Aghl Ya Iman

‫ﻋﻘﻞ ﻳﺎ اﻳﻤﺎن‬ ‫اﻓﺸﻴﻦ ﻟﻄﻴﻒ زاده‬ ‫راﺑﻄﺔ ﻋﻘﻞ و اﻳﻤﺎن ﻫﻤﻮاره ﺑﻪﻋﻨﻮان ﻳﻜﻲ از ﻣﺒﺎﺣﺚ ﺑﺤﺚﺑﺮاﻧﮕﻴﺰ ﻣﻄﺮح ﺑﻮده اﺳﺖ‪ .‬ﺗﺎرﻳﺦ ﺗﻔﻜﺮ‬ ‫ﺑﻪﺧﺼﻮص در ﻣﻐﺮبزﻣﻴﻦ ﮔﻮاه آن اﺳﺖ ﻛﻪ اﻧﺪﻳﺸﻤﻨﺪان در ﻃﻲ ﺑﺮﻫﻪﻫﺎي ﻣﺨﺘﻠﻒ‪ ،‬راه ﻧﻴﻞ ﺑﻪ‬ ‫ﺣﻘﻴﻘﺖ را ﮔﺎه ﺑﻪ ﻣﺪد ﻋﻘﻞ ﺻﺮف ﻳﺎ اﻳﻤﺎن ﺻﺮف و ﻳﺎ ﺗﻠﻔﻴﻘﻲ از اﻳﻦ دو ﺑﻪﺗﺼﻮﻳﺮ ﻣﻲﻛﺸﻴﺪﻧﺪ‪ .‬ﺑﺮاي‬ ‫ﻧﻤﻮﻧﻪ ﭘﺎﺳﻜﺎل ﻣﻲﮔﻮﻳﺪ‪" :‬دل ﺑﺮاي ﺧﻮد دﻻﻳﻠﻲ دارد ﻛﻪ ﻋﻘﻞ از آن ﺑﻲﺧﺒﺮ اﺳﺖ‪ ".‬ﻫﻤﭽﻨﻴﻦ‬ ‫ﺗﺮﺗﻮﻟﻴﺎن ﻳﻜﻲ از آﺑﺎي ﻛﻠﻴﺴﺎ ﻣﻲﮔﻮﻳﺪ‪" :‬ﭼﻪ راﺑﻄﻪاي ﺑﻴﻦ اورﺷﻠﻴﻢ )ﻣﻬﺪ اﻳﻤﺎن آن روزﮔﺎر( و آﺗﻦ‬ ‫)ﻣﻬﺪ ﺗﻔﻜﺮ در آن زﻣﺎن( وﺟﻮد دارد؟"‬ ‫ﻋﻠﺖ ﭼﻨﻴﻦ ﺗﻤﺎﻳﺰي ﺑﻴﻦ ﻋﻘﻞ و اﻳﻤﺎن آن اﺳﺖ ﻛﻪ ﻣﺘﻔﻜﺮﻳﻦ ﺑﺮ اﻳﻦ ﺑﺎور ﺑﻮدﻧﺪ ﻛﻪ ﻋﻘﻞ و اﻳﻤﺎن دو‬ ‫ﻃﺮﻳﻖ ﻣﺘﻔﺎوت ﻧﻈﺮ ﺑﻪ ﺣﻘﻴﻘﺖاﻧﺪ‪ .‬ﺑﻪ ﺑﻴﺎن دﻳﮕﺮ‪ ،‬ﺟﻬﺎنﺑﻴﻨﻲ ﻋﻘﻞ ﺑﺎ ﺑﻪﻛﺎرﮔﻴﺮي اﺑﺰار ﻣﺘﻔﺎوت‪ ،‬ﻣﺴﻴﺮ و‬ ‫ﺟﺎدهاي ﻣﺘﻔﺎوت از ﻃﺮﻳﻖ دل در ﭘﻴﺶ ﻣﻲﮔﻴﺮد‪ .‬از اﻳﻦ رو ﻃﺮﻳﻖ ﻛﺸﻒ ﺣﻘﻴﻘﺖ ﺑﻪ ﻣﺪد ﻋﻘﻞ‪ ،‬راه‬ ‫ﻣﻨﻄﻖ‪ ،‬اﺳﺘﺪﻻل و ﻛﺴﺐ ﻣﻌﺮﻓﺘﻲ ﻋﻴﻨﻲ )‪ (Objective‬اﺳﺖ‪ ،‬ﺣﺎل آﻧﻜﻪ ﻃﺮﻳﻖ دل‪ ،‬ﻣﻜﺎﺷﻔﻪ و ﻧﻮر‬ ‫ﺑﺎﻃﻨﻲ و ﻛﺴﺐ ﻣﻌﺮﻓﺘﻲ ذﻫﻨﻲ )‪ (Subjective‬اﺳﺖ‪ .‬آري از ﺳﻮي ﻋﺎرﻓﺎن راه ﺷﻨﺎﺧﺖ ﺧﺪا "ﻧﺎز" و‬ ‫دﻟﺪادﮔﻲ اﺳﺖ‪ ،‬اﻣﺎ از ﺳﻮي ﻓﻴﻠﺴﻮﻓﺎن‪" ،‬راز" و ﻣﻨﻄﻖﭘﺮدازي اﺳﺖ‪ .‬ﺑﺪﻳﻦﺳﺎن ﻋﻘﻞ و اﻳﻤﺎن در‬ ‫ﺣﻴﻄﺔ ﻗﻠﻤﺮو ﺧﺎص ﺧﻮد‪ ،‬دو ﻧﻮع ﻣﻌﺮﻓﺖﺷﻨﺎﺳﻲ را ﺑﻪدﺳﺖ ﻣﻲدﻫﻨﺪ‪ .‬ﺑﺪﻳﻦ ﺗﺮﺗﻴﺐ دوﮔﺎﻧﻪﭘﻨﺪاري و‬ ‫دوﮔﺎﻧﻪﺑﺎوري )‪ (Dualism‬ﺗﺒﺪﻳﻞ ﺑﻪ ﺑﺨﺶ ﻻﻳﻨﻔﻚ ﺗﻔﻜﺮ ﺑﺸﺮ ﺷﺪ‪.‬‬ ‫ﻣﺎ ﻣﺴﻴﺤﻴﺎن ﻧﻴﺰ ﮔﺎه ﺑﺮ اﻳﻦ ﺑﺎورﻳﻢ ﻛﻪ ﺣﻘﻴﻘﺖ را ﻣﻲﺗﻮان در دو ﺳﻄﺢ و ﺑﻪ دو ﮔﻮﻧﺔ ﻣﺘﻔﺎوت ﺷﻨﺎﺧﺖ‬ ‫ﻳﻜﻲ از راه ﻋﻘﻞ ﻛﻪ ﻣﺎ را ﺗﺎ ﺣﺪودي ﺟﻠﻮ ﻣﻲﺑﺮد اﻣﺎ ﻧﻮع ﺷﻨﺎﺧﺘﻲ ﻛﻪ ﻋﺮﺿﻪ ﻣﻲدارد ﻫﻤﺎﻧﻨﺪ‬ ‫ﻣﺎﻫﻲﮔﻴﺮي در آﺑﻲ ﻛﻢﻋﻤﻖ اﺳﺖ ﻛﻪ ﻫﺮﮔﺰ از آن ﻧﻤﻲﺗﻮان ﻣﺮوارﻳﺪ ﺑﻲﻣﺎﻧﻨﺪ و ﺑﻲﻧﻈﻴﺮ ﺷﻨﺎﺧﺖ را‬ ‫ﺻﻴﺪ ﻛﺮد و راه دﻳﮕﺮ راه دل اﺳﺖ ﻛﻪ ﻣﺎ را ﺑﻪ ژرﻓﺎي ﺑﻲاﻧﺘﻬﺎي ﻣﻌﺮﻓﺖ ﻣﻲﺑﺮد و آﻧﺠﺎﺳﺖ و ﺗﻨﻬﺎ آن‬ ‫زﻣﺎن اﺳﺖ ﻛﻪ ﺣﻘﻴﻘﺖ ﺧﺎﻟﺺ و ﺧﻠﺺ و ﭘﺎﻻﻳﺶﻳﺎﻓﺘﻪ از ﮔﺰﻧﺪ ﻋﻘﻞ دﺳﺖﻳﺎﻓﺘﻨﻲ ﻣﻲﮔﺮدد‪ .‬از اﻳﻦرو‬ ‫ﻣﻲﺗﻮان اﻳﻤﺎﻧﺪاران را ﻧﻴﺰ ﺑﻪ دو دﺳﺘﻪ ﺗﻘﺴﻴﻢ ﻛﺮد‪ .‬ﮔﺮوه اول آﻧﺎﻧﻲ ﻫﺴﺘﻨﺪ ﻛﻪ ﻣﻲﻛﻮﺷﻨﺪ ﺑﻪ ﻳﺎري‬ ‫ﺗﻔﻜﺮ و ﻗﺮاﺋﻦ ﻋﻠﻤﻲ دﻻﻳﻞ ﻋﻘﻠﻲ ﺑﺮاي اﻳﻤﺎن ﺧﻮد ﺑﻴﺎﺑﻨﺪ و اﻳﻤﺎن ﺧﻮد را ﻣﻨﻄﻖﭘﺬﻳﺮ ﺳﺎزﻧﺪ و ﮔﺮوه‬ ‫دﻳﮕﺮ‪ ،‬از اﻳﻦ اﺑﺰارﻫﺎي اﻧﺴﺎﻧﻲ دﺳﺖ ﺷﺴﺘﻪ‪ ،‬ﺑﻪﻣﺪد ﻣﻜﺎﺷﻔﻪ و ﻧﻮر ﺑﺎﻃﻨﻲ ﺑﻪ ﺧﻮد ﺣﻘﻴﻘﺖ دﺳﺖ‬ ‫ﻣﻲﻳﺎﺑﻨﺪ زﻳﺮا ﻛﻪ ﺑﺮاي ﺑﺮﺧﻲ از آﻧﺎن‪ ،‬اﻳﻤﺎن اﺳﺎﺳﺎً ﻣﻘﻮﻟﻪاي ﻋﻘﻞﺳﺘﻴﺰ اﺳﺖ‪.‬‬

