Aspnet

ASP.NET ASP.NET AJAX ADO.NET Makaleleri

Uğur UMUTLUOĞLU w ww ww w..uum muuttlluuoogglluu..ccoom m hhttttpp::////uum muuttlluuoogglluu..bbllooggssppoott..ccoom m uugguurr..uum muuttlluuoogglluu@ @nneettrroonn..ccoom m..ttrr

Son Güncelleme: 18 Mayõs 2008 Bu materyali istediğiniz şekilde dağõtabilir ve sitenizde yayõnlayabilirsiniz.

1

İçindekiler Önsöz ................................................................................................................................... 3 ASP.NET............................................................................................................................... 4 ASP.NET Web Site Administration Tool ............................................................................ 5 HttpBrowserCapabilities ile Tarayõcõ Bilgilerine Ulaşmak ................................................... 8 AdRotator ile Reklam Yönetim Sistemi Geliştirmek.......................................................... 12 View State ile Durum Yönetimi ........................................................................................ 19 ASP.NET 2.0 - Sayfa Direktifleri (Page Directives) .......................................................... 29 ASP.NET 2.0 - Performans Yönetimindeki Yenilikler ....................................................... 38 GridView'e Programatik Veri Bağlamada Sayfalama ve Sõralama İşlemleri..................... 49 GridView Kayõtlarõnõ Okumak ve Metin Dosyasõna Aktarmak........................................... 54 GridView'deki Kayõtlarõ Excel Dosyasõna Aktarmak.......................................................... 61 ASP.NET 3.5 ile Gelen Yenilikler..................................................................................... 67 TreeView'da Veritabanõyla ve XML Dosyalarla Çalõşmak................................................. 74 Site Navigasyonu Hakkõnda Bilinmeyenler....................................................................... 84 TreeView Kontrolüne Kullanõcõ İsteğine Göre Veri Ekleme .............................................. 97 ASP.NET AJAX .................................................................................................................107 ASP.NET ATLAS............................................................................................................108 AJAX: Asenkron JavaScript ve XML ...............................................................................115 ASP.NET AJAX Uygulamalarõ ile İlgili Sorunlar ve Çözümleri .........................................122 AJAX Uygulamalarõnda UpdatePanel Kullanõmõ..............................................................126 ASP.NET AJAX’a Giriş ...................................................................................................133 Diğer Konular....................................................................................................................140 Excel Dosyasõndaki Bilgilere Ulaşmak ............................................................................141 Datatable ile Sõralama ve Filtreleme İşlemleri .................................................................145 Adõm Adõm Team Foundation Server Single-Server Kurulumu .......................................154

2

Önsöz Bu e-kitapta ASP.NET, ASP.NET AJAX ve ADO.NET gibi .NET teknolojileri ile ilgili yazmõş olduğum makaleleri topluca bulabilirsiniz. Şimdilik üç ayrõ kategoride yer alan makaleler, İçindekiler kõsmõnda yazõm tarihlerine göre sõralanmõştõr. Yine her kategorinin başlangõcõnda, o kategoride yer alan makaleler ile ilgili anahtar kelimeler yer almaktadõr. Kitapta görmüş olduğunuz makalelerin çevrimiçi versiyonlarõnõ yazgelistir.com ve msakademik.net adreslerinden de takip edebilirsiniz. Şimdilik yirminin üzerindeki teknik içerikli makalenin yer aldõğõ bu kitabõ yeni makaleler yazdõkça güncellemeye çalõşacağõm. Ekitap’õn güncel versiyonu için www.umutluoglu.com adresini takip edebilirsiniz. Bu kitabõ sitenizden veya forumlardan paylaşabilirsiniz.

Uğur UMUTLUOĞLU

3

ASP.NET

Anahtar kelimeler AdRotator Caching Performans

ASP.NET 2.0 Excel

ASP.NET AJAX

HttpBrowserCapabilities

LINQ

Site Navigasyonu SiteMap TreeView Veritabanõ Örnekleri

Sayfa Direktifleri

SqlCacheDependency ViewState

GridView

ASP.NET 3.5

Website Administration Tool

Xml

4

ASP.NET Web Site Administration Tool 16 Mart 2006 Bu makalede sizlere Visual Studio 2005 ile gelen ve ASP .NET uygulamalarõnda kullanabileceğimiz yeniliklerden birisi olan Web Site Administration Tool'u anlatmaya çalõşacağõm. Web Site Administration Tool'un aslõnda bize çok büyük yenilikler getirmediğini, ancak uygulamamõzda yapacağõmõz bazõ işlemleri hõzlõ, pratik ve derli toplu yapmamõzõ sağlayan bir araç olduğunu söyleyerek başlayalõm. Bildiğiniz gibi ASP .NET ile birlikte gelen web.config dosyasõnda yaptõğõmõz ayarlarõ uygulamamõzõn genelinde kullanarak işimizi bir noktadan, daha az kod yazarak, hõzlõ ve güvenli bir şekilde yapabiliyorduk. web.config ile birlikte daha hõzlõ yaptõğõmõz bu işlemleri, Web Site Administration Tool ile hiç kod yazmadan, özel dizinlerde elle web.config dosyalarõ oluşturmadan çok daha hõzlõ bir şekilde yapabiliyoruz. Aslõnda bu aracõn temel mantõğõ da bu. Sizin web.config dosyalarõnda XML tabanlõ kodlarõ yazarak yapmanõz gereken ayarlarõ, bir web arayüzüyle kolay ve pratik bir şekilde yapmanõzõ sağlamak. Web Site Administration Tool'u açmadan önce önemli sayõlabilecek bir noktayõ belirtmek istiyorum. Solution Explorer'dan uygulamamõzõn içerisinde yer alan App_Data klasörüne bakacak olursak, bu klasörün altõnda herhangi bir dosya olmadõğõnõ göreceğiz. Tabii ki az sonra buraya bazõ dosyalar gelecek. Web Site Administration Tool'a Visual Studio 2005'e yeni eklenen bir menü olan Website menüsünün altõndaki ASP .NET Configuration'dan ulaşabildiğimiz gibi Solution Explorer penceresinin en sağõndaki ASP .NET Configuration kutucuğuna tõklayarakta ulaşabiliyoruz. ASP .NET Development Server aktif hale geliyor, tarayõcõmõzda yeni bir pencere açõlõyor ve resimdeki gibi bir sayfayla karşõlaşõyoruz.

Sayfadan yapabileceğimiz işlemlere özetle bakacak olursak; Security linkinden - Authentication modunu değiştirebilir

5

- Kullanõcõ oluşturabilir ve yönetebilir - Rol oluşturabilir ve yönetebilir - Kullanõcõlarõ rollerle ilişkilendirebilir - Rollerin dizinlere erişim haklarõnõ yönetebilirsiniz. Application linkinden - Uygulama genelinde kullanõlabilecek (web.config de tutulacak) değerleri oluşturabilir ve yönetebilir - Uygulamada e-posta göndermek için gerekli olan SMTP ayarlarõnõ yönetebilir - Hata sayfalarõ ayarlarõ yapõlabilir - Debugging ve tracing işlemleri ile ilgili ayarlarõ yapabilirsiniz. Provider linkinden - Uygulamanõzda kullanacağõnõz data sağlayõcõsõ ile ilgili ayarlarõ yapabilir - Membership ve role sağlayõcõlar için farklõ data sağlayõcõsõ belirleyebilirsiniz. Kullanõmõnda çok zorluk çekilmeyecek, basit ve kullanõşlõ bir araç. İsterseniz bu aracõ kullanarak sitemizde kullanõcõlar ve roller oluşturalõm, bunlarõ aralarõnda ilişkilendirelim ve rollerin dizine erişim haklarõnõ ayarlayõp web.config dosyalarõnda ne gibi değişiklikler olduğunu gözlemleyelim. Security sayfasõna geldiğimizde buradan Users, Rules, Access Rules kõsõmlarõnõ ve bunlarõn üzerinde yine bu 3 kõsõmla ilgili ayarlarõ aşama aşama yapabileceğimiz bir link görüyoruz. Ben örneğimizi alt taraftaki Users, Rules, Access Rules kõsõmlarõnõ kullanarak yapacağõm. Users kõsmõna baktõğõmõzda bizim şu anda Windows authentication tipini kullandõğõmõzõ ve dolayõsõyla kullanõcõ yönetiminin aktif olmadõğõnõ söylüyor. Alt kõsõmdaki select authentication type linkine tõklayarak buradan from the internet seçeneğini seçiyoruz ve sağ alttaki Done linkine tõklõyoruz. web.config dosyamõza bakacak olursak authentication modunun artõk Forms olduğunu görüyoruz. Böylece kullanõcõ yönetimi artõk aktif hale geldi. Users kõsmõnda Create user, Manage users linklerinden artõk kullanõcõ oluşturabilir ve kullanõcõlarõ yönetebiliriz. Birkaç kullanõcõ hesabõ oluşturduktan sonra Roles kõsmõndan rolleri aktif hale getirip bir rol oluşturalõm ve kullanõcõlarõn bazõlarõnõ bu rol ile ilişkilendirelim.

Son olarakta oluşturduğumuz bir rolün yada kullanõcõnõn uygulamamõzdaki bir dizine erişim haklarõnõ yapõlandõralõm. Örneğin ben uygulamamda varolan Editor klasörüne sadece editor olarak tanõmladõğõm kullanõcõlarõn erişebilmesini istiyorum. Access Rules'tan Create access rules seçeneğini tõklõyorum. Sol kõsõmdaki dosya yapõsõndan Editor klasörünü seçip,

6

rollerden editorü seçiyorum ve izinlerden de Allow seçeneğini seçiyorum ve OK diyorum. Daha sonradan da diğer kullanõcõlarõn bu dizine erişimini engellemek için yine aynõ sayfadan Anonymous users'a Deny iznini veriyorum. Artõk Editor klasörüme sadece editor rolünü almõş kullanõcõlarõm erişebilecekler.

Şimdi uygulamamõza dönüp web.config dosyalarõna ve App_Data klasörünün içeriğine bakalõm. Solution Explorer'dan Refresh butonuna tõkladõğõmõzda App_Data klasörünün içerisinde bir SQL Server 2005 veritabanõ dosyasõ oluştuğunu göreceğiz. Bu veritabanõndaki ilgili tablolarda oluşturduğumuz kullanõcõlarla ve rollerle ilgili bilgilerin tutulduğunu görebiliriz. (Aslõnda bu veritabanõnõ dosyasõnõn bir çok işlevi ve getirdiği birçok kolaylõk var, ama onu ayrõ bir konu olarak yazmak gerekir.) web.config dosyalarõnda da daha önceden belirttiğimiz gibi bazõ değişikliklerin olduğunu göreceğiz. Örneğin Editor klasörüne bakacak olursak, burada önceden bulunmayan ancak yaptõğõmõz işlemlerden sonra oluşan ve bu dizinle ilgili erişim bilgilerini tutan web.config dosyasõnõ görebiliriz. Dosyanõn içerisindeki kodlar ise aslõnda çokta yabancõ olmadõğõmõz kodlar. <system.web> <deny users="?" />

7

HttpBrowserCapabilities ile Tarayõcõ Bilgilerine Ulaşmak 25 Nisan 2007 Web sayfamõza bağlanan istemcilerin kullandõklarõ tarayõcõlarõn (web browser) tipi, versiyonu, eklentileri, özellikleri farklõ olabilmekte ve bu farklõlõklar bazõ durumlarda sorunlar oluşturabilmektedir. Örneğin bir tarayõcõda düzgün ve sorunsuz görüntülenen bir sayfa, başka bir tarayõcõda hatalõ olarak görüntülenebilmektedir. Bu noktada uygulama geliştirilirken tarayõcõ bazlõ olarak bazõ kontrollerin yapõlmasõ ve buna göre de istemciye uygun içeriklerin gönderilmesi gerekebilir. Bir web uygulamasõ geliştirilirken, bazõ durumlarda istemcinin tarayõcõsõ hakkõnda bilgiler elde etmek ve bu bilgiler doğrultusunda işlemler yapõlmak istenilebilir. ASP.NET web uygulamalarõnda bu tip işlemleri kolay bir şekilde yapmamõzõ sağlayan HttpBrowserCapabilities sõnõfõ bulunmaktadõr. HttpBrowserCapabilities sõnõfõndan oluşturacağõmõz bir nesne örneği ile sayfamõza bağlanan ziyaretçinin kullandõğõ tarayõcõ ile ilgili bilgilere erişebilir ve bu bilgilere göre farklõ sayfalara yönlendirme yapmak, farklõ içerikler görüntülemek gibi işlemler yapabiliriz. Yine sitemize bağlanan ziyaretçilerin tarayõcõlarõnõn istatistiklerini veritabanõnda tutmak için de bu sõnõfõ etkili bir şekilde kullanabiliriz. HttpBrowserCapabilities sõnõfõ, HttpCapabilitiesBase sõnõfõndan türetilmiştir ve System.Web isim alanõ (namespace) altõnda yer almaktadõr. Oluşturulacak nesne örneği ile Request.Browser özelliği üzerinden işlemler yapõlabilmektedir. Nesne üzerinden erişeceğimiz özellik (property) ve metotlar aracõlõğõyla tarayõcõya ait bilgileri alabilir, bu bilgilere göre işlemler yapabiliriz. Nesne örneği oluştururken kullanõcõnõn tarayõcõ bilgilerini elde edebilmek için; HttpBrowserCapabilities tarayici = Request.Browser; şeklinde bir tanõmlama yapõlmalõdõr. Oluşturulan HttpBrowserCapabilities nesne örneği üzerinden erişebileceğimiz bazõ önemli üyeler şunlardõr: Özellik Adõ

İşlevi

ActiveXControls

Tarayõcõnõn ActiveX desteği olup olmadõğõ hakkõnda bilgi verir. (bool tipinde değer döndürür)

Beta

Tarayõcõnõn beta sürümü olup olmadõğõ hakkõnda bilgi verir. (bool tipinde değer döndürür)

Browser

Varolan tarayõcõ bilgilerini verir. (string tipinde değer döndürür)

8

ClrVersion

İstemcide kurulu olan .NET Framework sürümünü getirir. (string değere dönüştürülerek kullanõlabilir)

Cookies

Tarayõcõnõn cookie desteği olup olmadõğõnõ verir. (bool tipinde değer döndürür)

Crawler

Bağlanan tarayõcõnõn crawler (Google, Yahoo gibi site indeksleyicileri) olup olmadõğõnõ verir. (bool tipinde değer döndürür)

EcmaScriptVersion

Tarayõcõnõn desteklediği ECMA script versiyonunu verir. (string değere dönüştürülerek kullanõlabilir)

Frames

Tarayõcõnõn HTML frame desteği olup olmadõğõnõ verir. (bool tipinde değer döndürür)

IsMobileDevice

Tarayõcõnõn mobil bir cihaz üzerinde çalõşan tarayõcõ olup olmadõğõnõ verir. (bool tipinde değer döndürür)

JavaScript VBScript

JavaScript özelliği JavaScript desteğinin olup olmadõğõnõ, VBScript ise VBScript desteği olup olmadõğõnõ verir. (bool tipinde değer döndürür)

JScriptVersion

Tarayõcõnõn desteklediği Jscript versiyonunu verir. (string değere dönüştürülerek kullanõlabilir)

Platform

Ziyaretçinin bulunduğu platform ile ilgili bilgileri verir. (string tipinde değer döndürür)

SupportsCallback

Tarayõcõnõn Client Script CallBack desteği olup olmadõğõnõ verir. (bool tipinde değer döndürür)

Type

Tarayõcõnõn ismini ve tipini verir. IE7 gibi. (string tipinde değer döndürür)

Version

Tarayõcõnõn versiyon numarasõnõ verir. (bool tipinde değer döndürür)

Win16

İstemcinin Win16 tabanlõ bir bilgisayarda çalõşõp çalõşmadõğõnõ verir. (bool tipinde değer döndürür)

Win32

İstemcinin Win32 tabanlõ bir bilgisayarda çalõşõp çalõşmadõğõnõ verir. (bool tipinde değer döndürür)

HttpBrowserCapabilities'in özelliklerini daha yakõndan inceleyebilmek için örnek bir uygulama geliştirelim. Açacağõmõz ASP.NET web uygulamasõnda sayfamõzõn Page_Load olayõ için aşağõdaki kodlarõ Default.aspx.cs dosyasõna ekleyelim. protected void Page_Load(object sender, EventArgs e) { // İstemcinin tarayõcõsõ ile ilgili bilgilere ulaşabilmek için HttpBrowserCapabilities nesnesini // aynõ tipten değer getiren Request.Browser özelliği aracõlõğõyla oluşturmalõyõz. HttpBrowserCapabilities tarayici = Request.Browser; Response.Write("Tarayõcõ beta sürüm mü? : " + tarayici.Beta + "
"); Response.Write("Tarayõcõnõn cookie desteği var mõ? : " + tarayici.Cookies + "
");

9

Response.Write("Tarayõcõ mõbil bir cihazda mõ çalõşõyor? : " + tarayici.IsMobileDevice + "
"); Response.Write("Tarayõcõnõn Ecma script versiyon numarasõ : " + tarayici.EcmaScriptVersion + "
"); Response.Write("Tarayõcõnõn çalõştõğõ işletim sistemi : " + tarayici.Platform + "
"); Response.Write("Tarayõcõnõn tipi: " + tarayici.Type + "
"); } Uygulamayõ çalõştõrdõğõmõzda kendi tarayõcõlarõmõz ve çalõştõğõmõz sistem ile ilgili olarak aşağõdaki gibi bir sonuç elde edeceğiz.

Tarayõcõ ile ilgili bilgilere ulaşmak NOT: Tarayõcõ ile ilgili bilgilere erişmek için HttpBrowserCapabilities sõnõfõndan bir nesne örneği oluşturmak zorunlu değildir. tarayici isimli nesne örneği üzerinden noktaya basarak sõnõf üyelerine ulaşabildiğimiz gibi Request.Browser özelliği aracõlõğõ ile de aynõ üyelere erişip işlemler yapabiliriz.

Nesne örneği veya Request.Browser özelliği üzerinden tarayõcõ özelliklerine ulaşabiliriz Günümüzde üçüncü parti yazõlõm olarak bir çok site web sayfalarõnõ ziyaret eden kullanõcõlar ile ilgili bazõ bilgileri yukarõda kullandõğõmõz gibi farklõ yöntemlerle tutmaktadõr. Kendi web uygulamamõzda da HttpBrowserCapabilities sõnõfõnõ kullanarak site ziyaretçilerinin tarayõcõlarõ ile ilgili istatistikleri tutabiliriz. Yine bu özellikleri kullanarak tarayõcõnõn tipine göre farklõ

10

içerikler sunabilir, farklõ sayfalara yönlendirme işlemleri yapabilir. Örneğin, sitemiz ziyaret edecek kullanõcõlarõn masaüstü bilgisayarlardaki tarayõcõlarõ kullanabilecekleri gibi, mobil bir bilgisayardan da erişebilecekleri olasõ bir durumdur. Mobil tarayõcõlar ise normal bir tarayõcõ kadar işlevsel olmadõklarõ için sayfalarõmõzdaki içeriklerin bazõlarõnõ görüntüleyemez veya hatalõ görüntüler. Böyle bir durum karşõsõnda mobil bir tarayõcõ için farklõ sayfalar tasarlamak ve gelen kullanõcõlarõ bu sayfalara yönlendirmek isteyebiliriz. Aşağõdaki gibi hazõrlanan bir projenin anasayfasõ içerisinde gerekli kontroller ve yönlendirmeler yapõlõrsa istenildiği gibi kullanõcõnõn doğru içeriğe erişmesi sağlanabilir. Yine kullanõcõnõn tarayõcõsõnõn Cookie, JavaScript gibi sitenin işleyişi açõsõndan önem taşõyan bileşenleri desteklememesi durumunda, site düzgün bir şekilde kullanõlamayacağõ için kullanõcõya bilgilendirici mesajlar verilebilir.

Tarayõcõnõn özelliklerine göre kullanõcõya farklõ içerikler sunabiliriz.

11

AdRotator ile Reklam Yönetim Sistemi Geliştirmek 12 Mayõs 2007 AdRotator, ASP.NET uygulamalarõnda dönüşümlü olarak reklamlarõ veya tanõtõcõ resim dosyalarõnõ görüntülenmesini sağlayan kontroldür. Resim dosyalarõnõ görüntülemenin yanõnda, hangi resim dosyasõnõn ne sõklõkla görüntüleceği gibi bir işlevselliği de yapõsõ itibariyle sağlamaktadõr. Yine anahtar kelime tanõmlamalarõ (keyword) ile yayõnlacak reklamlarõ sahip olduklarõ kelimelere göre süzülmesi ve buna göre yayõnlanmasõnõ otomatik olarak sağlamaktadõr. Bu işlemleri yapabilmek için temel olarak uygulama içerisindeki bir XML dosyasõ kullanõlmaktadõr. Belirli bir formatta yazõlan reklam bilgileri, XML dosyasõ içerisine kaydedilerek AdRotator kontrolüne bağlanõp reklamlarõn kolay bir biçimde site içerisinde dönüşümlü şekilde görüntülenmesi sağlanõr. Aşağõdaki 3 tane reklam içeren ve AdRotator için kullanõlabilecek özelliklere sahip bir XML dosyasõ örneği bulunmaktadõr. NedirTV images/nedirtv.jpg http://www.nedirtv.com 5 video MS Akademik images/msakademik.gif http://www.msakademik.net 3 makale Yazgeliştir images/yazgelistir.gif http://www.yazgelistir.com 5 makale Bu şekilde hazõrlanan bir XML dosyasõ AdRotator kontrolünün AdvertisementFile özelliğine dosya yolu belirtilerek bağlanõp kullanõlabilir. Dosyadaki her boğumu bir reklamõ tanõmlar. Buradaki resmin alt metnini, resim dosyasõnõn yolunu ve adõnõ, ise resme tõklandõğõnda hangi URL'ye gidileceğini belirler. XML

12

dosyasõ içerisinde tanõmlõ olan boğumundaki değer ise, o reklamõn gösterilme sõklõğõnõ belirlemektedir. Bu sõklõk herhangi bir yüzdesel oran değil, diğer reklamlara göre ne kadar sõklõkta görüntüleneceğidir. (Örneğin Impression değeri 10 olan bir reklam, Impression değeri 5 olan bir reklama göre yaklaşõk 2 kat fazla gösterilecektir.) alanõnda ise o reklama ait anahtar kelime veya kelimelerin tanõmlamasõ yapõlõr. AdRotator kontrolünün KeywordFilter özelliğine verilecek anahtar kelime ile XML dosyasõndaki alanõndaki kelimenin eşleşmesi durumunda, reklamõn/reklamlarõn seçilmesi ve görüntülenmesi sağlanõr. Bu şekilde basit bir XML dosyasõna tanõmlanan reklam bilgileri ile site içerisinde kullanõlabilecek reklam dönüşüm sistemi oluşturabiliriz. XML ile AdRotator kullanõm oldukça pratik ve kolaydõr. Fakat burada bizleri kõsõtlayõcõ bazõ özellikler olduğu gibi, yine yapõlmasõnõ isteyebileceğimiz bazõ ek işlemleri de gerçekleştirmekte de bazõ sõkõntõlarla karşõlaşabiliriz. Reklamlarõ dinamik şekilde değiştirme işlemi gerçekleştirmek için her seferinde XML dosyasõnõ açõp değişiklikler yapmak, aslõnda bir programcõ için kõsõtlayõcõ bir unsurdur. Bu noktada reklamlarõ XML dosyasõnda saklamak yerine veritabanõnda tutmak, özellikle sõklõkla güncellenecek reklam bilgileri için programcõya veya site yöneticisine dinamik bir yapõ ve dolayõsõyle kolaylõk sağlayacaktõr. Yine reklamlarla ilgili olarak; bir reklamõn kaç kez görüntülendiği, o reklama kaç kez tõklandõğõ gibi istatistiklerin tutmakta böyle bir sistemde oldukça zengin bir işleyiş sunacaktõr. Yukarõda bahsedilen sorunlarõ XML dosyasõnõ kullanarak gerçekleştirmek zahmetli ve zor işlemler gerektirecektir. AdRotator ile ilgili olarak bu sorunlarõ aşmak için, öncelikli olarak AdRotator kontrolüne bağlanacak olan verileri bir XML dosyasõndan getirmek yerine, veritabanõndaki bir tablodan getirmek gerekecektir. Bu bize reklamlarõn değiştirilmesini, yeni reklamlarõn eklenmesini sağlamak ve reklamlar hakkõnda istatistikler tutmak için oldukça esnek ve kolay bir yapõ sağlayacaktõr. Bunun için öncelikli olarak kendimize bir tablo oluşturup, reklamlar ile ilgili yukarõdaki XML dosyasõndaki bilgileri bu tablo içerisinde taşõyalõm. Tablomuzu oluşturmaya geçmeden önce tablomuzda başka ne gibi bilgileri de tutabileceğimizi düşünelim. XML dosyasõndaki bilgilerin dõşõnda yine yukarõda bahsettiğimiz reklam görüntüleme sayõsõ, reklama tõklama sayõsõ, hatta reklamõn o an güncel olup olmadõğõ gibi bilgileri de aynõ tablo içerisinde tutmak yapacağõmõz işlemleri oldukça kolaylaştõracaktõr. Gelin bu şekilde kendimize Reklamlar adõnda bir tablo oluşturalõm. Aşağõdaki şekilde, SQL Server üzerinde kurulmuş bir tablonun kolon isimleri ve taşõyacağõ değerler görünmektedir.

13

Resim: Reklamlar Tablosu Tablomuzdaki alanlarõ isimlendirirken AdRotator'a alanlarõ kolay bir şekilde tanõtabilmek için AlternateText, ImageUrl, NavigateUrl, Impression ve Keyword kõsõmlarõnõ XML dosyasõndaki aynõ isimlerle adlandõrmamõz gerekecektir. Bu şekilde tablo verileri AdRotator'a bağlandõğõnde alanlar otomatik olarak algõlanacaktõr. ID tablonun primary key'i, Link reklam URL'si, Durum reklamõn aktif olup olmadõğõ, Goruntuleme reklamõn görüntülenme sayõsõnõ ve Tiklama reklama kaç kez tõklanõldõğõ bilgilerini taşõyacak alanlardõr. Bu şekilde tasarladõğõmõz tablo içerisine artõk verilerimizi ekleyerek, AdRotator kontrolüne bu verileri nasõl bağlayabileceğimizi görelim.

