﺪ و ﻋﻼوه ﺑﺮ آن در زﺑﺎن ﻓﺎرﺳﯽِ اﻣﺮوز ﺑﻪ‬ ‫ﮐﺎر رود‪ ،‬ﯾﺎ واژهﻫﺎﯾﯽ ﭼﻮن ﻧﺎﻣﻬﺎی ﮔﯿﺎﻫﺎن و ﺟﺎﻧﻮران و ﺧﻮراﮐﻬﺎ و‬ ‫داروﻫﺎ و ﻧﻈﺎﯾﺮ آﻧﻬﺎ ﮐﻪ ﮐﺎرﺑﺮد ﻓﺮاوان دارد‪.‬‬ ‫واژهﻫﺎی ﻣﻬﺠﻮر ﯾﺎ ﻣﺘﺮوک در ﻓﻬﺮﺳﺖ ﻧﯿﺎﻣﺪه اﺳﺖ‪ .‬اﯾﻦﮔﻮﻧﻪ واژهﻫﺎ از‬ ‫ﻫﺮ ﻣﺘﻨﯽ ﺑﺎ ﺿﺒﻂِ ﻫﻤﺎن ﻣﺘﻦ ﻧﻘﻞ ﻣﯽﺷﻮد‪.‬‬ ‫در ﻣﻮاردی ﮐﻪ ﺿﺒﻂِ ﮐﻠﻤﻪ ﯾﺎ اﺳﻤﯽ )اﻋﻢ از اﺳﻢ ﺷﺨﺺ ﯾﺎ ﻣﺤﻞ‬ ‫ﺟﻐﺮاﻓﯿﺎﯾﯽ( ﺑﺎ ﺿﺒﻂِ ﻣﺨﺘﺎرِ آن ﮐﻠﻤﻪ ﯾﺎ اﺳﻢ ﻣﺘﻔﺎوت ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬در ﻣﺘﻮن‬ ‫ﺗﺎرﯾﺨﯽ و ﻗﺪﯾﻤﯽ ﻫﻤﺎن ﺿﺒﻂِ ﻗﺪﯾﻢ ﻧﻮﺷﺘﻪ ﻣﯽﺷﻮد‪.‬‬ ‫در ﺿﺒﻂِ واژهﻫﺎ‪ ،‬ﺿﻮاﺑﻂ زﯾﺮ ﺑﻪ ﺗﺮﺗﯿﺐِ اوﻟﻮﯾﺖ رﻋﺎﯾﺖ ﺷﺪه اﺳﺖ‪:‬‬

‫دﺳﺘﻮر ﺧﻂّ ﻓﺎرﺳﯽ ‪37‬‬ ‫ـ رواج ﺿﺒﻂ‪ :‬ﻣﺜﻼً ﺻﻮرﺗﻬﺎی آذوﻗﻪ‪ ،‬ﺣﻮﻟﻪ‪ ،‬ﺣﻠﯿﻢ‪ ،‬ﺗﺎﻻر‪ ،‬ﻗﺪّاره‪ ،‬ﻗﻮرﺑﺎﻏﻪ‬

‫و‪ ...‬ﺑﻪ ﻫﻤﯿﻦ اﻋﺘﺒﺎر اﻧﺘﺨﺎب ﺷﺪه اﺳﺖ‪.‬‬ ‫ـ در ﻣﻮارد ﻧﺎدر‪ ،‬ﺑﻌﻀﯽ ﻣﻼﺣﻈﺎت ﺗﺎرﯾﺨﯽ و ﻫﻤﭽﻨﯿﻦ ﭘﺮﻫﯿﺰ از اﻓﺰاﯾﺶ‬ ‫ﺗﻌﺪاد واژهﻫﺎﯾﯽ ﮐﻪ دارای اﻣﻼی واﺣﺪ اﻣﺎ ﺑﻪ دو ﯾﺎ ﭼﻨﺪ ﻣﻌﻨﯽ اﺳﺖ ﻣﻮرد‬ ‫ﻧﻈﺮ ﺑﻮده اﺳﺖ‪.‬‬ ‫ـ ﻋﻤﻮﻣﺎً ﺿﺒﻂ ﮐﺘﺎﺑﻬﺎی درﺳﯽ‪ ،‬ﺑﻪ وﯾﮋه دﺑﺴﺘﺎﻧﯽ‪ ،‬ﺗﺮﺟﯿﺢ داده ﺷﺪهاﺳﺖ‪.‬‬ ‫ـ ﺻﻮرت اﻣﻼﯾﯽ ﺗﺎزه‪ ،‬ﻫﺮﭼﻨﺪ ﻣﺮﺟّﺢ ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﭘﯿﺸﻨﻬﺎد ﻧﺸﺪه اﺳﺖ‪.‬‬

