Asas Ilmu Tajwid

Haji Mohamad Shalahudin Bin Marzuki Pegawai Hal Ehwal Islam (Naqib) Jabatan Agama Islam Sarawak

TAKRIF :  Bahasa  Istilah

: Mengelokkan sesuatu

: Mengeluarkan setiap huruf daripada makhrajnya, serta memberikan haknya dan yang dihakkan kepadanya ( hak mendatang).

HAK HURUF : Sifatnya yang asal. Iaitu sifat zat huruf yang ada pada huruf, seperti sabdu ( ‫ ( الشدة‬tinggi ,( ‫ ( الستعل‬dengung (‫ ( الغنة‬dan lain-lain. Tidak boleh terpisah daripadanya. Sekiranya terpisah daripadanya walaupun sedikit, maka salahlah makhrajnya.

YANG DIHAKKAN KEPADANYA (HAK MENDATANG( : Sifat yang mendatang (sifat yang sepatutnya( bagi huruf. Sifat-sifat yang berlaku daripada sifat-sifat huruf itu sendiri, seperti bacaan secara tebal ( ‫( التفخيم‬, iaitu kalimah tersebut keluar daripada huruf yang tinggi ( ‫( الستعل‬.

Mempelajarinya adalah fardhu kifayah. Beramal dengannya adalah fardhu ‘ain atas setiap pembaca Al-Quran Muslim dan

Memelihara lidah daripada tersalah dalam membaca Kalam Allah.

 Kesalahan

yang boleh mengubah makna atau boleh mencacatkan status AlQuran.

 Hukumnya

adalah haram.

Bertukar atau mengubah makhraj huruf Berubah sifat huruf Berubah baris Menambah huruf Mengurangkan huruf Menambah kalimah Mengurangkan kalimah Mewakafkan di tengah kalimah Bernafas di tengah-tengah kalimah Ibtida’ di tengah-tengah kalimah

 Kesalahan

yang tidak mengubah makna dan tidak mencacatkan status Al-Quran.

 Hanya

sekadar mengurangkan fasohah dan menghilangkan kesenian bacaan.

 Bacaannya

makruh dan tidak afdhal dijadikan Imam sembahyang.

Tidak sempurna makhraj atau sifat-sifat huruf. Tidak tepat membunyikan baris (fathah, kasrah, dhommah(. Tidak tepat membunyikan tarqiq, tafkhim, dan taghliz. Tidak tepat /tidak sempurna sifat-sifat ghunnah. Tidak sempurna pelaksanaan idgham, izhar, dan iqlab. Tidak seragam kaedah toriq, riwayat atau Imam Qiraat.

TAKRIF :  Bahasa  Istilah

: Tempat keluar.

: Tempat keluar huruf.

 Bilangan

makhraj huruf ialah tujuh belas mengikut pendapat yang rojih.

 Ia

dibahagikan secara ringkas kepada lima bahagian

1.

Al-Jauf ( ‫ – ) الجوف‬Rongga

2.

Al-Halq ( ‫ – ) ااحلق‬Kerongkong

3.

Al-Lisan ( ‫ – ) اللسان‬Lidah

4.

As-Syafatan ( ‫ – ) الشفتان‬Dua bibir

5.

Al-Khaisyum ( hidung

‫ – ) الخيشوم‬Pangkal

Iaitu tempat kosong yang terdapat di antara mulut dan halqum. Daripada tempat tersebut keluarnya tiga huruf mad, iaitu : alif mati ( ‫) ا‬



Keluar dari makhraj ini enam huruf iaitu : ‫ه ح ع غ خ‬



‫ء‬

Makhraj ini dibahagikan pula kepada tiga bahagian. ‫ ء‬dan ‫ ه‬di hujung rongga (ke arah pangkal

vi.

dada). vii.

‫ ح‬dan

viii.

‫ خ‬dan

‫ ع‬di tengah tekak. ‫ غ‬di pangkal rongga selepas

 Daripada

makhraj ini keluar lapan belas huruf. Iaitu ;

‫ق ك ج ش ي ض ل ن رط د ت ص ز‬ ‫س ظ ذ ث‬  Makhraj

ini terbahagi kepada 10 makhraj kecil.

10 Makhraj kecil : 2.

Makhraj huruf ‫ ق‬ialah di pangkal lidah bersama naik ke lelangit atas.

3.

Makhraj huruf ‫ ك‬ialah pangkal lidah bersama naik ke lelangit atas di bawah sedikit daripada makhraj ‫ ق‬.

4.

Makhraj huruf ‫ ج ش ي‬ialah di tengah lidah bertentangan dengan langitlangit.

5.

Makhraj huruf

‫ض‬

ialah salah satu daripada tepi lidah bertentang

dengan gigi geraham atas di sebelah kiri atau kanan. 6.

Makhraj huruf makhraj

‫ل‬

ialah

di antara dua tepi lidah selepas daripada

‫ ض‬sehingga penghabisan hujung lidah bertentangan dengan

gusi gigi atas .

1.

Makhraj huruf ‫ ن‬ialah hujung lidah bertentangan dengan gusi dua gigi kapak sebelah atas di bawah makhraj ‫ ل‬sedikit.

