Ap 3 (1st Qtr

ARALING PANLIPUAN III Unang Markahan 1. sandaigdigan – tumutukoy sa kabuuan ng lahat ng bagay na umiiral o nabubuhay. 2. galaxy – binubuo ng bilyung-bilyong bituin, mga planeta, buwan at marami pang mga celestial body. 3. Milky Way – isang pulutong ng mga bituin o galaxy, na kinabibilangan ng araw at bilyunbilyong bituin. 4. orbit – mga daanang dinadaanan ng mga bagay sa solar system. 5. planeta – malalaking bagay na umiikot sa araw. 6. Genesis – ayon sa teoryang biblikal na ito, ang daigdig at ang mga buhay sa ibabaw nito ay nilikha ng Diyos sa loob ng anim na araw. 7. Immanuel Kant – isang pilosoper mula sa Germany na may akda ng Teoryang Nebular. 8. Teoryang Nebular – sinasabi ng haypotesis na ito an noong bago 4.7 bilyong tao na ang nakakaraan, ang material ng solar system ay nasa anyong isang nebula. 9. nebula – nagliliparang alikabok at gas. 10. Pierre Marquis de Laplace – isang sayantist na French na sumang-ayon sa teorya ni Kant. 11. Sir James Jeans at Harold Jeffreys – nakabuo ng teoryang Gaseous Tidal 12. Teoryang Gaseous Tidal – batay sa teoryang ito, may pangalawang araw na dumaan sa ating sariling araw. 13. T.C. Chamberlain – bumuo ng Teoryang Planetissimal 14. Lemaitre – bumuo ng teoryang Big Bang 15. Teoryang Big Bang – teoryang may kinalaman sa pagsabog ng isang bituin dahil sa init. 16. haypotesis – mga haka-haka lamang 17. daigdig – ang tanging planetang may buhay 18. oblate-spheroid – ang hugis ng daigdig 19. crust – “balat” ng daigidig 20. lindol – tawag sa paggalaw ng mga plate 21. weathering – sa pamamagitan nito, maaring magkapira-piraso ang mga bato. 22. erosion – isang salik na nagpapabago sa mundo, maaaring mangyari ito sa tulong ng hangin, agos ng tubig, at glacier. 23. kontinente – malalawak na masa ng lupa na napapligiran ng tubig. 24. Alfred Wegener – bumuo ng teoryang Continental Drift 25. Teoryang Continental Drift – ayon sa teoryang ito na noong una ay may isang super na kontinente 26. Pangaea – tinawag na super kontinente 27. Laurasia – nahati ang Pangaea, at ito ng naging hilagang bahagi. 28. Gondwanaland – nahati ang Pangaea, at ito and nagging timog na bahagi. 29. Africa – ikalawang pinakamalaking kontinente sa mundo 30. Disyerto ng Sahara – nakalatag sa kalakhan ng Hilagang Africa. 31. Sinai Peninsula – nagpapanatiling konektado ang Africa at Asia 32. Dagat Caspian – pinakamalaking lawang may tubig-alat sa daigdig 33. Dagat Mediterranean – nagging pangunahing ruta ng kalakalan simula noong unang panahon. 34. North America – ikatlong pinakamalaking kontinente 35. South America – ikaapat na kontinente

36. Antarctica – pang-liamang pinakalamalaking kontinente sa mundo. 37. Ilog Nile – ditto unang nanirahan ang mga Egyptian 38. bundok ng Armenia – pinanggalingan ng Ilog Tigris-Euphrates 39. Ilog Indus – dito nagsimula ang kauna-unahang sibilisasyon sa India 40. Punjab – patag, malalawak, at matatabang lupain sa Ilog Indus 41. Aryan – mga lagalag na Caucasian 42. Ilog Hwang Ho – dito nanirahan ang mga sinaunang tumira sa China 43. Maya – sibilisasyon sa America na sinakop ng mga Aztec 44. Inca – sibilisasyon sa America sa Bundok Andes 45. Phoenician – mga mahuhusay na mangangalakal 46. Charles Darwin – bumuo ng teoryng ebolusyon 47. Origin of Species – aklat ni Darwin 48. Teoryang Ebolusyon – ayon sa teoryang ito, magkakaugnay sa isang kadena ang lahat na nabubuhay na organismo 49. Ramapithecus – pinakamatandang specie ng Hominid 50. Australopithecus africanus – isang specie ng Hominid na malapit ang pagkakahawig sa tao 51. Raymond Dart – nakatagpo sa mga labi ng Australopithecus africanus 52. Australopithecus robustus – specie ng Hominid na inakalang may matipunong pangangatawan. 