‫*‬

‫ﺻﻮرﺗﻬﺎی اﻣﻼﯾﯽ‬ ‫آ‪/‬ا‬ ‫آزوﻗﻪ‪ /‬آذوﻗﻪ‬ ‫آروغ‪ /‬آروق‬ ‫آﻗﺎ‪ /‬آﻏﺎ‬

‫اﺗﺎق‪/‬اﻃﺎق‬ ‫اﺗﻮ‪ /‬اﻃﻮ‬

‫ﺿﺒﻂ ﻣﺨﺘﺎر‬ ‫آذوﻗﻪ‬ ‫آروغ‬ ‫)ﮐﻠﻤﮥ »آﻗﺎ« اﻣﺮوزه ﺑﺎ ﺣﺮف »ق« ﻧﻮﺷﺘﻪ‬ ‫ﻣﯽﺷﻮد‪ ،‬وﻟﯽ اﯾﻦ ﮐﻠﻤﻪ در ﻗﺪﯾﻢ ﮔﺎﻫﯽ‬ ‫ﻟﻘﺐ زﻧﺎن ﺑﻮده و ﺑﺎ ﺣﺮف »غِ« ﺑﻪ ﺻﻮرت‬ ‫»آﻏﺎ« ﻧﻮﺷﺘﻪ ﻣﯽﺷﺪه اﺳﺖ‪ ،‬ﻣﺎﻧﻨﺪ ﺷﺎدﻣﻠﮏ‬ ‫آﻏﺎ‪ ،‬ﮔﻠﯿﻦآﻏﺎ‪ ،‬و ﮔﺎﻫﯽ ﻧﯿﺰ ﺑﺎ ﻫﻤﯿﻦ ﮐﺘﺎﺑﺖ‬ ‫در ﻣﻮرد ﻣﺮدان ﺑﻪ ﮐﺎر ﻣﯽرﻓﺘﻪ اﺳﺖ‪ ،‬ﻣﺎﻧﻨﺪ‬ ‫آﻏﺎﻣﺤﻤّﺪﺧﺎن و آﻏﺎﭘﺎﺷﺎ‪ .‬در اﯾﻦ ﻣﻮارد‬ ‫ﺧﺎص‪ ،‬در ﺧﻂّ ﻓﺎرﺳﯽِ اﻣﺮوز ﻧﯿﺰ ﻫﻤﺎن‬ ‫ﺿﺒﻂِ ﻗﺪﯾﻢ رﻋﺎﯾﺖ ﻣﯽﺷﻮد‪(.‬‬

‫اﺗﺎق‬ ‫اﺗﻮ‪ /‬اﻃﻮ‬

‫* واژهﻫﺎﯾﯽ ﮐﻪ ﺣﺮفِ آﻏﺎزی آﻧﻬﺎ دارای دوﮔﻮﻧﮥ ﻧﻮﺷﺘﺎری اﺳﺖ‪ ،‬ﺑﺮای ﺳﻬﻮﻟﺖ ﻣﺮاﺟﻌﻪ‪ ،‬ﻓﻘﻂ ذﯾﻞِ ﺣﺮﻓﯽ‬ ‫آورده ﺷﺪه ﮐﻪ اﮔﺮ ﻣﯽﺧﻮاﺳﺘﯿﻢ آن ﮐﻠﻤﻪ را ﺑﻪ ﻓﺎرﺳﯽِ ﺳﺮه ﺑﻨﻮﯾﺴﯿﻢ ﺑﺎ آن ﺣﺮف ﻣﯽﻧﻮﺷﺘﯿﻢ‪ ،‬ﺑﻪ ﺟﺰ ﮐﻠﻤﺎﺗﯽ‬ ‫ﮐﻪ ﺑﺎ دو ﺣﺮفِ »ق« و »غ« آﻏﺎز ﻣﯽﺷﻮد ﮐﻪ ذﯾﻞِ ﺣﺮفِ »ق« آورده ﺷﺪه اﺳﺖ‪.‬‬

‫‪38‬‬

‫دﺳﺘﻮر ﺧﻂّ ﻓﺎرﺳﯽ‬

‫ﺻﻮرﺗﻬﺎی اﻣﻼﯾﯽ‬ ‫اﺧﺘﺎﭘﻮس‪ /‬اﺧﺘﺎﭘﻮث‬ ‫اﺳﻄﺒﻞ‪ /‬اﺻﻄﺒﻞ‬ ‫اﺳﻄﺮﻻب‪ /‬اﺻﻄﺮﻻب‬ ‫اﻓﺴﻨﺘﯿﻦ‪ /‬اﻓﺴﻨﻄﯿﻦ‬ ‫اَﻟَﻢﺷﻨﮕﻪ‪ /‬ﻋَﻠَﻢﺷﻨﮕﻪ‬ ‫اﻣﭙﺮاﺗﻮر‪ /‬اﻣﭙﺮاﻃﻮر‬ ‫اﻣﭙﺮاﺗﺮﯾﺲ‪ /‬اﻣﭙﺮاﻃﺮﯾﺲ‬ ‫اُﺗﺮاق‪ /‬اُﻃﺮاق‬

