2. Father And Son

‫‪2‬‬ ‫ﭘﺪر و ﭘﺴﺮ‬ ‫ﻣﺤﻤﺪرﺿﺎ ﻧﻮر ﭼﺸﻢ ﭘﺪرش ﺑﻮد‪ .‬ﺗﻮﻟـﺪ او در‬ ‫ـﻮاھﺮ‬ ‫ـﻮد ﺧـ‬ ‫ـﯽ وﺟـ‬ ‫ـﺰ‪ ،‬ﺣﺘـ‬ ‫ـﮫ ﭼﯿـ‬ ‫ـﮫ ھﻤـ‬ ‫ـﯿﻂ ﺧﺎﻧـ‬ ‫ﻣﺤـ‬ ‫ـﺮار داد‪.‬‬ ‫ـﻌﺎع ﻗـ‬ ‫ـﺮف‪ ،‬را ﺗﺤﺖاﻟﺸـ‬ ‫ـﻮﯾﺶ اﺷـ‬ ‫دوﻗﻠـ‬ ‫اﺷﺮف ﺳﺎلھﺎ ﺑﻌﺪ ھﻨﻮز ﺑﮫ ﺧﺎﻃﺮ ﻣﯽآورد‪" :‬ﭘﺪر‬ ‫او را ﺑﯿﺶ از ﺣﺪ دوﺳﺖ داﺷﺖ‪ ،‬ﻗﺒﻼً ﺻﺎﺣﺐ دﺧﺘﺮ‬ ‫ﺷﺪه ﺑﻮد و دﻋﺎ ﻣﯽﮐـﺮد ﭘﺴـﺮی داﺷـﺘﮫ ﺑﺎﺷـﺪ‪.‬‬ ‫وﻗﺘﯽ ﺧﺪاوﻧﺪ دﻋﺎﯾﺶ را اﺟﺎﺑﺖ و ﭘﺴﺮی ﺑـﮫ او‬ ‫ﻋﻨﺎﯾـــﺖ ﮐـــﺮد‪ ،‬از ﺧﻮﺷـــﺤﺎﻟﯽ در ﭘﻮﺳـــﺖ‬ ‫‪1‬‬ ‫ﻧﻤﯽﮔﻨﺠﯿﺪ‪".‬‬ ‫ـﺎ ل ‪،1299‬‬ ‫ـﺎ در ﺳـ‬ ‫ـﺮوز ﮐﻮدﺗـ‬ ‫ـﺎم ﺑـ‬ ‫ـﮫ ھﻨﮕـ‬ ‫ﺑـ‬ ‫ﻣﺤﻤﺪرﺿﺎ ﮐﻤﺘﺮ از دو ﺳﺎل داﺷﺖ‪ .‬ﺳﮫ ﻣﺎه ﺑﻌﺪ‬ ‫اﯾﻦ ﺧﺎﻧﻮاده ﺑﮫ ﺧﺎﻧﮫای ﺑﺰرگﺗـﺮ رﻓﺘﻨـﺪ ﮐـﮫ‬ ‫رﺿﺎﺧﺎن روی زﻣﯿﻨﯽ ﮐـﮫ ﺧﺮﯾـﺪه ﺑـﻮد‪ ،‬ﺳـﺎﺧﺘﮫ‬ ‫ﺑﻮد‪ .‬ﭘﺴﺮ ﺧﺮدﺳﺎل ﻣﻌﻨﺎی اﯾﻦ ﺗﻐﯿﯿـﺮات ﻇﺮﯾـﻒ‬ ‫را در ﻣﺤﯿﻂ زﻧﺪﮔﯽ ﺧـﻮد ﻧﻤﯽﻓﮭﻤﯿـﺪ‪ :‬اﻓـﺰاﯾﺶ‬ ‫ﺗــﺪرﯾﺠﯽ رﻓــﺖ و آﻣــﺪ در ﺑﯿﺮوﻧــﯽ‪ ،‬اﺣﺘــﺮام‬ ‫ـﺪرش و او‪ ،‬و آزاد‬ ‫ـﮫ ﭘـ‬ ‫ـﺰون ﺑـ‬ ‫ـﺘﻦ روزاﻓـ‬ ‫ﮔﺬاﺷـ‬ ‫ﮔﺬاﺷﺘﻦ وی در ﻃﺮز رﻓﺘﺎر و ﺳﻠﻮﮐﺶ‪ .‬ﻣﺤﻤﺪرﺿـﺎ‬ ‫ﺟﺰ ﮔﻤﺎﺷﺘﮕﺎﻧﯽ ﮐﮫ در ﺧﺪﻣﺖ ﻓﺎﻣﯿﻞ وی ﺑﻮدﻧﺪ و‬ ‫ﭼﻨﺪ ﻧﻔﺮ دﯾﮕﺮ ﮐﮫ اﻏﻠـﺐ ﻣﺎﻧﻨـﺪ ﭘـﺪرش ﻟﺒـﺎس‬ ‫ﻧﻈﺎﻣﯽ ﺑﮫ ﺗﻦ داﺷﺘﻨﺪ‪ ،‬و ھـﺮ ﮔـﺎه او را ﺑـﮫ‬ ‫دﯾــﺪار ﭘــﺪرش ﻣﯽﺑﺮدﻧــﺪ از ﮐﻨﺎرﺷــﺎن ﻋﺒــﻮر‬ ‫ً ﺟﺰ ﭘﺪرش ﺑﺎ ﻣﺮد دﯾﮕﺮی ﺳـﺮ و‬ ‫ﻣﯽﮐﺮد‪ ،‬ﺗﻘﺮﯾﺒﺎ‬ ‫ﮐﺎر ﻧﺪاﺷﺖ‪ .‬او در ﻣﺤﯿﻄـﯽ زﻧﺎﻧـﮫ ﻣﯽزﯾﺴـﺖ –‬ ‫ﻣﺼﺎﺣﺒﮫ ﺑﺎ ﺷﺎھﺪﺧﺖ اﺷﺮف ﭘﮭﻠﻮی‪ ،‬ﻧﯿﻮﯾﻮرک‪ 3 ،‬ﻓﻮرﯾﮫ ‪ ، 2001‬ﻧﻮار ‪،1‬‬ ‫‪ .1‬روی ‪.1‬‬

‫ﻣﺎدر‪ ،‬ﺧﻮاھﺮاﻧﺶ ﺷﻤﺲ و اﺷﺮف‪ ،‬و ﻧﻮزاد ﭘﺴـﺮی‬ ‫ﺑﮫ ﻧﺎم ﻋﻠﯿﺮﺿﺎ ﮐﮫ ﺑﮫ ﺗﺎزﮔﯽ ﻣﺘﻮﻟﺪ ﺷﺪه ﺑﻮد‪.‬‬ ‫رﺿﺎﺧﺎن ﺑﮫ ھﻤﺴﺮش ﻣﯽﮔﻔﺖ "ﻣﻤﻞ ﺟـﺎن" ‪-‬ﻋﻨـﻮان‬ ‫ﻣﺤﺒﺖآﻣﯿﺰی ﮐﮫ ﻓﻘﻂ رﺿـﺎﺧﺎن ﺣـﻖ داﺷـﺖ از آن‬ ‫ﺑﺮای ﻧﺎﻣﯿﺪن ﭘﺴﺮش اﺳﺘﻔﺎده ﮐﻨﺪ‪ -‬ﺑـﮫ ﻣﺤﯿﻄـﯽ‬ ‫ﻣﺮداﻧﮫﺗﺮ ﻧﯿﺎز دارد‪ .‬وﻟﯽ اﯾﻦ ﭘﺴﺮﺑﭽﮫ ھﻨـﻮز‬ ‫ﺑﺴﯿﺎر ﺧﺮدﺳﺎل و آﺳﯿﺐﭘﺬﯾﺮ ﺑـﻮد و ﻧﻤﯽﺷـﺪ او‬ ‫را از آﻏﻮش ﻣﺎدر ﺟﺪا ﮐـﺮد و در ﺟﺮﮔ ﮫ ﻣ ﺮدان ﻗـﺮار‬ ‫داد‪ .‬ﺑﻨﺎﺑﺮاﯾﻦ‪ ،‬ﭘﺪر ﺑﮫ اﯾﻦ رﺿـﺎﯾﺖ داد ﮐـﮫ‬ ‫در زﻣﺎن ﻓﺮاﻏﺖ ﺑﺎ ﭘﺴﺮش ﻏـﺬا ﺑﺨـﻮرد‪ 2.‬وﻟـﯽ‬ ‫اﮔﺮ ﻏﺮض اﯾﻦ ﺑﻮد ﮐﮫ اﯾﻦ ﭘﺴﺮﺑﭽﮫ ﺑـﮫ زﻧـﺪﮔﯽ‬ ‫ﺧﺸﻦ ﻣﺮداﻧﮫ ﻋﺎدت ﮐﻨﺪ‪ ،‬اﯾﻦ ﺗﺮﻓﻨﺪ ﻣﻔﯿﺪ واﻗﻊ‬ ‫ﻧﺸﺪ‪ .‬ﻣﺤﻤﺪرﺿﺎ ھﻨﻮز ﺑﭽﮫ ﺑﻮد و ﭘـﺪرش ﺑـﮫ او‬ ‫ﻋﻼﻗﮫای ﺑﺴﯿﺎر داﺷﺖ و ﺗﺴﻠﯿﻢ ﺧﻮاﺳﺘﮫ ھـﺎی او‬ ‫ﺑﻮد‪ .‬ﺳﺎلھﺎ ﺑﻌﺪ ﺑﮫ ھﻨﮕﺎم ﺗﺒﻌﯿﺪ ﺧﺎﻃﺮاﺗﯽ را‬ ‫ﮐﮫ از ﭘﺪرش داﺷﺖ ﺑﮫ ﯾﺎد ﻣـﯽآورد و ﻣﯽﮔﻔـﺖ‪:‬‬ ‫"ھﺮﮔــﺰ از او ﻧﻤﯽﺗﺮﺳــﯿﺪم‪ ،‬وﻟــﯽ ﺑــﺮای او‬ ‫اﺣﺘﺮاﻣﯽ ﺑﺴﯿﺎر ﻗﺎﺋﻞ ﺑﻮدم‪ .‬درﺳﺖ ﻣﺜﻞ ﭘـﺪر و‬ ‫ﭘﺴﺮھﺎی دﯾﮕﺮ ﺑﺎ ھﻢ وﻗﺖ ﻣﯽﮔﺬراﻧﺪﯾﻢ‪ .‬او روی‬ ‫زاﻧﻮ ﺧﻢ ﻣﯽﺷﺪ و ادای اﺳـﺐ را در ﻣـﯽآورد و‬ ‫ـﻮاری‬ ‫ـﺎل ﺳـ‬ ‫ـﺘﻢ و در ﺣـ‬ ‫ـﯽﻧﺸﺴـ‬ ‫ـﺘﺶ ﻣـ‬ ‫ـﻦ روی ﭘﺸـ‬ ‫ﻣـ‬ ‫ـﺰ‬ ‫ـﻼق و ﻣﮭﻤﯿـ‬ ‫ـﮫ او ﺷـ‬ ‫ـﮫ ﺑـ‬ ‫ـﺮدم ﮐـ‬ ‫ـﻮد ﻣﯽﮐـ‬ ‫واﻧﻤـ‬ ‫ﻣﯽزﻧﻢ‪ .‬اﻟﺒﺘﮫ اﮔﺮ ﮐﺴﯽ در ﻣﯽزد‪ ،‬ھﺮ دوی ﻣـﺎ‬ ‫ﺳﺮ ﺟﺎی ﺧﻮد ﻗﺮار ﻣﯽﮔﺮﻓﺘﯿﻢ و زﻧﺪﮔﯽ ﻧﺎﮔﮭـﺎن‬ ‫ﺣﺎﻟﺘﯽ ﺗﺸﺮﯾﻔﺎﺗﯽ ﭘﯿﺪا ﻣﯽﮐﺮد‪ 3".‬او رﺿـﺎﺧﺎن‬ ‫"ﺧﺎﻃﺮات ﺳﻠﯿﻤﺎن ﺑﮭﺒﻮدی" در رﺿﺎﺷﺎه‪ ،‬ﺑﮫ ﮐﻮﺷﺶ ﻏﻼﻣﺤﺴﯿﻦ ﻣﯿﺮزا ﺻﺎﻟﺢ‪،‬‬ ‫‪ .2‬ﺗﮭﺮان‪ ،‬ﺻﮭﺒﺎ‪ ، 1372 ،‬ص ‪. 32 .‬‬ ‫‪ .3‬در دھﮥ ‪ 1970‬ﺷﺎﯾﻌﮫ ای در درﺑﺎر ﻣﻨﺘﺸﺮ ﺷﺪ ﻣﺒﻨﯽ ﺑﺮ اﯾﻦ ﮐﮫ ﺳﯿﺎ ﺷﺮح‬ ‫ﻣﺨﺘﺼﺮی از ﺣﺎﻟﺖ رواﻧﯽ ﺷﺎه را ﺑﯿﺸﺘﺮ ﺑﺮ اﺳﺎس اﻃﻼﻋﺎﺗﯽ ﮐﮫ ﻣﺎروﯾﻦ‬ ‫زوﻧﯿﺲ و ﺟﯿﻤﺰ ﺑﯿﻞ داده اﻧﺪ و اﻏﻠﺐ ﺑﺮﮔﺮﻓﺘﮫ از ﮐﺘﺎب ھﺎی آﻧﮭﺎ ﺑﻮد‪،‬‬ ‫ﺗﮭﯿﮫ ﮐﺮده اﺳﺖ ‪ .‬ﺑﮫ ﻣﻮﺟﺐ اﯾﻦ ﮔﺰارش‪ ،‬ﺷﺎه ﺑﮫ دﻟﯿﻞ ﺗﺠﺮﺑﮫ ھﺎی ﮐﻮدﮐﯽ و‬ ‫داﺷﺘﻦ ﭘﺪری ﺳﺨﺘﮕﯿﺮ‪ ،‬ﺧﺸﻦ و ﻗﺪرﺗﻤﻨﺪ ﮐﮫ ﻧﮕﺬاﺷﺘﮫ ﺑﻮد ﺷﺎه روی ﭘﺎی‬ ‫ﺧﻮد ﺑﺎﯾﺴﺘﺪ‪ ،‬اﻋﺘﻤﺎد ﺑﮫ ﻧﻔﺲ ﻧﺪاﺷﺖ ‪ .‬ﭘﯿﺶ از آن ھﺮﮔﺰ ﺣﺘﯽ ذره ای ﺑﮫ‬ ‫ذھﻦ دوﺳﺘﺎن ﺷﮭﺒﺎﻧﻮ ﻓﺮح ﺧﻄﻮر ﻧﮑﺮده ﺑﻮد ﮐﮫ ﺷﺎه ﻓﺮدی ﻣﺘﺰﻟﺰل اﺳﺖ ‪.‬‬ ‫در واﻗﻊ آﻧﮭﺎ از اﯾﻨﮑﮫ وی ﺗﻤﺎم ﻣﻄﺎﻟﺐ را ﺧﻮب درک ﻣﯽ ﮐﺮد و ﺗﻮاﻧﺎﯾﯽ‬ ‫ﺗﺼﻤﯿﻢ ﮔﯿﺮی در ﻣﻮرد آﻧﮭﺎ را داﺷﺖ و ﺑﺨﻮﺑﯽ از ﻋﮭﺪۀ ھﻤﮥ اﻣﻮر ﺑﺮ‬ ‫ﻣﯽ آﻣﺪ‪ ،‬ﻣﺘﻌﺠﺐ ﺑﻮدﻧﺪ‪ .‬ﻓﺮﯾﺪون ﺟﻮادی‪ ،‬دوﺳﺖ دوران ﮐﻮدﮐﯽ ﺷﮭﺒﺎﻧﻮ ‪،‬‬

‫ﺷﺎه ‪3‬‬

‫را "ﭘﺪر" ﺧﻄﺎب ﻣﯽﮐﺮد و ﭘﺲ از آﻧﮑﮫ رﺿـﺎﺧﺎن‬ ‫ﺷﺎه ﺷﺪ ﺑﺎز ھﻢ در ﺧﻠﻮت او را "ﭘﺪر" وﻟﯽ در‬ ‫ﺳﺎﯾﺮ ﻣﻮارد اﻋﻠﯿﺤﻀﺮت ﻣﯽﻧﺎﻣﯿﺪ‪.‬‬ ‫***‬ ‫رﺿﺎﺧﺎن ﻓﺮاﯾﺾ دﯾﻨﯽ را ﺑﺠﺎ ﻧﻤﯽآورد؛ اﻣﺎ‬ ‫ـﺮدم در‬ ‫ـﺎن ﻣـ‬ ‫ـﯽ از اﯾﻤـ‬ ‫ـﯽ ﺟﺰﺋـ‬ ‫ـﮫھﺎی دﯾﻨـ‬ ‫ﺧﺮاﻓـ‬ ‫اﯾﺮان ﺑﻮد و ﭘﺴﺮان و دﺧﺘﺮان او ھﻢ از آﻧﮭﺎ‬ ‫در اﻣﺎن ﻧﺒﻮدﻧﺪ‪ .‬در ﺧﺎﻧﻮادۀ رﺿﺎﺧﺎن ھﻢ ﻣﺜﻞ‬ ‫ﺧﺎﻧﻮادهھــﺎی دﯾﮕــﺮ ﺧــﺪﻣﺘﮑﺎران و داﯾــﮫھﺎ‬ ‫داﺳــﺘﺎنھﺎ‪ ،‬ﻗﺼــﮫھﺎ و اﻓﺴــﺎﻧﮫھــﺎﯾﯽ ﺑــﺎ‬ ‫ﺗﮫﻣﺎﯾﮫھﺎﯾﯽ از ﻓﺮھﻨﮓ دﯾﻨﯽ و ﺣﻤﺎﺳـﯽ ﺗﻌﺮﯾـﻒ‬ ‫ﻣﯽﮐﺮدﻧﺪ‪ .‬ﻣﺤﻤﺪرﺿﺎ‪ ،‬اﺷﺮف و ﺧﻮاھﺮ ﺑﺰرگﺗﺮﺷﺎن‬ ‫ﺷﻤﺲ از آﻧﮭﺎ ﻓﺮھﻨﮓ ﻋﺎﻣﯿﺎﻧﮫ را ﻓﺮا ﮔﺮﻓﺘﻨـﺪ‬ ‫و ﻣﻄﺎﻟﺒﯽ درﺑﺎرۀ اﻣﯿﺮارﺳـﻼن روﻣـﯽ‪ ،‬رﺳـﺘﻢ‪،‬‬ ‫]ﺣﻀﺮت [ ﻋﻠﯽ‪ ،‬رھﺒﺮ ﻣﺆﻣﻨﺎن و ﺻﺎﺣﺐ ذواﻟﻔﻘﺎر‪،‬‬ ‫و اﻣﺎم ﺣﺴﯿﻦ‪ ،‬ﺳﯿﺪاﻟﺸﮭﺪا و ﺷﺨﺼـﯿﺖ اﺻـﻠﯽ در‬ ‫ﻣﺮاﺳــﻢ ﺷــﮑﻮھﻤﻨﺪ ﮐــﺮﺑﻼ آﻣﻮﺧﺘﻨــﺪ‪ .‬در اﯾــﻦ‬ ‫اﻓﺴﺎﻧﮫھﺎ‪ ،‬زﻣﺎن اﻧﻌﻄﺎفﭘﺬﯾﺮ و ﺗﺎرﯾﺦ در ھـﻢ‬ ‫ﺑﻮد‪ ،‬ﻣﻠﯽﮔﺮاﯾﯽ و ﺷﯿﻌﯽﮔﺮی ﺑﮫ ھﻢ ﻣﯽآﻣﯿﺨﺘﻨﺪ‪.‬‬ ‫در آن ﻗﺼﮫھﺎ رﺳﺘﻢ ﮐﮫ در دوران اﺳـﻄﻮرهای و‬ ‫ﭘﯿﺶ از زرﺗﺸﺖ ﺣﺎﻓﻆ ﺷﺎھﺎن ﺑﻮد‪ ،‬در دﻓـﺎع از‬ ‫]ﺣﻀﺮت[ ﻋﻠﯽ در ﺑﺮاﺑـﺮ دﺷـﻤﻨﺎن اﺳـﻼم ﺷﻤﺸـﯿﺮ‬ ‫ﻣﯽﮐﺸﯿﺪ‪ .‬ﺳﺎلھﺎ ﺑﻌﺪ اﺷﺮف داﯾﮫای را ﺑﮫ ﯾـﺎد‬ ‫اﯾﻦ ﻣﻄﻠﺐ را در ﯾﮑﯽ از ﮔﻔﺘﮕﻮھﺎﯾﺶ ﺑﺎ ﺷﺎه در ﺗﺒﻌﯿﺪ ﻣﻄﺮح ﮐﺮد ‪:‬‬ ‫"اﻋﻠﯿﺤﻀﺮت اﯾﻦ ﺣﺮﻓﯽ اﺳﺖ ﮐﮫ آﻧﮭﺎ ﻣﯽ زﻧﻨﺪ ‪ ".‬و ﺷﺎه ﭘﺎﺳﺦ ﻧﻘﻞ ﺷﺪه را‬ ‫ﺑﮫ او داد‪) .‬ﻣﺼﺎﺣﺒﮫ ﺑﺎ ﻓﺮﯾﺪون ﺟﻮادی‪ 9 ،‬ﻧﻮاﻣﺒﺮ ‪،2003‬ﺑﺘﺴﺪا‪ ،‬ﻧﻮار‬ ‫‪ ،2‬روی ‪ ( .1‬در واﻗﻊ رﺿﺎﺧﺎن ﺟﺰ ﺗﺴﻠﯿﻢ ﺷﺪن در ﺑﺮاﺑﺮ ھﻮس ھﺎی ﻓﺮزﻧﺪش‬ ‫ﭼﺎرۀ دﯾﮕﺮی ﻧﺪاﺷﺖ‪ ،‬اﻃﺮاﻓﯿﺎﻧﺶ اﯾﻦ دﻟﺒﺴﺘﮕﯽ را ﺧﯿﻠﯽ زود ﺗﺸﺨﯿﺺ‬ ‫دادﻧﺪ و از آن ﺳﺆ اﺳﺘﻔﺎده ﻣﯽ ﮐﺮدﻧﺪ ‪ .‬ﺑﮭﺒﻮدی‪ ،‬ﻣﻨﺸﯽ رﺿﺎﺧﺎن‪ ،‬ﻣﻮرد‬ ‫ﻋﻠﯽ ﻣﺤﻤﺪ ﺻﺎﻧﻌﯽ ﻣﻌﻤﺎرﺑﺎﺷﯽ را ﺑﮫ ﯾﺎد ﻣﯽ آورد ﮐﮫ ﺑﺮ ﺳﺎﺧﺘﻤﺎن ﺧﺎﻧﮫ ای‬ ‫ﮐﮫ ﺑﺮای ﻣﺤﻤﺪرﺿﺎ ﺳﺎﺧﺘﮫ ﻣﯽﺷﺪ‪،‬ﻧﻈﺎرت داﺷﺖ‪ ،‬وﺑﮫ ﻧﯿﺖ ﺧﻮدﺷﯿﺮﯾﻨﯽ ﺑ ﺮای‬ ‫اﯾﻦ ﭘﺴﺮﺑﭽﮫ )ﻣﺤﻤﺪرﺿﺎ ( اﺳﺒﺎب ﺑﺎزی ﻣﯽ آورد ‪ .‬ﺑﮫ ﮔﻔﺘﮥ ﺑﮭﺒﻮدی‪،‬‬ ‫اﺗﮭﺎﻣﯽ ﻧﺎروا ﺑﺎﻋﺚ ﺷﺪ ﻣﻌﻤﺎر ﺑﮫ زﻧﺪان ﺑﯿﻔﺘﺪ‪ ،‬وﻟﯽ ﭘﺲ از آﻧﮑﮫ ﭘﺴﺮ‬ ‫رﺿﺎﺧﺎن ﺑﺎ اﺷﮏ و زاری وﺳﺎﻃﺖ ﮐﺮد‪ ،‬رﺿﺎﺧﺎن دﺳﺘﻮر داد او را آزاد‬ ‫ﮐﻨﻨﺪ‪ .‬ﻣﯿﺮزا ﺻﺎﻟﺢ‪ ،‬ﭘﯿﺸﯿﻦ‪ ،‬ص‪. 7.‬‬

‫ﻣﯽآورد ﮐﮫ داﺳﺘﺎنھﺎﯾﯽ از ﺟﻦھـﺎ و دﯾﻮھـﺎ و‬ ‫اژدھﺎﯾﯽ ﮐـﮫ از ﻧﻔﺴـﺶ آﺗـﺶ ﺑﯿـﺮون ﻣﯽآﻣـﺪ‪،‬‬ ‫ﺗﻌﺮﯾﻒ ﻣﯽﮐﺮد و ﺧﻮاھﺮ و ﺑﺮادرھـﺎﯾﺶ از ﺗـﺮس‬ ‫ﻣﯽﻟﺮزﯾﺪﻧﺪ‪ .‬اﯾﻦ ﮐﺎرھﺎ راﯾـﺞ ﺑـﻮد؛ در اﯾـﻦ‬ ‫ﻗﺼﮫھﺎ ﻗﮭﺮﻣﺎﻧﺎن ﺷﯿﻌﮫ ﺑﺎ ﺳﺮﻧﻮﺷـﺖ ﻏﻤﺒﺎرﺷـﺎن‬ ‫ﺑﺎ ﻗﮭﺮﻣﺎﻧﺎن ﺷﺎھﻨﺎﻣﮫ‪ ،‬در زﻣﺎنھﺎ و ﻣﮑﺎنھﺎی‬ ‫ﻣﺨﺘﻠﻒ ﺑﺎ ھﻢ روﺑﮫرو ﻣﯽﺷﺪﻧﺪ و ﺑﺎ ﺧﯿﻞ ﺑﺰرﮔﯽ‬ ‫از ﻣﺨﻠﻮﻗﺎﺗﯽ ﻏﯿﺒﯽ در ھﻢ ﻣﯽآﻣﯿﺨﺘﻨﺪ‪ .‬ﻏﻤﻨﺎﻣﮥ‬ ‫ﮐــﺮﺑﻼ ﮐــﮫ در آن اﻣــﺎم ﺣﺴــﯿﻦ‪ ،‬ﺧــﺎﻧﻮاده و‬ ‫ﯾﺎراﻧﺶ را ﮐﮫ از ﺑﺎورھـﺎ و ﺣﻘﻮﻗﺸـﺎن دﻓـﺎع‬ ‫ﻣﯽﮐﺮدﻧﺪ‪ ،‬ﺑﮫ ﺷﮑﻠﯽ ﻓﺠﯿﻊ ﮐﺸﺘﻨﺪ‪ ،‬ھﻤﻮاره اﺷـﮏ‬ ‫ﺑﭽﮫھﺎ را ﺳﺮازﯾﺮ ﻣﯽﮐﺮد‪ 4.‬اﯾﻦ ﻗﺼـﮫھﺎ اﺛـﺮی‬ ‫ﻧﺎزدودﻧﯽ ﺑﺮ ذھﻦ ﻣﺤﻤﺪرﺿﺎی ﺧﺮدﺳﺎل ﮔﺬاﺷﺖ ﮐﮫ‬ ‫ﺑﭽﮫای ﻧﺎزﮐﺪل و ﺣﺴﺎس و آﻧﮕﻮﻧﮫ ﮐﮫ اﺷﺮف ﺑـﮫ‬ ‫ﺧﺎﻃﺮ ﻣﯽآورد ﺑﯽ اﻧﺪازه ﻣﺤﺠﻮب ﺑـﻮد‪ .‬او ﺑـﮫ‬ ‫اﻣﺎﻣﺎن ﺷﯿﻌﮫ دﻟﺒﺴـﺘﮕﯽ ﻗﻠﺒـﯽ ﭘﯿـﺪا ﮐـﺮد‪ ،‬و‬ ‫آﻧﮭﺎ را ﻓﺮﺷﺘﮕﺎﻧﯽ ﻣﯽداﻧﺴﺖ ﮐﮫ ﺷﺨﺺ او را از‬ ‫ﻣﺨﺎﻃﺮات اﺟﺘﻤﺎﻋﯽ و ﻃﺒﯿﻌﯽ ﺣﻔﻆ ﻣﯽﮐﻨﻨﺪ‪.‬‬ ‫ﮔﺮاﯾﺶ ﻣﺤﻤﺪرﺿﺎ ﻧﺴﺒﺖ ﺑـﮫ دﯾـﻦ ﺷـﺎﯾﺪ ھـﻢ‬ ‫ﻧﺎﺷﯽ از ﺟﺜﮥ ﺗﺮﮐﮫ و ﺑـﺎرﯾﮑﯽ ﺑـﻮد ﮐـﮫ او و‬ ‫ﺧﻮاھﺮ و ﺑﺮادراﻧﺶ از ﻣﺎدر ﺧﻮد ﺑﮫ ارث ﺑﺮده‬ ‫ﺑﻮدﻧﺪ و ھﻤﭽﻨـﯿﻦ ﻧﺎﺷـﯽ از اﯾـﻦ ﮐـﮫ ﺑﺴـﯿﺎر‬ ‫ً ﺑـﮫ‬ ‫ﻣﺴﺘﻌﺪ اﺑﺘﻼ ﺑﮫ ﺑﯿﻤﺎری ﺑﻮد‪ .‬او ﺗﻘﺮﯾﺒـﺎ‬ ‫ﺗﻤﺎم ﺑﯿﻤﺎریھﺎﯾﯽ دﭼﺎر ﺷﺪ ﮐﮫ اﺣﺘﻤﺎل اﺑـﺘﻼی‬ ‫ﺑﮫ آﻧﮭﺎ در ﺟﺎﻣﻌﮫای ﺳﻨﺘﯽ ﺑﺮای ﮐﻮدﮐﺎن وﺟﻮد‬ ‫دارد‪ .‬ﮐﻤﯽ ﭘﺲ از آﻧﮑﮫ ﻋﻨﻮان وﻟﯿﻌﮭﺪی ﮔﺮﻓﺖ‪،‬‬ ‫ﻧﺰدﯾﮏ ﺑﻮد از ﺑﯿﻤﺎری ﺣﺼﺒﮫ ﺑﻤﯿﺮد‪ .‬اﺷﺮف ﺑـﮫ‬ ‫ﺧﺎﻃﺮ ﻣﯽآورد ﮐﮫ اﻣﯿﺮ اﻋﻠﻢ‪ ،‬ﭘﺰﺷـﮑﯽ از اھـﻞ‬ ‫ﻣﺤﻞ‪ ،‬را ﺑﮫ ﺑﺎﻟﯿﻦ او آوردﻧﺪ ﺗﺎ ﺑﮫ ھـﺮ راه‬ ‫ﻣﻤﮑﻦ او را درﻣﺎن ﮐﻨﺪ وﻟﯽ "از دﺳﺖ ﻣﺎ ﮐﺎری‬ ‫ﺑﺮ ﻧﻤﯽآﻣﺪ ﺟﺰ اﯾﻨﮑﮫ ﺻﺒﺮ داﺷﺘﮫ ﺑﺎﺷﯿﻢ و دﻋﺎ‬ ‫ﻣﺼﺎﺣﺒﮫ ﺑﺎ ﺷﺎھﺪﺧﺖ اﺷﺮف ﭘﮭﻠﻮی‪ ،‬ﻧﯿﻮﯾﻮرک‪ 3 ،‬ﻓﻮرﯾﮫ ‪ ، 2001‬ﻧﻮار ‪،1‬‬ ‫‪ .4‬روی ‪.1‬‬

‫ﺷﺎه ‪5‬‬

‫ﮐﻨﯿﻢ‪ .‬ﭘﺪرم ھﻤﻮاره در ﮐـﺎرش ﺑﺴـﯿﺎر ﺟـﺪی و‬ ‫وﻇﯿﻔﮫﺷﻨﺎس ﺑﻮد‪ ،‬اﻣّﺎ ھـﺮ ﭼﻨـﺪ ﺳـﺎﻋﺖ ﯾﮑﺒـﺎر‬ ‫دﻓﺘﺮش را ﺗﺮک ﻣﯽﮐﺮد ﺗﺎ ﮐﻨﺎر ﺑﺴـﺘﺮ ﺑـﺮادرم‬ ‫‪5‬‬ ‫ﺑﻨﺸﯿﻨﺪ‪".‬‬ ‫اﻣﯿﺮ اﻋﻠﻢ ﺑﺴﯿﺎر ﺗﻼش ﮐﺮد ﺗﺎ ﻣﺤﻤﺪرﺿﺎ را‬ ‫ﻣﻌﺎﻟﺠﮫ ﮐﻨﺪ‪ ،‬وﻟﯽ اﯾﻦ ﭘﺴﺮﺑﭽﮫ ﻣﻌﺘﻘﺪ ﺑﻮد ﺑـﺎ‬ ‫ﺷﻔﺎﻋﺖ اﻣـﺎم ﻋﻠـﯽ ﺑﮭﺒـﻮد ﯾﺎﻓﺘـﮫ اﺳـﺖ‪ 6.‬او‬ ‫ـﺐھﺎی‬ ‫ـﯽ از ﺷـ‬ ‫ـﺎﯾﺶ در ﯾﮑـ‬ ‫ـﺎرۀ رؤﯾـ‬ ‫ـﺪھﺎ درﺑـ‬ ‫ﺑﻌـ‬ ‫ﺑﺤﺮاﻧﯽ اﯾﻦ ﺑﯿﻤﺎری ﻧﻮﺷﺖ‪" :‬ﺧﻮاب دﯾـﺪم ﮐـﮫ‬ ‫]ﺣﻀﺮت[ ﻋﻠﯽ‪ ،‬اﻣﺎم ﻣﺆﻣﻨﺎن‪ ،‬در ﺣﺎﻟﯽ ﮐﮫ ﺷﻤﺸﯿﺮ‬ ‫دو دﻣﺶ )ذواﻟﻔﻘﺎر( را روی زاﻧﻮاﻧﺶ ﮔﺬاﺷـﺘﮫ‬ ‫ﺑﻮد‪ ،‬ﮐﻨﺎر ﺑﺴﺘﺮ ﻣﻦ ﻧﺸﺴﺘﮫ ﺑﻮد و ﻟﯿﻮاﻧﯽ ﺑـﮫ‬ ‫دﺳﺖ داﺷﺖ‪ .‬او ﺑﮫ ﻣﻦ ﻓﺮﻣﺎن داد ﮐﮫ ﻣﺤﺘـﻮای‬ ‫ﻟﯿﻮان را ﺑﻨﻮﺷﻢ‪ .‬ﻣﻦ ھـﻢ اﻃﺎﻋـﺖ ﮐـﺮدم‪ .‬روز‬ ‫ﺑﻌﺪ ﺗﺒﻢ ﻗﻄﻊ ﺷﺪ‪ .‬آن وﻗﺖ ﻓﻘﻂ ‪ 7‬ﺳـﺎل داﺷـﺘﻢ‬ ‫وﻟﯽ ﻣﯽﻓﮭﻤﯿﺪم ﮐﮫ ﺑﯿﻦ آن ﺧﻮاب و ﺑﮭﺒﻮدی ﻣـﻦ‬ ‫ارﺗﺒﺎﻃﯽ ھﺴﺖ‪ 7".‬در ھﻤﺎن ﮐﺘﺎب او دو رﺧـﺪاد‬ ‫دﯾﮕــﺮ را در ﺗﺄﯾﯿــﺪ اﯾﻤــﺎﻧﺶ ﺑــﮫ اﯾــﻦ ﮐــﮫ‬ ‫ﻗﺪرتھﺎﯾﯽ ﻋﺎﻟﯽ ﺣﺎﻓﻆ او در ﺑﺮاﺑـﺮ ﻣﺨـﺎﻃﺮات‬ ‫ھﺴﺘﻨﺪ ﻧﻘﻞ ﻣﯽﮐﻨﺪ‪ .‬اﻣـﺎﻣﺰاده داود‪ ،‬ﯾﮑـﯽ از‬ ‫‪5‬‬

