Aqeeda 1

‫حيم‬ ‫ن الَّر ِ ۡ‬ ‫سم ِ اللهِ ال َّ ۡ‬ ‫بِ ۡ‬ ‫رحمٰ ِ‬ ‫درس ‪1‬‬

‫دين اسلم ۽ سندس تعليمات‬ ‫جو تعارف‬ ‫دين‪:‬‬ ‫تعالي جي طرفان‪،‬‬ ‫ٰ‬ ‫الله تبارڪ و‬ ‫انبياءَ عليهم السلم ذريعي‪،‬‬ ‫ڪامياب زندگي گذارڻ خاطر‪،‬‬ ‫انسانن لءِ موڪليل‪،‬‬ ‫هدايت (‪ )Guideline‬کي دين چئجي ٿو‪.‬‬ ‫ن اسلم‪:‬‬ ‫دي ِ‬ ‫الله تبار ڪ و تعالى جي طرفان‪ ،‬حضرت محمد مصطفى صلي الله عليہ و آلہٖ وسلم تي نازل ڪيل‬ ‫دين ۽ شريعت جو نالو اسلم آهي‪.‬‬ ‫اسلمي تعليمات‪:‬‬ ‫سعادت واري (ڪامياب ) زندگي گذار ڻ يعني غلطين کان بچ ڻ لء ِ انسان جون ٽي شيون‬ ‫درست هُجڻ لزمي آهن‪:‬‬ ‫انسان جي سوچ درست هُجي‪،‬‬ ‫ڪم صحيح هُجن‪،‬‬ ‫۽ عادتون ڀليون هُجن‪.‬‬ ‫جيئن ته اسلم‪ ،‬انهن ٽنهي شعبن ۾ انسانن جي رهنمائي ڪري ٿو‪ ،‬ان ڪري اسلمي‬ ‫تعليمات پ ڻ ٽن حصن۾ ورهائجي ٿي‪:‬‬ ‫(‪ )1‬عقيدا‪:‬‬ ‫انسان جي جنهن سوچ جو تعلق سعادت سان آهي‪ ،‬انکي درست ڪ ر ڻ ۽ درست حالت۾‬ ‫باقي رکڻڻ خاطر اسلم ڪ جهه عقيدا بيان ڪ ري ٿو‪ ،‬جن تي ايمان سان انسان سوچ ۾‬ ‫غلطي کان بچي وڃي ٿو آهي‪.‬‬ ‫(‪ )2‬اَح ڪام‪:‬‬ ‫انسان جي جن ڪمن جو تعلق سعادت سان آهي‪ ،‬انهن سڀني کي صحيح ڪر ڻ ۽ صحيح‬ ‫حب‪ ،‬مڪروه ۽۽ مباح)‬ ‫حالت ۾ باقي رک ڻ خاطر‪ ،‬اسلم پنهنجي رهنمائي (واجب‪ ،‬حرام‪ ،‬مست َ َ‬ ‫بيان ڪ ري ٿو‪ ،‬جن تي عمل ڪ ر ڻ سان انسان انهن عملن۾ غلطيءَ کان بچي وڃي ٿو‪.‬‬ ‫(‪ )3‬اَخلق‪:‬‬ ‫انسان جي جن عادتن جو تعلق سعادت سان آهي‪ ،‬انهن کي ڀلو ڪ ر ڻ ۽ ڀلي حالت۾ باقي‬ ‫رک ڻ خاطر اسلم ڪجهه اخلقي هدايتون بيان ڪري ٿو‪ .‬جن کي پنهنجي اندر پيدا ڪري‪،‬‬ ‫انسان پنهنجون عادتون ڀليون ڪري سگهي ٿو‪.‬‬ ‫اسلم جو مثالي انسان‪:‬‬ ‫اسلم پنهنجي تعليمات ذريعي هڪ مثالي ۽ ڪامياب انسان ٺاهڻ چاهي ٿو‪ ،‬جنهن جا ‪:‬‬ ‫_ عقيدا درست هجن‪ ،‬ته جيئن سوچ صحيح هجيس‪.‬‬ ‫_ عمل ٺيڪ هجن‪ ،‬ته جيئن عمل ۾ ڪا غلطي نه هجي‪.‬‬ ‫_ ۽ اخلق ڀلو هجي ته جيئن سندس عادتون چڱيون ٿين‪.‬‬ ‫بنيادي عقيدا‪:‬‬