‫ﺿﺒﻂ ﻣﺨﺘﺎر‬ ‫اﺧﺘﺎﭘﻮس‬ ‫اﺳﻄﺒﻞ‬ ‫اﺳﻄﺮﻻب‬ ‫اﻓﺴﻨﺘﯿﻦ‬ ‫اَﻟَﻢﺷﻨﮕﻪ‬ ‫اﻣﭙﺮاﺗﻮر‬ ‫اﻣﭙﺮاﺗﺮﯾﺲ‬ ‫اُﺗﺮاق‬

‫ب‬ ‫ﺑﺎﺑﺎﻏﻮری‪ /‬ﺑﺎﺑﺎﻗﻮری‬

‫ﺑﺎﺑﺎﻏﻮری‬

‫ﺑﺎﺗﺮی‪ /‬ﺑﺎﻃﺮی‬

‫ﺑﺎﺗﺮی‪ /‬ﺑﺎﻃﺮی‬

‫ﺑﺎﺗﻼق‪ /‬ﺑﺎﻃﻼق‬

‫ﺑﺎﺗﻼق‬

‫ﺑﺎﺟﻨﺎق‪/‬ﺑﺎﺟﻨﺎغ‬

‫ﺑﺎﺟﻨﺎغ‬

‫ﺑﻐﭽﻪ‪ /‬ﺑﻘﭽﻪ‬

‫ﺑﻐﭽﻪ‪ /‬ﺑﻘﭽﻪ‬

‫ﺑﻠﻐﻮر‪ /‬ﺑﻠﻘﻮر‬

‫ﺑﻠﻐﻮر‬

‫ﺑﻠﯿﺖ‪ /‬ﺑﻠﯿﻂ‬

‫ﺑﻠﯿﺖ‬

‫پ‬ ‫ﭘﺎﺗﻮق‪ /‬ﭘﺎﺗﻮغ‬

‫ﭘﺎﺗﻮق‬

‫ت‬ ‫ﺗﺮقوﺗﻮروق‪ /‬ﺗﺎراغوﺗﻮروغ‬

‫ﺗﺮقوﺗﻮروق‬

‫ﺗﺎرم‪/‬ﻃﺎرم‬

‫ﻃﺎرم‬

‫ﺗﻨﺒﻮر‪ /‬ﻃﻨﺒﻮر‬

‫ﺗﻨﺒﻮر‬

‫ﺗﺎس‪ /‬ﻃﺎس‬

‫ﻃﺎس‬

‫ﺗﺎسﮐﺒﺎب‪ /‬ﻃﺎسﮐﺒﺎب‬

‫ﻃﺎسﮐﺒﺎب‬

‫دﺳﺘﻮر ﺧﻂّ ﻓﺎرﺳﯽ ‪39‬‬ ‫ﺻﻮرﺗﻬﺎی اﻣﻼﯾﯽ‬ ‫ﺗﺎغ‪ /‬ﺗﺎق )ﻧﺎم درﺧﺘﭽﻪ(‬ ‫ﺗﺎق‪ /‬ﻃﺎق‬ ‫ﺗﺎق‪ /‬ﻃﺎق )در ﻣﻘﺎﺑﻞ ﺟﻔﺖ(‬ ‫ﺗﺎﻗﺪﯾﺲ‪ /‬ﻃﺎﻗﺪﯾﺲ‬ ‫ﺗﺎﻻر‪/‬ﻃﺎﻻر‬ ‫ﺗﺎول‪ /‬ﻃﺎول‬ ‫ﺗﺎﯾﺮ‪ /‬ﻃﺎﯾﺮ )ﭼﺮخﻣﺎﺷﯿﻦ(‬ ‫ﺗﺒﺎﺷﯿﺮ‪ /‬ﻃﺒﺎﺷﯿﺮ‬ ‫ﺗﺒﺮﺧﻮن‪ /‬ﻃﺒﺮﺧﻮن‬ ‫ﺗﺒﺮزد‪ /‬ﻃﺒﺮزد‬ ‫ﺗﺒﺮزﯾﻦ‪ /‬ﻃﺒﺮزﯾﻦ‬ ‫ﺗﭙﺎﻧﭽﻪ‪ /‬ﻃﭙﺎﻧﭽﻪ‬ ‫ﺗﭙﯿﺪن‪ /‬ﻃﭙﯿﺪن‬