53. Mary at Louis Leakey – nakatagpo sa mga labi ng Australopithecus robustus sa Tanzania 54. Australopithecus afarensis – isang kalansay ng isang babae na may 3 ½ talampakan sa may Afar, Ehtiopia 55. Donald Johanson – nakahukay sa labi ng Australopithecus afarensis 56. Homo habilis – tinawag na Taong Nakakagawa ng Kasangkapan, ito rin ang ikalawang yugto sa ebolusyon ng tao 57. Zinjanthropus – isang uri ng Homo habilis. Napagalamang ang uring ito ay nakakalakad na ng tuwid. 58. Homo erctus – tinawag na dierktang ninuno ng Homo sapiens, nakaktayo na rin ito ng tuwid. May dalwang uri ito, ang Taong Java at ang Taong Peking 59. Pithecantropus erectus – o Taong Java. 60. Zinjantropus pekinensis – o Taong Peking 61. Homo sapiens – tinaguriang mga taong nag-iisip 62. Taong Neanderthal – isang uri ng Homo sapiens na natagpuan sa Neanderthal, Germany 63. taong Cro-Magnon – isa pang uri ng Homo sapiens na lumitaw sa Timog France. 64. Louis Lartet – nakatagpo sa labi ng Cro-Magnon 65. Panahon ng Lumang Bato – sa panahong ito lumitaw ang mga unang tao 66. Australopithecine – lumalabas na pinakamatanda sa lahat ng mga nahukay na tao 67. Fetile Crescent – dito matatagpuan ang lupain sa gitna ng dalawang ilog 68. Mesopotamia – lupain sa pagitan ng dalawang ilog 69. syudad-estado – bumubuo sa Sumeria 70. patesi – pinuno sa bawat syudad-estado 71. chariot – tawag sa sasakyang pandigma ng mga Sumerian 72. cuneiform – sistema ng pagsulat ng mga Sumerian 73. sexagesimal – sistema kung saan ang numero ay nakabatay sa 60 74. ziggurat – tawag sa templo ng mga Sumerian

75. Ur Nammu – nagtayo ng ziggurat sa Ur 76. Nabonidus – nagremodel sa ziggurat sa Ur, siya ang huling hari ng Babylonia 77. Haring Sargon I – isang pinuno ng tribong Semitiko na naging unang namuno sa Akkadia 78. Hammurabi – pinag-isa ang kabuuan ng Mesopotamia 79. Kodigo ni Hammurabi – kauna-unahang batas na naisulat 80. Marduk – nagging punong Diyos ayon sa utos ni Hammurabi 81. “mata sa mata, ngipin sa ngipin” – prinsipyong nakapalob sa kodigo 82. Assyria – pinakamalaking imperyo na sumakop sa Fertile Crescent 83. Nineveh – ginawang kabisera ng Assyria 84. Haring Ashurbanipal – sa pamamagitan niya’s naitatag ang unang aklatan. (Assyrian) 85. Chaldea – tinaguriang pangalawang Babylonia 86. Nebuchadnezzar- nagpatayo ng Hanging Gardens of Babylon (Chaldean) 87. Indo-Aryan – mga nagsimulang nanirahan sa India, sila’y matataas, mapuputi, at may matatangos na ilong 88. Dravidian – mga orihinal na naninirahan sa lugar ng mga Indo-Aryan 89. caste – sistema ng pagpapangkat ng mga tao na may iba’t ibang antas sa lipunan na may sari-sariling tuntunin ukol sa kanilang pamumuhay. 90. 4 Pangkat sa sistemang caste: Brahman o pari, Ksyatriyas o mga pinuno, Vaisyas o magsasaka, Sudra o manggagawa at alipin 91. untouchables – mga hindi kasapi sa anumang uri sa caste. 92. outcast – dito napapbilang ang mga lumabag sa kautusang hindi maaaring magpalit ng pangkat ang sinuman sa ilalim ng caste. 93. panchayat – isang pamahalaang pinamumunuan ng isang lider 94. Tatlong Diyos sa Hinduismo: Brahma o ang tagalikha, Vishnu – tagataguyod, Shiva – tagawasak 95. Iba pang Diyos sa Hinduismo: Kali – diyosa ng mga buntis, Lakushmi – diyos ng tagumpay, Vasanti – diyosa ng kasayahan, India – diyos ng bagyo, Ayon – diyos ng body 96. reincarnation – muling pagkabuhay ng kaluluwa 97. Nirvana – buhay ng kaluwalhatian 98. Hinduismo: anim na pilosopiya sa daigdig: Nyaya – kumikila sa pag-aaral sa wastong pangangatwiran. Mimansa – nauukol sa pag-aalinsa sa mga banal na sulatin. Sankhya – nagbibigay-paliwanag kung bakit sinasabi na ang daigdig ay bunga ng ebolusyon at hindi likha ng Diyos. Vaiseshika – nagsasabing ang daigdig ay pinagagalaw ng batas na moral. Vedanta – paniniwalang nagsasabing ang isang kaluluwa ay bahagi ni Absolute Soul. Yoga – napapaloob rito ang paniniwalang maaaring madisiplina ang sinumang tao laban sa katamaran sa pamamagitan ng mental at spiritual na pagsasanay. 