3. The Man

‫‪3‬‬ ‫ﺷﺎه‬ ‫ﻣﺤﻤﺪرﺿﺎ ﺑﺴﯿﺎری از ﻋﺎدتھﺎی ﭘﺪرش را ﮐﺴﺐ‬ ‫ﮐﺮده ﺑﻮد‪ ،‬وﻟﯽ ﺧﻠﻖ و ﺧﻮﯾﯽ ﺑﺮﺧﻼف ﭘﺪر داﺷﺖ‪.‬‬ ‫ً ﺟﺴﻮر ﺑﻮد‪ .‬ﻣﺤﻤﺪرﺿﺎ ﺣﺘﯽ در اوج‬ ‫رﺿﺎﺷﺎه ذاﺗﺎ‬ ‫ﻗﺪرت ﻣﺤﺠﻮب و درونﮔﺮا ﺑﻮد‪ .‬در ﺷﺶ ﺳﺎﻟﮕﯽ او‬ ‫ـﺎ‬ ‫ـﺪ ﺗـ‬ ‫ـﺘﺎده ﺑﻮدﻧـ‬ ‫ـﺎﻣﯽ ﻓﺮﺳـ‬ ‫ـﮥ ﻧﻈـ‬ ‫ـﮫ ﻣﺪرﺳـ‬ ‫را ﺑـ‬ ‫ﺟﺎنﺳﺨﺘﯽ و ﺟﺪی ﺑﻮدن را ﺑﯿـﺎﻣﻮزد‪ .‬وﻟـﯽ ﺟـﺰ‬ ‫اﯾﻦ ﮐﮫ اﻧﻀﺒﺎط را در اﺻﻞ از ﭘـﺪرش آﻣﻮﺧـﺖ‪،‬‬ ‫ﺧﺸﻮﻧﺖ ﻧﻈﺎﻣﯽ ﭼﻨﺪان ﺑﮫ ﺧﻠـﻖ و ﺧـﻮی او ﺑـﺪل‬ ‫ﻧﺸﺪ‪ .‬ﺷﺎﯾﻌﺎﺗﯽ وﺟﻮد داﺷﺖ ﻣﺒﻨﯽ ﺑـﺮ اﯾـﻦ ﮐـﮫ‬ ‫رﺿﺎﺷﺎه ﯾﮑﺒﺎر ﮔﻔﺘﮫ ﺑﻮد ﮐﺎش ﭘﺴﺮش ﺑﯿﺸﺘﺮ ﻣﺜﻞ‬ ‫ﺧﻮاھﺮش اﺷﺮف ﺑﺎﺷﮭﺎﻣﺖ ﺑﻮد و اﻋﺘﻤﺎد ﺑﮫ ﻧﻔـﺲ‬ ‫داﺷﺖ‪ .‬از ﻧﻈﺮ ﺷﺎھﺪﺧﺖ اﺷﺮف اﯾﻦ ﺷﺎﯾﻌﮫ ﻣﺴﺨﺮه‬ ‫ﺑﻮد‪" :‬ھﺮ ﮐﺴﯽ ﮐﮫ ﭼﻨﯿﻦ اراﺟﯿﻔﯽ ﻣﯽﺑﺎﻓﺪ اﺻـﻼً‬ ‫ﻧﻤﯽداﻧﺪ ﭘﺪرم ﭼﻘﺪر ﺑﮫ ﺣﯿﺜﯿﺖ ﺑﺮادرم اھﻤﯿـﺖ‬ ‫ﻣﯽداد‪ .‬او ﻣﻤﮑﻦ ﻧﺒﻮد ﺑﮫ ﮐﺴﯽ ﺣﺮﻓﯽ ﺑﺰﻧﺪ ﮐـﮫ‬ ‫‪1‬‬ ‫ً ﺟﺎﻧﺸﯿﻨﺶ را ﺗﺤﻘﯿﺮ ﮐﻨﺪ‪".‬‬ ‫اﺣﯿﺎﻧﺎ‬ ‫ﺑﮫ ﻣﺤﻤﺪرﺿﺎ ﮐﮫ وﻟﯿﻌﮭﺪ ﺑﻮد آﻣﻮﺧﺘﮫ ﺑﻮدﻧﺪ‬ ‫ﮐﮫ ﺳﺎدﮔﯽ و ﺑﯽﭘﯿﺮاﯾﮕﯽ را در زﻧﺪﮔﯽ ﺷﺨﺼﯽ در‬ ‫ﭘﯿﺶ ﮔﯿﺮد؛ در زﻣﺎن ﭘﺎدﺷﺎھﯽ ھﻢ ھﻤـﯿﻦ ﮔﻮﻧـﮫ‬ ‫ﻣﺎﻧﺪ‪ .‬ﭘﺪرش در اﺗﺎﻗﯽ ﻋﺎری از ﺗﺰﯾﯿﻨـﺎت روی‬ ‫زﻣﯿﻦ ﻣﯽﺧﻮاﺑﯿﺪ‪ .‬ﻣﺤﻤﺪرﺿﺎ ھﻢ ﺑﮫ ﻧﺴﺒﺖ زﻧـﺪﮔﯽ‬ ‫ﺳﺎدهای داﺷﺖ‪ ،‬ھﺮ ﭼﻨـﺪ اﺧـﺘﻼف ﺷـﺮاﯾﻂ زﻣـﺎن‬ ‫ﺗﻮﻟﺪ و دوران ﮐﻮدﮐﯽ ھﺮ ﯾﮏ از آﻧﮭﺎ ﺑﺎﻋﺚ ﺷﺪ‬ ‫ﻣﺤﯿﻂ زﻧﺪﮔﯽ ﻣﺤﻤﺪرﺿـﺎ ﻣﺠﻠـﻞﺗﺮ ﺑﺎﺷـﺪ‪ .‬ﭘـﺪرش‬ ‫ھﻤﯿﺸﮫ ﻟﺒـﺎس ﻧﻈـﺎﻣﯽ ﺳـﺎدهای ﻣﯽﭘﻮﺷـﯿﺪ –ﻧـﮫ‬ ‫ﺗﺰﯾﯿﻨﯽ‪ ،‬ﻧﮫ ﻣﺪاﻟﯽ و ﻧﮫ زرق وﺑﺮﻗﯽ‪ .‬وﻟﯽ ﭘﺴﺮ‬ ‫وﻗﺘﯽ ﻟﺒﺎس ﻧﻈـﺎﻣﯽ ﻣﯽﭘﻮﺷـﯿﺪ ﺗﻤـﺎم ﻧﺸـﺎنھﺎی‬ ‫‪ .1‬ﻣﺼﺎﺣﺒﮫ ﺑﺎ ﺷﺎھﺪﺧﺖ اﺷﺮف‪ ،‬ﻓﻮرﯾﮫ ‪ ، 2001‬ﻧﻮار ‪ ،1‬روی ‪.2‬‬

‫‪ 77‬زﻧﺪﮔﯽ و زﻣﺎﻧﮥ ﺷﺎه‬

‫ﺗﺸﺮﯾﻔﺎﺗﯽ ﻣﺨﺼﻮص را ﻣـﯽزد و ﻟﺒﺎﺳـﺶ ﺷـﺎھﺎﻧﮫ‬ ‫ﺑﻮد‪ .‬اﯾﻦ ﻟﺒـﺎس ﻣﺨﺼـﻮص ﻣﺮاﺳـﻢ رﺳـﻤﯽ ﺑـﻮد‪.‬‬ ‫ﻣﻌﻤﻮﻻً ﻟﺒﺎﺳﯽ ﻏﯿﺮﻧﻈﺎﻣﯽ ﻣﯽﭘﻮﺷﯿﺪ ﮐﮫ ﻣﺴـﺘﺨﺪﻣﺶ‬ ‫‪2‬‬ ‫ﺑﺮای ھﺮ روز ﻣﻌـﯿﻦ آن را اﻧﺘﺨـﺎب ﻣﯽﮐـﺮد‪.‬‬ ‫ﻣﺤﻤﺪرﺿﺎ‪ ،‬در ﻣﻮاﻗﻌﯽ ﮐﮫ زن ﻧﺪاﺷﺖ‪ ،‬ﺑﮫ ﻧﻈﻢ و‬ ‫ﺗﺮﺗﯿﺐ ﻣﺤﯿﻂ ﺧﺎﻧﮥ ﺧـﻮد ﺗـﻮﺟﮭﯽ ﻧﻤﯽﮐـﺮد‪ .‬ﺑـﮫ‬ ‫ﻧﺴﺒﺖ درﺑـﺎر ھـﺎی دﯾﮕـﺮ ھﻤـﮫ ﺟـﺎ رﯾﺨﺘـﮫ و‬ ‫ﭘﺎﺷﯿﺪه ﺑﻮد و ﻣﺒﻞھﺎﯾﺶ رﻧﮓ و رو رﻓﺘﮫ ﻣﯽﺷﺪ‪،‬‬ ‫روﻣﯿﺰیھﺎ رﻧﮓھﺎی ﻋﺠﯿـﺐ و ﻏﺮﯾﺒـﯽ داﺷـﺘﻨﺪ و‬ ‫ﺑﺸﻘﺎبھﺎ در ھﻢ و ﺑﺮھﻢ ﺑﻮدﻧﺪ‪ .‬او وﻗﺖﺷﻨﺎس و‬ ‫ﺟﺪی ﺑﻮد و ﺣﺘﯽ در ﺗﻌﻄﯿﻼت ﻣﺴﺎﺋﻞ روزاﻧـﮫ را‬ ‫ﺑﮫ دﻗﺖ و ﻣﺮﺗﺐ دﻧﺒﺎل ﻣﯽﮐﺮد‪ 3.‬او ھﻢ ﻣﺎﻧﻨﺪ‬ ‫ﭘﺪرش وﻗﺘﯽ ﻣﻘﺎﻣﺎت ﺣﮑﻮﻣﺘﯽ را در دﻓﺘـﺮش ﺑـﮫ‬ ‫ﺣﻀﻮر ﻣﯽﭘﺬﯾﺮﻓﺖ و درﺑﺎرۀ ﻣﺴﺎﺋﻞ ﻣﻤﻠﮑﺘﯽ ﺑﺤـﺚ‬ ‫‪4‬‬ ‫ﻣﯽﮐﺮد‪ ،‬راه ﻣﯽرﻓﺖ‪.‬‬ ‫‪ .2‬اﻣﯿﺮ ﭘﻮرﺷﺠﺎع‪ ،‬ﭘﯿﺸﺨﺪﻣﺘﺶ ﻣﯽ ﮔﻮﯾﺪ ‪ " :‬اﮔﺮ ﻓﺮﺻﺖ ﺑﻮد ﺳﻌﯽ ﻣﯽ ﮐﺮدم دو‬ ‫ﯾﺎ ﺳﮫ دﺳﺖ ﻟﺒﺎس ﺑﺮاﯾﺶ ﺑﮕﺬارم ﺗﺎ ﺧﻮدش اﻧﺘﺨﺎب ﮐﻨﺪ‪ ،‬وﻟﯽ اﻏﻠﺐ ﻣﯽ ﮔﻔﺖ‬ ‫ﺧﻮدت ﺑﺮو ﯾﮑﯽ را اﻧﺘﺨﺎب ﮐﻦ و ﻣﻦ اﯾﻦ ﮐﺎر را ﻣﯽﮐﺮدم ‪ .‬در ﻣﻮاردی ﮐﮫ‬ ‫ﻣﻦ ﮐﺖ و ﺷﻠﻮار را اﻧﺘﺨﺎب ﻣﯽ ﮐﺮدم ھﻤﯿﺸﮫ اﺻﺮار داﺷﺘﻢ ﺑﯿﺶ از ﯾﮏ‬ ‫ﮐﺮاوات ﺑﮫ او ﻧﺸﺎن دھﻢ؛ اﻣّ ﺎ ھﺮ ﺑﺎر ﺧﻮدش ﻣﺸﺨﺺ ﻣﯽ ﮐﺮد ﮐﺪام ﮐﺖ و‬ ‫ﺷﻠﻮار را ﻣﯽ ﺧﻮاھﺪ ﺑﭙﻮﺷﺪ ﻣﻦ ﮐﺮاوات را اﻧﺘﺨﺎب ﻣﯽ ﮐﺮدم‪ ) ".‬آرﺷﯿﻮ‬ ‫ﺑﻨﯿﺎد ﻣﻄﺎﻟﻌﺎت ﺗﺎرﯾﺦ ﺷﻔﺎھﯽ اﯾﺮان‪ ،‬ﻣﺼﺎﺣﺒﮫ ﺑﺎ اﻣﯿﺮ ﭘﻮرﺷﺠﺎع‪،‬‬ ‫ﻣﺼﺎﺣﺒﮫ ﮐﻨﻨﺪه ﻣﮭﻨﺎز اﻓﺨﻤﯽ‪ ،‬واﺷﻨﮕﺘﻦ دی‪ .‬ﺳﯽ ‪ 12 .‬دﺳﺎﻣﺒﺮ ‪ ، 1990‬ﻧﻮار ‪، 2‬‬ ‫روی ‪ 1‬ص‪(.32 .‬‬ ‫‪ .3‬ﻓﺮﯾﺪون ﺟﻮادی‪ ،‬ﯾﮑﯽ از دوﺳﺘﺎن ﺷﮭﺒﺎﻧﻮ ﻓﺮح و ﯾﮑﯽ از ﻣﯿﮭﻤﺎﻧﺎن‬ ‫ھﻤﯿﺸﮕﯽ درﺑﺎر ﺑﮫ ﯾﺎد ﻣﯽ آورد ﮐﮫ " در ﻧﻮﺷﮭﺮ )ﮔﺮدﺷﮕﺎه ﺗﺎﺑﺴﺘﺎﻧﯽ‬ ‫ﺧﺎﻧﻮادۀ ﺳﻠﻄﻨﺘﯽ (‪ ،‬ﻣﺤﻤﺪرﺿﺎ ھﺮ روز ﺳﺮﺳﺎﻋﺖ ‪ 10‬ﺻﺒﺢ‪ ،‬ﻧﮫ ﯾﮏ دﻗﯿﻘﮫ ﻗﺒﻞ‬ ‫و ﻧﮫ ﯾﮏ دﻗﯿﻘﮫ ﺑﻌﺪ‪ ،‬از اﺗﺎﻗﺶ ﺑﯿﺮون ﻣﯽ آﻣﺪ ‪ .‬ﺳﺮﺳﺎﻋﺖ ‪ ، 1‬ﻧﮫ ﯾﮏ دﻗﯿﻘﮫ‬ ‫ﻗﺒﻞ و ﻧﮫ ﯾﮏ دﻗﯿﻘﮫ ﺑﻌﺪ‪ ،‬ﺳﺮ ﻣﯿﺰ ﻧﮭﺎر ﺣﺎﺿﺮ ﻣﯽ ﺷﺪ‪ .‬دﻗﯿﻘﺎً ﺳﺮ ﺳﺎﻋﺖ ‪8‬‬ ‫ﺑﻌﺪازﻇﮭﺮ ﺑﮫ اﺧﺒﺎر ﮔﻮش ﻣﯽداد ‪ .‬اﮔﺮ ﺑﮫ ﮐﺴﯽ وﻗﺖ ﻣﻼﻗﺎت ﺑﺎ ﺷﺎه را‬ ‫ﻣﯽ دادﻧﺪ‪ ،‬ﺑﮫ اﺣﺘﻤﺎل زﯾﺎد ﺳﺮ ﺳﺎﻋﺖ ﭘﺬﯾﺮﻓﺘﮫ ﻣﯽ ﺷﺪ‪ .‬در ھﯿﭻ ﺟﺎی دﯾﮕﺮی‬ ‫در اﯾﺮان ﯾﺎ در ﮐﺸﻮرھﺎی ﻣﺴﻠﻤﺎن اﯾﻦ ﮔﻮﻧﮫ وﻗﺖ ﺷﻨﺎﺳﯽ راﯾﺞ ﻧﯿﺴﺖ ‪ .‬ﺷﺎه‬ ‫ﺑﺮداﺷﺘ ﯽ ﻣﺪرن از زﻧﺪﮔﯽ در ذھﻦ داﺷﺖ ‪ ) .‬ﻣﺼﺎﺣﺒﮫ ﺑﺎ ﻓﺮﯾﺪون ﺟﻮادی‪،‬‬ ‫ﻧﻮاﻣﺒﺮ ‪ ، 2004‬ﻧﻮار ‪ ، 2‬روی ‪(. 1‬‬ ‫‪ .4‬ﻣﺤﻤﺪرﺿﺎ درﺑﺎرۀ ﭘﺪرش ﻧﻮﺷﺘﮫ اﺳﺖ‪ " ،‬ﭘﺪرم ﺟﺰ اوﻗﺎﺗﯽ ﮐﮫ ﺑﺎ‬ ‫ﺧﺎﻧﻮاده اش ﻣﯽﮔﺬراﻧﺪ‪ ،‬ﺗﻘﺮﯾﺒﺎً ھﯿﭻ وﻗﺘﯽ را ﺻﺮف ﺳﺮﮔﺮﻣﯽ و ﺗﻔﺮﯾﺢ‬ ‫ﻧﻤﯽ ﮐﺮد‪ .‬ﮔﺎھﯽ ﯾﮏ ﯾﺎ دو ﺑﺎر در ﺳﺎل ﺑﮫ ﻣﺪت دو ﯾﺎ ﺳﮫ ﺳﺎﻋﺖ ﺑﮫ ﺷﮑﺎر‬ ‫ﻣﯽ رﻓﺖ ‪ .‬ورزش او ﺑﯿﺸﺘﺮ ﭘﯿﺎده روی ﺑﻮد ‪ .‬در ذھﻨﻢ ھﻤﯿﺸﮫ او را در ﺣﺎل‬ ‫راه رﻓﺘﻦ ﺑﮫ ﯾﺎد ﻣﯽآورم‪ ،‬ﯾﺎ در دﻓﺘﺮش ﺑﺎﻻ و ﭘﺎﯾﯿﻦ ﻣﯽرﻓﺖ ﯾﺎ ﭘﯿﺎده‬ ‫از ﻗﺸﻮن ﯾﺎ ﻃﺮح ھﺎی در ﺣﺎل اﺟﺮا ﺑﺎزدﯾﺪ ﻣﯽ ﮐﺮد ﯾﺎ ﻏﺮوب ھﺎ در ﺑﺎغ‬ ‫ﻗﺪم ﻣﯽزد ‪ .‬ﮔﺎھﯽ ﺣﺘﯽ در ﺟﻠﺴﮫھﺎﯾﺶ ھﻢ راه ﻣﯽ رﻓﺖ؛ از ﮐﺴﺎ ﻧﯽ ﮐﮫ ﺑﮫ‬

‫ﺷﺎه ‪78‬‬

‫ﻋﺎدتھﺎی ﻏﺬاﺧﻮردﻧﺶ ھﻢ ﻣﺜـﻞ ﭘـﺪرش ﺑـﻮد‪.‬‬ ‫رﺿﺎﺷــﺎه در وﻋــﺪهھﺎی ﮐﻮﭼــﮏ ﻏــﺬاھﺎی ﺳــﺎده‬ ‫ﻣﯽﺧﻮرد‪ 5.‬ﻣﺤﻤﺪرﺿﺎ ھﻢ ﮐﻢ ﺧﻮراک ﺑﻮد‪" :‬در ھﺮ‬ ‫وﻋﺪه ﺧﯿﻠﯽ ﮐﻢ ﻏﺬا ﻣﯽﺧﻮرد و ﺑﯿﻦ وﻋﺪهھﺎ ھـﻢ‬ ‫ﭼﯿﺰی ﻧﻤﯽﺧﻮرد‪ 6".‬ﺑﮫ ﻧـﺪرت ﻣﺸـﺮوﺑﺎت اﻟﮑﻠـﯽ‬ ‫ﻣﯽﻧﻮﺷﯿﺪ‪ .‬آﺷﭙﺰ ﺻﻮرت ﻏﺬا را ﺗﻌﯿﯿﻦ ﻣﯽﮐﺮد ﮐﮫ‬ ‫ﺧﯿﻠﯽ ﻣﺘﻨﻮع ﻧﺒﻮد زﯾﺮا ﺷﺎه رژﯾﻢ ﻏﺬاﯾﯽ ﺧﺎﺻﯽ‬ ‫داﺷﺖ‪ .‬ﻣﺎھﯽ ﺳﺮخﺷﺪه‪ ،‬ﻣﺮغ ﯾﺎ ﮔﻮﺷﺖ از ﻏﺬاھﺎی‬ ‫ﺟﺎری ﺑﻮد‪ .‬ﺑﮫ ﮔﻔﺘﮥ اﻣﯿﺮ ﭘﻮرﺷﺠﺎع‪ :‬ﭘﯿﺸـﺨﺪﻣﺖ‬ ‫ﻣﺨﺼﻮص ﻣﺤﻤﺪرﺿﺎ‪" ،‬او ﺑﯿﺶ از ھﻤﮫ ﮐﺘﻠﺖ و ﻣﺮغ‬ ‫ﺑﺮﯾﺎن را دوﺳﺖ داﺷﺖ‪" ".‬اﮔﺮ ﺑﻘﺎﯾﺎی ﺟﻮﺟـﮫای‬ ‫را ﮐﮫ او ﺧـﻮرده ﺑـﻮد در ﺑﺸـﻘﺎﺑﺶ ﻣﯽدﯾﺪﯾـﺪ‬ ‫ﺗﺼــﻮر ﻣﯽﮐﺮدﯾــﺪ اﺳــﺘﺨﻮانھﺎ را ﺑــﺎ ﻓــﺎب‬ ‫ﺷﺴــﺘﮫاﻧﺪ‪ 7".‬ﻏــﺬاھﺎی ﭘــﺮ ﻃــﻮل و ﺗﻔﺼــﯿﻞﺗﺮ‬ ‫اﯾﺮاﻧﯽ ﻣﺨﺼﻮص ﻣﯿﮭﻤﺎﻧﯽھﺎ ﺑﻮد‪ .‬ﻣﺤﻤﺪرﺿﺎ ﻋﺎﺷﻖ‬ ‫ﮐﻠﮫﭘﺎﭼﮫ ﺑﻮد ﮐﮫ ﺑﮭﺘﺮ از ھﻤﮫ در ﺧﺎﻧﮥ ﻣﻠﮑـﮥ‬ ‫ﻣﺎدر ﺗﮭﯿـﮫ ﻣﯽﺷـﺪ اﻣـﺎ ﺑـﮫ ﻧـﺪرت ﻣﯽﺗﻮاﺳـﺖ‬ ‫ﮐﻠﮫﭘﺎﭼــﮫ ﺑﺨــﻮرد ﭼــﻮن "ﻣﻌــﺪهاش را اذﯾــﺖ‬ ‫‪8‬‬ ‫ﻣﯽﮐﺮد‪".‬‬ ‫***‬ ‫ً‬ ‫او از زﻧﺎن ﺧﻮﺷﺶ ﻣﯽآﻣﺪ وﻟﯽ ﺟﺰ ﯾﮑﺒﺎر واﻗﻌﺎ‬ ‫ﻋﺎﺷﻖ ﻧﺸﺪ‪ .‬ﻓﻮزﯾﮫ‪ ،‬ﺷﺎھﺪﺧﺖ ﻣﺼﺮی‪ ،‬زن اوﻟﺶ را‬ ‫ﺑﺮای او اﻧﺘﺨﺎب ﮐﺮده ﺑﻮدﻧﺪ‪ .‬او زﯾﺒﺎ ﺑﻮد و‬ ‫ﺷﺎه ﮐﻢ ﮐﻢ اﺣﺴﺎس ﮐﺮد او را دوﺳﺖ دارد‪ ،‬وﻟﯽ‬ ‫اﯾﻦ اﺣﺴﺎس ﻣﺘﻘﺎﺑﻞ ﻧﺒﻮد‪ .‬ﻓﻮزﯾﮫ ﺧﺸـﮏ و ﺳـﺮد‬ ‫ﺑــﻮد و از او ﻓﺎﺻــﻠﮫ ﻣﯽﮔﺮﻓــﺖ‪ .‬در آﻏــﺎز‬ ‫ﻣﺤﻤﺪرﺿﺎ ﭼﺎرهای ﻧﺪاﺷﺖ ﺟـﺰ اﯾـﻦ ﮐـﮫ ﺑـﮫ او‬ ‫ﺣﻀﻮرش ﭘﺬﯾﺮﻓﺘﮫ ﻣﯽﺷﺪﻧﺪ اﻧﺘﻈﺎر ﻣﯽ رﻓﺖ ھﻤﮕﺎم ﺑﺎ او ﻃﻮل و ﻋﺮض اﺗﺎق‬ ‫را ﻃﯽ ﮐﻨﻨﺪ ‪ ) ".‬ﻣﺤﻤﺪرﺿﺎ ﭘﮭﻠﻮی‪ ،‬ﭘﺎﺳﺦ ﺑﮫ ﺗﺎرﯾﺦ ‪(. 54-55 ، 1980 ،‬‬ ‫‪ .5‬ﻣﺤﻤﺪرﺿﺎ ﭘﮭﻠﻮی‪ ،‬ﻣﺄﻣﻮرﯾﺖ ﺑﺮای وﻃﻨﻢ‪،‬ص ‪. 71 .‬‬ ‫‪ .6‬ﻣﺼﺎﺣﺒﮫ ﺑﺎ ﺷﮭﺒﺎﻧﻮ ﻓﺮح‪ ،‬ﭘﺎرﯾﺲ‪ ،‬ژوﯾﯿﮫ ‪ ، 2000‬ﻧﻮار ‪.2‬‬ ‫‪ .7‬آرﺷﯿﻮ ﺑﻨﯿﺎد ﻣﻄﺎﻟﻌﺎت ﺷﻔﺎھﯽ اﯾﺮان‪ ،‬ﻣﺼﺎﺣﺒﮫ ﺑﺎ اﻣﯿﺮ ﭘﻮرﺷﺠﺎع‪،‬‬ ‫ﻣﺼﺎﺣﺒﮫ ﮔﺮ ﻣﮭﻨﺎز اﻓﺨﻤﯽ‪ ،‬واﺷﻨﮕﺘﻦ دی‪ .‬ﺳﯽ ‪ 12 .‬دﺳﺎﻣﺒﺮ ‪ ، 1990‬ﻧﻮار ‪،2‬‬ ‫روی ‪) 1‬ص ‪.( 40 .‬‬ ‫‪ .8‬ﻣﺼﺎﺣﺒﮫ ﺑﺎ ﺷﮭﺒﺎﻧﻮ ﻓﺮح‪ ،‬ﭘﺎرﯾﺲ‪ ،‬ژوﯾﯿﮫ ‪ ، 2000‬ﻧﻮار ‪.2‬‬

‫‪ 79‬زﻧﺪﮔﯽ و زﻣﺎﻧﮥ ﺷﺎه‬

‫ﺗﻮﺟﮫ ﻧﺸﺎن دھـﺪ زﯾـﺮا ﭘـﺪرش از او اﯾـﻦ را‬ ‫ﺧﻮاﺳﺘﮫ ﺑﻮد‪ ،‬ﺑﮫ وﯾﮋه ﭘﺲ از ﺗﻮﻟـﺪ دﺧﺘﺮﺷـﺎن‬ ‫ﺷﮭﻨﺎز‪ ،‬ﮐﮫ ﺷـﺎه ﻓﻘﯿـﺪ ﺑـﮫ او ﺑﺴـﯿﺎر ﻋﻼﻗـﮫ‬ ‫داﺷﺖ‪ .‬ﭘﺲ از آﻧﮑـﮫ رﺿﺎﺷـﺎه اﯾـﺮان را ﺗـﺮک‬ ‫ﮐﺮد‪ ،‬ﻣﺤﻤﺪرﺿﺎ اﺣﺴﺎس آزادی ﺑﯿﺸـﺘﺮی ﻣﯽﮐـﺮد‪.‬‬ ‫وﻟﯽ ﺑﺎز ھﻢ ﺑﺎﻣﻼﺣﻈﮫ ﺑﻮد و ﺑﮫ ﻧﺪرت ﻣﻠﮑـﮫاش‬ ‫را ﻣﯽآزرد‪.‬‬ ‫ﭘﺲ از آﻧﮑﮫ ﻓﻮزﯾﮫ در ﺧﺮداد ‪ 91324‬اﯾﺮان‬ ‫ـﺎ در‬ ‫ـﺮد‪ ،‬ﻣﺤﻤﺪرﺿـ‬ ‫ـﺮک ﮐـ‬ ‫ـﺮ ﺗـ‬ ‫ـﺪ ﻣﺼـ‬ ‫ـﮫ ﻣﻘﺼـ‬ ‫را ﺑـ‬ ‫رواﺑﻄﺶ ﺑﺎ زﻧﺎن آزادﺗﺮ ﺷﺪ‪ ،‬ھـﺮ ﭼﻨـﺪ ﺗﻤـﺎم‬ ‫ﺗﻼﺷــﺶ را ﮐــﺮد ﺗــﺎ ﻓﻮزﯾــﮫ ﺑﺮﮔــﺮدد‪ .‬اﺷــﺮف‬ ‫ﻣﯽﮔﻮﯾــﺪ‪" :‬زﻧــﺎﻧﯽ را ﺑــﺮای ﻣﻼﻗــﺎت ﺑــﺎ او‬ ‫ﻣﯽآوردﻧﺪ وﻟﯽ او ﻋﺎﺷﻖ ھﯿﭻ ﯾﮏ از آﻧﮭﺎ ﻧﺸﺪ‪.‬‬ ‫آن دﺧﺘﺮھــﺎ در آن زﻣــﺎن ﺗﺼــﻮر ﻣﯽﮐﺮدﻧــﺪ‬ ‫ﻣﺤﻤﺪرﺿﺎ دوﺳﺘﺸـﺎن دارد‪ ،‬وﻟـﯽ اﯾـﻦ ﺧـﻮاب و‬ ‫ﺧﯿﺎﻟﯽ ﺑﯿﺶ ﻧﺒﻮد‪ 10".‬ﺑﮫ ھﺮ ﺣﺎل‪ ،‬رواﺑﻂ او ﺑﺎ‬ ‫زﻧﺎن اﻏﻠﺐ ﭘﺎک و ﺑﯽرﯾﺎ ﺑـﻮد‪ .‬دوﺳـﺘﺎﻧﺶ‪ ،‬از‬ ‫ﺟﻤﻠﮫ ﻣﺠﯿﺪ اﻋﻠﻢ و ﯾﺤﯿﯽ ﻋﺪل‪ ،‬ﮐﮫ اﻋﻀﺎی ﻣﺤﻔﻞ‬ ‫ﺧﻮدﻣــﺎﻧﯽ او ﺑﻮدﻧــﺪ‪ ،‬ﺑــﺎ ھﻤﺴﺮاﻧﺸــﺎن در‬ ‫ﻣﯿﮭﻤﺎﻧﯽھﺎی درﺑﺎر ﺷـﺮﮐﺖ ﻣﯽﮐﺮدﻧـﺪ و ﺷـﮭﺎدت‬ ‫ً ھﯿﭻ ﺧﺒﺮی‬ ‫ﻣﯽدھﻨﺪ ﮐﮫ در آن ﻣﯿﮭﻤﺎﻧﯽھﺎ واﻗﻌﺎ‬ ‫‪11‬‬ ‫ﻧﺒﻮد‪.‬‬ ‫ﻣﺤﻤﺪرﺿﺎ ﻋﺎﺷﻖ ﺛﺮﯾﺎ‪ ،‬ھﻤﺴـﺮ دوﻣـﺶ‪ ،‬ﺷـﺪ و‬ ‫اﺟﺎزه داد او در اﻣﻮر ﺧﺎﻧﻮادﮔﯽ ﻧﻘـﺶ اﺻـﻠﯽ‬ ‫را ﺑﺎزی ﮐﻨﺪ‪ .‬ﺛﺮﯾﺎ ﻧﮫ از ﻣﻠﮑﮫ ﻣـﺎدر ﺧﻮﺷـﺶ‬ ‫ﻣﯽآﻣﺪ و ﻧﮫ از ﺷﻤﺲ‪ ،‬ﺧﻮاھﺮ ﺑﺰرگ ﺷﺎه ﮐـﮫ او‬ ‫‪ .9‬ﺷﺮح ﻃﻼق ﻓﻮزﯾﮫ را در ﮐﺘﺎب زﯾﺮ ﺑﺨﻮاﻧﯿﺪ‪ :‬ﻗﺎﺳﻢ ﻏﻨﯽ‪ ،‬ﯾﺎدداﺷﺖ ھﺎی‬ ‫دﮐﺘﺮ ﻗﺎﺳﻢ ﻏﻨﯽ‪ ،‬ﻟﻨﺪن‪ 12 ، 1982 ،‬ﺟﻠﺪ؛ ﺟﻠﺪ ‪. 7‬‬ ‫‪ .10‬ﻣﺼﺎﺣﺒﮫ ﺑﺎ ﺷﺎھﺪﺧﺖ اﺷﺮف ‪ 2‬ﻣﺎرچ ‪ ،2001‬ﻧﻮار ‪ ، 2‬روی ‪.1‬‬ ‫‪ .11‬آرﺷﯿﻮ ﺑﻨﯿﺎد ﻣﻄﺎﻟﻌﺎت ﺷﻔﺎھﯽ اﯾﺮان‪ ،‬ﻣﺼﺎﺣﺒﮫ ﺑﺎ ﻣﺠﯿﺪ اﻋﻠﻢ‪،‬‬ ‫ﻣﺼﺎﺣﺒﮫﮔﺮ اﺣﻤﺪ ﻗﺮﯾﺸﯽ‪ ،‬ﮐﺎﻟﯿﻔﺮﻧﯿﺎ‪ ،‬ﻣﮫ ‪ 1991‬؛ آرﺷﯿﻮ ﺑﻨﯿﺎد ﻣﻄﺎﻟﻌﺎت‬ ‫ﺷﻔﺎھﯽ اﯾﺮان‪ ،‬ﻣﺼﺎﺣﺒﮫ ﺑﺎ ﯾﺤﯿﯽ ﻋﺪل‪ ،‬ﻣﺼﺎﺣﺒﮫ ﮔﺮ ﻏﻼﻣﺮﺿﺎ اﻓﺨﻤﯽ‪ ،‬ﭘﺎرﯾﺲ‪،‬‬ ‫اوت ‪2000‬‬

‫ﺷﺎه ‪80‬‬

‫را ﺑﺮای ھﻤﺴﺮی وی ﭘﯿﺪا ﮐﺮده ﺑﻮد‪ ،‬و ﻧـﮫ از‬ ‫ﺷﮭﻨﺎز‪ ،‬و ﺳ ﻠﻄﮫ اش ﺑ ﺮ ﺷ ﺎه در اﯾ ﻦ زﻣﯿﻨ ﮫ ﺟﻨ ﺎن ﺑ ﻮد ﮐ ﮫ ﺷ ﺎه ﺑﺎﻻﺟﺒ ﺎر درﻧﮭ ﺎن ﺑ ﺎ‬ ‫دﺧﺘ ﺮش دﯾ ﺪار ﻣ ﯽ ﮐ ﺮد‪ .‬ﺑـﮫ ﮔﻔﺘـﮥ ﻣﺠﯿـﺪ اﻋﻠـﻢ ﺑـﺮﺧﻼف‬