‫‪. Ashraf Pahlavi, Faces in a Mirror: Memoirs from Exile (Englewood Cliffs, N.J., Prentice‬‬‫‪Hall, 1980), 15-16.‬‬ ‫‪ .6‬ﺳﻠﯿﻤﺎن ﺑﮭﺒﻮدی ﻣﻨﺸﯽ و وﻗﺎﯾﻊ ﻧﮕﺎر رﺿﺎﺷﺎه داﺳﺘﺎن اﯾﻦ ﺑﯿﻤﺎری و‬ ‫ﺑﮭﺒﻮدی آن را ﭼﻨﯿﻦ رواﯾﺖ ﻣﯽ ﮐﻨﺪ‪" :‬در اواﺋﻞ دورۀ ﺣﮑﻮﻣﺖ رﺿﺎﺷﺎه‪،‬‬ ‫ً ﺷﺎه و ﻣﻠﮑﮫ ﺑﺴﯿﺎر ﻧﮕﺮان‬ ‫واﻻﺣﻀﺮت وﻟﯿﻌﮭﺪ ﺑﮫ ﺣﺼﺒﮫ ﻣﺒﺘﻼ ﺷﺪ ‪ .‬ﻃﺒﯿﻌﺘﺎ‬ ‫و ﻏﻤﮕﯿﻦ ﺑﻮدﻧﺪ ‪ .‬واﻻﺣﻀﺮت ﻣﺮا دوﺳﺖ داﺷﺖ و اﻏﻠﺐ از ﻣﻦ ﻣﯽﺧﻮاﺳﺖ ﻧﺰدش‬ ‫ﺑﻤﺎﻧﻢ و ﺑﺎ او ﺻﺤﺒﺖ ﮐﻨﻢ ‪ .‬ﺑﻨﺎﺑﺮاﯾﻦ ھﺮ روز ﻣﺪت زﻣﺎﻧﯽ را ﺑﺎ او ﻣﯽ‬ ‫ﮔﺬراﻧﺪم ‪ .‬در ﯾﮑﯽ از روزھﺎﯾﯽ ﮐﮫ ﺗﺒﯽ ﺗﻨﺪ داﺷﺖ‪ ،‬اﻋﻠﯿﺤﻀﺮت وارد اﺗﺎق‬ ‫ﺷﺪ و وﻗﺘﯽ ﭘﺴﺮش را ﭼﻨﯿﻦ ﺑﯿﻤﺎر دﯾﺪ‪ ،‬درﻣﺎﻧﺪه ﺷﺪ و ﻏﻤﯽ ﮐﮫ اﺣﺴﺎس‬ ‫ﻣﯽ ﮐﺮد در ﺻﻮرﺗﺶ ﻧﻤﺎﯾﺎن ﮔﺸﺖ ‪ .‬ﮐﻤﯽ ﺑﻌﺪ‪ ،‬وﻗﺘﯽ ﺑﮫ ﻣﺤﻞ ﺳﮑﻮﻧﺖ ﺧﻮد رﻓﺖ‪،‬‬ ‫وﺿﻊ واﻻﺣﻀﺮت ﺑﺪﺗﺮ ﺷﺪ‪ ،‬ﺗﺒﺶ ﺑﺎﻻ رﻓﺖ‪ ،‬و ﺑﮫ ﻧﻈﺮ ﻣﯽ رﺳﯿﺪ ﺑﮫ اﻏﻤﺎ رﻓﺘﮫ‬ ‫اﺳﺖ و دﯾﮕﺮ ﻧﻤﯽ ﺗﻮاﻧﺪ ﭼﺸﻢ ھﺎﯾﺶ را ﺑﺎز ﻧﮕﮫدارد ‪ .‬ﮐﻤﯽ ﺑﻌﺪ ﻣﺘﻮﺟﮫ ﺷﺪم‬ ‫ﮐﮫ ﭘﯿﺸﺎﻧﯽ و ﺑﺪﻧﺶ ﺑﮫ ﺷﺪت ﻋﺮق ﮐﺮده اﺳﺖ ‪ .‬ﺳﭙﺲ ﻧﺎﮔﮭﺎن ﺑﯿﺪار ﺷﺪ و در‬ ‫ﺣﺎﻟﯽ ﮐﮫ ﻟﺒﺨﻨﺪی ﺑﺮ ﻟﺐ داﺷﺖ ﮔﻔﺖ‪" :‬ﺣﺎﻟﻢ ﺧﻮب ﺷﺪ ‪ .‬اﻣﺎم را ﺧﻮاب‬ ‫دﯾﺪم‪ ) ".‬ﺑﮭﺒﻮدی ‪ .‬ﭘﯿﺸﯿﻦ؛ ‪.(275-276‬‬ ‫‪ .7‬ﻣﺤﻤﺪرﺿﺎ ﭘﮭﻠﻮی‪ ،‬ﻣﺄﻣﻮرﯾﺖ ﺑﺮای وﻃﻨﻢ‪ ،‬ﺗﮭﺮان‪ ،‬ﻧﺸﺮ ﮐﺘﺎب‪ ،1353 ،‬ص‪.‬‬ ‫‪.87‬‬

‫ﺻﺪھﺎ اﻣـﺎﻣﺰادۀ اﯾـﺮان را اﻏﻠـﺐ ﺗﮭﺮاﻧﯽھـﺎ‬ ‫ﻣﯽﺷﻨﺎﺳﻨﺪ و ﺑﺴﯿﺎری از آﻧﮭﺎ‪ ،‬ﺑﮫ وﯾـﮋه ﻧﺴـﻞ‬ ‫ﭘﯿﺸﯿﻦ‪ ،‬در زﻧﺪﮔﯽ ﺑـﯿﺶ از ﯾﮑﺒـﺎر ﺑـﮫ آﻧﺠـﺎ‬ ‫رﻓﺘﮫاﻧﺪ‪ .‬ﺑﺮای رﻓﺘﻦ ﺑﮫ آﻧﺠـﺎ ﻻزم ﺑـﻮد ﯾـﺎ‬ ‫ﭘﯿﺎده ﯾﺎ ﺑﺎ اﺳﺐ ﻣﺴﯿﺮی ﺑﺎرﯾﮏ و ﻧﺎھﻤﻮار را‬ ‫در داﻣﻨﮥ ﮐﻮه ﻃﯽ ﮐﻨﻨﺪ‪ .‬ﭘﯿﺶ از آﻧﮑﮫ رﺿﺎﺧﺎن‬ ‫ﺑﮫ ﻣﻘﺎم ﺷﺎھﯽ ﺑﺮﺳـﺪ‪ ،‬ﺧـﺎﻧﻮادۀ او ھـﻢ ﻣﺜـﻞ‬ ‫ﺑﺴﯿﺎری از اﻓﺮاد دﯾﮕﺮ‪ ،‬ھﺮ ﺳﺎل ﺑﺮای زﯾـﺎرت‬ ‫ﺑﮫ اﻣﺎﻣﺰاده داود ﻣﯽرﻓﺘﻨﺪ‪.‬‬ ‫در ﯾﻜﻲ از اﯾﻦ ﺳﻔﺮھﺎ ﻛﮫ ﻣﻦ ﺟﻠﻮ زﯾـﻦ اﺳـﺐ‬ ‫ﯾﻜﻲ از ﺧﻮﯾﺸﺎوﻧﺪان ﺧﻮد ﻛﮫ ﺳﻤﺖ اﻓﺴﺮي داﺷـﺖ‪،‬‬ ‫ﻧﺸﺴﺘﮫ ﺑﻮدم ﻧﺎﮔﮭﺎن ﭘﺎي اﺳﺐ ﻟﻐﺰﯾـﺪه و ھـﺮ دو‬ ‫از اﺳﺐ ﺑﮫ زﯾﺮ اﻓﺘﺎدﯾﻢ‪ .‬ﺳﺮ ﻣﻦ ﺑﮫ ﺳﻨﮕﯽ ﺧـﻮرد‬ ‫و از ﺣﺎل رﻓﺘﻢ‪ .‬ھﻨﮕـﺎﻣﻲ ﻛـﮫ ﺑـﮫ ﺧـﻮد آﻣـﺪم‪،‬‬ ‫ھﻤﺮاھﺎن ﻣﻦ از اﯾﻨﻜﮫ ھﯿﭽﮕﻮﻧﮫ ﺻـﺪﻣﮫاي ﻧﺪﯾـﺪه‬ ‫ﺑﻮدم‪ ،‬ﻓﻮقاﻟﻌﺎده ﺗﻌﺠﺐ ﻛﺮدﻧـﺪ‪ .‬ﻧﺎﭼـﺎر ﺑـﺮاي‬ ‫آﻧﮭﺎ ﻓﺎش ﻛﺮدم ﻛﮫ در ﺣﯿﻦ ﻓﺮو اﻓﺘﺎدن از اﺳﺐ‪،‬‬ ‫ﺣﻀﺮت اﺑﻮاﻟﻔﻀﻞ)ع( ﻓﺮزﻧﺪ ﺑﺮوﻣﻨﺪ ﺣﻀﺮت ﻋﻠـﻲ)ع(‬ ‫ﻇﺎھﺮ ﺷﺪ و ﻣﺮا در ھﻨﮕﺎم ﺳﻘﻮط ﮔﺮﻓﺖ‪ .‬وﻗﺘﻲ ﻛـﮫ‬ ‫اﯾﻦ ﺣﺎدﺛﮫ روي داد‪ ،‬ﭘﺪرم ﺣﻀﻮر ﻧﺪاﺷﺖ‪ ،‬ھﻨﮕﺎﻣﻲ‬ ‫ﻛﮫ ﻣﺎﺟﺮا را ﺑﺮاي او ﻧﻘﻞ ﻛـﺮدم‪ ،‬ﺣﻜﺎﯾـﺖ ﻣـﺮا‬ ‫ﺟﺪي ﻧﮕﺮﻓﺖ و ﻣﻦ ﻧﯿﺰ ﺑـﺎ ﺗﻮﺟـﮫ ﺑـﮫ روﺣﯿـﺔ وي‬ ‫ﻧﺨﻮاﺳﺘﻢ ﺑﺎ او ﺑﮫ ﺟﺪل ﺑﺮﺧﯿﺰم وﻟﻲ ﺧﻮدم ھﺮﮔـﺰ‬ ‫ﻛﻮﭼﻜﺘﺮﯾﻦ ﺗﺮدﯾﺪي در واﻗﻌﯿﺖ اﻣـﺮ رؤﯾـﺖ ﺣﻀـﺮت‬ ‫‪8‬‬ ‫ﻋﺒﺎس ﺑﻦ ﻋﻠﻲ ﻧﺪاﺷﺘﻢ‪.‬‬

‫ﺑﺎر دﯾﮕﺮ‪ ،‬روزی ﮐﮫ ﺑﺎ ﻣﺮﺑﯽ ﺧﻮد در ﮐﺎخ‬ ‫ﺳﻠﻄﻨﺘﯽ ﺳﻌﺪآﺑﺎد‪ ،‬واﻗﻊ در ﺷﻤﺎل ﺗﮭﺮان‪ ،‬ﻗﺪم‬ ‫ﻣﯽزد‪:‬‬ ‫ﻧﺎﮔﮭﺎن ﻣﺮدي را ﺑﺎ ﭼﮭﺮهای ﻣﻠﻜﻮﺗﻲ دﯾﺪم ﻛﮫ‬ ‫ﺑﺮ ﮔﺮد ﻋﺎرﺿﺶ ھﺎﻟﮫاي از ﻧﻮر ﻣﺎﻧﻨﺪ ﺻﻮرﺗﻲ ﻛـﮫ‬ ‫ﻧﻘﺎﺷﺎن ﻏﺮب از ﻋﯿﺴﻲﺑﻦ ﻣﺮﯾﻢ ﻣﻲﺳﺎزﻧﺪ‪ ،‬ﻧﻤﺎﯾـﺎن‬ ‫ﺑﻮد‪ .‬در آن ﺣﯿﻦ ﺑﮫ ﻣﻦ اﻟﮭﺎم ﺷﺪ ﻛﮫ ﺑـﺎ ﺧـﺎﺗﻢ‬ ‫اﺋﻤﮫ اﻃﮭﺎر ﺣﻀـﺮت اﻣـﺎم ﻗـﺎﺋﻢ روﺑـﺮو ھﺴـﺘﻢ‪.‬‬ ‫‪ .8‬ھﻤﺎن‪ .‬ﺻﺺ ‪.87 -88 .‬‬

‫ﺷﺎه ‪7‬‬

‫ﻣﻮاﺟﮭﮥ ﻣﻦ ﺑﺎ اﻣﺎم زﻣﺎن ﭼﻨﺪ ﻟﺤﻈﮫ ﺑﯿﺸـﺘﺮ ﺑـﮫ‬ ‫ﻃﻮل ﻧﯿﻨﺠﺎﻣﯿﺪ‪ .‬در آن ﻣﻮﻗﻊ ﻣﺸﺘﺎﻗﺎﻧﮫ از ﻣﺮﺑـﻲ‬ ‫ﺧﻮد ﺳﺌﻮال ﻛﺮدم‪ :‬او را دﯾﺪي؟ ﻣﺮﺑﻲ ﻣﺘﺤﯿﺮاﻧـﮫ‬ ‫ﺟﻮاب داد‪» :‬ﭼﮫ ﻛﺴﻲ را ؟ اﯾﻨﺠﺎ ﻛﮫ ﻛﺴﻲ ﻧﯿﺴﺖ!«‬ ‫اﻣﺎ ﻣﻦ اﯾﻦ ﻗﺪر ﺑﮫ اﺻﺎﻟﺖ و ﺣﻘﯿﻘـﺖ آﻧﭽـﮫ ﻛـﮫ‬ ‫دﯾﺪه ﺑﻮدم اﻃﻤﯿﻨﺎن داﺷﺘﻢ ﻛﮫ ﺟـﻮاب ﻣﺮﺑـﻲ ﻣـﻦ‬ ‫‪9‬‬ ‫ﻛﻮﭼﻚﺗﺮﯾﻦ ﺗﺄﺛﯿﺮي در اﻋﺘﻘﺎدم ﻧﺪاﺷﺖ‪.‬‬

‫او ﺑﮫ آﻧﭽﮫ ﻣﯽﮔﻔـﺖ اﻋﺘﻘـﺎد داﺷـﺖ و ﺑـﮫ‬ ‫ھﻤﯿﻦ دﻟﯿﻞ در ﺳﺮاﺳﺮ زﻧـﺪﮔﯽ در اﯾـﺮان و در‬ ‫ﺧﺎرج از اﯾﺮان‪ ،‬ﺣﺘﯽ زﻣـﺎﻧﯽ ﮐـﮫ ﮔﻔـﺘﻦ اﯾـﻦ‬ ‫ﺣﺮفھﺎ ﺑﺮاﺳﺘﯽ ﺑﮫ اﻋﺘﺒﺎرش ﺻﺪﻣﮫ ﻣﯽزد‪ ،‬آﻧﮭـﺎ‬ ‫را ﺗﮑــﺮار ﻣﯽﮐــﺮد‪ .‬او اﯾــﻦ ﮔﻔﺘــﮫھﺎ را در‬ ‫‪10‬‬ ‫آﺧﺮﯾﻦ ﮐﺘﺎﺑﯽ ھﻢ ﮐﮫ در ﺗﺒﻌﯿﺪ ﻧﻮﺷﺖ ﮔﻨﺠﺎﻧﺪ‪.‬‬ ‫او ﭼﻨﺪ ﻣﺎه ﭘﯿﺶ از ﻣﺮگ و در ﺧﻠﻮت اﺗﺎﻗﺶ در‬ ‫ﻣﺼﺮ ﺑﮫ ﮐﺴﺎﻧﯽ ﮐﮫ ﺑﮫ دﻟﯿﻞ اﻧﺘﺸﺎر ﮐﺘﺎﺑﺶ ﺑـﺎ‬ ‫وی ﻣﺼﺎﺣﺒﮫ ﻣﯽﮐﺮدﻧﺪ ﺑﺎ ﺻﺪاﻗﺘﯽ ﺗﺮدﯾﺪﻧﺎﭘـﺬﯾﺮ‬ ‫اﯾﻦ ﻣﻄﺎﻟﺐ را ﺑﺎزﮔﻔﺖ‪ .‬در ﭘﺎﺳـﺦ ﺑـﮫ ﺗـﺎرﯾﺦ‬ ‫ﮔﻔﺘﮫ اﺳﺖ‪:‬‬ ‫از ﻧﻈﺮ ﻣـﻦ اﻋﺘﻘـﺎدات دﯾﻨـﯽ اﺻـﻞ و اﺳـﺎس‬ ‫زﻧــﺪﮔﯽ ﻣﻌﻨــﻮی اﺳــﺖ‪ .‬ﺗﻤــﺎم ﺟﻮاﻣــﻊ ﺑــﺪون آن‬ ‫ـﺮﻓﺘﮫ‬ ‫ـﺎدی ﭘﯿﺸـ‬ ‫ـﺮ ﻣـ‬ ‫ـﺪر از ﻧﻈـ‬ ‫ـﺮ ﻗـ‬ ‫ـﺎدات‪ ،‬ھـ‬ ‫اﻋﺘﻘـ‬ ‫ـﯽ‬ ‫ـﺎن ﺣﻘﯿﻘـ‬ ‫ـﺪ‪ .‬اﯾﻤـ‬ ‫ـﮫ ﻣﯽروﻧـ‬ ‫ـﮫ ﺑﯿﺮاھـ‬ ‫ـﻨﺪ‪ ،‬ﺑـ‬ ‫ﺑﺎﺷـ‬ ‫ﺑﮭﺘﺮﯾﻦ ﺿﻤﺎﻧﺖ ﺑﺮای ﺳﻼﻣﺖ اﺧﻼﻗﯽ و ﻗﺪرت ﻣﻌﻨـﻮی‬ ‫اﺳﺖ‪ .‬اﯾﻤﺎن واﻗﻌﯽ در اﻧﺴﺎن ﺣﻤﺎﯾﺘﯽ ﺑﯽﻧﻈﯿﺮ در‬ ‫ﻓﺮاز و ﻧﺸﯿﺐ زﻧﺪﮔﯽ اﺳﺖ؛ ﺑﺮای ھﺮ ﻣﻠﺖ ھﻢ ﺣﺎﻣﯽ‬ ‫‪11‬‬ ‫ﻣﻌﻨﻮی ﻗﺪرﺗﻤﻨﺪی اﺳﺖ‪.‬‬ ‫***‬

‫ﻣﺤﻤﺪرﺿﺎ از ﭘﺪرش ﻣﻼﯾﻢﺗﺮ ﺑﻮد وﻟﯽ ﺑﺎ ﺟﺪی‬ ‫ﺑﻮدن و وﻇﯿﻔﮫﺷﻨﺎﺳﯽ ﻣﺨﺎﻟﻔﺘﯽ ﻧﺪاﺷﺖ‪ .‬در واﻗﻊ‬ ‫ﻗﺪر رﻋﺎﯾـﺖ ﻧﻈـﻢ و اﻧﻀـﺒﺎط را ﮐـﮫ ﯾﮑـﯽ از‬ ‫وﯾﮋﮔﯽھﺎی ﭘﺪرش ﺑـﻮد‪ ،‬ﻣﯽداﻧﺴـﺖ‪ .‬ﺗﯿﻤﻮرﺗـﺎش‪،‬‬ ‫‪ . 9‬ھﻤﺎن ‪ .‬ﺻﺺ‪.88 -89.‬‬ ‫‪Mohammad Reza Pahlavi, Answer to History, New York, Stein and Day, 1980, pp. 57-61.‬‬ ‫‪ . 11‬ھﻤﺎن ‪ .‬ص ‪60 .‬‬

‫‪10‬‬

‫وزﯾﺮ درﺑﺎر‪ ،‬ﺑـﮫ او آﻣـﻮزش داد ﺑـﮫ ھﻨﮕـﺎم‬ ‫ﻣﺮاﺳﻢ ﺗﺎجﮔﺬاری رﺿﺎﺷﺎه ﭼﮕﻮﻧﮫ رﻓﺘـﺎر ﮐﻨـﺪ‪،‬‬ ‫ﻣﺤﻤﺪرﺿﺎ ھﻢ ﮐﮫ در آن زﻣﺎن ﺷﺶ ﺳﺎﻟﮫ ﺑﻮد‪ ،‬آن‬ ‫دﺳﺘﻮرﻋﻤﻞھﺎ را ﻣﻮ ﺑﮫ ﻣﻮ اﺟﺮا ﮐﺮد‪ .‬او ھﻨﻮز‬ ‫ﻧﻤﯽداﻧﺴﺖ وﻟﯿﻌﮭﺪ ﺑﻮدن ﺑﮫ ﭼﮫ ﻣﻌﻨﺎﺳـﺖ‪ ،‬وﻟـﯽ‬ ‫ﺑﺎ اﯾﻦ واژه آﺷﻨﺎ ﺑﻮد‪ .‬زﯾـﺮا ﮔـﺎھﯽ ھﺎﺷـﻢ‪،‬‬ ‫ﺧﺪﻣﺘﮑﺎر ﻣﺨﺼﻮص او‪ ،‬ﺑﺎ ﻣﺤﺒﺖ او را "وﻟﯿﻌﮭـﺪ‬ ‫ـﮫ‬ ‫ـﺖ ﮐـ‬ ‫ـﺮی ﻧﮕﺬﺷـ‬ ‫ـﺮد‪ ،12‬و دﯾـ‬ ‫ـﺎب ﻣﯽﮐـ‬ ‫ـﻮﻧﻢ" ﺧﻄـ‬ ‫ﺟـ‬ ‫دﮐﺎنداران ﻣﺤﻠﮫ ھﻢ از ھﻤﯿﻦ ﻋﻨﻮان اﺳـﺘﻔﺎده‬ ‫ﻣﯽﮐﺮدﻧﺪ‪ .‬ﻣﺤﻤﺪرﺿـﺎ ﭘـﺲ از آﻧﮑـﮫ ﺑـﮫ ﻣﻘـﺎم‬ ‫وﻟﯿﻌﮭﺪی ﻣﻨﺼﻮب ﺷﺪ در ﺧﺎﻧﮫای ﺟﺪا در ﻣﺠﻤﻮﻋﮥ‬ ‫ﮐﺎخ ﮔﻠﺴﺘﺎن‪ ،‬ﮐـﮫ ﭘـﯿﺶ از اﯾـﻦ ﻣﺤـﻞ ﺳـﮑﻮﻧﺖ‬ ‫ﺷﺎھﺎن ﻗﺎﺟﺎر ﺑﻮد‪ ،‬زﻧﺪﮔﯽ ﻣﯽﮐﺮد‪.‬‬ ‫ﺑﺎ وﺟﻮد اﯾﻦ ﺟﻼل و ﺟﺒﺮوت‪ ،‬ھﺮﮔﺎه ﺷﺮاﯾﻂ‬ ‫اﺟﺎزه ﻣﯽداد دﯾﮕﺮان ﺑـﺪون ﺗﺸـﺮﯾﻔﺎت رﻓﺘـﺎر‬ ‫ﮐﻨﻨﺪ‪ ،‬او ﻧﺎراﺣﺖ ﻧﻤﯽﺷﺪ‪ 13.‬ﻣﺠﯿﺪ اﻋﻠﻢ‪ ،‬دوﺳـﺖ‬ ‫دﯾﺮﯾﻦ ﻣﺤﻤﺪرﺿﺎ‪ ،‬ﻧﺨﺴﺘﯿﻦ دﯾﺪارش ﺑﺎ او را ﺑﮫ‬ ‫ﯾﺎد ﻣﯽآورد‪ .‬اﻋﻠﻢ ﺷﺶ ﺳﺎل ﺑﯿﺸﺘﺮ ﻧﺪاﺷﺖ و در‬ ‫ﺟﺸﻨﯽ ﺷﺮﮐﺖ ﮐﺮده ﺑﻮد ﮐﮫ ﺑﺮای ﮐﻤﮏ ﻣـﺎﻟﯽ ﺑـﮫ‬ ‫اﻧﺠﻤﻦ ﺷﯿﺮ و ﺧﻮرﺷﯿﺪ ﺳﺮخ ﺑﺮﭘﺎ ﺑﻮد‪ .‬در اﯾـﻦ‬ ‫ﺟﺸﻦ ﺑﺮﻧﺎﻣﮫھﺎﯾﯽ ﺳﺮﮔﺮمﮐﻨﻨـﺪه ﺑـﺮای ﮐﻮدﮐـﺎن‬ ‫اﺟﺮا ﻣﯽﺷﺪ ﮐﮫ ﯾﮑﯽ از آﻧﮭﺎ ﺟﻨﮓ ﻗﻮچھﺎ ﺑـﻮد‪.‬‬ ‫اﻋﻠﻢ ﺧﺮدﺳﺎل ﺷﯿﻔﺘﮥ ﺗﻤﺎﺷﺎی دو ﻗﻮﭼﯽ ﺷﺪه ﺑﻮد‬ ‫ﮐﮫ ﺷﺎخ در ﺷﺎخ ﯾﮑﺪﯾﮕﺮ اﻧﺪاﺧﺘـﮫ ﺑﻮدﻧـﺪ‪ .‬او‬ ‫ﻣﺘﻮﺟﮫ ﭘﺴـﺮی ﺧﺮدﺳـﺎلﺗﺮ از ﺧـﻮد ﺷـﺪ ﮐـﮫ در‬ ‫ﮐﻨﺎرش اﯾﺴﺘﺎده ﺑﻮد و ﻟﺒـﺎس ﻧﻈـﺎﻣﯽ ﺑـﮫ ﺗـﻦ‬ ‫داﺷﺖ و دﺳﺘﺶ در دﺳﺖ ﺳﺮﺑﺎزی ﺑﻮد و او ھﻢ در‬ ‫ﺣﺎل ﺗﻤﺎﺷﺎی اﯾﻦ ﻧﻤﺎﯾﺶ ﺑﻮد‪ .‬اﻋﻠـﻢ ﺑـﮫ ﯾـﺎد‬ ‫ﻣﯽآورد ﮐﮫ ﻋﻤﻮﯾﺶ آﻣﺪ‪ ،‬دﺳﺘﯽ ﺑﮫ ﭘﺸﺖ او زد و‬ ‫ﮔﻔﺖ‪" :‬ﺑﯿﺎ ﺑﺎ ﻣﺤﻤﺪرﺿﺎ‪ ،‬ﭘﺴﺮ ﺳﺮدار ﺳﭙﮫ آﺷﻨﺎ‬

‫‪ .12‬ﺑﮭﺒﻮدی‪ ،‬ھﻤﺎن‪.253 .‬‬ ‫‪ .13‬ﻣﺼﺎﺣﺒﮫ ﺑﺎ ﺷﺎھﺪﺧﺖ اﺷﺮف‪ ،‬ھﻤﺎن‪ ،‬ﻧﻮار ‪. 1‬‬

‫ﺷﺎه ‪9‬‬

‫ﺷﻮ‪ ".‬ﭘﺲ از آن دو ﭘﺴﺮﺑﭽﮫ ﺑﺎ ھﻢ ﺑﮫ ﺗﻤﺎﺷـﺎی‬ ‫ﺟﻨﮓ ﻗﻮچھﺎ اﯾﺴﺘﺎدﻧﺪ‪.‬‬ ‫اﻧــﺪک زﻣــﺎﻧﯽ ﺑﻌــﺪ رﺿــﺎﺧﺎن ﭘﺎدﺷــﺎه و‬ ‫ﻣﺤﻤﺪرﺿﺎ وﻟﯿﻌﮭﺪ‪ ،‬ﺗﺎﺟﺪار ﺷـﺪﻧﺪ‪ .‬روزی اﻋﻠـﻢ‬ ‫ﺧﺮدﺳﺎل را ﺑﺮای ﺑﺎزی ﺑﺎ وﻟﯿﻌﮭﺪ ﺑـﮫ درﺑـﺎر‬ ‫ﻓﺮاﺧﻮاﻧﺪﻧﺪ‪ .‬ﭘﺪر و ﻣﺎدر ﺑﮫ او ﮔﻔﺘﻨﺪ ﺑﺎﯾـﺪ‬ ‫ﺧﯿﻠﯽ ﻣﺆدب ﺑﺎﺷﺪ و ﺗﺸﺮﯾﻔﺎت را رﻋﺎﯾـﺖ ﮐﻨـﺪ‪:‬‬ ‫"ﯾﺎدت ﺑﺎﺷﺪ ﺗﻌﻈـﯿﻢ ﮐﻨـﯽ و او را 'واﻻﺣﻀـﺮت'‬ ‫ﺑﻨﺎﻣﯽ و ھﺮﮔﺰ ﻣﺤﻤﺪرﺿﺎ ﺻﺪا ﻧﮑﻨﯽ‪ ".‬اﻋﻠﻢ ﺑـﮫ‬ ‫درﺑﺎر رﻓﺖ و ھﻤـﺎن ﮔﻮﻧـﮫ ﮐـﮫ ﺑـﮫ او ﮔﻔﺘـﮫ‬ ‫ﺑﻮدﻧﺪ رﻓﺘﺎر ﮐﺮد‪ .‬وﻟﯿﻌﮭﺪ ﺑـﮫ او ﮔﻔـﺖ‪" :‬آن‬ ‫روز را ﺑﮫ ﯾﺎد ﻣﯽآوری ﮐﮫ در ﺟﺸﻦ ھﻤﺪﯾﮕﺮ را‬ ‫دﯾﺪﯾﻢ؟ آن روز ﺑﺎ ﻣﻦ ﻣﺜﻞ ﻓﺮدی ھﻤﺘﺮاز ﺧﻮدت‬ ‫رﻓﺘــﺎر ﮐــﺮدی ﭼــﺮا ﺣــﺎﻻ ﺑــﮫ ﻣــﻦ ﻣﯽﮔــﻮﯾﯽ‬ ‫واﻻﺣﻀﺮت؟" اﻋﻠﻢ ﮔﻔﺖ‪" :‬ﺑﮫ ﻣﻦ اﯾﻦ ﻃﻮر دﺳﺘﻮر‬ ‫دادهاﻧــﺪ‪ ".‬وﻟﯿﻌﮭــﺪ ﮔﻔــﺖ‪" :‬آه‪ ،‬اﯾــﻦ ﻓﻘــﻂ‬ ‫ﺗﺸﺮﯾﻔﺎت اﯾﻨﺠﺎﺳﺖ‪ .‬ﺑﯿﻦ ﺧﻮدﻣﺎن ﻻزم ﻧﯿﺴـﺖ آن‬ ‫را رﻋﺎﯾــﺖ ﮐﻨــﯿﻢ‪ .‬ﻣــﺎ ﺑــﺎ ھــﻢ دوﺳــﺘﯿﻢ و‬ ‫اﻣﯿﺪوارم از اﯾﻦ ﺑﮫ ﺑﻌﺪ ﻣﺜﻞ دو دوﺳﺖ ﻧﺴـﺒﺖ‬ ‫‪14‬‬ ‫ﺑﮫ ھﻢ رﻓﺘﺎر ﮐﻨﯿﻢ‪".‬‬ ‫از ﻣﯿﺎن ﭼﻨﺪ ﻧﻔﺮی ﮐـﮫ ھﻤﺒـﺎزی ﻣﺤﻤﺪرﺿـﺎ‬ ‫ﺑﻮدﻧﺪ‪ ،‬ﺣﺴـﯿﻦ ﻓﺮدوﺳـﺖ و ﻣﮭﺮﭘـﻮر ﺗﯿﻤﻮرﺗـﺎش‬ ‫ـﯽ‬ ‫ـﺘﻨﺪ‪ ،‬اوﻟـ‬ ‫ـﻤﯿﻤﺎﻧﮫﺗﺮی ﺑ ـﺎ او داﺷـ‬ ‫ـﻂ ﺻـ‬ ‫رواﺑـ‬ ‫ﻓﺮزﻧﺪ اﻓﺴﺮی ﺟﺰء و دوﻣﯽ ﻓﺮزﻧﺪ وزﯾﺮ درﺑـﺎر‬ ‫و ﻗﺪرﺗﻤﻨﺪﺗﺮﯾﻦ ﻓﺮد ﺑﻌﺪ از رﺿﺎﺷﺎه در اﯾﺮان‬ ‫ﺑﻮد‪ .‬ﻓﺮدوﺳﺖ ﺑﮫ ﺧﺎﻃﺮ ﻋﻼﻗﮫای ﮐﮫ ﻣﺤﻤﺪرﺿﺎ ﺑﮫ‬ ‫او ﭘﯿﺪا ﮐﺮده ﺑـﻮد ھﻤﺒـﺎزی وی ﺷـﺪه ﺑـﻮد و‬ ‫ھﻤﭽﻨﯿﻦ ﺑﮫ اﯾﻦ دﻟﯿﻞ ﮐﮫ رﺿﺎﺷﺎه ﻓﮑﺮ ﻣﯽﮐـﺮد‬ ‫وﻟﯿﻌﮭﺪ ﺑﺎﯾﺪ ﺑﺎ ﺗﻤﺎم اﻗﺸـﺎر اﺟﺘﻤـﺎع ﺳـﺮ و‬

‫‪ .14‬آرﺷﯿﻮ ﺗﺎرﯾﺦ ﺷﻔﺎھﯽ ﺑﻨﯿﺎد ﻣﻄﺎﻟﻌﺎت اﯾﺮان ‪ .‬ﻣﺼﺎﺣﺒﮫ ﺑﺎ ﻣﺠﯿﺪ اﻋﻠﻢ‪.‬‬ ‫ﻣﺼﺎﺣﺒﮫﮔﺮ اﺣﻤﺪ ﻗﺮﯾﺸﯽ ‪ .‬ﮐﺎﻟﯿﻔﺮﻧﯿﺎ ‪ 22 .‬ﻣﮫ ‪ .1991‬ص‪2.‬‬