99. Sushruta – nagsulat ng aklat na naglalarawan ng paraan ng pagtitiis 100. Choroka – inilathala niya ang Encyclopedia ng medisina 101. Templo ni Kailasha – isa sa mga dakilang templo na gawa sa bato 102. Taj Mahal – isang marmol na musoleo 103. Shah Jahan – nagpatayo ng Taj Mahal 104. Mumtaz Mahal – asawa ni Shah Jahan 105. Vedas – ditto nakasulat ang mga himno, dasal, seremonya at madyik 106. Brahmanas – dito nakasaad ang mga tulang tuluyan ukol sa seremoniya at sakripisyo 107. Arankayas – mga libro ng pagtututo ukolsa seremonya ng pananampalataya 108. Upanishad – nairoon ang mga aral sa buhay na dapat ituro ng mga ama sa mga anak 109. Mahabharata – epikong nauukol sa magkapatid na Pandaos. 110. Ramayana – epikong tungkol sa buhay ni Prinsipe Rama

111. Sakuntala – pinakamahusay na dula 112. Kalidasa – nagsulat ng Sakunatala 113. Panchatantra – aklat na katipunan ng mga pabula 114. Haring Menes – unang namuno sa Matandang Kaharian ng Egypt 115. pharaoh – haring nagtataglay ng kapangyarihan bilang pinuno ng estado at kapangyarihang animo-diyos sa Egypt. 116. pamumuno ni Menes – tinaguriang Gintong Panahon ng Egypt 117. Pharaoh Khufu o Cheops – pharaoh na pinag-ukulan ng pansin ang paggawa ng mga piramide 118. piramide sa Giza – kakaibang piramide dahil taglay nitong laki at sukat. Ipinatayo ito ni Pharaoh Khufu. 119. Amenemhet I – isang lider mula sa Thebes na ang kanyang pag-upo ang nagging hudyat ng pagsisimula ng Gitnang Kaharian. 120. Hyksos – pangkat ng mga mananakop sa Asia na sumalakay sa Egypt sa huling bahagi ng 1700 B.C.E. 121. Bagong Kaharian – panahon kung saan napaalis na ang mga Hyksos, at nabalik na sa mga pharaoh ang kapangyarihan. 122. Thutmose II – isang namuno sa Egypt sa sumakop sa Palestine at Syria. 123. Hatshepsut – asawa ni Thutmose II na kinilalang unang dakilang babae sa kasaysayan 123. Thutmose III – pumalit kay Hatshepsut. Nagpatayo siya ng mas marami pang templo at lumawak ang teritoryo ng Egypt. 124. Amenhotep IV – isang mahalagang pinuno noong Bagong Kaharian. Binawasan niya ang kapangyarihan ng mga pari sa pamahalaan. 125. Aton – ang iisang Diyos na pinakilala ni Amenhotep na nagging bagong pananampalataya ng mga Egyptian. 126. Akhenaton – ang pangalang ginamit ni Amenhotep IV 127. Tutankhamen – pumalit kay Akhenaton 128. Ramses II – huling dakilang pinuno ng Bagong Kaharian. 129. Alexander I – sumakop sa Egypt kung kaya’t tuluyang nawalan ng kapangyarihan ang mga pharaoh 130. Great Sphinx – pinakatanyag sa mga rebultong naipatayo sa Egypt. Ito’y rebulto ng isang pharaoh na may katawang leon. 131. mummification – ang pag-eembalsamo ng mga bangkay na hindi naagnas sa mahabang panahon. 132. heroglipiko – sistema ng pagsulat ng mga Egyptian na nangangahulugang sacred carvings 133. Rosetta Stone – ang naging susi sa pagbasa ng heroglipiko 134. Hellenes – mga pangkat na nanggaling sa lambak ng Danube na sumakop sa Greece 135. Islang Crete – ang kauna-unahang pamayanan kanilang natagpuan (sa may rehyon ng Aegean) 136. Haring Minos – namuno sa Islang Crete 137. Minoan – ang tawag sa sibilisasyong nalinang sa Crete bilang parangal kay Haring Minos 138. Mycenaean – ang mga pangkat ng mga tao sa Crete at ibang pulo ng Aegean na nandayuhan sa Greece 139. Indo-European – pangkat ng mga pastol na nandayuhan sa Greece 140. Achaean – tinawag sa mga Indo-European nang marating nila ang pusod ng bansa (Greece) 141. Homer – bulag na manunulat ng Greece na nagsulat ng Iliad at Odyssey

