A Rye Sh

‫تحول گرایان وچشم انداز آینده‬ ‫محقق نروژی استین روکان احزاب سیاسی را ترجمان شکاف های اساسی موجود در جامعه می شمارد ‪.‬‬ ‫شکافهایی که خود ناشی ازرویدادهای مهم تاریخی هرجامعه ا ند ‪.‬از این منظر شکافهای اجتماعی پس ازایجاد‬ ‫هرگز ازبین نمی روند بلکه تنها ممکن است درمقاطع یا دورانهایی غیرفعال گردیده و بامهیا شدن شرایط این‬ ‫شکافها سر باز می کنند‪ .‬اگرما ظهورو سقوط دوم خرداد را بعنوان یک رویداد مهم درتاریخ کشور ما ن در‬ ‫نظر بگیریم‪ .‬د ولت ‪ /‬ملت را می توان بعنوان یکی از شکافهایی دانست که پس ازمدتها مجددا سربازنموده وبا‬ ‫این مفروضه می توان به تبیین احزاب سیاسی این دوره پرداخت‪ .‬لکن با توجه به اینکه احزاب سیاسی ایران‬ ‫پس از یک تطورقریب به صد سال هنوز به دلیلی که از حوصله این نوشتار خارج است نتوانسته اند نهادینه‬ ‫گردند بنابراین می بایست به جای احزاب به جریان ها ی سیاسی اشاره نمود‪ .‬دو خرداد مصافی بود که حکومت‬ ‫بازی را به ملت واگذار کرد‪ .‬پس از این ماجرا گروههایی که به تدریج اصلح طلب نام یافتند سعی نمودند تادر‬ ‫جایگاه سخنگوی مطالبات مردمی قرار گیرند‪ .‬مشکل این گروهها آن بود که غالبا خواستگاه حکومتی داشته و‬ ‫بطور طبیعی بیش از آنکه بیانگر مطالبات مردم باشند میل به تصاحب اقتدار از دست رفته یا حفظ پایگاهها‬ ‫قدرت بدست آمده و دغدغه تصاحب سنگر به سنگر آن را در سر می پروراندند ‪ .‬مشخصا جبهه موسوم به دو‬ ‫خرداد نمایندگی این جریان سیاسی را داشته که خود متشکل از اصلح طلبان حکومتی ودرحاشیه آن اصلح‬ ‫طلبان خارج ازحکومت بود‪ .‬قابل ذکر است مقصود ازاصلح طلبان خارج ازحکومت گروههایی مانند نهضت‬ ‫آزادی و نیروهای ملی – مذهبی است که به دلیل اینکه دربرهه مورد بحث (و نه اینکه در گذشته ) شراکتی‬ ‫درقدرت حاکم نداشتند‪ ،‬چنین خوانده می شوند‪ .‬این جریان بدلیل نقطه ضعف پیش گفته تنها رویکرد قابل قبول را‬ ‫اصلحات درون ساختار کنونی دانسته وبا تو جه به ضعف بنیادی این رویکرد سرانجام نیز همانگونه که از قبل‬ ‫پیش بینی می شد به سرعت رو به افول نهاد ‪ .‬جریان دو م دراین مقطع نیروهای تمامت خواه بودند که بقیه‬ ‫احزاب شریک در قدرت را دربرگرفته این جریان پس از یک دوره کوتاه سردرگمی ناشی از شدت ضربه وارده‬ ‫دردوم خرداد به سازماندهی مجدد خود پرداخت و بامشی النصر بالرعب به سرعت سعی در جبران مافات نمود‪.‬‬ ‫این جریان نقطه قوت خود را دراختیار داشتن منابع ثروت و نیروی قهریه دانسته و با توجه به اینکه نقطه مقابل‬ ‫خود یعنی ملت را محروم ازاین دو سلح می شمرد براین مشی همت گماشت‪ .