‫ﺿﺒﻂ ﻣﺨﺘﺎر‬ ‫ﺗﺎغ‬ ‫ﻃﺎق‬ ‫ﺗﺎق‬ ‫ﻃﺎﻗﺪﯾﺲ‬ ‫ﺗﺎﻻر‬ ‫ﺗﺎول‬ ‫ﺗﺎﯾﺮ‬ ‫ﺗﺒﺎﺷﯿﺮ‬ ‫ﺗﺒﺮﺧﻮن‪ /‬ﻃﺒﺮﺧﻮن‬ ‫ﺗﺒﺮزد‪ /‬ﻃﺒﺮزد‬ ‫ﺗﺒﺮزﯾﻦ‬ ‫ﺗﭙﺎﻧﭽﻪ‬ ‫ﺗﭙﯿﺪن‬ ‫)ﻣﺸﺘﻘﺎت آن ﻧﯿﺰ ﺑﺎ »ت« ﻧﻮﺷﺘﻪ ﻣﯽﺷﻮد(‬

‫ﺗﭙﻖ‪ /‬ﻃﭙﻖ‪ /‬ﺗﭙﻎ‬ ‫ﺗُﺘﻤﺎج‪ /‬ﻃﻄﻤﺎج )ﻧﺎم ﻧﻮﻋﯽ آﺗﺶ(‬ ‫ﺗﺮاز‪ /‬ﻃﺮاز‬ ‫ﺗﺮاز‪ /‬ﻃﺮاز‬

‫ﺗﭙﻖ‬ ‫ﺗُﺘﻤﺎج‬ ‫ﺗﺮاز = )ﺗﺮازِ آﺑﯽ(‬ ‫ﻃﺮاز = )ﻧﮕﺎرِ ﺟﺎﻣﻪ(‬ ‫)ﻫﻤﭽﻨﯿﻦ در ﻋﺒﺎرﺗﯽ ﻣﺜﻞ »ﻃﺮاز اول« ﺑﻪ‬ ‫ﻣﻌﻨﺎی »دارای ﻣﻘﺎم اول«(‬ ‫ﻫﻢﺗﺮاز و ﻫﻢﻃﺮاز ﻫﺮدو ﺻﺤﯿﺢ اﺳﺖ‪.‬‬

‫ﺗﺮﺧﻮن‪ /‬ﻃﺮﺧﻮن‬ ‫ﺗﺮﻗّﻪ‪ /‬ﻃﺮﻗّﻪ‬ ‫ﺗﺸﺖ‪ /‬ﻃﺸﺖ‬ ‫ﺗﻐﺎر‪ /‬ﻃﻐﺎر‬ ‫ﺗﻮﺑﯿﻘﺎ‪ /‬ﻃﻮﺑﯿﻘﺎ‬ ‫ﺗﻮﻓﺎن‪ /‬ﻃﻮﻓﺎن‬