‫ﮐﺎر داﺷﺘﮫ ﺑﺎﺷﺪ‪ 15.‬ﺑﮫ ھـﺮ ﺣـﺎل‪ ،‬رﺿﺎﺷـﺎه از‬ ‫ﻓﺮدوﺳﺖ ﺧﻮﺷﺶ ﻧﻤﯽآﻣﺪ و ﻧﻤﯽ ﻓﮭﻤﯿﺪ ﭼـﺮا ﭘﺴـﺮش‬ ‫او را دوﺳﺖ دارد‪ .‬او دﺳﺘﻮر داد ھﺮ ﭘﻨﺠﺸﻨﺒﮫ‬ ‫ﻓﺮدوﺳﺖ را ﺑﮫ ﺣﻤﺎم ﻋﻤﻮﻣﯽ و ﺳﭙﺲ ﻧـﺰد ﭘـﺪرش‬ ‫ﺑﺒﺮﻧﺪ و ﺗﺎ ﺷﻨﺒﮫ ﮐﮫ روز اول ھﻔﺘﮫ ﺑﻮد آﻧﺠﺎ‬ ‫ﺑﻤﺎﻧﺪ‪ .‬ﻓﺮدوﺳﺖ ﺗﺎ ﺣﺪودی ﻋﺒﻮس ﺑﻮد؛ ﺷـﺎھﺪﺧﺖ‬ ‫اﺷﺮف ﻓﮑﺮ ﻣﯽﮐﺮد او در درﺑﺎر ﺧﻮﺷﺤﺎل ﻧﯿﺴـﺖ‪.‬‬ ‫"او ﮔﺎھﯽ ﻧﺎﭘﺪﯾﺪ ﻣﯽﺷﺪ و ﻣﺎ ﻧﻤﯽداﻧﺴﺘﯿﻢ ﮐﺠﺎ‬ ‫رﻓﺘﮫ اﺳﺖ‪ .‬ﺑﺮادرم ﻏﻤﮕـﯿﻦ ﻣﯽﺷـﺪ و ﺳـﺮاغ او‬ ‫ﻣﯽﻓﺮﺳــﺘﺎدﻧﺪ‪ .‬ﺑــﺮادرم او را ﺧﯿﻠــﯽ دوﺳــﺖ‬ ‫داﺷﺖ‪ 16".‬وﻟﯿﻌﮭﺪ ﺗﻮﺟﮫ داﺷﺖ ﮐـﮫ ﺑـﺎ ﻓﺮدوﺳـﺖ‬ ‫ﻣﺜﻞ ﻓﺮدی ﺑﺮاﺑﺮ ﺑﺎ ﺧﻮد رﻓﺘـﺎر ﮐﻨـﺪ‪ .‬وﻗﺘـﯽ‬ ‫زﻣﺎن رﻓﺘﻦ وی ﺑﮫ ﺳﻮﯾﺲ ﻓﺮا رﺳﯿﺪ اﺻﺮار ﮐـﺮد‬ ‫ﮐﮫ ﻓﺮدوﺳﺖ ھﻢ ھﻤﺮاه او ﺑﺮود و درﺧﻮاﺳﺖ ﮐﺮد‬ ‫ﺟﺎﻣــﮫدانھﺎ و ﺟﺎﻣــﮫھﺎی آﻧﮭــﺎ از ﯾــﮏ ﻧــﻮع‬ ‫‪17‬‬ ‫ﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬ ‫ھﯿﭻ دﺧﺘﺮی ﺟﺰ اﺷـﺮف دور و ﺑـﺮ ﻣﺤﻤﺪرﺿـﺎ‬ ‫ﻧﺒﻮد‪ ،‬ﺗﺎزه اﺷﺮف ھﻢ ﺑﮫ دﻟﯿﻞ ﺷﺨﺼﯿﺖ ﭘﺴـﺮاﻧﮫ‬ ‫و ﺻﻤﯿﻤﯿﺖ ﻃﺒﯿﻌﯽ ﺑﺎ ﺑﺮادرش‪ ،‬اﻏﻠـﺐ ﺧـﻮد را‬ ‫ﺑﮫ زور ﺑﮫ اﯾﻦ ﭘﺴﺮھﺎ ﺗﺤﻤﯿﻞ ﻣﯽﮐـﺮد‪ .‬رﻓﺘـﺎر‬ ‫ﻣﺎدر و ﺧﻮاھﺮ ﺑﺰرگ اﺷﺮف ﯾﻌﻨﯽ ﺷﻤﺲ‪ ،‬ﮐﮫ ﺷـﺎه‬ ‫و ﻣﻠﮑﮫ ﻋﻼﻗﮥ ﺧﺎﺻﯽ ﺑﮫ او داﺷﺘﻨﺪ‪ ،‬ﻧﺴـﺒﺖ ﺑـﮫ‬ ‫اﺷﺮف ﺧﻮب ﻧﺒﻮد‪ .‬ﻣﺤﻤﺪرﺿﺎ اﺷﺮف را دوﺳﺖ داﺷﺖ‬ ‫و ﺑﺮای ﺣﻔﺎﻇﺖ از وی در ﺑﺮاﺑﺮ ﺑﯽاﻧﺼﺎﻓﯽھﺎﯾﯽ‬ ‫ﮐﮫ ﺑﺮ دﻧﯿﺎی ﮐﻮﭼﮏ وی ﺣـﺎﮐﻢ ﺑـﻮد‪ ،‬از ﻧﻔـﻮذ‬ ‫ﺧﻮد در ﻣﻘﺎم وﻟﯿﻌﮭﺪ ﺳﻮد ﻣﯽﺟﺴﺖ‪ .‬اﺷﺮف ﺑﻌﺪھﺎ‬ ‫ﮔﻔــﺖ‪" :‬در آن ﺳــﺎلھﺎ او ﻧــﺎﺟﯽ ﻣــﻦ ﺑــﻮد و‬ ‫ھﻤﻮاره ﻣﯽﺧﻮاﺳـﺖ ﺷـﺎﻧﺲ ﺟﻨﮕﯿـﺪن را ﺑـﮫ ﻣـﻦ‬

‫‪ .15‬ﻣﺼﺎﺣﺒﮫ ﺑﺎ ﺷﺎھﺪﺧﺖ اﺷﺮف‪ 3 ،‬ﻓﻮرﯾﮫ ‪ ،2001‬ﻧﻮار ‪.1‬‬ ‫‪ .16‬ھﻤﺎن‪.‬‬ ‫‪ .17‬آرﺷﯿﻮ ﺗﺎرﯾﺦ ﺷﻔﺎھﯽ ﺑﻨﯿﺎد ﻣﻄﺎﻟﻌﺎت اﯾﺮان ‪ .‬ﻣﺼﺎﺣﺒﮫ ﺑﺎ اﺑﻮاﻟﻔﺘﺢ‬ ‫آﺗﺎﺑﺎی‪ ،‬ﻣﺼﺎﺣﺒﮫ ﮔﺮ اﺣﻤﺪ ﻗﺮﯾﺸﯽ‪ ،‬ﻧﯿﻮﯾﻮرک ‪ :‬ژوﺋﻦ ‪ . 1982‬ﺻﺺ‪62. -63.‬‬

‫ﺷﺎه ‪11‬‬

‫ﺑﺪھﺪ‪ ".‬ﭘﺲ از رﻓﺘﻦ وﻟﯿﻌﮭﺪ ﺑﮫ ﺳـﻮﯾﺲ‪ ،‬اﺷـﺮف‬ ‫‪18‬‬ ‫ﺑﺴﯿﺎر اﺣﺴﺎس ﺗﻨﮭﺎﯾﯽ ﮐﺮده ﺑﻮد‪.‬‬ ‫وﻟﯿﻌﮭﺪ ﺗﺤﺼﯿﻼت اﺑﺘـﺪاﯾﯽ را در ﻣﺪرﺳـﮫای‬ ‫ﻧﻈﺎﻣﯽ ﮐﮫ ﻓﻘـﻂ ﺑـﮫ ھﻤـﯿﻦ ﻣﻨﻈـﻮر در ﻣﺤﻮﻃـﮥ‬ ‫درﺑﺎر ﺗﺄﺳﯿﺲ ﺷﺪه ﺑﻮد ﺑﮫ ﭘﺎﯾـﺎن رﺳـﺎﻧﺪ‪ ،‬در‬ ‫آن ﻣﺪرﺳﮫ او ﺑـﺎ ﺑﯿﺴـﺖ ﺗـﻦ از داﻧﺶآﻣـﻮزان‬ ‫دﯾﮕﺮ ﮐﮫ ﺑـﮫ دﻗـﺖ از ﻣﯿـﺎن ﭘﺴـﺮان اﻓﺴـﺮان‬ ‫ﻧﻈﺎﻣﯽ و ﻣﻘﺎﻣﺎت ﮐﺸﻮری ﺑﺮﮔﺰﯾﺪه ﺷﺪه ﺑﻮدﻧـﺪ‪،‬‬ ‫از ﺑﮭﺘﺮﯾﻦ ﻣﻌﻠﻤﺎن ﻣﻮﺟﻮد ﺗﻌﻠـﯿﻢ ﻣﯽﮔﺮﻓﺘﻨـﺪ‪.‬‬ ‫آﻣﻮزش ﻧﻈﺎﻣﯽ ھﻢ ﺑﺨﺸﯽ از ﺑﺮﻧﺎﻣﮥ درﺳﯽ ﺑﻮد و‬ ‫داﻧﺶآﻣﻮزان ﮐﮫ ﻓﻘﻂ ﺷﺶ ﯾﺎ ھﻔﺖ ﺳﺎل داﺷـﺘﻨﺪ‪،‬‬ ‫ﺑﺎ ﻟﺒﺎس ﻧﻈﺎﻣﯽ در آن ﮐﻼسھﺎ ﺣﻀﻮر ﻣﯽﯾﺎﻓﺘﻨﺪ‪.‬‬ ‫رﺿﺎﺷﺎه دﺳﺘﻮر داده ﺑﻮد ﮐﮫ ﺑـﺎ ﭘﺴـﺮش درﺳـﺖ‬ ‫ﻣﺜﻞ دﯾﮕﺮان رﻓﺘﺎر ﮐﻨﻨﺪ‪ ،‬اﯾﻦ ﭘﯿﺎم ﺗﻨﮭﺎ ﺗـﺎ‬ ‫ﺣﺪودی ﺑﺮای ھﻤﻮار ﮐﺮدن راه اﻋﻤﺎل ﻣﻌﯿﺎرھﺎی‬ ‫ﺗﺮﺑﯿﺘﯽ ﮐﺎﻓﯽ ﺑﻮد زﯾﺮا ھﻤـﮫ ﻣﯽداﻧﺴـﺘﻨﺪ ﮐـﮫ‬ ‫وﻟﯿﻌﮭﺪ ﻓﺮزﻧﺪ دﻟﺒﻨﺪ ﺷﺎه اﺳﺖ و ھﯿﭻ ﻣﯿﺰاﻧـﯽ‬ ‫از ھﺸﺪار و ﮔﻮﺷـﺰد اﯾـﻦ واﻗﻌﯿـﺖ را ﺗﻐﯿﯿـﺮ‬ ‫ﻧﻤﯽداد‪ .‬ﭘﺲ ﺑﮫ ﻣﺤﻤﺪرﺿﺎ اﺣﺘﺮام ﻣﯽﮔﺬاﺷـﺘﻨﺪ‪،‬‬ ‫اﻟﺒﺘﮫ او داﻧﺶآﻣﻮزی ﺳﺎﻋﯽ و ﺟﺪی‪ ،‬ﭘﺮاﻧﺮژی و‬ ‫ﮔﺎھﯽ ﺷﯿﻄﺎن ﺑﻮد اﻣّﺎ ھﺮﮔﺰ ﺷﺮارت ﻧﻤﯽﮐﺮد‪ .‬در‬ ‫ورزش ﺑﺎاﺳﺘﻌﺪاد ﺑﻮد‪ .‬او ﮐﺸﺘﯽ را‪ ،‬ﮐﮫ ورزﺷﯽ‬ ‫ﻣﻠﯽ ﺑـﻮد‪ ،‬دوﺳـﺖ داﺷـﺖ‪ .‬ﭼﺎﺑـﮏ ﺑـﻮد و ﺗﻨـﺪ‬ ‫ﻣﯽدوﯾﺪ‪ .‬در ﺑﺎغ ﺳﻌﺪآﺑﺎد ﺷﻤﯿﺮان‪ ،‬اﻗﺎﻣﺘﮕـﺎه‬ ‫ﺗﺎﺑﺴﺘﺎﻧﯽ ﺧﺎﻧﻮاده‪ ،‬درﺧـﺖھـﺎی زﯾـﺎدی وﺟـﻮد‬ ‫داﺷﺖ و ﻣﺤﻤﺪرﺿـﺎ از آﻧﮭـﺎ ﺑـﺎﻻ ﻣﯽرﻓـﺖ‪ .‬او‬ ‫اﺳﺐﺳﻮاری را ﻓﺮا ﮔﺮﻓﺖ وﻟﯽ ﺑﻌـﺪھﺎ ﯾﻌﻨـﯽ در‬ ‫ﻧﻮﺟــﻮاﻧﯽ آن را در ﺣــﺪ ﮐﻤــﺎل آﻣﻮﺧــﺖ‪ .‬در‬ ‫ﻓﻮﺗﺒﺎل ھﻢ ﺑـﺎزﯾﮑﻦ ﺧـﻮﺑﯽ ﺷـﺪ‪ ،‬ھﻤﯿﻦﻃـﻮر در‬ ‫ﭼﻮﮔﺎن از روی دوﭼﺮﺧﮫ‪ ،‬ﮐـﮫ ﺑـﺎزی ﺟﺪﯾـﺪی در‬ ‫اﯾﺮان ﺑﻮد‪ .‬ﺑـﮫ ھﻨﮕـﺎم ﺑـﺎزی ﺑـﺎ دوﺳـﺘﺎﻧﺶ‬ ‫ھﻤﯿﺸﮫ ﻧﻘﺶ ﺑﺎزرس ﭘﻠﯿﺲ را ﺑﮫ ﻋﮭـﺪه داﺷـﺖ و‬ ‫‪ .18‬ﻣﺼﺎﺣﺒﮫ ﺑﺎ ﺷﺎھﺪﺧﺖ اﺷﺮف‪ .‬ﭘﯿﺸﯿﻦ ‪.‬‬

‫دزدھﺎ را دﺳﺘﮕﯿﺮ ﻣﯽﮐﺮد اﻣّﺎ ﺑﻌـﺪھﺎ اﻗـﺮار‬ ‫ﮐﺮد ﮐﮫ روش وی اﺻﻼً ﻋـﺎﻟﯽ ﻧﺒـﻮد‪ 19.‬ﺧﻼﺻـﮫ در‬ ‫ﻓﺎﺻﻠﮥ ﺑﯿﻤﺎریھـﺎﯾﺶ‪ ،‬از ﺟﻤﻠـﮫ ﺣﻤﻠـﮥ ﺑﺴـﯿﺎر‬ ‫ﺷﺪﯾﺪ ﻣﺎﻻرﯾﺎ در ھﺸﺖ ﺳﺎﻟﮕﯽ ﮐـﮫ ﻋﻮارﺿـﺶ ﺗـﺎ‬ ‫ﭘﺎﯾﺎن ﻋﻤﺮ ﺑﺎﻗﯽ ﻣﺎﻧﺪ‪ ،‬ﺑﺴﯿﺎر ﭘﺮ ﺟﻨﺐ و ﺟـﻮش‬ ‫ﺑﻮد‪.‬‬ ‫ﺷﺎھﺰادۀ ﺟﻮان ﺧﻠﻖ و ﺧﻮﯾﯽ دﻣﻮﮐﺮات داﺷﺖ‪.‬‬ ‫در ﺳﺎل ‪ ،1339‬در ﭼﮭﻞ ﺳﺎﻟﮕﯽ و ﭘﺲ از ‪ 20‬ﺳـﺎل‬ ‫ﺳﻠﻄﻨﺖ‪ ،‬ﻧﻮﺷﺖ ﮐﮫ ﺷﺨﺼﯿﺖ او ﺑـﺎ ﺷﺨﺼـﯿﺖ ﭘـﺪرش‬ ‫ً ﺗﻔﺎوت دارد و ﺑﺎﯾﺪ ھـﻢ ﭼﻨـﯿﻦ ﻣﯽﺑـﻮد‬ ‫اﺳﺎﺳﺎ‬ ‫زﯾﺮا ھﺮ ﺷﺨﺼﯿﺘﯽ ﭘﺮوردۀ ﺷﺮاﯾﻂ ﺗـﺎرﯾﺨﯽ ﺧـﺎص‬ ‫ﺧﻮد اﺳﺖ‪ 20.‬ﺷﺨﺼﯿﺖ او ﺑﺨﺸﯽ آﻣﻮﺧﺘﮫ ھـﻢ داﺷـﺖ‬ ‫ﮐﮫ اﻏﻠﺐ زﻣـﺎﻧﯽ رخ ﻣﯽﻧﻤـﻮد ﮐـﮫ ﺑـﯿﻦ ﻧﻔـﻮذ‬ ‫ﭘﺪرش‪ ،‬ﮐﮫ ﻣﻌﯿﺎری ﺑﺮای ﺳـﻨﺠﺶ ﺗﻤـﺎم ﭼﯿﺰھـﺎی‬ ‫دﯾﮕﺮی ﺑﻮد ﮐﮫ او را ﺗﺤﺖ ﺗﺄﺛﯿﺮ ﻗﺮار ﻣﯽداد‪،‬‬ ‫و ﻧﻔﻮذ ﻣﺎدام ارﻓﻊ‪ ،‬ﻣﺮﺑﯽای ﮐﮫ ﺟﺎﯾﮕﺎھﯽ ﺧﺎص‬ ‫در ﺗﺮﺑﯿــﺖ اوﻟﯿــﮥ او داﺷــﺖ‪ ،‬ﺗﻨﺎﻗﻀــﯽ ﭘــﯿﺶ‬ ‫ﻣﯽآﻣﺪ‪.‬‬ ‫ﻣﺎدام ارﻓﻊ ﺧﺎﻧﻤﯽ ﻓﺮاﻧﺴـﻮی ﺑـﻮد ﮐـﮫ در‬ ‫ﭘﺎرﯾﺲ ﺑﺎ ﻣﺮدی اﯾﺮاﻧﯽ ﺑﮫ ﻧﺎم ارﻓـﻊ ازدواج‬ ‫ﮐﺮده و ﺑﺎ او ﺑﮫ اﯾﺮان آﻣﺪه ﺑـﻮد‪ .‬رﺿﺎﺷـﺎه‬ ‫او را اﺳﺘﺨﺪام ﮐﺮد ﺗﺎ ﺑـﮫ وﻟﯿﻌﮭـﺪ و دﯾﮕـﺮ‬ ‫ﻓﺮزﻧﺪاﻧﺶ ﻓﺮاﻧﺴﮫ‪ ،‬ﯾﺎ ﺑﮫ ﻗﻮل ﺧﻮدش "ﭼﯿﺰھـﺎی‬ ‫ﻇﺮﯾﻒﺗﺮ زﻧﺪﮔﯽ" را ﯾﺎد ﺑﺪھـﺪ‪ .‬ﻣـﺎدام ارﻓـﻊ‬ ‫ﺑﺮازﻧﺪه‪ ،‬ﻓﺮھﯿﺨﺘﮫ‪ ،‬دارای اﺣﺴﺎس ﻣﯿﮭﻦﭘﺮﺳـﺘﯽ‬ ‫اﻓﺮاﻃﯽ ﻧﺴـﺒﺖ ﺑـﮫ ﻓﺮاﻧﺴـﮫ‪ ،‬و ﻣﺎﻧﻨـﺪ اﻏﻠـﺐ‬ ‫ﻓﺮاﻧﺴﻮﯾﺎن آن دوره ﻣﺨـﺎﻟﻒ آﻟﻤـﺎن ﺑـﻮد‪ .‬او‬ ‫ﯾﮑﺴﺮه "ﭼﯿﺰھﺎی ﻓﺮاﻧﺴﻮی" ﺑﮫ اﯾﻦ ﮐﻮدﮐﺎن ﯾﺎد‬ ‫ﻣﯽداد‪ ،‬ﭼﯿﺰھﺎﯾﯽ ﮐﮫ ﺗﺎ ﭘﺎﯾـﺎن ﻋﻤـﺮ در ذھـﻦ‬ ‫آﻧﮭﺎ ﻣﺎﻧﺪ‪ .‬ﭘﺎرﯾﺲ ﺑﺎ ﺗﻤﺎم ﺷﮭﺮھﺎی دﻧﯿﺎ ﻓﺮق‬ ‫‪ .19‬ﭘﮭﻠﻮی‪ ،‬ﻣﺄﻣﻮرﯾﺖ ﺑﺮای وﻃﻨﻢ‪ ،‬ﭘﯿﺸﯿﻦ‪ ،‬ص ‪. 86 .‬‬ ‫‪ .20‬ھﻤﺎن ‪ .‬ﺻﺺ‪. 66-67 .‬‬

‫ﺷﺎه ‪13‬‬

‫داﺷﺖ و ﺷﮭﺮی ﺑﻮد زﯾﺒـﺎ و ﺛﺮوﺗﻤﻨـﺪ ﮐـﮫ ﺣـﺲ‬ ‫ﺧﻼﻗﯿﺖ ﺑﺸﺮ در آن ﻣـﻮج ﻣـﯽ زد‪ ،‬ﻧـﮫ ﻓﻘـﻂ در‬ ‫زﻣﯿﻨﮥ ھﻨﺮ‪ ،‬ادﺑﯿﺎت و ﻋﻠـﻢ‪ ،‬ﺑﻠﮑـﮫ در ﺷـﯿﻮه‬ ‫ﮐﺸﻮرداری زادﮔﺎه ﺑﮭﺘﺮﯾﻦھﺎ در ﻓﺮھﻨﮓ و ﺗﻤﺪن‬ ‫ﻣﺪرن ﺑﻮد‪ .‬ﺷﻤﺲ و اﺷـﺮف در ﻧﺘﯿﺠـﮥ ﺗﻮﺻـﯿﻔﺎت‬ ‫ﻣﺎدام ارﻓﻊ از زﯾﺒﺎﯾﯽھﺎی ﺷﮕﻔﺖاﻧﮕﯿﺰ ﭘـﺎرﯾﺲ‬ ‫‪21‬‬ ‫در آﺗــﺶ ﻋﺸــﻖ دﯾــﺪن آن ﺷــﮭﺮ ﻣﯽﺳــﻮﺧﺘﻨﺪ‪،‬‬ ‫ﻣﺤﻤﺪرﺿﺎی ﺟﻮان ھﻢ از ﻣﺎدام ارﻓـﻊ درﺑـﺎرۀ‬ ‫ﻓﻀﯿﻠﺖھﺎی دﻣﻮﮐﺮاﺳﯽ ﺳﺮﭼﺸﻤﮫ ﮔﺮﻓﺘﮫ از اﻓﮑـﺎر‬ ‫ـﺎدی‬ ‫ـﺐ زﯾـ‬ ‫ـﮫ‪ ،‬ﻣﻄﺎﻟـ‬ ‫ـﻼب ﻓﺮاﻧﺴـ‬ ‫ـﮫ اﻧﻘـ‬ ‫ـﻮط ﺑـ‬ ‫ﻣﺮﺑـ‬ ‫آﻣﻮﺧﺖ‪ .‬ﻣـﺎدام ارﻓـﻊ ﺑـﺎ ﻣﺤﻤﺪرﺿـﺎ درﺑـﺎرۀ‬ ‫ﻣﻮﻧﺘﺴﮑﯿﻮ‪ ،‬وﻟﺘﺮ و روﺳﻮ‪ ،‬و ھﻤﭽﻨـﯿﻦ درﺑـﺎرۀ‬ ‫ﻧــﺎﭘﻠﺌﻮن‪ ،‬ﭘﻄــﺮ و ﮐــﺎﺗﺮﯾﻦ ﺳــﺨﻦ ﻣﯽﮔﻔــﺖ‪ ،‬و‬ ‫درﺑﺎرۀ اﯾﻨﮑـﮫ ﺷـﺎھﺎن و رھﺒـﺮان ﺑـﺰرگ ﭼـﮫ‬ ‫ﮐﺎرھﺎﯾﯽ ﺑﺎﯾﺪ ﺑﺮای ﮐﺸﻮرﺷﺎن ﺑﮑﻨﻨـﺪ‪ .‬ﻣـﺎدام‬ ‫ارﻓﻊ اﯾﻦ ﻧﮑﺘﮫ را ھﻢ ھﻤﻮاره ﺑﺎ ﻇﺮاﻓـﺖ ﺑـﮫ‬ ‫ﭘﺴﺮ ﺟﻮان اﻟﻘﺎ ﻣﯽﮐﺮد ﮐﮫ ﭘﺪرش ﺣﻖ داﺷـﺖ ﮐـﮫ‬ ‫ﺷﮑﻮه و ﻋﻈﻤﺖ ﮔﺬﺷﺘﮥ اﯾﺮان را اﻟﮕـﻮﯾﯽ ﺑـﺮای‬ ‫ﺷﮑﻮه اﯾﻦ ﮐﺸﻮر در آﯾﻨﺪه ﺑﺪاﻧﺪ‪ ،‬وﻟﯽ ﻓﺮھﻨـﮓ‬ ‫و ﺗﻤﺪن ارزﺷﯽ ﺑﯿﺸﺘﺮ از ﻗـﺪرت و زور ﺧﺸـﮏ و‬ ‫ﺧﺎﻟﯽ دارد‪ .‬اﯾﺮاﻧﯽھﺎ ﺑـﺮای اﯾﻨﮑـﮫ ﺑﺮاﺳـﺘﯽ‬ ‫ﻣﺘﻤﺪن ﺷـﻮﻧﺪ ﺑﺎﯾـﺪ از ﻧﻈـﺮ ﻓﺮھﻨﮕـﯽ ﺗﻐﯿﯿـﺮ‬ ‫ﮐﻨﻨﺪ‪ :‬آﻧﮭﺎ ﺑﮫ ﻧﻮﻋﯽ اﻧﻘﻼب ﻓﺮاﻧﺴـﮫ از ﺳـﻮی‬ ‫ﺷﺎھﯽ ﻧﯿﺎز دارﻧﺪ ﮐﮫ ﻏﺮﻗﮫ در ﭼﯿﺰھـﺎی ﻣـﺪرن‬ ‫اﺳﺖ‪ .‬ﺷﺎﯾﺪ ﻣﺎدام ارﻓﻊ ﻧﻔﻮذ "زﻧﺎﻧﮥ" زﯾـﺎدی‬ ‫ﺑﺮ ﻣﺤﻤﺪرﺿﺎ ﻣﯽﮔﺬاﺷﺖ‪ ،‬ﺑﮫ ھﻤﯿﻦ دﻟﯿﻞ رﺿﺎﺷﺎه‪،‬‬ ‫ﮐﮫ ﭘﺲ از ‪ 9‬ﺳﺎﻟﮕﯽ ﻣﺤﻤﺪرﺿﺎ‪ ،‬ﺑﮫ ﻏـﺬا ﺧـﻮردن‬ ‫روزاﻧﮫ ﺑﺎ ﭘﺴﺮش اھﻤﯿﺖ ﻣﯽداد‪ ،‬ﺗﺼـﻤﯿﻢ ﮔﺮﻓـﺖ‬ ‫ﮐﮫ وﻟﯿﻌﮭﺪ ﺑﮫ ھﻤﻨﺸﯿﻨﯽ ﺑﺎ روﺣﯿﺎت ﻣﺮداﻧـﮫﺗﺮ‬ ‫ً ﻧﻈﺎﻣﯽ را‬ ‫ﻧﯿﺎز دارد و ﺑﺮای او آﻣﻮزش ﻣﻄﻠﻘﺎ‬ ‫در ﻧﻈﺮ ﮔﺮﻓﺖ‪ .‬اﻟﺒﺘﮫ ﺑﻌﺪھﺎ ﺳﻮﯾﺲ ﺑـﮫ ﭘـﺮورش‬ ‫ﺑﺬری ﮐﮫ ﻣﺮﺑﯽ ﻓﺮاﻧﺴﻮی ﮐﺎﺷﺘﮫ ﺑﻮد‪ ،‬ﮐﻤﮏ ﮐﺮد‪.‬‬ ‫ﻣﺤﻤﺪرﺿﺎ "ﺧﻮد را ﺑـﺮای ھﻤﯿﺸـﮫ ﻣـﺪﯾﻮن اﯾـﻦ‬ ‫‪ .21‬ﻣﺼﺎﺣﺒﮫ ﺑﺎ ﺷﺎھﺪﺧﺖ اﺷﺮف ﭘﮭﻠﻮی‪ ،‬ﭘﯿﺸﯿﻦ‪1:1.‬‬

‫ﺧﺎﻧﻢ ﻣﯽداﻧﺴﺖ" ﮐـﮫ در ﺳـﺎل ‪ 1959‬در ﻓﺮاﻧﺴـﮫ‬ ‫‪22‬‬ ‫درﮔﺬﺷﺖ‪.‬‬ ‫***‬ ‫ﺳﻮﯾﺲ ﺑﺎ دﻗﺖ ﺑﺮای ﺗﺤﺼﯿﻼت وﻟﯿﻌﮭﺪ اﻧﺘﺨﺎب‬ ‫ﺷﺪه ﺑﻮد‪ .‬ﺳﻮﯾﺲ ﮐﺸﻮری ﺑﮫ ﺗﻤـﺎم ﻣﻌﻨـﺎ ﻏﺮﺑـﯽ‬ ‫ﺑﻮد‪ ،‬وﻟﯽ از ﻧﻈﺮ ﺳﯿﺎﺳﯽ ﺷﮏ ﺑﺮاﻧﮕﯿـﺰ ﻧﺒـﻮد‪.‬‬ ‫ﺳﺎلھﺎی ﻣﻮرد ﻧﻈـﺮ ﺳـﺎلھﺎی دﺷـﻮاری ﺑﻮدﻧـﺪ‪.‬‬ ‫ﮐﻤﻮﻧﯿﺴﻢ ﻋﺼﺮ اﺳﺘﺎﻟﯿﻦ اروﭘﺎ را‪ ،‬ﮐﮫ روز ﺑـﮫ‬ ‫روز ﺑﯿﺸﺘﺮ ﺑﮫ ﺳﻮی ﻓﺎﺷﯿﺴﻢ ﭘـﯿﺶ ﻣﯽرﻓـﺖ‪ ،‬ﺑـﮫ‬ ‫ﭼﺎﻟﺶ ﻃﻠﺒﯿﺪه ﺑﻮد‪ .‬ﮐﺸﻮرھﺎی ﻣﮭﻢ اروﭘﺎ آﻣﺎدۀ‬ ‫ﺳﺘﯿﺰه ﻣﯽﺷﺪﻧﺪ و اﯾـﺮان اﻃﻤﯿﻨـﺎن داﺷـﺖ ﮐـﮫ‬ ‫ـﺮد‪ .‬ﻧﻔ ـﻊ‬ ‫ـﺪ ﮐـ‬ ‫ـﮫ ﺧﻮاھـ‬ ‫ـﺪھﺎی آن را ﺗﺠﺮﺑـ‬ ‫ﭘﯿﺎﻣـ‬ ‫اﯾﺮان در ﺣﻔﻆ رواﺑﻂ ﻣﺘﻌﺎدل ﺑـﺎ ﺗﻤـﺎم اﯾـﻦ‬ ‫ﺟﻨﺎحھﺎ ﺑﺎﻋﺚ ﺷﺪ ﮐﮫ ﺳﻮﯾﺲ ﺑﯽﻃﺮف ﻣﻄﻠـﻮبﺗـﺮﯾﻦ‬ ‫ﮐﺸﻮر ﻏﺮﺑﯽ ﺑﺮای ﺗﺤﺼـﯿﻼت وﻟﯿﻌﮭـﺪ ﺑـﮫ ﺷـﻤﺎر‬ ‫ـﺪ‬ ‫ـﺎ ﺷـ‬ ‫ـﺪ‪ .‬ﺑﻨـ‬ ‫ـﻮﯾﺲ را ﺑﺮﮔﺰﯾـ‬ ‫ـﺎه ﺳـ‬ ‫ـﺪ‪ .‬رﺿﺎﺷـ‬ ‫آﯾـ‬ ‫وﻟﯿﻌﮭﺪ و ﺑﺮادرش ﺑﺮوﻧﺪ‪ .‬ﺑﮫ وﻟﯿﻌﮭـﺪ اﺟـﺎزه‬ ‫دادﻧﺪ دو ﺗﻦ از دوﺳـﺘﺎﻧﺶ را ﺑـﺮای ھﻤﺮاھـﯽ‬ ‫ــﻮر‬ ‫ــﺖ و ﻣﮭﺮﭘـ‬ ‫ــﯿﻦ ﻓﺮدوﺳـ‬ ‫ــﺪ‪ .‬او ﺣﺴـ‬ ‫ﺑﺮﮔﺰﯾﻨـ‬ ‫ﺗﯿﻤﻮرﺗﺎش را اﻧﺘﺨﺎب ﮐـﺮد‪ .‬ﻋﻠـﯽ اﺻـﻐﺮ ﺧـﺎن‬ ‫ﻣﺆدب ﻧﻔﯿﺴﯽ‪ 23‬ﺑﮫ ﻋﻨـﻮان ﺳﺮﭘﺮﺳـﺖ و راھﻨﻤـﺎی‬ ‫وﻟﯿﻌﮭﺪ اﻧﺘﺨﺎب ﺷﺪ‪ .‬آﻗﺎی ﻣﺴﺘﺸﺎر‪ ،‬ﻣﻌﻠﻢ زﺑﺎن‬ ‫ﻓﺎرﺳﯽ وﻟﯿﻌﮭﺪ‪ ،‬ھﻢ ﺑﺮای رﺳﯿﺪﮔﯽ ﺑـﮫ زﺑـﺎن و‬ ‫ادﺑﯿﺎت ﻓﺎرﺳﯽ او رواﻧﮥ ﺳﻮﯾﺲ ﺷﺪ‪.‬‬ ‫در ‪ 13‬ﺷﮭﺮﯾﻮر ‪ ،1310‬وﻟﯿﻌﮭـﺪ ﺑـﮫ ھﻤـﺮاه‬ ‫ﺗﯿﻤﻮرﺗﺎش‪ ،‬وزﯾﺮ درﺑﺎر‪ ،‬و ﻧﻔﯿﺴﯽ ﮐﮫ ﺳﺮﭘﺮﺳﺘﯽ‬ ‫او را ﺑﮫ ﻋﮭﺪه داﺷﺖ‪ ،‬ﻋـﺎزم اﻧﺰﻟـﯽ ﺷـﺪ ﮐـﮫ‬ ‫‪ .22‬ﭘﮭﻠﻮی‪ ،‬ﻣﺄﻣﻮرﯾﺖ ﺑﺮای وﻃﻨﻢ‪ ،‬ﭘﯿﺸﯿﻦ ‪ .‬ص ‪. 84 .‬‬ ‫‪ .23‬ﻋﻠﯽ اﺻﻐﺮ ﻧﻔﯿﺴﯽ‪ ،‬ﻣﺆدب اﻟﺪوﻟﮫ )‪ ، (1251-1328‬ﭘﺴﺮ ﭘﺰﺷﮑﯽ ﻧﺎﻣﺪار و‬ ‫ﻣﺘﻨﻔﺬ ﺑﮫ ﻧﺎم ﻋﻠﯽ اﮐﺒﺮ ﻧﻔﯿﺴﯽ ﻣﺸﮭﻮر ﺑﮫ ﻧﺎﻇﻢاﻻﻃﺒﺎ ﺑﻮد ﮐﮫ در دوران‬ ‫اﻧﻘﻼب ﻣﺸﺮوﻃﮫ در ﺗﮭﺮان‪ ،‬ﺑﺮوﮐﺴﻞ و ﻟﯿﻮن ﺗﺤﺼﯿﻞ ﮐﺮده و در ﻣﺠﻠﺲ دوم‬ ‫ﻧﻤﺎﯾﻨﺪه ﺷﺪه ﺑﻮد‪ ،‬ﺑﻌﺪھﺎ ھﻢ رﯾﺎﺳﺖ ﺳﺎزﻣﺎن ﺑﮭﺪاﺷﺖ و رﻓﺎه ﻋﻤﻮﻣﯽ ﺑﮫ‬ ‫او ﻣﺤﻮل ﺷﺪ ‪) .‬م ‪ .‬ﺻﺪر ھﺎﺷﻤﯽ‪ ،‬ﺗﺎرﯾﺦ ﺟﺪﯾﺪ و ﻣﺠﻼت اﯾﺮان ‪ 4 ،‬ﺟﻠﺪ‪،‬‬ ‫اﺻﻔﮭﺎن‪ ،‬ﮐﻤﺎل ‪-1329‬‬ ‫‪ ، 327‬ﺻﺺ‪ 221 .‬ﺑﮫ ﺑﻌﺪ ‪(.‬‬