‫هر ٻار جڏهن وڏ و ٿي عقل جي منزل ۾۽ قدم رکي ٿو ته سندس ذهن ۾۽ خودبخود ڪجھ‬ ‫سوال اڀرن ٿا ته‪:‬‬ ‫•مان ڪٿان آيو آهيان! يعني منهنجو خالق ڪير آهي؟‬ ‫•مان ڇو خلقيو ويو آهيان! يعني منهنجي زندگيءَ جو مقصد ڇا آهي؟‬ ‫•مان ڪٿي آهيان! يعني دنيا جي حقيقت ڇا آهي؟‬ ‫•مان ڪيڏانهن ويندس! يعني آخرت ڇا آهي؟‬ ‫انهن فطري سوالن جا جواب ڏي ڻ لءِ اسلم پنج بنيادي عقيدا بيان ڪري ٿو‪ ،‬جن کي‬ ‫”اصول دين “پڻ چيو ويندو آهي‪:‬‬ ‫مبداء شناسي‪:‬‬ ‫عدل‬ ‫(‪)2‬‬ ‫(‪)1‬توحيد‬ ‫راه شناسي‪:‬‬ ‫امامت‬ ‫( ‪)4‬‬ ‫نبوت‬ ‫(‪)3‬‬ ‫معاد شناسي‪:‬‬ ‫قيامت‪.‬‬ ‫(‪)5‬‬ ‫(تفصيل عقائد جي حصي ۾ پڙهندا)‬ ‫بنيادي اح ڪام‪:‬‬ ‫ڪامياب زندگيء َ خاطر اسلمي حڪ م زندگي جي هر عمل ۾ رهنمائي مهيا ڪ ن ٿا‪ .‬اسلم‬ ‫فرد ۽ معاشري تي جيڪ ي اهم فرض لڳ و ڪري ٿو‪ ،‬انهن مان مشهور ‪ 10‬آهن‪ ،‬جن کي‬ ‫”فروع دين“ چوندا آهن‪.‬‬ ‫روحاني ڪمال حاصل ڪرڻ ۽ معاشري کي پڻ روحاني بنيادن تي قائم ڪرڻ لءِ اسلم ڪجھ‬ ‫عبادتون فرض ڪيون آهن ‪ ،‬انهن مان اهم عبادتون ٽي آهن‪:‬‬ ‫(‪ )3‬حج‬ ‫(‪ )2‬روزو‬ ‫(‪ )1‬نماز‬ ‫روحاني ڪمال حاصل ڪر ڻ ۽ معاشري جون اقتصادي ضرورتون پوريون ڪر ڻ لءِ اسلم‬ ‫ڪجھ اقتصادي عبادتون فرض ڪيون آهن‪ ،‬جن مان اهم ٻه آهن‪:‬‬ ‫(‪ )5‬خمس‬ ‫(‪ )4‬ز ڪواة‬ ‫الله تعالى جي پيغام کي دنيا تائين پهچائڻ ‪ ،‬انکي بيروني ۽ اندروني خطرن کان بچائ ڻ لءِ‪،‬‬ ‫اسلم ڪجھ فرض لڳو ڪيا آهن‪ ،‬جن مان اهم ٽي آهن‪:‬‬ ‫(‪ )8‬نهي عن المن ڪر‬ ‫(‪ )7‬امر بالمعروف‬ ‫(‪ )6‬جهاد‬ ‫اسلمي معاشرو ٺاه ڻ ۽ برقرار رک ڻ لءِ دين ڪج ھ فرض لڳ و ڪيا آهن‪ ،‬جن مان اهم ٻه‬ ‫آهن‪:‬‬ ‫(‪ )10‬برائت‪.‬‬ ‫(‪ )9‬وليت‬ ‫(تفصيل احڪام جي حصي ۾ پڙهندا)‬

