10 Soal

‫چند پرسش و پاسخ مهم و اولیه از نظر یک منجم و علقه مند به نجوم ‪:‬‬

‫چرا ستاره قطبی را همیشه در یک نقطه ثابت می بینیم؟‬ ‫زمین دور محوری می چرخد که اگر این محور را به سمت شمال امتداد دهیم در فاصله بسیار دوری به ستاره‬ ‫قطبی خواهیم رسید‪ .‬فاصله سباره قطبی از منظومه شمسی ما آنقدر زیاد است که مدار گردش زمین دور خورشید‬ ‫مانند چرخش یک نقطه بسیار ریز می ماند‪ .‬اگر فردی در قطب شمال زمین ایستاده باشد ستاره قطبی را درست‬ ‫بالی سر خود خواهد دید‪ .‬البته امتداد محور چرخش زمین در فضا ثابت نیست و در یک دوره ‪ 26‬هزار ساله دور یک‬ ‫دایره می چرخد‪ .‬بطوریکه تا ‪ 2000‬سال دیگر امتداد محور چرخش زمین به ستاره دیگری به نام نسر واقع (وگا) ختم‬ ‫می شود و پس از یک دوره ‪ 26000‬ساله دوباره امتداد محور چرخش زمین با ستاره قطبی فعلی منطبق می شود‪.‬‬

‫ستاره شناسان چگونه فاصله ستارگان تا زمین را محاسبه می کنند؟‬ ‫همانطور که می دانید فاصله برخی از ستاره ها تا زمین به هزاران سال نوری می رسد‪ .‬اگر اخترشناسان می‬ ‫خواستند با محاسبه زمان ارسال و برگشت پرتوهای نوری یا امواج فاصله زمین تا ستاره ها را اندازه بگیرند می‬ ‫بایست هزاران و حتی میلیونها سال منتظر می ماندند‪.‬دانشمندان ریاضیدان راه حل ساده ای به نام اختلف منظر‬ ‫یافته اند که با این شیوه می توان به راحتی فاصله اجسام دور را محاسبه کرد‪.‬برای فهم بهتر ابتدا مثالی می زنیم ‪:‬‬ ‫مدادی را مقابل چشمان خود بگیرید‪ .‬ابتدا چشم چپ را ببندید و با چشم راست به آن نگاه کنید‪ .‬بعد چشم راست را‬ ‫ببندید و با چشم چپ به آن نگاه کنید‪ .‬حتما" به نظرتان آمده که مداد چند سانتی متر جابه جا شده است‪ .‬با همین‬ ‫روش ساده بود که اخترشناسان توانستند شعاع کره زمین و به دنبال آن فاصله ماه و خورشید از زمین را پیدا‬ ‫کنند‪.‬با دانستن فاصله زمین تا خورشید می توان به راحتی فاصله زمین تا ستاره ها را محاسبه کرد‪.‬اخترشناسان از‬ ‫یک ستاره مشخص دو عکس به فواصل ‪ 6‬ماه از هم می گیرند‪ .‬مقتی این دو عکس را با هم مقایسه می کنند به‬ ‫نظر می رسد که ستاره چند درجه در آسمان جابه جا شده است‪ .‬با داشتن فاصله زمین تا خورشید و زاویه ( نصف‬ ‫زاویه ای که به نظر ستاره جابه جا شده ) و به کمک فرمول مثلثاتی ساده می توان فورا" فاصله چند سال نوری از‬ ‫زمین تا این ستاره را محاسبه کرد‪.‬‬