‫ﺷﺎه ‪15‬‬

‫ﺑﻌﺪھﺎ ﺑﻨﺪر ﭘﮭﻠﻮی ﻧـﺎم ﮔﺮﻓـﺖ‪ .‬رﺿﺎﺷـﺎه ھـﻢ‬ ‫ھﻤﺎن روز ﻋﺎزم ﮔـﯿﻼن ﺷـﺪ‪ ،‬ﺑـﮫ ﻇـﺎھﺮ ﺑـﺮای‬ ‫رﺳﯿﺪﮔﯽ ﺑﮫ ﺑﺮﻧﺎﻣﮫھﺎﯾﯽ ﮐﮫ در اﺳﺘﺎن ﮔﯿﻼن در‬ ‫ﺣﺎل اﺟﺮا ﺑﻮد‪ ،‬اﻣّـﺎ در واﻗـﻊ ﺑـﺮای اﯾﻨﮑـﮫ‬ ‫ﺷﺎھﺪ ﻋﺰﯾﻤﺖ ﭘﺴﺮش ﺑﮫ اروﭘﺎ ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬در روز ‪15‬‬ ‫ﺷﮭﺮﯾﻮر وﻟﯿﻌﮭﺪ ﺑﺮ ﮐﺸﺘﯽ ﻧﯿﺮوی درﯾﺎﯾﯽ روﺳﯿﮫ‬ ‫ﺑﮫ ﻣﻘﺼﺪ ﺑﺎﮐﻮ ﺳﻮار ﺷﺪ‪ .‬روی ﻋﺮﺷﮫ ﻣﺎﻧـﺪ ﺗـﺎ‬ ‫ﮐﺸﺘﯽ ﺑـﮫ ﺣﺮﮐـﺖ در آﻣـﺪ و آن ﻗـﺪر ﺑـﮫ ﺧـﻂ‬ ‫ﺳﺎﺣﻠﯽ‪ ،‬ﺟﺎﯾﯽ ﮐﮫ ﭘﺪرش اﯾﺴـﺘﺎده ﺑـﻮد‪ ،‬ﻧﮕـﺎه‬ ‫ﮐﺮد ﺗﺎ اﯾﻨﮑﮫ ﺧﺸﮑﯽ در اﻓﻖ از ﻧﻈﺮش ﻧﺎﭘﺪﯾـﺪ‬ ‫ﺷﺪ‪ .‬ﺑﻌﺪھﺎ ﺑﮫ ﺧﻮاھﺮش اﺷـﺮف ﮔﻔـﺖ وﻗﺘـﯽ روی‬ ‫ﻋﺮﺷﮫ اﯾﺴﺘﺎده ﺑﻮد دو دﻏﺪﻏﮫ داﺷﺖ‪ :‬ﺗﺮک ﮐﺮدن‬ ‫ﭘﺪرش ﺑﺮای ﻧﺨﺴﺘﯿﻦ ﺑﺎر اﺣﺴﺎس ﻏﻤﯽ ھﻤﺮاه ﺑـﺎ‬ ‫ﻧﻮﻣﯿﺪی در وﺟﻮدش ﻣﯽ رﯾﺨﺖ؛ ﺑﺮای ﻧﺨﺴﺘﯿﻦ ﺑﺎر‬ ‫ﺗﻨﮭﺎ و ﺑﯽاﺗﮑـﺎ ﺑـﻮدن ﺑـﮫ دﯾﮕـﺮی و در راه‬ ‫اروﭘــﺎ‪ ،‬او را ﺑــﮫ ھﯿﺠــﺎن ﻣــﯽآورد‪ .‬ﺗﻤــﺎم‬ ‫ﺣﺮفھﺎﯾﯽ را ﮐﮫ ﻣﺎدام ارﻓﻊ درﺑـﺎرۀ "ﻓﺮﻧـﮓ"‬ ‫ﺑﮫ او ﮔﻔﺘـﮫ ﺑـﻮد‪ ،‬در ذھـﻨﺶ ﻣـﺮور ﻣﯽﮐـﺮد‪.‬‬ ‫اﻟﺒﺘﮫ ﻟﻮزان ﺑﺎ ﭘﺎرﯾﺲ و ﺳـﻮﯾﺲ ﺑـﺎ ﻓﺮاﻧﺴـﮫ‬ ‫ﺗﻔﺎوت زﯾﺎدی داﺷﺖ‪ ،‬وﻟﯽ ﺗﺎ ﺳﺮﺣﺪی ﮐﮫ ﺗﺼـﻮرش‬ ‫ﺑﺮای او ﻣﻤﮑﻦ ﺑﻮد ﺑﮫ آﻧﺠﺎھﺎ ﻧﺰدﯾﮏ ﻣﯽﺷـﺪ و‬ ‫اﯾﻦ اﻧﺘﻈـﺎر ھﯿﺠـﺎﻧﯽ در درون او ﺑـﮫ وﺟـﻮد‬ ‫‪24‬‬ ‫آورده ﺑﻮد‪.‬‬ ‫ﻧﻮﺟﻮاﻧﺎن ﻣﺴﺎﻓﺮ اﺑﺘﺪا ﺑﮫ ﺑﺎﮐﻮ رﺳﯿﺪﻧﺪ و‬ ‫از آﻧﺠﺎ ﺑﮫ ﻗﻄﺎری ﻣﻨﺘﻘﻞ ﺷﺪﻧﺪ ﮐـﮫ از ﻣﺴـﯿﺮ‬ ‫ﻟﮭﺴﺘﺎن و آﻟﻤﺎن ﺑﮫ ژﻧﻮ ﻣﯽرﻓﺖ‪ .‬آﻧﮭـﺎ‪ ،‬ﭘـﯿﺶ‬ ‫از رﻓﺘﻦ ﺑﮫ ﻟﻮزان ﺑﺮای ﺣﻀﻮر در ﻣﺪرﺳـﮫ‪ ،‬دو‬ ‫ـﺖ‬ ‫ـﻮ اﻗﺎﻣـ‬ ‫ـﺮان در ژﻧـ‬ ‫ـﻮﻟﮕﺮی اﯾـ‬ ‫ـﮫ در ﮐﻨﺴـ‬ ‫ھﻔﺘـ‬ ‫ﮐﺮدﻧـــﺪ‪ .‬در ﻟـــﻮزان او و ﺑـــﺮادرش ﻧـــﺰد‬ ‫ﺧﺎﻧﻮادهای ﺑﮫ ﻧﺎم ﻣﺮﺳﯿﮫ اﻗﺎﻣـﺖ ﮔﺰﯾﺪﻧـﺪ در‬ ‫ﺣﺎﻟﯽ ﮐﮫ ﺑﺎﻗﯽ ﭘﺴـﺮان در ﺷـﺒﺎﻧﮫروزی ﻣﺪرﺳـﮫ‬ ‫ـﺎﻧﻮادۀ‬ ‫ـﺰد ﺧـ‬ ‫ـﺪﮔﯽ ﻧـ‬ ‫ـﺪ از زﻧـ‬ ‫ـﺪ‪ .‬وﻟﯿﻌﮭـ‬ ‫ﻣﺎﻧﺪﻧـ‬ ‫‪ .24‬ﻣﺼﺎﺣﺒﮫ ﺑﺎ ﺷﺎھﺪﺧﺖ‬

‫اﺷﺮف ﭘﮭﻠﻮی ‪ .‬ﭘﯿﺸﯿﻦ‪.‬‬

‫ﻣﺮﺳﯿﮫ ﺧﺸﻨﻮد ﺑﻮد‪ .‬اﯾﻦ ﺧﺎﻧﻮاده ﻣﺘﺸـﮑﻞ ﺑـﻮد‬ ‫از آﻗﺎی ﺧﺎﻧﮫ و ھﻤﺴﺮش‪ ،‬ﺳﮫ ﭘﺴﺮ و دو دﺧﺘـﺮ‪.‬‬ ‫او ﺑﻌــﺪھﺎ ﻧﻮﺷــﺖ "آﻧﮭــﺎ ﺧــﺎﻧﻮادۀ ﺑﺴــﯿﺎر‬ ‫ﻣﮭﺮﺑﺎﻧﯽ ﺑﻮدﻧﺪ‪ ".‬اﺣﺘﻤﺎﻻً آﻧﮭﺎ زﯾﺎدی ﻣﮭﺮﺑﺎن‬ ‫ﺑﻮدﻧﺪ زﯾﺮا ﭘﺲ از ﯾﮏ ﺳﺎل وﻟﯿﻌﮭـﺪ ﺑـﮫ "ﻟـﻮ‬ ‫ـﮫ در آن دوره ﻣﺪرﺳــﮫای ﭘﺴــﺮاﻧﮫ و‬ ‫روزه"‪ ،‬ﮐـ‬ ‫ـﻮد‪،‬‬ ‫ـﻮزان ﺑـ‬ ‫ـﻮ و ﻟـ‬ ‫ـﮫ راه ژﻧـ‬ ‫ً در ﻧﯿﻤـ‬ ‫ﺗﻘﺮﯾﺒ ـﺎ‬ ‫ﻣﻨﺘﻘﻞ ﺷﺪ‪" .‬ﺑﮫ ﺗﻮﺻﯿﮥ ﺳﺮﭘﺮﺳﺖ و ﺑﮫ اﻣﺮ ﭘﺪرم‬ ‫ﺑﮫ 'ﻟﻮ روزه' ﻣﻨﺘﻘﻞ ﺷﺪم‪ ،‬زﯾﺮا ﭘﺪرم ﺧﻮاﺳﺘﺎر‬ ‫ﻣﺤﯿﻄــﯽ ﺟــﺪیﺗﺮ ﺑــﺮای ﻣــﻦ ﺑــﻮد و ﻣﺪرﺳــﮥ‬ ‫ﺷــﺒﺎﻧﮫروزی آن ﺧﻮاﺳــﺘﮫ را ﺑﮭﺘــﺮ ﻓــﺮاھﻢ‬ ‫ﻣﯽآورد‪ .‬ﻣﻦ ﻗﺒﻼً ﺑﮫ ﻣﺪرﺳﮫای ﻣﯽرﻓﺘﻢ ﮐـﮫ ‪150‬‬ ‫داﻧﺶآﻣــﻮز داﺷــﺖ و ﻣﺨــﺘﻠﻂ ﺑــﻮد‪ .‬ﺗﻌــﺪاد‬ ‫ـﯿﻢ ﺑﺮاﺑــﺮ‬ ‫ـﻮ روزه' ﯾــﮏ و ﻧـ‬ ‫داﻧﺶآﻣــﻮزان 'ﻟـ‬ ‫ﻣﺪرﺳـــﮥ ﻗﺒﻠـــﯽ ﺑـــﻮد اﻣـــﺎ دﺧﺘـــﺮان را‬ ‫ﻧﻤﯽﭘﺬﯾﺮﻓﺖ‪ 25".‬ﻣﻌﻠﻮم ﻣﯽﺷﻮد ﮐﻨﺘﺮل ﮐﺮدن ﭘﺴـﺮ‬ ‫ﺟﻮان در ﺧﺎﻧﻮادۀ ﻣﺮﺳﯿﮫ ﺑـﺮای ﻧﻔﯿﺴـﯽ ﻣﺸـﮑﻞ‬ ‫ﺷﺪه ﺑﻮد‪ ،‬ھﺮ ﭼﻨﺪ ھﯿﭻ ﻧﺸﺎﻧﮫای دال ﺑﺮ رﻓﺘﺎر‬ ‫ﻧﺎدرﺳﺖ وﻟﯿﻌﮭﺪ در دﺳﺖ ﻧﯿﺴﺖ‪ .‬ﻧﻔﯿﺴـﯽ ﺗﺼـﻤﯿﻢ‬ ‫ﮔﺮﻓﺘﮫ ﺑﻮد ﮐﮫ او ﺑﺎﯾﺪ در ﻣﺤﯿﻄﯽ ﺟﺪیﺗﺮ و ﺑﮫ‬ ‫دور از دﺧﺘﺮان ﺑﺎﺷﺪ و ﺣﻮاﺳـﺶ را ﻓﻘـﻂ ﺟﻤـﻊ‬ ‫درس ﺧﻮاﻧﺪن ﮐﻨﺪ‪.‬‬ ‫"ﻟﻮ روزه" ﺗﻤـﺎم ﺗﺠﻤـﻼت ﻣﺪرﺳـﮫای ﻣﺨـﺘﺺ‬ ‫ﭘﻮﻟﺪارھﺎ را داﺷﺖ‪ .‬در ﻋـﯿﻦ ﺣـﺎل‪ ،‬ﻣﺪرﺳـﮫای‬ ‫ﺟﺪی ﺑﻮد ﮐﮫ ذھﻦ ﺷـﺎﮔﺮداﻧﺶ را ﺑـﮫ ﮐـﺎر ﻣـﯽ‬ ‫اﻧﺪاﺧﺖ و از آﻧﮭﺎ اﻧﺘﻈﺎر داﺷﺖ ﺑـﺮای ﮐﺴـﺐ‬ ‫ﻧﻤﺮۀ ﺧﻮب ﺗﻼش ﮐﻨﻨﺪ و آﻧﮭﺎ را ﺑﮫ رﻗﺎﺑـﺖ وا‬ ‫ﻣﯽداﺷﺖ‪ .‬ﺑﺮای ﺟﺪی و ﺳﺎﻋﯽ ﺑـﻮدن ارزش ﻗﺎﺋـﻞ‬ ‫ﺑﻮد و آﯾﯿﻦ رﻓﺘـﺎری ﺧﺎﺻـﯽ ﺑـﺮ ﭘﺎﯾـﮥ اﺻـﻮل‬ ‫اﺧﻼﻗﯽ و رﻓﺘﺎر ﺷﺮاﻓﺘﻤﻨﺪاﻧﮫ داﺷـﺖ‪ .‬ھﻤﭽﻨـﯿﻦ‬ ‫ﺑﺮای ﺷﺎﮔﺮداﻧﺶ ﻓﺮﺻﺖ اﯾﺠﺎد رواﺑﻄﯽ وﯾـﮋه در‬ ‫ﺳﻄﺢ ﺑﯿﻦاﻟﻤﻠﻠﯽ را ﻓﺮاھﻢ ﻣـﯽآورد ﮐـﮫ ﺑـﺮای‬

‫‪ .25‬ﻣﺤﻤﺪرﺿﺎ ﭘﮭﻠﻮی‪ ،‬ﻣﺄﻣﻮرﯾﺖ ﺑﺮای وﻃﻨﻢ‪ ،‬ﭘﯿﺸﯿﻦ‪ ،‬ﺻﺺ ‪. 99-100 .‬‬

‫ﺷﺎه ‪17‬‬

‫ﻣﺠﺎھﺪتھﺎی آﻧﺎن در آﯾﻨﺪه ﻣﻤﮑﻦ ﺑـﻮد ﺑﺴـﯿﺎر‬ ‫‪26‬‬ ‫ﺳﻮدﻣﻨﺪ ﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬ ‫ﺗﺤﺼﯿﻞ در ﻣﺪرﺳﮥ "ﻟﻮ روزه" ﺑﺮای وﻟﯿﻌﮭـﺪ‬ ‫دﺷﻮار ﺑﻮد وﻟﯽ ﻧﻤﺮهھﺎی ﺧـﻮﺑﯽ ﻣﯽﮔﺮﻓـﺖ‪" .‬در‬ ‫ﺗﮭﺮان ھﻤﻮاره ﻧﻤﺮهھﺎی ﻋﺎﻟﯽ ﻣﯽ ﮔﺮﻓﺘﻢ‪ ،‬وﻟـﯽ‬ ‫ھﯿﭻ وﻗـﺖ ﻣﻄﻤـﺌﻦ ﻧﺒـﻮدم ﮐـﮫ ﺳـﺰاوار ﭼﻨـﯿﻦ‬ ‫ﻧﻤﺮهھــﺎﯾﯽ ھﺴــﺘﻢ‪ .‬در ﺳــﻮﯾﺲ‪ ،‬ﮐــﮫ ﭘﺎﯾﮕــﺎه‬ ‫اﺟﺘﻤﺎﻋﯽ ﺑﺮ ﻧﻤﺮهھﺎ ﺗﺄﺛﯿﺮی ﻧﺪاﺷﺖ‪ ،‬ﺑـﺎز ھـﻢ‬ ‫ـﯽ و‬ ‫ـﺮﻓﺘﻢ‪ ".‬او در رﯾﺎﺿـ‬ ‫ـﺎﻟﯽ ﻣﯽﮔـ‬ ‫ـﺎی ﻋـ‬ ‫ﻧﻤﺮهھـ‬ ‫ﻋﻠﻮم ﻃﺒﯿﻌﯽ ﺳﺮآﻣﺪ ﺑﻮد‪ ،‬ﺗﺎرﯾﺦ و ﺟﻐﺮاﻓﯿﺎ را‬ ‫دوﺳﺖ داﺷﺖ و ﻋﺎﺷﻖ ادﺑﯿﺎت ﻓﺮاﻧﺴﮫ ﺑﻮد ﮐﮫ در‬ ‫آن "ﭘﯿﺸﺮﻓﺘﯽ ﭼﺸﻤﮕﯿﺮ داﺷﺖ‪ ".‬در ﮐـﻼس ھﻨﺪﺳـﮫ‬ ‫ﺷﺎﮔﺮد ﭼﻨﺪان ﺧﻮﺑﯽ ﻧﺒﻮد وﻟﯽ از ﻋﮭﺪۀ ھﻨﺪﺳـﮥ‬ ‫ﺗﺤﻠﯿﻠﯽ ﺧﯿﻠﯽ ﺧﻮب ﺑﺮ ﻣﯽآﻣﺪ‪ .‬ﻧﻤﯽﻓﮭﻤﯿـﺪ ﭼـﺮا‬ ‫ﭼﻨﯿﻦ اﺳﺖ‪ ،‬وﻟﯽ ﺧﻮﺷﺤﺎل ﺑﻮد ﮐـﮫ ﻣﯽﺗﻮاﻧـﺪ در‬ ‫ﻣﻮرد اﻓﺘﺨﺎراﺗﯽ ﮐﮫ ﮐﺴـﺐ و ﺟـﻮاﯾﺰی ﮐـﮫ ﺑـﮫ‬ ‫دﻟﯿﻞ ﮔﺮﻓﺘﻦ ﻧﻤﺮهھﺎی ﺧـﻮب در درسھـﺎی دﯾﮕـﺮ‬ ‫درﯾﺎﻓﺖ ﻣﯽﮐﺮد ﺑﺮای ﭘﺪرش ﻣﻄﺎﻟﺒﯽ ﺑﻨﻮﯾﺴﺪ‪ .‬در‬ ‫ﻓﻌﺎﻟﯿﺖھﺎی ورزﺷﯽ‪ ،‬ﺑﺨﺶ دﯾﮕﺮی از ﺑﺮﻧﺎﻣـﮫھﺎی‬ ‫"ﻟﻮ روزه"‪ ،‬ھﻢ ﻣﻮﻓﻖ ﺑﻮد‪ .‬ﺑﻌـﺪھﺎ ﻧﻮﺷـﺖ ﺑـﺎ‬ ‫ﺷﮕﻔﺘﯽ ﻣﺘﻮﺟﮫ ﺷﺪه ﺑﻮد ﮐﮫ وﺿﻊ ﺳﻼﻣﺘﯽاش ﺑﺴﯿﺎر‬ ‫ﺑﮭﺒﻮد ﯾﺎﻓﺘـﮫ اﺳـﺖ‪ ،‬ﺑـﺎ ﺳـﺮﻋﺖ ﺑﯿﺸـﺘﺮی ﻗـﺪ‬ ‫ﻣﯽﮐﺸــﯿﺪ و ﻋﻀــﻼﺗﺶ ﻗــﻮی ﺷــﺪه ﺑــﻮد‪ .‬او در‬ ‫رﺷــﺘﮫھﺎی ﭘﺮﺗــﺎب دﯾﺴــﮏ و ﻧﯿــﺰه و اﻧــﻮاع‬ ‫ﻣﺴــﺎﺑﻘﺎت دو ﻣﯿــﺪاﻧﯽ ﻣــﺪالھﺎی ﮔﻮﻧــﺎﮔﻮﻧﯽ‬ ‫درﯾﺎﻓﺖ ﮐﺮد و ﺑـﮫ ﻋﻨـﻮان ﮐﺎﭘﯿﺘـﺎن ﺗﯿﻢھـﺎی‬ ‫‪27‬‬ ‫ﻓﻮﺗﺒﺎل و ﺗﻨﯿﺲ ﻣﺪرﺳﮫ ﺑﺮﮔﺰﯾﺪه ﺷﺪ‪.‬‬ ‫ﻧﻔﯿﺴــﯽ ﺳﺮﭘﺮﺳــﺘﯽ ﺳــﺨﺖﮔﯿﺮ ﺑــﻮد‪ ،‬از ﻧﻈــﺮ‬ ‫وﻟﯿﻌﮭﺪ ﺟﻮان زﯾﺎدی ﺳـﺨﺖﮔﯿﺮ ﺑـﻮد‪ ،‬ھـﺮ ﭼﻨـﺪ‬ ‫اﻧﺘﻈﺎر ﻣﯽرﻓﺖ وﻟﯿﻌﮭﺪ ﮐﮫ زﯾﺮ دﺳﺖ ﭘﺪری ﺟـﺪی‬ ‫‪26.http://www.rosey.ch/welcome.html‬‬ ‫‪ .27‬ھﻤﺎن ‪ .‬ﺻﺺ ‪. 100-101 .‬‬ ‫‪ .28‬ھﻤﺎن‪ .‬ﺻﺺ ‪. 102-103 .‬‬

‫ﺑﺰرگ ﺷﺪه ﺑﻮد ﺑﺎ اﯾﻦ روش ﻣﺄﻧﻮس ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬وﻗﺘﯽ‬ ‫ھﻢﮐﻼﺳﯽھﺎی او ﺑﮫ ﺷﮭﺮ ﻣﯽرﻓﺘﻨﺪ‪ ،‬ﻧﻔﯿﺴﯽ او را‬ ‫وادار ﻣﯽﮐﺮد در ﻣﺪرﺳﮫ ﺑﻤﺎﻧﺪ‪ .‬ﻣﺤﻤﺪرﺿﺎ ﮐﻤﯽ‬ ‫ﭘﯿﺶ از ﺑﮫ دﻧﯿﺎ آﻣﺪن ﭘﺴﺮ ﺧﻮدش در ﺳـﺎل ‪1339‬‬ ‫ﻧﻮﺷﺖ‪" :‬اﺟﺎزه ﻧﺪاﺷﺘﻢ ﺑـﺎ آﻧﮭـﺎ ﺑـﺮوم‪ .‬ﺷـﺐ‬ ‫ﮐﺮﯾﺴﻤﺲ و ﺳﺎل ﻧﻮ دوﺳﺘﺎﻧﻢ ﺷـﺎدیﮐﻨﺎن و آزاد‬ ‫ﺑﮫ ﻣﺠﺎﻟﺲ رﻗﺺ ﻣﯽرﻓﺘﻨـﺪ و ﺳـﺎل ﻧـﻮ را ﺟﺸـﻦ‬ ‫ﻣﯽﮔﺮﻓﺘﻨﺪ‪ ،‬اﻣّﺎ ﻣﻦ ﺑﺎﯾـﺪ ﺗﻨﮭـﺎ و ﻏﻤﮕـﯿﻦ در‬ ‫اﺗﺎﻗﻢ ﻣﯽﻣﺎﻧﺪم‪ .‬ﺗﻨﮭﺎ وﺳﯿﻠﮥ ﺳﺮﮔﺮﻣﯽ ﻣـﻦ ﯾـﮏ‬ ‫رادﯾﻮ و ﯾﮏ ﮔﺮاﻣﺎﻓﻮن ﺑﻮد‪ ،‬و در ﺧﻮﺷـﮕﺬراﻧﯽ‬ ‫ھﯿﭻ رﻗﺎﺑﺘﯽ ﺑﺎ دوﺳﺘﺎﻧﻢ ﻧﺪاﺷـﺘﻢ‪ .‬ﻣـﻦ ﻗﺒـﻮل‬ ‫ﻧﺪاﺷﺘﻢ ﮐﮫ اﯾﻦ روش درﺳﺖ اﺳﺖ و وﻗﺘـﯽ ﺻـﺎﺣﺐ‬ ‫ﭘﺴــﺮی ﺷــﻮم ھﺮﮔــﺰ او را اﯾــﻦ ﻃــﻮر ﺑــﺰرگ‬ ‫ﻧﻤﯽﮐﻨﻢ‪ 28".‬ﺑﺎر درسھﺎﯾﺶ در "ﻟﻮ روزه" ﺳﻨﮕﯿﻦ‬ ‫ﺑﻮد‪ .‬اﻓﺰون ﺑﺮ اﯾﻦ‪ ،‬او ﺑﺎﯾﺪ دﺳﺘﻮر زﺑـﺎن و‬ ‫ادﺑﯿﺎت ﻓﺎرﺳﯽ را ھﻢ ﻣﺜﻞ ﺑﻘﯿﮥ درسھﺎی ﻣﺪرﺳﮫ‬ ‫ﻓﺮا ﻣﯽﮔﺮﻓﺖ‪ ،‬درسھﺎﯾﯽ ﮐﮫ ﻣﺴﺘﺸﺎر‪ ،‬اﺣﺘﻤﺎﻻً ﺑﺎ‬ ‫ﮔﻮﺷﺰد ﮐﺮدنھﺎی ﻧﻔﯿﺴـﯽ‪ ،‬ﺗﺄﮐﯿـﺪ ﻣﯽﮐـﺮد اﮔـﺮ‬ ‫ﺑﯿﺸﺘﺮ از درسھﺎی دﯾﮕﺮ اھﻤﯿﺖ ﻧﺪاﺷﺘﮫ ﺑﺎﺷـﻨﺪ‬ ‫دﺳﺖ ﮐﻢ ﺑﮫ اﻧﺪازۀ آﻧﮭﺎ اھﻤﯿﺖ دارﻧﺪ‪" .‬ﺗـﺎ‬ ‫ﺑﮫ اﻣﺮوز ھﻨﻮز ﻧﻤـﯽداﻧﻢ ﺳـﺨﺖﮔﯿﺮیھﺎی آﻗـﺎی‬ ‫ﻧﻔﯿﺴﯽ ﺑﮫ ﺧﺎﻃﺮ رھﻨﻤﻮدھﺎی ﭘﺪرم ﺑﻮد ﯾـﺎ ﺑـﮫ‬ ‫اﯾﻦ دﻟﯿﻞ ﮐﮫ ﺧـﻮد را وﻗـﻒ آﻣـﻮزش و ﺗﺮﺑﯿـﺖ‬ ‫درﺳﺖ ﻣﻦ ﮐﺮده ﺑﻮد‪ .‬در ھﺮ ﺣﺎل‪ ،‬ﻣﻦ ﻣﺜـﻞ ﯾـﮏ‬ ‫زﻧﺪاﻧﯽ ﺑﻮدم‪ .‬ﺟﺰ در ﺷﺮاﯾﻂ ﺑﺴﯿﺎر اﺳـﺘﺜﻨﺎﯾﯽ‬ ‫ﺣﻖ ﻧﺪاﺷﺘﻢ ﻣﺪرﺳﮫ را ﺗﺮک ﮐﻨﻢ و در آن ﺻـﻮرت‬ ‫ھﻢ ﻓﻘﻂ ﺑﮫ ھﻤﺮاھﯽ ﺳﺮﭘﺮﺳﺘﻢ اﯾـﻦ ﮐـﺎر ﻣﻤﮑـﻦ‬ ‫‪29‬‬ ‫ﺑﻮد‪".‬‬ ‫ﺑﮫ ﻣﺤﻤﺪرﺿﺎ دﺳـﺘﻮر داده ﺑﻮدﻧـﺪ ﮐـﮫ ھـﺮ‬ ‫ھﻔﺘﮫ در ﻣﻮﻗﻌﯽ ﻣﻌﯿﻦ ﻧﺎﻣﮫای ﺑﮫ ﭘﺪرش ﺑﻨﻮﯾﺴﺪ‬ ‫ـﮫ وی‬ ‫ـﺮادرش را ﺑـ‬ ‫ـﻮد و ﺑـ‬ ‫ـﯽ ﺧـ‬ ‫ـﺮﻓﺖ درﺳـ‬ ‫و ﭘﯿﺸـ‬

‫‪ .29‬ھﻤﺎن‪ .‬ص‪102 .‬‬

‫ﺷﺎه ‪19‬‬

‫ﮔﺰارش دھﺪ ﺗﺎ ﺷﺎه آن ﻧﺎﻣﮫ را ھـﺮ ﺳـﮫﺷـﻨﺒﮫ‬ ‫ﭘﯿﺶ از ﻇﮭﺮ درﯾﺎﻓـﺖ دارد‪ .‬اﯾـﻦ ﮐـﺎر ﺑـﺮای‬ ‫درﺑﺎر‪ ،‬ﺑﮫوﯾﮋه ﺑﺮای ﺷﮑﻮهاﻟﻤﻠﮏ رﺋـﯿﺲ دﻓﺘـﺮ‬ ‫ً ﻣﺄﻣﻮر درﯾﺎﻓـﺖ ﻧﺎﻣـﮫ و‬ ‫ﻣﺨﺼﻮص ﺷﺎه‪ ،‬ﮐﮫ ﺷﺨﺼﺎ‬ ‫رﺳﺎﻧﺪن آن ﺑﮫ دﺳـﺖ ﺷـﺎه ﺷـﺪه ﺑـﻮد‪ ،‬اھﻤﯿـﺖ‬ ‫زﯾﺎدی ﭘﯿﺪا ﮐﺮد‪ .‬روزھـﺎی ﺳﮫﺷـﻨﺒﮫ ﺷـﺎه ﺑـﺎ‬ ‫ﻧﮕﺮاﻧﯽ ﻣﻨﺘﻈﺮ ﻧﺎﻣـﮥ ﭘﺴـﺮش ﺑـﻮد‪ ،‬و ﭘـﯿﺶ از‬ ‫ﺧﻮاﻧﺪن آن ھﯿﭻ ﻧﺎﻣﮥ دﯾﮕﺮی را ﻧﻤـﯽﭘـﺬﯾﺮﻓﺖ‪.‬‬ ‫ً اﻗـﺪاﻣﯽ‬ ‫ادارۀ ﭘﺴﺖ ﻣﻨﺘﻈﺮ ﻧﺎﻣﮫ ﺑﻮد و ﺣﺘﻤـﺎ‬ ‫ﺻﻮرت ﻣﯽﮔﺮﻓﺖ ﺑﺮای اﯾﻨﮑـﮫ ﻧﺎﻣـﮫ ﺑـﮫ درﺑـﺎر‬ ‫ﺑﺮﺳﺪ‪ .‬ﻣﺆدب ﻧﻔﯿﺴﯽ‪ ،‬ﮐﮫ ﻣﺮاﻗـﺐ ﺑـﻮد وﻟﯿﻌﮭـﺪ‬ ‫ً‬ ‫ﻧﺎﻣﮫ را ﺑﻨﻮﯾﺴﺪ‪ ،‬آن را از او ﺑﮕﯿﺮد و ﺷﺨﺼﺎ‬ ‫ﭘﺴﺖ ﮐﻨﺪ‪ ،‬ﺑﮫ وﻟﯿﻌﮭﺪ ھﺸﺪار داده ﺑﻮد ﮐﮫ ھـﺮ‬ ‫ﮔﻮﻧﮫ ﮐﻮﺗـﺎھﯽ در اﻧﺠـﺎم اﯾـﻦ وﻇﯿﻔـﮫ ﻣﻮﺟـﺐ‬ ‫ﺗﻮﺑﯿﺦ دﯾﮕﺮان ﻣﯽﺷﻮد و ﺑﮫ اﯾﻦ ﺗﺮﺗﯿﺐ اﺣﺴـﺎس‬ ‫اﻧﺼﺎف و رأﻓﺖ ﭘﺴﺮ ﺟﻮان را ﺑﺮاﻧﮕﯿﺨﺘﮫ ﺑـﻮد‪.‬‬ ‫در درﺑﺎر ﺻﺎﺣﺒﻤﻨﺼﺒﺎن ﮐﺸﻮری و ﻣﻘﺎﻣﺎت ﻧﻈﺎﻣﯽ‬ ‫ﮐﮫ ﺑﻨﺎ ﺑﻮد روز ﺳﮫﺷﻨﺒﮫ ﺑﺎ ﺷﺎه دﯾﺪار ﮐﻨﻨـﺪ‬ ‫ھﻤﯿﺸﮫ ﻧﺨﺴﺖ درﺑﺎرۀ رﺳﯿﺪن ﻧﺎﻣـﮫ ﭘـﺮس و ﺟـﻮ‬ ‫ﻣﯽﮐﺮدﻧﺪ‪ .‬اﮔﺮ ﻧﺎﻣﮫ ﻧﺮﺳﯿﺪه ﺑﻮد ﮐﺴﺎﻧﯽ ﮐﮫ ﺑﮫ‬ ‫ﺣﻀﻮر ﺷﺎه ﺷﺮﻓﯿﺎب ﻣﯽﺷﺪﻧﺪ ﺑﮫ ھﯿﭻ وﺟﮫ ﺧﺸـﻨﻮد‬ ‫ﻧﺒﻮدﻧﺪ‪ .‬ﺧﻮﺷـﺒﺨﺘﺎﻧﮫ اﻏﻠـﺐ اوﻗـﺎت اﯾـﻦ روش‬ ‫ﻧﺘﯿﺠﮫ ﻣﯽداد‪ ،‬ﺷﮑﻮهاﻟﻤﻠﮏ ﻧﺨﺴﺖ ﻓﻘﻂ ﺑﺎ ﻧﺎﻣـﮫ‬ ‫وارد اﺗــﺎق ﺷــﺎه ﻣﯽﺷــﺪ‪ ،‬آرام ﺑــﮫ ﮐﻔﺶﮐــﻦ‬ ‫ﺑﺮﻣﯽﮔﺸﺖ ﺗﺎ ﺑﮫ ﺷﺎه ﻓﺮﺻﺖ ﺧﻮاﻧﺪن ﻧﺎﻣﮫ را در‬ ‫ﺧﻠﻮت ﺑﺪھﺪ‪ ،‬و دوﺑﺎره ﭘﺲ از اﻧﺪک ﻣـﺪﺗﯽ ﺑـﺎ‬ ‫ﺑﺎﻗﯽ ﻧﺎﻣﮫھﺎ وارد ﻣﯽﺷﺪ ﺗﺎ آﻧﮭﺎ را ﺑﮫ ﺷـﺎه‬ ‫ﮐﮫ ﭼﮭﺮهای ﺧﻨﺪان داﺷﺖ‪ ،‬ﺗﺴﻠﯿﻢ ﮐﻨﺪ‪.‬‬ ‫اﯾﻦ ﻧﺎﻣﮫ ﻣﺠـﺎﻟﯽ ھـﻢ در اﺧﺘﯿـﺎر ﮐﺴـﺎﻧﯽ‬ ‫ﻣﯽﮔﺬاﺷﺖ ﮐﮫ آن روز ﺑﮫ دﯾﺪار ﺷـﺎه ﻣﯽرﻓﺘﻨـﺪ‬ ‫ﺗﺎ ﺑﮫ او در ﻣـﻮرد دﺳـﺘﺎوردھﺎ و ﺧـﺪﻣﺖ ﺑـﮫ‬ ‫ﮐﺸﻮر ﺗﺒﺮﯾﮏ ﮔﻮﯾﻨﺪ و ھﻤﭽﻨﯿﻦ در ﻣﻮرد اﺷﺘﯿﺎق‬ ‫وﻟﯿﻌﮭﺪ در ﺗﺤﺼﯿﻞ و آﻣـﺎدﮔﯽ وی در ﮐﻤـﮏ ﺑـﮫ‬ ‫ﭘﺪرش ﭘـﺲ از ﺑﺎزﮔﺸـﺖ‪ .‬ﺷـﺎه ﭘﺎﺳـﺨﯽ ﺣﺎﺿـﺮ و‬