2.

Makhraj huruf ‫ ر‬ialah di hujung lidah serta sedikit belakang lidah bertentang dengan gusi gigi hadapan (gigi kapak(.

3.

Makhraj huruf

‫ت‬

‫د‬

‫ط‬

ialah

belakang hujung lidah

bertentangan dengan pangkal dua gigi kapak. 4.

Makhraj huruf ‫ ص س ز‬ialah di hujung lidah bersama hujung gigi bawah bertentangan dengan dua gigi kapak.

5.

Makhraj huruf ‫ ث ذ ظ‬ialah hujung lidah bersama hujung gigi atas (dikeluarkan lidah antara dua gigi(.



Terdapat dua tempat keluar daripada makhraj ini. Daripada kedua-duanya pula keluar 4 huruf.

3. Perut

bibir bawah bersama hujung gigi atas.

Keluar darinya huruf ‫ف‬ 5. Dua

bibir yang keluar bersekali. Daripada

kedua-dua bibir tersebut keluar huruf ‫ب م‬ dan

‫ و‬yang hidup.

 Keluar

daripadanya

huruf-huruf

dengung iaitu nun mati atau tanwin dan mim ketika didengungkan.

‫أأ اب أت أث‬ ‫أس‬ ‫أف‬

‫أش‬ ‫أق‬

‫أج‬ ‫أص‬

‫اك‬

‫أل‬

‫أح‬ ‫أض‬ ‫أم‬

‫أخ‬ ‫أط‬ ‫أن‬

‫أد‬

‫أذ أر‬

‫أظ‬ ‫أو‬

‫أع‬ ‫أه‬

‫أز‬ ‫أغ‬

‫أي‬

 Takrif

:

 Bahasa : Nyata  Istilah : Mengeluarkan setiap huruf pada

makhrajnya tanpa dengung pada huruf yang diizharkan.

 Apabila

Nun Mati atau Tanwin bertemu salah satu dari 6 huruf . ‫أغح خعه‬

 Terdiri

‫خ‬

dari 6 huruf Halqiah (Tekak):

‫غ‬

‫ح‬

‫ع‬

) ‫(أغح خعه‬

‫ه‬

‫ء‬

?

 Cara

bacaan adalah seperti bacaan Izhar Halqi.

 Hurufnya

ada 2 sahaja :‫ي‬

dan ‫و‬

‫الدنيا ‪1.‬‬ ‫بنيانهم ‪2.‬‬ ‫قنوان ‪3.‬‬ ‫صنوان ‪4.‬‬

 Takrif

:

 Bahasa : Memasukkan  Istilah : Bertemu huruf yang mati

dengan huruf yang hidup sehingga dua huruf itu terbentuk satu huruf yang ditasydidkan. Diangkat lidah semasa menyebutnya.

 Ma’al

ghunnah = Beserta dengung

 Dinamakan

Idgham Naqis, iaitu tidak sempurna kerana hanya hilang huruf nun mati dan tanwin tetapi masih tertinggal sifatnya iaitu dengung.

 Apabila

nun mati atau tanwin bertemu salah satu dari 4 huruf dalam dua kalimah.

‫ي‬

‫ن‬

‫م‬

‫) ينمو (‬

‫و‬

?

 Bila

Ghunnah = Tiada dengung

 Dinamakan

Idgham Kamil, iaitu sempurna kerana hilang huruf yang pertama beserta sifatnya iaitu dengung.

 Apabila

Nun Mati atau Tanwin bertemu salah satu dari dua huruf .

‫ل‬

‫ر‬

?

 Takrif

:

 Bahasa : Menyembunyikan  Istilah : Menyembunyikan huruf dengan

sifat di antara Izhar dengan Idgham dengan tidak bertasydid serta didengungkan pada huruf pertama iaitu nun mati dan tanwin.

 Apabila

nun mati atau tanwin bertemu salah satu dari 15 huruf.

?

 Takrif

:

 Bahasa : Membalikkan sesuatu daripada

permukaannya.  Istilah : Menjadikan huruf di tempat lain,

iaitu ditukarkan nun yang mati dan tanwin kepada mim yang berada sebelum huruf ba dengan menjaga dengungnya serta diikhfa’kan mim.

Apabila nun mati atau tanwin bertemu huruf

‫ب‬

 Dinamakan

ikhfa’ Syafawi kerana

huruf mim dan ba sejenis tempat keluar

dan

(kedua-duanya bibir).

sifat

kedua-duanya

keluar

dari

dua

 Apabila

huruf

mim mati bertemu dengan ‫ب‬

 Hukumnya

wajib diikhfa’kan

?



Apabila mim mati berjumpa dengan mim hidup



Dibaca dengan hukum idgham serta dengung

?

 Apabila

mim mati berjumpa dengan 26 huruf selain huruf Ikhfa’ Syafawi dan Idgham Mithlain.

 Wajib

dibaca secara izhar.

?

Terbahagi kepada empat bahagian ;  



Tartil ( ‫ ) الترتيل‬iaitu bacaan yang sederhana, tenang dan mengeluarkan setiap huruf daripada makhrajnya dan memberikan haknya serta yang bersangkutan dengannya bersama ‘mentadabbur’ maknanya.