‫سحابی چیست؟‬ ‫در بسیاری از مناطق فضای میان ستاره ای ابرهای بزرگی از گاز و غبار وجود دارند که آنها را سحابی (به معنای‬ ‫ابر) می نامند‪ .‬سحابیها را به سه گروه رده بندی می کنند‪ :‬سحابیهای نشری‪ -‬بازتابی و تاریک‪.‬در سحابیهای نشری‬ ‫یک یا چندین ستاره بسیار سوزان (از رده های طیفی ‪O‬یا ‪ )B‬جا دارند‪ .‬این ستاره های بسیار داغ موجب تحریک‬ ‫گازها و درخشش سحابی می شوند‪ .‬نمونه جالب توجهی از این گونه سحابی بزرگ جبار است‪ .‬این سحابی با چشم‬ ‫غیر مسلح به صورت توده مه آلود کم نوری دیده می شود‪ .‬اگر ستاره ها مقداری سردتر باشند یا اینکه چگالی گازها‬ ‫در سحابی زیاد باشد گازها فقط نور ستاره ها را بازتاب می دهند‪ .‬در این صورت سحابی را بازتابی می نامند‪.‬‬ ‫سحابی که ستاره های خوشه پروین را در بر گرفته از نوع بازتابی است‪.‬در برخی موارد هم هیچ گونه ستاره ای در‬ ‫درون یا نزدیکی سحابی قرار ندارد‪ .‬به همین جهت سحابی را تاریک می نامند‪ .‬مشاهده سحابیهای تاریک فقط در‬ ‫صورتی ممکن است که در مقابل سحابیهای نشری یا بازتابی قرار گیرند‪ .‬سحابیهای تاریک نور ستاره های پشت خود‬ ‫را جذب می کنند‪ .‬اخترشناسان عقیده دارند که ستاره ها در درون این سحابیها متولد می شوند‪ .‬سحابی سر اسبی‬ ‫نمونه جالب توجهی از این گونه سحابیهاست‪.‬جدا از سه گروه سحابیها برخی از سحابیها از ستاره ها تشکیل می‬ ‫شوند‪ .‬ستاره هایی مانند خورشید در پایان زندگی خود یعنی در مرحله غول سرخی لیه های بیرونی جو خود را به‬ ‫صورت سحابی در فضا می پراکنند‪ .‬این سحابیها را سیاره نما می نامند‪ .‬زندگی ستاره های پر جرمتر از خورشید با‬ ‫انفجاری ابرنواختری پایان می یابد و سحابی بزرگ و گسیخته ای از انفجار به جا می ماند که آن را سحابی باقیمانده‬ ‫انفجار ابرنواختری می نامند‪.‬‬

‫فرق بین تلسکوپهای شکستی و بازتابی چیست؟‬ ‫در ساختار تلسکوپهای شکستی نور رسیده از اجرام آسمانی از عدسیهایی عبور می کنند‪ .‬ساده ترین نوع‬ ‫تلسکوپهای شکستی به این صورت است که دو عدسی در دو سر لوله تلسکوپ قرار می گیرد‪ .‬آن عدسی را که رو‬ ‫به سمت اجرام آسمانی مانند ستاره ها و ماه و‪ ...‬قرار دارد عدسی شیئی می نامند و عدسی دیگری را که ناظر از‬ ‫آن تصویر را می بیند عدسی چشمی می گویند‪ .‬نور اجرام آسمانی از فاصله بسیار دوری به ما می رسد‪ .‬به همین‬