‫ـﮏ‬ ‫ـﻮرم ﮐﻤـ‬ ‫ـﮫ ﮐﺸـ‬ ‫ـﻦ ﺑـ‬ ‫ـﮫ‪ ،‬ﻣـ‬ ‫ـﺎده داﺷ ـﺖ‪" :‬ﺑﻠـ‬ ‫آﻣـ‬ ‫ﮐﺮدهام‪ ،‬وﻟﯽ ﺑﺰرگﺗﺮﯾﻦ ﺧﺪﻣﺖ ﻣـﻦ ﺑـﮫ اﯾـﺮان‬ ‫ﺑﺮﮔﺰﯾﺪن وﻟﯿﻌﮭﺪ اﺳﺖ‪ .‬اھﻤﯿﺖ اﯾﻦ ﻧﮑﺘـﮫ ﺣـﺎﻻ‬ ‫ﻣﻌﻠﻮم ﻧﻤﯽﺷﻮد ﺑﻠﮑﮫ وﻗﺘﯽ روﺷﻦ ﻣﯽﺷﻮد ﮐـﮫ او‬ ‫ﮐﺎرش را ﺷﺮوع ﮐﻨﺪ‪ .‬آن وﻗـﺖ ﻣـﺮدم ﺑـﮫ ﮐﻨـﮫ‬ ‫‪30‬‬ ‫وﺟﻮد او ﭘﯽ ﻣﯽﺑﺮﻧﺪ‪".‬‬ ‫در آﻏﺎز‪ ،‬روﺣﯿﮥ ﺟﺪی وﻟﯿﻌﮭـﺪ اﻓـﺰون ﺑـﺮ‬ ‫ﺣﺠﺐ و ﺣﯿﺎی ﻓﻄﺮ ی وی و ھﺸـﺪارھﺎی ﻧﻔﯿﺴـﯽ در‬ ‫ﻣﻮرد ﻣﻘﺎم و وﻇﺎﯾﻒ وی ﺑﺎﻋﺚ ﻣﯽﺷﺪ در رواﺑـﻂ‬ ‫ﺑﺎ ھﻢﮐﻼﺳﯽھﺎﯾﺶ ﺗـﺎ ﺣـﺪودی ﮐـﻢرو ﺑﺎﺷـﺪ‪ .‬او‬ ‫ﻧﻤﯽداﻧﺴﺖ در ﻣﯿﺎن ﭘﺴﺮاﻧﯽ ﮐـﮫ ﺑـﮫ ﻣﻘـﺎم وی‬ ‫اھﻤﯿﺘﯽ ﻧﻤﯽدادﻧﺪ ﭼﮕﻮﻧﮫ رﻓﺘﺎر ﮐﻨـﺪ‪ ،‬رﻓﺘـﺎر‬ ‫آﻧﮭﺎ ﻧﺴﺒﺖ ﺑﮫ او ﺷﺒﺎھﺘﯽ ﺑﮫ رﻓﺘـﺎر دﯾﮕـﺮان‬ ‫در اﯾﺮان ﻧﺪاﺷﺖ‪ ،‬و آﻧﮭﺎ ﺣﺘﯽ اﯾﺮان را و او‬ ‫را ﮐﮫ وﻟﯿﻌﮭﺪ و ﭘﺎدﺷﺎه آﯾﻨﺪۀ اﯾـﺮان ﺑـﻮد‪،‬‬ ‫ـﺪ را‬ ‫ـﺎ وﻟﯿﻌﮭـ‬ ‫ـﺎر آﻧﮭـ‬ ‫ـﺪ‪ .‬رﻓﺘـ‬ ‫ـﺨﺮه ﻣﯽﮐﺮدﻧـ‬ ‫ﻣﺴـ‬ ‫ﺑﺴﯿﺎر آزرده ﺧﺎﻃﺮ ﻣﯽﮐـﺮد‪ ،‬وﻟـﯽ او ھﻤـﻮاره‬ ‫ﺧﻮﻧﺴﺮد ﺑﻮد و ھﯿﭻ ﮔﺎه از ﮐـﻮره در ﻧﻤﯽرﻓـﺖ‬ ‫ﯾﺎ در ﺑﺮاﺑﺮ ﮔﻔﺘﮫھﺎی آﻧﮭﺎ واﮐﻨﺸﯽ ﺗﻨﺪ ﻧﺸﺎن‬ ‫ﻧﻤﯽداد‪ .‬اﯾﻦ ﺳﮑﻮت و ﺳﮑﻮن وی ﺧﺸـﻢ دوﺳـﺘﺎﻧﺶ‬ ‫را ﺑﺮ ﻣـﯽاﻧﮕﯿﺨـﺖ‪ .‬آﻧﮭـﺎ ﺳـﺮزﻧﺶﮐﻨﺎن از او‬ ‫ﻣﯽﭘﺮﺳــﯿﺪﻧﺪ ﭼــﺮا ﺑــﮫ ﮔﺴــﺘﺎﺧﯽ آﻧﮭــﺎ ﭘﺎﺳــﺦ‬ ‫ﻧﻤﯽدھﺪ‪ .‬دوﺳﺘﺎﻧﺶ ﺑﮫ او ﻣﯽﮔﻔﺘﻨﺪ "ﺑﺎر دﯾﮕﺮی‬ ‫ﮐﮫ ﺑﮫ ﺗﻮ ﺗﻮھﯿﻦ ﮐﺮدﻧﺪ ﺑﺎ آﻧﮭﺎ ﮔﻼوﯾﺰ ﺷـﻮ و‬ ‫ﮐﺘﮑﺸﺎن ﺑﺰن‪ ".‬وﻟﯽ وﻟﯿﻌﮭﺪ ﻣﯽﭘﺮﺳﯿﺪ‪" :‬آﯾﺎ در‬ ‫ﺷﺄن ﻣﻦ اﺳﺖ ﮐﮫ ﺑﺎ آﻧﮭﺎ ﮔﻼوﯾﺰ ﺷﻮم ؟" آﻧﮭـﺎ‬ ‫ﻣﯽﮔﻔﺘﻨﺪ‪" :‬اﻟﺒﺘﮫ ﮐﮫ ھﺴﺖ‪ .‬اﯾﻦ ﺣـﻖ و وﻇﯿﻔـﮥ‬ ‫ﺗﻮﺳــﺖ‪ ".‬ﺑــﺎر دﯾﮕــﺮی ﮐــﮫ ﭘﺴــﺮی اﺷــﺎرهای‬ ‫اھﺎﻧﺖآﻣﯿﺰ ﮐﺮد او را ﺑﮫ دﻋﻮا ﻓﺮا ﺧﻮاﻧـﺪ و‬ ‫ﺗﻤﺎم اھﺎﻧﺖھﺎ ﺑﮫ ﭘﺎﯾﺎن رﺳﯿﺪ‪ .‬ﺑﻌـﺪ از اﯾـﻦ‬ ‫ﻣﺸﺖزﻧﯽ دﯾﮕﺮ ﺑﮫ او اﺣﺘﺮام ﻣﯽ ﮔﺬاﺷﺘﻨﺪ‪ ،‬ھـﺮ‬

‫‪ .30‬ﺑﮭﺒﻮدی ‪ .‬ﭘﯿﺸﯿﻦ؛ ﺻﺺ ‪.352-353 .‬‬

‫ﺷﺎه ‪21‬‬

‫ﭼﻨﺪ ھﺮﮔﺰ او ﺑﻨﺎ ﺑﮫ ﻃﺒﯿﻌﺖ و ﻣﻘﺎم ﺧﻮد ﻧﻤـﯽ‬ ‫‪31‬‬ ‫ﺗﻮاﻧﺴﺖ "ﯾﮑﯽ از ﺑﭽﮫ ھﺎ" ﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬ ‫از ﻧﻈﺮ ﭘﻞ ﻣﺘﺮﻧﯿﺦ‪ ،‬ﺷﺎھﺮاده اﺗﺮﯾﺸﯽ‪ ،‬ﮐـﮫ‬ ‫ھﻢ ﮐﻼﺳﯽ ﻣﺤﻤﺪرﺿﺎ و راوی اﯾـﻦ رﺧـﺪاد اﺳـﺖ‪،‬‬ ‫وﻟﯿﻌﮭﺪ ھﻤﯿﺸﮫ ﺷﺨﺼﯿﺖ و ﻣﻘﺎم ﺧﻮد را در ﻧﻈـﺮ‬ ‫داﺷــﺖ و ھﻤــﯿﻦ او را از دﯾﮕــﺮان ﻣﺘﻤــﺎﯾﺰ‬ ‫ﻣﯽﮐﺮد‪ .‬او ﻧﮫ آدﻣﯽ ﺿﻌﯿﻒ ﺑـﻮد و ﻧـﮫ ﻗﻠـﺪر‪.‬‬ ‫ﺷﺨﺼﯿﺖ او در ﺧﻠﻮت و در ﻣﻸ ﻋﺎم ﻓﺮق ﻣﯽﮐـﺮد‪.‬‬ ‫در ﺧﻠﻮت او ﺻﻤﯿﻤﯽ‪ ،‬ﻣﮭﺮﺑـﺎن و ﮐﻤـﯽ ﺷـﻮخﻃﺒﻊ‬ ‫ﺑﻮد‪ .‬در ﻣﻸ ﻋـﺎم ﺧﺸـﮏ و رﺳـﻤﯽ و ﺑـﮫ ﻇـﺎھﺮ‬ ‫ﻣﺘﮑﺒﺮ ﺑﻮد‪ .‬او ھﻤﯿﺸﮫ ﻓﺎﺻـﻠﮫای را ﺣﻔـﻆ ﻣـﯽ‬ ‫ﮐﺮد و ﺑﺮای ﺧﻮد ﺣﺮﯾﻤﯽ ﻗﺎﺋﻞ ﺑﻮد‪ .‬اﯾﻦ ﺗﻤﺎﯾﻞ‬ ‫ﺑﮫ ﺣﻔﻆ ﺣﺮﯾﻢ ﺧﺼﻮﺻﯽ ﺗﺎ ﺣﺪودی ﻧﺎﺷﯽ از ﺣﺠﺐ و‬ ‫ﺣﯿﺎی ﻓﻄﺮی او ﺑـﻮد‪ .‬اﺻـﺮار ﺑـﺮ ﺣﻔـﻆ ﺣـﺮﯾﻢ‬ ‫ﺧﺼﻮﺻﯽ از ﺑﺮداﺷﺖ وی از ﻣﻮﻗﻌﯿﺘﺶ ﺑـﮫ ﻋﻨـﻮان‬ ‫وﻟﯿﻌﮭﺪ و ﭘﺎدﺷﺎه آﯾﻨﺪه ﺳﺮﭼﺸﻤﮫ ﻣﯽﮔﺮﻓـﺖ‪ .‬او‬ ‫ً و ﺑـﺎ ﻣﺜـﺎل‬ ‫ﺑﮫ ﺧﺎﻃﺮ داﺷﺖ ﮐﮫ ﭘﺪرش ﻣﺴﺘﻘﯿﻤﺎ‬ ‫زدن اﯾﻦ ﻧﮑﺘﮫ را روﺷﻦ ﮐﺮده ﺑﻮد ﮐﮫ او ﻣﺜـﻞ‬ ‫ﺑﭽﮫھﺎی دﯾﮕﺮ‪ ،‬و ﺣﺘﯽ ﻣﺜﻞ ﺑـﺮادراﻧﺶ‪ ،‬ﻧﯿﺴـﺖ‪.‬‬ ‫او در آﯾﻨﺪه ﭘﺎدﺷﺎه ﻣﯽﺷﻮد و اﯾـﻦ او را از‬ ‫دﯾﮕﺮان ﻣﺘﻤﺎﯾﺰ ﻣﯽﮐﻨـﺪ‪ .‬او ﻣﺸـﺘﺎق ﻟﺤﻈـﮫھﺎی‬ ‫آزادی ﺑﻮد‪ ،‬وﻟﯽ اﻓﺮاد زﯾﺎدی وﺟﻮد ﻧﺪاﺷـﺘﻨﺪ‬ ‫ﮐﮫ وی ﺑﺘﻮاﻧﺪ در ﻣﻘﺎﺑﻞ آﻧﮭﺎ اﯾـﻦ ﻣﺴـﺌﻮﻟﯿﺖ‬ ‫ﺳﻨﮕﯿﻦ ﻣﺮﺑﻮط ﺑﮫ ﻣﻘﺎﻣﺶ را ﮐﻨﺎر ﺑﮕﺬارد‪.‬‬ ‫"ﻟﻮ روزه" از ﺟﮭﺘﯽ دﯾﮕﺮ ھﻢ ﺳﻮدﻣﻨﺪ ﺑﻮد‪.‬‬ ‫در آﻧﺠﺎ او ﺷﺎھﺪ اﺟـﺮای دﻣﻮﮐﺮاﺳـﯽ‪ ،‬اﻟﺒﺘـﮫ‬ ‫دﻣﻮﮐﺮاﺳﯽ اﺷﺮاف‪ ،‬ﺑﻮد‪ .‬و اﮔﺮ ﭼﮫ ﺣﻖ‪ ،‬ﻗﺎﻧﻮن‪،‬‬ ‫ﻣﺸﺎرﮐﺖ ﻓﺮدی و ﺗﺼﻤﯿﻢﮔﯿﺮی ﻓﺮدی‪ ،‬ﺑﺎ ﺗﻮﺟﮫ ﺑﮫ‬ ‫وﺿﻌﯿﺖ ﻣﺪرﺳﮫ‪ ،‬در آﻧﺠـﺎ ﺣـﺎﻟﺘﯽ اﺑﺘـﺪاﯾﯽ و‬ ‫‪ .31‬ﺷﺎھﺪﺧﺖ ﻣﺘﺮﻧﯿﺦ‪ ،‬ھﻤﺴﺮ واﻻﺣﻀﺮت ﭘﻞ ﻣﺘﺮﻧﯿﺦ اﯾﻦ ﺣﮑﺎﯾﺖ را ﺑﺮای ‪.‬‬ ‫ژوﯾﯿﮫ ‪، 2000‬‬ ‫ﺷﮭﺒﺎﻧﻮ ﻓﺮح رواﯾﺖ ﮐﺮده اﺳﺖ‪ .‬ﻣﺼﺎﺣﺒﮫ ﺑﺎ ﻓﺮح‪ ،‬ﭘﺎرﯾﺲ‪،‬‬ ‫ﻧﻮار ‪ ، 3‬روی ‪.1‬‬

‫ﻧﺎﻗﺺ داﺷﺖ اﻣﺎ ﺣﺎﮐﯽ از ﺳـﺎزﻣﺎن اﺟﺘﻤـﺎﻋﯽ و‬ ‫ﺳﯿﺎﺳﯽ ﻣﺘﻔﺎوﺗﯽ ﺑﻮد‪ .‬ﻣﺤﻤﺪرﺿﺎ ﺟـﺮأت ﻧﻤﯽﮐـﺮد‬ ‫در اﯾﻦ ﺑﺎره ﭼﯿﺰی ﺑﺮای ﭘﺪرش ﺑﻨﻮﯾﺴـﺪ‪ ،‬وﻟـﯽ‬ ‫در اﯾﻦ ﺑﺎره ﻓﮑﺮ و در ذھﻨﺶ اﯾـﻦ ﻣﺴـﺎﺋﻞ را‬ ‫ﺑﺮرﺳﯽ ﻣﯽﮐﺮد و ﺑﺎ دوﺳﺘﺎﻧﺶ درﺑﺎرۀ آﻧﮭﺎ ﺑـﮫ‬ ‫ﺑﺤﺚ ﻣﯽﻧﺸﺴﺖ‪ .‬در ﺳﻮﯾﺲ و در ﻣﺪرﺳﮫ ھﯿﭻ ﭼﯿـﺰ‬ ‫ﺑﮫ اﻧﺪازۀ ﭘﺎرﯾﺴﯽ ﮐـﮫ ﻣـﺎدام ارﻓـﻊ ﺗﻮﺻـﯿﻒ‬ ‫ﮐﺮده ﺑﻮد‪ ،‬ﺷﮑﻮھﻤﻨﺪ ﺑﮫ ﻧﻈﺮ ﻧﻤﯽرﺳﯿﺪ‪ ،‬ﻧﮫ ﺣﺘﯽ‬ ‫ﺷﯿﻮۀ ﺣﮑﻮﻣﺘﯽ‪ ،‬وﻟﯽ ﻧﮑﺘﮥ ﻣﮭﻤـﯽ وﺟـﻮد داﺷـﺖ‪،‬‬ ‫رﻓﺘﺎر ﻣﺮدم اﯾﻦ دﯾﺎر‪ ،‬ﻧﺴﺒﺖ ﺑﮫ ھﻢ‪ ،‬ﻧﺴﺒﺖ ﺑﮫ‬ ‫او و ﻧﺴﺒﺖ ﺑﮫ ﺷﺎه اﯾـﺮان ﺑـﺎ ﺷـﯿﻮۀ رﻓﺘـﺎر‬ ‫ﻣﺮدﻣﯽ ﮐﮫ او ﻣﯽﺷﻨﺎﺧﺖ ﺗﻔﺎوﺗﯽ ﺑﺴـﯿﺎر داﺷـﺖ‪.‬‬ ‫ﻣﺤﻤﺪرﺿﺎ ﻓﮑﺮ ﻣﯽﮐﺮد ﺷﺎھﯽ ﻣﺘﻔﺎوت ﺧﻮاھﺪ ﺑﻮد‪،‬‬ ‫ﻧﮫ اﯾﻨﮑﮫ ﭘﺪرش ﺷﺎھﯽ ﺑـﺰرگ و ﺷـﺎﯾﺎن ﺗﻘﻠﯿـﺪ‬ ‫ﻧﺒﺎﺷــﺪ‪ ،‬وﻟــﯽ او ﺷــﺒﺎھﺘﯽ ﺑــﮫ وی ﻧﺪاﺷــﺖ و‬ ‫اﻣﯿﺪوار ﺑﻮد اﯾﺮان در دورۀ ﭘﺎدﺷﺎھﯽ وی ﺑـﺎ‬ ‫اﯾﺮان ﮐﻨﻮﻧﯽ ﻓﺮق ﮐﻨﺪ‪ .‬ﺷﮕﻔﺖ اﯾﻨﮑﮫ ﻣﺤﻤﺪرﺿـﺎ‬ ‫اﺣﺴﺎس ﻧﯿﺎز ﺑﮫ دﯾﻦ ﻣﯽﮐﺮد‪ .‬ﺑﺮای ﻧﺨﺴﺘﯿﻦ ﺑﺎر‬ ‫ﺷﺮوع ﮐﺮد ﺑﮫ ﻧﻤﺎز ﺧﻮاﻧﺪن‪ ،‬ھﺮ روز ﭘﻨﺞ ﺑـﺎر‬ ‫و ﭼﻨﺎن ﮐﮫ اﺻـﻮل ﺷـﺮﻋﯿﺎت ﻣﻘـﺮر ﻣﯽداﺷـﺖ ‪17‬‬ ‫رﮐﻌﺖ ﻧﻤـﺎز ﻣﯽﺧﻮاﻧـﺪ‪ .‬او از ﺧـﺪا درﺧﻮاﺳـﺖ‬ ‫ﻣﯽﮐﺮد ﺑﺮای ﯾﺎﻓﺘﻦ راه درﺳﺖ ﯾـﺎرﯾﺶ دھـﺪ‪ .‬و‬ ‫ﺑﺎ ﺧﻮد ﻣﯽ اﻧﺪﯾﺸﯿﺪ وﻗﺘﯽ ھﻢ ﮐﮫ ﺷﺎه ﺷﻮد ﺑـﮫ‬ ‫روﺳﺘﺎﯾﯿﺎن ﮐﻤﮏ ﻣﯽ ﮐﻨﺪ ﺗﺎ ﭘـﻮل ﮐـﺎﻓﯽ ﺑـﺮای‬ ‫ﺳﺎﺧﺘﻦ ﺧﺎﻧﮫھﺎی ﺧﻮد داﺷـﺘﮫ ﺑﺎﺷـﻨﺪ و اﺑـﺰار‬ ‫ﻻزم ﺑﺮای ﮐﺸﺎورزی ﺑﺨﺮﻧﺪ‪ 32.‬ھﻢ ﻣﺴﺘﺸﺎر و ھـﻢ‬ ‫ﻧﻔﯿﺴﯽ درﺑﺎرۀ ﺗﺎرﯾﺦ ﮔﺬﺷﺘﮥ اﯾـﺮان‪ ،‬درﺑـﺎرۀ‬ ‫ﺷﮑﻮه درﺑﺎر و ﻋﻈﻤﺖ اﯾـﻦ اﻣﭙﺮاﺗـﻮری ﺑـﺎ او‬ ‫ـﯽ‬ ‫ـﺎﻣﻞ ﺑﺨﺸـ‬ ‫ـﯽ وی ﺷـ‬ ‫ـﻮن درﺳـ‬ ‫ـﺪ‪ .‬ﻣﺘـ‬ ‫ـﺮف ﻣﯽزدﻧـ‬ ‫ﺣـ‬ ‫درﺑﺎرۀ ﺧﺴﺮو اﻧﻮﺷﯿﺮوان‪ ،‬ﺗﻨﮭﺎ ﺷـﺎه اﯾﺮاﻧـﯽ‬ ‫ﺑﺎ ﻟﻘﺐ "ﻋﺎدل" ﺑﻮد و ﺣﮑﺎﯾﺖ زﻧﺠﯿﺮ ﻣﺘﺼﻞ ﺑـﮫ‬ ‫زﻧﮕﯽ ﮐﮫ در دروازۀ ﮐﺎخ آوﯾﺰان ﺑﻮد و ﮐﺴﺎﻧﯽ‬ ‫ﮐﮫ ﺑﮫ ﮐﻤﮏ ﺷﺎه ﻧﯿﺎز داﺷـﺘﻨﺪ ﺑـﺎ ﮐﺸـﯿﺪن آن‬ ‫‪ .32‬ﭘﮭﻠﻮی‪ ،‬ﻣﺄﻣﻮرﯾﺖ ﺑﺮای وﻃﻨﻢ‪ ،‬ﺻﺺ ‪.104 -105 .‬‬

‫ﺷﺎه ‪23‬‬

‫زﻧﺠﯿــﺮ‪ ،‬زﻧــﮓ را ﺑــﮫ ﺻــﺪا در ﻣﯽآوردﻧــﺪ و‬ ‫ﺷﺎھﻨﺸﺎه را آﮔـﺎه ﻣﯽﮐﺮدﻧـﺪ ﮐـﮫ ﺑـﮫ ﻋـﺪاﻟﺖ‬ ‫ﻧﯿﺎزﻣﻨﺪﻧﺪ‪ .‬در ﻣﺘﻦ ﮐﺘﺎب ﺣﮑﺎﯾﺖ ﺧﺮی ﻧﻘﻞ ﺷﺪه‬ ‫ﺑﻮد ﮐﮫ ﭘﺸﺘﺶ را ﺑﮫ زﻧﺠﯿﺮ ﻣﺎﻟﯿﺪ ﺗﺎ ﺳـﻮزش و‬ ‫ﺧﺎرﺷﯽ را ﺑﺮﻃﺮف ﮐﻨﺪ‪ .‬ﺑﻨﺎ ﺑﺮ اﯾﻦ ﻣـﺘﻦ اﯾـﻦ‬ ‫وﺿﻊ ﺣﮑﺎﯾـﺖ از ﺗﻮﺟـﮫ ﺷـﺎه ﺑـﮫ ﮔﺮﻓﺘﺎریھـﺎی‬ ‫رﻋﺎﯾﺎﯾﺶ ﻣﯽﮐـﺮد‪ .‬اﻟﺒﺘـﮫ اﺳـﺘﻔﺎده از ﭼﻨـﯿﻦ‬ ‫زﻧﺠﯿﺮی دﯾﮕﺮ اﻣﮑﺎنﭘﺬﯾﺮ ﻧﺒﻮد‪ ،‬وﻟـﯽ وﻟﯿﻌﮭـﺪ‬ ‫ﻣﯽﺗﻮاﻧﺴﺖ ﺑﮫ ﺟﺎی آن دﻓﺘﺮی ﺑﺎز ﮐﻨﺪ ﺗـﺎ ﺑـﮫ‬ ‫ﻧﯿﺎﺑﺖ از او ﺷﮑﻮاﯾﯿﮫھﺎی ھﻤﮫ را درﺑﺎرۀ ھـﺮ‬ ‫ﮔﻮﻧﮫ ﻧﺎرﺿﺎﯾﯽ ﺧﺼﻮﺻﯽ و ﻋﻤﻮﻣﯽ درﯾﺎﻓﺖ دارد‪.‬‬ ‫اﯾﻦ ﻧﻤﺎدی از ﺷﺨﺼﯿﺖ رﺿﺎﺷﺎه ﺑﻮد ﮐﮫ‪ ،‬ﺑـﺎ‬ ‫وﺟﻮد دﻟﺒﺴﺘﮕﯽ ﺷﺪﯾﺪ ﺑﮫ ﭘﺴـﺮ ارﺷـﺪش ‪ ،‬او را‬ ‫در ﺳﺮزﻣﯿﻨﯽ دوردﺳﺖ ﺑـﮫ ﻣﺪرﺳـﮫ ﺑﻔﺮﺳـﺘﺪ ﺗـﺎ‬ ‫ﭼﯿﺰھﺎﯾﯽ درﺑﺎرۀ ﭘﯿﺸﺮﻓﺖ ﺑﯿﺎﻣﻮزد ﮐﮫ ﺧـﻮد وی‬ ‫ھﺮﮔﺰ ﻣﺠﺎل آﻣﻮﺧﺘﻨﺸـﺎن را ﻧﯿﺎﻓﺘـﮫ ﺑـﻮد‪ .‬از‬ ‫ﺳﻮی دﯾﮕﺮ‪ ،‬روﺣﯿـﮥ ﺳـﻨﺘﯽ و ﺧﺎورﻣﯿﺎﻧـﮫای وی‬ ‫اﺟﺎزۀ ﻓﺮاھﻢ آوردن ھﻤـﯿﻦ ﻣﻮﻗﻌﯿـﺖ را ﺑـﺮای‬ ‫دﺧﺘــﺮاﻧﺶ ﻧــﺪاد‪ .‬دﺧﺘــﺮان را ﺑــﺮای دﯾــﺪار‬ ‫ﺑﺮادرﺷﺎن ﺑﮫ ﺳﻮﯾﺲ ﻓﺮﺳﺘﺎد‪ .‬اﺷﺮف در ﻧﺎﻣﮫای‬ ‫از ﭘــﺪرش اﺟــﺎزه ﺧﻮاﺳــﺖ ﻧــﺎم ﺧــﻮد را در‬ ‫ﻣﺪرﺳﮫای ﺑﻨﻮﯾﺴﺪ ﺗﺎ "ﭼﻨﺎن ﮐﮫ درﺧﻮر ﺟﺎﯾﮕـﺎه‬ ‫اوﺳﺖ ﺗﺤﺼﯿﻠﮑﺮده ﺑﺸﻮد‪ ".‬ﭘﺎﺳﺦ ﺷـﺎه ﻣﺨﺘﺼـﺮ و‬ ‫ﻣﻔﯿﺪ ﺑﻮد‪" :‬اﯾﻦ ﻣﺰﺧﺮﻓﺎت را ﺑـﺲ ﮐـﻦ‪ .‬ﻓـﻮری‬ ‫ﺑﺮﮔﺮد‪ 33".‬او ﺑﺎزﮔﺸﺖ و ھﻨﻮز ﺷـﺎﻧﺰده ﺳـﺎﻟﺶ‬ ‫ﺗﻤﺎم ﻧﺸﺪه ﻧﺎﮔﺰﯾﺮ ﺷﺪ ﺑﺎ ﻣـﺮدی ازدواج ﮐﻨـﺪ‬ ‫ﮐﮫ ﺷﺎه ﺑﺮای او ﺑﺮﮔﺰﯾﺪه ﺑﻮد و اﺷﺮف ﺑﮫ ھﯿﭻ‬ ‫رو دوﺳﺘﺶ ﻧﺪاﺷﺖ‪.‬‬ ‫***‬ ‫وﻟﯿﻌﮭﺪ‪ ،‬در ‪ 21‬اردﯾﺒﮭﺸﺖ ‪ ،1315‬ﭘـﻨﺞ ﺳـﺎل‬ ‫ﭘﺲ از ﺗﺮک اﯾﺮان ﺑﮫ ﮐﺸﻮر ﺑﺎزﮔﺸﺖ‪ .‬ﺧـﺎﻧﻮادۀ‬ ‫‪ .33‬ﻣﺼﺎﺣﺒﮫ ﺑﺎ ﺷﺎھﺪﺧﺖ اﺷﺮف‪ ،‬ﻧﯿﻮﯾﻮرک‪ 3 ،‬ﻓﻮرﯾﮫ ‪ ،2001‬ﻧﻮار ‪. 1‬‬

‫ﺳــﻠﻄﻨﺘﯽ در ﺑﻨــﺪر ﭘﮭﻠــﻮی از او اﺳــﺘﻘﺒﺎل‬ ‫ﮐﺮدﻧﺪ‪ .‬ﺷﺎه ﻣﺪت زﻣﺎﻧﯽ ﭘـﯿﺶ از آﻧﮑـﮫ ﮐﺸـﺘﯽ‬ ‫ﻟﻨﮕﺮ ﺑﯿﻨﺪازد در ﺑﺎراﻧﺪاز ﺗﻨﮭﺎ اﯾﺴـﺘﺎده و‬ ‫ﻣﻨﺘﻈﺮ ﺑـﻮد‪ ،‬ﺑـﺎ آراﻣـﺶ ﭼﻨـﺎن ﺑـﮫ دوردﺳـﺖ‬ ‫ﻣﯽﻧﮕﺮﯾﺴﺖ ﮐﮫ ﮔﻮﯾﯽ ﮐﺸـﺘﯽ دارد از دور ﻇـﺎھﺮ‬ ‫ﻣﯽﺷﻮد‪ .‬ھﯿﭻ ﮐﺲ ﺑـﺎ او ﺣـﺮف ﻧﻤـﯽزد‪ .‬او ھـﻢ‬ ‫ﺳﺌﻮاﻟﯽ ﻧﻤﯽﮐﺮد‪ .‬ﺳﺮاﻧﺠﺎم ﮐﺸﺘﯽ ﺑﮫ ﻣﻮج ﺷـﮑﻦ‬ ‫رﺳﯿﺪ‪ .‬وﻟﯿﻌﮭﺪ ﭘﯿﺎده ﺷﺪ و ﻣﺴـﺘﻘﯿﻢ ﺑـﮫ ﺳـﻮی‬ ‫ﭘﺪرش رﻓﺖ‪ .‬ﭘﺪر‪ ،‬ﮐﮫ ﺑﮫ ﺳـﺨﺘﯽ ﭘﺴـﺮش را ﺑـﺎز‬ ‫ﻣﯽﺷﻨﺎﺧﺖ‪ ،‬ﭘﺴﺮی ﮐـﮫ در اﯾـﻦ زﻣـﺎن در ﻧﻈـﺮش‬ ‫ﻇﺎھﺮی ﻣﺮداﻧﮫ ﭘﯿﺪا ﮐﺮده ﺑـﻮد‪ ،‬ﺑـﺎ او دﺳـﺖ‬ ‫داد و ﺑﮫ ﺷﮑﻠﯽ ﮔﺬرا او را در آﻏـﻮش ﮔﺮﻓـﺖ‪.‬‬ ‫‪34‬‬ ‫ﺳﭙﺲ ھﺮ دو ﺳﻮار ﻟﯿﻤـﻮزﯾﻦ ﺷـﺪﻧﺪ و رﻓﺘﻨـﺪ‪.‬‬ ‫ﻣﺎدر و ﺧﻮاھﺮان از دور اﯾﻦ ﺻﺤﻨﮫ را ﺗﻤﺎﺷـﺎ‬ ‫ﻣﯽﮐﺮدﻧﺪ وﻟﯽ ﺣﻖ ﻧﺰدﯾﮏ ﺷﺪن ﺑﮫ ﻣﺮد ﺟـﻮان را‬ ‫ـﺎ‬ ‫ـﺎن را ﺗـ‬ ‫ـﺪ اﺣﺴﺎﺳﺎﺗﺸـ‬ ‫ـﺎ ﺑﺎﯾـ‬ ‫ـﺘﻨﺪ‪ .‬آﻧﮭـ‬ ‫ﻧﺪاﺷـ‬ ‫زﻣﺎﻧﯽ ﮐﻨﺘﺮل ﻣﯽﮐﺮدﻧﺪ ﮐﮫ ﺷﺎه او را ﺑﮫ آﻧﮭﺎ‬ ‫وا ﻣﯽﮔﺬاﺷﺖ‪.‬‬ ‫ﻣﺤﻤﺪرﺿﺎ درﺑﺎرۀ ﻧﺨﺴﺘﯿﻦ ﺑﺮداﺷﺘﺶ از ﻣﺤﯿﻂ‬ ‫ﺑﮫ ھﻨﮕﺎم ورود ﺑﮫ اﯾﺮان ﻣﯽﻧﻮﯾﺴـﺪ‪" :‬اﺣﺴـﺎس‬ ‫ﮐﺮدم ﺑﻨﺪر ﭘﮭﻠﻮی ﺑﮫ ﺷﺪت ﺗﻐﯿﯿﺮ ﮐﺮده اﺳـﺖ و‬ ‫ﺑﮫ ھﯿﭻ رو ﻗﺎﺑﻞ ﻣﻘﺎﯾﺴﮫ ﺑﺎ زﻣﺎﻧﯽ ﻧﯿﺴـﺖ ﮐـﮫ‬ ‫ﻣﻦ ﺑﮫ ﻗﺼﺪ اروﭘﺎ آن را ﺗﺮک ﮐﺮدم‪ .‬ﺑـﮫ ﻧﻈـﺮ‬ ‫ﻣﯽرﺳﯿﺪ روﺳﺘﺎﯾﯽ اﯾﺮاﻧﯽ ﺑـﮫ ﺷـﮭﺮی اروﭘـﺎﯾﯽ‬ ‫ﺗﺒﺪﯾﻞ ﺷﺪه اﺳـﺖ‪ 35".‬ﭘـﺪرش ﺑـﮫ او ﮔﻔـﺖ ﮐـﮫ‬ ‫ﺗﻐﯿﯿﺮات در ﺳﺎﯾﺮ اﺳـﺘﺎنھﺎ و ﺷـﮭﺮھﺎ ھـﻢ رخ‬ ‫داده اﺳﺖ‪ .‬در واﻗﻊ از زﻣـﺎﻧﯽ ﮐـﮫ ﭘـﺪرش در‬ ‫‪ 1304‬ﺷﺎه ﺷﺪه ﺑـﻮد‪ ،‬اﻣـﻮر زﯾـﺎدی ﺑـﮫ ﺗﺤﻘـﻖ‬ ‫ـﮫ‬ ‫ـﻮد‪ ،‬از ﺟﻤﻠـ‬ ‫ـﮫ ﺑـ‬ ‫ـﺎم ﮔﺮﻓﺘـ‬ ‫ـﺎ اﻧﺠـ‬ ‫ـﺘﮫ ﯾـ‬ ‫ﭘﯿﻮﺳـ‬ ‫ﺑﺮﻧﺎﻣﮫھﺎﯾﯽ ﮐﮫ ﻋﻠﯽ اﮐﺒﺮ ﺳﯿﺎﺳـﯽ و دوﺳـﺘﺎﻧﺶ‬ ‫در اﻧﺠﻤﻦ اﯾﺮان ﺟﻮان در دوران ﻧﺨﺴﺖ وزﯾـﺮی‬ ‫‪ .34‬ھﻤﺎن‪.‬‬ ‫‪ .35‬ﭘﮭﻠﻮی‪ ،‬ﻣﺄﻣﻮرﯾﺖ ﺑﺮای وﻃﻨﻢ‪ ،‬ﺻﺺ ‪104-105 .‬‬