Resim: Reklamlar tablosu içerisine dört tane reklam eklendi Burada sistemimizin kolay şekilde işleyebilmesi için NavigateUrl alanõ içerisine direk olarak reklamõn URL'si yerine, sitemiz içerisinde hangi reklama tõklandõğõnõ yakalamamõzõ sağlayacak bir sayfayõ eklememiz gerekecektir. (reklam.aspx) Yine bu sayfaya parametre olarak yollayacağõmõz bilginin reklamõn ID kolonundaki değer olmasõ da işlemlerimizi kolaylaştõracaktõr. Bu nedenle NavigateUrl alanõna ID değeri 1 olan reklam dosyasõ için reklam.aspx?ID=1 gibi bir değer vermeliyiz. Artõk tablodan alõnan verilerin AdRotator'a bağlanmasõ işlemini gerçekleştirebiliriz. Bunun için öncelikli olarak AdRotator bulunan sayfamõzõn Page_Load kõsmõnda tablomuza bağlanõp, reklam bilgilerini çekerek bir veri nesnesine bağlamak ve bu nesneyi de AdRotator'õn DataSource özelliğine atamamõz gerekecektir. Aşağõda bu işlemin gerçekleşmesini sağlayan kodlar bulunmaktadõr. protected void Page_Load(object sender, EventArgs e) { // Ornek isimli veritabanina baglanti cumlesi olusturuluyor. SqlConnection conn = new SqlConnection("data source=.; initial catalog=Ornek;

14

integrated security=true")) // Tablodan reklam bilgilerini getirecek sorgu cumlesi hazirlaniyor SqlCommand comm = new SqlCommand("SELECT AlternateText, ImageUrl, NavigateUrl, Impression FROM Reklamlar WHERE Durum='True'", conn); DataTable dt = new DataTable(); SqlDataAdapter da = new SqlDataAdapter(comm); da.Fill(dt); // DataTable nesnesine eklenen veriler, AdRotator'a veri kaynagi olarak gosteriliyor ve veriler yukleniyor AdRotator1.DataSource = dt; AdRotator1.DataBind(); }

Böylece sayfa çalõştõrõldõğõnda tabloda o an aktif olan reklamlarõn bilgileri AdRotator'a bağlanacak ve AdRotator dönüşümlü bir şekilde reklamlarõn görüntülenmesini sağlayacak. Peki reklam bilgilerini sayfamõzda görüntüledik, ama şu anda sayfamõzda hangi reklam yer alõyor? Yukarõdaki işlemler tablodan tüm reklam bilgilerini getirdi. Bir DataTable nesnesine atõlan reklamlar kontrolümüzün DataSource özelliğine bağlandõ. AdRotator ise bu reklamlardan bir tanesini kendi içerisindeki algoritma ile seçti ve sayfada görüntüledi. İşte bu noktada AdRotator'un hangi reklamõ seçtiğini yakalamamõz ve buna göre de sayfada görüntülenen reklamõn tablodaki Goruntuleme alanõnõ 1 arttõrmamõz gerekecek. Böylece reklam yönetim sistemimizdeki en önemli işlemlerden biri olan reklam görüntüleme sayõsõnõ tutmayõ başaracağõz. AdRotator kontrolünün olaylarõ (event) içerisinde yer alan Ad_Created event'i, kontrolün reklam kaynağõndan bilgiler aldõğõnda tetiklenen event'idir. Ad_Created event'ini bir metoda bağlayacak olursak, metodun parametrelerinden ikincisinin AdCreatedEventArgs sõnõfõndan (class) e adõnda bir değer taşõdõğõnõ göreceğiz. İşte buradaki e değeri, o an sayfaya eklenen reklam hakkõnda bazõ bilgileri elde etmemizi sağlayacaktõr.

Resim: e nesnesi üzerinden o an sayfaya eklenen reklam hakkõnda bilgiler elde edilebilir Burada karşõmõza çõkan NavigateUrl adresi içerisinde reklamõn ID değerini de taşõdõğõ için bizim reklamõn bulunduğu satõrõ ele alabilmemizi sağlayacaktõr. AdRotator1_AdCreated

15

metodu içerisinde yapacağõmõz işlemlerle tablodaki Goruntuleme alanõndaki değerin güncellenmesini ve 1 arttõrõlmasõnõ sağlayabiliriz. Aşağõdaki tabloda bu işlemler için gerekli kodlar yer almaktadõr. protected void AdRotator1_AdCreated(object sender, AdCreatedEventArgs e) { SqlConnection conn = new SqlConnection("data source=.; initial catalog=Ornek; integrated security=true"); string id = e.NavigateUrl; // 15. karakterden sonraki deger bize reklamin ID degerini verecektir. reklam.aspx?ID=3 icerisinden 3 degeri gibi... id = id.Substring(15); // id degeri alinan reklamin bulundugu satirda Goruntuleme alanini 1 arttirarak guncelliyoruz SqlCommand comm = new SqlCommand("UPDATE Reklamlar SET Goruntuleme=Goruntuleme+1 WHERE ID=@ID", conn); comm.Parameters.AddWithValue("@ID", id); conn.Open(); comm.ExecuteNonQuery(); conn.Close(); } ! NOT: Buradaki id.SubString(15) ifadesi reklam.aspx?ID=1 gibi bir linkteki 1 değerini alabilmek için yapõlan string bölme işlemidir. Dosya adõnõn ve parametre adõnõn farklõ olmasõ durumunda bu ifadede değişiklik yapmak gerekecektir. Böylece sayfaya getirilen reklamõ AdCreated event'i içerisinde yakaladõk ve görüntülenme sayõsõnõ tablo içerisinde güncelleme işlemi yaparak arttõrdõk. Şimdi sõra reklama tõklanmasõ durumunda tablodaki ilgili reklamõn Tiklanma alanõnõn 1 arttõrõlarak, reklamlarõn tõklanma sayõlarõnõn tutulmasõnda. Dikkat edeceğiniz gibi reklam bilgilerini sakladõğõmõ tabloda reklamõn adresinin Link alanõnda tuttuk. NavigateUrl alanõnda ise sitemizin içerisindeki bir dosyanõn linkini verdik. Az sonra hazõrlayacağõmõz bu sayfada tõklanan reklamõn Tiklanma alanõnõn arttõrõlmasõ işlemini gerçekleştirerek, sayfanõn asõl reklam linkine yönlendirilmesini sağlayacağõz. reklam.aspx.cs sayfasõnõn Page_Load metodu içerisinde öncelikli olarak QueryString'den ID bilgisini almak, ID'ye sahip reklamõn Tiklanma alanõnõ güncellemek ve reklamõn asõl adresine yönlendirme yapmak gerekiyor. Aşağõda bu işlemleri gerçekleştirmek için gerekli kodlar yer almaktadõr. reklam.aspx.cs protected void Page_Load(object sender, EventArgs e) { if (Request.QueryString["ID"] != null)

16

{ string reklamID = Request.QueryString["ID"]; SqlConnection conn = new SqlConnection("data source=.; initial catalog=Ornek; integrated security=true"); // Reklamõn tõklanma sayõsõ güncelleniyor SqlCommand comm = new SqlCommand("UPDATE Reklamlar SET Tiklama=Tiklama+1 WHERE ID=@ID", conn); comm.Parameters.AddWithValue("@ID", reklamID); conn.Open(); comm.ExecuteNonQuery(); conn.Close(); // Reklamõn URL adresi alõnõyor SqlCommand selectComm = new SqlCommand("SELECT Link FROM Reklamlar WHERE ID=@ID",conn); selectComm.Parameters.AddWithValue("@ID", reklamID); conn.Open(); string url = selectComm.ExecuteScalar().ToString(); // Reklamõn URL'si alõnda conn.Close(); // Reklamõn adresine yönlendirme yapõlõyor Response.Redirect(url); } } Artõk sayfamõzõ çalõşõtõrõp görüntülenen reklama tõklama zamanõ! Birden fazla reklam gösterimi yaparak ve bu reklamlarõn bazõlarõna tõklayarak Reklamlar tablosundaki değişiklikleri gözlemleyebiliriz.

17

Resim: Gösterilen reklama tõklandõğõnda, o reklamõn tõklanma sayõsõnõ arttõrõldõ ve reklamõn sitesine yönlendirme yapõldõ Bu makalemizde AdRotator kontrolüne bağlanacak reklam verilerini veritabanõnda bir tablo içerisinde nasõl tutabileceğimizi gördük. Yine tabloda tutulan reklamlarda ilgili olarak reklamõn aktif olup olmadõğõ, reklamõn gösterim sayõsõ ve reklama tõklama sayõsõnõ da tutarak sitemiz için komple reklam yönetim sistemi geliştirmiş olduk. Umarõm projelerinizde kullanabileceğimiz faydalõ bir sistem geliştirmişizdir.

18

View State ile Durum Yönetimi 08 Ağustos 2007 ASP.NET uygulamalarõnda durum yönetiminde (state management) veri taşõma işleminde kullanõlan nesnelerden biri de View State'dir. View State, bir ASP.NET sayfasõ içerisinde bulunan kontrollerin özelliklerinin ve programcõnõn istediği verilerin saklanmasõnõ sağlar. Varsayõlan olarak biz belirtmesek bile, sayfada Postback işlemi gerçekleştiğinde kontrollere ait bilgiler sunucu tarafõnda HTML kodlarõ üretilirken şifrelenmiş bir şekilde View State içerisine yazõlõr. Sayfa tekrar yüklendiğinde ise kontrollerin özellikleri bu nesneden okunur. Böylece Postback işlemi sonucunda kontroller üzerinde yapõlan değişiklikler sayfa tekrar yüklendiğinde kaybedilmeden elde edilebilir.

ViewState Olmasaydõ? Çoğumuzun hatõrlayacağõ gibi, ASP veya PHP ile geliştirilen uygulamalarda bir sayfa içerisindeki kontrollerin değerleri, sayfa post edildiğinde kaybolurdu ve tekrar elde etmek için ekstra işlemler yapmamõz gerekirdi. ASP.NET'e geçiş yaptõğõmõz ilk zamanlarda en çok dikkatimizi çeken durumlardan birisi de bir formu post ettiğimizde form üzerindeki verilerin kaybolmamasõydõ. İşte ASP.NET uygulamalarõnda bizi bu sõkõntõdan kurtaran ve post işleminden sonra da verilerin form üzerinde saklanmasõnõ sağlayan View State nesnesidir. Dilerseniz View State nesnesinin uygulamalarda bize ne gibi bir kolaylõk sağladõğõnõ daha net bir şekilde görebilmek için şu basit örneği gerçekleştirelim. Açtõğõmõz bir sayfaya iki tane Label kontrolü ve iki tane Button kontrolü ekleyelim. Label kontrollerinden bir tanesinin EnableViewState özelliğini true, diğerinin ise bu özelliğini false olarak ayarlayalõm. (EnableViewState özelliği bir kontrolün özelliklerinin ViewState içerisinde taşõnõp taşõnmamasõ durumunu belirler. Makalemizin ilerleyen kõsõmlarõnda EnableViewState özelliğini tekrar inceliyor olacağõz.) Butonlardan bir tanesinin Click eventi içerisine aşağõdaki ifadeleri ekleyelim. Diğer butonda ise herhangi bir değişiklik yapmayacağõz, sadece postback yapmak amaçlõ kullanacağõz. protected void Button1_Click(object sender, EventArgs e) { Label1.Text = "EnableViewState'i kapalõ olan label"; Label2.Text = "EnableViewState'i açõk olan label"; }

19

Resim: EnableViewState özelliği açõk olan kontrolün ve kapalõ olan kontrolün postback işlemleri sonucundaki davranõşlarõ Görüldüğü gibi ilk postback işlemi sonucunda butonun Click eventi aracõlõğõyla her iki labela da değerler yazõldõ. Fakat sayfa üzerinde farklõ bir postback işlemi (labellarõn durumunu değiştirmeyen bir postback işlemi) gerçekleştiğinde EnableViewState özelliği false olan label kontrolü (Label1), bir önceki postbackten kazandõğõ değerini kaybetti. Diğer yandan, ViewState nesnesi içerisinde değeri saklanan label (Label2) farklõ postback işlemlerinden geçmesine rağmen önceki sayfadaki değerini kaybetmedi.

ViewState Hangi Durumlarda, Hangi Kontrollerin Değerlerini Saklar? View State içerisinde sadece formda bulunan input elementleri değil, GridView, DetailsView ve Calendar diğer ASP.NET sunucu kontrollerinin özellikleri de saklanmaktadõr. HTML kodlarõ içerisinde taşõnan View State nesnesini gözlemlemek için isterseniz basit bir web uygulamasõ açalõm. Bu noktada View State içerisinde kontrollerin değerlerinin saklanmasõ ile ilgili önemli birkaç hususa değinebilmek için dilerseniz uygulamanõn gidişatõnõ aşağõdaki gibi takip edelim. Adõm-1: Sayfamõza btnTikla adõnda bir button ve lblIcerik adõnda bir label kontrolü ekleyelim. Button'un Text özelliğini Tõkla, label'õn Text özelliğini Merhaba olarak değiştirelim. Sayfayõ çalõştõrdõktan sonra tarayõcõ üzerinde boş bir alana fare ile sağ tõklayõp Kaynağõ Görüntüle (View Source) seçeneğinden oluşan sayfanõn HTML kodlarõna göz atalõm.

20

Resim: Kontrolleri ekledikten sonra __VIEWSTATE nesnesinin içeriği Görüldüğü gibi bilgiler HTML kodlarõ içerisinde __VIEWSTATE adõ verilen hidden bir input elementi bulunmaktadõr. Bir ASP.NET sayfasõnda varsayõlan olarak her zaman __VIEWSTATE değeri saklanmaktadõr. Base64 formatõ kullanarak şifrelenen veriler sayfa içerisinde saklanõr ve sayfanõn postback ile tekrar yüklenmesi durumunda gerekli bilgiler çözümlenerek sayfa içerisinde kullanõlõr. Yukarõdaki resimde seçili olarak tutulan View State değerine dikkat edelim. Adõm-2: Sayfamõzdaki button'un Text özelliğini Click, label'õn Text özelliğini de Hello olarak değiştirelim. Sayfayõ çalõştõrdõktan sonra tekrar HTML kodlarõ içerisindeki __VIEWSTATE değerini kontrol edelim.

Resim: Button ve label içeriğinin değiştirilmesinden sonra __VIEWSTATE'in sakladõğõ değer

21

İki resimdeki seçili __VIEWSTATE alanlarõna dikkat edecek olursanõz, button ve label kontrollerinin içeriğini değiştirmemize rağmen View State içerisinde saklanan değerin aynõ şekilde kaldõğõnõ görebilirisiniz. Bunun sebebi şu anda View State içerisinde sadece sayfamõzdaki kontrollerin hiyerarşik olarak diziliminin tutulmasõ ve bizim Design aşamasõnda yapmõş olduğumuz değişikliklerin tutulmamasõdõr . Yani kontrolün özelliklerinde belirlediğimiz atamalar direkt olarak HTML kodlarõ içerisinde
Resim: Button'un Click eventinde label'in değeri değiştiği için bu değişiklik Postback işlemi sonunda __VIEWSTATE'e yansõtõlmõştõr Bu sonuç, __VIEWSTATE içerisinde formdaki kontrollerin dizilimi dõşõnda Postback işlemi sonucunda kontrollerin özelliklerinde yapõlan değişikliklerin de tutulduğunun bir göstergesidir. Kontrol üzerinde sadece değişen Text özelliği değil, değişen diğer tüm özellikler de

22

(BackColor, Width, Height, ... gibi diğer özellikler) View State içerisinde saklanõr. Burada kontroller ile ilgili söyleyebileceğimiz önemli ve ilginç bir hususta şudur ki; TextBox, CheckBox ve RadioButton gibi kontrollerin postback esnasõnda değişen özellikleri View State içerisinde taşõnmaz!

Hangi Durumlarda Verilerin ViewState İçerisinde Taşõnmasõ Engellenmeli? Kontrollerin değerlerinin ne gibi durumlarda View State içerisinde saklanõp saklanmayacağõ konusunda genel bir fikre sahip olduğumuzu düşünüyorum. Yukarõda yapõlan Adõm-3 işleminden sonra eğer dikkatinizi çektiyse label kontrolü üzerinde yaptõğõmõz değişiklikten dolayõ __VIEWSTATE içerisindeki verinin boyutu arttõ. Peki sayfamõzda büyük miktarda veri saklayan bir kontrol (örneğin GridView gibi) kullansak ve bu kontrolün içeriğini Postback işlemi sonucunda değiştirsek, __VIEWSTATE'in boyutu ne şekilde değişir? Gelin sayfamõza bir GridView nesnesi ekleyerek ne gibi değişiklikler olduğunu gözlemleyelim. Bu örneği sayfaya eklediğim GridView'i AdventureWorks veritabanõ altõnda yer alan Production.Product tablosuna bağlayarak gerçekleştirdim.

Resim: GridView'e doldurulan veriler ve HTML kõsmõnda yer alan __VIEWSTATE nesnesinin içeriği Her ne kadar resmin boyutunu küçültmüş olsamda, __VIEWSTATE'in oldukça fazla yer kapladõğõ aşina bir şekilde görünmektedir. Yine sayfanõn HTML kodlarõnõ ayrõ bir dosyaya, __VIEWSTATE içerisindeki metinsel kõsmõ da farklõ bir dosyada kaydedip aralarõndaki farkõ kõyaslayacak olursak __VIEWSTATE değerinin sayfa içerisinde oldukça fazla yer kapladõğõnõ göreceksiniz. Örneğin benim hazõrladõğõm bu örnekte sayfanõn tamamõ 6.66 KB, sadece

23

__VIEWSTATE içerisindeki değer ise 2.85 KB yer kaplamaktadõr. Yani View State'de saklanan veri, boyut olarak sayfanõn neredeyse yarõsõnõ kaplamaktadõr. Burada oluşturulan View State değeri her Postback işlemi gerçekleştiğinde sunucuya gönderileceği ve her sayfa oluşumunda da istemciye getirileceği için sürekli olarak sunucu-istemci arasõnda fazladan veri transferi söz konusu olacaktõr. İşte bu noktada uygulamayõ geliştiren kişi olarak bize önemli bir performans ayarlamasõ görevi düşmektedir. GridView vb. bir kontrolün View State içerisinde saklanmasõ, sayfanõn düzgün bir biçimde çalõşmasõ için gerekli midir, yoksa gereksiz midir? Bir başka söylemle; sayfa, Postback olduğunda önceki halinde bulunan verileri hatõrlamaya ihtiyacõ var mõdõr, yok mudur? Eğer cevabõmõz "Hayõr, bu sayfanõn tekrar oluşturulmasõ esnasõnda, önceki halindeki GridView vb. bir nesnenin verisinin taşõnmasõna gerek yok" ise, bu noktada sayfanõn sunucu-istemci arasõnda daha hõzlõ şekilde çalõşabilmesi bu değerlerin View State içerisinde saklanmasõnõ engellememiz gerekmektedir. ASP.NET sunucu kontrollerinin tamamõnda EnableViewState adõnda bir özellik bulunmaktadõr. Bu özellik kontrolün postback işlemi sonucunda değişen değerlerinin View State içerisinde saklanõp saklanmayacağõnõ belirler. bool tipinden bir değer alabilen EnableViewState özelliğinin varsayõlan değeri true'dur. EnableViewState değerinin true olmasõ, kontrolün özelliklerinin View State içerisinde saklanõr, false olmasõ durumunda ise saklanmaz. Eğer bir kontrolün özelliklerinin View State içerisinde taşõnmasõnõ istemiyorsanõz, o kontrolün EnableViewState özelliğini false olarak ayarlamanõz gerekecektir. Aşağõdaki örnek kod parçasõnda bir GridView kontrolünün EnableViewState özelliğinin kapatõlmõştõr.

24

Resim: EnableViewState özelliğinin false olmasõ durumunda değişen değerler ViewState'de taşõnmaz ve sayfanõn boyutu azalõr. Yukarõdaki resimde gördüğünüz gibi __VIEWSTATE nesnesinin içeriği ciddi anlamda azalmõştõr. Benim yaptõğõm testte, sayfanõn boyutu 6.66 KB'dan 3.96 KB gibi bir değere düştü. NOT: ViewState değerinin bazõ durumlarda çok ciddi boyutlara ulaşmasõ uygulamanõn performansõ açõsõndan ciddi sorunlara yol açabilir. ViewState nesnesi içerisinde saklanan değerlerin sõkõştõrõlarak daha küçük boyutlara ulaşõlmasõnõ sağlayan bazõ teknikler bulunmaktadõr. Fakat bu konu başlõ başõna bir makale anlamõna geleceği için bu yazõmõzda, bu detaya gimeyeceğiz. Arama motorlarõnda ViewState compression veya ViewState sõkõştõrma şeklinde aramalar yapacak olursanõz çok sayõda kaynağa erişebilirsiniz. Bir kontrolün ViewState özelliğini kapatma işlemini kontrolün EnableViewState özelliği üzerinden gerçekleştirebileceğimiz gibi, bir sayfa içerisindeki tüm kontrollerin ViewState özelliğini de sayfamõzõn Page direktifi içerisinden veya Page nesnesi üzerinden yine EnableViewState özelliği ile kapatabiliriz. Aşağõdaki örnek kodlarda bu işlemlerin nasõl gerçekleştirileceği gösterilmiştir. <%@ Page Language="C#" AutoEventWireup="true" CodeFile="Default.aspx.cs" Inherits="_Default" EnableViewState="false" %>

25

protected void Page_Load(object sender, EventArgs e) { Page.EnableViewState = false; } Sayfamõzõn EnableViewState özelliğini kapatmamõz durumunda artõk kontrollerin postback sonrasõnda değişen özellikleri ViewState içerisinde tutulmayacaktõr. Fakat böyle bir durumda oluşan HTML kodlarõ içerisine bakacak olursanõz, __VIEWSTATE alanõnda hala bazõ bilgiler olacağõnõ görebilirsiniz. Her ne kadar kontrollerin değişen özellikleri artõk bu nesnede saklanmasa da, sayfaya eklene kontrollerin hiyerarşik yapõsõ burada tutulmaya devam edilecektir.

ViewState Nesnesi İçerisinde Kendi Verilerimizi Saklamak View State ile sayfa içerisindeki kontrollerin özellikleri dõşõnda kendi istediğimiz verileri de taşõyabilmekteyiz. View State ile aynõ adõ taşõyan ViewState isimli nesne aracõlõğõyla istenilen verileri saklayabilir ve aynõ sayfa üzerinde gerçekleşen Postback işlemlerinden sonra bu verileri okuyabiliriz. ViewState nesnesinin yapõsõnõ inceleyecek olursak geriye StateBag adõnda bir nesne örneği döndürdüğünü ve içerisindeki nesneleri IDictionary tipinde bir kolleksiyonda sakladõğõnõ görebiliriz. Indeksleyiciler aracõlõğõyla içerisinde key-value çiftleri taşõyabilmektedir. Burada key değerimiz string, value değerimiz ise object tipinden olmalõdõr. Yine saklanacak olan object tipindeki değer serileştirilebilir (serializable) olmak zorundadõr. Yani .NET ortamõnda kendi yazdõğõmõz serileştirilebilir tipleri de ViewState içerisinde saklayabiliriz. Aşağõdaki kod örneğinde ViewState nesnesine int ve DataTable tipinden değerlerin atanmasõ gösterilmiştir. ViewState["miktar"] = 128535; ViewState["tablo"] = new DataTable("TestTable"); İndeksleyiciler aracõlõğõyla ViewState'e ekleme yapõlabileceği gibi, Add metodunu kullanarakta ViewState.Add("KeyAdõ", value) şeklinde bir nesne eklenebilir. Bu şekilde ViewState'e atõlan değerler Postback işlemi sonunda sayfanõn HTML kodlarõ içerisinde saklanacaktõr. Postback işlemleri sonucunda hala aynõ sayfa üzerindeysek bu verilere aşağõdaki şekilde erişebiliriz. int sayi = (int)ViewState["miktar"]; DataTable dtTest = (DataTable)ViewState["tablo"]; Görüldüğü gibi, ViewState içerisinde sakladõğõmõz değerler object tipinde saklanacağõ için sayfa içerisinde bu verilere erişirken gerekli dönüşüm (cast) işlemlerini de gerçekleştirmek gerekecektir. ViewState içerisinden saklanan bir değeri çõkarmak için Remove metodu, programatik yollarla eklenen tüm verileri çõkarmak ise Clear metodu kullanõlabilir. Aşağõda bu iki metodun kullanõmõ gösterilmiştir. ViewState.Remove("tablo"); // tablo isimli nesne ViewState'den çõkarõlõr

26

ViewState.Clear(); // ViewState'e eklenen tüm kayõtlar silinir. (Kontrol bilgileri silinmez!)

ViewState Güvenliği ViewState istemci tarafõnda HTML kodlarõ içerisinde Base64 encoding formatõnda şifrelenerek saklandõğõndan bahsetmiştik. Bildiğiniz gibi istemcinin bilgisayarõnda veri saklamamõzõ sağlayan durum yönetim nesneleri arasõnda, ViewState dõşõnda QueryString ve Cookie nesneleri de bulunmaktadõr. QueryString ve Cookie içerisinde taşõnan verilere kullanõcõ kolay bir şekilde erişebilmekte ve değişiklikler yapabilmektedir. ViewState nesnesinde taşõnan veriler ise şifrelenmiş bir şekilde taşõnacağõ için okunabilir olmayacaktõr ve diğer nesnelere göre daha güvenli bir veri taşõma yöntemi sunacaktõr diyebiliriz. Fakat burada unutmamamõz gereken bir nokta var ki; verilerin saklandõğõ Base64 encoding formatõ acemi bir programcõ tarafõndan dahi çok kolay bir şekilde çözümlenebilir. Base64 encoding formatõnda saklanan verilerin geriye dönüştürülmesi kolay bir şekilde gerçekleştirilebileceği için, ViewState nesnesinin çözümlenmesi ve içerisinde saklanan değerlerin görüntülenmesi de çok kolay olacaktõr. (Internette ViewState Decoder şeklinde bir arama yapacak olursanõz ViewState değerlerini çözümleyen çok sayõda araç ile karşõlaşabilirsiniz.) Eğer ViewState içerisinde gizli bir bir güvenlik açõğõna sebebiyet verebilir. Bundan dolayõ ViewState'in şifrelenmiş bir şekilde veri saklamasõna güvenerek, bir kullanõcõ veya site için güvenlik sorununa yol açabilecek verileri taşõmamalõyõz. Peki ViewState'de şifrelenerek taşõnan bu verileri biraz daha güvenli bir biçimde saklamak mümkün olabilir mi? MAC (Machine Authentication Check) adõ verilen bir yapõ aracõlõğõyla ViewState nesnesinin kullanõcõ tarafõndan değiştirilip değiştirilmediği ASP.NET sayfasõ tarafõndan algõlanabilmekte ve kullanõcõya hata gönderilebilmektedir. Bir ASP.NET sayfasõnõn MAC mekanizmasõ bu tip güvenlik nedenleriyle varsayõlan olarak açõk tutulmakta ve sayfa postback işlemine tabi tutulduğunda sunucu tarafõnda sayfanõn asõl ViewState değeri ile o an kendisine gelen ViewState değerlerini karşõlaştõrõp eğer farklõlõk varsa; yani ViewState nesnesi değiştirilmiş ise kullanõcõya hata gönderilecektir. Bu ayarõn açõk bõrakõlmasõ bahsettiğimiz gibi güvenlik açõsõndan gereklidir. Fakat bu durumda sayfa üzerinde postback işlemi yapõldõğõnda sunucu tarafõnda ekstra kontrol işlemleri yapõlacağõnõ ve performans açõsõndan bazõ kayõplarõmõz olacağõnõ da unutmamak gerekir. Eğer sayfada ViewState'de taşõnan değerlerin kullanõcõ tarafõndan değiştirilmesinin güvenlik açõsõndan bir sakõncasõ yok ise, bu özelliği kapatmak isteyebiliriz. Sayfa bazõnda bu özelliği kapatmak istiyorsak Page direktifini, site genelinde kapatmak istiyorsak web.config dosyasõnõ kullanabiliriz. Aşağõdaki örneklerde sadece bir sayfa içerisinde ve web.config dosyasõ içerisinde eklenecek kodlar görülmektedir. <%@ Page Language="C#" AutoEventWireup="true" EnableViewStateMac="true" CodeFile="Default.aspx.cs" Inherits="_Default" %>

<system.web> ..... ..... <pages enableViewStateMac="false">

27

..... Bu yazõmõzda, durum yönetiminde sõklõkla kullandõğõmõz ViewState nesnesinin davranõşlarõnõ, nerelerde ne şekilde verileri sakladõğõnõ, bu nesne içerisinde ne şekilde nesneler saklayabileceğimizi, performans ve güvenlik açõsõndan dikkat etmemiz gereken noktalarõ incelemeye çalõştõk.