‫ﺷﺎﯾﻌﺎت درﺑﺎر‪ ،‬راﺑﻄﮥ ﺛﺮﯾﺎ ﺑﺎ ﺷﺎھﺪﺧﺖ اﺷـﺮف‬ ‫ﺧﻮب ﺑﻮد‪ ،‬زﯾﺮا اﺷﺮف ﺑﺮادرش را دوﺳﺖ داﺷﺖ و‬ ‫ﺑﺮای ﺧﻮﺷﺤﺎل ﮐﺮدن او آﻣﺎده ﺑـﻮد ھـﺮ ﮐـﺎری‬ ‫ﺑﮑﻨﺪ‪ 12.‬ﺷﺎھﺪﺧﺖ اﺷﺮف ھﻢ ﻋﺸﻖ ﺷـﺎه ﻧﺴـﺒﺖ ﺑـﮫ‬ ‫ﺛﺮﯾﺎ را ﺗﺄﯾﯿﺪ ﻣﯽﮐﻨﺪ‪" :‬اﻋﻠﯿﺤﻀﺮت ﻋﺎﺷﻖ ﺛﺮﯾﺎ‬ ‫ﺑﻮد و اﮔﺮ او ﻣﯽﺗﻮاﻧﺴﺖ ﺟﺎﻧﺸﯿﻨﯽ ﺑـﺮای ﺷـﺎه‬ ‫‪13‬‬ ‫ﺑﮫ دﻧﯿﺎ ﺑﯿﺎورد ھﺮﮔﺰ از ھﻢ ﺟﺪا ﻧﻤﯽﺷﺪﻧﺪ‪".‬‬ ‫ﺑﮫ ﻇﺎھﺮ ﺛﺮﯾﺎ ﻧﯿﺎز ﺑﮫ ﻧﻮﻋﯽ ﺟﺮاﺣﯽ داﺷﺖ ﮐـﮫ‬ ‫ﻧﮫ ﺳﺨﺖ ﺑﻮد و ﻧﮫ ﺧﻄﺮﻧﺎک‪ .‬ﺑﮫ ﮔﻔﺘـﮥ اردﺷـﯿﺮ‬ ‫زاھــﺪی‪ ،‬داﻣــﺎد ﺷــﺎه‪ ،‬ﭘﺰﺷــﮑﺎن ﺑﯿﻤﺎرﺳــﺘﺎن‬ ‫ﻧﯿﻮﯾﻮرک ﭘﯿﺸـﻨﮭﺎد اﯾـﻦ ﺟﺮاﺣـﯽ را دادﻧـﺪ و‬ ‫ﺛﺮﯾﺎ و ﺷﺎه را ﻣﻄﻤﺌﻦ ﮐﺮدﻧﺪ ﮐﮫ ﺛﺮﯾﺎ ﭘﺲ از‬ ‫اﯾﻦ ﻋﻤﻞ ﺣﺎﻣﻠﮫ ﻣﯽﺷﻮد‪ .‬اﻣﺎ ﺛﺮﯾﺎ ﻗﺒﻮل ﻧﮑﺮد اﮔ ﺮ ﭼ ﮫ ﺑﻌـﺪھﺎ‬ ‫ﺑﺮای اﯾﻨﮑﮫ ﺳﺘﺎره ﺳـﯿﻨﻤﺎ ﺑﺸـﻮد ﺑـﮫ ﺟﺮاﺣـﯽ‬ ‫‪14‬‬ ‫ﭘﯿﭽﯿﺪهﺗﺮ ﺻﻮرﺗﺶ ﺗﻦ داد‪ ،‬ﺗﺼﻤﯿﻤﯽ ﮐﮫ زاھﺪی را ﺑﺴﯿﺎر ﻣﺘﻌﺠﺐ ﮐﺮد‪.‬‬ ‫ﺑﮫ ھﺮ ﺣﺎل ھﺮ ﭼﻨﺪ ﺗﺴﻠﯿﻢ ﻧﺸﺪن ﺛﺮﯾﺎ ﺑﮫ اﯾـﻦ‬ ‫ﺟﺮاﺣﯽ و ﻟﺰوم وﺟﻮد وارﺛﯽ ﺑﺮای ﺗـﺎج و ﺗﺨـﺖ‬ ‫ﺑﺮ ﻋﺸﻖ ﺷﺎه ﭼﺮﺑﯿﺪ و ﺑﮫ ﻃﻼق و اﻧﺘﻘﺎد ﻣـﺮدم‬ ‫از اﯾﻦ ﻃﻼق دوم ﻣﻨﺠﺮ ﺷـﺪ‪ ،‬ﻋﻼﻗـﮥ ﺷـﺎه ﺑـﮫ‬ ‫‪15‬‬ ‫ﺛﺮﯾﺎ ﮐﺎھﺶ ﻧﯿﺎﻓﺖ‪.‬‬ ‫ً‬ ‫ﺷﺎه اﺻﺮار داﺷﺖ ﮐﮫ اﯾﻦ ﻃﻼق ﺑﺎﯾـﺪ رﺳـﻤﺎ‬ ‫اﻋﻼم ﺷﻮد و ﻣﻠﮑـﮫ ﺑـﮫ ﺑﮭﺘـﺮﯾﻦ وﺟـﮫ رواﻧـﮫ‬ ‫ﮔﺮدد‪ .‬ﺑﻘﯿﮥ اﻣﻮر از ﭘـﯿﺶ ﻣﺸـﺨﺺ ﺑـﻮد‪ .‬ﺷـﺎه‬ ‫ً ﻣﺴﺌﻠﮥ وارث ﺗﺎج و ﺗﺨﺖ و ﻧﯿﺎز ﺑﮫ ﯾﻘﯿﻦ‬ ‫رﺳﻤﺎ‬ ‫ﺣﺎﺻﻞ ﮐﺮدن از ﺗﺪاوم ﺳﻠﺴﻠﮫ ﭘﮭﻠﻮی را ﻋﻨـﻮان‬ ‫ﮐﺮد‪ .‬ﮔﺮوھﯽ از رﺟﺎل در ‪ 27‬ﺑﮭﻤﻦ و ‪ 10‬اﺳـﻔﻨﺪ‬ ‫‪ .12‬ﻣﺼﺎﺣﺒﮫ ﺑﺎ ﻣﺠﯿﺪ اﻋﻠﻢ‪ ،‬ﭘﯿﺸﯿﻦ ‪.‬‬ ‫‪ .13‬ﻣﺼﺎﺣﺒﮫ ﺑﺎ ﺷﺎھﺪﺧﺖ اﺷﺮف‪ ،‬ﭘﯿﺸﯿﻦ ‪.‬‬ ‫‪ .14‬ﻣﺼﺎﺣﺒﮫ ﺑﺎ اردﺷﯿﺮ زاھﺪی‪ ،‬ﻣﻮﻧﺘﺮو‪ ،‬ژوﯾﯿﮫ ‪ ، 2001‬ﻧﻮار ‪ ،3‬روی ‪. 2‬‬ ‫‪15‬‬

‫‪Pari Abasalti and Hushang Mirhashem, eds. Ardeshir Zahedi: Untold Secrets, Los Angeles,‬‬ ‫‪2000, 75-78..‬‬

‫‪ 81‬زﻧﺪﮔﯽ و زﻣﺎﻧﮥ ﺷﺎه‬

‫‪ 1336‬درﺑﺎرۀ اﯾﻦ ﻣﻄﻠﺐ ﺑﺤﺚ ﮐﺮدﻧﺪ و ﺑـﮫ اﯾـﻦ‬ ‫ﻧﺘﯿﺠﮫ رﺳﯿﺪﻧﺪ ﮐﮫ ﺑﺮای اﻣﻨﯿﺖ و ﺳﻌﺎدت ﻣﻤﻠﮑﺖ‬ ‫وﺟﻮد وارﺛﯽ ﺑﺮای ﺗﺎج و ﺗﺨﺖ ﺿﺮوری اﺳﺖ‪ .‬ﭘـﺲ‬ ‫از آن ﺷﺎه ﻓﺮﺳﺘﺎدهای را ﻧﺰد ﺛﺮﯾﺎ ﻓﺮﺳﺘﺎد و‬ ‫ﺗﺼﻤﯿﻢ او را ﺟﻮﯾﺎ ﺷﺪ‪ .‬ﻣﻠﮑـﮫ ﺑـﺎ ﺑﺰرﮔـﻮاری‬ ‫آﻣﺎدﮔﯽ ﺧﻮد را ﺑﺮای ﭼﺸﻢ ﭘﻮﺷﯽ از ﻣﻨﺎﻓﻊ ﺧﻮد‬ ‫ﺑﮫ ﻣﻨﻈﻮر ﺣﻔﻆ ﺳﻌﺎدت ﻣﻠﺖ اﻋﻼم ﮐـﺮد‪ .‬ﭘـﺲ از‬ ‫آن ﺷﺎه ﺑﮫ ﻣﻠﺖ اﻋـﻼم ﮐـﺮد ﮐـﮫ ﻣﻠﮑـﮫ ﺛﺮﯾـﺎ‬ ‫ـﺘﮫ‪ ،‬در‬ ‫ـﺖ را آرزو داﺷـ‬ ‫ـﻌﺎدت ﻣﻤﻠﮑـ‬ ‫ـﻮاره ﺳـ‬ ‫ھﻤـ‬ ‫ﻧﮭﺎﯾﺖ ﺟـﺪﯾﺖ و ﺑـﺎ وﻗـﺎر و ﻣﺘﺎﻧـﺖ ﺗﻤـﺎم و‬ ‫اﯾﺜﺎر ﮐﺎﻣﻞ ﻧﺴﺒﺖ ﺑﮫ ﻣﻠﺖ وﻇﺎﯾﻒ ﺧـﻮد را ﺑـﮫ‬ ‫ﻋﻨﻮان ﯾﮏ ﻣﻠﮑﮫ اﯾﻔﺎ ﮐﺮده اﺳﺖ و ﺷﺎه در ﭘـﯽ‬ ‫ﺗﻮﺻﯿﮫای ﮐﮫ درﯾﺎﻓﺖ داﺷﺘﮫ‪ ،‬و ﺑﺎ ﭼﺸﻢﭘﻮﺷﯽ از‬ ‫اﺣﺴﺎﺳﺎت ﺷﺨﺼﯽ در ﺑﺮاﺑﺮ ﻣﻨﺎﻓﻊ ﻋﺎﻟﯽ ﻣﻤﻠﮑـﺖ‪،‬‬ ‫ﺑﺎ اﻧﺪوھﯽ ﻓﺮاوان ﺗﺼﻤﯿﻢ ﺑـﮫ ﺟـﺪاﯾﯽ ﮔﺮﻓﺘـﮫ‬ ‫‪16‬‬ ‫اﺳﺖ‪.‬‬ ‫ﻣﺴﺌﻠﮥ وارث ﺗﺎج و ﺗﺨﺖ آﻧﻘﺪر ﺣﺎد ﺷﺪ ﮐـﮫ‬ ‫ﺗﻤﺎم اﻓﺮاد ﻧﺰدﯾﮏ ﺑـﮫ درﺑـﺎر ﺑـﺮای ﯾـﺎﻓﺘﻦ‬ ‫ـﺪ‪.‬‬ ‫ـﻼش ﻣﯽﮐﺮدﻧـ‬ ‫ـﺎه ﺗـ‬ ‫ـﺮای ﺷـ‬ ‫ـﺐ ﺑـ‬ ‫ـﮫای ﻣﻨﺎﺳـ‬ ‫ﻣﻠﮑـ‬ ‫ﺷﺎھﺪﺧﺖ اﺷﺮف ﻣﺘﻮﺟـﮫ ﺷـﺪ ﮐـﮫ ﻧﺎﮔﮭـﺎن ﺗﻤـﺎم‬ ‫دﺧﺘﺮھﺎی ﺟﻮان داوﻃﻠﺐ ﺑﻮدﻧﺪ و ﺗﻤـﺎم ﭘـﺪرھﺎ‬ ‫ﺗﺼﻮر ﻣﯽﮐﺮدﻧـﺪ دﺧﺘﺮﺷـﺎن ﺗﻨﮭـﺎ دﺧﺘـﺮ واﺟـﺪ‬ ‫ﺷﺮاﯾﻂ اﺳﺖ‪ .‬ﺑﺮﺧﯽ از ﻧﺰدﯾﮑـﺎن ﺷـﺎه ﮐـﮫ ﺑـﺎ‬ ‫ﺳﯿﻠﯽ از داوﻃﻠﺒﺎن روﺑﮫرو ﺷﺪه ﺑﻮدﻧـﺪ‪ ،‬ﮐـﺎر‬ ‫ﺟﺴﺘﺠﻮ در ﺧـﺎرج از ﮐﺸـﻮر را آﻏـﺎز ﮐﺮدﻧـﺪ‪.‬‬ ‫ﺑﺮﺧﯽ ﺑﮫ ﮔﺰﯾﻨﮫھﺎی ﻏﯿﺮاﯾﺮاﻧﯽ ﻣﯽاﻧﺪﯾﺸـﯿﺪﻧﺪ‪،‬‬ ‫از ﺟﻤﻠﮫ ﺑـﮫ ﺷـﺎھﺪﺧﺘﯽ اﯾﺘﺎﻟﯿـﺎﯾﯽ‪ ،‬ﮐـﮫ ﺑـﮫ‬ ‫ﻧﺘﯿﺠﮫ ﻧﺮﺳﯿﺪ‪ 17.‬دﯾﮕﺮان دﻧﺒﺎل دﺧﺘـﺮان ﺑـﻮﻣﯽ‬ ‫‪ .16‬ﮔﺎھﻨﺎﻣﮫ‪933 :2 ،‬؛ روزﺷﻤﺎر‪85 :2 ،‬‬ ‫‪ .17‬از ﺟﻤﻠﮫ ﺣﺴﯿﻦ ﻋﻼ ﮐﮫ ﺑﺎ واﻻﺣﻀﺮت روﻓﻮ دو ﺷﯿﻼ و ھﻤﺴﺮش‪ ،‬دوﺳﺘﺎن‬ ‫اوﻣﺒﺮﺗﻮ‪ ،‬ﺷﺎه ﭘﯿﺸﯿﻦ اﯾﺘﺎﻟﯿﺎ‪ ،‬در ﺳﻔﺎرت اﯾﺘﺎﻟﯿﺎ در ﺗﮭﺮان ﻣﻼﻗﺎت‬ ‫ﮐﺮده ﺑﻮد ‪ .‬ﻣﻮﺿﻮع ﮔﻔﺘﮕﻮ ﺑﮫ اﻣﮑﺎن ازدواج ﺑﯿﻦ ﺷﺎه و دﺧﺘﺮ اﻣﺒﺮﺗﻮ‪،‬‬ ‫ﺷﺎھﺪﺧﺖ ﻣﺎرﯾﺎ ﮔﺎﺑﺮﯾﻼ دو ﺳﺎووا‪ ،‬ﮐﺸﯿﺪه ﺷﺪ‪ .‬ﺳﻔﯿﺮ ﭘﯿﺸﻨﮭﺎد ﮐﺮد ﮐﮫ‬ ‫دوﺷﯿﻼ در دﯾﺪاری ﺑﺎ اﻣﺒﺮﺗﻮ در ﻟﯿﺴﺒﻮن ﺑﮫ ﺻﻮرت ﻣﺤﺮﻣﺎﻧﮫ از او‬ ‫ﺑﭙﺮﺳﺪ ﮐﮫ آﯾﺎ ﺑﺎ اﯾﻦ ازدواج ﻣﻮاﻓﻖ اﺳﺖ و اﮔﺮ ﭼﻨﯿﻦ اﺳﺖ آﯾﺎ اﻣﮑﺎن‬

‫ﺷﺎه ‪82‬‬

‫ﻣﻨﺎﺳﺐ ﻣﯽﮔﺸﺘﻨﺪ‪ .‬در ﭘﺎﯾﯿﺰ ﺳﺎل ‪ 1338‬ﺷـﺎه ﺑـﺎ‬ ‫ﻓﺮح دﯾﺒﺎ‪ ،‬دﺧﺘﺮی ﺟﻮان از ﺧﺎﻧﻮادهای اﺻﯿﻞ و‬ ‫اﯾﺮاﻧﯽ دﯾﺪاری داﺷﺖ ﮐـﮫ در ﭘـﺎرﯾﺲ ﻣﻌﻤـﺎری‬ ‫ﻣﯽﺧﻮاﻧﺪ‪ .‬آﻧﮭﺎ در ﻣﺎه آﺑﺎن ﻧـﺎﻣﺰد ﺷـﺪﻧﺪ و‬ ‫در ‪ 29‬آذر ازدواج ﮐﺮدﻧﺪ‪.‬‬ ‫ﻓﺮح در ‪ 22‬ﻣﮭﺮ ‪ 1317‬در ﺗﮭـﺮان زاده ﺷـﺪه‬ ‫ﺑﻮد‪ .‬ﺳﮭﺮاب دﯾﺒﺎ‪ ،‬ﭘﺪرش‪ ،‬ﯾﮑﯽ از ﭼﮭـﺎر ﭘﺴـﺮ‬ ‫ﻣﮭﺪی دﯾﺒﺎ‪ ،‬ﺳﯿﺪی از ﺧـﺎﻧﻮادهای ﺳﺮﺷـﻨﺎس از‬ ‫آذرﺑﺎﯾﺠﺎن و ھﻤﭽﻨﯿﻦ دﯾﭙﻠﻤﺎت ﺑﻮد‪ .‬ﺳﮭﺮاب در‬ ‫ﺳﻦﭘﺘﺮزﺑﻮگ ﺗﺤﺼﯿﻞ ﻣﯽ ﮐﺮد ﮐﮫ در روﺳﯿﮫ اﻧﻘﻼب‬ ‫ﺑﻠﺸﻮﯾﮑﯽ ﺷﺪ و او ﺑﮫ زﺣﻤﺖ ﺗﻮاﻧﺴﺖ اﺑﺘﺪا ﺑـﮫ‬ ‫ھﻠﻨﺪ و ﭘﺲ از آن ﺑﮫ ﻓﺮاﻧﺴـﮫ ﺳـﻔﺮ ﮐﻨـﺪ‪ .‬در‬ ‫ﻓﺮاﻧﺴﮫ دﺑﯿﺮﺳﺘﺎن را ﺑﮫ ﭘﺎﯾـﺎن رﺳـﺎﻧﺪ و در‬ ‫داﻧﺸﮑﺪۀ ﻧﻈﺎﻣﯽ ﺳﻦﺳﯿﺮ ﺛﺒﺖ ﻧـﺎم ﮐـﺮد‪ ،‬و ﺑـﮫ‬ ‫رواﯾﺘﯽ ﭘﯿﺶ از ﺑﺎزﮔﺸﺖ ﺑﮫ اﯾﺮان و ﻣﻠﺤﻖ ﺷﺪن‬ ‫ﺑﮫ ارﺗﺶ در ﻟﮋﯾﻮن ﺧﺎرﺟﯽ‪ 18‬ﻓﺮاﻧﺴﮫ ﺧﺪﻣﺖ ﮐﺮد‪.‬‬ ‫ﻓﺮح ھﻨﻮز ﮐﻮدﮐﯽ ﺑﯿﺶ ﻧﺒﻮد ﮐﮫ او درﮔﺬﺷـﺖ‪ ،‬و‬ ‫ﺧﺎﻃﺮاﺗﯽ ﮔﺮم و ﺻﻤﯿﻤﺎﻧﮫ از ﭘﺪری اﯾ ﺪه‬ ‫از ﺧﻮد‬ ‫آل‪ ،‬آﻧﮕﻮﻧﮫ ﮐﮫ دﺣﺘﺮی ﺟﻮان از ﭘﺪر از دﺳﺖ رﻓﺘﮫ ﺧﻮد در ﺧﯿﺎل ﺗﺼﻮﯾﺮ ﻣﯽ ﮐﻨ ﺪ‪ ،‬در‬ ‫ذھﻦ دﺧﺘﺮش ﺑﺎﻗﯽ ﮔﺬاﺷﺖ‪ 19.‬ﻓﺮﯾﺪۀ ﻗﻄﺒﯽ‪ ،‬ﻣـﺎدر‬ ‫دارد ﮐﮫ او و ﺷﺎھﺪﺧﺖ ﺗﻘﺮﯾﺒﺎً ھﻤﺰﻣﺎن ﺑﺎ وﻗﺘﯽ ﮐﮫ ﺷﺎه ﺑﮫ ﮐﻦ ﻣﯽ رﻓﺖ‬ ‫در آﻧﺠﺎ ﺣﻀﻮر ﯾﺎﺑﻨﺪ‪ .‬روﻓﻮ دو ﺷﯿﻼ اﯾﻦ ﻣﺄﻣﻮرﯾﺖ را ﭘﺬﯾﺮﻓﺖ وﻟﯽ ﺑﮫ‬ ‫ﺳﻔﯿﺮ ﮐﮫ دوﺳﺘﺶ ﺑﻮد ﯾﺎدآور ﺷﺪ ﮐﮫ ازدواج ﺷﺎھﺪﺧﺘﯽ ﮐﺎﺗﻮﻟﯿﮏ و‬ ‫اﯾﺘﺎﻟﯿﺎﯾﯽ ﺑﺎ ﭘﺎدﺷﺎھﯽ ﻣﺴﻠﻤﺎن ﺷﺎﯾﺪ آﺳﺎن ﻧﺒﺎﺷﺪ ‪ .‬ﺳﻔﯿﺮ ﺑﮫ ھﺮ ﺣﺎل‬ ‫ﺗﺼﻮر ﻣﯽ ﮐﺮد ﮐﮫ اﺣﺘﻤﺎل دارد ﭘﺎپ اﺟﺎزۀ اﯾﻦ ﮐﺎر را ﺑﺪھﺪ و ﺣﺘﯽ‬ ‫ﻣﻮاﻓﻘﺖ ﮐﻨﺪ ﮐﮫ ﻓﺮزﻧﺪان ﻣﺴﻠﻤﺎن ﺑﺎر ﺑﯿﺎﯾﻨﺪ ‪ .‬ﺷﺎھﺰاده روﻓﻮ ﮐﮫ ﺑﮫ‬ ‫ﻧﻈﺮ ﻣﯽ رﺳﯿﺪ از ﺑﮫ ﻋﮭﺪه ﮔﺮﻓﺘﻦ اﯾﻦ ﻣﺄﻣﻮرﯾﺖ ﺧﻮﺷﺤﺎل اﺳﺖ ﺑﮫ ﻋﻼ‬ ‫اﻃﻤﯿﻨﺎن داد ﮐﮫ او ﭼﻨﺪ ﺷﺎھﺪﺧﺖ آﻟﻤﺎﻧﯽ را ھﻢ ﻣﯽﺷﻨﺎﺳﺪ ﮐﮫ ﮐﺎﺗﻮﻟﯿﮏ‬ ‫ﻧﯿﺴﺘﻨﺪ و در ﻧﺘﯿﺠﮫ ﻣﺴﺌﻠﮥ ﻣﻮاﻓﻘﺖ ﭘﺎپ در ﻣﻮرد آﻧﮭﺎ ﻣﻄﺮح ﻧﻤﯽ ﺷﻮد ‪.‬‬ ‫اﮔﺮ ازدواج ﺑﺎ ﮔﺎﺑﺮﯾﻼ ﻋﻤﻠﯽ ﻧﻤﯽﺷﺪ‪ ،‬او ﻣﯽ ﺗﻮاﻧﺴﺖ ﺗﺮﺗﯿﺒﯽ دھﺪ ﮐﮫ‬ ‫ﺷﺎه ﺑﺎ ﺷﺎھﺪﺧﺖ ھﺎی آﻟﻤﺎﻧﯽ در ﯾﮑﯽ از ﻗﺼﺮھﺎی ﺑﺎوارﯾﺎ ﻣﻼﻗﺎت ﮐﻨﺪ‪.‬‬ ‫)ﺣﺴﯿﻦ ﻋﻼ‪ ،‬وزﯾﺮ درﺑﺎر‪ ،‬ﮔﺰارش ھﺎی روزاﻧﮫ ﺑﮫ ﺷﺎه‪ 21 ،‬ﻣﮫ ‪31)1958‬‬ ‫اردﯾﺒﮭﺸﺖ ‪ ( 1337‬ﺷﻤﺎرۀ ‪ ، 10‬ﻣﺤﺮﻣﺎﻧﮫ‪ ،‬در ﻓﺼﻠﻨﺎﻣﮥ ﺗﺎرﯾﺦ ﻣﻌﺎﺻﺮ اﯾﺮان‪،‬‬ ‫ﺟﻠﺪ ‪ ، 1‬ﺷﻤﺎرۀ ‪ ، 2‬ﺻﺺ ‪. 140-141 .‬‬ ‫‪ .18‬واﺣﺪی از ﻧﯿﺮوھﺎی ﻣﺴﻠﺢ ﻓﺮاﻧﺴﮫ – م‪.‬‬ ‫‪ .19‬ﻧﮕﺎه ﮐﻨﯿﺪ ﺑﮫ اﺷﺎرهھﺎی ﻓﺮح ﺑﮫ ﭘﺪرش در زﻧﺪﮔﯽ ﺧﻮدﻧﮕﺎﺷﺖ وی ‪:‬‬ ‫‪Farah Pahlavi, An Enduring Love: My Life with the Shah, New York, Miramax, 2004.‬‬

‫‪ 83‬زﻧﺪﮔﯽ و زﻣﺎﻧﮥ ﺷﺎه‬

‫ﻓﺮح‪ ،‬اھﻞ ﮔﯿﻼن و از ﻧﻮادﮔﺎن ﻗﻄﺐاﻟﺪﯾﻦ ﻣﺤﻤﺪ‬ ‫ﮔﯿﻼﻧﯽ‪ ،‬ﻣﺮﺷﺪی ﺻﻮﻓﯽ‪ ،‬ﺑـﻮد ﮐـﮫ ﻧـﮫ ﺗﻨﮭـﺎ در‬ ‫اﯾﺮان ﺑﻠﮑﮫ در ﺧﺎرج ھﻢ ﻣﻮرد اﺣﺘـﺮام ﺑـﻮد‪.‬‬ ‫آﻧﮭﺎ ﺑﺎ ﻣﺤﻤﺪﻋﻠﯽ ﻗﻄﺒﯽ و ھﻤﺴـﺮش ﻟـﻮﯾﯿﺰ ﮐـﮫ‬ ‫دﺧﺘﺮ ﯾﮑﯽ از ﺧﻮاﻧﯿﻦ ﺑﺨﺘﯿـﺎری ﺑـﻮد‪ ،‬زﻧـﺪﮔﯽ‬ ‫ﻣﯽﮐﺮدﻧﺪ‪ .‬وﻗﺘﯽ ﻓﺮح ﺑﮫ دﻧﯿﺎ آﻣـﺪ ﻣﺤﻤـﺪﻋﻠﯽ‪،‬‬ ‫ﺑﺮادر ﻓﺮﯾﺪه‪ ،‬و ھﻤﺴﺮش ﭘﺴﺮی ﺷﺶ ﻣﺎھﮫ ﺑﮫ ﻧﺎم‬ ‫رﺿﺎ داﺷﺘﻨﺪ‪ .‬ﻓﺮح و رﺿﺎ ﺑﺎ ھﻢ ﺑﺰرگ ﺷﺪﻧﺪ‪ ،‬و‬ ‫ھﻤﺎن ﮔﻮﻧﮫ ﮐﮫ ﻓﺮح در ﺧﺎﻃﺮاﺗﺶ ﻣﯽﻧﻮﯾﺴﺪ رﺿـﺎ‬ ‫ﺗﺒﺪﯾﻞ ﺑﮫ ھﻤﺎن ﺑﺮادری ﺷﺪ ﮐﮫ او از داﺷـﺘﻨﺶ‬ ‫‪20‬‬ ‫ﻣﺤﺮوم ﺑﻮد‪.‬‬ ‫ﻓـــﺮح در ﺷـــﺶ ﺳـــﺎﻟﮕﯽ وارد ﻣﺪرﺳـــﮫای‬ ‫اﯾﺘﺎﻟﯿــﺎﯾﯽ و ﺳــﭙﺲ وارد ﻣﺪرﺳــﮥ ﻓﺮاﻧﺴــﻮی‬ ‫ژاﻧﺪارک ﺷﺪ ﮐﮫ آن را راھﺒﮫھﺎی ﮐﺎﺗﻮﻟﯿﮏ ﺑـﺎ‬ ‫اﯾﻦ ﻗﺼﺪ اداره ﻣﯽﮐﺮدﻧﺪ ﮐـﮫ "ﻣﻌﻨﻮﯾـﺖ ﻗـﺪﯾﺲ‬ ‫ژوزف و اﻟﺘﺰام ﺣﺮﻓﮫای ﺧﻮاھﺮان ﺑـﮫ ﮐﻠﯿﺴـﺎ"‬ ‫را در آﻣﻮزش دﺧﺘﺮان ﺧﺮدﺳـﺎل دﺧﺎﻟـﺖ دھﻨـﺪ‪.‬‬ ‫اﯾﻦ ﻣﺪرﺳﮫ ﯾﮑﯽ از ﻣﺆﺳﺴﺎت آﻣﻮزﺷـﯽ ﻣﻮﻓـﻖ در‬ ‫ﺗﮭــﺮان ﺑــﻮد‪ ،‬ﮐــﮫ ﺑﺴــﯿﺎری ازﺧﺎﻧﻮادهھــﺎی‬ ‫ﺳﺮﺷﻨﺎس و ﻣﺘﻤﺎﯾﻞ ﺑﮫ ﻓﺮھﻨﮓ ﻓﺮاﻧﺴﻮی دﺧﺘـﺮان‬ ‫ﺧﻮد را ﺑـﮫ اﯾـﻦ ﻣﺪرﺳـﮫ ﻣﯽﻓﺮﺳـﺘﺎدﻧﺪ‪ .‬ﻓـﺮح‬ ‫ﺷﺎﮔﺮدی ﻋﺎﻟﯽ و ھـﻢ در ﮐﺴـﺐ داﻧـﺶ و ھـﻢ در‬ ‫ورزش ﺳﺮآﻣﺪ ﺑـﻮد‪ .‬ﺧـﻮاھﺮ ﮐﻠـﺮ‪ ،‬آﻣﻮزﮔـﺎر و‬ ‫ﻣﺮﺑــﯽ ﻓــﺮح‪ ،‬او را "داﻧﺶآﻣــﻮزی ﺑــﺎھﻮش‪،‬‬ ‫ﺑﺎاﺳﺘﻌﺪاد و ﺟﺪی" و دارای "ذھﻨﯽ ﻣﻮﺷﮑﺎف" و‬ ‫ﻓﻌﺎل و ﭘﺮاﻧﺮژی و ﺳـﺮزﻧﺪه و ﺳـﺮﺧﻮش ﺗﻮﺻـﯿﻒ‬ ‫ﻣﯽﮐﻨــﺪ‪ 21.‬او ﺗــﺎ ﮐــﻼس ‪ 10‬در ژاﻧــﺪارک درس‬ ‫ﺧﻮاﻧﺪ و ﺳﭙﺲ ﺑﮫ ﻣﺪرﺳﮥ رازی رﻓـﺖ ﺗـﺎ ﺑـﺮای‬ ‫رﻓﺘﻦ ﺑﮫ ﻓﺮاﻧﺴـﮫ و ﺗﺤﺼـﯿﻼت ﻋﺎﻟﯿـﮫ ﺧـﻮد را‬ ‫ـﮫ در ﻣﺪرﺳــﮥ‬ ‫ـﺎ ﺳــﺎل ‪ 1336‬ﮐـ‬ ‫ـﺪ‪ .‬ﺗـ‬ ‫ـﺎده ﮐﻨـ‬ ‫آﻣـ‬ ‫‪1‬‬ ‫اﺧﺘﺼﺎﺻﯽ ﻣﻌﻤﺎری در ﭘﺎرﯾﺲ ﻧﺎﻣﻨﻮﯾﺴـﯽ ﮐـﺮد‪،‬‬ ‫‪ .20‬ھﻤﺎن‪ ،‬ص‪16 .‬‬ ‫‪ .21‬ﺑﮫ ﻧﻘﻞ از ھﻤﺎن ‪ .‬ص ‪. 45 .‬‬

‫ﺷﺎه ‪84‬‬

‫ﺑﺎرھﺎ درﺑﺎره زﻧـﺪﮔﯽ در آن ﺷـﮭﺮ اﻧﺪﯾﺸـﯿﺪه‬ ‫ﺑﻮد‪ .‬درﺧﯿﺎل او ﭘﺎرﯾﺲ ﻣﺮﮐﺰ ﺑﺰرگ ھﻨﺮ ﺑﻮد و‬ ‫او دوﻣﯿﻦ زن ﻣﻌﻤـﺎر در اﯾـﺮان ﻣـﯽ ﺷـﺪ‪ .‬در‬ ‫ﺧﺎﻃﺮاﺗﺶ ﻣﯽﻧﻮﯾﺴﺪ‪" :‬ﭼﮫ رﺷﺘﮫ دﯾﮕﺮی ﻣﻤﮑـﻦ ﺑـﻮد‬ ‫در ﻋﯿﻦ اﯾﻨﮑﮫ ﻣﻦ ﺑﮫ ﺗﻮﺳﻌﮥ ﮐﺸﻮرم ﮐﻤﮏ ﻣﯽﮐﻨﻢ‬ ‫اﯾﻦ ھﻤﮫ ﻓﺮﺻﺖ ﺑـﺮای ﺑﯿـﺎن ﺧ ﻮدم در اﺧﺘﯿـﺎرم‬ ‫‪22‬‬ ‫ﺑﮕﺬارد‪".‬‬ ‫ـﺎﻧﺠﯿﮕﺮی ﺷــﮭﻨﺎز‪ ،‬دﺧﺘــﺮش‪ ،‬و‬ ‫ﺷــﺎه ﺑــﺎ ﻣﯿـ‬ ‫اردﺷــﯿﺮ زاھــﺪی ﺑــﺎ ﻓــﺮح آﺷــﻨﺎ ﺷــﺪ‪ .‬ﻓــﺮح‬ ‫ﺧﺎﻧﻮادهای ﻗﺪﯾﻤﯽ و رﯾﺸﮫدار و ھﻤﭽﻨﯿﻦ ﻣﺤﺘﺮم‬ ‫داﺷﺖ ﮐﮫ ﻣﺜـﻞ ﺑﺴـﯿﺎری دﯾﮕـﺮ از اﯾـﻦ ﻗﺒﯿـﻞ‬ ‫ﺧﺎﻧﻮادهھﺎ ﺛﺮوﺗﻤﻨﺪ ﻧﺒﻮد‪ .‬او ﭘﯿﻮﺳﺘﮫ ﭘﯿﮕﯿـﺮ‬ ‫ﮔﺮﻓﺘﻦ ﮐﻤﮏ ھﺰﯾﻨﮥ ﺗﺤﺼﯿﻠﯽ ﺑﻮد‪ ،‬ﮐﮫ ﺑﮫ دﻻﯾﻠﯽ‬ ‫ﻧﺎﻣﻌﻠﻮم در درﺧﻮاﺳﺖھﺎی ﭘﯿﺸـﯿﻦ وی از دوﻟـﺖ‬ ‫ﻣﻮرد ﻗﺒﻮل ﻗﺮار ﻧﮕﺮﻓﺘﮫ ﺑﻮد‪ .‬در ﺳﺎل ‪ 1337‬ﮐﮫ‬ ‫اردﺷﯿﺮ زاھﺪی ﻣﺴﺌﻮل ﮐﻤﮏ ﻣﺎﻟﯽ ﺑﮫ داﻧﺸﺠﻮﯾﺎن‬ ‫داﻧﺸﮕﺎهھﺎی ﺧﺎرﺟﯽ ﺑﻮد‪ ،‬ﻓﺮح ﺗﺼﻮر ﮐﺮد ﺷـﺎﻧﺲ‬ ‫ﺑﯿﺸﺘﺮی دارد‪ .‬او از اﺳﻔﻨﺪﯾﺎر دﯾﺒـﺎ‪ ،‬داﯾـﯽ‬ ‫ﺧﻮد‪ ،‬ﮐﮫ ﺑﺎ زاھﺪی آﺷﻨﺎ ﺑـﻮد درﺧﻮاﺳـﺖ ﮐـﺮد‬ ‫وﻗﺖ ﻣﻼﻗﺎﺗﯽ از زاھﺪی ﺑﺮای او ﺑﮕﯿﺮد‪ .‬زاھﺪی‬ ‫ﺑﮫ دﯾﺒﺎ ﮔﻔﺖ ﮐﮫ ﺑﺎ ﺳﻔﯿﺮ اﯾﺮان در ﻓﺮاﻧﺴﮫ و‬ ‫ﻣﺄﻣﻮر ﻣﺴﺌﻮل اﯾﻦ اﻣﺮ در اﯾﺮان ﺻﺤﺒﺖ ﻣﯽﮐﻨﺪ‪.‬‬ ‫دﯾﺒﺎ ﺑﺎز ھﻢ ﺑﺮ ﻣﻼﻗﺎت زاھﺪی ﺑﺎ ﺧـﻮاھﺮزاده‬ ‫اش ﭘﺎﻓﺸﺎری ﮐﺮد‪ ،‬و ﺑـﮫ ﮔﻔﺘـﮥ زاھـﺪی از او‬ ‫ﺧﻮاﺳﺖ اﺣﺘﻤﺎل ازدواج وی ﺑﺎ ﺷﺎه را در ﻧﻈـﺮ‬ ‫ﮔﯿﺮد‪ .‬زاھﺪی در آﻏﺎز اﻋﺘﻨﺎﯾﯽ ﻧﮑﺮد زﯾﺮا ﺑﮫ‬ ‫ﮔﻔﺘﮥ ﺧﻮدش "ﭼﻨـﯿﻦ ﻣـﻮاردی ھﻤﯿﺸـﮫ ﺑـﮫ ﺿـﺮر‬ ‫ﻣﯿﺎﻧﺠﯽ ﺗﻤﺎم ﻣﯽﺷﻮد‪ .‬اﮔﺮ ازدواج ﻣﻮﻓﻘﯿﺖآﻣﯿﺰ‬ ‫ﺑﺎﺷﺪ او ﻓﺮاﻣﻮش ﻣﯽﺷﻮد؛ و اﮔـﺮ ﺑـﮫ ﻧﺎﮐـﺎﻣﯽ‬ ‫اﻧﺠﺎﻣﺪ او را ﺳﺮزﻧﺶ ﻣﯽﮐﻨﻨـﺪ‪ 23".‬ﺑـﺎ وﺟـﻮد‬ ‫اﯾﻦ زاھـﺪی از ﺷـﮭﻨﺎز‪ ،‬ھﻤﺴـﺮش‪ ،‬ﺧﻮاﺳـﺖ ﺑـﮫ‬ ‫ھﻨﮕﺎم ﻣﺼﺎﺣﺒﮫ ﺑﺎ ﻓﺮح‪ ،‬ﺑﮫ دﻗﺖ او را ﺑﺮرﺳـﯽ‬ ‫‪ .23‬ﻓﺮح ﭘﮭﻠﻮی‪ ،‬ﭘﯿﺸﯿﻦ ‪ .‬ص ‪57 .‬‬ ‫‪. Zahedi in Abasalti, ed. Op. Cit; p. 79.‬‬