‫بنيادي اخلق‪:‬‬ ‫انسان وٽ عقل‪ ،‬وهم‪ ،‬خواهش ۽ غضب نالي چار روحاني توانايون موجود آهن‪.‬‬ ‫جي ڪڏهن عقل صحيح ڪم ڪ ري ته انسان۾ ” ڏاهپ“ پيدا ٿيندي‪.‬‬ ‫جي ڪڏهن وهم جي قوت تي عقل غالب هجي ته انسان۾ ”عدالت“ پيدا ٿيندي‪.‬‬ ‫عفت“ پيدا ٿيندي‪.‬‬ ‫جي ڪڏهن خواهش جي قوت تي عقل غالب هجي ته انسان۾ ” ِ‬ ‫”شجاعت“ پيدا ٿيندي‪.‬‬ ‫َ‬ ‫جي ڪڏهن غضب جي قوت تي عقل غالب هجي ته انسان۾‬ ‫اهڙي طرح انهن بنيادي اخلقي صفتن مان وري ٻيون اخلقي صفتون پيدا ٿينديون ۽‬ ‫انسان جا سڀئي اخلق ڀل ٿي پوندا‪.‬‬ ‫(تفصيل اخلق جي حصي ۾ پڙهندا)‬

‫هي ُء جيئن ته عقيدن جو ڪتاب آهي انڪري هتي صرف بنيادي ۽ ابتدائي عقيدا بيان ڪيا‬ ‫ويندا‪.‬‬

‫عقيدو‪:‬‬

‫”عقيدو“ عربي زبان جي لفظ‬

‫”عَقد“‬

‫مان نڪتل آهي‪ ،‬جنهن جي معنى آهي ڳنڍ۽ “‬

‫‪ .”Node‬عقيدو اهڙين نظرين ۽ سوچن کي چئبو آهي جن جي مضبوط ڳن ڍ انسان جي‬ ‫ذهن سان ٻڌل هجي ۽ اهي خود بخود ذهن کان جدا نه ٿين‪.‬‬

‫درس ‪2‬‬

‫الله تعالى جي معرفت‬ ‫الله تعالى جي معرفت کي اسان پنجن حصن ۾ بيان ڪندا سين‪:‬‬ ‫(‪)1‬الله تعالى جو وجود‬ ‫(‪)2‬الله تعالى جون صفتون‬ ‫(‪)3‬الله تعالى جي هيڪڙائي (توحيد)‬ ‫(‪)4‬الله تعالى سان شرڪ‬ ‫(‪)5‬الله تعالى جي حڪمت ۽ عدل‬

‫الله تعالى جو وجود‬

‫خمسہ ذريعي محسوس نٿو ڪري سگھجي‪ ،‬البت عقل‬ ‫الله تعالى جي وجود کي حواس َ‬ ‫سندس اثرات کي ڏسي الله تعالى جي وجود کي ثابت ڪري ٿو‪ .‬اهڙي قسم جو هڪ عقلي‬ ‫دليل اسان هتي بيان ڪريون ٿا‪:‬‬ ‫عقلي قاعدو‪:‬‬ ‫عقل فيصلو ڪري ٿو ته‪:‬‬ ‫” جيڪا شيءِ نه هُجي ته اها وجود ۾ اچڻ لءِ‪ ،‬وجود عطا ڪندڙ جي محتاج آهي‪“ .‬‬