Tahqiq ( ‫ ) التحقيق‬iaitu bacan yang seperti Tartil ( ‫) الترتيل‬ tetapi bacaan ini lebih tenang. Ia digunakan di dalam pengajian / pembelajaran.



Hadr ( ‫الحدر‬Iaitu cepat di dalam bacan dengan menjaga ( hukum-hukumnya.



Tadwir (

‫التدوير‬

) Iaitu martabat pertengahan di antara



Bacaan Tartil adalah sebaik-baik bacaan kerana Al-Quran diturunkan dengan bacaan ini sebagaimana firman Allah SWT di dalam surah Al-Muzammil ayat 4 yang berbunyi:

Maksudnya : …dan bacalah Al-Quran itu



1. ( ‫ )اللحان‬Al-Alhan Membaca dengan lagu seperti nyanyian. Membaca dengan tarannum dibenarkan. Imam Syafie di dalam kitab Al-Mukhtasar menyatakan tidak mengapa membaca dengan lagu (taranum) selagi tidak keluar dari had Al-Quran. Tetapi jika terkeluar daripadanya maka haram cara bacaan yang tersebut.

    

2. ( ‫ )الترقيص‬At-Tarqis Menarikan suara bacaannya serta menambahkan harakat mad dengan sebab memainkan peranan lagunya seolah seorang penari yang menggerak-gerakkan anggotanya semasa menari

  

3. ( ‫( الترعيد‬At-Tar’id Membaca dengan cara menggetarkan suaranya seperti orang yang sangat sejuk atau suatu penyakit menimpanya.

    

4. ( ‫( التحريف‬At-Tahrif Membaca Al-Quran secara beramai-ramai secara serentak dan berhenti serentak. Di antara mereka membaca beberapa kalimah sahaja kemudian disambung oleh jemaah yang lain tanpa memikir mengenai Al-Quranul Karim.

 Maksud

bid’ah di sini ialah membaca Al-Quran dengan cara tidak yang pernah Rasulullah SAW membacanya.



CONTOH :

3.

Membaca bacaan dengan Lin ( ‫ ) لين‬dan Rakhawah ( ‫ ) رخاوة‬bererti melembutkan pada semua huruf dengan menyerupai bacaan orang malas.

5.

Takalluf ( ‫ ) تكلف‬: Membaca dengan cara menekankan huruf sekuatkuatnya. Seakan-akan orang sedang bergaduh.

7.

Memotongkan huruf pada bahagian yang menyerupai saktah ( ‫) سكتة‬. Selalunya perkara ini berlaku pada hukum-hukum Izhar ( ‫) اظهار‬, disebabkan hendak menjelaskannya.

9.

Tidak menjelaskan bunyi huruf-huruf yang dimulai dan juga huruf-huruf yang diwaqaf di atasnya.

11.

Memanjangkan baris sehingga terjadi mad, ini boleh merosakkan makna.

13.

Qalqalah ( ‫ ) قلقلة‬dibaca dengan kuat sehingga menyerupai baris hidup.

1.

Mentafkhimkan ( ‫ ) تفخيم‬ra’ tarqiqkan( ‫) ترقيق‬.

( ‫ ) ر‬pada tempat yang sepatutnya di

3.

Mengikuti sifat huruf kepada huruf yang berdekatan, terkadang sifat huruf itu perlu ditarqiqkan ( ‫ترقيق‬tetapi oleh sebab berdekatan dengan huruf ( yang perlu ditafkhimkan ( ‫ ) تفخيم‬maka ia dibaca secara tafkhim juga.

5.

Memanjangkan baris huruf-huruf yang sebelum huruf-huruf akhir yang diwaqaf sehingga terjadi huruf mad. Contohnya : ‫به‬ dibaca ‫بيه‬

7.

Menggantikan huruf dengan huruf yang lain contohnya seperti ‫ المستقيم‬di baca ‫المسطقيم‬

9.

Meringankan huruf-huruf yang bersabdu atau sebaliknya, terutama huruf yang dijadikan waqaf.

11.

Menghidupkan huruf-huruf yang berbaris mati seperti ‫الحمدلله‬

13.

Menambahkan harakah Mad Tabiie lebih dari 2 harakat seperti

‫الحمدلله‬

dibaca

Rukun bacaan Al-Quranulkarim ada tiga : 

‫صحة السند‬: Sah sanadnya iaitu membaca dan mempelajari dari seorang guru yang mahir yang mana sanadnya bersambung terus kepada Nabi SAW. Hendaklah membaca dari awal sehingga khatam dengan guru tersebut.



Mengetahui Rasam ‘Uthmani Mengetahui tulisan ‘Uthmani seperti maqtu’, mausul, dan lainlain.



Muafakat bacaannya pada satu wajah di antara beberapa wajah nahu walaupun dengan wajah yang daif. Sekiranya mempelajari Al-Quran dengan guru yang mengetahui ilmu nahu, maka masih sah bacaannya, ini menurut pendapat yang sahih.