‫اﻣﺎ آﻳﺎ ﺑﻪراﺳﺘﻲ ﻋﻘﻞ و اﻳﻤﺎن دو ﺗﻮر ﻣﺘﻔﺎوت ﺑﺮاي ﺻﻴﺪ ﺣﻘﻴﻘﺖاﻧﺪ؟ ﻧﻘﻄﺔ آﻏﺎز ﺷﻜﺎف و‬ ‫دوﮔﺎﻧﻪﺑﺎوري ﺑﻴﻦ ﻋﻘﻞ و اﻳﻤﺎن ﻛﺠﺎﺳﺖ؟ ﭘﻴﺎﻣﺪﻫﺎي اﻳﻦ دوﮔﺎﻧﻪﺑﺎوري ﭼﻪ ﻣﻲﺑﺎﺷﻨﺪ؟ ﭼﻪ راﺑﻄﻪاي‬ ‫ﺑﻴﻦ ﻋﻘﻞ و اﻳﻤﺎن در ﻃﻲ ﺗﺎرﻳﺦ ﺗﻔﻜﺮ ﺑﺮﻗﺮار ﺑﻮده اﺳﺖ؟ آﻳﺎ ﻋﻘﻞ و اﻳﻤﺎن ﺿﺪ ﻳﻜﺪﻳﮕﺮﻧﺪ ﻳﺎ آﻧﻜﻪ‬ ‫ﻣﻜﻤﻞ ﻫﻢاﻧﺪ و ﻳﺎ اﺳﺎﺳﺎً ﻫﻴﭻ ﻧﻘﻄﺔ ﺗﻤﺎﺳﻲ ﺑﺎ ﻳﻜﺪﻳﮕﺮ ﻧﺪارﻧﺪ؟ در ﻧﻬﺎﻳﺖ آﻳﺎ ﻣﻲﺗﻮان ﺑﻪﻧﻮﻋﻲ‬ ‫ﻣﻌﺮﻓﺖﺷﻨﺎﺳﻲ رﺳﻴﺪ ﻛﻪ در آن ﺑﻪ ﺟﻬﺎنﺑﻴﻨﻲ ﻣﺸﺘﺮﻛﻲ ﺑﻴﻦ ﻋﻘﻞ و اﻳﻤﺎن دﺳﺖ ﻳﺎﻓﺖ؟ و آﻳﺎ ﺳﺮاﻧﺠﺎم‬ ‫ﻣﻲﺗﻮان از ﺗﻔﻜﻴﻚ ﻣﺆﻣﻨﺎن ﻣﺴﻴﺢ ﺑﻪ دو ﮔﺮوه ﻋﻘﻞﮔﺮا و اﻳﻤﺎنﮔﺮا دﺳﺖ ﺷﺴﺖ؟ ﺷﺎﻳﺎن ذﻛﺮ اﺳﺖ ﻛﻪ‬ ‫اﻳﻦ ﻣﻘﺎﻟﻪ راﺑﻄﺔ ﻋﻠﻢ و دﻳﻦ را ﺑﻪﻋﻨﻮان ﻳﻜﻲ از ﻣﺼﺎدﻳﻖ ﺑﺎرز ﻣﺒﺤﺚ ﻋﻘﻞ و اﻳﻤﺎن در ﻧﻈﺮ ﻣﻲﮔﻴﺮد‪.‬‬

‫آﻏﺎز ﺷﻜﺎف‪ :‬دوﮔﺎﻧﻪﭘﻨﺪاري‬ ‫اﮔﺮ ﻳﻮﻧﺎن ﺑﺎﺳﺘﺎن را ﺑﻪﻋﻨﻮان ﻣﻬﺪ ﺗﻔﻜﺮ ﺑﺸﺮ در ﻧﻈﺮ ﺑﮕﻴﺮﻳﻢ‪ ،‬اﻓﻼﻃﻮن ﺑﺎ ﻣﻌﺮﻓﻲ "ﺟﻬﺎن ﺳﺎﻳﻪﻫﺎ" و‬ ‫ﺗﻤﺎﻳﺰ وﺟﻮدي آن از "ﺟﻬﺎن ﺣﻘﺎﻳﻖ"‪ ،‬ﻣﻌﺮﻓﺖﺷﻨﺎﺳﻲ را ﺑﻪ دو ﺑﺨﺶ ﺗﻘﺴﻴﻢ ﻛﺮد‪ .‬ﺑﻨﺎ ﺑﺮ ﻧﻈﺮ اﻓﻼﻃﻮن‬ ‫ﺟﻬﺎﻧﻲ ﻛﻪ در آن ﻣﻲزﻳﻴﻴﻢ ﺗﻨﻬﺎ ﺳﺎﻳﻪاي از ﺣﻘﺎﻳﻘﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ در ﺟﻬﺎن دﻳﮕﺮ وﺟﻮد دارد‪ .‬ﻓﻴﻠﺴﻮف و‬ ‫رﻳﺎﺿﻴﺪان ﻓﺮاﻧﺴﻮي دﻛﺎرت ﻧﻴﺰ ﺑﺎ ﺗﺄﻛﻴﺪ ﺑﺮ ﺗﻤﺎﻳﺰ ذﻫﻦ و ﻣﺎده ﺑﺮ اﻳﻦ ﺷﻜﺎف داﻣﻦ زد‪ .‬ﺑﺮاي اﻓﻼﻃﻮن‬ ‫ﺣﻘﻴﻘﺖ در ﺟﻬﺎﻧﻲ دﻳﮕﺮ وﺟﻮد داﺷﺖ‪ ،‬ﺣﺎل آﻧﻜﻪ ﺑﺮاي دﻛﺎرت ﺷﻨﺎﺧﺖ ﺣﻘﻴﻘﺖ از ﺗﻔﻜﺮ ﺷﺨﺼﻲ آﻏﺎز‬ ‫ﻣﻲﺷﺪ‪ .‬اﻳﻦ ﺷﻜﺎف در ﻋﺮﺻﺔ ﻋﻠﻢ رواﻧﺸﻨﺎﺳﻲ ﻧﻴﺰ ﺑﻪﭼﺸﻢ ﻣﻲﺧﻮرد‪.‬‬ ‫ﻓﺮوﻳﺪ از دو ﻧﻮع ﺷﻨﺎﺧﺖ ﺻﺤﺒﺖ ﺑﻪ ﻣﻴﺎن آورد‪ :‬ﻳﻜﻲ ﺷﻨﺎﺧﺖ ﺟﻬﺎن ﻋﻴﻨﻲ ﺑﻪﻣﺪد اﺑﺰارﻫﺎي ﻋﻠﻤﻲ و‬ ‫دﻳﮕﺮي ﺷﻨﺎﺧﺖ ﺟﻬﺎن درون ﺧﻮد ﺑﻪ ﻳﺎري آﮔﺎﻫﻲ از ﺳﺎﺧﺘﺎرﻫﺎي ﺗﺸﻴﻜﻞدﻫﻨﺪة روان ﺷﺨﺺ‪ .‬در‬ ‫ﻋﺮﺻﺔ اﻟﻬﻴﺎت ﻧﻴﺰ ﺧﺪا را ﻫﻢ ﻣﻲﺗﻮان ﺗﺎ ﺣﺪي ﺑﻪ ﻣﺪد ﻋﻘﻞ ﺷﻨﺎﺧﺖ اﻣﺎ ﺑﺮاي آﻧﻜﻪ ﺑﻪ رﻳﺴﻤﺎنﻫﺎي‬ ‫ﻏﻴﺮﻗﺎﺑﻞ ﺗﻤﺎس ﻣﻌﺮﻓﺖ اﻟﻬﻲ ﭼﻨﮓ زﻧﻴﻢ ﻣﻲﺑﺎﻳﺪ از ﻃﺮﻳﻖ دل ﻗﺪم در اﻳﻦ درﻳﺎي ﺑﻲﻛﺮان ﻣﻌﺮﻓﺖ‬ ‫اﻟﻬﻲ ﮔﺬارﻳﻢ‪ .‬ﺑﺪﻳﻦﺳﺎن درﻣﻲﻳﺎﺑﻴﻢ ﻛﻪ ﺷﻜﺎف ﻋﻘﻞ و اﻳﻤﺎن )ﻋﻠﻢ و دﻳﻦ( ﺑﻪ دﻳﺮﭘﺎﻳﻲ دﻳﺪ ﺗﻔﻜﺮ ﺑﺸﺮ‬ ‫ﺑﻮده اﺳﺖ‪ .‬ﺑﻪﻃﻮر ﻛﻠﻲ ﻣﻲﺗﻮان ﺗﻔﻜﺮ ﺑﺸﺮ در ﻣﻐﺮب زﻣﻴﻦ را ﺑﻪ ﺳﻪ دورة ﻋﻤﺪه ﺗﻘﺴﻴﻢ ﻛﺮد ﻛﻪ‬ ‫ﻋﺒﺎرﺗﻨﺪ از دورة ﭘﻴﺶ از ﻣﺪرﻧﻴﺴﻢ‪ ،‬ﻣﺪرﻧﻴﺴﻢ و دورة ﭘﺴﺎﻣﺪرن‪ .‬ﻫﺮ ﻳﻚ از اﻳﻦ دورهﻫﺎ ﺗﺄﻛﻴﺪات‬ ‫ﺧﺎﺻﻲ ﺑﺮ ﻣﻘﻮﻟﻪ ﻋﻘﻞ و اﻳﻤﺎن ﻣﻲﮔﺬارﻧﺪ ﻛﻪ ﺑﺮرﺳﻲ اﺟﻤﺎﻟﻲ دﺳﺘﺎوردﻫﺎي ﻫﺮ ﻳﻚ از آﻧﻬﺎ ﻣﻲﺗﻮاﻧﺪ‬ ‫ﻧﻮر ﺗﺎزهاي ﺑﺮ ﻣﺒﺤﺚ ﻣﺎ ﺑﻴﺎﻓﻜﻨﺪ‪.‬‬ ‫ﺷﻜﺎف ﻋﻘﻞ و اﻳﻤﺎن )ﻋﻠﻢ و دﻳﻦ( ﺑﻪ دﻳﺮﭘﺎﻳﻲ دﻳﺪ ﺗﻔﻜﺮ ﺑﺸﺮ ﺑﻮده اﺳﺖ‪.‬‬