142. Acropolis – isang mataas na bahaging napapalibutan ng makakapal na pader kung saan nakatira ang hari 143. Haring Agamemnon – naging pinuno ng Mycenae 144. polis – matandang pamayanan sa Greece 145. Zeus – diyos ng langit at hari ng mga diyos 146. Hera – tagapag-alaga sa kababaihan 147. Pluto – diyos ng underworld 148. Hermes – mensahero ng mga diyos at diyosa 149. Eros – diyos ng pag-ibig 150. Dionysus – diyos ng fertility 151. Poseidon – diyos ng dagat 152. Ares – diyos ng digmaan 153. Apollo – diyos ng liwanag at paghuhula 154. Athena – diyos ng karunungan 155. Aphrodite – diyos ng kagandahan at pag-ibig 156. Demeter – diyos ng agrikultura 157. Palarong Olympic – pinakatanyag na laro na isinasagawa tuwing ikaapat na taon bilang parangal kay Zeus 158. aristokrasya – pamahalaan kung saan ang mga syudad-estado ay kontrolado ng mga maharlika 159. tyrants – ang mga pinunong lumitaw sa Greece pagkatapos umagaw ng kapangyarihan sa mga dating mga pinuno 160. Hellenes – ang tawag sa mga hindi nagsasalita ng kanilang wika 161. Athens – matatagpuan sa Attica na anging tirahan ng mga Ionian 162. orihinal na lahi ng Ionian – kinikilalang tunay na mamamayan ng Athens 163. Metics – bagamat hindi sila mamamayan ng Athens, sila ay malayang nakakakilos sa syudad-estado 164. Archon – ang tawag sa mga maaring maghalal ng mamumuno sa pamahalaan 165. Draco – nakilala sa Draconian Code 166. Draconian Code – ayon ditto, halos lahat ng kasalanan ay hinahatulan ng kamatayan 167. Solon – archon na nagayos ng kalagayan ng mga magsasaka 168. Konseho ng apat na daan – itinatag ni Solon. Ito’y binubuo ng mga pilin kasapi mula sa pangkat ng mga mayayamang may-ari ng malalawak na lupain. 169. Peisistratus – isang maharlika at kamag-anak ni Solon na nagpalawak ng demokrasya 170. Cleisthenes – nagpairal ng tunay na demokrasya sa Athens 171. ostracism – karapatan ng mga mamamayang patalsikin ang pinunong ipinalalagay na mapanganib sa estrado 172. Sparta – ang ginawang kabisera ng mga Dorian nang sakupin nila ang Greece at nang manirahan sila sa Laconia 172. Helot – tawag sa katutubo ng Sparta 173. ephorns – tawag sa pnunong mahistrado ng Sparta 174. Pindar – pinakadakilang manunulat na lalaki sa kulturang Hellenik 175. Success for the Striver & Washes Away the Error of Stirring – mga sinulat ni Pindar 176. Sappho – pinakadakilang babaing manunula 177. Homer – nagsulat ng Iliad at Odyssey 178. Aeschylus – nagsulat ng Agamemmnon at Prometheus Bound 179. Sophocles – nagsulat ng Oedipus Rex at Antigone

180. Euripedes – nagsulat ng Iphigenia at Trojan Women 181. Demosthenes – prinsipe ng mga orador 182. Herodotus – Ama ng kasaysayan at nagsulat ng Persian War 183. Thucydides – Peloponnesian War 184. Xenophon – Anabasis (ang kwento tungkol sa pagbabalik ng 10 libong sundalo na sumalaky sa Persia) 185. Parthenon – ang templo ni Athena na tinaguriang pinakamalaking templo sa Acropolis 186. Phidias – gumawa ng Parthenon at estatwa ni Zeus sa templo sa Olympia 187. Praxiteles – gumawa ng estatwa ni Hermes 188. Doric – pinakasimpleng estilo na siyang ginamit sa Parthenon 189. Ionic – ang pinakagamitin sa tatlong estilo, may taglay itong iskrol sa mga malaking letra 190. Corinthian – ang pinakamagarbo, may mga dahon sa mga malaking letra 191. Thespis, Aeschylus at Sophocles – tagapagtatag ng drama sa Greece 192. Aristophanes – kinilala bilang pinakamahalagang manunulat ng komedya sa kulturang Griyego II. Aralin mo yung MGA DIGMAAN SA GREECE (Aralin 13) III. Aralin mo yung ANG SIYENTIPIKONG KAALAMAN AT PILOSOPIYA (Aralin 14)… hehe ^^