‫جي ڪا شيءِ نه هج ڻ کان پوءِ وجود ۾ اچي ان کي مخلوق (خلق ٿيل) چئبو آهي ۽ وجود‬ ‫ڏيند ڙ کي خالق چئبو آهي‪ .‬انڪري اسان مٿئين قاعدي کي مختصر لفظن ۾ هن طرح پڻ‬ ‫بيان ڪري سگھون ٿا ته‪:‬‬ ‫”مخلوقَ‪ ،‬خالق جي محتاج آهي‪“ .‬‬ ‫ء مثال‪:‬‬ ‫عقلي قاعدي کي سمج ھڻ ل ِ‬ ‫•گھر مان ن ڪرندڙ دونهين کي ڏسي هر ڪو ما ڻ هو يقين سان چوندو ته گھر۾ باه‬ ‫پئي ٻري‪.‬‬ ‫•رستي تي پيرن جا نشان ڏسي پڪ ٿيندي آهي ته هتان ڪير گذريو آهي ‪.‬‬ ‫•هلند ڙ ڪار ۽ سائيڪ ل ڏسي يقين ٿيندو آهي ته انهن کي ڪنهن نه ڪنهن ٺاهيو‬ ‫آهي ‪.‬‬ ‫جيڪڏهن ڪير چوي ته گھ ر ما ن دونهون باه کانسواء ِ پيو نڪري‪ ،‬رستي تي پيرن جا نشان‬ ‫پا ڻ ئي ٺهي ويا آهن ۽ ڪار ۽ سائيڪ ل جو ڪ و به ٺاهيند ڙ ناهي ته هر ڪ و ان کي بي عقل‬ ‫چوندو‪.‬‬ ‫ڪائنات جو مشاهدو‪:‬‬ ‫جڏهن اسان ڪائنات جو مشاهدو ڪندا سين ته نظر ايندو ته ان جي هر شيءِ مخلوق‬ ‫آهي‪ ،‬مثل‪ :‬زمين‪ ،‬آسمان‪ ،‬حيوان‪ ،‬سج‪ ،‬چنڊ‪ ،‬تارا‪ ،‬درياءَ‪ ،‬وڻ ۽ جبل وغيره‪ ،‬جيئن ته‪:‬‬ ‫مرڪب آهن‪،‬‬ ‫ُ‬ ‫انهن ۾ حرڪت آهي‪،‬‬ ‫انهن۾ تبديلي اچي ٿي‪،‬‬ ‫۽ انهن تي زوال اچي ٿو‪.‬‬ ‫ان مان ثابت آهي ته اهي نه هيا‪ ،‬پوءِ موجود ٿيا آهن يعني مخلوق آهن‪.‬‬

‫الله تعالى جي وجود تي دليل‪:‬‬ ‫ها ڻ ي اسان مٿئين مشاهدي ۽ ٻڌايل قاعدي کي پا ڻ۾ مليون ٿا‪:‬‬ ‫”ڪائنات مخلوق آهي‪“.‬‬ ‫اسان جو مشاهدو‪:‬‬ ‫”مخلوقَ‪ ،‬خالق جي محتاج آهي‪“ .‬‬ ‫عقلي قاعدو‪:‬‬ ‫ان فڪر جو نتيجو هيءُ آهي ته ڪائنات هڪ خالق جي محتاج آهي‪ .‬سموري ڪائنات جي‬ ‫خالق کي ”الله“ چيو ٿو وڃي‪.‬‬ ‫الله تعالى جي وجود تي اعتراض‪:‬‬ ‫اعتراض ‪:1‬‬ ‫جيڪڏهن الله موجود آهي ته اسان کي ڏيکاريو‪ ،‬جيڪ ا شيءِ نظر نه اچي‪ ،‬ان کي اسان‬ ‫ڪيئن مڃون؟‬ ‫جواب‪:‬‬ ‫حواس‬ ‫اسان پنهنجي زندگي ءَ ۾ ڪيترين ئي اهڙين شين کي تسليم ڪندا آهيون‪ ،‬جيڪ ي َ‬ ‫خمس ہ (ڏسڻ ‪،‬ٻڌڻ ‪ ،‬چک ڻ ‪ ،‬سنگھڻ ۽ ڇهڻ)۾ نٿيون اچن‪ ،‬مثال طور‪:‬‬ ‫َ‬ ‫عقل‪ ،‬علم‪ ،‬خوف‪ ،‬خوشي ‪ ،‬غم ۽ نفرت وغيره‬ ‫اهي شيون موجود آهن پر حواس خمس ہ ۾ نٿيون اچن‪ ،‬البت سندن اثرات کي ڏسي عقل‬ ‫سندن موجودگيءَ جي خبر ڏئي ٿو‪ .‬اهڙ ي طرح الله تعالى به موجود آهي‪ ،‬پر حواس‬ ‫خمسہ ۾ نٿو اچي‪ ،‬البت سندس اثرات کي ڏسي‪ ،‬عقل سندس وجود کي ثابت ڪري ٿو‪.‬‬