‫‪23‬‬

‫‪ 85‬زﻧﺪﮔﯽ و زﻣﺎﻧﮥ ﺷﺎه‬

‫ﮐﻨﺪ‪ .‬ﺷﮭﻨﺎز ﭼﻨﯿﻦ ﮐﺮد و ﺑﺮاﺳﺘﯽ ﺣـﺲ ﺗﺤﺴـﯿﻨﺶ‬ ‫ﺑﺮاﻧﮕﯿﺨﺘﮫ ﺷﺪ‪ .‬ﯾﮑـﯽ دو روز ﺑﻌـﺪ اردﺷـﯿﺮ و‬ ‫ﺷﮭﻨﺎز‪ ،‬ﻓﺮح را ﺑﮫ ﺧﺎﻧﮥ ﺧﻮد دﻋﻮت ﮐﺮدﻧﺪ‪.‬‬ ‫در ﺧﺎﻧﮥ اردﺷﯿﺮ و ﺷﮭﻨﺎز ﺷﺎه ﺑﮫ ﮔﺮﻣﯽ ﺑﺎ‬ ‫ﻓﺮح ﺳﺨﻦ ﮔﻔﺖ‪ .‬او ھﻢ‪ ،‬ﺑﺎ وﺟﻮد ﺗﻨﺶ و ھﯿﺠـﺎن‬ ‫ﻣﻮﻗﻌﯿﺖ‪ ،‬ﺑﺎ آراﻣـﺶ و وﻗـﺎر ﭘﺎﺳـﺦ داد‪ .‬ﺣـﺲ‬ ‫ﺗﺤﺴﯿﻦ ﺷﺎه ﺑﺮاﻧﮕﯿﺨﺘﮫ ﺷﺪ وﻟﯽ ھﻤﭽﻨﺎن ﺑﮫ ﮔﻔﺖ‬ ‫و ﺷﻨﻮد ﺑﺎ دﺧﺘﺮان دﯾﮕﺮ اداﻣﮫ داد‪ .‬در اﯾـﻦ‬ ‫ﻣﯿﺎن ﻣﻄﻠﻊ ﺷـﺪ ﮐـﮫ ﺑـﺮادر ﻧـﺎﺗﻨﯽ ﻣﺼـﺪق از‬ ‫ﺧﺎﻧﻮادۀ دﯾﺒﺎﺳﺖ‪ ،‬اﯾﻦ ﮐﺸﻒ اﻧﺪک ﻣـﺪﺗﯽ او را‬ ‫ﺑﮫ ﺷﮏ اﻧﺪاﺧﺖ وﻟﯽ ﭘـﺲ از آﻧﮑـﮫ ﺑـﮫ ﺧـﺎﻃﺮش‬ ‫آوردﻧﺪ در ﻃﺒﻘﮥ ﻓﺮادﺳﺖ اﯾﺮان ھﺮ ﮐﺴﯽ ﻣﻤﮑـﻦ‬ ‫اﺳﺖ ﺧـﻮﯾﺶ ھـﺮ ﮐـﺲ دﯾﮕـﺮ ﺑﺎﺷـﺪ‪ ،‬آن را ﺑـﮫ‬ ‫ﻓﺮاﻣﻮﺷﯽ ﺳﭙﺮد‪ .‬ﺷﺎه ﯾﮏ ﺑـﺎر دﯾﮕـﺮ در ﺧﺎﻧـﮥ‬ ‫زاھﺪی و ﺷﮭﻨﺎز ﺑـﺎ ﻓـﺮح ﻣﻼﻗـﺎت ﮐـﺮد و ﺑـﮫ‬ ‫ﭘﯿﺸﻨﮭﺎد زاھﺪی درﺑﺎرۀ ﻋﻼﻗﮫاش ﺑـﮫ ﻓـﺮح ﺑـﺎ‬ ‫ﻣﺎدرش ﺳﺨﻦ ﮔﻔﺖ‪ .‬او ﺑـﮫ داﻣـﺎدش ﮔﻔـﺖ‪" :‬ﻣـﻦ‬ ‫ﺑﺎﯾﺪ ﺑﮫ ﺧﺎﻃﺮ ﮐﺸﻮرم ازدواج ﮐﻨﻢ‪ ،‬اﯾـﻦ ﺑـﺎر‬ ‫ﻣﯽﺧﻮاھﻢ ﺑـﺎ ﮐﺴـﯽ ازدواج ﮐـﻨﻢ ﮐـﮫ دﺧﺘـﺮ و‬ ‫ﻣﺎدرم ھﻢ او را دوﺳﺖ داﺷﺘﮫ ﺑﺎﺷﻨﺪ‪ 24".‬ﺷﺎه و‬ ‫ﻓﺮح ﭼﻨﺪ ﺑﺎر ﺑﺎ ھﻢ ﻣﻼﻗﺎت ﮐﺮدﻧﺪ‪ .‬ﺷﺎه‪ ،‬ﺑـﺎ‬ ‫ﺣﻀﻮر ﺷﮭﻨﺎز‪ ،‬ﻓﺮح را در اﺗﻮﻣﺒﯿﻞھﺎی ﺷﮑﺎری ﺧﻮد‬ ‫ﺑﮫ ﮔﺮدش ﻣﯽﺑﺮد و ﯾﮑﺒﺎر ھﻢ او را ﺳـﻮار ﺟـﺖ‬ ‫ﺷﺨﺼﯽ ﺧﻮد ﮐﺮد‪ .‬ﺷﺎﯾﻊ ﺑﻮد ﮐـﮫ ﺷـﺎه در ھﻤـﯿﻦ‬ ‫ﭘﺮواز ﺑﮫ ﻓﺮح ﭘﯿﺸﻨﮭﺎد ازدواج داده اﺳﺖ‪ .‬در‬ ‫واﻗﻊ‪ ،‬ﺗﺠﮭﯿﺰات ﻓﺮود ﺟﺖ دﭼـﺎر اﺷـﮑﺎل ﺷـﺪ و‬ ‫ﺷﺎه از ﻓﺮح ﺧﻮاﺳﺖ در ﮐﻨﺘﺮل دﺳـﺘﯽ ھﻮاﭘﯿﻤـﺎ‬ ‫ﺑﮫ وی ﮐﻤﮏ ﮐﻨﺪ‪ ،‬ﻓﺮح ھﻢ ﮐﮫ ﺑﮫ ﺧﺎﻃﺮ ھﻤﻨﺸﯿﻨﯽ‬ ‫ﺑﺎ ﺷﺎه و ﺑﮫ ﺧﺎﻃﺮ ﭘـﺮواز ﺑﺴـﯿﺎر ھﯿﺠـﺎنزده‬ ‫ﺷﺪه ﺑﻮد‪ ،‬ﺑﯽﺗﻮﺟﮫ ﺑـﮫ ﻣﺨـﺎﻃﺮات دﺳـﺘﻮرات را‬ ‫اﻧﺠﺎم داد‪ .‬ﻓﻘﻂ وﻗﺘﯽ آﻧﮭـﺎ ﻓـﺮود آﻣﺪﻧـﺪ و‬

‫‪ .25‬ھﻤﺎن‪ .‬ص‪80-81 .‬‬

‫ﺷﺎه ‪86‬‬

‫ﻓﺮح ﻣﺎﺷﯿﻦھﺎی آﺗﺶﻧﺸﺎﻧﯽ و ﭼﮭﺮۀ ﻧﮕﺮان ﻣـﺮدم‬ ‫را دﯾﺪ ﻣﺘﻮﺟﮫ ﺷﺪ ﮐﮫ اﺷﮑﺎﻟﯽ ﭘﯿﺶ آﻣﺪه ﺑﻮده اﺳﺖ‪.‬‬ ‫ﭼﻨﺪ ﺳﺎﻋﺖ راﻧﻨﺪﮔﯽ و ﭘﺮواز ﺑﺎ ﺷﺎه‪ ،‬ھﯿﺠﺎن‬ ‫ﻧﺸﺴﺘﻦ ﮐﻨﺎر ﻣﺮدی ﮐﮫ او را اﺳﺘﺜﻨﺎﯾﯽ‬ ‫ﻣﯽداﻧﺴﺖ و ﺗﻤﺎم ﻋﻤﺮ ﺗﺤﺴﯿﻦ ﮐﺮده و دوﺳﺖ‬ ‫داﺷﺘﮫ ﺑﻮد‪ ،‬ﺑﺎﻋﺚ ﺷﺪ در دل ﻓﺮح اﻣﯿﺪی‬ ‫آزارﻧﺪه ﺑﮫ وﺟﻮد آﯾﺪ‪" .‬او اﺳﺘﻌﺪاد زﯾﺎدی‬ ‫در اﯾﻦ داﺷﺖ ﮐﮫ ﺑﺎ ﯾﮏ ﮐﻠﻤﮫ ﯾﺎ ﯾﮏ ﻟﺒﺨﻨﺪ‬ ‫ﻧﮕﺮاﻧﯽ ﻣﺮا ﺑﺮﻃﺮف ﮐﻨﺪ‪ ،‬و ﻣﻦ از ﮐﻨﺎر او‬ ‫ﺑﻮدن ﻟﺬت ﻣﯽﺑﺮدم‪ 25".‬ﺷﺎه ﺻﻤﯿﻤﯽ‪ ،‬ﻣﮭﺮﺑﺎن و‬ ‫ﺑﺎﻣﺤﺒﺖ ﺑﻮد وﻟﯽ ﺣﺮﻓﯽ درﺑﺎرۀ ازدواج ﻧﻤﯽزد‪.‬‬ ‫زاھﺪی ﺑﮫ ﺷﺎه ﯾﺎدآور ﺷﺪ ﮐﮫ اﮔﺮ ﻗﺼﺪی ﺟﺪی‬ ‫ﻧﺪارد ﺑﮭﺘﺮ اﺳﺖ ﺑﮕﺬارد ﻓﺮح ﺑﮫ ﭘﺎرﯾﺲ‬ ‫ﺑﺮﮔﺮدد‪ .26‬ﺷﺎه از ﻓﺮح دﻋﻮت ﮐﺮد ﺑﻌﺪازﻇﮭﺮی‬ ‫را ﺑﺎ او ﺑﮫ ﮔﻔﺘﮕﻮ و ﺷﻨﺎ ﺑﮕﺬراﻧﺪ‪ .‬ﺑﺮای‬ ‫ﻓﺮح آﺳﺎن ﻧﺒﻮد ﮐﮫ در ﻟﺒﺎس ﺷﻨﺎ ﺑﺎ‬ ‫ﻗﺪرﺗﻤﻨﺪﺗﺮﯾﻦ ﻣﺮد اﯾﻦ ﺧﻄﮫ ﺗﻨﮭﺎ ﺑﻤﺎﻧﺪ‪ .‬وﻟﯽ‬ ‫ﺑﺎ ﺣﻔﻆ آراﻣﺶ ﺧﻮد و ﻧﺸﺎن دادن اﯾﻦ ﮐﮫ ﺑﮫ‬ ‫آﺳﺎﻧﯽ ﺧﻮد را ﺑﺎ ﺷﺮاﯾﻂ وﻓﻖ ﻣﯽدھﺪ‪ ،‬ﺷﺎه را‬ ‫ﺗﺤﺖ ﺗﺎﺛﯿﺮ ﻗﺮار داد‪ .‬ﻓﺮح ﺑﺎ اﺑﮭﺎﻣﯽ ﭘﺮ ﻣﻌﻨﺎ ﻧﻮﺷﺖ‪" :‬ﺑﻌﺪازﻇﮭﺮی‬ ‫‪27‬‬ ‫ﭘﺮاﺿﻄﺮاب وﻟﯽ ﻟﺬت ﺑﺨﺶ ﺑﻮد‪".‬‬ ‫ﭼﻨﺪ روز "ﺷﺎﯾﺪ دو ﯾـﺎ ﺳـﮫ ھﻔﺘـﮫ" ﺑـﺪون‬ ‫ﺧﺒﺮی از ﺷﺎه ﺳﭙﺮی ﺷﺪ‪ .‬ﻓﺮح ﺗﺼـﻤﯿﻢ ﮔﺮﻓـﺖ از‬ ‫زاھﺪی ﺑﭙﺮﺳﺪ ﮐﮫ آﯾﺎ ﺑﺎﯾﺪ ﺑـﮫ داﻧﺸـﮕﺎھﺶ در‬ ‫ﭘﺎرﯾﺲ ﺑﺎز ﮔﺮدد؟ ﭘﺎﺳﺦ ﮔﺮﻓﺖ ﺑﮭﺘﺮ اﺳـﺖ ﺻـﺒﺮ‬ ‫ﮐﻨﺪ‪" .‬ﻧﮕﺮان ﺷﺪم وﻟﯽ اﺣﺴﺎس ﻣـﻦ در ﻣﻘﺎﯾﺴـﮫ‬ ‫ﺑﺎ ﻣﺴﺌﻮﻟﯿﺖھﺎی ﺷﺎه ﭼـﮫ اھﻤﯿﺘـﯽ داﺷـﺖ؟" او‬ ‫ﺗﺼﻤﯿﻢﮔﺮﻓﺘﮫ ﺑﻮد ﺻﺒﻮراﻧﮫ ﺧﻮﯾﺸـﺘﻨﺪاری ﮐﻨـﺪ‪.‬‬ ‫اﯾﻦ ﮐﺎر ﻋﺎﻗﻼﻧﮫ ﺑﻮد‪ .‬ﺑﺎﻻﺧﺮه دﻋﻮﺗﯽ از ﺳـﻮی‬ ‫‪ .26‬ﻓﺮح ﭘﮭﻠﻮی‪ ،‬ﭘﯿﺸﯿﻦ‪ ،‬ص ‪. 77 .‬‬ ‫‪. Zahedi in Abasalti, ed. Op. Cit.p. 85‬‬ ‫‪ .28‬ھﻤﺎن‪ .‬ص‪.78 .‬‬

‫‪26‬‬

‫‪ 87‬زﻧﺪﮔﯽ و زﻣﺎﻧﮥ ﺷﺎه‬

‫ﺷﺎھﺪﺧﺖ ﺷﮭﻨﺎز رﺳﯿﺪ‪ .‬ﻓﺮح ﻣﺎﺟﺮای ﺧﺎﻧﮥ زاھﺪی‬ ‫را اﯾﻦ ﮔﻮﻧﮫ ﺗﻮﺻﯿﻒ ﻣﯽﮐﻨﺪ‪:‬‬ ‫آن روز ﻋﺼﺮ ﺗﻌﺪاد ﻣﺎ زﯾﺎد ﺑﻮد‪ ،‬ﺷـﺎﯾﺪ‬ ‫در ﺣﺪود ﺑﯿﺴﺖ ﻧﻔﺮ‪ ،‬ﺷﺎه ھﻢ ﺣﻀﻮر داﺷﺖ‪ .‬ﻣﻦ‬ ‫از اﯾﻨﮑﮫ او را دوﺑـﺎره ﻣﯽدﯾـﺪم ﺧﻮﺷـﺤﺎل‬ ‫ﺑــﻮدم و ﻧﮕﺮاﻧﯽھــﺎﯾﻢ ﺑﺮﻃــﺮف ﺷــﺪه ﺑــﻮد‪.‬‬ ‫ﮔﻔﺘﮕﻮھﺎ ﻋﻤﻖ ﭼﻨﺪاﻧﯽ ﻧﺪاﺷﺖ و ﺷﺎه ﻟﺒﺨﻨـﺪ‬ ‫ﻣــﯽزد‪ ،‬ﺑﯽآﻧﮑــﮫ ذرهای از دﻏﺪﻏــﮫھﺎﯾﯽ را‬ ‫ﻧﺸﺎن دھﺪ ﮐﮫ ﻻﺑﺪ در ذھﻨﺶ داﺷﺖ‪ .‬ھﻤﯿﻦ ﻃﻮر‬ ‫ﮐﮫ در اﺗﺎق ﭘﺬﯾﺮاﯾﯽ ﻧﺸﺴﺘﮫ ﺑـﻮدﯾﻢ ﻣﺘﻮﺟـﮫ‬ ‫ـﺮک‬ ‫ـﺎق را ﺗـ‬ ‫ـﯽ ﯾﮑـﯽ اﺗـ‬ ‫ـﺎ ﯾﮑـ‬ ‫ﺷـﺪم ﻣﯿﮭﻤﺎنھـ‬ ‫ﻣﯽﮐﻨﻨﺪ‪ .‬ﻣﻦ و ﺷﺎه ﺗﻨﮭﺎ روی ﻣﺒﻠـﯽ ﻧﺸﺴـﺘﮫ‬ ‫ﺑﻮدﯾﻢ‪ .‬ﺳﭙﺲ او ﺑﺎ آراﻣﺶ ﻣﻄـﺎﻟﺒﯽ درﺑـﺎرۀ‬ ‫دو ازدواج ﭘﯿﺸــﯿﻨﺶ ﺑــﺮاﯾﻢ ﺗﻌﺮﯾــﻒ ﮐــﺮد‪:‬‬ ‫ﻧﺨﺴﺘﯿﻦ ازدواج ﺑﺎ ﺷﺎھﺪﺧﺖ ﻓﻮزﯾﮫ ﮐﮫ ﻣﺼـﺮی‬ ‫ﺑﻮد‪ ،‬و دﺧﺘﺮش ﺷﮭﻨﺎز‪ ،‬ﺷـﺎھﺪﺧﺖ ﺟـﻮان‪ ،‬را‬ ‫ﺑــﮫ دﻧﯿــﺎ آورده ﺑــﻮد و دوﻣــﯽ ﺛﺮﯾــﺎ‬ ‫ـﺚ‬ ‫ـﮫ ﻋﺒـ‬ ‫ـﺎه ﺑـ‬ ‫ـﮫ ﺷـ‬ ‫ـﺎری‪ ،‬ﮐـ‬ ‫اﺳـﻔﻨﺪﯾﺎری ﺑﺨﺘﯿـ‬ ‫اﻧﺘﻈﺎر داﺷﺖ ﭘﺴﺮی ﺑﺮاﯾﺶ ﺑﺰاﯾﺪ‪ .‬ﺳﭙﺲ دﯾﮕﺮ‬ ‫ﺣﺮﻓﯽ ﻧﺰد‪ ،‬دﺳﺖ ﻣﺮا ﮔﺮﻓﺖ‪ ،‬در ﺣﺎﻟﯽ ﮐﮫ ﺑـﮫ‬ ‫ﭼﺸﻢھﺎﯾﻢ ﺧﯿﺮه ﺷﺪه ﺑﻮد ﺑﮫ ﻣﻦ ﮔﻔﺖ‪" :‬ﻗﺒـﻮل‬ ‫‪28‬‬ ‫ﻣﯽﮐﻨﯽ زن ﻣﻦ ﺑﺸﻮی؟"‬

‫ﻓﺮح ﻓﻮری ﺟﻮاب ﻣﺜﺒـﺖ داده ﺑـﻮد؛ دﻟﯿﻠـﯽ‬ ‫ﺑﺮای ﺗﺄﻣـﻞ و درﻧـﮓ وﺟـﻮد ﻧﺪاﺷـﺖ‪" :‬دوﺳـﺘﺶ‬ ‫‪29‬‬ ‫داﺷﺘﻢ و آﻣﺎده ﺑﻮدم او را ھﻤﺮاھﯽ ﮐﻨﻢ‪".‬‬ ‫ﻓﺮح ﺑﮫ ھﻨﮕﺎم ازدواج ‪ 21‬ﺳﺎل داﺷﺖ‪ ،‬ھﻤﺴﺮھﺎی‬ ‫ً ھﻤﯿﻦ‬ ‫دﯾﮕﺮ ﺷﺎه ھﻢ ﺑﮫ ھﻨﮕﺎم ازدواج ﺗﻘﺮﯾﺒﺎ‬ ‫ﺳﻦ و ﺳﺎل را داﺷﺘﻨﺪ‪ .‬اﻣﺎ ﺑﺎ زﻣﺎن ﺳﻦ و ﺗﺠﺮﺑﮥ ﺷﺎه‬ ‫ﺑﯿﺸﺘﺮ ﺷﺪه ﺑﻮد‪ .‬ﻓﻮزﯾﮫ ﺑﮫ ھﻨﮕﺎم ازدواج ﺑﺎ‬ ‫ﺷﺎه ھﻢﺳﻦ او ﺑﻮد‪ ،‬ﺛﺮﯾﺎ ‪ 10‬ﺳﺎل ﺟﻮانﺗﺮ ﺑﻮد‬ ‫و ﻓﺮح در ‪ 21‬ﺳﺎﻟﮕﯽ ﻧﺼﻒ ﺳﻦ او را داﺷﺖ‪ .‬در‬ ‫اﯾﻦ دوران ﺷﺎه ﺑﺎﺗﺠﺮﺑﮫﺗﺮ ﺷﺪه ﺑﻮد و ﺑﺎ‬ ‫‪ .29‬ھﻤﺎن‪ .‬ص‪.79 .‬‬ ‫‪ .30‬ھﻤﺎن‪.‬‬

‫ﺷﺎه ‪88‬‬

‫اﻗﺘﺪاری ﺑﯿﺸﺘﺮ ﻓﺮﻣﺎن ﻣﯽراﻧﺪ و دﺳﺖ ﮐﻤﯽ از‬ ‫ﭘﺪرش ﻧﺪاﺷﺖ و ﺑﺎ ﻏﺮور و ﻣﺒﺎھﺎت ﺳﺨﻦ ﻣﯽﮔﻔﺖ‪.‬‬ ‫او ﺑﮫ ﻓﺮح ﮔﻔﺖ ﺑﺎ ﻣﻠﮑﮫ ﺷﺪن ﻣﺴﺌﻮﻟﯿﺖھﺎﯾﯽ‬ ‫ﭘﯿﺪا ﻣﯽﮐﻨﺪ ﮐﮫ ﻓﻘﻂ ﻣﺨﺘﺺ ﻣﻘﺎم اوﺳﺖ و ﺑﮫ‬ ‫اﯾﻦ دﻟﯿﻞ از زﻧﺎن دﯾﮕﺮ ﻣﺘﻤﺎﯾﺰ ﻣﯽﺷﻮد‪ 30.‬او‬ ‫ﺧﻮاﺳﺘﺎر ﺷﮭﺒﺎﻧﻮﯾﯽ ﻧﺒﻮد ﮐﮫ ﻣﺜﻞ ﻓﻮزﯾﮫ و‬ ‫ﺛﺮﯾﺎ در ھﯿﭻ ﮐﺎری دﺧﺎﻟﺖ ﻧﮑﻨﺪ‪ ،‬ﺑﻠﮑﮫ‬ ‫ﺷﮭﺒﺎﻧﻮﯾﯽ ﻣﯽﺧﻮاﺳﺖ ﮐﮫ در اﻣﻮر اﺟﺘﻤﺎﻋﯽ ﻓﻌﺎل‬ ‫ﺑﺎﺷﺪ و ﺧﻮد را دﻟﺴﻮزاﻧﮫ وﻗﻒ ﺑﮫ ﺟﺎ آوردن‬ ‫وﻇﺎﯾﻒ ھﻤﺴﺮی و‪ ،‬ھﻤﺎن ﮔﻮﻧﮫ ﮐﮫ ﺷﺎه اﻣﯿﺪوار‬ ‫ﺑﻮد‪ ،‬ﻣﺎدری ﮐﻨﺪ‪.‬‬ ‫ﻓــﺮح ﺑــﺎ ﻓﻮزﯾــﮫ و ﺛﺮﯾــﺎ ﻓــﺮق داﺷــﺖ‪.‬‬ ‫ﺑﺎھﻮشﺗﺮ‪ ،‬ﭘﺮاﻧﺮژیﺗﺮ‪ ،‬ﻓﻌﺎلﺗﺮ و در ﺣﺪ زﯾﺎدی‬ ‫ﻋﻼﻗﮫﻣﻨﺪﺗﺮ ﺑﮫ اﻣﻮر ﮐﺸﻮر ﺑﻮد‪ .‬از ھﻤﮫ ﻣﮭﻢﺗﺮ‬ ‫در ﻣﺪﺗﯽ ﮐﻤﺘﺮ از ﯾـﮏ ﺳـﺎل ﭘﺴـﺮی ﺑـﮫ دﻧﯿـﺎ‬ ‫ـﺖ او و‬ ‫ـﯿﻢ ﻣﻮﻗﻌﯿـ‬ ‫ـﺐ ﺗﺤﮑـ‬ ‫ـﻦ ﻣﻮﺟـ‬ ‫آورد‪ 31 ،‬و اﯾـ‬ ‫ﻣﻨﺤﺼﺮ ﺑﻮدن راﺑﻄﮥ ﺷﺎه ﺑﺎ او ﺷﺪ‪ .‬ﺗﻮﻟﺪ اﯾـﻦ‬ ‫ﭘﺴﺮ ﻣﺎﯾﮥ ﻣﺒﺎھﺎت ﺷﺎه ﺑﻮد‪ ،‬ﭘﯿﻮﻧﺪی ﺑﺎ ﭘـﺪرش‬ ‫ـﺎھﯽ را‬ ‫ـﻠﮥ ﭘﺎدﺷـ‬ ‫ـﺪ و ﺗ ـﺪاوم ﺳﻠﺴـ‬ ‫ـﻮب ﻣﯽﺷـ‬ ‫ﻣﺤﺴـ‬ ‫ﺗﺄﯾﯿﺪ ﻣﯽﮐﺮد‪ .‬وﻗﺘﯽ ﺷﺎه ﺑﮫ دﻧﯿﺎ آﻣـﺪه ﺑـﻮد‬ ‫ﭘﺪرش او را روی دﺳﺖ ﺑﻠﻨﺪ ﮐﺮده و از ﺧﺪاوﻧﺪ‬ ‫ﺧﻮاﺳﺘﮫ ﺑﻮد او را ﺣﻤﺎﯾﺖ ﮐﻨﺪ‪ .‬او ﺑﺮای ادای‬ ‫اﺣﺘﺮام ﺑﮫ آراﻣﮕـﺎه ﭘـﺪرش رﻓـﺖ ﺗـﺎ ﺗـﺪاوم‬ ‫ﺳﻠﺴﻠﮥ ﺧﺎﻧﺪان او را ﺑﮫ او ﻧﺸﺎن دھﺪ‪.‬‬ ‫***‬ ‫ﺷﺎه ورزﺷﮑﺎری ﺟﺪی ﺑﻮد‪ .‬ﻣﺮﺗﺐ ﺑﺎ ﺟﻮرج‬ ‫آﻓﺘﺎﻧﺪاﻟﯿﺎن‪ ،‬ﻗﮭﺮﻣﺎن ﺗﻨﯿﺲ اﯾﺮان‪ ،‬ﺗﻤﺮﯾﻦ‬ ‫ﻣﯽﮐﺮد و ﺗﺎ زﻣﺎﻧﯽ ﺑﮫ ﺑﺎزی اداﻣﮫ داد ﮐﮫ ﺑﮫ‬ ‫‪32‬‬ ‫دﻟﯿﻞ دﯾﺪ ﭼﺸﻤﺶ ﺑﺎزی ﺑﺮاﯾﺶ دﺷﻮار ﺷﺪه ﺑﻮد‪.‬‬ ‫‪ .31‬ﻣﺤﻤﺪرﺿﺎ ﭘﮭﻠﻮی‪ ،‬ﻣﺄﻣﻮرﯾﺖ ‪ ،‬ص ‪. 457 .‬‬ ‫‪ .32‬رﺿﺎ در ‪ 31‬اﮐﺘﺒﺮ ‪ 1960‬ﺑﮫ دﻧﯿﺎ آﻣﺪ ‪.‬‬ ‫آرﺷﯿﻮ ﺑﻨﯿﺎد ﻣﻄﺎﻟﻌﺎت ﺗﺎرﯾﺦ ﺷﻔﺎھﯽ اﯾﺮان‪ ،‬ﻣﺼﺎﺣﺒﮫ ﺑﺎ ﻣﺠﯿﺪ اﻋﻠﻢ‪،‬‬ ‫‪ .33‬ﻣﺼﺎﺣﺒﮫ ﮔﺮ اﺣﻤﺪ ﻗﺮﯾﺸﯽ‪ ،‬ﮐﺎﻟﯿﻔﺮﻧﯿﺎ‪ 22 ،‬ﻣﮫ ‪ ،1991‬ص‪. 6 .‬‬

‫‪ 89‬زﻧﺪﮔﯽ و زﻣﺎﻧﮥ ﺷﺎه‬

‫در "ﻟﻮ روزه" اﺳﮑﯽ ﮐﺮدن را ﻓﺮا ﮔﺮﻓﺘﮫ ﺑﻮد‬ ‫و ﭘﺲ از ﺑﺎزﮔﺸﺖ ﺑﮫ ﺗﮭﺮان در روزھﺎی ﻧﺎدری‬ ‫ﮐﮫ ﺑﺮف ﺷﯿﺐ ﺗﭙﮫ ھﺎی اﻃﺮاف ﺗﮭﺮان را ﻣﯽﭘﻮﺷﺎﻧﺪ‪،‬‬ ‫اﺳﮑﯽ ﻣﯽ ﮐﺮد‪ .‬در دھﮥ ‪ 1320‬او اﻟﮕﻮﯾﯽ ﺑﻮد ﺑﺮای زﻧﺎن‬ ‫و ﻣﺮدان اﺳﮑﯽﺑﺎز ﮐﮫ ﺷﺎھﺪ ﺑﻮدﻧﺪ‬ ‫ﭼﻮباﺳﮑﯽھﺎﯾﺶ را روی ﺷﺎﻧﮫ ﻣﯽﮔﺬارد و از ﺗﭙﮫ‬ ‫ھﺎی اﻟﮭﯿﮫ ﺑﺎﻻ ﻣﯽرود‪ 33.‬در ﺳﺎل ھﺎی ﺑﻌﺪ او‬ ‫از ﺷﯿﺐھﺎی ﺑﺴﯿﺎر ﻣﺪرنﺗﺮی ﮐﮫ در ﺷﻤﺸﮏ و‬ ‫ﮔﺎﺟﺮه اﺣﺪاث ﺷﺪه ﺑﻮد ﺑﺎﻻ ﻣﯽرﻓﺖ‪ ،‬و ھﻤﭽﻨﯿﻦ‬ ‫در ﮐﻮهھﺎی آﻟﭗ ﻧﺰدﯾﮏ وﯾﻼی زﻣﺴﺘﺎﻧﯽ ﺧﻮد در‬ ‫ﺳﻦ ﻣﻮرﯾﺲ اﺳﮑﯽ ﻣﯽﮐﺮد‪ .‬او ﺳﻮارﮐﺎری درﺟﮫ ﯾﮏ‬ ‫ھﻢ ﺑﻮد‪ ،‬از آن ﺳﻮارھﺎﯾﯽ ﮐﮫ دوﺳﺖ دارﻧﺪ‬ ‫اﺳﺐھﺎﯾﺸﺎن ﭼﺎﻻک‪ ،‬ﺗﯿﺰرو‪ ،‬و ﻓﺮز ﺑﺎﺷﻨﺪ و ﺑﺎ‬ ‫اﺷﺎره ای ﺑﮫ ﺣﺮﮐﺖ در آﯾﻨﺪ‪ .‬او از ﻣﮭﻤﯿﺰ‬ ‫ﺧﻮﺷﺶ ﻧﻤﯽآﻣﺪ و ھﺮﮔﺰ از آن اﺳﺘﻔﺎده ﻧﻤﯽﮐﺮد‬ ‫و ﺟﺰ در ﻣﻮاردی ﮐﮫ ﻣﮭﻤﯿﺰ ﺑﺨﺸﯽ از ﻟﺒﺎس‬ ‫ﻧﻈﺎﻣﯽ در ﻣﺮاﺳﻢ ﻧﻈﺎﻣﯽ ﺗﺸﺮﯾﻔﺎﺗﯽ ﺑﻮد‪ ،‬آن را‬ ‫ﺑﮫ ﭘﺎ ﻧﺪاﺷﺖ‪ 34.‬وﻗﺘﯽ در ﻣﺤﻮﻃﮫھﺎی ﻣﺨﺼﻮص‬ ‫ﺷﮑﺎر در ﻓﺮحآﺑﺎد ﺑﮫ اﺻﻄﺒﻞھﺎ ﺳﺮ ﻣﯽﮐﺸﯿﺪ‪،‬‬ ‫اﻏﻠﺐ ﺑﺮای اﺳﺐ ھﺎ ﻗﻨﺪ و ھﻮﯾﺞ ﻣﯽﺑﺮد‪ ،‬ﺗﻮﺟﮫ‬ ‫داﺷﺖ ﮐﮫ اﺳﺐھﺎ ﺧﻮب ﺗﯿﻤﺎر ﺷﺪه ﺑﺎﺷﻨﺪ‪ ،‬و‬ ‫درﺑﺎرۀ آﻧﮭﺎ و ظﺎھﺮﺷﺎن ﺳﻮال ﻣﯽ ﮐﺮد و ﻧﻈﺮ ﻣﯽ داد‪.‬‬ ‫ﺷﺎه از ﺳﺮﻋﺖ ﺧﻮﺷﺶ ﻣﯽآﻣﺪ و ﻓﺮاﺗﺮ از‬ ‫ﻣﺮزی ﮐﮫ ﺑﺮای ھﺮ ﭘﺎدﺷﺎھﯽ ﻣﻨﺎﺳﺐ اﺳﺖ ﺑﮫ‬ ‫اﺳﺘﻘﺒﺎل آن ﻣﯽرﻓﺖ‪ .‬ھﻤﺴﺮاﻧﺶ‪ ،‬در دورهھﺎی‬ ‫ﻣﺨﺘﻠﻒ زﻧﺪﮔﯽ از اﯾﻨﮑﮫ ھﻤﺮاه او ﺳﻮار‬ ‫اﺗﻮﻣﺒﯿﻞ ﺑﺎﺷﻨﺪ ﻣﯽﺗﺮﺳﯿﺪﻧﺪ و اﯾﻦ ﻧﮑﺘﮫ را ﺑﮫ‬ ‫او ﮔﻮﺷﺰد ﻣﯽﮐﺮدﻧﺪ‪ .‬دﯾﮕﺮان ھﻢ‪ ،‬ﮔﺮﭼﮫ‬ ‫ﻣﯽﺗﺮﺳﯿﺪﻧﺪ‪ ،‬ﺟﺮأت ﺣﺮف زدن ﻧﺪاﺷﺘﻨﺪ‪ ،‬وﻟﯽ‬ ‫‪ .34‬ﺧﻮد ﻧﮕﺎرﻧﺪه ﭼﻨﺪ ﺑﺎر در اواﺧﺮ دھﮥ ‪ 1940‬و اواﺋﻞ دھﮥ ‪ 1950‬ﺷﺎھﺪ‬ ‫ﺑﻮدھﺎﺳﺖ ﮐﮫ ﺷﺎه از اﺗﻮﻣﺒﯿﻠﺶ ﺧﺎرج ﺷﺪه و در ﺣﺎل ﺣﻤﻞ ﭼﻮب اﺳﮑﯽھﺎ‬ ‫روی ﺷﺎﻧﮫ از ﺗﭙﮫ ﺑﺎﻻ ﻣﯽ رﻓﺘﮫ اﺳﺖ ‪.‬‬ ‫‪ .35‬آرﺷﯿﻮ ﺑﻨﯿﺎد ﻣﻄﺎﻟﻌﺎت ﺗﺎرﯾﺦ ﺷﻔﺎھﯽ اﯾﺮان‪ ،‬ﻣﺼﺎﺣﺒﮫ ﺑﺎ ﮐﺎﻣﺒﯿﺰ‬ ‫آﺗﺎﺑﺎی‪ ،‬ﻣﺼﺎﺣﺒﮫ ﮔﺮ ﻏﻼﻣﺮﺿﺎ اﻓﺨﻤﯽ‪ ،‬ﻧﯿﻮﯾﻮرک‪ ،‬ﻓﻮرﯾﮫ‪.2001 ،‬‬