28

ASP.NET 2.0 - Sayfa Direktifleri (Page Directives) 26 Ağustos 2007 Sayfa direktifleri, ASP.NET uygulamalarõnda bir sayfanõn temel anlamdaki özelliklerini, davranõşlarõnõ, kullanacağõ bazõ dõş kaynaklarõn tanõmlamalarõnõn yapõlmasõnõ sağlayan ve ASP.NET sayfalarõnõn Source kõsmõnda (HTML kodlarõnõn olduğu kõsõmda) en üste yerleştirilen kod parçalarõdõr. Sayfa direktifleri ile yapõlan ayarlamalar sayfanõn derleyici tarafõndan nasõl çalõşacağõnõ, nasõl ele alõnacağõnõ ve hangi kaynaklarõ kullanacağõnõ belirler. Bu anlamda bir ASP.NET sayfasõ ile çalõşõrken bu tip ayarlamalarõ yapmamõzõ sağlayan sayfa direktifleri yakõndan tanõmak, kullanõmõna hakim olmak, biz ASP.NET programcõlarõ için önemli olacaktõr. Sayfa direktifleri ASP.NET'in 1.0 sürümünden beri tüm sayfalarda kullanõlmaktadõr. ASP.NET 2.0 ile birlikte gelen bazõ yeni dosya tipleri (Master Sayfalar gibi) ve çalõşma mekanizmalarõ (CrossPage Postback gibi) ile birlikte, yeni sayfa direktifleri de ASP.NET'in yapõsõna eklenmiştir. Bu makalemizde bir sayfada kullanõlabilecek tüm direktifleri detaylõ bir şekilde ele alõyor olacağõz. Aşağõdaki listede ASP.NET sayfalarõnda kullanõlabilecek sayfa direktiflerinin listesi bulunmaktadõr. 1. Page 2. Assembly 3. Control 4. Implements 5. Import 6. Master 7. MasterType 8. OutputCache 9. PreviousPageType 10. Reference 11. Register Aslõnda listenin ilk sõrasõnda gördüğümüz Page direktifi bize oldukça tanõdõk gelecektir. Zira her .aspx uzantõlõ sayfanõn HTML kodlarõnõn en üst kõsmõnda bulunan Page direktifi üzerinde değişiklik yapmasak dahi ne amaçla kullanõldõğõnõ az-çok bilmekteyiz. Page direktifinin kullanõmõnõ şöyle bir bakacak olursak; <% @Page ...... %> şeklinde bir tanõmlamaya sahip olduğunu görürüz. Aslõnda bu tanõmlama tüm sayfa direktifleri için geçerli bir tanõmlama şeklidir. Yukarõdaki listede gördüğünüz 11 sayfa direktifi <% @DirektifAdõ şeklinde başlar, devamõnda gerekli niteliklerine (attribute) atamalar yapõlarak ayarlamalar yapõlõr ve %> ifadesi ile de direktifin sonlandõrõldõğõ derleyiciye bildirilir. Burada görülen <% %> ifadeleri asp söz diziminde, sunucu tarafõnda çalõştõrõlacak etiket anlamõna gelmekte, @ işareti ise çalõştõrõlacak ifadenin bir sayfa direftifi ifadesi olduğunu belirtir. Direktif içerisinde ise gerekli tanõmlamalar NitelikAdõ="Değeri" şeklinde yapõlacaktõr.

29

Dilerseniz sayfa direktiflerinin kullanõmõnõ, gerekli ve önemli nitelikleri ile birlikte tek tek ele alalõm.

1. Page Direktifi Page direktifi ASP.NET sayfalarõnda kullanõlan en temel ve önemli direktiftir. İçerisinde yapõlan tanõmlamalar ile bulunduğu sayfanõn derleyici tarafõndan nasõl, ne şekilde ele alõnacağõnõ ve hangi özelliklerle birlikte derlenip çalõştõrõlacağõnõ belirler. Page direktifi zorunlu olmamakla birlikte, tüm .aspx sayfalarõnda bulunmaktadõr. Page direktifi ile birlikte kullanõlacak önemli nitelikler (attribute) aşağõda bulunmaktadõr. - Async: Sayfanõn asenkron şekilde çalõşmasõnõ belirler. true değeri alõrsa sayfa asenkron şekilde çalõşabilir hale gelir, false değer aldõğõnda senkron şekilde çalõşõr. - AutoEventWireup: Sayfanõn yaşam döngüsü içerisinde olaylarõ (event) için tanõmlanmõş olan metot isimlerinin kullanõlõp kullanõlmayacağõnõ belirler. Eğer true değeri alõrsa Page_Init, Page_Load, Page_PreRender gibi önceden tanõmlanmõş metot isimleri olaylara bağlanarak kullanõlõr. Eğer false değeri alõrsa kullanõcõ kendisi olaylara farklõ metot isimleri bağlayabilir. Varsayõlan değeri true'dur. - CodeFile: Sayfanõn code-behind dosyasõnõ belirler. Yani aspx sayfasõ çalõştõrõldõğõnda hangi kod sayfasõ ile birlikte derleneceği bu nitelik ile belirlenir. Default.asp.cs gibi. - Culture: Sayfanõn para birimi, tarih ve ölçü birimleri gibi kültür (culture) bilgilerinin hangi dile göre getirileceğini belirler. - UICulture: Sayfanõn görsel arayüzündeki dile göre değişebilen içeriklerin sayfa oluşturulduğunda hangi dil kullanõlarak üretileceğini belirler. - EnableTheming: Site genelinde tema ayarlamalarõ açõk ise, temalandõrma işleminin sayfaya uygulanõp uygulanmayacağõnõ belirler. Eğer web.config'den uygulama için bir tema ayarlamasõ yapõlmõş ise ve bu nitelik true değerini taşõrsa tema sayfaya uygulanõr, false değerini taşõrsa tema sayfaya uygulanmaz. - EnableViewState: Sayfa içerisindeki kontrollerin PostBack işlemi sonucunda değişen özelliklerinin ViewState nesnesi içerisinde taşõnõp taşõnmayacağõnõ belirler. true değeri alõrsa sayfadaki bütün kontrollerin özellikleri ViewState'de taşõnõr, false değeri alõrsa taşõnmaz. Varsayõlan değeri true'dur. - ErrorPage: Sayfada hata oluşmasõ durumunda, sayfanõn hangi hata sayfasõna yönlendirileceğini belirler. - Inherits: Sayfanõn compile işlemi yapõlõrken hangi sõnõftan (class) kalõtõlacağõnõ ve hangi sõnõfõn örnekleneceğini belirler. Varsayõlan olarak sayfanõn code-behind dosyasõnda yazõlan sõnõf adõ, yani dosya ile aynõ ismi taşõyan sõnõf adõ bu değere atanõr. Default2.aspx sayfasõnda Default2 gibi. - Language: Sayfanõn hangi .NET destekli dil ile yazõldõğõnõ belirler. C# dilinde yazõlmõş ise C#, VB.NET dilinde yazõlmõş ise VB gibi. - MasterPageFile: Sayfa eğer bir master sayfadan türetilmiş ise, türetilen master sayfanõn adõ atanõr. SiteMaster.master isimli master sayfadan türetilen sayfa için SiteMaster.master bilgisini taşõr. - MaintainScrollPositionOnPostback: Sayfanõn PostBack işlemi sonucunda yenilenmesi durumunda, sayfanõn otomatik olarak kullanõcõnõn son olarak konumlandõğõ yere getirilmesi işlemini yapar. Yani kullanõcõ scroll bar ile sayfayõ aşağõya doğru hareket ettirip, ardõndan da sayfayõ yenilerse, yenileme işlemi sonrasõnda tarayõcõ sayfanõn en üstüne değil de

30

kullanõcõnõn son olarak kaldõğõ kõsma konumlanõr. true değeri alõrsa burada bahsedildiği gibi davranõr. false değeri almasõ durumunda ise yenileme işlemi sonunda sayfanõn en üstüne gelinir. - Theme: Sayfanõn App_Themes klasöründe oluşturulmuş site şemalarõndan birini uygulamasõnõ sağlar. - Title: Sayfanõn tarayõcõdaki başlõk bilgisini belirler. - Trace: Sayfada trace (izleme) işlemlerinin yapõlõp yapõlmayacağõnõ belirler. Varsayõlan değeri false'dur ve trace işlemi yapõlmaz. true değeri atandõğõnda sayfada trace işlemi yapõlõr. - ValidateRequest: Sayfadaki bilgilerin sunucuya gönderilmesi esnasõnda, form içerisinde taşõnan bilgilerde güvenlik açõsõndan sorun çõkarabilecek içerikler var ise (örneğin kullanõcõ bir TextBox içerisinde <span> <script>.... gibi ifadeler yazdõysa) sayfanõn hata vermesini ve bilgilerin gönderiminin iptal edilmesini sağlar. Güvenlik açõsõndan önemli bir niteliktir. Varsayõlan değeri true'dur ve yukarõda bahsedildiği gibi bir işlem gerçekleşirse işlemi iptal eder ve hata verir. false ise tehlikeli bir içerik bulunsa bile gönderilen bilgileri kabul edecektir. Aşağõdaki kod örnekğinde bir ASP.NET sayfasõna uygulanabilecek Page direktifi görülmektedir. <%@ Page Language="C#" AutoEventWireup="true" CodeFile="Default.aspx.cs" Inherits="_Default" Culture="tr-TR" UICulture="tr-TR" EnableViewState="false" ErrorPage="Hata.aspx" %>

Yukarõdaki örnekte sayfanõn C# dili ile kodlandõğõ, sayfa olaylarõnõn varsayõlan metotlara bağlandõğõ, sayfanõn C# kodlarõnõn Default.aspx.cs dosyasõnda bulunduğu, sayfanõn _Default adõnda bir sõnõftan türetildiği, sayfanõn kültür (culture) bilgisinin tr-TR yani Türkçe dili olduğu, sayfa içerisindeki kontrollerin değerlerinin ViewState içerisinde saklanmayacağõ ve sayfada bir hata oluşursa sayfanõn otomatik olarak Hata.aspx isimli sayfaya yönlendirileceği belirtilmiştir.

2. Assembly Direktifi İlgili sayfaya kullanõcõnõn oluşturmuş olduğu bir assembly'nin eklenmesini sağlar. Böylece sayfa içerisinde ilgili assembly'de bulunan tipler (class, struct gibi) kullanabilmektedir. web.config dosyasõ içerisinde düğümüne add etiketi ile uygulamaya assembly ekleme işleminin sayfa bazõnda yapõlmasõnõ sağlar. Assembly direktifinin alabileceği iki nitelik vardõr: - Name: İlgili assembly'nin adõnõn verilmesi gereklidir. Burada assembly dosyasõnõn uzantõsõnõ yazmaya gerek yoktur. - Src: İlgili assembly dosyasõnõn bulunduğu yer ve dosya adõnõn verilmesi gereklidir. Assembly direktifinin örnek kullanõmlarõ aşağõda görülmektedir.

31

<%@ Assembly Name="AssemblyIsmi" %> Assembly direktifinin iki niteliği de aynõ işlemi yapmakta ve bir Assembly direktifi içerisinde aynõ anda bunlardan sadece bir tanesi kullanõlabilmektedir.

3.Control Direktifi Bir user control'ünün (kullanõcõ kontrolü) özelliklerinin belirlenmesini sağlar. Böylece ASP.NET'in bu user control'ünü ne şekilde ele alacağõ ve nasõl derleyeceği belirlenir. Bildiğiniz gibi user control'ler ascx uzantõsõ ile saklanan, içerisinde ASP.NET kontrolleri ve HTML kodlarõ bulundurabilen ve ASP.NET web sayfalarõnõn belirli parçalarõnõ oluşturan dosya tipleridir. Bir aspx sayfasõ içerisindeki Page direktifi ile ascx kontrolünde kullanõlan Control direktifinin hemen hemen aynõ işlevleri olduğunu söyleyebiliriz. Control direktifi sadece user control'lerinde kullanõlabilmektedir. Control direktifinin nitelikleri, Page direktifinin niteliklerine göre az sayõda olmakla beraber, niteliklerin kullanõmõ ve yaptõklarõ işlemler hemen hemen aynõdõr. Yukarõda, Page direktifi kõsmõndaki niteliklere ve açõklamalarõna göz atmak, Control direktifinin kullanõmõ ile ilgili bize yeterli bilgi verecektir. Aşağõda Control direktifinin bir user control'ünde kullanõmõ ile ilgili bir örnek yer almaktadõr. <%@ Control Language="C#" AutoEventWireup="true" CodeFile="Login.ascx.cs" Inherits="Login" EnableViewState="false" %>

4. Implements Direktifi .NET Framework'te tanõmlõ olan bir interface'i (arayüz) sayfaya uygulamak için kullanõlan direktiftir. Uygulanan interface'e ait metotlar ve property'ler (özellik) aspx dosyasõ içerisinde açõlacak <script> etiketinde yazõlarak sayfaya uygulanabilir. Implements direktifi sadece Interface niteliğini kullanmaktadõr. - Interface: Sayfaya uygulanacak .NET interface'inin belirtilmesi gereklidir. Aşağõdaki örnekte, System.Web.UI namespace'i (isim alanõ) altõnda yer alan IValidator isimli interface'in bir sayfaya Implements direktifi ile uygulanõşõ görülmektedir. <%@ Implements Interface="System.Web.UI.IValidator" %>

5. Import Direktifi Sayfaya bir namespace'in eklenmesi için kullanõlan direktiftir. .NET Framework yapõsõnda bulunan veya projede tanõmlanmõş olan herhangi bir namespace Import direktifi ile sayfaya eklenebilir. web.config dosyasõ içerisinde uygulama genelinde kullanõlabilecek namespace'lerin eklenmesi gibi, sadece bir sayfaya namespace'lerin eklenmesi işlemi için de

32

Import direktifi kullanõlabilir. Import direktifi ile sadece Namepace niteliği kullnõlõr. - Namespace: Sayfaya eklenecek namespace'in belirtilmesi gerekir. Aşağõdaki örnekte Import direktifi ile bir sayfaya namespace eklemeleri yapõlmõştõr. <%@ Import Namespace="System.Data.SqlClient" %> <%@ Import Namespace="KendiIsimAlanim" %>

6. Master Direktifi Bir Master page'in özelliklerinin belirlenmesini sağlayan direktiftir. Page direktifi web form sayfalarõnda(aspx), Control direktifi user control'lerde(ascx) olduğu gibi, Master direktifi de master page'lerin ASP.NET derleyicisi tarafõndan ne şekilde ele alõnacağõnõ belirler. Kullanõlan nitelikler ve niteliklerin kullanõm amaçlarõ Page ve Control direktifleri ile hemen hemen aynõdõr. Bu nitelikler için Page direktifi kõsmõndaki nitelik açõklamalarõna göz atabilirsiniz. Aşağõda bir master page dosyasõnda kullanõlabilecek Master direktifi görülmektedir. <%@ Master Language="C#" AutoEventWireup="true" CodeFile="SiteSablonu.master.cs" Inherits="SiteSablonu" %>

7. MasterType Direktifi Master page'den türetilen bir ASP.NET sayfasõndaki Page.Master property'si MasterPage tipinden bir değer döndürmekte ve böylece master page ile ilgili işlemler yapõlabilmektedir. Bazõ durumlarda master page sõnõfõ içerisinde tanõmlanmõş özel bir property (özellik) veya metoda Page.Master özelliği ile direkt olarak erişilmek istenilebilir. Böyle bir durumda Page.Master özelliğini ilgili master page'in tipine cast (dönüştürme) işlemi yapmak gerekecektir. İlgili sayfadan master page'in nesne örneğine cast işlemi yapõlmadan erişilmek istenilirse, bu sayfaya MasterType direktifi eklenmesi gerekecektir. MasterType direktifi içerisinde tanõmlanan master page'in otomatik olarak Page.Master özelliğinin geri dönüş tipi olmasõnõ sağlar ve böylece master page'deki özel property veya metoda direkt olarak erişme işlemi gerçekleştirilebilir. Aşağõda MasterType direktifinin alabileceği nitelikler ve bu niteliklerin açõklamalarõ yer almaktadõr. - TypeName: Content page'de Master özelliğinin geri dönüş tipi olmasõ istenilen master page'in tip adõnõ alõr. - VirtualPath: Content page'de Master özelliğinin geri dönüş tipi olmasõ istenilen master page dosyasõnõn dosya yolunu ve ismini alõr. Örnekteki MasterType direktifi, content page içerisindeki Master özelliğinin geri dönüş tipinin SiteSablonu.master isimli master page dosyasõ olduğunu belirler.

33

<%@ MasterType VirtualPath="~/SiteSablonu.master" %>

Resim-1: MasterType direktifi eklenilmediğinde Page.Master property'si MasterPage nesne örneğini getirir ve master page'deki üyelere erişmek için cast işlemi gerekir

Resim-2: MasterType direktifi eklendiğinde artõk Page.Master property'si master page'in nesne örneğini getirir

Resim-3: Master property'si master page'in nesne örneğini getirdiği için content page'den direkt olarak master page üyelerine erişebiliriz

8. OutputCache Direktifi ASP.NET uygulamalarõnda sayfanõn çõktõsõnõ önbelleğe alma işlemlerinde (Caching) kullanõlan direktiftir. Sayfaya OutputCache direktifini eklediğimizde ve gerekli nitelikleri tanõmladõğõmõzda, sayfanõn HTML çõktõsõ bellekte saklanõr, sayfa belirli bir süre boyunca tekrar çalõştõrõlmaz ve bellekten okunur. OutputCache direktifi ile yapõlan önbellekleme işlemleri sayfanõn daha hõzlõ şekilde istemciye gönderilmesini sağlar. - CacheProfile: web.config içerisinde tanõmlõ olan Cache profillerinden birinin sayfaya uygulanõlmasõ istenilen durumda kullanõlan niteliktir. - DiskCacheable: Verilerin disk ve benzeri bir depolama cihazõna alõnõp alõnamayacağõnõ belirler. - Duration: Önbelleğe alõnacak sayfanõn ne kadar süre ile bellekten okunacağõnõ belirler. Saniye cinsinden rakamsal değer almaktadõr. - Location: Önbelleklenen verilerin nereye kaydedileceğini belirler. Varsayõlan olarak Any değerini taşõr. Bu değer verilerin istemci, proxy ve sunucuda taşõnabildiğini belirtir. İstenirse

34

sadece sunucuda, istemcide veya proxy'de saklanmasõ sağlanabilir. Alabileceği diğer değerler; Client, Server, Downstream, ServerAndClient ve None'dir. - NoStore: Sayfanõn header (başlõk) bilgilerinde "no cache" bilgisinin gönderilip gönderilmeyeceğini belirler. - SqlDependency: Sayfanõn SQL Server veritabanõndaki bir tablonun değişimine bağõmlõ olarak önbelleklenmesi durumunda kullanõlacak niteliktir. Bu özelliğe değer atayabilmek için, web.config dosyasõndaki caching düğümünde bulunan sqlCacheDependency içerisine bir veritabanõ tanõmlamasõ yapõlmalõdõr. - VaryByControl: Sayfadaki bir kontrolün değişimine göre önbellekleme işleminin yapõlmasõnõ sağlar. Değer olarak önbellekleme işleminin yapõlmasõnõ sağlayacak kontrolün ID değerini almalõdõr. - VaryByCustom: Farklõ değerlere ve kriterlere göre önbellekleme işlemlerinin yapõlmasõ durumunda kullanõlacak niteliktir. Bu niteliğin alacağõ değerin yakalanõp ele alõnabilmesi için Global.asax dosyasõ içerisindeki GetVaryByCustomString isimli metodun ezilmesi (override edilmesi) gerekmektedir. - VaryByHeader: Sayfanõn HTML kõsmõnda yer alan header (başlõk) bilgilerine göre önbellekleme işlemlerinin yapõlmasõnõ sağlar. - VaryByParam: Sayfanõn Url'den gelen QueryString parametrelerine göre önbelleğe alõnõp alõnmayacağõnõ belirler. Varsayõlan değeri None'dir ve parametreleri dikkate almaksõzõn sayfanõn belleğe alõnmasõnõ sağlar. QueryString'deki herhangi bir parametrenin adõnõ alarakta bu değere göre sayfanõn farklõ kopyalarõnõn önbellekleğe alõnabilmesini sağlar. Bu niteliğin her OutputCache direktifi içerisinde yazõlmasõ zorunludur. Aşağõda bir sayfanõn HTML çõktõsõnõ QueryString bilgisine bakmaksõnõz 30 saniye süre ile istemcinin bilgisayarõnda önbelleğe atan OutputCache direktifi bulunmaktadõr. <%@ OutputCache Duration="30" Location="Client" VaryByParam="None" %>

9. PreviousPageType Direktifi Cross-Page PostBack işlemlerinde hedef sayfaya gelinen kaynak sayfanõn nesne örneğini elde etmek için kullanõlan direktiftir. Normal koşullarda sayfanõn code-behind kõsmõnda elde ettiğimiz PreviousPage nesnesi Page tipinden nesne örneği döndürmektedir. Eğer PreviousPage nesnesin üzerinden önceki sayfanõn nesne örneğini elde etmek istiyorsak sayfa içerisine PreviousPageType direktifi eklemek gerekecektir. PreviousPageType direktifinin alabileceği nitelikler ve açõklamalarõ aşağõdadõr. - TagName: PreviousPage nesnesinin hangi sõnõfõn nesne örneğini oluşturacağõnõ belirler. - VirtualPath: PreviousPage nesnesinin hangi sayfayõnõn nesne örneğini oluşturacağõnõ belirler. Aşağõdaki PreviousPageType direktifi eklendiği sayfada PreviousPage nesnesinin Source.aspx sayfasõnõn nesne örneğini dönmesini sağlar. <%@ PreviousPageType VirtualPath="~/Source.aspx" %>

35

Dilerseniz PreviousPageType direktifinin sayfaya ne gibi bir etkisi olduğunu daha iyi anlayabilmek için aşağõdaki resimleri inceleyelim. Resim-4'te PreviousPageType direktifi eklenmemiş bir sayfada PreviousPage nesnesinin geri dönüş tipinin Page class'õ olduğunu görebilirsiniz. Resim-5'te ise sayfaya PreviousPageType direktifi eklendiğinde sayfanõn PreviousPage nesnesinin Source.aspx sayfasõnõn nesne örneğinin döndürdüğü görülmektedir. Böylece artõk PreviousPage'den önceki sayfanõn nesne örneğine ulaşõlabilir ve önceki sayfanõn class'õ içerisinde metot, property gibi üyeler çağrõlabilir.

Resim-4: PreviousPageType direktifi eklenmemiş bir sayfada PreviousPage nesnesinin geri dönüş tipinin Page class'õdõr

Resim-5: PreviousPageType direktifi eklendiğinde PreviousPage nesnesinin geri dönüş tipi Source.aspx sayfasõnõn nesne örneğidir

10. Reference Direktifi Uygulamada bulunan bir ASP.NET sayfasõnõn veya ASP.NET user control'ün sayfaya referans olarak eklenmesi ve sayfa ile birlikte derlenmesini sağlar. Böylece eklenen sayfanõn veya user control'ün class'õna sayfa içerisinden erişilebilir. - Control: Sayfaya referansõ eklenecek kontrol dosyasõnõn adõ. - Page: Sayfaya eklenecek olan aspx sayfasõnõn dosya adõ. - VirtualPath: Projede bulunan bir dosyanõn yolu ve dosya adõ. Page ve Control niteliklerinin yerine de kullanõlabilir. Aşağõdaki Reference direktifi ile sayfaya referansõ eklenen Default2.aspx sayfasõnõn class'õna erişilebilir. <%@ Reference VirtualPath="~/Default2.aspx" %>

11. Register Direktifi Register direktifi projede veya bir assembly dosyada bulunan user control'ün sayfaya kayõt edilmesi işleminde kullanõlmaktadõr. Hazõrlanan bir user control'ün sayfadaki HTML etiketleri içerisine ASP.NET sunucu kontrolü gibi eklenebilmesi için öncelikli olarak sayfada kayõtlõ olmasõ; yani Register direktifi ile eklenmesi gerekecektir. Aşağõda Register direktifi ile kullanõlabilecek nitelikler ve açõklamalarõ yer almaktadõr.

36

- Assembly: Eklenecek user control'ün assembly'si. Eğer user control aynõ projede ise kullanmaya gerek yoktur. - Namespace: Eklenecek user control'ün hangi namespace içerisinde bulunduğunu belirler. User control aynõ projede ise kullanmaya gerek yoktur. - Src: User control'ün uygulamada bulunduğu yer ve dosya adõ. - TagName: Kullanõlacak user control'ün adõ - TagPrefix: HTML kodlarõ içerisinde user control ekleneceği zaman hangi etiket adõ ile çağrõlacağõ bilgisidir. (TagName ve TagPrefix niteliklerinin kullanõmõ için aşağõdaki kod örneklerine bakmakta fayda var) Aşağõdaki Register direktifi ile sayfaya LoginKontrolum adõndaki bir user control'ü eklenmiştir. Böylece sayfaya TagName ve TagPrefix bilgileri ile ilgili dosyadaki user control eklenebilir. <%@ Register Src="Login.ascx" TagName="LoginKontrolum" TagPrefix="myControls" %>

<myControls:LoginKontrolum ID="LoginKontrolum1" runat="server" />

Böylece ASP.NET uygulamalarõnda kullanabileceğimiz 11 sayfa direktifini detaylõ bir şekilde incelemiş olduk.