‫دورة ﭘﻴﺶ از ﻣﺪرﻧﻴﺴﻢ‬

‫در دوره ﭘﻴﺶ از ﻋﺼﺮ ﺧﺮد )ﻣﺪرﻧﻴﺴﻢ( ﻛﻪ اﺳﺎﺳﺎً ﻗﺮون وﺳﻄﻲ ﻣﺤﻮر اﺻﻠﻲ آن را ﺗﺸﻜﻴﻞ ﻣﻲدﻫﺪ‪،‬‬ ‫اﻳﻤﺎن و اﻋﺘﻘﺎد ﻣﺬﻫﺒﻲ ﺑﺮ ﻫﻤﺔ ﺣﻴﻄﻪﻫﺎي ﺣﻴﺎت ﺑﺸﺮ اﺣﺎﻃﻪ داﺷﺖ‪ .‬اﻳﻤﺎن ﻣﺤﻮر ﻋﻘﻞ و داﻧﺶ ﺗﻠﻘﻲ‬ ‫ﻣﻲﺷﺪ‪ .‬اﮔﺮ ﺧﺪاوﻧﺪ ﻧﻮر ﻣﻌﺮﻓﺖ ﺧﻮد را ﺑﺮ ﺑﺸﺮ ﺳﺎﻃﻊ ﻧﻤﻲﺳﺎﺧﺖ‪ ،‬دﺳﺘﻴﺎﺑﻲ ﺑﻪ داﻧﺶ اﻣﺮي ﻣﺤﺎل‬ ‫ﺑﻮد‪ .‬ﺑﻪﻃﻮر ﻛﻠﻲ اﺳﺎس ﺗﻔﻜﺮ اﻳﻦ دوره را ﻣﻲﺗﻮان در دﻳﺪﮔﺎه ﺗﻮﻣﺎس آﻛﻮﺋﻴﻨﺎس ﺧﻼﺻﻪ ﻛﺮد‪:‬‬ ‫"اﻳﻤﺎن ﻣﻜﻤﻞ ﻋﻘﻞ اﺳﺖ‪ ".‬ﻋﻘﻞ ﺑﺸﺮ ﺗﻮاﻧﺎﻳﻲ ﺷﻨﺎﺧﺖ ﺧﺪا را دارد اﻣﺎ اﻧﺴﺎن ﺑﻪ ﻳﺎري ﻧﻮر اﻳﻤﺎن از‬ ‫ﻣﺮزﻫﺎي ﻣﺤﺪود ﻋﻘﻞ ﻓﺮاﺗﺮ ﻣﻲرود‪ .‬ﺑﺪﻳﻦ ﺗﺮﺗﻴﺐ در دورة ﭘﻴﺶ از ﻣﺪرﻧﻴﺴﻢ‪ ،‬اﻳﻤﺎن در ﻣﻘﺎﺑﻞ ﻋﻘﻞ‬ ‫ﻗﺮار ﻧﻤﻲﮔﺮﻓﺖ و در واﻗﻊ ﺑﻪ ﻣﺪد آن ﻣﻲﺷﺘﺎﻓﺖ‪ .‬ﻋﻘﻞ زﻳﺮﻣﺠﻤﻮﻋﺔ اﻳﻤﺎن ﺗﻠﻘﻲ ﻣﻲﺷﺪ و در ﺧﺪﻣﺖ‬ ‫اﻳﻤﺎن ﻋﻤﻞ ﻣﻲﻛﺮد‪.‬‬

‫ﻣﺪرﻧﻴﺴﻢ‬ ‫ﻋﺼﺮ ﺧﺮد ﺑﻪ دورهاي از ﺗﻔﻜﺮ ﺑﺸﺮ اﻃﻼق ﻣﻲﺷﻮد ﻛﻪ در آن ﻋﻘﻞ ﺑﻪﻋﻨﻮان ﻣﺤﻮر ﻣﻌﺮﻓﺖ در ﺑﺮاﺑﺮ‬ ‫اﻳﻤﺎن ﻗﺪﻋﻠﻢ ﻛﺮد‪ .‬اﻟﮕﻮي ﺗﻔﻜﺮ ﺑﺸﺮ ﻛﻪ در دوره ﭘﻴﺶ از ﻣﺪرﻧﻴﺴﻢ "اﻳﻤﺎنﮔﺮاﻳﻲ" ﺑﻮد ﺣﺎل ﺑﺎ‬ ‫ﭼﺮﺧﺸﻲ ﻛﺎﻣﻞ ﺑﻪ "ﻋﻘﻞﮔﺮاﻳﻲ" ﺗﺒﺪﻳﻞ ﺷﺪ‪ .‬دﻛﺎرت ﻓﺮﻣﻮل ﺷﻨﺎﺧﺖ را "ﻓﻜﺮ ﻣﻲﻛﻨﻢ‪ ،‬ﭘﺲ ﻫﺴﺘﻢ"‪،‬‬ ‫ﻣﻌﺮﻓﻲ ﻛﺮد‪ .‬ﺑﻪ ﺑﻴﺎن دﻳﮕﺮ ﻋﻘﻞ و اﺳﺘﺪﻻﻻت ﻏﻴﺮﻗﺎﺑﻞ اﻧﻜﺎر ﻣﻨﻄﻘﻲ ﻛﻪ ﺑﺮ ﻫﻤﻪ ﭼﻴﺰ ﺑﻪ دﻳﺪة ﺷﻚ‬ ‫ﻣﻲﻧﮕﺮﻳﺴﺖ ﺗﺎ ﺑﻪ ﻣﻌﺮﻓﺘﻲ ﺑﺎ ﻳﻘﻴﻦ ﻛﺎﻣﻞ دﺳﺖ ﻳﺎﺑﺪ‪ ،‬ﺟﺎﻳﮕﺰﻳﻦ اﻳﻤﺎن از اﺑﺘﺪا ﻣﻔﺮوض ﺷﺪ‪ .‬ﺑﻠﻪ‪ ،‬ﺻﺪاي‬ ‫ﺧﺮد از درون ﺑﺮ ﺻﺪاي ﻣﻜﺎﺷﻔﻪ در ﺧﺎرج از ﺧﻮد ﻏﻠﺒﻪ ﻳﺎﻓﺖ‪.‬‬ ‫ﭘﺲ از دﻛﺎرت‪ ،‬ﻋﻤﺎﻧﻮﺋﻞ ﻛﺎﻧﺖ ﻣﻌﺮﻓﺖ را ﺑﻪ دو ﺣﻴﻄﺔ ﻛﺎﻣﻼً ﻣﺠﺰا از ﻳﻜﺪﻳﮕﺮ ﺗﻘﺴﻴﻢ ﻛﺮد‪ .‬ﻳﻜﻲ را‬ ‫ﻗﻠﻤﺮو ﻋﻠﻢ )ﺷﻨﺎﺧﺖ ﭘﺪﻳﺪارﻫﺎ( ﻧﺎﻣﻴﺪ و دﻳﮕﺮي را ﻗﻠﻤﺮو اﺧﻼق‪ .‬ﻣﻄﺎﺑﻖ ﻧﻈﺮ ﻛﺎﻧﺖ ﺧﺪا را در ﺣﻴﻄﺔ‬ ‫ﺗﺤﻘﻴﻘﺎت ﻋﻠﻤﻲ ﻛﻪ ﺑﻪ ﺷﻨﺎﺧﺖ ﻫﺮﭼﻪ ﺑﻴﺸﺘﺮ ﻃﺒﻴﻌﺖ ﻣﻲاﻧﺠﺎﻣﺪ ﻧﻤﻲﺗﻮان ﺷﻨﺎﺧﺖ‪ .‬ﺑﺪﻳﻦ ﺗﺮﺗﻴﺐ اﻳﻤﺎن و‬ ‫ﻣﺬﻫﺐ ﺑﻪ ﻗﻠﻤﺮو ﻛﻮﭼﻜﻲ از ﺣﻴﺎت ﺑﺸﺮ ﺗﺒﺪﻳﻞ ﺷﺪ زﻳﺮا ﻛﻪ اﺳﺎﺳﺎً اﻳﻤﺎن را ﻧﻤﻲﺗﻮان ﺑﻪ ﻣﺪد اﺑﺰارﻫﺎي‬ ‫ﻋﻠﻤﻲ ﺳﻨﺠﻴﺪ و ﻫﺮﭼﻪ از ﻧﻈﺮ ﻋﻘﻠﻲ ﺳﻨﺠﺶﭘﺬﻳﺮ ﻧﻴﺴﺖ‪ ،‬ﻃﺒﻌﺎً ﺑﻪ ﺣﺎﺷﻴﻪ راﻧﺪه ﻣﻲﺷﺪ‪ .‬ﻋﺼﺮ ﺧﺮد‬ ‫اﻳﻤﺎن را ﺗﺒﺪﻳﻞ ﺑﻪ ﻗﻠﻤﺮو ﺧﺼﻮﺻﻲ زﻧﺪﮔﻲ ﻓﺮد ﻛﺮد و ﻋﻘﻞ ﺑﺎ ﺗﻮﺳﻞ ﺑﻪ اﺑﺰارﻫﺎي ﻋﻠﻤﻲ ﺑﺮ ﻫﻤﺔ‬ ‫ﻋﺮﺻﻪﻫﺎي ﺣﻴﺎت ﺑﺸﺮ ﺳﺎﻳﻪ اﻓﻜﻨﺪ‪ .‬در اﻳﻦ دوره اﻳﻤﺎن ﻓﻘﻂ زﻳﺮﻣﺠﻤﻮﻋﺔ ﻋﻘﻞ ﻣﺤﺴﻮب ﻧﻤﻲﺷﺪ ﺑﻠﻜﻪ‬ ‫ﺗﺒﺪﻳﻞ ﺑﻪ ﻣﻘﻮﻟﻪاي ﺷﺨﺼﻲ و ﺧﺼﻮﺻﻲ ﺷﺪ‪.‬‬