‬اما سرمستی این جریان نیز دیری‬ ‫نپایید چرا که بازیگر اصلی عرصه بین المللی خوابهایی برای خاورمیانه درسر داشت و اتفاقا نقطه اتکا این‬ ‫بازیگر مقتدر هم ثروت و قوای قهریه بود ه و در این مصاف بو د که جریان تمامت خواه داخلی ناچاربه عقب‬ ‫نشینی و نشستن بر سرمیز مذاکره گردید ‪ .‬حرکتی که سیاستگذاران این جریان نیزنیک می دانند چون بازی‬ ‫دومینو وقتی که آغاز گردید انجامی جز نقطه صفر نخواهد داشت ‪.‬‬ ‫دراین برهه درسوی دیگر شکاف یعنی ملت هم جریان سومی نیز بتدریج سر برآورد که می بایست آنرا تحول‬ ‫گرایان خواند ‪ .‬این جریان در برگیرنده گروههایی بود که برخی از سالها پیش از دو خرداد بر ضرورت تحول‬ ‫بنیادین تاکید نموده همانند حزب ملت ایران ‪ ،‬جبهه ملی و برخی چهره های سیاسی نظیر امیر انتظام و کانونهای‬

‫مستقل فرهنگی یا گروههایی که از قبل سعی در مشی مستقل ازجریانات حاکم داشته اما اندکی پس از دو خرداد‬ ‫به این تحلیل رسیدند که راهی جز تحول ساختاری وجود ندارد همانند اتحادیه دانشجویان و دانش آموختگان که‬ ‫از سال ‪ 80‬جبهه دمکراتیک ایران را با این دیدگاه مطرح نمود‪.‬همینجا باید تاکید نمود در خارج از کشور به‬ ‫استثنای بخشی ازگروههایی که همواره موید اصلح طلبان بود ه اند(گرچه خود هرگز درساخت قدرت حاکم‬ ‫شریک نبودند) کلیه گروهها وچهره های مستقل سیاسی دیگر درهمین جریان تحول گرا جای دارند‪ .‬در داخل‬ ‫کشور به موازات جریانات مورد بحث افراد و بخش هایی ازجریان اصلح طلب چه درون و چه برون از‬ ‫حکومت وجود داشته که طی دو سال اخیر با تشدید تضاد داخلی خود به تدریج ازاین جریان خارج شده و‬ ‫درسلک تحول گرایان قرار گرفتند ‪ .‬مهمترین نمود این نیروها چهرهایی هستند که اخیرا با انتشار بیانیه ازمردم‬ ‫وگروههای سیاسی دعوت نمودند تا با امضای آن درخواست تشکیل مجلس موسسان به منظور برگزاری‬ ‫رفراندوم تعیین حکومت نمایند‪ .‬با توجه به اینکه منتشر کنند گان این بیانیه می توانستند پیش از انتشار به رایزنی‬ ‫جدی با گروههای داخل و خارج از کشور پرداخته تا ضمن پخته تر شدن طرح عمل بخشهایی گسترده تر‬ ‫ازگروههای سیاسی را درگیر کار نمایند‪ (.‬ایرادی که البته به سایر گروههایی که نظیر این حرکت را طی چند‬ ‫سال اخیر در داخل و خارج کشور آغازنموده نیز وارد است ) به نظر می رسد اعلم موجودیت یک گروه جدید‬ ‫فوری ترین نتیجه بیانیه مزبور بوده و البته بهیچوجه این موضوع به معنی کاستن از اهمیت این کار پر ارج نمی‬ ‫باشد‪ .‬اما شایسته است بموازات این اقدام تلشهایی نیز جهت سازو کاراجرایی شدن این موضوع مورد بحث و‬ ‫نظر قرار گیرد تا احیانا ابهاماتی که برای حمایت کنندگان وجود دارد برطرف گردد ‪.‬‬ ‫درحالیکه بحرانهای بین المللی و داخلی سبب تشدید فشاربراحزاب و جریانهای تحول گرا بمنظور تعجیل در‬ ‫اقدامات و تصمیمات خود می گردد یک نکته نیز نباید مورد غفلت قرارگیرد که فراتر ازساختارهای سیاسی‬ ‫عوامل دیگری نیزدرقرارگرفتن ما درشرایط کنونی موثرند ‪ .