37

ASP.NET 2.0 - Performans Yönetimindeki Yenilikler 02 Eylül 2007 Bir web uygulamasõ geliştirilirken göz önüne alõnacak en önemli unsurlardan birisi de uygulamanõn performansõdõr. ASP.NET'in ilk sürümleri ile birlikte gelen yeniliklerde özellikle uygulamanõn performansõnõ arttõrma işlemlerini oldukça kolay, pratik ve gerçekten etkili bir şekilde gerçekleştirebilmekteydik. En temel performans bakõmõ tekniklerimiz olan OutputCache ile sayfa çõktõsõnõ, Cache nesnesi ile de sayfa içerisindeki bir nesneyi belirli bir süre bellekte saklayabilmekte ve sonraki erişimlerde sayfanõn çok daha hõzlõ bir şekilde çalõşabilmesini sağlayabilmekteyiz. ASP.NET 2.0 ile birlikte birçok alanda gelen yenilikler arasõnda performans yönetimi konusunda da bazõ yeni teknikler ve kullanõm kolaylõklarõ getirilmiştir. Bu yazõmõzda da ASP.NET 2.0 ile birlikte gelen bu yenilikleri inceliyor olacağõz. ASP.NET 2.0 ile gelen yenilikleri şu başlõklar altõnda toplayabiliriz: 1. Cache Profilleri (Cache Profiles) ile OutputCache mekanizmasõnõn daha kolay şekilde yönetilebilmesi 2. Post-Caching ve Substitution kontrolü önbelleklenen sayfada dinamik alanlar kullanabilme 3. SqlCacheDependency ile veritabanõndaki değişikliklere göre veri önbellekleme 4. DataSource kontrolleri ile önbellekteki veriler ile çalõşmak 5. Custom Dependency'ler oluşturabilme Dilerseniz yukarõdaki başlõklarõ bizlere ne gibi yenilikler getirdiği ve uygulamalarda nasõl kullanacabileceğimiz hususunda detaylõ bir şekilde ele alalõm.

1. Cache Profilleri (Cache Profiles) ASP.NET'in ilk sürümünden beri bir sayfanõn tamamõnõn veya belirli bir kõsmõnõn HTML çõktõsõnõn önbelleğe alõnmasõnõ ve sayfanõn çok daha hõzlõ bir şekilde çalõşmasõnõ sağlayabilmekteyiz. Sayfa veya user control içerisine ekleyeceğimiz <%@ OutputCache ... %> direktifi ile sayfanõn önbelleğe alõnma şeklini belirleyebiliyorduk. ASP.NET 2.0 ile birlikte gelen Cache Profilleri ile birlikte sayfalarõmõzda ortak olarak kullanabileceğimiz OutputCache ayarlamalarõnõ artõk web.config içerisinde düzenli bir şekilde saklayabilmekte ve sayfa içerisinde OutputCache direktifinin bu profillerden birini kullanabilmesini sağlayabilmekteyiz. Dilerseniz önce OutputCache direktifini sayfa içerisinde nasõl kullanabiliyorduk bir hatõrlayalõm. Aşağõdaki kod parçasõnõ bir .aspx sayfasõndaki Page direktifinin alt kõsmõna ekleyecek olursak; sayfa QueryString bilgisini dikkate almaksõzõn 60 saniye süre ile önbelleğe alõnacaktõr. <%@ OutputCache Duration="60" VaryByParam="None" %>

38

Cache profillerin bize ne gibi bir noktada fayda sağladõğõnõ görebilmek için şöyle bir senaryo üzerinde duralõm. Varsayalõm ki uygulamamõz çok sayõda sayfadan oluşuyor ve bu sayfalarõn bir grubunu farklõ şekilde, diğer grubunu farklõ şekilde önbelleğe alma işlemini gerçekleştirmek istiyoruz. Şöyle ki; Grup 1: A, B, C, D, E, F ve G sayfalarõnõ 600 saniye süre ile, QueryString verilerini dikkate almadan Grup 2: K, L, M, N, O ve P sayfalarõnõda 300 saniye süre ile UrunID QueryString değerine göre önbellekte saklama işlemi gerçekleştirelim. Böyle bir durumda yukarõdaki Grup 1 sayfalarõna <%@ OutputCache Duration="600" VaryByParam="None" %> ifadesini, Grup 2 sayfalarõna da <%@ OutputCache Duration="300" VaryByParam="UrunID" %> ifadelerini eklememiz gerekecekti. Varsayalõm ki belirli bir süre sonra Grup 1'deki sayfalarõn çok uzun süre ile önbellekte tutulduğunu ve kullanõcõnõn güncel bilgiye erişemediğini gördük. Yine Grup 2'deki sayfalarõnda sadece UrunID QueryString bilgilesine göre değil de, UrunID ve Renk QueryString bilgilerine göre önbellekte saklanmasõnõ istiyoruz; yani sayfalardaki OutputCache direktiflerini değiştirme ihtiyacõmõz var. Bu durum yukarõdaki 12-13 tane sayfanõn tek tek açõlarak kod kõsõmlarõnda değişiklik yapõlmasõ anlamõna geliyor. Sayfa sayõsõnõn 30-40 olduğunu düşünürsek durum biraz daha vahim hale geliyor:) İşte bu noktada gruplanan iki OutputCache niteliğini web.config içerisinde saklayacak ve sayfalarõmõzda da web.config'deki bu ayarlarõ kullanacak olursak artõk bilgileri tek bir noktada toplamõş ve dolayõsõyla da bu değişiklikleri de çok basit bir şekilde sayfalara uygulamõş olacağõz. Peki Cache profillerini web.config içerisinde ne şekilde saklayacağõz. Aşağõdaki kod parçalarõ ile birlikte web uygulamasõna CacheProfil_A ve CacheProfil_B adõnda iki tane Cache profili eklemiş oluyoruz. <system.web> ..... ..... Oluşturulan bu profilleri sayfalarda kullanabilmek için yapmamõz gereken OutputCache direktifi içerisindeki CacheProfile özelliğini uygun profile name değerine atamak olacaktõr. Aşağõda CacheProfile_B profilini kullanan bir sayfaya yazõlacak OutputCache direktifi görülmektedir.

39

<%@ OutputCache CacheProfile="CacheProfil_B" %> Böylece Cache profillerini kullanarak sayfalar içerisinde kullandõğõmõz OutputCache direktifi bilgilerini web.config dosyasõndan okuyor ve daha yönetilebilir hale getirmiş oluyoruz.

2. Post-Caching ve Substitution Kontrolü Önbelleklenen Sayfada Dinamik Alanlar Kullanabilme ASP.NET'in önceki sürümlerinde sayfanõn tamamõnõ veya sadece belirli bir alanõnõ önbelleğe alabiliyorduk. Fragment Caching adõ verilen bir teknikte sayfa içerisinde bir user-control (ascx) dosyasõ ekleyerek sadece bu alanõn HTML çõktõsõnõ önbelleğe saklayabiliyor ve sayfanõn diğer alanlarõnõn dinamik oluşmasõnõ sağlayabiliyorduk. Fakat sayfanõn tamamõnõ önbellekten getirilirken sadece belirli bir alanõnõ dinamik oluşturma işlemini gerçekleştiremiyorduk. ASP.NET 2.0 ile birlikte gelen yeniliklerle birlikte artõk bu tip bir önbellekleme işlemini de gerçekleştirebilmekteyiz.

Resim: Substitution kontrolü ile önbelleklenen sayfadaki parçalarõn işleyişi Fragment caching ile sayfanõn belirli bir alanõnõ önbelleğe alma işlemi oldukça pratik bir işlemdi. Fakat burada yapõlacak işlemin biraz daha zor olacağõnõ söyleyebiliriz. Zira sayfanõn dinamik olarak oluşturulacak kõsmõnõ her ne kadar bir kontrol aracõlõğõyla hazõrlõyor olsakta, bu kontrolün içerisinde yazdõrõlacak HTML kodlarõnõ tamamen bizlerin yazmasõ gerekecek. Post-Cache Substitution ile yapõlacak işlemde Response.WriteSubstitution metodu ile HttpResponseSubstitutionCallback delegate'i (temsilci) aracõlõğõyla static bir metodu işaretlememiz gerekir. Substitution kontrolü ile yapõlacak işlemde ise bu kontrolün MethodName isimli özelliğin yine static olarak yazõlmõş özel bir metodun adõnõ vermeliyiz. Tahmin edeceğiniz üzere sayfaya dinamik olarak gelecek HTML içerikler burada bahsetmiş olduğumuz metotlardan getirilecektir. Dilerseniz bahsettiğimiz iki yolu sayfamõza nasõl uygulayabileceğimiz bir bakalõm.

- Post-Cache Substitution 40

Bu yolu seçtiğimizde sayfamõzõn source kõsmõnda dinamik içeriğin geleceği kõsma Response.WriteSubstitution metodu ile static metot çağrõmõnda bulunmamõz gerekir. İsterseniz öncelikle burada bize gerekli olan metodu yazarak üzerinde biraz konuşalõm. Zira bu metot ile ilgili konuşulmasõ gereken birkaç noktamõz var. protected static string DinamikIcerik(HttpContext ctx) { return "" + DateTime.Now.ToLongTimeString() + ""; } Yazacağõmõz metot dinamik içeriğimizi oluşturacak; yani HTML kodlarõmõzõ bize getirecek bir metot olmalõdõr. Bundan dolayõ metodumuzun geri dönüş tipi string'dir ve return edilen HTML kodlarõ dinamik içeriğimizi oluşturacaktõr. Bu sayfamõza bir istek geldiğinde sayfa içeriği (dinamik alan dõşõndaki içerikler) önbellekten getirilecektir; yani sayfamõzõn tekrar çalõştõrõlmasõna, dolayõsõyla da nesne örneğini oluşturulmasõna gerek yoktur. Bundan dolayõ static bir metot yazacak olursak uygulamamõz sayfanõn nesne örneğine ihtiyaç duymadan bu metodu çağõrabilecektir. Metodumuz HttpResponseSubstitutionCallback delegate'inin işaretleyebileceği bir metot olmak zorunda olduğu için burada bir de HttpContext tipinden bir metot parametresine ihtiyacõmõz vardõr. Bu parametre gelen istek ile ilgili bilgilerin taşõnmasõnõ sağlar fakat pek kullanmaz. Böylece yazõlacak metodun detaylarõnõ irdelemiş olduk. Peki metodu nasõl çağõracağõz. Aşağõdaki kodlarda görüldüğü gibi bir sayfa tasarlayalõm. ...... <%@ OutputCache Duration="30" VaryByParam="none" %> ...... ......

Önbellekten gelen zaman: <%= DateTime.Now.ToLongTimeString() %>

Dinamik zaman: <% Response.WriteSubstitution(new HttpResponseSubstitutionCallback(DinamikIcerik)); %>

.....

41

Resim: Post-Cache Substitution yolunu kullandõğõmõzda sadece belirli bir alanõn dinamik oluşmasõnõ sağlayabiliriz. Response.WriteSubstitution metodu ile sayfanõn HTML kõsmõna DinamikIcerik isimli metodun geriye döndürdüğü string ifade yazõlmõştõr. Burada çalõşma zamanõ esnasõnda bir metodu işaretlemek söz konusu olduğu için new HttpResponseSubstitutionCallback(DinamikIcerik) şeklinde delegate nesnesi oluşturup DinamikIcerik isimli metodu işaretlememiz gerekir. Bu teknikte gerek metodun yazõmõnda gerekse metodun çağrõmõnda biraz zorlukla karşõlaşabileceğizi söyleyebiliriz.

- Substitution Kontrolü Post-Cache Substitution yolu yazõlan metodu işaretlemede biraz zorlayõcõ olduğu için bu tip durumlarda Substitution kontrolünü kullanmak daha kolay bir çözüm olabilir. Aslõnda bu iki yolda da yapõlan işlemler aynõdõr, sadece kontrol üzerinde çalõştõğõmõzda metodu işaretlememiz daha pratik olacaktõr. Aşağõdaki kodlarda Substitution kontrolünün sayfaya nasõl uygulanabileceğini görebiliriz. ...... <%@ OutputCache Duration="30" VaryByParam="none" %> ...... ......

Önbellekten gelen zaman: <%= DateTime.Now.ToLongTimeString() %>

Dinamik zaman:

..... Görüldüğü gibi Substitution kontrolünin MethodName özelliğini metodun adõ olarak

42

belirlemek yeterli olacaktõr. Böylece sayfadaki Substitution kontrolünün içeriği dinamik şekilde oluşturulacaktõr. Substitution kontrolünün içeriği dõşõnda kalan bölgelerin içerikleri ise önbellekten getirilecektir.

3. SqlCacheDependency ile Veritabanõndaki Değişikliklere Göre Veri Önbellekleme ASP.NET 2.0'dan önceki sürümlerde önbellekleme işlemleri CacheDependency sõnõfõ ile zamana bağõmlõ kalmadan, bir dosyanõn veya klasörün değişim durumuna göre gerçekleştirilebilmekteydi. Yine bu sõnõf aracõlõğõyla veritabanõnda bir tablodaki değişimlere bağõmlõ kalarak önbellekleme işlemleri yapõlabilmekteydi. Fakat bu işlemleri yapabilmek için gerek vertiabanõnda oluşturulacak nesneler(tablo, trigger ve stored procedure gibi) gerekse uygulamada yapõlacak işlemler programcõ için oldukça zor işlemlerdi. ASP.NET 2.0'da gelen yeni SqlCacheDependency class'õ ve aspnet_regsql.exe aracõnõn SqlCacheDependency seçenekleri ile gerek veritabanõnda oluşturulacak nesneler, gerekse uygulama içerisinde yapõlacak işlemler artõk çok daha kolay bir hale geldi. SqlCacheDependency çok detaylõ bir mevzu olduğu için başlõ başõna bir makale olarak ele almakta fayda olabilir. Biz burada olabildiğince kõsa bir şekilde bu mekanizmayõ incelemeye ve uygulamalarda nasõl kullanabileceğimizi göreceğiz. Öncelikli olarak SqlCacheDependency'nin uygulama ve veritabanõ tarafõndaki bileşenlerini inceleyelim. Veritabanõndaki bir tablonun değişimine göre önbellekleme işlemleri yapabilmek için mutlaka veritabanõ ile bütünleşik şekilde çalõşmak, yani veritabanõ içerisinde bazõ nesneleri kullanmak gerekecektir. Burada esas alõnacak durum verilerin asõl getirildiği tablonun verilerini kontrol etmek yerine bizim aracõ bir tablo üzerinden asõl verilerin saklandõğõ tablonun kontrolünü yapmaktõr. Zira verilerin saklandõğõ tablomuzda binlerce kayõt bile olabilir. Böyle bir tablonun değişip değişmediğini trigger'lar aracõlõğõyla başka bir tabloya aktarmak ve kontrollerin bu tablo üzerinden gerçekleştirmek çok daha hõzlõ olacaktõr. Uygulama içerisinde kullanacağõmõz SqlCacheDependency tipindeki nesnemiz tablonun değişip değişmediğini belirli aralõklarla veritabanõndan kontrolünü yapacak ve eğer tabloda değişiklik olmuşsa Cache'de saklanacak verinin değiştirilmesini sağlayacak. Bu işleyişi daha iyi anlamak için aşağõdaki şekil üzerinden konuşmaya devam edelim.

43

Resim: SqlCacheDependency mekanizmasõnõn çalõşma şekli Görüldüğü gibi Cache nesnesinde saklanan veriler SqlCacheDependency nesnesi ile bütünleşik şekilde veritabanõndaki tabloya bağõmlõ bir biçimde tutulmaktadõr. Cache'de saklanan veriler istenildiğinde SqlCacheDependency nesnesi veritabanõndaki değişim olup olmadõğõnõ kontrol etmek için haber veren tabloya (notification table) bakacak ve değişim yoksa Cache'de saklanan veri aynen kullanõlacaktõr. Eğer SqlCacheDependency nesnesi notification table'da ilgili kaydõn değiştiğini görürse (ki bu Urunler tablosunda bir değişiklik yapõldõğõ anlamõna gelir) Cache'deki nesnenin kaldõrõlmasõnõ sağlar. Bu noktadan sonra programcõ uygulamada yazdõğõ kodlar ile Cache'den kaldõrõlmõş nesneyi tekrar doldurarak uygulamaya güncel verilerin aktarõlmasõnõ sağlayacaktõr. Bir projede SqlCacheDependency tekniğini uygulamak biraz zor bir yoldur. Gelin adõm adõm bu işlemi nasõl gerçekleştirebileceğimize bakalõm. Adõm-1 SQL Server'da ilgili notification table, trigger ve stored procedure'larõn kurulmasõ gereklidir. aspnet_regsql.exe aracõ ile bu işlemi kolay bir şekilde gerçekleştirebileceğiz. aspnet_regsql.exe .NET Framework SDK v2.0 ile birlikte gelen araçlardan biridir. SDK Command Prompt'ta yazõlacak komutlarla önce ilgili tablonun bulunduğu veritabanõna ilgili notification table, trigger ve stored procedure'larõn kurulmasõ gerekecektir. Başlat > Programlar > Microsoft .NET Framework SDK v2.0 > SDK Command Prompt seçeneğinden komut satõrõnõ açtõktan sonra aşağõdaki resimlerde görülen komutlarõ yazarak bu işlemi gerçekleştirelim. Not: Komutlarda yazõlan parametrelerden -S localhost: localhost isimli sunucu

44

-E: Windows Authentication ile bağlan -d AdventureWorks -ed: AdventureWorks veritabanõnõ aktif hale getir -t Urunler -et: Urunler isimli tabloyu aktif hale getir anlamõna gelmektedir. Farklõ durumlarda kullanõlabilecek parametreler için Command Prompt'ta aspnet_regsql -? komutunu yazarak yardõm alabilirsiniz.

Resim: AdventureWorks veritabanõnda SqlCacheDependency nesneleri kuruldu ve veritabanõ aktif hale geldi Veritabanõ aktif hale geldi. Bu işlem sonunda AdventureWorks veritabanõna notification table ve stored procedure'lar kuruldu. Bir sonraki adõmda ise artõk ilgili tabloyu aktif hale getirmemiz gerekecek. Aşağõdaki resimde gördüğümüz komutla da Urunler adõndaki tabloyu aktif hale getireceğiz.

Resim: Urunler isimli tablo veritabanõnda aktif hale geldi Bu komut ile de Urunler adõndaki tabloya gerekli trigger ve notification table'a da Urunler tablosunun kaydõ yeni bir satõr olarak eklendi. Artõk bu tablo üzerinde gerçekleşen değişiklikleri SqlCacheDependency nesnesi ile takibini yapabilecek ve Cache nesnesinde saklanan verileri bu değişime göre güncelleyebileceğiz. Adõm-2 Uygulamanõn SqlCacheDependency nesnesi ile veritabanõna bağõmlõ işlemleri sağlõklõ bir şekilde gerçekleştirebilmek için web.config dosyasõnda bu işlemi uygulama bazõnda aktif hale getirmek gerekecektir. Bu işlem için öncelikli olarak web.config dosyasõ içerisine bir connectionString eklemek, ardõndan da SqlCacheDependency tanõmlamasõnõ yapmak gerekecektir. Aşağõdaki kodlarda yapõlmasõ gereken tanõmlamalar görülmektedir.

45

Resim: web.config dosyasõna connectionString ekleme ve SqlCacheDependency ayarlamalarõnõ yapmak <system.web> düğümü içerisine eklenen <sqlCacheDependency> düğümünün niteliklerinden enabled="true" ifadesi SqlCacheDependency'i uygulamada aktif hale getirir. poolTime="3000" ise notification table'a ne kadarlõk sürede bir bakõlacağõnõ; yani tablonun güncellenip güncellenmediğinin ne kadar sürede bir kontrol edileceğini belirler. (3000 değeri 3 saniye anlamõna gelir) alt düğümünde ise hangi veritabanlarõnõn kaydedileceği belirlenir. ile eklenen veritabanõnda name="advConnDepend" ifadesi kaydedilen veritabanõnõn adõnõ, connectionStringName="advConn" ise hangi bağlantõ cümlesinin kullanõlacağõnõ belirler. Buradaki advConn isimli bağlantõ cümlesinin düğümünde olmasõ gereklidir. Adõm-3 Uygulamada SqlCacheDependency ile veritabanõna bağõmlõ şekilde Cache'de veri saklama işlemlerini gerçekleştirmeden önce gerekli altyapõyõ hazõrladõk. Şimdi ise uygulamada Cache'e atacağõmõz nesnenin SqlCacheDependency ile tablodaki değişimlere göre nasõl güncellenebileceğine bakalõm. Bu işlem için Cache.Insert metodunun aşõrõ yüklenmiş versiyonlarõndan birini kullanmamõz gerekecek. public void Insert(string key, object value, CacheDependency dependencies); Metodun parametrelerine bakacak olursak ilk parametre Cache'de saklanacak verinin çağrõlacak adõ, ikinci parametre Cache'de saklanacak veri, üçüncü parametre ise CacheDependency tipinden saklanacak verinin dosya veya veritabanõna bağõmlõ kalmasõnõ sağlayan nesnemiz olacaktõr. Bizim üçüncü parametre olarak kullanacağõmõz CacheDependency sõnõfõndan kalõtõlan SqlCacheDependency sõnõfõndan bir nesne olacaktõr. İsterseniz şöyle bir senaryo üzerinden SqlCacheDependency nesnesinin kullanõmõna bakalõm. Bir sayfada bulunan GridView kontrolünde veritabanõndan getirilen ürünleri listeleyelim. Burada getirilen veriler performans açõsõndan her defasõndan veritabanõnda değil de Cache'den getirilsin istiyoruz. Yine SqlCacheDependency ile Cache'de sakladõğõmõz verileri tabloda güncelleme olduğu sürece güncellenmesini istiyoruz. Aşağõdaki kodlar böyle bir işlemi nasõl gerçekleştirebileceğimizi göstermektedir.

46

protected void Page_Load(object sender, EventArgs e) { // Cache'de saklanan nesnenin null olup olmadõğõnõ kontrol ediyoruz. Eğer veritabanõnda // değişim olursa nesne bellekten kaldõrõlõr; yani null olur. Böylece if bloğu çalõşõr // ve güncel veriler tekrar alõnõp Cache'e aktarõlabilir. if (Cache["veriler"] == null) { string baglanti = "data source=.; initial catalog=AdventureWorks; integrated security=true"; string sorgu = "SELECT * FROM Urunler"; SqlDataAdapter da = new SqlDataAdapter(sorgu, baglanti); DataTable dt = new DataTable(); da.Fill(dt); // SqlCacheDependency nesnesini oluşturuyoruz. İlk parametre web.config'de tanõmlanan // SqlCacheDependency database'i. İkinci parametre ise veritabanõnda kontrol edilecek // olan tablonun adõ olacaktõr. SqlCacheDependency tabloyaBaglan = new SqlCacheDependency("advConnDepend", "Urunler"); // dt isimli DataTable nesnesini Cache'e atõyoruz. İlk parametremiz Cache nesnesinin adõ, // ikinci parametre Cache'de saklanacak nesne; yani DataTable nesnesi, üçücü parametre // ise tabloyaBaglan isimli SqlCacheDependency nesnesi olacaktõr. Artõk Cache'de saklanan // veri Urunler tablosundaki değişimlere bağõmlõ olacaktõr. Değişim olmadõğõ sürece // değerler şu an oluşturulan nesneden alõnacaktõr. Tabloda değişim olduğunda bu kod bloğu // tekrar çalõşacağõ için Cache'de saklanan verileri güncellenmesi otomatikmen gerçekleşir. Cache.Insert("veriler", dt, tabloyaBaglan); } // GridView kontrolünün DataSource değeri Cache'den getiriliyor. Gelen değer object tipinde olduğu // için DataTable'a cast işlemi gerçekleştiriyoruz. GridView1.DataSource = (DataTable)Cache["veriler"]; GridView1.DataBind(); } Böylece DataTable nesnesini artõk Urunler tablosundaki değişimlere bağõmlõ kõlarak Cache'de saklayabiliriz. Urunler tablosunda değişiklik olmadõğõ sürece veriler aynen Cache'de saklanacak, ne zaman ki tabloda değişiklik olursa o zaman veriler Cache'den

47

kaldõrõlacak ve sayfanõn bu esnadan sonraki ilk çalõşmasõnda da Cache'e güncel veriler atõlacaktõr. Böylece zamana bağõmlõ bir kontrol söz konusu olmadan verinin değişimine bağõmlõ bir işlem gerçekleştirilebilecektir.

4. DataSource Kontrolleri ile Önbellekteki Verilerle Çalõşmak ASP.NET 2.0 öncesinde bir sayfada bulunan veri kontrollerini DataSet vb. veri kontrollerine bağlayarak veri işlemleri gerçekleştiriyorduk. ASP.NET 2.0 ile birlikte gelen SqlDataSource, AccessDataSource, ObjectDataSource gibi DataSource kontrolleri ile birlikte veri bağlama işlemlerini artõk daha kolay ve pratik bir şekilde gerçekleştirebilmekteyiz. Bu yeni ASP.NET kontrollerinin önbellekleme işlemlerini kolay bir şekilde gerçekleştirmemizi sağlayan özelliklerinden biri de önbellekteki verilerle çalõşabilmesidir.. EnableCaching özelliğinin true olarak ayarlanmasõ ve CacheDuration özelliğinin saniye cinsinden bir değere atanmasõ durumunda bağlanan veriler belirli bir süre boyunca önbelleğe alõnacak ve buradan okunacaktõr. Yine SqlCacheDependency özelliği ile bir SqlDataSource veri kaynağõnõn SQL Server'daki tablonun değişim durumuna göre önbellekte saklanmasõ sağlanabilmektedir. Aşağõdaki örnek kodlarda SqlDataSource kontrolünün SqlCacheDependency özelliği ile veriyi önbellekte saklayabilmesi sağlanmaktadõr. Burada SqlCacheDependency özelliğinin aldõğõ değer advConnDepend:Urunler şeklindedir. advConnDepend web.config dosyasõnda tanõmlanan SqlCacheDependecy veritabanõnõn adõ, Urunler ise tablonun adõdõr. " SelectCommand="SELECT * FROM [Urunler]" EnableCaching="true" SqlCacheDependency="advConnDepend:Urunler">

5. Custom Dependency'ler Oluşturabilme Cache işlemlerinde kullanõlan CacheDependency sõnõfõ ASP.NET 1.1 sürümünde sealded bir sõnõftõ ve kalõtõmda kullanõlamõyordu. ASP.NET 2.0 ile birlikte artõk normal bir sõnõf olarak tanõmlanan CacheDependency sõnõfõ sayesinde kendi sõnõflarõmõzõ CacheDependency sõnõfõndan kalõtabilir ve Cache'de veri saklama işlemlerinde kullanabiliriz. Böylece sadece dosya ve klasör değişimlerine bağõmlõ olmaksõzõn, kendi özel durumlarõmõza göre sõnõfõmõzõ düzenleyip Cache'de saklanacak verilerin bağõmlõlõk durumlarõnõ belirleyebiliriz.