‫ﺷﺎه ‪25‬‬

‫رﺿﺎ ﺷﺎه ﺑﮫ او ﭘﯿﺸﻨﮭﺎد ﮐﺮده ﺑﻮدﻧﺪ‪ :‬اﻟﻐـﺎی‬ ‫ﮐﺎﭘﯿﺘﻮﻻﺳﯿﻮن‪ ،‬ﻣﺪرن ﺷﺪن ﻗـﻮۀ ﻗﻀـﺎﯾﯿﮫ و ﺗـﺎ‬ ‫ـﺎرات‬ ‫ـﮥ اﺧﺘﯿـ‬ ‫ـﺮوج آن از ﺣﯿﻄـ‬ ‫ـﺎدی ﺧـ‬ ‫ـﺪود زﯾـ‬ ‫ﺣـ‬ ‫روﺣﺎﻧﯿﺎن‪ ،‬اﺻﻼح دﯾﻮاﻧﺴﺎﻻری‪ ،‬ﺗﺎ ﺣـﺪ زﯾـﺎدی‬ ‫ﻏﯿﺮدﯾﻨﯽ ﺷﺪن ﻧﻈﺎم آﻣﻮزﺷﯽ‪ ،‬اﺣﺪاث ﻣﺪرﺳـﮫھﺎی‬ ‫ﺟﺪﯾﺪ وآﻣﻮزش دادن ﺑﮫ ﻣﻌﻠﻤﺎن‪ ،‬ﺗﺸﻮﯾﻖ دﺧﺘﺮان‬ ‫ـﺮار‬ ‫ـﺖ ﻗـ‬ ‫ـﺪارس‪ ،‬در ارﺟﺤﯿـ‬ ‫ـﯽ درﻣـ‬ ‫ـﮫ ﻧﺎمﻧﻮﯾﺴـ‬ ‫ﺑـ‬ ‫ﮔﺮﻓﺘﻦ آﻣﻮزش ﻓﻨﯽ و ﺻﻨﻌﺘﯽ‪ ،‬اﻋﺰام داﻧﺸﺠﻮﯾﺎن‬ ‫ـﯿﺲ‬ ‫ـﺎﻟﯽ و ﺗﺄﺳـ‬ ‫ـﯿﻼت ﻋـ‬ ‫ـﺮای ﺗﺤﺼـ‬ ‫ـﺎ ﺑـ‬ ‫ـﮫ اروﭘـ‬ ‫ﺑـ‬ ‫داﻧﺸﮕﺎھﯽ ﻣﺪرن در ﺗﮭﺮان؛ ﮐﺸﻒ ﺣﺠـﺎب زﻧـﺎن؛‬ ‫اﻓﺘﺘــﺎح ﮐﺎرﺧﺎﻧــﮫھﺎی ﺟﺪﯾــﺪ‪ ،‬آﻏــﺎز اﺣــﺪاث‬ ‫راهآھﻦ ﺳﺮاﺳﺮی اﯾﺮان؛ ﺗﺄﻣﯿﻦ اﻣﻨﯿﺖ راهھـﺎ؛‬ ‫و آﻏﺎز ﻣﺪرن ﺷﺪن ﭼﻨﺪ ﺷﮭﺮ‪.‬‬ ‫اﯾﻨﮭــﺎ ﺑﺨﺸــﯽ از دﺳــﺘﺎوردھﺎ ﺑــﻮد‪ .‬وﻟــﯽ‬ ‫رﺧﺪادھﺎﯾﯽ دﯾﮕﺮ ھﻢ ﺑﮫ وﻗﻮع ﭘﯿﻮﺳﺘﮫ ﺑﻮد ﮐـﮫ‬ ‫اﮔﺮ ﭼﮫ وﻟﯿﻌﮭﺪ ھﻤﺎن ﻣﻮﻗﻊ ﻣﺘﻮﺟﮫ آﻧﮭـﺎ ﻧﺸـﺪ‬ ‫اﻣﺎ زﻣﺎﻧﯽ ﮐﮫ ﺑﮫ ﭘﺎدﺷـﺎھﯽ رﺳـﯿﺪ ﭘـﺮ و ﭘـﺎ‬ ‫ــﺪرش‬ ‫ــﺎرﯾﺦ ‪ 3‬دی ‪ ،1311‬ﭘـ‬ ‫ــﺪ‪ .‬در ﺗـ‬ ‫ــﺮش ﺷـ‬ ‫ﮔﯿـ‬ ‫ﺗﯿﻤﻮرﺗﺎش ﻗﺪرﺗﻤ ﻨﺪ را ﮐﮫ وزﯾـﺮ درﺑـﺎر ﺑـﻮد‬ ‫ﻋﺰل ﮐـﺮد و ﺧﻮاﺳـﺘﺎر ﻣﺤﺎﮐﻤـﮥ وی ﺑـﮫ دﻟﯿـﻞ‬ ‫درﯾﺎﻓﺖ رﺷﻮه ﺷﺪ‪ .‬ﺗﯿﻤﻮرﺗﺎش ﻣﺠﺮم ﺷﻨﺎﺧﺘﮫ ﺷـﺪ‬ ‫و دادﮔﺎه اﺳﺘﯿﻨﺎف او را ﺑﮫ ﭘﻨﺞ ﺳﺎل زﻧـﺪان‬ ‫و ﭘﺮداﺧﺖ ﺟﺮﯾﻤﮫ ﻣﺤﮑﻮم ﮐﺮد‪ .‬او در ﺗـﺎرﯾﺦ ‪9‬‬ ‫ﻣﮭﺮ ‪ 1312‬در زﻧﺪان درﮔﺬﺷـﺖ‪ .‬ﻣـﺮگ ﻧـﺎﻣﻨﺘﻈﺮ‬ ‫ﺗﯿﻤﻮرﺗــﺎش ﺑــﮫ ﺷــﺎﯾﻌﺎﺗﯽ در ﻣــﻮرد ﻗﺘــﻞ وی‬ ‫اﻧﺠﺎﻣﯿﺪ‪ ،‬ھـﺮ ﭼﻨـﺪ ھـﯿﭻ ﻣـﺪرﮐﯽ دال ﺑـﺮ آن‬ ‫اراﺋﮫ ﻧﺸﺪ‪ .‬ﮔﻔﺘﮫ ﻣﯽﺷﺪ رﺿﺎﺷﺎه در اﯾـﻦ ﮐـﺎر‬ ‫دﺳﺖ داﺷﺘﮫ اﺳﺖ وﻟﯽ در ﻋﯿﻦ ﺣﺎل اﯾﻦ ھﻢ ذﮐـﺮ‬ ‫ﺷﺪ ﮐـﮫ وی از ﻣﺼـﯿﺒﺘﯽ ﮐـﮫ ﺑـﺮ ﺳـﺮ دوﺳـﺖ و‬ ‫ھﻢﭘﯿﻤﺎﻧﺶ آﻣﺪه ﺑﻮد ﻏﻤﮕﯿﻦ ﺑﻮد و دق دل ﺧـﻮد‬ ‫را ﺑﺮ ﺳﺮ دو ﺳﺮدﺑﯿﺮ روزﻧﺎﻣﮫھﺎی ﺗﮭـﺮان در‬ ‫آورد ﮐﮫ از ﻋـﺰل ﺗﯿﻤﻮرﺗـﺎش اﺳـﺘﻘﺒﺎل ﮐـﺮده‬ ‫ﺑﻮدﻧﺪ‪" :‬دﯾﺮوز او را ﻣﯽﺳﺘﻮدﻧﺪ و ﺗﻤﻠﻘـﺶ را‬

‫ﻣﯽﮔﻔﺘﻨﺪ و اﻣﺮوز از او ﺳﺆ اﺳﺘﻔﺎده ﻣﯽﮐﻨﻨـﺪ‬ ‫ﺑﺪون آﻧﮑﮫ ﺑﺪاﻧﻨﺪ ﭼﺮا ﻣﻌـﺰول ﺷـﺪه اﺳـﺖ‪ ،‬و‬ ‫‪36‬‬ ‫اﯾﻦ ﻧﺸﺎندھﻨﺪۀ ﻓﺮوﻣﺎﯾﮕﯽ آﻧﮭﺎﺳﺖ‪".‬‬ ‫در ‪ 10‬آدر ‪ ،1314‬ﻣﺤﻤﺪ ﻋﻠﯽ ﻓﺮوﻏﯽ‪ ،‬ﻧﺨﺴـﺖ‬ ‫وزﯾﺮ و رﮐﻦ دﯾﮕﺮی از ﺣﮑﻮﻣﺖ رﺿﺎﺷﺎه‪ ،‬ﺑﮫ اﯾﻦ‬ ‫دﻟﯿﻞ ﻋﺰل ﺷﺪ ﮐﮫ ﺷﻔﺎﻋﺖ ﻣﺤﻤﺪ ﻋﻠﯽ اﺳﺪی‪ ،‬ﭘـﺪر‬ ‫داﻣﺎدش‪ ،‬را ﮐﺮده ﺑﻮد؛ اﺳﺪی ﺑﮫ ھﻨﮕﺎم ﺷﻮرﺷﯽ‬ ‫ﮐﮫ در ﻣﺸﮭﺪ ﺑـﺮای ﻣﺨﺎﻟﻔـﺖ ﺑـﺎ اﺳـﺘﻔﺎده از‬ ‫ﻟﺒﺎسھﺎی ﻏﺮﺑﯽ‪ ،‬ﺑﮫ ﺗﺤﺮﯾـﮏ روﺣﺎﻧﯿـﺎن ﺑﺮﭘـﺎ‬ ‫ﺷﺪه ﺑﻮد‪ ،‬ﻧﯿﺎﺑﺖ ﺗﻮﻟﯿﺖ آﺳﺘﺎن ﻗـﺪس رﺿـﻮی را‬ ‫ﺑﮫ ﻋﮭﺪه داﺷﺖ‪ .‬رﺿﺎﺷﺎه ﺣﮑﻢ ﺑﮫ رﺳﯿﺪﮔﯽ داد و‬ ‫ﮔﺰارشھﺎﯾﯽ ﻣﺘﻌﺪد از ﻣﻘﺎﻣﺎت ﻣﺮﮐـﺰی و ﻣﺤﻠـﯽ‬ ‫درﯾﺎﻓﺖ ﮐﺮد ﮐﮫ ﺑﺪون ھﯿﭻ ﺷﮏ و ﺷﺒﮭﮫای او را‬ ‫در ﻣﻮرد ﮔﻨﺎھﮑﺎر ﺑﻮدن اﺳﺪی ﻗـﺎﻧﻊ ﮐﺮدﻧـﺪ و‬ ‫در ﻧﺘﯿﺠﮫ ﻓﺮوﻏﯽ را ﻋﺰل ﮐﺮد ﮐـﮫ‪ ،‬ﺑـﺮ اﺳـﺎس‬ ‫اﻏﻠﺐ ﮔﺰارشھﺎ‪ ،‬ﻣﻮرد وﺛـﻮق او ﺑـﻮد و اﻏﻠـﺐ‬ ‫‪37‬‬ ‫ﺑﯿﺶ از ﺗﻤﺎم ھﻤﮑﺎراﻧﺶ ﺑﺎ او ﻣﺸﻮرت ﻣﯽﮐﺮد‪.‬‬ ‫اﺳﺪی در دادﮔﺎھﯽ ﻧﻈﺎﻣﯽ ﻣﺤﺎﮐﻤـﮫ ‪ ،‬ﻣﺤﮑـﻮم و‬ ‫ﺗﯿﺮﺑﺎران ﺷﺪ‪ .‬ﻓﺮوﻏﯽ ﻣﻐﻀﻮب واﻗـﻊ ﺷـﺪ وﻟـﯽ‪،‬‬ ‫ھﻤﺎن ﮔﻮﻧﮫ ﮐﮫ ﺧﻮاھﯿﻢ دﯾﺪ‪ ،‬ﭘـﺲ از اﺳـﺘﻌﻔﺎی‬ ‫رﺿﺎﺷــﺎه در ﺳــﺎل ‪ ،1320‬ﻓﺮوﻏــﯽ ﺑــﺎر دﯾﮕــﺮ‬ ‫ﻓﺮاﺧﻮاﻧﺪه ﻣﯽﺷﻮد ﺗﺎ ﺗﺮﺗﯿﺐ اﻧﺘﻘـﺎل ﺗـﺎج و‬ ‫ﺗﺨﺖ را ﺑﮫ ﻓﺮزﻧﺪ وی ﺑﺪھﺪ‪.‬‬ ‫در ﺗﺎرﯾﺦ ‪ 20‬ﺑﮭﻤﻦ ‪ ،1315‬ﭼﻨﺪ ﻣـﺎه ﭘـﺲ از‬ ‫ﺑﺎزﮔﺸﺖ وﻟﯿﻌﮭﺪ از ﺳـﻮﯾﺲ‪ ،‬ﻋﻠـﯽ اﮐﺒـﺮ داور‪،‬‬ ‫وزﯾﺮ ﻣﺎﻟﯿـﮫ ھـﻢ در ﺧﺎﻧـﮥ ﺧـﻮد اﻗـﺪام ﺑـﮫ‬ ‫ﺧﻮدﮐﺸﯽ ﮐـﺮد‪ .‬داور‪ ،‬ﮐـﮫ ﺷـﺎﯾﺪ ﮐﺎرآﻣـﺪﺗﺮﯾﻦ‬ ‫وزﯾﺮ رﺿﺎﺷﺎه ﺑﻮد‪ ،‬اﻗﺪام ﺑﮫ ﭼﻨﺪ اﺻـﻼح ﻣﮭـﻢ‬ ‫ﮐﺮد‪ ،‬از ﺟﻤﻠﮫ دﺳﺘﮕﺎه ﺣﮑﻮﻣﺘﯽ‪ ،‬ﻗﻮۀ ﻗﻀﺎﯾﯿﮫ و‬ ‫ﺗﺸﮑﯿﻼت ﻣﺎﻟﯽ اﯾﺮان را ﻣﺪرن ﮐـﺮد‪ .‬ﻣـﺮگ او‬ ‫‪. General Hassan Arfa, (London, John Murray, 1964), 236‬‬ ‫‪ .37‬روزﺷﻤﺎر‪291-292 :1 ،‬‬

‫‪36‬‬

‫ﺷﺎه ‪27‬‬

‫ـﯿﺢ‬ ‫ـﯽ ﺗﻮﺿـ‬ ‫ـﻦ زد وﻟـ‬ ‫ـﯿﺎری داﻣـ‬ ‫ـﺎﯾﻌﺎت ﺑﺴـ‬ ‫ـﮫ ﺷـ‬ ‫ﺑـ‬ ‫ﻗﺎﻧﻊﮐﻨﻨﺪهای ﺑﮫ دﺳﺖ ﻧﯿﺎﻣﺪ‪.‬‬ ‫اﯾﻦ روﯾﺪادھﺎ و روﯾﺪادھﺎﯾﯽ دﯾﮕـﺮ ﮔﺰﮐـﯽ‬ ‫ﺑﮫ دﺳﺖ دﺷﻤﻨﺎن رﺿﺎﺷـﺎه داد و ﺑـﮫ ﺷـﮭﺮت وی‬ ‫ﺻﺪﻣﮫ زد‪ .‬وﻟﯽ زﻣﺎﻧﯽ ﮐﮫ ﭘﺴـﺮش ﺑـﮫ ﭘﺎدﺷـﺎھﯽ‬ ‫رﺳﯿﺪ ھﯿﭻ ﯾﮏ از اﯾـﻦ رﺧـﺪادھﺎ ﺑـﮫ اﻧـﺪازۀ‬ ‫ﻣﺬاﮐﺮۀ ﻣﺠﺪد در ﻣﻮرد اﻣﺘﯿﺎز ﻧﻔﺖ دارﺳـﯽ در‬ ‫‪ (1312) 1933‬ﺑﺎزﺗــﺎﺑﯽ اﻧﺘﻘــﺎدآﻣﯿﺰ ﺑــﺮای وی‬ ‫ﻧﺪاﺷﺖ‪.‬‬ ‫وﯾﻠﯿــﺎم ﻧــﺎﮐﺲ دارﺳــﯽ‪ ،38‬ﺗــﺎﺟﺮ اﻧﮕﯿﺴــﯽ‬ ‫اﺳﺘﺮاﻟﯿﺎﯾﯽﺗﺒﺎر‪ ،‬در ﺳـﺎل ‪ 1280‬اﻣﺘﯿـﺎزی ‪60‬‬ ‫ﺳﺎﻟﮫ ﺑـﺮای ﺣﻔـﺮ و ﺑﮭﺮهﺑـﺮداری از ﻧﻔـﺖ در‬ ‫اﯾﺮان‪ ،‬از ﻣﻈﻔﺮاﻟﺪﯾﻦﺷﺎه ﮐﺴﺐ ﮐﺮده ﺑﻮد؛ اﯾﻦ‬ ‫اﻣﺘﯿﺎز ﺷﺎﻣﻞ اﯾﺎﻻت ﺷﻤﺎﻟﯽ و ھﻤﺠـﻮار روﺳـﯿﮫ‬ ‫ً ھﻢزﻣﺎن ﺑﺎ دارﺳﯽ اﻣﺘﯿـﺎزی‬ ‫ﻧﻤﯽﺷﺪ ﮐﮫ ﺗﻘﺮﯾﺒﺎ‬ ‫ﻣﺸﺎﺑﮫ در ﻣﻮرد آﻧﮭﺎ ﺑﮫ روﺳﯿﮫ واﮔـﺬار ﺷـﺪه‬ ‫ﺑﻮد‪ ،‬وﻟﯽ اﻧﺪک زﻣﺎﻧﯽ ﺑﻌﺪ ﻣﻌﻠﻮم ﺷﺪه ﺑﻮد ﮐﮫ‬ ‫در آﻧﺠﺎ ﻧﻔﺖ ﻗﺎﺑـﻞ ﻣﻼﺣﻈـﮫ ای وﺟـﻮد ﻧـﺪارد‬ ‫واﯾﻦ ﻓﻌﺎﻟﯿﺖھﺎ ﻣﺘﻮﻗﻒ ﺷﺪه ﺑﻮد‪ .‬ﺑﮫ ھﺮ ﺣـﺎل‪،‬‬ ‫در ﺳﺎل ‪ 1287‬در ﺟﻨﻮب ﻧﻔﺖ ﺑﮫ ﺣﺪ وﻓـﻮر ﮐﺸـﻒ‬ ‫ﺷﺪ و دارﺳﯽ ﺑﺮای اﺳﺘﺨﺮاج و ﺑﺎزارﯾﺎﺑﯽ ﺑﺮای‬ ‫آن در ﺳﺎل ‪ 1288‬ﺷـﺮﮐﺘﯽ ﺑـﮫ ﻧـﺎم ﺷـﺮﮐﺖ ﻧﻔـﺖ‬ ‫ـﺎل ‪1292‬‬ ‫ـﯿﺲ ﺗﺸـﮑﯿﻞ داد‪ .‬در ﺳـ‬ ‫اﯾـﺮان و اﻧﮕﻠـ‬ ‫وﯾﻨﺴــﺘﻮن ﭼﺮﭼﯿــﻞ‪ ،‬ﮐــﮫ در آن زﻣــﺎن وزﯾــﺮ‬ ‫درﯾﺎداری اﻧﮕﻠﺴﺘﺎن ﺑﻮد‪ ،‬دوﻟﺖ اﻧﮕﻠﺴـﺘﺎن را‬ ‫ﻗﺎﻧﻊ ﮐﺮد ﮐﮫ ﻧﻔﺖ را ﺑﮫ ﻋﻨﻮان ﺳﻮﺧﺖ ﮐﺸﺘﯽھﺎی‬ ‫ـﺎل ‪1293‬‬ ‫ـﻨﮓ ﮐﻨـﺪ‪ .‬در ﺳـ‬ ‫ﺟﻨﮕـﯽ ﺟﺎﻧﺸـﯿﻦ زﻏﺎلﺳـ‬ ‫)‪ ،(1914‬در آﻏﺎز ﺟﻨﮓ ﺟﮭﺎﻧﯽ اول‪ ،‬ﺑﺎز ھﻢ ﺑـﮫ‬ ‫ﺗﺸﻮﯾﻖ ﭼﺮﭼﯿﻞ‪ ،‬دوﻟﺖ اﻧﮕﻠﺴﺘﺎن ‪ 52/5‬درﺻـﺪ از‬ ‫ﺳــﮭﺎم ﺷــﺮﮐﺖ ﻧﻔــﺖ اﯾــﺮان و اﻧﮕﻠﺴــﺘﺎن را‬ ‫‪.William Knox D'Arcy‬‬

‫‪38‬‬

‫ﺧﺮﯾﺪاری ﮐﺮد ﺗﺎ ﻣﻄﻤﺌﻦ ﺷﻮد ﻣﯽﺗﻮاﻧـﺪ ذﺧـﺎﯾﺮ‬ ‫ﮐﺎﻓﯽ و ارزان ﻧﻔﺖ را ﺑـﺮای ﻧﯿـﺮوی درﯾـﺎﯾﯽ‬ ‫اﻧﮕﺴﺘﺎن ﻓﺮاھﻢ آورد‪ .‬اﯾﻦ ﺧﺮﯾﺪ ﺑﺎﻋﺚ ﺷﺪ ﮐـﮫ‬ ‫در ﻣﺬاﮐﺮات ﻣﺮﺑﻮط ﺑﮫ ﻧﻔﺖ دوﻟﺖ اﻧﮕﻠﺴﺘﺎن ﺑﮫ‬ ‫ﻃﺮف ﺻﺤﺒﺖ اﺻﻠﯽ اﯾﺮان ﺑﺪل ﺷﻮد‪.‬‬ ‫رﺿﺎﺷﺎه ھﻢ ﻣﺎﻧﻨﺪ اﻏﻠﺐ اﯾﺮاﻧﯽھﺎ‪ ،‬اﻣﺘﯿﺎز‬ ‫دارﺳﯽ را ﻧﺎﻋﺎدﻻﻧﮫ ﺗﻠﻘﯽ ﻣﯽﮐﺮد و ﻣﻌﺘﻘﺪ ﺑﻮد‬ ‫آن اﻣﺘﯿﺎز در زﻣﺎﻧﯽ ﮐﺴﺐ ﺷﺪه ﺑﻮد ﮐـﮫ ﻗـﺪرت‬ ‫اﯾﺮان در ﺣﻀﯿﺾ و ﺑﺮﯾﺘﺎﻧﯿﺎ در اوج ﺑـﻮد‪ .‬در‬ ‫ﺳﺎل ‪ ،(1907) 1286‬ﺑﺎ وﺟﻮد اﻋﺘﺮاﺿﺎت اﯾـﺮان‪،‬‬ ‫ﺑﺮﯾﺘﺎﻧﯿﺎ و روﺳﯿﮫ ﺑﮫ ﺗﻮاﻓﻖ رﺳﯿﺪه ﺑﻮدﻧﺪ ﮐﮫ‬ ‫اﯾﺮان را ﺑـﮫ ﻣﻨﻄﻘـﮫھﺎی ﻧﻔـﻮذ ﺧـﻮد ﺗﻘﺴـﯿﻢ‬ ‫ﮐﻨﻨﺪ‪ .‬ﺑﺮﯾﺘﺎﻧﯿـﺎ رواﺑﻄـﯽ ﺧـﺎص ﺑـﺎ اﯾﻞھـﺎی‬ ‫ﺑﺨﺘﯿﺎری و ﻗﺸﻘﺎﯾﯽ ﺑـﮫ ﺗﺮﺗﯿـﺐ در اﺻـﻔﮭﺎن و‬ ‫ـﺮۀ‬ ‫ـﻞ در ﻣﺤﻤـ‬ ‫ـﯿﺦ ﺧﺰﻋـ‬ ‫ـﺎ ﺷـ‬ ‫ـﯿﻦ ﺑـ‬ ‫ـﺎرس و ھﻤﭽﻨـ‬ ‫ﻓـ‬ ‫ﺧﻮزﺳﺘﺎن‪ ،‬ﻣﺮﮐﺰ ﺣﻮزهھﺎی ﻧﻔﺘﯽ‪ ،‬ﺑﺮﻗﺮار ﮐـﺮده‬ ‫ﺑﻮد‪ .‬ﻗﺮارداد ‪ 1919‬اﯾﺮان را ﺗﮭﺪﯾﺪ ﻣـﯽ ﮐـﺮد‬ ‫ﮐﮫ ﺑﮫ ﻃﻮر رﺳﻤﯽ ﺗﺤﺖاﻟﺤﻤﺎﯾﮥ اﻧﮕﻠﺴﺘﺎن ﺷـﻮد‪.‬‬ ‫ﺷﺮﮐﺖ ﻧﻔﺖ در ﻣﻘﺎﯾﺴﮫ ﺑـﺎ ﺳـﻮدش و آﻧﭽـﮫ ﺑـﮫ‬ ‫ﻋﻨﻮان ﻣﺎﻟﯿﺎت ﺑﮫ ﺑﺮﯾﺘﺎﻧﯿﺎ ﻣﯽﭘﺮداﺧﺖ ﻣﺒﻠﻐـﯽ‬ ‫ﻧﺎﭼﯿﺰ ﺑﮫ اﯾﺮان ﻣﯽداد‪ .‬ﺑﺎ ﻓﺮا رﺳـﯿﺪن ﺳـﺎل‬ ‫‪ ،1298‬ﯾﮏ ﺳﺎل ﭘﯿﺶ از ﮐﻮدﺗﺎ‪ ،‬ﻣﻮﻗﻌﯿـﺖ اﯾـﺮان‬ ‫ﭼﻨﺎن ﺑﮫ ﻗﮭﻘﺮا رﻓﺘﮫ ﺑﻮد ﮐﮫ دوﻟﺖ اﻧﮕﻠﺴـﺘﺎن‬ ‫ﺑﺮای ﻣﺬاﮐﺮات و ﺣﻞ و ﻓﺼﻞ ﻣﻨﺎزﻋﺎت ﺳﺮ ﺳﯿﺪﻧﯽ‬ ‫آرﻣﯿﺘـــﺎژ اﺳـــﻤﯿﺖ‪ ،39‬ﻣـــﺄﻣﻮر ﺧﺰاﻧـــﮫداری‬ ‫اﻧﮕﻠﺴﺘﺎن‪ ،‬را ﺑﮫ ﺗﮭﺮان ﻓﺮﺳﺘﺎد ﮐﮫ ﻧﻤﺎﯾﻨﺪﮔﯽ‬ ‫دوﻟﺖ اﯾﺮان را ﺑﮫ ﻋﮭﺪه ﺑﮕﯿﺮد‪ .‬ﺑﮫ ھﺮ ﺣـﺎل‪،‬‬ ‫ﻗﺮارداد ﻣﻮرد ﺗﻮاﻓـﻖ‪ ،‬ﮐـﮫ ﺑﺎﯾـﺪ ﺑـﮫ ﻣﻮﺟـﺐ‬ ‫ﻗﺎﻧﻮن ﺑﮫ ﺗﺼﻮﯾﺐ ﻣﺠﻠﺲ ﻣﯽرﺳﯿﺪ‪ ،‬ﺗﺼﻮﯾﺐ ﻧﺸـﺪ و‬ ‫ـﺖ‬ ‫ـﺖ آن را ﺑﯽاھﻤﯿـ‬ ‫ـﺎﺧﺎن ﺗﻮاﻧﺴـ‬ ‫ـﮫ رﺿـ‬ ‫در ﻧﺘﯿﺠـ‬ ‫ﺗﻠﻘﯽ ﮐﻨﺪ‪ .‬او ﮐﻤﯽ ﭘﺲ از ﺗﺎﺟﮕﺬاری ﺧـﻮد ﺑـﮫ‬ ‫ـﯽ را‬ ‫ـﮥ دارﺳـ‬ ‫ـﻖ اوﻟﯿـ‬ ‫ـﺘﻮر داد ﺗﻮاﻓـ‬ ‫ـﺖ دﺳـ‬ ‫دوﻟـ‬ ‫ﺑﺮرﺳﯽ ﮐﻨﺪ‪ ،‬وﻟﯽ ﻣﺬاﮐﺮات رﺳﻤﯽ آﻏﺎز ﺷـﺪه در‬ ‫‪. Sir Sidney Armitage-Smith‬‬

‫‪39‬‬

‫ﺷﺎه ‪29‬‬

‫ﺳﺎل ‪ 1308‬ھﯿﭻ ﻧﺘﯿﺠﮫای ﺑﮫ ﺑـﺎر ﻧﯿـﺎورد و در‬ ‫ﺳﺎل ‪ 1310‬ﺑـﮫ ﭘﺎﯾـﺎن رﺳـﯿﺪ‪ .‬در اﯾـﻦ ﻣﯿـﺎن‪،‬‬ ‫ـﺎی ‪ 1309‬و‬ ‫ـﺮان در ﺳـﺎلھـ‬ ‫درآﻣـﺪھﺎی ﻧﻔﺘـﯽ اﯾـ‬ ‫‪1310‬ﺑﮫ ‪ 76‬درﺻﺪ ﻧﺰول ﮐﺮده ﺑﻮد و اﯾـﻦ ﺧﯿﻠـﯽ‬ ‫ﺑــﯿﺶ از ‪ 36‬درﺻــﺪ ﮐــﺎھﺶ ﺳــﻮد ﺷــﺮﮐﺖ ﺑــﻮد‪.‬‬ ‫ﻣﺬاﮐﺮات ﻏﯿﺮرﺳﻤﯽ ھﻢ ﺑﮫ ﻧﺘﯿﺠﮫ ﻧﺮﺳﯿﺪ و اﯾـﻦ‬ ‫ﺑﺎﻋﺚ ﻧﺎﺧﺮﺳﻨﺪی ﺑﯿﺸﺘﺮ ﺷﺎه و دوﻟﺖ وی ﺷﺪ‪ .‬در‬ ‫ﺗﺎرﯾﺦ ‪ 6‬آذر ‪ ،1311‬رﺿﺎﺷﺎه ﮐﮫ رﯾﺎﺳﺖ ﺷـﻮرای‬ ‫وزرا را ﺑــﺮ ﻋﮭــﺪه داﺷــﺖ‪ ،‬ﺧﻮاﺳــﺘﺎر ﻣــﺘﻦ‬ ‫ﻗﺮارداد دارﺳﯽ و ﺳـﺎﺑﻘﮥ ﻣـﺬاﮐﺮات ﺷـﺪ و در‬ ‫اوج ﻋﺼــﺒﺎﻧﯿﺖ دﺳــﺘﻮر داد آﻧﮭــﺎ را ﺗــﻮی‬ ‫ﺑﺨﺎریای ﺑﯿﻨﺪازﻧﺪ ﮐﮫ اﺗﺎق را ﮔـﺮم ﻣﯽﮐـﺮد‪.‬‬ ‫ﺳﭙﺲ ﺑﮫ ﺳـﯿﺪ ﺣﺴـﻦ ﺗﻘـﯽزاده‪ ،‬وزﯾـﺮ ﻣﺎﻟﯿـﮫ‪،‬‬ ‫ـﺮان و‬ ‫ـﺖ اﯾـ‬ ‫ـﺮﮐﺖ ﻧﻔـ‬ ‫ـﻼع ﺷـ‬ ‫ـﮫ اﻃـ‬ ‫ـﺘﻮر داد ﺑـ‬ ‫دﺳـ‬ ‫اﻧﮕﻠﯿﺲ ﺑﺮﺳﺎﻧﺪ ﮐﮫ ﻗﺮارداد دارﺳﯽ ﻟﻐـﻮ ﺷـﺪه‬ ‫‪40‬‬ ‫اﺳﺖ‪.‬‬ ‫دوﻟﺖ اﻧﮕﻠﺴﺘﺎن ﺑﺮ اﯾﻦ اﺳﺎس ﮐﮫ ﺑﮫ ﻣﻮﺟﺐ‬ ‫ﻗﺮارداد در ﺻﻮرت ﺑﺮوز اﺧﺘﻼف ﻧﻈﺮ ﺑﺎﯾـﺪ ﺑـﮫ‬ ‫داوری ﻣﺮاﺟﻌــﮫ ﻣﯽﺷــﺪ‪ ،‬ﺑــﮫ اﯾــﻦ ﻋﻤــﻞ ﻟﻐــﻮ‬ ‫ﻗﺮارداد اﻋﺘﺮاض و ﺗﮭﺪﯾﺪ ﮐﺮد ﮐﮫ دﻋﻮی را در‬ ‫دﯾــﻮان داوری ﺑــﯿﻦ اﻟﻤﻠﻠــﯽ در ﻻھــﮫ ﻣﻄــﺮح‬ ‫ﻣﯽﮐﻨﺪ‪ .‬اﯾﺮان ﭼﻨـﯿﻦ اﺳـﺘﺪﻻل ﮐـﺮد ﮐـﮫ ﭼـﻮن‬ ‫ﮐﺸﻮری ﻣﺴﺘﻘﻞ اﺳﺖ ﻓﻘﻂ دادﮔﺎهھﺎی اﯾﺮاﻧﯽ ﺣـﻖ‬ ‫رﺳﯿﺪﮔﯽ ﺑﮫ اﯾﻦ ﻣﻮﺿـﻮع را دارﻧـﺪ و ﻣﻘﺎﻣـﺎت‬ ‫ﺑﺮﯾﺘﺎﻧﯿﺎﯾﯽ ﺑﮫ ھﯿﭻ روی ﺣﻖ دﺧﺎﻟـﺖ در اﻣـﻮر‬ ‫ـﺪ‪ .‬در ‪ 24‬آذر ‪،1311‬‬ ‫ـﺮان را ﻧﺪارﻧـ‬ ‫ـﯽ اﯾـ‬ ‫داﺧﻠـ‬ ‫دوﻟﺖ ﺑﺮﯾﺘﺎﻧﯿﺎ دﻋﻮی را در ﺟﺎﻣﻌﮥ ﻣﻠﻞ ﻣﻄـﺮح‬ ‫ﮐﺮد‪ .‬ﭘﺲ از ﭘﺎرهای ﻣﺬاﮐﺮات‪ ،‬ﺟﺎﻣﻌﮥ ﻣﻠـﻞ از‬ ‫ادوارد ﺑــﻨﺶ‪ ،41‬رﺋــﯿﺲ ﺧــﻮد ﮐــﮫ ﻧﻤﺎﯾﻨــﺪه‬ ‫ﭼﮑﺴﻠﻮاﮐﯽ ﺑـﻮد‪ ،‬در ﺧﻮاﺳـﺖ ﮐـﺮد ﺑـﯿﻦ دوﻟـﺖ‬ ‫‪ .40‬ﻣﮭﺪﯾﻘﻠﯽ ھﺪاﯾﺖ‪ ،‬ﺧﺎﻃﺮات و ﺧﻄﺮات‪ ،‬ﺗﮭﺮان‪ ،‬اﻧﺘﺸﺎرات زوار‪، 1363 ،‬‬ ‫ص‪ .395 .‬در آن ﻣﻮﻗﻊ ھﺪاﯾﺖ ﻧﺨﺴﺖ وزﯾﺮ ﺑﻮد ‪.‬‬ ‫‪. Edward Benes‬‬