‫ﺗﺮﺧﻮن‬ ‫ﺗﺮﻗّﻪ‬ ‫ﺗﺸﺖ‪ /‬ﻃﺸﺖ‬ ‫ﺗﻐﺎر‬ ‫ﻃﻮﺑﯿﻘﺎ‬ ‫ﺗﻮﻓﺎن‪ /‬ﻃﻮﻓﺎن‬

‫‪40‬‬

‫دﺳﺘﻮر ﺧﻂّ ﻓﺎرﺳﯽ‬

‫ﺻﻮرﺗﻬﺎی اﻣﻼﯾﯽ‬ ‫چ‬

‫ﺿﺒﻂ ﻣﺨﺘﺎر‬

‫ﭼﺎرق‪ /‬ﭼﺎرغ‬

‫ﭼﺎرق‬

‫ﭼﻠﻐﻮز‪ /‬ﭼﻠﻘﻮز‬

‫ﭼﻠﻐﻮز‬

‫خ‬ ‫ﺧﺘﻤﯽ‪ /‬ﺧﻄﻤﯽ )ﮔُﻞ(‬

‫ﺧﻄﻤﯽ‬

‫د‬ ‫دوﻗﻠﻮ‪ /‬دوﻏﻠﻮ‬

‫دوﻗﻠﻮ‬

‫ز‬ ‫زﻏﺎل‪ /‬ذﻏﺎل‬

‫زﻏﺎل‬

‫س‬ ‫ﺳﻮﻏﺎت‪ /‬ﺳﻮﻗﺎت‬

‫ﺳﻮﻏﺎت‬

‫غ‬ ‫ﻏﻠﺘﯿﺪن‪ /‬ﻏﻠﻄﯿﺪن‬

‫ﻏﻠﺘﯿﺪن‬ ‫)ﻫﻤﭽﻨﯿﻦ ﻣﺸﺘﻘﺎت آن ﻣﺜﻞ »ﻏﻠﺘﺎن‪ ،‬ﻏﻠﺘﮏ«‪،‬‬ ‫»ﺑﺎم ﻏﻠﺘﺎن«(‬

‫ق‬ ‫ﻗﺎﺗﯽ‪ /‬ﻗﺎﻃﯽ‬

‫ﻗﺎﺗﯽ‬

‫ﻗﺎروﻗﻮر‪ /‬ﻏﺎروﻏﻮر‬

‫ﻗﺎروﻗﻮر‬

‫ﻗﺒﺎد‪ /‬ﻏﺒﺎد )ﻧﺎم ﻣﺎﻫﯽ(‬

‫ﻗﺒﺎد‬

‫ﻗﺪّاره‪ /‬ﻏﺪّاره‬

‫ﻗﺪّاره‬

‫دﺳﺘﻮر ﺧﻂّ ﻓﺎرﺳﯽ ‪41‬‬ ‫ﺻﻮرﺗﻬﺎی اﻣﻼﯾﯽ‬ ‫ﻗﺪﻗﺪ‪ /‬ﻏﺪﻏﺪ‬ ‫ﻗﺪﻏﻦ‪ /‬ﻏﺪﻏﻦ‪ /‬ﻏﺪﻗﻦ‬ ‫ﻗﺮاﻗﺮوت‪ /‬ﻗﺮاﻗﺮوط‬ ‫ﻗﺮﺗﯽ‪ /‬ﻏﺮﺗﯽ‬ ‫ﻗﺮﺷﻤﺎل‪ /‬ﻏﺮﺷﻤﺎل‬ ‫ﻗُﺮُق‪ /‬ﻏُﺮُق‬ ‫ﻗﺮﻣﻪ‪ /‬ﻏﺮﻣﻪ‪ /‬ﻗﻮرﻣﻪ‬ ‫ﻗﺮوش‪ /‬ﻏﺮوش‬ ‫ﻗَﺰﻗﺎن‪ /‬ﻗَﺰﻏﺎن‬

‫ﺿﺒﻂ ﻣﺨﺘﺎر‬ ‫ﻗﺪﻗﺪ‬ ‫ﻏﺪﻏﻦ‬ ‫ﻗﺮاﻗﺮوت‬ ‫ﻗﺮﺗﯽ‬ ‫ﻗﺮﺷﻤﺎل‬ ‫ﻗﺮق‬ ‫ﻗﻮرﻣﻪ‬ ‫ﻗﺮوش‬ ‫ﻗَﺰﻗﺎن‬

‫)ﮔﻮﻧﻪﻫﺎی دﯾﮕﺮ‪ :‬ﻗﺎزﻏﺎن‪ /‬ﻗﺎزﻗﺎن‪ ،‬ﻏﺰﻏﻦ‪ /‬ﻗﺰﻏﻦ(‬

‫ﻗﺸﻘﺮق‪ /‬ﻏﺸﻐﺮق‬ ‫ﻗﺸﻼق‪ /‬ﻗﺸﻼغ‬

‫ﻗﺸﻘﺮق‬ ‫ﻗﺸﻼق‬

‫)ﮔﻮﻧﻪﻫﺎی دﯾﮕﺮ‪ :‬ﻗﯿﺸﻼق‪ /‬ﻗﯿﺸﻼغ(‬

‫ﻗﻔﺲ‪ /‬ﻗﻔﺺ‬ ‫ﻗُﻠُﭗ‪ /‬ﻏُﻠُﭗ‬ ‫ﻗﻠﻨﺒﻪ‪ /‬ﻏﻠﻨﺒﻪ‬ ‫ﻗﻠﯿﺎن‪ /‬ﻏﻠﯿﺎن‬ ‫ﻗﻮرﺑﺎﻏﻪ‪ /‬ﻏﻮرﺑﺎﻏﻪ‬ ‫ﻗﻮرت‪ /‬ﻏﻮرت‬ ‫ﻗﻮﻃﯽ‪ /‬ﻗﻮﺗﯽ‬ ‫ﻗﯿﻘﺎج‪ /‬ﻏﯿﻘﺎج‬ ‫ﻗﯿﻤﺎق‪ /‬ﻗﯿﻤﺎغ‬ ‫ل‬ ‫ﻻﺗﺎری‪ /‬ﻻﻃﺎری‬ ‫ﻟﻖ‪ /‬ﻟﻎ‬ ‫ﻟﻖوﻟﻮق‪ /‬ﻟﻎوﻟﻮغ‬