48

GridView'e Programatik Veri Bağlamada Sayfalama ve Sõralama İşlemleri 31 Ekim 2007 Gridview kontrolü ile web uygulamalarõnda kompleks veri işlemlerini dahi çok kolay bir şekilde gerçekleştirebildiğimizi eminim ki çoğumuz oldukça iyi biliyoruz. Özellikle tasarõm aşamasõnda Visual Studio 2005 arayüzünün sunduğu olanaklar ile (Wizard'lar, properties penceresi, vb.) neredeyse kod yazmadan dahi bu işlemleri yürütebilmekteyiz. Fakat profesyonel bir uygulama geliştirirken gridview kontrolünü bu araçlarõ kullanmadan programatik yollarla kullanma ihtiyacõmõz olabilir. Böyle bir durumda da klasik alõşkanlõklarõmõz DataTable ve DataSet nesneleri ile çalõşmamõz gerekecektir. Tabii ki bu tip nesnelerle gridview kontrolüne programatik olarak veri bağlama işlemleri az önce bahsettiğimiz araçlarla yapõlan işlemlere göre biraz daha uzun ve zor olacaktõr. Bu makalede gridviewe programatik olarak veri bağlama işlemlerinde verileri sayfalama ve sõralama işlemlerini ne şekilde yürütebileceğimizi ele alacağõz. Eğer daha önceden gridviewi sadece tasarõm aşamasõnda SqlDataSource veya AccessDataSource gibi bir datasource kontrolüne bağlayarak kullandõysanõz, sayfalama işlemi için gridviewin AllowPaging özelliğini, sõralama işlemi için de AllowSorting özelliğini true olarak ayarlamanõz gerektiğini hatõrlayacaksõnõzdõr. Bu iki özellik gridviewe otomatik olarak verileri sayfalama ve sõralama özelliği kazandõrõr. Yine sayfalama işlemi ile ilgili olarak gridview'in PageSize özelliği sayfalama yapõldõğõnda her sayfada kaç tane kayõt görüntüleneceğini belirler. Tasarõm aşamasõnda bu üç özellik bizim tüm sõralama ve sayfalama işlemlerimiz için yeterli olacaktõr; ancak gridviewe programatik yollarla veri bağlayacağõmõz zaman AllowPaging ve AllowSorting özelliklerini true olarak ayarlamak yeterli olmayacaktõr. Zira gridview kendisine bağlanan verilerin ne şekilde sayfalanacağõnõ ve sõralanacağõnõ bizim belirlememizi bekleyecektir. Dilerseniz boş bir ASP.NET sayfasõna gridview kontrolü ekleyerek üzerinde çalõşmaya başlayalõm. Eklenecek gridview kontrolünün adõna gvUrunler diyelim. Aşağõdaki kodlarda gvUrunler kontrolü ve sayfanõn code-behind kõsmõndaki veri bağlama işlemlerimiz görülmektedir. Default.aspx

Default.aspx.cs protected void Page_Load(object sender, EventArgs e) {

49

SqlConnection conn = new SqlConnection("data source=.; database=AdventureWorks; integrated security=true"); SqlCommand cmd = new SqlCommand("Select ProductID,Name,Color From Production.Product Where ListPrice > 1500", conn); SqlDataAdapter da = new SqlDataAdapter(cmd); DataTable dt = new DataTable(); da.Fill(dt); // GridView kontrolünün özelliklerini ve veri bağlama işlemlerini gerçekleştiriyoruz. // Sayfalama ve sõralama işlemlerini aktif hale getirdik. gvUrunler.AllowSorting = true; gvUrunler.AllowPaging = true; gvUrunler.PageSize = 10; gvUrunler.DataSource = dt; gvUrunler.DataBind(); } Sayfamõzõ çalõştõrdõğõmõzda herhangi bir sorunun olmadõğõnõ ve verilerin düzgün bir şekilde listelendiğini görebiliriz. Fakat başka bir sayfadaki verileri görüntülemek istediğimizde veya herhangi bir kolona göre sõralama yapmaya çalõştõğõmõzda aşağõdaki resimlerde görülecek şekilde hatalarla karşõlaşõrõz.

Resim: Sayfalama işlemi yapõldõğõ esnada hata alõrõz

50

Resim: Sõralama işlemi yapõldõğõ esnada hata alõrõz Bu hatalarõ almamõzõn sebebi gridviewi programatik olarak veriye bağladõğõmõz için ilgili sayfalama ve sõralama işlemlerini de bizim belirlememiz gerektiğidir. Aldõğõmõz hatalar "The GridView 'gvUrunler' fired event XXX which wasn't handled." şeklindeydi ki XXX kõsmõndaki kelimeler de aslõnda ilgili event'lerin isimleridir. Burada bahsedilen hata gridview ile ilgili daha önceden ele alõnmamõş belirli bir event'in fõrlatõlmasõdõr. Zira gridview birçok işlemde olduğu gibi sayfalama ve sõralama işlemlerinde de arka planda ilgili eventleri gerçekleştirmektedir. Bizim programcõ olarak burada ilgili eventleri yakalayacak olan metotlarõ oluşturmamõz ve kodlamamõz gerekecektir. Sayfalama işlemi için ele alõnacak event PageIndexChanging, sõralama işlemlerinde ise Sorting'dir. Öncelikli olarak gerekli delegate'ler aracõlõğõyla bu eventleri birer metoda bağlõyor ve metotlarõn içerisini dolduruyoruz. Aşağõdaki kodlarda bu işlemlerin ne şekilde yapõldõğõ görülmektedir. Burada ilgili metotlara aktarõlan ikinci event parametresi bizim açõmõzdan oldukça önemlidir. Zira sayfalama esnasõnda çalõşacak GridView1_SelectedIndexChanging metodundaki GridViewSelectEventArgs tipindeki e parametresi ve sõralama işlemi esnasõnda çalõşacak olan GridView1_Sorting metodundaki GridViewSortEventArgs tipinden e parametresi buradaki eventler gerçekleşirken önemli bilgileri taşõmaktadõr. Default.aspx.cs protected void Page_Load(object sender, EventArgs e) { ........ gvUrunler.AllowSorting = true; gvUrunler.AllowPaging = true; gvUrunler.PageSize = 10; // Sayfalama ve sõralama event'lerini metotlara bağlõyoruz gvUrunler.PageIndexChanging += new GridViewPageEventHandler(gvUrunler_PageIndexChanging); gvUrunler.Sorting += new GridViewSortEventHandler(gvUrunler_Sorting); gvUrunler.DataSource = dt; gvUrunler.DataBind(); }

51

// Sayfalama işleminde; yani PageIndexChanging event'i tetiklendiğinde çalõşacak metot void GridView1_SelectedIndexChanging(object sender, GridViewSelectEventArgs e) { gvUrunler.PageIndex = e.NewSelectedIndex; gvUrunler.DataBind(); } // Sõralama işlemi yapõldõğõnda; yani Sorting event'i tetiklendiğinde çalõşacak metot void GridView1_Sorting(object sender, GridViewSortEventArgs e) { // İlk sort işlemi yapõldõğõnda çalõşõr if (ViewState["siralananKolon"] == null) { ViewState.Add("siralananKolon", e.SortExpression); ViewState.Add("siralamaYonu", "ASC"); } else { // Aynõ kolon 2. kez sõralandõğõnda çalõşõr if (ViewState["siralananKolon"].ToString() == e.SortExpression) { if (ViewState["siralamaYonu"].ToString() == "ASC") ViewState["siralamaYonu"] = "DESC"; else ViewState["siralamaYonu"] = "ASC"; } // Farklõ bir kolon sõralandõğõnda çalõşõr else { ViewState["siralananKolon"] = e.SortExpression; ViewState["siralamaYonu"] = "ASC"; } } // Veriyi tekrar yüklemeden önce sõralanacak alanõ ve sõralama kriterini belirlemek gerekir. // DataTable nesnesini tekrar elde edip, görünümünü(DataView) değiştiriyoruz DataTable dt = (DataTable)gvUrunler.DataSource; dt.DefaultView.Sort = ViewState["siralananKolon"].ToString() + " " + ViewState["siralamaYonu"].ToString(); gvUrunler.DataBind(); } Yukarõda yapõlan işlemlere biraz daha detaylõ şekilde bakalõm.

52

- PageIndexChanging event'i için yazõlan metotta: e parametresi çalõşma zamanõ esnasõnda gridview ile ilgili bilgileri taşõr. e nesnesinden erişeceğimiz NewSelectedIndex isimli özelliği bize o an istenen sayfa indeks numarasõnõ getirir. Burada yapacağõmõz işlem bu indeks numarasõnõ elde edip gridviewin o anki PageIndex özelliğine eşitlemek. Ardõndan da gridviewin görünümünü güncellemek için yeni verilerle yüklenmesini sağlamak gerekecektir(DataBind metodu ile) - Sorting event'i için yazõlan metotta: Burada ele alacağõmõz işlemler biraz daha karmaşõk olacaktõr. Zira PageIndexChanging eventinde ihtiyacõmõz olan sayfanõn indeks numarasõnõ e parametresinden elde edebiliyoruz. Sorting eventinde, yani sõralama işleminde ise iki bilgiye ihtiyacõmõz olacaktõr; birincisi sõralama yapõlacak kolonun adõ, ikincisi ise sõralamanõn yönü (Ascending, Descending). Yine metotla birlikte gelen e parametresi bize önemli bilgileri taşõmaktadõr. Fakat e parametresi sõralanacak kolonun adõnõ doğru olarak getirse bile sõralama yönünü her defasõnda Ascending olarak getirecektir. Bundan dolayõ ihtiyacõmõz olan iki değerden birisine erişebilmek için ekstra çaba sarfetmemiz gerekecek. Burada sõralama işlemi yapõlan kolona bir kez tõklanõrsa sõralama işlemini Ascending(ASC), ardõndan bir kez daha aynõ kolona tõklanõrsa da Descending(DESC) yapmamõz gerekecektir. Özetle, her zaman bir kolona ilk tõklandõğõnda ASC, ikinci tõklamada DESC, üçüncü tõklamada ASC... şeklinde devam edecektir. Yine sayfa postback işlemini yaptõğõnda bir önceki sõralama işleminin yönünü bilmemiz ve değiştirmemiz gerekecektir. Bu nedenle ViewState nesnesi içerisinde bu değeri saklayarak her postback işleminde o anki sõralanacak kolonun durumuna göre sõralama yönünü değiştirmemiz gerekecek. Örneğin Name kolonunu ilk sõralamamda SQL cümlesinin sonuna Name ASC, Name kolonuna ikinci kez tõklandõğõnda Name DESC şeklinde bir sõralama yapmamõz gerekecek. Bu esnada eğer ki Color sütununa tõklanõrsa Color ASC şeklinde işleme devam etmemiz gerekecektir. Bu durumlarõ ele alabilmemiz için gerekli koşullarõ bu metot içerisinde oluşturuyoruz. Son işlem olarakta DataTable nesnesindeki verileri tekrar sõralayarak gridviewe yeniden bağlamamõz gerekecektir. Gridviewin DataSource özelliğinden object tipinde elde ettiğimiz nesneyi önce DataTable tipine cast ediyoruz. Ardõndan da datatable'õn görünümünü DataView nesnesi olarak elde etmemizi sağlayan DefaultView özelliğine ait Sort özelliğine de sõralama cümlemizi belirmemiz gerekecektir. Son olarakta gridview nesnesini DataBind metodu ile tekrar yükleyecek olursak artõk verilerimiz düzgün bir şekilde sõralanarak görüntülecektir. Böylece gridview kontrolüne programatik yollarla veri bağlamada sayfalama ve sõralama işlemlerini nasõl gerçekleştirebileceğimizi görmüş olduk. Özellikle karmaşõk sorgulamalarda gridview kontrolüne bu şekilde veri bağlayabilir ve dolayõsõyla da sayfalama-sõralama işlemlerini ele almamõz gerekebilir. Ele aldõğõmõz işlemler özellikle bu tip durumlarda oldukça işinize yarayacaktõr.

53

GridView Kayõtlarõnõ Okumak ve Metin Dosyasõna Aktarmak 01 Kasõm 2007 ASP.NET 2.0 ile gelen yeni veri kontrollerinden GridView web uygulamalarõnda kullandõğõmõz en zengin veri kontrolüdür. Bir programcõnõn birçok ihtiyacõnõ karşõlayabilecek gelişmiş özelliklere sahip olan bu kontrolle tek satõr kod yazmadan dahi veriye bağlanabilmekte, getirilen verileri sayfalayõp sõralayabilmekte, hatta yine kod yazmadan otomatik güncelleme ve silme işlemlerini de gerçekleştirebilmekteyiz. Bu kontrol ile ilgili olarak programcõya düşen görev ise kontrolün varolmayan özelliklerini çalõştõrabilecek işlemleri yapmak kalõyor. Bu işlemlerden birisi de GridView'deki verilerin farklõ bir ortama aktarõlmasõ olacaktõr. Farklõ ortamdan kastõmõz farklõ bir tabloya, farklõ bir nesneye veya bir dosyaya olabilir. Bu makalemizde GridView kontrolünde bulunan verilere programatik yollarla nasõl erişebileceğimize ve bu verileri txt uzantõlõ olarak bir metin dosyasõna nasõl dönüştürebileceğimizi göreceğiz. GridView veriyi tutuş şekli açõsõndan DataTable nesnesinde benzetilebilir. GridView'da saklanan kayõtlar satõrlar ve sütunlar halinde tutulmaktadõr. Gridview'deki satõrlar GridViewRow, sütunlarda DataControlField tipinden birer nesne olarak saklanõr. Satõrlara Rows kolleksiyonundan(collection), sütunlara ise Colums kolleksiyonunda erişebilmekteyiz. Bir satõrda bulunan bir sütunun değerine elde etmek için ise GridViewRow nesnesinin Cells kolleksiyonunu kullanarak ilgili hücredeki bilgilere erişebiliriz. Aslõnda ASP.NET'te dosya download işlemini biliyorsak, bu bilgiler bile bizim bir gridview içerisindeki kayõtlarõ metinsel bir dosyaya aktarmamõz için yeterli olacaktõr. Kolleksiyonu ve kolleksiyonda saklanan verinin tipini bildiğimize göre bir foreach döngüsü içerisinde bu değerlere erişebilmemiz mümkündür. Bir sayfaya ekleyeceğimiz GridView'a gvUrunler adõnõ verip, gerekli ayarlamalarõ yapõp bir SqlDataSource kontrolüne bağlayalõm. Yapacağõm örnekte AdventureWorks veritabanõnda yer alan Production.Product tablosunu kullanacağõm(Sorgu: SELECT ProductID, Name, Color, ListPrice, ModifiedDate FROM Production.Product). Sayfaya eklenen bir buton kontrolünün Click event'inde grid kontrolünün içerisindeki verilere aşağõdaki örnek kodlar ile erişebiliriz. Kodlara bakõlacak olursa; bir foreach döngüsü ile griddeki satõrlar içerisinde adõm adõm ilerlenmiş ve elde edilen satõrõn Cells kolleksiyonundan 1 numaralõ indeksteki değeri istenilmiş(yani Name sütunu). protected void Button1_Click(object sender, EventArgs e) { Response.Write("GridView'daki ürünlerin isimleri:"); foreach (GridViewRow row in gvUrunler.Rows) Response.Write(row.Cells[1].Text + "
"); }

54

Şekil: Butona tõklandõğõnda o an gridviewde bulunan satõrlarõn Name alanlarõ sayfaya yazdõrõldõ Buradaki okuma işlemi belirli bir hücre üzerinden gerçekleştirildi. Eğer tüm hücreleri okumak istersek sütun sayõsõnõ bilmek ve ona göre de foreach döngüsünün içerisine bir for döngüsü açmak gerekecektir. Gridviewdaki sütunlar Columns kolleksiyonunda saklandõğõ için bu kolleksiyonun Count özelliği bize toplam sütun sayõsõnõ getirecektir. Aşağõdaki kodlar ile de griddeki tüm ve satõrlarõn tüm hücrelerini okuyabiliriz. protected void Button1_Click(object sender, EventArgs e) { Response.Write("GridView'daki ürünler:"); foreach (GridViewRow gvr in gvUrunler.Rows) { for(int i=0; i < gvUrunler.Columns.Count; i++) Response.Write(gvr.Cells[i].Text + " "); Response.Write("
"); } }

Şekil: Gridviewdaki o an bulunan bütün veriler getirildi

55

Gridview'õn Rows kolleksiyonu, sadece sayfa çalõştõrõldõğõ anda görüntülenen kayõtlarõ içerisinde saklayacaktõr. Eğer grid kontrolünü sayfalandõrõlmõş şekilde kullanõyorsak ve birden fazla sayfada veriler tutuluyorsa yukarõdaki kodlar çalõştõrõldõğõnda sadece o an üretilen sayfada grid içerisine hangi satõrlar geliyorsa o satõrlarõn bilgilerine erişebiliriz. Eğer amacõmõz griddeki bilgileri bir dosyaya aktarmak ise olaya farklõ yaklaşõmlarõmõz olabilir. Sadece o an gridde görüntülenen satõrlarõ dosyaya kaydetmek isteyebileceğimiz gibi, belirli sayõdaki satõrõ veya gride bağlanan tüm kayõtlarõda dosyaya kaydetmek isteyebiliriz. Dilerseniz gridviewdaki kayõtlarõ metinsel bir dosyaya kaydetme işlemini gerçekleştiren ve bu üç farklõ durumu gözönüne alan küçük bir uygulama yazalõm. Sayfaya ekleyeceğimiz gridview kontrolünü bir SqlDataSuorce kontrolüne bağlayalõm. Sorgu olarak yukarõdaki sorguyu aynen kullanabiliriz. Yine Update,Delete işlemleri içinde gerekli sorgularõ oluşturalõm. Burada her ne kadar Update-Delete işlemi yapmayacak olsakta gride eklenecek UpdateDelete butonlarõnõn metinsel dosyamõza eklenmesini de nasõl engelleyebileceğimizi ele alacağõz. GridView dõşõnda sayfaya bir RadioButtonList kontrolü ve bir de Button kontrolü ekleyelim. RadioButtonList kontrolü ile sadece bu sayfadaki verileri kaydetme, ilk 50 veriyi kaydetme ve tüm verileri kaydetme seçeneklerini ele alacağõz. Sayfamõzõn tasarõmõ ve kodlarõ aşağõdaki gibi olacaktõr.

Şekil: Oluşturduğumuz sayfanõn Design kõsmõ
56

SortExpression="ModifiedDate" / rel="nofollow"> " SelectCommand="SELECT [ProductID], [Name], [Color], [ListPrice], [ModifiedDate] FROM [Production].[Product]" DeleteCommand="DELETE FROM [Production].[Product] WHERE [ProductID] = @ProductID" UpdateCommand="UPDATE [Production].[Product] SET [Name] = @Name, [Color] = @Color, [ListPrice] = @ListPrice, [ModifiedDate] = @ModifiedDate WHERE [ProductID] = @ProductID"> Sadece bu kayõtlar İlk 50 kayõt Tüm kayõtlar Sayfanõn tasarõmõnõ ve gridviewa bağlanacak verinin ayarlanmasõndan sonra adõm adõm yapõlacak işlemleri kodlamaya başlayalõm. Öncelikli olarak gridde bulunan Edit ve Delete butonlarõnõn oluşturulacak txt dosyasõnda bulunmasõnõ istemeyeceğimiz için bu link butonlarõnõ yazdõrma işleminde çõkarmamõz gerekecek. Update ve Delete gibi komut çalõştõran butonlar gridview içerisinde CommandField olarak tutulduğu için gridviewdaki CommandField kõsmõnõ programatik olarak gridden çõkarmamõz yeterli olacaktõr. Bu işlemi gerçekleştirmek için GereksizKolonlariSil adõnda bir metot yazalõm. Bu işlemin ardõndan da kullanõcõnõn radiobuttonlistten işaretleyeceği seçeneğe göre gridden farklõ sayõda veri okunacağõ için bu kõsmõ çözümleyelim. Burada; - Sadece bu kayõtlar seçeneğini seçilirse direkt olarak grid içerisindeki satõrlarõ okuma ve download işlemi yaptõrmamõz gerekecek. - İlk 50 kayõt seçeneği seçilirse grid kontrolünün PageSize özelliğini 50 yapmak gerekecek. Yine ilk 50 kaydõn getirilebilmesi için de PageIndex özelliğinin 0 olarak ayarlanmasõ gerekecek. Ardõndan grid kontolünün DataBind metodunu çağõracak olursak ilk sayfaya

57

gidilecek ve ilk 50 kayõt yüklenecektir. Böylece ilk 50 kaydõn txt formatõnda download edilmesini sağlayabileceğiz. - Tüm kayõtlar seçeneği seçilirse gridview kontrolünün AllowPaging özelliğini false yapmamõz ardõndan DataBind metodunu çağõrmamõz gerekecek. Böylece yapõlacak postback işleminin sonucunda gridde sayfalama yapõlmayacağõ için tüm kayõtlar yüklenecek, dolayõsõyla da download işleminde tüm kayõtlar dosyaya yazdõrõlabilecek. Sayfaya eklediğimiz butonun click eventine aşağõdaki kodlar eklendiğinde grid kontrolündeki verileri istenilen şekilde download işlemine hazõrlamõş oluruz. Kodlarõn en alt kõsmõnda da az sonra yazacağõmõz ve metinsel dosyaya kaydetme işlemini üstlenecek olan metodu çağõrõyoruz. private void GereksizKolonlariSil() { // Eğer Select, Edit ve Delete gibi CommandFieldlar aktif ise bu butonlarõn bulunduğu sütunu gridden kaldõrõyoruz. for (int i = 0; i < gvUrunler.Columns.Count; i++) { if (gvUrunler.Columns[i] is CommandField) gvUrunler.Columns.RemoveAt(i); } } protected void Button1_Click(object sender, EventArgs e) { GereksizKolonlariSil(); // Sadece bu kayõtlar şõkkõ seçilirse ek bir işlem yapmaya gerek yoktur. Diğer iki şõkkõ ele alõyoruz. if (rblSecim.SelectedIndex == 1) // İlk 50 kayõt { gvUrunler.PageIndex = 0; gvUrunler.PageSize = 50; } else if (rblSecim.SelectedIndex == 2) // Tüm kayõtlar { gvUrunler.AllowPaging = false; } gvUrunler.DataBind(); TextKaydet(); // Bu metot az sonra yazacağõmõz ve kayõtlarõ metinsel dosyaya aktaracak olan metot } Bu şekilde gridview kontrolünün içeriğini yazdõrõlacak hale geldik. Butona tõklandõğõnda postback işlemi gerçekleşeceği için gridview kontrolünü yeniden düzenliyoruz; fakat az sonraki yapõlacak işlemlerde postback sonrasõ dosya download edileceği için sayfa

58

yenilenmeyecektir, dolayõsõyla da bizim design kõsmõnda yaptõğõmõz ayarlamalar geçerli kalacaktõr. Aşağõdaki kodlarda da grid içerisindeki verileri metinsel dosyaya kaydetme işlemini üstlenecek TextKaydet metodu bulunmaktadõr. protected void TextKaydet() { // string birleştirme işleminin daha performanslõ olmasõ için System.Text isim alanõ // altõnda yer alan StringBuilder ile string birleştirme işlemi yapacağõz StringBuilder sb = new StringBuilder(); // Öncelikli olarak gridviewdaki sütunlarõn başlõklarõnõ okuyor ve değişkenimize ekliyoruz foreach (DataControlField cell in gvUrunler.Columns) { sb.Append(cell.HeaderText + " "); // HeaderText property'si hücrenin başlõk bilgisini getirir } sb.Append(Environment.NewLine); // Yeni bir satõr açõyoruz // Artõk kayõtlarõ tek tek okuyup değişkenimize ekliyoruz foreach (GridViewRow gvr in gvUrunler.Rows) { for (int i = 0; i < gvUrunler.Columns.Count; i++) { // Eğer hücrede boş değer varsa   karakterinin yazõlmasõnõ engellemek için kontrol yapõyoruz if (gvr.Cells[i].Text == " " || gvr.Cells[i].Text == "") sb.Append(" - "); else sb.Append(gvr.Cells[i].Text + " "); } sb.Append(Environment.NewLine); // Satõr bittiğinde bir alt satõra geç } // Okuma işlemi bitti ve değişken hazõr. Artõk metinsel dosyanõn oluşturulmasõ ve kullanõcõ tarafõndan // yüklenmesi için gerekli işlemleri gerçekleştiriyoruz Response.Clear(); Response.AddHeader("content-disposition", "attachment;filename=Urunler.txt"); Response.ContentType = "application/vnd.text"; Response.Write(sb.ToString()); Response.End(); }

59

Şekil: Sayfayõ çalõştõrdõğõmõzda işaretlediğimiz seçeneğe göre txt uzantõlõ dosyayõ bilgisayarõmõza indirebiliriz Böylece gridview içerisindeki kayõtlarõ okuma işlemini gerçekleştirerek alõnan bilgileri txt uzantõlõ olarak metinsel bir dosya içerisinde sunmuş olduk. Özellikle basit anlamda kullanõcõ arayüzlerinde yapõlan listeleme ve raporlama işlemlerinde işimizi görebilecek tarzda küçük bir web uygulamasõ geliştirmiş olduk. Benzer yollarla okunan verileri başka bir kaynağa (farklõ bir sunucudaki tabloya veya bir Excel dosyasõna gibi) aktarabiliriz.

60

GridView'deki Kayõtlarõ Excel Dosyasõna Aktarmak 02 Kasõm 2007 Bir önceki makalemizde GridView nesnesinin satõr-sütun (row-column) ilişkisinin ne şekilde olduğuna, GridView kontrolünün içerisindeki kayõtlarõ nasõl okuyabileceğimize ve okunan satõrlarõ metinsel bir dosyaya nasõl aktarabileceğimize değinmiştik. Bu makalemizde de okunan verileri bir Excel dosyasõna nasõl aktarabileceğimizi inceleyeceğiz. İlk bakõşta aklõmõza şu gelebilir: "GridView'in içeriği DataTable veya SqlDataSource gibi bir veri kaynağõndan geliyor. Zaten o nesneleri kullanarak veri aktarma işlemini yürütebiliriz". Evet, kesinlikle:) Fakat özellikle web sayfalarõnda GridView ile yapõlan raporlama işlemlerinde sayfayõ kullanan kişi yapmõş olduğu sõralamaya veya sayfalamaya göre o an görünen kayõtlarõ bir dökümana aktarmak ve kendi bilgisayarõna saklamak isteyebilir. Örneğin kullanõcõ gridview'da listelenen ürünleri fiyatõna göre sõralatõp gelen ilk 50 tane kaydõ bir Excel dökümanõna aktarmak isteyebilir. İşte bu noktada veriyi sõralanmõş, sayfalanmõş şekilde zaten hali hazõrda tutan gridviewden okuma ve aktarma işlemi yapmak programcõ ve kullanõcõ açõsõndan oldukça önemli bir işlem olacaktõr. Önceki makalemizde gridviewdeki satõrlarõ okuma işlemini detaylõ şekilde ele aldõğõmõz için bu konulara değinmeden griddeki verileri Excel dosyasõna nasõl aktarabileceğimize geçiyorum. Öncelikli olarak burada yapõlan işlemde veriler Excel gibi bir dökümana aktarõlacaktõr; yani içerisinde verileri çok daha farklõ bir formatta tutan bir dosya tipi. İşin en güzel ve kolay tarafõ şu ki; kullanacağõmõz gridview nesnesi içerisindeki kayõtlarõ çok fazla işlem yapmamõza gerek kalmadan kolay bir şekilde Excel dosyasõna aktarabileceğiz. Bu işlemi yaparken iki farklõ yolu seçebiliriz: 1. GridView kontrolündeki satõrlarõ direkt olarak Excel dosyasõna aktarmak 2. GridView kontrolündeki satõrlarõ okuyarak Table nesnesine aktarmak ve ardõndan Table nesnesinin içeriğini Excel dosyasõna aktarmak Buradaki ilk yolu gördükten sonra "Neden Table nesnesi üzerinden bu işlemi yürütelim ki?" gibi bir soru işareti aklõmõza gelebilir. Fakat gridview'daki kayõtlarõ direkt olarak bir Excel dökümanõna aktarma işleminde bazõ sõkõntõlarla ve hatalarla karşõlaşõlabilmektedir. Açõkcasõ internetten yapmõş olduğum araştõrmalarda bu işlemi gridviewdaki satõrlar üzerinden direkt Excel'e aktarma yolunu seçersek hesapta olmayan hatalarla karşõlaşabilme durumumuz olabiliyor. Bu nedenle 2. yolu kullanarak bu işlemi yürütmek daha sağlõklõ olabilir. Yine Table nesnesi kullanõldõğõnda elde edilen veriler üzerinde değişiklik yapma gibi bir avantajõmõzda olabildiği için bu yol biraz daha esnektir diyebiliriz. Dilerseniz ilk yolu kullanarak gridviewin satõrlarõnõ Excel dosyasõna nasõl aktaracağõmõza bakalõm. Sayfamõza bir gridview kontrolü, bir radiobuttonlist kontrolü ve buton kontrolü ekleyerek sayfamõzõ tasarlayalõm. Aşağõda sayfamõzõn görünümü bulunmaktadõr.