‫‪41‬‬

‫اﯾــﺮان و ﺷــﺮﮐﺖ ﻧﻔــﺖ اﯾــﺮان و اﻧﮕﻠــﯿﺲ‬ ‫ﻣﯿﺎﻧﺠﯿﮕﺮی ﮐﻨﺪ ﺗﺎ ﻣﺬاﮐﺮاﺗﯽ ﺑﺮای رﺳﯿﺪن ﺑـﮫ‬ ‫ﻗﺮاردادی در ﻣﻮرد اﻣﺘﯿﺎزی ﺟﺪﯾﺪ آﻏﺎز ﺷـﻮد‪.‬‬ ‫در ‪ 15‬ﻓﺮوردﯾﻦ ﺳﺮ ﺟﺎن ﮐﺪﻣﻦ‪ 42‬و ﺳـﺮ وﯾﻠﯿـﺎم‬ ‫ﻓﺮﯾﺰر‪ 43‬از ﺷﺮﮐﺖ ﻧﻔﺖ اﯾـﺮان و اﻧﮕﻠـﯿﺲ وارد‬ ‫ﺗﮭﺮان ﺷﺪﻧﺪ ﺗﺎ ﻣﺬاﮐﺮات را ﺑﯿﺎﻏﺎزﻧﺪ‪ .‬ﺑﮫ ھﺮ‬ ‫ﺣﺎل‪ ،‬دﯾﺮی ﻧﮕﺬﺷﺖ ﮐﮫ ﻣﺬاﮐﺮات ﺑﮫ ﺑﻦﺑﺴﺖ رﺳﯿﺪ‬ ‫و ﮐﺪﻣﻦ ھﻢ ﮐﮫ ﺑـﮫ ﻇـﺎھﺮ ﻣﯽﺧﻮاﺳـﺖ ﺑﺮﮔـﺮدد‪،‬‬ ‫درﺧﻮاﺳﺖ ﻣﻼﻗـﺎت ﺑـﺎ ﺷـﺎه را ﮐـﺮد‪ .‬رﺿﺎﺷـﺎه‬ ‫ﺗﻮاﻧﺴــﺖ در اﯾــﻦ ﻣــﻮرد ﻣﯿــﺎﻧﺠﯿﮕﺮی ﮐﻨــﺪ و‬ ‫ﻗــﺮاردادی در اول اردﯾﺒﮭﺸــﺖ ﻣﻨﻌﻘــﺪ ﺷــﺪ‪.‬‬ ‫ﺗﻘـــﯽزاده آن ﻗـــﺮارداد را در ﺗـــﺎرﯾﺦ ‪9‬‬ ‫اردﯾﺒﮭﺸﺖ اﻣﻀﺎ و ﻣﺠﻠـﺲ ھـﻢ اﯾـﻦ ﻗـﺮارداد‬ ‫ﺟﺪﯾﺪ را‪ ،‬ﮐـﮫ ﺑﻌـﺪھﺎ ﻗـﺮارداد ‪(1312) 1933‬‬ ‫ﻧﺎم ﮔﺮﻓﺖ‪ ،‬در ‪ 7‬ﺧـﺮداد ﺗﺼـﻮﯾﺐ ﮐـﺮد‪ .‬ﮐـﺪﻣﻦ‬ ‫ﺑﻌﺪھﺎ ﮔﻔﺖ‪" :‬ﺷﺎه و ﻓﻘﻂ ﺷﺎه اﻣﮑﺎن ﻋﻘﺪ اﯾـﻦ‬ ‫‪44‬‬ ‫ﻗﺮارداد را ﻓﺮاھﻢ آورد‪".‬‬ ‫اﯾﻦ ﻗﺮارداد ﮐﮫ در آﺳﺘﺎﻧﮫ دھـﮥ ‪ 45،1330‬و‬ ‫ﺑﮫ ھﻨﮕﺎم ﻣﺸﺎﺟﺮات ﻣﺮﺑﻮط ﺑﮫ ﻣﻠـﯽ ﺷـﺪن ﻧﻔـﺖ‬ ‫ﻣﻮرد اﻧﺘﻘﺎد ﻗﺮار ﮔﺮﻓـﺖ‪ ،‬در زﻣـﺎن اﻧﻌﻘـﺎد‬ ‫ﻧﻮﻋﯽ ﻣﻮﻓﻘﯿﺖ ﺗﻠﻘﯽ ﺷـﺪ‪ .‬ﺑـﮫ ﻣﻮﺟـﺐ آن ﺣـﻮزۀ‬ ‫ـﺖ‪،‬‬ ‫ـﺎھﺶ ﯾﺎﻓـ‬ ‫ـﻮﺟﮭﯽ ﮐـ‬ ‫ـﻞ ﺗـ‬ ‫ـﺪ ﻗﺎﺑـ‬ ‫ـﺎز در ﺣـ‬ ‫اﻣﺘﯿـ‬ ‫درآﻣــﺪھﺎی اﯾــﺮان اﻓــﺰاﯾﺶ ﭘﯿــﺪا ﮐــﺮد‪ ،‬از‬ ‫دﺧﺎﻟﺖھﺎی ﺷﺮﮐﺖ در اﻣـﻮر ﻣﺤﻠـﯽ ﮐﺎﺳـﺘﮫ ﺷـﺪ‪،‬‬ ‫ﺣﺴﺎبھﺎی ﺷﺮﮐﺖ روﺷﻦﺗﺮ ﮔﺸﺖ و ﺷـﺮﮐﺖ را وادار‬ ‫ﮐﺮدﻧﺪ در ﻣﻮرد اﺳﺘﺨﺪام ﺑـﺮای اﯾﺮاﻧﯿـﺎن از‬ ‫ﻧﻈــﺮ ﻓﻨــﯽ ﺑﺎﺻــﻼﺣﯿﺖ ارﺟﺤﯿــﺖ ﻗﺎﺋــﻞ ﺷــﻮد و‬ ‫اﯾﺮاﻧﯿﺎن را ﺑـﺮای ﺗﻘﺒـﻞ ﻣﺴـﺌﻮﻟﯿﺖھﺎی ﻓﻨـﯽ‬ ‫‪. Sir John Cadman‬‬ ‫‪. Sir William Frazer‬‬

‫‪42‬‬ ‫‪43‬‬ ‫‪44‬‬

‫‪. Donald N. Wilber, The Resurrection and Reconstruction of Iran (Hicksville, N. Y.:‬‬ ‫‪Exposition Pressm 1975), p. 150‬‬ ‫‪ .45‬ﻧﮕﺎه ﮐﻨﺒﺪ ﺑﮫ ﻓﺼﻞ ھﺎی ‪ 7 ،6‬و ‪ 8‬ﮐﺘﺎب ﺣﺎﺿﺮ ‪.‬‬

‫ﺷﺎه ‪31‬‬

‫آﻣﻮزش دھﺪ‪ .‬در واﻗﻊ‪ ،‬اﻏﻠﺐ اﯾﺮاﻧﯿﺎﻧﯽ ﮐﮫ ﭘﺲ‬ ‫از ﺟﻨﺒﺶ ﻣﻠﯽ ﺷﺪن ﻧﻔﺖ و ﺗﺸـﮑﯿﻞ ﺷـﺮﮐﺖ ﻣﻠـﯽ‬ ‫ﻧﻔﺖ اﯾﺮان ﻣﺴـﺌﻮﻟﯿﺖ و ﻣـﺪﯾﺮﯾﺖ ادارۀ آن را‬ ‫ـﺎدۀ ‪16‬‬ ‫ـﺐ ﻣـ‬ ‫ـﮫ ﻣﻮﺟـ‬ ‫ـﺪ‪ ،‬ﺑـ‬ ‫ـﺪه ﮔﺮﻓﺘﻨـ‬ ‫ـﮫ ﻋﮭـ‬ ‫را ﺑـ‬ ‫ﻗــﺮارداد ‪ 1933‬در اﻧﮕﻠﺴــﺘﺎن آﻣــﻮزش دﯾــﺪه‬ ‫ﺑﻮدﻧﺪ‪ .‬وﻟـﯽ ﺑـﮫ ﻣﻮﺟـﺐ اﯾـﻦ ﻗـﺮارداد ﻣـﺪت‬ ‫اﻣﺘﯿﺎز ﻧﯿﺰ اﻓﺰاﯾﺶ ﻣﯽﯾﺎﻓـﺖ‪ .‬ﻣـﺪت ﻗـﺮارداد‬ ‫اوﻟﯿﮥ دارﺳﯽ ‪ 60‬ﺳﺎل ﺑﻮد و در ﺳﺎل ‪(1961)1340‬‬ ‫ﺑﮫ ﭘﺎﯾﺎن ﻣﯽرﺳﯿﺪ؛ در زﻣﺎن ﻗﺮارداد ‪ 1933‬ﺑﯿﺶ‬ ‫از ﻧﯿﻤﯽ از ﻣﺪت آن ﺳﭙﺮی ﺷﺪه ﺑـﻮد‪ .‬اﻣﺘﯿـﺎز‬ ‫ﺟﺪﯾﺪ ھﻢ ﮐﮫ دوﺑﺎره ﺑﮫ ﻣﺪت ‪ 60‬ﺳﺎل ﺑـﻮد‪ ،‬در‬ ‫واﻗﻊ آن اﻣﺘﯿﺎز را ﺑﮫ ﺟﺎی ﺳـﺎل ‪(1961) 1340‬‬ ‫ـﺌﻠﮥ‬ ‫ـﺮد‪ .‬ﻣﺴـ‬ ‫ـﺪ ﻣﯽﮐـ‬ ‫ـﺎل ‪ (1993)1372‬ﺗﻤﺪﯾـ‬ ‫ـﺎ ﺳـ‬ ‫ﺗـ‬ ‫ﺗﻤﺪﯾﺪ ﻗﺮارداد در ﭘﺎﯾﺎن ﻣﺬاﮐﺮات ﻣﻄﺮح ﺷﺪ و‬ ‫رﺿﺎﺷــﺎه‪ ،‬ﺑــﮫ ﮔﻔﺘــﮥ ﺗﻘــﯽزاده‪ ،‬ﻣﺜــﻞ ﺑــﺎﻗﯽ‬ ‫اﯾﺮاﻧﯿﺎن ﺷﺮﮐﺖ ﮐﻨﻨﺪه در ﻣﺬاﮐﺮات‪ ،‬ﻏـﺎﻓﻠﮕﯿﺮ‬ ‫ﺷﺪ‪ .‬او ﺑﺎ اﯾﻦ درﺧﻮاﺳﺖ ﻣﺨﺎﻟﻔﺖ ﮐﺮد وﻟـﯽ در‬ ‫ﻧﮭﺎﯾﺖ ﺗﺴﻠﯿﻢ ﺷﺪ زﯾﺮا درﮔﯿﺮ ﭼﻨﺪ ﻃﺮح ﺗﻮﺳﻌﮫ‪،‬‬ ‫از ﺟﻤﻠــﮫ اﺣــﺪاث راهآھــﻦ ﺳﺮاﺳــﺮی ﺑــﻮد‪ ،‬و‬ ‫‪46‬‬ ‫ﻧﻤﯽﺗﻮاﻧﺴﺖ از درآﻣﺪ ﻧﻔﺖ ﭼﺸﻢ ﺑﭙﻮﺷﺪ‪.‬‬ ‫وﻟﯽ اﯾﻦ ﻣﺴﺎﺋﻞ ﺑﮫ آﯾﻨﺪه ارﺗﺒـﺎط داﺷـﺖ‪.‬‬ ‫ﻧﺨﺴﺖ ﭘﺪر ﮔﻔﺖ ﻣﺤﻤﺪرﺿﺎ ﺑﺎﯾﺪ ﺳﺮﺑﺎز ﺷﻮد‪ .‬ﭘﺪر‬ ‫ھﻤﻮاره ﺑﮫ او ﻣﯽﮔﻔﺖ‪ :‬ھﺮﮔﺰ ﮐﺴـﯽ ﮐـﮫ ﺳـﺮﺑﺎز‬ ‫‪ .46‬در ﻣﻮرد دﯾﺪﮔﺎه ھﺎی ﻣﺨﺘﻠﻒ درﺑﺎرۀ ﻣﺴﺌﻠﮥ ﻧﻔﺖ در اﯾﻦ دوره ﻧﮕﺎه‬ ‫ﮐﻨﯿﺪ ﺑﮫ ‪:‬‬ ‫;)‪L. P. Elwell-Sutton, Persian Oil: A Study in Power Politics (London: Lawrence, 1955‬‬ ‫‪Ronald Ferrier, "The Iranian Oil Industry", in The Cambridge History of Iran, 7 vols., vol. 7,‬‬ ‫‪ed. Peter Avery, Gavin Hambly, and Charles Melville (Cambridge: Cambridge University‬‬ ‫‪Press, 1991) 639-701, 639-651; George Lenczowski, Russia and the West in Iran: A Study in‬‬ ‫‪Big Power Rivalry (London: Cornell University, 1949), 76-81; R. B. Stobaugh, "The‬‬ ‫‪Evolution of Iranian Oil Policy 1925-1975," in Iran Under the Pahlavis, ed. George‬‬ ‫;‪Lenczowski ( Stanford: Hoover Institution Press, 1978), 201-252, 201-206‬‬ ‫"ﻣﺮوری ﺑﺮ ﻗﺮاردادھﺎی ﻣﻠﯽ ﺷﺪن ﺻﻨﻌﺖ ﻧﻔﺖ ﭘﯿﺶ از ﻣﻠﯽ ﺷﺪن ﺻﻨﻌﺖ ﻧﻔﺖ‬ ‫در اﯾﺮان" ﺑﮫ ﮐﻮﺷﺶ ﻏﻼم رﺿﺎ اﻓﺨﻤﯽ؛ ﺗﺤﻮل ﺻﻨﻌﺖ ﻧﻔﺖ اﯾﺮان‪ :‬ﻧﮕﺎھﯽ از‬ ‫درون‪ .‬ﻣﺼﺎﺣﺒﮫ ﺑﺎ ﭘﺮوﯾﺰ ﻣﯿﻨﺎ‬ ‫‪(Bethesda, Md.: FIS, 1998), xv-xxxi.‬‬

‫ﺧﻮﺑﯽ ﻧﺒﺎﺷﺪ ﻧﻤﯽﺗﻮاﻧﺪ ﭘﺎدﺷـﺎه ﺧـﻮﺑﯽ ﺑﺸـﻮد‪.‬‬ ‫"ﭘﺪرم ھﻤﻮاره آرزو داﺷﺖ ﻣـﻦ ﺗﺤﺼـﯿﻼت ﻋـﺎﻟﯽ‬ ‫ﺧﻮد را در داﻧﺸﮑﺪۀ اﻓﺴﺮی اﻧﺠـﺎم دھـﻢ و در‬ ‫ﻋﯿﻦ ﺣﺎل ﺗﺤﺖ ﺳﺮﭘﺮﺳﺘﯽ ﺧﻮد او ﯾﺎد ﺑﮕﯿﺮم ﮐـﮫ‬ ‫ﭼﮕﻮﻧﮫ ﺷـﺎه ﺑﺸـﻮم‪ .‬ﻣـﻦ از ﺧﻮاﺳـﺘﮥ او ﺑـﺪم‬ ‫ﻧﻤﯽآﻣﺪ زﯾﺮا ھﻤـﻮاره زﯾـﺮ و ﺑﻢھـﺎی آﻣـﻮزش‬ ‫ﻧﻈﺎﻣﯽ را دوﺳﺖ داﺷﺘﻢ و اﻟﺒﺘﮫ اﮔﺮ ﻣﯽﺧﻮاﺳﺘﻢ‬ ‫ﺑﺎ ﻣﺴﺌﻮﻟﯿﺖ ھﺎی او آﺷـﻨﺎ ﺷـﻮم ﻻزم ﺑـﻮد در‬ ‫ﮐﻨﺎرش ﺑﺎﺷﻢ‪ .‬ﺑﮫ ھﻤﯿﻦ دﻟﯿﻞ ﺑﻮد ﮐﮫ ﻓﮑﺮ ﮐﺮدم‬ ‫‪47‬‬ ‫ﺗﺼﻤﯿﻤﯽ ﺑﺴﯿﺎر ﺧﺮدﻣﻨﺪاﻧﮫ ﮔﺮﻓﺘﮫ اﺳﺖ‪".‬‬ ‫ﺗﺸﮑﯿﻼت ﻧﻈـﺎﻣﯽ اﯾـﺮان ﺑـﺮ اﺳـﺎس اﻟﮕـﻮی‬ ‫ﻓﺮاﻧﺴﮫ ﺷﮑﻞ ﮔﺮﻓﺘﮫ ﺑﻮد‪ .‬داﻧﺸﮑﺪۀ اﻓﺴـﺮی ﺑـﮫ‬ ‫ﺗﻘﻠﯿﺪ از ﺳﻦ ﺳﯿﺮ‪ ،48‬داﻧﺸﮑﺪۀ ﻣﺸﮭﻮر ﻓﺮاﻧﺴﻮی‪،‬‬ ‫ﺗﺸﮑﯿﻞ ﺷﺪه ﺑﻮد و ﺷـﺎﻣﻞ ﺑﺮﻧﺎﻣـﮫای دو ﺳـﺎﻟﮫ‬ ‫ﻓﻘﻂ در ﻣﻮرد ﻣﺴﺎﺋﻞ ﻧﻈﺎﻣﯽ ﺑـﻮد‪ .‬وﻟﯿﻌﮭـﺪ در‬ ‫‪ 11‬ﻣﮭــﺮ ‪ 1315‬وارد آن داﻧﺸــﮑﺪه ﺷــﺪ و در ‪31‬‬ ‫ﺷﮭﺮﯾﻮر ‪ 1317‬ﺑﺎ درﺟﮥ ﺳﺘﻮان دوم ﭘﯿﺎده ﻧﻈـﺎم‬ ‫ﻓﺎرغاﻟﺘﺤﺼــﯿﻞ ﺷــﺪ‪ .‬دﺳــﺘﻮرات ﺷــﺎه درﺑــﺎرۀ‬ ‫وﻟﯿﻌﮭﺪ ﻣﺴﺘﻘﯿﻢ و دﻗﯿﻖ ﺑﻮد‪ :‬ﺑﺎﯾﺪ درﺳﺖ ﻣﺜـﻞ‬ ‫ھﻢﮐﻼسھﺎﯾﺶ ﺑﺎ او رﻓﺘﺎر ﻣﯽﮐﺮدﻧﺪ و ھﻤﺎنﮔﻮﻧﮫ‬ ‫از او اﻣﺘﺤــﺎن ﻣﯽﮔﺮﻓﺘﻨــﺪ و ﺑــﮫ او ﻧﻤــﺮه‬ ‫ﻣﯽداﻧﺪ‪ .‬ﺑﮫ ھﺮ ﺣﺎل ﮔﻔﺘﻦ اﯾﻦ ﺣﺮفھﺎ از اﺟﺮا‬ ‫ـﮫ‬ ‫ـﻮاﻗﻌﯽ ﮐـ‬ ‫ـﻮد‪ .‬در ﻣـ‬ ‫ـﺎنﺗﺮ ﺑـ‬ ‫ـﺎ آﺳـ‬ ‫ـﺮدن آﻧﮭـ‬ ‫ﮐـ‬ ‫داﻧﺸﺠﻮﯾﺎن ﺑـﺮای رزﻣـﺎﯾﺶ در ﺧـﺎرج از ﺷـﮭﺮ‬ ‫ﻧﺒﻮدﻧﺪ‪ ،‬وﻟﯿﻌﮭـﺪ ﻧﮭـﺎر و ﺷـﺎم را در ﺧﺎﻧـﮫ‬ ‫ﻣﯽﺧﻮرد و در ﮐﺎخ ﻣﯽﺧﻮاﺑﯿﺪ‪ .‬در ﻣـﻮاردی ﮐـﮫ‬ ‫دﯾﺪاری رﺳﻤﯽ ﺑﺎ ﭘﺪرش ﻧﺪاﺷﺖ‪ ،‬ﺻﺒﺢھﺎ در ﺳﺎﻋﺖ‬ ‫ﻣﻘﺮر در داﻧﺸﮑﺪه ﺣﺎﺿﺮ ﻣﯽﺷﺪ و ﺑـﺎ دﯾﮕـﺮان‬ ‫در ﮐﻼسھﺎ و ﺗﻤﺮﯾﻦھﺎ ﺷﺮﮐﺖ ﻣﯽ ﮐﺮد‪ .‬او اﻓﺴﺮی‬

‫‪ .47‬ﭘﮭﻠﻮی‪ ،‬ﻣﺂﻣﻮرﯾﺖ ﺑﺮای وﻃﻨﻢ‪ ،‬ﺻﺺ ‪106-107 .‬‬ ‫‪. St. Syr‬‬

‫‪48‬‬

‫ﺷﺎه ‪33‬‬

‫‪49‬‬

‫ﺑﺎھﻮش ﺑﻮد و اﺳﺘﺎدھﺎ را ﺳﺆالﭘﯿﭻ ﻣﯽﮐـﺮد‪.‬‬ ‫ﻧﯿﺰ ورزﺷﮑﺎری درﺟﮫ ﯾﮏ ﺑﻮد و در زﻣﯿﻨﮫ ورزش‬ ‫ﻧﺨﺴﺘﯿﻦ ﺗﺠﺮﺑﮥ وی در داﻧﺸﮑﺪۀ اﻓﺴﺮی اﯾﻦ ﺑﻮد‬ ‫ﮐﮫ ﺗﻮاﻧﺎﯾﯽ ﺗﯿﻢ ﻓﻮﺗﺒﺎﻟﯽ را ﮐﮫ ﺧﻮد ﺑﮫ زودی‬ ‫ــﻞ‬ ‫ــﺪ‪ .‬ﻓﻀـ‬ ‫ــﺪ‪ ،‬ﺑﯿﺎزﻣﺎﯾـ‬ ‫ــﯽ ﺷـ‬ ‫ــﺎﻧﺶ ﻣـ‬ ‫ﮐﺎﭘﯿﺘـ‬ ‫ﻣﯿﻦﺑﺎﺷﯿﺎن‪ ،‬ﮐﮫ در داﻧﺸﮑﺪه ﺑﺎ وی آﺷﻨﺎ ﺷـﺪه‬ ‫ﺑﻮد‪ ،‬در اﺻـﻞ ﺑـﮫ اﯾـﻦ ﺧـﺎﻃﺮ ﺗﺤﺴـﯿﻦ وی را‬ ‫ﺑﺮاﻧﮕﯿﺨﺖ ﮐﮫ ﺟﻠﻮی ﺿﺮﺑﮥ ﭘﻨـﺎﻟﺘﯽ وﻟﯿﻌﮭـﺪ را‬ ‫ﮔﺮﻓﺖ‪ .‬ﻣﯿﻦﺑﺎﺷﯿﺎن ھﻢ ﺑﮫ ﻧﻮﺑـﮥ ﺧـﻮد ﺗﺸـﺨﯿﺺ‬ ‫داد ﮐﮫ وﻟﯿﻌﮭﺪ ﺑﺎزﯾﮑﻦ ﺧﻮﺑﯽ ﺑﺎ ﺟﺜـﮫای ﻗـﻮی‬ ‫اﺳﺖ "ﻓﻘﻂ ﺿﺮﺑﮥ ﭼﭗ او ﺧﯿﻠﯽ ﻗـﻮی ﻧﺒـﻮد‪ ".‬از‬ ‫ﺳﻮی دﯾﮕﺮ وﻟﯿﻌﮭﺪ ﺧـﻮب ﻣﯽدوﯾـﺪ‪ .‬ﻣﯿﻦﺑﺎﺷـﯿﺎن‬ ‫ﯾﺎدآور ﺷﺪ ﮐﮫ "زﻣﺎنﺳﻨﺞ ﻧﺸﺎن ﻣـﯽداد ﮐـﮫ او‬ ‫ً در ﯾـﺎزده‬ ‫در دو ﺳﺮﻋﺖ‪ 100 ،‬ﻣﺘﺮ را ﺗﻘﺮﯾﺒـﺎ‬ ‫ﺛﺎﻧﯿﮫ ﻣﯽدوﯾﺪ‪ 50".‬او ﺑـﺎزﯾﮑﻨﯽ ﺗﯿﻤـﯽ ﺑـﻮد و‬ ‫ﻣﻮﻗﻌﯿﺖ دﺷﻮار ﻣﺮﺑﯿﺎن ﺧﻮد را درک ﻣﯽﮐﺮد‪ ،‬در‬ ‫ھﻤﺎن ﺣﺎل وﻟﯿﻌﮭﺪ ﺑﻮد‪ ،‬واﻗﻌﯿﺘﯽ ﮐـﮫ ﻧـﺎﮔﺰﯾﺮ‬ ‫ﺑﺮ دﯾﮕﺮ رواﺑﻂ ﺳﺎﯾﮫ ﻣﯽ اﻓﮑﻨﺪ‪.‬‬ ‫رﺿﺎﺷﺎه ﭘﺴﺮش را ﺑﮫ ﺳﻤﺖ ﺑـﺎزرس ﻧﯿﺮوھـﺎی‬ ‫ﻣﺴﻠﺢ ﺷﺎھﻨﺸﺎھﯽ ﻣﻨﺼﻮب ﮐـﺮد‪ ،‬ﺷـﻐﻠﯽ ﮐـﮫ ﻣـﺮد‬ ‫ﺟﻮان ﺑﺎﯾﺪ آن را ﺧﯿﻠﯽ ﺟﺪی ﻣﯽﮔﺮﻓﺖ‪ .‬رﺿﺎﺷـﺎه‬ ‫در ﺿﻤﻦ ﭘﺴﺮش را در اﻣﻮر ﻣﺮﺑﻮط ﺑﮫ ﭘﺎدﺷـﺎھﯽ‬ ‫ﺧﻮد‪ ،‬و ﺣﺘﯽ ﮔﺎھﯽ در ﺗﺼﻤﯿﻢﮔﯿﺮی درﺑﺎرۀ اﻣﻮر‬ ‫ﻣﮭﻢ ﻣﺮﺑﻮط ﺑﮫ دوﻟﺖ‪ ،‬دﺧﺎﻟﺖ ﻣﯽداد‪ .‬ﭘﺴﺮ ﻧـﯿﻢ‬ ‫ﺳﺎﻋﺖ ﭘﯿﺶ از آﻧﮑﮫ دﯾﮕﺮان ﺑﺮای ﺻﺮف ﻏﺬا ﺳـﺮ‬ ‫ﺑﺮﺳــﻨﺪ ﺑــﮫ دﯾــﺪار ﭘــﺪر ﻣﯽرﻓــﺖ و اﻏﻠــﺐ‬ ‫ﺑﻌﺪازﻇﮭﺮھﺎ ھﻢ ﺑﮫ ﺣﻀﻮر ﭘـﺪرش ﻓـﺮا ﺧﻮاﻧـﺪه‬ ‫ـﺪ از‬ ‫ـﺮای ﺑﺎزدﯾـ‬ ‫ـﺪرش ﺑـ‬ ‫ـﻔﺮھﺎی ﭘـ‬ ‫ـﺪ‪ .‬در ﺳـ‬ ‫ﻣﯽﺷـ‬ ‫ﺳﺮاﺳﺮ ﮐﺸﻮر ھﻢ اﻏﻠﺐ او را ھﻤﺮاھﯽ ﻣﯽﮐـﺮد و‬ ‫در ﺑﺴﯿﺎری ﻣﻮارد از او ﻣﯽﺧﻮاﺳـﺘﻨﺪ درﺑـﺎرۀ‬ ‫‪ .49‬ﻣﺼﺎﺣﺒﮫ ﺑﺎ ﺳﺮﺗﯿﭗ ﻣﻨﻮﭼﮭﺮ ﺑﯿﮕﻠﺮی‪ ،‬ﻓﺮﻣﺎﻧﺪه ﺳﺎﺑﻖ ‪.Bethesda, June 2003‬‬ ‫داﻧﺸﮑﺪۀ اﻓﺴﺮی‬ ‫‪ .50‬ﻣﺼﺎﺣﺒﮫ ﺑﺎ ﻓﻀﻞ ﻣﯿﻦ ﺑﺎﺷﯿﺎن‪ ،‬ﭘﺎرﯾﺲ‪ 19 ،‬ژوﺋﯿﮫ ‪.2003‬‬

‫ﺳﯿﺎﺳﺖھﺎ ﻧﻈﺮ دھﺪ‪ ،‬ھﺮ ﭼﻨﺪ او ﺑﻌـﺪھﺎ ﻧﻮﺷـﺖ‪،‬‬ ‫"ﻣﻘﺎﻣﺎت دوﻟﺘﯽ آن ﻗـﺪر از او ﻣﯽﺗﺮﺳـﯿﺪﻧﺪ و‬ ‫آن ﻗﺪر ﻣﺮاﻗﺐ رﻓﺘﺎر ﻣﺆدﺑﺎﻧﮫ و اﺣﺘﺮامآﻣﯿـﺰ‬ ‫ﺧﻮد ﺑﻮدﻧﺪ ﮐﮫ ھﯿﭻ ﻣﺠـﺎﻟﯽ ﺑـﺮای "ﺑﺤـﺚ" ﺑـﮫ‬ ‫ﻣﻌﻨﺎی واﻗﻌﯽ ﮐﻠﻤﮫ ﺑﺎﻗﯽ ﻧﻤﯽﻣﺎﻧﺪ‪ .‬ﺑـﺎ وﺟـﻮد‬ ‫اﯾﻨﮑﮫ ﻣﻦ ﻓﻘﻂ ‪ 19‬ﺳﺎال داﺷﺘﻢ‪ ،‬ﮔـﺎھﯽ ﻣﻨﻈـﻮر‬ ‫ﺧﻮدم را ﺑﮫ روﺷﻨﯽ و ﺑﺎاﻗﺘﺪار ﺑﯿﺎن ﻣﯽﮐﺮدم‪.‬‬ ‫ﺷﮕﻔﺖ اﯾﻨﮑﮫ او اﻏﻠﺐ ﺑـﺎ ﺻـﺒﺮ و ﺣﻮﺻـﻠﮫ ﺑـﮫ‬ ‫ﺣﺮفھﺎی ﻣﻦ ﮔﻮش ﻣـﯽداد و ﺑﻨـﺪرت ﭘﯿﺸـﻨﮭﺎدات‬ ‫‪51‬‬ ‫ﻣﺮا رد ﻣﯽﮐﺮد‪".‬‬ ‫در واﻗﻊ ﭘﺪر ﭼﻨﯿﻦ ﺑﻮد و ﻣﺪﺗﯽ ﻃﻮل ﮐﺸـﯿﺪ‬ ‫ﺗﺎ ﭘﺴﺮ ﯾﺎد ﮔﺮﻓـﺖ ﻋﻘﯿـﺪهاش را اﺑـﺮاز ﮐﻨـﺪ‬ ‫ﺑﺪون آﻧﮑﮫ از ﺣﺪ ﺧﻮد ﻓﺮاﺗﺮ رود‪ .‬ﻣﺤﺴﻦ ﺻـﺪر‬ ‫)ﺻﺪراﻻﺷﺮاف( ﺑﮫ ﯾﺎد ﻣﯽآورد ﮐﮫ ﯾﮑﺒﺎر وﻗﺘـﯽ‬ ‫او در زﻣﺎن ﺣﮑﻮﻣﺖ رﺿﺎﺷﺎه وزﯾﺮ ﻋﺪﻟﯿﮫ ﺑـﻮد‪،‬‬ ‫ﺑﺮای آﻧﮑﮫ ﮐﻤﮏ ﮐﻨﺪ ﺗﺎ ﻣﺮدی ﺑﮫ ﻧﺎم ﻓﺮھﯽ ﮐﮫ‬ ‫ﺑﮫ ﺷﺎه ﺗﻮھﯿﻦ ﮐﺮده ﺑﻮد از زﻧﺪان آزاد ﺷﻮد‪،‬‬ ‫ﺑﮫ ھﻤﺴﺮ ﻓﺮھﯽ ﺗﻮﺻﯿﮫ ﮐـﺮد ﻧﺎﻣـﮫای ﺑـﮫ ﺷـﺎه‬ ‫ﺑﻨﻮﯾﺴﺪ وﻟﯽ آن ﻧﺎﻣﮫ را از ﻃﺮﯾﻖ وﻟﯿﻌﮭﺪ ﺑـﮫ‬ ‫دﺳﺖ ﺷﺎه ﺑﺮﺳﺎﻧﺪ‪ .‬آن زن ﻧﺎﻣﮫ را ﻧﻮﺷـﺖ و دم‬ ‫در ﺧﺮوﺟﯽ ﮐﺎخ ﺷﺎه ﺑـﮫ اﻧﺘﻈـﺎر اﯾﺴـﺘﺎد ﺗـﺎ‬ ‫وﻟﯿﻌﮭﺪ ﺑﯿﺎﯾﺪ‪ .‬ﺑﻌﺪازﻇﮭﺮ ﮐﮫ وﻟﯿﻌﮭﺪ ﺳﻮار ﺑﺮ‬ ‫اﺳﺐ از ﮐﺎخ ﺧﺎرج ﻣﯽﺷﺪ ﻧﺎﻣﮫ را ﺑـﮫ او داد‪.‬‬ ‫دﯾﺮی ﻧﮕﺬﺷﺖ ﮐﮫ ﺷﺎه ﺑﮫ ﺻﺪر ﺗﻠﻔﻦ ﮐـﺮد و ﺑـﮫ‬ ‫او دﺳﺘﻮر داد ﮐﮫ آن ﻣﺮد را آزاد ﮐﻨـﺪ و او‬ ‫ﺑﺪون ﺗﺄﻣﻞ ﭼﻨﯿﻦ ﮐﺮد‪ .‬ﮐﻤﯽ ﺑﻌﺪ‪ ،‬ﺑﺎر دﯾﮕﺮ از‬ ‫او ﭘﺮﺳﯿﺪ ﮐﮫ آﯾﺎ آن ﻣﺮد را آزاد ﮐﺮده اﺳﺖ‪.‬‬ ‫‪52‬‬