‫ﺷﺎه ‪90‬‬

‫ﺳﭙﮭﺒﺪ ﮐﺮﯾﻢ اﯾﺎدی‪ ،‬ﭘﺰﺷﮏ ﻣﺨﺼﻮص او‪ ،‬ﯾﮑﺒﺎر‬ ‫ﭼﻨﺎن ﺗﺮﺳﯿﺪه ﺑﻮد ﮐﮫ اﺧﺘﯿﺎر از ﮐﻒ داد‪ ،‬و‬ ‫ﺑﮫ ﮔﻔﺘﮥ ﻓﺮح ﮐﮫ در اﺗﻮﻣﺒﯿﻞ ﺣﻀﻮر داﺷﺖ‪،‬‬ ‫ﻓﺮﯾﺎدﮐﻨﺎن از ﺷﺎه ﺧﻮاﺳﺖ ﺳﺮﻋﺘﺶ را ﮐﻢ ﮐﻨﺪ‪،‬‬ ‫در ﻣﻘﺎﺑﻞ اﯾﻦ ﺟﻮش و ﺧﺮوش اﯾﺎدی‪ ،‬ﺷﺎه ﺑﺎ‬ ‫آراﻣﺶ و وﻗﺎر اﻇﮭﺎر داﺷﺘﮫ ﺑﻮد‪" :‬اﮔﺮ ﺳﺎﮐﺖ‬ ‫ﻧﺸﻮی ﺣﻮاﺳﻢ ﭘﺮت ﻣﯽﺷﻮد و ﻣﻤﮑﻦ اﺳﺖ ﺗﺼﺎدف‬ ‫ﮐﻨﯿﻢ و در اﯾﻦ ﺻﻮرت دﯾﮕﺮ ﻧﻤﯽﺗﻮاﻧﻢ ﺳﻼﻣﺘﯽ‬ ‫ﺷﻤﺎ را ﺗﻀﻤﯿﻦ ﮐﻨﻢ ﯾﺎ وﻋﺪۀ ﻋﻤﺮی ﻃﻮﻻﻧﯽ ﺑﮫ‬ ‫ﺷﻤﺎ ﺑﺪھﻢ‪ ".‬ﻓﺮح اﮔﺮ ﭼﮫ ﺑﺎ اﯾﺎدی اﺣﺴﺎس‬ ‫ھﻤﺪردی ﻣﯽﮐﺮد‪ ،‬ﻧﺘﻮاﻧﺴﺖ ﺟﻠﻮی ﺧﻨﺪهاش را‬ ‫ﺑﮕﯿﺮد‪ ،‬و اﯾﺎدی ھﻢ ﮐﮫ از ﮔﻔﺘﮫ ﺷﺎه ﻧﮕﺮان ھﻢ ﺣﺎل و ھﻢ آﯾﻨﺪه ﺧﻮد ﺷﺪه‬ ‫‪35‬‬ ‫ﺑﻮد‪ ،‬ﺳﺎﮐﺖ ﺷﺪ‪.‬‬ ‫وﻗﺘﯽ ھﻢ ﮐﮫ ﺷﺎه ھﻮاﭘﯿﻤﺎ ﯾﺎ ھﻠﯿﮑﻮﭘﺘﺮی‬ ‫را ھﺪاﯾﺖ ﻣﯽﮐﺮد وﺿﻊ ﺑﮫ ھﻤﯿﻦ ﻣﻨﻮال ﺑﻮد‪ .‬او‬ ‫در ﻋﯿﻦ اﻃﺎﻋﺖ از ﻣﻘﺮرات‪ ،‬ﺧﻄﺮ ﻣﯽﮐﺮد‪ .‬او‬ ‫ﭼﻨﺪ ﺣﺎدﺛﮫ را از ﺳﺮ ﮔﺬراﻧﺪ ﮐﮫ ﯾﮑﯽ از آﻧﮭﺎ‬ ‫ﺑﺴﯿﺎر ﭘﺮﻣﺨﺎﻃﺮه ﺑﻮد‪ .‬ﻣﻮﺗﻮر ﮐﻮﭼﮏ ھﻮاﭘﯿﻤﺎی‬ ‫ﻣﻠﺨﯽ او از ﮐﺎر اﻓﺘﺎد و او ﻧﺎﭼﺎر ﺷﺪ در‬ ‫ﻣﻨﻄﻘﮥ ﮐﻮھﺴﺘﺎﻧﯽ ﮐﻮھﺮﻧﮓ در اﺻﻔﮭﺎن ﻓﺮود‬ ‫آﯾﺪ‪ .‬ھﻮاﭘﯿﻤﺎ ﺑﺎ ﻗﻠﮥ ﯾﮑﯽ از ﺗﭙﮫ ھﺎ ﺑﺮﺧﻮرد ﮐﺮد‪،‬‬ ‫ﭼﺮخھﺎﯾﺶ در رﻓﺖ‪ ،‬و وﻗﺘﯽ ﺑﮫ زﻣﯿﻦ ﺧﻮرد‬ ‫واژﮔﻮن ﺷﺪ‪ ،‬و در ﻧﺘﯿﺠﮫ او و اﻓﺴﺮی ﮐﮫ‬ ‫ھﻤﺮاھﺶ ﺑﻮد ﺑﺎ ﮐﻤﺮﺑﻨﺪ ﻣﺨﺼﻮص ﺳﺮ و ﺗﮫ ﺑﮫ‬ ‫ﺻﻨﺪﻟﯽ ﺧﻮد ﺑﺴﺘﮫ ﺷﺪه ﺑﻮدﻧﺪ‪ .‬ﺣﺎﻟﺖ ﺧﻮدش ﺑﮫ‬ ‫ﻧﻈﺮ ﻣﻀﺤﮏ آﻣﺪ و از دﯾﺪن ھﻮل و ھﺮاس ھﻤﺮاھﺶ‬ ‫ﺧﻨﺪه اش ﮔﺮﻓﺖ‪ .‬ﺑﻌﺪھﺎ ﺗﻮﺿﯿﺢ داد ﮐﮫ ﭼﻮن او‬ ‫در ﭘﻨﺎه ﺧﺪاﺳﺖ‪ ،‬آن دو ﺻﺪﻣﮫ ﻧﺪﯾﺪﻧﺪ‪ 36.‬اﯾﻦ‬ ‫ﺣﺎدﺛﮫ در ﭘﺮوازی ﻣﻌﻤﻮﻟﯽ رخ داد‪ ،‬وﻟﯽ ﻧﺠﺎت‬ ‫ﯾﺎﻓﺘﻦ ﺷﺎه ﺑﺎﻋﺚ اﻓﺰاﯾﺶ اﻋﺘﻤﺎد ﺑﮫ ﻧﻔﺲ وی و‬ ‫آﻣﺎدﮔﯽ ﺑﯿﺸﺘﺮ او در ﺧﻄﺮ ﮐﺮدن ﺷﺪ‪ ،‬ﺑﮫ وﯾﮋه‬ ‫‪ .36‬ﻣﺼﺎﺣﺒﮫ ﺑﺎ ﺷﮭﺒﺎﻧﻮ ﻓﺮح‪ ،‬ﭘﺎرﯾﺲ‪ ،‬ژوﯾﯿﮫ ‪ ، 2000‬ﻧﻮار ‪. 2‬‬ ‫‪ .37‬ﻣﺤﻤﺪ رﺿﺎ ﭘﮭﻠﻮی‪ ،‬ﻣﺄﻣﻮرﯾﺖ‪ ،‬ﺻﺺ‪. 90-92 .‬‬

‫‪ 91‬زﻧﺪﮔﯽ و زﻣﺎﻧﮥ ﺷﺎه‬

‫در ﺳﺎلھﺎی ﺑﻌﺪ ﯾﻌﻨﯽ زﻣﺎﻧﯽ ﮐﮫ وی ھﻮاﭘﯿﻤﺎی‬ ‫ﻓﺎﻟﮑﻮن ﯾﺎ ﻣﯿﺴﺘﺮ را از ﺗﮭﺮان ﺑﮫ ﺳﻮاﺣﻞ ﺧﺰر‬ ‫و ﺑﺮﻋﮑﺲ ھﺪاﯾﺖ ﻣﯽﮐﺮد‪ .‬او ﺑﮭﺘﺮﯾﻦ ﺣﺪﻧﺼﺎب‬ ‫ھﺎی ﺧﻮد را ﯾﺎدداﺷﺖ ﻣﯽﮐﺮد و ھﺮ ﺑﺎر‬ ‫ﻣﯽﮐﻮﺷﯿﺪ ﺑﺮای ﺷﮑﺴﺘﻦ ﺣﺪﻧﺼﺎب ﻗﺒﻠﯽ ﺑﺎ ﮔﺬر از‬ ‫ﻻﺑﻼی ﮐﻮه ھﺎ ﻣﺪت زﻣﺎﻧﯽ ﺻﺮﻓﮫ ﺟﻮﯾﯽ ﮐﻨﺪ ﮐﮫ‬ ‫در ﻏﯿﺮ اﯾﻦ ﺻﻮرت ﺑﺮای رﺳﯿﺪن ﺑﮫ ارﺗﻔﺎع ﻻزم‬ ‫و ﮔﺬر از ﺑﺎﻻی ﮐﻮه ﺑﮫ ﻣﻨﻈﻮر رﻓﺘﻦ از ﺗﮭﺮان‬ ‫ﺑﮫ ﺳﻮاﺣﻞ ﺧﺰر و ﺑﺎﻟﻌﮑﺲ ﻻزم داﺷﺖ‪ .‬اﯾﻦ‬ ‫ﺟﺮﯾﺎن ﺷﮭﺒﺎﻧﻮ و دﯾﮕﺮاﻧﯽ را ﮐﮫ در ھﻮاﭘﯿﻤﺎ‬ ‫‪37‬‬ ‫ﺑﻮدﻧﺪ ھﺮاﺳﺎن ﻣﯽﮐﺮد‪.‬‬ ‫***‬ ‫در دھﮫھﺎی ‪ 1320‬و ‪ 1330‬ﺷﺎه دوﺑﺎر در ھﻔﺘﮫ‬ ‫در ﺧﺎﻧﮥ ﺷﺎھﺪﺧﺖ ﺷـﻤﺲ و دوﺑـﺎر در ھﻔﺘـﮫ در‬ ‫ﻣﻨﺰل ﺷﺎھﺪﺧﺖ اﺷﺮف و ﺟﻤﻌﮫھﺎ در ﺧﺎﻧـﮥ ﺧـﻮدش‬ ‫ﺷﺎم ﻣﯽﺧﻮرد‪ .‬ﺟﻤﻌـﮫھﺎ دوﺳـﺘﺎﻧﺶ ﺑـﺮای ﻧﮭـﺎر‬ ‫ﻣﯿﮭﻤــﺎن او ﺑﻮدﻧــﺪ‪ .‬ﺛﺮﯾــﺎ ﺑــﮫ ﺑﺮﺧــﯽ از‬ ‫ﻣﯿﮭﻤﺎﻧﯽھﺎی ﺷﺎم ﭘﺎﯾﺎن داد وﻟﯽ ﭘﺲ از ﺟﺪاﯾﯽ‬ ‫او و ﺷﺎه ﻣﯿﮭﻤﺎﻧﯽھﺎ از ﺳـﺮ ﮔﺮﻓﺘـﮫ ﺷـﺪ‪ .‬در‬ ‫دھﮫھﺎی ‪ 1320‬و ‪ 1330‬ﮐﮫ ﺷﺎه و دوﺳﺘﺎﻧﺶ ھﻨـﻮز‬ ‫ﺟﻮان ﺑﻮدﻧﺪ رﻗﺎﺑﺖھﺎی ورزﺷـﯽ ھﻨـﻮز ﺑﮭﺘـﺮﯾﻦ‬ ‫راه وﻗﺖﮔﺬراﻧﯽ ﺑﻮد‪ .‬در ﺳﺎل ھـﺎی ﺑﻌـﺪی ورق‬ ‫ﺑﺎزی ﺑﺎب ﺷﺪ‪ .‬ﺷﺎﯾﻊ ﺑﻮد ﮐﮫ در اﯾـﻦ ﺑﺎزیھـﺎ‬ ‫ـﺖ‬ ‫ـﻦ ﺣﻘﯿﻘـ‬ ‫ـﻮد‪ .‬اﯾـ‬ ‫ـﺪل ﻣﯽﺷـ‬ ‫ـﯽ رد و ﺑـ‬ ‫ـﻮل ﮐﻼﻧـ‬ ‫ﭘـ‬ ‫ﻧﺪاﺷﺖ‪ .‬ﺷﺎه ﺑﺎ ﭘﻮل ﺑﺎزی ﻣﯽﮐﺮد وﻟﯽ ﻣﻘـﺪارش‬ ‫‪ .38‬ﺷﺎه ﺑﮫ ھﻨﮕﺎم ھﺪاﯾﺖ ھﻠﯿﮑﻮﭘﺘﺮ ھﻢ ﺑﮫ ھﻤﯿﻦ ﺗﺮﺗﯿﺐ از ﻣﯿﺎن‬ ‫ﻣﻌﺒﺮھﺎی ﮐﻮھﺴﺘﺎﻧﯽ ﺑﺎ ﻣﮭﺎرت ﻋﺒ ﻮر ﻣﯽ ﮐﺮد ‪ .‬از ﺳﻮی دﯾﮕﺮ ھﺮ ﻣﺎه ﭼﻨﺪ‬ ‫ﺳﺎﻋﺖ ﻣﻌﯿﻦ ﭘﺮواز ﻣﯽﮐﺮد ﺗﺎ ھﻤﭽﻨﺎن ﺻﻼﺣﯿﺖ ﺧﻠﺒﺎﻧﯽ داﺷﺘﮫ ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬در‬ ‫اﯾﻦ ﭘﺮوازھﺎ ﮐﮫ ﺑﺎ ﻧﻈﺎرت ﺗﯿﻤﺴﺎر ﺧﺎﺗﻤﯽ‪ ،‬ﻓﺮﻣﺎﻧﺪۀ ﻧﯿﺮوی ھﻮاﯾﯽ ﺻﻮرت‬ ‫ﻣﯽ ﮔﺮﻓﺖ‪ ،‬او ﺑﺎ ﺟﺪﯾﺖ ﻣﻘﺮرات را رﻋﺎﯾﺖ ﻣﯽ ﮐﺮد زﯾﺮا ﺧﺎﺗﻤﯽ در اﯾﻦ‬ ‫ﻣﻮرد ﻓﺮدی ﮐﺎﻣﻼً ﺳﺨﺘﮕﯿﺮ ﺑﻮد ‪ .‬ﯾﮑﺒﺎر ﺷ ﺎه ھﻠﯿﮑﻮﭘﺘﺮ را ﺑﺪون ﮐﻼه‬ ‫ﻣﺤﺎﻓﻆ ھﺪاﯾﺖ ﮐﺮده ﺑﻮد و اﺳﺘﺪﻻﻟﺶ اﯾﻦ ﺑﻮد ﮐﮫ ھﻤﯿﻦ ﮐﮫ ﮐﻤﮏ ﺧﻠﺒﺎن آن‬ ‫ﮐﻼه را ﭘﻮﺷﯿﺪه ﮐﻔﺎﯾﺖ ﻣﯽ ﮐﺮده اﺳﺖ ‪ .‬وﻗﺘﯽ ﺧﺎﺗﻤﯽ از اﯾﻦ ﻣﻮﺿﻮع ﺑﺎﺧﺒﺮ‬ ‫ﺷﺪ اﯾﻦ ﮐﺎر را ﻣﻤﻨﻮع ﮐﺮد و ﺷﺎه ھﻢ ﺗﻤﮑﯿﻦ ﮐﺮد ‪ ) .‬ﻣﺼﺎﺣﺒﮫ ﺑﺎ ﺷﮭﺒﺎﻧﻮ‬ ‫ﻓﺮح‪ ،‬ﭘﺎرﯾﺲ‪ ،‬ژوﯾﯿﮫ ‪ ، 2002‬ﻧﻮار ‪(.2‬‬

‫ﺷﺎه ‪92‬‬

‫ﻧﺎﭼﯿﺰ ﺑﻮد‪ .‬ﺑﺮای ﻣﺜﺎل ﻣﺒﻠـﻎ ﮐﻤـﯽ در ﺑـﺎزی‬ ‫واﻟﯿﺒﺎل ﺷﺮطﺑﻨـﺪی ﻣﯽﮐﺮدﻧـﺪ‪ .‬ﺷـﺎه ﺑـﮫ ھﻤـﮫ‬ ‫ﻓﮭﻤﺎﻧﺪه ﺑﻮد ﮐﮫ او ھﯿﭻ اﻣﺘﯿﺎزی را ﺑﮫ ﻧﻔـﻊ‬ ‫ﺧﻮد ﻧﻤﯽﭘﺬﯾﺮد‪ .‬او اﺻﺮار داﺷﺖ ﮐﮫ ھﻤﮫ در ﺣﺪ‬ ‫ﺗﻮان ﺗﻼش ﮐﻨﻨـﺪ و ﺧـﻮدش ﮐـﮫ ﺷـﺎﯾﺪ ﺑﮭﺘـﺮﯾﻦ‬ ‫ﺑﺎزﯾﮑﻦ ﺑﻮد در ﮔﺮوه ﺿﻌﯿﻒ ﺗﺮ ﺑـﺎزی ﻣﯽﮐـﺮد‪،‬‬ ‫ﺗﺎ اﯾﻨﮑﮫ ﻣﺤﻤﺪ ﺧـﺎﺗﻤﯽ وارد اﯾـﻦ ﺟﻤـﻊ ﺷـﺪ‪.‬‬ ‫ﺧﺎﺗﻤﯽ ﮐﮫ ﺑﻌﺪھﺎ ﺷﻮھﺮ ﺧﻮاھﺮ ﺷﺎه و ﻓﺮﻣﺎﻧـﺪۀ‬ ‫ﻧﯿﺮوی ھﻮاﯾﯽ ﺷـﺪ‪ ،‬در ورزش در ﺣـﺪی ﺣﺮﻓـﮫای‬ ‫ﺗﻮاﻧﺎ ﺑﻮد و ھﻤﮫ‪ ،‬از ﺟﻤﻠﮫ ﺷﺎه‪ ،‬ﺑـﮫ ﺑﺮﺗـﺮی‬ ‫او اذﻋﺎن داﺷﺘﻨﺪ و ﺑﺮای ﺟﺒﺮان آن ﺑﮫ ﻧﺤـﻮی‬ ‫در ﺗﯿﻢھﺎ ﺗﻌـﺎدل ﺑﺮﻗـﺮار ﻣﯽﮐﺮدﻧـﺪ‪ .‬ﭘـﺲ از‬ ‫ﻣﺪﺗﯽ ﺑﮫ دﻟﯿﻞ ﺷﺎﯾﻌﮫھﺎ اﯾﻦ ﮔﻮﻧﮫ ﺷﺮطﺑﻨﺪی در‬ ‫ﺑﺎزیھﺎی ورزش ﻣﺘﻮﻗﻒ ﺷﺪ‪ .‬ﺑﺮای ورقﺑـﺎزی ھـﻢ‬ ‫ھﻤﯿﻦ اﺗﻔﺎق اﻓﺘﺎد‪ .‬ﺷﺎه در ﻣﯿﮭﻤﺎﻧﯽھﺎی ﺷـﺎم‬ ‫ﺷﺎھﺪﺧﺖ اﺷﺮف ﭘﻮﮐﺮ ﺑـﺎزی ﻣﯽﮐـﺮد‪ .‬وﻟـﯽ ﭘـﻮل‬ ‫ـﺮاد‬ ‫ـﻊ اﻓـ‬ ‫ـﺪ‪ .‬در واﻗـ‬ ‫ـﺪل ﻧﻤﯽﺷـ‬ ‫ـﺎدی رد و ﺑـ‬ ‫زﯾـ‬ ‫ﺧﺎﻧﻮادۀ ﺳـﻠﻄﻨﺘﯽ در دھـﮫھﺎی ‪ 1320‬و ‪ 1330‬آن‬ ‫ﻗﺪر ﭘﻮل ﻧﺪاﺷﺘﻨﺪ ﮐﮫ ﻗﻤﺎر ﮐﻼن ﮐﻨﻨـﺪ‪ 38 .‬ﺑـﺎ‬ ‫وﺟﻮد اﯾﻦ ﺷﺎه دﯾﮕﺮ ﭘﻮﮐﺮ ﺑـﺎزی ﻧﮑـﺮد و ﺑـﮫ‬ ‫ﺑﺎزی ﺑﺮﯾﺞ و ﺑﻠﻮت‪ 39‬ﭘﺮداﺧﺖ‪ .‬اﯾﻦ اﻣـﺮ‪ ،‬ﻣﺜـﻞ‬ ‫ﺑﺴﯿﺎری از اﻣﻮر دﯾﮕﺮ ﻣﺮﺑﻮط ﺑﮫ زﻧﺪﮔﯽ ﺷـﺎه‪،‬‬ ‫در ﺳﺎلھﺎی ﺑﻌﺪ و ﭘﺲ از ازدواج وی ﺑـﺎ ﻓـﺮح‬ ‫ـﮫ‬ ‫ـﺖ‪ .‬در اواﺧـﺮ دھـﮥ ‪ 1340‬ﮐـ‬ ‫ھـﻢ اداﻣـﮫ ﯾﺎﻓـ‬ ‫ﺷﺎھﺪﺧﺖ ﺷﻤﺲ در ﺧﺎرج از ﺷﮭﺮ زﻧـﺪﮔﯽ ﻣﯽﮐـﺮد‪،‬‬ ‫ﺗﻮاﺗﺮ ﻣﯿﮭﻤﺎﻧﯽ ھﺎی ﺷﺎم ﺧﺎﻧﮥ او ﮐﻤﺘـﺮ ﺷـﺪ‪.‬‬ ‫دوﺳﺘﺎن او ھﻢ دﯾﮕـﺮ از ﺣﻀـﻮر ﺷـﺎه ﻣﺤـﺮوم‬ ‫ﺷﺪﻧﺪ‪ .‬از ﺳﻮی دﯾﮕﺮ‪ ،‬دوﺳﺘﺎن ﺷﮭﺒﺎﻧﻮ ﻓﺮح‪ ،‬ﮐﮫ‬ ‫ﺟﻮانﺗﺮ و ﭘﺮاﻧﺮژیﺗﺮ ﺑﻮدﻧـﺪ‪ ،‬ﺑﺨﺸـﯽ ﺟﺪﯾـﺪ و‬ ‫‪ .39‬ھﻤﺎ ن ﮔﻮﻧﮫ ﮐﮫ ﻏﻼﻣﺮﺿﺎ ﻋﺪل‪ ،‬ﺑﺮادر ﯾﺤﯿﯽ ﻋﺪل‪ ،‬و ﻋﻀﻮی از ﺟﻤﻊ‬ ‫دوﺳﺘﺎن ﺷﺎه درﺑﺎرۀ وﺿﻊ ﻣﺎﻟﯽ آن روزھﺎی ﺧﺎﻧﺪان ﺳﻠﻄﻨﺘﯽ ﻣﯽ ﮔﻮﯾﺪ‪:‬‬ ‫"ﭘﻮل ﻣﺜﻞ ﺣﯿﻮاﻧﯽ اﺳﺖ ﮐﮫ ﺷﺎخھﺎﯾﺶ ﭘﻨﮭﺎن ﻧﻤﯽ ﻣﺎﻧﺪ‪ ،‬در آن روزھﺎ ﻣﺎ‬ ‫در درﺑﺎر ﺷﺎﺧﯽ ﻧﻤﯽ دﯾﺪﯾﻢ ‪) ".‬ﻣﺼﺎﺣﺒﮫ ﺑﺎ ﯾﺤﯿﯽ ﻋﺪل‪ ،‬ﭘﯿﺸﯿﻦ ‪.‬‬ ‫‪ .40‬اﯾﻦ ﺑﺎزی در اﺻﻞ ھﻠﻨﺪی ﺷﺒﯿﮫ ﺑﺮﯾﺞ وﻟﯽ ﺳﺎده ﺗﺮ از آن اﺳﺖ ﮐﮫ در‬ ‫ﻓﺮاﻧﺴﮫ راﯾﺞ و ﺗﮑﻤﯿﻞ ﺷﺪ و ﺑﮫ اﯾﺮان ھﻢ راه ﯾﺎﻓﺖ‪.‬‬

‫‪ 93‬زﻧﺪﮔﯽ و زﻣﺎﻧﮥ ﺷﺎه‬

‫ﻣﮭﻢ از ﺟﻤﻌﯽ را ﮐﮫ ﺑـﮫ درﺑـﺎر رﻓـﺖ و آﻣـﺪ‬ ‫داﺷﺘﻨﺪ ﺗﺸﮑﯿﻞ دادﻧـﺪ‪ .‬در اﯾـﻦ دوره ﺷـﺎه‪،‬‬ ‫ﺷﮭﺒﺎﻧﻮ و دوﺳﺘﺎن آﻧﮭﺎ ﻣﺮﺗﺐ ﺑﮫ ﺧﺎﻧﮥ ﺷﺎھﺪﺧﺖ‬ ‫اﺷﺮف و ﮔـﺎھﯽ ﺑـﮫ ﺧﺎﻧـﮥ دﯾﮕـﺮ اﻋﻀـﺎی اﯾـﻦ‬ ‫ﺧﺎﻧﺪان ﻣﯽرﻓﺘﻨﺪ‪.‬‬ ‫اﻓﺮاد ﺧﺎﻧﻮادۀ ﺳﻠﻄﻨﺘﯽ‪ ،‬اﻏﻠﺐ ﻧﺨﺴﺖ وزﯾﺮ‪،‬‬ ‫وزﯾﺮ درﺑﺎر‪ ،‬ﯾﮑﯽ دو ﻧﻔـﺮ از وزرای دﯾﮕـﺮ و‬ ‫ھﻤﺴﺮان آﻧﮭﺎ‪ ،‬ﯾﮑﯽ دو ﻧﻔﺮ از ﺗﺠﺎر و ھﻤﺴﺮان‬ ‫آﻧﮭﺎ‪ ،‬و ﯾﮑﯽ دو ﻧﻔﺮ از دﻧﯿﺎی ھﻨـﺮ در اﯾـﻦ‬ ‫ﻣﯿﮭﻤﺎﻧﯽھﺎی ﺷﺎم و ﮔﺮد ھﻢ آﻣﺪنھﺎی اﺟﺘﻤـﺎﻋﯽ‬ ‫ﺣﻀﻮر داﺷﺘﻨﺪ ﮐـﮫ ﺑـﮫ ﺷـﺎه و ﺷـﮭﺒﺎﻧﻮ ﻓﺮﺻـﺖ‬ ‫اﺳــﺘﺮاﺣﺖ ﻣــﯽداد‪ .‬ﺻــﻮرﺗﯽ از اﻓــﺮاد واﺟــﺪ‬ ‫ﺷﺮاﯾﻄﯽ ﮐﮫ ﺑﺎﯾﺪ ﺑﮫ ﻧﻮﺑﺖ دﻋﻮت ﻣﯽﺷﺪﻧﺪ وﺟـﻮد‬ ‫داﺷﺖ‪ .‬در دھـﮥ ‪ ،1350‬رﺿـﺎ ﮔﻠﺴـﺮﺧﯽ ﻣﺴـﺌﻮﻟﯿﺖ‬ ‫ﺗﺪوﯾﻦ اﯾﻦ ﺻﻮرت را ﺑﮫ ﻋﮭﺪه داﺷﺖ و ھﺮ ﺑـﺎر‬ ‫ﺻــﻮرت ﮐﺴــﺎﻧﯽ را ﮐــﮫ ﺑﺎﯾــﺪ آن ﺷــﺐ ﺣﻀــﻮر‬ ‫ﻣﯽﯾﺎﻓﺘﻨﺪ ﺑﮫ ﺗﺄﯾﯿﺪ ﺷﺎھﺪﺧﺖ اﺷـﺮف ﻣﯽرﺳـﺎﻧﺪ‪.‬‬ ‫اﯾﻦ ﺻﻮرت ﻧﮫ ﺑﮫ ﺗﺄﯾﯿﺪ ﺷﺎه ﻣﯽرﺳﯿﺪ و ﻧﮫ ﺑـﮫ‬ ‫ﺗﺄﯾﯿﺪ ﺷﮭﺒﺎﻧﻮ‪.‬‬ ‫دﻋﻮت ﺷﺪن در ﻣﺮاﺳﻤﯽ ﮐﮫ ﺷﺎه و ﺷﮭﺒﺎﻧﻮ در‬ ‫آن ﺣﻀﻮر داﺷﺘﻨﺪ ﺑﺮای ﺑﺮﺧﯽ اﻓﺘﺨﺎر ﺑﻮد و‬ ‫ﺑﺮﺧﯽ ﺑﮫ دﻻﯾﻞ ﮐﺴﺐ و ﮐﺎر در آن ﻣﺮاﺳﻢ ﺣﺎﺿﺮ‬ ‫ﻣﯽﺷﺪﻧﺪ‪ .‬ﺑﺮﺧﯽ ﺗﺮﺟﯿﺢ ﻣﯽدادﻧﺪ ﺑﮫ اﯾﻦ ﻣﺮاﺳﻢ‬ ‫دﻋﻮت ﻧﺸﻮﻧﺪ وﻟﯽ اﯾﻦ ﻣﻮردی ﻧﺎدر ﺑﻮد‪.‬‬ ‫ﺑﺴﯿﺎری از ﮐﺴﺎﻧﯽ ﮐﮫ ﻣﻮﻗﻌﯿﺖ دﻋﻮت ﺷﺪن ﺑﮫ‬ ‫اﯾﻦ ﻣﺮاﺳﻢ را داﺷﺘﻨﺪ‪ ،‬ﺑﮫ وﯾﮋه ﮐﺴﺎﻧﯽ ﮐﮫ‬ ‫ﻣﻨﺎﻓﻊ ﺗﺠﺎریﺷﺎن در ﻣﯿﺎن ﺑﻮد‪ ،‬در اﯾﻦ ﻣﻮرد‬ ‫ﺣﺴﺎس و ﺑﺎ ﯾﮑﺪﯾﮕﺮ در رﻗﺎﺑﺖ ﺑﻮدﻧﺪ‪ .‬آﻧﮭﺎ ﺑﮫ‬ ‫دﻧﺒﺎل راهھﺎﯾﯽ ﺑﺮای ﺧﻮدﺷﯿﺮﯾﻨﯽ و ﯾﺎدآوری‬ ‫ﺧﻮد ﺑﮫ ﮐﺴﺎﻧﯽ ﺑﻮدﻧﺪ ﮐﮫ اﻓﺮاد را ﺑﺮ‬ ‫ﻣﯽﮔﺰﯾﺪﻧﺪ و اﮔﺮ دﻋﻮت ﻧﻤﯽﺷﺪﻧﺪ ﮔﻠﮫ ﻣﯽﮐﺮدﻧﺪ‪.‬‬ ‫ﺷﮭﺮت ﺑﮫ دوﺳﺘﯽ ﺑﺎ درﺑﺎر ارزش زﯾﺎدی داﺷﺖ‪.‬‬ ‫ﺑﮫ ﻧﻮﻋﯽ ﻣﻔﮭﻮم ﻣﻮرد ﻋﻨﺎﯾﺖ ﺑﻮدن و در ﻧﺘﯿﺠﮫ‬ ‫ﻗﺪرت را اﻟﻘﺎ ﻣﯽﮐﺮد‪ .‬ﺑﻘﯿﮫاش ﺑﮫ ﻧﯿﺮﻧﮓ و‬