61

Şekil: Kullanacağõmõz sayfanõn tasarõmõ ve kontrol isimleri RadioButtonList'ten yapõlan seçim işlemine göre farklõ şekilde verileri Excel'e aktarmamõz gerekecek. Yine gridviewde Edit-Delete-Select gibi command butonlarõ içeren bir kõsõm olursa bu kõsmõ dosyaya yazdõrmak istemeyebiliriz. Bu işlem için GereksizKolonlariSil adõnda bir metot oluşturup, gridview kontrolünün dosyaya yazõlmaya hazõr hale getirilmesi işlemini aşağõdaki kodlarda görüldüğü gibi butonun click eventinde gerçekleştiriyoruz. Yapõlan işlemlerle ilgili bilgiler yorum satõrlarõnda bulunmaktadõr. protected void Button1_Click(object sender, EventArgs e) { // GridView'in footer kõsmõnõn Excel dosyasõnda görüntülenmesini istemiyorsak PagerSettings'i saklamamõz gerekli gvUrunler.PagerSettings.Visible = false; GereksizKolonlariSil(); if (rblSecim.SelectedIndex == 1) // İlk 50 kayõt { gvUrunler.PageIndex = 0; gvUrunler.PageSize = 50; } else if (rblSecim.SelectedIndex == 2) // Tüm kayõtlar gvUrunler.AllowPaging = false; gvUrunler.DataBind(); // Yapõlan değişikliklerin geçerli olmasõ için verileri tekrar yüklüyoruz GridiExceleKaydet(); // Gridviewdeki kayõtlarõ direkt olarak Excel'e yazacak metot } private void GereksizKolonlariSil()

62

{ // Eğer Select, Edit ve Delete gibi CommandFieldlar aktif ise bu butonlarõn bulunduğu sütunu gridden çõkarõyoruz for (int i = 0; i < gvUrunler.Columns.Count; i++) { if (gvUrunler.Columns[i] is CommandField) gvUrunler.Columns.RemoveAt(i); } } Böylece gridview kontrolünün içeriğini dosyaya yazdõrõlacak şekle getirildi. Butona tõklandõğõnda postback işlemi gerçekleşeceği için gridview kontrolü yeniden düzenlenecek, ardõndan da GridiExceleKaydet metodunda okunan kayõtlarõ dosyaya aktaracağõz. Aşağõda bu metot ve yapõlan işlemlerin açõklamalarõ bulunmaktadõr. protected void GridiExceleKaydet() { // Oluşacak dosyaya gridview aynen aktarõlacağõ için hücrelerin çevrelerinin çizilmesini sağlõyoruz gvUrunler.GridLines = GridLines.Both; // Gönderilecek cevaba gridin içeriğini yazdõrmak için gvUrunler kontrolünü render etmek gerekli. Bu işlemleri // StringWriter ve HtmlTextWriter nesnelerini ile yürütüyoruz. StringWriter, System.IO isim alanõ altõnda yer alõr StringWriter stringYaz = new StringWriter(); HtmlTextWriter htw = new HtmlTextWriter(stringYaz); gvUrunler.RenderControl(htw); // İstemciye gönderilecek cevabõ oluşturuyoruz. Öncelikli olarak cevapta(response'da) şu ana kadar oluşan // bilgileri silip, cevabõn başlõk bilgisine gönderilecek dosya ile ilgili bilgileri ekliyoruz. Dosya tipini belirttikten // sonra yukarõda oluşturulan StringWriter nesnesini ToString metodu ile cevaba yazdõrõyoruz Response.Clear(); Response.AddHeader("content-disposition", "attachment;filename=Urunler.xls"); Response.ContentType = "application/ms-excel"; Response.Write(stringYaz.ToString()); Response.End(); } Bu işlemlerle birlikte gridview kontrolünün içeriğini Urunler.xls olarak bir Excel dosyasõna yazdõrabiliriz. Fakat sayfayõ çalõştõrõp dosyaya aktarma işlemini yaptõğõmõz esnada bir hata almamõz gerekecektir. Zira yukarõda gvUrunler isimli gridviewõn RenderControl metodunu çalõştõrmamõz çalõşma zamanõ esnasõnda HttpException istisnasõna sebep olacaktõr.

63

Şekil: gvUrunler'in RenderControl metodunu kullanarak yaptõğõmõz işlem başarõsõz olacak ve çalõşma zamanõnda HttpException istisnasõ alacağõz Buradaki hatanõn sebebi ASP.NET sayfasõnõn yapõsõ itibariyle çalõşma zamanõ esnasõnda içerisinde bulunan bir kontrolü RenderControl metodu ile çözümlememize izin vermemesidir. Bu hatayõ düzeltebilmek için Page class'õ içerisinde virtual olarak tanõmlanmõş olan VerifyRenderingInServerForm isimli metodu ezmek(override işlemi) gerekecektir. Bu işlemi Visual Studio 2005 editöründe gerçekleştirdiğimizde metodun gövdesinde otomatik olarak base class'taki metodu çağõran base.VerifyRenderingInServerForm(control); ifadesi bulunacaktõr. Bu metot parametre olarak Control tipinden nesneler almaktadõr ki; bu nesneler sayfamõz içerisinde bulunan runat="server" tanõmlamasõ içeren sunucu kontrollerimizdir. Bizim burada yapmamõz gereken işlem metot içerisinde gelen kontrole bakmak ve eğer gridview kontrolü ise bu metodun çağrõlmasõnõ engellemek olacaktõr. Aşağõdaki kodlarda bu işlemi nasõl yapacağõmõz görülmektedir. public override void VerifyRenderingInServerForm(Control control) { // Oluşan hata gvUrunler isimli kontrolün render edilmesi esnasõnda alõndõğõ için, render edilen // kontrolün gvUrunler olmadõğõ durumda base class'taki metodunu çağõrõyoruz if(control.ID != "gvUrunler") base.VerifyRenderingInServerForm(control); } Böylece gridviewin RenderControl metodu ile çözümlenmesi işleminde yaşanan sorunun üstesinden gelebileceğiz. Sayfayõ çalõştõrdõğõmõzda seçim işlemini yaparak kayõtlarõ dosyaya aktarabiliriz.

64

Şekil: Seçime göre oluşan Urunler.xls dosyamõz Bu şekilde 1. yolumuz olan gridviewden direkt okuma ve Excel'e yazma işlemini gerçekleştirdik. Buradaki en büyük avantajõmõz satõr okuma işlemleriyle uğraşmadan sadece render edilme işlemi ile bu işlemi yürütebilmek olacaktõr. Dezavantajõmõz ise sayfamõzõn yapõsõ ile ilgili olan bir metodu override ederek gridview kontrolünün render edilmesini engellemek gibi bir işlemle uğraşmamõz gerekeceğidir. Gridviewdeki kayõtlarõ Excel dosyasõna aktarmamõzõn bir diğer yolu ise System.Web.UI.WebControls isim alanõ altõnda yer alan Table isimli bir class'tan faydalanarak bu işlemi yürütmektir. Table class'õ aslõnda HTML etiketinin sunucu tarafõnda oluşturulmasõnõ sağlayan, içinde satõr ve hücreler bulundurabilen nesne yapõsõ sunan bir kontroldür. Burada ise Table nesnesini Excel dosyasõndaki satõr ve sütunlarõ oluşturmasõ amacõyla kullanacağõz. Aşağõda, gridview içerisindeki satõrlarõ Table nesnesine aktarma ve ardõndan da gridview yerine Table nesnesini render ederek içeriğini dosyaya aktarma işlemlerini içeren TabloyuExceleKaydet metodu bulunmaktadõr. protected void TabloyuExceleKaydet() { // Yeni bir tablo oluşturuyoruz. Bu tablo griddeki satõrlarõ içerisinde barõndõracak. // Oluşan Excel dosyasõnda hücreler arasõnda çizgiler ekliyoruz Table tablo = new Table(); tablo.GridLines = GridLines.Both; // Tablonun ilk satõrõ sütun başlõklarõ olacak tablo.Rows.Add(gvUrunler.HeaderRow);

65

// Gridview'daki satõrlarõ döngü ile Rows kolleksiyonundan alõyor ve tabloya ekliyoruz foreach (GridViewRow row in gvUrunler.Rows) { // GridViewRow class'õ TableRow class'õndan kalõtõldõğõ için Add metoduna parametre olarak verilebilir tablo.Rows.Add(row); } // Burada gridview yerine tablo nesnesini render ediyoruz StringWriter stringYaz = new StringWriter(); HtmlTextWriter htw = new HtmlTextWriter(stringYaz); tablo.RenderControl(htw); // Render edilen bilgileri htw nesnesine yaz Response.Clear(); Response.AddHeader("content-disposition", "attachment;filename=Urunler.xls"); Response.ContentType = "application/ms-excel"; Response.Write(stringYaz.ToString()); Response.End(); } Butonun click eventinde çağõrdõğõmõz GridiExceleKaydet metodu yerine TabloyuExceleKaydet metodunu çağõracak olursak artõk griddeki veriler önce Table nesnesine, ardõndan Excel dosyasõna aktarõlacaktõr. Bu yolu seçtiğimizde VerifyRenderingInServerForm metodunu override etmemize gerek kalmayacaktõr. Böylece gridview içerisinde yer alan kayõtlarõ bir Excel dökümanõna nasõl aktarabileceğimizi iki farklõ yolu kullanarak görmüş olduk.

66

ASP.NET 3.5 ile Gelen Yenilikler 11 Aralõk 2007 .NET Framework 3.5 sürümünün resmen duyurulmasõyla ASP.NET'te 3.5 sürümüne ulaşmõş oldu. Bildiğimiz gibi .NET Framework 3.0 ile önceki mimaride değişiklik olmamõştõ ama Windows Presentation Foundation, Windows Communication Foundation, Workflow Foundation ve Cardspace gibi yeni teknolojiler mimariye eklenmişti. 3.5 sürümüyle birlikte ise önceki mimaride bazõ değişiklikler, yeni eklentiler ve yeni tipler getirildi. Özellikle Linq (Language Integrated Query) adõndaki Dil ile Bütünleşik Sorgulama modeli bu sürümdeki en göze çarpan yenilik oldu. Bu yazõmõzda Framework'ün ASP.NET kõsmõnda bizi ne gibi yeniliklerin beklediğini incelemeye çalõşacağõz. Aslõnda ASP.NET'i .NET Framework'ün 1.0 sürümünden beri takip edenler 1.1 sürümünden 2.0 sürümüne geçişteki köklü ve önemli yenilikleri hatõrlayacaktõr. Yazõmõza giriş yaparken hemen şunu belirtelim ki 2.0 sürümünden 3.5 sürümüne geçişte bu denli büyük ve köklü yeniliklerimiz olmayacak. Fakat AJAX ve Linq temelli olarak ta iki köklü yeniliğin geldiğini de belirtmekte fayda var. Bir diğer konu da ASP.NET 3.5'in ardõndan yakõnda resmen duyurulmasõ beklenen ASP.NET 3.5 Extension paketi. (Belki de yazõyõ okuduğunuzda bu paket resmen duyrulmuş olacaktõr) ASP.NET MVC (Model View Controller) Framework, yeni AJAX ve veri kontrolleri ile SilverLight kontrollerinin ekleneceği bu paketinde mimariye dahil olmasõyla birlikte aslõnda daha da önemli yeniliklerin bizi beklediğini söyleyebiliriz. Makalemizin son kõsmõnda bu paket ile ilgili de önemli bilgileri sizlerle paylaşmaya çalõşacağõm. ASP.NET 3.5 ile gelen en önemli ve köklü iki yenilik AJAX Extension entegrasyonu ve Linq desteğidir. Aslõnda Linq C# 3.0 ile birlikte gelen bir yenilik ve platformdaki tüm uygulamalarda kullanabileceğimiz gibi ASP.NET uygulamalarõnda da kullanabileceğiz. Aşağõdaki başlõklarda gelen yenilikleri inceliyoruz.

1. ASP.NET AJAX Entegrasyonu ASP.NET AJAX, ASP.NET ortamõnda hõzlõ ve kolay bir şekilde AJAX uygulamalarõ geliştirmemizi sağlayan ücretsiz bir AJAX framework'üdür. ASP.NET 2.0'õn ardõndan duyurulan ve bu yõlõn (2007) başõnda resmi sürümü çõkarõlan AJAX Extension'larõ ASP.NET 3.5 ile mimariyle bütünleşik şekilde geliyor. Artõk temel sõnõf kütüphanelerimiz içerisinde AJAX kontrolleri ve tipleri de bulunmaktadõr. Bir başka deyişle AJAX web uygulamalarõ geliştirmek için ASP.NET'in sitesinden ASP.NET AJAX paketini indirmeye ve kurulum yapmaya gerek kalmayacak. .NET Framework 3.5 ile birlikte duyurulan yeni uygulama geliştirme ortamõmõz Visual Studio 2008'de açõlan her ASP.NET 3.5 artõk AJAX destekli olarak oluşturuluyor. Yani AJAX Extension kontrollerini kullanarak hõzlõ şekilde AJAX uygulamalarõ geliştirebiliyoruz. Yapõlacak tek işlem sayfaya gerekli AJAX Extension kontrollerini eklemek ve gerekli işlemleri

67

yapmak. Kurulum yapmaya, kontrolleri ToolBox'a eklemeye ve proje oluştururken ayrõ bir proje şablonu seçmeye gerek yok. Bu sürümü ile birlikte bazõ eksiklikler ve sorunlar giderilerek artõk ASP.NET AJAX'õn sunucu kontrolleriyle tam uyumlu şekilde çalõşmasõ da sağlanõyor. Visual Studio 2008 ile birlikte Control Toolkit'te yer alan kontrollerin varolan sunucu kontrollerine çok kolay şekilde entegre edilebilmesi de işimizi kolaylaştõracak bir yenilik olarak göze çarpõyor. Önceki sürümde olduğu gibi AJAX kontrollerimiz System.Web.UI isim alanõna eklenmiş durumda. Aşağõda Microsoft'un sunduğu .NET Framework 3.5 isim alanlarõ ve sõnõflarõ posterinden System.Web.UI kesiti bulunmaktadõr. (ScriptManagerProxy ve Timer kontrolleri nedendir bilinmez bu postere eklenmemiş ama aşağõda güncellediğim posterin ilgili kesitini görebilirsiniz.)

Şekil: System.Web.UI isim alanõna AJAX kontrolleri eklendi

2. LINQ (Language Integrated Query) .NET Framewrok 3.5 ile birlikte artõk web uygulamalarõnda da Linq hayatõmõza girecek. Linq C# 3.0 ile birlikte geliyor ve dil ile bütünleşik olarak sorgulamalar yapõlabilmesini sağlõyor. Veritabanõnda SQL query'leri kullanarak nasõl tablolar üzerinde sorgulamalar yapõyor ve sorgu sonucunu elde edebiliyorsak, artõk C# veya VB.NET gibi bir dil ile de uygulama içerisindeki bir nesnenin içeriği ile ilgili SQL sorgu cümlelerine benzer şekilde sorgulamalar gerçekleştirebileceğiz. Bir dizi, bir koleksiyon nesnesi, XML dosyadan alõnan veriler veya DataTable gibi veri taşõyan bir nesne üzerinde Select, Where, Order By, Join... gibi tanõdõğõmõz ifadeleri kullanarak sorgulamalar gerçekleştirebiliyoruz. Aslõnda Linq böyle 3-4 cümle ile anlatõlacak kadar da basit bir yenilik değil. Aksine arka planda sadece Linq'i desteklemek için bile birçok önemli yenilik C# diline kazandõrõlõyor. Linq ile birlikte gelen var tipi, nesne ve koleksiyonlara ilk değer atõcõlar, extension metotlarõ ile varolan bir sõnõfa ek metotlar eklemek gibi birçok yeniliği de C# veya VB.NET gibi bir dil ile dolayõsõyla ASP.NET ile bütünleşik şekilde kullanabiliyoruz.. Linq ve gelen diğer yeniliklerle ilgili olarak aşağõdaki blog yazõlarõnõ ve makaleleri okumanõzõ tavsiye ederim. - C# 3.0 Ne Getiriyor ve LINQ PROJESİ Nedir? - Bilinçsizce Türlendirilmiş Lokal Değişken (Implicitly Typed Local Variable): var - Nesne ve Koleksiyonlara İlk Değer Atayõcõ (Object and Collection Initializer) - Genişletme Metotlarõ (Extension Methods) - LINQ: Daha Fazla Sorgu

68

3. Yeni Veri Kontrolleri ASP.NET 3.5 ile gelen AJAX kontrolleri dõşõnda kontrol kütüphanemizde üç yeni kontrol daha ekleniyor: ListView, DataPager ve LinqDataSource. ListView ve DataPager kontrolleri ile artõk daha esnek veri görüntüleme işlemleri yapabiliyorken, LinqDataSource kontrolü ile de tüm veri kontrollerini Linq sorgularõnõn sonucuna bağlayabiliyoruz.

- ListView ListView veri görüntüleme, veri seçme-ekleme-güncelleme-silme gibi işlemleri yapabileceğimiz bir kontrol. İlk bakõşta GridView kontrolüne benzetebileceğimiz bu kontrolün GridView'den üç temel farklõlõğõ bulunmaktadõr. Bildiğimiz gibi GridView ile veri seçmegüncelleme-silme gibi işlemleri otomatik olarak yapabiliyorken veri ekleme işlemini bu şekilde gerçekleştiremiyorduk; ancak oluşturulacak bir template içerisinde ekstra işlemler yaparak bu işlemi yapabiliyorduk. ListView ile artõk veri ekleme işlemlerini de otomatik olarak gerçekleştirebileğiz (1. farklõlõk). ListView ile sayfalama işlemleri yaparken artõk DataPager (bu yeni kontrole az sonra değineceğiz) gibi özel bir kontrol ile sayfalama template'ini de özelleştirebiliyoruz (2. farklõlõk). Yine tasarõm aşamasõnda ListView kontrolü ile daha özelleştirilebilir veri görüntüleme işlemleri yapabiliyoruz ki bu belki de ListView'in GridView'dan en önemli farklõlõğõ (3. farklõlõk). ListView kontrolünü aslõnda GridView ve DataList kontrolünün harmanlaşmõş versiyonu gibi düşünebiliriz. Tõpkõ GridView'deki gibi kolay şekilde tüm veri işlemlerimizi çözebilirken, DataList'te olduğu gibi de arka planda HTML kodlarõnõ kullanarak kontrolün görünümünü çok kolay şekilde istediğimiz gibi değiştirebiliyoruz. ToolBox'ta Data Controls kõsmõnda yer alan bu kontrolü basit bir şekilde nasõl kullanabileceğimizi görelim. Bu örnekte ListView'i bir SqlDataSource kontrolü ile SQL Server veritabanõndaki bir tabloya bağlõyoruz. Bu kõsõm aslõnda önceki veri kontrollerinde olduğu gibi, fakat bağlama işleminin ardõndan verilerin nasõl görüntüleceğini belirlememiz gerekecektir. ListView'in sağ üst köşesindeki Smart-tag ikonuna tõklayarak açõlan pencereden Configure ListView linkini seçiyoruz. Açõlan pencereden verilerin nasõl listeleneceğini, stil ayarlarõnõ ve veri ekleme, güncelleme, silme, sayfalama işlemlerini aktif hale getirip getiremeceğimizi belirliyoruz. Aşağõdaki resimde karşõmõza çõkacak pencere ve yapabileceğimiz seçimler görünmektedir.

69

Resim: ListView'in "Configure ListView" penceresinden yapõlacak seçimler ve açõklamalarõ Aslõnda yukarõdaki resimde ilk ilgimizi çekecek durumlardan birisi verileri artõk yan yana da dizebildiğimiz olabilir. ListView tõpkõ DataList kontrolü gibi arka planda HTML kodlarõ ile özelleştirilebildiği için artõk görüntülenecek verileri esnek şekilde kullanõcõlara görüntületebiliriz. Bu şekilde yine görsel kõsõmdan yapacağõmõz işlemlerle veriye çok kolay erişebiliriz. ListView ile ilgili olarak kullanabileceğimiz bazõ önemli özellikler (property) ve açõklamalarõnõ aşağõda bulabilirsiniz. DataSourceID: Bağlanacak DataSource kontrolünün ID bilgisi EditIndex: Güncelleme işleminin yapõlacağõ kayõt numarasõ. Varsayõlan değeri -1'dir ve hiçbir kayõtõ güncelleme modunda açma anlamõna gelir GroupItemCount: Gruplanacak kayõt sayõsõnõ belirler. Bu sayõ tek satõrda kaç kayõt bulunacağõnõ belirler ve 1 dõşõnda bir değer verildiğinde GroupTemplate tanõmlamasõ da yapõlmasõ gerekecektir. InsertItemPosition: Insert şablonunun bulunacağõ yeri belirler. InsertItemPosition enum sabiti tipinden değer alõr ve alabileceği değerler None, FirstItem ve LastItem'dõr. ItemContainerID: Görüntülenecek verilerin bulunacağõ HTML elementin ID bilgisini taşõr. LayoutTemplate, ItemTemplate, AlternatingItemTemplate, SelectedItemTemplate, InsertItemTemplate, EmptyDataTemplate, EditItemTemplate, GroupTemplate gibi görünüm şablonlarõ içerisine yazõlacak uygun HTML elementleri ile verinin her türlü görünümünü belirleyebiliriz. Aşağõda ListView ile oluşturulmuş bir sayfanõn çõktõsõnõ görebilirsiniz.

70

Resim: ListView ile görüntülenen veriler

- DataPager ListView ile bütünleşik şekilde kullanabileceğimiz bu kontrol ile ListView'in veri sayfalama template'ini şekillendirebilmekteyiz. ListView'in TemplateLayout şablonu içerisine eklenir. Temel olarak esnek sayfalama template hazõrlamamõzõ sağlayan bu kontrolde ToolBox'õn Data Controls grubunda yer alõyor. İki farklõ görünüm şekli bulunan bu kontrole eğer istenilirse TextBox, DropDownList gibi kontroller eklenerek özelleştirebiliriz. Örneğin toplam 20 sayfadan oluşan verilerimizde bir TextBox'a 15 yazarak 15 numaralõ sayfaya gidilmesini sağlayabiliriz. Burada akla gelen sorulardan birisi şu olabilir DataPager gibi etkin sayfalama işlemleri yapabilen bu kontrolü sadece ListView kontrolü ile birlikte kullanõlabiliyor.

- LinqDataSourceaSource LinQ ile yapõlan sorgu sonuçlarõnõ veri kontrollerine bağlanmasõnõ sağlayan kontroldür. Aslõnda bu kontrolle birlikte .NET Framework 3.5 ve Visual Studio 2008 ile gelen yeni bir dosya tipinden bahsetmekte fayda olacaktõr: yeni bir dosya eklerken karşõnõza LINQ to SQL Classes tipi olarak gelen DataBase Markup Language (dbml) dosyalarõ. Gelişmiş bir projedeki en büyük ihtiyaçlarõmõzdan birisi de veritabanõndaki tablolarõn class olarak karşõlõklarõnõ uygulamamõzda oluşturmak olacaktõr. Aslõnda entity katmanõ oluşturarak daha kolay şekilde veri ile çalõşmaktan bahsediyoruz. dbml dosyalarõ veritabanõndaki bir tablonun tüm özelliklerini taşõyan class'õnõ oluşturmamõzõ sağlar. DataContext tipindeki nesneler üzerinde Linq sorgularõ çalõştõrabiliriz. LinqDataSource kontrolümüzde bu amaca yönelik kullanõlabilecek bir kontroldür.

4. Web Servislerinde WCF Desteği Web servisleri artõk .NET Framework 3.0 ile gelen WCF (Windows Communication Foundation) desteği ile geliştirilebiliyor. JSON kullanõlan AJAX uygulamalarõnda ve RSS kaynaklarõndan veri sağlanmasõ gibi işlemler artõk WCF ile daha da kolay şekilde

71

gerçekleştirilebilecek. Yine Visual Studio 2008'de yeni bir web projesi oluştururken WCF Service proje şablonu, projemize yeni bir dosya eklerken WCF Service dosyasõ (.svc) karşõmõza çõkan yeniliklerden bazõlarõ. ASP.NET 3.5 ile birlite gelen temel yenilikler bunlar. Gözümüze biraz az gelmiş olabilir ama Microsoft geçtiğimiz günlerde çõkardõğõ ASP.NET 3.5 Extensions paketi ile artõk ASP.NET 3.5'i daha da güçlü hale getirdi. Bu yeni paket ile gelen yeni kontroller ve MVC Framework ile artõk daha güçlü ve zengin web uygulamalarõ geliştirebiliyor olacağõz. Aşağõdaki kõsa yazõda ASP.NET 3.5 Extensions paketini tanõmaya çalõşõyoruz.