‫اعتراض ‪:2‬‬ ‫تعالي جو خالق ڪير آهي؟‬ ‫ٰ‬ ‫جيڪڏهن هر شيءَ‪ ،‬خالق جي محتاج آهي‪ ،‬ته پوءِ الله‬ ‫جواب‪:‬‬ ‫ء خالق جي محتاج آهي‪ ،‬بلڪ عقل چوي ٿو ته جي ڪا‬ ‫عقل اهو فيصلو نٿو ڪري ته هرشي ِ‬ ‫ء موجود ٿئي ته ان لءِ خالق ضروري آهي‪ .‬انڪري جيڪ ا شيءِ نه‬ ‫ء نه هجي پو ِ‬ ‫شي ِ‬ ‫هج ڻ مان موجود نه ٿي هجي‪ ،‬بل ڪ هميش ہ موجود هجي ته ان کي خالق جي ڪ ا ضرورت‬ ‫ناهي‪.‬‬ ‫الله تعالي ٰ ه ڪ اهڙ و موجود آهي‪ ،‬جنهن جو وجود هن جو پنهنجو آهي‪ ،‬ڪنهن ٻئي هن کي‬ ‫وجود نه ڏنو آهي‪ ،‬انڪري هميشہ موجود آهي ۽ هن کي ڪنهن خالق جي ضرورت ناهي‪.‬‬

‫درس ‪3‬‬ ‫پهريون موجود‬ ‫سموري ڪائنات جو سرچشمو يعني ”الله“ ”پهريون“ “موجود““ آهي ۽۽ ٻيا سڀ‬ ‫موجودات ان جا ئي خلقيل آهن‪ .‬عقل مطابق پهرئين موجود جون ڪجھ۽ لزمي‬ ‫خصوصيتون ٿينديون آهن‪ .‬جيڪي هن ريت آهن‪:‬‬ ‫مستقل (‪)Self sufficient‬آهي ۽ محتاج ناهي‪:‬‬ ‫‪)1‬وجود ۾ محتاج ناهي‪ :‬يعني سندس وجود پنهنجو هوندو ۽ ڪنهن ٻئي هنکي‬ ‫وجود نه ڏنو هوندو‪.‬‬ ‫ٻي صورت ۾ هو پهريون موجود نه ٿيندو‪ .‬جنهنجو وجود پنهنجو هجي انجو هجڻ‬ ‫لزمي هوندو آهي انڪري انکي ”واجب الوجود“ پڻ چيو ٿو وڃي‪.‬‬ ‫‪)2‬صفات ۾ محتاج ناهي‪ :‬يعني سندس سموريون صفتون (ڪمالت) پنهنجون‬ ‫هونديون ۽ ڪنهن ٻئي هنکي نه ڏنيون هونديون‪.‬‬ ‫ٻي صورت ۾ يا ته هو پهريون موجود نه هوندو يا وري پنهنجي مخلوق جو محتاج‬ ‫ٿي پوندو‪ ،‬جيڪو محال آهي‪.‬‬ ‫ازلي ۽ ابدي‪:‬‬ ‫‪)1‬سندس ڪا ابتدا ناهي(ازليت)‪:‬‬ ‫جيڪڏهن ابتدا رکندڙ۽ هوندو ته يقيني طور ڪنهن ٻئي جي مخلوق هوندو ۽۽ اول‬ ‫موجود نه هوندو‪.‬‬ ‫‪)2‬سندس ڪا انتها ناهي(ابديت)‪:‬‬ ‫ڪنهن موجود لءِ انتها ان ڳالهه جو دليل آهي ته کيس ڪنهن ٻئي وجود ڏنو هيو‪،‬‬ ‫جيڪو هاڻي واپس ورتو ويو آهي‪.‬‬ ‫جيڪڏهن وجود سندس پنهنجو هجي ها ته ان کان ڌار نه ٿي سگھي ها‪.‬‬