‫ﺷﺎه ‪94‬‬

‫ﭘﺮروﯾﯽ اﯾﻦ اﻓﺮاد ﺑﺴﺘﮕﯽ داﺷﺖ‪ .‬ﮔﻠﺴﺮﺧﯽ‬ ‫ﺗﻮﺿﯿﺢ ﻣﯽدھﺪ ﮐﮫ "اﻓﺮادی ﺑﻮدﻧﺪ ﮐﮫ ﺑﺮای‬ ‫اﻃﻤﯿﻨﺎن ﯾﺎﻓﺘﻦ از اﯾﻦ ﮐﮫ ﻧﺎمﺷﺎن در ﺻﻮرت‬ ‫ﻣﯿﮭﻤﺎنھﺎ ھﺴﺖ از ھﯿﭻ اﻗﺪاﻣﯽ ﻓﺮوﮔﺬار‬ ‫ﻧﻤﯽﮐﺮدﻧﺪ‪ .‬وﻗﺘﯽ ﻣﻦ ﻣﺴﺌﻮل ارﺳﺎل دﻋﻮتﻧﺎﻣﮫھﺎ‬ ‫ﺷﺪم ﺑﺎ ﻣﺸﮑﻼﺗﯽ روﺑﺮو ﺑﻮدم‪ .‬ﺷﺎھﺪﺧﺖ اﺷﺮف‬ ‫ﻣﺴﺘﺨﺪﻣﮫ و ﻣﻮﻧﺴﯽ ﺑﮫ ﻧﺎم اﯾﺮان ﺧﺎﻧﻢ داﺷﺖ ﮐﮫ ﺑﺎ‬ ‫او ﺑﺰرگ ﺷﺪه ﺑﻮد و ﺑﺴﯿﺎر ﺑﮫ او ﻋﻼﻗﮫ داﺷﺖ‪.‬‬ ‫اﯾﺮان ﺧﺎﻧﻢ ﻧﻔﻮذ زﯾﺎدی ﺑﺮ اﻣﻮر ﺟﺎری ﻗﺼﺮ‬ ‫داﺷﺖ‪ .‬آن ﮐﺴﺎﻧﯽ ﮐﮫ از رواﺑﻂ ﻧﺰدﯾﮏ وی ﺑﺎ‬ ‫ﺷﺎھﺪﺧﺖ ﺧﺒﺮ داﺷﺘﻨﺪ ﺑﺎ او رواﺑﻄﯽ دوﺳﺘﺎﻧﮫ‬ ‫ً ﺑﮫ او ﺗﻠﻔﻦ‬ ‫ﺑﺮﻗﺮار ﮐﺮده ﺑﻮدﻧﺪ و ﻣﺴﺘﻘﯿﻤﺎ‬ ‫ﻣﯽﮐﺮدﻧﺪ و از او ﺧﻮاھﺶ ﻣﯽﮐﺮدﻧﺪ آﻧﮭﺎ را‬ ‫ﺑﺮای ﺷﺎم دﻋﻮت ﮐﻨﺪ و او ھﻢ ﭼﻨﯿﻦ ﻣﯽﮐﺮد‪.‬‬ ‫ﻣﺪﺗﯽ ﻃﻮل ﮐﺸﯿﺪ ﺗﺎ ﻣﻦ ﺗﻮاﻧﺴﺘﻢ ﻗﺎﻋﺪه ای را‬ ‫اﺟﺮا ﮐﻨﻢ ﮐﮫ ﺑﮫ ﻣﻮﺟﺐ آن دﻋﻮﺗﻨﺎﻣﮫھﺎ ﻓﻘﻂ‬ ‫‪40‬‬ ‫ﺑﺎﯾﺪ از دﻓﺘﺮ ﻣﻦ ارﺳﺎل ﻣﯽﺷﺪ‪".‬‬ ‫***‬ ‫ﺟﻤﻊ دوﺳﺘﺎن ﺷﺎه ﮐﻮﭼﮏ ﺑﻮد و در ﻃﻮل ﺳـﺎﻟﯿﺎن‬ ‫ﺗﻔﺎوت ﭼﻨﺪاﻧﯽ ﻧﮑﺮده ﺑـﻮد‪ .‬او اﺻـﺮار داﺷـﺖ‬ ‫رواﺑﻂ دوﺳﺘﺎﻧﮥ ﺷﺨﺼﯽ ﺧﻮد را از ﮐﺎر رﺳـﻤﯽاش‬ ‫ً ﻣﻄﻠﻖ ﺑـﻮد‪:‬‬ ‫ﺟﺪا ﮐﻨﺪ‪ ،‬اﯾﻦ ﺗﻘﺴﯿﻢﺑﻨﺪی ﺗﻘﺮﯾﺒﺎ‬ ‫دوﺳﺘﺎن از اﯾﻦ وﺿـﻊ ﺧﺒـﺮ داﺷـﺘﻨﺪ و و اﯾـﻦ‬ ‫ﻗﺎﻋﺪه را رﻋﺎﯾﺖ ﻣﯽﮐﺮدﻧﺪ‪ .‬اﻟﺒﺘﮫ ﻧﮫ ﺑﮫ اﯾـﻦ‬ ‫ﻣﻌﻨﺎ ﮐﮫ اﻃﺮاﻓﯿﺎﻧﺶ از ﻧﻔﻮذ ﺳﯿﺎﺳـﯽ ﺑﯽﺑﮭـﺮه‬ ‫ﺑﻮدﻧــﺪ ﯾــﺎ از آن اﺳــﺘﻔﺎده ﻧﻤﯽﮐﺮدﻧــﺪ‪ .‬در‬ ‫ﺳﺎلھﺎی ﻧﺨﺴـﺘﯿﻦ ﺳـﻠﻄﻨﺖ وی‪ ،‬دوﺳـﺖ او ﺑـﻮدن‬ ‫ﺗﻔﺎوت زﯾﺎدی اﯾﺠﺎد ﻧﻤﯽﮐﺮد زﯾﺮا ﺧـﻮد او از‬ ‫ﻧﻈﺮ ﺳﯿﺎﺳﯽ ﻗﺪرت ﭼﻨﺪاﻧﯽ ﻧﺪاﺷـﺖ‪ .‬در ﺳـﺎلھﺎی‬ ‫ً ﺑﮫ ﺣﺎﮐﻤﯽ ﻣﻄﻠﻖ ﺑﺪل ﺷـﺪه‬ ‫ﺑﻌﺪی ﮐﮫ او ﺗﻘﺮﯾﺒﺎ‬ ‫ﺑﻮد‪ ،‬داﺷﺘﻦ رواﺑﻂ ﻧﺰدﯾﮏ ﺑﺎ وی ﺑﺮای اﻋﻤـﺎل‬ ‫ﻧﻔﻮذ و ﻗﺪرت ﮐﺎﻓﯽ ﺑﻮد‪.‬‬ ‫‪ .41‬ﻣﺼﺎﺣﺒﮫ ﺑﺎ رﺿﺎ ﮔﻠﺴﺮﺧﯽ‪ ،‬ﻧﯿﻮﯾﻮرک‪ 14 ،‬ﻣﮫ ‪ ،2001‬ﻧﻮار ‪ ، 1‬روی ‪. 1‬‬

‫‪ 95‬زﻧﺪﮔﯽ و زﻣﺎﻧﮥ ﺷﺎه‬

‫ﺳﺎﺑﻘﮥ دوﺳﺘﯽ ﺷﺎه ﺑـﺎ ﺑﺮﺧـﯽ‪ ،‬ﻣﺜـﻞ ﺣﺴـﯿﻦ‬ ‫ﻓﺮدوﺳﺖ و ﻣﺠﯿﺪ اﻋﻠﻢ‪ ،‬از دوران ﮐﻮدﮐﯽ اداﻣﮫ‬ ‫ﯾﺎﻓﺘﮫ ﺑﻮد‪ .‬ﻓﺮدوﺳﺖ ﻣﻮردی ﺧـﺎص ﺑـﻮد‪ 41،‬و در‬ ‫ﺳﺎلھﺎی ﺑﻌﺪ ﺑﮫ ﭼﺸﻢ و ﮔـﻮش ﺷـﺎه ﺑـﺪل ﺷـﺪ و‬ ‫ﺑﻨﺎﺑﺮاﯾﻦ در زﻣﺮۀ دﯾﮕﺮ دوﺳﺘﺎن ﺷـﺎه ﻧﺒـﻮد‪.‬‬ ‫اﻋﻠﻢ ھﻢ از زﻣﺎﻧﯽ ﮐﮫ ھﺮ دو ﮐﻮدک ﺑﻮدﻧﺪ ﺑـﺎ‬ ‫او دوﺳﺖ ﺑﻮد‪ ،‬وﻟﯽ در دورهای ﮐﮫ وﻟﯿﻌﮭﺪ ﺑـﮫ‬ ‫"ﻟﻮ روزه" و او ﺑﮫ ﭘﺎرﯾﺲ رﻓﺖ‪ ،‬از ھـﻢ ﺟـﺪا‬ ‫ﺷﺪﻧﺪ‪ .‬ﭘﺪر اﻋﻠـﻢ‪ ،‬ﭘﺰﺷـﮏ ﺷـﺎه‪ ،‬ا ز رﺿﺎﺷـﺎه‬ ‫درﺧﻮاﺳﺖ ﮐﺮد اﺟﺎزه دھﺪ ﭘﺴـﺮش ﺑـﮫ ﻣﺪرﺳـﮫای‬ ‫ﺑﺮود ﮐﮫ او را ﺑﺮای ﭘﺰﺷﮏ ﺷﺪن آﻣﺎده ﮐﻨﺪ ﺗﺎ‬ ‫ھﻤﺎن ﮔﻮﻧﮫ ﮐﮫ ﺧـﻮد او ﭘﺰﺷـﮏ رﺿﺎﺷـﺎه ﺑـﻮد‪،‬‬ ‫ﭘﺴﺮش ھﻢ ﭘﺰﺷـﮏ وﻟﯿﻌﮭـﺪ ﺷـﻮد‪ .‬وﻟـﯽ ﭘﺴـﺮ در‬ ‫ﭘﻠﯽﺗﮑﻨﯿﮏ ﭘﺎرﯾﺲ ﺑﮫ ﺗﺤﺼﯿﻞ ﻋﻠﻮم ﻓﻨﯽ ﭘﺮداﺧﺖ و ﻣﮭﻨﺪس و در‬ ‫ﻧﮭﺎﯾﺖ اﺳﺘﺎد داﻧﺸﮕﺎه ﺗﮭـﺮان و ﻣﻘﺎﻃﻌـﮫﮐﺎری‬ ‫ﺳﺮﺷﻨﺎس ﺷﺪ‪ 42.‬دوﺳﺘﺎن دﯾﮕﺮ ھﻢ ﭘﺲ از ﺑﺎزﮔﺸـﺖ‬ ‫ﺷﺎه از ﺳﻮﯾﺲ و ﺑﺮﺧﯽ ھﻢ ﺑﻌﺪ از آﻧﮑﮫ ﺷﺎه ﺷﺪ‬ ‫ﺑــﮫ او ﭘﯿﻮﺳــﺘﻨﺪ‪ .‬ﯾﺤﯿــﯽ ﻋــﺪل از ﺧــﺎﻧﻮادۀ‬ ‫آذرﺑﺎﯾﺠﺎﻧﯽ ﻣﺸﮭﻮری ﺑﻮد ﮐﮫ رواﺑﻄﯽ دوﺳـﺘﺎﻧﮫ‬ ‫ﺑﺎ ﺧﺎﻧﺪان ﻗﺎﺟﺎر داﺷـﺘﻨﺪ‪ 43.‬ﻋـﺪل در ﭘـﺎرﯾﺲ‬ ‫ﺗﺤﺼﯿﻞ ﮐﺮده و ﺟﺮاح ﻋﻤﻮﻣﯽ ﺷﺪه ﺑﻮد‪ ،‬ﻣﺪﺗﯽ در‬ ‫داﻧﺸﮕﺎه ﺳﻮرﺑﻦ درس داده و ﺷﮭﺮت ﯾﺎﻓﺘﮫ ﺑـﻮد‬ ‫ﮐﮫ ﯾﮑﯽ از ﺑﮭﺘﺮﯾﻦ ﺟﺮاﺣـﺎن اﯾـﺮان اﺳـﺖ‪ .‬او‬ ‫ﭼﻨﺪ ﺳﺎل از ﺷﺎه ﺑﺰرگﺗﺮ ﺑﻮد و ﺷﺎﯾﺪ ﺑﮫ ھﻤﯿﻦ‬ ‫ـﺎری‬ ‫ـﮫ او رﻓﺘـ‬ ‫ـﺒﺖ ﺑـ‬ ‫ـﺎه ﻧﺴـ‬ ‫ـﮫ ﺷـ‬ ‫ـﻮد ﮐـ‬ ‫ـﻞ ﺑـ‬ ‫دﻟﯿـ‬ ‫ـﺮان‪،‬‬ ‫ـﺮﺧﻼف دﯾﮕـ‬ ‫ـﺪل‪ ،‬ﺑـ‬ ‫ـﺖ‪ .‬ﻋـ‬ ‫ـﺰ داﺷـ‬ ‫اﺣﺘﺮامآﻣﯿـ‬ ‫آزاداﻧﮫ از ﺳﯿﺎﺳﺖھﺎی ﺷﺎه اﻧﺘﻘﺎد ﻣﯽﮐﺮد‪ ،‬آن‬ ‫ﻗﺪر ﮐﮫ ﺷﺎه ﯾﮑﺒﺎر ﺑﺎ اوﻗﺎت ﺗﻠﺨﯽ ﮔﻔﺘﮫ ﺑـﻮد‬ ‫اﮔﺮ ﯾﮑﺒﺎر ﯾﺤﯿﯽ ﺣﺮﻓﯽ در ﺗﺄﯾﯿﺪ ﮐﺎری ﮐـﮫ او‬ ‫ﺑﺮای ﻣﻤﻠﮑﺖ ﮐﺮده اﺳﺖ ﺑﮕﻮﯾﺪ‪ ،‬او ﺳـﺮ آﺳـﻮده‬ ‫‪ .42‬ﻧﮕﺎه ﮐﻨﯿﺪ ﺑﮫ ﻓﺼﻞ ﻗﺒﻞ و دورۀ ﺧﺮدﺳﺎﻟﯽ ﻣﺤﻤﺪرﺿﺎ ‪.‬‬ ‫‪ .43‬آرﺷﯿﻮ ﺑﻨﯿﺎد ﻣﻄﺎﻟﻌﺎت ﺗﺎرﯾﺦ ﺷﻔﺎھﯽ اﯾﺮان‪ ،‬ﻣﺼﺎﺣﺒﮫ ﺑﺎ ﻣﺠﯿﺪ اﻋﻠﻢ‪،‬‬ ‫ﻣﺼﺎﺣﺒﮫﮔﺮ اﺣﻤﺪ ﻗﺮﯾﺸﯽ‪ ،‬ﮐﺎﻟﯿﻔﺮﻧﯿﺎ‪1991 ،‬‬ ‫‪ .44‬ﻣﺼﺎﺣﺒﮫ ﺑﺎ ﯾﺤﯿﯽ ﻋﺪل‪ ،‬ﭘﺎرﯾﺲ‪ ،‬اوت ‪2000‬‬

‫ﺷﺎه ‪96‬‬

‫ﺑﮫ ﮔﻮر ﻣﯽﺑﺮد‪ 44.‬ﺑﮫ ﻧﻈﺮ ﻣﯽرﺳـﯿﺪ ﻋـﺪل ﻋﻼﻗـﮥ‬ ‫ﭼﻨﺪاﻧﯽ ﺑﮫ رﻓﺘﻦ ﺑﮫ درﺑﺎر ﻧﺪاﺷﺖ‪ .‬ﮔﺎھﯽ ﺳﺮ و‬ ‫ﮐﻠﮫاش ﭘﯿﺪا ﻧﻤﯽ ﺷﺪ و اﯾﻦ ﺷﺎه را ھﻢ ﻋﺼـﺒﺎﻧﯽ‬ ‫و ھﻢ ﻧﺎﺧﺮﺳﻨﺪ ﻣﯽﮐﺮد‪ .‬ﺷﺎه ﺗﺄﮐﯿﺪ ﮐﺮد ﮐـﮫ او‬ ‫ﺑﺎﯾﺪ روزھﺎی ﺟﻤﻌﮫ ﺣﺎﺿﺮ ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ﺷـﺎه از اﯾـﻦ‬ ‫ﮐﮫ ﻋﺪل در ﺑﺎزی ﺑﺮﯾﺞ ﯾﺎ ﺑﻌـﺪھﺎ ﺑﻠـﻮت‪ ،‬ﮐـﮫ‬ ‫ﺷﺒﯿﮫ ﺑﮫ ﺑﺮﯾﺞ وﻟﯽ ﮐﻤﯽ از آن ﺳـﺎدهﺗﺮ ﺑـﻮد‪،‬‬ ‫ﯾﺎر او ﺑﺎﺷﺪ ﺧﻮﺷـﺶ ﻣﯽآﻣـﺪ‪ .‬ﮐـﺎﺗﺮﯾﻦ‪ ،‬دﺧﺘـﺮ‬ ‫ﻋﺪل‪ ،‬ﺳﻮارﮐﺎر ﻣﺎھﺮی ﺑﻮد و ﮔﺎھﯽ در ﻣﺴﺎﺑﻘﺎت‬ ‫ً ھﻤﯿﺸﮫ‪ ،‬ﺣﺘـﯽ وﻗﺘـﯽ‬ ‫ﺷﺮﮐﺖ ﻣﯽﮐﺮد‪ .‬ﻋﺪل ﺗﻘﺮﯾﺒﺎ‬ ‫ﯾﺎر ﺷﺎه ﺑﻮد‪ ،‬ﺑﺎزی را ﻧﯿﻤﮫﮐﺎره رھﺎ ﻣﯽﮐﺮد‬ ‫ﺗﺎ ﺑﮫ ﺗﻤﺎﺷﺎی دﺧﺘﺮش ﺑﺮود‪ .‬دﯾﮕﺮان در ﺣﯿـﺮت‬ ‫ﺑﻮدﻧﺪ ﮐﮫ او ﭼﻄﻮر ﻣﯽﺗﻮاﻧﺪ ﮐﺎری را ﺑﮑﻨﺪ ﮐﮫ‬ ‫آﻧﮭﺎ ﺷﮭﺎﻣﺖ اﻧﺠﺎم دادﻧﺶ را ﻧﺪاﺷﺘﻨﺪ و ﺑﺮﺧﯽ‬ ‫از آﻧﮭﺎ ﮔﺎھﯽ ﻣﯽﺧﻮاﺳﺘﻨﺪ ﺑﮫ ﺷﺎه اﻟﻘﺎ ﮐﻨﻨـﺪ‬ ‫ﻣﻮرد ﺗﻮھﯿﻦ ﻗﺮار ﮔﺮﻓﺘﮫ‪ ،‬اﻣﺎ ﺷﺎه ھﻤﯿﺸﮫ اﯾﻦ‬ ‫‪45‬‬ ‫ﻣﻮﺿﻮع را ﺑﯽاھﻤﯿﺖ ﺗﻠﻘﯽ ﻣﯽﮐﺮد‪.‬‬ ‫ھﻢ اﻋﻠﻢ و ھﻢ ﻋﺪل ﻣﻨﺎﺳﺒﺎﺗﯽ دوﺳﺘﺎﻧﮫ ﺑـﺎ‬ ‫اﻋﻀﺎی ﺟﺒﮭﮥ ﻣﻠﯽ داﺷﺘﻨﺪ ﮐﮫ در دھﮥ ‪ 1330‬ﻣﻮرد‬ ‫ﻏﻀﺐ ﺷﺎه ﺑﻮدﻧﺪ‪ .‬زﻣﺎﻧﯽ ﮐـﮫ ﻣﮭـﺪی ﺑﺎزرﮔـﺎن‪،‬‬ ‫ھﻤﮑﺎر ﻣﺼﺪق و ﺣﺪود رﺑـﻊ ﻗـﺮن ﺑﻌـﺪ ﻧﺨﺴـﺘﯿﻦ‬ ‫ﻧﺨﺴﺖ وزﯾﺮ ﺧﻤﯿﻨﯽ‪ ،‬رﺋﯿﺲ داﻧﺸﮑﺪۀ ﻓﻨـﯽ ﺑـﻮد‪،‬‬ ‫ﮐﺮﺳﯽ اﺳﺘﺎدی ﻓﻠﺰﺷﻨﺎﺳﯽ )ﻣﺘﺎﻟﻮرژی( ﺑﮫ اﻋﻠـﻢ‬ ‫واﮔﺬار ﺷﺪ‪ .‬دوﺳﺘﯽ اﻋﻠﻢ ﺑـﺎ ﮐـﺎﻇﻢ ﺣﺴـﯿﺒﯽ و‬ ‫ﻣﮭﻨﺪس اﺣﻤﺪ زﯾﺮکزاده‪ ،‬ھﻤﺪﺳﺘﺎن ﻧﺰدﯾﮏ ﻣﺼﺪق‪،‬‬ ‫ﻧﺎﺷــﯽ از ﺳــﺎﺑﻘﮥ ﻣﺸــﺘﺮک ﺗﺤﺼــﯿﻠﯽ آﻧﮭــﺎ در‬ ‫داﻧﺸﮑﺪه ﭘﻠﯽﺗﮑﻨﯿﮏ ﭘﺎرﯾﺲ ﺑﻮد‪ .‬ﻋـﺪل ﻋﻤﻞھـﺎی‬ ‫ﺟﺮاﺣﯽ را در ﺑﯿﻤﺎرﺳﺘﺎن ﻧﺠﻤﯿﮫ اﻧﺠﺎم ﻣﯽداد‪،‬‬ ‫ﮐﮫ ﻣﻮﻗﻮﻓﮥ ﺧﺎﻧﻮادۀ ﻣﺼﺪق ﺑـﻮد‪ ،‬و ﻏﻼﻣﺤﺴـﯿﻦ‪،‬‬ ‫ﭘﺴﺮ دﮐﺘﺮ ﻣﺼﺪق‪ ،‬ﻣﺪﯾﺮﯾﺖ آن ﺑﯿﻤﺎرﺳﺘﺎن را ﺑﮫ‬ ‫ﻋﮭﺪه داﺷﺖ‪ .‬ﻋـﺪل و ﻏﻼﻣﺤﺴـﯿﻦ ﻣﺼـﺪق دوﺳـﺘﺎن‬ ‫‪ .45‬ﻣﺼﺎﺣﺒﮫ ﺑﺎ اﻋﻠﻢ ‪ .‬ﭘﯿﺸﯿﻦ‬ ‫‪ .46‬ﻣﺼﺎﺣﺒﮫ ﺑﺎ اﻋﻠﻢ‪ ،‬ﭘﯿﺸﯿﻦ؛ ﻣﺼﺎﺣﺒﮫ ﺑﺎ ﻋﺪل‪ ،‬ﭘﯿﺸﯿﻦ ‪.‬‬

‫‪ 97‬زﻧﺪﮔﯽ و زﻣﺎﻧﮥ ﺷﺎه‬

‫ﺻﻤﯿﻤﯽ ﺑﻮدﻧﺪ‪ .‬ﺷـﺎه ﺑـﮫ اﯾـﻦ ﻣﻮﺿـﻮع اھﻤﯿـﺖ‬ ‫ﻧﻤﯽداد‪ .‬او ﭼﻨﺪ ﺑﺎر از اﻋﻠﻢ ﭘﺮﺳﯿﺪه ﺑﻮد ﮐﮫ‬ ‫دوﺳﺘﺎﻧﺶ در ﺣﺰب اﯾﺮان‪ ،‬ﮐﮫ ﭼﻨﺪ ﺗﻦ از ﯾﺎران‬ ‫ﻣﺼﺪق در آن ﻋﻀﻮﯾﺖ داﺷﺘﻨﺪ‪ ،‬در ﻣﻮرد ﺑﺮﺧﯽ از‬ ‫ﺳﯿﺎﺳﺖھﺎی وی ﭼﮫ ﻧﻈﺮی دارﻧﺪ‪ .‬وﻟﯽ اﯾﻦ ﻣﻮارد‬ ‫ﻧﺎدر و ﻏﯿﺮﻋﺎدی ﺑﻮد‪ .‬ﺷﺎه ﻣﻌﻤﻮﻻً دوﺳﺘﺎﻧﺶ را‬ ‫درﮔﯿﺮ ﺑﺤﺚھﺎی ﺳﯿﺎﺳﯽ ﻧﻤﯽﮐﺮد‪.‬‬ ‫ﻗﻮم و ﺧﻮﯾﺶھﺎی ﺷﺎه‪ ،‬ﺑـﮫوﯾﮋه ﺧـﻮاھﺮاﻧﺶ‪،‬‬ ‫ﻣﻮﺟﺐ آﺷﻨﺎﯾﯽ او ﺑﺎ ﺑﺴﯿﺎری از دوﺳﺘﺎﻧﺶ ﺷـﺪه‬ ‫ﺑﻮدﻧﺪ‪ ،‬ھﺮ ﭼﻨﺪ ﻣﻌﻤـﻮﻻً ﺑـﺮای اﯾـﻦ ﮐـﮫ اﯾـﻦ‬ ‫رواﺑﻂ دوﺳﺘﺎﻧﮫ ﻣﺴﺘﺤﮑﻢ ﺷﻮﻧﺪ زﻣﺎن ﻻزم ﺑـﻮد‪.‬‬ ‫ﺷﺎھﺪﺧﺖ اﺷﺮف ﺑﺎ ﻣﯿﻨﻮ دوﻟﺘﺸﺎھﯽ‪ ،‬ﮐـﮫ زﻣـﺎﻧﯽ‬ ‫زن ﺑﺮادرش ﺑﻮد‪ ،‬و ﺑﻌـﺪھﺎ ﻃـﻼق ﮔﺮﻓﺘـﮫ و زن‬ ‫ﻓﻠﯿﮑﺲ آﻗﺎﯾﺎن ﺷﺪ‪ ،‬دوﺳﺘﯽ داﺷﺖ‪ .‬ﻣﯿﻨﻮ ﯾﮑﯽ از‬ ‫اﻋﻀﺎی ﺟﻤـﻊ ﺧﻮدﻣـﺎﻧﯽ ﺷـﺎھﺪﺧﺖ اﺷـﺮف ﺑـﻮد و‬ ‫ـﺮای‬ ‫ـﺎھﺪﺧﺖ ﺑـ‬ ‫ـﮫ ﺷـ‬ ‫ـﺎﯾﯽ ﮐـ‬ ‫ـﮫ در ﻣﯿﮭﻤﺎﻧﯽھـ‬ ‫ھﻤﯿﺸـ‬ ‫ﺑﺮادرش ﻣـﯽداد ﺷـﺮﮐﺖ داﺷـﺖ‪ .‬ﺷـﺎھﺪﺧﺖ اﺷـﺮف‬ ‫ﻓﻠﯿﮑﺲ آﻗﺎﯾﺎن را ﺑﮫ ﺷﺎه ﻣﻌﺮﻓﯽ ﮐـﺮد‪ .‬ﻣﯿﻨـﻮ‬ ‫دوﻟﺘﺸﺎھﯽ ﭘﺲ از ازدواج ﺑﺎ ﻓﻠﯿﮑﺲ ھﻤﭽﻨﺎن در‬ ‫اﯾﻦ ﻣﮭﯿﻤﺎﻧﯽھﺎ ﺷﺮﮐﺖ ﻣﯽﮐﺮد وﻟﯽ ﺑﺪون ھﻤﺴﺮش‪.‬‬ ‫ﻣﺪﺗﯽ ﻃﻮل ﮐﺸﯿﺪ ﺗﺎ اﯾﻨﮑﮫ ﻓﻠﯿﮑﺲ آﻗﺎﯾـﺎن ﺑـﮫ‬ ‫ﻋﻨﻮان دوﺳﺖ ﺑﮫ اﯾﻦ ﻣﺠﺎﻟﺲ راه ﯾﺎﻓﺖ وﻟﯽ ﭘـﺲ‬ ‫از آن‪ ،‬ﺣﺘﯽ ﺑﻌﺪ از ﺟﺪاﯾﯽ از ﻣﯿﻨﻮ‪ ،‬ھﻤﭽﻨـﺎن‬ ‫ﻋﻀﻮ اﯾﻦ ﺟﻤﻊ ﺑﺎﻗﯽ ﻣﺎﻧﺪ‪.‬‬ ‫اﻣﯿﺮھﻮﺷﻨﮓ دوّ ﻟﻮ‪ ،‬ﺑﺪﻧﺎمﺗﺮﯾﻦ ﻓﺮد از ﻣﯿﺎن‬ ‫دوﺳﺘﺎن ﺷﺎه‪ ،‬ﯾﮑﯽ از ﺷﺎزدهھﺎی ﻗﺎﺟﺎر ﺑﻮد‪.‬‬ ‫او ﺑﺎھﻮش و ﻓﺎﺳﺪ‪ ،‬ﻣﻄﻠﻊ و ﺣﺮاف‪ ،‬در ﻟﺒﺎس‬ ‫ﭘﻮﺷﯿﺪن و ﺗﺰﯾﯿﻦ ﮐﺮدن ﺧﻮشﺳﻠﯿﻘﮫ‪ ،‬ﭼﺎﭘﻠﻮس ﺑﮫ‬ ‫ﺗﻤﺎم ﻣﻌﻨﺎ‪ ،‬و ﺗﺮﯾﺎﮐﯽ ﺑﻮد‪ .‬او ﺑﮫ ﻗﻮل ﻋﺪل‬ ‫دﻻل ﻣﺤﺒﺖ‪ 46‬درﺟﮫ ﯾﮑﯽ ھﻢ ﺑﻮد وﻟﯽ ﮐﺎرش را‬ ‫ﭼﻨﺎن ﻣﺎھﺮاﻧﮫ اﻧﺠﺎم ﻣﯽداد ﮐﮫ ﺷﮭﺒﺎﻧﻮ ﻓﺮح‪،‬‬ ‫‪ .47‬ﻣﺼﺎﺣﺒﮫ ﺑﺎ ﻋﺪل‪ ،‬ﭘﯿﺸﯿﻦ ‪.‬‬

‫ﺷﺎه ‪98‬‬

‫ﮔﺮﭼﮫ از دﻻﻟﯽ او ﺑﺮای ﺷﻮھﺮش ﺑﺎﺧﺒﺮ ﺑﻮد‪،‬‬ ‫ﺑﺎز ھﻢ از ھﻤﻨﺸﯿﻨﯽ ﺑﺎ او ﻟﺬت ﻣﯽﺑﺮد و او‬ ‫را ﺑﮫ درﺑﺎر دﻋﻮت ﻣﯽﮐﺮد‪ .‬دوّ ﻟﻮ‪ ،‬ﺑﺮ ﻋﮑﺲ‬ ‫ﺑﺴﯿﺎری از دوﺳﺘﺎن ﺷﺎه‪ ،‬از ﻣﻮﻗﻌﯿﺖ درﺑﺎر‬ ‫ﺑﺮای ﭘﯿﺸﺒﺮد ﻣﻨﺎﻓﻊ ﺧﻮﯾﺶ ﺳﻮد ﻣﯽﺟﺴﺖ‪ .‬ﻧﻈﺮ‬ ‫ﺷﺎه اﯾﻦ ﺑﻮد ﮐﮫ در ﺷﺮاﯾﻂ ﻣﺴﺎوی دوّﻟﻮ ﺑﮫ‬ ‫اﯾﻦ دﻟﯿﻞ ﮐﮫ دوﺳﺖ ﺷﺎه اﺳﺖ ﻧﺒﺎﯾﺪ از ﺳﮭﻢ‬ ‫ﺧﻮد ﻣﺤﺮوم ﺷﻮد‪ .‬ﺷﺎه ﻧﺴﺒﺖ ﺑﮫ ﺗﯿﻤﺴﺎر اﯾﺎدی‪،‬‬ ‫ﭘﺰﺷﮏ ﺧﻮد‪ ،‬ھﻢ ھﻤﺎن رﻓﺘﺎر را داﺷﺖ‪ .‬اﯾﺎدی‬ ‫ﺑﮭﺎﯾﯽ ﺑﻮد‪ ،‬ﺳﺮﺳﭙﺮدۀ ﺷﺎه ﺑﻮد‪ ،‬در آﻏﺎز ﭘﺰﺷﮏ‬ ‫ﺧﻮﺑﯽ ﺑﻮد وﻟﯽ ﺑﺎ ﮔﺬﺷﺖ زﻣﺎن ﺑﮫ اﯾﻦ دﻟﯿﻞ ﮐﮫ‬ ‫داﻧﺶ ﭘﺰﺷﮑﯽ ﺧﻮد را ﺑﮫ روز ﻧﮕﮫ ﻧﻤﯽداﺷﺖ‬ ‫دﯾﮕﺮ ﭘﺰﺷﮏ ﺧﯿﻠﯽ ﺧﻮﺑﯽ ﻧﺒﻮد‪ .‬ﺷﺎه ﺑﮫ ﻣﮭﺎرت‬ ‫ﭘﺰﺷﮑﯽ وی ﭼﻨﺪان اﻋﺘﻤﺎد ﻧﺪاﺷﺖ‪ ،‬وﻟﯽ ﺑﺮای‬ ‫ﺗﻮﺻﯿﮫھﺎی ﭘﺰﺷﮑﯽ ﻣﻌﻤﻮﻟﯽ و ﺑﮫوﯾﮋه ﺑﮫ‬ ‫وﻓﺎداری او اﻃﻤﯿﻨﺎن ﻣﯽﮐﺮد‪ .‬او آدم ﺟﺎﻟﺒﯽ‬ ‫ﻧﺒﻮد‪ ،‬ﺷﻮخﻃﺒﻌﯽ ﻧﺪاﺷﺖ‪ ،‬در ﺑﺮﯾﺞ و ﺑﻠﻮت ﯾﺎ‬ ‫ورزش ﯾﺎر ﺿﻌﯿﻔﯽ ﺑﻮد‪ .‬در اﯾﻦ ﺳﺎلھﺎی آﺧﺮ‬ ‫رﯾﺎﺳﺖ ادارۀ ﺗﺪارﮐﺎت ارﺗﺶ را ﺑﮫ ﻋﮭﺪه‬ ‫ﮔﺮﻓﺖ‪ .‬ﻣﻘﺎم ﭘﺮ ﻣﻨﻔﻌﺘﯽ ﺑﻮد‪ ،‬وﻟﯽ اﯾﺎدی‬ ‫ﺑﺮﻋﮑﺲ دوّ ﻟﻮ ﺑﮫ ﻧﻔﻊ ﺷﺨﺼﯽ ﺗﻮﺟﮭﯽ ﻧﺪاﺷﺖ؛ ﺑﻠﮑﮫ‬ ‫ھﺮ ﭼﮫ را از ﭘﺴﺖ و ﻣﻘﺎم ﺧﻮد ﺑﮫ دﺳﺖ ﻣﯽآورد‬ ‫ﺻﺮف ﺳﺎزﻣﺎنھﺎی اﯾﻤﺎﻧﯽ ﺧﻮد ﻣﯽﮐﺮد‪ .‬ﭼﻮن روﺣﺎﻧﯿﻮن‬ ‫ﺷﯿﻌﮫ ﻣﺨﺎﻟﻒ ﺑﮭﺎ ﺋﯽ ھﺎ ﺑﻮدﻧﺪ‪ ،‬رواﺑﻂ ﻧﺰدﯾﮏ اﯾﺎدی ﺑﺎ‬ ‫درﺑﺎر ﺳﻠﻄﻨﺘﯽ ﻣﺴﺌﻠﮫای ﺳﯿﺎﺳﯽ ﺑﺮای ﺷﺎه ﺑﮫ‬ ‫وﺟﻮد آورد‪ ،‬وﻟﯽ ﺷﺎه ھﻤﭽﻨﺎن اﯾﺎدی را در‬ ‫ﻣﻘﺎم دﺳﺘﯿﺎر و ﻓﺮد ﻣﻮرد وﺛﻮق ﺧﻮد ﺣﻔﻆ ﮐﺮد‪.‬‬ ‫ﺷﮭﺒﺎﻧﻮ ﻓﺮح ھﻢ ﭼﻨﺪ ﺗﻦ از دوﺳﺘﺎن ﻧﺰدﯾﮑﺶ را‬ ‫ﺑﺎ ﺧﻮد ﺑﮫ درﺑﺎر آورد‪ .‬آﻧﮭﺎ ﺟﻮان و از راه‬ ‫و رﺳﻢ درﺑﺎر ﺑﯽﺧﺒﺮ و اﻏﻠﺐ اﻓﺮادی از ﻣﺤﯿﻂ‬ ‫داﻧﺸﮕﺎه ﺑﻮدﻧﺪ ﮐﮫ ﺷﮭﺒﺎﻧﻮ ﻣﻌﺘﻘﺪ ﺑﻮد ﺷﺎه از‬ ‫ﻣﺼﺎﺣﺒﺖ آﻧﮭﺎ ﻟﺬت ﻣﯽﺑﺮد‪ 47.‬ﺑﺮﺧﯽ از آﻧﮭﺎ ﭘﯿﺶ‬ ‫‪ .48‬ﻣﺼﺎﺣﺒﮫ ﺑﺎ ﺷﮭﺒﺎﻧﻮ ﻓﺮح‪ ،‬ﭘﺎرﯾﺲ‪ 1 ،‬ژوﯾﯿﮫ ‪ ،2000‬ﻧﻮار ‪ ، 2‬روی ‪. 1‬‬