‫‪ .51‬ﭘﮭﻠﻮی‪ ،‬ﻣﺂﻣﻮرﯾﺖ ﺑﺮای وﻃﻨﻢ‪ ،‬ص ‪109 .‬‬ ‫‪ .52‬ﺧﺎﻃﺮات ﺻﺪراﻻﺷﺮاف) ﻣﺤﺴﻦ ﺻﺪر ( ‪ ،‬ﺗﮭﺮان‪ ،‬اﻧﺘﺸﺎرات وﺣﯿﺪ‪،1364 ،‬‬ ‫ﺻﺺ‪.311-315 .‬‬

‫ﺷﺎه ‪35‬‬

‫در ﺳﺎل ‪ ،1315‬زﻣﺎﻧﯽ ﮐﮫ ﻣﻨﺼﻮراﻟﻤﻠﮏ )ﻋﻠـﯽ‬ ‫ﻣﻨﺼﻮر(‪ ،‬وزﯾﺮ راه‪ ،‬ﺑﮫ رﺷﻮه ﮔﺮﻓﺘﻦ ﻣﺘﮭﻢ ﺷﺪ‪،‬‬ ‫ﺷﺎه ﮐﮫ ﮔﺰارش رﺷـﻮهﺧﻮاری در وزارﺗﺨﺎﻧـﮫ را‬ ‫ﺷﻨﯿﺪه ﺑﻮد‪ ،‬ﺑﺴﯿﺎر ﺧﺸﻤﮕﯿﻦ ﺷـﺪ و دﺳـﺘﻮر داد‬ ‫ﻣﻨﺼﻮر را ﻣﺤﺎﮐﻤﮫ و ﻣﺠﺎزات ﮐﻨﻨﺪ‪ .‬ﺻﺪر‪ ،‬وزﯾﺮ‬ ‫ﻋﺪﻟﯿﮫ‪ ،‬ﺑﺮای ﺷﺎه اﺳﺘﺪﻻل ﮐﺮد ﮐـﮫ ﻣﻨﺼـﻮر را‬ ‫ﻧﻤﯽﺷﺪ ﻣﺤﮑـﻮم ﯾـﺎ ﻣﺠـﺎزات ﮐـﺮد ﻣﮕـﺮ آﻧﮑـﮫ‬ ‫اﺗﮭﺎﻣﺎت ﻣﻄﺮح ﺷﺪه ﻋﻠﯿـﮫ وی در دادﮔـﺎه ﺑـﮫ‬ ‫اﺛﺒﺎت ﺑﺮﺳﻨﺪ‪ .‬اﮔﺮ اﯾﻦ اﺗﮭﺎﻣﺎت ﺛﺎﺑﺖ ﻧﻤﯽﺷﺪ‪،‬‬ ‫ﺑﮫ ﻣﻮﺟﺐ ﻗﺎﻧﻮن اﻣﮑﺎن ﻧﺪاﺷﺖ او را ﮔﻨﺎھﮑـﺎر‬ ‫اﻋﻼم ﮐﻨﻨﺪ ﺣﺘﯽ اﮔﺮ او در واﻗﻊ ﺟﺮﻣﯽ ﻣﺮﺗﮑـﺐ‬ ‫ﺷﺪه ﺑـﻮد‪ .‬وﻟﯿﻌﮭـﺪ‪ ،‬ﮐـﮫ در آن ﺟﻠﺴـﮫ ﺣﻀـﻮر‬ ‫داﺷﺖ‪ ،‬ﻃﺮف ﺻﺪر را ﮔﺮﻓﺖ و ﮔﻔـﺖ "ﺻـﺪر ﻣﻈﮭـﺮ‬ ‫واﻗﻌﯽ ﻗﺎﻧﻮن اﺳـﺖ"‪ ،‬ﺧـﺎدم ﺧﺮدﻣﻨـﺪ و دارای‬ ‫ﺣﺴﻦ ﻧﯿﺖ ﻧﺴﺒﺖ ﺑﮫ ﺷﺎه و دوﻟﺖ اﺳﺖ‪ .‬در ﻧﺘﯿﺠﮫ‬ ‫رﺿﺎﺷﺎه "ﺗﺴﻠﯿﻢ اﺳـﺘﺪﻻل ﺻـﺪر ﺷـﺪ‪ 53".‬ﻣﻨﺼـﻮر‬ ‫ﺗﺒﺮﺋﮫ ﺷﺪ و ﺳﺮاﻧﺠﺎم ﻗﺒـﻞ از آﻧﮑـﮫ ﻣﺘﻔﻘـﯿﻦ‬ ‫اﯾﺮان را در ﺳﺎل ‪ 1320‬اﺷـﻐﺎل ﮐﻨﻨـﺪ‪ ،‬آﺧـﺮﯾﻦ‬ ‫ﻧﺨﺴﺖ وزﯾﺮ رﺿﺎﺷﺎه ﺷﺪ‪.‬‬ ‫ﻣﺠﻤﺪرﺿﺎ ﺑﮫ ﭘـﺪر ﻋﺸـﻖ ﻣﯿﻮرزﯾـﺪ اﻣـﺎ در‬ ‫ھﻤﺎن ﺣـﺎل ﻧﺴـﺒﺖ ﺑـﮫ او ﺗﺮﺳـﯽ آﻣﯿﺨﺘـﮫ ﺑـﮫ‬ ‫اﺣﺘﺮام داﺷﺖ‪ .‬ﺗﻮﺻﯿﻒ وی از ﭘﺪرش در ﻣـﻮارد‬ ‫ﺑﺴﯿﺎر و در ﺷﻤﺎری از ﮐﺘﺎبھـﺎﯾﺶ ﺷـﺎھﺪی ﺑـﺮ‬ ‫اﯾﻦ ﺗﺮس آﻣﯿﺨﺘﮫ ﺑﮫ اﺣﺘﺮام و ﺳﺘﺎﯾﺶ اﺳﺖ‪:‬‬ ‫در ﻋﯿﻦ اﯾﻦ ﮐﮫ ﻧﺴﺒﺖ ﺑﮫ او ﺗﺮﺳﯽ آﻣﯿﺨﺘﮫ ﺑﮫ‬ ‫اﺣﺘﺮام داﺷﺘﯿﻢ‪ ،‬ﻋﺸﻖ ﻣﺎ ﺑﮫ او ﺳﺮﺷﺎر از ﺳﺘﺎﯾﺶ‬ ‫و اﺣﺘﺮام ﺑﻮد‪ ..‬او ﭼﮭﺎرﺷﺎﻧﮫ و ﺑﻠﻨﺪﺑﺎﻻ و ﺧﻄﻮط‬ ‫ﭼﮭﺮهاش ﻣﺸﺨﺺ و زﻣﺨﺖ ﺑﻮد‪ ،‬وﻟﯽ ﭼﺸﻢھﺎی ﻧﺎﻓﺬش ﻧﻈﺮ‬ ‫ھﺮ ﮐﺴﯽ را ﮐﮫ ﻣﯽدﯾﺪ‪ ،‬ﺟﻠﺐ ﻣﯽ ﮐﺮد‪ .‬آن ﭼﺸﻢھﺎ‬ ‫ﻣﺮدی ﻗﻮی را ھﻢ از درون ﺑﮫ ﻟﺮزه در ﻣﯽآورد‪.‬‬ ‫ﺳﺮاﻧﺠﺎم ﻣﻦ ﻗﺪرت ﮔﻔﺘﻦ آﻧﭽﮫ را ﻣﯽﺧﻮاﺳﺘﻢ ﺑﮫ او‬ ‫ﺑﮕﻮﯾﻢ ﺑﺪون ﺗﺮس از ﻣﺨﺎﻟﻔﺖ ﯾﺎ ﺳﺮزﻧﺶ ﭘﯿﺪا ﮐﺮدم‪.‬‬ ‫‪ .53‬ھﻤﺎن ‪ .‬ص ‪. 351 .‬‬

‫وﻟﯽ ﺧﯿﻠﯽ ﻃﻮل ﮐﺸﯿﺪ‪ .‬او ﻣﺮدی ﻗﺪرﺗﻤﻨﺪ و ﺑﺎاﺑﮭﺖ‬ ‫ﺑﻮد و ﭘﯽ ﺑﺮدن ﺑﮫ ﻗﻠﺐ رﺋﻮﻓﯽ ﮐﮫ زﯾﺮ ﻇﺎھﺮ ﺧﺸﻦ و‬ ‫ﻧﻈﺎﻣﯽ وی ﻣﯽﺗﭙﯿﺪ‪ ،‬ﺑﮫ آﺳﺎﻧﯽ ﻣﯿﺴﺮ ﻧﺒﻮد‪ .‬وﻟﯽ ﺣﺘﯽ‬ ‫ﻣﺨﺎﻟﻔﺎﻧﺶ ھﻢ ﺗﺸﺨﯿﺺ داده ﺑﻮدﻧﺪ ﮐﮫ او ﯾﮑﯽ از آن‬ ‫ﻣﺮداﻧﯽ ﺑﻮد ﮐﮫ ﻣﺸﯿﺖ اﻟﮭﯽ ﭘﺲ از ﻗﺮنھﺎ ﺑﺮای‬ ‫‪54‬‬ ‫ﻧﺠﺎت ﻣﻠﺖ از ﺳﻘﻮط ﻓﺮﺳﺘﺎده ﺑﻮد‪.‬‬

‫ﺷﺎھﺪﺧﺖ اﺷﺮف ﺑﮫ ﯾﺎد ﻣـﯽآورد ﮐـﮫ "آن دو‬ ‫ﺗﻤﺎم ﻣﺪت ﺑﺎ ھـﻢ ﺣـﺮف ﻣﯽزدﻧـﺪ‪ ،‬ھﻤﯿﺸـﮫ‪ ،‬از‬ ‫ﻗﺪﯾﻤﯽﺗﺮﯾﻦ زﻣﺎﻧﯽ ﮐﮫ ﻣﻦ ﺑﮫ ﯾﺎد ﻣﯽآورم‪ ،‬وﻟﯽ‬ ‫از وﻗﺘﯽ ﮐﮫ وﻟﯿﻌﮭﺪ از ﺳﻮﯾﺲ ﺑﺎزﮔﺸـﺖ ﺑﯿﺸـﺘﺮ‬ ‫‪55‬‬ ‫ﺑﺎ ھﻢ ﺻﺤﺒﺖ ﻣﯽﮐﺮدﻧﺪ‪".‬‬ ‫***‬ ‫وﻟﯿﻌﮭــﺪ دو روز ﻗﺒــﻞ از اﯾﻨﮑــﮫ آﻣــﻮزش‬ ‫ﻧﻈــﺎﻣﯽ را ﺷــﺮوع ﮐﻨــﺪ در ﻣﺮاﺳــﻢ ﻧــﺎﻣﺰدی‬ ‫ﺧﻮاھﺮھﺎﯾﺶ ﺷﺮﮐﺖ ﮐﺮد‪ ،‬ﮐﮫ دﺳﺖ ﺑﺮ ﻗﻀـﺎ ﻧـﻮﻋﯽ‬ ‫ﺗﻤﺮﯾﻦ ﺑﺮای ازدواج ﺧﻮدش ﺑـﻮد‪ .‬ﺷـﺎه ﺗﺼـﻤﯿﻢ‬ ‫ﮔﺮﻓﺘﮫ ﺑـﻮد ﮐـﮫ وﻗـﺖ ازدواج دﺧﺘـﺮاﻧﺶ ﻓـﺮا‬ ‫رﺳﯿﺪه اﺳﺖ‪ .‬او ﮐﺴﺎﻧﯽ را ﮐـﮫ واﺟـﺪ ﺻـﻼﺣﯿﺖ‬ ‫ازدواج ﺑﺎ دﺧﺘﺮاﻧﺶ ﺑﻮدﻧﺪ ﺑﮫ دﻗﺖ ﺑﺮرﺳﯽ ﮐﺮد‬ ‫و ﺳﺮاﻧﺠﺎم دو ﺗﻦ را ﺑﺮﮔﺰﯾﺪ‪ :‬ﻋﻠﯽ ﻗﻮام‪ ،‬ﭘﺴﺮ‬ ‫ﻗﻮاماﻟﻤﻠﮏ‪ ،‬ﺳـﺮﮐﺮدۀ ﻣﮭـﻢ ﯾﮑـﯽ از ﻃﻮاﯾـﻒ و‬ ‫ﺷﺨﺼــﯿﺘﯽ ﺳﯿﺎﺳــﯽ در ﻓــﺎرس‪ ،‬و ﻓﺮﯾــﺪون ﺟــﻢ‪،‬‬ ‫ﻓﺎرغاﻟﺘﺤﺼﯿﻞ داﻧﺸﮑﺪۀ اﻓﺴـﺮی و ﭘﺴـﺮ ﻣﺤﻤـﻮد‬ ‫ﺟﻢ‪ ،‬ﻧﺨﺴﺖ وزﯾﺮ‪ .‬رﺿﺎﺷﺎه ﻗﻮام را ﺑﺮای ﺷﻤﺲ و‬ ‫ـﺮ‬ ‫ـﺮ دو دﺧﺘـ‬ ‫ـﺪ‪ .‬ھـ‬ ‫ـﺮف ﺑﺮﮔﺰﯾـ‬ ‫ـﺮای اﺷـ‬ ‫ـﻢ را ﺑـ‬ ‫ﺟـ‬ ‫ھﻤﺴﺮان آﯾﻨﺪۀ ﺧﻮد را ﺑﺮای ﻧﺨﺴـﺘﯿﻦ ﺑـﺎر در‬ ‫ﺣﺎﻟﯽ دﯾﺪﻧﺪ ﮐﮫ داﻣﺎدھﺎ داﺷﺘﻨﺪ ﺑـﺎ وﻟﯿﻌﮭـﺪ‬ ‫ﺗﻨﯿﺲ ﺑﺎزی ﻣﯽﮐﺮدﻧﺪ‪ .‬اﺷﺮف از ﻓﮑﺮ ازدواج در‬ ‫ھﻔﺪه ﺳﺎﻟﮕﯽ وﺣﺸﺖزده ﺑﻮد وﻟﯽ ﺟـﻢ ﺑـﮫ ﻧﻈـﺮش‬ ‫ﺧﻮشﻗﯿﺎﻓﮫ و آراﺳﺘﮫ آﻣﺪ‪ .‬ﻣﺘﺄﺳﻔﺎﻧﮫ ﻧﻈﺮ ﺷـﻤﺲ‬ ‫ھﻢ ھﻤﯿﻦ ﺑﻮد و او از ﭘﺪرش ﺧﻮاﺳﺖ اﺟﺎزه دھﺪ‬ ‫‪ .54‬ﻣﺤﻤﺪرﺿﺎ ﭘﮭﻠﻮی‪ ،‬ﭘﺎﺳﺦ ﺑﮫ ﺗﺎرﯾﺦ‪ ،‬ﭘﯿﺸﯿﻦ‪.53-54 ،‬‬ ‫‪ .55‬ﻣﺼ ﺎﺣﺒﮫ ﺑﺎ اﺷﺮف‪ ،‬ﻧﯿﻮﯾﻮرک‪ 3 ،‬ﻓﻮرﯾﮫ ‪ ، 2001‬ﻧﻮار ‪1‬‬

‫ﺷﺎه ‪37‬‬

‫ﺑﺎ ﺟﻢ ازدواج ﮐﻨﺪ‪ .‬اﺷﺮف ﻣﺨﺎﻟﻔﺖ ﮐـﺮد‪ .‬ﭘـﺪر‬ ‫اول ﻣﺎﯾﻞ ﺑﮫ اﯾﻦ ﮐﺎر ﻧﺒﻮد وﻟﯽ ﺳﺮاﻧﺠﺎم ﺑـﺎ‬ ‫اﯾﻦ اﺳﺘﺪﻻل ﮐﮫ ﺷﻤﺲ ﺑﮫ ﻋﻨﻮان دﺧﺘـﺮ ﺑﺰرگﺗـﺮ‬ ‫در اﻧﺘﺨﺎب ارﺟﺤﯿﺖ دارد‪ ،‬ﺗﺴﻠﯿﻢ وی ﺷﺪ‪ .‬اﯾـﻦ‬ ‫ﺗﺼﻤﯿﻢ ﺑﺮای اﺷﺮف ﮐﮫ ﺗﺤﻤﻞ ﻗـﻮام را ﻧﺪاﺷـﺖ‪،‬‬ ‫ﻧﻔﺮتاﻧﮕﯿﺰ ﺑﻮد‪ .‬او ﺑﮫ دﯾﺪار ﺑﺮادرش رﻓـﺖ و‬ ‫از وی ﺧﻮاﺳﺖ در اﯾﻦ ﮐﺎر دﺧﺎﻟﺖ ﮐﻨـﺪ و دﺳـﺖ‬ ‫ﮐﻢ از ﭘﺪرﺷﺎن ﺑﺨﻮاھﺪ او را از ازدواج ﻣﻌﺎف‬ ‫ﮐﻨﺪ‪" .‬ﻣﯽداﻧﯽ ﮐﮫ ﻧﻤﯽﺗﻮاﻧﯽ ﻋﻘﯿﺪۀ ﭘﺪرﻣﺎن را‬ ‫ﻋﻮض ﮐﻨﯽ‪ .‬او ﻣﻌﺘﻘـﺪ اﺳـﺖ ﮐـﮫ ﺗـﻮ ﺑـﮫ ﺳـﻨﯽ‬ ‫رﺳﯿﺪهای ﮐﮫ دﺧﺘﺮھﺎ ﻣﻌﻤـﻮﻻً در آن ﺳـﻦ ﺑﺎﯾـﺪ‬ ‫ازدواج ﮐﻨﻨﺪ‪ .‬ﺗﻼش ﺑﺮای ﺗﻐﯿﯿـﺮ دادن ﻋﻘﯿـﺪۀ‬ ‫او وﻗﺖ ﺗﻠﻒ ﮐﺮدن اﺳﺖ‪ .‬ﺑﺎﯾﺪ ﺑـﮫ ﺣـﺮﻓﺶ ﮔـﻮش‬ ‫ﮐﻨﯽ‪ 56".‬از ﻣﺎدر ھﻢ ﮐﻤﮑﯽ ﺳـﺎﺧﺘﮫ ﻧﺒـﻮد‪ .‬ﺑـﮫ‬ ‫اﺷﺮف ﻧﺼﯿﺤﺖ ﮐﺮد ﮐﮫ ﮔﺮﯾﮫ ﻧﮑﻨـﺪ؛ ﺑﻠﮑـﮫ اﯾـﻦ‬ ‫وﺿﻌﯿﺖ ﻧﺎﮔﺰﯾﺮ را ﺑﭙﺬﯾﺮد‪ .‬ﻣـﺎدر ﮔﻔـﺖ ﻗـﻮام‬ ‫ﻣﺮد ﺧﻮﺑﯽ اﺳﺖ‪ ،‬ﺗﺤﺼـﯿﻠﮑﺮدۀ اﻧﮕﻠﺴـﺘﺎن اﺳـﺖ‪،‬‬ ‫ﺧﺎﻧﻮادۀ ﺧﯿﻠﯽ ﺧﻮﺑﯽ دارد‪ ،‬ﺧﯿﻠـﯽ از دﺧﺘﺮھـﺎ‬ ‫آرزوی ازدواج ﺑﺎ او را دارﻧﺪ‪ .‬اﺷﺮف ﻓﮭﻤﯿﺪه‬ ‫ﺑﻮد ﮐﮫ از اﯾـﻦ ﺳﺮﻧﻮﺷـﺖ ﺧﻼﺻـﯽ ﻧـﺪارد وﻟـﯽ‬ ‫ﺗﺼﻤﯿﻢ ﮔﺮﻓﺖ ﺑﮫ آﺳـﺎﻧﯽ ﺗـﻦ ﺑـﮫ اﯾـﻦ ازدواج‬ ‫ﻧﺪھﺪ‪ ::‬اﮔﺮ او را وادار ﺑﮫ ازدواج ﻣﯽﮐﻨﻨﺪ‪،‬‬ ‫او ﺑﺎ ﺷﺮاﯾﻂ ﺧﻮدش اﯾﻦ ﮐﺎر را ﻣﯽ ﮐﻨﺪ‪.‬‬ ‫ازدواج ﻣﺤﻤﺪرﺿﺎ ﺑﺎ ﺷﺎھﺪﺧﺖ ﻓﻮزﯾﮫ از ﻣﺼﺮ‬ ‫ً ﺑﮫ ﮐﻠﯽ ﺑﺪون دﺧﺎﻟـﺖ ﺧـﻮدش ﺻـﻮرت‬ ‫ھﻢ ﺗﻘﺮﯾﺒﺎ‬ ‫ﮔﺮﻓﺖ‪ .‬وﻟﯽ او ازدواج ﺑﮫ ﺧﺎﻃﺮ ﻣﺼﺎﻟﺢ ﻣﻤﻠﮑـﺖ‬ ‫را ﺳﺮﻧﻮﺷﺖ ﺧﻮدش ﻣﯽداﻧﺴﺖ‪ ،‬و اﯾﻦ ﺑـﮫ ﻣﻌﻨـﺎی‬ ‫ازدواج ﺑﺎ زﻧﯽ ﺑﻮد ﮐﮫ ﭘﺪرش ﺑﮫ ﻋﻨﻮان ﻣﻠﮑـﮥ‬ ‫آﯾﻨﺪه ﺑﺮﮔﺰﯾﺪه ﺑﻮد‪ .‬رﺿﺎﺷﺎه ھﻢ ﺑﮫ ﻧﻮﺑﮥ ﺧﻮد‬ ‫ﮐﺴﯽ ﻧﺒﻮد ﮐﮫ اھﻤﯿﺖ اﯾﻦ اﻗﺪام را درک ﻧﮑﻨﺪ‪.‬‬ ‫او ھﻢ ﻣﺜﻞ اﻏﻠﺐ ﻓﺎﺗﺤﺎﻧﯽ ﮐﮫ از ﻃﺒﻘﺎت ﭘﺎﯾﯿﻦ‬ ‫‪ .56‬ھﻤﺎن‪ .‬ﻧﻮار ‪ ، 1‬روی ‪ .2‬ھﻤﭽﻨﯿﻦ ‪:‬‬ ‫‪Ashraf Pahlavi, Faces in Mirror, Op. Cit. pp.29-30.‬‬

‫اﺟﺘﻤﺎع ﺑﮫ ﻣﻘـﺎﻣﯽ ﺑـﺰرگ ﺑﺮﮐﺸـﯿﺪه ﻣﯽﺷـﻮﻧﺪ‪،‬‬ ‫آرزو داﺷﺖ ﭘﺴﺮش ﺑـﺎ ﺧﺎﻧـﺪاﻧﯽ اﺻـﯿﻞ و ﻣﮭـﻢ‬ ‫ازدواج ﮐﻨﺪ‪ .‬ﯾﮏ ﺑﺎر ﺑـﮫ دو ﺗـﻦ از دوﺳـﺘﺎن‬ ‫ﻧﺰدﯾﮏ ﺧﻮد در د رﺑﺎر اﻋﺘﺮاف ﮐـﺮد ﮐـﮫ ﻣﺎﯾـﻞ‬ ‫اﺳﺖ وﻟﯿﻌﮭﺪ ﺑﺎ ﺷﺎھﺪﺧﺖ اﯾﻨﮕﺮﯾﺪ از ﺳﻮﺋﺪ‪ ،‬ﮐﮫ‬ ‫ﺑﻌﺪھﺎ ﻣﻠﮑﮥ داﻧﻤﺎرک ﺷﺪ‪ ،‬و در آن زﻣـﺎن ﺑـﮫ‬ ‫ھﻤﺮاه ﭘﺪر و ﻣﺎدرش ﺑﺮای دﯾـﺪار ﺑـﮫ اﯾـﺮان‬ ‫آﻣﺪه ﺑﻮد‪ ،‬ازدواج ﮐﻨﺪ‪ 57.‬ﺷﺎﯾﻌﺎﺗﯽ ھﻢ درﺑﺎرۀ‬ ‫اﻧﺘﺨــﺎب دﺧﺘــﺮی ﻣﻨﺎﺳــﺐ از ﻣﯿــﺎن ﻧﺨﺒﮕــﺎن‬ ‫ﺧﺎﻧﻮادهھﺎی اﯾﺮاﻧﯽ رواج داﺷﺖ‪ ،‬از ﺟﻤﻠﮫ ﯾﮑﯽ‬ ‫از دﺧﺘﺮان ﺷﺎه ﻗﺎﺟـﺎر‪ ،‬ھﺮﭼﻨـﺪ اﺣﺘﻤـﺎﻻً از‬ ‫ﻧﻈﺮ ﻗﺎﻧﻮﻧﯽ اﯾﻦ ازدواج ﻣﻤﮑﻦ ﻧﺒﻮد‪ .‬ﺳﺮاﻧﺠﺎم‬ ‫رﺿﺎﺷﺎه ﻓﻮزﯾﮫ‪ ،‬ﺷـﺎھﺰادۀ ﻣﺼـﺮی‪ ،‬را در ﻧﻈـﺮ‬ ‫ﮔﺮﻓﺖ‪.‬‬ ‫ﭼﻨﯿﻦ ﺷـﺎﯾﻊ ﺑـﻮد ﮐـﮫ ﺑـﮫ ھﻨﮕـﺎم دﯾـﺪار‬ ‫رﺿﺎﺷﺎه از ﺗﺮﮐﯿﮫ‪ ،‬آﺗﺎﺗﻮرک ﺑﮫ او ﮔﻔﺘﮫ ﺑـﻮد‬ ‫ﮐﮫ ازدواج ﺑﯿﻦ درﺑﺎرھﺎی اﯾـﺮان و ﻣﺼـﺮ ﺑـﮫ‬ ‫ﺳﻮد ھﺮ دو درﺑـﺎر و ﺗﻘﻮﯾـﺖ ﻣﻮﻗﻌﯿـﺖ ﺳﻠﺴـﻠﮥ‬ ‫ﺣﮑﻮﻣﺘﯽ اﯾﺮان اﺳﺖ‪ .‬روﺷﻦ ﻧﯿﺴﺖ ﮐﮫ ﭼﺮا رھﺒـﺮ‬ ‫ﺗﺮﮐﯿﮫ ﮐﮫ ﺑﮫ ﺗﺎزﮔﯽ ﺟﻤﮭﻮری ﻣﺪرﻧﯽ را ﺟﺎﻧﺸﯿﻦ‬ ‫ﺣﮑﻮﻣﺘﯽ اﺳﻼﻣﯽ و ﺳﻨﺘﯽ ﮐﺮده ﺑـﻮد ﻣﻤﮑـﻦ ﺑـﻮد‬ ‫ﻋﻼﻗﮫای ﺑﮫ اﯾﻦ ﻣﻮﺿﻮع ﻧﺸﺎن دھﺪ‪ .‬ﻣﺴـﻠﻢ اﯾـﻦ‬ ‫اﺳﺖ ﮐﮫ در اواﺋﻞ ﺳﺎل ‪ 1316‬رﺷـﺪی ارس‪ ،‬وزﯾـﺮ‬ ‫اﻣﻮر ﺧﺎرﺟﮥ ﺗﺮﮐﯿﮫ‪ ،‬در ﺳﻔﺮی ﺑـﮫ ﺑﻐـﺪاد ﺑـﮫ‬ ‫ﻣﻈﻔﺮ اﻋﻠﻢ‪ ،‬ﺳﻔﯿﺮ اﯾﺮان در ﻋﺮاق‪ ،‬ﮔﻔﺘﮫ ﺑـﻮد‬ ‫ﮐﮫ دوﻟﺖ ﺗﺮﮐﯿﮫ و ﺑﮫ وﯾﮋه آﺗﺎﺗﻮرک ﻣﻌﺘﻘﺪﻧـﺪ‬ ‫ﮐﮫ ﭼﻨﯿﻦ ازدواﺟـﯽ ﺑـﮫ ﻧﻔـﻊ ﺗﻤـﺎم ﮐﺸـﻮرھﺎی‬ ‫ﻣﻨﻄﻘﮫ‪ ،‬ﺑﮫ وﯾﮋه اﯾﺮان و ﻣﺼﺮ اﺳـﺖ‪ .‬ﺑﻌـﺪھﺎ‪،‬‬ ‫ﻗﺎﺳﻢ ﻏﻨﯽ‪ ،‬ﮐﮫ در ﺑﯿﺸﺘﺮ ﺟﺮﯾﺎﻧﺎت ﻣﺮﺑﻮط ﺑـﮫ‬ ‫ـﯽ‪،‬‬ ‫ـﺪ ﻋﻠـ‬ ‫ـﻮد‪ ،‬از ﻣﺤﻤـ‬ ‫ـﺮ ﺑـ‬ ‫ـﻼق ﺣﺎﺿـ‬ ‫ازدواج و ﻃـ‬ ‫وﻟﯿﻌﮭﺪ ﻣﺼﺮ‪ ،‬ﺷﻨﯿﺪ ﮐـﮫ ارس در ‪ 1938‬در ﻣـﻮرد‬ ‫اﯾﻦ ازدواج ﺑـﮫ او ﺗﺄﮐﯿـﺪ ﮐـﺮده ﺑـﻮد و از‬ ‫‪ .57‬ﺳﯿﺮوس ﻏﻨﯽ‪ ،‬ﯾﺎدداﺷﺖ ھﺎی دﮐﺘﺮ ﻗﺎﺳﻢ ﻏﻨﯽ‪ ،‬ﻟﻨﺪن‪ ، 1982 ،‬ﺟﻠﺪ ‪ ، 7‬ص‪.2.‬‬

‫ﺷﺎه ‪39‬‬

‫ﺧﺼﻮﺻﯿﺎت ﺷﺨﺼﯽ وﻟﯿﻌﮭﺪ اﯾﺮان‪ ،‬ﺗﺤﺼـﯿﻼت ﻋـﺎﻟﯽ‬ ‫او در ﺳﻮﯾﺲ‪ ،‬ﮐﮫ ادﻋـﺎ ﻣـﯽ ﮐـﺮد از آن ﺧﺒـﺮ‬ ‫داﺷﺖ زﯾﺮا ﭼﻨﺪ ﺑﺎر وﻟﯿﻌﮭﺪ را در "ﻟﻮ روزه"‬ ‫ﻣﻼﻗﺎت ﮐﺮده ﺑﻮد‪ ،‬و ﻧﺤﻮۀ ﻋﺎﻟﯽ ﺗﺮﺑﯿﺖ وی ﺗﺤﺖ‬ ‫ﻧﻈﺎرت ﭘﺪر ﺑﺎ ﻣﺤﺒﺖ وﻟﯽ ﺟﺪی وی‪ ،‬ﺑـﺎ ﺗﺤﺴـﯿﻦ‬ ‫ﯾﺎد ﻣﯽﮐﺮد‪.‬‬ ‫ﻣﻠﯿﺖ ﻣﺼﺮی ﻓﻮزﯾﮫ از ﻧﻈـﺮ ﻗـﺎﻧﻮن اﺳﺎﺳـﯽ‬ ‫ﺑﺮای آﯾﻨﺪۀ ﺳﻠﺴﻠﮫ ﭘﮭﻠﻮی ﻣﺴﺌﻠﮫ اﻧﮕﯿﺰ ﺑـﻮد‪.‬‬ ‫ﻣﺎدۀ ‪ 37‬ﻣﺘﻤﻢ ﻗﺎﻧﻮن اﺳﺎﺳﯽ ﻣﻘﺮر ﻣﯽﮐـﺮد ﮐـﮫ‬ ‫ﺷﺎه اﯾﺮان ﺑﺎﯾﺪ ﻓﺮزﻧـﺪ واﻟـﺪﯾﻨﯽ اﯾﺮاﻧـﯽ و‬ ‫اﯾﺮاﻧﯽﺗﺒﺎر ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ﺑـﺮای ﺑﺮﻃـﺮف ﮐـﺮدن اﯾـﻦ‬ ‫ﻣﺎﻧﻊ‪ ،‬در ﺗﺎرﯾﺦ ‪ 14‬آﺑﺎن ‪ 1317‬ﻣﺠﻠـﺲ ﻗـﺎﻧﻮﻧﯽ‬ ‫ﺗﺼﻮﯾﺐ ﮐﺮد ﮐﮫ اﺻﻄﻼح اﯾﺮاﻧﯽﺗﺒﺎر ﻗﯿﺪ ﺷﺪه در‬ ‫آن ﻣﺎده را ﺑﮫ اﯾﻦ ﻣﻌﻨﺎ ﺗﻔﺴﯿﺮ ﮐﺮد ﮐﮫ ﺷﺎﻣﻞ‬ ‫ﻣﺎدری ھﻢ ﻣﯽﺷﻮد ﮐﮫ ﺑـﮫ دﻟﯿـﻞ ﻣﺼـﺎﻟﺢ ﻋـﺎﻟﯽ‬ ‫ﮐﺸﻮر‪ ،‬ﺑﮫ ﻣﻮﺟﺐ ﻓﺮﻣـﺎن ھﻤـﺎﯾﻮﻧﯽ ﮐـﮫ در ﭘـﯽ‬ ‫ﭘﯿﺸﻨﮭﺎد دوﻟﺖ و ﺗﺼﻮﯾﺐ ﻣﺠﻠﺲ در اﯾـﻦ ﺑـﺎره‬ ‫ﺻﺎدر ﻣﯽﺷﻮد‪ ،‬دارای ﺗﺎﺑﻌﯿـﺖ اﯾﺮاﻧـﯽ ﻣﺤﺴـﻮب‬ ‫ﺷﻮد‪ ،‬ﺑﺎ اﯾﻦ ﺷﺮط ﮐﮫ ﻋﻤﻞ دوﻟﺖ و ﻓﺮﻣﺎن ﺷـﺎه‬ ‫ﭘﯿﺶ از ازدواج ﺻﻮرت ﮔﺮﻓﺘﮫ ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬در ‪ 8‬آذر‬ ‫ﻣﺠﻠﺲ‪ ،‬ﺑﺮ اﺳﺎس اﯾﻦ ﺗﻔﺴﯿﺮ‪ ،‬ﻗﺎﻧﻮﻧﯽ را ﺗﺼﻮﯾﺐ‬ ‫ﮐﺮد ﮐﮫ ﺑﮫ ﻣﻮﺟـﺐ آن ﻓﻮزﯾـﮫ زﻧـﯽ اﯾﺮاﻧـﯽ و‬ ‫اﯾﺮاﻧﯽﺗﺒﺎر ﻣﺤﺴﻮب ﻣﯽﺷـﺪ‪ .‬در ‪ 24‬اﺳـﻔﻨﺪ ‪1317‬‬ ‫ـﺮ‬ ‫ـﺪﯾﻦ در ﻣﺼـ‬ ‫ـﺮ ﻋﺎﺑـ‬ ‫ـﮫ در ﻗﺼـ‬ ‫ـﺪ و ﻓﻮزﯾـ‬ ‫وﻟﯿﻌﮭـ‬ ‫ازدواج ﮐﺮدﻧﺪ‪ .‬رﺿﺎﺷﺎه در ﻣﺮاﺳﻢ ﻋﺮوﺳﯽ ﺣﻀﻮر‬ ‫ﻧﺪاﺷﺖ‪.‬‬