‫مطلَق‪:‬‬ ‫ڪمال ُ ۡ‬ ‫هن ۾ ڪمال جون سڀ صفتون لمحدود پيماني تي موجود آهن‪.‬‬ ‫جي ڪ ي ڪ مالت مخلوق ۾ محدود پيماني تي موجود آهن‪ ،‬اهي يقيني طور انجي خالق۾‬ ‫اتم ۽ اعلى پيماني تي موجود هوندا آهن‪.‬‬ ‫نقص جي ا ڻاٺ‪:‬‬ ‫هن ۾ ڪنهن به ڪمال جي ڪمي ناهي‪.‬‬ ‫جيئن ته الله تعالى صرف ”موجود“ آهي انڪري ڪا حد ۽ نقص نٿو رکي‪.‬‬

‫درس ‪4‬‬ ‫الله تعالي ٰ جون صفتون‬ ‫صفات ثُبُوت ِ َّيہ چيو ويندو آهي ۽ الله‬ ‫الله تعاليٰ ۾ ڪمال جون سڀئي صفتون آهن‪ ،‬انهن کي ِ‬ ‫َ‬ ‫سلب ِ ّيہ چيو ويندو‬ ‫تعالي ٰ ۾ نقص ۽ محتاجيءَ واري ڪ ا به صفت ناهي‪ ،‬انهن کي صفات‬ ‫َ‬ ‫آهي‪.‬‬

‫صفات ثُبوتي ہ‪:‬‬

‫تعالي وٽ ڪمال ۽ جمال جون سڀئي صفتون لمحدود پيماني تي موجود آهن‪ ،‬انڪري‬ ‫ٰ‬ ‫الله‬ ‫کيس ” الله“ يعني سڀني ڪمالن جو مال ڪ چيو وڃي ٿو‪ .‬اِنهن مان مشهور ا َٺ صفتون‬ ‫آهن‪:‬‬ ‫(‪)1‬قديم‪:‬‬ ‫وصف‪ :‬الله تعاليٰ زماني جي حد بندين کان مٿاهون آهي يعني ” زماني موجود ناهي “‪.‬‬ ‫انڪري ازلي ۽ ابدي آهي ‪،‬اول ۽ آخر آهي‪.‬‬ ‫دليل‪ :‬الله تعالى جيئن ته پهريون موجود آهي ۽ زمانو سندس ئي مخلوق آهي‪ ،‬انڪري زماني‬ ‫جي حدبندين کان مٿاهون آهي‪.‬‬

‫(‪)2‬قادر‪:‬‬ ‫وصف‪ :‬الله تعاليٰ هر شيءِ تي قدرت رکي ٿو يعني چاهي ته ڪري چاهي ته نه ڪري‬ ‫‪.‬‬ ‫دليل‪ :‬الله کانسواءِ هر شيءِ سندس مخلوق آهي ۽۽ هر خالق پنهنجي مخلوق تي‬ ‫هرطرح جي قدرت رکندو آهي‪.‬‬ ‫(‪)3‬عالِم‪:‬‬ ‫وصف‪ :‬الله تعاليٰ هر شيءِ کي ڄاڻي ٿو يعني هر شيءِ هن وٽ حاضر آهي ‪.‬‬ ‫دليل‪ :‬الله کانسواء ِ هر شيء ِ سندس مخلوق آهي ۽ هر خالق پنهنجي مخلوق جي هر‬ ‫شيءِ ڄاڻندو آهي‪.‬‬ ‫ح ُّ‬ ‫ي‪:‬‬ ‫(‪َ )4‬‬