‫‪ 99‬زﻧﺪﮔﯽ و زﻣﺎﻧﮥ ﺷﺎه‬

‫از آﻧﮑﮫ ﺑﮫ دﻟﯿﻞ دوﺳﺘﯽ ﺑﺎ ﺷﮭﺒﺎﻧﻮ ﺑﮫ درﺑﺎر‬ ‫‪48‬‬ ‫راه ﭘﯿﺪا ﮐﻨﻨﺪ از ﻣﻨﺘﻘﺪان رژﯾﻢ ﺑﻮدﻧﺪ‪.‬‬ ‫دوﺳﺘﺎن ﺷﺎه آﻧﮭﺎ را "ﺑﭽﮫھﺎ" ﻣﯽﻧﺎﻣﯿﺪﻧﺪ و‬ ‫ﺑﮫ آﻧﮭﺎ ﺑﯿﺸﺘﺮ ﺑﮫ ﭼﺸﻢ اﻓﺮاد ﺗﺤﺖ ﺗﮑﻔﻞ ﺧﻮد‬ ‫ﻧﮕﺎه ﻣﯽﮐﺮدﻧﺪ ﺗﺎ ﺑﮫ ﭼﺸﻢ رﻗﺒﺎی ﺧﻮد‪ .‬ﺑﮫ ﮔﻔﺘﮫ ﯾﮑﯽ‬ ‫از دوﺳﺘﺎن ﺷﮭﺒﺎﻧﻮ در ﺑﯿﻦ اﻓﺮاد ھﺮ ﯾﮏ از‬ ‫دو ﮔﺮوه ﺑﯿﺸﺘﺮ رﻗﺎﺑﺖ وﺟﻮد داﺷﺖ ﺗﺎ ﻣﯿﺎن آن‬ ‫دو ﮔﺮوه‪ 49.‬ﺷﺎه ﺑﮫ ﻧﻮﺑﮥ ﺧﻮد ﻧﺴﺒﺖ ﺑﮫ‬ ‫اﻃﺮاﻓﯿﺎﻧﺶ‪ ،‬از ﺟﻤﻠﮫ ﻧﺴﺒﺖ ﺑﮫ "ﺑﭽﮫھﺎ‪"،‬‬ ‫رﻓﺘﺎری ﻣﺘﻮازن و ﮐﻢ و ﺑﯿﺶ ﯾﮑﻨﻮاﺧﺖ داﺷﺖ‪.‬‬ ‫ﻣﯽداﻧﺴﺖ ﮐﮫ ﺗﻮﺟﮫ اش ﺑﮫ ھﺮ ﻓﺮد ﺧﺎص ﻣﻤﮑﻦ‬ ‫اﺳﺖ‪ ،‬ﺑﮫ دﻟﯿﻞ ﺑﺮاﻧﮕﯿﺨﺘﻦ ﺣﺴﺎدت دﯾﮕﺮان ﻧﺴﺒﺖ‬ ‫ﺑﮫ وی‪ ،‬ﺑﮫ ﺿﺮر آن ﻓﺮد ﺗﻤﺎم ﺷﻮد‪ .‬از ﺳﻮی‬ ‫دﯾﮕﺮ اﮔﺮ ﺧﺸﻢ ﺧﻮد را ﻧﺴﺒﺖ ﺑﮫ ﮐﺴﯽ ﻧﺸﺎن‬ ‫ﻣﯽداد‪ ،‬اﺣﺘﻤﺎﻻً دﯾﮕﺮان ﮐﺴﯽ را ﮐﮫ ﻣﻮرد ﻏﻀﺐ‬ ‫وی ﻗﺮار ﮔﺮﻓﺘﮫ ﺑﻮد در ھﻢ ﻣﯽﮐﻮﺑﯿﺪﻧﺪ‪ .‬ﺑﻨﺎ‬ ‫ﺑﺮ اﯾﻦ ﻣﺮاﻗﺐ ﺣﻔﻆ ﺗﻌﺎدل ﺑﻮداو ﺑﮫ ﻧﺪرت‬ ‫اﺣﺴﺎﺳﺎت واﻗﻌﯽ ﺧﻮد را اﺑﺮاز ﻣﯽداﺷﺖ‪ ،‬ھﺮ‬ ‫ﭼﻨﺪ ﻧﺰدﯾﮑﺎﻧﺶ ﯾﺎد ﮔﺮﻓﺘﮫ ﺑﻮدﻧﺪ ﮐﮫ از ورای‬ ‫‪ .49‬ﺷﺎھﺮخ اﻣﯿﺮارﺟﻤﻨﺪ ﮐﮫ ﻓﯿﺰﯾﮑﺪان ﺑﻮد در ﭘﯽ ازدواج ﺑﺎ ﯾﮑﯽ از‬ ‫دوﺳﺘﺎن ﺷﮭﺒﺎﻧﻮ در ﺳﺎل ‪ 1346‬ﺑﮫ درﺑﺎر راه ﯾﺎﻓﺖ‪ .‬او در اواﺧﺮ دھﮥ‬ ‫‪ 1330‬و اواﺋﻞ دھﮥ ‪ ، 1340‬در دوران دﺑﯿﺮﺳﺘﺎن در اﯾﺮان‪ ،‬ﻋﻀﻮ ﺟﻨﺒﺸﯽ از‬ ‫ﺟﻨﺎح راﺳﺖ ﺑﻮد‪ ،‬وﻟﯽ وﻗﺘﯽ ﺑﺮای ﺗﺤﺼﯿﻞ در رﺷﺘﮥ ﻓﯿﺰﯾﮏ ﺑﮫ اﻣﺮﯾﮑﺎ‬ ‫رﻓﺖ‪ ،‬در آﻧﺠﺎ ﻋﻀﻮ و زﻣﺎﻧﯽ رﺋﯿﺲ اﻧﺠﻤﻦ داﻧﺸﺠﻮﯾﺎن اﯾﺮاﻧﯽ داﻧﺸﮕﺎه‬ ‫ﻣﯿﻨﺴﻮﺗﺎ ﺷﺪ و رﻓﺘﮫ رﻓﺘﮫ ﮔﺮاﯾﺶ ھﺎی ﭼﭗ ﭘﯿﺪا ﮐﺮد ‪ .‬ﻧﺨﺴﺘﯿﻦ ﺑﺮﺧﻮرد‬ ‫اﺟﺘﻤﺎﻋﯽ وی ﺑﺎ ﺧﺎﻧﺪان ﺳﻠﻄﻨﺘﯽ زﻣﺎﻧﯽ ﺑﻮد ﮐﮫ در ﯾﮏ ﻣﯿﮭﻤﺎﻧﯽ ﺷﺎھﺪﺧﺖ‬ ‫ﻓﺎﻃﻤﮫ‪ ،‬ﺧﻮاھﺮ ﮐﻮﭼﮏ ﺷﺎه‪ ،‬ﺷﺮﮐﺖ ﮐﺮد و ﺑﮫ او ﺧﻮش ﻧﮕﺬﺷﺖ‪ .‬او ﭘﺲ از‬ ‫ازدواج ﻣﺮﺗﺐ ﺑﮫ ﺿﯿﺎﻓﺖھﺎی ﮔ ﻮﻧﺎﮔﻮﻧﯽ دﻋﻮت ﻣﯽ ﺷﺪ ﮐﮫ ﻣﻌﻤﻮﻻً ﺧﺎﻧﺪان‬ ‫ﺳﻠﻄﻨﺘﯽ ﺑﺮای ﺻﺮف ﺷﺎم در آﻧﮭﺎ ﺣﻀﻮر ﻣﯽﯾﺎﻓﺘﻨﺪ‪ :‬دو ﺑﺎر در ھﻔﺘﮫ‬ ‫ﺷﺎھﺪﺧﺖ اﺷﺮف‪ ،‬ﯾﮑﺒﺎر در ھﻔﺘﮫ ﺷﺎھﺪﺧﺖ ﻓﺎﻃﻤﮫ‪ ،‬ﯾﮑﺒﺎر در ھﻔﺘﮫ ﺷﺎھﺪﺧﺖ‬ ‫ﺷﻤﺲ ﻣﯿﮭﻤﺎﻧﯽ ﻣﯽ دادﻧﺪ و روزھﺎی ﺟﻤﻌﮫ ﺗﻤﺎم روز ﻣﯿﮭﻤﺎﻧﯽ در ﻗﺼﺮ ﺷﺎه‬ ‫ﺑﺮﮔﺰار ﻣﯽ ﺷﺪ ‪ .‬از ﻧﻈﺮ او اﯾﻦ ﻣﯿﮭﻤﺎﻧﯽ ھﺎ ﻣﻌﻤﻮﻟﯽ و روﯾﮭﻢ رﻓﺘﮫ‬ ‫ﮐﺴﺎﻟﺖ آور ﺑﻮد‪" .‬ﻗﺒﻞ از اﯾﻨﮑﮫ ﺑﮫ درﺑﺎر ﺑﺮوم ﺗﺼﻮر ﻣﯽ ﮐﺮدم ﮐﮫ در‬ ‫آﻧﺠﺎ آﻧﮭﺎ ﮐﺎرھﺎﯾﯽ ﻋﺠﯿﺐ و ﻏﺮﯾﺐ و ﺗﺼﻮر ﻧﮑﺮدﻧﯽ اﻧﺠﺎم ﻣﯽ دھﻨﺪ ‪ .‬وﻗﺘﯽ‬ ‫دﯾﺪم ﻣﺎھﯿﺖ آن ﺿﯿﺎﻓﺖ ھﺎ ﮐﻤﺘﺮ از ﻣﯿﮭﻤﺎﻧﯽ ھﺎی دوﺳﺘﺎن ﻣﻌﻤﻮﻟﯽ ﺧﻮدم‬ ‫ﻋﺠﯿﺐ و ﻏﺮﯾﺐ اﺳﺖ‪ ،‬ﺣﯿﺮت ﮐﺮدم‪ ) ".‬آرﺷﯿﻮ ﺑﻨﯿﺎد ﻣﻄﺎﻟﻌﺎت ﺗﺎرﯾﺦ ﺷﻔﺎھﯽ‬ ‫اﯾﺮان‪ ،‬ﻣﺼﺎﺣﺒﮫ ﺑﺎ ﺷﺎھﺮخ اﻣﯿﺮارﺟﻤﻨﺪ‪ ،‬ﻣﺼﺎﺣﺒﮫﮔﺮ ﻣﮭﻨﺎز اﻓﺨﻤﯽ‪،‬‬ ‫‪48‬‬ ‫ﻧﯿﻮﯾﻮرک‪ ،‬ژوﺋﻦ ‪.(1998‬‬ ‫‪ .50‬ھﻤﺎن‪.‬‬

‫ﺷﺎه ‪100‬‬

‫ﻇﺎھﺮ و ﺣﺮﮐﺎﺗﺶ ﺑﮫ اﺣﺴﺎﺳﺎت دروﻧﯽ وی را ﺣﺪس‬ ‫ﺑﺰﻧﻨﺪ‪.‬‬ ‫ﻗﺎﻋﺪه اﯾﻦ ﺑﻮد ﮐﮫ ﺷﺎه ﺑﺎ "ﺑﭽﮫھﺎ" از‬ ‫ﺳﯿﺎﺳﺖ ﺣﺮف ﻧﺰﻧﺪ‪ .‬ﻓﺮﯾﺪون ﺟﻮادی‪ ،‬دوﺳﺖ دوران‬ ‫ﮐﻮدﮐﯽ ﺷﮭﺒﺎﻧﻮ‪ ،‬ﯾﮑﺒﺎر ﮐﮫ ﺷﺎه در ﻧﻮﺷﮭﺮ‪ ،‬در‬ ‫ﺣﺎل ﻗﺪم زدن ﭘﺲ از ﺻﺮف ﺷﺎم ‪ ،‬ﻧﻈﺮ آﻧﮭﺎ را‬ ‫درﺑﺎرۀ ﺣﺬف ﻣﺠﺎزات اﻋﺪام ﺟﻮﯾﺎ ﺷﺪ‪ ،‬ﺑﺴﯿﺎر‬ ‫ﺣﯿﺮت ﮐﺮد‪ .‬اﯾﻦ ﭘﺮﺳﺶ ﻏﯿﺮﻋﺎدی ﺑﯿﺸﺘﺮ ﺑﮫ اﯾﻦ‬ ‫ﺧﺎﻃﺮ ﺑﮫ ﻧﻈﺮ ﺟﻮادی ﻏﺮﯾﺐ آﻣﺪ ﮐﮫ ﭼﻨﺪ ﮔﺮوه‬ ‫ﻣﺨﺎﻟﻒ ﺷﺎه در آن دوره ﺳﺮﮔﺮم ﻓﻌﺎﻟﯿﺖھﺎی‬ ‫ﺗﺮورﯾﺴﺘﯽ ﺑﻮدﻧﺪ‪ .‬ﺑﮫ ﻧﻈﺮ ﺟﻮادی ﺷﺎه ﻣﺮدی‬ ‫ﺑﻮد ﺟﻠﻮﺗﺮ از زﻣﺎﻧﮥ ﺧﻮﯾﺶ‪" .‬او دﯾﺪﮔﺎهھﺎﺋﯽ‬ ‫در ﻣﻮرد آﯾﻨﺪه داﺷﺖ ﮐﮫ از اﻇﮭﺎرات ﮐﻠﯽ او‬ ‫ﻣﻌﻠﻮم ﻣﯽﺷﺪ ﺑﺪون آﻧﮑﮫ ھﺮﮔﺰ درﺑﺎرۀ‬ ‫‪50‬‬ ‫ﺧﻂﻣﺸﯽھﺎی ﻣﺮﺑﻮط ﺑﮫ آﻧﮭﺎ ﺳﺨﻨﯽ ﺑﮕﻮﯾﺪ‪ ".‬ﺑﺎ‬ ‫ﮔﺬﺷﺖ زﻣﺎن "ﺑﭽﮫھﺎ" ﺑﮫ او ﻋﻼﻗﮫﻣﻨﺪ ﺷﺪﻧﺪ‪،‬‬ ‫ﻧﻮﻋﯽ اﺣﺴﺎس ھﻤﺪﻟﯽ آﻣﯿﺨﺘﮫ ﺑﮫ اﺣﺘﺮام ﻧﺴﺒﺖ‬ ‫ﺑﮫ وی ﭘﯿﺪا ﮐﺮدﻧﺪ‪ .‬ﺑﮫ ﻧﻈﺮﺷﺎن ﻣﯽرﺳﯿﺪ ﺷﺎه‬ ‫ﺑﮫ ﺟﻤﻼﺗﯽ ﮐﮫ ﻣﯽﮔﻔﺖ اﻋﺘﻘﺎد دارد‪ .‬ﺑﮫ ﻗﻮل‬ ‫ﺟﻮادی ‪ " :‬ﻣﻐﻠﻄﮫ ﻧﻤﯽ ﮐﺮد و ھﺮﮔﺰ ﺣﺮﻓﯽ ﺧﻼف اﻋﺘﻘﺎدش‬ ‫ﻧﻤﯽزد‪ ...‬از دوروﺋﯽ ﻧﻔﺮت داﺷﺖ‪ .‬ﻣﻦ ﻣﻌﺘﻘﺪم‬ ‫او ھﺮﮔﺰ ﺣﺘﯽ ﯾﮏ ﮐﻠﻤﮫ ﻧﮕﻔﺖ ﮐﮫ از ﺗﮫ دل ﺑﮫ‬ ‫آن اﻋﺘﻘﺎد ﻧﺪاﺷﺘﮫ ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬او ﻓﺮدی ﮐﺎﻣﻼً ﺻﺎدق‬ ‫و ﺑﮫ ھﻤﯿﻦ دﻟﯿﻞ ﺑﮫ ﻧﻮﻋﯽ ﺳﺎده و ﺧﻮشﺑﺎور‬ ‫‪51‬‬ ‫ﺑﻮد‪".‬‬ ‫***‬ ‫ﻓﺮح و ﺷﺎه ھﻤﺪﯾﮕﺮ را دوﺳﺖ داﺷﺘﻨﺪ‪ ،‬وﻟﯽ اﯾﻦ‬ ‫اﺣﺴﺎس ﺑﯿﺶ از آﻧﮑﮫ ﺷﻮری ﻋﺎﺷﻘﺎﻧﮫ ﺑﺎﺷﺪ ﺣﺎﻟﺖ‬ ‫ﻣﺆاﻧﺴﺖ داﺷﺖ‪ .‬ﺷﺎه ﻣﺮدی از ﺟﺎﻣﻌﮫای ﻣﺮدﺳﺎﻻر‬ ‫ـﺎرش‬ ‫ـﺖ در رﻓﺘـ‬ ‫ـﯿﻦ ﺟﮭـ‬ ‫ـﮫ ھﻤـ‬ ‫ـﻮد و ﺑـ‬ ‫ـﺮﻗﯽ ﺑـ‬ ‫و ﺷـ‬ ‫‪ .51‬ﻣﺼﺎﺣﺒﮫ ﺑﺎ ﻓﺮﯾﺪون ﺟﻮادی‪ ،‬ﻣﺮﯾﻠﻨﺪ‪ 9 ،‬ﻧﻮاﻣﺒﺮ ‪ ، 2002‬ﻧﻮار ‪ ،2‬روی‬ ‫‪.1‬‬ ‫‪ .52‬ھﻤﺎن‪.‬‬

‫‪101‬زﻧﺪﮔﯽ و زﻣﺎﻧﮥ ﺷﺎه‬

‫آزادیھﺎﯾﯽ داﺷﺖ؛ ﺷـﮭﺒﺎﻧﻮ ﺑـﮫ دﻟﯿـﻞ آداب و‬ ‫رﺳﻮم و ﺳﻨﺖھﺎ ﺑﺎﯾﺪ ﻣﻄﻤﺌﻦ ﻣﯽﺷﺪ ﮐـﮫ رﻓﺘـﺎرش‬ ‫ﺑﮫ ﺷﺮاﻓﺖ ﺧﺎﻧﻮادﮔﯽ و در ﻣﻮرد او ﺑـﮫ ﻏـﺮور‬ ‫ﻣﻠﯽ ﻟﻄﻤﮫ ﻧﻤﯽ زﻧﺪ‪ .‬ﺷﺎه و ﻓـﺮح ھـﺮ دو ﺳـﺨﺖ‬ ‫ﮐﺎر ﻣﯽﮐﺮدﻧﺪ وﻟﯽ ﮐﺎر ﺷﺎه ھﻢ از ﻧﻈﺮ ﻋـﺎﻃﻔﯽ‬ ‫و ھﻢ از ﻧﻈﺮ ذھﻨﯽ ﻓﺮﺳﺎﯾﻨﺪه ﺑﻮد و اﮔـﺮ ﭼـﮫ‬ ‫ﺷﺎه ﻓﺮدی ﺑﺎ اﻧﻀـﺒﺎط ﺑـﻮد و ﻣﯽﺧﻮاﺳـﺖ اﯾـﻦ‬ ‫اﻧﻀﺒﺎط را ﺑﮫ ﻣﺤـﯿﻂ ﮐـﺎرش ھـﻢ ﺗﺴـﺮی دھـﺪ‪،‬‬ ‫ﮐﻨﺘﺮل ﺳﺎﻋﺖھﺎی ﮐﺎر دﺷﻮار ﺑﻮد‪ .‬ﺷﺎه ﺑﮫ اﻣﯿﺮ‬ ‫اﺳﺪ ﻋﻠﻢ‪ ،‬دوﺳﺖ و وزﯾﺮ درﺑﺎرش ﮔﻔﺘﮫ ﺑﻮد ﮐﮫ‬ ‫ﯾﮑﯽ از راهھﺎی ﺣﻔـﻆ ﺳـﻼﻣﺖ ﻋﻘـﻞ و ﺷـﻌﻮر او‬ ‫ھﻤﻨﺸﯿﻨﯽ ﺑﺎ زﻧﺎن اﺳﺖ‪ .‬اﯾﻦ زﻧﺎن را اﻏﻠﺐ از‬ ‫اروﭘﺎ ﺑﺮاﯾﺶ ﻣﯽآوردﻧﺪ؛ ﻣﺎدم ﮐﻠﻮد در ﭘﺎرﯾﺲ‬ ‫اﻓﺮاد ﻣﻮرد ﭘﺴـﻨﺪ را ﻣﯽﻓﺮﺳـﺘﺎد‪ .‬ﭼﻨـﺪ ﻧﻔـﺮ‬ ‫واﺳﻄﮫ –ﺑﮫ ﻗـﻮل ﯾﺤﯿـﯽ ﻋـﺪل دﻻل ﻣﺤﺒـﺖ‪ -‬ھـﻢ‬ ‫ﺑﻮدﻧﺪ ﮐﮫ وﻇﯿﻔﮥ ﺧﻮد را ﺧﯿﻠﯽ ﺟﺪی ﻣﯽﮔﺮﻓﺘﻨﺪ‪،‬‬ ‫ﺑﺮای ﭘﯿﺸﯽ ﮔﺮﻓﺘﻦ از ھﻢ ﻣﺒﺎرزه ﻣﯽﮐﺮدﻧـﺪ‪ ،‬و‬ ‫ﺑﮫ دﻧﺒﺎل اﯾﻦ ﺑﻮدﻧﺪ ﮐـﮫ در اﯾـﻦ رﻗﺎﺑـﺖ از‬ ‫ﯾﮑﺪﯾﮕﺮ ﻋﻘﺐ ﻧﻤﺎﻧﻨﺪ‪ .‬ﺷﺎه ﻣﺮﺗﺐ اﯾﻦ زﻧـﺎن را‬ ‫ﻣﻼﻗﺎت ﻣﯽﮐﺮد و ھﺮ ﮔﺎه ﺷﮭﺒﺎﻧﻮ ﺧﺎرج ﺑﻮد اﯾﻦ‬ ‫ﻣﻼﻗﺎتھﺎ ﺑﯿﺸﺘﺮ ﻣﯽﺷﺪ‪ .‬اﯾﻦ ﺑﺮﺧﻮردھـﺎ ھﻤﯿﺸـﮫ‬ ‫ﺑﺎ رواﺑﻂ ﺟﻨﺴﯽ ھﻤﺮاه ﻧﺒﻮد‪ .‬اﻏﻠﺐ ﮔﻔﺖ و ﮔﻮ‪،‬‬ ‫رﻗﺺ و ﻧﻮﺷﯿﺪن ﻣﺸﺮوب ﮐـﺎﻓﯽ ﺑـﻮد‪ .‬وﻟـﯽ اﯾـﻦ‬ ‫ﻣﻮﻗﻌﯿﺖ ھﺎ آراﻣﺶﺑﺨﺶ ﺑﻮد و ﺷﺎه از آﻧﮭﺎ ﻟﺬت‬ ‫ﻣﯽﺑﺮد‪ .‬او ﻧـﺎم "ﮔـﺮدش" ﺑـﺮ آﻧﮭـﺎ ﮔﺬاﺷـﺘﮫ‬ ‫‪52‬‬ ‫ﺑﻮد‪.‬‬ ‫ﻓﺮح از "ﮔﺮدش" ھﺎی ﺷﻮھﺮش ﺑـﺎﺧﺒﺮ ﺑـﻮد‪ ،‬و‬ ‫ﻣﻌﻤﻮﻻً ﺑﺎ ﺧﻮشﺧﻠﻘﯽ آﻧﮭﺎ را ﺗﺤﻤﻞ ﻣﯽﮐﺮد‪ ،‬اﻣﺎ‬ ‫ﻧﮫ ھﻤﯿﺸﮫ‪ .‬ﮔﺎھﯽ ﻏﺮﻏﺮ ﻣﯽﮐﺮد ﯾﺎ ﻓﺮﯾﺎد ﻣﯽزد‬ ‫و در ﻣﻮاردی ﻧﺎدر ھﻢ ﺣﺘﯽ ﺗﮭﺪﯾﺪ ﻣﯽﮐـﺮد ﮐـﮫ‬ ‫ﺑﮫ ﺧﻮدش ﺻـﺪﻣﮫ ﻣﯽزﻧـﺪ‪ .‬ﺑـﺪﺗﺮﯾﻦ اﯾـﻦ ﮔﻮﻧـﮫ‬ ‫‪ .53‬ﻧﮕﺎه ﮐﻨﯿﺪ ﺑﮫ ﻋﻠﯿﻨﻘﯽ ﻋﺎﻟﯿﺨﺎﻧﯽ‪ ،‬ﯾﺎدداﺷﺖ ھﺎی ﻋﻠﻢ‪ 5 ،‬ﺟﻠﺪ‪ ،‬ﺑﮫ وﯾﮋه‬ ‫ﺟﻠﺪ ‪. 5‬‬

‫ﺷﺎه ‪102‬‬

‫ﺑﺤﺮانھﺎ در ﺗﺎﺑﺴﺘﺎن ‪ 1352‬روی داد‪ .‬دﺧﺘﺮی ﺑﮫ‬ ‫ﻧﺎم ﮔﯿﻠﺪا‪ ،‬ﮐﮫ ﺷﺎه ﺑﺎ او ﺑﮫ ﮔـﺮدش ﻣﯽرﻓـﺖ‪،‬‬ ‫در ھﻤﮫ ﺟﺎ ﺷﺮوع ﺑﮫ ﺑﻠﺒﻞ زﺑﺎﻧﯽ ﮐﺮد ﮐﮫ ﺷـﺎه‬ ‫دﯾﻮاﻧﮫوار ﻋﺎﺷﻖ اوﺳﺖ‪ .‬اﯾﻦ ادﻋﺎ ﺑﮫ ﺷﺎﯾﻌﮫای‬ ‫ﮔﺴﺘﺮده در اﯾﻦ زﻣﯿﻨﮫ داﻣـﻦ زد ﮐـﮫ ﺷـﺎه در‬ ‫ﻧﮭﺎن ﺑـﺎ آن دﺧﺘـﺮ ﺑـﮫ ﻋﻨـﻮان ھﻤﺴـﺮ دوﻣـﺶ‬ ‫ازدواج ﮐﺮده اﺳﺖ‪ .‬اﯾﻦ دﯾﮕﺮ ﺧـﺎرج از ﺗﺤﻤـﻞ‬ ‫ﺷﮭﺒﺎﻧﻮ ﺑﻮد و ﺑﺎﻋﺚ ﺷﺪ ﺷـﺎه دوران ﺳـﺨﺘﯽ را‬ ‫ﺑﮕﺬراﻧﺪ‪ .‬ﺷﺎه ﺑﮫ اﺳﺪ ﻋﻠـﻢ‪ ،‬وزﯾـﺮ درﺑـﺎر‪،‬‬ ‫دﺳﺘﻮر داد ﺑﮫ آن دﺧﺘﺮ ھﺸﺪار دھﺪ ﮐﮫ ﯾﺎ ﺧﻔﮫ‬ ‫ﺷﻮد ﯾﺎ او را ﺑـﮫ زﻧـﺪان ﻣﯽاﻧـﺪازد‪ 53.‬اﻣـﺎ‬ ‫ﺷﺎﯾﻌﮫ ﭘﺎﯾﺎن ﻧﮕﺮﻓﺖ‪ .‬ﺧﺎﻧﻢ ﻓﺮﯾﺪه دﯾﺒﺎ‪ ،‬ﻣﺎدر‬ ‫ﺷﮭﺒﺎﻧﻮ‪ ،‬در ﻣﻮرد اﺧﺒـﺎر ﻣﺮﺑـﻮط ﺑـﮫ ازدواج‬ ‫ﺷﺎه ﺑﺎ ﻋﻠﻢ درﮔﯿﺮ ﺷﺪ‪ .‬ﻋﻠـﻢ اﯾـﻦ ﺷـﺎﯾﻌﮫ را‬ ‫دروغ ﻣﻄﻠﻖ ﺧﻮاﻧﺪ و آن را اﻧﮑﺎر ﮐﺮد‪ .‬او ﺑﮫ‬ ‫ﺧﺎﻧﻢ دﯾﺒﺎ ﮔﻔﺖ‪" :‬آﻣـﺪﯾﻢ ﭼﻨـﯿﻦ اﺗﻔـﺎﻗﯽ ھـﻢ‬ ‫اﻓﺘﺎده ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﺳﺮ و ﺻﺪا راه اﻧﺪاﺧﺘﻦ ﺷﻤﺎ ﮐﮫ‬ ‫ـﺎه‬ ‫ـﺎ ﮐﻮﺗـ‬ ‫ـﺎﻧﻢ دﯾﺒـ‬ ‫ـﺪ؟"‪ 54‬ﺧـ‬ ‫ـﻼج آن را ﻧﻤﯽﮐﻨـ‬ ‫ﻋـ‬ ‫ﻧﻤﯽآﻣﺪ و ﺑﺎ اﺷﺎرهای ﺗﻠﻮﯾﺤﯽ ﺑﮫ ﻃﻼق ﺑﮫ ﻋﻠﻢ‬ ‫ﮔﻔﺖ‪" :‬دﺧﺘﺮ ﻣﻦ ﺧﻮﺷﺒﺨﺘﺎﻧﮫ ﺑـﮫ ﺗﺠﻤـﻼت ﻋـﺎدت‬ ‫ﻧﮑﺮده ]اﺳﺖ[‪ ".‬ﻋﻠﻢ ھﻤﯿﻦ ﻋﺒﺎرت را ﺑﺮای ﺷـﺎه‬ ‫ﺑﺎزﮔﻔﺖ‪ .‬واﮐﻨﺶ اوﻟﯿﮫ ﺷﺎه رﯾﺸـﺨﻨﺪآﻣﯿﺰ ﺑـﻮد‬ ‫اﻣﺎ آﺷﮑﺎرا ﻧﮕﺮان ﺷﺪه ﺑـﻮد‪ .‬ﺑـﺎ ﻟﺤﻨـﯽ ھـﻢ‬ ‫ﺗﺤﮑﻢآﻣﯿﺰ و ھﻢ اﻟﺘﻤﺎس ﮔﻮﻧـﮫ ﺑـﮫ ﻋﻠـﻢ ﮔﻔـﺖ‬ ‫‪55‬‬ ‫"ﺑﺮو ﻓﮑﺮی ﺑﮑﻦ‪".‬‬ ‫ﻧﺰدﯾﮏﺗﺮﯾﻦ دوﺳﺘﺎن ﺷﺎه –آن ﮐﺴﺎﻧﯽ ﮐﮫ ﻣﺤﺮم‬ ‫"ﮔﺮدش"ھﺎی او ﺑﻮدﻧﺪ‪ -‬ﮔﺎھﯽ ﺷﺎھﺪ اﯾﻦ ﺻﺤﻨﮫھﺎ‬ ‫ﺑﻮدﻧﺪ وﻟﯽ دﺧﺎﻟﺘﯽ ﻧﻤﯽﮐﺮدﻧﺪ‪ ،‬اﮔﺮ ھﻢ دﺧﺎﻟـﺖ‬ ‫ﻣﯽﮐﺮدﻧﺪ‪ ،‬ﺷﮭﺒﺎﻧﻮ را ﺧﻮدﺧ ﻮاه ﻣ ﯽ ﺧﻮاﻧﺪﻧ ﺪ و اﺳـﺘﺪﻻل ﻣـﯽ‬ ‫ﮐﺮدﻧﺪ ﮐﮫ ﻣﺮدھﺎ ﮔﺎھﯽ ﻧﯿﺎز ﺑـﮫ ﻧﻔـﺲ ﮐﺸـﯿﺪن‬ ‫‪ .54‬ھﻤﺎن‪ ،‬ﺟﻠﺪ ‪ : 3‬ﺻﺺ‪86-87 .‬‬ ‫‪ .55‬ھﻤﺎن‪ .‬ص‪111 .‬‬ ‫‪ .56‬ھﻤﺎن‪ .‬ﺻﺺ ‪. 120-121 .‬‬

‫‪103‬زﻧﺪﮔﯽ و زﻣﺎﻧﮥ ﺷﺎه‬

‫دارﻧﺪ در ﻏﯿﺮ اﯾـﻦ ﺻـﻮرت زﻧﺪﮔﯽﺷـﺎن ﮐﺸـﻨﺪه‬ ‫ﻣﯽﺷﻮد‪ .‬اﯾﻦ ﺻﺤﻨﮫھﺎ ﺷﺎه را ﻧﺎراﺣﺖ ﻣﯽﮐﺮد‪ .‬ﻣﯽ‬ ‫ﺧﻮاﺳ ﺖ اﯾﻦ ﺗﻨﺶ ﭘﺎﯾﺎن ﮔﯿﺮد اﻣ ﺎ ﻧ ﮫ ﺑ ﮫ ﻗﯿﻤ ﺖ راھـﯽ ﮐـﮫ‬