‫ﻗﻔﺲ‬ ‫ﻗُﻠﭗ‬ ‫ﻗﻠﻨﺒﻪ‬ ‫ﻗﻠﯿﺎن‬ ‫ﻗﻮرﺑﺎﻏﻪ‬ ‫ﻗﻮرت‬ ‫ﻗﻮﻃﯽ‬ ‫ﻗﯿﻘﺎج‬ ‫ﻗﯿﻤﺎق‬ ‫ﻻﺗﺎری‬ ‫ﻟﻖ‬ ‫ﻟﻖوﻟﻮق‬

‫‪42‬‬

‫دﺳﺘﻮر ﺧﻂّ ﻓﺎرﺳﯽ‬

‫ﺻﻮرﺗﻬﺎی اﻣﻼﯾﯽ‬ ‫ﻟﻖﻟﻖ‪ /‬ﻟﻎﻟﻎ‬ ‫ﻟﻮﻃﯽ‪ /‬ﻟﻮﺗﯽ‬

‫ﺿﺒﻂ ﻣﺨﺘﺎر‬ ‫ﻟﻖﻟﻖ‬ ‫ﻟﻮﻃﯽ‬

‫م‬ ‫ﻣﻼت‪ /‬ﻣﻼط‬

‫ﻣﻼط‬

‫ن‬ ‫ﻧﺎﺳﻮر‪ /‬ﻧﺎﺻﻮر‬ ‫ﻧﺴﻄﻮری‪ /‬ﻧﺴﺘﻮری‬ ‫ﻧﻖﻧﻖ‪ /‬ﻧﻎﻧﻎ‬ ‫ﻧﻔﺖ‪ /‬ﻧﻔﻂ‬ ‫ﻧﻔﺘﺎﻟﯿﻦ‪ /‬ﻧﻔﻄﺎﻟﯿﻦ‬

‫ﻧﺎﺳﻮر‬ ‫ﻧﺴﻄﻮری‬ ‫ﻧﻖﻧﻖ‬ ‫ﻧﻔﺖ‬ ‫ﻧﻔﺘﺎﻟﯿﻦ‬

‫و‬ ‫ورﻏُﻠُﻤﺒﯿﺪن‪ /‬ورﻗُﻠُﻤﺒﯿﺪن‬ ‫وقوق‪ /‬وغوغ‬

‫ورﻗُﻠُﻤﺒﯿﺪن‬ ‫وغوغ‬

‫ﻫﻠﯿﻢ‪ /‬ﺣﻠﯿﻢ‬ ‫ﻫﻮﻟﻪ‪ /‬ﺣﻮﻟﻪ‬ ‫ﻫﯿﺰ‪ /‬ﺣﯿﺰ‬

‫ﺣﻠﯿﻢ‬ ‫ﺣﻮﻟﻪ‬ ‫ﻫﯿﺰ‬

‫ی‬ ‫ﯾﺎﺗﺎﻗﺎن‪ /‬ﯾﺎﻃﺎﻗﺎن‬ ‫ﯾﺎﻟﻘﻮز‪ /‬ﯾﺎﻟﻐﻮز‬ ‫ﯾُﺮﻗﻪ‪ /‬ﯾُﺮﻏﻪ‪ /‬ﯾﻮرﻗﻪ‪ /‬ﯾﻮرﻏﻪ‬ ‫ﯾُﻐﻮر‪ /‬ﯾُﻘﻮر‬

‫ﯾﺎﺗﺎﻗﺎن‬ ‫ﯾﺎﻟﻘﻮز‬ ‫ﯾﻮرﻏﻪ‬ ‫ﯾُﻐﻮر‬

‫ه‬

‫دﺳﺘﻮر ﺧﻂّ ﻓﺎرﺳﯽ ‪43‬‬ ‫ﻓﻬﺮﺳﺖ اَﻋﻼمِ دارای دو ﯾﺎ ﭼﻨﺪ ﺻﻮرت اﻣﻼﯾﯽ ﺑﺎ ﺿﺒﻂ ﻣﺨﺘﺎر‬

‫ﺻﻮرﺗﻬﺎی اﻣﻼﯾﯽ‬

‫ﺿﺒﻂ ﻣﺨﺘﺎر‬

‫آ‪/‬ا‬ ‫آﻏﺎﺧﺎن‪ /‬آﻗﺎﺧﺎن‬ ‫آﻏﺎﺟﺮی‪ /‬آﻗﺎﺟﺮی‬ ‫آﻻداغ‪ /‬آﻻداق‬ ‫اُﺗﺮار‪ /‬اُﻃﺮار‬ ‫اﺗﺮﯾﺶ‪ /‬اﻃﺮﯾﺶ‬ ‫اﺳﺘﻬﺒﺎﻧﺎت‪ /‬اﺳﻄﻬﺒﺎﻧﺎت‪ /‬اﺻﻄﻬﺒﺎﻧﺎت‬ ‫اﺳﺘﺨﺮ‪ /‬اﺳﻄﺨﺮ‪ /‬اﺻﻄﺨﺮ‬ ‫اﯾﺘﺎﻟﯿﺎ‪ /‬اﯾﻄﺎﻟﯿﺎ‬ ‫اﯾﺬه‪ /‬اﯾﺰه‬