ASP.NET 3.5 EXTENSIONS Aslõnda Microsoft bunun bir benzerini ASP.NET 2.0'õn ardõndan ASP.NET AJAX Extension'õ duyurarak yapmõştõ. Şimdi de benzeri bir strateji ile geliyorlar. AJAX ancak 3.5 sürümünde mimariyle bütünleşti, belki 3.5 Extensions ile gelen yenilikler de ASP.NET 4.0 (böyle bir sürüm olur mu bilinmez) ile bütünleşik gelecektir. Aslõnda ASP.NET 3.5 Extensions içerisinde daha önceden duyurulan ASP.NET Futures paketindeki kontroller ile ASP.NET MVC Framework'ün olduğunu söylesek pek te yanlõş olmaz. Aşağõda bizleri bekleyen yenilikleri hakkõnda kõsa bilgileri bulabilirsiniz. 1. ASP.NET MVC Framework: MVC yani Model View Controller. MVC mimarisi aslõnda daha önceden de duyulan bir tasarõm deseniydi (design pattern) programlama dünyasõnda. Bu yaklaşõmdaki temel mantõk bir web projesini üç temel parçaya bölmek ve yapõlacak işleri bu parçalar üzerinden yürütmektir. Hazõrladõğõmõz projelerde sõklõkla kullandõğõmõz uygulamayõ iş katmanõ ile veri katmanõ olarak ayrõ parçalara bölmeyi buradaki yaklaşõm ile benzeştirebiliriz. Aslõnda temel amaç uygulamayõ işe yarar belirli amaçlarõ olan parçalara bölmek ve bir parçanõn değişiminden diğer parçalarõn etkilenmesini engellemektir. MVC uygulamanõn Model, View ve Controller olarak üçe ayrõlmasõnõ benimseyen bir tasarõm desenidir. - Model veri ve durum bilgilerini taşõr. Burasõ DataTable, DataSet ve entity katmanõmõzdaki sõnõflarõn bulunduğu bileşendir. - View uygulamanõn arayüzlerinin bulunduğu bileşendir. Master sayfalar, aspx ve ascx gibi kullanõcõnõn görüntüleyeceği dosyalar bu kõsõmda yer alõr. - Controller ise arayüzler arasõndaki etkileşimi sağlayan, veri nesneleri üzerinde değişiklik yapõlmasõnõ sağlayan bileşenlerdir. Örneğin, Controller katmanõndaki sõnõflar aracõlõğõyla etkin URL Mapping işlemi yaparak artõk tarayõcõ üzerinden sayfalara istek yapmak yerine nesnelere istekte bulunabiliyoruz. Yani URL üzerinden tarayõcõda görüntülenecek nesnenin render edilmesi sağlanabiliyor. 2. ASP.NET AJAX Tarafõndaki Geliştirmeler: Futures paketinden tanõdõğõmõz History kontrolü bu paketin içerisinde olacak. AJAX sayfalarõnda tarayõcõdaki ileri-geri gitme problemini çözecek olan bu kontrol asenkron postbackler esnasõnda sayfanõn URL kõsmõnõ değiştirerek tarayõcõnõn değişen sayfa içeriklerini geçmişine kaydetmesini sağlõyor.

72

3. Dinamik Veri (Dynamic Data) Desteği: Yine Futures paketinden tanõdõğõmõz bir özellik. DynamicAutoData, DynamicList, DynamicNavigator, DynamicRssLink gibi bazõ veri kontrolleri ile bir veritabanõnda yapacağõmõz Select, Insert, Update, Delete gibi işlemleri neredeyse kod yazmadan gerçekleştirebilmemizi sağlõyor. .NET Framework 3.5 ile gelen Database Markup Language (dbml) dosyalarõ ile dinamik veri kontrollerini birlikte düşününce ve üstüne MVC Framework'ü de katõnca bu yeniliklerin MVC'nin Model katmanõnõ oluşturacağõnõ söyleyebiliriz. 4. SilverLight Desteği: SilverLight artõk ASP.NET ile giderek bütünleşiyor. Tahminen yine Futures paketindeki Media ve XAML kontrollerinin ekleneceği bu pakette ASP.NET ile SilverLight'õn entegrasyonunun daha da kolaylaşacak. Yani daha interaktif daha zengin içerikli sayfalar geliyor. 5. ADO.NET Veri Servisleri (Data Services): ADO.NET Entity Framework adõ verilen bu pakette ASP.NET 3.5 Extensions ile birlikte duyurulacak. Object Relation Mapping (ORM) desteği ile daha da güçlenen .NET Framework 3.5'teki veri işlemleri aslõnda bu framework altõnda toplanõyor gibi. Artõk veri ile ilgili her türlü işlemi oluşturacağõmõz veya SqlMetal.exe aracõ ile oluşturulacak class'lar ile gerçekleştireceğiz gibi. ASP.NET 3.5 Futures paketiyle ilgili daha detaylõ bilgi edinmek, bilgisayarõnõza yüklemek ve kullanmak için http://asp.net/downloads/3.5-extensions/ adresine göz atabilirsiniz.

73

TreeView'da Veritabanõyla ve XML Dosyalarla Çalõşmak 05 Şubat 2008 ASP.NET 2.0 ile birlikte gelen site navigasyonu kontrolleri ile site haritalarõnõn kullanõcõlara dinamik menülerle görüntülenmesi sağlanabilmekte ve daha profesyonel görünümler elde edilebilmektedir. Bu kontrollerden biri olan TreeView’da ağaç görünümünde menüler oluşturmamõzõ sağlamaktadõr. Genellikle proje içerisinde XML tabanlõ oluşturulan bir .sitemap dosyasõ ile birlikte kullanõlõr. Sitemap dosyalarõ gerek oluşturulmasõ gerekse site navigasyon kontrolleri ile kolay ve uyumlu çalõşmasõ açõsõndan biz yazõlõm geliştiricilere büyük kolaylõklar sağlamaktadõr. Sitemap dosyasõ belirli standartlar dahilinde yazõlmakta ve genellikle site içerisindeki linklerin hiyerarşik yapõsõnõ saklamaktadõr. TreeView kontrolü site haritasõnõ taşõmak amacõyla kullanõlabileceği gibi farklõ içerikleri de ilişkisel şekilde kullanõcõlara sunulmasõnõ da sağlayabilecek bir yapõya sahiptir. Örneğin kendi hazõrladõğõmõz XML dokümanõndaki verilerin süzülerek üst düğüm – alt düğüm ilişkisi ile bu kontrole yüklenmesini isteyebiliriz. Böyle bir durumda akla gelen soru TreeView kontrolünü farklõ yapõdaki XML dosyalarõ ile nasõl konuşturabileceğimizdir. Makalemizin ilk kõsmõnda bu sorunun çözümünü inceleyeceğiz. Site haritasõnõn sitemap dosyasõnda saklanmasõnõn bazõ dezavantajlarõ olduğunu da söyleyebiliriz. Zira XML tabanlõ bir doküman olduğu için gerek yapõsõnõ çözümlemek gerekse güncellemeler yapmak sõkõntõ doğurabilmektedir. Özellikle kategori-alt kategori yapõsõ geniş olan ve sõklõkla güncellenen sitelerde (örneğin alõşveriş sitelerinde) verileri XML dokümanõnda saklamak yerine veritabanõnda saklamak daha sõk tercih edilmektedir. Peki sitemizin haritasõnõ veritabanõndaki tablolarda saklõyorsak bu verileri TreeView kontrolünde nasõl görüntüleriz? Makalemizin ikinci kõsmõnda da bu sorunun çözümünü adõm adõm inceleyeceğiz. Dilerseniz bu iki işlemin detaylarõnõ incelemeden önce TreeView kontrolünün yapõsõ hakkõnda önemli bir noktaya değinelim. TreeView kontrolü Nodes koleksiyonu içerisinde TreeNode tipiden nesneler saklayarak linklerin oluşturulmasõnõ sağlar. Aslõnda sayfa çalõştõrõldõğõnda TreeView’da görünen tüm linkler birer TreeNode nesnesidir. TreeNode nesnesi de kendi içerisindeki ChildNodes koleksiyonu içerisinde yine kendi tipinden yani TreeNode nesneleri taşõyabildiği için iç içe linkler oluşturulabilmektedir. Sitemap dosyasõnõ TreeView kontrolüne kaynak olarak gösterdiğimizde kullanõlan SiteMapDataSource kontrolünün yapmõş olduğu işlem .sitemap dosyasõnõn içerisindeki yapõyõ çözümlemek ve bunlarõ TreeNode nesneleri olarak TreeView kontrolüne bağlamaktõr. Aşağõdaki şekil TreeView kontrolüne bağlanan TreeNode’larõn yapõsõnõ simgelemektedir.

74

Şekil: TreeView kontrolüne eklenen TreeNode nesnelerinin hiyerarşik yapõsõ TreeNode sõnõfõnõn (class) yapõcõ metotlarõ (constructor) aracõlõğõ ile farklõ şekilde nesneler oluşturulabilir. Burada oluşturulan nesneler TreeView kontrolündeki linkler olacağõ için sayfa yüklendiğinde LinkButton veya HyperLink olarak getirilecektir. Dolayõsõyla oluşturulan link ya aynõ sayfa üzerinde postback işlemi yapacak ya da başka bir sayfaya link verecektir. Aşağõda bir TreeNode nesnesinin farklõ oluşturulma şekilleri bulunmaktadõr. // Oluşan linkin metnini ilk parametre belirler. Bu linke tõklandõğõnda Deger1 değeri ile postback işlemi yapar TreeNode anaMenu1 = new TreeNode("Postback Link", "Deger1"); // Bir önceki link gibi çalõşõr. Linkin sol kõsmõnda son parametrede yer alan resim görüntülenir TreeNode anaMenu2 = new TreeNode("Resimli Link", "Deger2", "menu.jpg"); // Oluşan link 4. parametrede belirlenen sayfaya gider. Son parametre ise hedef sayfanõn açõlma şeklini belirler (“_blank” yeni bir pencerede açõlmasõnõ sağlar). 3. parametre burada boş bõrakõlmõştõr fakat geçerli bir resim adresi verilerek linkin solunda resim görüntülenebilir TreeNode anaMenu3 = new TreeNode("Sayfaya Link", "", "", "Sayfa.aspx", "_blank"); Bir TreeNode nesnesi ChildNodes koleksiyonunda kendi tipinden nesneler taşõyabilir ve bunlarda o nesnenin alt linklerini oluşturur. Oluşan ana menü de TreeView kontrolünün Nodes koleksiyonuna eklenerek menü içerisinde görüntülenmesi sağlanõr. Aşağõda oluşturulan iki alt menü bir ana menüye bağlanmakta ve ana menüde TreeView kontrolüne bağlanmaktadõr. Default.aspx Default.aspx.cs // Ana düğüm oluşturuluyor TreeNode anaMenu1 = new TreeNode("Ana menü - 1", "", "", "AnaMenu1.aspx", "");

75

// Alt düğümleri oluşturmasõ için iki TreeNode nesnesi oluşturuluyor TreeNode altMenu1 = new TreeNode("Alt menü - 1", "", "", "AltMenu1.aspx", ""); TreeNode altMenu2 = new TreeNode("Alt menü - 2", "", "", "AltMenu2.aspx", ""); // Alt düğümler ana menü nesnesine ekleniyor anaMenu1.ChildNodes.Add(altMenu1); anaMenu1.ChildNodes.Add(altMenu2); // Oluşan ana menü sayfadaki agacMenu kontrolüne ekleniyor agacMenu.Nodes.Add(anaMenu1); Sayfa çalõştõrõldõğõnda oluşan basit menü aşağõdaki şekilde görülmektedir.

Resim: Programatik şekilde oluşturulan TreeView kontrolü Bu şekilde menülerin TreeView içerisinde programatik olarak nasõl yerleştirileceğini görmüş olduk. Dilerseniz XML dosyadan ve veritabanõnda getirilen verileri nasõl TreeView’a aktarabileceğimizi inceleyelim

Veri Kaynağõ Olarak XML Dosyalarõnõ Kullanmak Sitemap dosyalarõ ASP.NET 2.0 ile birlikte gelen yeni bir dosya tipidir. XML tabanlõ olan bu dosya SiteMapDataSource ile navigasyon kontrollerine veri kaynağõ oluşturmaktadõr. Bazõ durumlarda kendi hazõrladõğõmõz özel yapõdaki bir XML dosyasõndaki verileri de TreeView kontrolü ile kullanmak isteyebiliriz. Böyle bir durumda XML dosyasõnõ XmlDataSource kontrolü ile TreeView’a bağlamamõz gerekecektir. Tabii ki dosyamõzdaki yapõyõ çözümleyebilmesi için de TreeView kontrolünde bazõ özel ayarlamalar yapmamõz gerekir. Bir askeri birlikteki askerlerin listesini içeren XML dosyasõnõ TreeView kontrolüne yükleyelim. Öncelikli olarak işe bir XML dosyasõ oluşturarak başlayalõm. Askerler.xml

76

Bu noktadan sonra XMLDataSource kontrolü ile dosyayõ TreeView'a bağlamamõz ve gerekli ayarlarõ yapmamõz gerekecektir. TreeView kontrolünün DataBindings koleksiyonuna eklenecek TreeNodeBinding nesneleri ile bu işlemi gerçekleştirebiliriz. Bu işlemi programatik yollarla gerçekleştirebileceğimiz gibi dekleratif şekilde de yapabiliriz. Aşağõdaki kodlarda sayfamõza eklenen TreeView ve XmlDataSource kontrolleri ile TreeView'in DataBindings koleksiyonuna eklenen TreeNodeBindings nesneleri görülmektedir. Default.aspx TreeNodeBinding tanõmlamalarõnda bulunan DataMember özelliği XML'den okunacak etiket ismini, TextField ise görüntülenecek verinin bulunduğu niteliği belirlemektedir. Sayfa çalõştõrõldõğõnda okunan verilerin TreeView'a hiyerarşik şekilde doldurulduğu görülecektir. TreeView kontrolünün önemli özelliklerinden biri de listelenen linklere resim eklenebileceği gibi CheckBox gibi bir kontrolde eklenmesini sağlayabilmesidir. Yaptõğõmõz örnekte belirli bir bölükte bulunan askerlerden bazõlarõnõn seçilmesi ve sayfa postback edildiğinde seçili

77

elemanlarõ okunmasõ isteniliyorsa bu işlem kolay bir şekilde yapõlabilir. Amaç askerlerin seçim işleminin yapõlmasõ olacağõ için asker isimlerinin eklendiği TreeNodeBinding elementinin ShowCheckBox niteliği true olarak ayarlanõrsa listelenen asker isimlerinin sol kõsmõna birer CheckBox kontrolü eklenecektir. Aşağõda bu değişikliğin nasõl yapõlacağõ, CheckBox'lar olmadan TreeView'in görünümü ve CheckBox kontrolleri eklendiğinde TreeView kontrolünün görünümü bulunmaktadõr. Default.aspx

Resim: XML dosyasõnõ kaynak olarak kullanan TreeView'õn a) normal şekilde oluşturulmasõ, b) linklerinin CheckBox ile birlikte oluşturulmasõ Bu şekilde TreeView kontrolünü kendi oluşturacağõmõz bir XML dosyasõ ile nasõl besleyebileceğimizi görmüş olduk. Burada kilit noktamõz XmlDataSource kontrolü ile veri kaynağõnõ belirlememiz ve TreeView'in DataBindings özelliğine ekleyeceğimiz TreeNodeBinding nesneleri ile XML dosyadaki hangi etiketleri ve nitelikleri süzeceğimizi belirlemektir. Son kõsõmda menümüzdeki asker isimlerine eklediğimiz CheckBox'larõ seçim durumlarõna göre bir liste elde etme işlemini de aşağõdaki kodlarda gördüğünüz şekilde gerçekleştirebiliriz. Öncelikli olarak sayfamõzõn HTML kõsmõnda bir Button nesnesi ekleyerek bu butona tõklanmasõ durumunda listedeki seçili elemanlarõ ekrana yazdõralõm. Default.aspx

78

Default.aspx.cs protected void btnSec_Click(object sender, EventArgs e) { // En üstte tek node olduğu için bu node'un içerisindeki kõsõmlarõ tek tek ele alõyoruz foreach(TreeNode node in AskerListe.Nodes[0].ChildNodes) { Response.Write(node.Value + " kõsmõndaki askerler:
"); // Her kõsõmda bulunan askerleri ele alõyoruz foreach(TreeNode altNode in node.ChildNodes) { if(altNode.Checked) // Eğer seçilmiş ise Response.Write(" - " + altNode.Text + "
"); } } }

Seçim işlemi yapõldõktan sonra aşağõdaki şekilde görüleceği gibi seçim listesini elde edebiliyoruz.

Resim: 1) Listeden seçim yapõlmasõ, 2) Seçilen askerlerin listesinin ve bağlõ olduğu kõsõmlarõn elde edilmesi

Veri Kaynağõ Olarak Veritabanõ Kullanmak Geldik makalemizin belki de en can alõcõ kõsmõna! Zira veritabanõnda saklanan site haritalarõnõ TreeView veya Menu gibi kontrollere aktarabilmek biz programcõlar için oldukça

79

kolaylaştõrõcõ bir işlem olacaktõr. Veritabanõndaki tablolarda saklanan kategori-alt kategori tarzõndaki ilişkili verileri TreeView'e aktarmak için dilerseniz alõşveriş sitelerindeki gibi bir yapõ üzerinden hareket edelim. Ürünlerimizin bulunduğu ana kategorilerimiz olsun; Elektronik Eşya, Bilgisayar gibi... Yine bu ana kategorilerin altõnda da ürünlerimizi ayrõştõrmak için alt kategorilerimiz olsun; Bilgisayar kategorisinin altõnda Dizüstü Bilgisayar ve Masaüstü Bilgisayar gibi... Bu kategorilere aitte ürünlerimiz olsun. Yani 3 tane ana tablomuz içerisinde bu bilgiler saklansõn: Kategoriler, AltKategoriler ve Urunler. Aşağõdaki şekillerde örnekte kullanacağõm tablolarõn alan isimleri ve veri tipleri bulunmaktadõr.

Şekil: Kategoriler tablosu

Şekil: Alt Kategoriler tablosu

Şekil: Ürünler tablosu Tablolarõ verilerle doldurduktan sonra öncelikli olarak normal bir veri işlemi ile üç tablodaki verileri seçerek bir DataSet nesnesi içerisine dolduralõm. Burada işimizi kolaylaştõrmak için DataSet içerisinde 3 farklõ DataTable içerisinde saklayacağõmõz bu verileri DataRelation nesnesi ile ilişkili şekilde tutmak mantõklõ olacaktõr. Zira bir sonraki adõmda ilişkili kayõtlarõ okurken elde edilen DataRow nesnelerinin GetChildRows() metodu ilişkili alt tablodaki kayõtlara kolayca erişmemizi sağlayacaktõr. Tablo yapõlarõ incelenecek olunursa, Kategoriler > AltKategoriler > Urunler şeklinde bir ilişkinin olduğu görülecektir. DataSet'e ekleyeceğimiz DataRelation nesneleri de bu düzende belirlenecektir. Default.aspx.cs protected DataSet MenuListe() { OleDbConnection con = new OleDbConnection("Provider=Microsoft.Jet.OleDB.4.0; Data Source=C:\\Inetpub\\wwwroot\\TreeView_test\\Veriler.mdb");

80

OleDbDataAdapter daKat = new OleDbDataAdapter("Select * From Kategoriler", con); OleDbDataAdapter daAltKat = new OleDbDataAdapter("Select * From AltKategoriler", con); OleDbDataAdapter daUrunler = new OleDbDataAdapter("Select * From Urunler", con); // Tablolardan gelen verileri DataSet içerisine tablolar halinde dolduruyoruz DataSet ds = new DataSet(); daKat.Fill(ds, "Kategoriler"); daAltKat.Fill(ds, "AltKategoriler"); daUrunler.Fill(ds, "Urunler"); // Tablolar arasõnda ilişkili kolonlar üzerinden ilişkileri belirliyoruz ds.Relations.Add("Kat_AltKat", ds.Tables["Kategoriler"].Columns["KategoriID"], ds.Tables["AltKategoriler"].Columns["KategoriID"]); ds.Relations.Add("AltKat_Urun", ds.Tables["AltKategoriler"].Columns["AltKategoriID"], ds.Tables["Urunler"].Columns["AltKategoriID"]); return ds; }

Makalemizin ilk kõsõmlarõna dönecek olursak TreeView kontrolünün TreeNode nesnelerinde oluştuğundan bahsetmiştik. Programatik olarak TreeView'e düğümler (node) ekleyip, düğümler altõna da alt düğümler (child node) oluşturarak menüler elde edebilmiştik. Bu noktadan sonra yapacağõmõz işlem döngüler içerisinde önce kategorilere erişmek ve kategori için TreeNode nesneleri oluşturmak. Oluşan kategori düğümüne alt kategorileri, alt kategorilere de kendilerine ait ürünlerin eklenmesini sağlamamõz gerekiyor. Oluşan tüm kategori nesnelerini de TreeView'in Nodes koleksiyonuna ekleyecek olursak menümüzü oluşturabileceğiz. Default.aspx

Default.aspx.cs private void Page_Load(object sender, EventArgs e) { DataSet dsMenu = MenuListe(); // Kategorileri oku foreach(DataRow dr in dsMenu.Tables["Kategoriler"].Rows)

81

{ TreeNode anaMenu = new TreeNode(dr["Ad"].ToString(), "", "", "Kategori.aspx?Id=" + dr["KategoriID"].ToString(), ""); // Alt kategorileri oku foreach(DataRow drAlt in dr.GetChildRows("Kat_AltKat")) { TreeNode altMenu = new TreeNode(drAlt["Ad"].ToString(), "", "", "AltKategori.aspx?Id=" + drAlt["AltKategoriID"].ToString(), ""); // Ürünleri oku foreach(DataRow drUrun in drAlt.GetChildRows("AltKat_Urun")) { TreeNode urunMenu = new TreeNode(drUrun["Ad"].ToString(), "", "", "Urun.aspx?Id=" + drUrun["UrunId"].ToString(), ""); altMenu.ChildNodes.Add(urunMenu); } anaMenu.ChildNodes.Add(altMenu); } tvMenu.Nodes.Add(anaMenu); } }

Sayfayõ çalõştõrdõğõmõzda veritabanõndaki 3 tablodan getirilen verilerin hiyerarşik şekilde TreeView kontrolüne yüklendiğini görebiliriz. Aşağõdaki resimde sayfamõzõn çõktõsõnõ görebilirsiniz.

82

Resim: Veritabanõndan getirilen veriler TreeView kontrolüne yüklendi Görüldüğü gibi veritabanõndaki kayõtlarõ TreeView kontrolüne yükleme işlemi oldukça pratik halde gerçekleştirilebiliyor. Burada bizim için en önemli noktalardan biri tabii ki veritabanõnda saklanan kayõtlarõn tablolarda ilişkisel bir şekilde saklanmasõdõr. Bu tip bir işlemi yukarõdaki şekilde gerçekleştirebileceğimiz gibi kendi Kategori, AltKategori ve Urun sõnõflarõmõzõ oluşturup her bir sõnõf içerisinde bir alt birimindeki nesnelere ait liste koleksiyonlarõnõ taşõyarak ta gerçekleştirebilirdik. Bu makalemizde TreeView kontrolünün nesneleri taşõyõş şekline değinerek XML veri kaynaklarõndan veya bir veritabanõnda okunan verileri TreeView kontrolüne nasõl aktarabileceğimizi inceledik. Sitemap dosyalarõ kullanmaksõzõn da TreeView kontrolünü etkin şekilde uygulamalarõmõzda kullanabiliriz. Burada anlatõlan bir çok konu aslõnda bir diğer navigasyon kontrolü olan Menu kontrolü için de geçerli olduğunu söyleyebiliriz.

83

Site Navigasyonu Hakkõnda Bilinmeyenler 01 Mart 2008 ASP.NET 2.0 ile birlikte gelen site navigasyonu yapõsõ ve kontrolleri ziyaretçilerin site içerisinde kolay şekilde gezinmelerini sağlayacak menüler oluşturabilmemizi sağlamaktadõr. Projelerimizde pratik şekilde kullanabileceğimiz bu yapõlar birçok ihtiyacõmõzõ karşõlayacak özelliklere sahiptir. Fakat bazen kendi özel durumlarõmõza göre bu kontrolleri değiştirmek veya varolan yapõya ek nitelikler kazandõrmak isteyebiliriz. Aslõnda site navigasyonu hakkõnda birçoğumuzun bilmediği özellikler belki de bizim projelerdeki bu tip ihtiyaçlarõmõzõ karşõlayabilecektir. İşte bu makalede ASP.NET'te site navigasyonu hakkõnda bilinmeyen yönleri keşfetmeye çalõşacağõz. Aşağõda beş başlõkta bu konularõn detaylarõnõ inceleyoruz.

Site Haritasõnõn Belirli Kõsõmlarõnõ Görüntüleme Site navigasyonu işlemlerinde kullandõğõmõz sitemap dosyasõnõn belirli standartlarõ bulunmaktadõr. En dõşta sadece bir SiteMapNode düğümünün olmasõ, aynõ linki birden fazla kez kullanamamak (bu kõsõtlamayõ nasõl aşabileceğimizi bir sonraki başlõkta göreceğiz) gibi standartlar bazen karşõmõza birer kõsõtlama olarak çõkmakta ve yapmak istediğimiz işlemleri engelleyebilmektedir. Yine bazõ durumlarda içerisinde onlarca düğüm (node) bulunduran bir site haritasõnõn sadece belirli bir kõsmõnõ görüntülemek isteyebiliriz. SiteMapDataSource kontrolünün bazõ özelliklerini kullanarak site haritasõnõn belirli kõsõmlarõnõn görüntülenmemesi veya sadece belirli kõsõmlarõndan sonraki düğümlerin görüntülenmesi gerçekleştirilebilir. Dilerseniz standart bir sitemap dosyasõ hazõrlayarak ne gibi işlemleri yapabileceğimizi inceleyelim. Web.sitemap <siteMap> <siteMapNode url="Default.aspx" title="Anasayfa"> <siteMapNode url="Makale.aspx" title="Makaleler"> <siteMapNode url="Aspnet.aspx" title="ASP.NET" description="ASP.NET konusunda makaleler" /> <siteMapNode url="Adonet.aspx" title="ADO.NET" description="ADO.NET konusunda makaleler" /> <siteMapNode url="Cs.aspx" title="C#" description="C# konusunda makaleler" /> <siteMapNode url="SqlServer.aspx" title="SQL Server" description="SQL Server ile ilgili makaleler" /> <siteMapNode url="Videolar.aspx" title="Videolar" description="Teknik içerikli videolar"> <siteMapNode url="KonuAnlatimi.aspx" title="Konu Anlatõmõ" description=".NET içerikli görsel videolar" /> <siteMapNode url="Webiner.aspx" title="Webiner" description="Web seminerlerinin

84

videolarõ" /> <siteMapNode url="Forum.aspx" title="Forum" /> <siteMapNode url="Iletisim.aspx" title="İletişim" /> Sitenin genelinde şablon olarak kullanõlacak olan bir master sayfaya SiteMapPath, TreeView ve SiteMapDataSource kontrollerini ekleyerek sitemap dosyasõndan getirilen verileri sayfamõza yükleyelim. Sayfayõ çalõştõrõp sonucunu görerek neler yapabileceğimiz üzerinde yazõmõza devam edelim. Aşağõda sayfamõzõn kodlarõ ve çõktõsõ bulunmaktadõr. Sablon.master

Resim: Sitemap dosyasõndaki veriler SiteMapPath ve TreeView kontrolüne eklendi web.sitemap dosyasõnda oluşturulan site haritasõnda hiyerarşik olarak en üstte Anasayfa bulunmaktadõr. Bu link sayfamõzda da aynõ şekilde tutuluyor. Fakat TreeView kontrolünde anasayfa linkinin görülmesi çoğu zaman istenilmeyen bir durumdur. Özellikle SiteMapPath ile

85

birlikte TreeView kullanõldõğõnda zaten Anasayfa linki sürekli olarak SiteMapPath'de yer alacağõ için TreeView'da en dõşta tüm node'larõ kapsayan Anasayfa node'unu göstermek istemeyebiliriz. Fakat sitemap dosyasõnda da en dõşta bir SiteMapNode bulundurmak gibi bir zorunluluğumuz olduğunu da belirtmiştik; yani web.sitemap'te bu linki bulundurmak zorunludur. Peki TreeView'dan bu linki nasõl kaldõrabiliriz? SiteMapDataSource kontrolüne ait ShowStartingNode özelliği (property) bu işlemi gerçekleştirmemizi sağlar. bool tipinden değer alan bu özellik varsayõlan olarak true değerini taşõr ve başlangõç node'unun gösterilmesini sağlar. Eğer bu özelliğe false değeri atanõrsa sitemap dosyasõnõ veri kaynağõ olarak kullanan kontrolde en dõştaki node okunmaz. Aşağõda değişen kod kõsmõ ve sayfanõn yeni çõktõsõ görülmektedir. Sablon.master ... ...