‫دوره ﭘﺴﺎﻣﺪرن‬

‫دورة ﺗﻔﻜﺮ ﭘﺲ از ﻣﺪرﻧﻴﺴﻢ را ﻋﺼﺮ ﭘﺴﺎﻣﺪرن ﻣﻲﻧﺎﻣﻨﺪ‪ .‬اﮔﺮ وﻳﮋﮔﻲ ﺑﺎرز ﻋﺼﺮ ﺧﺮد )ﻣﺪرﻧﻴﺴﻢ( را‬ ‫ﺣﺎﻛﻤﻴﺖ ﻋﻘﻞ ﺑﺮ ﺣﻴﺎت ﺑﺸﺮ ﺑﺪاﻧﻴﻢ‪ ،‬ﻛﻪ در آن اﺻﻞ دﺳﺘﻴﺎﺑﻲ ﺑﻪ ﺣﻘﻴﻘﺖ ﻋﻴﻨﻲ از اﺑﺘﺪا ﻣﺴﻠﻢ ﻓﺮض‬ ‫ﻣﻲﮔﺮدد‪ ،‬ﻋﺼﺮ ﭘﺴﺎﻣﺪرن ﻋﺼﺮ آﻏﺎز ﺣﺎﻛﻤﻴﺖ ﻫﻨﺮ و ﺧﻼﻗﻴﺖ اﺳﺖ‪ .‬در دوره ﭘﻴﺶ از ﻣﺪرﻧﻴﺴﻢ‬ ‫"اﻳﻤﺎن" ﻃﺮﻳﻖ و ﺟﺎدة ﺷﻨﺎﺧﺖ ﺣﻘﻴﻘﺖ ﺑﻮد‪ ،‬اﻣﺎ ﻣﺪرﻧﻴﺴﻢ "ﻋﻘﻞ" را ﺟﺎﻳﮕﺰﻳﻦ اﻳﻤﺎن ﻛﺮد و ﺣﺎل در‬ ‫دورة ﭘﺴﺎﻣﺪرن اﺳﺎﺳﺎً ﺣﻘﻴﻘﺖ ﺧﻠﻖ ﻣﻲﮔﺮدد‪.‬‬ ‫ﺣﻘﻴﻘﺖ ﻣﺤﺼﻮﻟﻲ ﻧﻴﺴﺖ ﻛﻪ ﺑﺎﻳﺪ در ﺧﺎرج از ﺧﻮد آن را ﺟﺴﺘﺠﻮ ﻛﺮد )ﻧﮕﺎه ﺑﻪ ﺧﺪا در دوره ﭘﻴﺶ از‬ ‫ﻣﺪرﻧﻴﺴﻢ( و ﻳﺎ ﺑﻪﻣﺪد اﺑﺰارﻫﺎي ﻋﻘﻠﻲ ﺑﺎ ﻳﻘﻴﻦ ﻛﺎﻣﻞ ﺑﺪان رﺳﻴﺪ )ﻧﮕﺎه ﺑﻪ ﻃﺒﻴﻌﺖ در دورة ﻣﺪرﻧﻴﺴﻢ(‪،‬‬ ‫ﺑﻠﻜﻪ ﺣﻘﻴﻘﺖ ﺟﻠﻮهﻫﺎ و ﺧﺎﺳﺘﮕﺎه ﺑﻲﻧﻬﺎﻳﺖ دارد‪ .‬ﻫﺮ اﻧﺴﺎن و ﻫﺮ ﺟﺎﻣﻌﻪاي ﺣﻘﻴﻘﺖ را از ﻣﻨﻈﺮ ﺧﻮد‬ ‫ﻣﻲﺑﻴﻨﺪ )اﺻﻄﻼح ﻋﻈﻤﺖ در ﻧﮕﺎه ﺗﻮﺳﺖ( و ﺑﻪ ﺑﻴﺎن دﻳﮕﺮ ﺣﻘﻴﻘﺖ را ﻣﻲآﻓﺮﻳﻨﺪ‪ .‬ﺑﻨﺎﺑﺮاﻳﻦ ﻧﻤﻲﺗﻮان و‬ ‫اﺳﺎﺳﺎً اﺷﺘﺒﺎه اﺳﺖ ﻛﻪ ﺑﺨﻮاﻫﻴﻢ ﺣﻘﻴﻘﺘﻲ ﻧﻬﺎﻳﻲ را ﺑﺮاي ﺑﺸﺮ در ﻧﻈﺮ ﺑﮕﻴﺮﻳﻢ‪ .‬اﺻﺎﻟﺖ ﺣﻘﻴﻘﺘﻲ ﻛﻪ ﻣﻦ‬ ‫ﻣﻲﺷﻨﺎﺳﻢ ﺑﺎ ﺣﻘﻴﻘﺘﻲ ﻛﻪ ﺗﻮ ﻣﻲﺷﻨﺎﺳﻲ اﮔﺮ در ﺧﺪﻣﺖ ﻫﻨﺮ و ﺧﻠﻖ زﻳﺒﺎﻳﻲ ﺑﺎﺷﺪ ﻳﻜﺴﺎن اﺳﺖ‪.‬‬ ‫در دوره ﭘﻴﺶ از ﻣﺪرﻧﻴﺴﻢ "اﻳﻤﺎن" ﻃﺮﻳﻖ و ﺟﺎدة ﺷﻨﺎﺧﺖ ﺣﻘﻴﻘﺖ ﺑﻮد‪ ،‬اﻣﺎ ﻣﺪرﻧﻴﺴﻢ "ﻋﻘﻞ" را‬ ‫ﺟﺎﻳﮕﺰﻳﻦ اﻳﻤﺎن ﻛﺮد و ﺣﺎل در دورة ﭘﺴﺎﻣﺪرن اﺳﺎﺳﺎً ﺣﻘﻴﻘﺖ ﺧﻠﻖ ﻣﻲﮔﺮدد‪.‬‬ ‫ﻫﻤﺎﻧﮕﻮﻧﻪ ﻛﻪ دﻳﺪﻳﻢ راﺑﻄﺔ ﻋﻘﻞ و اﻳﻤﺎن در ﺑﺮﻫﻪﻫﺎي ﻣﺨﺘﻠﻒ ﺗﺎرﻳﺦ ﺗﻔﻜﺮ ﺑﺸﺮ دﺳﺘﺨﻮش ﺗﻐﻴﻴﺮات‬ ‫ﺷﮕﺮﻓﻲ ﺷﺪه اﺳﺖ‪ .‬ﻣﺪرﻧﻴﺴﻢ ﺑﺎ ﺑﻬﺮهﻣﻨﺪي از دﺳﺘﻤﺎﻳﻪﻫﺎي ﺗﻔﻜﺮ دﻛﺎرت و ﻛﺎﻧﺖ‪ ،‬ﺑﺮ ﺷﻜﺎف ﻋﻘﻞ و‬ ‫اﻳﻤﺎن داﻣﻦ زد ﺣﺎل آﻧﻜﻪ ﻋﺼﺮ ﭘﺴﺎﻣﺪرن ﻣﺤﻮر ﺧﺎرﺟﻲ ﺑﺮاي ﺗﺸﺨﻴﺺ ﺣﻘﻴﻘﺖ را ﭼﻪ از ﻣﻨﻈﺮ ﻋﻘﻞ و‬ ‫ﻳﺎ اﻳﻤﺎن از ﻣﻴﺎن ﺑﺮد‪.‬‬ ‫ﻣﺴﻴﺤﻴﺎن ﻧﻴﺰ ﻫﻤﻮاره در ﻃﻲ ﺗﺎرﻳﺦ در روﻳﺎروﻳﻲ ﺑﺎ ﭼﺎﻟﺶ ﻋﻘﻞ ﻳﺎ اﻳﻤﺎن اﺣﺴﺎس ﻣﺴﺌﻮﻟﻴﺖ ﻛﺮدهاﻧﺪ‬ ‫و ﭘﺎﺳﺦﻫﺎي ﻣﺘﻔﺎوﺗﻲ را ﻋﺮﺿﻪ داﺷﺘﻪاﻧﺪ‪ .‬در دو ﺑﺨﺶ ﺑﻌﺪي ﺑﻪ ﺑﺮرﺳﻲ دو ﭘﺎﺳﺦ ﻋﻤﺪة آﻧﻬﺎ ﺑﺮاي‬ ‫رﻫﺎﻳﻲ از ﺗﻨﺶ راﺑﻄﺔ ﻋﻘﻞ و اﻳﻤﺎن ﻣﻲﭘﺮدازﻳﻢ‪.‬‬