‫آﻗﺎﺧﺎن‬ ‫آﻏﺎﺟﺮی‬ ‫آﻻداغ‬ ‫اُﺗﺮار‬ ‫اﺗﺮﯾﺶ‬ ‫‪1‬‬ ‫اﺻﻄﻬﺒﺎﻧﺎت‬ ‫اﺳﺘﺨﺮ‪ /‬اﺳﻄﺨﺮ‬ ‫اﯾﺘﺎﻟﯿﺎ‬ ‫اﯾﺬه‬

‫ب‬ ‫ﺑﺎﺗﻮم‪ /‬ﺑﺎﻃﻮم‬ ‫ﺑﻮذرﺟﻤﻬﺮ‪ /‬ﺑﻮزرﺟﻤﻬﺮ‬

‫ﺑﺎﻃﻮم‬ ‫ﺑﻮزرﺟﻤﻬﺮ‬

‫پ‬ ‫ﭘﺘﺮﮐﺒﯿﺮ‪ /‬ﭘﻄﺮﮐﺒﯿﺮ‬ ‫ﭘﺘﺮزﺑﻮرگ‪ /‬ﭘﻄﺮزﺑﻮرگ‬

‫ﭘﺘﺮﮐﺒﯿﺮ‬ ‫ﭘﺘﺮزﺑﻮرگ‬

‫ت‬ ‫ﺗﺎﺋﯿﺲ‪ /‬ﻃﺎﺋﯿﺲ‬ ‫ﺗﺎب‪ /‬ﻃﺎب‬

‫ﺗﺎﺋﯿﺲ‬ ‫ﺗﺎب‬

‫)ﻧﺎم رودی ﮐﻪ از ﮐﻬﮑﯿﻠﻮﯾﻪ ﺳﺮﭼﺸﻤﻪ ﻣﯽﮔﯿﺮد(‬

‫‪ .1‬وزارت ﮐﺸﻮر‪ ،‬در ﺗﻘﺴﯿﻤﺎت ﮐﺸﻮری‪» ،‬اﺳﺘﻬﺒﺎن« را ﺑﻪ ﺟﺎی »اﺳﺘﻬﺒﺎﻧﺎت« ﺑﺮﮔﺰﯾﺪه اﺳﺖ‪.‬‬

‫دﺳﺘﻮر ﺧﻂّ ﻓﺎرﺳﯽ‬

‫‪44‬‬

‫ﺻﻮرﺗﻬﺎی اﻣﻼﯾﯽ‬

‫ﺿﺒﻂ ﻣﺨﺘﺎر‬

‫ﺗﺎرم‪ /‬ﻃﺎرم‬ ‫ﺗﺎﻟﺶ‪ /‬ﻃﺎﻟﺶ‬ ‫ﺗﺎﯾﺒﺎد‪ /‬ﻃﺎﯾﺒﺎد‬ ‫ﺗَﺒَﺮک‪ /‬ﻃَﺒَﺮک‬ ‫ﺗﭙﻮر‪ /‬ﻃﭙﻮر‬ ‫ﺗﺨﺎر‪ /‬ﻃﺨﺎر‬ ‫ﺗﺨﺎرﺳﺘﺎن‪ /‬ﻃﺨﺎرﺳﺘﺎن‬ ‫ﺗﺮاﺑﻠﺲ‪ /‬ﻃﺮاﺑﻠﺲ‬ ‫ﺗﺮﺷﯿﺰ‪ /‬ﻃﺮﺷﯿﺰ‬ ‫ﺗﺮﻗﺒﻪ‪ /‬ﻃﺮﻗﺒﻪ‬ ‫ﺗﺴﻮج‪ /‬ﻃﺴﻮج‬ ‫ﺗﻮاﻟﺶ‪ /‬ﻃﻮاﻟﺶ‬ ‫ﺗﻮس‪ /‬ﻃﻮس‬ ‫ﺗﻮﺳﯽ‪ /‬ﻃﻮﺳﯽ‬