Resim: ShowStartingNode özelliği false değeri olarak ayarlandõğõnda en dõştaki node listelenmez Bu şekilde en dõştaki node'un görüntülenmesi engellendi ve artõk Anasayfa linki görüntülenmiyor. SiteMapPath kontrolü SiteMapDataSource kontrolüne bağõmlõ çalõşmadõğõ için bu değişiklikten etkilenmez ve Anasayfa linkini görüntüler. Bazõ durumlarda da site haritasõndaki içeriklerin belirli kõsmõnõ görüntülemek isteyebiliriz. Örneğin yukarõ kullandõğõmõz senaryoda ziyaretçi Makaleler kategorisi içerisinde gezerse TreeView'da sadece Makaleler kategorisinin alt linklerini görüntülemek isteyebiliriz. Sitemap

86

içeriğinin sadece belirli bir kõsmõnõ görüntülemek istediğimiz durumlarda kullanabileceğmiz birden fazla özellik bulunmaktadõr. Aşağõda bu özellikler ve açõklamalarõ bulunmaktadõr. - StartFromCurrentNode: O an bulunulan sayfanõn node ve alt node'larõnõn getirilmesini sağlar. bool tipinde değer alõr ve true değeri aldõğõnda sadece bulunulan sayfanõn node ve alt node'larõnõ getirir. Özellikle karmaşõk site haritalarõnda ziyaretçiye sadece o an ziyaret ettiği kategorinin alt kategorilerini görüntülemek istendiğinde kullanõlabilir. Örneğin kullanõcõ Makale.aspx sayfasõnda bulunduğunda TreeView veya Menu kontrolü sadece Makaleler kategorisindeki linkleri görüntüler. - StartingNodeUrl: Belirtilen adresin bulunduğu node'u ve alt node'larõnõ getirir. Değer olarak string tipinden sayfanõn adurl bilgisini almaktadõr. Belirli sayfalarda sadece belirli bir kategorinin ve alt kategorilerinin görüntülenmesi istenildiğinde kullanõlabilir. Örneğin sitede editör olan bir kişi siteye giriş yaptõğõnda menü kõsmõnda sadece Editorler.aspx sayfasõ ve bu sayfanõn altõnda kalan sayfalarõn görüntülenmesi istenildiğinde bu özellik "Editorler.aspx" değerine ayarlanabilir. Aşağõdaki kod örneklerinde yukarõda bahsedilen özelliklerin kullanõmõ görülmektedir. Kodlarõn hemen altõnda ise sayfanõn çõktõsõ bulunmaktadõr. Sablon.master (StartFromCurrentNode kullanõmõ)

Resim: StartFromCurrentNode true değeri aldõğõ için o an bulunulan kategori ve alt kategorileri getirildi

Sablon.master (StartingNodeUrl kullanõmõ)
87

StartingNodeUrl="Videolar.aspx" / rel="nofollow">

Resim: StartingNodeUrl özelliği Videolar.aspx değerini aldõğõ için sitemap dosyasõnda bu sayfa ve altõnda yer alan node'lar getirildi

Site Haritasõnda Aynõ Linki Birden Fazla Kullanmak Sitemap dosyasõndaki siteMapNode'larõn url bilgilerinin tekil (unique) değerler olmasõ gerekmektedir. Site haritasõ oluşturulurken XmlSiteMapProvider tarafõndan url bilgileri tekil değer olarak alõnõr ve birbirini tekrar eden url bilgilerinin olmasõna izin verilmez. Önceki örnekte kullandõğõmõz web.sitemap dosyasõndaki Makale.aspx url bilgisini Default.aspx bilgisi ile değiştirelim. Sayfayõ çalõştõrdõğõmõzda aşağõdaki gibi bir hata sayfasõ ile karşõlaşõrõz. Web.sitemap <siteMap> <siteMapNode url="Default.aspx" title="Anasayfa"> <siteMapNode url="Default.aspx" title="Makaleler"> ...

88

Resim: Sitemap dosyasõnda aynõ URL bilgisini taşõyan iki node bulunduğu için hata oluştu Görüldüğü gibi web.sitemap dosyasõnda birden fazla URL kullanõmõna izin verilmez. Fakat bazõ durumlarda site haritasõnda aynõ linki birden kez fazla kullanma ihtiyacõ hissedebiliriz. Böyle bir durumda maalesef aynõ linkleri kullanma şansõmõz olmayacaktõr. Ancak kendi özel SiteMapProvider'larõmõzõ oluşturarak bu tip bir işlemi gerçekleştirebiliriz. Peki varolan yapõyõ kullanarak bu işlemi nasõl gerçekleştirebiliriz? Bu işlem için iki yol seçilebilir. Bunlardan ilki URL ReWriting ile farklõ url'leri aynõ sayfaya yönlendirme yapmak olabilir, fakat bu pek etkili bir yöntem olmayacaktõr. Zira aynõ linki 3-4 yerde kullanmak için farklõ URL ReWriting tanõmlamalarõ yapmak gerekebilir. Bir diğer yol ise asõl sayfa adresinin sonuna geçersiz QueryString'ler yazmak olacaktõr. Her ne kadar etkili ve tavsiye edilecek bir yol olmasa da böyle bir durumda kullanõlabilecek en kolay çözüm bu olacaktõr. Örneğin aynõ sayfayõ üç farklõ yerde kullanmak istersek Sayfa.aspx, Sayfa.aspx?1 ve Sayfa.aspx?2 gibi üç farklõ url kullanõp aynõ sayfaya link verebiliriz. Aşağõda web.sitemap dosyasõndaki url'lerin değiştirildiği ve sayfanõn düzgün şekilde çalõştõğõ görülebilir. Web.sitemap <siteMap> <siteMapNode url="Default.aspx" title="Anasayfa"> <siteMapNode url="Default.aspx?1" title="Makaleler"> ...

89

Resim: Sitemap dosyasõnda aynõ olan URL bilgilerinin sonuna geçersiz QueryString'ler eklendiğinde farklõ anahtar değerleri taşõndõğõ için aynõ sayfalar link verilebilir

SiteMap Nesnesi ile Çalõşmak Sitemap dosyalarõnda taşõnan bilgileri uygulama içerisinden okuma olanağõmõz bulunmaktadõr. Sonuçta XML olarak taşõnan bu verileri programatik yollarla elde etme şansõmõz olacaktõr. .NET Framework gibi güçlü bir altyapõya sahip ortamda bu dosyayõ XML olarak okuma işlemi yapmak yerine elbetteki daha kolay bir yolumuz da olacaktõr! SiteMap adõndaki nesne ile bu dosya içerisindeki belirli bilgileri kolay ve etkili şekilde okuyabilmekteyiz. Özellikle o an bulunduğumuz sayfa ile ilgili bilgileri site haritasõ dosyasõndan okuyabilmek bizim için önemli olacaktõr. SiteMap.CurrentNode özelliği o an bulunulan sayfanõn siteMapNode düğümünün SiteMapNode sõnõfõ tipinden değerini getirecektir. Bu özellik üzerinden erişebileceğimiz önemli bilgileri aşağõda listesini gördüğünüz özelliklerden (property) elde edebiliriz. Description:

Bulunulan sayfanõn description kõsmõndaki bilgi

Title:

Bulunulan sayfanõn title kõsmõndaki bilgi

Url:

Bulunulan sayfanõn url kõsmõndaki bilgisi

HasChildNodes:

Bulunulan sayfa node'unun altõnda alt node (child node) olup olmadõğõ bilgisi. bool değer getirir ve true alt node'larõn olduğunu belirtir

ChildNodes:

Eğer alt node'lara sahip ise bu node'larõn SiteMapNodeCollection tipinden listesinin getirir

ParentNode:

Bulunulan sayfa node'unun üst kõsmõnda yer alan sayfa node'unun SiteMapNode tipinden değerini getirir

NextSibling:

Aynõ seviyede bir sonraki kõsõmda bulunulan sayfa node'unun

90

SiteMapNode tipinden değerini getirir PreviousSibling:

Aynõ seviyede bir önceki kõsõmda bulunulan sayfa node'unun SiteMapNode tipinden değerini getirir

SiteMap nesnesini kullanabilmek için sayfamõzda SiteMapDataSource veya diğer site navigasyonu kontrollerinin bulunmasõ zorunlu değildir. Eğer o an görüntülenen sayfa projemizdeki web.sitemap dosyasõnda bulunuyor ise SiteMap.CurrentNode özelliği bize o sayfanõn SiteMapNode tipinden değerini otomatik olarak getirecektir. Özellikle sitemap dosyasõndaki title ve description nitelikleri sayfamõzda sõklõkla kullanabileceğimiz özellikler olabilir. Örneğin ADO.NET kategorisindeyken sayfamõzõn başlõk bilgisini title kõsmõndan alõp ADO.NET olarak belirlemek ve sayfanõn belirli bir kõsmõndaki bir etikete de description kõsmõndan alõnan bilgiyi yazdõrmak kulağa oldukça hoş gelen kolaylõklar gibi geliyor. Aşağõda bu özelliklerin bazõlarõnõ kullanarak sayfamõzda değişiklikler yapõyoruz. Sablon.master ...

... Sablon.master.cs protected void Page_Load(object sender, EventArgs e) { this.Title = SiteMap.CurrentNode.Title; if(!String.IsNullOrEmpty(SiteMap.CurrentNode.Description)) lblSayfaBilgi.Text = "
Bu sayfada " + SiteMap.CurrentNode.Description + " bulabilirsiniz.";

if(SiteMap.CurrentNode.PreviousSibling != null) { hlOnceki.Text = SiteMap.CurrentNode.PreviousSibling.Title + " <<"; hlOnceki.NavigateUrl = SiteMap.CurrentNode.PreviousSibling.Url; } if(SiteMap.CurrentNode.NextSibling != null) { hlSonraki.Text = ">> " + SiteMap.CurrentNode.NextSibling.Title;

91

hlSonraki.NavigateUrl = SiteMap.CurrentNode.NextSibling.Url; } }

SiteMap.CurrentNode özelliği kullanõlarak sayfa hakkõndaki bilgileri elde ettik

Site Haritasõna Ek Bilgiler Ekleme Sitemap dosyasõnda saklanan standart sayfa bilgileri url, title ve description niteliklerinde tutulmaktadõr. Bu niteliklerde sayfa ile ilgili istenilen en temel bilgiler saklamaktadõr. Fakat bazõ durumlarda site haritasõ dosyasõnda bir sayfa ile ilgili farklõ bilgileri de saklamak isteyebiliriz. Bu tip bilgileri elbetteki farklõ veri kaynaklarõndan (XML dosyasõ, veritabanõ gibi) elde ederek kullanõcõlara sunabiliriz. Fakat bir sayfanõn bazõ bilgilerini sitemap dosyasõndan, bazõ bilgilerini de farklõ bir kaynaktan elde etmek kötü bir pratik olacaktõr. Peki sayfa ile ilgili saklamak istediğimiz bu tip bilgileri yine sitemap dosyasõ içerisinde saklamamõz mümkün müdür? Sitemap dosyasõnõn yapõsõ buna uygun mudur ve saklanan bilgileri sayfa içerisinden elde etmek için ekstra işlemler yapmak gerekir mi? Sitemap dosyalarõ içerisinde ek bilgileri kolay şekilde taşõyabilmektedir. Böyle bir durumda uygulama içerisinden bu bilgilere ulaşmak ise beklediğimizden daha kolay olacaktõr. Ek bilgileri saklamak için daha önceden bir yerlerde (SiteMap sağlayõcõsõ gibi) tanõmlama yapmaya gerek yoktur. Nasõl ki bir sayfanõn url bilgisini siteMapNode içerisinde tanõmlayabiliyorsak, bu bilgileri de aynõ şekilde tanõmlayabiliriz. Sayfa içerisinden okuma işlemini ise biraz farklõ bir yoldan ama oldukça basit bir şekilde gerçekleştirilebilir. Dilerseniz daha önceki örneklerde kullandõğõmõz sitemap dosyamõz üzerinde bir örnek yaparak bu

92

işlemleri nasõl gerçekleştirebileceğimizi görelim. Sitemizdeki kategorilerin her birisinde bulunacak editör bilgilerini sitemap dosyasõnda ilgili sayfanõn node'unda saklayõp, ziyaretçi bir kategoriyi gezdiğinde ilgili kategorinin editörünü sayfada görüntüleyeceğiz. Öncelikli olarak sitemap dosyasõndaki her bir kategori node'una Editor adõnda bir nitelik tanõmlõyor ve ilgili editörlerin isimlerini belirtiyoruz. Aşağõda web.sitemap dosyamõzõn bir kõsmõnda yapõlan değişiklikler görülmektedir. Web.sitemap ... <siteMapNode url="Makale.aspx" title="Makaleler"> <siteMapNode url="Aspnet.aspx" title="ASP.NET" description="ASP.NET konusunda makaleler" Editor="Uğur UMUTLUOĞLU" /> <siteMapNode url="Adonet.aspx" title="ADO.NET" description="ADO.NET konusunda makaleler" Editor="Burak BATUR" /> <siteMapNode url="Cs.aspx" title="C#" description="C# konusunda makaleler" Editor="Emrah USLU" /> <siteMapNode url="SqlServer.aspx" title="SQL Server" description="SQL Server ile ilgili makaleler" Editor="Bülent SÖZGE" /> ... Her bir node içerisinde Editor="Uğur UMUTLUOĞLU" şeklinde nitelik tanõmlamalarõ yapmak yeterli olacaktõr. Gelelim sayfa içerisinden bu bilgiyi nasõl elde edebileceğimize. Makalemizin önceki kõsõmlarõnda bulunduğumuz sayfanõn varolan bilgilerini Sitemap nesnesinin CurrentNode özelliği üzerinden okuyabildiğimizi görmüştük. Örneğin title bilgisini SiteMap.CurrentNode.Title ifadesi ile elde edebilmiştik. Title ve diğer özellikler SiteMapNode sõnõfõ içerisinde daha önceden tanõmlõ olduklarõ için sõnõfõn nesne örneği üzerinden erişebiliriz. Fakat sonradan tanõmladõğõmõz Editor bilgisini özellik (property) üzerinden değil de CurrentNode özelliğinin indeksleyicisi (indexer) üzerinden erişebiliriz. Aşağõdaki tek satõrlõk ifade bu bilgiyi sayfamõza eklediğimiz lblEditor adõndaki bir etikete aktarmamõzõ sağlayacaktõr. Sablon.master.cs protected void Page_Load(object sender, EventArgs e) { ... lblEditor.Text = "Bölüm Editörü: " + SiteMap.CurrentNode["Editor"]; ... } Sayfayõ çalõştõrdõğõmõzda o an bulunduğumuz kategorinin siteMapNode düğümünden okunan Editor bilgisinin elde edildiğini görebiliriz. SiteMap.CurrentNode özelliği o anki sayfanõn siteMapNode düğümünün nesne örneğini getirmekte ve içerisinde taşõnan Editor bilgisini de

93

indeksleyici üzerinden SiteMap.CurrentNode["Editor"] şeklinde okuyabilmekteyiz. Bu şekilde sitemap dosyasõnda farklõ nitelikler tanõmlayõp sayfa içerisinden kolay şekilde okunmasõnõ sağlayabiliriz. Aşağõda sayfamõzõn çõktõsõ görülmektedir.

Resim: web.sitemap dosyasõndan okunan Editor bilgisi sayfada görülmektedir

Birden Fazla Sitemap Dosyasõ Kullanabilmek ASP.NET uygulamalarõnda bazõ durumlarda birden fazla site haritasõ dosyasõ kullanmak isteyebiliriz. Farklõ içerikleri olan linkleri ayrõ iki dosyada toplayarak sayfamõzõn farklõ kõsõmlarõnda görüntülemek kullanõcõlarõn site içerisinde gezinmelerini kolaylaştõracaktõr. Fakat site navigasyon kontrollerini SiteMapDataSource kontrolü ile beslediğimizde sadece bir tane sitemap dosyasõ kullanabilmekteyiz. Bu durumun sebebi ise site haritasõ sağlayõcõlarõnda (SiteMap Provider) sadece web.sitemap dosyasõ için bir tanõmlama yapõlmasõdõr. Web uygulamalarõnda kullandõğõmõz web.config dosyalarõ bildiğimiz gibi .NET Framework'ün kurulu olduğu dizinde bulunan bazõ konfigürasyon dosyalarõndan kalõtõm yoluyla elde edilerek kullanõlõr. Yani bir sunucuda çalõşan tüm web uygulamalarõ bu dizindeki .config dosyalarõnda yapõlan ayarlara göre çalõşmaktadõr. Windows XP işletim sistemi ile .NET Framework 2.0 kurulu olan bir bilgisayarda C:\WINDOWS\Microsoft.NET\Framework\v2.0.50727\CONFIG dizininde bulunan web.config dosyasõna bakõlacak olunursa <siteMap> düğümünde sadece bir sağlayõcõ tanõmlamasõ olduğu görülür. Yine bu tanõmlamada göreceğimiz siteMapFile niteliği aslõnda SiteMapDataSource kontrolünün verileri hangi dosyadan okuduğunun göstergesidir. Aslõnda buradaki tanõmlamalardan yola çõkarak uygulamadaki web.config dosyasõna birden fazla sağlayõcõ tanõmlamasõ yapõp farklõ isimdeki .sitemap dosyalarõnõn projemizde kullanõlabilmesini sağlayabiliriz. Öncelikli olarak web.config dosyamõza web2.sitemap isimli bir dosyayõ da kullanabilmemizi sağlayan tanõmlamayõ ekleyelim. <system.web> düğümü içerisine açacağõmõz <siteMap> düğümüne ekleyeceğimiz kodlar aşağõda görülmektedir. web.config <system.web> ... <siteMap> <providers>

94

Bu şekilde artõk uygulamamõzda web.sitemap dosyasõ dõşõnda web2.sitemap dosyasõnõ da kullanabiliriz. Öncelikli olarak projemize web2.sitemap adõnda bir site haritasõ dosyasõ ekleyelim. Ardõndan da sayfamõza bir Menu kontrolü ile bir SiteMapDataSource kontrolü ekleyelim. SiteMapDataSource kontrolünün SiteMapProvider özelliği az önce web.config dosyasõna eklediğimiz SiteMapProvider2 sağlayõcõsõ olarak belirlenirse Menu kontrolüne web2.sitemap dosyasõndaki veriler aktarõlacaktõr. Aşağõda web2.sitemap ve Sablon.master dosyalarõna eklenen kodlar görülmektedir. web.sitemap <siteMap> <siteMapNode url="Default.aspx" title="Anasayfa"> <siteMapNode url="" title="Üyelik İşlemleri"> <siteMapNode url="SifreDegistir.aspx" title="Şifre Değiştir" description="" /> <siteMapNode url="Profil.aspx" title="Profil Bilgileri" description="" /> <siteMapNode url="Haberler.aspx" title="Haberler" description=""> <siteMapNode url="YazilimHaberleri.aspx" title="Yazõlõm Dünyasõndan Haberler" description="" /> <siteMapNode url="SeminerHaberleri.aspx" title="Seminer Haberleri" description="" /> <siteMapNode url="Duyurular.aspx" title="Duyurular" description="" /> <siteMapNode url="KitapOneri.aspx" title="Kitap Önerileri" />

Sablon.master ... ...

95

Sayfayõ çalõştõrdõğõmõzda daha önceden hazõrladõğõmõz TreeView kontrolünün SiteMapDataSource1 kontrolü ile web.sitemap dosyasõndan, Menu kontrolünün ise SiteMapDataSource2 kontrolü ile web2.sitemap dosyasõndan getirilen verilerle doldurulduğunu görebiliriz. Aşağõda sayfamõzõn çõktõsõ bulunmaktadõr.

Resim: Birden fazla sitemap dosyasõndan alõnan veriler TreeView ve Menu kontrollerine yüklendi Bu makalemizde site navigasyon işlemlerinin bilinmeyen yönlerini incelemeye çalõştõk. ASP.NET 2.0 ile birlikte gelen sitemap dosyalarõ ve site navigasyon kontrolleri birçok işlemin kolay şekilde yapõlmasõnõ sağlamaktadõr. Bu yapõlarõ detaylõ şekilde bilmemiz durumunda karşõmõza çõkabilecek farklõ senaryolarõ kolay şekilde çözebiliriz.

96

TreeView Kontrolüne Kullanõcõ İsteğine Göre Veri Ekleme 04 Mart 2008 TreeView kontrolü ASP.NET uygulamalarõnda site gezinme işlemlerinde sõklõkla kullanõlan kontrollerden biridir. Ağaç görünümünde linkler ve alt linkleri hiyerarşik biçimde listeleyen bu kontrol açõlõr kapanõr bir yapõ sunduğu için özellikle karmaşõk ve çok sayõdaki içerikleri listelerken oldukça kullanõşlõ olmaktadõr. TreeView kontrolünün içeriğini sitemap dosyasõndan okuyabildiğimiz gibi veritabanõ vb. bir veri kaynağõndan da okuyabilmekteyiz. TreeView kontrolünün farklõ veri kaynaklarõyla kullanõmõ ile ilgili bilgi edinmek için daha önceden yazmõş olduğum makaleye bu linkten göz atabilirsiniz. Veritabanõndan getirilen bu veriler eğer çok fazla ise tüm verileri bir defada getirmek performans açõsõndan olumsuz olabilir. Kullanõcõnõn sadece görüntülemek istediği içerikleri yüklemek sayfanõn daha hõzlõ çalõşmasõnõ sağlayacaktõr. Bu konuyla ilgili olarak oldukça somut bir örnek üzerinde durabiliriz. Eminim ki hepimiz MSDN sitesini gezmişiz ve araştõrma yaparken sol kõsõmdaki menüyü kullanarak birçok konuya göz atmõşõzdõr. Eğer dikkat ettiyseniz buradaki ağaç görünümlü kontrolün tüm içeriği ilk başta yüklenmemektedir. Kullanõcõ bir linke tõkladõğõnda o konuya ait alt linkler bir veri kaynağõndan dinamik şekilde getirilerek yüklenir. Zira oldukça geniş konu ve alt konuyu saklayan bu menünün bir defada yüklenmesi sayfanõn ilk yüklenmesi esnasõnda oldukça uzun sürecektir. Çok sayõda içeriği bulunan veritabanlarõnda bu bilgileri TreeView kontrolüne yüklemek istediğimizde verilerin isteğe göre yüklenmesi bizim için önemli olabilmektedir. Yazõmõzda bu işlemi nasõl gerçekleştirebileceğimizi inceliyor olacağõz. TreeView kontrolüne başlangõçta belirli verileri yüklemek ve bir linke tõklandõğõnda alt linklerini yükleme işlemi bu kontrolün TreeNodePopulate olayõ (event) ile gerçekleşmektedir. TreeView kontrolü üzerinde yapõlacak işlemleri ve gerekli ayarlarõ makalenin ilerleyen kõsõmlarõnda göreceğiz. Bir örnek üzerinden konuyu incelemeye başlayalõm. Spor kulüpleri ile bilgileri sunan bir web portalõmõz olduğunu düşünelim. Avrupa ve dünya liglerindeki futbol kulüplerini ve her futbol kulübünde bulunan oyuncularõ bir TreeView kontrolünde listelemek istiyoruz. Ziyaretçinin seçtiği futbolcu ile ilgili bilgileri ise sayfamõzda listeleyeceğiz. Veritabanõmõzda yaklaşõk 20 tane ligi saklayacak olursak, her ligde ortalama 18 futbol takõmõnõ ve her futbol takõmõnda ortalama 25 futbolcu olduğunu da düşünürsek TreeView kontrolüne 3 ayrõ tablodan yaklaşõk 9000 satõrlõk bilgiyi yüklememiz gerekecektir. Farklõ tablolardan bu kadar veriyi kontrole yüklemek elbetteki uzun zaman alacaktõr ve tüm verilerin getirilmesi de böyle bir senaryoda gereksiz olacaktõr. Bu işlem yerine sayfa ilk yüklendiğinde sadece liglerin listesini getirilecek olursak, bir lige tõklandõğõnda o ligin futbol kulüplerini, bir kulübe tõklandõğõnda da o kulübün oyuncularõ listeye eklenecektir. Böylece her tõklamada istenilen verilerin getirilmesi işlemini gerçekleştirmek gerekecektir. Ziyaretçi sayfa ile etkileşime geçtiğinde veritabanõndan veriler getirileceği için çalõşma esnasõnda biraz yavaş işleyiş olsa da sayfa ilk çalõştõğõnda daha hõzlõ yüklenecektir. Microsoft Access'te oluşturacağõmõz bir veritabanõ üzerinden örneğimizi gerçekleştirelim. Bu veritabanõnda Ligler, Kulupler ve Oyuncular adõnda verilerin saklandõğõ tablolarõmõz olacaktõr. Aşağõdaki resimde bu tablolarõn bilgileri görülmektedir.

97

Resim: Spor.mdb isimli veritabanõ dosyamõzda bulunan tablolarõn yapõlarõ Az öncede bahsettiğimiz gibi sayfa ilk yüklendiğinde TreeView'a sadece liglerin listesi getirilecektir. Ne zaman ki kullanõcõ bir lige tõklarsa veritabanõndan sadece o ligin kulüpleri getirilecektir. Kullanõcõ bir kulübe tõkladõğõnda da TreeView'õn node'larõna o kulübün oyuncularõnõn listesi eklenecektir. Bu işlemi gerçekleştirmek için boş bir ASP.NET sayfasõna bir TreeView kontrolü ve bir Label kontrolü ekleyelim. TreeView kontrolüne yüklenen bir lige tõklandõğõnda o ligin kulüplerinin getirilmesi için sunucu tarafõnda bir metot çalõştõrõp lige ait kulüpleri çekmemiz ve listeye eklememiz gerekecektir. Getirilen liglerden birine tõklanmasõ durumunda TreeView kontrolünün TreeNodePopulate olayõ gerçekleşecektir. Bu olay sunucu getirilen yeni verilerin o an tõklanan node'a eklenmesini sağlayacaktõr. Bu olayõn tetiklenebilmesi için TreeView kontrolüne ait ExpandDepth özelliğinin (property) değerini "0" olarak belirlememiz ve sadece en üstteki node'larõn yükleneceğini belirtmemiz gerekmektedir. Aşağõda TreeView kontrolünde yapõlan değişiklikler ve sayfamõzõn kodlarõ bulunmaktadõr. Default.aspx

98