‫وصف‪ “:‬الله تعالي ٰ حيات نالي ه ڪ ڪمال رکي ٿو‪ ،‬جنهن جي نشاني علم ۽ قدرت‬ ‫آهي‪.‬‬ ‫دليل‪ :‬سندس لمحدود علم ۽ قدرت سندس لمحدود حيات جي خبر ڏين ٿا‪.‬‬ ‫ر ڪ‪:‬‬ ‫(‪ُ )5‬‬ ‫مد ۡ ِ‬ ‫وصف‪:‬الله تعالي ٰ بغير ڪنهن وسيلي (مثل‪ :‬حواس خمسہ۽ وغيره) جي هر شيءِ کي درڪ‬ ‫(معلوم) ڪري ٿويعني ڏسي ۽ ٻڌي ٿو‪.‬‬ ‫دليل‪ :‬جيئن ته آواز ۽ رنگ الله جي مخلوق آهن ۽ هر خالق پنهنجي مخلوق جي هر‬ ‫شيءِ ڄاڻندو آهي‪.‬‬ ‫مريد‪:‬‬ ‫(‪ُ )6‬‬ ‫وصف‪ :‬الله تعالي ٰ صرف پنهنجي ارادي سان ڪم ڪري ٿو يعني مجبور ناهي‪.‬‬ ‫دليل‪ :‬الله کانسواءِ هر شيءِ سندس مخلوق آهي ۽ ڪا به مخلوق پنهنجي خالق تي ڪا‬ ‫به قدرت نه رکندي آهي‪.‬‬ ‫مت َ“ ڪَ“““ل ِّم‪:‬‬ ‫(‪ُ )7‬‬ ‫وصف‪ :‬الله تعالي ٰ جنهن به شيء ِ ذريعي چاهي مخلوق سان ڳالهائي سگھ ي ٿو يعني ان‬ ‫شيءِ مان آواز پيدا ڪري سگھي ٿو‪.‬‬

‫دليل‪ :‬الله کانسواء ِ هر شيء ِ سندس مخلوق آهي ۽ هر خالق پنهنجي مخلوق تي هر‬ ‫طرح جي قدرت رکندو آهي‪.‬‬ ‫(‪)8‬صاِدق‪:‬‬ ‫تعالي صرف سچ ۽ حقيقت ئي بيان ڪريٿو‪.‬‬ ‫ٰ‬ ‫وصف‪ :‬الله‬ ‫دليل‪ :‬ڪوڙ برائي يا محتاجيء َ جي نشاني آهي ۽ الله ۾ نه ئي ڪا برائي آهي نه وري‬ ‫محتاجي‪.‬‬

‫سل ہب ِ َّ۽ي۽۽‬ ‫صفات َ‬

‫سبحان“ چيو ٿو وڃي‪،‬‬ ‫الله تعاليٰ ۾ عيب ۽ نقص واري ڪا به صفت ناهي‪ ،‬انڪري کيس ” ُ‬ ‫َ‬ ‫يعني هر عيب ۽ نقص کان ” پا ڪ“ ‪ .‬جن صفتن کان الله پاڪ آهي انهن مان مشهور اٺ‬ ‫آهن‪.‬‬ ‫َ‬ ‫ڪب ناهي‪:‬‬ ‫مَر ّ‬ ‫(‪ُ )1‬‬ ‫وصف‪:‬‬ ‫” الله تعاليٰ جي ذات ڪجھه جزن سان ملي ٺهيل ناهي‪“ .‬‬ ‫دليل‪:‬‬ ‫جيڪڏهن هن جي ذات جا جز(حصا) هجن ته پوٰء ِ هو انهن جو محتاج ٿيندو‪ ،‬محتاجي هڪ‬ ‫تعالي هر نقص کان پاڪ آهي ‪.‬‬ ‫ٰ‬ ‫نقص آهي ۽ الله‬ ‫ج َّ‬ ‫سم ناهي‪:‬‬ ‫م َ‬ ‫(‪ُ )2‬‬ ‫وصف‪:‬‬ ‫تعالي جسم (‪ )Body‬نٿو رکي‪“ .‬‬ ‫ٰ‬ ‫” الله‬ ‫دليل‪:‬‬ ‫جيئن ته جسم مخلوق آهي‪ ،‬مرڪب‪ ،‬محدود ۽ تبديل ٿيندڙ آهي ۽ اهي سڀ نقص آهن‬ ‫جڏهن ته الله تعاليٰ هر نقص کان پاڪ آهي‪.‬‬ ‫مر ۡئِي ناهي‪:‬‬ ‫(‪َ )3‬‬ ‫وصف‪:‬‬ ‫” الله تعالي ٰ کي اکين سان هر گز نٿو ڏسي سگھجي‪ ،‬نه دنيا۾ ۽ نه ئي آخرت ۾‪“ .‬‬ ‫دليل‪:‬‬