‫ﻋﻘﻞ ﻳﺎ اﻳﻤﺎن ﺷﻤﺎره ‪2‬‬ ‫در ﺷﻤﺎرة ﮔﺬﺷﺘﻪ ﺑﻪ ﺑﺮرﺳﻲ راﺑﻄﺔ ﻋﻘﻞ و اﻳﻤﺎن در ﻃﻲ ﺗﺎرﻳﺦ ﺗﻔﻜﺮ ﻣﻐﺮب زﻣﻴﻦ ﭘﺮداﺧﺘﻴﻢ و در آن‬ ‫واﻛﻨﺶﻫﺎي ﻣﺘﻔﺎوﺗﻲ ﻛﻪ در دورهﻫﺎي ﻣﺨﺘﻠﻒ )ﭘﻴﺶ از ﻣﺪرﻧﻴﺴﻢ‪ ،‬ﻣﺪرﻧﻴﺴﻢ و ﭘﺴﺎﻣﺪرن( ﭘﻴﺮاﻣﻮن‬

‫ارﺗﺒﺎط ﻋﻘﻞ و اﻳﻤﺎن داده ﺷﺪ اﺷﺎره ﻛﺮدﻳﻢ‪ .‬در اﻳﻦ ﺷﻤﺎره ﺑﻪ ﺑﺮرﺳﻲ دو ﻧﻈﺮ ﻋﻤﺪة ﻣﺴﻴﺤﻴﺎن درﺑﺎرة‬ ‫ﻋﻘﻞ و اﻳﻤﺎن ﻣﻲﭘﺮدازﻳﻢ و در ﻧﻬﺎﻳﺖ ﻧﮕﺮش "ﭘﻮﻻﻧﻲ" را ﺑﻪﻋﻨﻮان راهﺣﻞ ﺗﻨﺶ ﻋﻘﻞ و اﻳﻤﺎن ﻣﻌﺮﻓﻲ‬ ‫ﺧﻮاﻫﻴﻢ ﻛﺮد‪.‬‬

‫‪ -1‬دﻳﺪﮔﺎه ﺗﻤﺎﻳﺰ‪ :‬ﻋﻘﻞ ﻳﺎ اﻳﻤﺎن‬ ‫ﻫﻤﺎﻧﮕﻮﻧﻪ ﻛﻪ ﭘﻴﺸﺘﺮ ذﻛﺮ ﺷﺪ ﻛﺎﻧﺖ‪ ‬ﺑﺮ دو ﻧﻮع ﺷﻨﺎﺧﺖ ﺗﺄﻛﻴﺪ ورزﻳﺪ‪ .‬ﻳﻜﻲ ﻋﺮﺻﺔ ﻋﻠﻢ ﻛﻪ ﺑﺎ ﺷﻨﺎﺧﺖ‬ ‫ﭘﺪﻳﺪارﻫﺎ ﺑﻪ ﭘﻴﺶ ﻣﻲرود و دﻳﮕﺮي ﻋﺮﺻﺔ اﺧﻼق ﻛﻪ ﻣﺎ را ﺑﻪ ﻓﻀﺎي ﻓﺮاﺗﺮ از ﻋﺎﻟﻢ ﭘﺪﻳﺪارﻫﺎ رﻫﻨﻤﻮن‬ ‫ﻣﻲﺷﻮد‪ .‬اﻳﻦ دو ﻋﺮﺻﻪ از ﻳﻜﺪﻳﮕﺮ ﻣﺘﻤﺎﻳﺰﻧﺪ و ﻫﺮ ﻳﻚ ﻗﻮاﻋﺪ‪ ،‬ﻏﺎﻳﺖ و ﻣﻮﺿﻮﻋﺎت ﺧﺎص ﺧﻮد را‬ ‫دارﻧﺪ‪ .‬ﺑﻪﻋﺒﺎرت دﻳﮕﺮ ﺗﻔﺎوت اﻳﻦ دو آنﻗﺪر زﻳﺎد اﺳﺖ ﻛﻪ اﻣﻜﺎن ﺗﻤﺎس آﻧﻬﺎ ﺑﺎ ﻳﻜﺪﻳﮕﺮ ﻣﺤﺎل‬ ‫ﻣﻲﮔﺮدد و ﻫﺮ ﻧﻮع ﺗﻼش ﺑﺮاي اﺗﺼﺎل دو ﻋﺮﺻﺔ ﻋﻘﻞ و دﻳﻦ ﺑﻪ ﺗﻀﺎدي ﻻﻳﻨﺤﻞ ﻣﻲاﻧﺠﺎﻣﺪ‪" .‬ﺳﻮرن‬ ‫ﻛﻴﺮﻛﮕﺎرد" ﻣﺘﻔﻜﺮ اﮔﺰﻳﺴﺘﺎﻧﺴﻴﺎﻟﻴﺴﺖ ﻣﺴﻴﺤﻲ ﺑﺎ ﻗﺒﻮل اﻟﮕﻮي ﻛﺎﻧﺖ ﭼﻨﻴﻦ اﺳﺘﺪﻻل ﻛﺮد ﻛﻪ رﻓﻊ اﻳﻦ‬ ‫ﺗﻀﺎد ﺗﻨﻬﺎ ﺑﺎ ﭘﺮش اﻳﻤﺎن ﻣﺴﻴﺮ اﺳﺖ‪ .‬ﺑﻪ ﺑﻴﺎن دﻳﮕﺮ ﺷﻜﺎف ﻋﻘﻞ و اﻳﻤﺎن ﺗﻨﻬﺎ ﺑﺎ دل ﺑﻪ درﻳﺎ زدن و ﭘﺮواز‬ ‫اﻳﻤﺎن ﭘﺮ ﻣﻲﮔﺮدد‪ .‬اﻟﻬﻴﺪان ﺑﺮﺟﺴﺘﺔ ﻣﺴﻴﺤﻲ ﻛﺎرل ﺑﺎرت ﻧﻴﺰ ﺑﺎ ﺗﺄﻛﻴﺪ ﺑﺮ اﻫﻤﻴﺖ ﻣﻜﺎﺷﻔﺔ ﺧﺪا ﺑﺮاي‬ ‫ﺑﺸﺮ ﺳﻘﻮط ﻛﺮده ﺑﺮ اﻳﻦ ﺷﻜﺎف داﻣﻦ زد‪.‬‬ ‫اﮔﺮ ﭘﺮش اﻳﻤﺎن در ﺗﻔﻜﺮ ﻛﻴﺮﻛﮕﺎرد ﻣﻲﺗﻮاﻧﺴﺖ اﻧﺴﺎن را ﺑﻪ آﻏﻮش ﺧﺪا ﺑﺒﺮد‪ ،‬در ﺗﻔﻜﺮ ﺑﺎرت اﻳﻦ‬ ‫ﺧﺪاﺳﺖ ﻛﻪ ﻣﻲﺑﺎﻳﺪ ﺧﻮد ﺑﺮ اﻳﻦ ﺷﻜﺎف ﭘﻞ زﻧﺪ و ﺑﺸﺮ ﻫﺮﮔﺰ ﻗﺎدر ﺑﻪ ﺷﻨﺎﺧﺖ ﺧﺪا ﺑﻪ ﻳﺎري ﺗﻔﻜﺮ و‬ ‫اﻳﻤﺎن ﺧﻮد ﻧﺨﻮاﻫﺪ ﺑﻮد‪ .‬در ﺗﻔﻜﺮ ﺑﺎرت ﺷﻨﺎﺧﺖ ﻣﺤﺼﻮل ﻣﻜﺎﺷﻔﻪ اﺳﺖ و ﺗﻨﻬﺎ آﻧﺎﻧﻲ ﻛﻪ ﻣﺎﻫﻴﺖ اﻳﻦ‬ ‫ﻣﻜﺎﺷﻔﻪ را ﺑﺎ اﻳﻤﺎن ﺑﻪ ﻣﺴﻴﺢ درﻳﺎﻓﺖ ﻛﺮدهاﻧﺪ ﻣﻲﺗﻮاﻧﻨﺪ ﺑﻪ ﻣﻌﺮﻓﺖ اﻟﻬﻲ دﺳﺖ ﻳﺎﺑﻨﺪ‪ .‬اﻣﺎ در ﻧﻘﺪ‬ ‫ﻛﻴﺮﻛﮕﺎرد ﻣﻲﺗﻮان ﭘﺮﺳﻴﺪ ﻛﻪ ﻣﺎﻫﻴﺖ اﻳﻦ اﻳﻤﺎن و ﭘﺮش ﻛﻪ ﺷﺨﺺ ﺑﺎﻳﺪ ﺑﺪان دﺳﺖ زﻧﺪ ﭼﻴﺴﺖ؟ ﭼﻪ‬ ‫ﻧﻮع دل ﺑﻪ درﻳﺎ زدﻧﻲ اﺻﻴﻞ ﻗﻠﻤﺪاد ﻣﻲﮔﺮدد و ﻫﻤﭽﻨﻴﻦ ﻣﻲﺗﻮان از ﺑﺎرت ﺳﺆال ﻛﺮد ﻛﻪ آﻳﺎ ﻣﻜﺎﺷﻔﺔ‬ ‫ﺧﺪا اﺳﺎﺳﺎً ﻣﻲﺗﻮاﻧﺪ ﺑﻪﮔﻮﻧﻪاي ﻓﺮاﺗﺮ از ﺗﻔﻜﺮ ﺑﺸﺮ رخ دﻫﺪ ﻛﻪ ﺑﺮاي او ﻗﺎﺑﻞ ﻓﻬﻢ ﺑﺎﺷﺪ؟ آﻳﺎ ﻣﻜﺎﺷﻔﻪ‬ ‫ﻣﻲﺗﻮاﻧﺪ ﻫﻢ ﻧﺎﻗﺾ ﻋﻘﻞ ﺑﺸﺮ ﺑﺎﺷﺪ و ﻫﻢ ﺑﺮاي ﺑﺸﺮ ﻣﻨﻄﻘﻲ ﺟﻠﻮه ﻧﻤﺎﻳﺪ؟ در واﻗﻊ ﺗﻔﻜﺮ ﺑﺎرت ﻧﻤﻲﺗﻮاﻧﺪ‬ ‫ﭘﻠﻲ ﺑﺎﻣﻌﻨﺎ ﺑﻴﻦ ﻋﻘﻞ و اﻳﻤﺎن اﺣﺪاث ﻧﻤﺎﻳﺪ‪.‬‬