‬همان عوامل که با تغییر ساختار سیاسی در سال‬ ‫‪ 57‬مشکل تاریخی ما رامرتفع نساخته و پس ازچندی موجب بازتولید استبداد ‪ ،‬تشدید شکاف های طبقاتی و تبدیل‬ ‫شدن مبارزان دیروزبه حاکمانی که سرگرم جمع آوری ثروت وانحصارقدرت و معضلت اجتماعی نظیر‬ ‫گسترش فقر و فساد گردیده است‪ .‬واقع امر آن است که تحول ساختارسیاسی امری ضروری اما ناکافی جهت نیل‬ ‫به ساختاری دمکراتیک می باشد‪.‬‬ ‫یکی ازپیش نیازهای پروسه گذار‪ ،‬تحول فرهنگی است ‪.‬تحولی که هم در سطح نیروهای سیاسی و هم دربین‬ ‫مردم می بایست ایجاد شود‪ .‬این فرهنگ که نیروی غالب و حاکم سیاسی حق مطلق نبوده بلکه آحاد شهروندان‬ ‫دارای حقوقی هستند که می بایست مراعات گردید ه و نیروی غالب سیاسی محق نیست حتی مخالفین خود را‬ ‫محروم از حقوق اجتماعی و سیاسی نماید‪،‬چه رسد به اینکه بخواهد بمحض تصاحب قدرت به قلع و قمع‬ ‫وکشتارآنان مبادرت ورزد‪ .‬همچنین در شهروندان نیزمی بایست فرهنگ مشارکت در سرنوشت سیاسی با‬ ‫روشهای دمکراتیک تقویت گردد‪.‬یکی دیگر از ضرورتها تحول ساختار اجتماعی است ‪ .‬بعنوان مثال اینکه‬ ‫درجامعه دمکراتیک چیزی به نام طبقه ممتاز و حق ویژه نداریم ‪ .‬طبقه ممتاز در ساختاری ممکن است به شکل‬ ‫طبقه شاهزادگان نمود یابد در ساختار دیگر به شکل روحانیان در یک حکومت به شکل اعضای یک حزب‬

‫درحکومتی دیگر به صورت طبقه جنگاوران و حتی مبارزان وزندان رفتگان اما در حقیقت هیچیک از این‬ ‫ویژگی ها که ممکن است بعضا از ویژگی های افتخارآفرین هم باشد نمی تواند سبب تبعیضات اجتماعی گردد‪.‬‬ ‫یکی دیگر ازتحولت ضروری در بعد اقتصادی است‪ .‬می بایست تمهیداتی اندیشیده شود تا حریم ثروت و قدرت‬ ‫برای همیشه ازهم منفک گردد ‪.‬گرد آوری ثروت به تنهایی امری تقبیح شده نیست ‪.‬اما فساد اقتصادی‬ ‫ساختارسیاسی سالم را نیز در معرض انحطاط قرار داده و برای پیشگیری این امر می بایست صاحبان قدرت از‬ ‫هرنوع تکثر ثروت و لو مشروع محروم گردیده تا اصول آزمندان اقتصادی به طمع دراختیار داشتن ابزار ثروت‬ ‫اندوزی به سوی مناصب سیاسی روان نگردند‪.‬آنچه برشمرده شد تنها نمونه ای از تحولت ضروری در هر بعد‬ ‫بوده و در جهت توجه دادن به این مهم که دریک کلم تحول گرایان نه تنها به تحول ساختارسیاسی بلکه به‬ ‫ضرورت تحول همه جانبه باید بیندیشند و درخصوص تحول فرهنگ استبداد پرورجامعه و نهادینه کردن‬ ‫ساختارهای دمکراتیک فرهنگی ‪،‬ا جتماعی واقتصادی راهکارهای خود راارائه نمایند‪ .‬تا مبادا که باز راه طی‬ ‫شده را بپیماییم ودر پایان یک دوره پرهزینه همچنان خود را در آغاز راه بیابیم‪.‬‬

‫محمد مسعود سلمتی ‪7/9/83‬‬