‫جيئن ته اکين ذريعي اهائي شيءِ ڏس ڻ ۾ ايندي آهي جيڪ ا مجسم ۽ محدود هجي ۽‬ ‫روشني ان سان ٽڪرائجي اکين تائين موٽي‪ .‬الله تعاليٰ مجسم ۽ محدود ناهي‪ ،‬انڪري‬ ‫مرئي به ناهي‪.‬‬ ‫َ‬ ‫(‪)4‬هن جو شري ڪ ناهي‪:‬‬ ‫وصف‪:‬‬ ‫” الله تعاليٰ جهڙو ٻيو ڪو به ناهي‪ ،‬نه ئي وري ٿي سگھي ٿو‪“ .‬‬ ‫دليل‪:‬‬ ‫هن جي وضاحت الله تعالي ٰ جي توحيد واري بحث۾ ايندي‪.‬‬ ‫(‪)5‬م ڪان نٿو رکي‪:‬‬ ‫وصف‪:‬‬ ‫تعالي جيئن زماني (‪ )Time‬جي حد بندين کان مٿاهون آهي‪ ،‬ائين ئي مڪان (‬ ‫ٰ‬ ‫” الله‬ ‫‪ )Place‬جي ضرورت کان به پاڪ آهي‪“ .‬‬ ‫دليل‪:‬‬ ‫مڪان جي ضرورت ان موجود کي ٿئي ٿي‪ ،‬جيڪ و مجسم هجي‪ ،‬الله تعالي ٰ جيئن ته‬ ‫مجسم ناهي انڪري ”لم ڪان“ آهي‪.‬‬ ‫ل حوادث ناهي‪:‬‬ ‫(‪َ )6‬‬ ‫مح ۡ ِ‬ ‫الله تعالي ٰ اهڙو موجود ناهي جنهن۾ تبديليون (حوادث) اچن‪.‬‬ ‫تبديلي جيڪڏهن ڪنهن ڪامل موجود ۾ ايندي ته انکي ناقص ڪندي پر جيڪڏهن ناقص‬ ‫موجود ۾ ايندي ته يا ته انکي وڌيڪ ناقص ڪندي يا ڪامل ڪندس‪ .‬جڏهن ته الله ۾ ڪو‬ ‫به نقص ناهي جو انکي ڪمال ملي‪ ،‬نه ئي وري سندس ڪ و ڪمال اهڙ و آهي جيڪو‬ ‫ختم ٿي سگھي‪ .‬انڪري الله تعاليٰ جي ذات ۾ ڪابه تبديلي ۽ نواڻ نٿي اچي‪.‬‬ ‫حلُول نٿو ڪري‪:‬‬ ‫(‪ُ )7‬‬ ‫وصف‪ :‬الله تعالي ٰ ڪ نهن به شيءِ۾ سمائجي نٿو‪.‬‬ ‫دليل‪ :‬جيڪا شيءِ جنهن شيءِ ۾ سمائبي ته انجي محتاج ٿي پوندي ۽ الله محتاج ناهي‬ ‫‪.‬‬ ‫(‪)8‬صفتن ۽ ذات ۾ ٻيائي ناهي‪:‬‬ ‫ت ذات (قديم‪ ،‬قادر‪ ،‬عالم‪ ،‬حي ۽ مريد ) ۽ الله جي ذات ٻه‬ ‫وصف‪ :‬الله تعاليٰ جون صفا ِ‬ ‫شيون نه آهن هڪ ئي شيءِ آهي يعني صفتون هن جي عين ذات آهن‪.‬‬ ‫دليل‪ :‬ڇو ته پوء ِ الله مرڪ ب ٿي پوندو ۽ الله مرڪب ناهي‪ .‬ان جو تفصيل توحيد جي‬ ‫بحث۾ ايندو‪.‬‬