‫‪ -2‬دﻳﺪﮔﺎه ﻣﻜﻤﻞ‪ :‬ﻋﻘﻞ و اﻳﻤﺎن‬ ‫در دﻳﺪﮔﺎه ﻣﻜﻤﻞ‪ ،‬ﻋﻘﻞ و اﻳﻤﺎن ﻣﻲﻛﻮﺷﻨﺪ ﺗﺎ ﻫﺮ ﻳﻚ ﺑﻪ ﻋﺮﺻﻪﻫﺎي ﻣﺨﺘﻠﻒ ﺣﻴﺎت ﺑﺸﺮ ﭘﺎﺳﺦ ﮔﻮﻳﻨﺪ‪.‬‬ ‫ﻋﻠﻢ ﺑﺎ ﺗﺸﺮﻳﺢ ﭼﮕﻮﻧﮕﻲ وﻗﺎﻳﻊ‪ ،‬ﺗﻔﺴﻴﺮي ﻣﻨﻄﻘﻲ از ﺣﻴﺎت ﺑﺸﺮ ﺑﻪدﺳﺖ ﻣﻲدﻫﺪ و اﻳﻤﺎن ﺑﺎ ﺗﻮﺿﻴﺢ‬

‫ﭼﺮاﻳﻲ وﻗﺎﻳﻊ در ﭘﻲ آن اﺳﺖ ﺗﺎ ﺣﻴﺎت ﺑﺸﺮ را ﺑﺎ ﻣﻌﻨﺎ ﺳﺎزد‪ .‬در واﻗﻊ ﺗﻔﺴﻴﺮي ﻛﻪ ﻋﻘﻞ و اﻳﻤﺎن‬ ‫ﺑﻪدﺳﺖ ﻣﻲدﻫﻨﺪ ﻫﺮ ﻳﻚ در ﺣﻴﻄﺔ ﺧﻮد ﺻﺤﻴﺢ ﻫﺴﺘﻨﺪ زﻳﺮا ﻛﻪ ﺣﻘﻴﻘﺖ ﻻﻳﻪﻫﺎي ﻣﺨﺘﻠﻒ دارد و ﻧﺒﺎﻳﺪ‬ ‫آن را ﺗﻨﻬﺎ در ﺣﻴﻄﺔ ﻋﻘﻞ و ﻳﺎ اﻳﻤﺎن ﻣﺤﺪود ﻛﺮد‪ .‬از اﻳﻦرو‪ ،‬ﻧﺒﺎﻳﺪ ﺑﻴﻦ ﻳﺎﻓﺘﻪﻫﺎي ﻋﻘﻞ و اﻳﻤﺎن دﺳﺖ‬ ‫ﺑﻪ ﻗﻀﺎوت ارزﺷﻲ زد زﻳﺮا ﻛﻪ ﻫﺮ ﻳﻚ در ﺟﺎي ﺧﻮد ﺑﺼﻴﺮتزا ﻫﺴﺘﻨﺪ‪.‬‬ ‫ﺑﻨﺎﺑﺮاﻳﻦ‪ ،‬ﺣﺎﺻﻞِ ﺟﻤﻊ دو ﻣﻨﻈﺮ ﻣﺘﻔﺎوت ﻋﻘﻞ و اﻳﻤﺎن ﺣﻴﺎت ﻣﺎ را ﺑﺎﻣﻌﻨﺎﺗﺮ ﻣﻲﺳﺎزﻧﺪ؛ زﻳﺮا ﻛﻪ ﺑﻪ درك‬ ‫"ﭼﮕﻮﻧﮕﻲ و ﭼﺮاﻳﻲ"‪ ،‬ﺟﻬﺎﻧﻲ ﻳﻜﭙﺎرﭼﻪ و ﻫﺪﻓﻤﻨﺪ ﻛﻤﻚ ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ‪ .‬اﻣﺎ ﻛﺎﻣﻼً آﺷﻜﺎرﺳﺖ ﻛﻪ اﻳﻦ‬ ‫دﻳﺪﮔﺎه از اﺑﺘﺪا ﺑﺮ ﺟﺪاﻳﻲ ﻋﻘﻞ و اﻳﻤﺎن ﺻﺤﻪ ﻣﻲﮔﺬارد‪ .‬ﺳﺆاﻟﻲ ﻛﻪ ﺑﺎ آن روﺑﺮوﻳﻴﻢ اﻳﻦ اﺳﺖ ﻛﻪ اﮔﺮ‬ ‫ﻋﻘﻞ و اﻳﻤﺎن در ﻣﻘﺎﺑﻞ ﻳﻜﺪﻳﮕﺮ ﻗﺮار ﮔﺮﻓﺘﻨﺪ ﭼﻪ ﺑﺎﻳﺪ ﻛﺮد؟ اﮔﺮ ﻋﻘﻞ و ﻣﺘﻌﺎﻗﺐ آن ﺗﻔﺴﻴﺮ ﻋﻠﻤﻲ‬ ‫ﻧﻴﺎزﻫﺎي ﺑﺸﺮ را ﻳﻜﻲ ﭘﺲ از دﻳﮕﺮي رﻓﻊ ﻛﺮد‪ ،‬ﺟﺎﻳﮕﺎه اﻳﻤﺎن و ﻣﺘﻌﺎﻗﺐ آن دﻳﻦ ﭼﻪ ﺧﻮاﻫﺪ ﺑﻮد؟ آﻳﺎ‬ ‫در اﻳﻦ ﻧﮕﺮش ﺧﺪا ﻧﺎﭼﺎر ﻧﻴﺴﺖ ﻛﻪ ﺟﺎﻳﮕﺎﻫﻲ ﺑﺮاي ﺧﻮد در ﻣﻴﺎن رﺧﻨﻪﻫﺎي ﻋﻠﻢ ﭘﻴﺪا ﻛﻨﺪ؟‬ ‫اﻣﺎ ﭼﮕﻮﻧﻪ ﻣﻲﺗﻮان ﺷﻜﺎف ﺑﻪﻇﺎﻫﺮ ﻏﻴﺮﻗﺎﺑﻞ ﻋﺒﻮر ﻋﻘﻞ و اﻳﻤﺎن را در ﻧﻮردﻳﺪ؟ ﭘﺎﺳﺦ ﺑﻪ اﻳﻦ ﺳﺆال را‬ ‫در دﻳﺪﮔﺎه ﺳﻮم ﺑﺮرﺳﻲ ﺧﻮاﻫﻴﻢ ﻛﺮد‪.‬‬