‫ﺑﺮای دﺳﺘﯿﺎﺑﯽ ﺑﮫ آراﻣﺶ ﭘﯿﺪا ﮐﺮده ﺑـﻮد‪ .‬در‬ ‫ﻧﮭﺎﯾﺖ ﺑﺮای اﯾﻦ ﮐـﮫ ھﻤﺴـﺮش دﺳـﺖ از ﺳـﺮ او‬ ‫ﺑﮑﺸﺪ ﺗﺼﻤﯿﻢ ﮔﺮﻓـﺖ دﺳـﺖ او را در زﻣﯿﻨـﮫھﺎی‬ ‫ـﺪی‬ ‫ـﺲ از ﭼﻨـ‬ ‫ـﺬارد‪ .‬ﭘـ‬ ‫ـﺎز ﺑﮕـ‬ ‫ـﮫاش ﺑـ‬ ‫ـﻮرد ﻋﻼﻗـ‬ ‫ﻣـ‬ ‫ـﺎﻋﯽ و‬ ‫ـﺪه اﺟﺘﻤـ‬ ‫ـﺘﮕﺬار ﻋﻤـ‬ ‫ـﺮح ﺳﯿﺎﺳـ‬ ‫ـﮭﺒﺎﻧﻮ ﻓـ‬ ‫ﺷـ‬ ‫ﻓﺮھﻨﮕﯽ اﯾﺮان ﺷﺪ‪.‬‬ ‫***‬ ‫ﺷﺎه "روﺷﻨﻔﮑﺮ" ﺑﮫ ﺷﻤﺎر ﻧﻤﯽآﻣﺪ‪ .‬از آﻧﺠـﺎ‬ ‫ﮐﮫ ﺑﯿﺸـﺘﺮ ﺑـﮫ ﺷـﻮﺧﯽ روﺷـﻨﻔﮑﺮھﺎ را ﺗﺤﻘﯿـﺮ‬ ‫ﻣﯽﮐﺮد اﻃﺮاﻓﯿـﺎﻧﺶ ﺑـﮫ دﺷـﻮاری ﻣﯽﺗﻮاﻧﺴـﺘﻨﺪ‬ ‫ﻣﻨﻈﻮر او را ﺑﻔﮭﻤﻨﺪ‪ .‬در اواﺋﻞ زﻧﺪﮔﯽ ﻋﻼﻗـﮥ‬ ‫زﯾﺎدی ﺑﮫ ﻣﺒﺎﺣﺚ ادﺑﯽ و ﻓﻠﺴﻔﯽ ﻧﺸﺎن ﻣـﯽداد‪،‬‬ ‫وﻟﯽ در اﯾﻦ زﻣﯿﻨﮫ ﮐﻢرو و ﺑﯽادﻋـﺎ ﺑـﻮد‪ .‬در‬ ‫"ﻟﻮ روزه" ﺑﺎ ﻧﻮﯾﺴﻨﺪﮔﺎن ﻓﺮاﻧﺴﻮی و اﻧﮕﻠﯿﺴﯽ‬ ‫در ﺣﺪ و ﺣﺪودی ﮐﮫ در دﺑﯿﺮﺳﺘﺎن اﻣﮑـﺎن دارد‬ ‫آﺷﻨﺎ ﺷﺪه ﺑﻮد‪ .‬ﺣﺘﯽ ﺗﺮﺟﻤﮥ ﻓﺮاﻧﺴﻮی ﺑﺮﺧـﯽ از‬ ‫آﺛﺎر ﺷﮑﺴﭙﯿﺮ‪ ،‬ﻣﺜﻞ روﻣﺌـﻮ و ژوﻟﯿـﺖ‪ ،‬را ھـﻢ‬ ‫ﺧﻮاﻧﺪه ﺑﻮد‪ .‬وﻟﯽ ﺗﺼﻮر ﻣﯽﮐﺮد اﻇﮭﺎر ﻓﻀـﻞ در‬ ‫ﭼﻨﯿﻦ ﻣﺒﺎﺣﺜﯽ ﮐﮫ ﺷﺎﯾﺪ ﺑﮫ ﻧﻈﺮ ﭘـﺪرش ﻣﺮداﻧـﮫ‬ ‫ﻧﺒــﻮد‪ ،‬ﮐــﺎر ﻋﺎﻗﻼﻧــﮫای ﻧﯿﺴــﺖ‪ .‬ﻣﮭــﺎرت در‬ ‫اﺳﺐﺳــﻮاری‪ ،‬ﻓﻮﺗﺒــﺎل و ﻣﺎﺷــﯿﻦراﻧﯽ ﺑــﺮای‬ ‫ﺑﺮاﻧﮕﯿﺨﺘﻦ ﺳﺘﺎﯾﺶ رﺿﺎﺷﺎه راه ﻣﻄﻤﺌﻦﺗـﺮی ﻣـﯽ‬ ‫ﻧﻤﻮد‪ .‬ﭘﺲ از رﺿﺎﺷﺎه وﺿﻊ او ﻓﺮق ﮐﺮد وﻟﯽ در‬ ‫زﻣﯿﻨﮫھﺎی ﯾﺎدﺷـﺪه ھﻨـﻮز ھـﻢ ﺑﯽادﻋـﺎ ﺑـﻮد‪.‬‬ ‫درﺑﺎرۀ ﻣﺒﺎﺣﺚ ﺳﯿﺎﺳﯽ ﺑﯽﭘﺮوا ﺳﺨﻦ ﻣﯽﮔﻔﺖ وﻟـﯽ‬ ‫در ﻣﻮاردی ﮐﮫ ﻧﯿـﺎز ﺑـﮫ ﺗﺤﺼـﯿﻼت داﻧﺸـﮕﺎھﯽ‬ ‫داﺷﺖ ﭼﻨـﯿﻦ ﻧﺒـﻮد‪ .‬او ﺑـﮫ ھـﺮ ﺣـﺎل ﻣﺸـﺘﺎق‬ ‫ﯾﺎدﮔﯿﺮی ﺑﻮد‪.‬‬ ‫در زﻣﺎﻧﯽ ﮐـﮫ ھﻨـﻮز وﻟﯿﻌﮭـﺪ ﺑـﻮد ﺷـﮭﺮت‬ ‫داﻧﺸﻤﻨﺪ ﺑﺰرگ ﻋﻼﻣﮫ ﻣﺤﻤﺪ ﻗﺰوﯾﻨـﯽ ﺑـﮫ ﮔﻮﺷـﺶ‬

‫ﺷﺎه ‪104‬‬

‫رﺳﯿﺪه ﺑﻮد‪ .‬ﻣﺪﺗﯽ آرزو داﺷـﺖ ﺑـﺎ اﯾـﻦ ﻣـﺮد‬ ‫ﻓﺮھﯿﺨﺘﮫ دﯾﺪاری ﮐﻨﺪ و وﻗﺘﯽ ﺷﺎه ﺷﺪ ھﻤﭽﻨـﺎن‬ ‫از وزرای درﺑﺎر ﺧﻮد درﺧﻮاﺳﺖ ﻣﯽ ﮐﺮد ﻗﺰوﯾﻨﯽ‬ ‫را ﺑﮫ ﮐﺎخ دﻋـﻮت ﮐﻨﻨـﺪ‪ .‬ﻗﺰوﯾﻨـﯽ ﮐـﮫ ﻣـﺮدی‬ ‫ـﺎخ‬ ‫ـﮫ ﮐـ‬ ‫ـﺪن ﺑـ‬ ‫ـﻮد از آﻣـ‬ ‫ـﮫﮔﯿﺮ ﺑـ‬ ‫ـﺮوﺗﻦ و ﮔﻮﺷـ‬ ‫ﻓـ‬ ‫ﺧﻮدداری ﮐﺮده و ﮔﻔﺘﮫ ﺑـﻮد ﻣـﻦ ﻓﻘـﻂ ﻣﺤﻘﻘـﯽ‬ ‫ﻣﻌﻤﻮﻟﯽ ھﺴـﺘﻢ و وﻗـﺖ ﺷـﺎه ﺑـﯿﺶ از آن ارزش‬ ‫دارد ﮐﮫ آن را ﺑﺎ ﻣﻦ ﺑﮕﺬراﻧـﺪ‪" .‬اﻋﻠﯿﺤﻀـﺮت‬ ‫ﻟﻄﻒ ﮐﺮدهاﻧﺪ وﻟﯽ اﯾﻦ ﺑﺎﻋﺚ ﻧﻤﯽﺷﻮد ﮐﮫ ﻣﻦ از‬ ‫ﺣﺪود ﺧﻮد ﺗﺠﺎوز ﮐﻨﻢ‪ ".‬وزرا دﺳـﺖ ﺑـﮫ داﻣـﻦ‬ ‫ﻗﺎﺳﻢ ﻏﻨﯽ‪ ،‬دوﺳﺖ ﻗﺰوﯾﻨﯽ‪ ،‬ﺷﺪﻧﺪ ﮐـﮫ ﺳـﺮاﻧﺠﺎم‬ ‫ﺗﻮاﻧﺴﺖ ﭘﯿﺮﻣﺮد را ﻗﺎﻧﻊ ﮐﻨﺪ ﮐـﮫ ﺑـﮫ دﯾـﺪار‬ ‫‪56‬‬ ‫ﺷﺎه ﺟﻮان رﺿﺎﯾﺖ دھﺪ‪".‬‬ ‫ﺷــﺎه ﻣﯽداﻧﺴــﺖ ﮐــﮫ ﭼﻨــﺪ ﺗــﻦ دﯾﮕــﺮ از‬ ‫داﻧﺸــﻤﻨﺪان ﺟﻠﺴــﮫھﺎی ﻣﻨﻈﻤــﯽ ﺑــﺎ ﻗﺰوﯾﻨــﯽ‬ ‫داﺷﺘﻨﺪ‪ .‬او ﺑﮫ ﻋﻼ‪ ،‬وزﯾـﺮ درﺑـﺎر‪ ،‬ﮔﻔـﺖ ﮐـﮫ‬ ‫ﻣﺎﯾﻞ اﺳﺖ ھﺮ ھﻔﺘﮫ ﯾﮏ روز ﺑﻌـﺪازﻇﮭﺮ را ﺑـﺎ‬ ‫ﮔﺮوه ﻗﺰوﯾﻨﯽ ﺑﮕﺬراﻧﺪ‪ .‬ﺷﺎه ﮔﻔﺖ‪" :‬اﯾﻦ ﺑـﺮای‬ ‫ﻣﻦ ﻏﺬای روح اﺳﺖ‪ " .‬و ﻓﻮری اﻓـﺮادی را ﮐـﮫ‬ ‫ﻣﯽﺧﻮاﺳﺖ در اﯾﻦ ﺟﻠﺴﮫھﺎ ﺣﻀﻮر داﺷـﺘﮫ ﺑﺎﺷـﻨﺪ‬ ‫ﻧﺎم ﺑﺮد و ﻋﻼ ھﻢ ھﻤﺎن ﮔﻮﻧﮫ ﮐﮫ رﺳـﻢ درﺑـﺎر‬ ‫ﺑﻮد اﺳﻢ دﻗﯿﻖ ھﻤﮫ را ﻧﻮﺷﺖ‪ 57.‬ﻧﺨﺴـﺘﯿﻦ ﺟﻠﺴـﮫ‬ ‫در ﮐﺎخ ﺗﺎﺑﺴﺘﺎﻧﯽ ﺳـﻌﺪآﺑﺎد ﺗﺸـﮑﯿﻞ ﺷـﺪ‪ .‬ﺑـﮫ‬ ‫ﮔﻔﺘﮥ ﻏﻨﯽ‪ ،‬ﺷﺎه وارد اﺗﺎق ﺷﺪ‪ ،‬ﺑﺎ ھﻤـﮫ دﺳـﺖ‬ ‫داد و ﺑﺎ ﺗﺮدﯾﺪ ﺑﺎﻻی ﻣﯿﺰ ﻧﺸﺴﺖ‪ .‬ﭼﻨـﺪ ﻟﺤﻈـﮫ‬ ‫در ﺳﮑﻮت ﮔﺬﺷﺖ و ﺑﻌﺪ ﺷﺎه ﮔﻔﺖ‪" :‬ﻣـﻦ ﻣـﯽداﻧﻢ‬ ‫ﮐﮫ ﺷﻤﺎ آﻗﺎﯾﺎن ﻣﺮﺗﺐ دور ھﻢ ﺟﻤـﻊ ﻣﯽﺷـﻮﯾﺪ و‬ ‫‪ .57‬ﻧﮕﺎه ﮐﻨﯿﺪ ﺑﮫ ﻗﺎﺳﻢ ﻏﻨﯽ‪ ،‬ﯾﺎدداﺷﺖ ھﺎ‪ ،‬وﯾﺮاﺳﺘﺎر ﺳﯿﺮوس ﻏﻨﯽ‪12) ،‬‬ ‫ﺟﻠﺪ ( ﺟﻠﺪ ‪ ،3‬ﻟﻨﺪن ‪ ،1980‬ﺻﺺ ‪156. -173 .‬‬ ‫‪ .58‬ﻧﺎم اﯾﻦ اﻓﺮاد را ﯾﺎدداﺷﺖ ﮐﺮد ‪ :‬ﻣﺤﻤﺪ ﻗﺰوﯾﻨﯽ‪ ،‬ﺳﯿﺪ ﻧﺼﺮ ﺗﻘﻮی‪،‬‬ ‫ﺣﺴﻦ اﺳﻔﻨﺪﯾﺎری )ﺣﺎج ﻣﺤﺘﺸﻢاﻟﺴﻠﻄﻨﮫ(‪ ،‬ﻋﻠﯽ اﮐﺒﺮ دھﺨﺪا‪ ،‬ﺣﺴﯿﻦ ﺷﮑﻮه‬ ‫)ﺷﮑﻮه اﻟﻤﻠﮏ ( و ﻗﺎﺳﻢ ﻏﻨﯽ ‪ .‬ﺑﻌﺪھﺎ‪ ،‬ﺗﯿﻤﺴﺎر ﯾﺰداﻧﭙﻨﺎه ‪ ،‬آﺟﻮدان ﻧﻈﺎﻣﯽ‬ ‫ﺷﺎه‪ ،‬ﻧﺎم دﮐﺘﺮ رﺿﺎزادۀ ﺷﻔﻖ را ھﻢ ﭘﯿﺸﻨﮭﺎد ﮐﺮد ﮐﮫ ﺑﮫ ﺗﺄﯾﯿﺪ ﺷﺎه‬ ‫رﺳﯿﺪ و ﭘﺲ از آن ﺷﺎه دﺳﺘﻮر داد ﯾﺰداﻧﭙﻨﺎه‪ ،‬ﻋﻼ و ﻣﺆدب ﻧﻔﯿﺴﯽ‪ ،‬ﻣﺮﺑﯽ‬ ‫ﭘﯿﺸﯿﻦ وی‪ ،‬ھﻢ در اﯾﻦ ﺟﻠﺴﮫھﺎ ﺣﻀﻮر ﯾﺎﺑﻨﺪ ‪ ) .‬ھﻤﺎن‪(.‬‬

‫‪105‬زﻧﺪﮔﯽ و زﻣﺎﻧﮥ ﺷﺎه‬

‫درﺑﺎرۀ ﻣﺒﺎﺣﺚ ادﺑﯽ و ﻋﻠﻤﯽ ﺑﺤﺚ ﻣﯽﮐﻨﯿﺪ‪ .‬ﻣـﻦ‬ ‫داﻧﺶ ﮐﺎﻓﯽ ﻧﺪارم ﮐﮫ ﻋﻀﻮ ﮔﺮوه ﺷﻤﺎ ﺷـﻮم ﯾـﺎ‬ ‫در ﺑﺤﺚھﺎی ﺷﻤﺎ ﺷﺮﮐﺖ ﮐﻨﻢ‪ .‬وﻟﯽ ﺑﺴﯿﺎر ﻣـﺎﯾﻠﻢ‬ ‫ﺑﮫ ﺣﺮفھﺎی ﺷﻤﺎ ﮔﻮش ﺑﺪھﻢ و ﭼﯿﺰ ﯾﺎد ﺑﮕﯿـﺮم‪.‬‬ ‫ﺑﮫ اﯾﻦ دﻟﯿﻞ اﺳﺖ ﮐﮫ از ﺷﻤﺎ ﺧـﻮاھﺶ ﮐـﺮدهام‬ ‫ﮔﺎھﮕﺎھﯽ ﺟﻠﺴﮫھﺎی ﺧﻮد را در ﺧﺎﻧﮥ ﻣﻦ ﺗﺸـﮑﯿﻞ‬ ‫دھﯿﺪ و اﯾﻨﺠـﺎ را ﺧﺎﻧـﮥ ﺧـﻮد ﺑﺪاﻧﯿـﺪ‪ .‬ﻣـﻦ‬ ‫ﻣﯽﻧﺸﯿﻨﻢ و ﮔﻮش ﻣﯽدھﻢ‪ .‬ﻣﻦ ﺑﯿﺶ از ھﻤﮫ ﻣﺎﯾﻠﻢ‬ ‫ھﯿﭻ ﺗﺸﺮﯾﻔﺎﺗﯽ در ﻣﯿـﺎن ﻧﺒﺎﺷـﺪ‪ ،‬و ﻣـﺎ ﻣﺜـﻞ‬ ‫دوﺳﺖ ﺑﺎ ھﻢ رﻓﺘﺎر ﮐﻨﯿﻢ‪ ".‬ﺑـﺎ ﮔﺬﺷـﺖ زﻣـﺎن‪،‬‬ ‫ﺷﺎه ﮐﮫ در ﻧﺨﺴﺘﯿﻦ ﺟﻠﺴـﮫھﺎ اﻏﻠـﺐ ﺳـﺎﮐﺖ ﻣـﯽ‬ ‫ﻧﺸﺴﺖ‪ ،‬دﯾﮕﺮ ﻧﺨﺴﺘﯿﻦ ﮐﺴﯽ ﺑﻮد ﮐﮫ ﻟﺐ ﺑـﮫ ﺳـﺨﻦ‬ ‫ﻣﯽﮔﺸﻮد و ﺑﺤﺚ را ﻣﻌﻤﻮﻻً ﺑﺎ ﭘﺮﺳﺸﯽ ﺧﻄـﺎب ﺑـﮫ‬ ‫ﻗﺰوﯾﻨﯽ آﻏﺎز ﻣﯽﮐﺮد‪ ،‬ﮐﮫ ﻗﺰوﯾﻨﯽ ھﻢ ﯾﺎ ﺧـﻮدش‬ ‫ﺑﺤﺚ را ﺷﺮوع ﻣﯽﮐﺮد ﯾﺎ ﭘﺎﺳﺦ را ﺑـﮫ ﯾﮑـﯽ از‬ ‫ـﻦ‬ ‫ـﺖ‪ .‬اﯾـ‬ ‫ـﮫ وا ﻣﯽﮔﺬاﺷـ‬ ‫ـﺮ در ﺟﻠﺴـ‬ ‫ـﺘﺎن ﺣﺎﺿـ‬ ‫دوﺳـ‬ ‫ﺟﻠﺴﮫھﺎ ﭼﻨﺪ ﺳﺎل اداﻣﮫ ﯾﺎﻓﺖ‪ ،‬ﺑﺤﺚھﺎ ھﻢ ﺣـﻮل‬ ‫ﻣﻮﺿﻮعھﺎﯾﯽ ﮔﻮﻧﺎﮔﻮن‪ ،‬از ﺟﻤﻠﮫ ﻓﻠﺴﻔﮫ‪ ،‬ﺗـﺎرﯾﺦ‬ ‫و ﺷﻌﺮ‪ ،‬دور ﻣﯽزدﻧﺪ‪ .‬ﯾﮑﺒﺎر ﮐﮫ ﻏﺰﻟﯽ از ﺣﺎﻓﻆ‬ ‫را ﺑﺮای او ﺧﻮاﻧﺪﻧـﺪ‪ ،‬ﺑﺴـﯿﺎر ﻣﺘـﺄﺛﺮ ﺷـﺪ و‬ ‫اﻇﮭﺎر داﺷﺖ ﮐﮫ ھـﺮ ﭼﻨـﺪ در زﻣﯿﻨـﮥ ادﺑﯿـﺎت‬ ‫ﺷﺎﻋﺮاﻧﮥ ﻓﺎرﺳﯽ اﻃﻼﻋﺎت زﯾﺎدی ﻧـﺪارد‪ ،‬ﺗﺒﺤـﺮ‬ ‫ﺷﺎﻋﺮ و زﯾﺒﺎﺋﯽ ﮐﻼم و ژرﻓﺎی ﻣﻌﻨـﻮی ﺷـﻌﺮ را‬ ‫در اﯾﻦ ﻏﺰل ﺣﺲ ﻣﯽﮐﻨﺪ‪ .‬ﭘﺲ از آن ﻗﺰوﯾﻨﯽ ﺑـﮫ‬ ‫ﻏﻨﯽ ﮔﻔﺖ ﮐﮫ ﻋﺸﻖ ﺷﺎه در دﻟـﺶ رﯾﺸـﮫ دواﻧـﺪه‬ ‫اﺳﺖ زﯾﺮا ﺑﮫ اﻋﺘﻘﺎد او ھـﺮ ﻓـﺮدی ﮐـﮫ ﺗﺤـﺖ‬ ‫ﺗﺄﺛﯿﺮ ﺷﻌﺮ ﺧﻮب ﻗﺮار ﻧﮕﯿﺮد ﻣﺜﻞ ﺳﻨﮓ ﺑﯽاﺣﺴﺎس‬ ‫اﺳﺖ‪" ،‬وﻟﯽ اﻣﺮوز ﻣﺘﻮﺟﮫ ﺷـﺪم ﮐـﮫ اﯾـﻦ ﻣـﺮد‬ ‫ﺟﻮان ﭼﮕﻮﻧﮫ ﺗﺤﺖ ﺗـﺄﺛﯿﺮ ﺷـﻌﺮ ﻗـﺮار ﮔﺮﻓـﺖ و‬ ‫‪58‬‬ ‫درﯾﺎﻓﺘﻢ ﮐﮫ ﺳﺮاﭘﺎ اﺣﺴﺎس اﺳﺖ‪".‬‬

‫‪ .59‬ھﻤﺎن‪ .‬ﻣﺤﻤﺪ ﻗﺰوﯾﻨﯽ ﯾﮑﯽ از اﺳﺎﺗﯿﺪ ﻣﮭﻢ اﯾﺮاﻧﯽ ﻗﺮن ﺑﯿﺴﺘﻢ ﺑﻮد ‪.‬‬ ‫ﺷﺎه ﺗﻨﮭﺎ ﮐﺴﯽ ﺑﻮد ﮐﮫ ﻗﺰوﯾﻨﯽ ﭘﺬﯾﺮﻓﺘﮫ ﺑﻮد از او ﮐﻤﮏ ﻣﺎﻟﯽ ﺑﮕﯿﺮد‬ ‫– ﯾﮑﺒﺎر ﺑﺮای ﺧﺮﯾﺪ ﺧﺎﻧﮫ و ﺑﻌﺪ ھﻢ ﻣﻘﺮری ﻣﺎھﯿﺎﻧﮫ ای ﮐﮫ ﺗﺎ ﭘﺎﯾﺎن‬ ‫ﻋﻤﺮ ﺑﮫ او ﭘﺮداﺧﺖ ﻣﯽ ﺷﺪ‪.‬‬

‫ﺷﺎه ‪106‬‬

‫در دھﮫھﺎی ‪ 1340‬و ‪ 1350‬ﺷـﺎه ھﻨـﻮز ھـﻢ از‬ ‫اﯾﻦ ﮐﮫ اﻓﺮادی ﮐﮫ دﺳﺘﯽ در روﺷﻨﻔﮑﺮی داﺷﺘﻨﺪ‬ ‫دور و ﺑﺮش ﺑﺎﺷﻨﺪ ﻟﺬت ﻣﯽﺑﺮد‪ ،‬ھﺮ ﭼﻨـﺪ ﺧـﻮدش‬ ‫ﺑﮫ ﻧﺪرت در ﻓﻌﺎﻟﯿﺖھـﺎی آﻧﮭـﺎ ﺷـﺮﮐﺖ داﺷـﺖ‪.‬‬ ‫اﺳﺪ ﻋﻠﻢ‪ ،‬دوﺳﺖ ﺷﺎه‪ ،‬ﺗﻤﺎﯾﻞ زﯾﺎدی ﺑـﮫ اﯾـﻦ‬ ‫داﺷﺖ ﮐﮫ ﮐﻼﻣﺶ را ﺑـﮫ ﺷـﻌﺮ ﺑﯿﺎراﯾـﺪ و ﭼﻨـﺪ‬ ‫دوﺳﺖ "روﺷﻨﻔﮑﺮ" داﺷﺖ ﮐﮫ اﯾﺪهھﺎی راﯾﺞ ﺑـﯿﻦ‬ ‫ادﺑﺎ را در اﺧﺘﯿﺎر او ﻣﯽﮔﺬاﺷﺘﻨﺪ‪ .‬ﻧﻘﻞ ﮐﺮدن‬ ‫ﺷﻌﺮ در ﮐﻼم ﮐﺎری ﺳﻨﺘﯽ ﺑﻮد و اﯾـﻦ ﻧﮑﺘـﮫ را‬ ‫ﺑﮫ دﯾﮕﺮان اﻟﻘﺎ ﻣﯽﮐﺮد ﮐﮫ ﮔﻮﯾﻨﺪه ﺑﺎ ﻓﺮھﻨـﮓ‬ ‫ﻓﺎرﺳﯽ ارﺗﺒـﺎﻃﯽ ﻗـﻮی دارد‪ .‬وﻟـﯽ اﯾـﻦ ﮐـﺎر‬ ‫ﻣﻄﺎﺑﻖ ﺳﻠﯿﻘﮥ اﻓﺮاد ﻣﺪرن ﻧﺒﻮد‪ .‬اﻓﺮاد ﻣـﺪرن‬ ‫ﻋﻘﯿﺪه داﺷـﺘﻨﺪ ﮐـﮫ ﻓﺮھﻨـﮓ ﻓﺎرﺳـﯽ ﺷـﻌﺮ را‬ ‫ﺟﺎﯾﮕﺰﯾﻦ ﻣﻨﻄﻖ ﮐﺮده اﺳﺖ و ﻧﻘﻞ ﺷـﻌﺮ در ﮐـﻼم‬ ‫اﮔﺮ ﻧﮫ دﻟﯿـﻞ‪ ،‬دﺳـﺖ ﮐـﻢ ﻧﺸـﺎﻧﮥ اﻧﺪﯾﺸـﮫ ای‬ ‫ﺑﯽﺣﺎﺻﻞ اﺳﺖ ﮐﮫ ﻣﺎﯾﮥ ﻋﻘﺐﻣﺎﻧﺪﮔﯽ اﯾﺮاﻧﯽھﺎﺳـﺖ‬ ‫و اﻓﺮاد ﺟﺪی ﻧﺒﺎﯾﺪ ﺑﮫ ﺟﺎی اﺳﺘﺪﻻل ﻣﻨﻄﻘﯽ در‬ ‫ﭘﺲ ﻇﺎھﺮ ﻋﺎﻃﻔﯽ ﻧﻘﻞ ﺷﻌﺮ در ﮐـﻼم ﺧـﻮد ﭘﻨـﺎه‬ ‫ﮔﯿﺮﻧﺪ‪.‬‬ ‫ﺷﺎه ﺑﺎ اﯾﻦ ﻋﻘﯿﺪه ﻣﻮاﻓﻖ ﺑﻮد و آن را ﺑﮫ‬ ‫روﺷﻨﻔﮑﺮان )اﻧﺘﻠﻠﮑﺘﻮالھﺎ( ﺗﺴـﺮی داد‪ 59.‬ﺑـﮫ‬ ‫ھﺮ ﺣﺎل ﻣﺮاد او ﻓﺮھﯿﺨﺘﮕﺎﻧﯽ ﻧﺒﻮد ﮐﮫ ﺑـﺎ او‬ ‫ﯾﺎ ر ژﯾﻤﺶ ﻣﺨﺎﻟﻒ ﺑﻮدﻧﺪ‪ ،‬ﯾﺎ ﮐﺴﺎﻧﯽ ﮐﮫ اﺳﺘﺪﻻل‬ ‫ھــﺎﯾﯽ ﺧــﺎص ﻣﯽﮐﺮدﻧــﺪ ﺗــﺎ ﻧﺸــﺎن دھﻨــﺪ ﮐــﮫ‬ ‫ﺳﯿﺎﺳﺖھﺎی او درﺳﺖ ﻧﯿﺴﺖ‪ .‬او ﺑﯿﺸﺘﺮ ﮐﺴﺎﻧﯽ را‬ ‫در ﻧﻈﺮ داﺷﺖ ﮐﮫ ﺑﺎ رژﯾـﻢ ھﻤﮑـﺎری ﻣﯽﮐﺮدﻧـﺪ‬ ‫وﻟﯽ اﻣﮑﺎﻧﺎت ﻣﻮﺟﻮد ﮐﺸﻮر را ﺟﺪی ﻧﻤﯽﮔﺮﻓﺘﻨﺪ‪.‬‬ ‫ـﺮ‬ ‫ـﺮد اﮔـ‬ ‫ـﻮر ﻣﯽﮐـ‬ ‫ـﻮد‪ .‬او ﺗﺼـ‬ ‫ـﺪی ﺑـ‬ ‫ـﻮدش ﺟـ‬ ‫او ﺧـ‬ ‫اﯾﺮاﻧﯽھﺎ از ﻃـﺮح ھـﺎی ﭘﯿﺸـﻨﮭﺎدی او ﺑـﺮای‬ ‫ﭘﺮﺗﺎب ﻣﻤﻠﮑﺖ ﺑﮫ ﻗﺮن ﺑﯿﺴﺖ و ﯾﮑـﻢ ﺑـﺎ ﺟـﺪﯾﺖ‬ ‫‪ .60‬ﺷﺎﯾﻊ ﺑﻮد ﮐﮫ او اﻧﺘﻠﻠﮑﺘﻮال ھﺎ را "ﻋﻦ ﺗﻠﻠﮑﺘﻮال " ﻣﯽ ﻧﺎﻣﺪ ‪ .‬ﺑﮫ‬ ‫ﻇﺎھﺮ ﺷﺎه آن را از ﻋﻠﻢ ﺷﻨﯿﺪه ﺑﻮد و ﻋﻠﻢ ھﻢ ﺑﮫ ﻧﻮﺑﮥ ﺧﻮد آن را از‬ ‫رﺳﻮل ﭘﺮوﯾﺰی ﺷﻨﯿﺪه ﺑﻮد‪ ).‬ﻣﺼﺎﺣﺒﮫ ﺑﺎ رﺿﺎ ﻗﻄﺒﯽ ‪ 20 .‬ژوﺋﻦ ‪ ،2002‬ﻧﻮار ‪(.‬‬ ‫‪ ،1‬روی ‪1‬‬

‫‪107‬زﻧﺪﮔﯽ و زﻣﺎﻧﮥ ﺷﺎه‬

‫ﺣﻤﺎﯾﺖ ﮐﻨﻨﺪ‪ ،‬آﻧﮭﺎ ﻣﻮﻓﻖ ﻣﯽﺷﻮﻧﺪ‪ .‬روﺷـﻨﻔﮑﺮان‬ ‫رژﯾﻢ ﺑﺮای ﺧﺎﻟﯽ ﻧﺒﻮدن ﻋﺮﯾﻀﮫ ﮐﺎرھﺎﯾﯽ اﻧﺠﺎم‬ ‫ﻣﯽدادﻧﺪ وﻟﯽ ﺑﺮاﺳﺘﯽ ﺑﮫ ﺗﻼش و ﺟﺪﯾﺖ اﻋﺘﻘـﺎد‬ ‫ﻧﺪاﺷﺘﻨﺪ‪ .‬از ﻧﻈﺮ ﺷﺎه آﻧﮭﺎ ﻣﻨﻔﯽﺑﺎف ﺑﻮدﻧـﺪ‪،‬‬ ‫ـﻮش آن را‬ ‫ـﻞ و ھـ‬ ‫ـﮫ ﻋﻘـ‬ ‫ـﮫ ﻧـ‬ ‫ـﺎﯾﯽ ﮐـ‬ ‫ﻣﺨﺎﻟﻒﺧﻮانھـ‬ ‫داﺷﺘﻨﺘﺪ ﮐﮫ راه دﯾﮕـﺮی ﻋﺮﺿـﮫ دارﻧـﺪ و ﻧـﮫ‬ ‫ﺷﮭﺎﻣﺖ اﯾﻦ را ﮐﮫ ﺧﻮد را ﮐﻨﺎر ﺑﮑﺸـﻨﺪ‪ .‬ﺷـﺎه‬ ‫اﻧﺘﻘﺎد "ﺑﺎزﺷ ﮑﺎﻓﺎﻧﮫ" را ﮐـﮫ ﺑـﮫ ھـﯿﭻ ﺳـﺎزﻧﺪﮔﯽ‬ ‫ﻣﺜﺒــﺖ ﻣﻨﺘﮭــﯽ ﻧﺸــﻮد ﺑــﮫ ھــﯿﭻ روی ﺳــﻮدﻣﻨﺪ‬ ‫ﻧﻤﯽداﻧﺴﺖ‪.‬‬ ‫ﺷﺎه ﺑﺎ ﺑﺤﺚھﺎی درﺑﺎرۀ ﺳﻠﻄﮥ ﻓﺮھﻨﮕﯽ ﻏـﺮب‬ ‫ﮐﮫ ﺗﮭﺪﯾﺪی ﻧﺴﺒﺖ ﺑﮫ ھﻮﯾﺖ ﻣﻠـﯽ اﯾـﺮان ﺗﻠﻘـﯽ‬ ‫ﻣﯽﺷــﺪ آﺷــﻨﺎ ﺑــﻮد و ﮔــﺎھﯽ اﯾــﻦ ﺑﺤﺚھــﺎ را‬ ‫درﺳﺎﻧﮫھﺎ دﻧﺒﺎل ﻣﯽﮐﺮد‪ ،‬از ﺟﻤﻠـﮫ ﯾـﮏ رﺷـﺘﮫ‬ ‫ﻣﺒﺎﺣﺜﺎﺗﯽ ﺑﯿﻦ ﺳﯿﺪ ﺣﺴﯿﻦ ﻧﺼﺮ و اﺣﺴﺎن ﻧﺮاﻗـﯽ‬ ‫درﺑﺎرۀ دﯾﻦ و دﻧﯿﺎ در ﻓﺮھﻨﮓ اﯾﺮاﻧﯽ ﮐﮫ در‬ ‫دھﮥ ‪ 1350‬از ﺗﻠﻮﯾﺰﯾﻮن ﭘﺨﺶ ﺷـﺪ‪ 60.‬او اﺻـﻄﻼح‬ ‫ﻏﺮبزده را ﺑﮫ ﻣﻌﻨﺎی ﺗﺤﻘﯿﺮ آﻣﯿﺰ آن ﺑـﮫ ﮐـﺎر‬ ‫ﻣﯽﺑﺴﺖ‪ ،‬وﻟﯽ ﺑﺎ ﻣﻔﮭﻮم ﻓﻠﺴﻔﯽ اﯾﻦ اﺻﻄﻼح آﺷﻨﺎ‬ ‫ﻧﺒﻮد‪ ،‬و ﺗـﺎ آﻧﺠـﺎ ﮐـﮫ ﻧﺰدﯾﮑـﺎﻧﺶ ﻣﯽداﻧﻨـﺪ‬ ‫ﮐﺘﺎبھﺎﯾﯽ از ﻧﻮﯾﺴﻨﺪﮔﺎﻧﯽ ﻣﺜـﻞ آل اﺣﻤـﺪ را‪،‬‬ ‫ﮐــﮫ اﯾــﻦ اﺻــﻄﻼح را ﺑــﯿﻦ ﻣــﺮدم رواج داد‪،‬‬ ‫ـﮫ‬ ‫ـﻦ ﮔﻮﻧـ‬ ‫ـﺎ اﯾـ‬ ‫ـﻨﺎﯾﯽ او ﺑـ‬ ‫ـﻮد‪ .‬آﺷـ‬ ‫ـﺪه ﺑـ‬ ‫ﻧﺨﻮاﻧـ‬ ‫اﺻﻄﻼﺣﺎت از راه ﮔﺰارشھﺎﯾﯽ ﺑﻮد ﮐـﮫ درﯾﺎﻓـﺖ‬ ‫ﻣﯽ ﮐﺮد و در آﻧﮭﺎ اﯾﻦ ﮔﻮﻧـﮫ ﻧﻮﯾﺴـﻨﺪﮔﺎن از‬ ‫ـﯽ‬ ‫ـﺮ رواﻧـ‬ ‫ـﺒﮭﻢ و از ﻧﻈـ‬ ‫ـﺪﺋﻮﻟﻮژﯾﮑﯽ ﻣـ‬ ‫ـﺮ اﯾـ‬ ‫ﻧﻈـ‬ ‫ﻧﺎﻣﺘﻌﺎدل ﺧﻮاﻧﺪه ﻣﯽﺷﺪﻧﺪ‪ .‬ﻣﺴﺌﻠﮥ ﺧﻮد ﺷﺎه ﺑﺎ‬ ‫ﻏﺮﺑﺰدﮔﯽ ﺗﻤﺎﯾﻞ ﺑﯿﺶ از ﺣﺪ ﺑﮫ ﺗﺴﻠﯿﻢ ﺷـﺪن در‬ ‫ﺑﺮاﺑﺮ ﻏﺮب و ﭘﺪﯾﺪه ھـﺎی ﻏﺮﺑـﯽ ﺑـﻮد ﮐـﮫ در‬ ‫ـﺮاد‬ ‫ـﯽ از اﻓـ‬ ‫ـﺎ ﺑﺮﺧـ‬ ‫ـﺎﻧﺶ‪ ،‬ﯾـ‬ ‫ـﯽ از اﻃﺮاﻓﯿـ‬ ‫ﺑﺮﺧـ‬ ‫رژﯾﻢ‪ ،‬ﯾﺎ در ﺑﺮﺧﯽ از اﻓـﺮاد ﺟﻨـﺎح ﻣﺨـﺎﻟﻒ‪،‬‬ ‫ﻣﺜﻞ ﺟﺒﮭﮥ ﻣﻠﯽ‪ ،‬اﺣﺴﺎس ﻣﯽﮐﺮد‪ ،‬و ﺑـﮫ ﻧﻈـﺮ او‬ ‫‪ .61‬ھﻤﺎن ‪.‬‬