‫ﻃﺎرم‬ ‫ﺗﺎﻟﺶ‪ /‬ﻃﺎﻟﺶ‬ ‫ﺗﺎﯾﺒﺎد‬ ‫ﺗَﺒَﺮک‬ ‫ﺗﭙﻮر‬ ‫ﺗﺨﺎر‪ /‬ﻃﺨﺎر‬ ‫ﺗﺨﺎرﺳﺘﺎن‪ /‬ﻃﺨﺎرﺳﺘﺎن‬ ‫ﻃﺮاﺑﻠﺲ‬ ‫ﺗﺮﺷﯿﺰ‬ ‫*‬ ‫ﺗﺮﻗﺒﻪ‪ /‬ﻃﺮﻗﺒﻪ‬ ‫ﺗﺴﻮج*‪ /‬ﻃﺴﻮج‬ ‫*‬ ‫ﺗﻮاﻟﺶ‪ /‬ﻃﻮاﻟﺶ‬ ‫*‬ ‫ﺗﻮس‪ /‬ﻃﻮس‬ ‫ﻃﻮﺳﯽ‬ ‫)ﻃﻮﺳﯽ وﻗﺘﯽ اﺳﻢ ﯾﺎ ﻟﻘﺐ ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﻣﺎﻧﻨﺪ ﺧﻮاﺟﻪ‬ ‫ﻧﺼﯿﺮاﻟﺪّﯾﻦ ﻃﻮﺳﯽ‪ ،‬ﻓﺮدوﺳﯽ ﻃﻮﺳﯽ‪ ،‬ﻫﻤﯿﺸﻪ ﺑﺎ‬ ‫»ط« ﻣﯽآﯾﺪ‪(.‬‬

‫ﺗﻬﺮان‪ /‬ﻃﻬﺮان‬ ‫ﺗﻬﻤﺎﺳﺐ‪ /‬ﻃﻬﻤﺎﺳﺐ‬ ‫ﺗﻬﻤﻮرث‪ /‬ﻃﻬﻤﻮرث‬ ‫ﺗﯿﺴﻔﻮن‪ /‬ﻃﯿﺴﻔﻮن‬ ‫ج‬ ‫ﺟﺎﺑﻠﺴﺎ‪ /‬ﺟﺎﺑﻠﺼﺎ‬ ‫خ‬ ‫ﺧﺘﺎ‪ /‬ﺧﻄﺎ‬

‫*‬

‫اﻧﺘﺨﺎبِ وزارت ﮐﺸﻮر‪.‬‬

‫ﺗﻬﺮان‬ ‫ﺗﻬﻤﺎﺳﺐ‪ /‬ﻃﻬﻤﺎﺳﺐ‬ ‫ﺗﻬﻤﻮرث‪ /‬ﻃﻬﻤﻮرث‬ ‫ﺗﯿﺴﻔﻮن‬ ‫ﺟﺎﺑﻠﺴﺎ‬ ‫ﺧﺘﺎ‬

‫دﺳﺘﻮر ﺧﻂّ ﻓﺎرﺳﯽ ‪45‬‬ ‫ﺻﻮرﺗﻬﺎی اﻣﻼﯾﯽ‬

‫ﺿﺒﻂ ﻣﺨﺘﺎر‬

‫ﺧﻮاف‪ /‬ﺧﺎف‬

‫ﺧﺎف‬

‫ز‬ ‫زﻧﻮن‪ /‬ذﻧﻦ‬

‫زﻧﻮن‬

‫س‬ ‫ﺳﺎوﺟﺒﻼغ‪ /‬ﺳﺎوﺟﺒﻼق‬ ‫ﺳُﻐﺪ‪ /‬ﺻُﻐﺪ‬ ‫ﺳﻘﻼب‪ /‬ﺻﻘﻼب‬

‫ﺳﺎوﺟﺒﻼغ‬ ‫ﺳُﻐﺪ‬ ‫ﺳﻘﻼب‪ /‬ﺻﻘﻼب‬

‫ش‬ ‫ﺷﺒﻮرﻏﺎن‪ /‬ﺷﺒﻮرﻗﺎن‬

‫ﺷﺒﻮرﻏﺎن‬

‫ع‬ ‫ﻋﯿﺴﻮ‪ /‬ﻋﯿﺼﻮ‬

‫ﻋﯿﺴﻮ‬

‫ق‬ ‫ﻗﺒﺎد‪ /‬ﻏﺒﺎد‬ ‫ﻗَﺮﻟﻎ‪ /‬ﻗَﺮﻟﻖ‬ ‫ﻗﺮهآﻏﺎج‪ /‬ﻗﺮهآﻗﺎج‬

‫ﻗﺒﺎد‬ ‫ﻗَﺮﻟﻖ‬ ‫ﻗﺮهآﻏﺎج‬

‫ک‬ ‫ﮐﯿﻘﺒﺎد‪ /‬ﮐﯿﻐﺒﺎد‬

‫ﮐﯿﻘﺒﺎد‬

‫ل‬ ‫ﻟﻮت‪ /‬ﻟﻮط )ﮐﻮﯾﺮ(‬ ‫ﻟﻮت‪ /‬ﻟﻮط )ﻗﻮم(‬

‫ﻟﻮت‬ ‫ﻟﻮط‬