‫‪ -3‬دﻳﺪﮔﺎه ﻣﻨﺴﺠﻢ‪ :‬اﻳﻤﺎن ﻋﻘﻞﭘﺬﻳﺮ و ﻋﻘﻞ ﻣﺒﺘﻨﻲ ﺑﺮ اﻳﻤﺎن‬ ‫در دﻳﺪﮔﺎه ﻣﻨﺴﺠﻢ‪ ،‬ﻋﻘﻞ و اﻳﻤﺎن ﻋﻠﻴﺮﻏﻢ ﺑﻪﺑﺎر آوردن دﺳﺘﺎوردﻫﺎي ﻣﺨﺘﻠﻒ‪ ،‬ﺧﺎﺳﺘﮕﺎه ﻣﺸﺘﺮﻛﻲ‬ ‫دارﻧﺪ‪ ،‬در واﻗﻊ ﻋﻘﻞ و اﻳﻤﺎن در ﻣﻘﺎﺑﻞ ﻳﻜﺪﻳﮕﺮ ﻧﻤﻲاﻳﺴﺘﻨﺪ‪ .‬ﻣﻮﺿﻊ ﻋﻘﻞ )ﻋﻠﻢ( و اﻳﻤﺎن )دﻳﻦ( در‬ ‫ﺑﺮاﺑﺮ ﻳﻜﺪﻳﮕﺮ "ﺗﺨﺎﺻﻢ"‪" ،‬ﺗﻤﺎﻳﺰ" و ﻳﺎ ﺣﺘﻲ ﺻﺮﻓﺎً ﺗﻜﻤﻴﻞ ﻧﻴﺴﺖ زﻳﺮا اﻋﺘﻘﺎد ﺑﻪ ﻫﺮ ﻳﻚ از اﻳﻦ روﻳﻜﺮدﻫﺎ‬ ‫ﺑﻪﻣﻌﻨﺎي آن اﺳﺖ ﻛﻪ ﺟﻬﺎنﺑﻴﻨﻲ ﻋﻘﻞ و ﺟﻬﺎنﺑﻴﻨﻲ اﻳﻤﺎن ﺑﺎ ﻳﻜﺪﻳﮕﺮ ﻓﺮق دارﻧﺪ‪ ،‬ﺣﺎل آﻧﻜﻪ ﻋﻘﻞ و‬ ‫اﻳﻤﺎن ﻫﺮ ﻳﻚ از ﺧﺎﺳﺘﮕﺎه ﻣﺸﺘﺮﻛﻲ ﺑﺮﻣﻲﺧﻴﺰﻧﺪ و ﺑﺎﻟﻄﺒﻊ درﺻﺪد ﺷﻜﻞ دادن ﺑﻪ ﺟﻬﺎنﺑﻴﻨﻲ ﻣﺸﺘﺮﻛﻲ‬ ‫ﻫﺴﺘﻨﺪ‪ .‬ﻣﻬﻢﺗﺮﻳﻦ ﺳﺆال ﺑﻨﻴﺎدي ﺑﺮاي اﺛﺒﺎت ادﻋﺎي ﻓﻮق آن اﺳﺖ ﻛﻪ از ﺧﻮد ﺑﭙﺮﺳﻴﻢ ﻋﻘﻞ و داﻧﺶ از‬ ‫ﭼﻪ ﺧﺎﺳﺘﮕﺎﻫﻲ ﺑﺮﻣﻲﺧﻴﺰد؟ ﻣﻴﺸﻞ ﭘﻮﻻﻧﻲ ﻓﻴﻠﺴﻮف ﺑﺮﺟﺴﺘﺔ ﻋﻠﻢ ﺛﺎﺑﺖ ﻣﻲﻛﻨﺪ ﻛﻪ داﻧﺶ ﺣﺮﻛﺘﻲ اﺳﺖ‬ ‫ﺑﺎ اﻳﻤﺎن و اﻋﺘﻘﺎد ﺑﻪ وﺟﻮد واﻗﻌﻴﺘﻲ ﺧﺎرﺟﻲ‪.‬‬ ‫ﺑﻪ ﺑﻴﺎن دﻳﮕﺮ‪ ،‬ﻣﺤﻘﻖ ﻋﻠﻤﻲ ﺑﺎ اﻋﺘﻘﺎد ﺑﻪ اﻳﻨﻜﻪ ﺑﺮ اﺳﺎس ﻣﻔﺮوﺿﺎت ﺧﻮد‪ ،‬واﻗﻌﻴﺘﻲ ﻣﻨﻄﻖﭘﺬﻳﺮ در ﺟﻬﺎن‬ ‫ﻫﺴﺘﻲ وﺟﻮد دارد‪ ،‬دﺳﺖ ﺑﻪ ﻛﺎوش ﻋﻠﻤﻲ ﻣﻲزﻧﺪ‪ .‬ﻣﻄﺎﺑﻖ ﻧﻈﺮ ﭘﻮﻻﻧﻲ ﻋﻠﻢ دو ﻣﺤﻮر دارد‪ ،‬ﻳﻜﻲ‬ ‫ﻣﺤﻮري دروﻧﻲ ﻛﻪ ﺧﺎﺳﺘﮕﺎه آن اﻳﻤﺎن ﺑﻪ وﺟﻮد واﻗﻌﻴﺘﻲ ﺧﺎرﺟﻲ اﺳﺖ و دﻳﮕﺮي ﻣﺤﻮر ﺧﺎرﺟﻲ ﻛﻪ‬ ‫در آن ﺷﺨﺺ ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ اﻋﺘﻘﺎد ﺧﻮد اﺣﺴﺎس ﺗﻌﻬﺪ ﻛﺮده ﺑﻪ ﻛﺸﻒ واﻗﻌﻴﺖ ﺧﺎرﺟﻲ ﻣﻲﭘﺮدازد‪ .‬ﭘﻮﻻﻧﻲ‬