‫ﺷﺎه ‪108‬‬

‫اﯾﻦ ﺣﺎﻟﺖ ﺑﮫ ﻣﻌﻨﺎی ﺿﻌﯿﻒ ﺑﻮدن ﺣﺲ ﻣﯿﮭﻦﭘﺮﺳﺘﯽ‬ ‫و ﻏﺮور ﻣﻠﯽ ﺑﻮد‪ .‬او ﺑﮫ ھﺮ ﭼﮫ اﯾﺮاﻧـﯽ اﺳـﺖ‬ ‫ﺑﺴﯿﺎر ﻣﺒﺎھﺎت ﻣﯽﮐﺮد و ﺣﺘـﯽ ﻣﮑـﺪر ﻣﯽﺷـﺪ از‬ ‫اﯾﻦ ﮐﮫ ﺑﯿﮕﺎﻧﮕﺎن ﺟﻨﺒﺶھﺎی اﯾﺮاﻧﯽ را ﮐﮫ ھﺪﻓﺸﺎن‬ ‫ﺳﺮﻧﮕﻮﻧﯽ رژﯾﻢ او ﺑﻮد دﺳـﺖ ﮐـﻢ ﺑﮕﯿﺮﻧـﺪ ﯾـﺎ‬ ‫ﺗﺤﻘﯿﺮ ﮐﻨﻨﺪ‪ .‬ھﻤﭽﻨﯿﻦ او ﻗﺪر داﻧﺸـﻤﻨﺪاﻧﯽ را‬ ‫ﮐﮫ زﻧﺪﮔﯽ ﺧـﻮد را ﺻـﺮف ﻣﻄﺎﻟﻌـﮫ‪ ،‬اﻧﺪﯾﺸـﮫ و‬ ‫ﻧﻮﺷﺘﻦ ﻣﯽ ﮐﺮدﻧﺪ ﻣﯽداﻧﺴﺖ و ﺑﮫ آﻧﮭﺎ اﺣﺘـﺮام‬ ‫ﻣﯽﮔﺬاﺷﺖ‪ ،‬دوﺳﺖ داﺷﺖ ﺑﺎ آﻧﮭﺎ ھﻤﻨﺸﯿﻨﯽ ﮐﻨﺪ و‬ ‫اﻏﻠﺐ ﺑﮫ ﺑﯿﮕﺎﻧﮕﺎن درﺑﺎرۀ اﻓﺮادی در رژﯾـﻢ‬ ‫ﺧﻮد ﮐﮫ آﻧﮭﺎ را روﺷﻨﻔﮑﺮ ﺑـﮫ ﺷـﻤﺎر ﻣـﯽآورد‬ ‫ﻓﺨﺮ ﻣﯽﻓﺮوﺧﺖ‪ .‬زﻣﺎﻧﯽ ﺑﮫ ﻣﻠﮏ ﺣﺴـﯿﻦ‪ ،‬ﭘﺎدﺷـﺎه‬ ‫اردن‪ ،‬ﻓﺨﺮ ﻓﺮوﺧﺘﮫ ﺑـﻮد ﮐـﮫ ﻓﺮﯾـﺪون ھﻮﯾـﺪا‬ ‫"ﺳﻔﯿﺮ ﻣﺎ در ﺳﺎزﻣﺎن ﻣﻠﻞ" ﻧﻮﯾﺴﻨﺪه و ﻣﻨﺘﻘـﺪ‬ ‫ﺳﯿﻨﻤﺎﯾﯽ اﺳﺖ‪ 61.‬ﺷﺎه ﺗﺼﻮر ﻣﯽﮐﺮد ﭼﻨﯿﻦ اﻓﺮادی‬ ‫ﺑﺮای اﯾﺮان آﺑﺮو و ﺣﯿﺜﯿﺖ ﺑﮫ ﺑـﺎر ﻣﯽآورﻧـﺪ‬ ‫زﯾﺮا "رﻧﮓ و ﺑﻮی روﺷﻨﻔﮑﺮی" داﺷـﺘﻨﺪ‪ .‬ھﻤـﯿﻦ‬ ‫اﺣﺴﺎﺳﺎت در ﻧﮕﺮش ﻣﺜﺒـﺖ او ﻧﺴـﺒﺖ ﺑـﮫ اﻣﯿـﺮ‬ ‫ﻋﺒﺎس ھﻮﯾﺪا‪ ،‬ﺑﺮادر ﻓﺮﯾﺪون‪ ،‬ﻣﺆﺛﺮ ﺑﻮد ﮐﮫ در‬ ‫ـﺖ‬ ‫ـﻮﻻﻧﯽﺗﺮﯾﻦ دوران ﻧﺨﺴـ‬ ‫ـﺎه ﻃـ‬ ‫ـﺖ ﺷـ‬ ‫دوران ﺣﮑﻮﻣـ‬ ‫وزﯾﺮی را ﮔﺬراﻧﺪ‪.‬‬ ‫ﺷﺎه ﺑﮫ ﻣﻌﻨﺎی راﯾﺞ ﮐﻠﻤﮫ ﺧـﻮدش روﺷـﻨﻔﮑﺮ‬ ‫ﻧﺒﻮد وﻟﯽ اﻏﻠﺐ روﺷﻨﻔﮑﺮان او را ﻣﯽﺳـﺘﻮدﻧﺪ‪.‬‬ ‫ﮔﻮﻧﺎر ﻣﯿﺮدال‪ 62‬ﭘﺲ از آﻧﮑﮫ ﺑﮫ ھﻤﺮاه ھﻤﺴـﺮش‬ ‫ﺑﮫ دﯾﺪار ﺷﺎه و ﺷﮭﺒﺎﻧﻮ ﻓﺮح رﻓﺘﻨﺪ‪ ،‬ﺷـﺎه را‬ ‫ﻓﺮدی ﺷﮕﻔﺖآور ﺧﻮاﻧﺪ‪ .‬ﺷﺎه و ﻣﯿﺮدال ﻣﺘﻘـﺎﺑﻼً‬ ‫ﺳﺘﺎﯾﺶ ﯾﮑﺪﯾﮕﺮ را ﺑﺮاﻧﮕﯿﺨﺘﻨﺪ‪ .‬دﯾـﺪار آﻧﮭـﺎ‬ ‫ﺑﺮای ﺻﺮف ﻧﮭﺎری ﺧﺼﻮﺻﯽ و ﮐﻮﺗﺎه ﺑﺮﻧﺎﻣـﮫرﯾﺰی‬ ‫ﺷﺪه ﺑﻮد‪ ،‬وﻟﯽ ﭼﻨﺪ ﺳﺎﻋﺖ ﭘﺲ از آﻧﮑﮫ ﺷـﮭﺒﺎﻧﻮ‬ ‫و ﺧﺎﻧﻢ ﻣﯿﺮدال ﻣﯿـﺰ را ﺗـﺮک ﮐﺮدﻧـﺪ اداﻣـﮫ‬ ‫ﯾﺎﻓﺖ‪ .‬ﺷﺎه ﺑﺎ آﺛﺎر ﻣﯿـﺮدال درﺑـﺎرۀ ﻣﺴـﺎﺋﻞ‬ ‫‪ .62‬ھﻤﺎن‪.‬‬ ‫‪ ، Gunnar Myrdal.63‬اﻗﺘﺼﺎددان ﻣﻌﺎﺻﺮ ﺳﻮﺋﺪی )‪ – .( 198701898‬م ‪.‬‬

‫‪109‬زﻧﺪﮔﯽ و زﻣﺎﻧﮥ ﺷﺎه‬

‫ﻧﮋادی در اﯾـﺎﻻت ﻣﺘﺤـﺪۀ اﻣﺮﯾﮑـﺎ و ﻓﻘـﺮ در‬ ‫ﺟﻨﻮب آﺳﯿﺎ آﺷﻨﺎ ﺑﻮد‪ .‬ﻣﯿﺮدال ﭘﺲ از ﺟﺪا ﺷﺪن‬ ‫از ﺷﺎه درﺑﺎرۀ او ﮔﻔﺖ اﮔﺮ ﻣﯽ ﭘـﺬﯾﺮﻓﺘﻢ ﮐـﮫ‬ ‫زﻣﺎﻧﯽ ﯾﮏ ﻓﯿﻠﺴﻮف‪-‬ﺷﺎه وﺟﻮد داﺷﺘﮫ‪ ،‬ﻣﯽ ﮔﻔـﺘﻢ‬ ‫‪63‬‬ ‫ﺷﺎه ھﻤﺎن ﻓﯿﻠﺴﻮف‪-‬ﺷﺎه اﺳﺖ‪.‬‬ ‫ﺷﺎه ﮐﺴﺎﻧﯽ را ﮐﮫ از ﻧﻈﺮ ﻓﮑﺮی در ﺣﺪ‬ ‫ﻣﯿﺮدال ﺑﻮدﻧﺪ ﻣﯽﺳﺘﻮد‪ ،‬ﺑﻮﯾﮋه اﮔﺮ آن اﻓﺮاد ﻣﺜﻞ‬ ‫ﻟﺌﻮﭘﻮﻟﺪ ﺳﺪار ﺳﻨﮕﻮر‪ 64‬دوﻟﺘﻤﺮد ﺑﻮدﻧﺪ؛ ﺷﺎه‬ ‫او را ﺑﮫ ﺧﺎﻃﺮ ﮔﺮاﯾﺶ ادﺑﯽ و ﻓﻠﺴﻔﯽاش‬ ‫ﻣﯽﺳﺘﻮد و ﺷﯿﻔﺘﮥ ﺑﺤﺚ او ﺑﻮد درﺑﺎرۀ ‪ negritude‬ﯾﺎ‬ ‫"وﯾﺆﮔﯽ ﺳﯿﺎه ﭘﻮﺳﺖ ﺑﻮدن" و ﻧﯿﺰ درﺑﺎرۀ‬ ‫"اﯾﺮاﻧﯿﺘﮫ" ﯾﺎ وﯾﺆﮔﯽ اﯾﺮاﻧﯽ ﺑﻮدن‬ ‫)اﯾﺮاﻧﯿﺖ( ﮐﮫ ﺳﻨﮕﻮر آن را ﺑﮫ ﻋﻨﻮان ﻣﻔﮭﻮﻣﯽ‬ ‫ﺑﺮای ﺗﺒﯿﯿﻦ ھﻮﯾﺖ اﯾﺮان ھﻤﭽﻮن ﭘﻞ ﻓﺮھﻨﮕﯽ ﭘﻮﯾﺎﺋﯽ ﮐﮫ ﻏﺮب و‬ ‫ﺷﺮق را در ﯾﮑﺪﯾﮕﺮ ﻣﯽ آﻣﯿﺨﺖ ﻣﻄﺮح ﻣﯽ ﮐﺮد‪ .‬ﺷﺎﯾﺪ ﺷﺎه دﻟﺶ‬ ‫ﻣﯽﺧﻮاﺳﺖ اﯾﻦ ﻣﻔﮭﻮم را ﺑﮫ ﺻﻮرﺗﯽ ﺷﺎﻋﺮاﻧﮫ‬ ‫ﺑﯿﺎن ﮐﻨﺪ وﻟﯽ ﻧﻤﯽﺗﻮاﻧﺴﺖ‪ .‬از زﺑﺎن اﻗﺘﺼﺎدی‬ ‫و ﻓﻨﯽ اﺳﺘﻔﺎده ﻣﯽ ﮐﺮد ﮐﮫ ﺑﺮ آن ﺗﺴﻠﻂ داﺷﺖ‪ ،‬ﮔﺎھﯽ ھﻢ‬ ‫اﻧﺪﮐﯽ ﻏﻠﻮ را ﺟﺎﯾﮕﺰﯾﻦ زﺑﺎن ﺷﺎﻋﺮاﻧﮫ ﻣﯽﮐﺮد‪.‬‬ ‫ﺷﺎﯾﺪ ﺑﮫ ھﻤﯿﻦ دﻟﯿﻞ ﺑﻮد ﮐﮫ ﮔﺮﭼﮫ‬ ‫ﻓﻦﺳﺎﻻران را ﺑﮫ اﻧﺪازۀ اھﻞ ادب ﻧﻤﯽﺳﺘﻮد‪،‬‬ ‫ﺑﺎ آﻧﮭﺎ راﺣﺖﺗﺮ ﺑﻮد‪ .‬روح زﻣﺎﻧﮫ ﺑﮫ ﮔﻮﻧﮫای‬ ‫ﻧﺒﻮد ﮐﮫ ﺷﻌﺮ و ﺷﺎﻋﺮی را در اﻣﻮر دوﻟﺘﯽ ﺑﺮ‬ ‫ﺗﺎﺑﺪ‪ .‬اﻣﯿﺮﻋﺒﺎس ھﻮﯾﺪا‪ ،‬ﻧﺨﺴﺖ وزﯾﺮ او‪،‬‬ ‫ﻣﯽﺗﻮاﻧﺴﺖ درﺑﺎرۀ اﻧﻘﻼب ﻓﺮاﻧﺴﮫ و ﺧﻠﻘﯿﺎت‬ ‫ﻓﺮدی ﺳﻦ ژوﺳﺖ ﺑﮫ ﺑﺤﺜﯽ ﻋﻠﻤﯽ ﺑﭙﺮدازد‪ .‬او‬ ‫‪ .64‬ﻣﺼﺎﺣﺒﮫ ﺑﺎ رﺿﺎ ﻗﻄﺒﯽ‪ ،‬ﭘﯿﺸﯿﻦ ‪.‬‬ ‫)‪ ،(1906-2001‬ﺳﯿﺎﺳﺘﻤﺪار‪ ،‬ﺷﺎﻋﺮ و ﻧﻈﺮﯾﮫﭘ ﺮداز ﻓﺮھﻨﮕﯽ‪ ،‬ﻧﺨﺴﺘﯿﻦ رﺋﯿﺲ‬ ‫‪Leopold Sedar Senghor .65‬ﺟﻤﮭﻮر ﺳﻨﮕﺎل‬ ‫)‪ ( 1960-1980‬و ﻧﺨﺴﺘﯿﻦ ‪ negritude‬را ﺑﮫ ﻣﻌﻨﺎی اھﻤﯿﺖ اﻓﺮﯾﻘﺎﯾﯽ ﺑﻮدن ورای‬ ‫ﻓﺮد ﺳﻨﮕﺎﻟﯽ ﻋﻀﻮ آﮐﺎدﻣﯽ ﻓﺮاﻧﺴﮫ ﺑﻮد‪ .‬او ﻣﻔﮭﻮم ﻣﻘﺎﺑﻠﮫ ﺑﺎ اﺳﺘﻌﻤﺎر‬ ‫ﻓﺮاﻧﺴﮫ ﺑﺎب ﮐﺮد ‪ .‬اﻟﺒﺘﮫ اﯾﻦ ﻣﻔﮭﻮم‪ ،‬ﭼﻨﺎن ﮐﮫ ﺑﺮﺧﯽ ﮔﻔﺘﻨﺪ‪ ،‬ﺑﮫ ھﯿﭻ رو‬ ‫ﺑﺎر ﻣﻌﻨﺎﯾﯽ ﻧﮋادﭘﺮﺳﺘﯽ ﺿﺪ ﺳﻔﯿﺪﭘﻮﺳﺘﺎن را ﻧﺪاﺷﺖ ﺑﻠﮑﮫ ﻓﻘﻂ ﺑﺮ اﻋﻤﯿﺖ‬ ‫ﮔﻔﺘﮕﻮ و ﻣﺒﺎدﻻت ﻓﺮھﻨﮕﯽ ﺑﯿﻦ دو ﻧﮋاد ﺗﮑﯿﮫ ﻣﯽﮐﺮد‪ – .‬م‪.‬‬

‫ﺷﺎه ‪110‬‬

‫ﺣﺘﯽ ﻣﯽﺗﻮاﻧﺴﺖ ﭼﻨﺪ ﺑﯿﺖ از آﺛﺎر ھﻮﮔﻮ ﯾﺎ‬ ‫ﺑﻮدﻟﺮ را از ﺑﺮ ﺑﺨﻮاﻧﺪ‪ ،‬وﻟﯽ ھﺮﮔﺰ ﮐﺴﯽ‬ ‫ﻧﺸﻨﯿﺪ ﮐﮫ او ﺑﯿﺘﯽ از ﺷﻌﺮای اﯾﺮاﻧﯽ را ﻧﻘﻞ‬ ‫ﮐﻨﺪ‪ .‬ﺷﺎﯾﺪ اﯾﻦ ﺧﺼﻮﺻﯿﺖ اﻏﻠﺐ ﻓﻦﺳﺎﻻران‬ ‫اﯾﺮاﻧﯽ ﺑﻮد‪ .‬ﺷﺎه ھﻢ ھﻤﯿﻦ ﺧﺼﻮﺻﯿﺖ را داﺷﺖ‪.‬‬ ‫وﻟﯽ دﯾﮕﺮاﻧﯽ ﻣﺜﻞ ﻋﻠﻢ ھﻢ ﺑﻮدﻧﺪ ﮐﮫ ﺷﻌﺮھﺎﯾﯽ‬ ‫ﺑﺮای ھﺮ ﻣﻮﻗﻌﯿﺘﯽ ﺑﮫ ﺧﺎﻃﺮ ﻣﯽآوردﻧﺪ و ﻋﻠﻢ‬ ‫در ﮔﻔﺘﮕﻮ ﺑﺎ ﺷﺎه ھﻢ از اﯾﻦ ﺷﻌﺮھﺎ ﺳﻮد‬ ‫ﻣﯽﺟﺴﺖ‪ ،‬و ﺷﺎه ھﻢ ﻟﺬت ﻣﯽﺑﺮد‪ .‬ﺟﻤﺸﯿﺪ‬ ‫آﻣﻮزﮔﺎر‪ ،‬ﻣﺬاﮐﺮهﮐﻨﻨﺪۀ ﺟﺪی و ﺳﺨﺖﮔﯿﺮ اوﭘﮏ‬ ‫ھﻢ در ﺧﻮاﻧﺪن اﺷﻌﺎر ﺳﻨﺘﯽ ﻓﺎرﺳﯽ ﻣﮭﺎرت‬ ‫داﺷﺖ‪ ،‬وﻟﯽ ﻣﺜﻞ ﺑﺴﯿﺎری ﭼﯿﺰھﺎی دﯾﮕﺮ‪ ،‬ﺷﻌﺮ و‬ ‫ﺷﺎﻋﺮی را ھﻢ ﺑﺮای ﺧﻠﻮت ﺧﻮد ﺣﻔﻆ ﻣﯽﮐﺮد‪.‬‬ ‫ﻧﺨﺴﺘﯿﻦ ﺑﺎری ﮐﮫ ﻣﺮدم ﺷﻨﯿﺪﻧﺪ ﮐﮫ او ﺷﻌﺮی را‬ ‫از ﺑﺮ ﻣﯽﺧﻮاﻧﺪ در ﺳﺎل ‪ 1356‬ﺑﻮد‪ ،‬وﻗﺘﯽ در‬ ‫ﻣﺠﻠﺲ ﺑﺮای ﮔﺮﻓﺘﻦ رای اﻋﺘﻤﺎد از ﺑﺮﻧﺎﻣﮥ‬ ‫دوﻟﺖ در ﺣﺎل ﺗﺸﮑﯿﻞ ﺧﻮد دﻓﺎع ﻣﯽ ﮐﺮد‪ .‬ﺗﺴﻠﻂ آﻣﻮزﮔﺎر‬ ‫ﺑﮫ ﺷﻌﺮ و اﺳﻤﻔﺎده از آن در ﯾﮏ ﺟﻠﺴﮫ رﺳﻤﯽ ﺣﮑﻮﻣﺘﯽ ﻧﻤﺎﯾﻨﺪﮔﺎن را ﺑﮫ ﺣﯿﺮت اﻧﺮاﺧﺖ‪ .‬در ﻋﯿﻦ‬ ‫ﺣﺎل‪ ،‬ﺷﻨﺎﺧﺖ آﻣﻮزﮔﺎر از ﺣﺎﻓﻆ و ﺳﻌﺪی و روﻣﯽ‬ ‫ﺑﺎﻋﺚ ﺗﺤﺴﯿﻦ و ﺗﺤﺒﯿﺐ وی ﺷﺪ‪ .‬آﺷﮑﺎرا‪ ،‬از‬ ‫زﻣﺎﻧﯽ ﮐﮫ ﺷﺎھﺎن ﺷﻌﺮ ﻣﯽ ﮔﻔﺘﻨﺪ اوﺿﺎع ﺑﺴﯿﺎر‬ ‫ﻓﺮق ﮐﺮده ﺑﻮد‪.‬‬

‫***‬ ‫اﻋﺘﻘــﺎدات دﯾﻨــﯽ دوران ﮐــﻮدﮐﯽ ﺷــﺎه ﺗــﺎ‬ ‫ﭘﺎﯾﺎن زﻧﺪﮔﯽ ﺑﺎ او ﺑﻮد‪ .‬او ﺑﺮ رﻋﺎﯾﺖ ﺷﺮﯾﻌﺖ‬ ‫اﺳﻼﻣﯽ ﺗﺄﮐﯿﺪ داﺷﺖ‪ .‬اﻟﺘﺰام وی ﺑﮫ دﯾﻦ ﺑﯿﺸﺘﺮ‬ ‫ﺟﻨﺒﮥ اﺣﺴﺎﺳﯽ داﺷﺖ ﺗﺎ ﺟﻨﺒﮥ ﻋﻘﻼﻧﯽ‪ ،‬ھـﺮ ﭼﻨـﺪ‬ ‫ﺑﻨﺎ ﺑﮫ اﺳﺘﺪﻻل وی دﯾﻦ ﺷﺎﻟﻮدۀ اﺧـﻼق ﺑـﻮد و‬ ‫ﺑﺪون آن ﻣﻮازﯾﻦ اﺧﻼﻗﯽ ھﯿﭻ ﻟﻨﮕﺮی ﻧﺪاﺷـﺘﻨﺪ‪.‬‬ ‫ـﺖ‬ ‫ـﻮﻣﺘﺶ ﺗﻘﻮﯾـ‬ ‫ـﺪت ﺣﮑـ‬ ‫ـﺎم ﻣـ‬ ‫ـﺎه در ﺗﻤـ‬ ‫ـﺖ ﺷـ‬ ‫ﺳﯿﺎﺳـ‬ ‫ﺷﺎﻟﻮدهھﺎی دﯾﻦ ﺑﻮد وﻟـﯽ از ﻗـﺪرت دادن ﺑـﮫ‬ ‫روﺣﺎﻧﯿﺎن ﭘﺮھﯿـﺰ ﻣﯽﮐـﺮد‪ .‬ﺣﮑﻮﻣـﺖ اﺳـﻼﻣﯽ در‬ ‫اﻧﺪﯾﺸﮥ او ﺟﺎﯾﯽ ﻧﺪاﺷﺖ‪ .‬در واﻗﻊ‪ ،‬در دو دھﮥ‬

‫‪111‬زﻧﺪﮔﯽ و زﻣﺎﻧﮥ ﺷﺎه‬

‫ﻧﺨﺴﺖ ﺣﮑﻮﻣﺘﺶ ﻓﮑﺮ ﺣﮑﻮﻣﺖ اﺳﻼﻣﯽ ھﺮﮔﺰ ﺑﮫ ﮔﻮﻧﮫ‬ ‫ای ﺟﺪی ﻣﻄﺮح ﻧﺸﺪ‪ .‬وﻟﯽ ﺑﮫ اﻋﺘﻘﺎد ﺷـﺎه ﺣﺘـﯽ‬ ‫دﯾﻦ ﻣﻮﺟﻮد‪ ،‬ھﻤﺎن ﮐﮫ رﯾﺸﮫ در ﻗـﺎﻧﻮن اﺳﺎﺳـﯽ‬ ‫اﯾﺮان داﺷﺖ‪ ،‬ﻣﺎﻧﻊ ﭘﯿﺸﺮﻓﺖ اﯾﺮان ﻣﯽﺷـﺪ‪ .‬ﺑـﺎ‬ ‫وﺟﻮد اﯾـﻦ اﺳـﻼم دﯾﻨـﯽ ﺗﺜﺒﯿـﺖ ﺷـﺪه ﺑـﻮد و‬ ‫روﺣﺎﻧﯿﺎن ﺑﺮ ﻣﺮدم ﻧﻔﻮذ داﺷﺘﻨﺪ و در ﻧﺘﯿﺠـﮫ‬ ‫از ﻗﺪرت ﺳﯿﺎﺳﯽ ﭼﺸـﻤﮕﯿﺮی ﺑﺮﺧـﻮردار ﺑﻮدﻧـﺪ‪.‬‬ ‫ﺷﺎه اﯾﻦ را ﻋﺎﻣﻠﯽ ﻣﮭﻢ در ﻣﻌﺎدﻟﮥ ﻗﺪرت ﮐﺸﻮر‬ ‫ـﺮﻓﺘﻦ آن را‬ ‫ـﺪه ﮔـ‬ ‫ـﯽآورد و ﻧﺎدﯾـ‬ ‫ـﻤﺎر ﻣـ‬ ‫ﺑ ـﮫ ﺷـ‬ ‫ﻣﺨﺎﻃﺮهآﻣﯿﺰ ﻣﯽ داﻧﺴﺖ‪ .‬ﺑﻨـﺎﺑﺮاﯾﻦ ﺑـﮫ ﺷـﮑﻠﯽ‬ ‫ﺗﺰﻟﺰلﻧﺎﭘﺬﯾﺮ در رﻋﺎﯾﺖ آﻧﭽﮫ ﺑـﮫ اﻋﺘﻘـﺎد وی‬ ‫روح اﺳﻼم ﺑﻮد ﻣﯽﮐﻮﺷﯿﺪ و از ھﺮ ﭼﮫ ﺑﺎ ﺷﺮﯾﻌﺖ‬ ‫اﺳــﻼم و اﺣﮑــﺎم ﻗــﺮآن در ﺗﻀــﺎد ﺑــﻮد ﻣــﯽ‬ ‫ﭘﺮھﯿﺰﯾﺪ‪ .‬رؤﺳﺎی دوﻟﺖھﺎ ﻣﻌﺘﻘﺪ ﺑﻮدﻧﺪ ﮐﮫ ﯾﮑﯽ‬ ‫از راهھﺎی ﻣﮭ ﺎر ﮐ ﺮدن روﺣﺎﻧﯿﺎن اﯾﻦ اﺳـﺖ ﮐـﮫ آن‬ ‫ھﺎ را ﺑﺎ ﭘﻮل ﺑﺨﺮﻧﺪ و ﺑﺎ زور ﻣﺮﻋﻮب ﮐﻨﻨـﺪ‪.‬‬ ‫ﺷﺎه ﻣﻌﺘﻘﺘ ﺪ ﺑ ﻮد ﻋﻮاﻣﻠﯽ ﻏﯿﺮ از ﭘﻮل ھﻢ ﻣﻮرد ﻧﯿﺎز‬ ‫اﺳﺖ‪ .‬رژﯾﻢ ﺑﺎﯾﺪ روﺣﺎﻧﯿـﺎن را در ﺣـﺪ ﻣﻤﮑـﻦ‬ ‫ﺗﺤﺒﯿﺐ ﻣﯽﮐﺮد‪ .‬اﻟﺒﺘﮫ اﯾﻦ ﺳﯿﺎﺳـﺖ ﺗـﺎ زﻣـﺎﻧﯽ‬ ‫ﮐﺎرآﯾﯽ ﻣﯽ ﺗﻮاﻧﺴﺖ داﺷﺘﮫ ﺑﺎﺷﺪ ﮐﮫ ﺑﮫ ﺑﺎجدھﯽ‬ ‫ﺗﺒﺪﯾﻞ ﻧﺸﺪه ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﺷﺮﻃﯽ ﮐﮫ در ﺣﺪ زﯾﺎدی ﺑـﮫ‬ ‫رﻓﺘﺎر ﻃﺮف ﻣﻘﺎﺑﻞ واﺑﺴﺘﮫ اﺳﺖ‪ .‬ﺳﯿﺎﺳﺖ ﺷﺎه در‬ ‫ﻣﻮرد اﻓﺮادی ﻣﺎﻧﻨـﺪ آﯾـﺖ ﺑﺮوﺟـﺮدی‪ ،‬ﻣﺮﺟـﻊ‬ ‫ﻣﻄﻠﻖ ﺗﻘﻠﯿﺪ‪ ،‬در ﺳﺎلھﺎی ﺷﮑﻞﮔﯿﺮی ﺣﮑﻮﻣﺖ ﺷﺎه‪،‬‬ ‫ﻣﺆﺛﺮ ﺑﻮد‪ .‬ﺑﺮوﺟﺮدی ﻣﻮاﻓﻖ اﺳﻼﻣﯽ ﻧﺒﻮد ﮐﮫ از‬ ‫ﻧﻈﺮ ﺳﯿﺎﺳﯽ ﻣﺘﺠﺎوز ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ﻣﻄﺎﻟﻌﺎت وی درﺑﺎرۀ‬ ‫ﺗﺎرﯾﺦ ﻣﻌﺎﺻﺮ‪ ،‬ﺑﮫوﯾﮋه ﺗﺎرﯾﺦ اﻧﻘﻼب ﻣﺸـﺮوﻃﮫ‪،‬‬ ‫ﺑﮫ او آﻣﻮﺧﺘﮫ ﺑﻮد ﮐﮫ اﺳﻼم ﺳﯿﺎﺳـﯽ ﺧﺴـﺎراﺗﯽ‬ ‫ﺑﮫ ﺑﺎر ﻣﯽآورد و ﺑـﮫ ﭘﯿﺎﻣـﺪھﺎﯾﯽ ﻧﺎﺧﻮاﺳـﺘﮫ‬ ‫ﻣﯽاﻧﺠﺎﻣﺪ‪ .‬از ﺳﻮی دﯾﮕﺮ اﻧﺘﻈﺎر ﺷﺎه از اﺳﻼم‬ ‫ﺑﺮ اﺳﺎس ﺗﻌﺒﯿﺮی ﺑﻮد ﮐﮫ ﺧﻮد از ﻣﺒﺎﻧﯽ اﺧﻼﻗﯽ‬ ‫آن داﺷﺖ‪ .‬از ﻧﻈﺮ ﺷﺎه اﺳﻼم دو ﺑﻌـﺪ واﺑﺴـﺘﮫ‬ ‫ﺑﮫ ھﻢ داﺷﺖ‪ :‬اﯾﻤﺎن ﺑﮫ ﺧـﺪا و ﭘﯿـﺎﻣﺒﺮان او‬ ‫ﮐﮫ ﺧﯿﺮﺧﻮاه و دﻟﺴﻮز ﺑﻮدﻧـﺪ و ﻣﺠﻤﻮﻋـﮫای از‬ ‫ﻣﻮازﯾﻦ اﻋﺘﻘﺎدی ﮐﮫ از ﻧﻈﺮ ﻣﻌﻨـﻮی و اﺧﻼﻗـﯽ‬

‫ﺷﺎه ‪112‬‬

‫ـﺎن‬ ‫ـﺮد ﻣﮭﺮﺑـ‬ ‫ـﻮﯾﻖ ﻣﯽﮐـ‬ ‫ـﺖ را ﺗﺸـ‬ ‫ـﺮاد و ﺣﮑﻮﻣـ‬ ‫اﻓـ‬ ‫ﺑﺎﺷﻨﺪ و ﺑﮫ دﯾﮕـﺮان ﮐﻤـﮏ ﮐﻨﻨـﺪ زﯾـﺮا ھﻤـﮫ‬ ‫آﻓﺮﯾﺪۀ ﺧﺪا و در ﻧﻈﺮ او ﺑﺮاﺑﺮﻧﺪ‪ .‬اﻧﺴـﺎنھﺎ‬ ‫ﻧﯿﺎزھﺎ و ﺣﻘﻮﻗﯽ داﺷﺘﻨﺪ ﮐﮫ ﺑـﺎ ﮔﺬﺷـﺖ زﻣـﺎن‬ ‫ﺗﻐﯿﯿﺮ ﻣﯽﮐﺮدﻧﺪ‪ .‬اﮔﺮ روﺣﺎﻧﯿﺎن اھﻤﯿﺖ ﭘﯿﺸﺮﻓﺖ‬ ‫ﺑﺎ زﻣﺎن را ﻧﻤﯽﻓﮭﻤﯿﺪﻧـﺪ‪ ،‬ﺟﺎﻣﻌـﮫ ﺑـﮫ آﻧﮭـﺎ‬ ‫ﻧﯿﺎزی ﻧﺪاﺷﺖ زﯾﺮا در اﯾﻦ ﺻـﻮرت ﻓﻘـﻂ ﻣـﺎﻧﻊ‬ ‫ﭘﯿﺸــﺮﻓﺖ ﻣﯽﺷــﺪﻧﺪ‪ .‬اﮐﺜﺮﯾﺘــﯽ از روﺣﺎﻧﯿــﺎن‬ ‫ـﺖ و آن را‬ ‫ـﺎل ﭼﯿﺴـ‬ ‫ـﮫ دﻧﺒـ‬ ‫ـﺎه ﺑـ‬ ‫ـﺪ ﺷـ‬ ‫ﻣﯽﻓﮭﻤﯿﺪﻧـ‬ ‫ﺗﺄﯾﯿﺪ ﻧﻤﯽﮐﺮدﻧﺪ‪ .‬ﻣﺨﺎﻟﻔﺖ روﺣﺎﻧﯿـﺎن ﺷـﺎه را‬ ‫ﻣﯽآزرد وﻟﯽ ﻧﻤﯽﺗﺮﺳﺎﻧﺪ‪ .‬ﺗﺎ آﻧﺠﺎ ﮐﮫ ﺑﮫ ﺷـﺎه‬ ‫ﻣﺮﺑﻮط ﻣﯽﺷﺪ روﺣﺎﻧﯿﺎن از روﻧﻖ اﻓﺘﺎده و ﺑـﮫ‬ ‫زﺑﺎﻟﮫدان ﺗﺎرﯾﺦ ﭘﯿﻮﺳﺘﮫ ﺑﻮدﻧﺪ وﻟﯽ ﺧﻮدﺷﺎن و‬ ‫ﺑﺮﺧﯽ از ﻣﺮدم از اﯾﻦ اﻣـﺮ اﻃـﻼع ﻧﺪاﺷـﺘﻨﺪ‪.‬‬ ‫ﺑﻨﺎﺑﺮاﯾﻦ وﻗﺘﯽ ﻻزم ﻧﺒﻮد‪ ،‬ﻧﮫ ﻣﯽ ﺑﺎﯾﺴﺘﯽ ﺑـﺎ‬ ‫آﻧﮭﺎ ﻣﺨﺎﻟﻔﺖﮐﺮد و ﻧﮫ ﺑﮫ آﻧﮭﺎ ﺑﯿﺶ از ﻧﯿـﺎز‬ ‫آزادی ﻋﻤﻞداد‪.‬‬