‫دلیل به صورت پرتوهای موازی از عدسی شیئی می گذرد‪ .‬پرتوها پس از گذر از عدسی شیئی می شکنند و در نقطه‬ ‫ای به نام کانون متمرکز می شوند‪ .‬شاید شما هم تجربه کرده باشید که اگر یک عدسی را در مقابل نور خورشید‬ ‫نگه دارید پرتوهای خورشید را در یک نقطه کانونی می کند‪ .‬فاصله میان کانون و عدسی شیئی را فاصله کانونی‬ ‫عدسی شیئی تلسکوپ می نامند که برای هر تلسکوپی اندازه آن مشخص است و قابل تغییر نیست‪ .‬کار عدسی‬ ‫چشمی بزرگنمایی تصویر است‪ .‬در تلسکوپها عدسی چشمی قابل تغییر است و در نتیجه بزرگنمایی تغییر می‬ ‫کند‪.‬ولی در تلسکوپهای بازتابی یک آینه مقعر نور را جمع و در یک نقطه کانونی می کند که آن را آینه اصلی تلسکوپ‬ ‫می نامند‪ .‬در تلسکوپهای بازتابی این آینه نقش همان عدسی شیئی را در تلسکوپهای شکستی دارد‪ .‬ولی در انتهای‬ ‫لوله تلسکوپ قرار می گیرد‪ .‬نور از آینه اصلی به سوی آینه دیگری باز می تابد و از آنجا به عدسی چشمی می‬ ‫رسد‪ .‬تلسکوپهای بازتابی مختلف ساختمان نوری متفاوتی دارند‪ .‬ساده ترین گونه آنها تلسکوپ نیوتونی است که‬ ‫نخستین بار نیوتون آن را ابداع کرد‪.‬‬

‫فرق بین یک ستاره و سیاره در چیست؟‬ ‫ستارگان گوی های عظیمی از گازهای هیدروژن و هلیم هستند که به دلیل دارا بودن فشار و دمای بسیار زیاد در‬ ‫مرکزشان از خود نور و انرژی در فضا منتشر می کنند‪.‬ولی سیارات اجرامی سرد و جامد (مانند زمین) یا گازی‬ ‫(مانند مشتری) هستند که بیشتر از عناصر سنگین تشکیل شده اند و از خود نوری ندارند و همچنین به دور ستارگانی‬ ‫همانند خورشید در گردش هستند‪.‬‬

‫چرا سیارات چشمک نمی زنند؟‬‫بر خلف ستارگان که نورشان سوسو می زنند نور سیارات ثابت به نظر می رسد‪ .‬گرچه در نزدیکی افق نور‬ ‫سیارات هم دچار نوسان می شود‪ .‬ستارگان چون از ما بسیار دور هستند تنها یک شعاع نوری به سوی زمین می‬ ‫فرستند‪ .‬این تک شعاع نوری در هنگام عبور از جو قطع و وصل می شود و لحظه ای نور ستاره به چشم ما نمی‬ ‫رسد و به نظر چشمک می زند‪ .‬لیکن سیارات چون به ما خیلی نزدیک هستند همچون یک قرص نورانی هستند که‬ ‫دسته های نور به سوی زمین گسیل می کنند و دسته نور در برخورد با جو زمین دچار گسستگی نمی شود و نورشان‬ ‫ثابت به نظر می آید‪.‬‬

‫صورت فلکی چیست؟‬ ‫صورت فلکی گروهی از ستارگان در آسمان هستند که مجموعه های قابل تشخیص را تشکیل می دهند‪ .‬ستاره‬ ‫شناسان قدیمی توانستند بعضی از این مجموعه ها را پیدا کنند و آنها را به نام موجودات افسانه ای و خدایان و الهه‬ ‫ها نامگذاری کنند‪ .‬امروزه ‪ 88‬صورت فلکی شناخته شده است و کل آسمان طوری تقسیم شده است که هر ستاره‬ ‫به یک صورت فلکی متعلق باشد‪ .‬اما ستارگان موجود در هر صورت فلکی چندان ارتباطی با هم ندارند‪ .‬فقط طوری‬ ‫قرار گرفته اند که وقتی از زمین به آنها نگاه می کنید در یک مجموعه قرار دارند‪ .‬بدیهی است چنانچه از یک نقطه‬ ‫دیگر فضا به آنها نگاه کنیم مجموعه ها به صورت دیگری به نظر می آیند‪ .‬در بسیاری از موارد فاصله ستارگانی که‬ ‫یک صورت فلکی را تشکیل می دهند از یکدیگر بیش از فاصله ای است که با ما دارند‪.‬‬