‫ﺗﺤﻘﻴﻖ ﻋﻠﻤﻲ را ﺑﻪ ﺷﺨﺺ ﻧﺎﺑﻴﻨﺎﻳﻲ ﺗﺸﺒﻴﻪ ﻣﻲﻛﻨﺪ ﻛﻪ ﺑﺎ ﭼﻮبدﺳﺘﻲ ﺧﻮد در ﺣﺎل ﺣﺮﻛﺖ اﺳﺖ‪ .‬ﺷﺨﺺ‬ ‫ﻧﺎﺑﻴﻨﺎ ﺑﺎ آﻧﻜﻪ ﺟﻬﺎن را روﻳﺖ ﻧﻜﺮده اﻋﺘﻘﺎد دارد )ﻣﺤﻮر دروﻧﻲ( ﻛﻪ ﺟﻬﺎن ﺧﺎرﺟﻲ وﺟﻮد دارد‪ ،‬از‬ ‫اﻳﻦرو در آن ﺑﻪ ﺣﺮﻛﺖ ﻣﻲﭘﺮدازد )ﻣﺤﻮر ﺧﺎرﺟﻲ(‪ .‬ﺣﺮﻛﺖ او از درون ﺑﻪ ﺑﻴﺮون اﺳﺖ‪ .‬او در اﻳﻦ‬ ‫ﺣﺮﻛﺖ ﺑﺎ ﮔﺰﻳﺪهﻫﺎي ﺑﻲﺷﻤﺎري روﺑﺮو اﺳﺖ‪ ،‬اﻣﺎ ﺑﺮ اﺳﺎس ﺑﺎور ﺧﻮد ﺑﺮﺧﻲ از ﮔﺰﻳﻨﻪﻫﺎ را اﻧﺘﺨﺎب‬ ‫ﻣﻲﻛﻨﺪ ﺗﺎ ﺑﻪ ﻫﺪف ﻣﻮرد ﻧﻈﺮ ﺧﻮد دﺳﺖ ﻳﺎﺑﺪ‪.‬‬ ‫ﻧﻜﺘﺔ ﻛﻠﻴﺪي ﻛﻪ از ﺑﺤﺚ ﭘﻮﻻﻧﻲ ﻣﻲﺗﻮان آﻣﻮﺧﺖ آن اﺳﺖ ﻛﻪ ﻫﺮﮔﺰ ﻧﻤﻲﺗﻮان ﻓﺎﻋﻞ ﺷﻨﺎﺳﺎﻳﻲ را از‬ ‫ﻣﻔﻌﻮل ﺷﻨﺎﺳﺎﻳﻲ ﺟﺪا ﻛﺮد )اﺷﺘﺒﺎه ﻣﻬﻠﻚ ﻣﺪرﻧﻴﺴﻢ(‪ .‬ﻣﺤﻘﻖ ﻋﻠﻤﻲ ﺑﺎ اﻋﺘﻘﺎد ﺑﻪوﺟﻮد ﺟﻬﺎﻧﻲ ذيﺷﻌﻮر‬ ‫و ﻗﺎﺑﻞ درك ﺣﺮﻛﺖ ﺧﻮد را آﻏﺎز ﻣﻲﻛﻨﺪ‪ .‬ﺑﻠﻲ‪ ،‬ﻋﻘﻞ و اﻳﻤﺎن ﭼﻨﺎن در ﻳﻜﺪﻳﮕﺮ ﺗﻨﻴﺪه ﺷﺪهاﻧﺪ ﻛﻪ‬ ‫ﺗﻔﻜﻴﻚ ﻗﺎﻃﻊ آﻧﺎن از ﻳﻜﺪﻳﮕﺮ اﻣﺮي ﻣﺤﺎل و در واﻗﻊ ﺧﻼف ﻫﻤﺔ دﺳﺘﺎورﻫﺎي ﺑﺸﺮي اﺳﺖ‪ .‬اﻋﺘﻘﺎد ﺑﻪ‬ ‫وﺟﻮد ﻋﻘﻠﻲ ﻣﻨﻔﻚ از اﻳﻤﺎن و اﻳﻤﺎﻧﻲ ﻋﻘﻞﮔﺮﻳﺰ و ﻋﻘﻞﺳﺘﻴﺰ ﻧﺎﻓﻲ ذات ﻫﺮ دوي آﻧﻬﺎ و در ﻧﻬﺎﻳﺖ‬ ‫ﻣﺎﻫﻴﺖ ﻋﻠﻢ و دﻳﻦ اﺳﺖ‪ .‬ﻋﻠﻢ ﺧﻮد ﺟﻬﺎنﺑﻴﻨﻲ اﻟﻬﻴﺎﺗﻲ دارد زﻳﺮا درﺻﺪد ﺗﺒﻴﻴﻦ و ﺗﻔﺴﻴﺮ ﺟﻬﺎن و‬ ‫ﻛﺎﺋﻨﺎت اﺳﺖ‪.‬‬ ‫ﻋﻠﻢ ﻧﻴﺰ ﻫﻤﭽﻮن دﻳﻦ درﺻﺪد آن اﺳﺖ ﻛﻪ اﻧﺴﺎن را از ﻣﺰرﻫﺎي ﺧﻮد ﻓﺮاﺗﺮ ﺑﺒﺮد‪ .‬ﺑﻨﺎﺑﺮاﻳﻦ ﻋﻘﻞ و‬ ‫اﻳﻤﺎن دو روي ﻣﺨﺘﻠﻒ ﻳﻚ ﺳﻜﻪاﻧﺪ ﻛﻪ ﻫﺮدو ﻣﻲﻛﻮﺷﻨﺪ ﻫﺪف ﻣﺸﺘﺮﻛﻲ را ﺑﻪ ﺗﺤﻘﻖ رﺳﺎﻧﻨﺪ و آن ﺧﻠﻖ‬ ‫ﺣﻴﺎت و ﺟﻬﺎﻧﻲ ﺑﺎ ﻣﻌﻨﺎﺳﺖ‪ .‬اﻳﻤﺎﻧﻲ ﻣﻨﻄﻖﭘﺬﻳﺮ و ﻋﻘﻠﻲ ﻣﺒﺘﻨﻲ ﺑﺮ اﻳﻤﺎن ﻫﻤﻮاره اﺻﻞ ﺣﺎﻛﻢ ﺑﺮ ﺣﻴﺎت‬ ‫ﺑﺸﺮ ﺑﻮده و ﺧﻮاﻫﺪ ﺑﻮد‪.‬‬ ‫از ﺳﻮي دﻳﮕﺮ‪ ،‬اﻳﻤﺎن ﺻﺮﻓﺎً ﺟﻬﺸﻲ ﺑﻪ ﺟﻬﺎن ﻓﺮاﺗﺮ از ﻋﻘﻞ و ﻣﻨﻄﻖ ﻧﻴﺴﺖ‪ .‬زﻳﺮا اﺳﺎﺳﺎً ﺗﻌﻴﻴﻦ ﻣﻘﺼﺪي‬ ‫ﻣﺸﺨﺺ ﺑﺮاي ﭼﻨﻴﻦ ﺟﻬﺸﻲ اﻣﻜﺎنﭘﺬﻳﺮ ﻧﻴﺴﺖ‪ .‬در واﻗﻊ ﻫﺪف و ﻣﻘﺼﺪ اﻳﻦ ﺟﻬﺶ را ﺧﻮد ﻣﺴﺎﻓﺮ‬ ‫ﺑﺮاﺳﺎس ﻧﻴﺎزﻫﺎي ﺧﺎص ﺧﻮد ﻣﺸﺨﺺ ﻣﻲﻛﻨﺪ‪ .‬و آﻧﮕﺎه ﻛﻪ ﻧﻴﺎز رﻓﻊ ﮔﺮدد‪ ،‬اﻳﻤﺎن ﻧﻴﺰ ﺧﺎﺗﻤﻪ ﻣﻲﻳﺎﺑﺪ‪.‬‬ ‫اﻳﻤﺎﻧﻲ ﻛﻪ ﻧﺘﻮاﻧﺪ ﺑﻪ ﺗﻌﺮﻳﻒ ﻣﻨﻄﻘﻲ از ﺑﺎور ﺧﻮد ﺑﭙﺮدازد و ﺑﺮاي ﺗﻌﻴﻴﻦ ﺧﺎﺳﺘﮕﺎه‪ ،‬ﻣﺎﻫﻴﺖ و ﻣﻘﺼﺪ‬ ‫ﺧﻮد ﻣﺪام ﻧﻴﺎزﻣﻨﺪ ﺗﺒﻴﻴﻦ و ﺗﺠﺮﺑﻪاي ﻓﺮاﻋﻘﻠﻲ ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﺑﻪﺗﺪرﻳﺞ ﺑﻪ ﻣﻘﻮﻟﻪاي ﺧﻮد ﺳﺎﺧﺘﻪ ﺗﺒﺪﻳﻞ‬ ‫ﻣﻲﮔﺮدد ﻛﻪ ﻫﻤﺎﻧﻨﺪ ﻛﺸﺘﻲ ﺑﻲﻟﻨﮕﺮي‪ ،‬ﻟﻨﮕﺮ ﺗﺎرﻳﺨﻲ ﺧﻮد را از دﺳﺖ داده اﺳﺖ‪ .‬ﺑﻠﻲ‪ ،‬اﻳﻤﺎن در ذات‬ ‫ﺧﻮد ﻋﻘﻞﭘﺬﻳﺮﺳﺖ و ﻣﺆﻣﻦ را واﻣﻲدارد ﺗﺎ ﺑﻪ ﻛﻨﻜﺎش و ﻛﺸﻒ ﺑﺮﻫﺎن اﻳﻤﺎن ﺧﻮد ﺑﭙﺮدازد‪.‬‬

‫ﭼﻨﺪ ﻧﻜﺘﻪ ﭘﺎﻳﺎﻧﻲ‬ ‫‪ -1‬ﺑﺎ ﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ ﺑﺤﺚ ﻓﻮق ﺗﻔﻜﻴﻚ ﻣﺆﻣﻨﺎن ﻣﺴﻴﺢ ﺑﻪ دو ﮔﺮوه ﻋﻘﻞﮔﺮا و دلﮔﺮا ﺧﻼف ذات اﻳﻤﺎن اﺳﺖ‪.‬‬

‫‪ -2‬ﻣﺴﻴﺤﻴﺎن ﻣﻮﻇﻔﻨﺪ ﻧﻪ ﺗﻨﻬﺎ در ﺣﻴﻄﺔ راﺑﻄﻪ ﺧﻮد ﺑﺎ ﺧﺪا رﺷﺪ ﻛﻨﻨﺪ ﺑﻠﻜﻪ ﻣﻲﺑﺎﻳﺪ ﺑﺮاي اﻳﻤﺎن ﺧﻮد‬ ‫ﺗﺎ آﻧﺠﺎ ﻛﻪ ﻣﻲﺗﻮاﻧﻨﺪ ﺷﻮاﻫﺪ ﻣﻨﻄﻘﻲ ﺑﻴﺎﺑﻨﺪ زﻳﺮا ﻛﻪ اﻳﻤﺎن ﻣﻘﻮﻟﻪاي ﻋﻘﻞﭘﺬﻳﺮ اﺳﺖ‪.‬‬ ‫‪ -3‬ﻛﺪام ﺧﺪا ﻣﺎ را ﺗﺸﻮﻳﻖ ﻣﻲﻛﻨﺪ ﻛﻪ ﻧﻪ ﻓﻘﻂ ﺑﺎ روح و ﺟﺎن ﺑﻠﻜﻪ ﺑﺎ ﻋﻘﻞ ﺧﻮد ﻧﻴﺰ ﺧﺪا را ﺳﺘﺎﻳﺶ‬ ‫ﻛﻨﻴﻢ‪) .‬اول ﻗﺮﻧﺘﻴﺎن ‪(15:14‬‬